ki Vitesli Deil ok Vitesli ABye Doru

MAKALE
TRK AKADEMS
SYAS SOSYAL STRATEJK ARATIRMALAR VAKFI

AIK TOPLUM VE
KARL RAIMUND
POPPER

Rahmi EYHOLU
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi
Makale No. 8 // Mart 2014
www.turkakademisi.org.tr
 ki Vitesli Deil ok Vitesli ABye Doru

TRK AKADEMS Siyasi Sosyal Stratejik Aratrmalar Vakf (TASAV)

Trkiyede ve dnyada, yaanm ve yaanmakta olan olaylar; siyas, sosyal,
tarih ve kltrel derinlik iinde ve stratejik bir bak asyla deerlendiren,
yeni tasarmlar ortaya koyarak gelecek vizyonu oluturan bir dnce
kuruluudur.

TASAV, bilimsel kstaslar esas alarak ulusal, blgesel ve uluslararas dzeyde

aratrma, inceleme ve deerlendirme faaliyetlerinde bulunmaktadr.
almalarn hibir kr amac gtmeden ilgililer ile paylaan TASAV; tarafsz,
doru, gncel ve gvenilir bilgiler nda kamuoyunu aydnlatmaya
almaktadr.

TASAVn amac; lkemizin ekonomik, sosyal, siyas, kltr ve eitim hayatnn

gelitirilmesine; mill menfaat ve birlik anlaynn, insan hak ve
zgrlklerinin, demokrasi kltrnn, jeopolitik ve jeostratejik dnce
biiminin yaygnlatrlmasna; toplumda mill, vicdan ve ahlk deerlerin
hkim klnmasna ve Trkiyenin dnyadaki gelimelerin belirleyicisi
olmasna bilimsel faaliyetler araclyla katk salamaktr.

ARATIRMA MERKEZLER

TASAV, aada belirtilen alt Stratejik Aratrma Merkezi vastasyla

almalarn yrtmektedir:

1. D Politika Aratrmalar Merkezi

2. Gvenlik Aratrmalar Merkezi
3. Siyaset, Hukuk ve Ynetim Aratrmalar Merkezi
4. Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi
5. Ekonomi Aratrmalar Merkezi
6. Enerji Aratrmalar Merkezi
 ki Vitesli Deil ok Vitesli ABye Doru

AIK TOPLUM VE
KARL RAIMUND POPPER

Rahmi EYHOLU
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi
Makale No: 8 // Mart 2014
www.turkakademisi.org.tr

Bu yaznn tm haklar sakldr. Yaznn telif hakk TASAVa ait olup kaynak gsterilerek
yaplacak makul alntlamalar dnda nceden izin almadan kullanlamaz ve oaltlamaz.
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

NDEKLER

GR: POPPERIN HAYATI VE FKRLER........................................................................................ 1

1) POPPERN SYASET FELSEFES..................................................................................................... 2
2) POPPERIN AIK TOPLUM FKR ................................................................................................... 5
2.1) Ak Toplum ve Kapal Toplum ............................................................................................. 6
2.2) Ak Toplumun Douu ve Byk Kuak .......................................................................... 8
2.3) Ak Toplum ve Devlet............................................................................................................... 9
2.3.1) Korumac Devlet.................................................................................................................10
2.3.3) Araya Girmeci Devlet.......................................................................................................10
2.3.2) Denetlenen Devlet .............................................................................................................11
2.4) zgrlkler ve Paradokslar ..................................................................................................12
i
2.4.1) Egemenlik Paradoksu .....................................................................................................12
2.4.2) Demokrasi Paradoksu.....................................................................................................13
2.4.3) Hogr Paradoksu .........................................................................................................13
2.4.4) zgrlk Paradoksu ........................................................................................................14
2.4.5) Ekonomik zgrlk Paradoksu ..................................................................................14
SONU ............................................................................................................................................................14

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

AIK TOPLUM VE
KARL RAIMUND POPPER

GR: POPPERIN HAYATI VE FKRLER

Karl Popper, 28 Temmuz 1902de, Protestanla gemi bir Yahudi avukatn olu
olarak domutur. Viyana niversitesinde matematik ve fiziin yan sra felsefe,
mzik ve psikoloji eitimi almtr. 1919da komnistlere katlan Popper, komnist
ve (silhsz) sosyalist iilerin hayatlarn kaybettii sokak kavgalarna da
karmtr; ancak sonu olmayan iddet hareketleri, onun daha sonralar Marksizme
mesafeli durmasna ve iddetten nefret etmesine sebep olacaktr.
1920de Arnold Schnbergten ada mzii renen Popper, Schnbergin yeni
mzikinden hibir zevk alamaynca, Viyana Konservatuarnda kilise mzii
renmeye balamtr. 1922de dardan renci olarak olgunluk snavn veren
Popper, reniminin yan sra bir mobilya ustasna da raklk etmi ve sertifika 1
almtr. 1924de halk okullarnda ders vermek zere retmenlik formasyon belgesi
kazanm, snavlardan sonra ilkin bir ocuk snma evinde alm, 1925de
Viyanada yeni kurulan Pedagoji Enstitsnde almalarn srdrmtr.
Karl Popper doktorasn 1928de psikolog Karl Bhlerin yannda yapmtr:
Dnme Psikolojisinde Yntem Sorunlar. 1930-37 arasnda Viyanada ortaokul
retmenlii (matematik, fizik) ile megul olan Popper, arada renci olarak
ngilterede de bulunmutur.
1937den kinci Dnya Savann sonuna kadar Yeni Zelanda-Christchurchteki
Cantenbury Kolejinde felsefe okutmanl yapan Popper, 1946da ngiltereye
dnm ve arkada Hayekin de destei ile London School of Economics and Political
Sciencesta okutman olmutur. 1949dan itibaren London School of Economics and
Political Sciencesta mantk ve bilim profesrl yapm ve bunu 1969da emekli
olana kadar srdrmtr. Pek ok nian almtr. Bunlar arasnda Kralie
tarafndan asalet verilmesi (1965) ve Birlemi Milletlerin Otto Hahn Bar
Madalyas (1993) da bulunmaktadr. Popper 17 Eyll 1994te Londrada Croydonda
lmtr.
Popper, 20nci yzylda yaam ve filozof tanmna uyan en son filozoftur denilebilir.
Daha ok bilim felsefesine yapt katklar ile tannmtr. Onun siyaset felsefesi,
bilim felsefesinin yansmas ve o alana uygulanm bir hli gibi durur.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

Poppern hayatnda fikirlerini etkileyen ve ekillendiren ahslar ve onlarn teorileri

vardr. Bunlar; Marx, Freud, Einstein ve Adlerdir. Bunlardan Einsteinn teorisinin
yanllanabilir, dierlerinin ise yanllanamaz olular onu ok etkilemitir. Buradan
hareketle bilimsel olan ile olmayan arasndaki ayrm kriterini, o zamana kadar genel
kabul gren pozitivistlerin dorulamac anlay yerine yanllama zerine
kurmu ve tmevarm anlayn da reddetmitir.
Siyaset felsefesini ise, Tarihselciliin Sefaleti ve iki ciltlik Ak Toplum ve
Dmanlar eserleri ile ortaya koymutur. Poppern siyaset felsefesinin temeli,
tarihsicilik ve bunun yansmas olan kapal toplum dedii btn otoriter ve
totaliter gr ve rejimlerin eletirisi ile insanln ideali olmas gerektiini syledii
ak toplum anlaynn savunulmas zerine kuruludur.
Poppera gre kapal toplum ruhunu tarihsicilikten alan ve Platon, Hegel ve Marxn
devam ettirdii bir dnce geleneidir. Bunun yansmalar ise btn otoriter,
totaliter, faist ve komnist ideoloji ve ynetimlerdir. Bunlarla mcadele edilmelidir.
Kapal toplumun karsna diktii ve insanln ideali olarak sunduu anlay ve
felsefe ise ak toplum anlaydr. Bu anlayn temelleri -ona gre- Perikles,
Sophokles, Thukydides, Euripides, Protagoros, Herodotos, Demokritos ve Sokrates
gibi byk kuak dedii filozoflar zinciri tarafndan atlmtr.
Poppern aslnda ak toplumdan anlad, btn kurum ve deerleri ile liberal 2
demokrasidir. Ancak 18nci yzylda Adam Smith tarafndan sistemli bir ekilde
ortaya konan liberalizmden nce de bu anlayn kklerinin bulunduu Popper
tarafndan dile getirilmitir. Poppern anlad liberal demokrasi; ayaklar yere
basan, klsik liberalizmden yer yer ayrlan, hatta bazen liberallerce onun liberalliini
tartlr hle getiren, sosyal ynleri de bulunan bir anlaytr.

1) POPPERN SYASET FELSEFES

Platondan Marxa kadar nemli siyaset felsefecileri, yalnzca toplumsal ve tarihsel

gelime stne deil, mantk ve bilim, giderek de bilgi kuram stne, birbirleriyle
irtibatl grlerden hareket etmilerdir. 1 Popper de byk filozoflar zincirinin
geleneini takip etmi, mantk ve bilim felsefesine nemli katklarda bulunurken
kendi siyaset felsefesini de ortaya koymutur.
phesiz Popper bunu yaparken kendi dneminin artlarndan da bir dereceye
kadar etkilenmitir: Siyaset felsefesi, bir ynyle, dnrn metodoloji konu-
sundaki grlerinin uyguland bir alan durumundadr. Fakat Poppern siyaset
felsefesiyle ilgilenmesinin ana motiflerinden birisi, I. ve II. Dnya Savalarn ve

1 Bryan Magee, Karl Poppern Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuram, ev. Mete Tunay, Remzi Kitabevi,
stanbul, 1990, s.67.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

totaliter rejimleri grmesidir. Poppern siyaset felsefesiyle ilgili olarak kaleme ald
Ak Toplum ve Dmanlar(Cilt I ve II) ile Tarihselciliin Sefaleti isimli eserlerinde
totaliter rejimlere kar olmasn, hem metodolojik gerekelere hem de yaad
olaylardan kazand tecrbelere dayanarak aklamak mmkndr. 2
Popper yaamay her eyden nce ve her eyin stnde bir sorun-zme sreci
sayd iin, sorun-zmeye elverili toplumlar istemektedir. Sorun-zme ise
deneme zmlerinin cesaretle ortaya atlmasn, sonra da bunlarn eletiriye ve
hata eleme ilemine tbi tutulmasn gerektirdii iin, Popper kart nerilerin
engellenmeden ortaya atlmasna, bunlarn eletirilmesine, sonra da eletirilerin
nda bunlarda gerek deiiklikler yaplmasna izin veren toplum biimleri
istemektedir. 3 Bunun iin de ak ve kapal toplum ayrmna giderek ak toplum
ismini verdii zgrlk demokrasiden yana tercihte bulunmaktadr.
Poppern en byk dmanlar, faist ve komnist biimler alm olan modern
totaliterliklerdir, ama Popper, buna kar temel saldrsn liberal ve demokratik
anlay erevesinde srdrmemitir. Demokratlar ve liberaller totaliterlii ksmen
otoriter olduu ve ksmen de her alan kapsad iin reddederler. Poppern ba
hedefi ise, siyaset felsefesiyle deil, tarih felsefesiyle ilgili bir iddiadr: Tarihsicilik
retisi. Bu retiye gre, toplumsal ve tarihsel aratrmann en uygun amac ve
yararl baars, toplumun tarihsel geliiminin genel bir yasasn kurmaktr.
3
Poppera gre tarihsicilik, zellikle sosyal bilimlerde, gelecei nceden haber
vermek amacyla toplumun evrim kanununu aa karmak inanc ve tarihin belirli
tarihsel ya da evrimsel yasalar tarafndan ynetildii ve bunlar kefetmekle insann
kaderi hakknda kehanette bulunulabilecei yolundaki doktrindir. 4
Popper, btn diktatrlklerin beslendii kaynan bu sakat tarih gr olduunu
syler. Tarihsici gr insanlk tarihini tek ynl, kural olan ve deitirilemez olarak
grmektedir. Poppern Marksizmi ve dier otoriter ve totaliter fikirleri eletirdii
en temel unsur, siyaset felsefesine deil, tarih felsefesine ait tarihsicilik anlaydr.
Bata Platonun Btn toplumsal deiim, bozulma ya da rme yahut
soysuzlamadr diyerek insanln bozulmaya mahkm bir tarih kanununa tbi
olduunu savunan tarihsici gr eletirir. Popper; Platondan farkl olarak
Hegelin, oluum iinde olan evrendeki eiliminin bir dme, bozulma veya
idealardan uzaklama deil, varla k ya da yaratc bir evrim hlindeki diyalektik
bir ilerleme olduunu ifade ettiini sylemektedir. nce tez, daha sonra anti-tez ve
bu iki grn atmasndan oluan sentez, sanki iki kart savn onlar iine alarak
amas eklinde olmaktadr. Popper; Hegel, btn eylerin kendi ilerinde elikili
olduklarn ne srmekle aslnda her trl usavurmann ve ilerlemenin sona ermesi

2 afak Ural, Poppern Tarihselciliin Sefaleti kitabnn Trke evirisine sunu yazs, s.8.
3 Magee, a.g.e., s.67.
4 Karl Popper, Tarihselciliin Sefaleti, ev. Sabri Orman, nsan Yaynlar, stanbul,1995, s.114.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

gerektiini iaret etmektedir. nk elikiler bilimin gelimesinin arac olduklarna

gre, o elikilerin yalnzca kabul edilebilir ve kanlmaz olan eyler deil, ayn
zamanda pek istenir eyler olduklarn da kabul etmektedir. Onlar istenir eylerse,
elikilerle serbeste alacak her trl ilerlemenin ortadan kalkmas gerekir
szleriyle Hegeli -yer yer aalayc ifadeler de kullanarak- eletirmektedir.5
Popper, tarihin belli bir kural olduu fikrini reddetmektedir. Bilhassa Marxn,
insanlk tarihinin aamalar diye sralad yaklam ve kapitalist dnemi yaayan
toplumlarn kanlmaz olarak komnist aamaya geecekleri kehanetini de
iddetle eletirmi, tarih delillerle bu tezi rtmtr. 6
Popper, tarihsici anlayn insanlk tarihi kadar eski olduunu ve ilkel dnemlerden
kalan bir miras olduunu belirtmektedir. Bu retiye gre, toplumsal ve tarihsel
aratrmann en uygun amac ve yararl baars, toplumsal-tarihsel geliimin
yasasn kurmaktr. Tarihsicilerin inancna gre, bu tr yasalarla toplumsal
gelimenin gelecek aamas nceden bilinebilir. Bu, nceden ne olacan
kestirmenin ierii, doru siyas eylemin, bu tahmine gre yaplabilmesidir. O zaman
Poppern temel iddias, totaliter siyasetin de destek iin tarihsicilie dayanddr. 7
Tarihsiciliin en eski ekli, Tanry tarih sahnesinde oynanan piyesin yazar olarak
kabul etmekle tarihi anlalabilir klmak yolundaki giriimdir. Burada devreye
seilmi halk retisi girmektedir. Tanrnn kendi iradesinin sekin arac olarak i 4
grmek zere bir halk semi olduu ve yeryznn bu halka kalaca varsaylr. Bir
dier tarihsici unsur kabileciliktir; yani onsuz bireyin bir hi olduunun
varsaylmas, kabilenin byk nemi zerinde srarla durulmasdr.
Tarihsiciliin nemli iki modern anlatm ise, rkln ya da faizmin tarih felsefesi
ile Marksist tarih felsefesidir. En eski biimli tarihsicilik olan seilmi halk yerine,
rklk; sonunda yeryznn kendisine kalaca, kaderin arac olarak belirlenen
seilmi rk koyar. Marxn tarih felsefesi ise, snfsz toplumun yaradlnn arac ve
ayn zamanda yeryznn kendisine kalmas alnna yazl olan seilmi snf
getirir. Her iki kuram da tarih geliimin yasasn kefetmeye gtren bir tarih
yorumuna dayanr. Irklkta, seilmi rkn kannn biyolojik stnl tarihin
gelmi gemi izgisini aklar. Marxn tarih felsefesinde ise, kanun iktisaddir ve
btn tarih, snflarn stnlk iin sava diye yorumlanr. 8

5 Karl Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, ev. Harun Rzatepe, Remzi Kitabevi, stanbul,1994, C.2,
ss.43-44.
6 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, ss.176-177.

7 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, ev:Mete Tunay,Remzi Kitabevi,stanbul,1994,C.1, ss.193-

194.
8 Jean Baudouin, Karl Popper, ev. Blent Gzkan; letiim Yaynlar, stanbul, 1993, s.22.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

2) POPPERIN AIK TOPLUM FKR

Poppern demokrasi fikrinin zn oluturan ey, (toplumsal bir ideal olarak

tarihten geldii ekilde) demokratik bir toplum anlayna dayanan ak toplum
fikridir. Popper demokrasiyi yceltmemi, onu vmemitir; onun iin demokrasi,
iddetsiz reforma izin veren ve akl kullanmay salayan bilinen tek rejim
olmasndan dolay tercih edilebilirdir.
Popper, demokrasiyi tanmlamaktan ziyade tarif ederek, onun zorunlu artlarn
belirtmitir. Nedir? yerine nasl? sorusu onun iin daha aklayc ve
fonksiyoneldir. Popper nedir? sorusu ile uramam, nedir?li sorulara zclk
diyerek bunlar herhangi bir amaca ulatrmayan beyhude gayretler olarak
grmtr. Onun iin nasl? sorusu nemlidir. Bu yzden Popper, demokrasiyi,
yani ak toplum fikrini de nasl? sorular ile ina etmitir.
Popper iin hayat bir problem zme sreci olduuna gre, sistemler ve rejimler de
problem zc olmaldr. O sebeple demokrasi problem zmeye en yatkn sistem
olduundan tercih edilebilir. Peki demokrasi nasl dzenlenmelidir ki, iddete
ynelim olmasn ve akl ile eletiri en ideal ekli ile uygulanabilsin? Bunun iin ak
toplum anlaynda ruhunu bulan denetleyici, reforme edici, eletirel ve kurumcu
bir demokrasi anlayna ynelinmesi, temel bilim mantna da uygundur. Popper, 5
kurumlara nem vermesine karlk, insan unsurunu hibir zaman gzard etmemi
ve kurumlarn insanlarla dzeltilip yaatlabileceine inanmtr.9
Popper, ak toplumun ztt olarak kapal toplum terimini kullanmtr. Popper,
bu iki kavramn entelektel gemii konusunda unlar sylemektedir:
Benim bildiim kadaryla, ak toplum ve kapal toplum terimlerini ilk defa
Ahlk ve Dinin lk Kayna adl eserinde Henri Bergson kullanmtr.
Bergsonun bu terimleri kullanyla benim kullanm arasnda (hemen btn
felsefe problemlerine bsbtn farkl bir yaklamdan doan) hayli byk bir
bakalk olmakla birlikte, burada belirtmek istediim belirli bir benzerlik de
vardr. (Bergsonun kapal toplumu tabiatn elinden yeni km insan toplumu
diye anlat). Ancak esas fark udur: Benim terimlerim adeta bir rasyonalizm
ayrmna dayanmaktadr; kapal toplum sihirli tabulara inanla nitelen-
dirilebilir, ak toplum ise insanlarn tabulara kar bir dereceye kadar eletirici
olmay rendikleri ve kararlarn (tarttktan sonra) kendi zeklarna
dayanarak aldklar bir toplumdur. Oysa Bergsonun kafasnda bir eit dinsel
ayrm vardr. Bu, onun ak toplumuna niin mistik bir sezginin rn diye
bakabildiini aklar; bense mistisizmin kapal toplumun yitirilmi btnlne
duyulan zlemin bir anlatm ve dolaysyla ak toplumun rasyonalizmine kar
bir tepki olarak yorumlanabileceini sylyorum. Benim ak toplum terimini
kullanmla, Graham Wallasn byk toplum terimi arasnda biraz benzerlik
grlmektedir; fakat benim terimim, Perikles Atinas gibi bir kk toplumu da
kapsayabilir -te yandan, bir byk toplumun durdurulabileceini ve
dolaysyla kapatlabileceini dnmek mmkndr. Belki, benim ak

9 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.298.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

toplumumla Walter Lippmannn hayran olunmaya deer kitabnn balnda

kullanlan terim arasnda da bir yaknlk vardr: yi toplum. 10
Grld zere Popperin ak toplumu, benzerlik kurulabilecek dier yazarlarn
eserlerindeki toplum tanmlarndan farkldr. Bergsonun kullanmndan kriter
farkndan dolay ayrlmaktadr. nk Popper ak topluma rasyonel bir hviyet
bimesine karlk, Bergsonun ak toplum anlaynda din ayrm sz konusudur.
Wallasn byk toplumundan ise, Wallasn nicelie, Poppern ise nitelie nem
vermesi ile ayrlmaktadr. Dolaysyla Poppern ak toplumunu dierlerinden
farkl, onun kendine has dnce ekli olarak saymamz gerekmektedir. Zira klsik
liberallerin ve bilhassa 20nci asrn nde gelen liberallerinden Hayekin hukuka
dayal, zgr toplum anlay ile de birebir rtmemektedir.

2.1) Ak Toplum ve Kapal Toplum

Poppern tm tarih gr kapal toplum-ak toplum ifti evresinde
ekillenmitir. Kapal toplum veya kabile toplumu ve ak toplum
kavramlarnn, somut karlklar olan tarihsel nesneler olarak anlalmamalar
lzmdr; bunlar Weberci anlamda ideal tipler olarak anlalmaldr, yani tarih
gereklikten yola karak, bu gerekliin en tipik unsurlaryla yeniden kurulan,
ksmen topik kurgular olarak.11
Bu iki kavram ideal ve topik kelimeleri ile nitelendiren Baudounin gr iin 6
Popper; Benim, kapal toplumu sihirci, ak toplumu da aklc ve eletirici diye
nitelendiriim, doal olarak, sz konusu olan toplumu idealletirmeden bu terimleri
uygulamamz imknsz klmaktadr 12 demektedir. dealletirmi olmann
gerekeleri iin belki en nemlisi, ak toplum ve kapal toplumu ite budur
diyecek ekilde nesnel olarak gsteremeyeceimizdir. Ak toplumda da kapal
toplumun izlerini bulmamz ve bunlarn silinmesinin imknszl iin Poppern
syledii u szler daha nemlidir:
Sihirci tutum, bugne kadar gerekletirilmi en ak toplumda bile,
yaantmzdan hi de silinmi olmad gibi, bana kalrsa, bsbtn silinebilmesi
mmkn de deildir. Buna ramen, kapal toplumdan ana geiin yararl bir
ayracn vermek mmkn grnmektedir. Toplum kurumlarnn insan yaps
olduklar bilinle kavranmaya, bilinli olarak deitirilmeleri ve insan ama ve
hedeflerinin gerekletirilmesi bakmndan uygunluklar tartlmaya
balaynca, gei olmaktadr. Ya da sorun daha az soyut bir biimde konulmak
gerekirse, toplum dzenine doast bir huuyla bakmak yerine, etkin bir
karma ve birey ya da grup karlarn bilinli olarak izleme balaynca, kapal
toplum kmektedir. 13

10 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.193-194.

11 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.298.
12 Jean Baudouin, Karl Popper: Muhafazakr m? Hayr, ev. Eriman Topba, Trkiye Gnl,

Say:34, Mays-Haziran 1995, s.52.

13 Magee, a.g.e., s.70.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

Poppern ak toplum-kapal toplum ayrm ideal yaplar olarak kanlmaz bir

ekilde verilmi olmasna ramen, Baudouin unlar sylemektedir:
Poppern ak toplum diye isimlendirdii ey hakknda, eer bu kavram
Batnn ideolojik katalounun uygun ksmlarna hapsetmek iddiasnda
olunsayd, kkl bir ekilde yanlgya dlecekti. Bu kavram son kertede ana
deerlerin dorulanmasna dayanacak bir cemiyet biimini belirtiyor. Bu ana
deerler ise; ferd ve mterek hrriyetlere sayg, toplumsal adaletin titizlikle
aratrlmas dei-toku yerlerinin ve denetim kurumlarnn arttrlmasdr. 14
inde yaadmz yzylda baka zamanlardan daha da ok olmak zere yaygnlkla
inanlmaktadr ki, ussallk, mantk, bilimsel yaklam, bir btn olarak merkez
ekilde rgtlenmi, planlanm ve dzenlenmi bir toplum gerektirmektedir.
Popper ise, bunun otoriterce olmaktan baka, yanl ve alm bir bilim anlayna
dayandn gstermitir. Ussallk, mantk ve bilimsel yaklamlarn hepsi de,
birbiriyle badamayan grlerin ileri srlebildii ve atan amalarn
izlenebildii ak ve oulcu bir topluma iaret etmektedirler; iinde, herkesin
sorunlarn ve durumlarn aratrmakta ve zmler nermekte ve bakalarnn -en
nemlisi hkmetin- nerdii zmleri eletirmekte zgr olduu bir toplum; her
eyin stnde de hkmet politikalarnn eletirinin nda deitirildii bir
toplum.15 Popper, bu konuda ak toplum anlaynda Atinal Periklesin u szne
zel bir nem vermekte ve bu sz sk sk kullanmaktadr: Devletle ilgilenmeyen bir
kimseyi zararsz deil, yararsz buluruz; ve bir politikay ancak birka kii ortaya 7
koyabilir, ama hepimiz onu yarglayacak nitelikteyiz. Biz tartmaya, siyasal eylemin
nne dikilen bir engel diye deil, bilgece davranmann vazgeilmez bir n hazrl
diye bakarz. 16
Poppern demokrasiyle sylemek istedii, byle bir toplumdur; ama her konuda
olduu gibi burada da, kavrama herhangi zel bir nem yklememektedir. Popper
ak toplumun tohumlarn Yunan medeniyetinde ve byk kuak dedii
filozoflarda bulmaktadr ve bugnn temel problemlerinin de o zaman iyi
incelenirse grlebileceini iddia etmektedir. 17 Popper, Bizim Bat uygarlmz,
Yunanllarla balamtr. Kabilecilikten insaniyetilie doru ilk adm atan,
anlalan onlar olmutur diyerek Bat medeniyetinin balangcn ve ak toplumun
ortaya kn eski Yunanda aramaktadr. 18
Popper; Bylelikle Bat uygarlmzn Yunanllardan geldiini sylerken bunun ne
demek olduunu kavrayabilmeliyiz. Bu demektir ki, Yunanllar grne baklrsa
hl emekleme anda olan o byk devrimi, kapaldan ak topluma geii, bizim

14 Baudouin, a.g.m., s.52.

15 Magee, a.g.e., s.71.
16 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.166.

17 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.170.

18 Bauduin, a.g.e., ss.22-23. Daha geni bilgi iin Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.165-176.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

srdrmemiz iin balatmlardr 19 demek suretiyle de kapaldan ak topluma

gei srecinin ya da devriminin eski Yunanda baladn ve bugn emekleme
dneminde olduunu syleyerek ak toplumun idealletirmesini daha da peki -
tirmektedir.
lk Yunan kentleri etimoloji ve antropolojinin inceledii geleneksel toplumlarla
byk lde benzerlik gsteriyordu. Bunlar bir bakan evresinde toplanm, ayn
inanlar ve dinsel trenlerle birlemi, neredeyse bir rnek kk kabile
topluluklardr. Ayrca bu topluluklar toplumsal uzlamalarla doal yansmalar
birbirinden ayrt edebilecek durumda deillerdi, nk bunlar doast ve bysel
inanlara balyorlard. Oysa bu, organik topluluk ar ar dalmaktayd. Popper
aklamasn tarihsiciletirmekten ekinmeden, kapal toplumun ayrmasnn
kkeninde az ok rastlantya bal iki nesnel srecin biraraya gelmesinin rol
oynadn belirtmektedir. Birinci etken nfusla ilgilidir ve geleneksel yneten
snflarn oturmuluunu belirgin biimde etkilemitir. Hzl nfus art, bireysel
istekleri oaltarak ve mevcut mlkiyetleri sarsarak, imdiye kadar i balln
srdrmesini bilmi egemen toplumlarn barnda fark edilmeyen atlaklar
meydana getirmitir. Bu bakmdan Popper, Platonun sosyolojik bilincini temsil
etmektedir. Platon geleneksel sekinlerin zayflamasnn kabileciliin bozulmasna
katkda bulunduunu isabetle fark etmiti. te yandan belirleyici etken ticaretle
ilgilidir: Kapal toplumun knn asl nedeni, ticaretin gelimesinde ve 8
denizar ilikilerde aranmaldr demektedir Popper. Ticaret ve denizar ilikiler,
kentler arasndaki alverii artrm, Eski Yunan d kltrlere am ve toplumsal
katmanlamay hzlandrarak kabileciliin kn abuklatrmtr. 20 Popper, bu
devrimin bilinli olarak yaplmadn ve bu olayla birlikte de yeni bir huzursuzluun
ilk iaretlerinin grldn belirtmektedir. Ona gre:
Uygarln bunalm (gerginlii) duyulmaya balamtr. Bu bunalm, bu
huzursuzluk, kapal toplumun knn bir sonucudur. Gnmzde bile elan
duyulmaktadr, zellikle toplumsal deiim zamanlarnda. Bu, ak ve ksmen
soyut toplumdaki yaamn bizden aklc olmaya, duygusal olarak toplumla ilgili
ihtiyalarmzdan hi deilse bazlarn unutmaya, kendimize bakmaya ve
sorumluluk stlenmeye gayret etmek suretinde durmadan istedii abann
yaratt bir bunalmdr.21

2.2) Ak Toplumun Douu ve Byk Kuak

Popper ak toplumun ortaya k konusunda eski Yunanda zuhur eden ve
kabileciliin ykl sebepleri olarak gsterdii nesnel verilerin haricinde, bu
olaylarla dorudan balant kurmamakla birlikte, eletirel gelenein kurulmasn
salayan ve ismine byk kuak dedii bir filozoflar zincirinden bahsetmektedir.
Popper byk kua yle saymaktadr:

19 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.170.

20 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.177-178.
21 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.190-191.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

Aralarnda Sophokles ya da Thukydides gibi byk muhafazakrlar () gei

dnemini temsil eden Euripides gibi mteredditler ya da Aristophanes gibi
pheciler vard. Fakat, yasa nnde eitlik ve siyasal ferdiyetilik ilkelerini
formlletiren, demokrasinin byk nderi Perikles () ayrca Herodotos,
Protagoros ve Demokritos, Gorgias-Alkidamas, Lykophron ve Antisthenes -
okulu vard ve belki de hepsinden by, insan aklna inanmamz ama ayn
zamanda dogmatizmden kanmamz gerektiini; mitologyadan da, yani teoriye
ve akla gvenmezlikten de, bilgelii putlatranlarn byc tutumundan da
uzak durmamz gerektiini, baka bir anlatmla, bilim ruhunun eletirme
olduunu reten Sokrates vard. 22
Popper, btn bu byk filozoflar eletirel ve aklc gelenein kurulmasnn temel
talar, yani ak toplumun mimarlar kabul etmektedir.
Popper, yukarda bahsettiimiz gibi ak toplumun eski Yunanla beraber baladn
ve bugn emekleme dneminde de olsa artk ak toplumdan vazgeilmeyeceini
yle anlatmaktadr:
Kapal toplumun szde masumluk ve gzelliine artk geri dnemeyiz. Cennet
haylimiz yeryznde gerekletirilemez. Bir kez aklmza gvenmeye ve
eletirme yetilerimizi kullanmaya balaynca, bir kez kiisel sorumlu-
luklarmzn sesini ve onunla birlikte bilgiyi ilerletmeye yardm etmenin sorum-
luluunu duyunca, artk bir daha kabile sihrine kaytsz boyun eme durumuna
dnemeyiz. (...) Dnersek, yolun en bana, hayvanla kadar dnmemiz gerekir.
(...) Hayvanlara dnmek mmkndr. Fakat insan kalmak istiyorsak, o vakit bir
tek yol vardr, ak toplumun yolu. Bu durumda, ne kadar akla sahipsek onun 9
hepsini hem gvenlii hem de zgrl salamak iin plan yapmakta
kullanarak bilinmeyene, belli ve gvenli olmayana doru ilerlememiz gerekir. 23

2.3) Ak Toplum ve Devlet

Poppern devlet kelimesinden anlad rgtlenmi ve hatta merkezlemi siyasal
iktidardr.24 Popper devletin kayna, douu ve anlam gibi meselelerle
ilgilenmemektedir. Ona gre; Devlet nedir? Devletin gerek doas, asl anlam
nedir? gibi zc sorulara cevap verilmeye kalklmamaldr. Devlet nasl kt,
siyasal kkeninin kayna nedir? gibi tarihsici sorular da cevaplandrmaya
almamak gerekir. Poppera gre sorularmz yle sormamz gerekir:
Biz devletten ne bekliyoruz? Devlet etkinliklerinin meru amac olarak nelerin
saylmasn bekliyoruz? Temel siyasal taleplerimizi bulmak iin de yle diyebiliriz:
yi dzenlenmi bir devlette yaamay, devletsiz, yani anari iinde yaamaya neden
yeliyoruz? Sorular sormann akla uygun yolu budur. Bunlar, bir teknoloun
herhangi bir siyasal messeseyi kurmaya ya da yeniden dzenlemeye girimeden
nce mutlaka sormas gereken sorulardr. 25

22 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.177-178.

23 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.226.
24 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.112.

25 Poppern ve dier ideolojilerin devlete bak, slm devlet felsefesinin bn-i Haldun asndan

yorumu ve ak toplum fikrinin slm kavramlar ile paralellii konusunda ilgin bir alma iin

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

Genel olarak devletin grev ve yetkilerinin, zel olarak da devletin iktisad alana
ilikin grev ve yetkilerinin genilii ve snrlar bugn de tartlan ve eitli
ideolojiler arasnda cidd gr ayrl noktas oluturan ok nemli bir konudur.
Klsik liberalizm en iyi devlet, en az karan devlettir ilkesinden hareket ederek
devletin grev ve yetki alann, kii hrriyetlerinin korunabilmesi amacyla elden
geldiince snrl tutmaya alrken, sosyalizm ise her eyi devletin (toplumun)
grev ve yetki alanna dhil etmektedir. Poppern ifadesiyle, dizginsiz kapitalizm
ahs hrriyetlerin iktisad g evrelerince bask altna alnmasn nlemede
baarsz kalmaktadr. Hlbuki zgrlklerin korunmas iin ekonomik gcn
siyasal gce stn kmasna izin verilmemeli; gerekirse onunla savalmal ve
siyasal gcn kontrol altna alnmaldr. Dier yandan, Marksistler de devlet
gcn, devletin grev ve yetkilerini gereinden ok artrmann kiisel zgrlkler
iin getirebilecei tehlikeleri yeterince kavrayamamlardr. Onlar, devlet gcnn
ancak burjuvalarn elinde olursa kt olduu grn savunmakta srar etmiler,
her trl gcn, en az ekonomik g kadar siyasal gcn de tehlikeli olduunun
farkna varamamlardr. Hlbuki devlet gc her zaman gerekli olmakla birlikte,
tehlikeli olan bir g olarak kalacaktr. 26
Popper, her trl, denetim altnda olmayan gcn tehlikelerine iaret ederek,
devletin gerekliliini kabul etmekle beraber devletin belli zelliklere de sahip
olmasn istemektedir.27 Ona gre, olmas gereken devlet; korumac, denetlenen ve 10
araya girmeci zellikleri tayan devlettir. 28

2.3.1) Korumac Devlet

Poppern devlete bitii ilk grev korumaclktr. Popper bu konuda yle
demektedir:
Devletten korumasn istiyorum, yalnz beni deil, bakalarn da. Kendi
zgrlmn ve baka kimselerin zgrlklerinin korunmasn talep
ediyorum. Daha gl yumruklar yahut daha byk silhlar olan herhangi
birinin ltfuyla yaamak istemiyorum. Baka bir ekilde de sylemek gerekirse,
baka insanlarn saldrsna kar korunmak istiyorum. Ben, zgrlme
birtakm snrlamalar konulmasnn zorunlu olduunu bildiim iin kendi
hareket zgrlmn devlet tarafndan bir miktar kstlanmasna dnden
razym. Yeter ki, bana kalan zgrln korunacan bileyim. 2929
Devlete verilen korumac sfat ile Popper, klsik liberalizmin snrl devlet ve
negatif zgrlk anlayndan uzaklaarak sosyal liberallerin fonksiyonel devlet

baknz: brahim Erol Kozak; bn-i Halduna Gre nsan, Toplum, ktisat, Pnar Yaynlar, stanbul,
1984, s.334.
26 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, s.119.

27 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, s.119.

28 Rahmi eyholu; Karl Raimund Poppern Fikir Dnyasndan, (zel Basm Kitap), Tokat, 1999,

s.142.
29 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, ss.112-113.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

anlayna yaklamaktadr. Popper, zgrln hibir eidi devlet tarafndan

gvence altna alnmadka mmkn olamaz 30 demektedir.
Popper, devletin zgrlkleri korumas konusunda zgrlkler bir kez
snrlandrlmaya baland m btn zgrlk ilkesi ker eklindeki eletirilere, bu
iin snrn belirlemenin g olduunu ve bir sre gerektirdiini belirterek burada
asl grevin fertlere dtn sylemekte; bu balamda zgrlkleri ve ak bir
toplum iin savaan uyank ve mcadeleci fertler ngrmektedir.

2.3.2) Denetlenen Devlet

Popper, yneticilerin ve glerinin snrlanmasn ve kt yneticilerin ynetimden
uzaklatrlmalarn salayacak kurumlar kurulmasn istemekte ve bilhassa devletin
ekonomik gcnn denetlenmesi konusuna nem vermektedir. Popper bu konuda
unlar sylemektedir: nlemeye alacamz ey, yneticilerin glerinin
artmasdr. nsanlara ve onlarn keyfliklerine kar tedbirli olmamz gerekir. Baz
kurum trleri insana keyf yetkiler verebilir, bakalar bunlar esirgeyebilir. 31
Popper, devletin ekonomik ve siyas olarak devaml denetlenmesi gerektiini, bunun
da ynetilenlerce ancak demokrasilerde mmkn olduunu kabul etmektedir:
Demokrasi, halkn hkmetlerini yarglamak ve drmek hakk, kendimizi
siyasal gcn ktye kullanlmasna kar korumakla kullanabileceimiz tek
silhtr; bu, yneticilerin ynetilenler tarafndan denetlenmesidir ve siyasal g 11
ekonomik gc denetleyebildiine gre siyasal demokrasi ayn zamanda
ynetilenlerin ekonomik gc denetlemelerine de imkn verir. Demokratik
denetim olmazsa hkmetlerin siyasal ve ekonomik glerini vatandalarnn
zgrl ve korunmasndan ok farkl amalar uruna kullanlmamas iin
hibir sebep kalmaz. 32
Popper; Toplumsal eitlii salamak iddias ile iktidara gelenlerin kendi
ayrcalklarn artracaklarndan kuku duymaktadr. Bu sebeple toplumsal
yetkilerin (devletin grevlerinin) artmasn, ancak bu yetkileri denetleyecek
kurumlarn da ayn oranda artmasn istemektedir. Ayrca devletin idar
mekanizmas olan brokrasinin, vatandaa ve hatta kendi memuruna bile tiranca
bask yapan kanserli hcrelere benzediini 1986 ylnda Revue Economiquedeki
syleisinde belirtmitir.

2.3.3) Araya Girmeci Devlet

Popper, devlet ile pazar arasnda tercih yapmay her zaman reddetmitir. Hibir
zaman devletin yklmasn isteyen ve piyasay ycelten bir neoliberal olmamtr.
Snrsz zgrln paradokslar kadar ekonomik zgrln de paradokslarna
vurgu yaparak David Humeun hazz oalt parolas yerine aclar en aza indir
anlayn koymutur. Bu anlay, onun devlet anlaynn gerektiinde sosyal

30 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.114.

31 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.114.
32 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.117.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

devlet olabileceini gstermesi bakmndan mnidrdr. Bu anlay, devletin

piyasann ileyiine onun ekonomik araya girmecilik dedii usuller ile mdahale
edebilmesini ngrmektedir.
Popper, ekonomik araya girme srecini ikiye ayrmaktadr: Bunlardan biri koruyucu
kurumlardan, mesela, bir maln ya da hayvann sahibinin yetkilerini snrlayan
yasalardan meydana gelen bir hukuk ereve kurmaktr. kinci yol, devlet
organlarna belli snrlar iinde yneticiler tarafndan o srada ortaya konmu
amalar gerekletirmek iin gerekli grdkleri davranmak yetkisini vermektir.
Popper bu yntemlerden birincisini kurumsal ya da dolayl araya girme,
ikincisini ise kiisel ya da dolaysz araya girme olarak tanmlamaktadr. Popper
demokrasilerde her zaman birinci yolun, yani kurumsal olann tercih edilmesi
gerektiini vurgulamtr. ayet ikinci yol, yani kiisel olan araya girmecilik
seilirse, akldlk artacak ve bu da toplumda gvensizlie sebep olacaktr. Pek ok
kii sahne arkasnda glerin olduu dncesine inanmaya balayacak ve toplum
dedikoduya dayanan fesat toplum kuramlarna saplanacaktr. Popper iin bu
anlay tarih olarak nemlidir. nk ona gre kurumsal araya girmecilik
sayesinde Marksizm Avrupada gereklememitir. 33
Ksaca Popper, klsik liberalizmin snrl ve en az yneten devleti yerine,
dzenleyici ve gerektiinde planlayc bir devleti kabul etmektedir. Ancak, planlama
ve araya girmeciliin ok hassas bir ekilde dzenlenmesi gerektiini, yoksa
12
planlayacak bir eyin kalamayabileceini de belirtmektedir. 34

2.4) zgrlkler ve Paradokslar

Popper, klsik ve liberal demokrasi anlaylarn eletirmi ve onlardaki birtakm
paradokslara iaret etmitir. lk bata Halkn halk tarafndan ynetimi gibi
tanmlamalar gereki bulmadn ifade etmi ve bunun ve uygulanmasnn
imknszlna deinmitir. Bu konuda fiil olarak hibir zaman halk ynetmez,
yneten hkmetlerdir demektedir.35
Demokrasi onun iin iddete bavurmadan ynetimlerin deitii ve akln
kullanlabildii bir ynetim olmasndan dolay nemlidir. Ancak bu kabul, onun
liberal ve klsik demokrasi anlaylarnn paradokslarna iaret etmesine engel
deildir. Poppera gre demokrasiler aada saylacak paradokslar bnyelerinde
barndrmaktadrlar.

2.4.1) Egemenlik Paradoksu

Poppere gre; Platonun balatt, Kim ynetmeli sorusu ile balayan ve tek bir
adam, bir snf ya da halk gibi cevaplarn verildii temel siyaset felsefesi, znde

33 eyholu; a.g.e., ss.146-147

34 Baudouin; a.g.m., s.52.
35 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, ss.121-122.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

egemenlik paradoksunu barndrmaktadr. nk bu soruyu temel mesele kabul

edenler iktidarn denetimsiz olabileceini ve znde egemen olduunu da peinen
kabul etmi olmaktadrlar. Bunun almas ona gre zor deildir. Poppere gre Kim
ynetmeli? yerine Bu g nasl kullanlacak? ve Ne kadar g kullanlacak?
sorularnn sorulmas meseleyi zebilecektir. Sorulmas gereken soru, ona gre
Siyasal kurumlar nasl rgtleyelim ki; kt ya da yeteneksiz yneticilerin ok fazla
zarar vermeleri nlenebilsin olmaldr.36

2.4.2) Demokrasi Paradoksu

ounluk hkmranl paradoksu da denilen bu paradokstan ilk bahseden
Leonard Nelsondur. Poppera gre en az bilinen paradokstur ve ounluun bir
tirann ynetmesine karar vermesi paradoksunu iinde barndrr. Popper bu
durumun imknsz olmadn ve tarih tecrbeler ile sabit olduunu belirtmitir.
Ancak o, bundan kurtulmann yolunu zgrlklerin kurumsallatrlmasna ve
bunlara saldr kimden gelirse gelsin onlar koruyacak zgrlk fertlerin varlna
balamtr. Onun iin demokrasi; ounluk tarafndan hkmedeceklerin seilmesi
deil, zgr kurumlarn olduu, ynetilenlerin zgrce eletirebildii ve kan
dkmeden yneticileri deitirebildii bir sistemdir. 37

2.4.3) Hogr Paradoksu

Poppern dikkat ektii bir baka paradoks da hogr paradoksudur. O, bu konuda 13
unlar kaydetmektedir:
Snrsz hogr, zorunlu olarak hogrnn kaybolmasna yol aacaktr.
Snrsz hogry hogrszlere de gsterirsek, hogrl bir toplumu
hogrszlerin saldrsna kar savunmaya hazr olmazsak, hogrller ve
onlarla birlikte hogrnn kendisi de ortadan kalkacaktr. Bu
formlletirmeyle ben, rnein hogrsz felsefeleri her zaman bask altnda
tutmamz gerekir demiyorum; aklc kantlarla onlara kar gelebildiimiz ve
kamuoyuyla dizginleyebildiimiz srece, bask yollarna gitmek aklszlk
olurdu. Fakat onlar gerekirse zorla bile bastrma hakkna sahip kmalyz;
nk kolaylkla onlarn bize kar aklc tartma dzeyinde kar kmaya hazr
olmamalar ve her trl delili reddederek ie balamalar mmkndr; kendi
izleyicilerine, aldatcdr diye, aklc kantlara kulak vermeyi yasaklayabilirler ve
onlara kanta kar yumruklarn yahut tabancalarn kullanmay retebilirler.
Onun iin biz, hogr adna, hogrszlkleri hogrmeme hakkna sahip
olmalyz. Hogrszl tavsiye eden her hareketin kendisini kanunun dna
koyduunu sylemeliyiz ve tpk ldrmeye yahut insan karmaya veya kle
ticaretini hortlatmaya teviki su saydmz gibi hogrszle ve baskya
teviki de su saymalyz. 38

36 Karl,Popper; Ak Toplum ve Dmanlarna Yeniden Bak, ev. hsan Duran Da, Sosyal ve
Siyasal Teori, Der. Attila Yayla, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993, s.26.
37 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, s.123.

38 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.265 ve Magee; a.g.e., s.71.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

2.4.4) zgrlk Paradoksu

Poppern liberalizmin z olan zgrln snrsz olamayaca, yoksa bunun
zgrlkleri yok edici bir yapya brneceini iddia ettii paradokstur. Popper bu
konu ile alakal olarak unlar sylemektedir:
Herhangi bir engelleyici denetimin yokluu anlamnda zgrlk, zorbalar,
zayflar kendilerine kle etmekte zgr brakacaktr. 39 Koulsuz zgrlk,
koulsuz hogr gibi yalnzca kendi kendini ykc olmakla kalmaz, kartn da
retmeye mahkmdur. Bylelikle tam zgrlk, zgrln sonunu getirir,
bunun iindir ki, tam zgrlkten yana olanlar, niyetleri ne olursa olsun,
gerekte zgrln dmandrlar. 40 Devletin zgrl bir dereceye kadar
snrlamasn herkesin zgrlnn yasalar tarafndan korunmasn
istemeliyiz.41

2.4.5) Ekonomik zgrlk Paradoksu

zgrlk paradoksunun bir parasn oluturan ekonomik zgrlk paradoksu ile
Popper, ekonominin kendi hline braklmasn paradoksal grmektedir. Snrsz
zgrlk gibi snrsz ekonomik zgrln de kendi kendini yok edici bir ze sahip
olduunu vurgulayan Popper, snrsz ekonomik zgrlkle ekonomik gc elinde
tutanlarn ekonomik adan zayflar tahakkmleri altna alabilmelerinin mmkn
olduunu sylemektedir. Popper, bunun nlenmesi iin, devletin plana bal bir
ekilde araya girmesinin meseleyi zeceini belirtmektedir. 42
14
SONU

Karl Raimund Popper, 20nci yzyln nde gelen bilim ve siyaset

felsefecilerindendir. Popper ve felsefesini anlatan en gzel cmle, onun kendi hayat
hikyesini anlatt kitabnn ismi olan Bitmeyen Aray cmlesidir. Popper, bilim
felsefesinde, bilimsel bilgiye ulamann ve aratrmann temel mant olarak,
yetmeyen ya da sorun zemeyen teorinin bittii yerde bir yenisini aramaya
balamann bilimsel aratrmann temel metodu olmas gerektiini sylemitir.
Onun hayat hikyesine baktmzda, entelektel macerasnda da bu metodu
uyguladn grrz.
Popper, pozitivistlerin iinde bulunmu ve pozitivizmin yetmediini grd yerde
dorulamaclkn yerine yanllamacl gelitirmitir. Marksizm ile yollarn
ayrdktan sonra her zaman iinde olduu liberalizmin paradoksal grd yerlerini
eletirmi ve kimi zaman da sosyal demokrasi ile araya girmecilik dedii
metodlarla liberalizmi yumuatmaya almtr.

39 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.265.

40 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.1, s.265.
41 Magee; a.g.e., s.72.

42 Popper, Ak Toplum ve Dmanlar, C.2, ss.115-116.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014
 Ak Toplum ve Karl Raimund Popper

Poppern, Jean Baudouinin Popperyen demokrasi olarak isimlendirdii ak

toplum fikri, z itibaryla liberal demokrasidir. Popper, vmeden ve kutsamadan,
iddete bavurmadan ynetimin deiebildii ve eletirel aklcln
uygulanabilecei yegne ynetim ekli olarak grd iin demokrasiyi tercih
etmitir.
Poppern ak toplumunda devlet, liberalizmin snrl devletinden daha
fonksiyoneldir. Ancak bu fonksiyonellik belli artlarla snrlandrlm bir
foksiyonelliktir. Popper, devleti kurumsal, denetlenebilen ve araya girmeci dedii
zellik ile hayatn iinde mutlaka olmas gereken bir unsur olarak grmtr.
yle ki, zgrlklerin (liberallerin hrriyetlerin en byk dman olarak
grdkleri) devletin gvencesi altnda yaanabileceini savunmutur. Poppera gre
zgrlkler, ancak, devletin teminat altnda olduu mddete gvencededir ve
snrsz zgrlk olamaz. Bunu snrlayacak olan devlettir. (Liberalizmin negatif
zgrlk anlay burada yerini sosyal liberallerin pozitif zgrlk anlayna terk
etmektedir.) Poppera gre, snrsz olan her eyde paradokslara dme (zgrlk,
demokrasi, hogr ve ekonomik zgrlk paradokslar) ve diktatrlklere kayma
tehlikesi ile kar karya kalabiliriz.
Popper, genel iradenin, yani ounluun yanlmazl gibi bir anlay da demokrasi
paradoksu olarak grr. Demokrasi, ounluun tiranl demek deildir. yle ki
demokrasi, aznlklarn da haklarn koruyan ve ounluun ak toplumdan
15
sapmasn engelleyebilecek ekilde kurumlarn rgtlemi bir sistem olmaldr. Ak
toplumda, herkesin yaplan politikalar eletirme hakk bulunmal ve bireyleri bu
hakk kullanacaklar kanallar ak olmaldr.
Popper, devletin mdahalesinin ve gcnn ayet iyi planlanma ve aklc
kurumlama salanmazsa, zgrlkler ve ak toplum iin her zaman tehlike arz
ettiini de kabul etmektedir. Yneticilerin mdahalelerinin kurumsal ve her trl
keyflikten uzak olmas gerektiini, devleti denetleme iinin ise yine kurumsal ve
uyank fertler marifetiyle olabileceini belirtmektedir. iddete asla msamaha
gstermeyen ve her trl iddetten nefret ettiini ak olarak ifade eden Popper,
sadece kapal topluma kayma ihtimalinde hi sevmedii iddeti meru grmektedir.

Trk Akademisi Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi

Makale No. 8 // Mart 2014