Cztery Lata Po Smoleńsku

CZTERY LATA
PO SMOLESKU
JAK ZGIN PREZYDENT RP
POD KIERUNKIEM ANTONIEGO MACIEREWICZA
Kwiecie 2014
Zesp redakcyjny:
Marcin Gugulski
Bartomiej Misiewicz
Zdjcia:
z archiwum Zespou Parlamentarnego
ISBN: 978-83-933564-7-8
Wydanie I
Warszawa 2014
Wydawnictwo: Rejtan Sp. z o.o,
ul. witokrzyska 16; 00-050 Warszawa
Druk: KF Partner Sp. z o.o.
Cztery lata po katastrofie w Smolesku przedstawiamy Pastwu najwa-
niejsze nowe ustalenia i niektre inne rezultaty prac Zespou Parlamentar-
nego Ds.Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 r. Zgro-
madzone tu opracowania i ekspertyzy wczaj do obiegu naukowego nowe
zagadnienia badawcze, hipotezy i ustalenia oraz uzupeniaj i poszerzaj stan
wiedzy przedstawiony we wczeniejszych opracowanich Zespou, tj. m.in. w
Biaej ksidze smoleskiej tragedii z czerwca-lipca 2011 r. oraz w raportach
28 miesicy po Smolesku z sierpnia 2012 r. i Raport smoleski. Stan ba-
da z kwietnia-maja 2013 r.
Przewodniczcy Zespou Antoni Macierewicz

Prezydium Zespou:
Wicemarszaek Senatu RP Stanisaw Karczewski
Pose Jarosaw Zieliski
Pose Anna Fotyga
Pose Stanisaw Piotrowicz
Pose Andrzej Adamczyk
Pose Andrzej Duda
Pose Elbieta Kruk
Pose Maciej opiski
Pose Krzysztof Szczerski
Pose Jacek wiat
SpiS terci
Wstp Przewodniczcego Zespou
Antoniego Macierewicza6
Rozdzia I10
Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola Tomasz Turowskiego i sub specjalnych
wtrakcie organizacji wizyty Prezydenta RP w Katyniu 10.04.2010
rozdzia II49
Relacje 46 wiadkw opisujcych eksplozj samolotu.
rozdzia III70
Symulacja ostatnich sekund lotu P101
rozdzia IV102
Jak zgin Prezydent RP: corpus delicti pod nogami D. Tuska
rozdzia V114
Rekontrukcja miejsca katastrofy
rozdzia VI116
Analiza zniszczenia wybranych fragmentw lewego skrzyda
rozdzia VII134
Wybuch wewntrz skrzyda samolotu
rozdzia VIII140
Specnaz na miejscu katastrofy Tu-154M, 10 kwietnia 2010 r.
rozdzia IX158
Badanie incydentw i wypadkw lotniczych na podstawie podrcznika ICAO
rozdzia X166
Mapa z raportu archeologw, obrazujca rozrzut szcztkw samolotu
rozdzia XI168
Nawigatorska analiza raportu Jerzego Millera
rozdzia XII177
Rejestrator gosowy MARS-BM w ledztwach i postpowaniach wyjaniajcych przyczyny
katastrofy Tu-154M nr 101
rozdzia XIII200
Krytyka postpowa i braku bezstronnoci MAK przez posw partii rzdzcej w Dumie
Pastwowej FR.
Jak zgin Prezydent RP
Wstp
Po czterech latach od katastrofy smoleskiej przedstawiciele administracji Donal-
da Tuska ipowolnej mu prokuratury wci nie chc uczciwie zbada jak zgin Prezy-
dent Lech Kaczyski itowarzyszca Mu elita Pastwa Polskiego. Donald Tusk posiada
unikatow wiedz, ktra przekazana prokuraturze pozwoliaby zpewnoci wskaza
istotne tropy wiodce do odpowiedzialnych za t katastrof.
10 kwietnia 2010 roku wgodzinach wieczornych premier Tusk podczas dugiej
rozmowy zWadimirem Putinem ustali zasady wyjaniania tragedii smoleskiej.
To wwczas wyrazi zgod na to, by postpowanie byo prowadzone wg zacz-
nika 13 do Konwencji Chicagowskiej co zgry przesdzao losy tego ledztwa.
Take wtedy Wadimir Putin wraz zministrem spraw nadzwyczajnych Federacji
Rosyjskiej (dzi ministrem obrony narodowej FR) Siergiejem Szojgu relacjonowali
Tuskowi jak doszo do tragedii. Pniej Putin opisywa premierowi transport cia
ofiar do Moskwy iobjania zastosowane procedury.
Ju opis tych skromnych fragmentw rozmowy szefw rzdw Rosji i Polski
wskazuje na zakres iwag wczesnych ustale. Bez przesady mona powiedzie,
e to wanie wtedy zostay podjte decyzje nie tylko ozasadach prowadzenia
iprzebiegu ledztwa smoleskiego ale take decyzje, ktre maj wpyw na obec-
n sytuacj polityczn Polski. Zarejestrowane na filmie emitowanym 10 kwietnia
2010 roku przez telewizj Russia Today rozmowy ujawniaj nigdzie poza tym nie
prezentowan wersj katastrofy smoleskiej. Nie ma wniej miejsca na brzoz
izamane skrzydo ani beczk autorotacyjn, ktra miaa odwrci samolot do
gry koami. Wrcz przeciwnie Putin i Szojgu tumacz Tuskowi, e samolot
znieznanych powodw zboczy zkursu iobniy wysoko. Nastpnie wypusz-
czonym ju wczeniej podwoziem uderzy wziemi, przewrci si do gry koa-
mi irozpad. Wybuch ipoar dopeniy tragedii wszyscy pasaerowie zginli.
Trzeba doda, e Rosjanie wiedzieli ju wwczas bardzo duo oprzebiegu wy-
darze: odczytali CVR, dokonali ogldzin miejsca zdarzenia, przesuchali wielu
wiadkw wtym dwch nawigatorw Plusnina iRyenk. To co przedstawili
Donaldowi Tuskowi byo pierwsz oficjaln wykadni przebiegu dramatycznych
wydarze. Pierwsz, ale jak wiemy, nie ostatni.
Wopisie przekazanym polskiemu premierowi wieczorem 10 kwietnia jest jesz-
cze jeden fragment, ktry ze wzgldu na wag wypowiedzianych sw warto
przytoczy dosownie. Wypowied t naley odczytywa wkontekcie zaskaku-
jcej relacji osamolocie, ktry na skutek twardego ldowania amie si iroz-
pada si na dziesitki tysicy kawakw.
Prosz spojrze mwi Szojgu, a Putin w tej samej chwili wskazuje miej-
sce, gdzie znajdowa si TU154M to jest tzw. cieka schodzenia, tam dalej jest
pocztek pasa ldowania. Samolot zboczy mniej wicej dwiecie metrw od
osi pasa i gdyby kontynuowa ldowanie jeszcze przez jakie osiemset metrw
wtym samym kierunku, to tam s zakady produkcyjne ion uderzyby po prostu
wbudynek.
Wtym momencie premier Tusk odwraca si wstron wskazywan przez Szoj-
gu i Putina tak, jakby chcia i w tamtym kierunku. Rosjanie jednak stanow-
6
czym ruchem zatrzymuj Tuska stwierdzajc: nie wolno, lepiej tam nie chodzi,
to jest ponad kilometr std.
Ta dramatyczna scena mwi nam wiele o pniejszych dziaaniach Donalda
Tuska. Wwczas, w nocy 10 kwietnia premier Tusk z najbardziej autorytatyw-
nych rde uzyska nie tylko informacj, ale iprb wyjanienia, jak doszo do
tragedii. Kiedy pniej sucha propagandowych tez rosyjskich ikamstw rozpo-
wszechnianych na ten temat w Polsce, mia pen wiadomo, e zarwno ra-
port Anodiny jak iraport Millera nie maj nic wsplnego zprawd. Wiedzia, e
nie byo brzozy, beczki autorotacyjnej, uderzenia odwrconym kadubem wzie-
mi. Wiedzia imilcza... Anawet zrobi co duo gorszego przyzwoli na upo-
wszechnienie wwiecie oszczerstw Anodiny pod adresem gen. Andrzeja Basika
ipolskich Si Powietrznych oraz zaaprobowa raport Komisji Millera.
Podobne byo zachowanie ministra Radosawa Sikorskiego. Sikorski nie uczest-
niczy wdelegacji, ktra udaa si do Smoleska. On wiedzia wszystko znacznie
wczeniej wrozmowie, ktr przeprowadzi zJarosawem Kaczyskim okoo 30
minut po tragedii minister spraw zagranicznych nie mia wtpliwoci, co si stao
ikto jest za to odpowiedzialny. Winni mieli by polscy piloci, ktrzy sprowadzili
TU154M zbyt nisko, zaczepili odrzewa iwten sposb doprowadzili do odwr-
cenia samolotu do gry koami ido katastrofy. T tez Sikorski podtrzymuje po
dzi dzie tumaczc, e informacje oprzebiegu wydarze uzyska od nawigato-
rw, kontrolerw lotu tak opisujcych przyczyny rozbicia samolotu.
Rzecz wtym, e istniej zapisy rozmw prowadzonych przez kontrolerw na
wiey wmomencie katastrofy. Inie ma tam mowy odrzewie niszczcym skrzy-
do TU154M ani o autorotacji samolotu, nie podnosi si tam take winy pol-
skich pilotw. Na pytanie Krasnokutskiego, ktry bezprawnie przej dowodzenie
w wiey kontroli lotu: gdzie on teraz jest?, jeden z obecnych tam oficerw
odpowiada: zacz odchodzi na drugi krg, potem spad.
Tak wic minister Sikorski okama premiera Jarosawa Kaczyskiego, brata
Prezydenta RP iokamuje nadal polskie organa cigania iopini publiczn. To
nie rosyjscy kontrolerzy przekazali mu informacj opancernej brzozie. Sikor-
ski musia czerpa j zinnego rda, ktrego do dzisiaj nie ujawni ani prokura-
turze ani opinii publicznej. Ta wersja ostatecznie zostaa wybrana przez rosyjsk
propagand ibya podstaw rosyjskiej operacji dezinformacyjnej wwykonaniu
gen. Tatiany Anodiny.
Istotne jest to, e Sikorski swoimi kamstwami legalizuje rosyjskie bezprawie
izdejmuje zpastwa rosyjskiego wszelk odpowiedzialno za smolesk tra-
gedi gdyby winni byli polscy piloci, to strona rosyjska nie moe ponosi adnej
odpowiedzialnoci idalsze analizowanie tej kwestii jest bezprzedmiotowe. Mini-
ster Spraw Zagranicznych nie jest osob prywatn izwykym urzdnikiem. Jako
jedna ztrzech osb wPolsce ma prawo do wypowiadania si wimieniu caego
Pastwa ido zacigania wimieniu Pastwa zobowiza. Taka postawa szefa MSZ
zaciya na ledztwie smoleskim wjeszcze wikszym stopniu ni zachowanie
Donalda Tuska. Tusk milcza godzc si na oszustwa, Sikorski kama aktywnie
wspierajc Putina wjego ataku na polskich pilotw ina Polsk.
To przypomnienie stanowiska ireakcji ludzi stojcych na czele naszego pa-
stwa jest konieczne, jeli chcemy zrozumie, dlaczego zarwno postpowanie ko-
misji rzdowej kierowanej przez ministra Jerzego Millera jak idziaania prokura-
7
tury czsto nosz cechy matactwa ibrudnej gry politycznej skierowanej przeciw-
ko interesom narodu ipastwa polskiego.
Jedynym organem Pastwa dcym wsposb bezkompromisowy do wyjanie-
nia katastrofy jest powoany wlipcu 2010 roku Zesp Parlamentarny. Efektem
prac tego Zespou oraz niezalenych naukowcw skupionych wok Konferencji
Smoleskiej jest wypracowanie hipotez i ustale, ktre w sposb zasadniczy
przybliyy nas do wyjanienia, co naprawd wydarzyo si rankiem 10 kwietnia
2010 roku nad lotniskiem wojskowym SmoleskSiewiernyj.
W publikowanej czwartej ju czci Raportu Smoleskiego przedstawiamy
Pastwu zbir dokumentw, analiz iustale przesdzajcych otym, e hipote-
za zamachu powinna sta si gwnym przedmiotem prac polskiej prokuratury.
Nie ma bowiem wtpliwoci, e polskie suby specjalne nie dopeniy obowizku
ochrony Prezydenta awspdziaajc zRosjanami po katastrofie ponosz take
odpowiedzialno za ukrywanie dowodw iochron sprawcw.
Tragedia samolotu rozpocza si w powietrzu, widziao j i syszao kilku-
dziesiciu wiadkw precyzyjnie opisane zostay odgosy awarii silnikw ieks-
plozji oraz rozpad samolotu. Nie ma te wtpliwoci, e win za tragedi ponosi
strona rosyjska azwaszcza gen. Wadimir Benediktow zcentrum kontroli lotw
pod Moskw okryptonimie Logika, ktry bezprawnie przej naprowadzanie
samolotu zpolskim Prezydentem na pokadzie. Prawdopodobnie to Benediktow
jest odpowiedzialny za podawanie przez kontrolerw lotu faszywych informacji
kierujcych samolot ku zderzeniu zziemi.
Ale najwaniejszym ustaleniem publikowanego Raportu s wyniki analizy
zdj szcztkw TU154M, ktre pokazuj jak doszo do wybuchu izniszczenia
salonki prezydenckiej. Salonka zostaa rozerwana nad ziemi jej fragmenty zna-
leziono na obszarze opromieniu 3050 metrw. Tez odefragmentyzacji samo-
lotu nad ziemi potwierdzaj prezentowane wRaporcie wyniki bada polskich
archeologw pokazujce, e TU154M rozpad si na ponad szedziesit tysicy
szcztkw wiele znich miao powierzchni tylko kilku centymetrw kwadra-
towych. W historii katastrof samolotowych nie ma przykadu tak straszliwych
zniszcze jak te, ktre byy udziaem TU154M. Wskazuje na to Bogdan Gajewski,
specjalista badania wypadkw lotniczych kanadyjskiej agencji rzdowej National
Aircraft Certification. Przywouje on ustalenia podrcznika ICAO typizujce ce-
chy katastrofy, ktre nakazuj postawienie hipotezy, i bya ona skutkiem wybu-
chu. Wrd nich poza tak olbrzymi iloci odamkw, burtami wywinitymi na
zewntrz, mierci wszystkich pasaerw, faktem zerwania przez podmuch ubra
zofiar istotn rol odgrywa wskazanie, e mier nastpia wskutek przecie
rzdu 100 G. Paradoksalnie ta diagnoza to jedno z wanych ustale raportw
Anodiny iMillera czyby autorzy obu raportw nie byli wiadomi, i tylko fala
wybuchowa moga dokona takich zniszcze cia ludzkich wcaym samolocie?
Wraporcie Millera stwierdzono stanowczo, i samolot uderzy wziemi znie-
wielk prdkoci ipod maym ktem, abagnisty grunt wyhamowa uderzenie.
Tym bardziej mona sformuowa tez, i to przecienie bdce skutkiem wybu-
chu byo przyczyn mierci pasaerw samolotu, bo zpewnoci nie uderzenie
wbagnisty grunt zniewielk prdkoci ipod maym ktem!
Szczeglne miejsce wRaporcie zajmuj prace polskich nawigatorw: komando-
rw Kazimierza Grono iWiesawa Chrzanowskiego, zasuonych wykadowcw d-
8
bliskiej Szkoy Orlt. Pokazuj one fasze iniekompetencje raportu komisji Millera
i jednoznacznie stwierdzaj: przyczyn tragedii byy bdy i wiadome dziaania
rosyjskich nawigatorw anie postpowanie polskich pilotw. Obarczanie win przez
Millera irzd Donalda Tuska polskich pilotw ma charakter tezy politycznej nieopar-
tej na adnych faktach ijakichkolwiek dowodach.
Naley te podkreli znaczenie opracowania duskiego inyniera Glenna Jo-
ergensena, ktry udowadnia na podstawie aerodynamicznej analizy przebiegu
wydarze ostatnich sekund lotu, e teza MAK owykonaniu przez samolot beczki
autorotacyjnej jest faszywa. Samolot przelecia nad brzoz na wysokoci ponad
30 metrw, apoza tym oderwanie nawet 4-6 metrowego fragmentu skrzyda nie
mogo by przyczyn takiej katastrofy. Tezy Joergensena, dyskutowane ipubliko-
wane take wDanii, wznaczcy sposb pobudziy europejsk opini publiczn
iuwiadomiy wielu ludziom, e nie da si ju duej podtrzymywa kamliwych
opowieci.
Na koniec pragn przywoa opracowanie Marcina Gugulskiego zawieraj-
ce obszerny materia dowodowy pokazujcy jak faszowano czarne skrzynki
a zwaszcza zapis rozmw w kokpicie (CVR). Publikacja tej analizy powinna
przeci wszelkie dywagacje na temat dziaa komisji Millera z jednej strony
iwadz rosyjskich zdrugiej. Potwierdza te sformuowan ostatnio diagnoz pk.
Antoniego Milkiewicza, i bez oryginaw czarnych skrzynek izbadania wraku w
Polsce nie mona przedstawi wiarygodnej, kompleksowej ekspertyzy wskazuj-
cej przyczyny tragedii.
Raport koczy materia majcy charakter przyczynku do dyskusji omoliwo-
ci wyjanienia tragedii z10 kwietnia 2010 roku. Okazuje si, e wodrnieniu
od Donalda Tuska iRadosawa Sikorskiego, wadze Tatarstanu iposowie Dumy
rosyjskiej nie s przekonani o bezstronnoci i wiarygodnoci komisji gen. Ta-
tiany Anodiny badajcej przyczyny katastrofy Boeinga 737, w ktrej zgin syn
prezydenta Tatarstanu. Co wicej, sta ich na publiczne sformuowanie zarzutw
i domaganie si od wadz wycignicia konsekwencji wobec szefowej Midzy-
pastwowej Komisji Lotniczej (MAK). Niestety, nie byo na to sta premiera Do-
nalda Tuska ijego rzdu wobliczu mierci polskiego Prezydenta ipolskiej elity
narodowej.
Na koniec raz jeszcze pragn podzikowa wszystkim ekspertom Zespou Par-
lamentarnego: prof. prof. Wiesawowi Biniendzie, Kazimierzowi Nowaczykowi,
Wacawowi Berczyskiemu, Grzegorzowi Szuladziskiemu, Glennowi Joergense-
nowi, Bogdanowi Gajewskiemu, Markowi Dbrowskiemu atake Zespoowi Ana-
liz Systemowych ijego Szefowi, ktrych badania podejmowane czsto wbardzo
trudnych warunkach pozwalaj wyjania zbrodni smolesk.
Ta praca nie byaby te moliwa bez wsparcia i informacji przekazywanych
przez wolne media: Radio Maryja iTelewizj Trwam, Telewizj Republika, czaso-
pisma: Gazet Polsk Codziennie, Gazet Polsk WSieci, Do Rzeczy oraz
tysice ludzi dobrej woli, Polakw i obcokrajowcw przekonanych o tym, e
mier Prezydenta Lecha Kaczyskiego i polskiej elity musi zosta wyjaniona
awinni musz zosta ujawnieni iukarani.
Antoni Macierewicz
Przewodniczcy Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania Katastrofy Smoleskiej
9
1
Smolesk a bezpieczestwo
narodowe RP.
Rola TomaszA Turowskiego
i sub specjalnych w trakcie
organizacji wizyty Prezydenta RP
w Katyniu 10 kwietnia 2010 r.
Piotr Bczek1
Suby specjalne RP nie zabezpieczyy wizyty Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego

wKatyniu. Uroczystoci powinny by, ze wzgldu na udzia najwyszych wadz pa-
stwa, objte specjaln ochron. Suby specjalne RP byy ustawowo zobowizane do
przeprowadzenia szeregu czynnoci. Suby specjalne wswoich informacjach ipro-
gnozach powinny uwzgldnia potencjalne zagroenia. Tragedia smoleska naruszya
podstawowe wymogi bezpieczestwa narodowego RP.
Przed wizyt suby specjalne RP nie przeprowadziy ustawowego obowizku
sprawdzenia organizatorw. Dowodem na to jest udzia Ambasadora Tytularnego
Tomasza Turowskiego worganizacji wizyty Prezydenta RP. Wczasach PRL suy wko-
munistycznym wywiadzie, rozpracowywa Watykan, wtym najblisze otoczenie Ojca
witego.
Wlutym 2010 r. Turowski zosta kierownikiem Wydziau Politycznego Ambasady
RP wMoskwie. Ta nominacja bya jednym zprzejaww polityki resetu wobec Rosji.
Rzd Donalda Tuska by ukierunkowany na ocieplanie stosunkw zKremlem. Realiza-
cja polityki resetu, wktr zaangaowani byli take absolwenci sowieckiej uczelni
MGIMO, odbya si kosztem bezpieczestwa pastwa. Rwnie organizacja wizyty
Prezydenta RP wKatyniu bya podporzdkowana polityce resetu zMoskw.
1 Piotr Bczek, byy pracownik Biura Bezpieczestwa Narodowego przy Prezydencie RP Lechu Kaczyskim; wlatach
2006-2007 dyrektor biura analiz SKW; obecnie doradca ds. dziaa administracji pastwowej Zespou Parlamentarnego
ds.Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010 r.
Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

10 i sub specjalnych w trakcie organizacji wizyty PreZYDENTA RP
W KATYNIU 10.04.2010
1. Znaczenie irola sub specjalnych
Wdotychczasowych badaniach tragedii smoleskiej do rzadko omawiane s problemy do-
tyczce dziaalnoci sub specjalnych2. Tymczasem s one jednymi znajwaniejszych organw
administracji pastwowej. Do zada sub specjalnych naley: uzyskiwanie iprzekazywanie najwy-
szym wadzom pastwa informacji niezbdnych do podejmowania decyzji, neutralizacja zagroe,
zdobywanie nowoczesnych technologii, ochrona terytorium kraju, zabezpieczanie wasnych zasobw
informacyjnych, atake wprowadzanie wbd, inspirowanie idezinformowanie pastw przeciw-
nych lub podmiotw zagraajcych bezpieczestwu. Przez wieki suby specjalne wywieray istotny
wpyw na najwaniejsze wydarzenia wiata.
Gwatowny rozwj struktur sub specjalnych przypada na przeom XIX/XX w. Wtym okresie
nowoytne suby informacyjne tworzyy bismarckowskie Prusy, Francja czasw Napoleona III, im-
perium brytyjskie icarska Rosja3. Polska zacza tworzy swoje instytucje wywiadowcze dopiero po
odzyskaniu niepodlegoci w1918 r.4
Jednym znajwikszych sukcesw nowo utworzonych sub specjalnych II RP byo zamanie
szyfrw Rosji sowieckiej wczasie wojny 1918-1920 r., potem szyfrw Enigmy. Struktury wywiadu
ikontrwywiadu II RP zostay rozbite wczasie II wojny wiatowej. Po 1945 r. twrcy ioficerowie
przedwojennych sub specjalnych naleeli do najbardziej przeladowanych, wizionych iekster-
minowanych. Komunici powoali wasne instytucje, wzorowane na sowieckich wzorcach, ktre byy
ukierunkowane na zwalczanie pastw wolnego wiata.
Suby specjalne PRL realizoway zadania represyjno-policyjne wobec spoeczestwa. Zbieray one
informacje na temat opozycjonistw, emigrantw politycznych, organizacji iinstytucji polonijnych,
duchowiestwa, dziaalnoci Kocioa katolickiego.
Dua cz kadr Suby Bezpieczestwa bya szkolona przez sowieckie suby specjalne5. Podobna
sytuacja panowaa wwojskowych subach specjalnych6.
Charakter sub specjalnych PRL oceni Trybuna Konstytucyjny, ktry wwyroku z28 maja 2003 r.
orzek, e wszystkie organy bezpieczestwa PRL (tzn. cywilny iwojskowy wywiad oraz kontrwywiad,
zwiad WOP) stanowiy spjny iintegralny aparat przymusu. Trybuna stwierdzi, e organy bezpie-
czestwa PRL stay na stray pastwa totalitarnego ipastwu suyy. Sdziowie Trybunau orzekli,
e cay wywiad zarwno cywilny, jak iwojskowy realizowa zadania wyznaczone przez wspl-
not socjalistyczn ina potrzeby innych sub. Rwnoczenie Suba Bezpieczestwa wykony-
waa zadania skierowane przeciwko orodkom antykomunistycznym wkrajach kapitalistycznych,
wrogiej dziaalnoci wkraju oraz Kocioowi. Trybuna doszed wniosku, e nie istniej racjonalne
przesanki uzasadniajce rnicowanie zada idzielenie ich na wywiadowcze, kontrwywiadowcze
iinne. Wszystkie te zadania organw bezpieczestwa PRL stanowiy integraln cao7.
Zmiany wsubach specjalnych nastpiy po upadku PRL. Wlipcu 1990 r. nastpio rozwizanie
cywilnych sub specjalnych, wich miejsce utworzono Urzd Ochrony Pastwa8.
Nowa suba specjalna powstaa jednak woparciu ofunkcjonariuszy komunistycznej SB, ktrzy
przystpili do weryfikacji. WUOP zatrudniono, wedug szacunkowych danych, okoo 4-5 tysicy
funkcjonariuszy b. SB.
2 Wyjtkiem jest publikacja Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010 roku
pod kierunkiem Antoniego Macierewicza, Raport smoleski. Stan bada, Warszawa 10 maja 2013.
3 R. Faligot, R. Kauffer, Suby specjalne. Historia wywiadu ikontrwywiadu na wiecie, Warszawa, 2006, s. 24.
4 W. Skra, P. Skubisz (red.), Studia nad wywiadem ikontrwywiadem Polski wXX wieku. Tom 1, IPN Szczecin, 2012.
5 Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Wsppraca SB MSW zKGB ZSRR wlatach 1970-1990. Prba bilansu, Warszawa
2013.
6 S. Cenckiewicz, Dugie rami Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Pozna
2011.
7 Wyrok Trybunau Konstytucyjnego zdnia 28 maja 2003 r. (sygn. K 44/02) wsprawie konstytucyjnoci niektrych prze-
pisw znowelizowanej ustawy lustracyjnej (Dz. U. z2003, Nr 99, poz. 921).
8 Ustawa zdnia 6 kwietnia 1990 r. oUrzdzie Ochrony Pastwa (Dz.U. z1990 Nr 30 poz. 180 zpon. zm.).

i sub specjalnych w trakcie organizacji wizyty PreZYDENTA RP 11
Jaruzelski iKiszczak, twrcy aparatu represji PRL, przygotowali suby specjalne PRL do transformacji
Wojskowe Suby Informacyjne byy przez lata poddawane tylko kosmetycznym przeobrae-
niom, aweryfikacj tej suby rozpoczto dopiero w2006 r.9
Te zasygnalizowane uwarunkowania niewtpliwie wpyny negatywnie na jako, dziaalno
iefekty pracy sub specjalnych III RP oraz liczne afery iskandale pojawiajce si wok UOP, ABW
iWSI wystarczy przypomnie tylko wielomiliardow afer paliwow.
Obecnie wpolskim systemie prawno-ustrojowym istnieje pi wyspecjalizowanych sub specjal-
nych, s to: Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorup-
cyjne, Suba Kontrwywiadu Wojskowego iSuba Wywiadu Wojskowego10.
ABW iAW powstay w2002 r. po rozwizaniu Urzdu Ochrony Pastwa11. Natomiast SKW iSWW
zostay powoane w2006 r. iprzejy zadania po rozwizanych WSI12. CBA utworzono w2006 r.
wcelu wykrywania zagroe korupcyjnych izwalczania tego rodzaju przestpstw13.
9 A. Macierewicz, Raport odziaaniach onierzy ipracownikw WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych re-
alizujcych zadania wzakresie wywiadu ikontrwywiadu wojskowego przed wejciem wycie ustawy zdnia 9 lipca 2003
r. oWojskowych Subach Informacyjnych wzakresie okrelonym wart. 67. ust. 1 pkt 1 10 ustawy zdnia 9 czerwca
2006 r. Przepisy wprowadzajce ustaw oSubie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego oraz
ustaw osubie funkcjonariuszy Suby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Suby Wywiadu Wojskowego oraz oinnych
dziaaniach wykraczajcych poza sprawy obronnoci pastwa ibezpieczestwa Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 2007. (M. P. z2007, Nr 11, poz. 110).
10 Art. 11 ustawy zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002 Nr
74 poz. 676 zpn. zm.).
11 Ustawa zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002 Nr 74 poz.
676 zpn. zm.).
12 Ustawa zdnia 9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego (Dz.U. z2006
Nr 104, poz. 709 zpn. zm.).
13 Ustawa zdnia 9 czerwca 2006 r. oCentralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z2006 Nr 104 poz. 708 zpn. zm.)

Istniejce suby specjalne peni istotn rol wzapewnieniu bezpieczestwa RP is niezbdnym
ogniwem tzw. osony strategicznej pastwa, ktrej zadaniem jest m.in. ochrona wasnego terytorium,
obywateli kraju inajwyszych wadz, ywotnych interesw pastwa, strategicznych gazi przemysu.
Skuteczno osony strategicznej zaley od waciwego rozpoznania zagroenia iszybkoci reak-
cji. Wszelkie zagroenia dla pastwa powinny by stale monitorowane, aby by przygotowanym na
wszystkie moliwe scenariusze imc uzyska przewag nad przeciwnikiem. Osona strategiczna
zakada rwnie egzekwowanie racji stanu poza granicami wasnego pastwa. Znawcy problematyki
stwierdzaj, e jednym zwymogw skutecznego zwalczania najpowaniejszych zagroe dla pa-
stwa jest terminowe wykrywanie symptomw zagroe iprzekazywanie decydentom informacji
onich14.
Dlatego system osony strategicznej musi uwzgldnia konieczno istnienia podsystemu zbiera-
nia ianalizowania informacji. Taki podsystem rozpoznania, tworzony rwnie przez suby specjal-
ne, powinien monitorowa szerokie spektrum zagroe, nie tylko tradycyjne zagroenia militarne,
geopolityczne iterrorystyczne, ale take spoeczne, kulturowe, polityczne, gospodarcze, kryminal-
ne, informatyczne, energetyczno-surowcowe, ekologiczne itd. Dopiero wtej sytuacji bdzie mona
zorganizowa skuteczn ochron wasnego terytorium, przewidzie skutki ewentualnych konfliktw,
kryzysw, katastrof, klsk ywioowych oraz skutecznie im przeciwdziaa.
Wostatnich latach suby specjalne wykorzystuj wswoich dziaaniach nowoczesne technologie
informacyjne, krajowa sie informatyczna za zostaa zaliczona do infrastruktury krytycznej, ktra
podlega szczeglnej ochronie wpastwach Unii Europejskiej15.
Dowiadczenia tragedii smoleskiej wskazuj, e jeszcze przed dniem 10 kwietnia 2010 r. zawiody
ogniwa zbierania ianalizowania informacji. System sub specjalnych powinien wtrakcie organiza-
cji wizyty uzyska informacje opotencjalnych zagroeniach. Byy to podstawowe zadania polskich
sub specjalnych, szczeglnie e posiadaj one ustawowe uprawnienia do zbierania nawet jeszcze
tylko sygnaw opotencjalnych zagroeniach iobowizek informowania onich najwyszych
wadz RP.
2. Prawno-ustrojowa organizacja systemu sub specjalnych RP

wkontekcie ochrony Prezydenta RP
Wrozwaanym okresie, czyli przed tragedi smolesk, to premier Donald Tusk sprawowa
bezporedni nadzr nad subami specjalnymi. Wobecnym systemie prawno-ustrojowym RP or-
ganem zwierzchnim wobec sub specjalnych jest Prezes Rady Ministrw. Wynika to zustawowych
kompetencji szefa rzdu wobec sub specjalnych.
Jednoczenie po wyborach parlamentarnych z21 padziernika 2007 r. koalicja rzdowa PO-PSL
wprowadzia rozwizania organizacyjne, ktre de facto wzmocniy pozycj Prezesa Rady Ministrw
wtym obszarze. Rzd Donalda Tuska zlikwidowa urzd ministra koordynatora ds. sub specjal-
nych. Przez kilka tygodni funkcj penomocnika rzdu ds. bezpieczestwa ikoordynatora sub
specjalnych sprawowa minister Pawe Gra, sekretarz stanu wKancelarii Prezesa Rady Ministrw.
Jednak ju 11 stycznia 2008 r. premier Tusk przyj jego rezygnacj zfunkcji koordynatora, ale nie
wyznaczy innego ministra, ktry nadzorowaby dziaalno sub specjalnych.
14 Zob. P. Bczek, Zagroenia informacyjne abezpieczestwo pastwa polskiego, Toru 2006, s. 56-59.
15 Dyrektywa Rady 2008/114/WE zdnia 8 grudnia 2008 r. wsprawie rozpoznawania iwyznaczania europejskiej infrastruk-
tury krytycznej oraz oceny potrzeb wzakresie poprawy jej ochrony (Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej z23.12.2008r.).

Pawe Gra, kilkudniowy koordynator sub specjalnych. Po jego rezygnacji kontrol nad tymi instytucjami przej premier D. Tusk
Sekretarz Kolegium ds. Sub Specjalnych posiada jedynie kompetencje organizacji pracy tego
organu. Dlatego zgodnie zustawowymi zapisami to wanie Prezes Rady Ministrw ponosi odpo-
wiedzialno za koordynacj dziaalnoci ABW, AW, CBA, SKW iSWW16. Naley pamita, e zgodnie
zart. 148 Konstytucji RP Prezes Rady Ministrw jest rwnie zwierzchnikiem subowym pracow-
nikw administracji rzdowej.
Prezes Rady Ministrw peni take funkcj Przewodniczcego Kolegium do Spraw Sub Specjal-
nych17.
Kolegium do Spraw Sub Specjalnych jest organem zajmujcym si doradztwem ikoordynacj
sub specjalnych. Do zada Kolegium naley formuowanie ocen lub wyraanie opinii m.in. wspra-
wach: kierunkw iplanw dziaania sub specjalnych. Wskad Kolegium wchodz: Prezes Rady Mi-
nistrw, Sekretarz Kolegium, minister waciwy do spraw wewntrznych, minister waciwy do spraw
zagranicznych, Minister Obrony Narodowej, minister waciwy do spraw finansw publicznych, Szef
Biura Bezpieczestwa Narodowego. Wposiedzeniach Kolegium uczestnicz rwnie Szef ABW, Szef
AW, Szef CBA, Szef SKW, Szef SWW iPrzewodniczcy Sejmowej Komisji do Spraw Sub Specjalnych.
Sekretarz Kolegium organizuje prac Kolegium iwtym zakresie moe wystpowa do organw
administracji rzdowej oprzedstawienie informacji niezbdnych wsprawach rozpatrywanych
przez Kolegium18.
Wkontekcie tragedii smoleskiej te przepisy s otyle istotne, e wczesny Sekretarz Kolegium
minister Jacek Cichocki uczestniczy worganizacji uroczystoci wKatyniu. Pierwsze spotkanie
urzdnikw Kancelarii Prezesa Rady Ministrw powicone tej sprawie odbyo si 9 grudnia 2009r.
16 Art. 5. ust. 3 ustawy zdnia 9 czerwca 2006 r. oCentralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z2006 Nr 104 poz. 708
zpn. zm.).
17 Art. 12 ustawy zdnia zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002
Nr 74 poz. 676 zpn. zm.).
18 Art. 12. ust. 7 ustawy zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002
Nr 74 poz. 676 zpn. zm.).

wanie wgabinecie min. Cichockiego.
Oznacza to, e Sekretarz Kolegium posia-
da aktualn wiedz na temat przygotowa,
by wnie zaangaowany irwnoczenie
dysponowa ustawowymi kompetencjami
wzakresie organizacji sub specjalnych.
Ztego powodu Sekretarz powinien infor-
mowa na bieco Prezesa Rady Ministrw
oewentualnych zagroeniach, okreli
zakres prac Kolegium wtej sprawie oraz
przedstawia propozycje przeprowadzenia
niezbdnych czynnoci dotyczcych zabez-
pieczenia uroczystoci wKatyniu wdniu
10 kwietnia 2010 r.19
Min. Jacek Cichocki, b. sekretarz rzdowego kolegium ds. sub specjalnych
Naley podkreli, e suby specjalne s
zobowizane do przekazywania do Biura Ochrony Rzdu informacji niezbdnych do wykonywania
tych zada, wtym take informacji dotyczcych bezpieczestwa Prezydenta RP20.
Wan rol wrealizacji tych zada peni take konstytucyjni ministrowie waciwi do spraw
wewntrznych, spraw zagranicznych iobrony narodowej. Dlatego za zapewnienie bezpieczestwa
wizyty wKatyniu Prezydenta RP itowarzyszcej mu oficjalnej delegacji odpowiada cay system
organw administracji rzdowej, wszczeglnoci: Prezes Rady Ministrw RP, Minister Spraw Zagra-
nicznych, Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewntrznych iAdministracji, Szef Kancelarii
Prezesa Rady Ministrw, Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, Szef BOR, Szef SKW, Szef
ABW, Szef AW, Szef SWW.
Wtym systemie ochrony Prezydenta RP trzeba rwnie doda, e zadania ztego obszaru reali-
zuj instytucje odpowiedzialne za zarzdzanie kryzysowe21.
Dlatego system ochrony Prezydenta RP, ktry by bezporednio koordynowany przez Prezesa Rady
Ministrw, powinien gromadzi informacje na temat ewentualnych zagroe, oszacowa je oraz
przedstawi plany neutralizacji tych zagroe. Obowizkiem sub specjalnych byo zrealizowanie
przed wizyt wKatyniu szeregu czynnoci sprawdzajcych, kontrolnych, operacyjnych, analitycz-
nych iinformacyjnych. Okrelone zadania sub przypisane s wodpowiednich ustawach.
3. Zadania sub specjalnych RP

Suby specjalne cywilne iwojskowe powinny odegra istotn rol wprzygotowaniu uroczy-
stoci katyskich. Przegld ustawowych kompetencji polskich sub specjalnych dowodzi, e posiaday
uprawnienia do zapewnienia bezpieczestwa Prezydenta RP, towarzyszcej mu delegacji oraz rzdo-
wemu statkowi powietrznemu Tu-154 M onumerze bocznym 101, ktry znajdowa si na wyposaeniu
36 Specjalnego Puku Lotnictwa Transportowego. Suby specjalne posiadaj kompetencje upowa-
niajce do zbierania informacji oraz podejmowania dziaa wcelu zapewnienia bezpieczestwa,
wtym take Prezydenta RP. Katalog ustawowych zada dowodzi, e przed uroczystociami 10 kwiet-
nia 2010r. Prezydenta RP wKatyniu suby specjalne nie realizoway swoich podstawowych zada.
19 P. Bczek, Rola ministra Jacka Cichockiego wprzygotowaniach do uroczystoci wKatyniu, [w:] Zesp Parlamentarny
ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010 roku pod kierunkiem Antoniego Macierewicza, Raport
smoleski. Stan bada, Warszawa 10 maja 2013, s. 43-45.
20 Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw zdnia 4 marca 2008 r. wsprawie zakresu, warunkw itrybu przekazywania
Biuru Ochrony Rzdu informacji uzyskanych przez Policj, Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencj Wywiadu,
Stra Graniczn, Sub Kontrwywiadu Wojskowego, Sub Wywiadu Wojskowego iandarmeri Wojskow (Dz.U.
zdnia 11 marca 2008 r. Nr 41 poz. 243).
21 Ustawa zdnia 26 kwietnia 2007 r. ozarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. z2007 Nr 89 poz. 590 zpn. zm).

Szefowie sub specjalnych (pierwszy z lewej Pawe Wojtunik, Szef CBA, trzeci - Maciej Hunia, Szef
Suby Wywiadu Wojskowego, czwarty - Krzysztof Bondaryk, Szef ABW)
Do ustawowych zada Suby Kontrwywiadu Wojskowego naley rozpoznawanie, zapobie-

ganie oraz wykrywanie popenianych przez onierzy, funkcjonariuszy SKW iSWW oraz pra-
cownikw cywilnych SZ RP iMON, przestpstw przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej; takich,
ktre mog zagraa bezpieczestwu lub zdolnoci bojowej SZ RP lub innych jednostek organi-
zacyjnych MON; przeciwko ochronie informacji, jeeli mog one zagraa bezpieczestwu lub
zdolnoci bojowej SZ RP lub innych jednostek organizacyjnych MON oraz zwizanych zdzia-
alnoci terrorystyczn oraz godzcych wbezpieczestwo potencjau obronnego pastwa, SZ
RP oraz jednostek organizacyjnych MON22.
Suba Wywiadu Wojskowego zobowizana jest m.in. do uzyskiwania, gromadzenia, analizowania,
przetwarzania iprzekazywania waciwym organom informacji, mogcych mie istotne znaczenie
dla: bezpieczestwa potencjau obronnego Rzeczypospolitej Polskiej; bezpieczestwa izdolnoci
bojowej SZ RP, warunkw realizacji przez SZ RP zada poza granicami pastwa23.
Do zada najwikszej suby specjalnej wPolsce, czyli ABW, naley rozpoznawanie, zapobiega-
nie izwalczanie zagroe godzcych wbezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz jego porzdek
konstytucyjny, awszczeglnoci wsuwerenno imidzynarodow pozycj, niepodlego
inienaruszalno jego terytorium, atake obronno pastwa24.
22 Do zada SKW naley rwnie uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie iprzekazywanie waciwym
organom informacji mogcych mie znaczenie dla obronnoci pastwa, bezpieczestwa lub zdolnoci bojowej SZ RP lub
innych jednostek organizacyjnych MON oraz podejmowanie dziaa wcelu eliminowania ustalonych zagroe. SKW jest
rwnie zobowizana do prowadzenia kontrwywiadu radioelektronicznego oraz przedsiwzi zzakresu ochrony kryp-
tograficznej ikryptoanalizy. Kolejnym ustawowym zadaniem SKW jest ochrona bezpieczestwa jednostek wojskowych,
innych jednostek organizacyjnych MON oraz onierzy wykonujcych zadania subowe poza granicami pastwa. Art. 5.
ust. 1. ustawy zdnia 9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego (Dz.U.
z2006 Nr 104, poz. 709 zpn. zm.).
23 Celem SWW jest rwnie rozpoznawanie iprzeciwdziaanie militarnym zagroeniom zewntrznym godzcym wobron-
no Rzeczypospolitej Polskiej oraz zagroeniom midzynarodowym terroryzmem. SWW zostaa powoana do rozpozna-
wania ianalizowania zagroe wystpujcych wrejonach napi, konfliktw ikryzysw midzynarodowych, majcych
wpyw na obronno pastwa oraz zdolno bojow SZ RP, atake podejmowanie dziaa majcych na celu eliminowanie
tych zagroe. Zadaniem SWW jest take prowadzenie wywiadu elektronicznego na rzecz SZ RP oraz przedsiwzi zza-
kresu kryptoanalizy ikryptografii. SWW wspdziaa rwnie w organizowaniu polskich przedstawicielstw wojskowych
za granic. Art. 6. ust. 1. ustawy zdnia 9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu
Wojskowego (Dz.U. z2006 Nr 104, poz. 709 zpn. zm.).
24 ABW zajmuje si rwnie rozpoznawaniem, zapobieganiem iwykrywaniem przestpstw, m.in.: szpiegostwa, terroryzmu,
bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych iinnych przestpstw godzcych wbezpieczestwo
pastwa, godzcych wpodstawy ekonomiczne pastwa, korupcji osb penicych funkcje publiczne, jeli moe to godzi
wbezpieczestwo pastwa, wzakresie produkcji iobrotu towarami, technologiami iusugami oznaczeniu strategicznym
dla bezpieczestwa pastwa. Do uprawnie ABW naley take uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie iprzekazywanie

ABW jest te wiodc sub wzwalczaniu zagroe terrorystycznych. Szef ABW ma nadrzdn
rol wsystemie zarzdzania kryzysowego wzakresie przeciwdziaania, zapobiegania iusuwania
skutkw zdarze ocharakterze terrorystycznym25.
Agencja Wywiadu operuje za granicami pastwa polskiego. Do zada tej suby naley m.in. uzy-
skiwanie, analizowanie iprzekazywanie waciwym organom informacji mogcych mie istotne
znaczenie dla bezpieczestwa imidzynarodowej pozycji RP oraz rozpoznawanie iprzeciwdziaa-
nie zagroeniom zewntrznym godzcym m.in. wbezpieczestwo, obronno iniepodlego RP 26.
Zasadniczym zadaniem Centralnego Biura Antykorupcyjnego jest rozpoznawanie, zapobieganie
iwykrywanie przestpstw zwizanych zkorupcj lub dziaalnoci godzc winteresy ekono-
miczne pastwa27.
Suby specjalne powinny rwnie uzyskiwa iprzekazywa Prezydentowi RP informacje, ktre
mog mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa imidzynarodowej pozycji RP28.
Pod tym pojciem naley rwnie rozumie bezpieczestwo Prezydenta RP.
Istotnymi zadaniami sub specjalnych, szczeglnie ABW iSKW, jest rwnie ochrona informacji
niejawnych. Wtym zakresie realizuj szereg zada wsferze krajowej, jak iwzagranicznej. Wsto-
sunkach midzynarodowych Szef ABW iSzef SKW peni funkcj krajowej wadzy bezpieczestwa29.
Obowizujce przepisy ustawy oochronie informacji niejawnych przewiduj specjaln procedur
weryfikacji osb majcych dostp do informacji niejawnych. Ma ona na celu ustalenie czy dana osoba
moe jako lojalna wobec pastwa igodna zaufania mie dostp do informacji niejawnych bez
stworzenia zagroenia dla bezpieczestwa tych informacji. Jednym zfundamentw systemu ochrony
informacji jest zasada need to know, ktra oznacza, e dostp do informacji niejawnych maj tylko te
osoby, dla ktrych taki dostp jest konieczny. Wszystkie osoby majce dostp do informacji niejaw-
nych musz by sprawdzone przed podjciem pracy zwykorzystaniem tych informacji.
Jeeli to postpowanie sprawdzajce zakoczy si pomylnie, to osoba sprawdzana otrzymuje
tzw. powiadczenie bezpieczestwa. Rwnoczenie pastwa NATO ustaliy, e bd si wzajemnie
informowa, czy osoba otrzymujcy ten certyfikat jest wstanie zapewni ochron ibezpieczestwo
informacjom niejawnym.
Wizyta Prezydenta RP wKatyniu powinna by szczeglnie zabezpieczona, wtym take przez
polskie suby specjalne. Rzd Donalda Tuska powinien zapewni Prezydentowi RP pen ochron, ze
wzgldu na szereg informacji naleao wzmocni jego ochron fizyczn podczas tego pobytu za grani-
c. Suby specjalne byy ustawowo zobowizane do niezwocznego przekazywania Prezydentowi RP
informacji na temat bezpieczestwa imidzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej, sytuacji
zwizanej ztzw. gr dyplomatyczn Moskwy, potencjalnych zagroeniach. Niestety wustawowych
obszarach dziaalnoci sub specjalnych wystpiy liczne nieprawidowoci. Suby specjalne nie
waciwym organom informacji mogcych mie istotne znaczenie dla ochrony bezpieczestwa wewntrznego pastwa
ijego porzdku konstytucyjnego. Art. 5 ustawy zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz
Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002 Nr 74 poz. 676 zpn. zm.).
25 Art. 12a ustawy zdnia 26 kwietnia 2007 r. ozarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. z2007 Nr 89 poz. 590 zpn. zm).
26 Zadaniem AW jest rwnie ochrona zagranicznych przedstawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej iich pracownikw przed
dziaaniami obcych sub specjalnych iinnymi dziaaniami mogcymi przynie szkod interesom RP. AW zapewnia
take ochron kryptograficzn cznoci zpolskimi placwkami dyplomatycznymi ikonsularnymi oraz poczty kurier-
skiej. Kolejnym zadaniem AW jest rozpoznawanie midzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz midzynarodowych
grup przestpczoci zorganizowanej. AW zajmuje si rwnie rozpoznawaniem ianalizowaniem zagroe wystpujcych
wrejonach napi, konfliktw ikryzysw midzynarodowych, majcych wpyw na bezpieczestwo pastwa, oraz podej-
muje dziaania majce na celu eliminowanie tych zagroe. Wkompetencjach AW znajduje si te prowadzenie wywiadu
elektronicznego.
27 Art. 6 ustawy zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2002 Nr 74
poz. 676 zpn. zm.).
28 Art. 18 ust. 1 ustawy zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U.
z2002 Nr 74 poz. 676 zpn. zm.) oraz rwnie art. 19 ust. 1 ustawy zdnia 9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego (Dz.U. z2006 Nr 104, poz. 709 zpn. zm.).
29 Art. 15. ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z1999 Nr 11 poz. 95).

przekazyway informacji na temat stanu
lotniska wSmolesku, moliwoci organi-
zacyjnych Rosjan. Nie uwzgldniano ana-
liz iprognoz dotyczcych gry dyploma-
tycznej prowadzonej przez Kreml. Suby
specjalne zbagatelizoway niestabiln sy-
tuacj wewntrzn Federacji Rosyjskiej
ikilka zamachw terrorystycznych na
terytorium tego pastwa wokresie po-
przedzajcym wizyt Prezydenta RP30.
Suby specjalne nie zapewniy naley-
tej ochrony kontrwywiadowczej ianty-
korupcyjnej podczas remontu samolotu.
Suby specjalne, szczeglnie SKW iCBA,
W lutym 2010 r. do MSZ powrci Tomasz Turowski nie reagoway waciwie na liczne awarie
pojawiajce si po remoncie rzdowego
Tu-154M nr 101. Ztego powodu ju na przeomie 2009/2010 CBA powinno przeprowadzi kontrol
przetargu na remont samolotu. SKW nie przeprowadzia sprawdzenia samolotu po usuwaniu kolej-
nych usterek iwejciu wlutym 2010r. na pokad rzdowego samolotu obcokrajowca31.
Suby specjalne, wtym ABW, nie przekazay wtrybie pilnym do Kancelarii Prezydenta informa-
cji opotencjalnym zagroeniu dla samolotu zpastwa Unii Europejskiej32.
Suby specjalne nie przeprowadziy rwnie weryfikacji isprawdzenia osb organizujcych wi-
zyt. Wszczeglnoci ta uwaga odnosi si do ambasadora Tomasza Turowskiego, ktry wlutym
2010 r. niespodziewanie zosta ponownie przyjty do pracy wMinisterstwie Spraw Zagranicznych
iwtrybie natychmiastowym wysany do Ambasady RP wMoskwie.
Powierzono mu zadanie organizacji zbliajcych si uroczystoci pastwowych wKatyniu.
Tomasz Turowski funkcj Kierownika Wydziau Politycznego Ambasady RP wMoskwie obj
15lutego 2010 roku. WMSZ pracowa od 1993 r., ale w2007 r. zosta zwolniony ztego resortu. Do
dyplomacji powrci dopiero wlutym 2010 r. Wczenie do organizacji tak wanej uroczystoci
urzdnika, ktry trzy lata wczeniej rozsta si zMSZ, byo zaskakujc decyzj resortu. Zwaszcza
e po kilku miesicach IPN powzi uzasadnione wtpliwoci wobec owiadczenia lustracyjnego
Turowskiego iskierowa do sdu wniosek owszczcie sprawy odnonie do zoenia przez niego
nieprawdziwego owiadczenia lustracyjnego.
Turowski podobn deklaracj lustracyjn musia zoy wtzw. Ankiecie bezpieczestwa osobo-
wego, ktr trzeba wypeni przed uzyskaniem dostpu do informacji niejawnych33.
Wzwizku ztym celowe jest omwienie dziaalnoci T. Turowskiego wpoprzednich latach,
zwaszcza e suby specjalne (UOP iABW) musiay kilkakrotnie przeprowadza wobec niego po-
stpowania sprawdzajce izweryfikowa wszystkie informacje o nim.
30 P. Bczek, Sytuacja wRosji przed wizyt Prezydenta L. Kaczyskiego. Zamachy terrorystyczne na Wschodzie, [w:]Zesp
Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010 roku pod kierunkiem Antoniego
Macierewicza, Raport, op. cit., s. 64.
31 M. Gugulski, Przetarg na remont iskutki remontu Tu-154M nr 101 wRosji, [w:] Ibidem, s. 22-31. A. Kowalski, J.Kiciski,
Kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych wzwizku zremontem Tu-154M, [w:] Ibidem, s. 32-35
32 P. Bczek, Ostrzeenie zkwietnia 2010 r. opotencjalnym zamachu, [w:] Ibidem, s. 65.
33 Zacznik nr 2 do ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z1999 Nr 11 poz. 95).

4. Dziaalno Tomasza Turowskiego wPRL
Wedug oficjalnej informacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych Tomasz Turowski urodzi si 1
maja 1948 roku wSosnowcu. W1973 r. ukoczy filologi rosyjsk wWyszej Szkole Pedagogicznej
wKrakowie. Po studiach pracowa do 1975 r. wredakcji pisma Chrzecijanin wwiecie, ktrego
wydawc by Orodek Dokumentacji iStudiw Spoecznych wWarszawie. Wnastpnym roku
rozpocz prac wsekcji polskiej Radia Watykan wRzymie. Wlatach 1983 -1985 peni funkcj
szefa administracyjno-pedagogicznego Centrum Kultury iJzyka Rosyjskiego wParyu. Wlatach
1986 - 1989 by publicyst wkrajowym pimie Stronnictwa Demokratycznego Tygodnik Demokra-
tyczny. By te czonkiem kolegium redakcyjnego miesicznika Myl Demokratyczna. Ten yciorys
T.Turowskiego zosta przekazany przez MSZ posom sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych wdniu
8 marca 2001 r.34 Wtej urzdowej notatce z2001 r. resort dyplomacji pomin milczeniem wiele
Tomasz Turowski podczas jednego z procesw
istotnych faktw zyciorysu T. Turowskiego, np. e wlatach 70. i80. przebywa wzakonie jezuitw.
Nie wspominajc ju nawet odziaalnoci wkomunistycznych subach specjalnych.
W latach 70. Turowski rozpocz tajn prac dlaDepartamentu I MSW, czyli dla wywiadu cywil-
nego PRL. 28 kwietnia 1973 r. wdzienniku rejestracyjnym Departamentu IMSW pod numerem 9596
zarejestrowana zostaa sprawa Wydziau II rozpracowania operacyjnego pod kryptonimem Orsom.
Turowskim zajmowa si Jan Jakowiec, ktry pracowa jako rezydent wywiadu okryptonimie Aztek
wHiszpanii iwkrajach Ameryki aciskiej35.
Wydzia II Departamentu IMSW PRL zajmowa si dziaalnoci wywiadowcz zpozycji N, czyli
przy pomocy nielegaw kadrowych oficerw zakonspirowanych za granic. Nielega przecho-
dzi wszechstronne przeszkolenie operacyjne, agent spoza resortu zostawa funkcjonariuszem, otrzy-
mywa now tosamo ifaszywe dokumenty. Za granic przyjmowa zachodnie wzorce iobyczaje,
wtapia si wtamtejsze spoeczestwa, by umieszczany wgrupach, ktre byy rozpracowywane,
zazwyczaj nie utrzymywa kontaktu zoficjalnymi placwkami dyplomatycznymi iistniejcymi re-
zydenturami wywiadu. Nielegaowie naleeli do elity wywiadu, byli najbardziej zaufanymi funkcjo-
nariuszami aparatu bezpieczestwa PRL. Wywiad nielegalny by budowany na wzorcach sowieckich.
34 Notatka biograficzna kandydata na stanowisko Ambasadora Nadzwyczajnego iPenomocnego RP wRepublice Kuby,

Warszawa, 14 lutego 2001.
35 C. Gmyz, Szpieg wSmolesku, tygodnik Uwaam Rze nr 3 z21 27.02. 2011.

Informacja T. Turowskiego na temat reakcji na nominacj M. Rakowskiego na premiera PRL
Dlatego zadania wywiadu nielegalnego dotyczyy rozpracowywania pastw zachodnich, struktur

NATO, emigracji politycznej, Kocioa katolickiego, Watykanu. Pion N by take zaangaowany
wtworzenie systemw komunikacyjnych, kanaw przerzutowych, pozyskiwanie ifaszowanie
zachodnich dokumentw tosamoci. Nielegaowie byli rwnie przygotowywani do wykonywania
zada wnadzwyczajnych warunkach politycznych, czyli wczasie wojny lub destabilizacji pastw
zachodnich. W1977 r. przeprowadzono reorganizacj wywiadu cywilnego iWydziaII przemiano-
wano na Wydzia XIV36.
Ustalenia red. C. Gmyza dotyczce Tomasza Turowskiego potwierdzi m.in. dr Wojciech Buhak
zIPN, ktry wskaza, e prowadzono dwa zbiory dokumentw odnonie do Turowskiego najpierw
byo to rozpracowanie operacyjne (czyli nr rej. 9596, kryptonim Orsom), apo ukadrowieniu
bya to podteczka personalna pracownika kadrowego N (nr rej. 10682). Drugim uywanym krypto-
nimem Turowskiego by Ritter37.
Wpoowie lat 70. Turowski wstpi do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego. Znalaz si wRzy-
mie, gdzie uzyska zaufanie duchownych, wtym m.in. o. Antoniego Mruka SJ, profesora teologii na
36 W. Buhak, Pion N wywiadu cywilnego PRL. Ewolucja struktur, uwarunkowania organizacyjno-prawne i przy-
kady operacji tzw. wywiadu nielegalnego w strukturach Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego, Komitetu ds.
Bezpieczestwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewntrznych, [w:] W. Skra, P. Skubisz (red.), Studia nad wywia-
dem i kontrwywiadem Polski w XX wieku. Tom 1, IPN Szczecin, 2012, s. 629 634.
37 W. Buhak, Pion N wywiadu, op. cit., s. 635 636.

Informacja T. Turowskiego dotyczca przygotowa do pielgrzymki Jana Pawa II wPolsce w1987 roku
Papieskim Uniwersytecie Gregoriaskim iAsystenta Asystencji Sowiaskiej wKurii Generalnej

jezuitw38.
Wprzytoczonej ju notatce urzdowej MSZ dotyczcej Turowskiego stwierdzono, e wlatach 80.
Turowski studiowa na uczelniach katolickich w1980 r. ukoczy wydzia filozofii marksistowskiej
na Uniwersytecie Gregoriaskim, w1983 r. wInstytucie Katolickim wParyu studiowa teologi
prawosawn iwschodni, rok pniej ukoczy Instytut Teologii Prawosawnej39. Wtym czasie
nadal przebywa wjezuickim nowicjacie. Rozpocz wspprac zjezuitami we Francji, wich pod-
paryskim orodku Centre Russe wMeudon wykada jzyk rosyjski. Wlatach 80. nawiza rwnie
kontakty zredakcj emigracyjnego pisma Spotkania Piotra Jegliskiego. Wpoowie lat 80. nie
przyj wice, opuci zakon jezuitw. Wrci do PRL iniespodziewanie wzi lub zdawn znajo-
m40. Dokumenty zteczki personalnej wskazuj, e Turowski powrci do kraju zpowodu wzrostu
zainteresowania kontrwywiadu francuskiego41 .
38 http://www.rp.pl/artykul/580731.html
39 Notatka biograficzna, op. cit.
41 C. Gmyz, Dokumenty obnaaj kamstwa Turowskiego, Do Rzeczy z3-9 lutego 2014 r.

WPRL dalej pracowa dla wywiadu.
Karier wsubach specjalnych mia
zakoczy wstopniu pukownika 42.
Turowski mia by, wedug informacji
prasowych, oficerem wywiadu rw-
nie po 1990r. 43. Wtrakcie procesu
lustracyjnego Turowskiego pojawia
si wmediach informacja, e peni
sub na niejawnym etacie. By moe
dziki temu mg unikn weryfikacji
w1990r. Gen. Zbigniew Nowek, byy
szef UOP iAW twierdzi, e przeszli j
przede wszystkim oficerowie, ktrzy
byli na etatach jawnych: Za moich
czasw, jeli takie osoby, jak Tomasz
Turowski, byy wsubie, to musiay
si zni poegna wtempie ekspre-
sowym44.
W archiwum Instytutu Pamici Naro-
dowej zachowao si szereg meldunkw
sygnowanych kryptonimami Orsom
iRitter (onr. rej. 9596 oraz 10682),
ktre przypisano Turowskiemu.
Autor niniejszego opracowania

wtrakcie kwerendy warchiwum IPN
dotar do kilkudziesiciu dokumentw
sygnowanych powyszymi kryptonima-
mi. Turowski przekazywa do centra-
Donos T. Turowskiego na temat biskupa A. Deskura, przyszego Kardynaa
li MSW doniesienia na temat nowych
inicjatyw Kocioa katolickiego, sytuacji wWatykanie, otoczenia Jana Pawa II, systemw bezpie-
czestwa wStolicy Apostolskiej, dziaalnoci orodka jezuitw wMeudon, rodowiska Spotka,
aktywnoci opozycji wPRL. Informowa take nawet olegalnym Stronnictwie Demokratycznym
iczonkach PZPR.
Analizujc prac T. Turowskiego wsubach specjalnych PRL naley pamita, e to Trybuna
Konstytucyjny orzek w2003 r., e wywiad cywilny realizowa zadania wyznaczone przez wsplnot
socjalistyczn oraz na potrzeby innych sub 45.
Zgodnie zNotatk informacyjn z15 stycznia 1980 r. rdo nr 10682 (czyli Turowski) przekaza-
o meldunek dotyczcy biskupa Andrzeja Marii Deskura, ktry tak zosta scharakteryzowany: mimo
unieruchomienia wwzku (), staje si jedn zkluczowych postaci wotoczeniu Jana Pawa II.
Turowski informowa central wywiadu cywilnego PRL okontaktach tego duchownego zPapie-
em:
43 W. Czuchnowski, Wyznania szpiega PRL wWatykanie, Gazeta Wyborcza z27 wrzenia 2013.
44 http://wpolityce.pl/artykuly/60771-sluzby-przyszlosci-przyszlosc-sluzb-debata-z-udzialem-bylych-szefow-sluzb-
specjalnych-w-klubie-ronina
45 Wyrok Trybunau Konstytucyjnego zdnia 28 maja 2003 r. (sygn. K 44/02) wsprawie konstytucyjnoci niektrych prze-
pisw znowelizowanej ustawy lustracyjnej (Dz.U. z2003, Nr 99, poz. 921).

Stosunki gbokiej przyjani cz-
ce Deskura zWojty, jego dowiad-
czenie wKurii Watykaskiej uczyniy
zbiskupa, powiernika inieoficjalnego
doradc papiea we wszystkich najwa-
niejszych decyzjach. Deskur zawsze
cieszy si dowodami przywizania ze
strony Wojtyy iobecnie papie take
daje tego liczne dowody. Deskur jest
jedynym biskupem, ktrego odwiedza
papie. Bp. Deskur formalnie penicy
funkcj przewodniczcego papieskiej
Komisji ds. rodkw Masowego Prze-
kazu, bardzo aktywnie zajmowa si
pogoskami na temat rzekomych pla-
nw powoania wRzymie placwki Donos T. Turowskiego na temat wschodnich inicjatyw jezuitw
INTERPRESSU. Deskur jest zdecydo-
wanym przeciwnikiem takiej placwki
iwyraa tu take koncepcje samego
papiea, ktry zasugerowany przez red.
Wilkanowicza zkrakowskiego Znaku
/audiencja prywatna wdn. 11. XI. 1979
r./ pragnie stworzy wRzymie polsk
katolick agencj prasow. Agencja tak
winna mie wyczno lub spenia
wiodc rol wpolskich aspektach
pontyfikatu iprzez to ksztatowa lini
informacji prasowej. Bp. A. M. Deskur
zapowiedzia, e Watykan bdzie sprze-
Meldunek T. Turowskiego dla komunistycznego wywiadu PRL dotyczcy
ciwia si, aby wadze woskie pozwoliy ochrony wWatykanie
na otwarcie placwki Interpressu.
Winnym dokumencie, amianowicie wNotatce informacyjnej z6 wrzenia 1980 r. rdo nr.

10682 meldowao:
problematyk wschodni wkurii generalnej zajmuje si wydzielona grupa jezuitw pod kierow-
nictwem Edwarda Hubera rektora Papieskiego Instytutu Wschodniego () Zadania polegaj na
propagowaniu wZSRR religii, podtrzymywaniu kontaktw zkrgami klerykalnymi wrepublikach
pnocnych izachodnich europejskiej czci ZSRR () tajne seminaria, polemiczna lit., przerzut
specjalnie wtym celu drukowanej na Zachodzie literatury religijnej, politycznej ispoecznej /np.
Symbol, Russkaja Myl, publikacje Foyer Orientale wBrukseli itp./.
Przerzuty materiaw dokonywane s przez sie zaufanych osb wieckich iduchownych gwnie
zPolski, a take zkrajw Zachodnich /Francja/, odbywajcych podre do ZSRR.
Materia przerzucany jest wformie jawnych publikacji lub wformie mikrofilmw wutajnionych
schowkach, wykonanych wrnych przewoonych przedmiotach.
Natomiast wNotatce informacyjnej z15 kwietnia 1980 r. rdo nr 10682 podao:
Wedug wypowiedzi brygadiera Ferdinando de Luca z1 Reparto Celere di Roma stan komisariatu
Polizia di Sicuerezza przy Watykanie zostanie powikszony o10 policjantw i7 podoficerw. Cz

Donos T. Turowskiego na temat pracownikw Radia Watykan isystemw bezpieczestwa wrozgoni
znich bdzie wywodzi si zDIGOS. Akceptacj kandydatw prowadzi praat Monduzzi46.

Sam Turowski wwywiadzie zGW potwierdzi fakt przekazywania zWatykanu meldunkw do
MSW. Prbowa jednak przekona, e wten sposb dba obezpieczestwo Jana Pawa II47. T wersj
wydarze przedstawi wwydanej ksice, wrcz humorystycznie brzmi jego zapewnienia, e jego
dziaalno bya etyczna48. Zwaszcza e wNotatce informacyjnej z5 wrzenia 1980 r. pkSylwe-
ster Flak, powoujc si na rdo 10682, pisa onowych sposobach zabezpiecze wwatykaskiej
rozgoni:
Zaostrzone zostay rodki bezpieczestwa wRadiu Watykan. Pracownicy niepenoetatowi nie
mog przebywa na terenie studiw emitujcych programy ikorzysta zich sprztu. Wprowadzono
cis kontrol iloci wykonywanych kopii idokumentw.
Kwerenda dokumentw warchiwum IPN dowodzi, e meldunki Turowskiego odznaczaj si du

szczegowoci, zawieraj informacje owewntrznej sytuacji wWatykanie iwKociele katolic-
kim. Turowski charakteryzowa poszczeglnych duchownych, opisywa ich dziaalno.
46 Autor niniejszego opracowania opublikowa kopie powyszych meldunkw na portalu wpolityce.pl. http://wpolityce.
pl/artykuly/63500-o-tomaszu-turowskim-w-gazecie-wyborczej-czyli-przepis-jak-z-komunistycznego-szpiega-zrobic-
bohatera-ujawniamy-dokumenty-ipn
47 W. Czuchnowski, Wyznania, op. cit
48 T. Turowski: Mog powiedzie, e ja staraem si ju na tamtym etapie, eby moja dziaalno bya bardziej etyczna,
to znaczy, eby wmiar moliwoci nie szkodzi po drodze konkretnym ludziom. No imam na to pewne dowo-
dy, nawet wpostaci dokumentw znajdujcych si wInstytucie Pamici Narodowej. W. Czuchnowski, A. Kublik, Kret
wWatykanie. Prawda Turowskiego, Warszawa 2013, s. 152-153.

Przekazywa informacje na temat za-
mierze Watykanu, rozmw dyploma-
tycznych, warunkw negocjacyjnych
zwadzami PRL.
Niewtpliwie byy to informacje przy-
datne dla sub specjalnych PRL. Dziki
tym meldunkom aparat wadzy uzyski-
wa wiedz na temat planw Jana Paw-
aII, zmian organizacyjnych ipersonal-
nych wWatykanie, nowych inicjatyw
duszpasterskich Kocioa katolickiego
wobec narodw zza elaznej kurtyny.
Na szczegln uwag zasuguj informa-
cje dotyczce systemw bezpieczestwa
stosowanych wWatykanie.
5. Dziaalno Tomasza Donos T. Turowskiego na temat kardynaa Wadysawa Rubina

Turowskiego po 1990 r.
Pod koniec lat 80. Turowski przebywa wMoskwie. Zbiera te informacje oopozycji oraz ame-
rykaskiej pomocy dla Polski. Jeden zmeldunkw wskazuje, e na pocztku lat 90. wyjecha do
Wiednia wcelu podpisania kontraktu zfirm Compugrahic na dostaw sprztu poligraficznego
dla uruchamianej przez Rittera przy naszym udziale spki zudziaem kapitau zagranicznego49
Wedug MSZ Turowski zajmowa si doradztwem prywatyzacyjnym wwarszawskiej spce OFR50.
W1993 r. Turowski pojawi si wprocesie restrukturyzacji przemysu stoczniowego. Krzysztof Pio-
trowski, byy prezes spki Stocznia Szczeciska Porta Holding wskaza, e Turowskiego sprowadzi
Robert Polan, Amerykanin, ktry pracowa wPolskim Banku Rozwoju. Uczestniczy wpowoaniu
spki Porta, ktra miaa uzdrowi sytuacj wStoczni Szczeciskiej51.
W1993 r. zosta zatrudniony wMSZ na stanowisku radca ministra wDepartamencie Europy.
Szybko awansowa whierarchii subowej, do 1995 r. zajmowa stanowiska m.in. doradcy ministra
Artyku zycia z1998 r., wktrym ujawniono prac T. Turowskiego dla sub specjalnych III RP
49 C. Gmyz, Dokumenty obnaaj kamstwa Turowskiego, Do Rzeczy z3-9 lutego 2014 r.

51 Zob. (b.a.), Nielega wStoczni, Kurier Wnet. Gazeta Niecodzienna, wrzesie-padziernik 2013 r.; http://www.radiow-
net.pl/#/publikacje/prywatyzacja-w-plocku-i-turowski-w-stoczni-szczecinskiej
http://www.radiownet.pl/#/publikacje/ujawniamy-szpieg-turowski-dzialal-w-stoczni-szczecinskiej

W marcu 2001 r. sejmowa Komisja Spraw Zagranicznych pozytywnie ocenia kandydatur T. Turowskiego na ambasadora na Kubie
iwicedyrektora wDepartamencie Europy. W1995 r. zosta radc-ministrem penomocnym wAm-

basadzie RP wMoskwie, apotem ministrem penomocnym wteje placwce52.
Wstyczniu 1998 r. rosyjski dziennik Niezawisimaja Gazieta opisa polskich dyplomatw, ktrzy
mieli prowadzi dziaalno wywiadowcz wRosji. Informacj t powtrzy polski dziennik ycie.
Wkontekcie podejrze oszpiegostwo wymieniono rwnie Turowskiego, ktrego przedstawiono
jako ministra iszefa Wydziau WNP iRepublik Nadbatyckich53.

53 CEG, GAJ, 19 agentw wMoskwie?, ycie z31 stycznia 1 lutego 1998.

Stenogram zposiedzenia sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych zwypowiedzi min. W. Bartoszewskiego, rekomendujcego
T.Turowskiego na ambasadora na Kubie
Jednak fakt, e rosyjskie media wskazay Turowskiego jako osob wsppracujc zpolskim wy-
wiadem nie przeszkodzi mu wdalszej subie dyplomatycznej wtym kraju. Rosjanie nie uznali go
za osob niepodan img kontynuowa prac wMoskwie. Co wicej, by osob dobrze widzian
przez wadze Federacji Rosyjskiej. Taki wniosek mona wycign po zapoznaniu si zwystpieniem
Ministra Spraw Zagranicznych Wadysawa Bartoszewskiego podczas posiedzenia sejmowej Komisji
Spraw Zagranicznych wdniu 8 marca 2001 r.
Min. Bartoszewski przedstawi wtedy jego osob jako kandydata na stanowisko Ambasadora Nad-
zwyczajnego iPenomocnego RP wRepublice Kuby: Proponuj na stanowisko ambasadora wRe-
publice Kuby pana Tomasz Turowskiego, ktry jest wtej chwili zastpc ambasadora RP wMo-

Notatka biograficzna oTomaszu Turowskim przygotowana wlutym 2001 r. przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wadysawa
Bartoszewskiego

skwie. Kandydat zna dobrze jzyk rosyjski ihiszpaski. () Kandydat ma dowiadczenie, jeli chodzi
oproces transformacji na terenie postradzieckim. By wysoko oceniany przez naszych partnerw
rosyjskich [podkrelenie PB], oczym wiem drog nieoficjaln.
Naley doda, e min. Bartoszewski prezentujc posom osob Turowskiego pomin milczeniem
jego pobyt wzakonie jezuitw54. Takiej informacji zabrako rwnie wnotatce biograficznej oTu-
rowskim, ktr przekazano posom55.
Turowski zplacwki na Kubie powrci latem 2005 r. Nastpnie pracowa wcentrali MSZ jako
radca-minister wdyspozycji Biura Kadr iSzkolenia oraz radca-minister wDepartamencie Strategii
iPlanowania Polityki Zagranicznej. Od lutego do maja 2007 r. peni funkcj ambasadora tytular-
nego wDepartamencie Strategii iPlanowania Polityki Zagranicznej. Media twierdziy, e decyzj
onadaniu tego stopnia dyplomatycznego miaa podpisa wczesna Minister Spraw Zagranicznych
Anna Fotyga. Jednak min. A. Fotyga owiadczya, e jej podpis zosta sfaszowany. Owiadczya, e na
dokumencie z26 stycznia 2007 r. nie ma podpisu, widnieje jedynie nieczytelna parafka56.
Wlutym 2010 r. Turowski wrci do MSZ, zosta Kierownikiem Wydziau Politycznego Ambasady
RP wMoskwie. Wgrudniu 2010 r. Oddziaowe Biuro Lustracyjne IPN wWarszawie skierowao do
sdu wniosek owszczcie postpowania wsprawie podejrzenia zoenia przez Turowskiego nie-
prawdziwego owiadczenia lustracyjnego. Wmarcu 2013 r. Sd Najwyszy odrzuci wniosek IPN, kt-
ry domaga si uznania Turowskiego za kamc lustracyjnego. Wustnym uzasadnieniu SN orzek, e
Turowski dziaa wstanie wyszej koniecznoci,znalaz si wsytuacji kolizji obowizkw imusia
powici jedne zprzepisw, by by wzgodzie zinnymi. Sd uzna, e ujawnienie jego przeszoci
mogoby wywoa szkody spoeczne - ucierpiaby interes pastwa57.
Wtrakcie procesu lustracyjnego media podaway, e po 1990 r. Turowski nadal mia pracowa na
niejawnym etacie dla sub wywiadowczych III RP, czyli UOP iAW58.
Jednak nawet jeeli doszo do takiej sytuacji, to po uchwaleniu ustawy oochronie informacji
niejawnych z22 stycznia 1999 r. Turowski by zobowizany do zadeklarowania wAnkiecie bezpie-
czestwa osobowego, e suy w komunistycznym wywiadzie.
6. Organizacja
uroczystoci w Katyniu
przez Tomasza
Turowskiego
W lutym 2010 r. T. Turowski wyjecha
do Moskwy. Otrzyma od MSZ wielo-
stronne zadania, ktre dotyczyy m.in.:
pogbiania relacji zprzedstawiciela-
mi rosyjskiej klasy politycznej ikierow-
niczych gremiw zwizkw wyznanio-
wych, ze szczeglnym uwzgldnieniem
Cerkwi Prawosawnej; nawizywania
kontaktw wKorpusie Dyplomatycz- W lutym 2010 r. T. Turowski zosta Kierownikiem Wydziau Politycznego
nym; nadzorowania prac analitycznych Ambasady RP w Moskwie
54 Sejm RP III kadencja, Protok 151 posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych, Warszawa, 8 marca 2001.
56 http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/328696,ktos-podrobil-podpis-fotygi-pod-nominacja-dla-turowskiego.htm
57 http://niezalezna.pl/39629-lustrowany-ma-prawo-klamac-turowski-pod-specjalna-ochrona
58 http://wyborcza.pl/1,75478,9150341,Tomasz_Turowski__oficer_dwoch_wywiadow_.html

wydziau dotyczcych polityki wewntrznej Federacji Rosyjskiej; koordynacji dziaa organizacyjno-
-merytorycznych placwki wzakresie politycznych stosunkw polsko-rosyjskich59.
Do zada Turowskiego naleaa rwnie wsppraca zoficerami cznikowymi wsppracujcy-
mi zWydziaem wzakresie swoistej dla niego tematyki60.
Pracownik Ambasady RP wMoskwie stwierdzi, e decyzj Ambasadora RP: przygotowania do
wizyty Premiera RP wKatyniu wdniu 7 kwietnia 2010 r. iwizyty Prezydenta RP wKatyniu wdniu
10 kwietnia 2010 r. koordynowa inadzorowa Tomasz Turowski, kierownik Wydziau Politycznego
Ambasady RP wMoskwie61.
Turowski uczestniczy wwaniejszych spotkaniach dotyczcych tych uroczystoci, rwnie
wpracach grup przygotowawczych. By na spotkaniu 25 marca 2010 r., kiedy omawiano zRosjanami
problemy organizacyjne, logistyczne ibezpieczestwa wizyt. Jednak wrozmowach nie uczestniczyli
przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP62.
Turowski twierdzi, e bya to decyzja pracownika Kancelarii Prezydenta RP. Prokuratura stwier-
dzia jednak: Relacja T. Turowskiego nie znajduje potwierdzenia wadnym innym dowodzie, gdy
wszystkie dowody jednoznacznie wskazuj, i udzia przedstawicieli KPRP nie by brany pod uwag
wkontekcie tego spotkania inie zalea od ich woli63.
Natomiast pracownicy Kancelarii Prezydenta RP opisywali, e Turowski niewaciwe wywizywa
si zzadania zorganizowania wizyty Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego. Pracownik Kancelarii Pre-
zydenta Adam Kwiatkowski wskazywa, e grupa przygotowujca wizyt Prezydenta RP bya gorzej
traktowana przez stron rosyjsk ni zesp przygotowujcy wizyt premiera Tuska. Grupa prezy-
dencka bya wyczona zudziau wwikszoci spotka zprzedstawicielami strony rosyjskiej, nie
moga te przeprowadzi rekonesansu na lotnisku Siewiernyj64.
Zadaniem Turowskiego byo rwnie zorganizowanie wterminie 18-19 marca 2010 r. wizyty wMo-
skwie prezydenckiego ministra Mariusza Handzlika. Jednak ambasador Jerzy Bahr poinformowa
Kancelari Prezydenta RP, e przybycie wtym terminie nie jest moliwe, bo wanie wtedy przylatuje
inna delegacja. Wtym samym czasie do Moskwy przybyli przedstawiciele rzdu zmin. Tomaszem
Arabskim65.
Ambasador RP w Moskwie Jerzy Bahr i min. Tomasz Arabski
59 M. Bosacki, Rzecznik Prasowy MSZ, Odpowied MSZ na pytania Autorw programu Warto rozmawia wsprawie p.
Tomasza Turowskiego, http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/aktualnosc_40227?printMode=true
60 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga wWarszawie, Postanowienie oumorzeniu ledztwa osygnaturze akt V Ds.
32/11 zdnia 30 czerwca 2012, s. 83.
61 Zesp Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M zkwietnia 2010 r., Biaa Ksiga smoleskiej tragedii,
Warszawa, czerwiec-lipiec 2011, s. 68.
62 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Postanowienie, op. cit., s. 129-135.
63 Ibidem, s. 136.
64 A. Ambroziak, Jak Turowski przygotowywa wizyt, Nasz Dziennik z 11 marca 2011 r.
65 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Postanowienie op. cit., s. 161.

Turowski mia ustali ewentualnie inny termin wizyty min. Handzlika, ale zaplanowano, e przy-
jedzie dopiero okoo 20 kwietnia66.
Turowski przyby do Smoleska przed wizyt premiera Tuska 5 kwietnia 2010 r. Uczestniczy
wgrupie przygotowawczej, ktra mia skontrolowa przygotowania. Jednak podczas ich pobytu
nie przeprowadzano wizji lokalnej na lotnisku wSmolesku67.
Turowski przyjecha do Smoleska rwnie 9 kwietnia. Przeprowadzi wtedy kontrol przygoto-
wania uroczystoci przez pracownikw Ambasady. Tego dnia odbyo si rwnie spotkanie zprzed-
stawicielami wadz lokalnych oraz Federalnej Suby Ochrony, na ktrym omawiano techniczne
kwestie zwizane zbezpieczestwem wizyty68. Turowski zezna, e wszystko zostao przygoto-
wane69.
Rankiem 10 kwietnia 2010 r. Turowski przebywa na lotnisku w Smolesku. By te jedn z pierw-
szych osb, ktra znalaza si na miejscu tragedii. W czasie zezna przyzna, e powstrzyma pracow-
nic Ambasady RP Emili Jasiuk, ktra robia zdjcia: powstrzymaem pani Jasiuk przed wejciem
na teren wypadku idalszym filmowaniem, aby nie utrudnia pracy subom ratowniczym. Turowski
zezna te: Jeden zfunkcjonariuszy Federalnej Suby Bezpieczestwa, wychodzc zterenu kata-
strofy, powiedzia mi, e trzy osoby daway yzniennyje riefleksy70.
Jakub Opara, urzdnik Kancelarii Prezydenta mwi, e wanie od Turowskiego usysza na py-
cie lotniska wSmolesku, i trzy osoby prawdopodobnie przeyy uderzenie samolotu ozie-
T. Turowski uczestniczy w spotkaniu D. Tuska z W. Putinem 10 kwietnia 2010 r.
66 Ibidem, s. 210.
67 Ibidem, s. 213.
68 Ibidem, s. 153-154.
69 Ibidem, s. 214.
70 zob. http://niezalezna.pl/30864-smolensk-trzy-osoby-dawaly-oznaki-zycia oraz http://polska.newsweek.pl/tylko-w--new-
sweeku---sekrety-akt-smolenskich,98528,1,1.html

mi71. Opara wspomina, e rozmowa miaa miejsce na pycie lotniska72. Sam Turowski wrozmowie
zGW zaprzecza, e mwi wtedy ooznakach ycia73.
Udzia Tomasza Turowskiego, wieloletniego funkcjonariusza komunistycznego wywiadu wor-
ganizacji wizyty Prezydenta RP musi bulwersowa. Sprawa ta pokazuje rwnie, e nie by to tylko
jednostkowy przypadek, przysowiowy wypadek przy pracy, lecz konsekwencja wieloletnich za-
niedba ibdw sub specjalnych wsferze zapewnienia bezpieczestwa osobowego kadr admi-
nistracji pastwowej.
7. Postpowanie sprawdzajce wobec T. Turowskiego.
W grudniu 2010 r. Biuro Lustracyjne IPN skierowao do sdu wniosek w sprawie nieprawdziwego owiadczenia lustracyjnego
Turowskiego
Po uchwaleniu ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych Tomasz Turow-
ski, jako wysoki urzdnik MSZ iAmbasador RP wRepublice Kuby, musia uzyska powiadczenie
bezpieczestwa, ktre upowaniao do otrzymywania informacji niejawnych74.
Przed wydaniem powiadczenia bezpieczestwa suby ochrony pastwa, ktrymi wtamtym cza-
sie byy UOP iWSI, musiay wobec takiej osoby przeprowadzi postpowanie sprawdzajce, wtym
zweryfikowa informacje otej osobie.
Wspomniana ustawa stanowi, e celem tego postpowania jest sprawdzenie, czy osoba sprawdza-
na daje rkojmi zachowania tajemnicy75.
71 http://niezalezna.pl/31734-turowski-w-sadzie-z-ochroniarzami
73 http://wyborcza.pl/1,75478,13735214,Ambasador__ktory_mial_przyjmowac_delegacje_Lecha_Kaczynskiego.html
74 Brak powiadczenia bezpieczestwa praktycznie uniemoliwia kierowanie przedstawicielstwem RP za granic, jak rw-
nie prac na kierowniczym stanowisku wcentrali MSZ. Sytuacj bardzo szczegln iwyjtkow jest, aby Ambasador
RP nie posiada dostpu do informacji niejawnych.
75 Art. 35 ust. 1. ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z1999 r. Nr 11, poz. 95).

Postpowanie sprawdzajce ma take stwierdzi, czy istniej wobec osoby sprawdzanej wtpliwo-
ci dotyczce uczestnictwa, wsppracy lub popierania przez osob sprawdzan dziaalnoci szpie-
gowskiej, terrorystycznej, sabotaowej albo innej wymierzonej przeciwko RP76.
Zadaniem suby ochrony pastwa prowadzcej postpowanie sprawdzajce byo take ustalenie,
czy istniej wtpliwoci dotyczce ukrywania lub wiadomego niezgodnego zprawd podawania
przez osob sprawdzan wpostpowaniu sprawdzajcym informacji majcych znaczenie dla ochro-
ny informacji niejawnych, atake wystpowania zwizanych zt osob okolicznoci powodujcych
ryzyko jej podatnoci na szanta lub wywieranie presji77.
Osoba sprawdzana wypenia specjaln Ankiet bezpieczestwa osobowego, wktrej podaje
informacje osobie78. Natomiast suby ochrony pastwa s zobowizane do zweryfikowania tych
informacji. WAnkiecie bezpieczestwa osobowego osoba sprawdzana musi udzieli informacji
m.in. oswoich pobytach za granic, dziaalnoci zarobkowej, miejscach zamieszkiwania, kontak-
tach zcudzoziemcami, ewentualnym zainteresowaniu zagranicznych sub specjalnych swoj osob.
Ankieta bezpieczestwa osobowego zawiera nastpujce pytanie: Czy wlatach 1944-1990 by(a)
Pan(i) pracownikiem lub wsppracownikiem organw bezpieczestwa pastwa?79.
Po wypenieniu Ankieta bezpieczestwa osobowego staje si dokumentem niejawnym. Osoba
wypeniajca bya uprzedzana, e kade faszywe stwierdzenie lub pominicie istotnego faktu b-
dzie wystarczajcym powodem do wstrzymania postpowania sprawdzajcego imoe stanowi
podstaw odmowy wydania mi powiadczenia bezpieczestwa. Wkolejnych nowelizacjach ustawy
wpisany zosta przepis, e wprzypadku niedajcych si usun wtpliwoci interes ochrony infor-
macji niejawnych ma pierwszestwo przed innymi prawnie chronionymi interesami80.
Wpraktyce powinno to oznacza, e jeeli wtoku postpowania sprawdzajcego nie zostay
wyjanione pojawiajce si wtpliwoci, to osoba sprawdzana nie powinna otrzyma powiadczenia
bezpieczestwa, co skutkuje odmow dostpu do informacji niejawnych. Ztego punktu widzenia
ustawa zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych jest znacznie bardziej rygory-
styczna od obowizujcych wkolejnych latach ustaw lustracyjnych81.
Wprzypadku procedury ustawy oochronie informacji niejawnych wystarcz tylko wtpliwoci
wobec sprawdzanej osoby, aby nie otrzymaa powiadczenia bezpieczestwa.
Dlatego wielk zagadk jest, jak osoba dziaajca wstrukturach Wydziau XIV komunistycznego
wywiadu, wczasach PRL inwigilujca Ojca witego pomylnie przesza wIII RP kolejne postpo-
wania sprawdzajce ibez przeszkd awansowaa whierarchii administracji pastwowej.
Taka sytuacja oznaczaa, e suby specjalne nie miay wobec Turowskiego adnych wtpliwoci
ipozytywnie opinioway jego osob. Sam fakt wsppracy z komunistycznymi subami specjalny-
mi lub pracy w tych organach nie powodowa, e osoba sprawdzana nie uzyskiwaa powiadczenia
bezpieczestwa. Dopiero zatajenie informacji otakiej dziaalnoci wokresie PRL jest przesank
do stwierdzenia, e osoba sprawdzana nie daje rkojmi zachowania tajemnicy.
Naley jednak podkreli, e wprzypadku Tomasza Turowskiego postpowanie sprawdzajce
powinno wyjani szereg wtpliwoci zwizanych ztym okresem. Nie by on zwykym funkcjona-
riuszem sub specjalnych PRL, ale profesjonalnie przeszkolonym oficerem zaangaowanym do wy-
wiadu nielegalnego, czyli najbardziej utajnionej struktury komunistycznego aparatu bezpieczestwa.
76 Art. 35 ust. 2. pkt 1 ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z1999 r. Nr 11, poz. 95).
77 Art. 35 ust. 2. pkt 2 ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z1999 r. Nr 11, poz. 95).
80 Art. 35. ust. 5 ustawy zdnia 22 stycznia 1999 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. z2009. Nr 178, poz. 1375).
81 Zob.: ustawa z11 kwietnia 1997 r. oujawnieniu pracy lub suby worganach bezpieczestwa pastwa lub wsppracy
znimi wlatach 1944-1990 osb penicych funkcje publiczne (Dz. U. z1997 Nr 70, poz. 443 zpon. zm. oraz ustawa zdnia
18 padziernika 2006 r. oujawnianiu informacji odokumentach organw bezpieczestwa pastwa zlat 1944-1990 oraz
treci tych dokumentw (Dz. U. z2006 Nr 218 poz. 1592 zpon. zm.).

Wzr Ankiety bezpieczestwa, ktr musia wypeni T. Turowski. Przy pytaniu numer 11 musia zadeklarowa, czy pracowa lub
wsppracowa zkomunistycznymi subami specjalnymi. Natomiast pytania numer 34 i35 dotyczyy zdarze zudziaem zagranicznych
sub specjalnych. Zagadk jest, jak na te pytana odpowiedzia T. Turowski.
Przechowywane wIPN meldunki sygnowane jego kryptonimami dowodz, e sporzdzaa je osoba,

ktra umiejtnie zbieraa informacje, potrafia dotrze do osb wysoko ulokowanych wkrgach
decyzyjnych, przywizywaa wag nawet do szczegw, kreatywnie podchodzia do postawionych
zada, skrupulatnie odnotowywaa kolejne zmiany personalne, samodzielnie wycigaa wnioski
wzmieniajcych si warunkach. Niewtpliwie przesyane informacje byy przydatne nie tylko dla
wadz PRL, ale rwnie idla Zwizku Sowieckiego. Turowski informowa bowiem rwnie oinicja-
tywach na rzecz odrodzenia religijnego winnych pastwach komunistycznych oraz odziaaniach
zmierzajcych do ograniczenia wpyww Moskwy. Interesowa si rwnie kontaktami duchownych
zprzedstawicielami struktur NATO. Wszystkie te informacje byy bardzo wartociowe dla Moskwy.
Dlatego uzasadnione jest postawienie kilku pyta wjaki sposb osoba, ktra rozpracowywaa Jana
Pawa II ijego wsppracownikw; dziaalno NATO; przesyaa informacje na temat systemw bezpie-
czestwa wWatykanie; przekazywaa meldunki okanaach przerzutu nielegalnej literatury do Zwizku
Sowieckiego, moga osiga wIII RP coraz wysze stanowiska wadministracji pastwowej iuzyska
dostp do informacji niejawnych? Czy Turowski wAnkiecie bezpieczestwa osobowego przyzna, e
wPRL by przeszkolonym funkcjonariuszem elitarnego wywiadu N? Wjaki sposb suby ochrony
pastwa wtym wypadku UOP iABW przez blisko 13 lat przeprowadzay weryfikacj informacji
zAnkiety bezpieczestwa osobowego wypenionej przez Tomasza Turowskiego? Czy suby ochrony
pastwa powziy jakiekolwiek wtpliwoci wobec Turowskiego? Czy wtrakcie postpowania spraw-
dzajcego wyjaniane byy zdarzenia dotyczce jego meldunkw na temat systemw bezpieczestwa
Watykanu lub pozyskiwania informacji na temat duchownych, ktrzy posiadali kontakty zNATO?
Warto przypomnie, e celem postpowania sprawdzajcego jest take stwierdzenie, czy istniej
okolicznoci umoliwiajce ryzyko szantau lub wywieranie presji na osob sprawdzan. Niewt-
pliwie ukrywany fakt udziau winwigilacji Jana Pawa II, Watykanu oraz pastw NATO by tak
okolicznoci. Dlatego wielk zagadk jest, jak suby przeprowadzajce postpowanie sprawdza-
jce przez okoo 13 lat pominy te fakty. Powiadczenie bezpieczestwa wydawane jest tylko na
okrelony czas, np. wprzypadku dostpu do informacji oklauzuli cile tajne na okres 5 lat. Po
wyganiciu powiadczenia bezpieczestwa konieczne jest przeprowadzenie kolejnego postpowa-

Jednym z przejaww polityki ocieplenia z Moskw byo spotkanie D. Tuska z W. Putinem na sopockim molo
nia sprawdzajcego, co wprzypadku Tomasza Turowskiego oznacza, e od 1999 r. musia przechodzi

takie postpowanie kilka razy.
To ewidentne zaniechanie sub specjalnych RP spowodowao, e Turowski mg odegra istotn
rol podczas organizacji wizyty Prezydenta RP wKatyniu wdniu 10 kwietnia 2010 r. Bra udzia
wrozmowach zRosjanami, dotyczcych kwestii zwizanych zbezpieczestwem wizyty. Do
jego obowizkw naleaa take wsppraca zoficerami cznikowymi. Uczestniczy wprzygotowa-
niu oficjalnych wizyt przygotowawczych urzdnikw RP, dotyczcych obchodw wKatyniu. Przed
przybyciem do Smoleska premiera Tuska iPrezydenta RP Tomasz Turowski uda si tam w celu
skontrolowania stanu przygotowa wizyty.
Jednak bilans tych prac organizacyjnych Turowskiego jest zatrwaajcy. Uczestniczy wpracach
grup przygotowawczych uroczystoci wKatyniu, ale strona polska nie przeprowadzia wizji lokalnej
lotniska wSmolesku. Polscy organizatorzy zaakceptowali nierwnomierne traktowanie dwch grup
(rzdowej iprezydenckiej) przygotowujcych wizyty 7 i10 kwietnia. Doszo do podziau spotka,
na ktrych omawiano oddzielnie sprawy dotyczce wizyty premiera Tuska oraz Prezydenta RP. Ba-
gatelizowano sygnay ozaniedbaniach organizacyjnych.
8. Reset polityki zagranicznej istrategii bezpieczestwa

Prace Tomasza Turowskiego wMoskwie, dotyczce organizacji uroczystoci wKatyniu, byy
cile zwizane ztzw. polityk wschodniego resetu, ktr prowadzi rzd Donalda Tuska.
Namacalnym dowodem na to jest wywiad Turowskiego dla rosyjskiego radia Finam. Stwierdzi
wnim, e to zkrwi ofiar zrodz si dobre stosunki polsko-rosyjskie82. Wywiad Turowskiego dla ro-
82 Turowski powiedzia wtedy m.in.: komentujc t tragedi, powiedziabym, e jest ona elementem narodzenia si nowego
poziomu obywatelskiej samowiadomoci Polakw. Lecz te - jestem absolutnie tego pewien - nowym etapem stosunkw
pomidzy Polsk iRosj. Dlaczego? IRosja, iPolska nale - myl, e ztym pogldem zgodziby si sam zmary tragicznie
prezydent - do tej samej ogromnej judeo-chrzecijaskiej tradycji, awielkie rzeczy wtej tradycji zawsze rodziy si we krwi.
Ijestem pewien, e ztej krwi wyronie to, na co my wszyscy czekamy - nowe, dobre stosunki pomidzy Polsk iRosj Zkrwi
Kaczyskiego wyrosn lepsze relacje zMoskw. Fragmenty wywiadu udzielonego przez Tomasza Turowskiego, ambasadora
tytularnego RP wMoskwie, rosyjskiemu radiu Finam FM z12 kwietnia 2010 r. Nasz Dziennik z20 grudnia 2010 r.

syjskiej rozgoni wskazuje rwnie, jakie faktyczne zadania mogy mu zosta postawione iwjakim
celu wyjecha wlutym 2010 r. do Moskwy. Rozmowa ta sugeruje, e jego gwn misj byo popra-
wienie za wszelk cen stosunkw Polski iRosji.
Jednak wypowied T. Turowskiego, ktra szokuje swoj brutaln bezporednioci ito nazajutrz
po tragedii smoleskiej, logicznie wpisuje si wstrategi dyplomatyczn rzdu Donalda Tuska.
8.1. Reset polityki wschodniej

Ta strategia zostaa nakrelona natychmiast po wyborach parlamentarnych w2007 r. Premier
Tusk ju wtedy ogosi nowe otwarcie zkontaktach zFederacj Rosyjsk. Wswoim pierwszym
expose premier Tusk wskazywa na konieczno zmiany stosunkw zRosj83
Kolejne miesice udowodniy, e rzd Tuska za wszelk cen dy do ocieplenia stosunkw zMo-
skw iodejcia od realizmu geopolitycznego.
W2008 r. Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski powtrzy wSejmie, e rzd bdzie
wsppracowa zRosj, tak, jak ona jest84.
Obserwatorzy oceniali, e polityka Sikorskiego wpisywaa si korzystnie wrosyjskie plany prze-
budowy architektury bezpieczestwa wEuropie85.
Wan rol wzmienionej polityce wobec Moskwy odegraa Polsko-Rosyjska Grupa do Spraw
Trudnych, ktrej polskim wspprzewodniczcym by profesor Adam Daniel Rotfeld86.
Prezydent Lech Kaczyski zwrci uwag na jeszcze inny istotny problem: Polska polityka
wschodnia jest prowadzona wduej mierze przez ludzi, ktrzy koczyli moskiewsk szko
dyplomacji MGiMO87. Ito wida na kadym kroku88. Wedug szacunkw wMSZ niemal poo-
wa pracownikw posiadajcych stopie dyplomatyczny to absolwenci MGIMO. Za czasw min.
Anny Fotygi absolwenci MGIMO byli usuwani ze stanowisk kierowniczych. Jednak po objciu
tego resortu przez Sikorskiego osoby te ponowne objy wysokie funkcje 89. Roman Kowalski,
absolwent MGIMO zosta Wicedyrektorem Departamentu Kadr iSzkole MSZ90. Natychmiast
po przejciu MSZ Sikorski mianowa Jarosawa Bratkiewicza, innego absolwenta MGIMO, na
Dyrektora Departamentu Wschodniego, wlistopadzie 2010 r. obj on stanowisko Dyrektora
Politycznego MSZ.
83 D. Tusk mwi m.in.: Dlatego specjaln uwag powicimy naszym relacjom zUkrain iRosj oraz sytuacji na Biaorusi.
Cho mamy swoje pogldy na sytuacj wRosji, chcemy dialogu zRosj, tak jak ona jest [podkrelenie PB.]. Brak
dialogu nie suy ani Polsce, ani Rosji. Psuje interesy ireputacj obu krajw na arenie midzynarodowej. Dlatego jestem
przekonany, e czas na dobr zmian wtej kwestii wanie nadszed. Jestem zadowolony, e sygnay ze strony naszego
wschodniego ssiada potwierdzaj, e take tam dojrzewaj do tego pogldy. Tekst expose premiera Donalda Tuska,
Rzeczpospolita z23 listopada 2007; http://www.rp.pl/artykul/71439.html
84 Min. R. Sikorski wswojej informacji na temat polityki zagranicznej RP w2008 r., powiedzia m.in.: My, Polacy, podobnie
jak inni czonkowie Unii Europejskiej, uwaamy, e zaufanie obu stron tej wsppracy wzrosoby, gdyby opierao si na
wsplnie respektowanych wartociach. Skoro jednak Rosja upiera si przy swoim systemie wartoci, zasadzajcym si na
wasnych tradycjach ikodach kulturowych, wwczas oparcie wsppracy unijno-rosyjskiej na uzgodnionych reguach
gry musi nam wystarczy. Do tego przekazu odwoywao si stwierdzenie Premiera Donalda Tuska wduchu realizmu,
wmiejsce nieskutecznego nieprzejednania e bdziemy wsppracowa zRosj, tak, jak ona jest [wytuszczenie
R.Sikorskiego przypomnienie PB]. Zob. http://www.msz.gov.pl/pl/ministerstwo/minister_sz/wystapienia_minister/
page_17317;jsessionid=6A5CB2BE6EB38E6ACA57E2A3E60C0B40.cmsap2p
85 A. Rybczyski, Jak Sikorski pomaga Rosji, Gazeta Polska z23 maja 2012 r.
86 A. D. Rotfeld wlatach 2001-2005 wrzdach SLD peni kolejno funkcje Podsekretarza Stanu wMSZ, Sekretarza Stanu
wMSZ iMinistra Spraw Zagranicznych. Na temat roli Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych zob. P. Bczek, Rola
profesora Adama Rotfelda iambasadora Tomasza Turowskiego wpolityce wschodniej rzdu D. Tuska iorganizacji wizy-
ty Prezydenta RP wKatyniu, [w:] Zesp Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010
roku pod kierunkiem Antoniego Macierewicza, Raport, op. cit., s. 36 38.
87 MGIMO, czyli Moskowskij Gosudarstwiennyj Institut Miedunarodnych Otnoszenij (Moskiewski Pastwowy Instytut
Stosunkw Midzynarodowych) to uczelnia, ktra wokresie komunizmu ksztacia kadry dyplomatyczne krajw sowiec-
kich.
88 M. Wjcik, Minister Sikorski myli, e jest nieomylny. Rozmowa zprezydentem Lechem Kaczyskim, Dziennik z9
padziernika 2008 r.
89 P. Semka, Stare wraca do MSZ, Rzeczpospolita z26 listopada 2007 r.
90 W. Lorenc, Absolwenci radzieckiej kuni wMSZ, Rzeczpospolita z27 listopada 2007 r.

Faktem jest, e reset polityki wschodniej, realizowany take przez absolwentw sowieckiej MGI-
MO, wymusi odejcie od kursu zacienienia kontaktw ze Stanami Zjednoczonymi wsferze bezpie-
czestwa.
8.2 Reset umowy wsprawie Tarczy Antyrakietowej

To rzd Donald Tuska wyhamo-
wa finalizacj umowy polsko-ame-
rykaskiej wsprawie instalacji
Tarczy Antyrakietowej.
Jeszcze wlipcu 2007 r. Prezy-
dent Lech Kaczyski owiadczy,
e sprawa Tarczy jest przes-
dzona. Tymczasem rzd Tuska
w2008 r. ponownie rozpocz
negocjacje zAmerykanami wtej
sprawie. Formalnym powodem
bya ch uzyskania wymierne-
go wsparcia USA dla modernizacji
polskich si zbrojnych. Podczas
rozmw zAmerykanami pojawiy Rzd D. Tuska mnoy przeszkody w zawarciu umowy z Amerykanami w sprawie
si nowe postulaty dotyczce m.in. Tarczy Antyrakietowej
opat za baz rakietow, wysokoci pomocy finansowej dla polskiego wojska, rozmieszczenia baterii
przeciwlotniczych Patriot.
4 lipca 2008 r., czyli wdzie wita narodowego USA, premier Tusk odrzuci ofert Amerykanw91.
Ostatecznie umowa zUSA zostaa podpisana 20 sierpnia 2008 r., ale by to ju kocowy okres urzdo-
wania republikaskiej administracji prezydenta GeorgeaBusha, ktra bya zwolennikiem instalacji
Tarczy wPolsce isojuszu zWarszaw.
Amerykanie oceniali, e przecigajce si negocjacje Tuska miay na celu storpedowanie przygo-
towywanej umowy92.
Nowy prezydent Barack Obama ogosi reset polityki wobec Moskwy, wycofa si zaktywnej
polityki wEuropie rodkowej. Konsekwencj tej polityki byo wstrzymanie prac nad rozbudow
Tarczy iprzesunicie terminu uruchomienia tego systemu obronnego.
Witold Waszczykowski, byy wiceminister MSZ, ujawni, e bya to konsekwencja wielomiesicznej
zwoki rzdu Tuska, ktr skwapliwie wykorzystaa ekipa Obamy93. Byy polski negocjator sugerowa
91 Tusk twierdzi: Wkluczowej dla nas sprawie bezpieczestwa nie osignlimy satysfakcjonujcego nas rezultatu.
Oczekujemy realnej gwarancji wzmocnienia bezpieczestwa Polski wzwizku zpooeniem naszego kraju. Zob. A.
Wojciechowska, G. Osiecki, Nie ma zgody na tarcz, Dziennik z5-6 lipca 2008 r.. Szef rzdu mwi te, e umieszcze-
nie Tarczy wPolsce naraa nasz kraj na ryzyko, ktrego oferta USA nie zrekompensuje. Zob..; W. Lorenz, Tuska unik
przed tarcz, Rzeczpospolita z5-6 lipca 2008 r. Tusk uwaa, e nowoczesna technologia amerykaska nie wzmacnia
bezpieczestwa Polski: Nie mam przekonania, e tarcza sprzyja bezpieczestwu Polski. Zob. WJG (opr.), Tusk: Nie na-
ciska na Irlandi. Rozmowa zD. Tuskiem, Gazeta Wyborcza z21-22 czerwca 2008 r.
92 Nawet GW wskazywaa, e wWaszyngtonie istniao przekonanie, e rzd RP chce fiaska negocjacji. - Dla nas to zdu-
miewajce, e Polacy dyskutuj ojednej, achoby ipiciu bateriach Patriot, jakby to miao cokolwiek zmieni - mwi nasz
rozmwca. - Polacy nie przedstawili caociowego programu reformy obrony przeciwlotniczej, nie wiemy, po co Tuskowi
te patrioty. Pewnie wic chodzi oco innego. Wojskowi wPentagonie uwaaj, e przekazywanie nam patriotw nie ma
sensu, bo dla zdecydowanej poprawy systemu obrony przeciwlotnicznej Polska potrzebuje co najmniej 15 baterii. Ato
oznaczaoby kwot kilkudziesiciu miliardw dolarw, ktrej Waszyngton nie zaakceptuje. R. Grochal, B. Wglarczyk,
Trzy dni na tarcz, Gazeta Wyborcza z7 lipca 2008 r.
93 Wrozmowie zDziennikiem byy negocjator Polski mwi: Umow otarczy rzd podpisa po kilkumiesicznym zwle-
kaniu, anie ratyfikowano jej do teraz. Nie zawarto innych umw, ktre byy potrzebne, by tarcza istniaa wPolsce, chodzi
tu oporozumienie owarunkach stacjonowania wojsk amerykaskich wPolsce. Wtej ostatniej sprawie negocjacje lima-
cz si od roku. () Nie ratyfikowalimy umowy ito otworzyo Stanom Zjednoczonym pole do rozgrywki. Mog gra

rwnie, e rzd Tuska nie chcia wtedy sojuszu polsko-amerykaskiego94. Ten sceptycyzm kontra-
stuje zustpliw polityk Tuska wobec Niemiec iRosji. Tusk nie reagowa na niemiecko-rosyjskie
zblienie, nie sprzeciwia si budowie gazocigu do Niemiec po dnie Batyku95.
Reset zMoskw osign takie ocieplenie, e wmarcu 2009 r. min. Sikorski zaproponowa
nawet wczenie Rosji do NATO. Podczas wykadu na Uniwersytecie Mikoaja Kopernika wToruniu
stwierdzi: Rosja jest potrzebna do rozwizywania problemw europejskich iglobalnych. Dlatego,
gdyby spenia warunki, mogaby by wNATO96.
8.3 Reset polityki bezpieczestwa

Polityka resetu zMoskw bya rwnie realizowana winstytucjach odpowiedzialnych za bez-
pieczestwo Polski.
W2008 r. Suba Kontrwywiadu Wojskowego zakoczya nagle operacj przeciwko dwm oficerom
zbiura attach wojskowego Ambasady Federacji Rosyjskiej wWarszawie. Zgromadzony materia
wskazywa, e prowadz oni dziaalno szpiegowsk. Normaln reakcj wtej sytuacji byoby uznanie
Rosjan za persona non grata iwydalenie ich zPolski albo dalsze kontynuowanie przez suby spe-
cjalne gry operacyjnej. Rzeczpospolita podaa, e szef polskiego MSZ zrezygnowa zrutynowych
dziaa inie wezwa ambasadora
Wadimira Grinina, by wrczy mu
not uznajc obu dyplomatw za
osoby niepodane wPolsce. Dla-
czego? Polskiemu rzdowi zaleao
na poprawie relacji zMoskw97.
Wedug informatorw Gaze-
ty Wyborczej doszo wtedy do
zakulisowego porozumienia w-
czesnego Szefa SKW pk. Janu-
sza Noska ijego odpowiednika
wrosyjskiej Federalnej Subie
Bezpieczestwa, ktrzy urucho-
mili kana sub do wzajemnych
Szef SKW Janusz Nosek uruchomi wspprac z rosyjsk FSB kontaktw98.
zRosj, mog poszukiwa alternatywnych rozwiza. Urzdnicy znowej administracji Baraka Obamy mwi otwarcie:
Nieratyfikowanie umowy byo nam na rk. Nie czuj si zwizani umow podpisan przez ich poprzednikw: To nie
nasza wina, to Polska nie zatwierdzia umowy. M. Majewski, P. Reszka To Tusk nie chcia tarczy. Rozmowa zWitoldem
Waszczykowskim, Dziennik z28 lipca 2009 r.
94 Min. Waszczykowski stwierdzi: Donald Tusk ijego ministrowie uznali, e nie ma potrzeby, aby Polska zawieraa stra-
tegiczny sojusz obronny ze Stanami Zjednoczonymi. M. Majewski, P. Reszka To Tusk nie chcia tarczy. Rozmowa
zWitoldem Waszczykowskim, Dziennik z28 lipca 2009 r.
95 Podczas spotkania krajw batyckich wRydze przedstawiciel Rosji podkreli, e Moskwa zbuduje rurocig batycki:
Nastpnie po mikrofon sign Tusk, ktry umiechn si przyjanie icicho powiedzia: - Stanowisko Polski nie ulego
zmianie. () [Partnerzy zUE red.] odnotowali zulg, e Tusk zachowuje si cakiem inaczej. Pragmatycznie rozado-
wa trwajcy od lat konflikt zNiemcami wok kwestii Centrum przeciwko Wypdzeniom iwysa wkierunku Moskwy
sygnay odprenia. (Der Spiegel zdn. 17.06.2008). Z. Krasnodbski, Tusk od pocztku nie chcia tarczy, Polska.
The Times, 7 lipca 2008 r.
96 Min. Sikorski mwi, e Polska chce, by wprzyszoci NATO przygotowao si na kolejne wyzwania dotyczce terroryzmu,
ekologii oraz przyjcie nowych czonkw, wtym Rosji: Potrzebujemy Rosji do rozwizywania europejskich iglobalnych
problemw. Dlatego za suszne uwaam przyjcie jej do NATO. Wymogoby to na niej nie tylko demokratyzacj syste-
mu, ale take wprowadzenie cywilnej kontroli nad armi ikonieczno wyciszenia sporw granicznych. M. Goota, P.
Wroski, Radosaw Sikorski: Rosja wNATO? Czemu nie, Gazeta Wyborcza z31 marca 2009 r.
97 J. Jakimczyk, Tajemnice wojskowe na celowniku GRU, Rzeczpospolita z29 lipca 2009 r.
98 Wedug gazety decyzja rzdu bya taka, e zaatwiamy to kanaem sub. Szef SKW porozumia si ze swoim odpo-
wiednikiem wFederacji Rosyjskiej, mwic mu: Wiemy, co ci ludzie robili, zabierajcie ich inie rbcie tego wicej opo-
wiada nasz rozmwca. Wedug niego Aleksy K. iSiergiej P. dostali tydzie na opuszczenie Polski. Wyjechali pod koniec

Sprawa przez kilka miesicy bya utrzymywana wtajemnicy, dopiero wkwietniu 2009 r. rosyjska
agencja Interfax poinformowaa owydaleniu Rosjan. Rozmwca agencji twierdzi, e polska strona
jest zainteresowana normalizacj stosunkw zRosj idlatego nie rozdmuchiwaa skandalu99.
Wtym samym czasie suby specjalne ABW iSKW prowadziy intensywne dziaania operacyj-
ne iledcze wobec czonkw Komisji Weryfikacyjnej ds. WSI. Prokuratura zbieraa materiay, ktre
miay udowodni rzekome przestpstwa Przewodniczcego Komisji Weryfikacyjnej Antoniego Ma-
cierewicza wtrakcie tworze-
nia raportu zweryfikacji WSI,
wktrym zostaa ujawniona
lista polskich oficerw, ktrzy
przeszli szkolenia GRU iKGB.
Na pocztku 2010 r. Polska
iRosja prowadziy rozmowy
wsprawie bliszej wsppracy
wojskowej. Na przeomie lute-
go imarca 2010 r. do polskie-
go MON trafio pismo attach
wojskowego Ambasady Fe-
deracji Rosyjskiej wsprawie
wzmocnienia dwustronnej Za czasw min. B. Klicha resort obrony planowa podpisa umow zRosj wsprawie
wsppracy wojskowej. wsppracy wojskowej
Przedstawiciele Polski iRosji spotkali si

wMoskwie 22-24 marca 2010 r. Spotkanie do-
tyczyo m.in. przygotowania majowej wizyty
wnaszym kraju szefa Sztabu Generalnego Si
Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Rozmowy mia-
y take dotyczy zacienienia polsko-rosyj-
skiej wsppracy wojskowej100.
8.4 Konsekwencje polityki

resetu dla wizyty
Prezydenta RP wKatyniu
Rzdowa polityka odprenia z Rosj
przyniosa bardzo wymierny efekt wtrakcie
przygotowa wizyty Prezydenta RP Lecha Ka-
czyskiego wKatyniu 10 kwietnia 2010 r. Rzd
Notatka min. Mariusza Handzlika z Kancelarii Prezydenta Lecha
Tuska wpisa si wrosyjski scenariusz dyplo- Kaczyskiego po spotkaniu z Ambasadorem FR Wadimirem
matycznego rozgrywania wadz Polski. Tymcza- Grininem
listopada 2008 r. Jako oficjalny powd podali sprawy rodzinne. Wramach retorsji strona rosyjska odesaa dwch oficerw
zpolskiego ataszatu wMoskwie. W. Czuchnowski, Jak kontrwywiad wytropi rosyjskich szpiegw, Gazeta Wyborcza
z7 maja 2009 r.
99 QUB, PW, Szpiedzy, ktrych nie byo?, Gazeta Wyborcza z30 kwietnia 2009 r.
100 Wedug rzecznika MON katastrofa smoleska przerwaa te rozmowy. Strona rosyjska zaproponowaa resortowi min.
Bogdana Klicha wspdziaanie marynarek wojennych obydwu krajw na Morzu Batyckim, m.in. woperacjach po-
szukiwawczych iratowniczych; nawizanie wzajemnych kontaktw dowdcw ijednostek przygranicznych, zgrupowa
wojskowych; organizacj nauczania polskich oficerw wysokiego szczebla wrosyjskich orodkach szkolenia. P. Nisztor,
Moskwa chce nam szkoli oficerw, http://www.rp.pl/artykul/2,511105_Moskwa_chce_nam_szkolic_oficerow_.html

sem ju wgrudniu 2009r. minister Mariusz Handzlik zKancelarii Prezydenta RP wspecjalnej
notatce ostrzega, e jest to powane zagroenie101.
Rozdzielenie uroczystoci na 7 kwietnia i10 kwietnia spowodowao zmniejszenie wymogw bez-
pieczestwa dla wizyty Prezydenta RP wKatyniu. Kancelaria Prezydenta RP zostaa zmarginali-
zowana wtrakcie prac organizacyjnych, jej pracownicy zostali odsunici zwaniejszych spotka
wMoskwie. Przedstawiciele rzdu Tuska lekcewayli sygnay onieprzygotowaniu lotniska na przy-
jcie Prezydenta RP.
8.5 Polityka resetu po 10 kwietnia 2010 r.

Po tragedii 10 kwietnia 2010 r. nastpio zintensyfikowanie polityki wschodniego resetu. Przez
lata premier Tusk zapewnia odoskonaej wsppracy ze stron rosyjsk wledztwie smoleskim.
WSejmie 29 kwietnia 2010 r. Tusk zapewnia, e wsppraca zRosj jest doskonaa102. Wstyczniu
2011 r. oceni, e ta wsppraca jest sukcesem103.
We wrzeniu 2010 r. szef rosyjskiego
MSZ Siergiej awrow razem zRadosa-
wem Sikorskim wzi udzia wnaradzie
polskich ambasadorw wWarszawie.
Gwny panel narady odbywa si pod
tytuem Nowa era stosunkw Polska-
-Rosja104.
awrow pochwali te prac Grupy
do Spraw Trudnych pod kierownic-
twem A. Rotfelda iAnatolija Torku-
nowa. Wtrakcie narady min. Sikorski
wyrazi nadziej, e rozszerzenie stre-
D. Tusk wielokrotnie zapewnia odoskonaej wsppracy zRosj
fy bezwizowej na cay obwd kalinin-
gradzki przyspieszy wprowadzenie ruchu bezwizowego pomidzy UE iRosj105. Ruch bezwizowy
Polski ztym obwodem zosta wprowadzony wlipcu 2012 r.
Jednoczenie wmaju 2012 r. prezydent Wadimir Putin wyda rozporzdzenie nakazujce rosyj-
skiej Federalnej Subie Bezpieczestwa zawarcie porozumienia owsppracy zpolsk Sub
Kontrwywiadu Wojskowego. Rozporzdzenie Putina byo ukoronowaniem kilkuletnich relacji FSB
iSKW106.
Wkontekcie polityki resetu warto rwnie wspomnie okontaktach polskiej Pastwowej
Komisji Wyborczej zrosyjsk Centraln Komisj Wyborcz. Wmaju 2013 r. rosyjska Komisja zor-
101 Zob. P. Bczek, Rola ministra Jacka Cichockiego,, op. cit, s. 43.
102 D. Tusk: Uzyskaem zapewnienie zarwno od prokuratury, jak iakredytowanego przedstawiciela pastwa polskiego, e
do tej pory nie zdarzyo si nic, co pozwolioby zakwestionowa dobr wol igotowo strony rosyjskiej do penej wsp-
pracy. () informacje, jakie otrzymaem od prokuratora generalnego, od akredytowanego Edmunda Klicha iod czon-
kw komisji, awczeniej take od ministrw Kopacz iArabskiego, wtedy, kiedy pracowali wMoskwie przy identyfikacji
cia ze wszystkich dotychczasowych informacji wynika jedno, e strona rosyjska wkadej ze spraw, gdzie potrzebna
bya wsppraca, kiedy trzeba byo wykraczaa in plus poza zapisy tej konwencji. za: Sprawozdanie Stenograficzne z65
posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, 6 kadencja, 65 posiedzenie, 2 dzie, 29 kwietnia 2010 r.
103 D. Tusk: Dla polskiego rzdu zadaniem nr 1 byo nieudowadnianie tego dnia, jak dramatycznie zym partnerem jest
Rosja, tylko co zrobi, aby maksymalnie zabezpieczy skuteczno dziaania polskiego wcelu udokumentowania caej
prawdy okatastrofie smoleskiej. To zadanie wduej, wdecydujcej mierze zakoczyo si sukcesem. za: Sprawozdanie
Stenograficzne z83 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, 6 kadencja, 83 posiedzenie, 1 dzie,19 stycznia 2011 r.
104 awrow bardzo zachwala stosunki zPolsk: Te stosunki obecnie rozwijaj si bardzo intensywnie. Zawdziczamy to
nie tylko tej strasznej tragedii wSmolesku, ktra wjaki sposb poczya nasze narody, ale uwaam, e przyczyna jest
gbsza () Zobu stron jest ch cakowitego uzdrowienia wzajemnych relacji iwykorzystania ogromnego potencjau.
Zob. katk, awrow: chcemy uzdrowi nasze relacje, Rzeczpospolita z2 wrzenia 2010 r.
105 katk, awrow: chcemy uzdrowi nasze relacje, Rzeczpospolita z2 wrzenia 2010 r.
106 Zob. P. Bczek, Specjalny Kana Wsppracy, Nasz Dziennik z25 maja 2013 r.

ganizowaa dla kierownictwa PKW
szkolenie w Moskwie. Tymczasem
organizacje midzynarodowe wska-
zyway na nieprawidowoci podczas
wyborw wRosji107. PKW ujawnia, e
konferencja zostaa ogoszona podczas
wczeniejszego spotkania zRosjana-
mi we wrzeniu 2012 r. Obie Komisje
zajmoway si m.in. rozwizaniami
prawnymi, np. wzakresie stosowania
nowych technik isystemw informa-
tycznych. Podczas pierwszej konferen-
cji przedstawiono te referat: Technika
iinformatyka wwyborach. Moderni-
zacja techniczna systemu wyborw108.
Przewodniczcy PKW wskaza take,
e ospotkaniu zRosjanami wiedzia
resort Sikorskiego, uczestnikiem kon- Przez lata szef rosyjskiego MSZ Siergiej awrow by czstym gociem min.
ferencji by te przedstawiciel polskiej Radosawa Sikorskiego
ambasady wMoskwie. Wkonferencji
z2012 r. rwnie uczestniczy pracow-
nik polskiego MSZ109.
8.6 Polityka resetu

Biura Bezpieczestwa
Narodowego
prezydenta Bronisawa
Komorowskiego
Po 10 kwietnia 2010 r. polityka
wschodniego resetu dotkna rw-
nie prezydenckie Biuro Bezpiecze-
stwa Narodowego.
Nominowany przez Bronisawa Ko-
morowskiego na szefa BBN genera,
profesor Stanisaw Koziej rozpocz in-
tensywne kontakty ze stron rosyjsk.
Rozpoczy si one 8 maja 2010 r. od
spotkania na Kremlu gen. Kozieja zSe-
kretarzem Rady Bezpieczestwa Fede-
Ukaz prezydenta W. Putina wsprawie wsppracy rosyjskiej FSB zpolsk SKW
racji Rosyjskiej Nikoajem Patruszewem.
Wtrakcie spotkania Koziej podzikowa Patruszewowi za moliwo spotkania. Stwierdzi take, e
po katastrofie lotniczej pod Smoleskiem 10 kwietnia 2010 r. Polska iRosja nie mog zmarnowa
107 http://fakty.interia.pl/polska/news-rmf24-czlonkowie-pkw-pojechali-na-szkolenie-do-moskwy,nId,973069
108 Komunikat zkonferencji Pastwowej Komisji Wyborczej iCentralnej Komisji Wyborczej Federacji Rosyjskiej. http://pkw.
gov.pl/wyjasnienia-i-komunikaty-pkw/komunikat-z-konferencji-panstwowej-komisji-wyborczej-i-centralnej-komisji-wy
borczej-federacji-rosyjskiej.html
109 http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-msz-zada-wyjasnien-pkw-wiedzieli-o-wszystkim,nId,973176

szansy na rozwj wsppracy dwustronnej wszeroko rozumianej sferze bezpieczestwa. Szef BBN
zaprosi Patruszewa do zoenia wizyt wPolsce.
Sekretarz rosyjskiej RB przyj zapro-
szenie iwyda podlegym mu subom
polecenie przygotowania rosyjskich
propozycji dotyczcych wsppracy
BBN iRB FR, ktre mogyby by te-
matem rozmw podczas jego wizyty
wPolsce110. Stosunki polsko-rosyjskie
byy tematem spotkania wdniu 16 lipca
2010 r. min. Kozieja zcharg daffaires
Federacji Rosyjskiej wPolsce Dmitri-
jem Poljanskim. Spotkanie odbyo si
zinicjatywy strony rosyjskiej111.
BBN zorganizowao 15 wrzenia
Wizyta min. Stanisawa Kozieja usekretarza Rady Bezpieczestwa Rosji 2010r. seminarium powicone sto-
Nikoaja Patruszewa wdniu 8 maja 2010 r. (foto. BBN)
sunkom polsko-rosyjskim wsferze
bezpieczestwa. Wrd zaproszonych
goci znaleli si m.in. Adam Rotfeld,
ambasador Jerzy M. Nowak, Stanisaw
Ciosek, Szef Suby Wywiadu Wojsko-
wego pk Radosaw Kujawa112.
21 wrzenia 2010 r. Szef BBN spotka
si zambasadorem Federacji Rosyj-
skiej wPolsce Aleksandrem Aleksieje-
wem113.
Wlutym 2011 r. S. Koziej iN. Patru-
szew podpisali Plan wsppracy mi-
dzy Biurem Bezpieczestwa Narodowe-
go iAparatem Rady Bezpieczestwa
Federacji Rosyjskiej na lata 2011-2012.
Realizatorzy polityki resetu zKremlem podczas wizyty wmaju 2010 r.
wRosji. Na zdjciu zW. Jaruzelskim na terenie rosyjskiego Memoriau Katy Wtrakcie rozmw szefw obu biur
ina Polskim Cmentarzu Wojennym wKatyniu (B. Komorowski, , A. Rotfeld, omawiane byy zagadnienia wsppra-
S.Koziej foto. BBN)
cy dwustronnej wsferze bezpiecze-
stwa midzynarodowego, perspektywy rozwoju systemu bezpieczestwa europejskiego, wsppracy
NATO-Rosja wkontekcie szczytu wLizbonie 20 listopada 2010 r. oraz rozwj relacji UE-Rosja.
Podkrelono konieczno intensyfikacji walki zterroryzmem. Patruszew iKoziej zgodnie uznali
zasadno prowadzenia staego dialogu, wolnego od koniunktury politycznej iobejmujcego kwe-
stie, dotyczce interesw bezpieczestwa Polski iRosji114.
110 http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2221,SpotkanieszefaBBNzsekretarzemRadyBezpieczenstwaFederacjiRosyjskiej.
html
111 Szef BBN stwierdzi m.in., e wspczucie ipomoc, okazane przez wadze inard rosyjski po katastrofie pod Smoleskiem,
naday dodatkowy impuls rozwojowi tych relacji. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2327,Spotkanie-z-Charge-
dAffaires-Federacji-Rosyjskiej-w-Polsce.html
112 http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2398,Seminarium-BBN-Nowe-otwarcie-w-stosunkach-polsko-rosyjskich-szanse-
i-zagrozenia.html
113 Przedmiotem rozmowy by aktualny stan oraz perspektywy rozwoju stosunkw polsko-rosyjskich, wtym intensyfi-
kacja kontaktw midzy BBN iAparatem RB FR. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2402,Szef-BBN-spotkal-sie-z-
ambasadorem-Federacji-Rosyjskiej.html
114 http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2753,Wspolny-komunikat-prasowy-BBN-i-Aparatu-Rady-Bezpieczenstwa-FR.html

Powoana zostaa take Wsplna Grupa ko-
ordynujca Biuro Bezpieczestwa Narodowe-
go Aparat Rady Bezpieczestwa Federacji
Rosyjskiej. Wmaju 2011 r. odbyo si wMo-
skwie posiedzenie tej Grupy na szczeblu za-
stpcw szefw tych instytucji115.
Wlutym 2013 r. zostaa potwierdzona umo-
wa owsppracy BBN iRB podczas kolej-
nej tury rozmw Koziej Patruszew. Wedug
oficjalnego komunikatu tematem spotkania
wMoskwie byy przede wszystkim stosunki
dwustronne. Pozytywnie oceniono dotych- Spotkanie S. Kozieja zzcharg daffaires Federacji Rosyjskiej wPolsce
Dmitrijem Poljanskim wdn. 16 lipca 2010 r. (foto. BBN)
czasowe kontakty midzy sekretariatami rad
bezpieczestwa narodowego Rosji iPolski.
Strony potwierdziy rwnie wol kontynu-
owania dialogu wobszarze bezpieczestwa.
Wtrakcie spotkania wMoskwie podpisano
Plan wsppracy midzy BBN iAparatem RB
FR na lata 2013-2014116. Taka wsppraca jest
ewenementem wpastwach NATO117.
Ten dialog zRosj wobszarze bezpie-
czestwa znalaz odzwierciedlenie weks- Seminarium BBN z15 wrzenia 2010 r.powicone stosunkom
pertyzach przygotowywanych dla BBN. Jed- polsko-rosyjskim wsferze bezpieczestwa. Na zdjciu: Adam Rotfeld,
na ztakich ekspertyz opisywaa scenariusze ambasador Jerzy M. Nowak, Stanisaw Ciosek (foto. BBN)
rozwoju sytuacji wnaszym regionie. Wariant

optymistyczny zakada porozumienie Za-
chodu zRosj poprzez wspprac ekono-
miczn wtedy Moskwa staaby si gwaran-
tem bezpieczestwa Polski118.
Wariant pesymistyczny prognozowa po-
wrt Rosji do polityki mocarstwowej ide-
nie do podporzdkowania Ukrainy, Biaorusi,
Rozmowy z21 wrzenia 2010 r. szefa BBN zambasadorem Federacji Ro-
Modowy, pastw Kaukazu irodkowoazja- syjskiej wPolsce Aleksandrem Aleksiejewem. Tematem rozmw bya m.in.
tyckich. Wtej sytuacji mocarstwowe tony intensyfikacja kontaktw midzy BBN iAparatem RB FR (foto. BBN)
115 BBN reprezentowa dr Zdzisaw Lachowski, natomiast Aparat RB FR Jewgienij ukjanow. Wrd tematw konsultacji
znalazy si m.in. kwestie dotyczce stosunkw NATO-Rosja po szczycie wLizbonie ze szczeglnym uwzgldnieniem
perspektyw budowy obrony przeciwrakietowej wEuropie, przewodnictwa Polski wRadzie UE irozwoju Partnerstwa
Wschodniego. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/3035,Zastepca-szefa-BBN-z-wizyta-w-Moskwie.html
116 Dokument przewidywa coroczne spotkania na szczeblu szefw instytucji oraz coroczne spotkania eksperckie, poczo-
ne zorganizowaniem debat wformule okrgego stou zudziaem ekspertw pozarzdowych. Do moliwych tematw
przyszych spotka idebat nale m.in. narodowe planowanie strategiczne wPolsce iRosji, wtym metodyka prowadze-
nia strategicznych przegldw bezpieczestwa, analiza iporwnanie koncepcji strategicznych obydwu krajw, sprawy
cyberbezpieczestwa, atake transparentnoci wicze imanewrw wojskowych. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarze-
nia/4438,Wizyta-Szefa-BBN-w-Moskwie.html
117 Wedug ekspertw Polska jako jedyny kraj wrd czonkw NATO, byych czonkw Ukadu Warszawskiego, ma plan
wsppracy wojskowej zMoskw. Zob. http://niezalezna.pl/39094-wojskowa-wspolpraca-polski-z-rosja-jako-jedynych-z-
nato
118 Polska wtym scenariuszu musi zdecydowa si na pojednanie zRosjanami itraktowanie ich pastwa nie jako tradycyj-
nego przeciwnika, lecz istotnego gwaranta bezpieczestwa europejskiego, wtym naszego bezpieczestwa. Zacienianie
wsppracy zRosj uatwi pojednanie polsko-rosyjskie. J. Zajc, R. Ziba, Budowa zintegrowanego systemu bezpie-
czestwa narodowego Polski. Ekspertyza. Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, Warszawa, padziernik 2010, s. 28.

Podpisanie przez S. Kozieja iN. Patruszewa wlutym 2011r. dokumentu owsppracy pomidzy Biurem Bezpieczestwa Narodowego
irosyjsk Rad Bezpieczestwa (foto. BBN)
iakcenty wpolityce Rosji wobec Polski nadal bd wywoywa wnaszym kraju obawy ipoczucie
zagroenia. Jednak nawet wtedy wedug autorw tej ekspertyzy - Rosja nie uzna Polski za wroga119.
Trzecia prognoza, ktr autorzy uznali za najbardziej realistyczn, przewidywaa osabienie po-
zycji NATO iUE, przy wzrocie wpyww Rosji wtedy Warszawa powinna dy do porozumienia
zMoskw120.
Kady ztych scenariuszy zakada obojtny stosunek Rosji do Polski, za wrodzon nieufno
Polakw do Kremla uznawa za czynnik utrudniajcy porozumienie.
119 Trzeba jednak podkreli, e Rosja tak jak do niedawna to czynia nie bdzie traktowa Polski jako swojego przeciw-
nika, lecz bdzie nas ignorowa iwykazywa nasz <rusofobi>. J. Zajc, R. Ziba, Budowa, op. cit., s. 28-29.
120 Oznacza to, e Polska powinna mie szczegln motywacj do dziaania na rzecz porozumienia zRosj wrnych spra-
wach. Pojednanie midzy narodami tak pornionymi przez histori nie uda si, jeli zabraknie wsplnych interesw
midzy naszymi pastwami. Ibidem, s. 29.

Rozmowy wiceszefa BBN Z. Lachowskiego wMoskwie wmaju 2011 r. (foto. BBN)
Wrekomendacjach wskazano, e konieczna jest likwidacja nieufnoci do Rosji, za przeszkod

wnormalizacji stosunkw zMoskw jest postawa Prawa iSprawiedliwoci121.
Wkontekcie prowadzonej od listopada 2007 r. polityki resetu, sowa Tomasza Turowskiego dla
rosyjskiego radia, e zkrwi ofiar zrodz si dobre stosunki polsko-rosyjskie, brzmi makabrycznie,
ale s tylko konsekwentn kontynuacj wschodniej strategii rzdu Tuska.
9. Konsekwencje sprawy Turowskiego dla bezpieczestwa

narodowego RP
Bezpieczestwo jest jedn znajwaniejszych wartoci wyciu czowieka. Potocznie bezpiecze-
stwo okrela si jako stan niezagroenia, spokoju, zaufania irozwoju. Wnauce toczy si dyskusja na
temat pozycji bezpieczestwa whierarchii potrzeb czowieka. Bezpieczestwo jest istotn wartoci
nie tylko dla pojedynczych osb igrup spoecznych, ale rwnie dla pastw isystemw midzyna-
rodowych. Do wartoci tworzcych bezpieczestwo narodowe naley zaliczy m.in. przetrwanie pa-
stwa jako samodzielnego podmiotu prawa midzynarodowego; integralno terytorialn; niezale-
no polityczn; perspektywy rozwoju pastwa; prawa obywatelskie; moliwoci przeycia narodu122.
Uwzgldniajc rozliczne badania naukowe wzakresie teorii bezpieczestwa mona uzna, e pa-
stwo jest bezpieczne, jeeli spenione bd cznie trzy nastpujce zaoenia: nie bdzie zagroone
jego terytorium; obywatele bd czuli si bezpiecznie ibdzie zapewniony ich byt, zagwarantowane
ich prawa iwolnoci; wadze bd funkcjonoway zgodnie znormami konstytucyjnymi oraz win-
teresie swoich obywateli suwerenie, sprawnie iskutecznie123.
Po tragedii smoleskiej co najmniej ten trzeci warunek zapewnienia bezpieczestwa pastwa
zosta naruszony. Wdniu 10 kwietnia 2010 r. zgin Prezydent RP, rwnie administracja pastwowa,
Sejm iSenat, Siy Zbrojne RP straciy elit kierownicz. Dlatego trzeba stwierdzi, e ten postulowa-
121 Aby przezwyciy nieufno, ktra utrudnia percepcj Rosji przez polskich politykw imedia naleaoby podj zorien-
towan na przyszo polityk normalizacji stosunkw wzajemnych ipojednania polsko-rosyjskiego. Warunki ku temu
powstay ju jesieni 2009 r., po udziale premiera FR Wadymira Putina wobchodach 70-tej rocznicy wybuchu II wojny
wiatowej na Westerplatte, azostay wzmocnione zblieniem polsko-rosyjskim po katastrofie lotniczej pod Smoleskiem
10 kwietnia 2010 r. Jednak czoowa partia opozycyjna wPolsce Prawo iSprawiedliwo podja kilka miesicy pniej
dziaania na rzecz ponownego konfliktowania zRosj, sugerujc odpowiedzialno tego pastwa za katastrof. Wtej sy-
tuacji rzd Polski powinien szybko podj dziaania na rzecz ratowania szansy, jaka szybko moe znikn. Ibidem, s. 45.
122 Zob. P. Bczek, Zagroenia, op. cit., s. 11-19.
123 M. Lisiecki, B. Kwiatkowska-Basaaj, Pojcie bezpieczestwa oraz prognostyczny model jego zapewnienia [w:] P. Tyraa (red.),
Zarzdzanie bezpieczestwem. Midzynarodowa Konferencja Naukowa Krakw 11 13 maja 2000, Krakw 2000, s. 57.

ny przez naukowcw stan (tzn.
wadze bd funkcjonoway
zgodnie znormami konstytu-
cyjnymi sprawnie iskutecznie)
nie by speniony. Struktury ad-
ministracji rzdowej nie dope-
niy podstawowych obowiz-
kw, bezpieczestwo narodowe
zostao naruszone. Wizyta Pre-
zydenta RP Lecha Kaczyskiego
wKatyniu zakoczya si trage-
di narodow.
Bezspornym faktem jest, e
suby pastwowe nie zapew-
niy Prezydentowi RP naleytej
Praca Tomasza Turowskiego w Rosji nie zwikszya bezpieczestwa Prezydenta RP ochrony. Nie podlega rwnie
dyskusji stwierdzenie, e praca
Tomasza Turowskiego wAmbasadzie RP wMoskwie nie przyczynia si do zwikszenia bezpie-
czestwa Prezydenta RP.
Dlatego sprawa Turowskiego ma szereg bezporednich iporednich konsekwencji dla bezpie-
czestwa narodowego RP. Fakt, e osoba powizana zwywiadem nielegalnym, najbardziej zaufan
struktur sub specjalnych PRL, uczestniczya worganizacji uroczystoci wKatyniu, by porak
sub specjalnych III RP.
Zachowanie Turowskiego majcego wieloletnie dowiadczenie dyplomatyczne byo zaskaku-
jce. Pracowa wMSZ ponad 13 lat, wtym 5 lat wAmbasadzie RP wMoskwie. Posiada znajomych
Sprawa Turowskiego jest konsekwencj polityki resetu rzdu D. Tuska wobec Moskwy

Po tragedii smoleskiej podstawowe fundamenty bezpieczestwa narodowego zostay naruszone
wrosyjskich elitach, zna wic bardzo dobrze specyfik tego kraju, powinien przewidzie ewentualne
sytuacje kryzysowe.
Co wicej, Turowski uzyska jeszcze wczasach PRL specjalistyczne przeszkolenie wywiadow-
cze. Zna modus operandi sub specjalnych bloku wschodniego. By osob zawodowo przeszkolon
do zbierania informacji, ale take do przeciwdziaania rnym zagroeniom. Tymczasem czynnoci
Turowskiego nie doprowadziy do kompetentnego sprawdzenia wyposaenia lotniska, uzyskania in-
formacji na temat stanu przygotowa uroczystoci (np. umiejtnoci rosyjskich nawigatorw, mo-
liwoci przyjcia rzdowego samolotu wdniu 10 kwietnia 2010 r.).
Dlatego waden sposb nie mona pozytywnie oceni jego dziaa przed 10 kwietnia 2010 r., po-
dobnie jak czynnoci sub specjalnych. Popeniy one podstawowe bdy nie sprawdziy dziaalno-
ci Turowskiego wokresie PRL, nie zweryfikoway naleycie informacji zjego Ankiety bezpiecze-
stwa osobowego. Ta sytuacja porednio przyczynia si do tego, e zosta on jednym zwaniejszych
organizatorw uroczystoci z10 kwietnia 2010 r.
Sprawa Turowskiego nakada si na realizacj przez rzd Donalda Tuska resetu wkontaktach
zRosj, ale nawet taka zmiana polityki midzynarodowej nie powinna by pretekstem do powrotu
do administracji rzdowej wieloletniego funkcjonariusza najbardziej utajnionej struktury komuni-
stycznego wywiadu.
Naley rwnie wzi pod uwag midzynarodowe reperkusje sprawy Turowskiego. Pozytywne
sprawdzenie izweryfikowanie Tomasza Turowskiego przez polskie suby specjalne jest ich niewt-
pliw porak ikompromituje je woczach partnerw zNATO.
Fakt zatrudnienia na wysokich stanowiskach wadministracji pastwowej osoby zwywiadu nie-
legalnego PRL moe osabi zaufanie pastw zachodnich do zdolnoci iefektywnoci polskich sub
specjalnych. Wkonsekwencji sojusznicy zNATO mog zmniejszy wymian informacji, za wsp-
prac zPolsk realizowa tylko na symbolicznym poziomie.

Analizujc przygotowania do wizyty wdniu 10 kwietnia 2010 r., naley stwierdzi, e suby spe-
cjalne RP nie zabezpieczyy wizyty Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego wKatyniu.
Suby specjalne RP nie sprawdziy osb organizujcych wizyt wKatyniu, s to wieloletnie za-
niedbania wtym obszarze.
Reasumujc, tzw. sprawa Turowskiego udowodnia, e polski system bezpieczestwa jest saby.
Potwierdziy to ostatnie wydarzenia na Krymie, kiedy szefowie BBN iMON tu przed zbrojn inter-
wencj Rosji na Krymie wykluczali tak moliwo iprzekonywali, e Moskwa nie jest zaintereso-
wana destabilizacj Ukrainy. System bezpieczestwa narodowego RP posiada powane luki, ktre
pomimo tragedii smoleskiej nie zostay usunite.

2
RELACJE 46 WIADKW
OPISUJCYCH EKSPLOZJ
SAMOLOTU TU-154M
OSIEDLE SZCZIOTKINO
1.1 BLOKI MIESZKALNE
900-800 METRW NA WSCHD OD MIEJSCA UPADKU
KOO CIEKI PODEJCIA IRADIOLATARNI
wiadek 1 ALEKSANDER (mieszkaniec bloku naprzeciwko radiolatarni.)

Usyszaem dwik silnika jakiego samolotu, nastpnie przytumiony huk, niejako trzask. Wtym
te momencie dostrzegem ciemniejszy punkt we mgle, jakby dym, po czym wmgnieniu oka pojawia
si tam kula ognia, ktra zapada si do rodka iznikna. Od tego momentu dwik silnika wyda si
dziwny, aja krzyknem do ony, by zawiadomia milicj, bo bdzie katastrofa lotnicza.
wiadek 2 IRINA (dozorczyni imieszkanka bloku naprzeciwko radiolatarni.)

Syszaam wist ieksplozj, achwil pniej kosmiczny dwik silnika, ktry zacz sabn.
Wpierwszej chwili pomylaam, e to jakie wiczenia.
wiadek 3 emerytowana nauczycielka, pracownica zakadu usytuowanego obok warsztatw
samochodowych, naprzeciwko radiolatarni.

Okoo 10.00 wiadomo byo, e co zego si dzieje. Ludzie, usyszawszy wybuch, zaczli biec wkie-
runku szosy. Ja ruszyam za nimi. Kiedy wszyscy dobieglimy do szosy, co nastpio zaledwie kilkanacie
minut od upadku polskiej maszyny, sta tam ju kordon funkcjonariuszy OMON, ktrzy nikogo na miejsce
katastrofy nie dopuszczali.
RELACJE 46 WIADKW OPISUJCYCH EKSPLOZJ SAMOLOTU TU-154M 49

PODWRKO DOMU JEDNORODZINNEGO NA OSIEDLU SZCZIOTKINO
600 METRW NA PNOC OD ZNALEZIENIA PIERWSZYCH ODAMKW
wiadek 4 SIERGIEJ WANDIEROW waciciel domu jednorodzinnego

Ten dzie zapadnie wmojej pamici do koca ycia. Na wasne oczy widziaem katastrof. Do tragedii
doszo przed moim wasnym domem. Mieszkam zaledwie 400 metrw od miejsca katastrofy.
Wsobot rano byem przed domem. Nagle usyszaem straszny huk. Na zamglonym niebie pojawi si
samolot. Samolot jak samolot pomylaem. Mieszkajc kilkaset metrw od lotniska, do takiego widoku
mona si przyzwyczai. Jedno mnie jednak zdziwio wpewnej chwili ten huk po prostu zamar. Do-
sownie na uamek sekundy nad lasem zawisa grobowa cisza. Odwrciem gow izobaczyem spadajcy
samolot. Nogi si pode mn ugiy.
Po chwili rozleg si okropny huk iwrd drzew pojawia si una ognia. (...) Nie mog uwierzy
wto, co si stao. Zwaszcza e tragedia ta wydarzya si na moich oczach, tu przed moim domem.
50 RELACJE 46 WIADKW OPISUJCYCH EKSPLOZJ SAMOLOTU TU-154M

GARAE I
500 METRW NA WSCHD OD MIEJSCA UPADKU
wiadek 5 ANATOLIJ UJEW
Relacja 1
Do garau przyszedem ogodzinie 10:35 10:40. Czas ten podaj w przyblieniu, poniewa nie
patrzyem na zegarek. [] Po upywie okoo 5 do 10 minut usyszaem warkot silnikw samolotu. By
to warkot rwny ipynny. Nad spdzielni garaowo-budowlan cigle przelatuj samoloty, ale tym
razem, biorc pod uwag warunki atmosferyczne, postanowiem odej na bok prostopadle od garay,
aby zobaczy samolot wczasie jego zajcia do ldowania. Prbowaem dostrzec samolot, patrzyem
wjego stron, ale zpowodu zalegajcej mgy nie udao mi si go zobaczy. Nagle gwatownie wark-
ny silniki samolotu iwtedy zobaczyem jego sylwetk. Samolot niejako wyoni si zmgy. Miao
to miejsce wodlegoci okoo 150 metrw od miejsca, wktrym staem. Samolot znajdowa si
bardzo nisko, okoo 10 metrw nad ziemi. Prbowa nabra wysokoci. Zobaczyem go pod ktem
okoo 40-45 stopni wstosunku do horyzontu.
Po tym jak zaryczay silniki powsta silny olepiajcy bysk. Nie dostrzegem, jaki to by samolot,
zorientowaem si jednak, e to by duy samolot, po prostu ogromny. Po tym jak nastpi ten bysk,
obserwowaem samolot przez 1 do 2 sekund, wtym czasie prbowa on nabra wysokoci. Potem
zamilk warkot silnikw, asamolot znalaz si
nad ulic Kutuzowa wmiecie Smolesku,
gdzie straciem go zpola widzenia.
Nie syszaem adnych wybuchw ani trza-
skw, po tym jak zamilk warkot silnikw. Od
tego momentu panowaa ju cisza. []
Po opuszczeniu obszaru garay zobaczyem
kawaek skrzyda samolotu. Skrzydo to znajdo-
wao si wodlegoci okoo 30 metrw od uli-
cy Kutuzowa, okoo 100 metrw od linii prostej Pokazuje rkoma owal orednicy 120 cm
czcej radiolatarni ipas startw ildowa
lotniska. Na drodze polnej nieopodal skrzyda znajdoway si czci samolotu. Idc dalej ujrzaem pas
poamanych drzew, ktre powali leccy samolot. Tam te znajdowao si zamane drzewo orednicy
okoo 30-35 cm, znajdujce si na wzniesieniu owysokoci 7 do 9 metrw. Wpobliu radiolatarni
znajdoway si mode, cite drzewa na wysokoci okoo 2,5 metra.

Relacja 2
Stalimy na skraju garay. Niczego nie byo wida, ani samolotu, ani nic, adwik samolotu taki
rwny, pikny, mikki. Odszedem, eby popatrze, ajego nie wida, aryk sycha. Ipotem motory jak
nie rykn, ile wnich mocy ijak si nie zerwa, jak tylko samolot by wstanie. Ipolecia tak migiem
furt, przemkn. Itaki wybuch by jak tko, tko jajka. Okrge inic wicej.
Relacja 3
Anatolij Iwanowicz, dozorca pobliskiego muzeum, skoczy dyur osidmej rano. Wrci do domu,
zjad niadanie iowp do dziesitej siedzia ju wswoim garau obok lotniska. Nagle usysza warkot
silnika. Kiedy wyjrza, olepi go bysk rozwietlajcy mg. Wydoby si zniego samolot. Mimo e lecia
100 metrw od Iwanowicza, wydawa si olbrzymi. By bardzo nisko. Wygldao, jakby prbowa si
wzbi. Po sekundzie jednak znikn we mgle. adnych wybuchw czy trzaskw amicych si drzew. Po
prostu znikn izamilk.
wiadek 6 - MARIF IPATOW
Relacja 1
Troch wczeniej ja przyjechaem tutaj.

Widziaem, jak tam samolot ODLATUJE.
On tak nisko ZRYWA SI.
Spostrzegem, e dzieje si co powanego.
Tam TRZESZCZY, TRZESZCZY. (Pokazuje rk jak trzso samolotem).
Itam szum taki, jak BOMBA.
UWAGA.
Na zaczonym zdjciu wida miejsce przed garaem nr 329, zktrego MARIF IPATOW zobaczy
nisko odlatujcy (wzbijajcy si do gry) samolot. Uwzgldniajc znaczne zanienie garay wsto-
sunku do grupy drzew, za ktrymi znajdowaa si pancerna brzoza, naley przyj, i samolot
wtym miejscu lecia na wysokoci KILKUDZIESICIU metrw.
Jest to pierwsza relacja wiadka zsoboty 10.04.2010 przytoczona przez rosyjsk telewizj VESTI.
RU. Znamienna jest relacja wiadka, ktry widzia samolot ponad drzewami oraz, e trzso nim,
kiedy nad nimi przelatywa.

Relacja 1 ZMANIPULOWANA przez Telewizj Federacji Rosyjskiej, niedziela 11.04.2010.

Relacja 1 ZMANIPULOWANA przez TVN niedziela 11.04.2010
Przyjechaem moe 15 minut przed tym wydarzeniem. Zobaczyem samolot, ktry lecia bardzo nisko.
Ewidentnie byo co nie tak. Zacz cina czubki drzew itam woddali usyszelimy duy szum jak
WYBUCH BOMBY.
Relacja 1 ZMANIPULOWANA przez POLSAT-NEWS niedziela 11.04.2010

Byem tutaj od 15 minut, kiedy zobaczyem leccy nisko samolot. Dziao si co zego. cina drzewa,
potem byo sycha wielki huk, jakby WYBUCH BOMBY.

Relacja 2
BY SILNY WYBUCH
wiadek 7 DMITR ZAKHARKIN vel

Samoloty tutaj lduj czsto. Przywyklimy do wydawanych przez nich dwikw. Ten samolot ldo-
wa zjakim przerywanym szumem silnikw igonymi trzaskami. [] Przechyla si nad drzewami raz
wjedn, raz wdrug stron. Zacz rozpada si na czci. To wszystko co widziaem.
wiadek 8 NN ANNA Z MEM

Tego samego ranka przyszlimy do garau po samochd (zaraz za lotniskiem pooone s garae).
Silna mga, nie mogam wiele zobaczy. Mj m okaza si bardziej spostrzegawczy. Patrz, mwi on, taka
widoczno, e samolot nijak si nie moe, kry nad lotniskiem. Apotem, kiedy weszlimy do garau,
rozlego si silne planicie, podobne do wybuchu. M powiedzia: na pewno samolot upad. Ja mu wtedy
nie uwierzyam. Kiedy wyjedalimy zgarau, abyo ju okoo 12:00, droga prowadzca do centrum
bya zamknita, milicjanci sprawdzali dokumenty ipytali, gdzie jedziemy i po co.
wiadek 9 NN waciciel garau

Kiedy to si stao, sta przed garaem ipali papierosy.
Wtym momencie usysza:
TRZY GUCHE HUKI ito wszystko. Ten ostatni ju
mga bya. Wida byo niewielki jzyk ognia. Trudno okre-
li jaki, po prostu nieduy.
Kiedy on ju upada, szybko za jakie 3 5 minut przyle-
ciao pogotowie. Oni przylecieli ichcieli pojecha na miej-
sce upadku samolotu. Przez radiostacj dowiedzieli si, co
si zdarzyo. Tak to rozbi si polski prezydent. Wycofali
ich. Byli tu inie prbowali dalej jecha. Pogotowie wycofa-
li. Zauwayli zapewne, e tam pogotowie nie ma ju nic do
roboty. adna pomoc niepotrzebna. Wszystko to dzieje si
w10 15 minut, e wszyscy zginli usyszaem od lekarki
pogotowia. Do niej zadzwonili, czy poprzez radiostacj po-
dali, e zpowrotem wycofa si, e nie ma kogo ratowa.
wiadek 10 NN pracownik zakadu produkcyj-

nego koo garay.

Byem tu wtym czasie. Ja go nie widziaem, syszaem. Podniosem oczy iwyskoczyem, awszystko
jeszcze leci wpowietrzu, chocia wysoko niedua, wszystko wpowietrzu elementy duraluminium.
One spaday na ziemi, nieznaczne, niedue elementy.
wiadek 11 NIKOAJ, okolice garay.

Wstaem zmiejsca, wyszedem zapali papierosa iusyszaem eksplozj daleko, pomidzy 10:30, a11
godzin. Widziaem bardzo gst mg, byo chodno, musiaem zaoy kufajk. Nadlatujcego samolotu
nie widziaem. Mga bya zbyt gsta, aby go przez ni dostrzec, ale syszaem eksplozj, apotem nastpi
bysk. To byo olepiajce. Bysk by olepiajcy. Samolot by wtedy wpowietrzu. Bysk widziaem zkie-
runku bliszej radiolatarni, skd nadlatywa samolot, on ldowa od wschodu.
Odstp wczasie midzy wybuchem, abyskiem by nieduy, to byo 15 sekund, moe 20. Dwadziecia,
nie wicej. Nie widziaem samolotu, ja tylko syszaem silniki, jak coraz wicej iwicej haasu, pena moc.
Wbrzoz uderzy kawa blachy. Usyszaem wist izobaczyem jak ona (blacha) leci iuderza wdrze-
wo, wbrzoz, to byo skrzydo samolotu. Kocwka bardzo szybko si krcia. Wszystko byo bardzo
szybko, wmgnieniu oka. Ona odbia si od brzozy, skrcia troch itam gdzie spada wkierunku szosy.
Skrzydo leciao bardzo, bardzo szybko. Obracao si wprawo ileciao raz wgr, raz wd. Byo wy-
ej, to niej. To byo bardzo szybko, wmgnieniu oka. Samo skrzydo uderzyo wbrzoz. Ono obracao si
wprawo. Ono motao si wkoronach drzew idalej dugo jeszcze syszaem trzaski, ono walio drzewa.
Jaki czas potem upado tam. Upado pod drzewem. Ja tylko ten bysk itylko t kocwk widziaem.
wiadek 12 NN
Relacja 1
Bya mga. Niczego nie widziaem, syszaem
tylko. Dokadnie przelecia nade mn, apotem, po
dwch, trzech sekundach, taki niezrozumiay char-
chot, wist itaki odgos; na przykad jak wagony
towarowe podczaj. O, taki odgos by.
SZOSA KUTUZOWA
300 METRW NA PNOC OD MIEJSCA UPADKU NA WYSOKOCI POMNIKA-CZOGU
wiadek 13 ALEKSANDER, pracownik budowlany zatrudniony na budowie wokolicy pomni-

ka-czogu, oddalonej na pnoc od lotniska.
Byem wpracy okoo 10:30 10:40. Pamitam, e jechaem przez centrum inie byo tam mgy. Koo
soboru widziaem lekk dymk, to jest po drugiej stronie rzeki ni lotnisko. Kiedy jechaem wkierunku
miasteczka Pieczersk, pomylaem K**** ma, kiedy to zobaczyem, co tam si dziao. Jechaem jakby
przez jak chmur. Jechaem powoli, zpowodu mgy, ale przejechaem wjazd na budow. Obawiaem si
zawraca wtakich warunkach, dlatego postawiem samochd gdzie przy czogu-pomniku, tam ju bya
duo lepsza widoczno, ale itak poszedem na piechot, to mniej wicej 5 minut. []
Widoczno to bya tragedia. Jak dotarem do bramy, to usyszaem huk. Spojrzaem nad siebie
wgr, ale przez mg nie dostrzegem niczego. Syszaem trzaski, poczuem podmuch ipo chwili
usyszaem drugi huk, koo lotniska.
[] Ipamitam, e o11:15 ju nie byo mgy. Mczyzna zpolskiej gazety spyta mnie, czy co widzia-
em, to odpowiedziaem co syszaem huk, trzaski. To wszystko co pamitam.

wiadek 14 Nick: BERIC 11:14
Tylko co wrejonie czogu upad iwybuch samolot.
wiadek 15 NIKOAJ SZEWCZENKO,
kierowca autobusu miejskiego.

Relacja 1
Widziaem jak zaczepi odruty, przyhamo-
waem, zaraz potem spad. (...) On by na wyso-
koci 12-13m. Wtedy zacz si przekrca, bo
by bez skrzyda. Zahaczy odrzewo, to spowo-
dowao wyrwnanie lotu. Przelecia nad drog
itu co si od niego oderwao cz ogono-
wa. Zaraz za drog uderzy oziemi.
Relacja 2
Ztego punktu usyszaem ryk samolotu
izobaczyem iskry zsamolotu. Zaczem ha-
mowa. Idzie bardzo nisko. Mylaem, e spadnie
na drog koami wd. Tak jak si schodzi do
ldowania. Odrzewa si zaczepia na t stron
przelatuje itam wdole jaka cz samolotu
upada.
Wyrwna on i tak jak on na t stron by przechylony, to jak zaczepi, to na t stron wyrwna. Tak
troch wyrwna i tu poszed, i tam upad. Oto co widziaem na wasne oczy.
300 METRW NA ZACHD OD MIEJSCA UPADKU NA WYSOKOCI CIEKI PODEJCIA
wiadek 16 WADIMIR A., kierowca.

Bya mga. Ja jechaem ostronie. Nagle wy-
onio si we mgle podwozie, skrzydo izarys
sylwetki jakiego duego samolotu, zprzodu
tu nade mn. Przelecia nad szos bardzo szyb-
ko izanim znikn we mgle, po drugiej stronie
szosy, widoczny by moment, kiedy odpada od
niego dua cz. TO CHYBA BY OGON tego
samolotu razem ze sterami, oksztacie litery
T. Ten ster natychmiast odrzucio ku doowi.
Ja syszaem trzask, jakby odbi si on od drzewa
po tamtej stronie szosy. Chciaem si nawet za-
trzyma, aby udzieli pomocy ludziom tego samolotu, ale pomylaem, e lepiej jak najprdzej powiadomi
suby ratunkowe.
wiadek 17 NN
Mnie funkcjonariusz stray granicznej powiedzia [] wczasie lotu koszcego, jak si OGON ODE-
RWA itam

wiadkowie NN
Wedug relacji wiadkw wybuch by na tyle silny, e od samolotu ODERWAO TYLN CZ. To
zdarzyo si okoo kilometra od pasa startw i ldowa lotniska.
GARAE II
400 METRW (PRZEZ POLE PODEJCIA) NA PNOC OD MIEJSCA UPADKU
wiadek 18 NN
Pomylaem sobie; pewnie co tam (400 metrw) pal i butelka wybucha
HOTEL NOWYJ
300 METRW NA POUDNIOWY WSCHD OD MIEJSCA UPADKU
wiadek 19 RUSTAM (pracownik hotelu)

Relacja 1
Sysz dziwny dwik, nietypowy dla ldowania, taki wiszczcy. Samolotu nie byo wida, tylko
zarys. Ogon tylko widziaem. Poczuem, e co si stanie itakie malekie jakby od komety, takie co.
Dosownie za sekund planicie, takie planicie niezrozumiae.
Relacja 2
Mga bya wszdzie dookoa, aza ogonem taki po-
mie na 5 metrw. [] Ogon by wpozycji normalnej.
wiadek 20 SAWOMIR WINIEWSKI (monta-

ysta filmowy TVP)

Relacja 1
Sysz gos silnika, tylko ten dwik by troch inny, patrz we mg iwidz, e idzie samolot nisko,
lewym skrzydem prawie e wd .[] Przez okno usyszaem taki straszny huk idwa byski ognia, ale
nie jaki wielki wybuch.
Relacja 2 12:47 (czas moskiewski)

Majc chwil czasu, szykujc sobie sprztu do
montau, apamitajc, e tu jest podejcie do lot-
niska, sysz gos silnika. Tylko ten silnik by jaki
dziwny. Dwik taki inny. Patrz, we mgle idzie
samolot bardzo nisko, lewym skrzydem prawie
e wd. Inormalnie sycha taki huk. Miaem
otwarte okno. Co tutaj byo niszczone, tak trato-
wane. Za chwil wiesz, by huk, dwa, prosz Ciebie byski ognia mwi, wywali si samolot.
No to Wiesz, za kamer jak typowy pies ogrodnika, znaczy ten czowiek ktry co tam ma do czynienia
zmediami. I Wiesz, biegiem. Przeleciaem przez te boto, patrz polski samolot.
To byy dwa takie wybuchy. To nie bya wielka kula ognia, tak jak przy potnym wybuchu samolotu
zwypenionymi, penymi zbiornikami paliwa. To tak Wiesz, wybuch tak jak wybuch. Ja mylaem, e to
jaki may samolot.
No ale jak ju pobiegem na miejsce, patrz ato jest nasz. Tam znalazem oczywicie czarn skrzynk,
rozwalony ogon, zniszczony silnik ikadub. Wbrew pozorom tam nic wielkiego nie byo. Nie pali si.
Nie byo wielkiego ognia. Takie mae jakby ognisko, powiedzmy sobie. Zaraz chwila, przyjechaa jedna
stra, ale bardzo miernie im to szo. No iju kawaek dalej widziaem, e byy rne szcztki, ale eby
kto zgin to nie. Bo mylaem, e to jaki pusty samolot, typu, Wiesz, piloci, obsuga itak dalej. No bo
wiem zINFO, e to prezydencki samolot, ale chyba raczej nie byo tam 70 czy ile osb. Nie, adne takie,
normalne. Potworna cisza jak po katastrofie.
Tam prbowaem ucieka przed tymi FSB. Zaczli mnie gania. Oni mnie, ja ich. Jak padem potd
wboto to ju niestety nie mogem. Zapali mnie, wyrwali. Kazali odda kaset.
Aczy suby byy na miejscu?
Podejrzewam, e oni byli zaraz za mn, bo zobaczyem, e jaka blokada, to pobiegem przez to
Atu si nie da przej, bo jest boto, mokrada. Jak nie to, e wpadem wboto, to bym uciek i z drugiej
strony bym robi zdjcia.
Czy widziae zwoki?
Wiesz, zwok tego typu jak typowa katastrofa, bo byem wiadkiem tego, co si dziao wKabatach, to
raczej nie. Ale e bya jaka potworna ilo zwok, czy szcztkw, jak to przy katastrofach, nic takiego nie
widziaem. Moe nie zdyem tam doj.
Czy by ogie?
Jaki tam ogie. Troszeczk drzew tam si palio itaka potworna cisza, zwyczajna cisza, jak po katastro-
fie. Straacy krzyczeli, e tu podjecha, tam podjecha, bo oni nie mogli od tej strony podjecha, bo tam jest
boto. To od drugiej strony. Taki ten ich gruzawik podjecha. Nie za bardzo im si spieszyo.
Relacja 3
Akurat staem woknie, [] jak to typowy montaysta. Widz samolot, huk, ogie. No to co robi?
Bior za kamer ibiegn. Przyjechali szybko straacy [] Straacy krzyczeli; tu podjecha, tam podje-
cha, bo oni nie mogli od tej strony podjecha, bo tam jest boto, to od drugiej strony, tutaj wanie taki ten
GRUZAWIKIEM podjecha, nie za bardzo im si spieszyo. [] Miaem kawaek polskiego samolotu, ale
mi go zabrali. Po prostu mnie zrewidowali, czy nie mam broni, czy nie jestem szpiegiem.

Relacja 4
Akurat staem woknie. Kurde taka mga, to ja nic nie zrobi dupa blada. Nagle widz, przede wszyst-
kim gwnie sysz, dwik ldujcego samolotu, ale na mj gust to jest co nie tak, on jako dziwnie leci.
Dla mnie to by dziwny dwik. Nagle patrz, ten samolot idzie pod bardzo duym ktem iztego, co
pniej widziaem musia zahaczy o gleb albo o drzewa, po prostu.
Przyznam si szczerze, e ja nie widziaem adnych zwok, adnych szcztkw ludzkich. To bya jedna
masa gruzu. Pony tylko drzewa. Przyjechali szybko straacy, nie byo jakiego typowego wielkiego po-
aru. Wszystko to bya miazga. [] Byy rozwalone rzeczy, szcztki itak dalej. Miaem kawaek polskiego
samolotu, ale niestety mi go zabrali. [] adnych cia nie widziaem. [] Mniej wicej zprawej strony
patrzc, idc na wprost lea kadub, pniej kawaek dalej jakby koo stray poarnej byy szcztki, ale to
ebym widzia na przykad mas cia ludzkich to nic takiego nie widziaem. Moe po prostu nie zdyem
doj, ale wydawao mi si, e to bardziej samolot pusty lecia. Ten samolot by cakiem zniszczony, rozbi-
ty, jak to przy takiej okazji [] Mam na zdjciach rne te fragmenty, szcztki itd. Ale adnych szcztkw
ludzkich. Oczywicie byy fotele, nie fotele, rzeczy jakie osobiste, jakie powiedzmy tam zeszyty, kartki,
ubrania to tak. To byo porozrzucane, ale adnych cia nie widziaem.
Relacja 5, godzin po katastrofie.

Usyszaem huk silnikw iwyjrzaem na zewntrz, eby zobaczy, jak samolot podchodzi do ldowania.
To by rzdowy TUPOLEW wbiao-czerwonych barwach. Na ogonie szachownica, czerwony pas na biaym
tle. Zdziwio mnie jednak, e maszyna jest pochylona o 400. Nagle jednym skrzydem zarya wziemi. Huk,
eksplozja ipoar. Rozbia si Gdy tylko zorientowaem si, co si stao, zapaem kamer ipobiegem na
miejsce. Wszdzie walay si szcztki samolotu. Silnik, kawaki kaduba. Niektre czci pony. Wszdzie dym
Relacja 6, trzy dni po katastrofie.

Caej sylwetki samolotu, od dzioba do ogona nie widziaem, tylko lewe skrzydo orzce ziemi oraz fragment
kaduba. Jaki znak rozpoznawczy na nim. To byy uamki sekund. Samolot by ju mocno przechylony, okoo 400
wlewo. Potem nastpi huk iwpowietrze wystrzeli may sup ognia. Rozbi si. [] Tak czy inaczej zapaem
kamer, pobiegem wkierunku miejsca katastrofy. Tak jak powiedziaem byo to 400 metrw. To ile mogem
biec? Moment. Szczeglnie e cz drogi bya zgrki. Byem pierwszy na miejscu katastrofy. Dopiero potem
przyjechaa stra poarna. Cae pole byo przeorane, drzewa poamane. Szcztki samolotu. Niektre si jeszcze
paliy. [] Nadal jednak nie docierao do mnie, e maszyna rozbia si zprezydentem ica delegacj. Nie byo
adnych ladw, e zgino blisko sto osb. [] Nie byo foteli, walizek, toreb, ani przede wszystkim
cia, czy ludzkich szcztkw. Tam gdzie ja byem spad tylko silnik, cz kaduba. [] Dopki byli straacy
wszystko byo OK. [] potem pojawili si ludzie zFSO [] Doszo do szarpaniny. Dwa byczki wziy mnie pod
pachy. Wmidzyczasie widziaem, e przez las od strony lotniska przybiego kilku dyplomatw wgarniturach.
Relacja 7
Ja porzez okno patrzc, mj wzrok by skierowany prosto na drzewa, ktre byy przed lotniskiem SIE-
WIERNYJ, atam gdzie szosa, gdzie jest wiatr, jest wikszy ruch powietrza. Po prostu ta mga bya lekko
przewiana imwic nieadnie, ten samolot, ktry niestety spad, trafi wdziur wtej mgle. Iwtej dziu-
rze widziaem skrzydo pionowo wd. [] Od momentu tego tragicznego dwiku do supa ognia mino
nie wicej ni 5 6 sekund. Koniec skrzyda lecia na wysokoci szosy. Czci samolotu ktre dotykaem,
nie mierdziay paliwem. Ta cz, ktr wida wmojej doni, ktr odkadaem.
Relacja 8
Stojc woknie, widzc jak spada ten samolot [] mwi, to co widziaem wczeniej, usyszawszy ten
nienaturalny dwik silnikw lotniczych. [] Spojrzaem wtamtym kierunku, skd ten dwik dochodzi,

zobaczyem zarys samolotu ze skrzydem pionowo wd, usyszaem taki omot, takie up, takie lekkie
nawet drenie ziemi iza chwil by sup ognia, takie typowe jak mona na filmach oglda zeksplozji. Dla
mnie wydawao si dziwne, e ten sup ognia, tego dymu, jest stosunkowo niewielki, std moje przekonanie,
biegnc zkamer, e to jest samolot wojskowy, jaki may, nieznaczny.
8 UL. CZKAOWA
600 METRW NA POUDNIE OD MIEJSCA UPADKU
wiadek 21, 11:43

Siedz na ul. Czkaowa, sysz co za grzmot? A tu znowu kto mikko lduje. Kto wtakiej mgle
lduje?
9. UL. KUTUZOWA
BLOKI MIESZKALNE
wiadek 22 ANNA NIKOAJEW-

NANOSARCZUK, mieszkanka bloku
Okna mieszkania wychodz wlinii pro-
stej na stacj benzynow, KIA-centrum
imiejsce upadku Tu-154M.
Nagle usyszaam taki grzmot, jakby
co wybucho. Rozejrzaam si dookoa,
no niby nic si nie stao, wic dalej myam
okna.
wiadek 23 TATIANA, mieszkanka bloku

Usyszaam tylko huk. Wyszam przed dom, ale wszystko byo ju zagrodzone. Chodziam tylko wt
izpowrotem icaa si trzsam.
10 STACJA BENZYNOWA
wiadek 24 NADIEDA (pracownica stacji benzynowej)

Kiedy przyszam do pracy bya gsta mga, brzydko, wilgotno ipochmurno. Pomieszczenie, wktrym
pracuj jest specjalnie wyguszone. Nie syszaam nic szczeglnego, adnego huku czy innego podobnego
dwiku, tylko nagle wparkujcych wpobliu samochodach wczyy si alarmy.
11 KIA CENTRUM
wiadek 25 OKSANA (pracownica salonu KIA-CENTRUM)

Nic nie usyszelimy, tylko ziemia si zatrzsa.

wiadek 26 IGOR FOMIN (pracownik warsztatu)
Relacja 1
Jak samolot lecia, wydawa dziwny haas, dwik by
wiszczcy, trzaskajcy, gony jakby strzelajcy. By gu-
chy stuk i strzeli pomie. Wtym czasie bya mga, ale
niedua. Kiedy przybiegem na miejsce zdarzenia praktycznie
mgy nie byo.[] Tutaj przecie byo wida.
Relacja 2
Nisko lecia, przechyli si na lew stron izahaczy
skrzydem odrzewa, potem poszed tam. Tam wida byo
cite drzewa. syszaem te guche uderzenie, nie byo zbyt
gone, potem byo wida ogie, kul ognia.
Relacja 3
Ja tam byem nim ogrodzono teren. To byy szcztki po-
rozrzucane wpromieniu 150 metrw, moe wicej. Nie byo
wybuchu, tylko guchy dwik ichmura pyu.
Relacja 4
Akurat wyszedem przed warsztat zapali papierosa.
Zwykle, gdy do ldowania na lotnisku podchodziy samoloty,
nie byo ich sycha. Atu usyszaem kilka guchych dwi-
kw, takie trach, trach, to samolot zahacza odrzewa. Nagle
stan wpomieniach, to by duy ogie. Potem znowu by
guchy dwik iziemia si zatrzsa.
Relacja 5
Wyszlimy zprzyjacielem zapali. Nagle sysz leci.
Buch, buch, takie ostre dwiki. Potem dowiedziaem si, e
tam drzewa paday. On odrzewa zahacza. Skrzydem tam
zahacza itakie ostre dwiki byo sycha, jakby strzela-
li. Ipotem od nas, jak jest budowa, zza niej tam wzlatuje
iprzechyla si.
Relacja 6
Wylecia Przechylony by na lew burt. Tam za drzewa
zaczepi itu wkrzaki. Dwik by guchy iby nieduy wy-
buch ipomienie wysokie, bardzo wysokie.
wiadek 27 Wadimir Iwanow vel SAFONIENKO,
pracownik warsztatu
Bya sobota 10 kwietnia. Akurat pracowaem wswoim
warsztacie samochodowym. Jest on oddalony nie wicej jak
200 metrw od wojskowego lotniska SIEWIERNYJ. Byem po-
chonity prac, gdy moj uwag zwrci huk podchodzcego

do ldowania samolotu. Podniosem gow. Nagle, nie dalej jak 65metrw od mojego warsztatu, zobaczy-
em bysk idrzewa amice si jak zapaki. Od razu pobiegem wtamtym kierunku.
wiadek 28 EDUARD CZARNOKNI-

NIK, szef serwisu blacharsko-lakierniczego
KIA CENTRUM
Relacja 1
Przyszedem do pracy o10:00. Podszedem
do okna, usyszaem odgos samolotu. Samolo-
ty tutaj wsezonie latem lduj codziennie kilka
razy iznam dobrze dwik ldujcego samolo-
tu. To by inny dwik nie buczenie, ale wist
ze skrzypieniem. Bya bardzo gsta mga. Ja nie
widziaem, aby samolot kry nad lotniskiem. Popatrzyem przez okno izobaczyem, e samolot spada
przechy by na lewe skrzydo idziobem wd. Lecia wmgle, cinajc wierzchoki drzew. Przed sa-
mym upadkiem urwaa mu si CZ OGONOWA. Potem upad wlasku. Rozleg si ciki omot ibysk
do wierzchokw drzew. Dosownie wcigu kilku minut, usyszaem syren. Tu podjecha samochd
straacki. Nastpnie - MCZS ikordonem otoczyli obszar.
Relacja 2
Staem przy oknie, gdy nagle usyszaem dziwny wist. Zobaczyem samolot, ktry lecia dziwnie prze-
krzywiony iwktrym momencie, cinajc wierzchoki drzew, upad na ziemi. [] Widziaem, jak OGON
SAMOLOTU ODPAD JESZCZE WPOWIETRZU.
Relacja 3
Ja od razu zrozumiaem, e samolot spada. On lecia przechylony na lewo inosem wd. Potem by
gruchot iuna. Potem ju nic nie byo wida za mg.
Relacja 4
Ja pracuj wautosalonie ssiadujcym zlotniskiem. Wsobot unas byo mao interesantw
izbraku zajcia patrzyem si wokno. Iwnim zobaczyem samolot: on lecia przekrcony na lewy
bok. Dwik uniego by niezwyky, jaki taki nieokrelony pomruk, ktry mnie przerazi. Apotem sa-
molot skierowa si nosem wziemi iza chwil znikn zwidoku. Wszystko odbyo si bardzo szybko.
Nastpio uderzenie, wyranie uderzenie, niewskazujce na wybuch. Bysk iwszystko zasonia mga.

Relacja 5
O10:50 znajdowaem si wswoim biurze iusyszaem niezwyczajny dwik. Samoloty unas lduj
ido dwiku ldujcego samolotu przywyklimy. No tym razem dwik by jakby wiszczcy, skrzypicy,
to przycigno uwag. Podszedem do okna izobaczyem samolot. Od razu pomylaem, e on spada,
dlatego e normalnie samolot do pasa podchodzi rwno, aten szed zprzechyleniem na lewe skrzydo
iprzedni cz. Przed upadkiem uniego oderwaa si CZ OGONOWA. Potem on upad. Bysk. Wy-
buchu nie byo, by omot dwik podobny do tego jak pojazdy rozbijaj si. Potem wszystko skryo si
we mgle.
wiadek 29 SIERGIEJ GLINCZENKO, pra-

cownik warsztatu samochodowego
Patrzyem przez okno. Mylaem, e osiwiej! To
dziao si na moich oczach, tu przede mn. Najpierw
samolot uderzy wdrzewo istraci jedno skrzydo.
Kiedy przelatywa obok mojego okna, spada pochy-
lony koami do gry. Apotem zobaczyem tylko wiel-
ki bysk, jakby cae pole pono. Nigdy nie zapomn
tego huku. To, co zobaczyem, tak mnie oszoomio,
e nie byem wstanie ruszy si zmiejsca. Bardzo
si baem. Prosz sobie wyobrazi: kolos wielkoci bloku mieszkalnego spada znieba. Syszc potny
huk, pracownicy warsztatu wybiegli ze swoich boksw. Tylko ja rozumiaem, co si stao, wic wpanice
zaczem krzycze, eby nikt tam si nie zblia. Spodziewaem si, e maszyna lada moment eksploduje.
Dwaj pracownicy, nie zwaajc na groce im niebezpieczestwo, rzucili si biegiem wstron polany.
12 OKOLICE LOTNISKA
wiadek 30 NN funkcjonariusz
Prosz nie ujawnia, wjakiej subie pracuje, bo mogliby mnie zidentyfikowa. To maa suba inie
jest nas duo. Powiedziano mi dzie przed katastrof, e bdzie lecia. Godzin przed jego ldowaniem
nad lotniskiem byo duo dymu, zamgle, smogu. Byo kilka lotw. Jeden samolot lata od 9:00 nad
lotniskiem, potem drugi wyldowa, ainny dwa razy mia nieudane podejcia do ldowania.
Pamitam jak inny oficer powiedzia mi: Kurwa, takiej mgy to ja wyciu nie widziaem ipo drugim
nieudanym podejciu samolotu powiedzia nam dowdca: nasz I-76 polecia do Moskwy. Ale polska
zaoga te zdecydowaa si tu za chwil ldowa. Widzicie jaka jest pogoda, wic jeli co si
stanie, powiedzcie prasie albo wszystkim, e cztery razy podchodzi do ldowania. Bo kto
podchodzi wtak pogod? Ten, kto zszed zrozumu.
Ja pomylaem, e samolot polskiego prezydenta, to ten, ktry kry nad lotniskiem, ale to
zajo okoo p godziny, moe godzin, kiedy ja cay czas syszaem samolot, akiedy usyszaem
moc startow, bardzo charakterystyczny dwik, pomylaem, e jednak bdzie wszystko wporzdku. Ale
samolot uszkodzi drzewa ja widziaem bysk, syszaem uderzenia iseri wybuchw.
wiadek 31 NN
Zwykle gdy samoloty lduj, sycha tu odgos
obrotw silnika. Tym razem dwik by jaki dziwny.
Potem syszelimy tylko WIELKI HUK.

wiadek 32 Roman Dieselnikow
Wszyscy dowiedzieli si bardzo szybko. Za-
czli si zbiega. Przybyem chwil po uderze-
niu samolotu oziemi. Wielu syszao HUK.
Kto wezwa stra.
wiadek 33 SIERGIEJ GIERASIMOW

Ja usyszaem trzy trzaski, jakby pka-
y balony, apotem bysk, otam. [pokazu-
je miejsce, gdzie znajduj si biao-czerwone
szcztki samolotu]. No jak powiedzie, [bysk] NATYCHMIAST ZGAS.
RELACJE REPORTERW
http://world.lb.ua/news/2010/04/10/37621_aviakatastrofa_tu154_pod_smolen.html
10 2010 13:50
,
. . 1,5
. .
http://www.arms-expo.ru/050055050048124049053048048051.html
10 -154.
.
http://www.mr7.ru/articles/26187/
10 2010 . 14:36
20
, - .
http://www.smolensk2.ru/story.php?id=12768

, , ,
,
. , ,
, .
, .
http://www.1prime.ru/news/articles/-201/%7BB7BE3578-205F-4A51-AA04-A11146398FB0%7D.uif
-154:
.
,
.
, ,
. ,
.
http://www.newsland.ru/news/detail/id/486994/
-154 10.04.2010
, ,
, ,
.

http://www.svobodanews.ru/content/article/2008434.html
10.04.2010 20:45
, , , , , .
, ,
.
,
.
http://www.vesti.ru/doc.html?id=352437
: 10.04.2010
.
.
13. PYTA LOTNISKA

PAS STARTOWY
OKOO 600 METRW NA ZACHD OD MIEJSCA UPADKU
wiadek 34 ARTUR WOSZTYL,
pilot jaka-40
Relacja 1
Stojc przy swoim samolocie, usyszeli-
my dwik silnikw Tu-154 podchodzcego
do ldowania. Rozpoznaem to po charakte-
rystycznym dwiku pracy silnikw tego sa-
molotu. Nadmieniam, e go nie widziaem,
ajedynie syszaem. By dwik podejcia
do ldowania na ustalonym zakresie pracy
silnikw. Wpewnym momencie usyszaem, e silniki zaczynaj wchodzi na zakres startowy, tak jakby
pilot chcia zwikszy obroty silnika, atym samym wyrwna lot lub przej na wznoszenie. Wtej chwili
zastanawiaem si, co mogo ich skoni do takiego dziaania. PO DODANIU OBROTW PO UPYWIE
KILKU SEKUND USYSZAEM GONE TRZASKI, HUKI IDETONACJE. DO TEGO DOSZED MILK-
NCY DWIK PRACUJCEGO SILNIKA, ANASTPNIE NASTAA CISZA. Dla mnie byy to przeraajce
dwiki, ktrych mam nadziej nigdy wyciu nie usysz. Te dwiki dobiegay zkierunku podejcia do
ldowania.
Relacja 2
Byem na pycie lotniska i nasuchiwaem, jak tupolew podchodzi do ldowania () Syszaem
pracujce silniki samolotu, ktry zblia si do lotniska. Nagle usyszelimy, bo nie tylko ja tam by-
em, bya tam caa zaoga razem ze mn. Usyszelimy obroty zaczy narasta do maksymalnych,
nastpnie po kilku sekundach; TRZASKI, HUKI, nastpne kilka sekund . TEN DWIK.
wiadek 35 KOWALCZKO, czonek zaogi jaka-40

Cay czas jestem wszoku inie mog doj do siebie. Ludzie musz dowiedzie si, jak to tam wygl-
dao. Bo teraz tylko wci sysz, e winni s tylko polscy piloci. Atu, na lotnisku, zobsug tego lotu te
dziay si dziwne rzeczy, ktre trzeba wyjani.
Po wyldowaniu cz znas stana przy pasie lotniska iczekaa na tupolewa. Piloci wrcili do
samolotu iprzez radio rozmawiali zzaog prezydenckiej maszyny. Oni wiedzieli od nas, e jest mga
ibardzo ze warunki, ale nie spanikowali.

Po kilkunastu minutach usyszelimy dwik nadlatujcego Tu-154.
Pocztkowo odgos by cakowicie normalny, silnik pracowa spokojnie.
Wpewnej chwili jednak dobieg nas huk silnika, taki jak przy starcie, wic
wiedzielimy od razu, e dzieje si co zego. PO CHWILI USYSZELIMY
ODGOS DWCH EKSPLOZJI, PO NICH JAKIE GUCHE TRZASKI.
IZAPADA CISZA. Bylimy przeraeni, bo zdalimy sobie spraw, e do-
szo do katastrofy.
Krzyczelimy do nich [Rosjan], e jest katastrofa, machalimy rkami,
pokazywalimy, by tam natychmiast jechali, e samolot si rozbi. eby nas
zabrali, bo moe trzeba ratowa rannych, pomc wewakuacji. Rosjanie
jakby niczego nie rozumieli. Dopiero gdy na nich nakrzyczelimy, wsiedli
do samochodw iruszyli wstron, gdzie rozbi si samolot. Ale po chwili
zawracali, bo tam byo co zagrodzone. Musieli jecha inn stron. Gdy
nas mijali, pytalimy, czy co wiedz, co ztupolewem? Jeden znich przez
otwarte drzwi auta rzuci nam: Odlecieli. Nic ztego nie rozumielimy.
wiadek 36 AGNIESZKA ULISKA, stewardesa jaka-40

Czekalimy na wyldowanie Tupolewa. Syszelimy, jak si zblia.
Wpewnym momencie by jeden huk, za chwil drugi huk, po czym cisza.
wiadek 37 p. REMIGIUSZ MU, technik jaka-40

[] Wyszlimy zsamolotu wypatrywa tupolewa. Pogo-
da, widoczno pogorszya si ponownie. Wrciem do samo-
lotu inadaem przez radiostacj Arek, teraz wida ju dwie-
cie, odpowiedzia Dziki. Wrciem po tym przed samolot.
Po kilku minutach usyszelimy charakterystyczne gwidce
brzmienie silnikw tupolewa, typowe dla zmniejszanych obro-
tw przy znianiu. Nagle obroty wzrosy do maksymalnych.
Po dwch sekundach UDERZENIE ITRZY WYBUCHY
ikrtko trwajcy dwik zatrzymujcego si jednego silnika,
apotem ju cisza.
Sytuacja nasza wygldaa tak, e nie wiedzielimy, czy mo-
emy oddala si od samolotu. Obserwowalimy tylko prze-
jedajce obok nas pojazdy ratownicze. Po okoo 5 minutach nawizaem czno zwie, zapytujc, co
znasz tutk, odpowiedzia mi ebym wysiad zsamolotu, bo oni stacjonuj 50 metrw od samolotu,
ktrym przylecielimy. Spotkalimy si znim, drcym gosem odpowiedzia nam, e tupolew spad. Po
okoo godzinie, kiedy nikt si nami nie interesowa, postanowilimy pj na miejsce zdarzenia. Okazao
si, e miejsce to nie jest oddalone 1500 metrw, jak wczeniej nas informowano, lecz 400-500 metrw od
progu pasa i50 metrw wlewo zgodnie zkierunkiem ldowania.
WIEA KONTROLI LOTW

wiadek 38 PAWE PLUSIN, dowdca kontroli lotw

Po otrzymaniu zpokadu odpowiedzi otym, e wysoko 1500 metrw zostaa osignita, wydaem
komend: zaj 500 metrw wedug cinienia lotniska. Nastpnie zapytaem go Czy ldowae ju na
wojskowym lotnisku?, On odpowiedzia: Oczywicie. Powiedziaem Mu, e ustawione s reflektory, to

znaczy na spotkanie kursu startowego. Nastpnie
powiadomi mnie ozajciu 500 metrw. Powie-
dziaem, e trzeba koniecznie kontrolowa wyso-
ko [] Wodlegoci okoo 1200-1500 metrw
kierownik strefy ldowania [Wiktor Ryenko]
wyda komend: Horyzont wzwizku ztym,
e samolot Tu-154M obniy si poniej cieki
zejcia. Odpowiedzi bya cisza. Wtedy ja, kilka
razy wydaem komend: Odejcie na drugi krg.
Odpowiedzi nie byo. Po kilku sekundach usyszaem lekki wybuch. Chc take ucili, i czno z sa-
molotem miaem cay czas, ale samolot nie reagowa na moje komendy. Po lekkim wybuchu ja kilka razy
wywoywaem sygna wywoawczy 101. Odpowiedzi bya cisza.
MIEJSCE OCZEKIWANIA NA DELEGACJ

wiadek 39 kapitan ALEKSANDR MURAMSZCZIKOW, dowdca oddziau nr 3 rosyjskiej stra-
y poarnej Ministerstwa ds. Sytuacji Nadzwyczajnych ze Smoleska, ktry jako jeden zpierwszych
dotar na miejsce katastrofy polskiego samolotu Tu-154M.
Lotnisko SIEWIERNYJ znajduje si na terenie ZADNIEPROWSKIEGO rejonu, ktry ochrania nasza

jednostka. 7 i10 kwietnia, kiedy przyleciay delegacje rzdowe, my we wzmocnionym skadzie penilimy
sub bezporednio na pasie startw ildowa. Zostay podjte bezprecedensowe wzgldy bezpiecze-
stwa. Mymy stacjonowali na trzecim parkingu.
Kiedy ldowa JAK-40 Ministerstwa Obrony Polski, warunki pogodowe nie byy jeszcze krytyczne. Zle-
wej strony pasa podszed iodszed zwysokoci 3 metrw do gry nasz transportowiec. []
Po 40 minutach usyszelimy nadlatujcy samolot prezydencki. Na lotnisku wczeniej stacjonoway
myliwce. Gdy startoway ipokonyway barier dwiku, sycha byo trzask. I10 kwietnia rano usysze-
limy podobny dwik ipocztkowo nie przywizywalimy do niego znaczenia. Oguszajcego wybuchu
nie byo. By guchy trzask iwszystko.
Nasz pododdzia 2 moje wozy straackie ilotniskowy wz stray poarnej dojeday do miejsca
katastrofy od strony drogi, my zfunkcjonariuszami Federalnej Suby Ochrony pomknlimy naprzeciw
po pasie startowym.
wiadek 40 straak (nie chce poda personaliw)

Akurat byem bardzo blisko, na dworze. Samolot spad na moich oczach. Po prostu spad. Nie byo ad-
nego wybuchu, tylko taki guchy dwik. Jeszcze wpowietrzu zapali si po tym jak zahaczy odrzewa.
wiadek 41 DMITRIJ NIKONOW, kierowca wozu straackiego

Umnie wsamochodzie byo otwarte ono. Ja usyszaem gony
dwik, jakby co si rozpadao. Na pocztku silny wybuch, potem dwa
byski ognia.
wiadek 42 GEORGY POLTAWCZENKO, przedstawiciel prezyden-
ta Miedwiediewa.
Ja iczonkowie delegacji czekalimy na ten samolot. [] Prawie nie
syszelimy zbliajcego si samolotu, nie syszelimy silnikw. Potem usy-

szelimy dziwny dwik, ktry nie brzmia jak uderzenie. Apotem powiedziano nam, e samolot si rozbi.
Bylimy na miejscu katastrofy dosownie po trzech minutach.
wiadek 43 DARIUSZ GRCZYSKI

Wpewnym momencie usyszaem ryk silnikw, anastpnie gony huk. Pobieglimy do samocho-
dw iszybko pojechalimy wstron, skd dobiega huk. Wysiedlimy zsamochodw na kocu pasa
ipobieglimy dalej.
wiadek 44 ALEKSANDRA IGNIATIENKOWA, lekarz
ratownik medyczny Pogotowia Ratunkowego Rejonu Smo-

leskiego zabezpieczajcego wizyt polskiej delegacji.
Centralny Szpital Rejonowy, wioska POKORNOWO, okoo
8 kilometrw od miejsca katastrofy.
Pojechali najpierw straacy. My od razu bylimy za bram,
onierze nam j otworzyli ijechalimy do samolotu, astraa-
cy byli ju wrodku. Tam byo jakie kierownictwo, pokazali
straakom, gdzie jecha, amy za nimi. Syszelimy zreszt co
wrodzaju uderzenia, stuknicia.
wiadek 45 JAROSAW OLECHOWSKI, reporter TVP

Udao mi si przedrze przez ten szczelny kordon milicji.
Widziaem ogon samolotu, polskiego tupolewa. Ley na ziemi.
Rozmawiaem zmilicjantem, ktry wychodzi ztego miejsca.
By dosownie na miejscu katastrofy. On mwi tak: Samolot
lecia bardzo nisko nad ziemi, przechylony na lewe skrzydo. Mniej wicej 450 wynosio to przechylenie.
Zawadzi skrzydem oziemi. Wyry, skrzydo wyryo wziemi taki dugi igboki rw. Po upadku SA-
MOLOT EKSPLODOWA.
wiadek 46 ONA p. TADEUSZA D., posa zabitego nad Smoleskiem.

Usyszaam... Asia, Asia. Wtle sycha byo trzaski, awaciwie to gos mojego ma by wtle,
adominujce byy huk itrzaski. Sycha byo te gosy ludzi, jakby gos tumu. Nie byo to wyrane. Nie
rozpoznaam jakichkolwiek sw. By to krzyk ludzi. Nagranie to trwao dwie, trzy sekundy. Gos ma
by niewyrany. Trzaski to byy krtkie, ostre dwiki. Tak, jakby ama si wafel lub plastik plus dwik
przypominajcy haas wiatru wsuchawce telefonu. (Joanna D., ona posa Leszka D., ktry tu przed
mierci uzyska poczenie ztelefonem ony inagra sowa poegnania na poczcie gosowej; po odsu-
chaniu przez on relacja zostaa skasowana, aAgencja Bezpieczestwa Wewntrznego twierdzi, e kopia
nagrania nie zachowaa si).
Patrz m.in.: youtube.com, youtube.ru, polskie, rosyjskie, angielskie, amerykaskie portale interne-
towe, polskie i rosyjskie telewizje, polskie, rosyjskie i amerykaskie przegldarki internetowe.
Opracowa: Zesp Analiz Systemowych

3
SYMULACJA OSTATNICH
SEKUND LOTU P101
Glenn A. Jrgensen
Wykonano obliczenia dynamiczne dla ostatniego lotu PL 101 i dla trzech rnych dugoci
utraconego skrzyda; utrata kocwki skrzyda o dugoci L=5,54 m jak wyjaniono w raporcie
MAK oraz dodatkowej utraty skrzyda na dugo L=9,5 m oraz L=11,5 m, wykorzystujc na-
wet ostroniejsze podejcie ni przedstawione **. Porwnano wyniki uzyskane za pomoc dwch
metod (prostej powierzchni i CFD Obliczeniowej Dynamiki Cieczy, ang. Computational Fluid
Dynamics) w celu oszacowania wynikowego momentu przechylajcego zwizanego z asyme-
tryczn utrat powierzchni skrzyda.
Wyniki uzyskane z oblicze dynamicznych porwnujemy do podobnych oblicze wykona-
nych niezalenie przy zastosowaniu bardziej zoonych modeli, wskazujc na wysoki poziom
korelacji przy podobnych danych wejciowych.
Oglne wnioski zgadzaj si z tymi przedstawionymi uprzednio: Utrata skrzyda na odcinku
L=5,54 m nie wyjania ani zarejestrowanego kta przechylenia, ani te jego zmiany, a samolot
przelecia z zapasem nad brzoz, ktra miaa spowodowa oderwanie kocwki skrzyda.
** ISTOTNA UWAGA:
rdem parametrw wejciowych wykorzystanych w przedstawianych tu obliczeniach dla
przypadku utraty skrzyda na odcinku L = 5,54 m s dane wejciowe pochodzce z opracowa-
nia CFD autorstwa pana Kowaleczko [9]. Autor korzysta z nich, aby pokaza, e nawet na
podstawie uytych przez niego wartoci utraty siy nonej, jego zdaniem przeszacowa-
nych nie da si wyjani zarejestrowanego kta przechyu. Autor w adnym wypadku
nie akceptuje wartoci zaproponowanych przez p.Kowaleczk.
16-12-2013 (aktualizacja 29-01-2014)
70 SYMULACJA OSTATNICH SEKUND LOTU P101

MODEL
Rys. 1 Definicja ukadu wsprzdnych. Rysunek zapoyczony z [6].
Dla ciaa sztywnego poruszajcego si w trzech wymiarach przedstawiono poniej rwnania ru-
chu. Notacja objaniona w [5].
Zmienne x, y, z odpowiadaj wsprzdnym, z pocztkiem ukadu wsprzdnych umiejscowionym
w rodku masy pojazdu.
O x pooona jest w paszczynie symetrii samolotu i skierowana ku jego dziobowi. O z rwnie
pooona jest w paszczynie symetrii, prostopadle do osi x, a skierowana jest w przyblieniu ku do-
owi. O y dopenia prawoskrtny ukad ortogonalny, kierujc si w przyblieniu ku zewntrznemu
kracowi prawego skrzyda.
Zmienne u, v, w odpowiadaj skadowym wektora liniowej prdkoci chwilowej odpowiednio
wkierunkach osi x, y i z.
Zmienne X, Y , Z odpowiadaj skadowym siy aerodynamicznej odpowiednio w kierunkach osi
x, y i z.
Zmienne p, q i r odpowiadaj skadowym chwilowej prdkoci obrotowej skierowanym odpowied-
nio wok osi x, y i z.
Zmienne L, M, N odpowiadaj skadowym momentw aerodynamicznych skierowanych odpo-
wiednio wok osi x, y i z.
Cho nie oznaczono ich na rysunku, zmienne ,, odpowiadaj wartociom kta obrotu w sto-
sunku do stanu rwnowagi odpowiednio wok osi x, y i z. Std p = d /dt, q = d/dt oraz r = d /dt.
SYMULACJA OSTATNICH SEKUND LOTU P101 71

Std rwnania si mona zapisa jako
Przy wartociach momentw obrotowych wyznaczonych jako
Wspczynniki A, B, C, D i E dane s jako
Moment bezwadnoci Rzd wielkoci Uwaga

w odniesieniu
do
Tabela 1. Rzd wielkoci rnych momentw bezwadnoci.

Rwnania przytoczone powyej s uproszczone poprzez pominicie wyrae w drugiej potdze
przy niewielkich zaburzeniach lub iloczynw zmiennych o niewielkim zakresie waha. Momenty
bezwadnoci Ixy oraz Iyz maj warto zerow tylko dla samolotu symetrycznego. W razie utraty
kocwki skrzyda powyszy przypadek oczywicie nie zachodzi, ale badane tutaj przypadki nadal
s o rzdy wielkoci mniejsze ni gwny moment bezwadnoci Ixx i jako takie mona je pomin.
Std zakadajc, e uproszczone rwnania ruchu mona zapisa jako:
Moment obrotowy wok osi X:
L = A*dp/dt = Ixx*d2/dt2
PARAMETR 727-200 TU-154M JEDNOSTKA

MASA PRZY STARCIE (MAX) 95030 102000 kg
MASA PRZY STARCIE 45360 55300 kg
(PUSTY)
ROZPITO SKRZYDE 32,92 37,55 m
MAX POWIERCHNIA 157.9 201.5 m2
SKRZYDE
PRDKO 1017 950 km/h
WYSOKO 10.36 11.4 m
DUGO 46.7 48 m
SIA CIGU 3x77 3x103 kN
PRZECHYLAJCY MOMENT 1.67x106 (Oszacowanie przez SLUG*FT2
BEZWADNOCI porwnanie z 727)
1.67x106
KONFIG. SILNIKOWA MONTOWANE Z MONTOWANE Z --
TYU TYU
KONFIG. OGONA WYSOKIE T WYSOKIE T
WIDOK Z GRY
Tabela 2. Gwne parametry Tu-154M w porwnaniu z boeingiem 727-200
Uwaga:
Obliczenia przytoczone w treci dodatkw wykorzystuj odmienne nazewnictwo niektrych
zmiennych oraz zwrot osi wsprzdnych Z w porwnaniu z nazewnictwem powyej. Poniewa
wszystkie zmienne zdefiniowane s w treci dodatkw, nie powinno to prowadzi do niejasnoci

MOMENT POCHYLAJCY SPOWODOWANY UTRAT SKRZYDA
Utrata czci skrzyda po jednej stronie samolotu spowoduje powstanie momentu pochylajcego
L, skierowanego wok osi podunej samolotu i wywoanego rnic cakowitej siy nonej po jego
stronie prawej i lewej. Moment pochylajcy wyznacza si jako iloczyn rnicy si F oraz faktycznego
punktu przyoenia takiej siy wypadkowej (RAMI siy). w moment L mona wyznaczy za pomoc
metody powierzchni prostej (patrz dodatek 1) zakadajc rwnomierne rozoenie cakowitej siy
nonej po caej powierzchni skrzyda (patrz rys. 2, po prawej)
Utrata siy nonej zwizana ze Utrata Utrata

zmian jej rozkadu na pozosta- kocwki kocwki
ej czci skrzyda
Rozkad siy nonej skrzyda Utrata siy nonej bezporednio Utrata siy nonej bezporednio
nieuszkodzonego zwizana z utrat kocwki zwizana z utrat kocwki
skrzyda Sia nona skrzyda
Utrata 2 wg CFD
Utrata 1
Rozkad siy nonej skrzyda
uszkodzonego
RAMI RAMI
Rys. 2 Rozkad siy nonej na skrzydle w konfiguracji do ldowania (klapy pod ktem 36), utrata siy nonej i wypadkowe
rami siy uzyskane za pomoc CFD (po lewej) i metody powierzchni prostej (po prawej).
lub mona go wyznaczy precyzyjniej na podstawie zoonych symulacji Obliczeniowej Dyna-

miki Cieczy (ang. Computational Fluid Dynamic CFD), uwzgldniajce faktyczn trjwymiarow
geometri i konfiguracj samolotu [9] (patrz rys. 2 po lewej). Pierwsza metoda w niewielkim zakre-
sie niedoszacowuje siy F (patrz rys. 3b) i przeszacowuje jej rami (patrz rys. 3a), jednak iloczyn
L= F*Arm wyznaczony za pomoc obu tych metod jest bardzo zbliony (patrz rys. 3c).
RODEK UTRACONEJ SIY NONEJ STOSUNEK POZOSTAEJ SIY NONEJ POWSTAY MOMENT ODCHYLAJCY
ODLEGO OD OSI RODKOWEJ
powierzchnia powierzchnia
prosta prosta powierzchnia
prosta
SAMOLOTU, Yc [m]
Rys. 3. Rami Yc a), Stosunek siy pozostaej b) oraz Wypadkowy moment pochylajcy c) wyznaczone za pomoc metody
powierzchni prostej (simple area) oraz symulacji CFD. Dane pochodz z [9].

W pierwszym badanym przypadku (CASE I) po utracie 5,54 m kocwki skrzyda (29% dugoci
skrzyda), pozostaa dugo skrzyda wynosi:
Lr = 18,775 m 5,54 m = 13,235 m
Z Rys. 3c widzimy, e obie metody daj niemale identyczne wyniki jeli chodzi o warto nap-
dzajcego momentu pochylajcego, dlatego te z punktu widzenia wynikw przedstawionych wni-
niejszym opracowaniu nie ma wikszego znaczenia, z ktrej metody korzystamy.
W drugim badanym przypadku (CASE IIb) po utracie 9,5 m kocwki skrzyda (50% dugoci
Lr = 9.3 m
W trzecim badanym przypadku (CASE IIc) po utracie 11,5 m kocwki skrzyda (61% dugoci
Lr = 7.3 m
WYNIKI OTRZYMANE Z OBLICZE DYNAMICZNYCH

Funkcj cig w czasie mona opisa jako granic cigu czasowego, gdzie rnica odstpu po-
midzy kolejnymi wyrazami cigu zbiega do zera. Wyliczenia dynamiczne przedstawione w niniej-
szym opracowaniu przygotowano na podstawie ukadw dyskretnych rwna opisujcych stany
przestrzenne w czasie i zakadajcych czciowo stae warunki, jeli chodzi o rwnowag midzy
cakowitym oporem aerodynamicznym a si cigu itp. w momencie utraty pierwszego fragmentu
skrzyda. Zdarzenie to miao mie miejsce przy (lub ponad) omawianej brzozie, okoo 330m przed
miejscem uderzenia skrzyda o ziemi. Pocztkow prdko pionow wyznacza si cakujc dane
otrzymane z zapisu czujnika przyspieszenia pionowego z wczeniejszej pozycji, dla ktrej prdko
pocztkowa jest znana na podstawie pomiarw GPS. Wysoko nad poziomem gruntu wspomnianej
brzozy wyznacza si przez cakowanie od miejsca zderzenia Z=0m wstecz (a nie przez podwjne
cakowanie danych zarejestrowanych przez czujnik przyspieszenia pionowego, gwnie aby wyeli-
minowa niepewno pomiaru wysokoci na pocztku takiej operacji podwjnego cakowania). Mo-
del woryginale zawiera rwnie wyraenie opisujce opr aerodynamiczny zwizany z obrotem
skrzyde samolotu wok jego osi podunej (przechy), ale jako e wyraenie owo miao tylko bardzo
niewielki wpyw na mechanik ruchu (~1 to 2 kta przechyu), pominito je, aby unikn bezcelo-
wych dyskusji na jego temat.
Gwny wpyw na spowolnienie zmiany kta przechyu pod koniec ruchu zwizany jest ze zmian
lokalnego kta natarcia spowodowan jego obrotem cznie z przemieszczaniem si ku doowi zro-
snc prdkoci samolotu niemale odwrconego do gry nogami.

Kt przechyu
Odlego od punktu utraty kocwki skrzyda
Kt przechyu
Model wykorzystany w niniejszej pracy
UTRATA SIY NONEJ = 12,5%
Rys. 4. Porwnanie kta przechyu wyliczonego za pomoc modelu opisanego w niniejszej pracy (linia niebieska) oraz za pomoc modelu
z [8] (czerwona linia kropkowana) dla niemale tych samych danych wejciowych: utraty 12,5% siy nonej. Zauwamy, e utrata 12,5%
siy nonej nie przypomina faktycznego przypadku P101. Warto 12,5% odpowiada utracie wikszej czci skrzyda, istniej te
inne rozbienoci w stosunku do faktycznego przypadku P101 (patrz [9]) Warto 12,5% przywoano wycznie w celu porwnania
wynikw uzyskanych z wykorzystaniem dwch rnych modeli. Jak wida powyej, przy tych samych danych wejciowych oba modele
daj niemale te same wyniki.
Rys. 5. Kt przechyu uzyskany z modelu wykorzystanego w niniejszej pracy (linia niebieska) dla rnych wartoci utraty siy nonej oraz
kt przechyu uzyskany metod z [8] dla utraty 12,5% siy nonej. Dane zarejestrowane przez czarn skrzynk przedstawiono jako czarne
kwadraciki. Widoczna jest silna korelacja midzy ktem przechyu wyliczonym a zarejestrowanym dla dugoci utraconego fragmentu
skrzyda w przedziale midzy 8,8 m a 11,5 m. Ostateczny wyliczony kt przechyu dla tego przedziau wynosi od 130o do 160o.

Rys. 6. Im duszy fragment skrzyda utracono, tym wyej nad brzoz musi znajdowa si samolot, aby osign waciwe pooenie czub-
ka lewego skrzyda przy zetkniciu z ziemi. Dla utraty okoo 15% o 21% siy nonej wyliczony i zarejestrowany kt przechyu wykazuj
wysok korelacj. Odpowiada to wysokoci od poziomu gruntu przy brzozie od 27 m do 35 m.
Rys. 7. Trajektorie pozioma i pionowa razem z wyliczonym ktem przechyu jako funkcj odlegoci od brzozy w przypadku utraty
kocwki skrzyda o dugoci L= 5,54 m. Warto zauway, e lewe skrzydo nie osiga waciwego punktu zetknicia z ziemi. Aby tak
si stao, potrzeba by niemale podwojenia wysokoci nad brzoz (9 m) w porwnaniu z 5 m stwierdzonymi w raporcie MAK, ale nawet
wtedy kt przechyu stanowiby tylko poow ostatecznej wartoci z zapisu.

Jak wida na rys. 7, ani miejsce zetknicia czubka skrzyda z ziemi, ani te kt pochylenia nie
koreluj z obserwacjami oraz danymi zarejestrowanymi, tzn. utrata kocwki skrzyda o dugoci
L=5,54 m nie moe stanowi wyjanienia katastrofy P101.
Wysoko ponad poziomem gruntu w miejscu, gdzie staa brzoza, dla przypadku z utrat kocwki
skrzyda wyznacza jedynie Kowaleczko [8]. Jeli przyjmie si do oczywiste zaoenie, e samolot
powinien zetkn si z ziemi tam, gdzie faktycznie do tego doszo, wida z danych w [8], e wysoko
ponad brzoz wyznaczona przez Kowaleczko to 20 m.
Rys. 8. Rysunek zaczerpnity z [10]. Trajektoria pionowa lewej kocwki skrzyda (dolna czerwona linia) zgodna z wyznaczon wob-
szernym modelu Kowaleczko [8]. Ta sama krzywa przesunita w gr do momentu, kiedy punkt zetknicia z ziemi staje si zgodny
zfaktyczn zgoszon lokalizacj jak opisano w [8].
Z Rys. 8 wida, e wysoko nad brzoz wynosi wg Kowaleczko H=11 m. Jak opisano w [10],korzy-
stajc z prawidowej wysokoci nad poziomem gruntu na miejscu katastrofy zgodnie z ustaleniami
MAK oraz biorc pod uwag geometri skrzyda, wyniki uzyskane na podstawie tych samych da-
nych z [8] pozwalaj okreli wysoko ponad poziomem gruntu w miejscu gdzie rosa brzoza na
H=13,7m. Zgodnie z rys. 6 wysoko dla utraty 12,5% siy nonej, wartoci okrelonej za pomoc
modelu zawartego w niniejszej pracy, wynosi okoo 12m. Rnic midzy tymi dwoma wielkociami,
dH=7 m, wie si z efektem energii przy zderzeniu dodanym w pracy Kowaleczko jako nieskutecz-
na prba uzyskania jakiej korelacji z faktycznie zarejestrowanymi wartociami.

Rys. 9. Trajektorie pozioma i pionowa podane cznie z wyliczonym ktem przechyu jako funkcj odlegoci od brzozy w przypadku,
gdzie dugo utraconego fragmentu skrzyda wynosia L= 9,5 m. Warto zauway, e lewe skrzydo wchodzi w kontakt z podoem we
waciwym miejscu, oraz e wyliczony kt przechyu odpowiada z du dokadnoci ktowi przechyu zarejestrowanemu przez czarn
skrzynk. Puap lotu i pooenie zarejestrowane przez system FMS w momencie utraty zasilania elektrycznego odpowiadaj wyliczonym
trajektoriom. Wysoko nad poziomem gruntu przy brzozie wynosi H=35 m.
Fig. 10. Zblienie ostatniego fragmentu trajektorii poziomej w przypadku, gdzie dugo utraconego fragmentu skrzyda wynosia
L= 9,5 m.
Warto zauway wysok korelacj z faktycznym miejscem katastrofy cznie ze ladami na ziemi.

Rys. 11. Trajektorie pozioma i pionowa podane cznie z wyliczonym ktem przechyu jako funkcj odlegoci od brzozy w przypadku,
gdzie dugo utraconego fragmentu skrzyda wynosia L= 11,5 m. Warto zauway, e lewe skrzydo wchodzi w kontakt z podoem we
waciwym miejscu, oraz e wyliczony kt przechyu odpowiada z du dokadnoci ktowi przechyu zarejestrowanemu przez czarn
skrzynk. Puap lotu i pooenie zarejestrowane przez system FMS w momencie utraty zasilania elektrycznego odpowiadaj wyliczonym
trajektoriom. Wysoko nad poziomem gruntu przy brzozie wynosi H=35 m.

WNIOSKI
Utrata fragmentu skrzyda o dugoci L=5,54 m nie wyjania zarejestrowanego kta przechy-
u ani te tempa zmiany kta przechyu oraz w takiej sytuacji samolot zetknby si z podoem
zbyt wczenie jeli zakadamy wysoko ponad poziomem gruntu przy brzozie rwn 5 m. W tym
przypadku czubek lewego skrzyda znajdowaby si zaledwie kilka metrw nad ziemi na dugim
zadrzewionym i poronitym rolinnoci odcinku przed zetkniciem si z ziemi, wic mona by si
spodziewa jego powanych kolizji z drzewami na tyme dugim odcinku przed zetkniciem z ziemi.
Utrata fragmentu skrzyda o dugoci L w przedziale pomidzy 8,8 m a 11,5 m skutkowaby:
wysok korelacj zarejestrowanych ktw przechyu z wyliczonymi wartociami tego parametru,
waciwym pooeniem miejsca pierwszego zetknicia skrzyda z podoem,
wysok korelacj z ostateczn pozycj GPS zarejestrowan przez system FMS,
wysokoci przelotu nad ziemi przy brzozie w przedziale midzy 27 m a 35 m,
ostatecznym ktem przechyu (bez interwencji pilota) w przedziale midzy 130o a 160o
Std wynika bardzo jasno wniosek oglny: skrzydo nie zostao oderwane przez brzoz jak
to si twierdzi; samolot przeleciaby z zapasem nad wspomnianym drzewem. Wniosek ten jest
spjny z danymi z [8], przyjmujc zaoenie, e do katastrofy samolotu doszo we wskazanym
miejscu.

DODATEK 1. METODA POWIERZCHNI PROSTEJ

cx(x) stanowi lokaln warto dugoci ciciwy jako funkcji odlegoci mierzonej od linii diametralnej samolotu.

DODATEK 2. SYMULACJE DYNAMICZNE
UTRATA KOCWKI SKRZYDA O DUGOCI 5,54 m

ODNONIKI.
[1] Final Report Tu-154M Tail Number 101, Republic of Poland. MAK report Eng. version. (MAK
Report).
[2] . . , . . , . . , -
154, page 19.
[3] -154, Moskva 1985. .., .., ..
[4] Additional aspects of the Smolensk Aircrash, Glenn A. Jrgensen.
[5] Aerodynamics for Engineering Students. Third edition. E.L.Houghton and N.B. Carruthers
1986.
[6] Introduction to Aircraft Stability and Control Course Notes for M&AE 5070 David A. Caughey.
Sibley School of Mechanical & Aerospace Engineering Cornell University Ithaca, New York
14853-7501
[7] REAKCJA SAMOLOTU NA AERODYNAMICZN NIESYMETRI SKRZYDA, Grzegorz Kowa-
leczko, Mirosaw Nowakowski, Andrzej yluk
[8] REKONSTRUKCJA OSTATNIEJ FAZY LOTU SAMOLOTU TU-154M. Prof. Dr hab. in. Grzegorz
Kowaleczko, 31-dec-2013. (Published 04.01.2014).
[9] CFD results for TU-154M in landing configuration for an asymmetrical loss in wing length and
including wing twist. Not Yet Published, Glenn A. Jrgensen.
[10] Ground Contact Analysis. Jan-2014- Glenn A.Jrgensen

4
Jak zgin Prezydent RP:
corpus delicti
pod nogami D. Tuska
Miejsce w kadubie - rozerwania salonki prezydenckiej.
Prawa burta A z czci salonki prezydenckiej. Grna cz burty z napisem Republic of Poland wywinita na zewntrz. Po prawej
stronie widoczny fragment rozerwanej futryny po wyrwanych drzwiach salonki prezydenckiej.
102 Jak zgin Prezydent RP: corpus delicti pod nogami D. Tuska
Czerwonym okrgiem zaznaczono w kadubie miejsce wyrwania fragmentu C prawej burty salonki oraz toalety prezydenckiej.
Fragment poszycia B z drug

czci litery L oraz fragmentem
litery A, lecy w poowie
odlegoci pomidzy odamkami
A i C salonki prezydenckiej.
POOENIE ELEMENTW SALONKI PREZYDENCKIEJ

NA MIEJSCU UPADKU TU-154M
A Prawa burta z czci salonki prezydenckiej, z fragmentem napisu REPUBLIC OF POLAND.

B Fragment poszycia z czci litery L oraz fragmentem litery A.
C Fragment wyrwanej prawej burty salonki.
D Siedzisko kanapy salonki prezydenckiej.
E Zalepione drzwi salonki prezydenckiej.
Jak zgin Prezydent RP: corpus delicti pod nogami D. Tuska 103
Miejsce rozerwania poszycia prawej burty Tu-154M nr 101.
Na pierwszym planie wyrwany fragment C prawej burty salonki i toalety prezydenckiej z widocznymi otworami okiennymi. W tle
Donald Tusk skadajcy wieniec.
Analogiczny fragment burty z oknami Tu-154M nr 102 podczas remontu w Samarze. Na miejscu zdarzenia brak kolektora gorcego
powietrza pod oknami oraz rurek wokokiennych rozprowadzajcych gorce powietrze wewntrz konstrukcji poszycia.
Kadr z filmu 1,24 zrobiony chwil po zdarzeniu. Czerwon elips zaznaczony wyrwany fragment prawej burty salonki prezydenckiej.
Na wierzchu burty ley wyrwany slot prawego skrzyda.
Kadr z filmu Sawomira Winiewskiego zrobiony okoo 15 minut po zdarzeniu. Czerwon elips zaznaczony wyrwany fragment prawej
burty salonki prezydenckiej. Na wierzchu burty ley wyrwany slot prawego skrzyda.
Ad. 2 Fragment wyrwanej prawej burty z salonki prezydenckiej. Widok od rodka konstrukcji. Na wierzchu burty ley wyrwany slot
prawego skrzyda.
Czerwonym kkiem zaznaczono fragment prawego obramowania otworu okiennego salonki prezydenckiej.
Czerwonym kkiem zaznaczono fragment litery A napisu nadokiennego.
Wyrwane drzwi salonki prezydenckiej.
Zalepione drzwi salonki prezydenckiej nad blatem stou.
Czerwonym okrgiem zaznaczono miejsce drzwi wyrwanych z salonki prezydenckiej.
Siedzisko kanapy salonki prezydenckiej na miejscu zdarzenia.
Kanapa salonki prezydenckiej w Tu-154M nr 101.
Widok fragmentu prawej burty od strony wewntrznej konstrukcji Rozerwana i powyginana rurka z szeregiem otworw sucych
na miejscu zdarzenia. do rozprowadzania gorcego powietrza wewntrz poszycia oraz
nadmuchu do ogrzewania przedziau pasaerskiego.
Nadpalona pianka izolacyjna otulajca wrgi samolotu. Widoczny Rozbita i okopcona szyba okna prezydenckiej toalety. Rozerwana
brak materiaw ocieplajcych burt. i nadpalona tapicerka wewntrzna. Wydmuchnite ocieplenie
ikonstrukcja burty.
Czerwonym okrgiem zaznaczono miejsce okopconej szyby okna na styku toalety i salonki prezydenckiej.
Na pierwszym planie widoczny czerwony pas malowany na poszyciu kaduba pod lini okien. Pod lecym poszyciem burty widoczne
wypalone od wysokiej temperatury dba trawy. Rozbite i okopcone okno toalety prezydenckiej.
Fragment C obramowania otworu okiennego salonki prezydenckiej na miejscu zdarzenia.
Fragment A obramowania otworu okiennego salonki prezydenckiej z napisem Republic of Poland. Widok umytej i zregenerowanej
czci na miejscu skadowania odamkw.
Rozerwane otwory: drzwiowy i okienny, wywinite na zewntrz i do gry poszycia.
Rozerwana futryna drzwi salonki prezydenckiej. Na pierwszym planie widoczne fragmenty liter O i L
Strzpy poszycia B z drug czci litery L oraz fragmentem litery A, lece w poowie odlegoci pomidzy odamkami burty isa-
lonki prezydenckiej.
Widok fragmentu B prawej burty. Druga cz litery A napisu nadokiennego widoczna od spodu, po prawej stronie.
Wywinite na zewntrz poszycie fragmentu B bocznej burty salonki prezydenckiej. W prawym dolnym rogu widoczny czerwony pas
malowania podokiennego. Widoczne oderwane od poszycia usztywnienia poprzeczne i podune. Brak materiaw izolacji termicznej.
Czerwonym okrgiem zaznaczono okno, ktrego rozerwane fragmenty omwiono powyej. Przy tym oknie znajdowa si fotel prezy-
denta. Niebieska linia pokazuje miejsca rozerwania poszycia zewntrznego.
Czerwonym okrgiem zaznaczono miejsce rozerwanego okna salonki prezydenckiej.
Czerwonym okrgiem zaznaczono miejsce na pododze w salonce prezydenckiej, do ktrej przymocowany by fotel i kanapa.
Czerwon strzak pokazano wzajemne pooenie prawej i lewej czci okna salonki prezydenc-
kiej. MAK w grafice raportu, przedstawiajcej odamki Tu-154M, ukry miejsce upadku fragmentu C
rozerwanej burty salonki prezydenckiej.
Oba uzupeniajce si fragmenty obramowania okna salonki prezydenckiej zostay zlokalizowa-
ne w odlegoci 28 metrw od siebie, w kierunku prostopadym do kierunku przemieszczania si
Tu-154M.
Takie wzajemne pooenie jednoznacznie wskazuje na eksplozyjny charakter przemieszczenia
si ich na miejscu zdarzenia.
UWAGA!
Miejsce upadku fragmentu prawej burty z fragmentem obramowania okna salonki prezydenckiej
nie zostao wymienione w wykazie odamkw w Raporcie MAK.
CORPUS DELICTI wybuchu Tu-154M pod nogami Tuska. Wyrwany, rozerwany i nadtopiony panel wewntrznej tapicerki kaduba
Tu-154M.
5 rekonstrukcja miejsca katastrofy
114 REKONSTRUKCJA MIEJSCA KATASTROFY

Opracowa: in. Marek Dbrowski
REKONSTRUKCJA MIEJSCA KATASTROFY 115

6
aNALIZA ZNISZCZENIA
wybranych FRAGMENTW
lewego skrzyda
ROZERWANE POSZYCIE ODEJMOWANEJ GRNEJ CZCI LEWEGO SKRZYDA

POMIDZY CENTROPATEM A ODERWAN KOCWK SKRZYDA.
Pierwsza rekonstrukcja lewego skrzyda.
Druga rekonstrukcja lewego skrzyda.
116 ANALIZA ZNISZCZENIA wybranych FRAGMENTW lewego skrzyda

Porwnanie rozmieszczenia charakterystycznych oznakowa grnego poszycia w rekonstrukcji
lewego skrzyda.
ANALIZA ZNISZCZENIA wybranych FRAGMENTW lewego skrzyda 117

To samo miejsce na grnym poszyciu wystpuje dwukrotnie.
WNIOSKI:
Z analizy porwnawczej wynika, i ten sam symbol przypisany jednemu miejscu wystpuje DWU-
KROTNIE. Jedynym wyjanieniem takiego stanu rzeczy jest stwierdzenie, i grne poszycie nie po-
chodzi z lewego skrzyda Tu-154M, ktry uleg destrukcji 10.04.2010 roku.

ANALIZA ROZMIESZCZENIA NITW SPAJAJCYCH
ODKRCANE POSZYCIE GRNEJ POWIERZCHNI PATA
NA EBRZE NR 22 PRAWEGO SKRZYDA.
UWAGI:
Z analizy rozmieszczenia nitw wynika, i grne poszycie OCzK, uyte w rekonstrukcji lewego
skrzyda na pycie lotniska, pochodzi z prawego skrzyda.

Widok wyrwanego grnego poszycia prawego skrzyda, uytego nastpnie do rekonstrukcji skrzy-
da lewego.
Rekonstrukcja grnego poszycia lewego skrzyda.

UWAGI:
Widoczna olbrzymia dziura w grnym poszyciu, pomidzy ebrami nr 14 a 31, stanowicym cz
kesonu paliwowego baku nr 3.
Przednia cz skrzyda (paszczyzna natarcia) w postaci slotw jest praktycznie zachowana. To
samo mona powiedzie o czci tylnej zoonej z praktycznie nienaruszonego deflektora, zrekon-
struowanych lotek i fragmentw klapy zaskrzydowej. Rozerwanie poszycia wzdu konstrukcji po-
dunej (stingerw) wiadczy o dziaaniu fali rozrywajcej wzdu konstrukcji skrzyda.
ZNISZCZENIE SKRZYDE WEDUG PROKURATURY ROSYJSKIEJ
Geneza rozpadu skrzyde tak zostaa opisana w protokole ogldzin wraku sporzdzonym
przez prokuratur rosyjsk 17 wrzenia 2010 r.:
Lewe skrzydo:
1. cz lewego wspornika skrzyda od grzebienia kierujcego do lewej podstawowej podpr-
ki podwozia. Cz kesonowa skrzyda zniszczona wskutek hydraulicznego uderzenia, paliwa
znajdujcego si w zbiorniku, wyrwane jest grne poszycie. Cakowicie zniszczone s ebra.
Zerwana jest belka mocujca klap. Cz klapy rozstrzpiona jest na malekie fragmenty.
2. lewa rodkowa cz skrzyda z podprk podwozia. Zbiornik keson zniszczony, grna cz
wybita wskutek hydraulicznego udaru paliwa. Podprka podwozia nie jest zniszczona. Klapa
krokodylowa przedniego zastrzau posiada wgniecenia i uszkodzenia. Na grnej czci skrzyda,
od gondoli podwozia do pokadu znajduj si rozerwane pokrycia, wgniecenia. Klapa: grna
sekcja od strony pokadu zgnieciona, pokrycie zniszczone. Dolna sekcja rozerwane pokrycie
i przebicia wskutek zderzenia si z przedmiotami znajdujcymi si na ziemi. Napd rubowy
klapy odamany. Kocwka gondoli podwozia oderwana.
Co waniejsze, identyczny mechanizm zniszczenia opisany jest w wypadku analizy destruk-

cji prawego skrzyda:
1. prawy wspornik skrzyda. Grna i przednia cz pokrycia zerwana w wyniku uderzenia hy-
draulicznego paliwa. Dolna cz pokrycia bardzo znieksztacona z oderwanymi dwigarami.
ebra kesony zdeformowane i oberwane. Sekcja klapy zerwana z prowadnic.
2. prawa wspornikowa cz skrzyda. Po lewej przedniej czci skrzyda wyrwane pokrycie, po-
wstae wskutek uderzenia hydraulicznego paliwa. Odksztacenia wrgw z oderwaniem od po-
krycia. Odksztacenia i oderwanie eber kesonu. Grzebie kierujcy zgnieciony. ()
Wniosek: wedug prokuratury rosyjskiej skrzyda lewe i prawe zostay zniszczone w ten sam spo-
sb, na skutek wybuchu wewntrznego, nazywanego przez nich hydraulicznym uderzeniem paliwa

ZNISZCZENIA ODERWANEJ KOCWKI I RODKOWEJ CZCI
SKRZYDA LEWEGO.
Kierownica aerodynamiczna na grnej powierzchni oderwanej kocwki skrzyda
Miejsce znalezienia: sektor 14
Budowa zewntrznej kierownicy aerodynamicznej (na dole)
Kierownica aerodynamiczna na krawdzi oderwanej kocwki skrzyda.

Ksztat wygicia kierownicy. Widok z przodu (obrys)
Uszkodzenia: pynne, faloksztatne wygicie tylnej czci w kierunku kocwki skrzyda (widoczne
w obrysie) poczone ze zgiciem tylnej czci kierownicy do dou, od siy poprzecznej dziaajcej
od strony przeomu skrzyda na zewntrz. Tylna cz stopki kierownicy przeamana w poprzek,
wyrwana z poszycia. W zwizku z brakiem zarysowa lakieru na kierownicy w kierunku ruchu sa-
molotu najbardziej prawdopodobny mechanizm powstania uszkodzenia to oparcie si lub uderzenie
oderwanego skrzyda kierownic o podoe na miejscu upadku, analogicznie jak w przypadku lotki.
Wielokrotne, rwnolege pknicia poszycia, koczce si na kierownicy, wiadcz o wybuchu. Ich
zakrzywienia (loki) mogy by czciowo spowodowane przez uderzenie w ziemi.

Fragment dwigara nr 1
Miejsce znalezienia: nieznane
Budowa dwigara nr 1
Przekrj dwigara nr 1. Grna pka w ukadzie T, dolna w ukadzie L.

Fragment dwigara nr 1 w obrysie, widok z tyu (od rodka skrzyda)
Zniszczenia: podune zamanie lub przecicie wzdu rodnika (strzaka bkitna) z utrat dolnej
pki. Na zachowanym fragmencie pki niewielki fragment poszycia (strzaka ta). Brak 2 eber
(strzaki zielone) oddzielonych od ktownikw mocujcych do dwigara, przy czym zachowa si
wski fragment ebra (po lewej stronie zdjcia) zamocowany do dwigara i pierwszej podunicy,
nienoszcy ladw miadenia ani zginania. Trzecie ebro zgite, rwnie niezamocowane do k-
townika mocujcego, prawdopodobnie uoone luzem (strzaka liliowa). wiadczyoby to o wyrwa-
niu wszystkich znajdujcych si w analizowanym fragmencie kesonu eber na podporach lub w ich
bezporednim ssiedztwie. Od strony kesonu (strzaka czarna) duy fragment poszycia z zagiciem
i przebiciem na wylot o nieregularnych krawdziach, z zbem (strzaka pomaraczowa). Brak
podunicy na niezniszczonym odcinku poszycia midzy przebiciami. Za dwigarem zakoczenie
pierwszej podunicy z rozdarciem poszycia na jej przedueniu i styku z technologicznym zako-
czeniem pki dwigara (strzaka fioletowa). W warunkach naturalnych jedyny moliwy mechanizm
omawianego pknicia dwigara wzdu to zamanie wskutek gwatownej rnicy cinie (wybuch).
Uwaga: brak wgniece od uderze w dwigar. Element pooony w obrysie w bezporednim
ssiedztwie oderwanej kocwki lewego skrzyda. Geometria oraz zachowanie pki o profilu T
(strzaka czarna) wskazuje, e element pochodzi ze skrzyda prawego. Jest to fragment grny, o czym
wiadczy rozstaw podunic, charakterystyczny dla grnej powierzchni skrzyda (mniejszy ni dla
powierzchni dolnej strzaki brzowe).
Sam fakt, e element ze skrzyda prawego Rosjanie uoyli w obrysie lewego skrzyda na potrzeby
polskiej Prokuratury Wojskowej pokazuje z jednej strony, e nie zachoway si analogiczne elementy
lewego skrzyda, z drugiej e rosyjska rekonstrukcja jest niewiarygodna i kadorazowo wymaga
dodatkowej weryfikacji w celu ustalenia rzeczywistych uszkodze lewego skrzyda, ktre w rzeczy-
wistoci s znacznie wiksze ni oficjalnie opisano.

DOLNY PANEL POSZYCIA DOCZEPNEJ CZCI SKRZYDA
(Z SZACHOWNIC) Z FRAGMENTEM KLAPY ZASKRZYDOWEJ.
Miejsce znalezienia: sektor 8 (waciwe wrakowisko)
Zniszczenia: mocne (o ok. 180 stopni) wygicie przedniej krawdzi z przynajmniej czciowym
zachowaniem dwigara nr 1 oraz zamontowanych do poszycia fragmentw eber (amane wzdu).
Czciowe rozejcie si poszczeglnych paneli na szwie. Brak noska skrzyda. Prawdopodobny me-
chanizm powstania uszkodze: nadcinienie w rodku kesonu. Wielokrotne, rwnolege pknicia
poszycia, koczce si na poprzecznym elemencie konstrukcji (wzmocnieniu) wiadcz o wybuchu.
Ich wygicia mogy czciowo powsta od uderzenia w ziemi.

FRAGMENT POSZYCIA DOLNEGO LEWEGO SKRZYDA
(Z SZACHOWNIC) WRAZ Z FRAGMENTEM KLAPY
ZASKRZYDOWEJ Z PROWADNIC NR 4
Cz przednia dolnego poszycia pozbawiona noska.
Prowadnica klapy zaskrzydowej nr 4.
Miejsce oderwania owiewki prowadnicy nr 4.
Miejsce rozerwania i ode-

rwania owiewki prowadnicy
nr 4.

Oderwana owiewka nr 4 przy szosie Kutuzowa.
Fragment klapy zaskrzydowej przy centropacie z miejscem oderwania owiewki nr 3. Klapa za-
skrzydowa rozerwana wzdu tylnej podunicy.
Klapa zaskrzydowa lewego skrzyda.

Czerwonymi liniami pokazano miejsca rozrywania poszycia klapy. Krzyyki oznaczaj fragmenty
owiewek i poszycia, ktrych nie zidentyfikowano.

UWAGA.
Na podstawie analizy destrukcji, mona przyj, i poszycie klapy zaskrzydowej zostao roze-
rwane wzdu dolnej podunicy, rwnolegej do krawdzi spywu W MIEJSCACH MOCOWANIA
OWIEWEK PROWADNIC.
Miejsce w klapie zaskrzydowej po wyrwanej owiewce prowadnicy nr 5.
Wyrwana owiewka nr 5.
Owiewka nr 5. Przy szosie Kutuzowa.

Budowa zewntrznej klapy zaskrzydowej.
Fragment klapy zaskrzydowej (nr 24) rozerwanej wzdu tylnej krawdzi podunicy.
Fragment klapy zaskrzydowej rozerwanej wzdu tylnej krawdzi podunicy.


Fragment klapy zaskrzydowej (nr 22) rozerwanej wzdu przedniej krawdzi podunicy.
Fragment klapy zaskrzydowej rozerwanej wzdu przedniej krawdzi podunicy. Fragment ten
pochodzi z PRAWEGO skrzyda i zosta uoony w miejscu rekonstrukcji skrzyda lewego.
Niezidentyfikowany fragment ebra ze skrzyda

Miejsce znalezienia: sektor 14, wiszcy na brzozie dr. Bodina

Lokalizacja i wygld eber w skrzydle doczepnym. W zewntrznej czci widoczne ebra posiada-
jce 1 rzd otworw ulgowych, analogiczne jak analizowany fragment.
Zniszczenia: lady rozerwania z niewielkimi zbami na czci przeomu, poprzeczne wybrzusze-
nie, niewielkie, nieregularne przebicia od odamkw, wiadczce o wybuchu.
Uwagi: brak moliwoci utrzymania si analizowanego elementu midzy cienkimi gaziami w
czasie hipotetycznego uderzenia samolotu w brzoz.
W opracowaniu wykorzystano materiay in. Marka Dbrowskiego. Zdjcia pochodz z archiwum

Zespou Parlamenatrrnego i strony internetowej Zespou Prezesa Rady Ministrw.

7
Wybuch wewntrz
skrzyda samolotu
dr Grzegorz Szuladziski1
Celem niniejszej analizy jest przedstawienie swoistego typu wybuchu wewntrz skrzyda; zda-
rzenie, ktre wywoaoby wypadkowy popd oddziaujcy na skrzydo i skierowany ku doowi.
Naley pamita o pewnych podstawowych, majcych tu zastosowanie zasadach. Pierwsza z nich
mwi nam, e jeli wybuch ograniczy si do przestrzeni wewntrznej skrzyda nie naruszajc jego
poszycia, nie powstanie wypadkowy popd oddziaujcy na skrzydo. Druga mwi, e jeli w wyni-
ku wybuchu poszycie zostanie rozerwane zarwno od strony wierzchniej, jak i od strony spodniej
skrzyda, sia wypadkowa moe rwnie by bliska zeru i prostopada do ciciwy. Jeli jednak chcie-
libymy uzyska popd skierowany ku doowi, najlepiej byoby umieci materia wybuchowy nie-
daleko poszycia strony wierzchniej tak, eby to ono zostao rozerwane i eby zadziaaa sia odrzutu.
Dobrze byoby, gdyby kierowana ku doowi fala uderzeniowa nie rozerwaa poszycia spodniego,
ajedynie je wybrzuszya.
Dokonano symulacji takiego zdarzenia z paskim adunkiem wybuchowym, ktry umieszczono
wzdu powierzchni wierzchniej strony skrzyda (rys. 1) a nastpnie zdetonowano. Fragment skrzyda
w przyblieniu odpowiada analogicznej czci skrzyda samolotu Tu-154M.
Model obliczeniowy przedstawiono rwnie na Rysunkach 2 i 3. Poza adunkiem i elementami
konstrukcyjnymi skrzyda modelowane jest rwnie powietrze (czarna siatka) w objtoci nieco wik-
szej ni wycinek skrzyda. Pozwala to na obserwacj zmian cinienia oraz wzajemnych oddziaywa
rodka wybuchowego, powietrza i konstrukcji. Cinienia zwizane z si non oraz oporem aerody-
namicznym (rys.4) rwnie uwzgldniono w symulacji, jednak ich wpyw na naprenia iodkszta-
cenia odcinka skrzyda jest niewielki.
Odcinek skrzyda ograniczony jest dwiema paszczyznami sztywnymi, po jednej w kadym prze-
kroju. Paszczyzny te s nieprzenikalne dla elementw konstrukcyjnych, jednak cay odcinek skrzyda
moe si przesuwa wzdu dowolnej z nich. Jedynie mocowania eber trzech podunic ograniczono,
jeli chodzi o moliwo ruchu wzdunego. Reakcje w tych punktach, szczeglnie w kierunku piono-
wym, daj nam wielko oddziaujcej na skrzydo siy wybuchu w kierunku pionowym.
1 Nota techniczna nr 201 (2/14) Analytical Service Company (www.simulate-events.com)
134 Wybuch wewntrz skrzyda samolotu

SZCZEGY
Konstrukcja wykonana jest ze stopu aluminium 2024-T3 z wyjtkiem podunic (uwidocznionych
jako linie) wykonanych ze 7075-T6. Biorc pod uwag sposb modelowania, podunice nie odgry-
waj tutaj szczeglnej roli.
Wykorzystany materia wybuchowy mia grubo 7,5 mm, gsto 800 kg/m 3 i warto energe-
tyczn 1,25 MJ/kg. (Znacznie mniej ni trotyl o wartoci energetycznej 4,61 MJ/kg). Jeli taki rodek
wybuchowy umiecimy pod 4 mm poszyciem (jak na przykad w okolicy tylnej podunicy), moemy
spodziewa si prdkoci odrzutu poszycia do 500 m/s. W tym miejscu prdko tak niemale osi-
gnito, jednak reszta poszycia odpadaa znacznie wolniej; typowa prdko miecia si w przedziale
od 40 do 50 m/s.
Ciekawe moe by porwnanie popdu skierowanego pionowo (rys.11) z popdem skierowanym

wzdu skrzyda, prostopadle do paszczyzn wydzielajcych jego odcinek (rys.12). Ta druga warto
jest wiksza, przede wszystkim dlatego, e przyoona jest do wikszej powierzchni. Jednak ma ona
jednoczenie mniejsze znaczenie, jako e paszczyzny ograniczajce s sztywne. Aby urealni t
skadow, trzeba by poszerzy odcinek tak, aby obejmowa on sekcj skrzyda pomidzy dwoma
kolejnymi ebrami. Gdyby rodek wybuchowy umieszczono tylko w tej sekcji, ebra rozeszyby si
wzdu osi skrzyda, znaczco zmniejszajc rzeczywist warto popdu odbitego. Niemniej jednak
wpyw osiowy mgby spowodowa odbicie skrzyda po jednej ze stron, a takie nage szarpnicie
byoby odczuwalne na kadubie.
Popd skierowany pionowo jest istotny sam w sobie, gdy przy odpowiednio duej jego wielkoci
moe on mie wpyw na trajektori lotu. Ograniczenie odcinka tak, jak zrobiono to tutaj, sugeruje,
i odcinek w miaby stanowi cz znacznie szerszego cigego fragmentu skrzyda. To z kolei
prowadzi nas do wniosku, e adunek musiaby zajmowa znacznie wicej przestrzeni anieli tu wy-
modelowano. Ale nawet bez wchodzenia w szczegy dotyczce jego wymiarw naley zauway, e
wypadkowy popd skierowany pionowo moe by podobny do wyliczonego tutaj jeli tylko dochodzi
do rozerwania poszycia strony wierzchniej skrzyda przy jednoczesnym utrzymaniu integralnoci
poszycia po jego stronie spodniej przez duszy czas.
Powstaje pytanie o wielko wartoci popdu w razie gdybymy chcieli wyciga wnioski zwizane
z katastrof w Smolesku w 2010 roku. Z opublikowanych rde znamy wielko popdu skierowa-
nego pionowo, oddziaujcego na skrzydo. Wyliczone tu wartoci okazuj si niewielkie w porw-
naniu z tym, do czego doszo tam. Innymi sowy, aby uzyska istotn warto popdu skierowanego
pionowo, adunek wybuchowy musiaby si znajdowa na sporym odcinku caej rozpitoci skrzyde.
Scenariusz taki nie wydaje si realistyczny, biorc pod uwag okolicznoci tamtej katastrofy.
Naley rwnie doda, e symulacja trwaa duej ni tu pokazano, do 10 ms. W dalszym toku jej
trwania nie dochodzio ju do adnych istotnych zmian poza tym, e zaczynao by widoczne odbi-
cie poszycia po spodniej stronie skrzyda, a wielko popdu skierowanego pionowo dochodzia do
niemale 1000 N-s. (Prosz zapozna si z animacj, link poniej.)
Wybuch wewntrz skrzyda samolotu 135

Rys.1 Odcinek skrzyda prostopady do krawdzi wiodcej. adunek (w kolorze czerwonym) umieszczono pod poszyciem strony wierzchniej.
Rys.2 Kontury odcinka skrzyda pokazane bez adunku wybuchowego. Fragmenty w kolorze niebieskim s nieco sabsze ni reszta kon-
strukcji.
Rys.3 Kontury skrzyda otoczone gst siatk komrek powietrznych.

Rys.4 Odcinek skrzyda z przyoonymi cinieniami aerodynamicznymi. Na przedni podunic oddziauje opr aerodynamiczny.
(Wielko odksztacenia przesadzona ze wzgldu na klarowno ilustracji.)
Rys.5 Cinienie spowodowane wybuchem widoczne przy zewntrznej granicy analizowanej objtoci powietrza moment po odpaleniu
adunku.
Rys. 6 Jak na rys. 5, ale chwil pniej, kiedy fala uderzeniowa dociera do poszycia strony spodniej skrzyda.

Rys.7 Pocztek rozrywania si poszycia strony wierzchniej skrzyda.
Rys.8 Poszycie strony wierzchniej odrywa si dalej, a poszycie strony spodniej stopniowo wybrzusza si.
Rys.9 Ostatni etap deformacji odcinka skrzyda.

Rys.10 Przebieg czasowy reakcji w pionie, gdzie odcinek skrzyda oddziauje na swoje podpory. (Warto dodatnia oznacza popchnicie
podpr skrzyda jako caoci ku doowi.)
Rys.11 Wyniki cakowania siy z rys.10 po czasie. Otrzymujemy popd wypadkowy przyoony do skrzyda w funkcji czasu.
Rys.12 Popd skierowany wzdu osi skrzyda.
Animacje tej symulacji i inne notatki dostpne pod adresem:

http://www.youtube.com/user/gs98765432
Aby obejrze wszystkie animacje, naley klikn napis Video Manager.
Opracowa: dr in. Gregory Szuladziski

8
SPECNAZ NA MIEJSCU
KATASTROFY Tu-154M
10.04.2010
Pierwsze relacje mwice o obecnoci funkcjonariuszy SPECNAZU na miejscu katastrofy pol-

skiego samolotu rzdowego Tu-154M pojawiy si ju o godzinie 10:23.
Jak relacjonowa na ywo dziennikarz TVP INFO Piotr Krako; Nas mijay tumy straakw, milicji,
oddziay SPECNAZU.
Okoo godziny 11:00. Oddzia SPECNAZU podajcy na miejsce tragedii. W gbi widoczny wz stray poarnej przy stacji benzynowej
i salonu samochodowego KIA .
Okoo godziny 11:30. Helikopter SPECNAZU lduje na miejscu tragedii.
140 SPECNAZ NA MIEJSCU KATASTROFY TU-154M 10.04.2010

Helikopter SPECNAZU na wiczeniach w Smolesku w 2013 roku.
Okoo godz. 13:00. Oddzia SPECNAZU na miejscu tragedii.
Zdjcia wykonane przez reporterw oraz wiadkw potwierdzaj obecno onierzy SPECNAZU w kordonach zabezpieczajcych
miejsce zdarzenia.
SPECNAZ NA MIEJSCU KATASTROFY TU-154M 10.04.2010 141

W dolnym rzdzie onierze w kasztanowych beretach
Krapowyj Beret (krapowyj beret) jest oryginaln nazw rosyjsk, nadan specjalnym forma-
cjom komandosw, noszcych berety w kasztanowo-bordowym kolorze (krapowyj = kasztanowy).
Czonkowie tych jednostek stanowi elitarne kadry, wyselekcjonowane spord komandosw przy
zastosowaniu najostrzejszych kryteriw sprawnociowych (kryteriw sprawnoci: fizycznej, intelek-
tualnej i psychicznej) Krapowyj beret jest synonimem elit komandosw, rzadkiego, ale moliwego
do osignicia, przywileju przynaleenia do najlepszych z nich.
Ju sama obecno jednostki SPECNAZU na miejscu katastrofy lotniczej, tu po stwierdzeniu, e
do niej doszo, moe budzi zdumienie.
Przemwienie Raszida Nurgaliewa Ministera Spraw Wewntrznych FR dnia 10.10.2009 roku, na
sze miesicy przed tragedi:
Prawo noszenia krapowych beretw [] to prawo wypeniania najbardziej niebezpiecznych inaj-
trudniejszych zada, zwizanych przede wszystkim z ratowaniem ludzi w najtrudniejszych sytu-
acjach. Wojska wewntrzne realizuj zoone zadania zwizane z globalnymi zagroeniami.

Komandos SPECNAZU stojcy na szosie Kutuzowa i miejscu katastrofy (w dolnym rzdzie).

Ikona stylizowanego srebrnego sokoa na czarnym tle, stanowi odznak
25 oddziau SPECNAZU Wojsk Wewntrznych MWD w Smolesku.
T sokol naszywk maj take oddziay SPECNAZU z Briaska, jed-
nostki w Kostrowie, w Orle, w Sofrino i w Moskwie, podobnie jak wszystkie
jednostki podlegajce pod komendantury regionalnych wojsk wewntrz-
nych.
W raporcie kocowym MAK, na stronie numer 101 w rozdziale numer
1.15. pod tytuem DZIAANIA ZESPOW RATUNKOWYCH I PRZECIWPOAROWYCH, zostao od-
notowane, i
Zabezpieczenie dziaa ratunkowych na miejscu zdarzenia lotniczego wykonywane byo przez siy
MCZS, RPSB, lokalnymi i federalnymi organami wadzy.
W raporcie MAK zatajono obecno oddziaw SPECNAZU oraz pominito fakt wsppracy tej
formacji z Ministrem do Spraw Nadzwyczajnych Federacji Rosyjskiej Siergiejem Szojgu.
Godz. 12:16. Na pycie lotniska na ministra Siergieja Szojgu oczekuje pukownik SPECNAZU. (W garniturze, biaej koszuli i krawacie).
Okoo godziny 14.30. Lduje Tu-134 z ministrem Siergiejem Szojgu.

Siergiej Szojgu spotyka si z przedstawicielem prasowym gubernatora Smoleska Andrejem Ewsenikowem.
Siergiej Szojgu ze swoj specgrup udaje si na wrakowisko. Pukownik SPECNAZU (w garniturze) rozmawia przez telefon komrkowy.
Genera armii Raszid Nurgalijew (w czapce kepi) zapina kurtk.
wiczenia SPECNAZU w Smolesku 10.10.2009 roku. Od lewej: Minister Spraw Wewntrznych Raszid Nurgalijew (w czapce kepi),
Siergiej Antufiew gubernator obwodu smoleskiego, pukownik SPECNAZU.
wiczenia SPECNAZU w Smolesku w 2013 roku. Od lewej, na pierwszym planie: Minister Spraw Wewntrznych Raszid Nurgalijew
(w czapce kepi), Siergiej Antufiew gubernator obwodu smoleskiego, Nikoaj Rogokin minister spraw wewntrznych

Siergiej Szojgu dochodzi do ogrodzenia lotniska, za ktrym znajduj si szcztki Tu-154M. (Oficer SPECNAZU chowa telefon
komrkowy do kieszeni marynarki).
Godz. 14:35. Specgrupa idzie w kierunku miejsca tragedii.

Pukownik SPECNAZU.
Siergiej Szojgu ze specgrup na miejscu tragedii. (Pierwszy od prawej oficer SPECNAZU).
Na przedzie idzie Siergiej Szojgu, zaraz za nim poda Minister Spraw Wewntrznych Raszid Nurgalijew.

Minister do spraw nadzwyczajnych udziela wywiadu, w ktrym informuje, e jeszcze nie by tam, gdzie samolot zszed z kursu.
Czarny LEKSUS z kogutem na dachu wyjeda za bram lotniska SIEWIERNYJ.
Kawalkada trzech samochodw wiezie specgrup z Siergiejem Szojgu w poblie bliszej radiolatarni.

Godz. 16:40. Specgrupa na polnej drodze prowadzcej przez teren zbocza do zespou garay AVTOZAVODSKAJA-2. Na pierwszym
planie, odwrocony plecami, stoi pukownik SPECNAZU. Za nim Raszid Nurgalijew.
Oficerowie rozgldaj si i pokazuj rkoma rne kierunki

Trzy gwiazdki i naszywka na rkawie kurtki nie pozostawia cienia wtpliwoci pukownik SPECNAZU.
Raszid Nurgalijew wiczeniach w 2013 i miejscu tragedii 2010 roku.
Godz.16:47. Specgrupa idzie w kierunku AVTOMOTORS. Wanie przechodz w okolicach oderwanej kocwki lewego skrzyda. Na
czele minister Siergiej Szojgu. Cztery postacie po prawej stronie kadru to onierze SPECNAZU.

Godz. 16:48. Specgrupa z Siergiejem Szojgu na czele przechodzi koo ogrodzenia AVTOMOTORS. Dwch oficerw SPECNAZU idzie za nim.
21:40. Putin z Tuskiem na miejscu tragedii. Za plecami Putina stoi Raszid Nurgalijew.
Za plecami Putina stoi genera Raszid Nurgalijew.

Odprawa w namiocie. Od prawej: Siergiej Antufiew gubernator obwodu smoleskiego, Raszid Nurgalijew - genera armii (SPECNAZ),
Michai Osipienko Naczelny Dowdca Ministerstwa do Spraw Nadzwyczajnych FR smoleskiego obwodu, Wadimir Wadimirowicz
Putin wczesny premier FR
11.04.2010, godz.15:51 Identyfikacja szcztkw ofiar Tu-154M na pycie lotniska. W gbi kadru pierwszy z prawej pukownik SPECNAZU
Smoleski specnaz MERKURY

1. Orodek szkoleniowy rosyjskiego specnazu noszcego nazw Merkury znajduje si w
ornowce pod Smoleskiem. ornowka pooona jest na pnoc od linii: Smolesk-Pieczersk-uko-
wo, dwadziecia par kilometrw od centrum Smoleska.
Ju sama obecno jednostki specnazu w krapowych beretach*** na miejscu katastrofy lotniczej,
tu po stwierdzeniu, e do niej doszo, moe budzi zdumienie. Prawo noszenia krapowych bere-
tw mwi bowiem Nurgaliew 10.10.2009. [] to prawo wypeniania najbardziej niebezpiecznych
inajtrudniejszych zada, zwizanych przede wszystkim z ratowaniem ludzi w najtrudniejszych
sytuacjach. Wojska wewntrzne realizuj [rwnie] zoone zadania zwizane z globalnymi zagro-
eniami (http://www.regions.ru/news/2243353/; http://www.simech.ru/index.php?id=10042).
Czy sceneria zastana przez pierwszych wiadkw na miejscu katastrofy polskiego Tu-154 rze-
czywicie uzasadniaa cignicie tej elity komandoskiej, jak stanowi siy Krapowych Beretw?
Czy siy te w ogle mog by uywane w takich zdarzeniach, jak katastrofy lotnicze na lotniskach
wojskowych? Jeli tak, to KOGO i KIEDY ratowali?
Czy onierze nie oczekiwali czasami na przylot polskiego samolotu ju z samego rana w sobot
10 kwietnia?
Czy nie mieli przypadkiem do zrealizowania tutaj zada wynikajcych z globalnych zagroe
widzianych z najbliszej perspektywy Kremla?
** http://albatros.salon24.pl/316664,hipoteza-czy-fakt-drogi-kolejowe-w-okolicach-smolenska
http://albatros.salon24.pl/317072,drogi-kolejowe-hipoteza-czy-fakt-cz-ii
*** termin Krapowyje Berety (krapowyj beret) jest oryginaln nazw rosyjsk, nadan spe-
cjalnym formacjom komandosw, noszcych berety w kasztanowo-bordowym kolorze (krapowyj
= kasztanowy). Czonkowie tych jednostek stanowi elitarne kadry, wyselekcjonowane spord ko-
mandosw przy zastosowaniu najostrzejszych kryteriw sprawnociowych (kryteriw sprawnoci:
fizycznej, intelektualnej i psychicznej) Krapowyj beret jest synonimem elit komandosw, rzadkie-
go, ale moliwego do osignicia, przywileju przynaleenia do najlepszych z nich.
Jednostka Merkury i orodek szkoleniowy si specjalnych dziaajcy w ornowce, noszcy t

sam nazw, s jak si wydaje dwiema odrbnymi strukturami.
Jednake pytanie: czy to orodek Merkury dysponuje oddziaem wojskowym o takiej samej na-
zwie, czy te moe to jednostka bojowa Merkury dysponuje nowoczesnym centrum szkoleniowo-
-bojowym o tosamej nazwie zadawane jest w Rosji do czsto.
2. Orodek Merkury - orodek szkoleniowy rosyjskich wojsk wewntrznych, podlegajcych ro-

syjskiemu MSW (MWD), ktre pod Smoleskiem prowadz dwa razy w roku egzaminy kwalifikujce
onierzy sub wewntrznych do elity, tj. Krapowych Beretw. Do egzaminw przystpuj onierze
wielu specjalnoci: OMON-owcy i suby wywiadu; pochodz z baz znajdujcych si w rnych
regionach Rosji, legitymuj si staem w specnazie nie krtszym, ni 12 miesicy, i mog si stara
ouzyskanie krapowego beretu jedynie na wasny wniosek, zoony do wadz MWD.
http://www.simech.ru/index.php?id=10042
Do padziernika 2009 r. byy jedynie 2 takie orodki wRosji: smoleski Merkury imoskiewska
jednostka Centrum 604 (sformowana na bazie wczeniejszych formacji specnazu: Witiazi iRu,
znaszywk: zacinita pi, zdjcie nr 8). Po deklaracjach min. MWD, gen. Raszida Nurgaliewa
(10.10.2009) takich orodkw miao powsta jeszcze kilka.

Zajmuj si one ksztaceniem wieloprofilowych umiejtnoci jednostek elitarnych, tych najlep-
szych znajlepszych inajbardziej bezwzgldnych zbezwzgldnych, ktre jak twierdzi Nurgaliew
musz sobie zawsze dawa rad wkadej sytuacji, na ziemi, na wodzie, pod wod iwpowietrzu
[ zob.: http://www.simech.ru/index.php?id=10042 ].
Wdniu 10.10.2009. prawo noszenia krapowego beretu uzyskao 36 specnazistw na stu kilku-
nastu, ktrzy przystpili do dwudniowych, morderczych wicze-kwalifikacji. Tych 36 zwycizcw
powikszyo ogln liczb szeregw Krapowych Beretw przeegzaminowanych pod Smoleskiem do
183 (wsamym Smolesku na dzie 2.06.2011. grupa Krapowych Beretw ma liczy 41 osb). 1 czerwca
2011. te zwyciskie berety udao si uzyska kolejnym 27 onierzom (na 119 kandydujcych), co daje
liczb ogln 210 osb. Jeliby przyj, e jedynie ok. 1/3 kandydatw osigaa fina, przyj by mona,
e szeregi tych elitarnych krgw onierzy w poowie 2011 r. mogy liczy okoo 600 osb. Potwier-
dza to minister Nurgaliew, ktry wdniu 10.10.2009. zapewnia, e obecnie wrosyjskich wojskach
wewntrznych ju ponad 500 onierzy nosi krapowyje berety.
[http://www.osn.bkb-vityaz.ru/news/sdacha_na_krapovyj_beret_v_smolenske.htm ].
(Pozostae rda do tej czci):
http://www.osn.bkb-vityaz.ru/news/sdacha_na_krapovyj_beret_v_smolenske.htm ;
http://www.radiomayak.ru/doc.html?id=156205 ;
http://www.utro.ru/news/2009/10/10/844397.shtml;
http://www.rambler.ru/news/0/0/575185114.html;
3. Smoleska jednostka wojskowa 7459 tworzy 25 oddzia specjalnego przeznaczenia Merkury

izaliczana jest do bardziej liczcych si krgw rosyjskich wojsk wewntrznych. Naszywki na ra-
mieniu ina beretach tych onierzy (zacinita pi na broni, na tle czerwonej gwiazdy) wyranie
wskazuj na uycie wdniu 10.04.2010. si specnazu wojsk wewntrznych, awtym co cakiem
moliwe si 25 oddziau specnazu ze Smoleska Merkury (jednoska wojskowa 7459), ktrej patro-
nem jest Merkury, wity mczennik ze Smoleska zXIII w., zokresu wojen zTatarami.
Rwnie ikona stylizowanego srebrnego sokoa na czarnym tle, stanowi odznak 25 oddziau spec-
nazu Wojsk Wewntrznych MWD wSmolesku, T sokol naszywk maj take oddziay specnazu
zBriaska m. Sielco), zjednostek wKostrowie, wOrle, wSofrino, wMoskwie (95 i55 dywizje
wojsk wewn.), podobnie jak wszystkie jednostki podlegajce pod komendantury regionalnych wojsk
wewntrznych.
Zosta on utworzony w2002 r. na bazie dotychczasowych jednostek sub wewntrznych. Jego hi-
stori czy si jednak z1922 r., kiedy to rozpoczto wRosji Sowieckiej formowanie jednolitych struk-
tur organizacyjnych dla batalionw konwojujcych ikiedy to wguberni smoleskiej powstaa jedna
zpierwszych tego typu komend dowdczych. Dowiadczenie wojenne jednostka ta zdobya dopiero
wwojnie sowiecko-fiskiej 1939/1940, apo czerwcu 1941 r. przeksztacona zostaa wpuk. Jej wojenna
aktywno to udzia wwalkach obronnych Moskwy iguberni smoleskiej. Po zakoczeniu dziaa
wojennych wEuropie smoleski puk nie zosta zlikwidowany. Ztego, co wiadomo obliszych nam
czasach, bra on udzia wpierwszej wojnie czeczeskiej iwszturmie na Grozny oraz wkrwawych
akcjach pacyfikacyjnych na terenie Czeczenii. Wdrugiej wojnie czeczeskiej smoleska jednostka
wchodzia wskad 1 specjalnego puku zmotoryzowanej formacji wojsk wewntrznych.
Rozkazem MWD w2002 r. powoano na jej bazie samodzieln bojow jednostk wojskow:
25oddzia specjalnego znaczenia Merkury. Poczynajc od 2003 r., oddzia ten uywany by przede
wszystkim do walk na Pnocnym Kaukazie. Wuznaniu zasug wskutecznym pacyfikowaniu sytu-
acji wCzeczenii iwregionach kaukaskich, oddzia ten jako pierwszy wformacjach rosyjskich

uzyska prawo noszenia wyjtkowego symbolu mstwa iwalecznoci, za jaki uznaje si krapowyje
berety. Jego znaczenie dla MWD Rosji okazao si tak istotne, e wedle powszechnej opinii i wg
oceny rosyjskiego dziennikarza to smoleski oddzia Merkury dysponuje ca baz wornowce
iunikalnym, wskali Rosji, wyposaeniem wiczebnym dla wojsk wewntrznych, pozwalajcym
efektywnie wyksztaci wspecnazistach podane nawyki reagowania

9
Badanie incydentw
i wypadkw lotniczych
Na podstawie podrcznika ICAO
Strona tytuowa podrcznika ICAO
Niniejsza prezentacja ma charakter popularno-naukowy, pozwalajcy na poznanie gwnych

aspektw zwizanych z badaniem wypadku lotniczego z uwzgldnieniem katastrofy spowodowanej
eksplozj podoonego adunku wybuchowego.
(Podrcznik ICAO liczy 550 stron i nie sposb przedstawi wszystkich zagadnie tam porusza-
nych)
Badanie incydentw i wypadkw lotniczych

158 na podstawie podrcznika ICAO
Jakie s pierwsze czynnoci przy badaniu wypadku?
1. Dokumentacja miejsca wypadku fotografie, protok miejsca zdarzenia, film, zeznania wiad-
kw.
2. Gromadzenie danych zabezpieczenie czarnej skrzynki, nagrania z wiey kontrolnej, rozmw
z innymi samolotami, itp.
Ujcie z kamery w kokpicie jako materia dowodowy
Laboratorium TSB w Ottawie odczytywanie czarnej skrzynki

na podstawie podrcznika ICAO 159
Przykad animacji zrobionej na podstawie odczytu z czarnej skrzynki
TSB Segregacja szcztkw samolotu Swissair 111

Z kawakw poszycia mona odczyta kierunek przemieszczania si kaduba samolotu
Z tego kawaka poszycia mona odczyta dynamik kolizji.

Charakterystyczne jest wgniecenie materiau jako skutku kolizji z twardym obiektem.

Podstawowe przypadki zniszczenia pocze nitowych lub rubowych.
Instrukcja ICAO
Badanie wypadkw szczeglnych
Tom III, Rozdzia 19.
Eksplozja wewntrz samolotu
Pierwsza strona rozdziau traktujcego o badaniu eksplozji jako aktu sabotau.
W latach 1970-2007 odnotowano 23 przypadki celowego zniszczenia samolotw za pomoc ma-

teriaw wybuchowych.
Spowodowanie eksplozji wewntrz samolotu jest jedn ze znanych metod sabotau.
Obecno gowy pastwa lub dostojnikw pastwowych na pokadzie samolotu zwiksza praw-
dopodobiestwo zamachu bombowego.

Kada eksplozja pozostawia charakterystyczne lady na wraku samolotu.
Od wprawy czonkw Komisji Badania Wypadkw Lotniczych zaley wczesne rozpoznanie za-
machu.
Najbardziej charakterystyczne cechy zamachu bombowego s stosunkowo atwe do rozpoznania.
Wywinicie poszycia samolotu oraz dua ilo maych kawakw wntrza samolotu s podsta-
wowymi indykatorami eksplozji.
Szczegowe badanie ofiar wypadku na okoliczno:

drobnych odamkw samolotu znalezionych w ciaach pasaerw,
drobne metalowe czci wbite w poszycia foteli,
uszkodzenia cia wszystkich pasaerw wynikajcych z przecie powyej 100G,
mier wszystkich pasaerw,
pozwalaj na rozpoznanie zamachu bombowego.
Zapis przyspiesze samolotu spowodowanych wybuchem wewntrz kaduba
Zmiana prdkoci samolotu odnotowana w czasie eksplozji

Eksplozja materiau wybuchowego wewntrz samolotu jest pocztkiem reakcji dynamicznej po-
wodujcej prawie dwukrotne zwikszenie siy uderzeniowej spowodowanej tak zwan fal Macha.
Fala Macha jest to zjawisko odbicia fali uderzeniowej od otaczajcych obiektw materialnych
w tym od powietrza, powodujc wiksze zniszczenia ni eksplozja materiau wybuchowego.
Fala Macha opisana w instrukcji ICAO
Ksika, ktra opisuje midzy innymi przebieg wybuchu w samolocie

Cytaty z ksiki Their Darkest Day
Poczenie fali spowodowanej wybuchem z fal odbit utworzyy now fal, ktra poruszaa si
z du prdkoci w rodku samolotu.
Ta nowa fala fala Macha, bya prawdopodobnie o 25 procent szybsza od oryginalnej i dwukrotnie
mocniejsza od tej spowodowanej samym wybuchem...
...Przd samolotu kontynuowa rozpadanie si z gry w d, pozostawiajc nienaruszone boczne

okna samolotu oraz podog...
...Kadub samolotu wyglda jak otwarty cylinder. Straszliwa sia utworzonego wiatru rozerwaa
korytarze, zdzierajc ubrania z pasaerw i obsugi samolotu
PODSUMOWANIE
Zabezpieczenie i dokumentacja miejsca katastrofy s najwaniejszymi czynnociami zespou
badawczego.
Dowiadczeni badacze wypadkw lotniczych s w stanie do szybko okreli, czy miaa miejsca
eksplozja we wntrzu kaduba samolotu.
Efekty dziaania wybuchu w samolocie:

Wywinite poacie grnej czci kaduba.
Okna samolotu pozostaj nienaruszone.
Fala uderzeniowa zdziera ubrania z pasaerw samolotu.
Autor: dr in. Bogdan Gajewski1
1 Dr in. Bogdan Gajewski - specjalista od badania wypadkw lotniczych, starszy inynier w kanadyjskiej agencji
rzdowej National Aircraft Certification, jest te czonkiem ISASI (International Society of Air Safety Investigators).
Stowarzyszenie to zrzesza ekspertw badajcych katastrofy lotnicze z caego wiata (okoo 1200 czonkw). Przyjtym
mona by do niego z rekomendacji dwch czonkw stowarzyszenia i udokumentowaniu udziau w badaniach minimum
10 katastrof lotniczych.

10 Mapa z raportu
archeologw,
obrazujca rozrzut
szcztkw samolotu*
Mapa z raportu archeologw,

166 obrazujca rozrzut szcztkw samolotu
* patrz Raport archeologw, strona internetowa smolenskzespol.sejm.gov.pl
Mapa z raportu archeologw,

167
obrazujca rozrzut szcztkw samolotu
11
Nawigatorska analiza
raportu Jerzego Millera
Dogbna iszczegowa analiza tzw. kocowego raportu Millera, aszczeglnie rozdziau

2, powiconego analizie pracy GKL (grupy kierowania lotami), pozwala na zanegowanie ko-
cowej sentencji ww.raportu.
Gdyby Raport Millera nosi nazw wstpny mona by zaakceptowa niektre treci wnim za-
warte . Dawaby moliwo dyskusji, wypracowania konsensusu. Wchwili obecnej nie ma tej mo-
liwoci, aokompromisie nie moe by mowy, gdy skala tragedii jest zbyt dua.
Zarwno raport kocowy komisji MAK jak iMillera, orzekaj jednoznacznie , e przyczyn
katastrofy byo zejcie poniej minimalnej wysokoci zniania, przy nadmiernej prdkoci opada-
nia, wwarunkach atmosferycznych uniemoliwiajcych wzrokowy kontakt zziemi ispnione
rozpoczcie procedury odejcia na drugi krg. (roz.3.2.1 , str.318)
Powysze orzeczenie jednoznacznie wskazuje winnych tej tragedii zaoga samolotu Tu-154M.
Natomiast wnawigatorskiej ocenie, winnymi dopuszczenia do tej tragicznej wskutkach sytuacji,
jest personel naziemny GKL (grupa kierowania lotami).
Pomimo e zujawnionych (szcztkowych) zapisw fonicznych rozmw prowadzonych wwiey
kierowania lotami midzy nawigatorami aosobami obecnymi, nieupowanionymi do pobytu na
wiey (Krasnokutskij), wynika, i byy obawy nawigatorw, co do moliwoci bezpiecznego spro-
wadzenia, ale wobec usilnych naciskw osb trzecich zgwnego punktu dowodzenia (zcentrum
Logika pod Moskw), podjli ikontynuowali sprowadzanie do ldowania. Jest to wbrew wszelkim
regulaminom izasadom kierowania lotami we wszystkich przepisach lotniczych na wiecie.
Zarwno wrozdziale 2., jak i3.2, jest pokazana analiza pracy KL (kierownik lotw), KSL (kierownik
systemu ldowania), oraz wskazane niedocignicia ikarygodne bdy wtrakcie sprowadzania Tu-154M
do ldowania, jednak wkocowej sentencji jako gwnych winnych wskazuje si zaog samolotu.
Dziwi fakt takiego stwierdzenia komisji po analizie praw iobowizkw naziemnego personelu
kierowania lotami (Roz.2.12.5 Str.241-243), gdzie wyranie wskazano kardynalne bdy KL iKSL.
Jednake trudno si dziwi czonkom komisji, skoro sami sobie zaprzeczaj wmerytorycznej
treci raportu, Roz.2.12.5, Str.241 akapit Zasady iprocedury stosowane przez personel GKL, gdzie
powouj si na 3 dokumenty iprzepisy lotnicze, zktrych dwch nie mieli wogle wrku bo nie
mieli do nich dostpu. Jest to otyle wane, e te dwa dokumenty (Instrukcja kierowania lotami, oraz
Instrukcja wykonywania lotw wrejonie lotniska Smolesk Pnocny), wskazuj, awrcz nakazuj
procedury, wg. ktrych maj odbywa si starty ildowania na danym lotnisku.
168 Nawigatorska analiza raportu Jerzego Millera

Nasuwa si pytanie, na podstawiejakich dokumentw oceniano prac GKL na ww.lotnisku? Skd
wiadomo czonkom komisji, jakie tam obowizyway procedury lotnicze? Jak mona powoywa si
na dokumenty, do ktrych nie miao si dostpu? (str. 241, odnonik 135).
Podobnie jest zopisem stacji radiolokacyjnej RSP-6M2, gdzie wymienia si jej parametry, moli-
woci icharakterystyki pracy, ale na podstawie dokumentu dostpnego wpolskich siach powietrz-
nych. (str. 174, odnonik 102). Powinno by wiadome czonkom komisji, e kada stacja radiolokacyjna
na poszczeglnych lotniskach charakteryzuje si odmiennie, co wskazuje tzw. oblot stacji, czyli orien-
towanie zgodnie zotaczajcym terenem iprzestrzeni powietrzn danego lotniska. Wraporcie
Millera takiego dokumentu nie ma.
Analiza pracy personelu kierowania lotami, wskazuje, e by on dobrany przypadkowo, wcze-
niej nie wsppracowa ze sob, aponadto KSL wykaza si: brakiem profesjonalizmu, uprawnie
do sprowadzania statkw powietrznych wTWA (trudne warunki atmosferyczne) iMWA (mini-
malne warunki atmosferyczne), nieprecyzyjnym wydawaniem komend-polece zaodze samolo-
tu, brakiem koncepcji sposobu sprowadzenia samolotu do ldowania, co skutkowao (celowym?)
wprowadzaniem wbd zaogi samolotuTu-154M. Bdy, jakich dopucili si KL iKSL, wg nas
nawigatorw, byy przyczyn stworzenia sytuacji zagroenia dla samolotu, co wkonsekwencji
doprowadzioby do katastrofy lotniczej niezalenie od innych czynnikw, ktre otym zde-
cydoway.
Uwaamy, e jednym zgwnych czynnikw wpywajcych na katastrof, by deficyt czasu, jaki
miaa zaoga samolotu, podczas sprowadzania do ldowania przez KSL. Wniosek ten wynika zanali-
zy metody pracy kierownika lotw, kierownika systemu ldowania, jak rwnie jego pomocnika. Czy
byo to celowe dziaanie ? Czy wynikao ono zbraku wyszkolenia oraz niedowiadczenia wpracy
wzmiennych warunkach atmosferycznych? Raport nie daje na to odpowiedzi, bo wogle komisja
Millera, cho wiadoma tej sytuacji, takich pyta sobie nie zadawaa.
Sytuacj tak stworzyli KL oraz KSL. Wynika to zfaktu, e warunki atmosferyczne wmomen-
cie nawizania cznoci radiowej zzaog samolotu Tu-154M, ju nie byy ZWA (zwyke warunki
atmosferyczne), lecz TWA (trudne) ztendencj do pogorszenia na minimalne. Wtej sytuacji KSL
powinien podj decyzj oinnym sposobie sprowadzenia samolotu do ldowania, mianowicie wg
systemu RSL (Radiolokacyjny System Ldowania). Tym bardziej e stacja radiolokacyjna RSP-6M2
bya jedynym prawdopodobnie urzdzeniem, ktre wtym czasie mogo sprawnie ibezpiecznie
sprowadzi samolot do ldowania.
Przyjty przez KSL iKL sposb sprowadzenia samolotu nie zapewnia bezpieczestwa zaodze
samolotu, tzn. nie dawa moliwoci czasowych na spokojne ustabilizowanie przyrzdw, na pen
kontrol lotu wczasie podejcia do ldowania, na prowadzenie spokojnej korespondencji radiowej
(wg instrukcji oprowadzeniu korespondencji wsiach powietrznych), na korekty wysokoci ikursu
na ciece zniania, na spokojne okrelenie swojego pooenia (odlegoci od progu drogi startowej).
Uwaamy, i przyjty sposb sprowadzenia samolotu przez KSL by nieprawidowy ispowodowa
powstanie czynnika deficytu czasu dla zaogi samolotu Tu-154M, bo: rys. 1 (model wejcia wkrg
lotniskowy na wys. 500m przyjty przez GKL na lotnisku Smolesk),
- wysoko dolotu wkrg lotniskowy wtych WA bya zbyt maa,
- odlego od trawersu progu pasa startowego do momentu wykonania zakrtu na kurs ldowania
bya zbyt maa (powinna by wiksza ook. 10-12 km)
- samolot po wykonaniu zakrtu na kurs ldowania, powinien by na odlegoci 18-20 km od progu
pasa startowego, poniewa DRL (dalsza radiolatarnia) bya wodlegoci 6250m od progu DS (drogi
startowej), azosta wprowadzony na ciek dopiero na 9 km. Autorzy raportu Millera musieli by
wiadomi tych bdw skoro posuyli si sfaszowanym zapisem CVR ipodali wbrew faktom, e
Tu-154M zosta wprowadzony na ciek na 10 km.
Nawigatorska analiza raportu Jerzego Millera 169

- na 30 sekund przed dolotem do DRL samolot powinien wykonywa lot poziomy wcelu korekty kur-
su na ciece zniania, stabilizacji przyrzdw pokadowych, sprawdzenia wypuszczenia podwozia
istanu klap, aby zlewej strony ok.70-100m iniej profilu cieki zniania,
- wmomencie przelotu DRL, wysoko samolotu powinna wynosi 300m isamolot powinien by do-
kadnie wosi pasa startowego, aKSL powinien poda przelot DRL iprzypomnie zaodze owy-
suniciu podwozia iustawieniu klap wodpowiedniej pozycji (regulamin suby nawigatorskiej
ireg. lotw), tych komend nie byo, co jest naruszeniem podstawowych obowizkw prowadzenia
korespondencji radiowej.
Uwaamy, e najbardziej optymalnym sposobem sprowadzenia samolotu do ldowania wistnie-
jcych tam WA (warunki atmosferyczne), byo sprowadzenie wg systemu RSL (rys. 2) Sposb ten
dawa pene bezpieczestwo zaodze samolotu, jak iczas GKL do prawidowego sprowadzenia do
ldowania. KSL wmomencie nawizania cznoci radiowej (wg raportu Millera str. 257 godzina
6.31.29) powinien zabroni wykonania czwartego zakrtu, poda nowy kurs izwikszy wysoko do
3000 3200 m. Od tego momentu KSL ijego pomocnik powinni cay czas ledzi pooenie samolotu
iutrzymywa czno radiow. Powinni informowa zaog samolotu Tu-154M oaktualnym ich
pooeniu.
Wmomencie dolotu do PZKL (punkt zakrtu na kurs ldowania rys. 2) KSL informuje
zaog oprzygotowaniu na wykonanie zakrtu, eby zaoga przyja warunki do wykonania ma-
newru (kt przechylenia, prdko). Wnakazanym momencie KSL podaje komend na wykona-
nie zakrtu na kurs ldowania 259 stopni iobserwuje wykonywany manewr. Zaoga samolotu po
wykonaniu zakrtu stabilizuje przyrzdy ipodaje informacj opooeniu (na kursie iciece),
wtedy KSL wydaje zezwolenie na rozpoczcie zniania podajc aktualn odlego od progu DS.
Zaoga rozpoczyna znianie wg standartowych prdkoci opadania dla danego typu statku po-
wietrznego.
Przez cay czas KSL obserwuje na wskaniku proces podejcia do ldowania, informujc zaog
oaktualnej odlegoci od pasa startowego, ipodaje ewentualne poprawki kursu /wstopniach przy
odchyleniu lewo prawo do 5 stopni, natomiast powyej tej wartoci podaje nowy kurs/. Wprzyj-
tym ww.sposobie ldowania samolot powinien mie wysoko 2800 m iby wodlegoci 30 km
wmomencie rozpoczcia procesu zniania. Nakazana odlego iwysoko daje zaodze samolotu
czas na spokojne kontrolowanie przyrzdw pokadowych iprowadzenie korespondencji radiowej
znaziemnym personelem kierowania lotami.
Pozwala rwnie na wprowadzanie poprawek kursu iprdkoci opadania wstosunku do odle-
goci podawanych przez KSL. Wmomencie osignicia wysokoci 300m tj. 30 sek. od DRL zaoga
wykonuje lot poziomy wprowadzajc ewentualne poprawki kursu wg wskaza KSL. Wmomencie
przelotu nad DRL pilot gono informuje otym fakcie KSL iKL, aten odpowiada podajc odlego
iprzypomina podwozie klapy. Pilot odpowiada podwozie wypuszczone, klapy dwadziecia,
aKSL podaje aktualn odlego samolotu od progu DS ipyta zaogi, czy widzi pas.
Wprzypadku pozytywnej odpowiedzi, KSL podaje aktualn odlego od progu pasa iledzi
samolot na wskanikach radiolokacyjnych do momentu ldowania. Wprzypadku negatywnej od-
powiedzi, KSL podaje komend zniania do bezpiecznej nakazanej wysokoci lotu (wSmolesku
byo to 100 m), lot poziomy iprzelot nad pasem startowym lotniska. Przez cay czas samolot jest
obserwowany przez KSL iKL, podawana jest aktualna odlego iczy jest wosi pasa. WSmolesku
podawane dane byy bdne, co wprowadzio zaog samolotu Tu-154M wkolosalny bd. Prawdo-
podobnie wskazania przyrzdw pokadowych byy inne ni dane podawane zwiey przez KSL
izaoga samolotu prbowaa skorygowa lot.
Uwaamy, e gdyby sprowadzenie samolotu odbyo si wg wyej opisanego sposobu, to prawdo-
podobnie nie doszoby do tego dramatu.

Raport Millera (atake raport MAK) nie zawiera alternatywnego sposobu sprowadzenia samolotu
do ldowania. Kwestia pracy GKL zostaa wobu raportach przeanalizowana pobienie ibez
uwzgldnienia dokumentw niedostpnych dla polskiej komisji, takich jak:
1. Analiza zinstrukcji uytkowania lotniska podstawowy dokument normujcy zasady postpo-
wania wszystkich sub na danym lotnisku.
2. Dokumentacja ostanie technicznym stacji radiolokacyjnej dokumenty informujce oaktu-
alnych moliwociach danej stacji, ojej awariach inaprawach, ijej aktualnych moliwociach
okrelonych zostatniego tzw. oblotu stacji.
3. Dokumentacji oprzygotowaniu wskanikw pod wzgldem nawigacyjnym informuje czy nanie-
sione s strefy najlepszej widzialnoci, czy naniesione s profile lotu izniania dla danego typu
statku powietrznego.
4. Raportu oprzyjciu stacji radiolokacyjnej do zabezpieczenia sprowadzenia samolotu.
5. Zdj czy filmu ze wskanikw wykonanych wprocesie sprowadzania samolotu Tu-154M tzw.
materiay zobiektywnej kontroli pracy nawigatorw, kontrolerw.
6. Dokumentacji ostanie technicznym radiolatarni dalszej ibliszej informuje oczstotliwo-
ciach pracy, stokach istrefach martwych.
7. Wskazanie osb odpowiedzialnych za dopuszczenie KSL ijego pomocnika do pracy przy
wskanikach wtym dniu oraz KL do pracy wkierowaniu ruchem lotniczym na tym lotnisku.
8. Dokumentacji opisu profilu psychologicznego sub kierowania lotami wtym dniu ina tym lot-
nisku.
Brak tych dokumentw, jake bardzo istotnych wprocesie oceny pracy GKL, cakowicie dyskredytu-
je kocowy raport polskiej komisji. Przyjcie tylko zaoenia, e wina jest po stronie zaogi, spowodowa-
o jednostronn ocen tej katastrofy. Dobitnie to wida na stronie 318-319, rozdzia 3.2. gdzie pokazana
jest gradacja czynnikw iokolicznoci wpywajcych na katastrof. Pomimo e wczeniej na str. 313
od pkt. 143 do 157 wykazane s ewidentne bdy KSL, aszczeglnie pkt. 155 str. 314 (KSL nie przerwa
podejcia wykonywanego przez zaog samolotu Tu-154M...), ipkt.157 (KL iKSL zabezpieczali loty
10.04.2010 r. niezgodnie zprzepisami FAP PP Gos AiZasadami frazeologii korespondencji radiowej
przy wykonywaniu lotw ikierowaniu ruchem lotniczym) oraz dobitnej negatywnej oceny KL (str. 294
akapit Zdaniem komisji, krytycznego dnia KL nie by wstanie kompleksowo, krytycznie idecyzyjnie
oceni sytuacji iakapit Przepisy FAP PP Gos Anakadaj na KL szereg obowizkw, ale rwnie
daj mu du niezaleno wpodejmowaniu decyzji) gwn win obarczono zaog samolotu, co
wiadczy otendencyjnoci komisji Millera ipowtarzaniu przeze tez raportu rosyjskiej komisji MAK.
Rwnie stwierdzenie komisji Millera (str. 16), e wysoko lotu wkocowej fazie podejcia do
ldowania zostaa oszacowana na podstawie oblicze wykonanych przez komisj wiadczy
oniepowanym podejciu do ustalenia faktycznej trajektorii lotu wkocowej fazie podejcia. Jest
to otyle wane, e wanie ten etap lotu samolotu wzbudza wiele kontrowersji iniedomwie, jak
rwnie wskazuje na celowe dopasowanie tej wysokoci, do wczeniej zaoonej tezy.
Utrudnianie analizy raportu Millera prowadzone przez inne orodki (osoby), wiadczy opara-
dygmacie raportu przykadem jest stwierdzenie, (str. 271), e nie mona spekulowa, jaka byaby
reakcja zaogi samolotu, gdyby usyszaa od KSL komend nakazujc przerwanie podejcia, gdy
wylatywaa ze strefy maksymalnie dopuszczalnego odchylenia od cieki.
Niepokoj te manipulacje. Np. zdjcia ze wskanikw PR (wskaniki cieki zniania ikursu)
umieszczone wraporcie Millera (str. 259, 268) sugeruj, e s to zdjcia wskanikw ze Smoleska, co
nie jest prawd, bo s to zdjcia zMirosawca, ktre prawidowo s opisane iuporzdkowane (za.
3 i4). Tego typu sugestia jest naduyciem inie powinna mie miejsca wtak wanym dokumencie.
Dodajmy, e stwierdzenie, e lotnisko SMOLESK PNOCNY nie byo waciwie przygotowane
do przyjmowania statkw powietrznych str. 183 cakowicie wskazuje, gdzie s winni tej tragedii.

Reasumujc, stwierdzamy, e czonkowie polskiej komisji badania wypadkw lotniczych, zachowa-
li si tak, jakby znali przyczyny katastrofy, lecz uznali, e nie mog tego napisa. Ewidentnie wida
naciganie faktw, tak aby ocena bya zgodna zraportem MAK.
Wwyniku dokadnej analizy raportu Millera, jak rwnie innych dostpnych materiaw oraz
na podstawie dugoletniej pracy wcharakterze nawigatorw sprowadzania, doprowadzania, na-
prowadzania oraz dyurnych kierownikw lotniska wojskowego stwierdzamy, e kocowa sentencja
tego raportu wzakresie pracy nawigatorw iniezalenie od innych czynnikw przesdzajcych
ozniszczeniu Tu-154M, powinna by nastpujca :
Przyczyn zejcia samolotu Tu-154M poniej cieki zniania oraz odchylenie od gwne-
go kierunku ldowania bya za praca nawigatorw KSL, ktrzy pod wpywem osb trzecich
wybrali zy system sprowadzania samolotu, anastpnie podawali polskim pilotom faszywe
informacje.
Raport kocowy komisji Millera wnawigatorskiej ocenie jest tendencyjny, zgry nastawiony na
akceptacj tez raportu Anodiny inie da si obroni.
Zacznik 1. Zajcie do ldowania w dniu 10.04.10 r.

Zacznik 2. Proponowany profil zajcia do ldowania wedug RSL.
Zacznik 3 i 4. Zobrazowanie pozycji samolotu na wskanikach PR.
Bibliografia
1. RAPORT KOCOWY zbadania zdarzenia lotniczego nr 192/2010/11 samolotu Tu-154M nr.101, zaistniaego dnia
10kwietnia 2010 r. wrejonie lotniska SMOLESK PNOCNY. Warszawa 2011
2. Nawigacja lotnicza - podrcznik Lot 1830/79
Opracowa:
Kmdr ppor. rez. mgr in. Wiesaw Chrzanowski nawigator
Nr . Legitymacji nawigatora 1208/80
Kmdr ppor. rez mgr in. Kazimierz Grono nawigator

Nr . Legitymacji nawigatora 1219 /80
2014.03.18

Zacznik nr 1
Model wejcia wkrg lotniskowy na wysokoci 500 m przyjty przez GKL na lotnisku Smolesk (widok zgry)
Jak wida zrysunku, odlego od PPzn (pocztkowy punkt zniania) do DRL jest zbyt maa na
prawidowe przeprowadzenie procedury ldowania, atym samym wystpuje deficyt czasu dla
zaogi samolotu.
Kolor czerwony prawdopodobny profil podejcia do ldowania Tu-154M
kolor ty profil podejcia do ldowania wykluczajcy deficyt czasu
kolor czarny linia przerywana droga odejcia na drugi krg lotniskowy wrazie nieudanego
pierwszego podejcia do ldowania.

Zacznik nr 2
A
B
Proponowany profil zajcia do ldowania wg RSL
Legenda:
A Punkt zakrtu na kurs ldowania
B Utrata wysokoci podczas wykonywania zakrtu na kurs ldowania, rednio 100-200 m
C Pocztkowy punkt zniania
D Prdko zniania wposzczeglnych przedziaach wysokoci-zmniejsza si wraz zwyso-

koci samolotu
E Droga samolotu podczas zniania/wzgldem powierzchni ziemi/
F Przedzia wysokoci podczas zniania utrata wysokoci
G Cakowita droga zniania

Zacznik nr 3

12
Rejestrator gosowy
MARS-BM w ledztwach
i postpowaniach
wyjaniajcych
przyczyny katastrofy
Tu-154M nr 101
Marcin Gugulski1
Okolicznoci odnalezienia ipierwszego odczytania zapisu rejestratora gosowego (CVR) MARS-
-BM zTu-154M nr 101 nie s dokadnie znane. Dowodem tosamoci tamy (udostpnionej wczerw-
cu 2011 r. iwlutym 2014 r. wMoskwie do badania polskim biegym) zoryginaln tam znajduj-
c si wMARS-BM wczasie lotu wdniu 10 kwietnia 2010 r. jest owiadczenie Wiktora A. Trusowa
zMAK, ktrego nie mona uzna za zweryfikowane przed odzyskaniem tamy irejestratora od
strony rosyjskiej oraz przeprowadzeniem przez stron polsk ich wielowtkowej analizy kryminalnej.
Badane kopie zapisu CVR rni si wstopniu uniemoliwiajcym uznanie ich za rzetelne kopie tego
samego nagrania. Wskazane byoby wznowienie badania przyczyn iokolicznoci katastrofy oraz
niektrych prowadzonych wzwizku ztym zdarzeniem postpowa prokuratury2, cho dopiero
odzyskanie oryginalnych rejestratorw CVR iFDR wraz znonikami danych oraz pozostaych istot-
nych dowodw umoliwioby efektywne prowadzenie wznowionego badania przyczyn iokolicznoci
katastrofy oraz niektrych prowadzonych wzwizku ztym zdarzeniem postpowa prokuratury.
1 Marcin Gugulski, czonek Komisji Weryfikacyjnej ds. WSI, wlatach 2006-2010 pracownik cywilny SKW.
2 Midzynarodowa praktyka badania wypadkw lotniczych zna liczne przypadki wznawiania postpowa badawczych
iledztw po odnalezieniu rejestratorw wraz zzapisami, ktrych badanie byo przez dugie lata niemoliwe, bo zaginy
lub uchodziy za zaginione.
Rejestrator gosowy MARS-BM w ledztwach i postpowaniach

wyjaniajcych przyczyny katastrofy Tu-154M nr 101
177
Raport kocowy MAK ze stycznia 2010 r. Raport Kocowy KBWLLP zlipca 2011 r.
Opinia fonoskopijna IES zgrudnia 2011 r.

178 wyjaniajcych przyczyny katastrofy Tu-154M nr 101
1.Wprowadzenie
Po katastrofie polskiego pastwowego statku powietrznego Tu154-M nr 101 wdniu 10 kwiet-
nia 2010r. podSmoleskiem prowadzono wRzeczypospolitej Polskiej iwFederacji Ro-
syjskiej postpowania wyjaniajce. Prowadzone ste ledztwa, majce m.in. wyjani oko-
licznoci sprawy:
1)Midzypastwowa Komisja Lotnicza (MAK) pod przewodnictwem Tatiany Anodiny prowadzia
(nazlecenie komisji pastwowej FR pod przewodnictwem premiera Wadimira Putina) postpo-
wanie wyjaniajce, wtrakcie ktrego opracowano transkrypcj rozmw zrejestratora MARS-BM
z2maja 2010 r.3, azakoczono je przyjciem raportu kocowego zdnia 15 stycznia 2011 r.4. Koco-
we stanowisko komisji pastwowej FR nie jest znane.
2)Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (KBWLLP) pod przewodnic-
twem Edmunda Klicha, anastpnie Jerzego Millera zakoczya postpowanie wyjaniajce prowa-
dzone pod nadzorem premiera Donalda Tuska5 ogoszeniem raportu kocowego z25 lipca 2011r.
iprotokou podpisanego 26-27 lipca 2011 r.6, do ktrego doczono wzaczniku nr 87 m.in. odpis
korespondencji pokadowej zMARS-BM.
3)Komitet ledczy FR prowadzi ledztwo wsprawie karnej Nr201/355951-10, wtrakcie ktrego
wFederalnej Subie Bezpieczestwa (FSB) opracowano opini biegego z15 czerwca 2010 r.8, za-
wierajc czciow transkrypcj dwikw zMARS-BM. Termin zakoczenia ledztwa nieznany.
4)Wojskowa Prokuratura Okrgowa wWarszawie (WPO) prowadzi ledztwo osygn. Po.l.54/109,
wtrakcie ktrego wInstytucie Ekspertyz Sdowych (IES) opracowano opini fonoskopijn
z9stycznia 2012 r. 10, zawierajc m.in. spisanie treci dowodowego nagrania11. Okres prowadzenia
ledztwa Po.l.54/10 wielokrotnie przeduano (obecnie do 10 padziernika 2014 r.; Prokurator Gene-
ralny RP Andrzej Seremet owiadczy 9 wrzenia 2013 r. wMoskwie, e jego zakoczenie nie bdzie
3 Midzypastwowy Komitet Lotniczy: Transkrypcja rozmw zaogi samolotu Tu-154M nr 101, ktry uleg katastrofie
wdniu 10.04.2010 roku wczasie podejcia do ldowania na lotnisku Smolesk Pnocny (Rejestrator dwiku MARS-BM),
wersja 1 z2 maja 2010 r., godz. 15:08 [czasu moskiewskiego] (Transkrypcja_rozmow_zalogi_samolotu_Tu-154_M-1.pdf)
[dalej: transkrypcja MAK]
4 Midzypastwowy Komitet Lotniczy Komisja Bada Wypadkw Lotniczych: Raport kocowy zbadania zdarzenia lot-
niczego Tu-154M nr boczny 101 Rzeczypospolitej Polskiej [dalej: Raport MAK] (MAK_popr_tlumaczenie_finalne_ra-
portu_koncowego.pdf); doczono m.in. zacznik nr 12 zawierajcy Opini biegego N 10/050, 7 czerwca 2010 r. [dalej:
Opinia Foreneks] (MAK_12_expert_forenex.pdf)
5 14a Rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej zdnia 27 kwietnia 2010 r., zmieniajce rozporzdzenie wsprawie or-
ganizacji oraz zasad funkcjonowania Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (Dz.U. 2010 nr 69
poz. 442).
6 Raport kocowy zbadania zdarzenia lotniczego nr 192/2010/11 samolotu Tu-154M nr 101 zaistniaego dnia 10 kwietnia
2010 r. wrejonie lotniska Smolesk Pnocny z25 lipca 2011 r. [dalej: Raport KBWLLP] iProtok badania zdarzenia lot-
niczego nr 192/2010/11 podpisany 26-27 lipca 2011 r. [dalej: Protok KBWLLP]; http://komisja.smolensk.gov.pl/ (oile nie
podano inaczej, dostp do tej ipozostaych stron internetowych wymienionych wprzypisach: 28.03.2014)
7 Odpis korespondencji pokadowej zrejestratora fonicznego MARS-BM samolotu Tu-154 M nr 101 zarejestrowanej wdniu
10.04.2010 roku, lipiec 2011 r. (Zalacznik_nr_8_-_Odpis_korespondencji_pokladowej.pdf) [dalej: transkrypcja KBWLLP]
8 Federalna Suba Bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej Centrum Techniki Specjalnej Instytut Kryminalistyki: Opinia
biegego N30-F/10 (fonograficzna ekspertyza sdowa materiaw sprawy karnej) na zlecenie Szefa IWydziau Gwnego
Urzdu ledczego przy Prokuraturze FR M.G.Guriewicza (Szefa Grupy ledczej wsprawie karnej Nr201/355051-10) zdnia
26 kwietnia 2010 r. sporzdzona wdniach od 4maja do 15 czerwca 2010 r. przez czterech biegych IK CTS FSB uprzedzo-
nych oodpowiedzialnoci karnej za zamierzone sporzdzenie opinii niezgodnej zprawd, zgodnie zart. 307 Kodeksu
karnego Federacji Rosyjskiej [dalej: Opinia FSB]. Zawiera m.in. transkrypcj fragmentw analizowanego nagrania, obej-
mujc jedynie cz tekstu wygaszan wjzyku rosyjskim. Kopia wzbiorach Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania
Przyczyn Katastrofy Tu-154M z10 kwietnia 2010 r. [dalej: ZP].
9 Wsprawie nieumylnego sprowadzenia katastrofy wruchu powietrznym, wwyniku ktrej mier ponieli wszyscy
pasaerowie iczonkowie zaogi samolotu, to jest oczyn zart. 173 2 i4 Kodeksu karnego. Informacja na temat tego
postpowania oraz innych (prowadzonych wpowszechnych jednostkach prokuratury) postpowa przygotowawczych
zwizanych zkatastrof smolesk: http://www.pg.gov.pl/index.php?0,808,1,514
10 Instytut Ekspertyz Sdowych im. prof. dra Jana Sehna wKrakowie Zakad Kryminalistyki: opinia NrDz. E. 2506/2010/K,
Sprostowanie omyek pisarskich stwierdzonych wtekcie opinii NrDz.E.2506/2010/K zdnia 9 stycznia 2012 r. [dalej:
Opinia IES]
11 Opinia IES, str. 63-155

179
moliwe w2013 r., gdy Brakuje nam kocowej dokumentacji medycznej, dokumentw zwizanych zlot-
niskiem ipersonelem, wraku samolotu irejestratorw pokadowych12.
2.Konieczno dysponowania rejestratorami iinnymi dowodami

Prowadzcy lub nadzorujcy polskie ledztwa ipostpowanie wyjaniajce zwracali si
do strony rosyjskiej ozwrot stronie polskiej rejestratorw pokadowych oraz stwierdzali,
e dla zakoczenia ledztw ipostpowania niezbdne jest odzyskanie dowodw, wtym
m.in. rejestratorw: gosowego (CVR) MARS-BM iparametrw danych (FDR)13.
Konieczno zwrotu rejestratorw (niezbdnych dla ustalenia przyczyn katastrofy, atym sa-
mym umoliwiajcych zakoczenie ledztwa iwznowienie, anastpnie zakoczenie postpo-
wania wyjaniajcego) wynika m.in. zart. 297 1 ust. 4) i5) Kodeksu postpowania karnego oraz
11. ust. 1) rozporzdzenia regulujcego prac KBWLLP 14, a28 tego rozporzdzenia jedno-
znacznie wskazuje na konieczno wznowienia postpowania po odzyskaniu dowodw istotnych
dla sprawy.
Przetrzymywanie rejestratorw przez stron rosyjsk (zwaszcza po zakoczeniu rosyjskie-
go badania okoliczno katastrofy) jest niezgodne zpostanowieniem Zacznika D Wytyczne
dotyczce odczytywania ianalizy zapisw rejestratorw parametrw lotu do Zacznika 13 do
Konwencji omidzynarodowym lotnictwie cywilnym (tzw. Konwencji chicagowskiej)15, ktry by
uywany jako pomocnicza podstawa postpowa badawczych prowadzonych wRosji iwPol-
sce.
Konieczno odzyskania rejestratorw (iinnych dowodw pozostajcych poza terytorium RP)
przed zakoczeniem polskiego ledztwa bywaa te publicznie kwestionowana przez niektrych
przedstawicieli rzdu, prokuratury lub komisji badajcej przyczyny wypadku, wtym przez nad-
zorujcych lub prowadzcych ledztwa lub postpowanie wyjaniajce: konieczno odzyskania
dowodw konfrontowano zopiniami, i oryginay mona zastpi kopiami16.
KBWLLP zakoczya polskie postpowanie wyjaniajce izostaa rozwizana, cho
strona rosyjska przetrzymywaa wtym czasie ido dzi przetrzymuje istotne do-
wody, m.in.rejestratory pokadowe17, ate czci raportu KBWLLP, wktrych przed-
stawiono wasn wersj ostatnich sekund lotu oparto na analizie kopii rejestratorw
otrzymanych od strony rosyjskiej ina wasnej transkrypcji gosw wistotnych punk-
tach zasadniczo niezgodnej ztranskrypcj sporzdzan wwczas na zamwienie pro-
kuratury.
12 PAP, 9 wrzenia 2013 r., godz. 11:17; [te ipozostae wyrnienia wtekcie, gdy nie zaznaczono inaczej M.G.]
13 Raport KBWLLP. Rozdzia 1.11 Rejestratory pokadowe (str. 59-64). Raport MAK. Rozdzia 1.11
[Pokadowe inaziemne rodki kontroli obiektywnej] (str. 68-82). Konieczny jest te
zwrot innych materiaw idowodw m.in. zapisw zwideo (obiektywnej kontroli lotw) inagra rozmw prowadzo-
nych 10 kwietnia 2010 r. przez suby kontroli ruchu lotniczego oraz inne instytucje iosoby obserwujce lot Tu-154M nr
101, atake szcztkw wraku statku powietrznego samolotu niezbdnych do prowadzenia badania ibdcych dowodami
wsprawie.
14 Rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej zdnia 14 czerwca 2012 r. wsprawie organizacji oraz dziaania Komisji
Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 724).
15 http://www.ulc.gov.pl/_download/prawo/prawo_miedzynarodowe/konwencje/zal_13_0612.pdf
16 Wypowiedzi premiera Donalda Tuska iprokuratora generalnego Andrzeja Seremeta cytowane 21 kwietnia 2011 r. m.in.
wTVN24 (http://www.tvn24.pl/12690,1700370,0,1,tusk-naszym-obowiazkiem-jest-pomoc-prokuraturze,wiadomosc.html)
iPAP (godz. 15:30).
17 Na mocy art. 3 Memorandum oporozumieniu wsprawie przekazania Stronie Polskiej zapisw rejestratorw pokado-
wych podpisanego 31maja 2010 r. wMoskwie przez Jerzego Millera, Igora Lewitina iTatian Anodin, toMAK za-
bezpiecza przechowanie opiecztowanych przez obie Strony oryginaw zapisw rejestratorw pokadowych aPrzekazanie
Rzeczypospolitej Polskiej oryginaw zapisw rejestratorw pokadowych moe zosta dokonane napodstawie decyzji
waciwego organu Federacji Rosyjskiej po zakoczeniu [rosyjskiego] ledztwa lubdochodzenia sdowego. ZP: Biaa
ksiga smoleskiej tragedii. Warszawa, czerwiec-lipiec 2011r. [dalej: Biaa ksiga], zacznik nr125; http://www.smolen-
skzespol.sejm.gov.pl/zespolsmolensk.nsf/dokumenty.xsp

Prezes Rady Ministrw RP18 wyraa publicznie gotowo do wzicia penej odpowiedzialnoci za
przyjty przez organa rzdowe sposb postpowania wtej sprawie19.
3.MARS-BM 10 i11 kwietnia 2010 r.

Kompletna chronologia odnajdywania iprzemieszczania oraz innych istotnych zdarze do-
tyczcych CVR itamy zCVR (oraz pozostaych rejestratorw zabudowanych naTu-154M nr
101) wdniu 10 kwietnia 2010 r. ipo tej dacie jest tematem, ktry czeka na autora. Sporzdzajc
t chronologi naley uwzgldni m.in. niej wymienione elementy:
Godzina odnalezienia rejestratorw wg Raportu MAK, str. 103.
1) Wraporcie MAK ze stycznia 2011 r. podano, e ogodz. 13:02 [czasu lokalnego, tj. ogodz. 11:02
czasu warszawskiego] na miejscu zdarzenia znaleziono 2 rejestratory pokadowe20 (wtym samym
raporcie podano, e 85 minut pniej, bo ogodz. 12:27 czasu polskiego na miejsce zdarzenia przyby
minister spraw nadzwyczajnych FR Siergiej Szojgu21). Podano te, i MARS-BM by odnaleziony na
miejscu zdarzenia lotniczego zmechanicznymi uszkodzeniami obudowy i11.04.2010 by dostarczony
do laboratorium Midzypastwowego komitetu lotniczego (MAK), wcelu otwarcia, kopiowania iob-
rbki informacji22. Zraportu MAK nie wynika, ktre rejestratory znaleziono ogodz. 11.02, jednak
zraportu KBWLLP23 izcytowanych niej owiadcze ministra S. Szojgu wynika, e jednym znich
by MARS-BM.
2)Nieco wczeniej, bo ju okoo godziny 12:30 czasu moskiewskiego (tj.ok.godz. 10:30 czasu
warszawskiego) rosyjska telewizja Rossija 24 pokazaa kilkuminutowy film24 wykonany onieustalo-
nej godzinie (wedug zapisu na zegarze kamery midzy godz.8:49 agodz. 8:56) przez montayst
TVP Sawomira Winiewskiego. Na ujciu oznaczonym godz. 8:50,01 wida le,cy na ziemi MARS-
-BM, ktry mia by odnaleziony przez stron rosyjsk dopiero kilka godzin pniej. Wedug relacji
skadanych przez S.Winiewskiego film zosta wykonany bezporednio pokatastrofie aczarna
18 Bdcy te przewodniczcym Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji dziaa podejmowanych wzwizku

ztragicznym wypadkiem lotniczym pod Smoleskiem, dozada ktrego naleay m.in. koordynacja lub nadzr dziaa
dotyczcych ustalenia przyczyn tragicznego wypadku lotniczego pod Smoleskiem; por.: 2 ust.1 i 3 ust.1 Zarzdzenia
Nr 28 Prezesa Rady Ministrw zdnia 11 kwietnia 2010 r. wsprawie powoania Midzyresortowego Zespou dospraw ko-
ordynacji dziaa podejmowanych wzwizku ztragicznym wypadkiem lotniczym pod Smoleskiem; http://bip.kprm.gov.
pl/rm/inne/organy/doradcze/26_3611.html
19 jestem szefem zespou midzyresortowego. Od pocztku braem na siebie pen odpowiedzialno zawszystkie
dziaania administracji rzdowej wkadym zakresie izawsze mwiem otym publicznie. Nie uciekam od odpo-
wiedzialnoci, take politycznej. od pocztku stoj na czele tego zespou, stoj na czele rzdu izawsze powtarzam:
bior odpowiedzialno osobist, polityczn zadziaania wszystkich moich urzdnikw iministrw. Sprawozdanie
Stenograficzne z83. posiedzenia Sejmu wdniu 19stycznia 2011 r. Informacja prezesa Rady Ministrw dotyczca dziaa
rzdu zmierzajcych do ustalenia przyczyn iokolicznoci katastrofy samolotu Tu-154M wdniu 10 kwietnia 2010 r. pod
Smoleskiem, wzwizku zpublikacj raportu Midzypastwowego Komitetu Lotniczego (MAK); http://orka2.sejm.gov.
pl/StenoInter6.nsf/0/5D58AA5F938C649BC125781E004BBF81/$file/83_a_ksiazka.pdf
20 Raport MAK, s. 103.
21 Tame
22 Raport MAK, s. 68-69.
23 Raport KBWLLP, s. 63.: zosta odnaleziony 10.04.2010 r. przez stron rosyjsk blok 70A-10M rejestratora MARS-BM.
24 http://www.youtube.com/watch?v=-kzDds7q3Xk (dostp: 17 wrzenia 2013 r.)

181
skrzynka wydawaa si nieuszkodzona, gdy j
filmowa.25
3) Ok. godz. 11:30 czasu polskiego strona pol-
ska zwrcia si do MSZ FR znot dyploma-
tyczn zawierajc prob dotyczc waciwego
zabezpieczenia wszelkich przedmiotw znalezio-
nych namiejscu katastrofy zgodnie zzasad
eksterytorialnoci. Take iinne podjte tego
dnia przez stron polsk prby zabezpiecze-
nia odnalezionych rejestratorw przed nieau-
Kadr zfilmu Sawomira Winiewskiego toryzowanym dostpem osb nieuprawnio-
nych zakoczyy si niepowodzeniem, oczym
wiadczy m.in. relacja funkcjonariusza Biura Ochrony Rzdu uczestniczcego 10 kwietnia 2010 r.
widentyfikacji zwok na miejscu katastrofy26.
4)Strona rosyjska dokonaa odczytu (transkrypcji) conajmniej dwu rejestratorw (wtym
MARS-BM) comusiao by poprzedzone skopiowaniem lub take odsuchaniem ich zapisw
jeszcze przed ich okazaniem przybyym wieczorem doSmoleska przedstawicielom polskiej
prokuratury ipolskiej komisji wojskowej badajcej przyczyny katastrofy. Zinformacji udzielonych
po poudniu mediom przez kierujcego dziaaniami strony rosyjskiej na miejscu zdarzenia ministra
S. Szojgu27 wynika, e ju wwczas strona rosyjska przystpia do odczytywania ianalizy zapisw odna-
lezionych na miejscu katastrofy rejestratorw parametrycznych iMARS-BM:
znaleziono pokadowe czarne skrzynki. Rozpocza si ich ekspertyza, ktra rzuci wiato na przy-
czyny wypadku28;
znaleziono rejestratory telemetryczne igosowe, ich transkrypcja, ktra da odpowied [na pytanie]
oprzyczyny katastrofy, ju si rozpocza29.

Minister S. Szojgu stwierdzi te, estrona rosyjska jest dopiero wtrakcie podejmowania decyzji,
czy polscy ledczy bd brali udzia wwyjanianiu okolicznoci wypadku.30
Wniektrych pniejszych polskich relacjach medialnych przedstawiano istotnie inn wersj sw
ministra S. Szojgu (badana jest trajektoria lotu iznaleziono ju dwie czarne skrzynki zsamolotu. Wkrt-
ce ma si zacz analiza informacji zawartych wczarnych skrzynkach31; Znaleziono te ju dwie czarne
25 Film pokazano m.in. na posiedzeniu ZP wdn. 24 lutego 2011 r.

26 Relacja wzbiorach ZP: Nie pamitam, oktrej godzinie, ale zadzwoni do mnie Konsul [RP wMoskwie, Micha] Greczyo
iprzekaza mi polecenie Ministra Obrony Narodowej Pana Bogdana Klicha, aby przekaza stronie rosyjskiej prob onie
rozpoczynanie bada czarnych skrzynek bez udziau strony polskiej. Japrob t przekazaem jednej zosb ze strony
rosyjskiej, nie pamitam jak on si nazywa, ale zca pewnoci bya to jedna ztrzech osb, ktre kieroway caoci
prac namiejscu katastrofy. By to przeoony osb pracujcych przy identyfikacji zwok. Zodpowiedzi zrozumiaem,
eRosjanie maj swoje procedury. Odpowied przekazaem Konsulowi Greczyle izasugerowaem, aby zaatwi to nawy-
szym poziomie, poprzez Ambasad. Pniej wgodzinach wieczornych zapytaem pracujcych ledczych oczarne skrzyn-
ki. Zaprowadzono mnie wmiejsce gdzie dwie skrzynki byy zoone ipilnowane. Ja je sfotografowaem, wmojej ocenie
wyglday na nieuszkodzone. Zdjcia te pniej wieczorem przekazaem Ministrowi Obrony Narodowej iMinistrowi
Sprawiedliwoci. Por. te: Relacja zastpcy ambasadora RP wMoskwie Piotra Marciniaka wzbiorach ZP oraz odpo-
wied z17 sierpnia 2010 r. sekretarza stanu wMSZ Jana Borkowskiego na interpelacj nr 17266 posa Zbigniewa Dolaty
oraz grupy posw wsprawie dziaa dyplomatycznych zmierzajcych do zwrcenia uwagi wadz Federacji Rosyjskiej na
niewaciwe zabezpieczenie miejsca katastrofy smoleskiej ispowodowania stosownych dziaa wcelu wyeliminowania
stwierdzonych uchybie; http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/364BB085
27 Mianowany 10 kwietnia 2010 r. (wraz zwicepremierem FR Siergiejem Iwanowem iprzewodniczc MAK T. Anodin)
wiceprzewodniczcym rosyjskiej pastwowej komisji badajcej przyczyny katastrofy pod przewodnictwem wczesnego
premiera W.Putina. Skad komisji na http://rus.ruvr.ru/2010/04/10/6257948.html
28 vesti.ru, 10 kwietnia 2010 r., godz. 16.26 czasu polskiego; http://www.vesti.ru/doc.html?id=352422
29 Rossijskaja Gazieta, 10 kwietnia 2010 r., godz. 17.10 czasu polskiego; http://www.rg.ru/2010/04/10/reg-roscentr/ostanki-
-anons.html
30 PAP, 10 kwietnia 2010 r., godz. 16.36
31 tame

skrzynki samolotu, wkrtce ma si zacz ana-
liza informacji wnich zawartych32), lecz potem
wrcono do wczeniej cytowanej wersji: Na
miejsce katastrofy przybyli oficjalni przedstawi-
ciele strony polskiej, wtym specjalici zMini-
sterstwa Obrony ilotnictwa cywilnego, ktrzy
uczestnicz wbadaniu tego, co zaszo powie-
dziaa Tatiana Anodina. Wczeniej rosyjski mini-
ster ds. sytuacji nadzwyczajnych Siergiej Szojgu
poinformowa, e ju rozpoczto odczytywanie Informacja orosyjskiej analizie rejestratorw wg vesti.ru zgodz. 16.26
tzw. czarnych skrzynek samolotu, co rzuci wiato
na przyczyny katastrofy.33
5)10 kwietnia 2010 r. wgodzinach wie-
czornych przybyym na miejsce katastrofy
przedstawicielom strony polskiej okazano
rejestratory34, aokolicznoci ich okazania
mogy sugerowa niezgodnie zfaktami
e znajduj si one wmiejscu odnale-
zienia ie nie byy badane ani odczyty-
wane35. Zrelacji obecnych tam wwczas
przedstawicieli strony polskiej wynika, e
nie wykluczali oni, i przynajmniej niekt-
re rejestratory byy przed ich przybyciem,
wic pod ich nieobecno, przemieszczane
przez stron rosyjsk:
Edmund Klich: Czy one byy wtym sa-
mym miejscu, wktrym byy wmomencie
katastrofy? Przypuszczam, e raczej mogy
by tam doniesione, amoe byy wtym sa-
mym miejscu, wkadym razie byy wtakim
botnistym terenie. Zostay zabezpieczone Informacja orosyjskiej analizie rejestratorw wg rg.ru zgodz. 17.10.
ipoleciay doMoskwy.36 Morozow od razu
nas do nich zaprowadzi. Idc, musiaem patrze pod nogi, bo baem si, by nie nadepn na jakie ciao.
Wreszcie dochodzimy do rumowiska, Morozow pokazuje nam ogon samolotu idwa rejestratory. Mwi:
Wyznaczcie dwch ludzi, polec do Moskwy bada skrzynki.37
Waldemar Targalski: zaprowadzono nas tam, gdzie byy rejestratory. Pilnowa ich wartownik. Zosta-
y sfotografowane. Wtedy pierwszy raz zobaczyem pani Anodin ipana Morozowa. Rosjanie zapytali,
34 Wzwizku zbrakiem zgody strony rosyjskiej nie obejrzeli oni caego miejsca katastrofy. Por. wypowied pk. Zbigniewa
Rzepy: nie byem na terenie caego... miejsca katastrofy, nie obszedem go caego. Poruszanie si po terenie katastrofy,
po terenie miejsca katastrofy, ...przepraszam, wymagao zgody Rosjan. Wypowied wfilmie dokumentalnym Anatomia
upadku re. Anity Gargas.
35 Sporzdzony 10 kwietnia 2010 r. po poudniu wgodz. 13.05 - 18.12 czasu polskiego na potrzeby rosyjskiej prokuratury
Protok ogldzin miejsca zdarzenia mimo znacznej szczegowoci opisu nie wspomina orejestratorach, lecz wielo-
krotnie powtarzany tam zwrot na ziemi s porozrzucane liczne metalowe fragmenty samolotu rnej wielkoci nie
pozwala traktowa tego dokumentu jako dowodzcego (zmilczenia rda) czasowego usunicia rejestratorw zmiejsca
zdarzenia. Tre protokou zostaa opublikowana przez media (Nowe Pastwo nr 1/2013, s. 20-22) izaprezentowana na
posiedzeniu ZP wdniu 10 stycznia 2013 r.
36 Zapis stenograficzny zposiedzenia Komisji Obrony Narodowej Senatu RP wdniu 10 lutego 2011 r., op. cit.
37 Edmund Klich: Moja czarna skrzynka. Warszawa 2012, s. 23.

183
czyrejestratory mog zosta wydobyte. Po konsultacji zEdmundem Klichem zdecydowano, e tak. Za-
pakowano jedo pude, zaplombowano. Jazppk. Sawomirem Michalakiem ipanem pk. Zbigniewem
Rzep, rzecznikiem prokuratury wojskowej, na polecenie pana Klicha udalimy si znimi do Moskwy
samolotem MCzS [Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych]. Zostay one zawiezione dosiedziby MAK
itam zdeponowane. Nastpnego dnia rano uczestniczylimy wich komisyjnym otwieraniu, oczysz-
czaniu istwierdzaniu, czy zachoway si zapisy.38
6)Tymczasem ju po przybyciu do Smoleska ww. przedstawicieli strony polskiej minister
S.Szojgu dzieli si efektami dokonanych pod ich nieobecno ustale (Nagranie rozmw pilota
zkontrolerami ruchu powietrznego pokazuje, e pilot zignorowa rad, by nie prbowa ldowa na
lotnisku39) anastpnie wobecnoci premiera W. Putina opowiedzia przebieg dramatu premierowi
D.Tuskowi40. Gwne elementy przedstawionej wwczas (ju po odczytaniu rejestratorw przez stro-
n rosyjsk bez udziau strony polskiej) rosyjskiej wersji przebiegu wydarze iprzyczyn katastrofy41
to: samolot znacznie zboczy zkursu we mgle, zacz rozpada si wpowietrzu kilometr przed ude-
rzeniem wziemi, aostatecznemu zniszczeniu (wszystko si zapalio) uleg po pierwszym ude-
rzeniu wziemi, gdy poniewa podwozie byo ju wypuszczone, samolot przewrci si. Wtej
wersji wydarze brak wzmianek otzw. pancernej brzozie oraz oodwrceniu si samolotu do gry
koami wwyniku wykonania tzw. beczce autorotacyjnej. Take animacje prezentowane 10 kwietnia
wieczorem przez rosyjsk agencj rzdow RIA-Novosti42 nie wskazyway ani na wykonanie beczki
autorotacyjnej, ani na udzia drzewa wkatastrofie, natomiast stwierdzay wybuch poprzedzajcy
przyziemienie samolotu wpozycji jak do ldowania.43
7)Odczytywanie ianaliza rejestratorw przez stron rosyjsk bez obecnoci przedstawiciela
strony polskiej byy niezgodne zpostanowieniem 3.4 Zacznika 1344 do Konwencji chicagowskiej,
ktry by przyjmowany jako pomocnicza podstawa postpowa badawczych prowadzonych wRosji
iwPolsce oraz zprocedur zalecan wZacznikuD Wytyczne dotyczce odczytywania iana-
lizy zapisw rejestratorw parametrw lotu do ww. Zacznika45.
8)Otwarte pozostaje pytanie, dlaczego nie wyznaczono ani jednego przedstawiciela strony polskiej
jako odpowiedzialnego za wykonanie postanowienia Zabezpieczy przeszukanie terenu miejsca zdarzenia,
przechowanie iprzekazanie Midzynarodowemu Komitetowi Lotniczemu (tj. MAK) wszystkich posiadanych
samopisw (tj. rejestratorw) pokadowych, prbek paliwa idokumentacji lotu (Odpowiedzialni : Gurewicz
M.G., Szczukin A.W.46) idlaczego nie spotkao si to ze sprzeciwem polskiej prokuratury.
38 Nagranie zradaru jest wMoskwie. Rozmowa zKatarzyn Orowsk-Popawsk iPiotrem Falkowskim, Nasz Dziennik
z27 sierpnia 2011 r.; http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20110827&typ=po&id=po03.txt
41 TVP, 10 kwietnia 2010 r., wg www.savevid.com (kopia nagrania zhttp://www.savevid.com/video/premierzy-podczas-ogl-
dzin-miejska-katastrofy-10042010.html wzbiorach ZP), fragmenty take: Russia Today, 10 kwietnia 2010 r. (http://www.
savevid.com/video/putin-tusk-lay-flowers-at-plane-crash-site-near-smolensk.html)
42 RIA-Novosti, 10 kwietnia 2010 r., godz. 19:19:
; http://ria.ru/video/20100410/220606624.html
43 Wwersji wydarze przedstawionej przez rzeczniczk Prokuratury Generalnej FR Marin Gridniew kilka godzin wcze-
niej (mona przypuszcza, e jeszcze wtrakcie odczytywania przez stron rosyjsk danych zrejestratorw idlatego
uboszej wszczegy) jako przyczyn katastrofy wskazano zaczepienie owierzchoki drzew przy podchodzeniu do l-
dowania wwarunkach zej widocznoci zpowodu silnej mgy; vesti.ru, 10 kwietnia 2010 r., godz. 16.26 czasu polskiego;
http://www.vesti.ru/doc.html?id=352422
44 http://www.ulc.gov.pl/_download/prawo/prawo_miedzynarodowe/konwencje/zal_13_0612.pdf
45 Rejestratory parametrw lotu nie powinny by otwierane lub zasilane, aoryginalne zapisy nie powinny by kopiowane
(szczeglnie przy pomocy urzdze oduej prdkoci zapisu) przed dokonaniem odczytu zpowodu ryzyka uszkodzenia
zapisw
46 Postanowienie przyjte wnocy z10 na 11 kwietnia 2010 r. wSmolesku podczas polsko-rosyjskiego posiedzenia roboczego
pod przewodnictwem Zastpcy Prokuratora Generalnego FR Aleksandra Bastrykina zudziaem przedstawicieli polskiej
prokuratury wojskowej (Naczelnego Prokuratora Wojskowego pk. Krzysztofa Parulskiego iprokuratora Warszawskiego
Okrgu Wojskowego pk. Ireneusza Szelga) oraz andarmerii Wojskowej iAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego). Biaa
ksiga, zacznik nr 202

9)Wnocy z10 na 11 kwietnia, czyli ju po skopiowaniu zapisw rejestratorw przez stron ro-
syjsk, lecz jeszcze przed otwarciem obudowy (MARS-BM wMoskwie) ikopiowaniem informacji
zudziaem specjalistw lotniczych Rzeczpospolitej Polskiej, atake przedstawicieli Komitetu ledczego
przy prokuraturze FR iwojskowej prokuratury Rzeczpospolitej Polskiej [47], ten ipozostae rejestratory
pozostaway wsiedzibie MAK, gdzie wtym czasie nie byo adnego przedstawiciela RP. Fakt, e
take po 10-11 kwietnia 2010 r. przedstawiciele strony polskiej pozostawiali rejestratory na wiele go-
dzin (awokresie poprzedzajcym 31 maja 2010 r. ipniej: nawiele dni) wwycznej dyspozycji
strony rosyjskiej potwierdzaj m.in. informacje przekazywane przez Prokuratora Generalnego RP
Andrzeja Seremeta48 ijego zastpc, Naczelnego Prokuratora Wojskowego gen. Krzysztofa Parulskie-
go49. Pozostawienie 10 kwietnia 2010 r. ipniej MARS-BM ipozostaych rejestratorw wposiadaniu
strony rosyjskiej niezabezpieczyo ich wystarczajco przed nieautoryzowanym dostpem50.
4.MARS-BM po 10-11 kwietnia 2010 r.

Rzd RP realizujc lini postpowania przedstawion wprzywoanych wyej wypowie-
dziach z21kwietnia 2011 r. zaakceptowa pozostawienie rejestratorw wposiadaniu strony
rosyjskiej, sankcjonujc ten sposb postpowania umow midzypastwow, co miao ima
istotny wpyw nadalsze losy rejestratorw iich zapisw oraz namoliwo ich rzetelnego
badania.
31 maja 2010 r. minister spraw wewntrznych iadministracji Jerzy Miller (wimieniu KBWLLP RP),
minister transportu Igor Lewitin (wimieniu pastwowej komisji FR do zbadania przyczyn katastro-
fy) iprzewodniczca Tatiana Anodina (wimieniu MAK) podpisali wMoskwie memorandum po-
zostawiajce MARS-BM ipozostae
rejestratory wposiadaniu strony ro-
syjskiej. Od tego czasu na mocy art.3.
tego memorandum to MAK wswojej
moskiewskiej siedzibie zabezpiecza
przechowanie opiecztowanych przez
obie Strony oryginaw zapisw reje-
stratorw pokadowych.51
Wykonane iprzekazane stronie
polskiej wsiedzibie MAK 31 maja
2010 r. nagranie opisane protokolarnie
jako wierna kopia nagrania ztamy
magnetycznej rejestratora dwikowe-
Jerzy Miller, Tatiana Anodina iIgor Lewitin podpisuj wMoskwie protok prze-
go MARS-BM (awaryjnego) nr 323025 kazania stronie polskiej kopii zapisw rejestratorw pokadowych oraz memoran-
(kaseta zapisu blok 70 A-10 M)52 miao dum z31maja 2010 r., fot. MAK
47 Raport MAK, str. 69

48 Sprawozdanie Stenograficzne z22. posiedzenia Sejmu wdniu 27wrzenia 2012 r. Informacja ministra sprawiedliwoci na
temat dziaa dotyczcych zagwarantowania waciwych procedur postpowania zezwokami ofiar katastrofy smoleskiej
na terenie Federacji Rosyjskiej
49 Zapis stenograficzny zposiedzenia Komisji Obrony Narodowej Senatu RP wdniu 10 lutego 2011 r.
50 Mimo to 13 kwietnia 2010 r. Naczelny Prokurator Wojskowy wtrakcie telekonferencji zprzedstawicielami najwyszych
wadz FR nie przedstawi polskich da ipotrzeb wtej wanej dla biegu ledztwa sprawie, lecz stwierdzi jedynie, e Polscy
prokuratorzy pracuj przy identyfikacji cia itranskrypcji rejestratorw pokadowych. adnych trudnoci nie ma.;
stenogram zposiedzenia rosyjskiej komisji rzdowej pod przewodnictwem W. Putina zudziaem czonkw polskiej delega-
cji rzdowej (m.in. E. Kopacz, T. Arabskiego, J. Najdera, J. Bahra iE. Klicha) oraz K. Parulskiego wdn. 13kwietnia 2010r.
(kopia zpoprzedniej wersji www premiera FR na http://dorotakania.salon24.pl/361043,gras-klamie-ws-kopacz; tum. w.)
51 Biaa ksiga, zacznik nr 125
52 Protok przekazania stronie polskiej kopii zapisw rejestratorw pokadowych samolotu Tu-154M numer pokadowy
101 Rzeczypospolitej Polskiej oraz zapisw rozmw czonkw zaogi midzy sob oraz ze subami naziemnymi zdnia
31maja 2010 r. (Biaa ksiga, zacznik nr126)

185
wady (m.in. brak 16 sekund nagra-
nia), ktre czyniy je nieprzydatnym
do dalszych analiz. Take wszystkie
wykonane wsiedzibie MAK iprze-
kazane 31 maja 2010 r. protokolarnie53
stronie polskiej kopie nagra (zrzuty
danych) zrejestratorw parame-
trycznych (FDR) byy do tego stopnia
wadliwe, e uniemoliwia to uznanie
ichza przydatne do badania ostat-
nich sekund lotu Tu-154M nr 101.54
Te iinne nagrania lub kopie
31maja 2010 r. wMoskwie Tatiana Anodina przekazuje Jerzemu Millerowi kopie nagra, ktre strona rosyjska pre-
zapisw rejestratorw, fot. MAK. zentowaa stronie polskiej (oraz
niektrym instytucjom rosyjskim)
jako wierne kopie oryginalnej ta-
my 55 zrejestratora MARS-BM,
aktre byy badane przez stro-
n polsk lub rosyjsk, rniy si
midzy sob wstopniu uniemo-
liwiajcym uznanie ich za wierne
kopie tego samego nagrania.
Tu przed ogoszeniem raportu
KBWLLP izakoczeniem prac tej
komisji polscy biegli zIES po raz
pierwszy zbadali zdeponowan
Zdanie zapisane zdwukrotnie pojawiajc si intonacj charakterystyczn dla wMAK tam, ale wyniki ich bada
koca zdania: . K., fot. Anna Gruszczyska-Zikowska
ogoszono dopiero p roku pniej
(biegli badali te siedem wykonanych przez stron rosyjsk na CD nagra przedstawianych
jako wierne kopie nagrania ztamy przechowywanej wMAK, natomiast nie badali innych
istniejcych kopii, rnicych si od tamtych siedmiu istotnymi szczegami). Wczerwcu 2011 r.
przeprowadzili wMoskwie zaplanowane czynnoci przy uyciu wasnego sprztu, stosujc uznane
przez nich za waciwe metody badawcze iwydali na zlecenie WPO ostateczn ikategoryczn
opini fonoskopijn dotyczc rejestratora gosowego 56, wktrej mieli stwierdzi, e badany za-
pis nienosi adnych ladw ingerencji, bd manipulacji. Komunikat prokuratury stwierdza te,
ebadanie czarnej skrzynki, rejestrujcej parametry lotu oraz prac urzdze samolotu (rejestra-
53 Op. cit.
54 Kazimierz Nowaczyk: Ostatnie zapisy parametrw lotu. Analiza materiaw rdowych dostpnych wraportach MAK,
KBWL LP iekspertyzach ATM, UA SC dotyczcych katastrofy polskiego rzdowego samolotu Tu-154M 10.04.2010 r. na
lotnisku wSmolesku (materia konferencyjny na II Konferencj Smolesk 21-22.10.2013 r., preprint)
55 Kopia odtwarzana w mediach (http://en.ria.ru/video/20110112/162117872.html; MAK video reconstruction of Polish pre-
sident`s Tu-154 crash [dalej: MAK video]) i prezentowana tam jako tosama z oryginaem nie zawiera nagrania integral-
nego, na co wskazuje m.in. fakt, i zdanie , , 100
[A, polski sto jeden, od stu metrw bd [by] gotowy do odejcia na drugi krg] jest zapisane z dwukrotnie poja-
wiajc si intonacj charakterystyczn dla koca zdania: . K.; Anna Gruszczyska-Zikowska: Jak
brzmi uderzenie samolotu w brzoz? (prezentacja referatu przedstawiona podczas II Konferencji Smoleskiej w dniu 21
padziernika 2013 r. w Warszawie; http://www.popler.tv/KonferencjaSmolenska/62985#62985; Brzmienie uderzenia.pdf,
kocowa cz prezentacji, slajdy nr 28 i 29)
56 Do kolejnych zleconych przez WPO ogldzin inagrania kopii tamy doszo dopiero wlutym 2014 r. w celu przeprowa-
dzenia skuteczniejszego odsuchu zapisu dwikowego zrejestratora MARS-BM; PAP, 17 lutego 2014 r., godz. 11:04
oraz PAP, 28 lutego 2014 r., godz. 17:11

tor ATM QAR), dao biegym podstaw do wydania opinii jednoznacznie wskazujcej na autentyczno
jej zapisw57.
wiadectwem proweniencji tamy, ktr po raz pierwszy 1czerwca 2011 r. wMoskwie udo-
stpniono do badania ikopiowania biegym zIES, jest owiadczenie specjalisty MAK
Wiktora A. Trusowa, ktry stwierdzi, e tama zostaa wyjta zrejestratora MARS-BM
znalezionego na miejscu katastrofy Tu-154M nr 101 58, co zapisano wprzywoanym wopi-
nii IES, lecz nie przytoczonym tam wcaoci protokole zdnia 1 czerwca 2011 r. Przytoczone
fragmenty owiadczenia oraz inne przesanki przywoane na t okoliczno wopinii IES nie
pozwalaj udzieli jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy tama udostpniona biegym
IES bya tosama ztam, ktra znajdowaa si wMARS-BM wtrakcie ostatniego lotu
Tu-154M nr 101.
Biegym IES przekazano do badania nagrania wpostaci kopii stanowicych materia dowodowy 59,
na ktry skada si m.in. siedem pyt CD (przekazanych wraz zuwierzytelnionymi kopiami pism
iinnych dokumentw) istanowicych dowody nr 12, 1, 2, 25 i26 oraz 29 i3060, czyli odpowiednio:
kopi zkwietnia 2010 r. (bez daty dziennej; brak daty iczasu kopiowania ) wykonan [tak
61
jak inastpne: przez stron rosyjsk] napotrzeby Komitetu ledczego przy Prokuraturze FR
przekazan do IES 23 grudnia 2010 r.,
kopi z31 maja 2010 r. wykonan napotrzeby komisji badajcych przyczyny katastrofy, wtym
KBWLLP przekazan 4 czerwca 2010 r. (podczas analizy tej kopii stwierdzono brak fragmentu
nagrania odugoci okoo 17,5 sekundy, oczym IES 7czerwca 2010 r. poinformowa WPO,
wzwizku zczym przekazano do bada kolejn kopi 62 (przewodniczcy KBWLLP minister
J.Miller, ktry 31 maja 2010 r. protokolarnie potwierdzi autentyczno tego zapisu63, uzna ten
defekt nagrania za drobny problem techniczny64),
Opinia Foreneks zczerwca 2010 r.
57 Komunikat Prokuratury Generalnej iNaczelnej Prokuratury Wojskowej z12 kwietnia 2012 r.; http://www.npw.gov.pl/491-
-Prezentacjanewsa-36309-p_8.htm
58 Opinia IES, str. 24, 51 i168
59 Op. cit., str. 2-6 (por. str. 23 istr. 170)
60 Op. cit., str. 23
61 Op. cit., str. 25
62 Op. cit., str. 3 i26
63 Biaa ksiga, zacznik nr 125
64 PAP, 10 czerwca 2010 r., godz. 15.34

187
kopi z9 czerwca 2010 r. wykonan napotrzeby jw. iprzekazan 16 czerwca 2010 r. (podczas
analizy tej kopii stwierdzono wystpowanie na niej utrudniajcych prac biegych zakce
zzasilajcej urzdzenie kopiujce sieci elektroenergetycznej onieznanej charakterystyce65,
kopi z11 lutego 2011 r. wykonan (wobecnoci m.in. prokuratorw WPO) na potrzeby post-
powa karnych przekazan 29 czerwca 2011 r.,

kopi z1 czerwca 2011 r. wykonan (wobecnoci m.in. prokuratorw WPO ibiegych IES) na
potrzeby postpowa karnych przekazan 4padziernika 2011 r.,

dwie kopie z15 czerwca 2011 r. wykonane iprzekazane jw.
Zopinii IES wynika, e sporzdzajcy j biegli niepoddali badaniom adnego innego nagrania
spord wykonanych przed 31 maja 2010 r., oistnieniu ktrych wiadomo zinnych rde, wtym
kopii:
kopii, obadaniu ktrej mowa wowiadczeniach ministra S. Szojgu z10 kwietnia 2010 r.,
kopii wykonanej wkwietniu 2010 r. na potrzeby komisji badajcych przyczyny iokolicznoci
katastrofy, wtym MAK, abdcej podstaw sporzdzenia transkrypcji MAK z2 maja 2010 r.,
kopii (zawierajcej m.in. plik 3 chanel.wav) wykonanej na CD 16 kwietnia 2010 r. iprzekazanej
27maja 2010 r. przez MAK firmie Foreneks zSankt-Petersburga w celu wydania analizy fo-
nograficznej wypowiedzi przypisywanych Mariuszowi Kazanie (opini wczono jako zacznik
nr 12 do raportu MAK),
kopii (zawierajcej m.in. pliki 1 channel.wav, 2 channel.wav, 3 channel.wav oraz 4channel.wav)
wykonanej na CD nie pniej ni 26 kwietnia 2010 r. itego dnia przekazanej przez Komitet
ledczy FR biegym zInstytutu Kryminalistyki Centrum Technik Specjalnych FSB Rosji w celu
wykonania ekspertyzy sdowej majcej stwierdzi m.in., czy istniej oznaki montau na kadym
zprzedstawionych zapisw audio oraz jaka jest dosowna tre wjzyku rosyjskim zapisw
przedstawionych do badania; wsporzdzonej opinii biegli W.W.Didienko, M.I.Iwanow iA.Je.
Iwanow stwierdzili m.in., e na zapisach, rozmieszczonych wdanych plikach, nie udao si wykry
wiarygodnych oznak cigoci procesu ichzapisu naodcinkach, rozgraniczonych przez ujawnione
odcinki zoznakami zmian. Wiarygodne wykrycie oznak cigoci procesu zapisu naprzedstawio-
Opinia FSB zczerwca 2010 r. (odpis)
65 Opinia IES, str. 24 i25, por te: Marcin Austyn: ILS niestety nie mamy nie byo na tamie. Nasz Dziennik Nr 258 z4
listopada 2010 r.; cyt. za: http://www.bibula.com/?p=28100

nych zapisach dwikowych (zuwzgldnieniem ich cech szczeglnych) jest moliwe napodstawie
badania oryginaw zapisw dwikowych, na podstawie ladu magnetycznego natamie magnetycz-
nej. Poniewa oryginay fonogramw lub inne kopie oryginalnych zapisw nie zostay przedstawione,
to ustalenie, czy zapisy wprzedstawionych plikach zostay wykonane nieprzerwanie, okazao si
niemoliwe. Wzwizku ztym, e przedstawione zapisy nie s oryginaami, znajdujsi wpostaci
cyfrowej inie ujawniono nanich oznak cigoci procesu ich zapisu, toniemona wykluczy
wprowadzenia zmian dozapisu, wykonanych wsposb cyfrowy (komputerowy) (wtym ido
sygnau technicznego wpliku 4 channel.wav). To znaczy, wiarygodne ustalenie, za pomoc rod-
kw narzdziowych ianalizy audytywnej, czy na odcinkach zapisw, rozgraniczonych przez odcinki
zoznakami zmian, wystpuj, czy te nie, oznaki innych zmian, niejest moliwe.
Wzwizku zpowyszym wopinii IES nie ustalono m.in.:
1)czy ktre (ajeeli tak, toktre) zczterech ww. kopii zkwietnia 2010 r. s tosame zkopi
zkwietnia 2010r. (bez daty dziennej), stanowic dowd nr 12 [66],
2)kto, gdzie iwjakich okolicznociach wykona 16kwietnia 2010 r. kopi dla Foreneks, skoro
11kwietnia 2010 r. sejf ztam zosta opiecztowany wmoskiewskim laboratorium MAK przez
pk.Zbigniewa Rzep z NPW, ktry 31 maja 2010 r. nie stwierdzi naruszenia pieczci67.
Ponadto prowadzc w2011 r. badania wMoskwie biegli zIES stwierdzili m.in., e:
1) rejestrator MARS-BM wyniki ogldzin ktrego wdniu 15 czerwca 2011 r. przedstawili wswej
opinii68 by uszkodzony wsposb uniemoliwiajcy uruchomienie69,
2) wtrakcie nagrywania 28stycznia 2011 r. wMARS-BM odgosw referencyjnych na pokadzie
bliniczego samolotu Tu-154M nr 102 utrwalono m.in. sygna oczstotliwoci 775 Hz towarzysz-
cy ustawieniu cinienia standardowego nawysokociomierzu barometrycznym, trwajcy okoo 1 lub2
sekund wzalenoci od powtrzenia ie sygnau takiego nie ujawniono na dowodowych kopiach
nagrania prezentowanego jako pochodzce zMARS-BM samolotu Tu-154 nr 10170,
3)podczas odtwarzania wMoskwie sporzdzonej 15 czerwca 2011 r. kopii dokumentujcej stan tamy
izapisu dowodowego nagrania (dowd nr 29) stwierdzono znieksztacenia, ktrych nie obserwowano we
wczeniejszych kopiach, aznieksztacenie tonieznajdowao si na tamie wczasie wizualizacji stanu
namagnesowania, ktra toczynno bezporednio poprzedzaa wykonanie kopii nagrania Poddano
wic ogldowi oraz czyszczeniu gowice imechanizm prowadzcy tam wmagnetofonie MAPC-HB
uywanym do kopiowania71. Wczasie tej czynnoci wydobyto niewielki fragment innej tamy magnetofo-
66 Hipoteza, e wszystkie te kopie s tosame jest trudna do pogodzenia zfaktem, e MAK okreli dugo trwania caoci
otrzymanego nagrania na 38 min. 16,8 sek., czyli ook. 1 min. 18,2 sek. dusz ni podana wopinii FSB iook. 1 min. 52,8
sek. dusz ni podana wopinii Foreneks (dugo nagrania analizowanego przez Foreneks jest krtsza ook. 34,6 sek.
od podanej wopinii FSB).
67 31 maja 2010 r. dokonano komisyjnego otwarcia sejfu dla potrzeb komisji badajcych przyczyny iokolicznoci katastrofy,
wtym KBWLLP, awkomunikacie NPW z1 czerwca 2010 r. stwierdzono, e do czasu komisyjnego otwarcia sejfu wla-
boratorium Midzypastwowego Komitetu Lotniczego wMoskwie, sejf ten pozostawa opiecztowany przez prokuratora
Naczelnej Prokuratury Wojskowej pk. Zbigniewa Rzep iprzedstawiciela Komitetu. Pk Krzysztof Parulski, obecny przy
otwieraniu sejfu, nie stwierdzi naruszenia pieczci.; http://www.npw.gov.pl/491-Prezentacjanewsa-20256-p_21.htm
68 Op. cit., str. 53-56
69 Nie byo zatem moliwe wykonanie nagra testowych, wtym zawierajcych lady uruchomienia izatrzymania rejestra-
cji, co nie przeszkodzio autorom opinii IES stwierdzi, edowodowe nagranie, ktrego zapis znajduje si na badanej
tamie, jest oryginalne, za Charakterystyka zapisw na tamie, zwaszcza znacznikw czasowych, iodpowiadajce
imprzebiegi wkopiach dowodowego nagrania wskazuj, ezapis natamie jest oryginalny; op. cit., str. 51
70 Op. cit., str. 59. Nieznane s powody braku zapisu takiego sygnau. Wymaga wyjanienia, czy ten brak nie jest oznak
montau zapisu.
71 Wopinii IES nie podano, czy biegli dysponowali wMoskwie wasnym magnetofonem RS-NW, czyjedynie tym, kt-
ry udostpnia im strona rosyjska. Zopinii tej wynika natomiast m.in., e nieumiejtnie obsugiwany RS-NW moe
odtwarza tam zeznieksztaceniami, ktrych na niej nie ma. Wcytowanej opinii brak danych pozwalajcych ustali,
czy wydobyty zRS-NW fragment tamy znieksztacajcej kopi nagrania zosta wobecnoci biegych IES skopiowany
izbadany przez nich na okoliczno jego pochodzenia oraz czasu iinnych okolicznoci umieszczenia go ipozostawienia go
wMARS-NW (awszczeglnoci w celu stwierdzenia, czy nie stanowi onfragmentu nagrania dokonanego przez MARS-
BM zTu-154M nr 101).

189
nowej zdoczepionym kawakiem tamy klejcej.72 Nie zostao jednoznacznie wyjanione, kto wokresie
oddzielajcym wykonanie obu opisanych czynnoci mia dostp do magnetofonu MARS-NW, nakt-
rym czynno t wykonywano. Otwarte pozostaje pytanie, czy opinia IES dostatecznie przekonujco
falsyfikuje podnoszon wmediach opini, ewykonujc na opisanym sprzcie liczne kopie tamy
strona rosyjska moga doprowadzi do powstania znieksztace jej powierzchni uniemoliwiajcych
lub utrudniajcych ocen autentycznoci zapisu inonika.73
5.Niektre cechy badanych nagra iich transkrypcji

Midzy paralelnymi miejscami transkrypcji MAK, transkrypcji KBWLLP iopinii fono-
skopijnej IES wystpuj liczne zasadnicze rnice, dotyczce m.in. identyfikacji osb,
sw iinnych utrwalonych dwikw. Ztrzech ww. wersji na obecnym etapie bada
opini IES mona zasadnie uzna do czasu odzyskania oryginalnej tamy irejestratora
MARS-BM zTu-154M nr 101 za najmiarodajniej ustalajc sowa iinne dwiki zapisa-
ne wnagraniach bdcych przedmiotem badania oraz za najadekwatniej identyfikujc
nagrane osoby ato zracji wyszoci zastosowanej przez IES naukowej metody bada-
nia 74 nad intuicyjn (lub hybrydow) metod postpowania autorw transkrypcji MAK
itranskrypcji KBWLLP.
Ocen tporednio potwierdza spostrzeenie, e dwaj czonkowie KBWLLP (ppk dr in. Sawo-
mir Michalak ippk rez. pil. mgr in. Waldemar Targalski), ktrzy wasnorcznie podpisali itrans-
krypcj MAK75, iprotok KBWLLP76 (do ktrego zacznikiem nr 8 jest transkrypcja KBWLLP), wco
najmniej jednym ztych przypadkw by moe nie wiedzieli co czyni, ana pewno powiadczyli
nieprawd.
1)Wszczeglnoci midzy paralelnymi miejscami transkrypcji MAK, transkrypcji KBWLLP iopi-
nii fonoskopijnej IES wystpuj liczne rnice, dotyczce:
a)identyfikacji osoby (lub osb), ktre wypowiedziay ustalone wtranskrypcjach sowa lub inne
dwiki, autorstwo ktrych MAK iKBWLLP przypisay gen. Andrzejowi Basikowi, za IES ustalia, i
zostay one wygoszone przez inne osoby77:
autorem dwu wypowiedzi przypisanych gen. Basikowi przez KBWLLP by (jak ustali IES)
ppkRobert Grzywna; autor trzeciej wypowiedzi przypisanej gen. Basikowi przez KBWLLP
nie zosta przez IES zidentyfikowany, atre tej wypowiedzi nie zostaa przez IES potwierdzona;
autor wypowiedzi przypisanej gen. Basikowi przez MAK nie zosta przez IES zidentyfikowany,
afakt zaistnienia tej wypowiedzi nie zosta przez IES potwierdzony;
72 Op. cit., str. 51-52, podpis pod Ryc. 33

73 http://e2rdo.salon24.pl/525732,o-jakosci-dowodow-w-sledztwie-smolenskim
74 Opinia IES, III. Porwnawcze badania identyfikacyjne (str. 156-167); zwaszcza: Badania identyfikacyjne osb, ktrych
wypowiedzi zostay utrwalone wdowodowym nagraniu, przeprowadzono zgodnie ztzw. metod jzykowo-pomiarow.
Metoda ta uwzgldnia procesy psychofizjologiczne przejawiajce si wmowie, awszczeglnoci te, ktre zwizane s zin-
dywidualnymi predyspozycjami inawykami artykulacyjno-fonacyjnymi mwicego. Obejmuje take analiz parametrw
akustycznych mowy, wtym ekstrakcj czstotliwoci formantowych m.in. samogosek igrup wokoidalnych. () Zuwagi
na znaczne ograniczenia jakociowe, awodniesieniu do wypowiedzi niektrych mwcw zidentyfikowanych wobrbie
dowodowego nagrania take ograniczenia ilociowe () oraz szczupo materiau porwnawczego, jaki zdoano zgro-
madzi, wtrakcie porwnawczych bada identyfikacyjnych uwzgldniano wszystkie cechy umoliwiajce zestawienie
iporwnanie wypowiedzi znagrania dowodowego wzgldem wypowiedzi porwnawczych. Dotyczy to zarwno analizy
nawykw artykulacyjnych, jak iekstrakcji czstotliwoci formantowych. (str. 156)
75 Transkrypcja MAK, str. 40
76 Protok KBWLLP, str. 1 i70 (poz. 4 i17), por. te Raport KBWLLP, str. 328 (poz. 20 i28)
77 Opinia IES, str. 157-159.: wykluczono, aby [poddane porwnawczym badaniom identyfikacyjnym] wypowiedzi ozna-
czone jako D, 2P, N, T, ZiJ1, J2, J3 mogy by wypowiedziane przez gen. Andrzeja Basika, dla ktrego zgromadzony
przez IES materia porwnawczy wpostaci nagra zawierajcych wystpienia gen. Andrzeja Basika ocznym czasie
okoo 15 minut 20 sekund, zktrych wyselekcjonowano okoo 12 minut 50 sekund wypowiedzi A. Basika by znacz-
nie obszerniejszy od materiaw porwnawczych zgromadzonych dla pozostaych analizowanych pasaerw iczonkw
zaogi [odpowiednio okoo 5 min. 40 sek., 4 min. 30 sek., 3 min. 50 sek., 3 min., 1 min. 40 sek., 1 min.].

MAK KBWLLP IES
Czas Tekst Czas Tekst Czas

10:39:07,5- A [NN]: Mechanizacja 6:39:11,0- X [NN]: Mechanizacja 8:39:11,0 skrzyda
10:39:10,7 skrzyda przeznaczona 6:39:12,5 skrzyde .. [wypowied
jest do (niezr). mczyzny]
{Gos w tle czytania

karty gen. Basik.}
10:40:22,8- A [NN]: 6:40:26,5- DSP [gen. Andrzej 8:40:26,3 2P [ppk

10:40:25,6 (250 metrw). 8:40:28,0 Basik]: Dwiecie Robert
pidziesit metrw. Grzywna]:
(Dwiecie
pidziesit
(?)) metrw.
10:40:41,3- A [NN]: 6:40:44,5- DSP [gen. Andrzej 8:40:44,5 2P [ppk

10:40:42,6 100 metrw. 8:40:45,0 Basik]: Robert
Sto metrw. Grzywna]:
8:40:45,0 Sto metrw.

[wypowied
mczyzny]
10:40:46,6- TAWS: TERRAIN 6:40:49,5- TAWS: TERRAIN 8:40:49,5 TAWS:

10:40:49,2 AHEAD, TERRAIN 6:40:50,5 AHEAD. TERRAIN
AHEAD. AHEAD.
6:40:50,5- DSP [gen. Andrzej
6:40:51,0 Basik]:
(Nic nie [] ??)
6:40:51,0- TAWS: TERRAIN 8:40:51,0 TAWS: TERRAIN

6:40:52,0 AHEAD. AHEAD.
8:40:51,0- DSP [gen. Andrzej 8:40:51,5 ...

8:40:51,5 Basik]: [wypowied
([] wida ??). mczyzny]
b)identyfikacji innych osb wygaszajcych ustalone wtranskrypcjach sowa lub inne dwiki, np.:
niektre wypowiedzi zidentyfikowane przez IES jako wygoszone przez mjr. Arkadiusza Prota-
siuka MAK iKBWLLP przypisay m.in. ppk. Grzywnie ikpt. Arturowi Zitkowi, aKBWLLP
take por. Andrzejowi Michalakowi;
niektre wypowiedzi zidentyfikowane przez IES jako wygoszone przez ppk. Grzywn MAK
iKBWLLP przypisay m.in. mjr. Protasiukowi, kpt. Zitkowi ipor. Michalakowi, aKBWLLP
take gen. Basikowi;
niektre wypowiedzi zidentyfikowane przez IES jako wygoszone przez kpt. Zitka MAK
iKBWLLP przypisay m.in. ppk. Grzywnie, aMAK take mjr. Protasiukowi ipor. Michalakowi;
niektre wypowiedzi zidentyfikowane przez IES jako wygoszone przez por. Michalaka MAK
iKBWLLP przypisay m.in. ppk. Grzywnie, aMAK take kpt. Zitkowi.

Opinia IES podwaa zatem podstaw dowodow tych stwierdze raportu MAK iraportu
KBWLLP, ktre uzasadniano rzekom aktywn obecnoci gen. Andrzeja Basika wkokpicie

191
iwtranskrypcji MAK jego rzekom wypowiedzi ok. 2 minuty przed kocem lotu Tu-154M nr
10178 lub wtranskrypcji KBWLLP jego rzekomymi trzema wypowiedziami wostatnich 50se-
kundach lotu79. Autorstwa adnej ztych ani adnej innej wypowiedzi opinia IES nie przypisaa
gen.Basikowi80.
2)Midzy paralelnymi miejscami transkrypcji MAK, transkrypcji KBWLLP iopinii fonoskopijnej
IES wystpuj te liczne rnice, dotyczce treci wypowiadanych sw.
Nawet dla najprostszego do odsuchania materiau nagranego na kanaach nr 1 i2 (korespon-
dencja radiowa), dla ktrego skdind stwierdza si wysoki znacznie wyszy ni dla materiau
utrwalonego jedynie na kanale nr3 (zbierajcym dwiki zkokpitu) poziom zgodnoci treci
spisanych wposzczeglnych transkrypcjach, wco najmniej jednym zmomentw istotnych dla
ustalenia przebiegu iprzyczyn katastrofy zapisano dwa istotnie rne warianty odczytania utrwa-
lonej wypowiedzi.
Wparalelnych miejscach kierownik strefy ldowania mjr. Wiktor Ryenko, informujc zaog
Tu-154M nr 101 oosigniciu punktu wejcia na ciek zniania mia powiedzie:
odlego dziewi, wejcie na ciek. [IES]
(odlego dziewi ?), wejcie na ciek. [wg KBWLLP]
odlego dziewi cieka schodzenia. [wg FSB]
odlego dziesi, wejcie na ciek. [wg MAK]
odlego dziewi cieka schodzenia. [Opinia FSB]
odlego dziesi, wejcie na ciek. [Transkrypcja MAK, str. 34.]
kontroler poinformowa zaog oodlegoci 10 km [Raport MAK, str. 172.]

79 Transkrypcja KBWLLP, str. 126 i127
80 Opinia IES, str. 63-155, wtym zwaszcza str. 146, 150 i152

odlego dziewi, wejcie na ciek. [Opinia IES, str. 146.]
(odlego dziewi ?), wejcie na ciek. [Transkrypcja KBWLLP, str. 121.]
odlego dziesi, wejcie na ciek. [Raport KBWLLP, str. 15.]
odlego dziesi, wejcie na ciek ... [Raport KBWLLP, str. 258.]

193
Mimo e wersja dziesi pojawia si jedynie wtranskrypcji MAK, apoprawn wersj dzie-
wi zapisano nie tylko wopiniach fonoskopijnych IES iFSB (wykonanych na zlecenie prokuratur
RP iRF), ale te wtranskrypcji KBWLLP jako (dziewi ?) to wRaporcie MAK [81] iwRa-
porcie KBWLLP82 przyjto, e mjr Ryenko mwi dziesi.
Ustalenie to przyjto:
ignorujc znan ju wwczas waciwym organom RP iFR opini FSB,
zawierzajc transkrypcji MAK ipowtarzajc oparte na niej stwierdzenia zraportu MAK,
arbitralnie zmieniajc niezgodne zwersj MAK ustalenia autorw transkrypcji KBWLLP,
nie czekajc na wykonanie sporzdzanej wtym czasie na zlecenie polskiej prokuratury opinii
fonoskopijnej IES (te, jak si potem okae, dezawuujcej wersj MAK).

3)Midzy paralelnymi miejscami opinii fonoskopijnej IES oraz transkrypcji MAK iKBWLLP wy-
stpuj te liczne rnice, dotyczce liczby ibrzmienia innych zidentyfikowanych wtranskrypcjach
dwikw (wtym majcych wiadczy jedynie wg transkrypcji MAK iraportu KBWLLP ozde-
rzeniu samolotu zdrzewami).
Opinia IES kwestionuje podstaw dowodow niektrych stwierdze raportu MAK iraportu KBWLLP
dotyczcych opisanej wnich rzekomej kolizji sprawnego jeszcze wwczas statku powietrznego Tu-154M
nr 101 zprzeszkod naziemn (lub zprzeszkodami naziemnymi, wtym zbrzoz zwan wmediach
pancern), co wobu raportach uznano za istotn okoliczno iprzyczyn inicjujc nieodwracal-
n faz katastrofy. Ozaistnieniu tego zdarzenia lub zdarze wnioskowano m.in. na podstawie tych
fragmentw transkrypcji, wktrych opisano wwersji MAK trwajcy 5,3 sek. od godz. 8:40:59,3 do
godz.8:41:04,6 czasu polskiego ikoczcy si 0,8 sek. przed kocem zapisu Odgos zderzenia zdrzewami
[ ]83, awwersji KBWLL rozpoczty wparalelnym
momencie zapisu, midzy godz.8:41:02,0 agodz. 8:41:02,5, lecz trwajcy nie duej ni 0,5 sek. Odgos
przypominajcy stuknicie, zmiana akustyki84. Natomiast wopinii IES zdarzenie przebiegajce paralelnie,
lecz rozpoczte ogodz. 8:41:01,7 (czyli conajmniej 0,3 sek. wczeniej ni wwersji KBWLLP) itrwajce
do koca nagrania ogodz. 8:41:07,4 (tj. 5,7sek., wic duej ni wwersjach MAK iKBWLLP), opisano jako
odgosy przemieszczajcych si przedmiotw85 inierozpoznano jako zderzenia zdrzewem (czemu skdi-
nd przeczy dugotrwao tego zdarzenia), anijako zderzenia zbrzoz znan zww. raportw (czemu
zkolei przeczy wczeniejszy oco najmniej 0,3 sek. niwraporcie KBWLLP pocztek tego zdarzenia).
Wprzedstawionej podczas II Konferencji Smoleskiej analizie tego fragmentu nagrania86
wskazano te m.in. na nieuprawnione sugestie co do charakteru zdarzenia opisywanego przez
KBWLLP jako gwatowne ijednorazowe, owyranie okrelonym czasie wystpienia87 zamiast
jak wanalizowanym materiale iniesprzecznie zopini fonoskopijn IES jako sekwencja
81 O10:39:10 kontroler poinformowa zaog oodlegoci 10 km ioosigniciu punktu wejcia na ciek zniania (Raport
MAK, str.172). Por. tame str. 179 istr. 200, gdzie podano, e Zaoga rozpocza znianie po ciece zniania zodlegoci
okoo 9 km od progu WPP [pasa startowego] oraz str. 110, gdzie wrd Bdw inarusze, popenionych przez zaog
wtrakcie podejcia do ldowania wskazano: Opnione wprowadzenie samolotu do zniania na ciece (zbdem okoo
1,5 km), co zkolei doprowadzio do bdu przelotu DPRM [nad dalsz prowadzc radiostacj zmarkerem] o120 metrw
powyej ustalonej ikoniecznoci zwikszenia prdkoci pionowej do 7-8 m/s dla wprowadzenia samolotu na ciek.
82 Ogodz. 6:39:12 KSL [kierownik strefy ldowania] przekaza: () (101, odlego 10, wejcie na ciek) (Raport.
KBWLLP, str. 258). Por. tame str. 15., gdzie podano, e Gdy samolot znajdowa si wodlegoci okoo 10 km od progu
DS [drogi startowej] 26, kierownik strefy ldowania () przekaza zaodze informacj, e wchodz wciek schodzenia:
(...) (Sto pierwszy, odlego dziesi, wejcie na ciek) oraz komentarz KBWLLP na str. 258, gdzie stwierdzono, e
Wedug oblicze wykonanych przez Komisj, samolot osign prawidow pozycj wcelu rozpoczcia schodzenia do
ldowania (samolot znajdowa si wodlegoci okoo 10 km od progu DS 26, na wysokoci okoo 500 metrw nad pozio-
mem lotniska, wosi DS.
84 Transkrypcja KBWLLP, str. 128; Anna Gruszczyska-Zikowska, op. cit.: Stuknicie albo jest albo go nie ma. Nie ma
czego takiego jak `odgos przypominajcy stuknicie`.
85 Opinia IES, str. 154
86 Anna Gruszczyska-Zikowska, op. cit.; MAK wideo
87 moment wystpienia zjawisk charakterystycznych dla zderzenia zprzeszkod, uderzenie wbrzoz, uderzenie wdrze-
wo, odgos uderzenia

MAK KBWLLP IES
Czas Tekst Czas Tekst Czas
8:40:56,6- TAWS: PULL 8:40:59,5- TAWS: PULL UP. 8:40:59,5 TAWS: PULL UP.
8:40:58,2 UP, PULL UP. 8:41:00,0
8:41:00,5 [niezidentyfikowany
odgos]
8:41:00,5- TAWS: PULL UP. 8:41:00,5
8:41:01,0 TAWS: PULL UP.
odgos]
8:40:57,9- Sygna 8:41:01,0- Przerywany 8:41:00,8- [przerywany sygna o
8:40:59,0 dwikowy, 8:41:02,0 sygna akust. 8:41:01,7 czstotliwoci okoo
F = 400 Hz. (400Hz) 400 Hz, oznaczajcy
ABSU. wyczenie ABSU ,
trwajcy okoo 0,9
sek. do 8:41:01,7]
odgos]
8:41:01,2
[niezidentyfikowany
odgos]
8:40:58,6- TAWS: 8:41:01,5- TAWS: PULL UP. 8:41:01,4 TAWS: PULL UP.
8:41:00,2 PULL UP, 8:41:02,0
8:40:59,3- Odgos 8:41:02,0- Odgos 8:41:01,5 [niezidentyfikowany
8:41:04,6 zderzenia z 8:41:02,5 przypominajcy odgos]
drzewami. stuknicie, 8:41:01,7-
zmiana akustyki. 8:41:07,4 [odgosy
przemieszczajcych
si przedmiotw do
koca nagrania]
do TAWS: 8:41:02,5- TAWS: PULL UP. 8:41:02,4 TAWS: PULL UP.
8:41:00,2 PULL UP. 8:41:03,0
stopniowo narastajcych zdarze akustycznych zkolejno wystpujcymi fazami. Wskazano te na

konieczno ustalenia pocztku zdarze iczasu ich trwania oraz rodzaju brzmie, gdy moment
hipotetycznego (przez KBWLLP przedstawionego jako pewne) zderzenia samolotu lewym skrzy-
dem zbrzoz88 miano wyznaczy drog analizy zapisu dwikowego89, ana nagraniu nie ma:
uderzenia wbrzoz ogodz. 8:41:02,8 ;
90
odgosu przypominajcego stuknicie, zmiany akustyki ogodz. 8:41:02,0 ;

91
natomiast ju wczeniej, przed momentem wskazanym przez KBWLLP, zdarzyy si zjawiska aku-
styczne, ktre warto przeanalizowa, amianowicie:

guchy odgos ogodz. 8:41:00,5;
trzy metaliczne uderzenia ocharakterze wybrzmiewajcym od godz. 8:41:00,73;
zaburzenia , ktrych wystpienie poprzedza drugie ztych uderze, aktre trwaj co najmniej
92
do trzeciego znich;
niezidentyfikowany odgos [ ];
93
szum rozpoczynajcy si ogodz. 8:41:01,8 iprzeradzajcy si wgoniejszy haas iwreszcie
wbardzo gony hurgot trwajcy a do koca nagrania.

88 Raport KBWLLP, str. 17.
89 Op. cit, str. 9.
90 Zacznik nr 4.10.1 do Protokou KBWLLP, str. 20
91 Zacznik nr 8 do Protokou KBWLLP, str. 128
92 Zanik zapisu czstotliwoci ok. 1600 kHz ibardzo silne zaburzenie zapisu czstotliwoci ok. 2600 kHz, wystpujcych
poza tym na caej dugoci analizowanego nagrania.
93 Opinia IES

195
4)Midzy transkrypcj MAK a zasadniczo zgodnymi wtej mierze midzy sob transkryp-
cj KBWLLP iopini IES poza wymienionymi wystpuj take rnice dotyczce dugoci trwania
caoci nagrania (przedstawione wTab. 1.) oraz odstpw czasu midzy zidentyfikowanymi wobu
transkrypcjach paralelnymi zdarzeniami. Wrozdziale Uchyb prdkoci opinii IES podano wyja-
nienie niektrych rnic midzy wartociami podanymi wtrzeciej kolumnie Tab. 1.
Tab. 1. Dugoci trwania caoci nagrania
Wersja Data Dugo rdo

MAK 05.2010 38 min. 16,8 sek. 10:02:48,6 10:41:05,494
ok. 38 min. 14,5 sek.95
KBWLLP(1) 05.2010 ok. 37 min. 57,0 sek.
bez okoo 17,5 sekundy96
FSB 06.2010 ok. 36 min. 58,6 sek. 36 min 58,620277 s97
Foreneks 06.2010 36 min. 24,0 sek. 36 min. 24 sek.98
J. Miller 01.2011 30 minut to nagranie trwa tylko 30 minut99
KBWLLP(2) 07.2011 ok. 38 min. 14,5 sek. 6:02:53,5-54,0 6:41:07,5-08,0100
ZK IES 01.2012 38 min. 13,6 sek. 8:02:53,8 8:41:07,4101
Biegli IES stwierdzili, e warto rednia uchybu wposzczeglnych nagraniach mieci si wprze-
dziale od -2,3% do -5,9%, przy czym wokresach minutowych maksymalna warto chwilowa osiga
warto -7,0%.102
Teza, i uchyb prdkoci moe wynika zniestabilnoci prdkoci przesuwu tamy rejestratora MARS-
-BM podczas rejestracji nagrania, zostaa porednio sfalsyfikowana podczas utrwalania 28 stycznia
2011 r. 103 odgosw referencyjnych na pokadzie bliniaczego samolotu Tu-154M nr 102. Stwierdzono
wwczas, eMARS-BM na Tu-154M nr 102 ma stabiln prdko przesuwu tamy nie zmieniaa si ona
wobrbie nagrania, jak iwkolejnych nagraniach, aczas nagrania odpowiada czasowi rejestracji.104
Zakwestionowanie tego ustalenia idowiedzenie, e10kwietnia 2010 r. MARS-BM zTu-154M
nr 101 mia niestabiln prdko przesuwu tamy byoby trudne, gdy podczas ogldzin 15 czerwca
2011r. MARS-BM samolotu Tu-154M nr 101 by uszkodzony wsposb uniemoliwiajcy urucho-
mienie. Nie byo zatem moliwe wykonanie nagra testowych, wtym zawierajcych lad uruchomienia
izatrzymania rejestracji.105
Pozostaje otwarta kwestia, czy przedstawione wopinii IES moliwe przyczyny powstania uchybu
prdkoci oraz inne moliwe przyczyny rnic dugoci trwania badanych nagra wyjaniaj stwier-
dzone rnice dugoci trwania wybranych wtym kocowych fragmentw tych nagra. Zze-
stawienia przedstawionego wTab. 2. Wynika bowiem, e dugoci trwania kocowej czci nagrania
podane wopinii IES, transkrypcji KBWLLP itranskrypcji MAK s krtsze odpowiednio o18,4%,
17,8% i17,6% od podanej wopinii FSB. Te dane naleaoby skonfrontowa zprzedstawion wopinii
94 Transkrypcja MAK, str. 1 i 39
95 por. KBWLLP`` w Tab. 1
96 Opinia IES, str. 26
97 Opinia FSB, k. 196
98 Opinia Foreneks, s. 3
99 Sprawozdania Stenograficzne z 83. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniach 19 i 20 stycznia 2011 r., str. 50 (wy-
powied przewodniczcego KBWLLP, ministra spraw wewntrznych i administracji Jerzego Millera z 19 stycznia 2011r.)
100 Transkrypcja KBWLLP, str. 1 i 128
101 Opinia IES, str. 63 i 155 (to: Ekspertyza treci odsuchanych na zlecenie prokuratury w obrbie dowodowego nagrania;
spisanie_odsluchanych_tresci_IES-Zaklad_Kryminalistyki.pdf)
102 Op. cit. str. 27-28
103 Op. cit., str. 59. Sprostowanie omyek, str. 2
104 Op. cit., str. 59
105 Op. cit., str. 51

IES ocen, e wokresach minutowych maksymalna warto chwilowa uchybw prdkoci osiga
warto -7,0%.106
Tab. 2. Dugo trwania kocowej czci nagrania (od pocztku sw 8 na kursie ciece do koca zapisu)
Wersja Data Dugo rdo

MAK 05.2010 1 min. 35,3 sek. 10:39:30,1 10:41:05,4107
FSB 06.2010 ok. 1 min. 55,6 sek. 35:03 36:58,620277s108
Foreneks 06.2010 b.d.
6:39:33,0-33,5
KBWLLP 07.2011 ok. 1 min. 35,0 sek.
6:41:07,5-08,0109
ZK IES 01.2012 1 min. 34,3 sek. 8:39:33,1 8:41:07,4110
Midzy 17 a28 lutego 2014 r. zrealizowano wMoskwie111 przy udziale polskiego prokuratora
oraz 3 biegych czonkw zespou powoanego postanowieniem zdnia 3 sierpnia 2011 r. (wcelu
wydania kompleksowej opinii dotyczcej przyczyn, okolicznoci iprzebiegu katastrofy samolotu
Tu 154 M nr 101) wniosek WPO z3 grudnia 2013 r. oudzielenie przez FR pomocy prawnej poprzez
dokonanie uzupeniajcych ogldzin nonika magnetycznego pochodzcego zrejestratora MARS-
-BM samolotu Tu 154 M nr 101 poczonych zponownym skopiowaniem jego zapisu (wykonaniem
cyfrowej kopii nagrania), przy uyciu zaproponowanej nowej metodologii oraz sprztu112, co jak
stwierdzono wkomunikacie NPW113 moe przyczyni si do przeprowadzenia skuteczniejszego
odsuchu zapisu dwikowego zrejestratora MARS-BM.
Wczenie do zestawienia ianalizy stwierdzonych rnic midzy opini fonoskopijn IES atranskryp-
cjami MAK iKBWLLP (uwzgldniajcych take ich genez oraz wzajemne zalenoci), rwnie ustale
bdcych wynikiem czynnoci prowadzonych wlutym 2014 r. wMoskwie, nagra ze stanowiska kontroli
lotw na lotnisku Smolesk Pnocny, nagrania zpokadu samolotu Jak-40 oraz zinnych rde mogoby
pomc okreli prawdziwy przebieg iprzyczyny katastrofy. Uwzgldnienie wtej analizie innych transkrypcji,
ktrych istnienie114 lubtake fragmenty s publicznie znane, byoby potencjalnie poytecznym zadaniem115.
Wartym zbadania tematem mogyby te by niektre transkrypcje alternatywne (tworzone m.in.
przez blogerw, przewanie amatorw, ale niekiedy posiadajcych pewne dowiadczenia zawodowe
106 Niektre ze stwierdzonych iwymienionych wtej czci opracowania rnic midzy badanymi nagraniami byy tematem
skadanych przez rne podmioty (wtym przez penomocnikw rodzin ofiar i Przewodniczcego ZP) zawiadomie opo-
dejrzeniu popenienia przestpstw. Pod koniec marca 2014 r. zasadno tych podejrze zostaa porednio potwierdzona
przez sd, ktry uwzgldni jeden ze skierowanych do niego wnioskw oprzekazanie prokuraturze do ponownego rozpa-
trzenia oddalonego uprzednio zawiadomienia. Dokumentacja wzbiorach ZP.
107 Transkrypcja MAK, str. 35 i 39
108 Opinia FSB, k. 196 i 208
109 Transkrypcja KBWLLP, str. 123 i 128
110 Opinia IES, str. 147 i 155
111 PAP, 17 lutego 2014 r., godz. 11:04 oraz PAP, 28 lutego 2014 r., godz. 17:11
112 Anna Ambroziak: Operacja DOSUCH, Nasz Dziennik z27 lutego 2014 r.: pk Karol Kopczyk odpowiada, e na ko-
nieczno wykonania kolejnej kopii wskaza biegy. Akonkretnie jak ustali Nasz Dziennik Andrzej Artymowicz,
biegy zzakresu przetwarzania dwiku zzapisu analogowego na cyfrowy, brat Pawa Artymowicza, znanego oponen-
ta parlamentarnego zespou smoleskiego. To on zasugerowa zastosowanie okrelonego typu konwertera [analogo-
wo-cyfrowego, studyjnego interfejsu firmy Roland]. Biegli poszukiwali moliwoci wykonania lepszej kopii. Ustalili, e
takie moliwoci s, ichcieli je wykorzysta podkrela Kopczyk.; http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/69475,ope-
racja-dosluch.html
113 Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z17 lutego 2014 r.; http://www.npw.gov.pl/491-Prezentacjanewsa-52973-p_1.htm
114 M.in. opinia FSB, opinia Foreneks, kolejne, modyfikowane po 2 maja 2010 r. transkrypcje MAK (znane m.in. zRaportu
MAK) oraz rne transkrypcje materiaw pozostajcych wdyspozycji strony polskiej, wtym sporzdzona przez Centralne
Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Gwnej Policji (ktra bya podstaw wyjciow transkrypcji KBWLLP),
awprzyszoci take ewentualny efekt skuteczniejszego odsuchu materiau sporzdzonego wlutym 2014 r. wMoskwie.
115 Do czasu uzyskania moliwoci badania wPolsce oryginau nagrania irejestratora MARS-BM zpokadu Tu-154M nr 101
kwestia waciwoci iafiliacji badanych kopii iich znanych transkrypcji jest zagadnieniem po czci jedynie akademickim.

197
wpokrewnych branach116), prezentowane przez nich analizy iich zalenoci. Zgodnie zdeklara-
cjami autorw transkrypcje te sporzdzali oni na podstawie dostpnych wmediach kopii nagra,
wskazane byoby jednak dokonanie ewaluacji tych deklaracji, gdy brak potwierdze, i s one zgod-
ne zprawd, awco najmniej jednym przypadku zachodzi wtpliwo, co jest faktycznym rdem
Prezydent Rosji wWarszawie 6 grudnia 2010 r., par tygodni przed ogoszeniem raportu MAK
116 M.in. John Kowalski (nick blogera na salonie24.pl; wpis Czego nie odczytali polscy specjalici od fonoskopii z28 wrze-
nia 2011 r.), you-know-who (nick Pawa Artymowicza na salonie24.pl; wpis 35. Przemieszczajce si przedmioty in-
stytutu Sehna wyjanione! z7 marca 2013 r.: na odsuchu CVR opiera si werdykt IES wwielu sprawach, nie tylko
przesuwajcych si przedmiotw, ale te waciwego odczytu fraz wypowiadanych przez zaog iodwiedzajcych kokpit.
Byy iinne instytucje odsuchujce CVR ABW iCLK na przykad; MAK te dokona odsuchu korzystajc zpolskiej
pomocy wsprawie zrozumienia tekstw. MAK slysza odgosy uderze wdrzewa! Kto pierwszy usysza co innego? Bez
moliwoci powoania si na niejawne do dzisiaj dokumenty nie mona odpowiedzie na to pytanie. Wiemy na pewno,
e niedosyszano zderze zdrzewami wIES.Nie wiemy jakimi metodami odsuchowano tam CVR. Nie wiemy dokad-
nie jak odszumiono zapis. Te czci ekspertyzy IESnie s upublicznione. Mamy opublikowany transkrypt (IES) imamy
nagranie cieki dwikowej (komisji MAK). Ite dwie rzeczy ju nie bardzo ze sob si zgadzaj. Apotem pojawiaj
si potwory zrodzone wIES.), soundamator (nick blogera na salonie24.pl; wpis Stenogramy czyli co pomin IES
z13padziernika 2013 r.: niedzielny poranek tydzie temu akurat miaem wolny. Kilkanacie godzin przymusowego
leenia wciszy ispokoju. Pomys zeliminacj szumw wnagraniu CVR chodzi mi dawno po gowie, ale przypomnia-
em sobie onim przypadkowo trafiajc na star notk Johna Kowalskiego. John pisa wniej ostenogramach IES, ktre s
niezgodne zjego osobistym odsuchem. Szperajc dalej trafiem na stron Jana Osieckiego iznane nam wszystkim para-
grafy. Zabraem si do pracy.) oraz A.W. (inicja, dane personalne imateria przekazany przez autora wzbiorach ZP)

analizowanego materiau (bratem autora transkrypcji ianalizy, Pawa Artymowicza, jest Andrzej
Artymowicz117,powoany przez WPO wWarszawie jako biegy wtej wanie dziedzinie do ledztwa
osygn. Po.l.54/10).
6. Uwagi kocowe
Po zakoczeniu prac przez MAK iKBWLLP ktrych ustalenia wduym stopniu wyszy naprze-
ciw dyrektywie Prezydenta FR Dmitrija Miedwiediewa: Nie dopuszczam moliwoci, by wsprawie
katastrofy smoleskiej ledczy polscy irosyjscy doszli do rnych ustale. Odpowiedzialni
politycy, przywdcy struktur ledczych powinni wyj zobiektywnych danych. We wszelkich
sprawach karnych naley przeprowadzi pene ledztwo woparciu odrobiazgow analiz dostpnych
faktw. Tak sprawy maj si iwPolsce, iwRosji118 obie komisje zostay rozwizane.
Ju po ogoszeniu raportu KBWLLP iprotokou KBWLLP ujawniano jednak kolejne nowe okoliczno-
ci lub dowody istotne dla sprawy119 (m.in. cytowan tu opini IES, wktrej odczytano treci zapisw
CVR istotnie rne odpodanych wtranskrypcji iraporcie MAK oraz wraporcie KBWLLP itrans-
krypcji stanowicej zacznik nr 8 do protokou KBWLLP), co stanowi wystarczajc przesank do
wznowienia badania wypadku.120
117 Niektre informacje na temat kwalifikacji oraz przedsiwzi braci Artymowiczw oraz promowanych przez nich firm we
wpisie blogera geoal (nick na salonie24.pl): Arti who is this guy?! z29 stycznia 2014 r.
118 Wypowied wPaacu Prezydenckim wWarszawie; PAP, 6 grudnia 2010 r., godz. 18:38
119 28 Rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej zdnia 14 czerwca 2012 r. wsprawie organizacji oraz dziaania Komisji
Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 724)
120 Wopracowaniu wykorzystano rozdziay 2-5 referatu Marcina Gugulskiego Rejestrator MARS-BM apostpowania wyja-
niajce przyczyny katastrofy Tu-154M nr 101 przedstawionego podczas II Konferencji Smoleskiej wdniu 22 padzier-
nika 2013 r. wWarszawie.

199
13
Krytyka postpowa
i braku bezstronnoci MAK
przez posw partii
rzdzcej
w Dumie Pastwowej FR
Marcin Gugulski1
Zim 2013/2014 roku dwaj prominentni czonkowie Dumy Pastwowej Federacji Rosyjskiej
(posowie partii rzdzcej Jedyna Rosja) publicznie przedstawili wtpliwoci dotyczce rzetelno-
ci prowadzonych na terenie byego ZSRS przez Midzypastwow Komisj Lotnicz (MAK) pod
przewodnictwem Tatiany Anodiny postpowa wyjaniajcych przebieg iprzyczyny katastrof
lotniczych. Kilkunastu innych posw Jedynej Rosji zaangaowao si winicjowane przez jedne-
go znich dziaania dotyczce bezpieczestwa lotw.
1 Marcin Gugulski, czonek Komisji Weryfikacyjnej ds. WSI, w latach 2006-2010 pracownik cywilny SKW.
Krytyka postpowa i braku bezstronnoci MAK

200 przez posw partii rzdzcej w Dumie Pastwowej FR
A)
17 listopada 2013 roku na lotnisku wKazaniu (stolicy Republiki Tatarstan wchodzcej wskad FR) rozbi
si wracajcy zMoskwy samolot Tatarstan Airlines Boeing 737-500 VQ-BBN2. Zginli wszyscy obecni na po-
kadzie: 6-osobowa zaoga i44 pasaerw, wtym szef zarzdu FSB wTatarstanie gen.lejt. [gen. bryg.]
Aleksandr Walentynowicz Antonow iIrek Minnichanow, syn prezydenta Tatarstanu Rustama Minnicha-
nowa3. Tego samego dnia badanie przebiegu iprzyczyn katastrofy rozpocza MAK4. Nietypowa trajektoria
ostatnich sekund lotu ibrak dowodw wskazujcych naaktywne dziaania zaogi wtej fazie lotu skaniay
do wysuwania przypuszcze oawarii systemw samolotu lub odziaaniu osb trzecich, askrytykowanie
tych sugestii przez MAK jako objaww propagandy ipopulizmu dao asumpt wysuwanym wmediach
przypuszczeniom, e MAK zamierza ca win za katastrof przypisa jak zwykle wycznie pilotom.
gen. lejt. Aleksandr Antonow Irek Minnichanow

(1.01.1957 17.11.2013) (4.03.1989 17.11.2013)
B)
20 listopada 2013 r. picioro, awkrtce potem cznie czternacioro posw do Dumy Pastwo-
wej zfrakcji rzdzcej Jedyna Rosja5 podpisao projekt No 389601-6 nowelizacji art. 36. Kodeksu
powietrznego FR, dotyczcy ograniczenia dopuszczalnego czasu eksploatacji samolotw do20 lat
od daty produkcji6. Jednym zpiciorga inicjatorw projektu by dr Aleksandr Sidiakin7, oktrego
nastpnych inicjatywach wicej niej wpunktach D-E.
2 http://www.16.mchs.gov.ru/news/detail.php?news=42585 (dostp do tej ipozostaych stron internetowych wymienionych

wprzypisach: 26.03.2014)
3 Obaj zostali wyrnieni zgrona innych ofiar wymienieniem ich jako ofiary nr 1 inr 2 walfabetycznym wykazie na: http://
ria.ru/society/20131117/977506848.html. Wykaz wkolejnoci czysto alfabetycznej podano m.in. na: http://tatarstan.aero/
company/news/502/
4 http://www.mak.ru/russian/investigations/2013/boeing-737-500_vq-bbn.html
5 Marat M. Barijew, Ajrat N. Chajrullin iAleksandr G. Sidiakin zTatarstanu, amed . Abasow iMahomet T. Gadijew
zDagestanu oraz Igor W. Barinow (obw. swierdowski), Wadim W. Bieousow (obw. czelabiski), Pawe M. Fiedjajew
(obw. kemerowski), Igor N.Igoszin (obw. wodzimierski), Walerij W. Iwanow (obw. iwanowski), Maria A. Koewnikowa
(Moskwa), Siergiej W. Kriwonosow (Kraj Krasnodarski), Nadieda A. Szajdienko (obw. tulski) iWiktor P. Wodoackij
(obw. rostowski).
6 17 i19 grudnia 2013 r. Rada Dumy (tj. jej Konwent Seniorw) wezway inicjatorw do dokonania niezbdnych uzupenie
projektu iwstpnie skieroway ich projekt do Komisji Transportu w celu rozpatrzenia, 20 marca 2014 r. inicjatorzy wnie-
li kolejne wymagane uzupenienia do projektu, awczeniej projekt zosta 16 stycznia 2014 r. pozytywnie zaopiniowany
przez Parlament Republiki Kabardyjsko-Bakarskiej, a19 grudnia 2013 r. negatywnie przez Zgromadzenie Ustawodawcze
Obwodu Uljanowskiego. Projekt iprzebieg procesu legislacyjnego na: http://asozd2.duma.gov.ru/main.nsf/%28SpravkaNe-
w%29?OpenAgent&RN=389601-6&02
7 Motywy inicjatorw przedstawia m.in. 23 listopada 2013 r. wwywiadzie prasowym: http://www.business-gazeta.ru/ar-
ticle/92210/

201
przez posw partii rzdzcej w Dumie Pastwowej FR
C)
25 grudnia 2013 r. byy zastpca pro-
kuratora generalnego FR 8 gen. pk
[gen. broni] prok. wst.spocz. Ernst
Abduowicz Waliejew9 (od 2011 r. pose
frakcji rzdzcej Jedyna Rosja zobwo-
du tiumeskiego izastpca przewod-
niczcego komisji Dumy Pastwowej
ds. Bezpieczestwa iPrzeciwdziaania
Korupcji10) skierowa do prokuratora
generalnego FR Jurija Czajki zapytanie11
zprob oskontrolowanie bezstron-
noci MAK. Wzapytaniu mowa m.in.
opowizaniach rodzinno-finansowych
MAK12 ze spk iliniami lotniczymi
OAO Transaero oraz owynikajcym
ztych powiza braku bezstronnoci
MAK, co ma wpyw na bezpieczestwo
lotw.
D)
Wtym samym czasie inny pose
frakcji Jedyna Rosja (jeden zinicjato-
Projekt nowelizacji Kodeksu powietrznego FR rw projektu nowelizacji Kodeksu po-
wietrznego FR, oktrym mowa wyej,
zastpca staego czonka Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy13 izastpca przewodniczce-
go komisji Dumy Pastwowej ds.Gospodarki Mieszkaniowej iKomunalnej) dr Aleksandr Gienna-
dijewicz Sidiakin14 zRepubliki Tatarstanu skierowa do ministra transportu FR Maksima Sokoowa
zapytanie zwtpliwociami podobnymi doprzedstawionych przez gen. Waliejewa izprobami
ozbadanie bezstronnoci MAK ioskontrolowanie prowadzonych przez MAK postpowa wy-
janiajcych przyczyny katastrof lotniczych15. Wocenie Sidiakina wostatnich latach nie byo ani
8 http://genproc.gov.ru/search/?search=%D0%AD%D1%80%D0%BD%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%92%D0%B0
%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2
9 Ur. 07.04.1950 r. wTatarskiej Autonomicznej SSR, 1974-2007 prokurator wobwodzie tiumeskim (1993-2007 prokurator
obwodu tiumeskiego), od lutego 2007 r. do przejcia wstan spoczynku 24 listopada 2010 r. zastpca prokuratora general-
nego FR, od grudniu 2010r. do stycznia(?) 2012 r. zastpca gubernatora obwodu tiumeskiego. CV na: http://lobbying.ru/
content/persons/id_5433.html; niektre dane take na: https://web.archive.org/web/20110211065956/http://admtyumen.
ru/ogv_ru/gov/scheme.htm oraz na: http://www.duma.gov.ru/structure/deputies/131459/
10 http://www.duma.gov.ru/structure/committees/132601/
11 http://www.pravda.ru/test/news/society/25-12-2013/1186745-transaero-0/
12 Przewodniczcy rady dyrektorw OAOTransaero Aleksandr Plieszakow (syn przewodniczcej MAK Tatiany
Anodiny) idyrektor generalny tej spki lotnicznej Olga Plieszakowa (synowa Anodiny) s gwnymi udziaowca-
mi OAOTransaero, za sama Tatiana Anodina kontroluje 3 proc. akcji tej spki. http://www.pravda.ru/news/socie-
ty/25-12-2013/1186745-transaero-0/
13 http://www.assembly.coe.int/nw/xml/AssemblyList/MP-Details-EN.asp?MemberID=6899 oraz http://assembly.coe.int/
ASP/AssemblyList/Annuaire_06W_Delegations.asp?CountryID=35
14 Ur. 17.11.1977 r., prawnik (doradca spek akcyjnych iznawca praw wyborczych, 2001-2002 konsultant Dumy Pastwowej),
dziaacz polityczny (do 2009 r. m.in. Rosyjskiej Partii Emerytw iSprawiedliwej Rosji wBaszkirii, 2009-2011 sekretarz
Federacji Niezalenych Zwizkw Zawodowych Rosji, od 2011 pose Jednej Rosji zTatarstanu iczonek szerokiego gabi-
netu D. Miedwiediewa). CV na: http://sidyak.in/?page_id=2; niektre dane take na: http://www.duma.gov.ru/structure/
deputies/131182/
15 . , , 9 2014, 00:01; http://
izvestia.ru/news/562951

gen. Ernst A. Waliejew, pose do Dumy, byy z-ca prok. gen. FR dr Aleksandr G. Sidiakin, pose do Dumy z Tatarstanu
jednej powanej katastrofy lotniczej wUE iUSA, a(wRosji) takie katastrofy lotnicze zdarzaj si
co roku, aprzy tym MAK winnymi ogasza tylko pilotw16.
E)
9 styczniu 2014 r. dziennik Izwiestija (a w lad za nim media polskie17 oraz nierzdowe media
rosyjskie18) poda informacj olicie Sidiakina19 na ten sam temat skierowanym do Ministerstwa
Transportu20. Wprasowych omwieniach listu21 zwracano uwag m.in. na fakt, i MAK czy wyda-
wanie certyfikatw zdatnoci do lotu ieksploatacji samolotw iich czci skadowych zba-
daniem przyczyn katastrof, wic wDumie Pastwowej obawiaj si, e wpywa to na wyniki
postpowa badawczych (MAK) wczci ustale dotyczcych sprawnoci [serwisowania, remon-
towania] samolotu, ktry uleg katastrofie22. WIzwiestijach zauwaono, e przewodniczca MAK
Tatiana Anodina niejednokrotnie komentowaa katastrofy lotnicze, posugujc si hipotezami
16 , ,
,
17 PAP, 9 stycznia 2014 r., godz. 15:16 (Deputowany zpartii Putina podaje wwtpliwo bezstronno MAK. ZMoskwy Jerzy
Malczyk). http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Deputowany-z-partii-Putina-Aleksandr-Sidiakin-podaje-w-watpliwosc-
bezstronnosc-MAK,wid,16314318,wiadomosc.html Inne polskie wzmianki olicie Sidiakina jedynie powtarzay depesz
PAP lub j skracay.
18 WFR informacji olicie iopublikacji Izwiestij nie poday RIA Novosti iinne gwne media rzdowe. Podaway j media
zTatarstanu (np. http://www.tatar-inform.ru/news/kazan/2014/01/09/389711/ oraz http://e-kazan.ru/news/show/12184.
htm) ibranowe portale lotnicze (np. http://www.aviaport.ru/digest/2014/01/09/271684.html), ktre zreszt niekiedy skra-
cay wyjciow not Izwiestij, usuwajc zniej kocowe akapity (wtym ten opolskim Tu-154M ioLechu Kaczyskim),
ajedynie zrzadka dodajc wasne informacje kontekstowe (np. wice list Sidiakina zinicjatyw Waliejewa; http://re-
gions.ru/news/2493276/)
19 Nie podano, czy list (oktrym poinformowano 9 stycznia 2014 r.) jest tosamy ze skierowanym do tego samego adresata
zapytaniem tego samego posa na ten sam temat, oktrym jeden zportali lotniczych informowa 27 grudnia 2013 r., czyli
13dni wczeniej.
20 Na stronie internetowej Ministerstwa Transportu FR brak wzmianek na temat listu Sidiakina. Suby prasowe ministra
odniosy si dojego inicjatywy jedynie wcytowanej wartykule Izwiestij z9 stycznia 2014 r. wypowiedzi anonimo-
wego przedstawiciela sub prasowych ministra: Jeli niektrzy posowie s zczego niezadowoleni lub nie rozumiej,
wjaki sposb prawa iodpowiedzialno MAK cz si zdziaalnoci Ministerstwa Transportu, to niech przygotuj
zapytanie, amy im odpowiemy, ale na razie adne takie zapytanie donas nie wpyno [ - -
,
, , . .]
21 Orygina listu Sidiakina prawdopodobnie nie zosta opublikowany, ajego omwienia wmediach oraz na stronie inter-
netowej Sidiakina [http://sidyak.in/] oraz na jego blogu [http://sidyak.in/?cat=5] ikoncie na twitterze [https://twitter.co-
m/A_Sidyakin] nie wykraczay poza informacj Izwiestij.
22
, ,
. Uwaga: rzeczownik uyty wzwrocie
ma dwa rodzaje znacze gwne (serwisowanie) ipoboczne (sprawno);
brak danych umoliwiajcych ustalenie, ktre znich mia na myli autor listu.

203
przez posw partii rzdzcej w Dumie Pastwowej FR
idomysami, na przykad bezpodstawnie jak nastpnie ustalono dezinformowaa odo-
mniemanej obecnoci postronnych osb wkabinie (zaogi) rozbitego 10 kwietnia 2010r.
samolotu, leccego do Smoleska zPrezydentem RP Lechem Kaczyskim.23
Informacje odalszych skutkach przedstawionych tu inicjatyw posw do Dumy nie s pu-

blicznie znane.
Prokuratura generalna zbada zwizki MAK z Transaero (Prawda z 25 XII 2013 r.)
W Dumie wtpi w konieczno [istnienia] MAK (Izwiestija z 9 I 2014 r.)
23 [MAK] ,
, .
3% .
. ,
; http://izvestia.ru/news/562951


Cztery Lata Po Smoleńsku

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cztery Lata Po Smoleńsku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CZTERY LATA

POD KIERUNKIEM ANTONIEGO MACIEREWICZA

Przewodniczcy Zespou Antoni Macierewicz

Suby specjalne RP nie zabezpieczyy wizyty Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

2. Prawno-ustrojowa organizacja systemu sub specjalnych RP

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

3. Zadania sub specjalnych RP

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Do ustawowych zada Suby Kontrwywiadu Wojskowego naley rozpoznawanie, zapobie-

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Tomasz Turowski podczas jednego z procesw

34 Notatka biograficzna kandydata na stanowisko Ambasadora Nadzwyczajnego iPenomocnego RP wRepublice Kuby,

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Dlatego zadania wywiadu nielegalnego dotyczyy rozpracowywania pastw zachodnich, struktur

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Papieskim Uniwersytecie Gregoriaskim iAsystenta Asystencji Sowiaskiej wKurii Generalnej

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Autor niniejszego opracowania

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Winnym dokumencie, amianowicie wNotatce informacyjnej z6 wrzenia 1980 r. rdo nr.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

znich bdzie wywodzi si zDIGOS. Akceptacj kandydatw prowadzi praat Monduzzi46.

Kwerenda dokumentw warchiwum IPN dowodzi, e meldunki Turowskiego odznaczaj si du

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

5. Dziaalno Tomasza Donos T. Turowskiego na temat kardynaa Wadysawa Rubina

49 C. Gmyz, Dokumenty obnaaj kamstwa Turowskiego, Do Rzeczy z3-9 lutego 2014 r.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

iwicedyrektora wDepartamencie Europy. W1995 r. zosta radc-ministrem penomocnym wAm-

52 Notatka biograficzna, op. cit.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Ambasador RP w Moskwie Jerzy Bahr i min. Tomasz Arabski

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

T. Turowski uczestniczy w spotkaniu D. Tuska z W. Putinem 10 kwietnia 2010 r.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

7. Postpowanie sprawdzajce wobec T. Turowskiego.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Przechowywane wIPN meldunki sygnowane jego kryptonimami dowodz, e sporzdzaa je osoba,

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

nia sprawdzajcego, co wprzypadku Tomasza Turowskiego oznacza, e od 1999 r. musia przechodzi

8. Reset polityki zagranicznej istrategii bezpieczestwa

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

8.1. Reset polityki wschodniej

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

8.2 Reset umowy wsprawie Tarczy Antyrakietowej

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

8.3 Reset polityki bezpieczestwa

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

Przedstawiciele Polski iRosji spotkali si

8.4 Konsekwencje polityki

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

8.5 Polityka resetu po 10 kwietnia 2010 r.

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego

8.6 Polityka resetu

Smolesk a bezpieczestwo narodowe RP. Rola TomaszA Turowskiego