PENGENALAN KEPADA KALKULUS PEMBEZAAN

Konsep dan Definisi Terbitan

Konsep terbitan 1. sebagai kadar perubahan / pertukaran

2. sebagai cerun garis tangen kepada keluk fungsi

Kadar Perubahan/Pertukaran

1. Kadar perubahan purata

y
perubahan dalam y untuk setiap unit perubahan dalam x
x

hasil bahagi perubahan nilai pembolehubah tak bebas (bersandar) dengan perubahan
nilai pembolehubah bebas (tak bersandar)

Katakan y f (x)

Jika x berubah sebanyak x , y juga akan berubah sebanyak y

y y f ( x x )

Perhatikan bahawa :
y f ( x x) y
f ( x x ) f ( x )

Dengan membahagikan kedua-dua belah persamaan dengan x

y f ( x x) f ( x)

x x

2. Kadar perubahan serta merta/seketika

perubahan dalam y apabila x mengalami perubahan yang teramat kecil (x 0)

y f ( x x ) f ( x )
had had
x 0 x x 0 x

untuk memudahkan, kadar perubahan serta merta/seketika dipanggil sebagai kadar

perubahan sahaja

Cerun Garis Tangen

Garis sekan ialah suatu garis lurus yang melalui mana-mana dua titik di atas suatu keluk.
Contohnya, garis PQ.

1
 f(x)

f(x2) Q (x2, f(x2))

P (x1, f(x1))
f(x1) x

x1 x2 x

Kecerunan garis sekan adalah

f ( x2 ) f ( x1 ) f ( x1 x) f ( x1 ) f ( x1 x) f ( x1 )
bsekan
x 2 x1 ( x1 x) x1 x

Jika titik P tetap dan titik Q digerakkan sepanjang keluk menghampiri titik P, cerun garis
sekan akan berubah hingga garis sekan tersebut mencapai satu kedudukan pengehad. Ketika
proses ini berlaku, perubahan x adalah semakin mengecil di mana x 0 .
f(x) PQ

Q PQ1

PQ2

P
Garis tangen

Garis sekan pengehad itu dikenali sebagai garis tangen. Garis tangen ini menyentuh titik P
pada keluk tersebut tanpa memotongnya.

2
Kecerunan garis tangen ini adalah kecerunan garis sekan pengehad iaitu

f ( x1 x) f ( x1 )
btan gen had bsekan had
x 0 x 0 x

Takrifan Terbitan
Rumus kadar perubahan purata dan cerun garis sekan adalah
y f ( x x) f ( x)

x x
Rumus kadar perubahan seketika dan cerun garis tangen menakrifkan terbitan.
Terbitan bagi fungsi f, ditanda f (x) pada sebarang titik x dalam domain ialah
y f ( x x ) f ( x )
f ( x) had had
x 0 x x 0 x

Proses memperoleh terbitan fungsi dipanggil PEMBEZAAN

Tatatanda terbitan pertama

dy d df
y = f(x) , [ f ( x)] , , D x [ f ( x)], D x y, y , f , f ( x)
dx dx dx
dc d df
c = f(q) , [ f (q)] , , Dq [ f (q)], Dq c, c , f , f (q)
dq dq dq

Nilai terbitan bagi f di (x1, f(x1))

dy df
, , f ( x1 ) , y ( x1 )
dx x x1 dx x x1

Terbitan boleh didapati dengan dua cara :

1. kaedah prinsip pertama

2. petua-petua pembezaan

3
Kaedah Prinsip Pertama

kaedah mendapatkan terbitan menggunakan takrif terbitan bagi fungsi.

Langkah-langkah:
y = f(x)
(1) tambahkan perubahan pada x dan y y + y = f(x + x)
(2) dapatkan perubahan y y = f(x + x) y
y = f(x + x) f(x)
y f ( x x ) f ( x )
(3) bahagikan kedua-dua belah persamaan dengan x
x x
y
(4) permudahkan ungkapan dengan menghapuskan x seboleh mungkin.
x
y f ( x x) f ( x)
(5) f ( x ) had had
x 0 x x 0 x

Contoh:
Dapatkan terbitan bagi fungsi berikut dengan menggunakan Kaedah Prinsip Pertama.

(i) y = 4x2 + 7
y + y = 4(x + x)2 + 7
y = 4(x + x)2 + 7 y
= 4(x2 + 2x x + 2x) + 7 (4x2 + 7)
= 4x2 + 8x x + 42x + 7 4x2 7
= 8x x + 42x
y 8 xx 42 x x(8 x 4 x)
8 x 4 x
x x x
f ( x) had 8 x 4 x 8 x
x 0

4
 2 x
(ii) y
3 x
2 ( x x )
y y
3 ( x x )
2 x x 2 x
y
3 x x 3 x
(3 x )(2 x x) (2 x)(3 x x)

(3 x x)(3 x)
6 3 x 3x 2 x x 2 xx (6 2 x 2x 3 x x 2 xx)

(3 x x)(3 x)
5x

(3 x x)(3 x )
y 5x 5

x x(3 x x)(3 x ) (3 x x)(3 x )
5 5
f ( x) had
x 0 (3 x x )(3 x ) (3 x) 2

Petua-Petua Pembezaan

1. Petua Pemalar
d
(c ) 0 dengan c adalah sebarang pemalar
dx

Contoh: y = 3 y= y = e2
y = 0 y = 0 y = 0

2. Petua Kuasa
d n
( x ) nx n1 dengan n adalah sebarang nombor nyata
dx

Contoh: y=x y = x5 y x
1 1 / 21
y = 1x1-1 y = 5x5-1 y x
2
1 12 1
= x0 = 1 = 5x4 = x
2 2 x

5
3. Petua Umum Kuasa
d n du
(u ) nu n1 dengan n adalah sebarang nombor nyata dan u adalah fungsi x
dx dx

Contoh: f(x) = (2x2 + 3)5

f(x) =5(2x2 + 3)5-1 (4x)
= 20x(2x2 + 3)4

4. Petua Logaritma
d 1
(log b x) log b e dengan x > 0
dx x
d 1 1
(ln x) log e e
dx x x

Contoh:
y log 2 x
1
y log 2 e
x

5. Petua Umum Logaritma

d 1 du
(log b u ) (log b e)
dx u dx dengan u adalah fungsi x
d 1 du 1 du
(ln u ) (log e e)
dx u dx u dx

Contoh: y = log2 (3x2)

dy 1 2
2 log 2 e6 x log 2 e
dx 3x x

Contoh: y = ln(3x2)
dy 1 2
2 (6 x )
dx 3 x x

6
6. Petua Eksponen
d x
(a ) a x ln a
dx
d x
(e ) e x ln e e x
dx

Contoh:
y 5x
dy
5 x ln 5
dx

7. Petua Umum Eksponen

d u du
(a ) a u ln a
dx dx
dengan u adalah fungsi x
d u du du
(e ) e u ln e eu
dx dx dx

2
3
Contoh: y 5x
dy 2
5 x 3 (ln 5)(2 x)
dx
2
3
2 x ln 5(5 x )
2
3
Contoh: y ex
dy 2 2
e x 3 (2 x) 2 xe x 3
dx

8. Petua Hasil Darab Pemalar

d
[cf ( x)] c f ( x) dengan c adalah pemalar
dx

Contoh: y = 5x4
y = 5(4) x3 = 20x3
Contoh :
2
y 7e 4 x
2 2
y 7e 4 x (8 x) 56 xe 4 x

7
9. Petua Hasil Tambah/Tolak
d
[ f ( x) g ( x)] f ( x) g ( x)
dx
d
[ f ( x) g ( x)] f ( x) g ( x)
dx
1
Contoh: y x 3 10 3
= x3 10 + x-3
x
dy 3
3x 2 0 3x 4 3x 2 4
dx x
1 x
Contoh: y e 4x
2
dy 1 x
e 4
dx 2

10. Petua Hasil Darab

d
[ f ( x) g ( x)] f ( x ) g ( x) g ( x) f ( x)
dx

Contoh: y = (x2 x)(x 2)

y = (x2 x)(1) + (x 2)(2x 1)
= x2 x + 2x2 x 4x + 2
= 3x2 6x + 2

11. Petua Hasil Bahagi

d f ( x) g ( x) f ( x) f ( x) g ( x)

dx g ( x) [ g ( x)]2

2x 4
Contoh: y
x3
dy ( x 3)(2) (2 x 4)(1)

dx ( x 3) 2
2x 6 2x 4 2
2

( x 3) ( x 3) 2

8
12. Petua Songsangan
dy dx
1
dx dy

1 3
Contoh: x y y2 1
3
dx
y2 2y
dy
dy 1 1
2
dx dx y 2 y
dy

13. Petua Rantai

dy dy du
. dengan y adalah fungsi u dan u adalah fungsi x
dx du dx

Contoh: y = 2u2 u = 3x2 + 5

dy dy du
. 4u . 6 x 4(3 x 2 5)6 x
dx du dx
24 x(3 x 2 5)

Contoh : Dengan menggunakan hukum-hukum yang sesuai, bezakan fungsi-fungsi berikut :

1. f(x) = (7x4 5x 9)1/2

1 1
1
f ( x) (7 x 4 5 x 9) 2 (28 x 3 5)
2
1 1
(7 x 4 5 x 9) 2 (28 x 3 5)
2
28 x 3 5

2 7 x 4 5x 9

9
 5
3t
2. f (t) 2
1 t
4
3t (1 t 2 )(3) (3t )(2t )
f (t ) 5 2

1 t (1 t 2 ) 2
2 4
2
3t 3 3t 6t
5 2
2 2

1 t (1 t )
2 4
3t 3 3t
5
2

2 2
1 t (1 t )

2
3. f ( u ) u 2 e 3 u
2 2
f (u ) u 2 e 3u (6u ) e 3u (2u )
2 2
6u 3 e 3u 2ue 3u
2
2ue 3u (3u 2 1)

4. f ( x) e 2 x ln( 4 x 2 5)
1
f ( x) e 2 x 2 .8 x [ln(4 x 2 5)]e 2 x (2)
4x 5
8 xe 2 x
2e 2 x ln( 4 x 2 5)
4x2 5

dy
5. y w dan w 7 t3 , dapatkan
dt

dy dy dw 1 1 / 2 1
. w 3t 2 1 / 2 (3t 2 )
dt dw dt 2

2w
3t 2
=
2 (7 t 3 )1 / 2

6. f ( x) 2 x 3 10 x 2 4 x , dapatkan f (2)

f ( x) 6 x 2 20 x 4
f ( 2) 6( 2) 2 20( 2) 4 12

10
7. Dapatkan cerun garis tangen bagi keluk y x 2 pada (1, 1)

dy
2x
dx
dy
2(1) 2
dx x 1

8. Jika f ( x) 2 x 2 2 x 3 , dapatkan persamaan garis tangen bagi keluk pada (1, 7)

dy
4x 2
dx
dy
4(1) 2 6
dx x 1

y y1 b( x x1 )
Persamaan garis tangen y 7 6( x 1)
y 6x 1

9. Fungsi permintaan suatu barang adalah p 100 q 2 dengan p adalah harga (RM) dan q
adalah kuantiti. Dapatkan kadar perubahan harga terhadap kuantiti pada q = 5. Berikan
intepretasi.

p 100 q 2
dp
2 q
dq
dp
2(5) 10
dq q 5

Apabila kuantiti diminta adalah 5 unit, 1 unit pertambahan dalam kuantiti diminta
akan menurunkan harga sebanyak RM 10.

FUNGSI MENOKOK DAN MENYUSUT MENGGUNAKAN dy/dx

Kecerunan

Kecerunan garis tangen bagi keluk pada suatu titik adalah terbitan pertama fungsi
( f ( x)) pada titik tersebut.

11
Fungsi dikatakan menokok dalam selang (m, n) jika kecerunan adalah positif [ f ( x) 0 ]
pada semua x dalam selang (m,n)
f(x) f(x)

f (x) > 0
f (x) > 0
f (x) > 0

f (x) > 0

x x
(a) Fungsi menokok (b) Fungsi menokok

Fungsi dikatakan menyusut dalam selang (m, n) jika kecerunan adalah negatif [ f ( x) 0 ]
pada semua x dalam selang (m, n)
f(x) f(x)

f (x) < 0

f (x) < 0
f (x) < 0

f (x) < 0

x x
(c) Fungsi menyusut (d) Fungsi menyusut

Contoh : Daripada rajah, tentukan selang di mana fungsi menokok dan menyusut
y

y=f(x)

x
x1 x2 x3 x4 x5 x6

12
Contoh :

Tentukan selang menokok dan selang menyusut bagi y f ( x ) x 2 5 x 6 .

Langkah 1 : Bezakan y

y f ( x) 2 x 5

Langkah 2 : Selesaikan f ( x) 0 (cerun garis tangen sifar)

2x 5 0
x 5/ 2

Langkah 3 : Tentukan selang

x 5/2 dan x 5/ 2

Langkah 4 : Siasat

Apabila x 5 / 2 f (x) negatif

Apabila x 5 / 2 f (x) positif

Langkah 5 : Rumusan

Fungsi menokok dalam selang (5 / 2,)

Fungsi menyusut dalam selang (,5 / 2)

Contoh :

Tentukan selang menokok dan selang menyusut bagi y f ( x ) x 3 9 x 2 24 x 2 .

f ( x) 3x 2 18x 24

Selesaikan f ( x) 0
3 x 2 18 x 24 0
3( x 4)( x 2) 0
x 4,2
Tentukan selang

x2 2x4 x4

2 4
Siasat setiap selang

13
 f (1) positif
f (3) negatif
f (7) positf

Fungsi menokok dalam selang (,2), (4, )

Fungsi menyusut dalam selang (2,4)

Contoh :

Tentukan selang menokok dan selang menyusut bagi y f ( x) x 3 6 x 2 9 x 1 .

f ( x) 3x 2 12 x 9

Selesaikan f ( x) 0
3 x 2 12 x 9 0
3( x 3)( x 1) 0
x 3,1

Tentukan selang

x 1 1 x 3 x3

1 3

14
Siasat setiap selang

f (0) positif
f (2) negatif
f (4) positf

Fungsi menokok dalam selang (,1), (3, )

Fungsi menyusut dalam selang (1,3)

APLIKASI KADAR PERUBAHAN

Hasil Sut/Marginal

Terbitan pertama fungsi jumlah hasil

Anggaran perubahan dalam jumlah hasil apabila terdapat satu unit tambahan dalam
jualan

Contoh
Diberi fungsi hasil adalah
r 30q 0.3q 2 . Dapatkan hasil sut pada q = 2.
r 30q 0.3q 2
r 30 0.6q
r (2) 30 0.6(2) 28.80

Kos Sut/Marginal

Terbitan pertama fungsi jumlah kos

Anggaran perubahan dalam jumlah kos apabila terdapat satu unit tambahan dalam
keluaran

CONTOH
Diberi fungsi kos adalah c 0.1q 2 3 . Dapatkan :
(i) fungsi kos sut dengan menggunakan kaedah prinsip pertama
(ii) kos sut pada q = 4. Berikan interpretasinya.

(i) c c 0.1(q q) 2 3
c 0.1( q 2 2 qq 2 q ) 3 c
c 0.1q 2 0.2qq 0.12 q 3 0.1q 2 3
0.2qq 0.12 q
c 0.2qq 0.12 q q (0.2q 0.1q )
0.2q 0.1q
q q q
dc c
had had 0.2q 0.1q 0.2q
dq q0 q q0

15
 dc
(ii) 0.2(4) 0.8
dq q4

Jika keluaran meningkat sebanyak 1 unit, iaitu dari 4 kepada 5, tambahan

dalam kos dianggarkan sebanyak RM 0.80

Perhatikan bahawa : kos sebenar mengeluarkan 1 unit tambahan adalah

c(5)-c(4)=RM 0.90

Contoh

5000
Jika diberi kos purata adalah c 0.0001q 2 0.02q 5 , dapatkan kos sut.
q
c
c
q
c cq

5000
c 0.0001q 2 0.02q 5 q 0.0001q 3 0.02q 2 5q 5000
q
c 0.0003q 2 0.04q 5
Keanjalan
tindakbalas satu pembolehubah terhadap satu pembolehubah yang lain.
nisbah antara peratus perubahan satu pembolehubah kepada peratus perubahan satu
pembolehubah yang lain.
peratus perubahan Y

peratus perubahan X
Keanjalan Permintaan

mengukur peratus perubahan kuantiti diminta terhadap perubahan 1 peratus dalam

harga.
peratus perubahan kuantiti diminta

peratus perubahan harga
q / q q p q p
.
p / p q p p q
q dq
Jika p0, maka had
p 0 p dp

16
 Keanjalan permintaan dengan takrifan terbitan:

dq p
.
dp q

Nilai | | <1 permintaan tak anjal

peratus perubahan kuantiti diminta lebih kecil daripada peratus
perubahan harga. P
||<|

P1

P2

0 Q1 Q2 Q
|| >1 permintaan anjal
peratus perubahan kuantiti diminta lebih besar daripada peratus
perubahan harga. P
||>|

P1
P2

0 Q1 Q2 Q

17
 || =1 permintaan anjal satu
peratus perubahan kuantiti diminta sama peratus perubahan harga.
P
||=|

P1

P2

0 Q1 Q2 Q

Contoh

Diberi fungsi permintaan adalah p 20 0.2q . Dapatkan keanjalan permintaan jika

kuantiti diminta adalah 10 unit dan berikan interpretasinya.

p 20 0.2q
dp
0.2
dq
dq 1 1

dp 0.2 0.2

Jika q 10, p 20 0.2(10) 18

dq p 1 18
. 9
dp q 0.2 10
9
Permintaan anjal.
Pada kuantiti diminta adalah 10 unit, 1% perubahan dalam harga akan
menyebabkan kuantiti diminta berubah sebanyak 9%.

Terbitan Peringkat Lebih Tinggi

Fungsi

dibezakan

Terbitan pertama (suatu fungsi)

dibezakan

Terbitan peringkat yang lebih tinggi

18
Notasi yang digunakan :
dy d
Terbitan Pertama y f (x) [ f ( x)] Dx y
dx dx
d2y d2
Terbitan Kedua y f(x) [ f ( x)] Dx2 y
dx 2 dx 2
d3y d3
Terbitan Ketiga y f ( x) [ f ( x)] Dx3 y
dx3
dx 3
d4y d4
Terbitan Keempat y(4) f(4)(x) [ f ( x)] Dx4 y
dx 4 dx 4

Contoh

Diberi f ( x) 6 x 3 12 x 2 6 x 2 . Dapatkan f ( x), f ( x)

f ( x) 18 x 2 24 x 6
f ( x) 36 x 24
f ( x) 36

PENGOPTIMUMAN FUNGSI KEPADA SATU PEMBOLEHUBAH

Secara umum : maksimum nilai terbesar

minimum nilai terkecil
Dua bentuk : mak/min relatif @ mak/min setempat (ekstrim relatif)
mak/min mutlak (ekstrim mutlak)

Ekstrim Relatif :

Satu fungsi y = f(x) mempunyai maksimum relatif pada x=a jika f (a) f ( x) bagi setiap x
dalam selang terbuka sekitar a

Satu fungsi y f (x) mempunyai minimum relatif pada x a jika f (a) f ( x) bagi setiap x
dalam selang terbuka sekitar a
y

f(x3)

f(x6)
f(x4)
f(x1) f(x5) f(n)

f(x2) y=f(x)
f(m)

m x1 x2 x3 x4 x5 x6 n x

19
Ekstrim Mutlak :

Titik tertinggi
Titik tertinggi






Titik terendah Titik terendah

m n m n

Satu fungsi y = f(x) mencapai maksimum mutlak pada x = a dalam selang [m, n] jika
f (a) f ( x) bagi semua x dalam selang tersebut.

Satu fungsi y f (x) mencapai minimum mutlak pada x a dalam selang [m, n] jika
f (a) f ( x) bagi semua x dalam selang tersebut.
* Mak/min mutlak tidak semesti terjadi pada mak/min relatif. Boleh berlaku pada sempadan
selang.
Kecerunan

Kecerunan garis tangen bagi keluk pada suatu titik adalah terbitan pertama fungsi
( f ( x)) pada titik tersebut.

Fungsi dikatakan menokok dalam selang (m, n) jika kecerunan adalah positif [ f ( x) 0 ]
pada semua x dalam selang (m,n)

f(x) f(x)

f (x) > 0
f (x) > 0
f (x) > 0

f (x) > 0

x x
(a) Fungsi menokok (b) Fungsi menokok

20
Fungsi dikatakan menyusut dalam selang (m, n) jika kecerunan adalah negatif [ f ( x) 0 ]
pada semua x dalam selang (m, n)

f(x) f(x)

f (x) < 0

f (x) < 0
f (x) < 0

f (x) < 0

x x
(c) Fungsi menyusut (d) Fungsi Menyusut

21
Kecekungan

Kecekungan suatu fungsi pada suatu titik adalah terbitan kedua fungsi ( f ( x)) pada titik
tersebut.

Fungsi dikatakan cekung ke atas dalam selang (m, n) jika f ( x) 0 pada semua x dalam
selang (m, n)
y
y

Kecerunan
meningkat Kecerunan
meningkat

x x

Kecerunan
meningkat
x

Cekung Ke Atas [ f ( x ) 0]

22
Fungsi dikatakan cekung ke bawah dalam selang (m, n) jika f ( x) 0 pada semua x dalam
selang (m, n)

y y

Kecerunan
menyusut
Kecerunan
menyusut

Kecerunan
menyusut
x

Cekung Ke Bawah [ f ( x ) 0]

23
Ekstrim Relatif

f (x) = 0
f (x) < 0 f (x) tidak wujud
f (x) tidak wujud
f (x) = + P1 P3 Maksimum
f (x) = f (x) = +

relatif
P2
Maksimum f (x) =
relatif f (x) = 0
Minimum
relatif f (x) > 0

x1 x
x2 x3

Cekung ke atas dan

minimum relatif

Cekung ke bawah dan

maksimum relatif

x0 x0 x

Maksimum relatif dan minimum relatif

Ekstrim relatif berlaku pada x = a apabila :

1. f (a) 0 atau f (a) tidak wujud

2. Kecerunan berbeza di kiri dan kanan x = a atau
fungsi cekung ke atas / cekung ke bawah pada x = a
3. Fungsi selanjar pada x = a

Apabila f (a) 0 atau f (a) tidak wujud :

x = a dinamakan nilai genting/nilai pegun/ nilai kritikal.
(a, f (a)) dinamakan titik genting/titik pegun/titik kritikal

24
 Maksimum Relatif dan Minimum Relatif

a a a
Kecerunan x a, f ' ( x ) 0 x a, f ' ( x ) 0 x a , f ' ( x)tdkwujud
x a , f ' ( x) 0 x a , f ' ( x) 0 x a, f ' ( x ) 0
x a, f ' ( x ) 0 x a, f ' ( x ) 0 x a , f ' ( x) 0
Kecekungan x a , f ' ' ( x) 0 x a , f ' ' ( x) 0 x a, f ' ' ( x)tdkwujud

Keselanjaran selanjar pd x=a selanjar pd x=a selanjar pd. x = a

MIN RELATIF MAK RELATIF MIN RELATIF
(1) (2) (3)

a a a
Kecerunan x a , f ' ( x)tdkwujud x a , f ' ( x)tdkwujud x a , f ' ( x)tdkwujud
x a, f ' ( x ) 0 x a, f ' ( x ) 0 x a, f ' ( x ) 0
x a , f ' ( x) 0 x a , f ' ( x) 0 x a , f ' ( x) 0

Kecekungan x a, f ' ' ( x)tdkwujud x a, f ' ' ( x)tdkwujud x a, f ' ' ( x)tdkwujud

Keselanjaran selanjar pd. x = a tidak selanjar pd. x = a tidak selanjar pd. x = a

MAK RELATIF TIADA MAK/MIN TIADA MAK/MIN
(4) (5) (6)

25
Kaedah Menentukan Ekstrim Relatif

1. Dapatkan f (x)
2. Dapatkan x = a apabila
(i) f (x) = 0
(ii) f (x) tidak wujud
3. Dapatkan nilai f(a)
4. Titik pegun/titik kritikal/titik genting
(x, y) = (a, f(a))
5. Tentukan ciri-ciri titik pegun
Kaedah 1 : Ujian f (x) [Melihat Perubahan Kecerunan]
Dapatkan nilai f (x) sebelum dan selepas x = a.
Jika berubah dari (+) ke (),
Maksimum Relatif

Jika berubah dari () ke (+),

Minimum Relatif

Jika tiada perubahan,

Tiada maksimum atau minimum

Kaedah 2 : Ujian f (x) [Melihat Kecekungan]

Dapatkan nilai f (x) pada x = a.
Jika f (a) < 0 (-ve) fungsi cekung ke bawah

Maksimum Relatif
Jika f (a) > 0 (+ve) ~ fungsi cekung ke atas

Minimum Relatif
Jika ujian gagal, lakukan kaedah 1.

6. (x, y) = (a, f(a)) ialah titik ekstrim relatif.

26
CONTOH
Dapatkan ekstrim relatif (jika ada) bagi fungsi f ( x) 3x 2 2 x 3

f ' ( x) 6 x 2

f ' ( x) 0
6x 2 0
1
x
3

1 1 1 10
f ( ) 3( ) 2 2( ) 3
3 3 3 3

1 10
( x, y ) ( , )
3 3

Kaedah 1 : Ujian terbitan pertama

1
x f ' (2) 6(2) 2 10
3
1
x f ' (0) 6(0) 2 2
3

1 1 1
x x x
3 3 3
f (x) ve 0 + ve
f menyusut f menokok

Terdapat perubahan kecerunan dari ve kepada +ve,

1 10
( x, y) ( , ) titik minimum relatif.
3 3

Atau Kaedah 2 : Ujian terbitan kedua

f ' ' ( x) 6

1
x
3
f (x) + ve
cekung ke atas

1 10
( x, y) ( , ) titik minimum relatif.
3 3

27
CONTOH
2 3
Bagi fungsi f ( x) 18 x
x , dapatkan selang di mana fungsi adalah menokok dan
3
menyusut dan tentukan minimum relatif atau maksimum relatif (jika ada).

f ' ( x) 18 2 x 2
f ' ( x) 0
18 2 x 2 0
2(9 x 2 ) 0
2(3 x)(3 x) 0
x 3 atau 3

2
f (3) 18(3) (3) 3 36
3
2
f (3) 18(3) (3) 3 36
3

( x, y ) (3,36) dan (-3,-36)

x 3 f ' ( 4) 18 2( 4) 2 14
3 x 3 f (0) 18 2(0) 2 18
x3 f ' ( 4) 18 2( 4) 2 14

x 3 x 3 3 x 3 x3 x3
f (x) ve 0 + ve 0 - ve
f menyusut f menokok f menyusut

Fungsi menyusut dalam selang (,3) dan (3, )

Fungsi menokok dalam selang (3,3)

Terdapat perubahan kecerunan dari ve kepada +ve

( x, y ) (3,36) titik minimum relatif.

Terdapat perubahan kecerunan dari +ve kepada ve

( x, y ) (3,36) titik maksimum relatif.

28
CONTOH
Dapatkan ekstrim relatif (jika ada) bagi fungsi f ( x ) ( x 4) 2 / 3

2 2
f ' ( x) ( x 4) 1 / 3 (1)
3 3( x 4)1 / 3

f(x) tidak wujud apabila 3( x 4)1 / 3 0

x4

f ( 4) ( 4 4) 2 / 3 0

( x, y ) (4,0)

Kaedah 1 : Ujian terbitan pertama

2
x4 f ' (0) -ve
3(0 4)1 / 3
2
x4 f ' (5) +ve
3(5 4)1 / 3

x4 x4 x4
f (x) ve 0 + ve
f menyusut f menokok

Terdapat perubahan kecerunan dari ve kepada +ve , ( x, y ) (4,0) titik minimum relatif.

Kaedah 2 : Ujian terbitan kedua

2 1 2
f ' ' ( x) ( )( x 4) 4 / 3
3 3 9( x 4) 4 / 3

2 2
f ' ' ( 4) 4/3
(tidak wujud)
9(4 4) 0

Ujian gagal, perlu lakukan ujian terbitan pertama

Kaedah Menentukan Ekstrim Mutlak (Minimum/Maksimum Mutlak)

1. Dapatkan titik genting.

2. Dapatkan nilai f(x) pada sempadan selang
3. Bandingkan semua nilai f(x) dari (1 & 2)
Tertinggi ~ Maksimum Mutlak
Terendah ~ Minimum Mutlak

29
Contoh
x3 7 x2
Dapatkan ekstrim mutlak (jika ada) bagi fungsi f ( x) 6 x 5 dalam selang [2,10]
3 2

3x 2 14 x
f ' ( x) 6 x2 7 x 6
3 2

f ' ( x) 0
2
x 7x 6 0
( x 6)( x 1) 0
x 6 atau x 1

Titik genting yang termasuk dalam domain /selang [2,10] ialah x = 6 sahaja.

Nilai f (x) apabila x = 6, x = 2 dan x = 10

( 6 ) 2 7 (6 ) 2
f (6 ) 6( 6) 5 13
3 2

(2)3 7(2) 2 2
f ( 2) 6(2) 5 5
3 2 3
3 2
(10) 7 (10) 1
f (10) 6(2) 5 48
3 2 3

Dengan membandingkan nilai f (6), f (2), f (10) ,

1
minimum mutlak adalah pada (6, -13) dan maksimum mutlak pada (10, 48 )
3

Aplikasi Minimum Maksimum

Hasil - pemaksimuman hasil

(i) Dapatkan fungsi hasil R pq
(ii) Dapatkan nilai q jika R 0 atau R tidak wujud
(iii) Buktikan nilai q tersebut memaksimumkan hasil dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

- pemaksimuman hasil sut

dR
(i) Dapatkan fungsi hasil sut R MR
dq
(ii) Dapatkan nilai q jika MR 0 atau MR tidak wujud
(iii) Buktikan nilai q tersebut memaksimumkan hasil sut dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

30
Kos - peminimuman kos

(i) Dapatkan fungsi kos

(ii) Dapatkan nilai q jika C 0 atau C tidak wujud
(iii) Buktikan nilai q tersebut meminimumkan kos dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

- peminimuman kos purata

C
(i) Dapatkan fungsi kos purata C
q
(ii) Dapatkan nilai q jika C 0 atau C tidak wujud
(iii) Buktikan nilai q tersebut meminimumkan kos purata dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

- peminimuman kos sut

dC
(i) Dapatkan fungsi kos sut C MC
dq
(ii) Dapatkan nilai q jika MC 0 atau MC tidak wujud
(iii) Buktikan nilai q tersebut meminimumkan kos sut dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

Untung - pemaksimuman untung

(i) Dapatkan fungsi untung R C
(ii) Dapatkan nilai q jika 0 atau tidak wujud
[ q boleh juga didapati dengan MR=MC]
(iii) Buktikan nilai q tersebut memaksimumkan untung dengan
menggunakan ujian f atau ujian f

Contoh
80 q
Fungsi permintaan diberi p . Dapatkan kuantiti yang memaksimumkan jumlah
4
hasil dan hasil maksimum.

80 q 80q q 2
R q
4 4

80 2 q
R
4

31
 R 0
80 2q
0
4
q 40

1
R (cekung ke bawah)
2

q = 40 memaksimumkan hasil.

80(40) (40) 2
Hasil maksimum = 400
4

Contoh
q2
Jika jumlah kos adalah c 3q 400 , dapatkan kuantiti yang meminimumkan kos
4
purata.

q2
c 3q 400
4
q2
3q 400
c q 400
c 4 3
q q 4 q

1 400
c
4 q2

c 0

1 400
0
4 q2
q 2 1600
0
4q 2

32
 q 2 1600 0
(q 40)(q 40) 0 4q 2 0
q 40 atau -40(abai kerana q 0) q 0 (abai kerana q 0)
q 40

800
c
q3
800
c (40) ve (cekung ke atas)
40 3

q = 40 meminimumkan kos purata

Contoh :

Jika diberi fungsi permintaan adalah p 400 2q dan kos purata adalah
400
c 0.2q 4 , dapatkan :
q
(i) kuantiti yang memaksimumkan fungsi untung
(ii) harga pada untung maksimum
(iii) untung maksimum

(i) R pq (400 2q)q 400q 2q 2

400
C c q 0.2 q 4 q q 0.2q 2 4q 2 400
q
R C 400q 2 q 0.2q 2 4q 400
2

396q 2.2q 2 400

396 4.4q
0
396 4.4q 0
q 90

4.4 (cekung ke bawah)

q = 90 memaksimumkan untung

p 400 2q
(ii)
p 400 2(90) 220

(iii) Untung maksimum = 396(90) 2.2(90) 2 400 17420

33