KOCAEL NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

NAAT MHENDSL

Ahmet ESKN

110212034

KARSTK AKFERLERN OLUUMU

ZELLKLER

AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI

Yrd. Do. Dr. Nihat Hakan AKYOL

KARSTK AKFERLER
Karst, doal sularn etkisiyle yksek oranlarda znebilen ve iyi gelimi ikincil poroziteye sahip
kayalarn bulunduu alanlarn tanmlanmas iin kullanlan bir terimdir. Bu tr alanlar kendilerine
zg hidrojeolojik ve jeomorfolojik zelliklere sahiptirler.
Karstlama aadaki n koullar gerektirir;

1. Karstlamann geliebilecei uygun jeolojik ortamn bulunmas

2. Tektonik hareketler yzeyde bozunma ve erozyon srelerinin
grlmesi
3. zc ajan olan suyun bulunmas

Grld gibi karst, znebilen kayalarn oluturduu bir jeoloji ortamnda gelimekte olup,
karstlama, jeoloji bilimlerinin alt dallarnn inceledii srelerin (ekzodinamik, endodinamik,
znme-erozyon) etkisiyle balamaktadr. Dolaysyla, karst jeolojik srelerin bir rn olup
karstlama jeolojik bir olgudur.

Suyun yzeydeki ve yeraltndaki dolam, akiferin oluumunu denetleyen koullar, akiferin

geometrisi, beslenme ve boalm zellikleri de kapal glovalarn beslenme+boalmlar ve buna
benzer birok karstik yapnn oluumu gibi hidrojeolojik ve jeomorfolojik olgulardr. Doal olarak,
bu olgularn tm blgenin jeolojik yapsyla yakndan ilgilidir. Karstn olduka karmak yaps,
aratrmalarda eitli bilimsel disiplin ve tekniklerin bir araya gelmesini gerektirmektedir. Karst
aratrmalarnda konuyla dorudan ilgili disiplinlerden bazlar jeoloji, jeofizik, hidroloji,
hidrojeoloji, jeomorfoloji, maaraclk, ekoloji, istatistik, matematik vd.' dir.

Karst kaynaklarnn gelitirilmesi projelerinin, yukarda sz edilen disiplinlerden aratrclarn

biraraya geldii bir grup tarafndan gerekletirilmesi, almalarn baars iin zorunludur.
KARST HDROLOJS

Karstlama Karst teriminin 19. yzyln sonlarnda ortaya kt dnemlerde yklenmi

olduu anlam ile bugn tad anlam arasnda nemli farklar bulunmaktadr. Karst
terimi,, morfolojik, anlamdan, bugn kullanld hidrojeolojik anlama doru
evrimlemitir. Bugnk anlamyla karstik bir alan, kendine zg, hidrolojisi ve
morfolojisi ile karstik olmayan alanlardan ayrlmaktadr. Bu zel hidroloji ve morfoloji
karstik alanlardaki jeolojik, koullarn hidrolojik evrimin etkisiyle gelien faidrokimyasal
erozyonun sonucunda olumaktadrlar. Jeolojik koullar' litosteatigrafi ve tektonik
tarafndan denetlenmektedir.
Eyaporier ve karbonatl kayalar gibi doal sulann etkisiyle zunenen kayalar
karstlaabilen kayalardr. Ancak, 'yksek znrle sahip olmak karstlama iim yeterli
deildir, karstlamay salayan dier etken tektonizmann etkisiyle gelien, ikincil
gzenekliliktir. znrl ve birincil gzeneklilii yksek kayalann bulunduu
alanlarda karstlama ileri derecede geliemez.. Bu tr alanlarda kimyasal, karozyon her
noktada eit oranlarda meydana geleceinden tercihli, akm yollarnn olumas ok daha
dk bir olaslktr.
Karstlama, tercihli akm yollarnn gelimesini salayan anizotrapiyi oluturan ikincil
gzenekliliin iyi derecede gelimesine baldr. kincil gzeneklilii oluturan krk ve
atlaklar, doal sulann etkisiyle genilemeye balar ve giderek tercihli yeralt akm
yollarn,, erime kanallar ve maaralar ve yeralt nehirlerini olutururlar. Bu ekilde yzey,
hzl bir ekilde yeraltna doru szlr ve hidrolojik havzada yzey drenajndan ok
yeralt drenaj baskn duruma geer. Buradan anlalabilecei gibi, yzey ve yeralt karst
morfolojisi, karstik havzalarda hidrolojik rejimi denetlemektedir.
Yeralt drenajnn, baskn hale gelmesi, havzann kurak bir grnm kazanmasna neden
olmaktadr. Bu nedenle kuraklk, karstik havzalarn zellikleri arasndadr. Bu aamadan
sonra, karstlama srelerinde etkili, olan. faktrlerin daha. iyi anlalabilmesi iin karstik
alanlar ile karstik olmayan alanlarn hidrojeolojik adan farknn ksaca ortaya, konmas
b-yk yararlar salayacaktr. Grld gibi karst terimi, morfolojik anlamn am,
hidrojeolojik bir anlam tamtr. Bu nedenle 'karstik alann, akifer ile birlikte
tanmlanmas gerekmektedir.
Karstik bir akifer akmn byk bir kimyasal znme sonucunda genilemi eklemler,
faylar, katmanlanma dzlemleri, gzenekler, boluklar, kanallar ve maaralarda olutuu
akifer olarak tanmlanmaktadr. Bir karstik akiferi karstik olmayan akiferlerden ayran
zellikleri izelge I de verilmitir. Grld gibi bu zelliklerden etkin gzeneklilik,
anizotropi, heterojenlik, beslenme rejimi gibi zellikler dorudan akm tr, akm hz,
depolama gibi zellikler ise de dolayl olarak morfolojik yap ile ilikilidir.
Genel fizik yasalar ve hidroloji ilkeleri, kum gibi granler malzemelere uygulanabildii
gibi karbonat kayalarna da uygulanabilir. Ancak karstlam karbonat kayalar
kendilerine zg hidrolojik zellikler sunarlar. Karstlam kayalarn tmn karakterize
edecek ortalama bir hidrolojik zellik bulmak mmkn deildir. nk, karstik alanlarda,
ince toprak rts bulunan plak blgeler olabildii gibi kaln toprak rts ile kapl
blgeler de bulunmaktadr. Yksek geirimlilie sahip kayalar yaygn olduu gibi ok
zayf geirimlilie sahip kayalarda mevcuttur. Toporafya ok sarp veya ok yumuak
olabilmektedir. Ksaca, anizotropi ve heterojenlik olduka yksek deerdedir. Karstik
alanlarda gzlenen temel hidrojeoljik zelliklerden bazlar aada verilmitir.

Kasrtik Akiferlerin Avantaj ve Dezavantajlar;

-nemli miktarda ime suyu potansiyeline sahiptir.

-Kirlenmeye kolaylkla maruz kalmaktadr
-Ya yzeyde ok ksa bir sre durur, hzla yeraltna szlr. Bu nedenle karst
alanlarnda srekli akarsu pek gzlenmez.
-Yzeysularnn ou mevsimseldir.
-Akarsular ve karst kaynaklarnn ak rejimleri ok dzensizdir.En kk ve en byk
akmlar arasnda fark byktr.
-Karst polyeleri mevsimsel olarak gllenir. Kurak dnemlerde suyun ddenler yoluyla
kaybolmasyla kuraklarlar.
-Yzeysularndan, akarsu boyunca yeraltna szlme grlr.
-Akarsular, ksa mesafelerde farkl hidrolojik koullar sunar; Kuru dere yata, ksa bir
mesafeden sonra nemli miktarda su tayan bir dereye dnebilir; veya bunun tersi
grlebilir.

Tablo.1: Farkl Trde Akiferlerin Gsterdii zellikler

ZELLK Akifer Kastik Akifer

Etkin Gzeneklilik Balca Birincil Balca ncl
zotropi Genelde zotrop Yksek Derecede Anizotrop
Homojenlik Genelde Homojen Tamamen Heterojen
Akm Yava ve Laminer ok Hzl ve Trblansl
Depolama Doygun Doygun ve Doygun Olmayan
Ykn Zamanla Deiimi Minimum Yksek
Su Kalitesinin Zamanla Deiim Minimum Orta Derecede - Yksek
Karst Yeralt Su Seviyesindeki Deiimler Yeralt su seviyesindeki deiimler doal olarak
meteorolojik, hidrolojik ve jeolojik faktrlerin etkisi ile olur. Bunlarn en nemlisi bilindii
zere yatr. te yandan yeralt suyu seviye deiimine - zellikle su seviyesinin srekli
dmesine- etki eden yapay faktrlerin banda pompaj (su ekimi) gelmektedir.
Trkiyede Karstik Akiferler
Trkiyenin kabaca 1/3nde yaylm gsteren karst akiferleri, bulunduklar alanlarda su
gereksinimin karlanmas asndan nemli yeraltsuyu rezervleri iermektedirler.

Beparmak Dalan Kbrs adasnn kuzey kesiminde yer alr. Yaplan jeoloji, hidrojeoloji, sondaj
ve jeofizik almalar sonucunda Beparmak Dalan karst akiferinin birbirinden bamsz karstik
sistemlerden olutuu ve bunlarn toplam dinamik yer alt suyu rezervinin 9x106 m 3 /yl dolaynda
olabilecei saptanmtr.

Safranbolu karstik akiferi, Trkiye; alma alannda yer alan en nemli akarsular; Filyos,
Ara ve Soanldr. Bu akarsulardan Ara ve Soanl Filyosun yan kollardr. Karstik
kaynaklar boalmlarnn ihtiya fazlas ile Ara ayn beslemektedir. Ara ay ak
aasnda Filyos ayna katlmaktadr.
alma alan iinde ak gsteren Ara ve Soanl aylar evresinde kk takn ovalar
yeralmaktadr. Karabk ilinin kuzeyinde yer alan yksek topografya, Ulus
formasyonununa ait kayalardan ( ) olumaktadr.