dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I.

Hafta

ATATRK LKELER ve NKILP TARH DERS

Emin Sezer dem Ar

13 Haziran 2009

KNC DNEM

CUMHURYET HAZIRLIKLARI ve CUMHURYET

1- Cumhuriyet ncesi Gelimeler
-Hkimiyet (Egemenlik) kavramnn ortaya k
-Trk Tarihinde Egemenliin Kullanm
-Egemenliin Saltanattan Halka Gei Sreci
-Mustafa Kemal Dneminde Cumhuriyet Admlar
2- Cumhuriyetin ln
3- Cumhuriyetilik
4- Cumhuriyet eitleri
4- Atatrk ve Cumhuriyet

1- Cumhuriyet ncesi Gelimeler

Deerli Arkadalar;
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II dersine ho geldiniz. Birinci
dnem, Trk nklbnn Hazrlk Dnemi ve Trk Kurtulu Savan ieren
dersimizi iledik. Bu dnem ise Cumhuriyetin ilnndan itibaren Trk
devletinin kurulu ve gelime srecini, Trk nklbnn evrelerini ele
alacaz.
Deerli Arkadalar; Trk inklbnn bir btn olduunu her frsatta
dile getirdik. nklp hareketleri, Trk tarihinin genel ak ile bir btnlk
arz eder. Bu btnl, hem topluca hem de inklplar tek - tek ele

Yrd. Do. Dr. Sakarya niversitesi Rektrlk Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Blm Bakan
Sakarya niversitesi, Rektrlk Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Blm Okutman.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 1

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

aldmzda grebiliriz. Yani Atatrk inklplarn, Trk tarihinin devamll

ve milletin geliim sreci asndan da deerlendirmeliyiz.
lk konumuz yeni Trk devletinin yeni cephesiyle kuruluunu simgeleyen
Cumhuriyet.
Arkadalar, Atatrk inklplarnn hepsi tarih bir gelimenin
rndr. Hibir inklp hareketi Mustafa Kemalin kafasnda birden bire
ekillenip gerekletirilmedi. Cumhuriyet birden bire iln edilmedi. Trkiye,
tarih tecrbesinin sevkiyle Cumhuriyete kavutu.
Cumhuriyet; halkn egemenlii prensibini temel alan, bu ilkeyi
seim usulne dayanarak ileten bir sistem. yleyse egemenlik nedir?
Trk tarihinde egemenliin kullanm ve halka gei sreci nasl ilemitir?
Egemenlik; Trk kltrnn ok eskiden beri tand bir deerdir.
Yakn devir Trkemizde hkimiyet yahut hkmranlk kelimeleri ile ifade
edildi. Egemenlik; devlet ynetiminde son ve kesin sz syleme ve bunu
uygulayabilme iktidardr.
Egemenlik Kavramnn Ortaya k
Siyasi manda meruiyetini halktan alan ynetim biimi anlamyla
egemenlik modern devlet kavram ile ortaya kmtr. Yani dnya tarihinde
aa yukar yzyllk bir gemii vardr. Egemenlik son yz yldan
beri iktidarn meruiyeti balamnda tartlan bir kavram olmutur.
Egemenliin kayna, devletleri ynetenlerin egemenlii kullanma biimleri
sorgulanmtr. Dnya tarihinde ngilterede Magna Cartha ile tartlmasa
bile paylamaya konu olduunu gryoruz. Magna Cartha, 1215 ylnda
ngiliz soylular ile kral arasnda imzalanan, birtakm bireysel hak ve
zgrlkler tanyan bir szlemedir.
Yurtsuz John ile soylular arasnda kraln yetkilerini belirlemek
amacyla hazrlanan bu metinde kraln yetkilerini din adamlar ve halk
(aristokrasi) adna snrlayan anlamada zgr hi kimsenin, lke
kanunlarna gre yarglanp hkm giymeden tutuklanmayaca ve
hapsedilmeyecei, mal ve mlknden mahrum braklamayaca hususu
dile getiriliyor, bylece kral halk karsnda bir takm ykmllkleri hukuk
zeminde kabul ederek egemenliine snr getiriyordu.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 2

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Magna Cartha, sonraki krallar tarafndan gelitirilecektir. te bu

toplumsal szleme, ngilterenin demokrasinin beii sfatn almasn
salayacaktr.

Bu srecin en nemli aamas Byk Fransz ihtilli olmutur.

Fransz htillinda yaynlanan nsan ve Vatandalk Haklar
Beyannmesinde aka egemenliin halka aid olduu ifade edilmitir.

Trk Tarihinde Egemenliin Kullanm

Trkler, dnyann en eski ve kkl birka milletinden olduu iin
Trkerde egemenlik kavram Trk devletlerinin ortaya kndan beri
gndemde olmutur. Egemenlik Trk devlet geleneinin temel
unsurlarndan biridir.
Trk devletlerinde egemenlik anlay tre-adlet-kut ilikisi
erevesinde ele alnabilir.
Kutadgu Bilig; Tanrnn Treyi uygulamak iin baa geirdii Trk
hakanna hitben: Adlete (knilie) dayanan Tre gkyzn (kinat)
ayakta tutan direktir diyor.
Trk kurumlama modelinde sistemin ruhu "adlet (knilik)"
kavramdr. Zor (zulm) devlete girerse, Tre bacadan kar diyor
Kagarl Mahmud (kagarl ?) Sistemin ayakta kalmas zulme geit
vermemesi syesindedir. nsanln ezelden ebede hi deimeyen talebi
gvenlik, adlet, i birlii ve dayanmadr. Devlet bunun iin vardr.
Dolaysyla adlet ancak bir gc arkasna almakla ilevsel olabilir. Bu g
Trk ordusudur. Adlet, rgtn alt birimleriyle st birimleri ve genel
gvde ilikilerinin, grev ve sorumluluklarn yani hukukun da korunmas
anlamna gelir.
Tre; Tre, gnmz medyasndaki toplumuna ve tarihine kar n
yargl kapkara chillerin kullanmndaki alabildiine olumsuzluk
yklemelerinden tamamen uzak, Trklerin birliki inan ve hikmet
alglarna, binlerce yldr devam eden byk geleneklerine ad olmu bir
kavramdr. Tanrnn yaratlmlar iin koyduu dzen anlamna gelir.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 3

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Tre, Kut ilikisine gelince; Kut kavram zerine yazlan Kutadgu

Biligde; Kut kazanmann Treyi benimseyen her Trkn genel ideali
olduunu gryoruz. Ancak her Trkn buna ulaabilmesi iin bilge
olmas gerekiyor. Bu arada kuta ulaabilmenin dier art da Alpliktir.
Hanedan yelerinden Alplik vasfna erenler kutu elde ederler. Ancak
treye gre kut, elde edenin kayd hayat artyla elde bulunduraca bir
husus deildir. Hakann kutu elinde bulundurabilmesi iin ncelikle
adletle hkmetmesi gerekir. Dolaysyla Trk devletlerinde treye gre
ileyen bir dzen vardr. Zamann artlarna gre Tre deiebilir. Deien
treye gre hakann elinden kut alnabilirdi.

Tre dogmatik bir yapda deildir. Hunlardan beri Trk

devletlerinde her sene adna Toy denilen bir devlet meclisi

toplanmaktadr. Bu toplant btn tebaann bir araya getirildii bir

genel kurul niteliindedir. Toylarda gemi senenin muhasebesi ve

zaaflar tespit edilir, gerekli nlemler kararlatrlr ve bir sonraki

yln pln karlrd. Toplumun sorumlu yneticileri denetlenir,

bakanlar kurulu yenilenirdi. Toplumun "Kutlu Bilge" kabul ettii

kiilerin meydana getirdii Toyda Tre de gzden geirilir, baz

hkmleri iptal edilirken, ihtiya duyulan yeni konularda yeni

hkmler oluturulurdu. Treye aykr tasarrufu grlen ynetici,

hakan da olsa azledilirdi. Bylece Tre iinden yetien Bilge, sistemin

ruhunu kavradktan sonra Tre koyar ve bu halk tarafndan Tanrsal

nitelikli saylrd Herkesi balayan Tre balamnda elde edilen

Bilgelik ile yeniden Treye dnlr ve o gzle sistem gzden

geirilirdi. Bilgelik ve Kut kazanma her Trk nezdinde en stn

deerlerdi. Ama zellikle hkmdarda Alplikle birlikte bulunmas

olmazsa olmaz bir art idi. Burada hemen Trk hakannn ayn

zamanda bakomutan olduunu hatrlatalm.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 4

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Trk devletlerine mahsus Devlet Gelenei yazl kaynaklara gre ilk

Trk Devleti olarak bilinen Hun Devletinin kurucusu Mete Hann idar,
asker, mal ve sosyal konularda uygulamaya koymu olduu millet ve
devlet hayatnn temel deerleridir. Sz konusu bu deerle bykl-
kkl 120 Trk Devletinde bir tre (yazl olmayan hukuk) hlinde 2300
yldan beri uygulanmtr.
Ouz tresine gre Trklerde egemenlik kendi soylarn Ouz Hana
balayan 24 Ouz boyu beyleri tarafndan kullanlmtr. Trklerde
egemenlii kullanan hakanlar egemenlii halknn zerinde bir bask arac
olarak kullanmamlardr. Egemenlik ok geni topraklara yaylm halk
derleyip toparlamak, onlar dmana kar korumak, gerektiinde bir baba
efkati ile muamele etmek iin kullanlmtr.1 Halk zerinde bu grevi
yerine getiremeyen hakanlarn ellerinden egemenlik hakk alnmtr. Biz
bu anlaya kut diyoruz. Tanrdan Trkleri idare etme yetkisini yani
kutu alan hanedan yesinin saltanat kayd- hayat artna bal deildir.
Nitekim Mustafa Kemal, 1920 ylnda stanbul igal edildiinde
yaynlad protesto metninde davamzn Trk geleneine uygunluundan
ve kutsallndan bahsederken artk Osmanl hanedan adna egemenlii
elinde bulunduran Padiah Vahdeddinin elinden kutun alndn ifade
ediyordu.
Yine Mustafa Kemalin saltanatn kaldrlmas srecinde mecliste
yapt konumalarda artk egemenliin deitiini vurguluyordu.
slmiyeti kabul etmeden nce Trklerin yerleik toplum devletlerine
gre daha demokratik bir ynetim biimi uyguladklar yukardaki
ifadelerden anlalyor. Ata dayal sosyo-ekonomik model gerei hareket
esasl hayat tarz iinde olduka geni kesimleri kapsayan katlmc
ynetim, toplumda gze arpan bir eitsizlik meydana getirmedi. Snfl
yapya izin vermedi. Snfsz yapda ise adlet ilkesi temel ilke olabildi.
Trkler, slmiyetle tantktan sonra Ortadouda kurduklar

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 5

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

devletlerde de tre dzenini devam ettirdiler.

Egemenliin Saltanattan Halka Gei Sreci

Atatrk Cumhuriyetinin iki temel nitelii vardr: Biri mill olmak,
dieri demokratik olmak.
Mill olmak: Bir millet esasna dayanmaktr. O millet de Trk
milletidir.
Demokratik olmak: Millet iradesinin ynetime yansmasdr. eklen
Cumhuriyet deil; zde de milletin iradesini ynetime yanstmak demektir.
Cumhuriyet birden bire gereklemediine gre bu iki nitelik de
birdenbire ortaya kmad. Ki Cumhuriyetin birdenbire gereklemediini
belirtmekten maksadmz bu iki niteliin birden bire ortaya kmadn
ifade etmek iindir. yleyse bu iki nitelik nasl olgunlat da Cumhuriyeti
iln edebilecek bir seviyeye ulatk? Bunun iin Trk toplumunda
Cumhuriyete kadar Demokrasi anlayndaki gelimelere bir gz atalm:
Demokrasi egemenliin kiiden millete geiini ifade eder. yleyse
Trk toplumunda kii egemenliinden millet egemenliine gei nasl bir
seyir takip etmitir? Bunun iin Osmanl-Trk toplumunda egemenliin
saltanat makamndan millete geiini ele almamz gerekiyor.
Osmanl devletinde ilk slahatlar asker yap ile ilgili idi. III. Selim
ve II. Mahmudtan itibaren dier alanlarda da yenilik yapma ihtiyac
ortaya kt. lk deiiklik padiahn egemenliinin kullanm ile ilgili idi.
Osmanl devletinin 17.yzyln ortalarndan itibaren sarslmaya
balamasyla bu yzyln sonlarndan itibaren nce asker alanda bir takm
dzenlemelere gidilmitir. Bir yzyl sonra da dier alanlarda yenilik
dnemi balayacaktr. Ancak bu dnemde batda iyice alevlenen demokrasi
akmnn Osmanl devletine sokulmas dnlmemitir. Hatta Osmanl
padiahlar sarslmaya balayan egemenlikleri sebebiyle tutunacak yeni
dallar arayna gireceklerdir. Asrlardr atl duran Halifelik gibi.

Osmanl devletinde egemenliin karakterini deitiren olaylar u

biimde sralamak mmkndr:

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 6

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Sened-i ttifak; Sadrazam Alemdar Mustafa Paa bakanlnda

bir tarafta yanlar, dier tarafta devletin ileri gelenleri arasnda 29 Eyll
1808de Kthnede meveret-i amme denilen byk bir toplant
yapld. Toplantda varlan kararlar Sened-i ttifak ad verilen bir belgede
tespit edildi. Bu senet devleti temsil eden devlet erkn; ulema ve ocak
aalar ile eitli sosyal alanlarda 19. yzylda belirginleen hanedanlar
arasnda oluturulan bir meveret (danma) meclisinde belirlenen esaslar
ierir.

Sened-i ittifak basit bir anayasa tasla mahiyetindedir. Bu belgede

padiahn en stn egemenlik makam olduu belirtilmise de aslnda bu
durum egemenlik konusunda bir hiyerari bulunduunun tartmaya
aldn gsterir. Bu belgede yasama ile yrtme organlar arasnda bir
ayrm yaplm, padiah ya da yrtme organ olan hkmetin
adletsizliine kar gelme hakk isyan meru saylmtr.
Tanzimat:
Osmanl devleti yenia llerine ortaada ve yenian ilk
yzylnda mkemmel bir hukuk devleti idi. 16.yzyln sonlarndan itibaren
bu niteliinden gittike uzaklamaya balad. II. Mahmud dneminden
beri yeniliklerin asker alan dna kmasyla birlikte vatandan can, mal
ve namus gvenliinin salanmas gerektii samimiyetle istenir oldu. te
yandan dalma srecine giren devlete kar vatandalar yeniden devlete
balamann ilk aresi de buydu. II.Mahmudun bu yolda yapt
hazrlklar yerine geen olu Abdlmecid devam ettirdi ve Tanzimat
fermann iln etti.
Tanzimatla can, mal ve namusun korunmas iin bamsz
mahkemelere yetki verdi.
Tanzimatla Osmanl toplumuna zgrlk gelmemitir. nk dier
snfl toplumlardaki gibi bir servage (toprak klelii) Osmanlda yoktu.
Cemil Meriin ifadesiyle zgrlk klelerin ilhdr. Trenin adleti Trk
halknn zaten toplum olma zelliini korumutur. Ancak Tanzimatla

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 7

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

demokrasinin temellerinden biri yani can, mal ve namus gvenlii

alanndaki sarsntlar dzene sokulmutur.
Islahat ferman ile de Osmanl vatandalar arasndaki baz
aznlklarn hukuk farklar ortadan kaldrlp herkes yasalar karsnda eit
tutuldu. Bu zamana kadar devlet hizmetine sadece Mslmanlar alnrd.
Mslman olmayanlar askere gitmemelerine mukabil daha fazla vergi
derlerdi.
Merutiyetler: Abdlmecidin lmnden sonra baa geen
Abdlaziz dneminde reformlar devam etmedi. Devlet hzla ke doru
gitmekte idi. Gidiin kt olduunu gren aydnlara gre; kiisel ynetim
sona erer ve halk da bir lde egemenliin kullanlmasna katlabilirse
yeniden esenlie kmak mmkndr. Ama yine de bu aydnlarn hibirinin
kafasnda Cumhuriyet yoktu. Onlarn istedii meruti bir monari idi. Zaten
Avrupada bile Fransa haricinde Cumhuriyet yoktu. Ama egemenlik
hakkna hibir ortak tanmak istemeyen Abdlaziz bu dncelerin
iddetle karsndayd. Abdlazizin bu dncelere tepki gstermesi Trk
tarihinde ilk ve byk bir hanedan d siyasi hkimiyet mcdelesinin
balamasna yol at. 1876da Abdlaziz, Mithat Paa tarafndan
dzenlenen bir suikastla ldrlerek tahttan indirildi. Yerine getirilen
V.Murad bir sre sonra akl hastal bahanesiyle tahttan indirilince
II.Abdlhamid merut monariye geeceine dair sz alnarak tahta
oturtuldu. Btn bu mcadeleler iinde asker-sivil aydnlar ibirlii
yapmlardr.
Abdlhamid sz verdii gibi Kanun- Esasiyi yrrle koydu. Artk
Osmanlnn da bir anayasas ve bu anayasa erevesinde oluturulacak
meclisi vard. Fakat bu anayasa demokratik olmad gibi meclisin de
yetkisi yoktu. Yasama ve yrtme yetkileri padiahta idi. Halk sadece
yasama ilerinde padiaha danmanlk yapacak bir meclisin yelerini
seiyordu. Siyasi partiler seime katlamyordu nk halkn siyasi parti
kurma yetkisi yoktu.
Btn bu nemli aksaklklara ramen anayasa uygulansa idi ar da
olsa demokrasi srecine geilebilirdi. Ancak Abdlhamid ksa bir sre

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 8

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

sonra Kanun- Esasiyi rafa kaldrp Meclisi kapatt ve merut ynetimi

askya ald. 1908 ylnda kinci Merutiyetin ilnna kadar lkeyi eskisi gibi
mutlakyeti anlayla ynetti. Grd paralanma tehlikesi onun
saltanatndan sonra ne yazk ki hzla gerekleti.
II. Abdlhamidin at modern okullarda yetien aydnlar ilkinden
daha iddetli bir mcadele balattlar. Ancak yine de bu mcadele merut
sistem iinde dnm Cumhuriyet akla gelmemitir. Osmanl hanedanna
dayanmayan bir toplum dzeni dnemiyorlard. nk Treye gre
hakan yalnz bir ileden kabilirdi. 28 Temmuz 1908de Merutiyet ikinci
kez iln edilirken her kesin dncesi bu yndeydi.
31 Mart 1909 olaynda Sultan II. Abdlhamid tahttan indirildi.
Yerine geen Sultan Reada anayasada kkl deiiklikler yaptrld. Bu
deiikliklerle padiahn egemenlii byk lde ksld. II. Merutiyet
1909dan 1919a kadar mparatorluu tarihe gmd.

Mustafa Kemal Dneminde Cumhuriyet Admlar

Mustafa Kemalin kafasnda Harp okulundan beri Cumhuriyet
dncesi vard.
stanbulda iken dnd Cumhuriyet iin plnlar yapmaya
balad. Mustafa Kemal, Nutukda Mdafaa-i Hukuk dneminde
dnlen kurtulu areleri karsnda kendi dncelerini u szlerle
aklar:
Efendiler bu durum karsnda bir tek karar vard. O da mill
hkimiyete dayanan, kaytsz artsz, bamsz yeni bir Trk devleti
kurmak! (Nutuk: Korkmaz:2005-9)
Bu Mustafa Kemalin pln idi. Bakalarnn Erzurum Kongresine
kadar bu plndan haberi yoktu. Erzurum Kongresi srasnda Mustafa
Kemal yannda bulunan Mazhar Mfit Kansuya dikte ettirdii notlar
arasnda; Zaferden sonra Cumhuriyeti iln edeceiz cmlesi de vard.

Mustafa Kemal hedefe adm - adm ilerledi. Cumhuriyete dayal

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 9

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

yeni Trk devletine ulamak iin u admlar gerekletirdi:

1- TBMMnin almas: Cumhuriyete giden yolda atlan ilk ve

en nemli admdr. Aslnda Cumhuriyete 23 Nisan 1920de dodu
Ancak 29 Ekim 1923de ad konuldu gzyle bakabiliriz.
Aslnda TBMMnin almasna kadar geen sreci iyi tahlil
etmek lzmdr. Mustafa Kemal, Erzurumda Mazhar Mfite
Cumhuriyeti iln edeceiz derken kongre srasnda meclisin
toplanmasna ve Hkmet ilerinin meclisin denetimi ve kontrol
altnda yaplmasna allacaktr maddesiyle mill hkimiyete
dayanan bir idareye olaanst bu durumda zellikle ihtiya
duyulduunu ortaya koymutur. Mustafa Kemal, Erzurum
Kongresinden sonra Sivas Kongresinde seilen Heyet-i
Temsiliyye ile bu dncesine ilerlik kazandrmak iin harekete
geer ve Damad Ferid Paann protesto edilip istifasnn
salanmasndan sonra i bana getirilen yeni stanbul hkmeti ile
yapt Amasya grmesinde alnan ileriye dnk karar Meclis-i
Mebusann almas karar olmutur.
Amasya protokol erevesinde toplanan Meclis-i Mebusann
ald Misk- Mill karar iinde mill egemenlie dayanan her
ynyle bamsz bir Trk devleti gizli idi.
stanbulun igal edilip Meclis-i Mebusann datlmasndan
sonra Mustafa Kemal, Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Cemiyeti Heyet-i Temsiliyyesi Bakan sfat ile yeni meclisin
Ankarada toplanmas kararn alr.
2- Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) Saltanat
Cumhuriyet yolundaki en byk engeldi. Ankarada kurulan TBMM
hkmeti Millet egemenliine dayal bir hkmet idi ancak devlet
olarak herhangi bir vasf yoktu. nk stanbulda Osmanl hanedan
bulunuyor ve bu durum hlen Osmanl devletinin varln ifade
ediyordu. Yani tek millet iki hkmet vard. Oysa bir millet iki
hkmeti asla kaldramaz idi. Bu eyann tabiatna aykr olduu gibi

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 10

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

hele - hele Trk Milletinin tabiatna tamamen ters dmekteydi.

Bu hkmetlerden birisi kii egemenliine dayanrken dieri
millet egemenliine dayanmaktayd. Birisinin devreden kmas
gerekiyordu. Ama hangisi? Kii egemenlii mi yoksa uzun ve yorucu
bir mcdeleden sonra kazanlan millet egemenliine dayanan
hkmet mi? Gelie baklrsa Ankara hkmetinin zafer sonras
yetkiyi stanbul hkmetine brakmas gerekliydi. nk Anadolu
halkna mill mcdele anlatlrken stanbulda esir durumda bulunan
padiahn da igal kuvvetlerinin elinden kurtarlaca ifade
edilmekteydi. Ancak gelien olaylar ve Anadoludaki mill hareket
karsnda stanbul hkmetinin ve saltanat makamnn tavr
Ankarann Saltanat makamn (srtnda) tayamayacan gsterdi.
te yandan Mustafa Kemalin kafasndaki Cumhuriyet dncesine
stanbuldaki Saltanat makam ters dmekteydi. Belki de stanbul
hkmetlerinin ve saltanat makamnn igaller karsndaki
teslimiyeti tavr Mustafa Kemale arad frsat da vermiti.
Olaylar Mustafa Kemalin kafasnda tasarlad biimde
gelimekteydi. Mustafa Kemal geici saylan TBMMni srekli ve
vazgeilmez bir kurum hline getirdi. Saltanat kaldrarak ardndan
Cumhuriyetin ilnn salamtr.

3- Halk Frkasnn Kurulmas (Aralk 1922): Saltanatn

kaldrlmas srasndaki tepkiler ve Mustafa Kemale daha tekiltl
davranma gereini hissettirdi. Mdafaa-i Hukuk Gurubunu Halk
Frkasna dntrd. siyasi partiler demokrasinin teminatdr
szleri daha Cumhuriyet iln edilmeden gereklemeye balad.
4- Yurt Gezisi (Ocak 1923): Mustafa Kemal hem yapaca
inklplar konusunda halk aydnlatmak hem de bir ay sonra
gerekletirilecek Trkiye ktisat Kongresi ncesinde halkn
ekonomik durumunu yakndan grmek iin yurt gezisine kt.
5- Basn Toplants: Basnn gcn ok iyi bildiinden
zmitte byk bir basn toplants yaparak onlar aydnlatmaya

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 11

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

alt.
6- Trkiye ktisat Kongresi (ubat 1923): ki Lozan
grmesi arasnda gerekletirilen Kongrede Mustafa Kemal Mill
Ekonomi politikas belirlemek ve Lozana Trk Milletinin ekonomik
desteini alarak gitmek iin ktisat Misk n kabul etti.
7- Lozan Bar Anlamas (Temmuz 1923): Lozanda Trk
devleti siyasi bir varlk olarak btn dnyaya kabul ettirildi.
Trkiyenin dnya devletleri arasndaki yeri belirlendi.
8- TBMMnin yenilenmesi (Austos 1923): Mustafa
Kemal, Saltanatn kaldrlmasna tepki gsteren Meclisle
Cumhuriyeti iln edemeyeceini anlamt. te yandan ilk meclis
Mill Mcdeleyi baarmakla grevini yerine getirmi ve yorgun da
dmt.
9- Ankarann Bakent Yaplmas (Ekim 1923): l920den
beri fiilen Ankara bakent idi. stanbul kozmopolit, igl edilmesi
kolay bir ehirdi. Boazlarn, Lozanda silahtan arndrlmas
stanbulda gvenlik problemi meydana getirecekti. Ankara daha
gvenilir ve merkez bir yerde idi. tilf devletlerinin kar
kmalarna ramen 13 Ekim l923de Ankara resmen bakent kabul
edildi.

Cumhuriyetin ln
Mustafa Kemal, Cumhuriyetin iln konusunda arad frsat
hkmetin kurulmas konusunda glklerin ortaya kmas ile yakalad.
Anayasaya gre bakanlar meclisin tek - tek oylayarak semesi
gerekiyordu. Hi kimse ounluu salayamadndan yeni hkmet bir
trl kurulamyordu. Oysa bir devlet bakan olsayd mesele daha kolay
halledilecekti.
Mustafa Kemal, 28 Ekim gecesi arkadalarn toplayarak Yarn
Cumhuriyeti iln edeceiz dedi ve smet Paa ile bir kanun tasars
kaleme ald. Ertesi gn Halk Frkas Gurubu Bakan Mustafa Kemal,
hkmet bunalmn zmekle grevlendirildi ve Atatrk, smet Paa ile

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 12

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

hazrladklar nergeyi meclise sundu. Tasar kabul edilerek Cumhuriyet

iln edildi. Cumhuriyet, anayasada; Egemenlik kaytsz artsz milletindir,
maddesine; Trkiye devletinin hkmet ekli CUMHURYETtir
cmlesinin ilvesi ile yer ald. Mustafa Kemal ilk Cumhurbakan seildi.

3-Cumhuriyetilik
Cumhuriyet kelimesi Arapa kkenli bir kelimedir ve ounluun sz
sahibi olmas demektir. Cumhuriyet kelimesinin Batdaki yansmas
karmza demokrasi olarak kmaktadr. Demokrasi halk idaresi anlamna
gelir. Kelime kkenleri ve anlamlar farkl olsalar da bu iki kelime birbirinin
tamamlaycsdr. Cumhuriyet; bata devlet bakan olmak zere devletin
balca temel organlarnn seim ilkesine gre kurulmu olduu zellikle
veraset sisteminin rol oynamad bir devlet sistemini ifade eder.
Demokrasi ise, halkn iradesinin ynetime yanstlmasn yani mill
egemenlii ifade eder.
Bu hliyle Cumhuriyet bir ynetim ekli iken; demokrasi bu
ynetimde halkn egemenliinin yanstlmas, kalitesidir.
Cumhuriyetilik ilkesi, mill egemenlik ilkesinin tabii bir sonucudur.
Atatrkn Cumhuriyetilik anlay sadece hkmdarln reddi anlamna
gelen cumhuriyetilik deil; DEMOKRATK CUMHURYETLKtir.
ngiltere demokratiktir fakat devlet ekli olarak Cumhuriyet deildir.
Sovyetler Birlii zamannda birok Cumhuriyetten olumutu. Ancak
buralarda tek parti diktatrl egemendi. Halkn iradesi ynetime
yansmyordu.
Ama Trkiye hem devlet ekli, hem de halkn iradesinin ynetime
yansmas asndan Demokratik Cumhuriyettir. (acaba)
4-Cumhuriyet eitleri
Cumhuriyetin eitlerini anlayabilmek iin seimi kimlerin yapt
nemlidir. Eer egemenlik hakkn kullanacaklar ok snrl sayda insan
seer ve halkn ounluuna bu yol kapatlmsa burada oligarik
cumhuriyet sz konusudur.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 13

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Eer halk seimi zgrce yapabiliyorsa ve toplumun btn seime

katlabiliyor hatta siyasi partiler aracl ile rgtlenebiliyorsa demokratik
cumhuriyet vardr.
Bir de bu ikisi arasnda bir tr vardr. Bu trde halk ile hkmdar
egemenlii bir lde paylarlar. Bu eit monarilerde egemenlii halk
kullanr ama devletin ba olan hkmdar egemenliin tarihsel ve
geleneksel adan kuramsal da olsa sahibidir. Bu devlet biimine de
meruti monari veya demokratik monari denir.(monarik ynetimler
cumhuriyet trlerine girer mi?)
Cumhuriyet en genel anlamda egemenlii kullananlarn seimle
belirlendii bir sistemdi. Monaride ise egemenlik bir aileye ait olup onun
iinden biri tarafndan kullanlyordu. Ama demokratik olmayan
cumhuriyetler olduu gibi cumhuriyet olmad hlde demokratik
monariler de vardr. Birincisine rnek eski Sovyetler Birlii ikincisine
rnek ise ngilteredir. Trkiye ise demokratik cumhuriyettir.(.!!!?)
Demek ki seim (Cumhuriyet) ilkesi tek bana yeterli deildir.
Demokrasi ile birlikte yrmesi en idealidir. yleyse demokrasi nedir?
Demokrasinin esaslar nelerdir?
-Demokrasi en ideal ynetim biimidir.
-nsanlarn btn haklara sahip olmas,
-Toplum iinde btn dncelerin temsil edilebilmesi,
-Yurttalarn yneticilerini bu dnce akmlarnn mensuplar
arasndan seebilmesi,
-Onlar her zaman denetleyebilmeleri,
-Mekanizmann ileyebilmesi iin eitlik ilkesinin var olmasdr.

5-Atatrk ve Cumhuriyet
Atatrke gre demokrasi prensibinin en asr ve mantk
tatbikini temin eden hkmet ekli cumhuriyettir. Cumhuriyette
son sz millet tarafndan seilmi meclistedir... Cumhuriyette
meclis, Cumhurbakan ve hkmet, halkn hrriyetini, emniyetini
ve rahatn dnmek ve temine almaktan baka bir ey

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 14

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

yapamazlar... Millete kar vaziyet ve vazifelerini suistiml

eyledikleri takdirde u veya bu tarzda, mill irdenin kendi
haklarnda dahi tecellisine mruz kalabilirler.
Atatrke gre Cumhuriyetin sultanlktan fark; Cumhuriyet
idaresi faziletli ve nmuskr insanlar yetitirir. Sultanlk korkuya,
tehdide mstenid olduu iin korkak, zelil, sefil insanlar
yetitirir. (her cumhuriyet ynetimi deil demokratik cumh .)
Cumhuriyet idaresi vatandalk kavramna dayanr. Monari ise
uyrukluk kavramna dayanr.
Cumhuriyet btn vatandalarn eitlii ve devlet ynetimine eit
olarak katlmalar esasna dayanr. Monaride ise ne kadar snrlandrlm
ve anayasallatrlm olursa olsun birtakm ayrcalklar vardr. Mesel
demokrasinin beii ngilterede Kral hata yapmaz. anlay hkimdir.

Konunun Daha yi Anlalabilmesi in Mracaat

Edebileceiniz almalar
-Atatrk, Nutuk
-Atatrkn Btn Eserleri, Kaynak Yaynlar
-Atatrkn Sylev ve Demeleri,
-Atatrklk, III Cilt, Genel Kurmay Bakanl
-Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi, YK yaynlar
-Ahmet Mumcu, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi
-brahim Kafesolu, Mehmet Saray, Atatrk lkelerinin Dayand Tarihi Temeller
-Afet nan, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrimi,
-TBMM Zabt Ceridesi

http://www.haberakademi.net, Sait Baer, Trk Kltrnn Omurgas Cumhuriyet

http://www.haberakademi.net, Sait Baer,Medeniyetin Ordusu ve Ordunun

Medeniyeti

http://www.atam.gov.tr, Mukaddes Arslan, Trkiye Cumhuriyeti Tarihinde

Cumhuriyetin iln ve Tarihi nemi

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 15

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

http://www.atam.gov.tr, Osmanl'dan Gnmze Cumhuriyet Sreci, nn

niversitesi'nde gerekletirilen konferans grntleri, Konumaclar: Prof. Dr. Cezmi
ERASLAN, Do. Dr. Sabit DUMAN, Malatya, 31.10.2008

http://www.tsk.mil.tr, Gemiten Gnmze Trkiye Cumhuriyeti, Resim Albmleri

ATATRK ten BR HATIRA

Gzi, iftliinde dolap hava alrken olduka yal bir kadna rastlad.
Atatrk attan inerek bu ihtiyar kadnn yanna sokuldu.
- Merhaba nine.
Kadn Ata'nn yzne bakarak hafif bir sesle;
- Merhaba dedi.
- Nereden gelip nereye gidiyorsun?
Kadn yle bir duralayp;
- Neden sordun ki, buralarn sahibi misin? Yoksa bekisi mi?
Paa glmsedi.
- Ne sahibiyim ne de bekisiyim nine. Bu topraklar Trk milletinin
maldr. Burann bekisi de Trk Milletinin kendisidir. imdi
nereden gelip nereye gittiini syleyecek misin?
Kadn ban sallad.
- Tabii syleyeceim, ben Sincan'n kylerindenim bey, otun g bittii, atn ge
yetitii, kavruk kylerinden birindeyim. Bizim muhtar bana bilet ald trene
bindirdi, kodum Angara'ya geldim.
- Muhtar niin Ankara'ya gnderdi seni?
- Gzi Paamz grmem iin. Ban pek arttm da... Benim iki olum gvur
harbinde ehid dt. Memleketi gvurdan gurtaran kiiyi bir kez grmeden
lmeyim diye hep dua ettim durdum. Ryalarma girdi Gzi Paa. Ben de gn
demeyip muhtara anlatnca, o da bana bilet alverip sald Angaraya, geceleyin
geldimdi. Yolu neyi de bilemediimden ite aamdan belli byle kendimi ordan
oraya vurup duruyom bey.
- Senin Gzi Paa'dan baka bir istein var m? Kadnn birden yz
sertleti.
- Tvbe de bey, tvbe de! Daha ne isteyebilirim ki.. O bizim vatanmz gurtard.
Bizi dmann elinden gurtard. ehitlerimizin mezarlarn onlara inetmedi daha
ne isteyebilirim ondan? Onun syesinde imdi istediimiz gibi yaiyoz. unun
bunun gvur dlnn kpei olmaktan onun syesinde kurtulmadk m? Buralara
bir defa yzn grmek, ona saol paam demek iin dtm. Onu grmeden

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 16

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

lrsem gzlerim ak gidecek. Sen efendi bir adama benziyon, bana bir yardm
ediver de Gzi Paay bulacam yeri deyiver.
Atatrk'n gzleri dolu - dolu olmutu, ok duyguland her hlinden belliydi.
Bana dnerek;
- Gryorsun ya Gken, ite bu bizim insanmzdr... Benim kylm,
benim vefl Trk anamdr bu.
Attan indim. Yal kadnn elini tuttum;

Anacm, sen gkte aradn yerde buldun, ryalarn

ssleyen, seni buralara kadar koturan Gzi Paa yani Atatrk,
ite karnda duruyor dedim.

Mill Hkimiyet ve stikll

_Aziz Atatrkn demelerinde gezinti_

Mill egemenlik yle bir nurdur ki, onun karsnda zincirler erir, ta ve tahtlar yanar, yok
olur. Milletlerin esareti zerine kurulmu messeseler her tarafta yklmaya mahkmdurlar.
Bir millet, varl ve hukuku iin btn kuvvetiyle, btn fikr ve madd gleriyle alkadar
olmazsa, bir millet kendi kuvvetine dayanarak varln ve bamszln temin etmezse
unun, bunun oyunca olmaktan kurtulamaz. Mill hayatmz, tarihimiz ve son devirde
idare tarzmz, buna pek gzel delildir. Bu sebeple tekiltmzda mill glerin etken ve
mill iradenin hkim olmas esas kabul edilmitir. Bugn btn cihann milletleri yalnz bir
egemenlik tanrlar: Mill egemenlik...
Benim btn hayatmda gttm gaye hibir vakit kiisel olmamtr. Her ne dnm
ve her neye girimi isem daima memleketin, milletin ve ordunun adna ve yararna
olmutur. Hibir zaman ahsmn sivrilmesi ve ykselmesini gz nne almammdr.
( 1914 )
Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti bir halk hkmetidir. Memleket menfaatlerine ait
hususlarda millet fertleriyle hkmet arasnda vazife itibariyle itirak vardr. ( 1921 )
Milletimiz hi kimsenin iznine gerek grmeden ve msaade etmeyenlere kar isyan ve
ederek mill egemenliini alm ve ylece kullanmtr. ( 1921 )
Egemenlik, hibir mna, hibir ekil ve hibir renkte ve iarette ortaklk kabul etmez.
( 1922 )
Milli irade ve isteine uymayanlarn sonu yokluktur, yok olmaktr. ( 1923 )
Milli egemenlik dmanl, stn bir yeri deeri ve erefi olan bir milletin her eyini bir
anda yok etmeyi amalayan sutan baka birey deildir. ( 1923 )
Milli emeller, milli irade yalnz bir ahsn dnmesinden deil btn millet fertlerinin

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 17

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

arzularnn, emellerinin bilekesinden ibarettir. ( 1923 )

Dnyann belli bal milletlerini esaretten kurtarmak iin egemenliklerine kavuturan
byk fikir akmlar, khne messeselere mit balayanlarn, rm idare usullerinde
kurtulu kuvveti arayanlarn amansz dmandr. ( 1923 )
Millet nnde, onun bamszlnn temini nnde onun liyakat, ilerleme ve yenilemesi
nnde her kuvvet, ancak milletin irade ve emeline uymayanlarn talihi acdr, yok
olmaktr. ( 1923 )
Arkadalar! Trkiye Devleti'nde ve Trkiye Devleti'ni kuran Trkiye Halk'nda tacidar
yoktur, diktatr yoktur! Tacidar yoktur ve olmayacaktr. nk olamaz. Btn cihan
bilmelidir ki artk bu devletin ve bu milletin banda hibir kuvvet yoktur, hibir makam
yoktur. Yalnz bir kuvvet vardr. O da mill egemenliktir. Yalnz bir makam vardr. O da
milletin kalbi, vicdan ve mevcudiyetidir. ( 1923 )
Egemenliine dorudan doruya sahip olmann kymetini pek iyi anlayan ve pek iyi bilen
millet, bu mukaddes egemenliine kar ba gsterecek her tehlikeyi kahredecektir. ( 1923
)
Mill egemenlik urunda canm vermek, benim iin vicdan ve namus borcu olsun. ( 1923 )
Trkiye Byk Millet Meclisi'nin btn programlarnn temel ilkesi u iki esastr. Tam
bamszlk, kaytsz artsz mill egemenlik. ( 1923 )
Halk, mill egemenlii benimsemeli ve memlekette tek egemen ve etkenin kendisinden
ibaret olduunu unutmamaldr. ( 1923 )
Kuvvetliyiz, Ordularmz kuvvetlidir. Ordularmz yaratan ordularmz vcuda getiren
milletimizi kuvvetlidir. Bu milleti yaatan bu vatan sonsuz doal zenginliklere ve verimlilie
sahiptir, kuvvetlidir. Fakat Efendiler, btn bu kuvvetlerin stnde baka bir kuvvetimiz
vardr ki, o da mill egemenliimizi idrak etmi ve onu dorudan halkn eline vermi, halkn
elinde tutmu ve tutabileceimizi gerekten ispat etmi olmaktr. ( 1923 )
Biz bu kadar engin, kymetli ve sonsuz eitli hazineleri olan bu memleketin sahibi olduka
ve milletimiz gayet kskan bir ekilde mill egemenliini elinde tutarak, geleceini bizzat
iradeye devam ettike sermaye de, messeler de bulur, uzmanlar da! Herey bulur...
( 1923 )
Toplumda en yksek hrriyetin, en yksek eitlik ve adaletin salanmas istikrar ve
korunmas, ancak ve ancak tam ve kesin anlam ile milli egemenlii salam bulunmas ile
devamllk kazanr. Bundan dolay; hrriyetin de, eitliin de, adaletin de dayanak noktas
milli egemenliktir. ( 1923 )
Trk milleti yeni bir iman ve kesin bir milli azim ile yeni bir devlet kurmutur. Bu devletin
dayand esaslar esaslar "Tam Bamszlk" ve "Kaytsz artsz Milli Egemenlik"ten
ibarettir. Millet bu egemenlikten en kk bir parasn bile feda edemeyecektir; gzn
amtr. ( 1923 )
Kaytsz artsz tabiriyle aka ifade edilen egemenlii, milletin sorumluluunda tutmak
demek, bu egemenliin en kk bir parasn; sfat, ismi ne olursa olsun, hibir makama
vermemek, verdirmemek demektir. ( 1923 )
Btn dnya bilmelidir ki, artk bu devletin ve bu milletin banda hibir kuvvet yoktur,
hibir makam yoktur. Yalnz bir kuvvet vardr. O da milli egemenliktir. Yalnz bir makam
vardr. O da milletin kalbi, vicdan ve varldr. ( 1923 )
Yeni Trkiye Devleti'nin yapsnn ruhu milli egemenliktir. Milletin kaytsz artsz
egemenliidir. ( 1923 )
Nihayetsiz bir hrriyet dnlemez. Haklarn en by olan hayat hakk bile mutlak
deildir; intihara karar veren bir kimsenin crmnn neticesi, hududu yalnz ahsna ait
olduu halde polis onu men ile grevlidir. Ayn kimsenin ayn hareketini biraz daha byk

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 18

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

lde tasavvur eder ve dndmz zaman crm bir ahsa, br aileye kadar uzatrsak
mteebbisin durumu derhal zalim bir cani manzaras gsterir. Bu sebeple mill egemenlik
dmanl, mstesna bir sayg ve eref mevkiine sahip bulunan bir milletin her eyine bir
anda kasdetmek crmnden baka birey deildir. ( 1923 )
Egemenlik hibir sebep ve ekilde terk ve iade edilemez, emanet edilemez! (braklamaz)
Bu egemenlii tekrar geri alabilmek iin, almak iin kullanlm olan aralar kullanmak
gereklidir. ( 1923 )
Kurtulu kuralmz olan Misak- Mill'yi tarih sayfasna yazan, milletin demir elidir. Elde
edilecek neticeye de milletin kendisi gzc olacaktr.
Millet yalnzkendi kollar ve kendi kanyla deil, ayn zamanda kendi ba ve kendi
dimayla kazand egemenlik ve bamszlk cevherini, son felkete kadar byk bir
saflk ve dalgnlkla kendisine rehber tand ve derin bir teslimiyetle hayatn koruyucu
sayd ahs ve ekillere artk emniyet edemez. Millet, bundan sonra, hayatna,
bamszlna ve btn varlna bizzat kendisi gzc olcak ve vatann her tarafnda yine
yalnz kendisi ve kendi iradesi egemen olacaktr. ( 1923 )
Bence, kamuoyunu aydnlatmada ve doru yolu gstermede bir program yapmak lazmdr.
Mesel egemenlik nedir? Ve bu millet egemenliini kendisinde mi tutmal, yoksa baka
birine verip, onun yol gstermesi ile mi hareket etmeli? Bunu tarihin yardm ile ok
kuvvetli ifade edebilirsiniz. Geirdiiniz felaketleri birer birer saymal. Milletin geleceinin
sorumluluunu zerinde bulunduran insanlarn bu millete yapt her eit ktl
saymal. Sonra hkmet eklinin niteliini anlatmak lazmdr...
Kuvvetlerin ayrm dncesi, esastan yoksundur. Kuvvetler ayrm esasn ortaya koymu
olan isanlar bile aslnda kuvvetler birliine inanmaktadrlar. Fakat kuvvetler birliini
salamaktan aciz olduklar iin mevcut ekilleri esas kabul ederek, zorbalarla zulm
altndaki milletlerin yaptklar pazarlk sonucunda ortaya atlm bir grtr. Gerekte
kuvvetler birlii vardr ve bu kuvvetin asl kayna millettir. Bu nedenle bunun asl sahibi
de millettir.
Millet bu kuvvetini en iyi, en zararsz nasl kullanabilir? Gerekte kuvvet sahibi olan btn
kiilerin bir araya gelip, o kuvveti kullanmas gerekir. Ancak bu maddeten mmkn
deildir. O halde en az ve ok da fazla olmayan Meclis araclyla bunu uygulamaktan
daha pratik bir are yoktur. ( 1923 )
Milli egemenlii kaytsz artsz elinde tutmay kendi vicdanna kar sz verip yemin
ettikten sonra, unun ve bunun gereidir diye una veya buna verilebilecek en basit bir
hak bulunuz, vazife bulunuz ve yetki bulunuz. Kimse bulamaz!...
Ondan sonras idare usul, halkn geleceini ahsen ve fiili olarak idare etmesi esasna
dayanr. Bildiiniz gibi bir idare ve bir de egemenlik vardr. dare, kalp ve vicdann eili mi
ve isteidir. Bir insanda olduu gibi, insanlardan oluan sosyal toplumda da irade
mevcuttur. rade alnamaz ve irade verilemez. Fakat iradenin uygulama vastas olan
egemenlii verebilen bir insan veyahut egemenliini kaybeden bir insan veyahutbir
toplum egemenlikten yoksun olunca ( ki egemenlik iradenin grnd ve belirdii
yerdir ) o halde iradesi fel olur. Bundan dolay egemenliini verebilmek iin iradesinin fel
olmasna raz olmak gerekir.
Bundan dolay veremez. Egemenliini verebilmek iin, iradesinin, arzusunun, eilimlerinin
felli kalmasn kabul etmek lazmdr. lmeyi kabul etmek demektir. Bundan dolay bir
millet egemenliini veremez. Yalnz alnr ve zorla alnr. Millet egemenliini elinde tutuyor
ve ancak egemenliinden gerektii kadarn uygulamak zere Millet Meclisi'nin tmn
grevlendiriyor. Fakat bir tek adama bu yetki verilemez. ( 1923 )
Milletler egemenliklerini geici olarak da olsa verecekleri meclislere dahi lzumundan fazla
gvenmemelidir. nk meclisler bile istibdat ( keyfi hareket ) edebilirler. Ve bu istibdat,

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 19

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

ahsi sitibdattan daha ldrc olabilir. Bunun iin meclisler belirli zamanlarda yenilenir.
Bu sayede milli egemenlik daha daha emniyetli, esas ve artlara balanm olur. Meclisler
uygun grlenden fazla uzun sre devam ederse, bu takdirde vekillerle temsil edilenler
arasndaki grler birbirinden ayrlmaya ve balar zlmeye balar. Nihayet vekiller
baka ey, temsil edilenler baka ey dnmeye balarlar.
Efendiler! Meclisler belirli devre iinde vazife yaparken dahi vekillerle temsil edilenler
arasnda nemli konularda da anlamazlk meydana gelemez mi? Bu da olmayacak ey
deildir. Meclislerin yle kararlar olabilir ki, kararlar gerekten milletin hayatnda tedavisi
mmkn olmayan zararlar meydana getirebilir. Bu da bal bana bir sorundur. Bu hususta
da yasal nlemler lazmdr. Millet her ihtimale kar egemenliini korumak zorundadr. Bu
hususta yaplagelen ey tekrar milletin genel oyuna bavurmaktr. Bugnk meclisimiz
milli egemenliin dr. Bundan sonrakilerin de yle olcana phem yoktur. Bunlar
elbette bu gibi nlemleri tam olarak bilirler. ( 1923 )
Bizim hkmetimizin eklini ve esasn anlamayanlar veya anlamak istemeyenler vardr.
Bu tereddt gidermek iin Anayasann ruhunu iyi incelemek lazmdr. Gerekte,
Anayasann zellikle baz maddelerinin bilimesi gereklidir. Mesel birinci maddeyi beraber
inceleyelim. Madde, iki fkray kapsyor. Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Bu, birinci
fkradr. Efendiler! Bilirsiniz ki irade denilen bir ey vardr.Bir insann iradesi olduu gibi,
insanlardan oluan herhangi bir sosyal toplumun da iradesi vardr. rade vicdann eilimi,
arzusu demektir. Yani bu manev bir eydir. Tanr'nn isteini Tanr'ya brakarak eriat dili ile
ifade etmek isterseniz buna insann sahip olduu irade deyiniz! Bu manev olan iradenin
meydana kmas ve grnmesi iin bir ara gereklidir ve vardr ki, ona egemenlik derler!
Egemenlie sahip olmayan bir insan ve veya bir toplum hi bir zaman iradesini
kullanamaz! Egemenliini herhangi birisine brakan bir insan kendi iradesinin
kullanlacandan ve uygulanacandan emin olamaz. Bunun iin insanlar, milletler kendi
iradelerini, kendi vicdanlarnn eilimini yapmak ve uygulamak isterlerse egemenliklerini
mutlaka ellerinde tutmak mecburiyetindedirler. imdiye kadar milletimizin bana gelen
btn felketler kendi talih ve geleceklerini baka birisinin eline terk etmesinden
kaynaklanmtr.
En yakn bir rnei hatrlayalm! Mesel Birinci Dnya Sava'na girmek milletin iradesi ile
mi olmutur? Milletin Birinci Dnya Sava'na girmek iin iten gelen bir istei varmyd?
Ben zannediyorum ki yoktu. nk Birinci Dnya Sava'na girmeden nceki devirlerin her
biri felket ile sonulanan safhalar ile dolu idi. Kesin zorunluluk olmadka millet harp
olsun istemezdi. yle olmakla beraber harbe girmi ise, kabahat kendisinin deildir,
diyebilir miyiz? Hayr. Kabahat maalesef kendisindedir. nk egemenliini baka ellere
vermitir.
Muharebeye girdikten sonra da ordularmzn Romanya'da, Makedonya'da
oyalandrlmasn ran vahalarnda ve Kafkas dalarnda perian edilmesini milletin iradesi
uygun gryor muydu? Elbette hayr! Fakat bunlar hep meydana geliyordu! nk millet
egemenliini kendi elinde bulundurmuyordu. Birinci Dnya Sava'ndan sonra iyi kt bir
atekes yapld ve bu ekilde milli onur az ok kurtarld sanlyordu. Fakat sonra Kilikya
dman tarafndan igal edildi. anakkale ve stanbul'a dman girdi. zmir Yunanllarn
hcumuna urad. Bu nasl oldu? u ekilde oldu; Millet egemenliine sahip deildi ve
milletin egemenliini zorla alanlar milletin iradesini deil, kendi iradelerini uyguluyorlard.
Dmala beraber hareket ediyorlard!
Pekl biliyorsunuz ki mcadelemizin balangcnda millet birbiriyle boazlat. Kan
dkld. stanbul'dan Aya'a kadar yerlerde, Konya'da,Yozgat'ta birok yerlerde feci
sahneler oldu. Bu vurdumduymazlk nereden geliyordu? Yllarca ve yzyllarca
egemenliini kullanmaktan ve egemenliini kullananlarn aldatmalarna alagelmekten
ileri geliyordu.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 20

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Bu kadar ac tecrbeler geiren milletin ( ki artk namus ve hayatn korumaya karar

vermitir. ) bundan sonra egemenliini bir kiiye vermesi kesinlikle mmkn olmayacaktr.
Egemenlik kaytsz artsz milletindir ve milletin kalacaktr! Sonraki cmelde; idare usul
halkn geleceini bizzat ve bilfiil idare etmesi esasna dayanr denilmetedir. Bundan btn
milletin iini gcn brakp devlet idaresiyle uraacaktr anlam karlmasn! Bu elbette
fiilen mmkn deildir. Gerekten bugnk sosyal hayatn, vatanlarnn genilii ve
hayatn devamnn salanmasndaki meguliyetin okluu gznne alnrsa, buna hem
imkn hem de lzum yoktur. Maddedeki ikinci fkra ynetim usulndeki prensibimizi ifde
emektedir. Buna gre milletin geleceine yalnz ve ancak millet egemen olacaktr. Milleti
temsil eden milli iradeyi millet namna snrl ve belirli bir zaman iin manevi ahsiyetinde
toplayan Millet Meclisi bile en sonunda millet tarafndan yenilenebilir. Esas olan millettir.
Egemenlik onun olduu gibi idare hakk da onundur. ( 1923 )
Mahkm olmak istemeyen bir milleti, esareti altnda tutmaya gc yetecek kadar kuvvetli
mstebitler arrtk dnya yzeyinde kalmamtr. ( 1924 )
Devletin sahip olduu kuvveti ifade ederken, bu kuvveti kendine zg diye niteliyoruz.
Gerekten de, devleti oluturan milletin zerinde etkisini srdren kuvvet, kii olarak hi
kimse tarafndan verilmi deildir. O, bir siyasi nfuzdur ki devlet kavramnn znde
vardr ve devlet onu halk zerinde uygulamak ve milleti da ve dier milletlere kar
savunmak yetkisine sahiptir. Bu siyasi nfuz ve kudrete "rade veya Egemenlik" denir.
( 1929 )
Korku zerine egemenlik kurulamaz. ( 1930 )
Benim gayem Trkiye'de, yeni Trkiye Cumhuriyeti'nde millet egemenliini glendirmek
ve ebediletirmektir. ( 1930 )
Kuvvet birdir ve o milletindir. ( 1937 )
Byk Millet Meclisi, Trk Milleti'nin asrlar sren aramalarnn zeti ve onun bizzat
kendisini idare etmek uurunun canl bir timsalidir. Trk Milleti mukadderatn Byk Millet
Meclisi'nin kifayetli ve vatanperver eline tevdi ettii gnden itibaren karanlklar syrp
kaldrm ve mitleri boan felaketlerden milletin gzlerini kamatran gneler ve zaferler
karmtr. ( 1938 )
Halbuki Trk'n haysiyet ve izzetinefis ve kabiliyeti ok yksek ve byktr. Byle bir
millet esir yaamaktansa yok olsun daha iyidir. Bundan tr, YA STKLL, YA LM!..
( 1919 )
Ne kadar zengin ve refaha kavuturulmu olursa olsun, bamszlktan mahrum bir millet,
medeni insanlk karsnda uak olmak mevkiinden yksek bir muameleye lyk olamaz.
( 1919 )
Esas Trk Milleti'nin haysiyetli ve erefli bir millet olarak yaamasdr. Bu esas ancak tam
bamszla sahip olmakla temin olunabilir. ( 1919 )
Hrriyet ve bamszlk benim karakterimdir. Ben milletimin ve byk ecdadmn en
kymetli mirasndan olan bamszlk ak ile yaratlm bir adamm. ocukluumdan
bugne kadar ailev, husus ve resm hayatmn her safhasn yakndan tanyanlarca bu
akm bilinir. Bence bir millete erefin, haysiyetin, namusun ve insanln yerlemesi ve
yaamas mutlak o milletin hrriyet ve bamszlna sahip olmasna baldr. Ben ahsen
bu saydm zelliklere ok ehemmiyet veririm ve bu zelliklerin kendimde varln iddia
edebilmek iin milletimin de ayn zellikleri tamasn art ve esas bilirim. Ben
yaayabilmek iin mutlaka bamsz bir milletin evlad kalmalym. Bu sebeple milli
bamszlk bence bir hayat meselesidir. Millet ve memleketin menfaatleri gerektirdii
takdirde insanl tekil eden milletlerden her biriyle uygarlk gerei olan dostluk ve
siyaset ilikilerini byk bir hassasiyetle takdir ederim. Ancak benim milletimi esir etmek
isteyen herhangi bir milletin de bu arzusundan vazgeinceye kadar amansz dmanym. (

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 21

 dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

1921 )
Tam bamszlk, bizim bugn zerimize aldmz vazifenin temel ruhudur. ( 1921 )
Trkiye Halk, asrlardan beri hr ve bamsz yaam ve bamszl bir yaama gerei
saym bir kavmin kahraman evlatlardr. Bu millet, bamszlktan uzak yaamamtr.
Yaayamaz ve yaamayacaktr. ( 1922 )
Vatanmza ve bamszlmza gz dikenlere yalnz askeri ynden stn gelmek yeterli
deildir. Memleketimiz hakknda saldrgan emeller besleyecek olanlarn her trl mitlerini
kracak ekilde siyasi, idari ve ekonomik ynden kuvvetli olmak lazmdr... Kurtulu ve
bamszlk iin yaptmz mcadeleyi tanmlamak ve Tanr'nn milletimize yaradltan
verdii beceri ve yetenekleri en st derecede gelitirmek ve memleketimize balad
btn kuvvet ve servet kaynaklarndan en iyi biimde faydalanarak zayflk nedenlerimizi
ortadan kaldrmak iin bundan byle hi bir frsat ve zaman boa harcamayarak
almaya mecburuz. ( 1922 )
Arzumuz darda bamszlk, ierde kaytsz ve artsz milli egemenlii korumadan
ibarettir. Milli egemenliimizin hatta bir zerresini bozmak niyetinde bulunanlarn kafalarn
paralayacanzdan eminim. ( 1923 )
"Biz bar istiyoruz" dediimiz zaman "tam bamszlk istiyoruz" dediimizi herkesin
bilmesi lzmdr. Bunu istemeye hakkmz ve kudretimiz vardr. On sene, yirmi sene sonra
aalaarak lmekten ise imdiden eref ve haysiyetle lmeyi stn tutmalyz. ( 1923 )
Bamszl iin lm gze alan millet, insanlk haysiyet ve erefinin icab olan btn
fedakrl yapmakla teselli bulur ve elbette esaret zincirini kendi eliyle boynuna geiren
miskin, haysiyetsiz bir millete nazaran dost ve dman nazarndaki mevkii farkl olur.
( 1927 )
Bamszlk ve hrriyetlerini her ne bahasna ve her ne karlnda olursa olsun zedeleme
ve kaytlamaya asla msamaha etmemek; bamszlk ve hrriyetlerini btn mnasiyle
koruyabilmek ve bunun iin gerekirse, son ferdinin, son damla kann aktarak, insanlk
tarihini anl rnek ile sslemek; ite bamsz ve hrriyetin hakiki mahiyetini, geni
mnasn, yksek kymetini, vicdannda kavram milletler iin temel ve lmez prensip...
Ancak bu prensip urunda her tr fedakarl, her an yapmaya hazr milletlerdir ki,
devaml olarak insanln hrmet ve saygsna lyk bir topluluk olarak dnlebilirler.
( 1928 )

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 22