UNIVERZITET U TUZLI

TEHNOLOKI FAKULTET

ODSJEK: AGRONOMIJA

PREDMET: Mehanizacija i automatizacija u poljoprivredi

TEMA: Staklenici

Profesor: Radila:

Dr.Sc. Evedin Traki Fatima Suljkanovi

Tuzla, Maj 2015

Sadraj

1. Uvod..............................................................................................4
2. Konstrukcije......................................................................................................................6

2.1. Nosea konstrukcija staklenika.....................................................................................9

2.2. Nosivost i trajnost.......................................................................................................11

2.3. Mikrolokacija..............................................................................................................12

3. Sistem za navodnjavanje............................................................................................14

3.1. Priprema vode za navodnjavanje..............................................................................15

3.2. Navodnjavanje kap po kap.........................................................................................16

3.3. Navodnjavanje mikrorasprskivaima.........................................................................17
4. Sistem za provjetravanje..................................................................................... 18
5. Sistemi za grijanje.............................................................................................. 20
6. Zakljuak......................................................................................................... 22
7. Literatura......................................................................................................... 23
SADRAJ SLIKA
Slika 1: Najvise zastupljeni tipovi staklenika............................................................................3

Slika 2: Visoki tunel, plastenik..................................................................................................4

Slika 3: Konstrukcija kod koje je povezano vie staklenika (plastenika) tipa D......................5

Slika 4: Ukruenje polja staklenika/plastenika kosim nosaima - poveanje otpornosti na

bona optereenja, pre svega od dejstva vetra..........................................................................8

Slika 5: Nosea konstrukcija....................................................................................................10

Slika 6: Putanja Sunca zimi i leti.............................................................................................11

Slika 7: Senka objekta zimi i leti, minimalna udaljenost staklenika.......................................11

Slika 8: Navodnjavanje kap po

kap......................................................................................15

Slika 9: Navodnjavanje mikrorasprskivaima u vidu vjetake kie.......................................16

Slika 10: Provjetravanje staklenika se, osim otvaranjem vrata, obavlja i kroz bone i krovne
otvore ......................................................................................................................................18

Slika 11: Grijanje staklenika zagrijavanjem zemlje u njemu...................................................20

 1. Uvod
Staklenik je prozirna konstrukcija koja omoguava zatieni i kontrolirani uzgoj
raznih biljaka. Obino se grade od stakla, a u novije vrijeme esto i od folija da bi se
postigao stakleniki efekt, optimalna temperatura, i zatita od padavina. Kontroliranjem raznih faktora
kao to je temperatura i navodnjavanjem mogue je postiiidealne uslove za uzgoj biljaka.Staklenici se
prvenstveno koriste za hortikulturnu proizvodnju, u istraivake svrhe i za izlobe u botanikim
vrtovima.
Prednost uzgoja povra u zatvorenim prostorima je to je mogue uzgajati povre cijele
godine, naravno, ovisno o vrsti povra. Postoje razliiti tipovi plastenika i staklenika. Jedan tip je tzv.
hladniji tip, koji je i laki za odravanje jer ne treba dodatni izvor grijanja. Zatien je od prirodnih
nepogoda, a ako se postavi na prikladno mjesto, apsorbirati e vee koliine sunanih zraka, a time i
topline u sunanim danima. Neke od vrsta povra koje se mogu uzgajati u tim vrstama staklenika su:
zelena salata, matovilac, mladi luk i rotkvica, enjak, kupus, kelj, brokoli, itd..

Blitva i matovilac su takoer popularni za uzgoj, uz mladi luk i enjak, koji su meu najotpornijima
vrstama na zimske uvjete, a tu su i kupus i brokoli, koji ak stvaraju i vee i kvalitetnije glave u kasnoj
zimi nego u jesen; kelj je isto savreno zimsko povre ako se pone sa presaivanjem dovoljno rano.
Naravno, ako se staklenik ne grije dodatno, trebalo bi u hladnijim klimatskim podnebljima staviti i
neku dodatnu zatitu, poput agrotekstila.

Za dobar urod neophodno je i navodnjavanje jer u zatienim prostorima (plastenik i

staklenik) uz visoke temperature i bez mogunosti priliva vode putem oborina, navodnjavanje je
neophodno, a dolazi i do poveanih potreba biljaka za vodom zbog poveanog prirasta, veeg prinosa i
plieg korijenovog sustava. Dobri sustavi za navodnjavanje bi trebali imati niski intenzitet
navodnjavanja, mogunost izvoenja fertirigacije, te odreenu veliinu kapi.

Veliki je izbor sistema za navodnjavanje u zatvorenim prostorima, a tu su i senzori i oprema vezana za

prepoznavanje potreba biljaka za vodom i neophodnim elementima ukljuujui: svjetlo, mjerae
potrebe za hranom, tenziometre, lizimetre, meteoroloke stanice.

U doba europskog kolonijalizma nastala je moda uzgoja egzotinih, ukrasnih i biljaka za

prehranu. Industrijalizacija je otvorila nove mogunosti za koritenje eljeza i stakla kao
graevinskog materijala.
Glavne karakteristike staklenika :
staklenici se proizvode u raznim dimenzijama i izvedbama
svi dijelovi staklenika su pocinani, to osigurava dugi ivotni vijek staklenika
staklenici mogu biti tretirani i prakastom bojom za paljenje, prema zahtjevima
kupaca
 kao ispunu za staklenika koristi se komorni polikarbonat ili staklo Helios koje tititi
povre i negativnog djelovanja UV zraenja i od padanja neistoa iz zagaenog
zraka
staklo je dovoljne debljine da titi povre od tue (potvreno temeljem protokola br.
81/93 laboratorija za ispitivanje broj 1005) i nije ga potrebno zasjenjivati
staklo se ugrauje u konstrukciju bez potrebe dodavanja staklarskog kita i privruje
se pomou gumenog brtvljenja
prozori staklenika za provjetravanje stvaraju idealnu sredinu za biljke, te takoer
mogu biti dodatno opremljeni automatskim otvaraima
pribora za dodatnu opremu staklenika: boni prozori, druga iroka dvokrilna vrata
koja osiguravaju dodatno provjetravanje i komforan ulaz za unoenje i iznoenje (po
dogovoru vrata mogu biti izraena na obje stranama staklenika).
 2. Konstrukcije
irom svjeta primenjuju se brojni tipovi staklenika/plastenika, razliitih formi,
materijala, nosee konstrukcije, pokrivki i drugog. Na sl.1 prikazani su tipovi koji su najvie
zastupljeni u naoj zemlji. Naelno se za konstrukcije - tipove sa krunim krovom primenjuju
elastini pokrivni materijali, folije. Kao pokrivka za tipove sa ravnim krovovima primenjuju
se kruti materijali kao to su paneli polikarbonata ili staklo, ali i folije.

Uoava se da postoje konstrukcije sa jednim krovom, jednobrodne ili kako se

engleski nazivasingle span i sa vie povezanih krovova, viebrodni, multi span. Viebrodni se
nazivaju i blok staklenici. Povezivanje vie brodova izvode se sa pregradom medu njima ili
bez nje.

Slika 1: Najvise zastupljeni tipovi staklenika

A- niski tunel,
B- visoki tunel,
C- plastenik,
D-jednobrodni staklenik (plastenik),
E- viebrodni plastenik,
F- viebrodni staklenik (plastenik),
G-Venlo staklenik

TIP A

Niski tunel, predstavlja reenje koje se najee izvodi u samogradnji, ne primenjuje

se zagrevanje, a koristi se za proizvodnju rasada i gajenje u predsezoni. Jednostavne je
konstrukcije i bez dodatnih ureaja. U daljem tekstu ovaj tip nee biti posebno obraivan.

TIP B

Visoki tunel, plastenik ( sl.2). esto se, kao jednostavno reenje, zbog nie cene,
koristi za proizvodnju na manjim povrinama. Najee je to za predsezonsku proizvodnju,
bez zagrevanja, ili sa sistemom za zagrevanje koji je predvien za prevazilaenje netipinih
zahlaenja. Ventilacija se obino izvodi samo kao pasivna, otvaranjem vrata i bonih stranica.
U principu, to je reenje sa manje drugih instalacija, upravljanje koncentracijom
ugljendioksida, navodnjavanjem/fertigacijom, itd.
 Slika 2: Visoki tunel, plastenik
TIP C

Tipian jednobrodni plastenik sa krunim krovom. Kao pokrivka se najee koristi

PE folija (polietilenska). Nekada se za vertikalne stranice koriste paneli polikarbonata. Izvodi
se i sa takozvanim gotskim krovom, koji ima luni profil sa vrhom na sredini. Ovakva
konstrukcija primenjuje se u podrujima sa mnogo snega, niz takav krov sneg lake klizi.
Ventilacija moe da se ostvari kroz otvore na vertikalnim stranicama, a primenjuje se i
prinudna, ventilatorom. Predvien je i za ugradnju sistema za grejanje, pa i za proizvodnju
tokom cele ili skoro cele godine.

TIP D

Ovo je tipina konstrukcija kod koje se za pokrivku primenjuje staklo ili drugi
nesavitljivi pokrivni materijali, ali moe da se koristi i folija. Moe da se koristi za konstatnu
proizvodnju tokom cele godine. Ventilacija moe da bude prirodna, prinudna i kombinovana.
Pogodan je za ugradnju svih instalacija.

TIP E

Slian je tipu C, s tim to je meusobno povezano vie jednobrodnih u jednu celinu.

Dakle, primenjuje se za vee povrine.

TIP F

Ovo je konstrukcija kod koje je povezano vie staklenika (plastenika) tipa D (sl.3).
Kao i u prethodnom sluaju brodovi mogu da stvaraju zajedniku celinu, ili da budu odvojeni
zidom koji se izrauje od materijala za pokrivku. Ako su brodovi odvojeni mogue je razliito
opremanje i sprovoenje proizvodnje u razliitim sezonama. Tako, na primer, u jednom delu
moe da se sprovodi celogodinja proizvodnja, pa ima odgovarajue grejanje, dok se u
drugom delu ostvaruje predsezonska. Ali se mora uzeti u obzir i injenica da je sa takvim
reenjem potrebna posebna kontrola za svaki deo. Pored krovova sa centralno postavljenim
slemenom i simetrinim stranicama, primenjuju se i oni sa samo jednim nagibom po brodu
(druga strana je vertikalna).
 Slika 3: Konstrukcija kod koje je povezano vie staklenika (plastenika) tipa D

TIP G

Ovaj tip staklenika dobio je naziv po gradu u Holandiji VENLO. Za razliku od

prethodnog tipa, po jednoj lai moe da ima i dva slemena. Stranice krovnog dela mogu da se
otvaraju zakretanjem oko osovine na dnu meureda, pa ak da zauzmu i veritkalni poloaj,
ime se znatno poboljava prirodna ventilacija.

Jednobrodni staklenici namenjeni su za manje povrine, do 400 m2 (8x50 m), rededo

500 m2. Ukoliko bi dimenzije bile vee javili bi se problemi sa ramskom konstrukcijom,
postavljanjem pokrivke, ostvarenjem ventilacije, navodnjavanja i drugo. Za vee povrine
koriste se viebrodni staklenici, a ne vie jednobrodnih. Na taj nain se smanjuju gubici, tedi
na prostoru, na konstrukciji i pokrivci. Takode je tada jeftiniji i pouzdaniji sistem kontrole i
upravljanja.

Na odluku o izboru tipa staklenika ima mnogo uticaja. Oni su:

predviena veliina povrine za gajenje biljaka,

biljne vrste koje e se proizvoditi (utie na visinu staklenika),
investicionu sposobnost,
tip podloge,
trajanje proizvodne sezone, bez ili sa grejanjem,
planirani dalji razvoj odnosno proirenje objekta i drugo.

Visina staklenika odabira se prema nainu proizvodnje. Na primer, za proizodnju

cvea u saksijama visina treba da je takva da omoguava lak ulazak i obavljanje radova, oko
2,2 metra do nivoa krova. Ukoliko se proizvode biljke na nivoima, ili se penju" uz nosae,
visina je vea.

2.1. Nosea konstrukcija staklenika

Zadatak ramske konstrukcije staklenika/plastenika je da nosi sve
sklopove i elemente koji nisu oslonjeni na podlogu. To su:
 1. teina ramske konstrukcije,

2. pokrivka,

3. zavese za utedu energije i senenje i mehanizmi za njihovo

pokretanje,

4. instalacije i ureaji za grejanje, ventilaciju, navodnjavanje,

snabdevanje sa C02 i drugo,

5. biljke koje rastu na potpori, biljke u koritu, biljke puzavice, veane

lonanice itd,

6. dodatne ureaje za servisiranje staklenika,

7. osobe koje postavljaju, kontroliu ili zamenjuju pokrivku i drugo.

Konstrukcija treba da ima dovoljnu otpornost na atmosferske uticaje, pre svega vetar
i sneg. Na sl. 10 prikazane su mere ukruivanja polja plastenika ugradnjom trouglova elinih
uadi koji ukruuju konstrukciju, suprotstavljanje dejstvu vetra.

Pored zahteva u pogledu nosivosti, vrstoe, ima i dodatnih:

da senka ramske konstrukcije bude to manja i da se u toku dana eta" (konstrukcija

ne srne da bude tako izvedena da jedan deo proizvodnog prostora bude stalno ili
preteno osenen),

da ne oteuje pokrivku i druge instalacije,

da je otporna na koroziju i starenje",

da je otporna na hemijska sredstva koja se pri proizvodnji u zatienom prostoru

koriste,

da omoguava to lake postavljanje/zamenu pokrivke,

da je lako sprovoenje prirodne ventilacije (otvaranje prozora),

da ne ometa kretanje unutar objekta pri obavljanju radova i/ili kontrole i upravljanja,

da prua visok nivo bezbednosti na radu,

da nije lako goriva i zapaljiva,

da je to lake postavljanje,
 da je to jeftinija.

Za izvoenje ramskih konstrukcija najee se koriste galvanizovane (presvlaenje

metala nerajuim materijalom, najee cinkom), eline krune ili profilisane cevi. Ramska
konstrukcija moe da bude izvedena i od elika koji je zatien bojenjem, ali je, zbog cene i
manje trajnosti, kao i uticaja na biljnu proizvodnju, ovakav postupak gotovo odbaen.

Slika 4: Ukruenje polja staklenika/plastenika kosim nosaima - poveanje otpornosti na

bona optereenja, pre svega od dejstva vetra.

Pored elika, koji ima i najveu nosivost, koriste se legure aluminijuma, plastini
materijali i drvo.

Jasno je da je projektovanje nosee konstrukcije sloeno, da zahteva mnogo znanja i

profesionalni rad. Stoga proraun i konstruisanje treba prepustiti strunim kuama sa
iskustvom.

Povrinska zatita elinih materijala mora da spreava ranje pod dejstvom vode i
vazduha visoke vlanosti, ali i pod dejstvom hemijskih sredstava za zatitu bilja, dezinfekciju
zemljita i drugih koji se koriste pri proizvodnji. Pri spajanju zavarivanjem, buenju otvora za
vezivanje vijcima, skraivanju elemenata, moraju da se preduzmu mere zatite tih mesta od
korozije. U suprotnom e doi do procesa razgradnje sa unutranje strane.

Aluminijumske legure su lake od elika, nerajue su, otporne na hemikalije, te nije

potrebna dodatna povrinska zatita. U odnosu na elik imaju manju nosivost te su elementi
iste funkcije deblji i stvaraju veu senku. Pored toga, spajanje elemenata zavarivanjem
zahteva poseban, skuplji postupak.

Konstrukcije koje su izvedene od metala moraju da imaju ugraenu zatitu od udara

groma, to za posledicu, pored poara, moe da ima i ozleivanje radnika i useva.

Plastini materijali za noseu konstrukciju koriste se samo za manje jedinice, koje se

izvode u samogradnji, kopiranjem proverenih postojeih reenja, ili na osnovu nacrta
proizvoaa elemenata. Ukoliko je upotrebljen odgovarajui materijal, koji je otporan na
dejstvo vode i hemikalija, potrebno je da se vodi rauna o kompatibilnosti materijala nosee
konstrukcije i pokrivke. Jedan od primera je da se PE folija u dodiru sa ramskom
konstrukcijom od PVC (polivinil hlorid), razgrauje.

2.2. Nosivost i trajnost

Ramska - nosea konstrukcija treba da nosi sve to nije oslonjeno na podlogu, ali i da
izdri optereenje vetra, snega, radnika koji postavljaju pokrivku i drugog (slika 5). Pored
toga treba da je otporna na dejstvo vode i hemijskih sredstava koja se koriste pri proizvodnji.
Najee se za ramske konstrukcije koristi galvanizirani, nerajuom presvlakom zatien,
elik. Pored toga koriste se legure aluminijuma, a za manje objekte drvo i plastini materijali.
Pored ostalog bitno je da ramska konstrukcija stvara to manju senku. Samo manji objekti
grade se u samoizvedbi, na osnovu proverenih i pouzdanih nacrta ili kao kopija proverenih
reenja. Pri tome treba dobro razmotriti sve detalje da ne bi nastupile greke.

Sa tehnikog stanovita bitno je da je obezbeena infrastruktura, pre svega:

1. snabdevanje energijom, na primer gasovod dovoljnog protoka,

2. povezivanje na elektrinu mreu dovoljne snage,
3. izvor vode dovoljne koliine i kvaliteta i
4. pristup mrei javnih puteva.

Slika 5: Nosea konstrukcija

 2.3. Mikrolokacija
Dobro mesto za postavljanje staklenika trebalo bi da bude ravno, bez objekata koji
stvaraju senku, posebno sa jugoistoka i juga, zatieno od vetrova. Objekat moe uspeno da
se postavi i na zakoen teren, ali tada se primenjuje posebna konstrukcija.

Objekat ne srne da bude u senci. Pri tome je bitno u kojojem se dobu godine
proizvodnja obavlja, jer Sunce ima drugaiju putanju zimi i leti, sl. 6.

Slika 6: Putanja Sunca zimi i leti

Da bi se spreilo da bude u senci staklenik/plastenik treba da bude dovoljno udaljen od

objekata, kao to su kue. Opte prihvaeno pravilo je da se staklenik/plastenik odmie od
objekta sa njegove june strane za rastojanje koje je minimalno 1,5 puta vee
od visineobjekta. I u tom sluaju e staklenik biti u senci, ali u jutarnjim asovima kada je
intenzitet sunevog zraenja manji, sl.7.

Slika 7: Sjenka objekta zimi i ljeti, minimalna udaljenost staklenika

Pri opredeljenju za mikrolokaciju treba posebno voditi rauna i o rui vetrova. to je

vea brzina vetra to su vei gubici, sl. 6. Za zagrevanje staklenika koji je zatien od
direktnog udara vetra potrebno je manje energije za zagrevanje, a ukoliko je bez zagrevanja,
temeperatura u njemu bie via. Vetar, s druge strane, pomae ventilaciji i hlaenju u toku
toplih dana. Postavljanje staklenika na vrhu uzvienja je nepovoljno.

Pri izboru mikrolokacije vodi se rauna i o udaljenosti od prikljuaka na

infrastrukturu, gas, elektrinu mreu, vodu i puteve.

Pored osnovnog proizvodnog objekta potrebne su i druge prostorije za:

skladitenje materijala za proizvodnju,

skladitenje alata, maina i pomonih ureaja,

pripremu za proizvodnju, na primer, oblaganje kamene vune folijom,

obradu, pakovanje i skladitenje gotovih proizvoda,

sanitarno higijenski prostori i trpezarija radnika,

poslovne prostorije, kancelarija i drugo.

Posebna briga mora da se vodi o skladitenju hemijskih sredstava za zatitu bilja, koja
se klasifikuju po otrovnosti i moraju biti odvojena od drugih sredstava, na primer supstrata.

Ukoliko je staklenik u blizini kue ili drugog privrednog objekta tada se obino sve
pomone prostorije smetaju van staklenika. Ukoliko se ovi objekti nadograuju na staklenik
obavezno se dodaju sa njegove severne strane, ili se smetaju izmeu dve celine staklenika,
kako bi to manje uticali na ometanje sunevog zraenja.

Ukoliko je planiran objekat koji kao podlogu koristi zemljite, traba proveriti kvalitet
zemljita na planiranoj mikrolokaciji.

Pri izboru mikrolokacije, posebno za vee objekte, treba u obzir uzeti eventualna
poveanja postrojenja planirana u budunosti. Treba rezervisati prostor, ali i odgovarajue
dimenzionisati kapacitete prikljuaka gasa, vode i elektrine energije.

Pri proizvodnji u zatienom prostoru odvija se znaajan tok materijala: supstrata,

mineralnih hraniva, propagacionog materijala (sjemena i rasada), plodova itd. To zahteva
angaovanje radnika i sredstava. Da bi se smanjilo angaovanje, pa time i trokovi, jo pri
izboru mikrolokacije i rasporeda prostorija one se razmetaju tako da udaljenost i transportni
putevi budu to krai. Dostava materijala i utovar gotovih proizvoda trebalo bi da se odvija sa
to lakim istovarom ili utovarom.
 3. Sistem za navodnjavanje

Navodnjavanje moe biti povrinsko, podzemno i kienje, a najei sistemi koji se

danas koriste za navodnjavanje su kap po kap sistemi, rasprskivai, mikrorasprskivai i
pop-up rasprskivai. Neki od glavnih izvora vode koja se koristi za navodnjavanje mogu biti
podzemna voda iz izvora i bunara, povrinska voda koja se crpi iz rijeka, jezera i vodnih
rezervoara, te voda koja se izlije iz rijeka, te se posebnim kanalima navodi u polja.

Prednosti navodnjavanja su ravnomjerno i konstantno odravanje vlanosti tla to

doprinosi smanjenju vodnog stresa to rezultira poveanjem prinosa od 15-40 %, takoer
navodnjavanje omoguuje planiranje proizvodnje u sunim uvjetima, fertirigaciju, te veu
uinkovitost gnojiva.

Dizajniranje sistema za navodnjavanje u staklenicima i plastenicima baziranog na

potrebama biljaka za vodom i hranjivim tvarima iziskuje:

1. Tanu aplikaciju vode i hranjivih tvari ovisno o potrebi biljaka u zatvorenim

prostorima,

2. Tanost, funkcionalnost i jednostavost.

Pre poetka gradnje staklenika treba poznavati koja je koliina vode potrebna za
navodnjavanje, ispitati raspoloivost - koliinu, kao i kvalitet vode na lokaciji koja je
odabrana. Takoe je bitno da se sagleda kolika je cijena vode pripremljene za navodnjavanje.

Prema mestu postavljanja ureaja za navodnjavanje, navodnjavanje se izvodi:

- potpovrinski,
- povrinski i
- kao gornje navodnjavanje (iznad biljaka).
 Potpovrinskim navodnjavanjem voda se dovodi direktno u zemljini ili u neorganski
supstrat. Tehniki se to reava na vie naina: Polaganjem perforiranih PE cevi na dubinu 0,3-
0,4 m, trajno, tako da se voda kapilarima sprovodi u zonu korenovog sistema.
Povrinsko navodnjavanje izvodi se pomou mree cevi iz vodozahvata, kroz ureaj za
filtriranje sa regulatorom pritiska i protoka i ureajem za prihranjivanje.
Standardni delovi sistema za navodnjavanje su filteri: peani, mehaniki, specijalni filterski
materijali, vienamenski samoistei filteri sa hidrociklonom i dr.

3.1. Priprema vode za navodnjavanje

Tretman vode u cilju izdvajanja soli obavlja se jedinicom za reverzibilnu osmozu (RO).
Tehnologija reverzibilne osmoze zasniva se na principu membranske separacije, to je fiziki
proces separacije u kome upotrebljene membrane imaju sposobnost proputanja molekula
vode, a zadravaju rastvor soli. Membrane su spiralne i u zavisnosti od finoe su u stanju da
odstrane 98 do 99% soli. Za vreme procesa reverzibilne osmoze voda se razdvaja na dva dela,
na istu vodu, sa minimalnim sadrajem soli i na vodu sa visokom koncentracijom soli -
otpadnu vodu. Sirova voda pre upotrebe u jedinici reverzibilne osmoze mora da se pripremi.
Vrlo je vano da se odstrane svi materijali (npr. gvoe, svi plutajui materijali, materijali
organskog porekla) koji nepovoljno utiu na funkcionisanje jedinice za reverzibilnu osmozu.

Uklanjanje pojedinanih elemenata, npr. gvoa i magnezijuma, je ponekad neophodno,

jer stvaraju probleme u sistemu za navodnjavanje blokirajui kapaljke, a u visokoj
koncentraciji tete biljkama. Jedan od naina uklanjanja je jednostavno skupljanje vode u
bazen i taloenje gvoa i magnezijuma. Za taloenje su potrebni dovoljno veliki rezervoari i
prostor za smetanje. Proces izdvajanja moe da se ubrza rasprivanjem vode, tada je prostor
za skladitenje manji, ali je potreban ureaj za rasprivanje i dodatni oksidaciono pjeani
filtar.

Kod gajenja biljaka na zemljitu vlanost mora stalno da se kontrolie, vizuelno ili
instrumentom (tenziometrom). Tenziometar je instrument za merenje vlanosti zemljita koji
se sastoji od cevi sa poroznim keramikim vrhom, kroz koji mogu da prolaze molekuli vode.
Vakuum, koji registruje tenziometar, meri se u centibarima, i predstavlja silu usisavanja vode.
Tenziometar treba instalirati tako da se mehaniki ne oteti tokom svakodnevnih radova u
stakleniku. Ako se radi samo tokom bezmraznog perioda, tenziometar se zimi vadi, pere i
skladiti na mestu na kojem temperatura ne pada ispod nule.
Vizuelno se vlanost ocjenjuje tako da se uzima uzorak zemljita na dubini 15 do 20 cm
(dubina korijena), rukom uvalja tako da se napravi glista". Ukoliko se mrvi, zemljite je suho
i treba navodnjavati. Ako se glista" lijepi, vlanost je previsoka.Koliine vode za
navodnjavanje mogu za proizvodnju na zemljitu da budu viestruko vee nego pri
proizvodnji na supstratu. Potreba biljaka za vodom zavisi prvenstveno od intenziteta
svjetlosti. U sistemima za kontrolisano navodnjavanje o tome se vodi rauna, odnosno
koliina vode dodaje se u skladu sa izmjerenim osvjetljenjem. Druga mjera je kontrola
drenae. Ukoliko je odliv vode visok, smanjuje se koliina koja se sistemom za navodnjavanje
dovodi i obrnuto. Dobro upravljanje navodnjavanjem utie na smanjenje koliine vode,
stvaranje povoljnih uslova za rast biljaka i doprinosi kontroli relativne vlanosti vazduha u
objektu.

3.2. Navodnjavanje kap po kap

Navodnjavanje kapanjem sistemima kap po kap (slika 8), ima viestruke

prednosti,kao to je ujednaeno vlaenje cjelokupnog korijenovog sistema, spreavanje
taloenja soli u tlu ili u umjetnom supstratu, brzo punjenje i pranjenje sistema, ujednaeno
isputanje vode i kod niih tlakova, odstupanje u emisiji vode na otvorenom maksimalno
10%, a u zatvorenom prostoru 5% (staklenici i plastenici). Navodnjavanje kap po kap je
potpuni sustav ija je najvea kvaliteta racionalno iskoritavanje vode i energije, te stvaranje
optimalnih uvjeta vlanosti tla.

Slika 8: Navodnjavanje kap po kap

 3.3. Navodnjavanje mikrorasprskivaima

Mikrorasprskivai se koriste da bi se reili izvesni problemi zaepljenja koji se

javljaju kod kapaljki, jer mikrorasprskivai imaju otvore veeg prenika, i voda izlazi u vidu
mlaza vjetake kie ( slika 9). Kod mikrocjevastog navodnjavanja umjesto kapaljki i
mikroraskivaa na lateralnim cijevima su mikro cjevice, prenika nekoliko miilimetara, ili
neki drugi tip otvora, iz kog voda izlazi u vidu mlaza, slino kao iz slavine.

Mikrokienje je kao nain navodnjavanja nastao od kapanja, ustvari na lateralne

cijevi umjesto kapaljki postavljaju se mikrorasprskivai, koji zalivaju navodnjavanu povrinu
kienjem. Mikrorasprskivai su mali emitori, izraeni od plastike, lako se postavljaju na
lateral, kada se posebnim ilom ubuuje se otvor u koji se postavlja mikrorasprskiva. Ima ih
raznih oblika i veliina, uglavnom su malog dometa do 1,0-1,5 m u polupreniku, mogu biti i
sektorski. Navodnjavanje obavljaju lokalno sa jedne i drugestrane reda od 30-150 cm. U
cijevima su takoe nii pritisci.

Navodnjavanje mikrorasprskivaima se koristi najee u proizvodnji rasada i

sadnog materijala, odnosno kada se eli postii:

1. poveavanje relativne vlage zraka u proizvodnom prostoru

2. hlaenje prostora
3. navodnjavanje biljaka bez prekomjernog vlaenja tla.
 Slika 9: Navodnjavanje mikrorasprskivaima u vidu vjetake kie

4. Sistem za provjetravanje

Provjetravanje staklenika se, osim otvaranjem vrata, obavlja i kroz bone i krovne
otvore (sl. 10). Otvaranje se izvodi runo ili pomou elektromotora, manuelnim ili
raunarskim upravljanjem. Krovno provetravanje se obavljaotvaranjem kontrukcije u
krovnom dijelu pomou pokretnog dijela krova, ija je povrina najee od 20 do 50 odsto
ukupne povrine pokrivenog zemljita. Otvaranjem krovnog dijela konstrukcije u vidu
harmonike ili podizanjem krovne konstrukcije u vertikalni poloaj dobija se povrina krovnog
otvora jednaka povrini objekta (100%).

Konstrukcije staklenika kod kojih je mogue potpuno otvaranje krovnog dijela koriste
se za cjelogodinju proizvodnju rasada i za proizvodnju povra i cvijea, jer se u njima
postiu optimalni uslovi za rast i razvoj. Otvaranje i zatvaranje krovnog dijela izvodi se prema
potrebi proizvodnje. Kad je zatvoren krovni dio, dodatno provjetravanje izvodi se otvaranjem
bonih stranica.

Provjetravanjem zatienog prostora, prirodnim ili vjetakim putem, utie se na

korekciju temperature i relativne vlanosti vazduha, kao i na kvalitet vazduha odvoenjem
tetnih gasova.
 Prirodno provjetravanje nastaje usljed razlike specifine teine toplog i hladnog
vazduha efekat dimnjaka i sile vjetra. Pri brzini vjetra veoj od 1,5 metara u sekundi stopa
promjene vazduha moe da se posmatra samo kao funkcija brzine vjetra.

Za stvaranje promaje u objektu, radi provjetravanja, najvie se koriste vrata, koja su

najee postavljena sa eone strane, i otvori na krovu i sa bone strane. Najvaniji su krovni
otvori radi odvoenja najtoplijeg vazduha s najveim sadrajem vlage. Otvori sa bone strane
su efikasni ako su napravljeni s obje, uzdune strane objekta. Pri projektovanju sistema za
prirodno provjetravanje treba uzeti u obzir da kretanje vazduha oteava ili smanjuje bujnost i
visinu biljne mase (u pojedinim fazama vegetacionog perioda moe da bude velika i bujna).
Za efikasno prirodno provjetravanje, ukupna povrina otvora mora da iznosi najmanje 20 do
30 odsto pokrivene povrine zemljita, a korienjem krovne ventilacije razliite konstrukcije
to moe biti i do 50 odsto istie se u knjizi Proizvodnja povra i cvijea u zatienom
prostoru.

Otvori mogu da se otvaraju runo ili mehanizovano, sa automatskim ili bez

automatskog ukljuivanja (pomou elektromotora, uz mogunost runog ili automatskog
ukljuivanja). Kada je spoljanja temperatura vazduha vea od 25 stepeni, za sniavanje
temperature u objektima koriste se i sistemi za oroavanje i senenje.

Da bi se poboljala cirkulacija vazduha i homogenizovala temperature i sastav vazduha

unutar objekta, koriste se aksijalni ventilatori, koje karakterie veliki protok vazduha
i mala brzina strujanja.

Prinudno provjetravanje se izvodi pomou ventilatora iji kapacitet treba da obezbijedi

u toku jednog asa20 do 30 izmjena zapremine vazduha koji se nalazi unutar objekta. Sistemi
za prinudno provjetravanje su veoma pogodni za integraciju u sistem automatske regulacije
mikroklime i stoga su esto izvedeni u kombinaciji s ureajima za zagrijevanje, hlaenje,
oroavanje, ienje i gasovanje sa ugljen-dioksidom.

Slika 10: Provjetravanje staklenika se, osim otvaranjem vrata, obavlja i kroz bone i krovne
otvore
 5. Sistemi za grijanje

Za uspjeno koritenje klijalita, staklenika ili plastenika tokom cijele godine potrebno ih
je u naim klimatskim uvjetima zimi grijati, a ljeti hladiti. Grijanjem tla postiemo da biljka
moe dobro rasti i u hladnijem zraku, jer joj korjenov sustav nije pothlaen. Rashlaivanjem
zraka hlapljenjem vode pruamo biljkama korisnu zatitu, te omoguavamo njihov uspjean
uzgoj tokom ljetnih vruina.

Rezultati istraivanja su pokazali da zagrijanjem zemlje umjesto zraka u stakleniku, uz

manju potronju energije postiu bolji uzgojni rezultati (slika 11). Postignuto je ranije
sazrijevanje uz ak bolji izgled biljke kod mnogih kultura. Najpovoljniji rezultati su se
pokazali kod temperature zraka od 15 do 19.C i temperature zemlje 24 do 27C.
Ako se za grijanje zraka u stakleniku troi 100% toplinske energije, taj isti staklenik, kada mu
se grije tlo, treba prosjeno 68% od ranije potrebne energije. Rajica je u pokusu uzgajana sa
69% ranije potrebne energije pokazala iste rezultate i ak neto bolje.

Za grijanje tla je mogue koristiti mnogo naina. To mogu biti u tlu ugraene cijevi s
toplom vodom ili porozni beton natopljen toplom vodom. Najvei napredak se pokazao
primjenom elektrinih grijaa. Elektrino grijanje opremljeno mjerenjem temperature i
regulacionim ureajima omoguava pouzdano odravanje potrebne temperature. Sama grijaa
tijela su vrlo jednostavna za ugradnju. Polau se izravno u zemlju, dovoljno duboko da se ne
otete prekopavanjem zemlje i korisno ih je zatiti aluminijskom rabic mreom poloenom
iznad grijaih traka.

U primjeni je potrebno obratiti panju da se grijaima omogui slobodno odvoenje topline na

okolnu zemlju kako ne bi dolo do mjestiminog pregrijavanja grijaa, jer osjetilom
temperature ne moe biti kontrolirana temperatura po itavoj povrini. Dobro rasprostiranje
topline omoguuje se stalno vlanim tlom. Da bi se smanjio isti problem potrebno je uzeti
grijae slabije snage po metru dunom, ali odgovarajue duine. To dodue podie cijenu
investicije, ali podie i kvalitetu u eksploataciji.

Mnogo skuplji grijai, tzv. samoregulirajue trake potpuno iskljuuju problem pregrijavanja i
samog grijaa i zemlje. To su grijai u obliku traka koje same reguliraju svoju snagu grijanja
zavisno o okolnoj temperaturi. Takve trake nije potrebno ukopavati, nego se mogu izmeu
biljaka poloiti na povrinu zemlje tako da griju zemlju i zrak iznad nje.Naalost ovi grijai su
oko 2 do 3 puta skuplji od grijaa stalne snage.

Elektrino grijanje je posebno prikladno za grijanje stolova s presadnicama. Investicija je

isplativa u jednoj sezoni. Za takvo grijanje se mogu koristiti takoer niskotemperaturne
grijae folije s infracrvenim isijavanjem.Ugrauju se u podlogu stola. Iznad njih
se mora osigurati zrani sloj za isijavanje topline.. Spojnice za prikljuak struje na grijau
foliju nisu vodonepropusne, pa ih treba zatititi. Kod niskotemperaturnih grijaih folija nema
opasnosti od pregrijavanja ako se nau u suhom zranom prostoru, jer je upravo takav nain
ugradnje za njih ispravan. Na grijanu podlogu stavljaju se posudice sa presadnicama.

Ljeti su staklenici i plastenici bez hlaenja i bez zatite od sunevog grijanja gotovo posve
neupotrebljivi. Odravanjem potrebne temperature konstrukcija staklenika i plastenika prua
biljkama korisnu zatitu i omoguava njihov uspjean uzgoj.

Zasjenjivanjem plastenika i staklenika smanjuje se grijanje, ali se smanjuje i koliina svjetla.

Stoga najvie moemo preporuiti rashlaivanje vodom kao najstarijim nainom hlaenja
njenim isparavanjem. Rashladni sustav AIRCOOL zasniva se na centrifugalnom rasprivanju
vodenih estica u vodoravnom mlazu koji se moe regulirati tako da vodena maglica potpuno
isparava bez kapanja. Rasprena voda uzima za isparavanje toplinu iz zraka i tako ga hladi.
Hlaenje je oko 10 do 15C.

AIRCOOL ureaji se montiraju na stropne nosae ili zidne konzole Mogu biti dodatno
opremljeni s pogonom za stalno okretanje tako da ureaj pue u raznim smjerovima kako je to
uobiajeno za ventilatore. Potrebno je predvidjeti prikljuak za elektrino napajanje i vodu.
Postoje i pokretne izvedbe koje se mogu po potrebi postaviti na razna mjesta. Pokretni ureaji
imaju svoj spremnik za vodu, pa se ta voda moe koristiti uz odgovarajue dodatke za
folijarnu gnojidbu, dezinfekciju i sl. Ureaj moe raditi bez rasprivanja vode, samo kao
ventilator. Moe se takoer spojiti na termostat i vlagomjer i tako ga ukljuiti u automatski
rad.

AIRCOOL nema sapnica, visokotlane pumpe ni kompresora to su obino komponente kod

rashladnih ureaja koje stvarajuprobleme kod odravanja. Raspruje vodu preko diska, vrlo je
praktian i jednostavan, te najjeftiniji meu rashladnim ureajima. Pokriva povrinu od 100
do 320 m2, rashladni mlaz dosee 20 do 30m. Za vee povrine se montira vie ureaja jedan
kraj drugoga ili jedan iza drugoga. Ureaj je opremljen s elinom uadi za ovjes i
samokonim kopama.

Slika 11: Grijanje staklenika zagrijavanjem zemlje u njemu.

6. Zakljuak
BiH ima velike potencijale za proizvodnju povra u zatienom prostoru, ali ih
dovoljno ne koristi. Razlog tome su visoka cijena repromaterijala, nepovoljni krediti, visoki
trokovi proizvodnje, nekonkurentnost na tritu, usitnjenost poljoprivrednih parcela itd.
Kako bi bar djelomino ublailo negativne trendove u poljoprivredi. Po miljenju strunjaka,
prije svega ekonomista i agronoma, za ekonomski isplativu proizvodnju potrebno je izgraditi i
opremiti jedan ili vie objekata od najmanje 1.000 m2 ukupno obradive povrine u kojima e
se tijekom itave godine, bez obzira na godinje doba, intenzivno proizvoditi povre i/ili
cvijee.
 7. Literatura

http://hr.wikipedia.org/wiki/Staklenik
http://pseno.hr/staklenici-i-plastenici/staklenici/
http://www.zastitabilja.eu/uzgoj-povrca-u-plastenicima-i-staklenicima/
http://pinova.hr/hr_HR/baza-znanja/povrcarstvo/rajcica/uzgoj-rajcice-u-
zasticenom-prostoru
http://www.poljoberza.net/AutorskiTekstoviJedan.aspx?
ime=AR002_2.htm&autor=12
http://navodnjavanje.eu/
http://poljoprivreda.info/?oid=10&id=580

http://poljoprivredaiselo.com/2012/03/provjetravanje-u-zasticenom-prostoru/