E DREJTA E ARBITRAZHIT

Kuptimi i arbitrazhit

28. 02. 2015

E drejta e arbitrazhit sht nj disiplin e re shkencore, e cila tani ka filluar t studiohet

edhe n fakultetet tona juridike, me qllim t njohjes s studentve me kornizn ligjore
q zbatohet n fushn e arbitrazhit, pr kuptimin m t mir t koncepteve kryesore
lidhur me arbitrazhin si nj ndr metodat m t prshtatshme dhe m zbatueshme n
zgjidhjen e kontesteve ekonomike dhe tregtare.

Mund t thuhet se gjykata e rregullta edhe me tutje mbesin mekanizmi m i

popullarizuar pr zgjidhjen e kontesteve mes palve.

Por, arbitrazhi dhe metodat tjera alternative pr zgjidhjen e kontesteve jan evoluuar dhe
zhvilluar gjat shekujve paralel me zhvillimin e ekonomis dhe tregtis.

Historiku i zhvillimit t arbitrazhit

Nuk ka nj dat t sakt se kur filloj t shfrytzohej zyrtarisht arbitrazhi, por t paktn
dihet se arbitrazhi sht shfrytzuar si metod alternative pr zgjidhjen e kontesteve m
tej ( MAZK), n Egjiptin e lasht, n Rom, Greqi, dhe vende t tjera Evropiane.

Madje shnimet antike tregojn se arbitrazhi sht prdor m hert se gjykatat, si metod
pr zgjidhjen e kontesteve n mes t individve, tregtarve dhe shteteve..

Nj analiz historike e zgjidhjes s kontesteve zbulon se rrnjt e t gjitha mekanizmave

pr zgjidhjen e kontesteve jan negocimi, ndrmjetsimi, dhe arbitrazhi.

Para se t themelohen institucione t llojit t gjykatave, njerzit i zgjidhnin kontestet

ndrmjet tyre duke biseduar njri me tjetrin rreth kontestit dhe arritjes s nj zgjidhje t
pranueshme pr t dyja palt.

Kur nj gj e till nuk ishte e mundshme, ather ata i drejtoheshin kryeplakut t fisit
ose udhheqsit t fshatit pr zgjidhjen e kontestit. Vendimi i atij personi ishte i
detyrueshm pr palt n kontest.

M von edhe Kshilli i pleqve u b nj organ i rndsishm pr zgjidhjen e kontesteve

mes palve. Vendimi i kshillit nuk mund t ankohej por duhej t zbatohej menjher.

Kshilli i pleqve duhej t bhej nga subjekt asnjnjs. Palt duhej t bnin marrveshjen
para se pleqt t jepnin vendimin se ky vendim do ta zbatojn menjher. Ka shum fakte
q tregojn se edhe n Shqipri konfliktet jan zgjidhur me an t arbitrazhit,
sht e qart se procedurat e arbitrazhit n at koh bazoheshin n forma t lashta.

Arbitrazh, si MAZK, preferohej edhe n mesjet.

Rregullat e para t arbitrazhit u miratuan diku rreth shekullit XV dhe XVI n

Angli. Gjegjsisht n Amerik. M von shum shtete evropiane kan nxirr Ligjin pr
arbitrazhin si alternativ pr gjykatat.

N t kaluarn arbitrazhi ishte gjithmon proces ad hoc.

Me zhvillimin e ekonomis dhe tregtis arbitrazhi fitoi karakter institucional.

Sot arbitrazhi sht duke u zhvilluar sidomos n shtetet e zhvilluara dhe n shtetet n
zhvillim.

Objekti i arbitrazhit

Objeti i arbitrazhit lidhet me zgjidhjen e kontesteve nga ekonomia dhe tregtia. Sot
arbitrazhi, si MAZK, sht shum i popullarizuar n kontestet ekonomike tregtare
ndrkombtare.

N botn e biznesit, afarizmit, t teknologjis mbretron prirja q kontestet ti zgjidhin

me arbitrazh. Q nj kontest t zgjidhet me an t arbitrazhit duhet t ekzistoj
marrveshja n kontratn e palve se kontesti do t zgjidhet prmes arbitrazhit.

Republika e Kosova e nxjerr Ligjin pr arbitrazhin m 26 janar 2007. Si parashihet n

nenin 1 t ktij ligji, ky ligj prcakton rregullat q zbatohen pr marrveshjet e
arbitrazhit, si dhe njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve t arbitrazhit brenda dhe jasht
Kosovs.

Metodologjia e arbitrazhit

N zgjidhjen e alternative t kontesteve sot jan t njohura tri metoda kryesore:

negocimi, ndrmjetsimi, arbitrazhi.

Negocimi, si nj metod primare pr zgjidhjen e kontesteve, sht dialog mes palve n

kontest, q ka si qllim arritjen e nj zgjidhje t knaqshme t kontestit n mes t palve
n konflikt.

Prparsit e zgjidhjes s kontesteve me an t negociatave jan:

- Pa shpenzime,
- Palt vet e kontrollojn zgjidhjen prfundimtare t kontesteve,
- Prqendrimi i palve n zgjidhjen e kontesteve orientohen n t ardhmen,
- Llojllojshmria dhe numri i zgjedhjeve varet prej vullnetit t palve,
 - Nuk ka autoritete t emruara pasi q palt negociojn vet kontestin, drejtprdrejt,
- Rolin ky n proces e luajn vet palt

Ndrmjetsimi, ndryshe nga negocimi, nj pal e trete takohet me palt kontestuese,

qofshin ata individ ose grupe t caktuara, i cili u jep atyre sugjerime jo t detyrueshme se
si ta zgjidhin kontestin e tyre.

- Prparsit e zgjidhjes s kontesteve me an t ndrmjetsimit jan:

- Shpenzimet e ndrmjetsimit jan t vogla,
- Palt, s bashku me ndrmjetsuesin, vendosin pr nivelin e formalitetit
- Ndrmjetsuesi thjesht i lehtson negociatat mes palve dhe u a propozon
marrveshjen, t cilt palt nuk jan t detyruara ta pranojn
- Palt shikojn n t ardhmen lidhur me vendosjen e kontestit
- Llojshmria dhe numri i zgjidhjeve varet nga vullneti i palve
- Ndrmjetsuesi emrohet me pajtimin e dyja palve pr t lehtsuar negociatat
mbi shtjen
- Ndrmjetsuesi punon drejtprdrejt me palt pr t gjetur nj zgjidhje t
pranueshme pr t dyja palt.
- Palt luajn rrol ky n arritjen e marrveshjes me pjesmarrjen aktive n proces

Shum afaristve u mungojn informatat pr MAZK .

Prparsit e arbitrazhit jan:

- Shpenzimet arbitrazhit jan m t vogla se sa t gjykats sepse nuk ka dy

shkallshmri,
- Nuk ka formalitet sepse kjo vendoset sipas rregullave t arbitrazhit
- Trupi i arbitrave ose arbitri i vetm vendos mbi shtjen
- Prqendrimi i arbitrave sht n vrtetimin e fakteve dhe vendosjen e drejt dhe t
ligjshm t shtjes,
- Zgjidhjet kufizohen me marrveshje fillestare t palve,
- Kur shtjen e arbitrojn tre arbitra secila pal e emron nj arbitr dhe dy arbitrat
emrojn arbitrin kryesues.
- Prezantimi i pozicioneve bhet prmes avokateve ndrsa palt kan rrol dytsor

Ligjerata e 07.03. 2015

MARRVESHJA E ARBITRAZHIT
Q nj kontest t zgjidhet me an t negocimit, ndrmjetsimit apo me arbitrazh, sipas
dispozitave t nenit 2 t Ligjit t arbitrazhit t Republiks s Kosovs, palt duhen ta
parashohin n kontrat klauzoln me t cilin do t autorizohej tribunali apo mund t
parashohin zgjidhjen e kontestit me metoda tjera alternative.

Me marrveshje t arbitrazhit nnkupton marrveshjen e arritur ndrmjet dy apo m

shum personave, q disa ose t gjitha kontesteve juridike, t cilat kan lindur ose q
mund t lindin n t ardhmen ndrmjet palve lidhur me realizimin e nj kontrate apo nj
biznesi, do t nnshtrohen arbitrazhit, ndrmjetsimit ose negocimit.

Shembull i klauzols me shum nivele pr zgjidhjen e kontestit:

Palt do t zgjidhin do kontest i cili rrjedh nga kontrata pr shitjen e shtitjen e

imentos, e lidhur ndrmjet shitsit_______________ dhe blersit_____________
nr._____ Dat_____ ose, sht n lidhje me kontratn, me mirbesim, prmes
negociatave mes tyre.

Nse kontesti nuk sht zgjidhur prmes negociatave brenda 30 ditve, ather palt do
t mundohen q kontestin ta zgjidhin me mirbesim prmes ndrmjetsimit, sipas
rregullave t procedurs s ndrmjetsimit, para se ti drejtohen arbitrazhit.

Nse edhe ndrmjetsimi nuk sht i suksesshm palt e drgojn kontestin e tyre pala
arbitrazhit instituciona n Prishtin, n pajtim me rregullat e arbitrazhit t Kosovs
2011. Vendi i arbitrazhit do t jet Prishtina dhe gjuha e arbitrazhit do t jet gjuha
shqipe si gjuh zyrtare.

Efikasiteti kohor sht nj prej arsyeve kryesore pse kompanit e zgjedhin arbitrazhin n
vend t procedurave gjyqsore. N shumicn e rasteve tribunali i Arbitrazhit shtjen e
vendos n nj seanc t vetme brenda nj dite. Ndrsa procedurat gjyqsore zgjasin me
vite.

Fshehtsia (konfidetcialiteti) dhe pavarsia.

Procedura para Tribunalit t Arbitrazhit konfidenciale, pr kt arsye shum

kompani e zgjedhin arbitrazhin pr zgjidhjen e kontesteve para gjykats.

Gjat gjykimit palt jan marr vesh q do gj q msojn n gjykim ta ruajn

fshehtsi. Pala kundrshtare ka treguar se partneri i saj sht n falimentim dhe kjo sht
reflektuar negativisht n afarizmin e saj pr arsye se pals n falimentim i kan ikur
partnert afarist. Pala n falimentim e ka paditur partnerin q nuk e ka ruajtur
fshehtsin, ka krkuar kompensimin e dmit t shkaktuar dhe e ka fituar kontestin.

Niveli i fshehtsis rregullohet me rregullat e tribunalit t przgjedhura nga palt.

Seancat gjyqsore jan private dhe jopublike, pr dallim nga seancat gjyqsore t cilat
zakonisht jan t hapura pr publikun. N seanc gjyqsore lejohet t marrin pjes vetm
personat zyrtar, ndrkaq ekspertve dhe dshmitarve u trhiqet vrejtja q ta ruajn si
fshehtsi at q dgjojn n seanc gjyqsore.

Arbitrit dhe stafit administrativ nuk i lejohet t diskutoj apo t botoj fardo shtje q
ka t bj me lndn.

Lnda e arbitrazhit zgjidhet para arbitrazhit ku sht parashtruar padia.

Nuk lejohet dyshkallshmria, aktvendimi sht i forms s prer dhe ndaj tij nuk mund
t paraqitet ankesa.

Arbitrat kan ekspertiz n fushat e ndryshme, dhe jan avokat apo specialist t
fushave t caktuara n krahasim me gjyqtart ku t gjith jan jurist.

N zgjedhjen e arbitrave palt nuk jan t kufizuar vetm me nj list avokatsh,

por nse kontesti ka t bj me nj kontrat pr mallra specifik, atyre u lejohet t zgjedhin
arbitra t cilat jan ekspert t lmit specifik.

Rregullat e arbitrazhit t cilat do t zbatohen i caktojn vet palt.

Palt mund ti shmangen ndonj rregullit t caktuar dhe t pajtohen ndryshe nga ajo
q parashihet n rregullat e przgjedhura.

Vendimi i arbitrazhit sht prfundimtar dhe i detyrueshm nuk ka mundsi ankimi

prve nse palt krkojn me padi para gjykate anulimin e vendimit t tribunalit t
arbitrazhit. N rast t till vendimi i gjykats i nnshtrohet t drejts s ankess dhe mund
t prcillet n shkall m t lart gjyqsore.

Arbitrazhet jan formuar n prshtatje t nevojave bashkkohore t tregtis

ndrkombtare. Ato kan qen dhe jan n shrbim t zgjidhjeve t kontesteve t
paraqitura mes njerzve afarist.

Arbitazhet institucionale dhe ato Ad-Hoc

Kur palt dshirojn ta zgjidhin kontestin nprmjet arbitrazhit, ato duhet t vendos q t
arbitrojn n baz t rregullave t nj instituti t arbitrazhit, apo n baz t
procedurave ad-hoc.

Arbitrazhi institucional arbitrohet nga nj organizat ose institucion n pajtim me

rregullat e veta t procedurs, si Rregullat e Tribunalit t arbitrazhit t Kosovs.

Aarbitrazhi ad-hoc nnkupton se nuk ka administrim formal nga nj organizate t

caktuar, por vet palt i hartojn rregullat e tyre pr nj arbitrim t caktuar.

Prparsia kryesore e arbitrazhit ad-hoc sht fleksibiliteti. Palt kan t gjitha hapsirat
e nevojshme pr t marr vendime lidhur me procedurat dhe ta prshtatin procesin me
dshirat dhe nevojat e tyre.

Kjo konsiderohet se sht prparsi pr palt me prvoj jo edhe pr ato pa eksperienc.

Megjithat, palt mund t zgjidhin rregulla t shkruara mir, si rregullat model pr
arbitrazhin UNCITRAL. Kto jan rregulla t plota q mund ti prdorin palt nse
zgjedhin arbitrazhin ad-hoc.

Prparsia qndron n faktin se ata nuk kan nevoj pr ti hartuar rregullat e tyre
dhe nuk duhet paguar pr rregullat e UNCITRAL.

Arbitrazh ad-hoc zakonisht kushton m pak se arbitrazhi institucional, nuk paguajn

shpenzimet institucionale, por thjesht negociojn mimin e shrbimeve t arbitrave.

Arbitrazhi ad-hoc sht m i shpejt se arbitrazhi institucional, sepse nuk ka nevoj t

kaloj t gjitha procedurat q zakonisht marrin koh.

Q kto prparsi t bhen realitet dhe palt t mund ti shfrytzojn, duhet t ket nj
akordim mes palve. N t kundrtn, prparsit e tribunalit t arbitrazhit ad-hoc mund
t shndrrohen n iluzion.

Arbitrazhi institucional
Ky lloj i arbitrazhit ka nj numr prparsish.

Nj, institucioni (pra stafi) do ta ndihmoj arbitrazhin n administrimin e procedurs s

arbitrazhit nga fillimi n fund.

Dy, Institucioni ka rregullat e arbitrazhit ka rregullat e veta t procedurs, t cilat

mund t prfshihen n rregullat e arbitrazhit. Kshtu, n vend q vet ti hartojn rregullat
e arbitrazhit, palt mund t mbshteten n rregulla t arbitrazhit t nj institucioni t
caktuar, t cilat jan t formuluara nga profesionist.

Tre, klauzola shabllon (nnkupton dika q bhet duke u prseritur, pa ndyshuar

gj dhe pa shtuar gj) e arbitrazhit e cila ofrohet nga institucioni arbitrues. N shum
raste palt e shikojn klauzoln shabllon t prpiluar nga instituti dhe e prfshijn n
kontrat.

Katr, przgjedhja e arbitrave sht, padyshim, nj prej prparsive m t

rndsishme e arbitrazhit institucional. Institucionet e arbitrazhit jan shum t avancuara
n kt aspekt dhe posedojn lista me arbitr q zakonisht jan m t mirt q mund t
emrohen.

Palt nuk kan nevoj q t negociojn mimin me arbitra.

Pes, institucioni i arbitrazhit do t trajtoj edhe shtjet e administrative dhe t

logjistiks, duke i liruar palt dhe tribunalin e arbitrazhit nga kto detyra.

Gjasht, respekti gjyqsor kundrejt integritetit t vendimeve t marra nga arbitrazhi

institucional sht m i madh se sa te arbitrazhi ad-hoc.
Ligjerata 15.03. 2015

ARBITRAZHI I BRENDSHM DHE I JASHTM

Arbitrazhi mund t jet:

a) I brendshm dhe
b) ndrkombtar

A* arbitrazhi ndrkombtar

Zgjedhin konteste nga fusha e tregtis ndrkombtare dhe t afarizmit ndrkombtar

n prgjithsi. Tregtia nuk zhvillohet sot vetm mes qyteteve brenda nj shteti, apo
vetm n mes t nj krahine. N kushtet e procese t globalizimit t tregtis, ajo
zhvillohet ndrmjet subjekteve tregtar t shteteve t ndryshme, madje edhe t
kontinenteve t ndryshm. Zgjidhja e kontesteve q mund t paraqiten midis
subjekteve afariste t shteteve t ndryshme dhe kontinenteve t ndryshm, shtron
nevojn e ekzistimit t tribunalit ndrkombtar.

Kompetencn e gjykats e caktoj palt me kontrat n baz t vullnetit t tyre.

Motivi kryesor i palve q pr zgjidhjen e kontesteve n marrdhniet kontraktuese

ndrkombtare sht q kontesti t zgjidhet drejt dhe n mnyr t ligjshme.

Njerzit e bots s biznesit, q kan si qllim themelor zhvillimin e suksesshm t

afarizmit, dshirojn t formojn prestigj sa m t mir n marrdhniet afariste
ndrkombtare, t ashtuquajturin goodwill (prestigjin). D.m.th. palt nga ndonjher
kan m shum interes ta ruajn imigjin e fituar dhe t ln prshtypje t mira, si
afarist t ndrgjegjshm, se sa ta fitojn kontestin konkret.

Kjo nnkupton ndrtimin fer t marrdhnieve afariste n praktik dhe marrdhnie

bona fide n kuadr t komunitetit ndrkombtar afarist.

Arbitrazhi shpesh vepron si faktor i rndsishm psikologjik n mes t palve

afariste, ka shpesh rol vendimtar n sjelljet e palve, sidomos t atyre q nuk u
prmbahen standardeve ndrkombtare, sepse jan t vetdijshme se do t
ballafaqohen me drejtsin.

N raste t tilla arbitrazhi shrben si preventiv. Ajo shpesh ndikon q palt t ken
sjellje korrekte afariste, t zhvillojn dhe ti prmbushin me rregull transaksione
ndrkombtare afariste, q mos t shkaktojn dm palve t tjera.

Nj rndsi t madhe n prcaktimin e arbitrazhit ndrkombtare ka fakti se palt

mund t mos ken besim n gjykatat e nj vendi. Gjyqsore n Kosov ka dshtuar
trsisht, asnj pal ndrkombtare afariste nuk mund t ket besim n kt gjyqsor,
ku pritet zgjidhje e kontesti disa vjet.
 Arbitrazhi ndrkombtare garanton paanshmri dhe pavarsi m t madhe se sa
gjykatat n favor t palve.

Arbritrat ndrkombtar emrohen njohs t mir t rregullave t profesionit t

tregtis ndrkombtare, jan njerz t integritetit t lart jo vetm moral por
edhe profesional.

Palt kan t drejt q n baz t vullnetit t tyre ta zgjidhjen jo vetm t drejtn

materiale por edhe formale.

Q ta zgjidhjen lirisht vendin e arbitrazhit, q ta zgjidhin vendin ku do t nxirret

vendimi i arbitrazhit e kjo ka nj rndsi t madhe pr ekzekutimin e vendimit t
arbitrazhit.

Kjo ka rndsi edhe pr shpejtsin e zhvillimit t procedurs. Sipas Ligjit t

Kosovs sht parapar q kontestt t zgjidhen n arbitrazh brenda 6 muajsh
nga dita e paraqitjes s padis, e m s voni pr 9 muaj kur kemi t bjm me
konteste t ndrlikuara ekonomike dhe tregtare.

N arbitrazhin ndrkombtar gjykohet vetm n shkall t par.

Vendimi i arbitrazhit ndrkombtar nuk mund t ankimohet m ankes, por mund t

krkohet anulimi i vendimit.

N rastet e tilla vendos gjykata shtetrore duke marr parasysh vendin ku zhvillohet
procesi pr arbitrazhin.

Anulimi i vendimit mund t krkohet vetm pr shkaqet t procedurs. Pr shebull,

pr shtje t moskopetencs s tribunalit, t aplikimit t ligjit material ose formal
tjetr e jo at q q palt e kan caktuar me marrveshje.

Procedura para arbitrazhit zhvillohet me dyer t mbyllura me qllim t ruajtjes t

interesave afariste dhe t sekretit afarist.

Nj arbitrazh sht ndrkombtar kur palt n momentin e lidhjes s marrveshjes

ndrkombtare selit e tyre i kan n shtete t ndryshme.

Si kriter tjetr pr caktimin e arbitrazhit ndrkombtar mund t merret e drejta

meritore.

Sipas nj kriteri tjetr arbitrazhi sht ndrkombtar nse si kriter ka zgjidhjen e

kontesteve t pastrta afariste ndrkombtare.

Arbitrazhi ndrkombtar (ICSID) qendra ndrkombtare pr zgjidhjen e kontesteve

investive midis shtetit dhe qytetarve t vendeve t huaja me seli n Uashington.
ICC arbitrazhi ndrkombtar i ods s tregtarve n Paris.
 Arbitrazhi sht ndrkombtar nse palt s paku njri prej tyre sht person juridik
me vendbanim t prhershm ose t prkohshm, n vend t huaj, i cili sht themeluar
n baz t normave juridike t shtetit t huaj.

Arbitrazhi ndrkombtar mund t jet edhe arbitrazh i specializuar t merret vetm

me konteste t llojit t njjt.

Arbitrazhet ndrkombtare sipas mnyrs s organizimit ndahen:

T prhershme *institucionale) t cilat themelon pran odave afaristeve apo

organizatave tjera me qllim t zgjidhjes s kontesteve midis palve afariste dhe ad-
hok.

Arbitrazhi i brendshm
E drejta anglezee quan nj arbitrazh t brendshm nse selia e arbitrazhit ndodhet
n Angli nse dy palt n momentin e nnshkrimit t arbitrazh e kan pasur
prkatsin nacionale angleze.

Sipas ligjit Amerikan NYC arbitrazhi i brendshm prkufizohet n baz t

nacionalitet t palve, do t thot se palt duhet t t jen Amerikane, objekti i
kontestit nuk ka t bj me pronn e cila sht e shtrir n nj vend tjetr jasht
ameriks, nse nuk ekziston lidhje e kuptueshme e prons me nj ose m shum
shtete t jashtme.

Sipas nj pikpamje tjetr trbitrazhi i brendshm konsiderohet ai arbitrazh selia e t

cilt sht n shtetin e caktuar, e drejta e secils shtet sht aplikuar ne procedurn e
arbitrazhit.

Nuk sht e domosdoshme q vendi i arbitrazhit gjithmon t caktohet me

marrveshje pr arbitrazhin. Vendi i arbitrazhit mund t prcaktohet m von edhe
pas lidhjes s marrveshjes arbitrazhit, prandaj nacionalitet i arbitrazhit mund t
mbetet i pa prcaktuar gjithnj deri n momentin e nxjerrjes s vendimit.

N doktrin juridike flitet edhe pr arbitrazhet publike.

Kto arbitrazhe zgjidhen kontestet e puns mes pundhnsit dhe t punsuarve.

Po ashtu zgjidhin kontestet t cilat lindin nga kontratat kolektive t lidhura mes
pundhnsit dhe puntorit si dhe prmbarimi i vendimeve.

Vendimet e arbitrazhit jan t obligueshme pr pundhnsit dhe punmarrsit,

respektivisht pr pjesmarrsit e kontrats kolektive.

Arbitrazhi i brendshm n Kosov

 A* arbitrazhi sht i brendshm nse palt jan persona fizik me vendbanim t
prhershm ose t prkohshm n territorin e RK, ose persona juridik t cilt jan
themeluar n baz t ligjit t vendit, RK

Arbitrazhi nxjerr vendime dhe urdhresa.

Me vendim vendos ku duhet t mbahet arbitrazhi, gjn kryesore dhe aksesore, vendi
i arbitrazhit caktohet nga tribunali duke marr parasysh vendin q sht m i
prshtatshm pr dgjimin e palve, t dshmitarve dhe t ekspertve.

Me urdhres vendos kur urdhron marrjen e mass s prkohshme, kur pala

paraqet prova t besueshme se asaj mund ti shkaktohet dm ose humbje e menjhershme
ose e pariparueshme n rast se nuk merret nj mas e till.

Arbitazhi sht i brendshm nse selia e tij sht n territorin e Republiks s

Kosovs

Arbitrazhi sht gjyq joshtetror dhe autorizimet e tij pr arbitrazh rezultojn nga
marrveshja e palve.

Arbitr quhet personi i cili kryen funksionin e arbitrit si i vetm ose si antar i trupit t
arbitrazhit.

PARIMET E ARBITRAZHIT

1. Parimi I autonomis s vullnetit t palve.

Palt e lidhin marrveshjen * n form t shkruar.

Lidja e marrveshjs dokumentohet n form t kmbimit t letrave, telefaksit,

telegramit ose mnyrave t tjera t telekomunikimit elektonik.

Nnshkrimi elektonik n prputhje me legjislacionin prkats

N baz t prgjigjes n padi, kur pala tjetr nuk e konsteton ekzistimin e

arbitrazhit.

2. Parimi i ndershmris dhe ndrgjegjshmris

N qarkullimin juridik dhe n realizimin e t drejtave dhe t detyrimeve palt jan t
detyruara t I prmbahen parimit t ndershmris dhe ndrgjegjshmris.

Bona fiedes
Barazia e palve n qarkullim juridik,

liria e plot e palve n qarkullim juridik,

ndalimi I keqprdorimit t drejtave, do t thot mosshfrytzim i t drejtave n

kundrshtim me qllimin,

ndalimi i krijimit dhe i shfrytzimit t pozits monopoliste,

prestimet e njjta,

ndalimi i shkaktimit t dmit,

detyrimi i prmbushjes s detyrimeve,

pacta sunt servanda .

Mala fiedes sht e kundrta e Bona fiedes, mashtrimi dhe tradhtia.

3. Parimi i ekonomis s gjykimit

Ky parim nnkupton se secili veprim juridik duhet t kryhet n koh sa m t shkurtr
dhe me sa m pak shpenzime.

Hudhja posht e ankess kur ajo sht e paafatshme, e palejuar.

Gjykata vet mund tia caktoj prfaqsuesin pals m pazotsi veprimi.

Me qllim t kursimit sht parapar mundsia q seance prgatitore t mos mbahet fare.
sht parapar mundsia q t prfshihen dy e m tepr krkesa me nj padi t vetme

T prfshihen me nj padi dy e m tepr padits.

N dm t vrtetimit t vrtets, t ligjshmris s vendimit apo t paksimit t

shpenzimeve, arbitrazhi nuk guxon t heq dor nga kryerja e veprimeve procedurale.

Si arbitr lypset t zgjidhet personi i aft profesional me prvoj t gjat n zgjidhjen e

kontesteve, duke aplikuar doket e degs prkatse ekonomike dhe rrethanat e momentit
komercial

Lidhja e kontrats pr arbitrazhin ndrkombtar po paraqitet si nevoj e rritjes s

intensitetit t marrdhnieve ekonomike afariste ndrmjet afaristve t shteteve t
ndryshm,

Zhvillimi i shpejt i shkencs dhe i tekniks dhe kompleksiteti i degve t ndryshme

Arbitrazhi gjithnj e m shum po z vend t rndsishm n sistemet juridike t vendeve

t ndryshme

Karakteristikat kryesore t zgjidhjes s kontesteve me arbitrazh jan:

A* arbitr jan persona privat t cilt i kan zgjidhur palt,

B* Pajtimi pr zgjidhjen e kontestit me arbitrazh

C* Vendimi i arbitrazhit, pr palt, sht prfundimtar dhe i obligueshm.

C * Procedura e arbitrazhit sht e prshtatshme dhe fleksibile

D* Arbitrazhi mund t jet i brendshm dhe ndrkombtar

E* Arbitrazhi zgjedh kontestet n fushn e tregtis dhe t afarizmit

Pajtimi i palve pr arbitrazh

Palt duhet t kontraktojn m kontrat q kontestin e lindur ta zgjedhin me an t
arbitrazhit.

N nenin 5.2 t Ligjit pr arbitrazhin konstatohet se t gjitha kontestet q kan t bjn

me krkesa civile juridike dhe ekonomike juridike mund ti nnshtrohen arbitrazhit, pr
ve nse sht e ndaluar me ligj. N doktrin juridike thuhet se arbitrazhi I zgjedh vetm
kontestet tregtare.

Ndrkaq, lidhur me kt , Ligji pr arbitrazhin i Kroacis ka nj formulim ligjor m tw

mir. Palt kontraktuese mund t zgjidhin me arbitrazh kontestet pr t drejtat q lirisht i
disponojn.

Pra, palt n kontrat, shprehin qllimin e tyre t prbashkt dhe pajtimin, q kontestin q
ka lindur apo q sht shkaktuar midis tyre, t mos e zgjedh gjyqi shtetror, por
arbitrazhi.

Marrveshja e arbitrazhit bhet n form t shkruar.

Kontrata duhet ta prmban klauzoln e arbitrazhit, e cila sht pjes prbrse e

kontrats.

20.3.2009
PRBRJA E TRIBUNALIT T ARBITRAZHIT

Tribunali i arbitrazhit prbhet nga nj arbitr i vetm, apo nj trup arbitrash, me kusht q
trupi t prbhet nga nj numr tek arbitrash.

Sipas nenit 9 t LA palt mund t merren vesh pr procedurn e emrimit t arbitrit ose t
arbitrave.

Nse palt nuk merren vesh pr numrin e arbitrave, ose procedurn e emrimit t tyre
brenda 15 ditsh, pasi q i padituri t ket pranuar njoftimin pr arbitrazhin, tribunali i
arbitrazhit do t prbhet prej 3 arbitrave.

Secila pal emron nga nj arbitr. Vendimi i arbitrit i cili nuk sht i zgjidhur n pajtim
me marrveshjen e palve, nuk i obligon palt dhe vendimi i arbitrazhit t ktill do t
refuzohet.
Arbitrin e tret e emrojn dy arbritrat e zgjedhur.

Nse njra pal nuk e emron arbitrin brenda 30 ditsh nga pranimi i krkess pr
zgjidhjen e tij, ose dy arbritrat nuk merren vesh pr zgjidhjen e arbitrit t tret,
ather me krkesn e njrs pal arbitri prkats emrohet nga gjykata.

Pala q e ka zgjidhur arbitrin sht i lidhur me kt person, prej momentit kur pala tjetr
ta ket pranuar njoftimin pr emrimin e arbitrit.

Kur gjykata e emron arbitrin, ajo i merr parasysh kualifikimet e secilit arbitr, q duhet
ti plotsoj sipas marrveshjes s arbitrazhit dhe duhet t sigurohet q arbitri t jet i
pavarur, i paanshm dhe t mos ket ndonj konflikt interesi.

N literatur juridike ceket se arbitrazhi ka karakter hibrid. Kjo do t thot se sht

institucion i natyrs hibride.

Krahas elementeve kontraktuese ka edhe elemente t karakterit publik juridik.

BURIMET E S DREJTS PR ARBITRAZHET NDRKOMBTARE

Arbitrazhi sht procedur private me veprim publik juridik.

Vendimi i arbitrazhit ka efektet e shtjes s gjykuar res iudicata

Pranimi i ktij vendimi t arbitrazhit duhet t bhet s paku nga dy juridiksione.

- juridiksioni i vendit t arbitrazhit dhe juridiksioni n t cilin krkohet

ekzekutimi- prmbarimi ose pranimi i vendimit.
- Burimet formale t s drejts s arbitrazhit tregtar ndrkombtar jan aktet t cilat
e obligojn arbitrazhin dhe i afrojn arbitrazhit nj veprim t till.

KONTRATA PR ARBITRAZHIN

Kontrata pr palt sht ligj pr palt.

Palt n kontrat mund t thirren n aplikimin e rregullores s ndonjrit arbitrazh

institucional.

E DREJTA NACIONALE

Burim i s drejts sht e drejta e shtetit t caktuar e cila aplikohet n arbitrazhin

ndrkombtar.

Sistemi juridik nacional prcakton plotfuqishmri dhe veprimin e kontrats s

arbitrazhit.

Burim formal i s drejts sht ligji i procedurs civile i zbatueshm n gjykata.

Ka sisteme juridike q kan nxjerr ligj t veante pr arbitrazhin.

Pr shembull e drejta e jon, kroate. etj.

KONVENTAT NDRKOMBTARE

Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958

Kjo konvent prbn dispozita pr pranimin dhe prmbarimin e vendimeve t
arbitrazhit t jashtm.

Hapi i par dhe vendimtar n krijimin e sistemit uniform t njohjes dhe ekzekutimit
t vendimit sht br me nxjerrjen e ksaj konvente.

Konventa iu jep shteteve kontraktuese hapsir q t sajojn rregullat e procedurs

pran arbitrazhit.

Konventa e Nju Jorkut rregullon edhe kompetencn e arbitrazhit dhe pranimin e

prmbarimit t vendimeve t jashtme t arbitrazhit.

KOMPETENCAT E TRIBUNALIT T ARBITRAZHIT

T A vendos mbi vlefshmrin e marrveshjes s arbitrazhit.

Pr at se a sht kompetent pr zgjidhjen e kontestit i cili sht parashtruar.

Klauzola e cila sht pjes e kontrats trajtohet si marrveshje e veant dhe e

pavarur prej kontrats.

Kundrshtimin, se T A nuk sht kompetent pala duhet ta dorzoj m s voni deri n

momentin e dorzimit t prgjigjes n padi.

Pala nuk mund t privohet nga e drejta e kundrshtimit pr shkak se ka marr pjes n
emrimi e nj arbitri.

Kundrshtimi pse T A e ka tejkaluar kompetencn e vet duhet t paraqitet nga pala

menjher pasi t vihet n dijeni pr kt.
T A mund ta pranoj nj kundrshtim t paraqitur me vones nse pala ka arsyetim t
pranueshm pr kt vones, kur sht fjala pr dy raste t prmendura m lart.

Secila pal mund t krkoj nga gjykata q ta shqyrtoj vendimin e T A lidhur me

kompetencn e tij mbi kontestin prkats.

Krkesa duhet t dorzohet n gjykat brenda 30 ditve prej dits t pranimit t

njoftimit me shkrim mbi vendimin.

Paraqitja e krkess nuk e ndalon T A q t vazhdoj me procedurn e A dhe t nxjerr

vendim.

shtja e kompetencs s arbitrazhit sht e rregulluar edhe me konventn e Nju

Jorkut.

Sipas neni 2 do shtet kontraktues pranon kompetencn me shkrim me t ciln palt

obligohen q tia ln kompetenc arbitrazhit t gjitha kompetencat ose ndonjrin nga
kontestet t cila lindin ose dot mund t lindin ndrmjet tyre.

Kompetenca T A barazohet me kompetencn gjyqsore.

Konventa e Nju Jorkut n neni 5 e siguron vlefshmrin e prgjithshme t vendimit t

arbitrazhit dhe e prjashton mundsin q t refuzohet pranimi dhe prmbarimi i
vendimit t arbitrazhit.

Konventa n nenin 5 thekson se sht e mundur q m shum t drejta nacionale t

jen kompetente.

Gjuh zyrtare pr interpretim t dispozitave t konvents s Nju Jorkut sht gjuha

angleze dhe franceze.
Konventa evropiane pr arbitrazhin tregtar ndrkombtar sht nxjerr n vitin 1961
nn patronatin e komisionit pr Evrop t KB ka pr qellim lehtsimin e kryerjes s
tregtis n Evrop.

Kt e kan ratifikuar deri tani 18 shtete.

Kjo konvent prbn rregulla t cilat rregullojn procedurn e emrimit t arbitrave

Pr caktimin e vendit t arbitrazhit nse palet kt nuk e kan br

MARRDHNJA E KONVENTAVE NDRKOMBTARE DHE E S DREJTS

SE MBREDSHME

E drejta e brendshme dhe ajo ndrkombtare e prbjn nj sistem t zhvilluar duke

dikuar njra n tjetrn n mnyr t ndrsjell.

M i rndsishmi sht regjimi i t drejts s brendshme pr at se sht caktuar e

drejta e brendshme ose nacionale kompetente pr vlersimin e vlefshmris s plot
dhe t veprimit t kontrats pr arbitrazhin.

Kontrata pr arbitrazhin duhet t jet n prputhje me t drejtn e brendshme

kontraktuese.

Konventat ndrkombtare i ratifikojn shtetet e ndryshme dhe si t tilla bhen pjes

prbrse ose e barabart e s drejts s brendshme.

Prparsi q nj e drejt t jet nacionale kompetente pr arbitrazhin tregtar

ndrkombtar ka e drejta q palt kan aftsi afariste pr ta lidhur kontratn e
arbitrazhit sipas disa t drejtave shteti nuk mund t jet pal e kontrats s arbitrazhit
neni 5. 1a i konvents s Nju Jorkut

Konventa e Evrops pr arbitrazhin ndrkombtar tregtar e vitit 1961, e njohur si

konventa e Gjenevs.

10.3.2009

NJOFTIMI DHE LLOGARITJA E AFATVE KOHORE

T gjitha njoftimet kumtesat ose parashtresat konsiderohen se jan pranuar nse ato
jan dorzuar personalisht personit t adresuar, sipas dispozits s nenit 4 t Ligjit t
arbitrazhit.

Po sipas ksaj dispozite konsiderohet se njoftimet, kumtesat ose parashtresat jan

pranuar edhe kur i drgohen personit t adresuar prmes posts s regjistruar n vend
banimin e tij.

Ose, kur ato i drgohen personit t autorizuar n vendin ku ushtron afarizmin ose n
adresn e tij postare.

Mirpo si do t dorzohen dhe si do t pranohet njoftimet kumtesat ose parashtresat

kur nuk dihen lokacionet e prmendura.

N rastet e tilla konsiderohet se njoftimet jan pranuar ose nse njoftimi i sht
drguar personit t autorizuar n vendin e ushtrimit t afarizmit t fundit t njohur.

Njoftimet, parashtresat dhe kumtesat mund t dorzohen gjat zhvillimit t

procedurs, mirpo, me at rast dorzimin e parashtresave kryetari i trupit t
arbitrazhit ka pr detyr nj gj t till ta shnoj n procesverbal.

Afat quhet distanca kohore brenda t cilit duhet t kryhet apo mund t kryhet veprimi
procedural.

Mosrespektimi i afatit shkakton pasoja procedurale negative.

Pr disa afate, si pr shembull pr nxjerrjen e vendimit (afatet instruksionale,

monitor) ligji nuk parasheh kur far pasoja juridike.

Varsisht nga ajo se kush i cakton afatet, afatet ndahen n afate ligjore dhe afate
gjyqsore.

Afatet e caktuara nga ligji nuk mund ta ndryshoj as gjykata e as palt.

Afatet ligjore n procedurn civile jan t shumta kshtu bie fjala afati pr paraqitjen
e propozimit pr kthimin e gjendjes s mparshme.
Afatet ligjore nuk mund t shkurtohen e as t zgjaten.

Pr kt arsye kto quhen ndryshe afate peremptore ose prekluzive

Afati pr paraqitjen e krkes pr shprblimin e shpenzimit procedurale n rast t

trheqjes s padis.

Afati pr paraqitjes s ankess.

Afatet e gjyqsore i cakton gjykata duke marr parasysh rrethanat e rastit konkret.

Afatet gjyqsore mund t zgjaten.

Me dallim nga afatet e lart prmendura n disa raste ligji parasheh edhe afate me t
cilat caktohet prudha kohore parakalimit t secils nuk lejohet kryera e veprimit
procedural.

Afatet e tilla quhen diladore p.sh afatet pr paraqitjen e propozimit pr vazhdimit e

procedurs.

LLOGARITJA E AFATVE

Si njsi kohore n t cilat ligji dhe gjykata i caktojn afatet jan:

Ditt, muajit dhe vitet. Prandaj llogaritja e tyre bhet n dit, muaj dhe vite.

Afatet llogariten vetm sipas njsive kohore t caktuara me dit t plota, nga mesnata
n mesnat.

Kur afati sht caktuar n dit, nuk numrohet dita n t ciln takon koha ose xharrja
dorzimi i shkress, komunikimi i deklarats nga cila dit duhet t filloj afati.

Si dit e fillimit, pra merret dita e nesrme.

N qoft se, p.sh ngjarja (dorzimi i vendimit) nga e cila duhet llogaritur afatin 15
ditor, ka ndodhur me tre shkurt, afati 15 ditor mbaron me 18 shkurt n mesnat.

Kur afati sht caktuar n muaj ose n vite, afati prfundon me kalim e asaj dite
muajit t fundit ose t vjetit t fundit, q i prgjigjet me emr ose me numr q ka
filluar afati. N qoft se p.sh ngjarja nga e cila duhet t llogaritur aftin 3 mujor nga
ndodhja me 5 janar, afati mbaron me 5 prill n mesnat.

Kur dita e fundit e nj afati bie t dieln ose me nj fest zyrtare ose me nj dit tjetr
me t ciln nuk punon gjykata ( p.sh. t dieln ose t shtunn) afati mbaron n ditn e
puns q vjen menjher pas asaj t pushimit ose t fests.

N qoft se duhet t kryhet ndonj veprim procedural gojarisht ose t paraqitet ndonj
krkes apo akt tjetr n gjykat dita e fundit afatit vazhdon deri n plotsimin e
orarit zyrtar t puns.
Kur veprimet kryhen jasht gjykats, p.sh i bie fjala drgimi i parashtres me post
etj, dita e fundit e afatit vazhdon deri n orn 24 t saj.

Parashtresa e lidhur me afat e cila sht drguar me letr rekomande ose telegrafisht,
llogaritet se i sht dorzuar n at dit q i sht dorzuar posts.

Nse parashtresa i drgohet gjykats jo kompetente n vend t asaj kompetente

konsiderohet se shkresa sht dorzuar brenda afatit edhe n qoft se ajo i arrin
gjykats kompetente me vones nse dorzimi i gabuar sht br nga padijenia e
pals ose nga pakujdesia e saj.

N praktik gjyqsore parashtresa merret si e dorzuar brenda afatit edhe pse ajo sht
dorzuar gjykats pas mbarimit t tij po se q se si shkak pr nj gj i till ka qen
udhzimi i gabuar i gjykats pr gjatsin e afatit. P.sh pr ankim.

Ky konstatim i doktrins juridike ( fq 186) nuk qndron nga se edhe kur vendimi
prmban udhzim t gabuar t gjykats duhet t zbatohet dispozita ligjore

Pr shembull gjykata cakton afatin pr korrigjimin e parashtress me t meta formale.

Pr emrtimin e prfaqsuesit pr pranimin e shkresave.

Pr dorzimin e dokumentit pr dorzimin e mendimit t shkruar nga eksperti.

N disa raste gjykata sht e autorizuar q afatin ta caktoj brenda kufijve t caktuar
me ligj p.sh afati pr paraqitjen e prgjegjs n padi.

18.3.2009
PRJASHTIMI I ARBITRIT

Arbitr mund t jet do person q ka zotsin e veprimit, q ka prgatitje

profesionale, pavarsisht nga nacionaliteti.

Arbitri duhet t posedoj ato cilsi q palt me marrveshje i kan caktuar.

Arbitri duhet t punoj me shpejtsin e duhur, ti ndrmerr me koh t gjitha

veprimet e duhura dhe ta shmang do zvarritje t procedurs.

Arbitri duhet t jet i paanshm dhe i pavarur n lidhje palt dhe me objektin e
kontestestit.

Arbitr nuk mund t jet personi i gjykuar me dnim me burg me kusht, derisa zgjasin
pasojat e dnimit.

Pranimi i detyrs s arbitrit.

 Arbitri jep deklaratn me shkrim mbi pranimin e detyrs s arbitrit. Kjo pastaj
mund t shrbej si prov pr lidhjen e kontrats mbi arbitrazhin.

Arbitri ka detyr ti njoftoj palt mbi faktet vendimtare.

Personi i propozuar pr arbitr ka detyr, q para se ta pranoj detyrn e arbitrit, ti

bj publike rrethanat t cilat mund t shkaktoj dyshime t bazuara lidhur me
paansin dhe pavarsin n punn e tij.

Sipas nenit 9. 6 e LAK, gjykata e arbitrazhit duhet t kujdeset t mos ket ndonj
konflikt interesi mes palve dhe arbitrit t emruar.

Prej dits s emrimit e tutje, Arbitri sht i detyruar ti bj publike, pa shtyrje para
palve, rrethanat t cilat mund ta bjn t bazuar dyshimin pr paanshmrin dhe
pavarsin e tij. Posarisht nse palt nuk kan qen t njoftuara paraprakisht pr
kto rrethana.

Secila pal mund t krkoj prjashtimin e cilitdo arbitr nse arbitri nuk i posedon
kualifikimet pr t cilat palt jan pajtuar.

Sipas nenit 10 t LAK pala mund t krkoj prjashtimin edhe t arbitrit t cilin e ka
emruar ajo, vetm nse arsyet e prjashtimit kan lindur pas emrimit t tij.

Pala gjegjse ka pr detyr t krkoj prjashtimin e arbitrit menjher pasi t

njoftohet pr rrethanat t cilat e arsyetojn prjashtimin.

Nse palt nuk jan marr vesh ndryshe, ato mund ta prjashtojn me marrveshje
arbitrin i cili nuk i ndrmerr ose nuk i ndrmerr me koh veprimet.

Kryerja e detyrs

do gjyqtar sht i detyruar q me ndrgjegje, me ndershmri dhe me efektshmri ti

kryej detyrat e arbitrit.

Prjashtimi i arbitrit

Arbitri mund t prjashtohet nse rezulton dyshimi i bazuar gjat puns s tij se
sht njanshm dhe nuk sht i pavarur n punn e tij

Nse nuk ka kualifikimet prkatse pr t cilat palt jan pajtuar

Nse arbitri ka konflikt interesi

Nse nuk ndrmerr veprimet juridike me koh dhe e zvarrit pa nevoj

procedurn pr zgjidhjen e shtjes

Procedura pr prjashtimin e arbitrit

Me rastin e lidhjes s kontrats pr arbitrazhin palt mund t merren vesh pr
procedurn e prjashtimit t nj arbitri.

Nse palt nuk jan marr vesh pr procedurn e prjashtimit t arbitrave, ather
zbatohen dispozitat e nenit 11 par. 2, 3, dhe 4 t LAK. Sipas ktyre dispozitave
brenda 15 ditve nga emrimi i arbitrit ose pasi t jet njoftuar pr rrethanat nga neni
10, pala e cila krkon prjashtimin e arbitrit ka pr detyr ti drgoj pals tjetr dhe
antarve t tjer t tribunalit nj njoftim pr prjashtimin.

Njoftimi duhet t bhet me shkrim dhe n t duhet t theksohen arsyet pr

prjashtimin.

Nse arbitri nuk jep dorheqje ose pala tjetr nuk pajtohet me prjashtim, tribunali i
arbitrazhit vendos pr krkesn pr prjashtimin e arbitrit.

Nse krkesa pr prjashtimin e arbitrit nuk rezulton me sukses, sipas procedurs q

jan marr vesh palt, ose sipas procedurs s parapar me dispozitat e nenit 10 t
LAK, ather, brenda 15 ditve, nga dita e pranimit t njoftimit pr refuzimin e
krkess pr prjashtim, pala prkatse mund t paraqes krkes pr prjashtimin e
arbitrit prpara gjykats.

Derisa gjykata nuk ka vendosur pr krkesn, tribunali i arbitrazhit duke prfshir

edhe arbitrin prjashtimi i t cilit krkohet, mund t vazhdoj me procedurn e
arbitrazhit dhe t nxjerr vendim.

DORHEQJA E ARBITRIT

Arbitrit mund t jep dorheqje.

Arbitrit mund t jep dorheqje me dshirn e tij ose kur palt nuk pajtohen lidhur me
prfundimin e mandatit, me krkesn e njrs pal ose t ndonj antari t tribunalit.

Gjykata vendos prfundimisht pr prfundimin e mandatit t arbitrimit.

Kundr vendimit t gjykats nuk sht e lejuar ankesa.

Sipas dispozits s nenit 12 par 2 t LAK, nse arbitrit jep dorheqje ose palt
pajtohen pr prfundim t mandatit t arbitrit kjo nnkupton se ekziston njra prej
arsyeve t parapara me dispozitat me ligj.

zvendsimi i arbitrit

arbitri zvendsohet nse mandati i tij prfundon sipas dispozitat e nenit 11 dhe 12 t
LAK n rastet e tilla arbitri zvendsohet me nj arbitr tjetr, duke marr parasysh
dispozitat pr emrimin e arbitrit t LAK.

Nse palt dakordohen pr nj procedur tjetr, ather zbatohet marrveshje e

palve.
PROCEDURAT E ARBITAZHIT

Palt jan t barabarta n procedur

Palt jan t barabarta n procedur

Palve duhet tu mundsohet ta paraqesin rastin e sajn seciln faz t procedurs s

arbitrazhit dhe t deklarohen mbi krkesat dhe faktet

N kuadr t realizimit t barazis s palve, arbitrat kan pr detyr tu japin palve

sqarime n mnyr q s bashku me palt t shqyrtojn t gjitha faktet vendimtare
dhe objektin e kontestit .

Palt, nse nuk sht n kundrshtim me dispozitat e LAK, mund t merren vesh mbi
rregullat e procedurs q do tu prmbahet tribunali i arbitrazhit, ose vet do ti
caktojn rregulla t posame, ligjin q do t aplikohet e kshtu me radh.

Nse kto rregulla nuk jan caktuar me marrveshje t palve, dhe n munges t
dispozitave prkatse n kt ligj, tribunali i arbitrazhit prcakton vet rregullat e
arbitrazhit t nj institucioni t arbitrazhit t prhershm..

Pra, tribunali i arbitrazhit do ti caktoj vet rregullat e procedurs, ligjin q do ta

aplikon dhe do ta zgjedh mnyrn m t prshtatshme pr nxjerrjen e provave t
propozuara dhe pr vrtetimin e gjendjes faktike.

Sipas nenit 16 . 2 t LAK, palt jan t lira n zgjedhjen e prfaqsuesve t tyre, t

cilt do ti prfaqsojn ato n procedurn e arbitrazhit.

Asnj prfaqsues i autorizuar i palve, nuk mund t prjashtohet nga procedura e

arbitrazhit

Vendi i arbitrazhit

N baz t nenit 17.1 t LAK, nse palt nuk jan pajtuar mbi vendin ku duhet t
mbahet arbitrazhi, tribunali i arbitrazhit e cakton vendin e mbajtjes s arbitrazhit,
duke marr parasysh rrethanat e rastit konkret dhe prshtatshmrin e vendit pr palt
dhe pr tribunalin.

Pa cenuar paragrafin 1 t ktij neni, dhe nse palt nuk jan marr vesh ndryshe,
tribunali i arbitrazhit mund t takohet dhe ti mbaj seancat n cilindo vend q e
konsideron q e konsideron t prshtatshm pr prmbajtjen e dgjimit t palve, t
dshmitarve, ose t ekspertve, mbajtjen e konsultimeve ndrmjet antarve t
tribunalit t arbitrazhit dhe pr shikimin e sendeve ose dokumenteve.

Fillim i procedurs s arbitrazhit

Nse palt nuk jan pajtuar ndryshe, procedura e arbitrazhit lidhur me nj kontest t
caktuar fillon n ditn kur pranohet nga pala tjetr q kontesti ti nnshtrohet
arbitrazhit.

Gjuha e Tribunalit t arbitrazhit

Menjher pas themelimit t tij, sipas nenit 19.1, Tribunali i arbitrazhit e prcakton
gjuhen q do ta prdor gjat zhvillimit t procedurs s arbitrazhit.

Procedura mund t zhvillohet vetm n nj gjuh, por mund t zhvillohet edhe n dy a

m shum gjuh t tjera.

Tribunali i arbitrazhit do tu drgoj palve vendimet dhe parashtresat pr t gjitha

shtjet n gjuhen e caktuar nga tribunali i arbitrazhit.

N gjuhen apo n gjuht q do ti caktoj tribunali si gjuh t tribunalit do t

zhvillohen edhe seancat e dgjimit.

Po sipas nenit 19. 2 t LAK, Tribunali i arbitrazhit mund t urdhroj q t gjitha

dokumenteve t dorzuara gjat procedurs s arbitrazhit tu bashkngjiten nj
prkthim n gjuhn ose gjuht pr t cilat jan pajtuar palt ose t cilat i ka caktuar
tribunali i arbitrazhit.

Tribunali i arbitrazhit i pranon vetm prkthimet e br nga nj prkthyes i

certifikuar ose i aprovuar nga gjykata.

25.03.2009

DGJIMI I PALVE DHE PROCEDURA ME SHKRIM

Kur nuk arrihet marrveshja mes palve, tribunali i arbitrazhit vendos q t bhet
seanca e dgjimit t palve.

Tribunali i arbitrazhit seancat e dgjimit i mban gjithmon n nj faz t

prshtatshme t procedurs, kur kjo krkohet nga palt.

Seancat e dgjimit nuk jan publike, prve nse jan dakurduar palt ndryshe.

Palt duhet t informohet paraprakisht dhe n koh t duhur lidhje me do seanc t

dgjimit.
T gjitha dokumentet, deklaratat ose informatat e tjera t cilat njra pal ja dorzon
tribunalit t arbitrazhit, ato u drgohen edhe palve t tjera.

Kjo vlen edhe pr raportet e ekspertve ose provave t tjera t shkruara n t cilin
tribunali i arbitrazhit mund ta mbshtes vendimin e tij.

Tribunali i arbitrazhit bn prgatitjen e prkthimeve t deklaratave gojore gjat

seancave t dgjimit si dhe mbajtjen e proces verbalit gjat seancs.

Palt duhet ta njoftojn tribunalin s paku 15 dit para mbajtjes s seancs s dgjimit
pr nevojn t prkthimit t materialit.

Palt i mbartin shpenzimet e prkthimit.

Palt jan burim kryesor lidhur me faktet relevante t nj shtje juridike sepse ato
zakonisht m s mirti e din endjen faktike.

Mirpo ky mjet provues nuk mund t jet gjithmon i besueshm sepse palt nuk i
tregojn drejt faktet, vese ne mnyrn e cila i prgjigjet interesit t tyre q ta fitojn
tribunalin.

P SH pala paditse pohon se i ka dhn hua pa kur far dokumenti pals tjetr, ndrsa
kjo e fundit e mohon nj gj t till.

Me an t ksaj prove palt bhen instrument pr zbulimin s vrtets sikurse edhe

dshmitart.

Kur palt thirret pr t marr n pyetje si dshmitar, ajo mund t vij apo t mos vij n
seanc, mund t prgjigjet ose t mos prgjigjet n pyetjet e kryetarit t trupit
gjykues.

Pr kt arsye gjykata mund ta prdor dgjimin e pals si prov nse nuk ka prova t
tjera.

Palt mund t dgjohen gojarisht apo veprimet procedurale mund ti kryejn n form
t shkruar.

Pavarsisht se kush i kryen veprimet procedurale dhe n far forme kryejn ato jan
fakte juridike dhe shkaktojn ndryshime n raportin procedural.

Fakt quhet do gj q ndodh dhe ekziston.

Sipas dispozits s nenit 21 t LAK, procedura mund t zhvillohet edhe n baz t

dokumenteve dhe materialve t shkruara.

Tribunali i arbitrazhit mund t filloi procedur t kombinuar duke i zbatuar n t

njjtn koh t dy kto procedura
Gjykata si prov mund ta merr dgjimin e vetm t njrs pal.

- nse konstaton se pala tjetr nuk din asgj pr faktet q duhen provuar.

- kur konstaton se paln tjetr nuk mund ta dgjoj pr shkak t pengesave juridike
apo objektive.

- Kur vjen vetm njra pal gjykata merr kt prova duke dgjuar at q ka ardhur,
kur refuzon njra pal t merret ne pyetje ather gjykata merr ne pyetje vetm
paln tjetr.

Mbyllja e seancs s dgjimit.

Para se ta mbyll seancn e dgjimit, tribunali i arbitrazhit mund ta krkoj nga palt
nse kan pr tu paraqitur prova shtes ose dshmitar plotsues.

nse palt nuk paraqesin prova t tilla, seanca e dgjimit mbyllet.

Me vet iniciativ ose me krkesn e njrs pal, tribunali i arbitrazhit n raste t

jashtzakonshme dhe kt e konsideron t domosdoshme mund t caktoj rihapjen e
seancs s dgjimit n do koh para marrjes s vendimit.

Provat secila pal, sipas nenit 23 . 1 e ka barrn e t provuarit t fakteve n t cilat e

mbshtet padin, ose prgjigjen ne padi.

Tribunali i arbitrazhit prcakton pranushmrin e provave, relevancn, vshtrsin dhe

peshn e provave t paraqitura.

Tribunali i arbitrazhit vendos mbi pranimin ose hedhjen posht t krkesave pr

nxjerrjen e provave.

Tribunali i arbitrazhit vlerson provat e administruara n mnyr t lir dhe t

paanshme.

N do koh gjat procedurs tribunali i arbitrazhit mund t krkoj nga palt t

paraqesin dokumente ose prova t reja brenda afatit q cakton ai.

Dshmitart sipas nenit 24.1 kur duhet t dgjohet nj dshmitar s paku 15 dit para
mbajtjes s seancs s dgjimit, pala q e ka propozuar duhet t dorzoj tribunalit t
arbitrazhit emrin e dshmitarit si dhe adresn n t cilin ftohet t deklarohet.

Rrethanat n t cilat do t dgjohet dhe gjuhen n t cilin do ta paraqes dshmin.

Dshmitart deklaratat mund t paraqesin edhe ne form t deklaratave t shkruara, t

nnshkruara nga dshmitari.

sht kusht q m kt rast dshmitari t jet n dispozicion t palve nse njra pal
e krkon dgjimin e dshmitarit.
Dshmitari kufizohet vetm n shfaqjen e perceptimit t tij shqisor, duke mos dhn
mendimin e tij por faktin e perceptuar.

Si dshmitar mund t dgjohet secila pal q ka n dijeni disa fakte q i prkasin

shtjes s tribunalit.

Ligji nuk parasheh kur far moshe t caktuar si kusht pr t thirrur nj person q t
dshmoj.

Mund t dshmoj si dshmitari q e ka perceptuar drejt pr drejt faktin ashtu edhe

ai q n lidhje me faktin vetm ka dgjuar nga t tjert.

Nuk mund t thirren si dshmitar personat pr shkak t metash fizike ose psikike jan
apsolitisht t pa aft pr t qen dshmitar.

I verbri mund t pyetet si dshmitar pr faktet q mund t perceptohen me an t

dgjimit, kurse i shurdhri pr faktet q perceptohen me an t shikimit.

Nuk sht i mundur ushtrimi i funksionit t arbitrit dhe t dshmitarit n t njejtien

shtje.

Detyra e dhnies s dshmis i takon jo vetm dshmitarit shtetas i shtetit ku

zhvillohet gjykimi por edhe i shtetasve t huaj.

Detyra e dshmitarit e nn kupton detyrn e paraqitjes sipas thirrjes n gjykat, at t

dhnies s deklarats si dhe detyrn e thnies s t vrtets.

Nse gjykata e krkon ather dshmitari sht i detyruar q t betohet n lidhje me

thnien e tij.

Pr dshmi t rrema dshmitari mund t prgjigjet penalisht.

Dshmitari nuk mund t dgjohet kur n thniet e tij mund ta zbuloj ndonj sekret
afarist, kur mund ta zbuloj ndonj vepr penale pr vete apo pr antart e familjes.

Dshmitari nuk mund t merret n pyetje

- pr at q pala i ka besuar si prfaqsues t vetin

- q pala apo personi i tret i ka besuar si rrfyesit t vet fetar

- pr at q ka marr n ndijoni si mjek apo pr at q i ka besuar si avokat n

ushtrimin e detyrs s tij.

Dshmitari ka t drejt t mos prgjigjet ne pyetje e kryetarit t trupit t arbitrazhit

- Kur dshmitari me prgjigjen e pyetjen e tij do t nnshtrohet turpit t madh

- Dmtimit t konsiderueshm pasuror apo ndjekjes penale t tij ose t personave
me t cilt sht n gjini t gjakut n vij t drejt pa marr parasysh shkalln, kurse
n vit trthort deri n shkalln e tret ndrsa n gjini t krushqis deri n
shkalln e dyt.

- Kryetari i trupit t arbitrazhit pr kto ka detyr q tia trheq vrejtjen

- Sipas rregullit dshmitari dgjohet n gjykat, por kur ai sht i smur dhe nuk
mund t paraqitet para arbitrazhit, arbitrazhi mund t vendos q kryetari i trupit t
arbitrazhit t shkoj atje dhe ta dgjoj, por kjo duhet t bhet para dits s caktuar
pr seancn gjyqsore.

- Dshmitari mund t paraqitet n seanc me an t iniciativs s palve ose me an

t letr thirrjes s nxjerr nga gjykata.

- Pyetja e dshmitarit fillon me marrjen e identitetit t tij.

- Dshmitart pyeten nj nga nj n prani t palve.

- Derisa t merret n pyetje njeri dshmitar t tjerrit duhen t jen jasht salls s
gjykimit

- Dshmitart gjithmon pyeten prej nga e din at pr t ciln dshmojn.

- Kur dy dshmitar kan perceptime t kundrta ata mund t ballafaqohen.

- Dshmitari deklarohet n gjuhen e tij, por nse e din gjuhen n t ciln zhvillohet
procedura deklaratn mund ta jep edhe n at gjuh.

- Kur nuk e din gjuhen e zhvillimit t procedurs, sigurohet prkthyesi.

Dshmitari ka t drejt t respektohet dinjiteti i tij nga pjesmarrsit n procedur.

Dshmitari sht i mbrojtur nga fyerjet, nse fyerjet nga t tjert ai mund t krkoj q
fyerjet t konstatohen n proces verbal.

Dshmitari ka t drejt n shpenzime.

Pr kundr rrezikut nga djegia penale dshmitari sht mjet m pak i besueshm se
sa eksperti apo dokumenti me shkrim.

Ekspertt

Sipas nenit 25 t LAT, tribunali i arbitrazhit mund t caktoj nj apo m shum

ekspert t cilt do t paraqesin mendimin dhe konstatimin e tyre me shkrim pr
shtje t caktuara nga arbitrazhi.

Tribunali mund ta urdhroj nj pal q eksperti ti jep do informat t nevojshme, t

prgatis ose ti ofroj qasje n dokumente ose sende pr shikimin.
 Pasi eksperti ta paraqes raportin gjykata ka pr detyr q nj kopje t mendimit dhe
t konstatimit t tij tia drgoj palve.

Palt kan t drejt ta shprehin mendimin e tyre me shkrim lidhur me raportin.

Pasi eksperti ta ket drguar mendimin me shkrim, ai mund t dgjohet n seanc dhe
palt kan mundsi q ekspertit ti bjn pyetje.

Eksperti caktohet n rastet kur krkohet njohuri e posame apo provoj e caktuar n
fushn e shkencs tekniks, letrsis apo artit, kur gjykata nuk ka njohuri apo provoj
t till.

Ekspert jan persona q kan njohuri t veanta n fushat e caktuara t dijes dhe q
n baz t ktyre njohurive, kan mundsi q para gjykats t bjn prshkrimin e
vrtet t nj gjendje t vrtet t fakteve ose t arrijn n prfundim t sakt pr pasojat
q rrjedhin nga nj gjendje e caktuar e fakteve.

Ndryshe nga dshmitart dhe dokumentet nga t cilat gjykata merr material t pa
prpunuar, ekspertt e vlersojn materialin procedural ose e prpunojn at.

Procesi i studimit nga ekspertt i objekteve q jan dhn n dispozicion t tyre pr t

dhn mendimin lidhur me problemin q krkojn ndijoni apo prvoj t veant,
sipas detyrs s ngarkuar nga gjykata quhet ekspertiz.

Nj person nuk mund t shtrgohet q t nnshtrohet personalisht ekspertimit.

VENDIMI I ARBITRAZHIT SHT PRFUNDIMTAR DHE I OBLIGUESHM

PR PJESMARRSIT N ARBITRAZH.

Nuk ka gjykim dyshkallsh n procedur, sepse nuk ka mjet t rregullt t goditjes

Nuk ka kontroll horizontal.,por vetn vertikal.

Cilsia e arbitrazhit matet me cilsin e vendimit.

Vendimet jocilsore t bazuara n aplikimin e gabuar t s drejts kompetente dhe t

kualifikimit t gabuar nuk mund t goditen.
Nuk dshirojn palt q pr kontestin e tyre t vendos gjyqi shtetror, andaj ato e
caktojn gjyqin e arbitrazhit.

Vendimet e arbitrazhit duhet t ken mbshtetje n ligj.

Ligjin material q do t zbatohet e caktojn palt me marrveshje.

Nse palt nuk e caktojn cili ligj material do t zbatohet, ather arbitrazhi do ta
zbatoj ligjin q sht I aplikueshm sipas t drejts ndrkombtar, neni 29 I LA.

N t gjitha rastet tjera tribunali I arbitrazhit e zbaton legjislacioni e Kosovs.

N t gjitha rastet, tribunali I arbitrazhit vendos n pajtim me dispozitat e kontrats duke

marr parasysh uzansat tregtare q vlejn pr rastin konkret.

MARRJA E VENDIMEVE

Kur tribunali I arbitrazhit vendos n trup, do vendim merret me shumic votash.

Pr shtjet procedurale vendos vet drejtuesi I tribunalit. Nse pr kt sht autorizuar

nga palt ose nga t gjith antart e tribunalit t arbitrazhit.

Vendimi nxjerrt n form t shkruar,

Vendimi sht prfundimtar,

Vendimi sht I detyrueshm pr palt

Vendimi, sipas nenit 31 t LA, ka efektin e njjt pr palt si aktgjykimi I plotfuqishm I
gjykats.

N vendim ceken arsyet mbi t cilat mbshtet vendimi, prve nse palt jan pajtuar q
arsyet t mos ceken.

Vendi nnshkruhet nga arbitri ose arbritrat

Mban datn dhe vendin ku sht nxjerr

N nenin 31 t LA thuhet se kur arbitrazhi vendos n trup t prbr me tre e m shum

arbitrash,mjafton pr plotfuqishmrin e tij t jet nnshkruar nga shumica e antarve t
trupit.

Pr ket ka rndsi t plotsohet kushti q n vendim t shpjegohen arsyet pr mungesn

e nnshkrimeve t tjera.

Nga nj kopje e vendimit t nnshkruar nga arbritrat u dorzohet t dyja palve pasi q t
jen paguar t gjitha taksat.

Vendimi beht publik vetm me plqimin e t gjitha palve.

PAJTIMI I PALVE

Nse para nxjerrjes s vendimit palt pajtohen pr zgjidhjen e kontestit, tribunali e

ndrpren procedurn e arbitrazhit.
Tribunali i arbitrazhit mund t dokumentoj pajtimin e palve n form t nj vendimi t
arbitrazhit.

Vendimi duhet t prmbaj kushtet dhe prmbajtjen e pajtimit.

Pajtimi nuk mund t arrihet nse sht n kundrshtim me rendin publik ordre public

Me moralin

Me dispozita imperativ.

Prfundimi i procedurs s arbitrazhit.

- me vendim prfundimtar

- me urdhr pr ndrprerjen e procedurs s arbitrazhit

a. nse paditsi nuk e dorzon padin e tij brenda afatit t dakorduar nga palt ose

brenda afatit t caktuar nga gjykata

b. I padituri ka pr detyr t paraqes prgjigjen n padi dhe provat t cilat mbshtetet

ajo.

c. Kur paditsi e trheq padin, pr ve nse i padituri ka interes legjitim q te nxirret

vendimi prfundimtar pr kontestin

d. Kur palt pajtohen

e. Kur palt nuk vazhdojn procedurn e arbitrazhit edhe pse vazhdimi i procedurs

sht krkuar nga tribunali i arbitrazhit ose nse vazhdimi i procedurs s arbitrazhit

sht br i pa mundshm ose i pa nevojshm pr arsye t tjera.

f. Mandati i tribunalit t arbitrazhit prfundon me ndrprerjen e procedurs, prve

nse me ligj parashihet ndryshe.