Pagsusuri ng Economic Indicators ng Bansa Ang Real GNP / GNI ay minsang tinatawag na

Economic performance GNP / GNI at constant prices dahil ito ay

isa sa mga batayan ng pag-unlad ng isang tumutukoy sa halaga ng kabuuang
bansa. produksiyon ng bansa na ang batayan ay
matatanto kung ang lahat ng sektor ng presyo ng base year o noong mga nagdaang
ekonomiya ay lubusang ginampanan ang kani- taon. Ang pagtaas ng Real GNP / GNI ay
kanilang responsibilidad at gawain nagpapakita ng pagtaas ng produksiyon ng
binibigyang-diin ang Pambansang Kita, GDP, produkto at serbisyo.
GNP at iba pa Ang nominal GNP / GNI o kilala bilang GNP /
GNI at current prices ay ang kabuuang
Gross National Product o Gross National Income
produksiyon ng bansa na nababatay sa
kabuuang pampamilihang halaga ng mga
kasalukuyang presyo sa pamilihan.
produkto at serbisyo na nagawa ng isang bansa Ang presyo ng basehang taon na itinatakda
o kita na tinatanggap mula sa labas ng bunsa sa
ng National Economic Development
loob ng isang taon.
Authority (NEDA) ay ayon sa taon na
market value (halaga ng produkto o serbisyo na
nmatatag ang takbo ng ekonomiya.
umiiral sa pamilihan) ng produkto at serbisyo Formula:
ang ginagamit sa pagsukat nito GNP growth rate =
ang mga produkto na handang ikonsumo (final GNP ng kasalukuyang taon GNP ng nakaraang
goods) ang kasama sa pagkukuwenta nito taon x 100
instrumento ng pamahalaan upang iulat sa GNP ng nakaraang taon
mamamayan ang bunga ng kanilang
pamamalakad 2. Potential at Actual GNP / GNI
dito mababatid ang mga sektor na lubusang Ang potential GNP ay ang kabuuang
nakapag-ambag sa kaunlaran ng bansa produksiyon ng bansa na tinatantiya ayon sa
Gawa Ng Pinoy kakayahan at kapasidad ng mga salik na
nabanggit. Ito ang dapat matamo ng isang
Final Goods Produkto na handang bansa sa loob ng isang taon.
ikonsumo Ang kabuuang produksiyon na nagawa ng bansa
Intermediate Produkto na kailangang matapos gamitin ang ibat ibang salik ay
Goods iproseso upang maging tinatawag na Actual GNP.
yaring produkto Upang malaman kung episyente ang paggamit
Hindi ito isinasama sa ng mga salita na nabanggit, ibinabawas ang
Actual GNP sa Potential GNP. Positive Gap ang
pagkukuwenta upang
resulta kung mas malaki ang Potential GNP
maiwasan ang double kaysa sa Actual GNP na nangangahulugan na
counting hindi nalinang at napakinabangan ng mabuti
Ibat ibang uri ng GNP ang mga salik na magbibigay ng full production
1. Nominal at Real GNP / GNI sa bansa.
Ang market value ng produkto at serbisyo sa
pamilihan ang batayan ng pagkukuwenta ng Gross Domestic Product (GDP)
GNP.
 tumutukoy sa mga produkto at serbisyo na
ginawa sa loob ng bansa sa loob ng isang taon.
kasama rito ang mga produksiyon na gawa sa
loob ng bansa, gawa man ito ng isang Pilipino o
dayuhan
Gawa Dito sa Pilipinas
Ibat ibang Paraan ng Pagkukuwenta ng GNP
1. Industrial Origin Approach o Value Added
Approach
Kapag pinagsama-sama ang lahat ng
presyo ng mga produkto at serbisyo na
nilikha sa loob ng bansa ay makukuha
ang GDP. Inaalam muna ang GDP bago
makuwenta ang GNP ng bansa. Matapos
malaman ang GDP, idadagdag dito ang
Net Primary Income from Abroad (NPIA) o
kita ng mga Pilipino na nasa ibang bansa.
Sa paggamit ng paraang ito, makikita ang
pagbuo ng isang produkto ay dumaraan
sa ibat ibang proseso. Ang bawat sektor
ay nakapaloob sa tatlong sektor ng
ekonomiya tulad ng agrikultura,
industriya, at serbisyo.
Sa paggamit ng Industrial Origin
Approach, makikita kung anong sektor
ang may malaking ambag sa GDP at
maging sa GNP.
2. Final Expenditure Approach
Ang lahat ng sektor ay tumatanggap ng
kita na kanilang ginagastos sa pagbili ng
kanilang pangangailangan.
a. Gastusin ng Personal na Sektor
o Gastusin ng mga empleyado,
manggagawa, at entreprenyur para
sa kanilang pangangailangan
b. Gastusin ng Gobyerno
o Gastusin ng gobyerno sa
pagpapashod sa mga empleyado at
opisyal ng pamahalaan, proyektong
impraestruktura, at pagbibigay
serbisyo ng pamahalaan.
c. Gastusin ng Kompanya
o Gastusin ng kompanya na may
kinalaman sa pagbili ng mga fixed
capital tulad ng gusali, makinarya,
lupa at bahay na nagsisilbi bilang
earning assets, at pagbili ng
stocks. Kabilang din dito ang
pagbabayad ng koryente at tubig,
at pagpapasahod sa mga
empleyado.
d. Gastusin ng Panlabas na Sektor
o Nakapaloob dito ang mga
binabayaran kapag umaangkat ng
mga produkto sa ibang bansa
(import [M]) at pagluwas ng mga
produkto sa ibang bansa (export
[X]). Ibinabawas ang paggastos sa
export sa import sa pagkuwenta ng
GNP. Positibo ito kung mas mataas
ang export at negatibo naman
kung mas mataas ang import.
e. Net Primary Income from Abroad
o Nagpapakita kung magkano ang
kinta ng mga Pilipino na
naghahanapbuhay sa ibang bansa,
kita mula sa mga ibinenta ari-arian
sa labas ng bansa, at mga dayuhan
na nagtatrabaho rito sa loob ng
bansa.
f. Statistical Discrepancy
o Kapag di maiwasan na magkaroon
ng labis o kulang sa pagkukuwenta
ng GNP sapagkat napakarami ng
produkto at serbisyo na ginawa ng
isang bansa at di malaman kung
isasama o di-isasama
3. Factor Income Approach
Pagsasamasama ng lahat ng kita ng mga
salik ng produksiyon ay magbibigay daan
 sa pag-alam ng pambansang kita o
national income (NI).
Ang pambansang kita ay ang kabuuang
kita ng mga manggagawa, empleyado,
enreprenyur, korporasyon,
pamahalaan.
a. Kita ng Gobyerno (buwis, interes sa
pagpapautang, etc.) [KG]
b. Kita ng mga Entrepreyur a Ari-arian
(tubo at dibidendo) [KEA]
c. Kita ng mga Empleyado
Manggagawa (sahod at benepisyo)
[KEM]
d. Kita ng korporasyon o kompanya [KK]
Formula: NI = KG + KEA + KEM + KK
e. Capital Consumption Allowance
(pondo inilaan para sa depresasyon)
[CCA]
f. Indirect Business Taxes [IBT]
Kabuuang Formula: GNP = NI + CCA + IBT
Limitasyon sa Pagkukuwenta ng GNP
Hindi isinasama ang mga:
a. Prodkto na walang halaga (ex. Serbisyo
magulang sa anak)
b. Panukat ng mga produkto (metro, yarda, etc)
c. Presyo ng intermediate goods
d. Kita mula sa underground economy
Pambansang Kita (National Income)
Inaalam upang mapag-aralan ang kalagayan ng mga
mamamayan.
Ang pambansang ekonomiya ay may hangarin na
pagkakapantay-pantay ng pagbabahagi
pagkakataon, kita, at yaman. (Art. XII, Section 1, 1987
Constitution)
Ibinabatay dito ang per capita income o PCI ng mga
mamamayan ng bansa. Income decile paghahati-hati
ng lahat ng kita ng pamilya mula sa mga
pinakamahirap hanggang sa pinakamayan
Implasyon
Tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng pangkalahatang
presyo sa pamilihan. Isang economic indicator upang
maipakita ang kalagayan ng ekonomiya. Isang
suliranin na dapat bigyan ng pansin.
at Noong panahon ng Great Depression (1930s) sa
Europa, nagkaroon ng hyperinflation. Sa Germany,
kada oras, araw, at lingo ay tumataas ang presyo ng
mga bilihin.
Ang kawalan ng halaga n gating salapi ay nangyari sa
ating bansa noong panahon ng mga Hapon kung saan
at ang napakaraming salapi ay kakaunti ang nabibili.
Ang mga tao ay may malaking bahaging
ginagampanan upang mabawasan, kundi man,
masugpo ang implasyon.
Mga Uri ng Implasyon
1. Demand Pull Inflation
Mas mataas ang demand ng produkto at
serbisyo kaysa sa supply na nasa pamilihan.
Nagpapakita ng kalagayan na mas mataas ang
aggregate demand (pinagsama-samang
demand sa lahat ng sektor) kaysa sa aggregate
supply, na tumutukoy sa kabuuang dami ng
ng produkto na handang i-supply ng mga
negosyante.
Ayon kay Milton Friedman, ang pagkakaroon ng
labis na dami ng salapi na nasa sirkulasyon na
tinatawag na money supply ang isang dahilan
kung bakit nagagawa ng bawat sektor na
pataasin ang kanilang demand. Bunga nito,
tumataas ang demand ng tao na nagiging
dahilan kung bakit hinihila pataas ang presyo ng
mga bilihin.
sa
2. Cost Push
Ang pagtaas ng mga gastusin ng produksiyon
(tax, sahod,etc.) ang sanhi ng pagtaas ng
presyo ng mga bilihin. Madalas itong nangyayari
kapag tumataas ang presyo ng langis dahil lahat
ng pabrika ay gumagamit ng langis.
Ayon sa mga negosyante, ang mataas na sahod
ng mga manggagawa ang dahilan ng pagtaas
ng presyo ng mga bilihin.
 Ayon kay Joan Robinson, nagdudulot ng Kapag ang interes ng inutang ay mas
implasyon ang mga union ngunit kung titignan mababa kaysa sa antas ng implasyon sa loob
ang implasyon ang dahilan kung bakit ng isang takdang panahon, ang mga
nagkakaroon ng mga union. mangungutang ay higit na nakikinabang
Ang mataas na halaga ng mga materyales, sapagkat nabili na ang gustong produkto sa
pagtatakda ng mataas na presyo ng mga mababang presyo at magbabayad ng utang
negosyante, kartel at monopolyo upang sa mababang halaga.
magkaroon ng malaking tubo, at pagkakaroon 2. Speculators
ng middleman ay mga dahilan sa pagtaas ng Bibilhin sa mababang presyo at ibebenta ng
presyo ng mga bilihin. mas mahal para tumubo. Sa sandaling
3. Structural Inflation maibenta, ang presyo ay mataas pa rin dahil
Ang pamahalaan ay may mga patakaran na ang presyo ng mga nasabing produkto ay
sinusunod sa pagpapatakbo at pagsasaayos ng tumataas sa paglipas ng mga araw.
ekonomiya. Ang kawalan ng kakayahan ng ilang 3. Taong Hindi Tiyak ang Kita
sektor na maiayon ang anumang pagbabago sa May pagkakataon na mas mabilis mabago
lebel at dami ng kabuuang demand sa ang kanilang kita tulad ng pagbabago ng
kabuuang supply ng ekonomiya, ang tunggalian presyo. Mas mabilis ang paglaki ng kanilang
ng mga Filipino wage earners at profit earners, kita kaysa sa pagtaas ng antas ng
at kompetisyon sa pagitang ng pribado at implasyon.
publikong sektor ay nagiging dahilan ng Mga Taong Apektado
pagkakaroon ng structural inflation. 1. Mga Nag-iimpok
Mga Dahilan ng Implasyon Sa panahon na mas mataas ang antas ng
Monopoly o Labis na middleman Import implasyon kaysa sa interes ng salaping
idineposito sa bangko, nalulugi ang nag-
Kartel salapi sa dependent
iimpok.
sirkulasyon 2. Mga Tao na May Tiyak na Kita
Oil Utang Gastos Export Bumababa ang purchasing power ng tao.
deregulation Panlabas pamproduksiyo oriented Ang dami ng produkto at serbisyo na
n kanilang kinokonsumo ay naaapektuhan sa
Bunga ng Implasyon bawat pagtaas at ng presyo kada buwan.
Kung ang dahilan ng implasyon ay ang pagtaas 3. Mga Nagpapautang
ng demand, ang mga negosyante ay Ang pagtakda ng interes sa pautang na mas
nahihikayat na pataasin at pagbutihin ang mababa kaysa sa naging antas ng implasyon
produksiyon bunga ng pagkakaroon ng mataas ang dahilan ng pagkalugi ng mga
na presyo ng mga produkto. (Isang insentibo sa nagpapautang. Ang interes na kanilang
mga negosyante) sinisingil sa umutang ay hindi sapat upang
Inaabuso ng mga negosyante ang mga masabayan ang pagtaas ng presyo.
mahihirap.
Ang mga mamimili ay makatutulong sa paglutas ng
Mga Taong Nakikinabang implasyon kung patuloy na tatangkilikin ang mga lokal na
1. Mangungutang produkto at magiging matalo sa pagbili. Ang pagpapataas ng
lokal na produksiyon ay mangangailangan ng dagdag na
manggagawa na magkakaloob ng dagdag na sahod.
Mga Ibang Panukat ng Implasyon
Ang price index ay isang numero na
naghahambing ng mga presyo ng
kasalukuyang taon sa presyo ng basehang
taon o base year.
1. GNP Deflator o GNP Implicit Price Index
May malaking pagkakaiba ang presyo ng
mga produkto ng nakalipas na taon at
kasalukuyan. Ito ay ginagamit upang
malaman ang halaga ng GNP batay sa
nakalipas na taon sa paggamit ng
pormulang:
GNP at Constant Prices = GNP at Current
Prices
GNP Deflator
Ito ay may kinalaman sa average price index
na ginagamit upang pababain ang current
GNP sa constant GNP.
2. Wholesale at Retail Price Index
Sinusukat nito ang pagbabago ng presyo ng
mga intermediate goods, crude materials, at
yaring produkto sa bilihang wholesale
(maramihang pagbili) at retail (tingian na
pagbili).
3. Consumer Price Index
Panukat ng average na pagbabago ng presyo
ng mga bilihin ng pangkaraniwang
kinokonsumo ng mga mamimili. Nailalarawan
nito ang nagaganap na pamumuhay ng mga
mamimili.
Ito ay nagpapakita kung magkano ang kita
na dapat mayroon ang bawat mamamayan.
Ito ay pagtatantiya lamang sapagkat sa
realidad ay hindi iyon ang tunay na kita na
tinatanggap ng bawat mamamayan.
Formula: CPI = Kabuuang Presyo ng Kasalukuyang Taon x
100
Kabuuang Presyo ng Basehang Taon
Ang basehang taon ay itinatalaga ng NEDA.
Formula ng Pagkuwenta ng Antas ng Implasyon at Deplasyon:
Inflation / Deflation Rate =
CPI present year x 100
CPI previous year
Kung ang pagtaas ay positibo, inflation; Kung ang
pagtaas ay negatibo, deflation (pagbaba ng mga
presyo ng mga bilihin sa pamilihan)
Headline Inflation Rate sumusukat sa pagbabago sa
cost of living batay sa paggalaw ng mga presyo ng
mga pangunahing bilihin at tumutukoy sa taunang
pagbabago ng CPI
Core Inflation Rate pagsukat ng implasyon na
naiimpluwensiyahan ng monetary policy ng Bangko
Sentral.
Impormal na Sektor
Depinisyon ang sektor ng ekonomiya na salat o walang
pormal na dokumentong kailangan sa
pagsasagawa ng mga gawaing pang-
ekonomiya (underground economy).
Ang kita ng impormal na sektor ay HINDI
naisasama sa kabuuang Gross Domestic
Product (GDP) ng bansa subalit tinataya na
ang halaga ng produkto at serbisyo mula rito
ay nasa 30%.
Kahalagaha Sinasalo nito ang mga mamamayan na
n hindi makapasok bilang mga regular na
empleyado sa isang kompanya.
Nagbibigay ng pagkakataon sa maraming
Pilipino na makapaghanapbuhay.
Nagsisilbi itong tagasalo ng mga
mamamayang may mahigpit na
pangangailangan.
Malaki ang naitutulong sa mga konsyumer
ang mga kalakal at serbisyong mula sa
impormal na sektor dahil sa mura nitong
halaga.
Sanhi Makaligtas sa pagbabayad ng buwis sa
pamahalaan;
 Makaiwas sa masyadong mahaba at Patakarang Piskal
masalimuot na proseso ng Paraan ng paglikom ng pera ng pamahalaan at kung
pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan paano nito gagastusin ang naipong pera para
(bureaucratic red tape). mapasigla ang ekonomiya at mabalanse ang presyo ng
Kawalan ng regulasyon mula sa mga produkto at serbisyo sa pamilihan. Layunin rin
pamahalaan na kung saan ang mga batas at dito na maisaayos at maging epektibo ang
pamahalaan sa pagpapatupad ng mga gawain at
programa ay hindi naipapatupad nang
tungkulin nito.
maayos; Pump Priming hakbang ng pamahalaan para
Makapaghanapbuhay nang hindi mapasigla ang ekonomiya.
nangangailangan ng malaking kapital o Dalawang Uri:
puhunan; Malabanan ang matinding a. Expansionary Fiscal Policy dahilan ng mabilis na
kahirapan. takbo ng ekonomiya sa pamamagitan ng pagtaas
Epekto Pagbaba ng halaga ng nalilikom na buwis ng gastusin, pagbawas ng buwis na magreresulta
Ito ay nangangahulugan ng malaking sa pagtaas ng aggregate demand. (mapababa ang
dami ng jobless na tao)
pagbawas sa kabuuang koleksiyon o
b. Contractionary Fiscal Policy - - magbibigay daan sa
maaaring kitain ng pamahalaan sa mabagal na takbo ng ekonomiya dahil sa pagbawas
pangongolekta ng buwis. ng gastusin ng pamahalaan at pagtaas ng buwis na
Banta sa kapakanan ng mga mamimili - Ang magbubunga ng pagbaba ng aggregate demand.
mga mamimiling tumatangkilik dito ay (mapababa ang implasyon)
maaaring mapahamak, maabuso, o Pampublikong Pananalapi
mapagsamantalahan. Pagdedesisyon ng pamahalaan ukol sa mga gastusin
Paglaganap ng mga ilegal na gawain Dahil at paglikom ng pondo at pagpapalaki ng kita ng
sa kagustuhan na kumita nang mabilisan, ang pamahalaan. Ito ay dapat nagagamit sa mga proyekto
mga tao ay nauudyok na pumasok sa mga at programa ng pamahalaan para sa kapakinabangan
ng mga mamamayan.
gawaing ilegal o labag sa batas.
Isa sa mga halimbawa nito ay ang PDAF o Priority
Mababang kalidad ng produkto at serbisyo Development Assistance Fund na pondo na inilalaan
dahil hindi namomonitor ng pamahalaan. para sa mabuting pagpapasiya ng mga miyembro ng
Maaring mapanganib sa kalusugan ng tao. kongreso upang pondohan ang proyekto o programa
Nagpapalaganap ng korapsiyon. na kasama sa mga proyekto ng pamahalaan. Ang
Pagkakaroon ng monopoly sa isang tawag dito noon ay Countrywide Development Plan.
produkto. P200M ang inilalaan sa mga senador at P70M naman
sa mga kongresista. Ito ay isusumite muna sa
Publikong Sektor chairman ng komite sa pangulo ng senado at sa house
Binubuo ng mga institusyon tulad ng mga ahensiya, speaker na ipadadala naman sa Department of Budget
sangay, at kagawaran na nagpapatupad ng mga and Management. Kapag ito ay inaprubahan,
gawain ng pamahalaan. Ang mga ito ay aktibong padadalhan ang mambabatas ng Special Allotment
nakikilahok sa mga gawaing pang-ekonomiya upang Release Order.
matupad ang mga layunin ng pamahalaan.
Mga Tungkulin ng Pamahalaan
1. Magkaloob ng mga Serbisyong Panlipunan
Dapat binibigyan ng pansin ng gobyerno sa
pagbabadyet ang impraestraktura, pabahay,
edukasyon, kapayapaan, kalusugan, at
programang pangkabuhayan.
Ang pinakamalaking badyet ay dapat inilalaan
sa upang maipatupad ang mga reporma at
programa ukol dito. Kaugnay dito, naipatupad
ang Rep. Act #10533 o K-12 curriculum.
Naitayo rin ang TESDA o Technical Education
and Skills Development Authority sa bias ng
Rep. Act #7796.
2. Magkaloob ng Publikong Produkto
Ang pamahalaan ay gumaganap bilang
konsymer at prodyuser kung kayat ito ay
lumilikha at bumibili ng mga produkto at
serbisyo para sa kapakanan ng lahat ng
mamamamayan.
3. Magkaroon ng Matatag na Ekonomiya
Responsable ang pamahalaan sa katatagan n
gating ekonomiya. Dapat sapat ang pondo at
kita nito upang maipagkaloob sa mga
mamamayan ang mga serbisyong panlipunan
na kanilang kailangan. Kapag may budget deficit
ang bansa, obligado pa rin ang pamahalaan na
ipagkaloob ang serbisyong kailangan ng mga
mamamayan na humahantong sa public
borrowing.
Pambansang Budget
Isang plano ng pamahalaan kung saan at paano
gagastusin ang kita nito. Masusi itong pinag-
aaralan bago nito aprubahan upang masiguro
na ang bawat sektor ng ekonomiya ay
makakatanggap ng makatarungang budget.
Paglikha ng Pambansang Budget
1. Maghahanda ang pangulo ng proposed budget
2. Magsusumite ang pangulo ng proposed budget
3. Pag-aaralan at susuriin ng kongerso ang isinumiteng
budget ng pangulo
4. Aaprubahan ng kongreso ang budget
5. Maari nang pirmahan ng pangulo ang budget kung
tanggap na niya, kung hindi, maari niya itong i-veto
Pinanggagalingan ng Kita ng Pamahalaan
Buwis Kita ng Negosyo
Pagbebenta ng Ari-arian Pangungutang
Batayan ng Pagbubuwis
Madaling Kolektahin Magbibigay ng Sapat na Kita
Patas Nakasulat nang maliwanag
Uri ng Buwis
1. Buwis sa Hanapbuhay (Professional Tax)
2. Sales Tax
3. Tariff o Import Duty
4. Community Tax / Sedula
5. Buwis sa Ari-arian
6. Excise Tax
a. Ad Valorem batay sa presyo ng produkto
b. Specific Tax inaayon sa volume ng produktong
ginagawa at ipinagbibili
7. Percentage Tax
8. Value Added Tax
9. Buwis sa Kita
Teorya sa Pagbubuwis
1. Ability to Pay Principle - Ang bawat mamamayan ay
nagbabayad ng buwis na ayon sa kanyang kakayahan.
2. Benefit Theory - ang pagbabayad ng buwis ay dapat
gawin ng mga mamamayan na direktang nakikinabang
sa paggamit ng salapi mula buwis.
3. Equal Distribution Theory - ang bawat mamamayan ay
nagbabayad ng buwis ayon sa kanyang kalagayan sa
buhay.
Batay sa Antas ng Buwis
1. Progresibo ang buwis ay tumataas habang ang
halagang binubuwisan ay tumataas din.
2. Regresibo kabaligtaran ng progresibo dahil sa buwis
ay lumiliit kahit ang halaga ng binubuwisan ay lumalaki
3. Proporsyonal hindi nagbabago ang buwis na sinisingil
kahit magbago ang halaga ng binubuwisan
Batas sa Pagbabayad
1. Direkta ang pagbabayad ng buwis ay tuwirang 2. Di-direkta ito ay kasama sa pagpepresyo ng produkto
gagawin o serbisyo na di-tuwirang babayaran ng tao.