Professional Documents
Culture Documents
El-K Yapilarin Hesap Ve Yapim Kurallari Building Code For Steel
El-K Yapilarin Hesap Ve Yapim Kurallari Building Code For Steel
TURKISH STANDARD
TS 648
Aralk 1980
ICS 91.080.10
1.Bask.Bask
Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde
grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin
deerli katklarn kranla anarz.
TSEK
DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.
0.2 - TANIMLAR
0.3 - KAPSAM
Bu standard, kalnl en az 4 mm olan btn tayc elik yap eleman ve bileenleri ile portatif yaplar
ve kalp iskeleleri gibi hertrl geici elik yaplan kapsar. Yksek gerilim hatlarnn pilonlar, kreyn,
demiryolu, karayollarnda kullanlan kprler ve benzeri zel elik yaplan kapsamaz.
1 - PROJE ESASLARI
Bir elik yap projesi aada belirtilen dayanm hesaplar ile konstrksiyon resimlerini iine almaldr.
1.1 - Hesaplarda btn tayc yap ksmlar iin gerekli gerilme ve dier emniyet tahkikleri, ak ve
kolaylkla incelenebilecek bir ekilde gsterilmeli ve herbir yap ksmnda kullanlmas ngrlen
malzeme cinsi de bildirilmelidir. elik yaplarn proje, hesap ve uygulama ilerini bu teknik konularda
yetkili uzman veya ykleniciler yapabilir.
lek, malzeme, birleim vastalar, ilgili dier resimlere atflar, gereken hallerde ykleme ve temel
planlan ile yaplan deiikliklere ait notlar.
1 ) Atf yaplan Trk Standardlarnn numaralar ve yaym tarihleri bu metnin sonunda belirtilmitir.
0
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
1
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
t = Is genleme katsays,
F = Kesit zayflama alan,
F = Eilmede ekme balklarnda en elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin dolu kiri
kesitinin tarafsz eksenine gre atalet momenti,
s = ekme ubuklarnda net genilik hesabnda ilave edilecek genilik.
= Narinlik modl,
p = Plastik narinlik snr (kritik narinlik),
= ok paral ubuklarda kullanlan yardmc bir narinlik modl,
a = Malzemenin akma snn,
b = Yalnz eilme momenti etkisi altnda hesaplanan basn gerilmesi,
B = yalnz eilme momenti etkisi altnda msaade edilecek basn eilme gerilmesi,
bem =Yalnz basn kuvveti etkisi altnda msaade edilecek basn gerilmesi,
em =ekme emniyet gerilmesi,
d =ekme dayanm gerilmesi,
eb =Yalnz basn kuvveti altnda hesaplanan gerilme ,
ez = Ezilme emniyet gerilmesi,
v = Asal gerilmeleri gznne alndnda kyaslama gerilmesi,
= Hesaplanan kayma gerilmesi,
em = Kayma emniyet gerilmesi,
= Basn emniyet gerilmesinin hesabnda kullanlan ubuun narinlii ile balantl burkulma
katsays,
2 - HESAP ESASLARI
Bu standardn kapsamna giren genel yap elikleri en kk ekme dayanmna gre :
Fe 33
Fe 34
Fe 37
Fe 42
Fe 46
Fe 50
Fe 52
Fe 60
Fe 70
- Her hesap kendi bana bir btn meydana getirmelidir. Ancak yeni hesap eski bir hesabn devam
niteliinde ise karl gsterilmeksizin bu eski hesaptan deerler alnabilir.
2
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
2.3.1 - Dayanm ve stabilite tahkikleri iin ykler, TS 498'den-alnmaldr. Bu konuda yeter bilgi
olmayan hallerde, ykler yetkili proje kontrol ile ortaklaa tayin edilir.
Esas ykler : z ykleri, munzam ve hareketli ykleri, kar (rzgarsz olarak, makinelerin kitle
kuvvetlerini kapsar.
lave ykler : Rzgar etkisini, deprem etkisi fren kuvvetlerini, yatay yanal kuvvetleri (kreynlerde) 2)
seyrek olarak montaj ve tamir ilerinde kullanlan iler haldeki (kreynlerde) s etkilerini (iletmeye bal
ve atmosferik) kapsar.
EIY Yklemesi : Esas ve ilave yklerin toplam. Eer bir yapya z yknden baka yalnz tali ykler
tesir ediyorsa tli yklerden en by esas yk yerine geer.
2) Bu eit kreynlerin z ykleri ve sk sk iler halde ise hareketli ykleri esas yklerden saylr.
3
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Fgvde = Gvdenin en kesit alan; gvdeye birletirilmi korniyer kollar gznnde tutulmaz ve gvde
zerinde bulunan ve en elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin enkesit alanlar karlr.
Fn = Faydal en kesit alan,
I = Dolu en kesitin atalet momenti,
l = ekme balklarnda en -elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin dolu kiri kesitinin
tarafsz eksenine gre atalet momenti,
e = Dolu kesitin tarafsz eksenine balk kenarnn mesafesi,
Wn = Enkesit dayanm momenti,
In = Enkesitin faydal atalet momenti,
Q = Kesite gelen kesme kuvveti.
= Gvdede ortalama kayma gerilmesi,
2.3.5.2 - Deformasyonlann hesabnda enkesit deerleri, delik kayb gznnde tutulmakszn hesaba
sokulmaldr.
Eer delikler bir diyagonal zerinde veya artmak olarak yerletirilmilerse faydal genilik, toplam
genilikten dnlen yrtlma izgisi zerindeki btn deliklerin. aplarnn toplam karlarak ve her
enlemesine delikler arasndaki aklk iin
s2
s
4g
4
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Faydal alan elde edilen faydal genilikle ortalama kalnln arplmasyla elde edilir.
Delikler gznne alnarak elde olunan faydal -genilik hibir durumda toplam geniliin % 85'ini
geemez.
2.4 - TAHKKLER
2.4.1 - Genel olarak gerilmeler ve mesnet reaksiyon lar, her ykleme iin ayr ayr tesbit edilmelidir.
Bylece elde edilen deerlerin mmkn olabilen en elverisiz birleik etkileri, birbirlerine katlarak
bulunur . En kesitler boyutlandrldktan sonra, en ok etkili enkesitlerde gerilmelerin en byk
deerleri hesaplanr ve emniyet gerimesiyle karlatrlr.
2.4.2.1 - Genel gerilme tahkikleri izelge - 2'deki enkesit deerleri ile EY ve ElY ykleme halleri iin
ayr ayr yaplr. Hareketli ykler iin, bu tahkiklerde titreim katsayda gznnde tutulmaldr.
2.4.2.2 - Stabilite tahkiki burkulma, buruma've yanal burkulma tahkiklerini kapsar.Basn altndaki
ubuklarn burkulma tahkikleri bu standardn 3.22 Maddesine, yanal burkulma bu standardn 3.4.4
Maddesine gre yaplr.
2.4.2.3 - Devrilme tahkikinde, herbir yap ksmnn devrilme emniyet katsays en az 2 olmaldr. Baz
zel hallerde bu katsay 1,5 olabilir. Mesnetlerde kalkmaya kar emniyet katsays, rnein
srekli kirilerde en az 1,3, yapnn tmnde devrilme emniyet katsays en az 1,5 olmaldr.
2.4.2.4 - Kullanl amac ve konstrktif bakmdan gereken hallerde deformayonlar tahkik edilecek
ve snrlandrlacaktr. z yklerden ileri gelen deformayonlar ters sehim verilerek giderilebilir.
Akl 5,0 m'den fazla olan kiri aklarn sehimleri akl 1/300'nden konsol kirilerin ucun daki
sehim konsol uzunluunun 1/250'sinden fazla olmamaldr. Temel ve mesnetlerde, zgara ve datma
kirilerinin sehimi konsol uzunluunun en ok 1/1000'i kadar olabilir.
5
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
em 0,6 a
olmaldr.
em 0,6 d
amamaldr.
3.1.2 - Yk durumuna gre bazen ekmeye ve bazen de basnca alan ubuklar basnca gre de
boyutlandrmak gerekir. Bu gibi ubuklarda narinlik 250 olmaldr.
3.1.3 - Eksantrik zorlamaya maruz ekme ubuklar, genel olarak boylama kuvvet ve eilme iin
hesaplanr.
Basnca alan ubuklarn kafes kiri dzlemi iindeki burkulma boylan Sk, ubuklarn (S) sistem
uzunluuna eit alnr. Kafes kiri dzlemi dndaki burkulma boyununda ubuk uzunluuna eit
olabilmesi, iin, basn bal dm noktalarnn kiri dzlemnden darya doru hareketleri
nlenmi olmaldr.
Basnca alan ubuklarn mesnet artlarna gre deien burkulma boylar alt durum iin izelge
-3'de verilmimtir. Bu izelgede mesnetlerde istenilen durumu tamamyla gerekleemiyeceinden
tavsiye edilen deerler edeer teorik deerden daha fazla tutulmutur.
erevelerdeki basn ubuklarnn burkulma boyu katsays erevenin yanal hareketinin nlenip
nlenmemesine gre izege - 4 veya izelge - 5'den elde edilir. ereve basn ubuunun A ve B
ula rnda izelge - 4 Veya izelge - 5'de kullanlan G katsays
I c / S s
G=
I g / S g
Burada ;
G = Burkulma boyu hesabndan kullanlan katsays,
Ic = Gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki
kolonlarn atalet momenti (cm4),
If = Gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun hesaplanaca dzlemeki
kirilerin atalet momenti (cm4),
Sc = Gznne alnan noktaya rijit balanm kolonlarn boyu (cm),
Sg = Gznne alman noktaya rijit olarak balanm kirilerin boyu (cm),
Kolon temele re j it olarak balysa o noktada hesaplamadan G = 1,0 alnmaldr.
Kolon temele srtnmesiz tamamiyle dnebilir bir mafsalle bal ise G = 10,0 alnmaldr.
6
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Kolonun iki ucundaki GA ve GB deerleri elde edildikten sonra izelge - 4 veya. izelge - 5'den k
deeri elde edilir. Burkulma boyu sk = k, s olarak bulunur.
7
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
8
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
9
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
S
em
F
olmaldr.
Burada ;
S = ubukta meydana gelebilen en byk basn kuvvetini (kgf),
F = ubuun en kesit alan (cm2),
em = incelenen ykleme ve malzemeye gre ekme emniyet gerilmesi (kgf/cm 2),
w = ubuun narinlii () ile balantl ve izelge - 6 ve 7'den (Fe 37 ve Fe 52 elikleri iin) alnacak
burulma katsaysn,
em
bem
Burada ;
em = ncelenen ykleme ve malzemeye gre basn emniyet gerilmesi (kgf/cm2),
= x = Sky/ix veya Xy = Sky/iy deerlerinin byn gsterir.
x, y = ubuun x ve y ynne gre narinlii (narinlik oran).
Skx ve Sky ubuun x-x ve y-y asal eksenlerine dik dzlemlerdeki burkulma boylar i x ve iy ise bu asal
eksenlere ait asal atalet yan aplardr.
< 20 olan ubuklar iin burkulma hesab yaplmaz, yani bunlar iin w = 1 alnr.
1 2
1 ( ) a
S p
bem
n
10
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
11
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Bu formllerde ;
n = Emniyet katsays 1,67
n = 1,67 < 20
n = 1,5 + 1,2 ( -----) -0.2 ( ---------) 3 p
p p
n = 2,5 > p
E = Elastisite modl (kgf/cm2),
a = eliin akma snr (kgf/cm2),
P = Plastik narinlik snn (kritik narinlik).
2 2 E 6438,4
P=
a a
bem = Basn emniyet gerilmesi (kgf/cm2)
dir.
12
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Tek paral basn ubuklarnda emniyet gerilmeleri deiik elikler iin ve narinliin () 20-250
arasndaki deerleri iin izelge - 8'de verilmitir. Narinliin 20 den kk olduu durumlarda basn
emniyet gerimlesi, ekme emniyet gerilmesine eit alnr.
ok paral olarak kabul edilen ubuklarda, paralar arasnda ounlukla genie bir aralk vardr ;
ubuu tekil eden mnferit paralarn birlikte almas ya kafes eklinde bir balant ile (rgl
ubuk ekil - 1a) veya levhalar le (ereve ubuk ekil -1 b) salanr. Bu balarn hesab Madde
3.2.3.1 ve 3.2,3.2'de verilmitir.
13
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
14
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
15
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
16
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
17
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
18
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Malzeme ekseni = Enkesitteki asal eksenlerden biri btn enkesitleri kestii takdirde o eksene
malzeme ekseni ad verilir.
x.- x, y-y = ubuun asal ekseni,
1-1 = ok paral ubuu meydana getiren mnferit ubuklarn kk atalet yar ap verecek
olan asal ekseni,
skx ve Sky = Ortak ubuun x-x ve y-y eksenlerine dik burkulmasndaki burkulma boylar (cm),
x = Skx/ix ve y = Sky/iy, Ortak ubuun x-x ve y-y eksenlerine dik burkulmalarndaki narinlikleri,
I =F1i. i 2 mnferit ubuk enkesitinin l-l eksenine gre atalet momenti (cm 4),
1-1 ekseni kesitin en kk atalet momentini veren enesndir (ekil - 2,5).
, yardmc bir miktar olarak ereve ubuklarda (ekil - l b):
S1
1 = ------
i1
F d3
1 .
zFD s1e 2
19
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
3.2.3.2.1 - I. Grup ubuklar : Enkesitlerinin asal eksenlerinden biri x-x malzeme ekseni olan
ubuklarn, bu eksene dik burkulmalar tek paral basn u-buklanndaki gibi hesaplanr (ekil - 2 ve
3).
itibari bir narinlik ile, gene tek paral bir basn ubuu gibi hesaplanr.
Yksek yaplarda :
Si 1 Wyi S
x ( 4 3. )
1 2 F . em
olmaldr. Enleme balantlarn yapmnda, levhalar arasndaki aralklar eitse, ba levhalannn her
mnferit ubua birleimleri en az iki perin ; iki cvata veya buna denk bir kaynak dikiiyle yaplmsa
ve ereve ubuklarnn gz says n 3 ise, Si/ < 50 kan hallerde x = 50 alnr.
ki paral ubuklarda, eer mnferit profillerin aral dm levhas kalnlna eit veya az fazla ise,
aynca da mnferit profiller btn uzunluklannca araya bir besleme levhas konulmak suretiyle
bilretirilmilerse iki paral ubuun y-y eksenine dik burkulmas da x-x eksenine dik burkulmas gibi
hesaplanr ; yani bu hal iin yi = y alnr. Enleme balantlar arasnda mnferit ubuklar birbirlerine
ubuk dorultusundaki aralklar 15 den fazla olmayan perin veya civatalarla veya buna denk
kaynak dikileriyle birletirildii takdirde de yukarda yazlanlar geerlidir.
20
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
3.2.3.2.2 - II. Grup ubuklar : Keleme iki korniyer ile dzenlenen ubuklan (ekil - 4 a,b) yalnz x-x
malzeme eksenine dik burkulmaya gre hesaplamak yeterlidir.
Burada: wx burkulma katsays, x = Sky/ix narinlik derecesi ile balantldr: s/i oran 50'yi
amamaldr; Skx ise, ubuun tayc sistem dzlemi ve bu dzleme dik dzlem iindeki burkulma
boylarnn aritmetik ortalamasdr.
21
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
ekil - 4 b'deki enkesitler iin ix = io/1,15 olduundan, x = 1,15 Skx/io alnabilir ; io ortak enkesitin
korniyerlerin uzun kollanna paralel arlk eksenine gre atalet yarapn gsterir.
3.2.3.2.3 - III. Grup ubuklar : Enkesitlerinde hibir malzeme ekseni bulunmayan ok paral
ubuklarda (ekil - 5):
m
yi 2y iy ve
2
m
xi 2x ix
2
itibari narinlik dereceleri gznne alnarak , tek paral basn ubuklarndaki gibi hesaplanr .
22
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
ubuun y-y eksenine dik burkulmasnda eksene paralel olan enleme balantlar
zorlanmadklarndan, bu balantlarn birletirildii ubuklar mnferit bir ubuk gibi alnr. Bundan
dolay J,y nin formlnde: ekil - 5 a ile 5 de ye kadar olan enkesitler iin m = 2 (ekil - 5'e)'deki
enkesit iin m = 4 alnr. Ayn zelikler x-x eksenine dik burkulma iin de geerlidir. Bundan tr (ekil
- 5) deki en kesitlerin tm iin xi nin formlnde m' = 2 alnr.
ekil - 5'a ve 5'e de grlen ubuklara, enkesitin dikdrtgen eklini deitirmemesi iin ayrca
eksenine dik blme levhalar da kullanlmaldr.
Enkesitleri ekil - 5'b de grlen ubuklarda korni-yerler, kurallara uygun ba levhalarndan baka
ubuk ekseni dorultusunda aralklar 15 i,, den fazla olmayan perin, cvata veya bunlara denk
kaynak dikiler ile de birletirilmi ve bu aralarda korniyer-ler arasna doru levhalar konulmu ise y
= y ve xi = Ax alnabilir. Yukarda sylenen zeliklere uyulmu olursa, ekil - 5'e ve 5'd de grlen
ubuklarda da Xi =x alnabilir.
V = I0 I1 = Imin/ Imax bir yardmc deeri gsterir, c deerleri iki ucu mafsall olarak istinat eden ve lo
0,01 I, olan ubuklar iin geerlidir. S 0,8 s olan ubuklarda c = l alnabilir. S deerinin 0,5 s ile
0,8 s arasnda bulunduu ubuklarda ise polineer enterpolasonla bulunur.
Mnferit ubuklarn arlk eksenleri arasndaki e. aral (ekil - 2 ve 5) 20 , den fazla olan ereve
ubuklarda (ekil - l b), enleme balantnn boyutlandrlmasnda makaslama kuvveti 0,05 (e/ 1 20 )
kadar artrlr, rg ubuklarda mnferit ubuklarn arasndaki e aralnn byk olduu hallerde
ncelikle, kullanlan rgl ubuklarda bir atrma yaplmaz.
23
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
24
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
ereve ubuklarda (ekil - l b) her enleme balant yalnz bir ba levhas (ekil - 2 d, S b, 5 c, 5 d)
veya yan yana bulunan dzenle bir ka ba levhas ile (ekil - 2 a, 2 b, 2 c, 2 e, 2 f, 5 a, 5 e)
dzenlene^ bilir. Byle bir enlem balantya den itibari kesme kuvvetinin (T) miktar -.
Q, S,
ki paral ubukta (m = 2) : T = --------
e
Q, S,
paral ubukta (m = 3) : T = ----------
2e
Q, S,
T' = 0,3 -----------
e
alnr. Enleme balantlarda T kesme kuvveti altnda meydana gelen momentlerin sfr noktalarnn
yerleri ekil - 6'da gsterilmitir.
Ba levhalarnn aralklar eit veya eite yakn olacak ekilde dzenlenmelidir. Ba levhalarnn her
mnferit ubua birleimleri en az iki perin veya civata veya buna denk bir kaynak dikii ile
yaplmaldr. ereve ubuklarn gz says n 3 olmaldr, yani ubuk boylarnn en az te bir
noktalarnda birer ba levhas bulunmaldr.
Gerek rgl gerek- ereve eklindeki ok paral btn ubuklarn (ekil - l a ve l b) balarnda, her
mnferit ubua en- az er perin veya civata veya buna denk bir kaynak dikiiyle birletirilmi birer
ba levhas bulunmaldr. ift gvdeli elemanlarn ubuklarnda balardaki bu ba levhalar olabildii
kadar iki dm levhasnn arasna sokulmaldr (ekil -.7a). Aksi halde mnferit ubuk eksenlerinin
dm levhalarnn iinde veya dnda kalmasndan (ekil - 7b) meydana gelen 1/2 s.a birleim
momentlerinin yars bu uba levhalarnn ve birleenlerinin hesabnda T den ileri gelen momentlere
katlmaldr.
ekil - 3'deki gibi ubuklarda, ba levhas yerine besleme levhalarda kullanlabilir. Bu besleme
paralar ubuk ekseni dorultusunda en az iki perin veya civata veya buna tienk bir kaynak dikiiyle
bir-letirilmelidir.
ekil - 4'deki gibi ubuklarda ba levhalar birbirleriyle 90 derecelik bir a yapacak biimde artlmal
(ekil - 4c) veya hepsi ayn dzlemde bulunacak biimde dzenlenebilir. ekil - 3 ve 4'deki besleme
levhas biiminde dzenlenen ba levhalarnn birletirilmelerinde, kesme kuvveti T'nin aktarlmasnn
gereklemesi yeterlidir. Ayn kurallar ekil -5 b'deki gibi ubuklara ve x-x eksenine dik burkulma iin
de ekil - 5 c ve 5 d' deki ubuklara geerlidir.
25
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
alnmaldr. Mesnetlerin altndaki gerilmeler, kullanlan mesnet malzemesinin ykleme durumuna gre
emniyet gerilmelerini amamaldr.
26
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
aklklarda : M = q.I2 / 18
Bu formllerde :
Mo = Serbest mesned halinde, incelenen aklkta meydana gelen en byk eilme momenti,
Ma = Kenar aklklarda, kiri d mesnette serbest ve i mesnette ankastre kabul edildii takdirde
meydana gelen an-kastrelik momenti,
Mo, Mc = aklklarda, kiri mesnetler zerinde ankastre kabul edildii takdirde meydana gelen
ankastrelik momentleri,
q = Dzgn yayl yk,
l = Mesnet akldr.
Yanal burkulma emniyeti kiriin burulmasna ve yanlamasna eilmesine mani olacak btn nlemlerle
artrlr. Bu nlemlerin banda enleme ve boylama balantlar tekili gelir. Kiri enkesitinin kendi
dzlemi iindeki burulmasna mani olan enleme balantlar, kiriin mesnetlerinden baka imkn nisbe
tinde kiriin dier enkesitlerinde de tekil edilmelidir. Kiriin yana doru kamas boylama balantlarla
nlenmelidir.
27
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
mddete aadaki formllerden elde edilen gerilmelerden by emniyet gerilmesi olarak alnr.
Yalnz bu deer 0,60 a deerini aamaz.
s 30000000Cb
ise :
iy a
2 a .( s / i y ) 2
B a 0,6 a
3 90000000Cb
s 30000000Cb
ise :
iy a
10000000Cb
B
(S / iy )2
Eer basn bal dolu ve yaklak olarak dikdrtgen enkesite sahip ve enkesitin ekme bal
enkesitinden daha ufak deilse :
840000Cb
B
s.d / Fb
Yukardaki formllerde ;
s = Kiriin basn balnda dnmeye ve yanal deplasmana kar mesnetleri arasndaki mesafe (cm),
iy = Basn bal ve gvdenin basn blgesinin 1/3'nn gvde eksenine gre atalet yarap (cm)
Fb = Basn balnn enkesit alan (cm2)
d = Balklararas dtan da mesafe (cm),
B= Yanal burkulma gznne alndnda basn emniyet gerilmesi (kgf/cm2),
a = Basn balnn akma gerilmesi (kgf/cm2) ,
Cb = Bir katsaydr. (Bu katsay aadaki gibi hesaplanr.)
M1 M1
Cb = 1,75 + 1,05 ( ------ ) + 0,3 ( ----- ) 2 2,3
M2 M2
Momentlerin oran M1/M2, eer M1 ve M2 ayn iarete sahipse (iki ynl eilme) pozitif (ekil - 10a) ayr
iarete sahipse (tek ynl eilme) negatiftir (ekil - 10b) . Yanal mesnetler arasnda herhangi bir
noktadaki moment u momentlerinden fazlaysa Cb = 1,0 olarak alnmaldr.
eb Cmx. bX Cmy . by
1,0
bem
1,0 eb Bx 1,0 eb
ex ' ey
28
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
eb by
bX 1,0
0,6 ba Bx By
eb
formlleri ile yaplr. Eer 0,15 ise , yukardaki formller yerine,
ba
eb bX by
1,0
ba Bx By
forml kullanlabilir.
29
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Yukardaki formllerde :
bem = Yalnz basn kuvveti etkisi altnda msaade edilecek gerilme (Madde 3.2.2),
B = Yalnz eilme momenti etkisi altnda msaade edilecek basn eilme gerilmesi (Madde 3.3),
2e 1 8,290,000
e = .
( K .Sb / b ) 2,5 ( K .Sb / b ) 2
2
( M1 /M2 ubuun iki ucundaki eilme momentlerinin knn byne oran olup , iki ynl
eilmede pozitif (ekil - 10a) tek ynl eilmede ise negatiftir (ekil 10b).
Formlde :
2 0 EI
M 0S 2
Merkezi basntan baka yatay veya . eik durmalarndan tr z yklerinin etkisi ile eilmeye a-
lan ubuklarn da yukardaki gibi hesaplanmas gerekir. Burada M icdn yaklak olarak M=G//H/10
deeri alnabilir.
Bu formlde
G = ubuun arl,
/H = ubuun planda llen (yatay dzlem izdm) uzunluudur.
/H = 6,00 m olan ubuklarda bu etki hesaba katlmaz.
30
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
niform burulmada, (Saintr Venant burulmas) kesitin arplmas kesitten kesite deimez. Birim
dnme as = d/dz deeri sabittir, dier deyimle, z den bamszdr. niform burulmann
olabilmesi iin kesitlerin, bu arada u kesitlerinin serbeste arplmasna msaade edilmi olmas
gerekir.
Eer ubuun u artlan veya herhangi bir d etmen nedeniyle ubuun herhangi bir enkesitinde
serbeste arplmasna engel olunuyorsa, bu durumda niform olmayan bir burulma oluur, rnek
olarak ekil -ll'de I kesitli bir ubuk orta kesitine gre simetrik olarak yklenmitir. ubuun ular
arplma baklarndan tr hi arplmayacak ve dzlem kalacaklarnda tr hi arplmayacak ve
31
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
dzlem kalacaktr. Buna gre arplma z = 0 kesitinde sfr olduu halde, z = L iin herhangi bir deer
olacak ve 0 < z < L kesitleri arasnda deiecektir. Bu durum niform olmayan bir burulma halidir.
ile gsterilebilir.
Burada ;
T = Uygulnan burulma yk,
= Dnme as,
tmax = Merkezden en uzak noktaya olan uzaklk,
G = Kayma elastisite modl,
GKT = Kesitin burulma rij itlii,
KT = Burulma katsays, boyutu uzunluun drdnc kuvvetidir (rnein cm 4). Yalnz daire ve daire
halkas halinde kesitin merkeze gre kutupsal (polar) atalet momentini gsterir. Dier kesitlerde
matematik sel elastisite ydntemleri kullanlarak bulunur.
rnek olarak ;
R 4
- Dairede K T =
2
a 3b3
- Elipste.. K T =
a 2 b2
- Karede KT = 0.141a4
A4
K T = 0,025 ------
JG
32
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Burada ;
A = Kesitin alan,
JG = Kesitin arlk merkezine gre kutupsal (polar) atalet momentidir.
a) Kapal tpler, ince kainlkl kapal tplerde kayma gerilmesi ve birim dnme aadaki gibi
hesaplanr.
T
2. A.t
T 1
oSds
GKT 2G. A
Burada ;
T = Oluacak kayma gerilmesi,
A = Tp kalnln yarya blen erinin (eper ortayn) kapatt alan,
t = Tp kalnl,
s = Tpn evresini belirleyen deiken dir.
4 A2
KT = n S i
i 1 t
1
olarak hesaplanr.
Burada ;
Si = Kapal kesidi oluturan dikdrtgen elemanlarn uzunluu,
ti = Elemann kalnl,
dr.
33
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
b) Ak tpler
Ak ince eperli en kesitler bir dizi dikdrtgenlerden olutuu varsaylarak : Burulma katsays
1 n 3
KT = si ti
3 i 1
olarak hesaplanr. Burada ;
Bu durumda en byk kayma gerilmesi en kaln dikdrtgende meydana gelir. Kayma gerilmeleri
kalnlk boyunca dorusal olarak deiir ve kenarlara paralel yndedir (ekil - 12).
niform olmayan burulmada (z) fonksiyonu dorusal olmayp = d / dz deeride sabit deildir.
niform olmayan burulmada enkesitlerin arplmalarnn kesitten kesite deimesi nedeniyle ubuk
ekseni dorultusunda az normal gerilmeleri oluur. Bu normal gerilmeler kesitte d 3 / dz 3 ile orantl
ek kayma gerilmelerinin olumasna neden olur.
34
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
niform ve niform olmayan burulmadan meydana gelen kayma gerilmeleri dalna statik ynden
edeer olan momentlerin toplam, kesite etkiyen T burulma momentine eit olacandan
d d3
T = GKT ----- - EC ------
dz dz3
niform olmayan burulmada, arplma engellendii iin, kesitin dnmeye kar rijitlii artm gzkr
ve niform burulma haline gre daha az dner.
niform olmayan burulma, ak tpler gibi, kesit arplmas byk plan ubuklar iin nemlidir. Ge rek
dolu kesitlerde ve gerekse kapal tplerde, arplma ok kk olduundan, buna engel olunmakla
doacak ek tesirlerde nemsiz olur. Baz kesit ekilleri, .geometrik yapsndaki zellikler dolaysyla hi
arplma yapmazlar: eksene dik kesitler burulmadan evvel ve sonra ayn dzlemde kalacandan iki
eit burulma arasnda fark kalmaz. arplma yapmayan kesitler grupta toplanabilir.
- nce dikdrtgen elemanlardan oluan ve ayn noktada kesien ak kesitler (ekil - 13),
- Kalnl deiken olmayan ve eper ortayna teet daire izilebilen kapal tpler.
Kayma gerilmeleri :
d 3
ES ws
w dz 3
t
formlnden hesaplanr.
Burada ;
Tw = niform olmayan burulmadan oluan kayma gerilmeleri (kgf/cm 2)
E = Elastisite jmodl (kgf/cm2),
Sws = Gerilmenin aratrld noktada arplma statik momenti (cm 4),
t = Gerilmenin aratrld noktada enkesit kalnl (cm),
dr.
Normal gerilme :
d 2
w EWn
dz 2
forml ile hesaplanr.
w = niform olmayan burulmadan oluan normal gerilme (kg/cm2),
E = Elastisite modl (kg/cm2),
Wn = Gerilmenin bulunaca noktada normalletirilmi arplma fonksiyonu (cm 2), dur.
35
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Balklara etkileyecek olan burulma mometinin balklar arasndaki ortalama uzakla blnmesiyle
elde edilir.
H = T/d
Burada ;
H = Balkta hesaplanan kuvvet,
d = Balklar arasnda uzaklk dr.
Burulma momentinin balkta oluturduu kesme kuvveti (Q) 'nin yaratt kayma gerilmeleri dalm
paraboliktir ve en byk kayma gerilmesi
3 Q
T max = ------ --------- olarak belirlenir.
2 A
Burada ;
A = Baln kesit alandr.
Burulma momentinin balkta oluturduu kuvvetten oluan eilme momentinin (M) yaratt normal
gerilmeler ise
M
max = ------ forml ile hesaplanr.
Ws
Burada ;
Ws = Baln dayanm momentidir.
3.6.1 - Perin veya cvata balantl veya kaynakl veya st balklardan takviyeli dolu gvdeli
kiri
lerle, yapma dolu gvdeli kiriler, atalet momenti gznne alnarak boyutlandnlr. ekme ve basn
balklarndaki perin veya cvatalar iin alm deliklerden dolay kayplar Madde 2.3.6'ya gre
hesaplanr. Bu kayplarn o baln alanna oran % 15 den az ise, delikler atalet momentinin
hesabnda gznne alnmaz.
3.6.2 - Gvde
Balklar arasndaki net gvde yksekliinin (h), gvde kalnlna (t) oran
h 950
t a ( a 1.2)
36
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
3.6.3 - Balklar
Baln kalnl, baln boyunca berkitmeli olup olmamasna gre iki durumda incelemelidir.
Balklarn genilii yke paralel serbest yzden, bali gvdeye balayan ilk perin veya civata
srasna veya kaynaa olan uzaklktr. Bu genilik scak haddelenmi T ve I profillerinde ad geen
profil balnn yansnar'yine scak haddelenmi U ve kebentlerle, Z profil balklarnda, balk
geniliinin tamam olarak alnr.
Balk yzleri birbirine paralel deilse, balk kalnl olarak balk geniliin orta noktasndaki
kalnlk alnr.
37
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Kaynakl yapma dolu gvdeli kirilerde balklarn kalnlklar veya genilikleri ilve levhalara takviye
edilebilir. Perinli yapma dolu gvdeli kirilerde takviye balk alan toplam balk alannn yzde 70'ini
amamaldr.
bantsna uymaldr.
Bu oran ald takdirde basn balnda msaade edilen gerilme 0.6 a . Qs deerini veya Madde
3.3.4.2' de belirtilen yanal burkulma emniyet gerilmesi deerini amamaldr.
46 b 25 b
Qs 1.415 0.0166
a tf a tb a
1400
b 46 Qs
b
tb a a ( )2
tb
olarak hesaplanr.
38
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Bu deer ald takdirde, eilme zeliklerinin hesabnda azaltlm etkin genilik (be) kullanlmaldr.
63tb
b e= --------- olarak hesaplanmaldr.
a
bu formllerde ;
deerini amamahdr.
Burada ;
Cv = Kayma Gerilmesi hesabnda kullanlan bir katsay,
3160 k
Cv = -------------
a (h/t)2
eer Cv 0.8
50 k
Cv eerC v 0.8
(h / t ) a
Eer dey berkitmeler salandysa ve Madde 3.6.4.2'ye gre yerletirildiyse ve Cv 1.0 ise yukarda
verilen gvde kayma emniyet forml yerine
a 1 Cv
em (Cv 0.4 a
2.89 1.15 1 (a / h) 2
kullanlabilir.
39
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
3.6.4.2 - Eer (h/t) oran 260'dan az ise ve meydana gelen en byk kayma gerilmesi ilk formlde
verilen emniyetli kayma gerilmesini amyorsa T em = a / 2.89 ( Cv 1.0 a ) ara dey berkitmelere
gerek yoktur. Eer ara berkitme gerekiyorsa bu ara berkitmeler meydana gelecek kayma gerilmesi
(tv)'nn emniyetli gerilme (tem) olacak ekilde yerletirilir. Yalnz a/h oran ( 260 / (h/t) ) 2 veya 3.0
deerini amamaldr.
3.6.4.3 - Bir ift simetrik, ara berkitmenin veya tek berkitmenin gvdenin ortasndan geen eksene
gre enkesitinin atalet momenti (h/50)4 cm4 den az olmamaldr.
Ara berkitmelerin alan cm2 cinsinden (eer ift olarak yerletirildiyse toplam alan) aada verilen
deere eit veya byk olmaldr.
1 Cv a ( a / h) 2
Ast = Y .D.h.t
2 h 1 ( a / h) 2
bu formlde ;
Y = Gvde eliinin akma snrnn berkitme eliinin akma snrna oran,
D = Berkitme ekil katsays 1.0 ift salanm berkitme ise,
D = 1.8 tek tarafl kebent berkitme ise,
D = 2.4 tek tarafl levha berkitme ise,
Ast= Berkitmenin alan
Meydana gelen maksimum kayma gerilmeleri, emniyet gerilmesinden ne kadar az ise berkitmelerin
alan da ayn oranda azaltlabilir.
a 3
vs h ( )
140
toluk kuvveti aktaracak ekilde balanmaldr. Bu gerekli transfer kuvveti ara dey berkitmelerin her
iki tarafnda meydana gelen maksimum kayma gerilmesi emniyet gerilmesinden az ise, Tv/Tem
orannda azaltlabilir. Bu azaltma mesnetlerde veya mnferit yk altndaki dey berkitmelerde
yaplmamaldr.
Mesnet reaksiyonu veya mnferit yk aktarmayan dey berkitmeler ekme balndan 4 kere gvde
kalnl kadar ksa kesilebilir. Dey berkitmeler tek tarafta kullanldnda torsiyondan meydana
gelecek, bal yukar kaldrma durumunu nlemek iin basn balna balanmaldr.
A h 200
'bem bem (1.0 0.0005 g )( )
Ab t bem
bem = Madde 3.4.4.2'ye gre hesaplanan eilme basn emniyet gerilmesi (t/cm 2),
bem = Azaltlm basn emniyet gerilmesi (t/ cm 2) ,
Ab = Basn bahjj alan (cm2),
Ag = Gvde alam (cm2),
dir.
40
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
3.7.1 - Kafes kirilerin ubuk kuvvetleri, dm noktalarnda srtnmesi mafsallarn bulunduu kabul
edilerek hesaplanabilir.
3.7.2 - Dm noktalan arasnda etki yapan yklerin dourduu eilme gerilmeleri de gznnde
tutulmaldr. .ubuk yzeylerine etkiyen rzgar yk ve ekmeye alan ubuklarda ubuun z
arl gznnde tutulmaz. Basnca alan ubuklarda z arln ne ekilde gznnde tutulaca
Madde 3.3' de gsterilmitir.
3.7.3 - Kafes kirilerde basn ve ekme ubuklarnn ularndaki balantlar proje ykn tayacak
ekilde projelendirilmelidir, fakat bu balantlarn kapasiteleri ubuun emniyetle tama yknn % 50
sinden az olmamaldr.
3.8.1 - Enkesit tekil eden her parann eki ve birleimi genellikle bamsz olarak yaplmaldr. Birle-
im ve eklerde, eki rten paralar ve birleim aralar genel olarak kendilerine den statik deerlere
gre hesaplanr.
3.8.2 - Yalnz basnca alp ekleri burkulma boyunun d drtte bir ksmlarnda bulunan srekli
kolonlarn eklerine deine yzeyleri kolon eksenine dik olarak ilenmi ve dolaysiyle tam bir
demesi varsa, eki rten paralar ve birleim aralar kolon yknn 1/2'si iin hesaplanabilir.
3.8.3 - Yalnz basnca alan kolonlarn ba ve ayak ksmlarnda u enkesitler kolon eksenine dik
olarak ilenmi ve mesnet levhalar da yeter kalnlkta ise, kolonu ayak ve bandaki yap elemanlarna
balayan birleim elemanlar kolon yknn l/4'ne gre boyutlandrlabilir.
3.8.4 - Yardmc korniyerlerin bir kolu kendine den kuvvete gre, dier kolu ise % 50 artrlm
kuvvete gre birletirilir.
4 - EMNYET GERLMELER
4.1 - Yap elemanlarnn birleim aralarnn, mesnet ve mafsallarn emniyet gerilmeleri izelge -
11,12,13 de gsterilmitir.
41
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Kayma emniyet gerilmeleri Tem = em / V 3 formlyle elde edilir. Basn emniyet gerilmeleri tek
paral basn ubuklarnda Madde 3.2.2, eilme ise Madde 3.4 gznne alnarak hesaplanr:
42
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
4.2 - Dolu gvdeli yap ksmlarnn gvdelerinde, normal ve kayma gerilmeleri iin izelge - 12'deki
emniyet gerilmeleri ayr ayr gznnde tutulmaldr.
Bunlardan baka gvdedeki ortalama kayma gerilmesi izelge - ll'deki kayma emniyet gerilmesinin 0,5
katn at takdirde :
v 2 x 2 y x y 3 2
kyaslama gerilmesi tahkik edilmelidir. Hesaplanan bu kyaslama gerilmesi EY ykleme halinde 0,75
a, EIY yklemesi halinde ise 0,8 a miktarn amamaldr. Bu tahkiklerde kayma gerilmesinin
ortalama deeri alnabilir.
4.3 - lave ykler esas yklerle beraber dnld zaman, (EIY ykleme hali) yukardaki
izelgelerde bu durum iin emniyet gerilmesi verilmemis.se, emniyet gerilmesi esas ykler (EY
hali) iin verilen emiyet gerilmelerini % 15 artrarak elde edilir.
- Montaj ve benzeri nedenlerle ksa sre iin meydana gelen gerilmeler 0,8 a deerini
amamaldr (em 0,8 a).
- Yukardaki izelgelerde gsterilmi olanlardan farkl malzeme (rnein font, elik dkm vb.)
kullanldnda, bu malzemelerin ilgili emniyet gerilme leri alnmaldr.
5 - BiRLEiM ARALARI
5.1 - KAYNAK
zel kurallara gre yaplr.
5.2 - PERNLER
Genel olarak yuvarlak bal perinler, zel durumlarda ise gmme bal perinler TS 94'e uygun
olmaldr.
43
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
ek yerinde perinlerle beraber almas bahis konusu olduu takdirde sadece uygun civatalar
kullanlmaldr.
Yk aktaran btn civatalann somunlar altna, dilerin deliin iine tamasn nlemek zere TS 79'a
uygun rondelalar yerletirilmelidir. Civatalarn disiz yani dz ksmlarnn boyu, en fazla birletirilen
paralarn kalnllkar toplamn gememelidir.
Civata bann veya somunun oturduu yzler eik ise, somunlarn veya civata balarnn altna pahl
zel pullar konulmaldr.
Daha fazla dinamik karakterli yklerin etkiledii elik yaplarda somunlarn gevememesi iin tertibat
alnmaldr.
Burada :
d = Delik ap,
t = D tarafta bulunan en ince parann kalnldr.
Bu izelgedeki d ve t ye bal deerlerde, daha kk olan deer gznnde tutulur. Delik sras 2 den
fazla olan geni ubuklarda, d sralardaki delik dzeni izelge - 14'e uygun ise, i sralardan d
sralardaki delik aralklarnn iki kat alnabilir.
5.7.1 - Genel olarak her para en az iki perin veya cvatayla birletirilmelidir.
5.7.2 - Bir enkesitin eitli ksmlar, olabildii kadar araya baka para girmeksizin eklenmeli veya
birletirilmelidir. Aral olarak yaplan birleim eklerde enine ynde perin sra says, araya giren parka
says kadar artrlmaldr. Kuvvet aktaran besleme paralan, ek veya bilreim yerinden nce bir sra
perin ile balanmamlarsa, ayn zelikler bu besleme paralan iinde uygulanr.
5.7.3 - Dolu gvdeli kirilerin bal levhalar teorik balang noktasndan nce en az iki enleme
perin sras ile birletirilmelidir. Bu sralardan ikincisi levhann teorik balang noktas zerine
debilir.
6 - TERTP KURALLARI
6.1 - GENEL TERTP KURALLARI
- elik yaplarda kullanlan elemanlarn kalnlklar en az 4 mm olmaldr.
- Yap ksmlan bakmn ve konstrksiyon kontrolnn kolaylkla yaplabilecek ekilde dzenlenmi
olmaldr.
44
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
Paslanma tehlikesi ok olan yerlerde at makaslarn, iki kollan birbirlerine paralel ve aralklar da
dm levhas kalnlna eit iki korniyerle tekil den kanlmaldr. Birbirine yakn byle yzeylerin
aral h/6 veya 10 mm den az ise aray besleme levhas ile doldurmak gerekir (ekil - 16).
Sular her yerden iyi akabilmelidir. Kamlamayan su birikintisi yerleri iin geni oluklar dzenlenmelidir.
45
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
6.1.4 - elie zararl dolgu malzemeleri (rnein.kokcrufu) kullanldnda tehlikeye kar elik
ksmlar uygun bir metotla bu zararl etkiden korunmaldr.
6.1.5 - elik yap paralarnn birbiriyle temas eden yzeyleri montaj ncesi kuru, pislikten arnm,
passz ve astar boyal olmaldr. ounlukla statik olmayan yklenmeye maruz yksek dayanml
elik
ten mamul elemanlar perin balantl ise-aprazlar (kontravatmanlar) haric-aralksz akan i
yzeylerin boyal olmas gereknez.
6.1.6 - naatta imento erbeti, beton veya baka bir malzeme ile ve gerek bir balantyla
kaynaacak elik eleman yzeylerinin boyanmas gerekmez.
6.1.7 - elik yap elemanlar ykleme, boaltma, nakliye istif ve montaj annda fazla yklenip eilip
bklmemesi gerekir. Elemanlarn halat zincir ve kanca taklan ksmlar zellikle korunmaldr.
6.1.8 - elik yap montajnn projede ngrlen l ve ekilde gereklemesine zen gsterilmelidir.
Montajn doru gelidii yaplacak devaml llmelerle kontrol edilmeli arplma ve kaklklara
meydan verilmemelidir. Yap elemanlarnn montaj esnasnda kapasiteleri stnde yklenmemeleri;
stabilitelerinin (dengeli durumlarnn) bozulmamalar srekli nlemlerle temin edilmelidir.
Montaj aprazlar veya yardmc destekler statik yntem gereksiz hale gelmeden kartlmamaldr.
6.1.9 - elik yapyi belli bir sre destekde tutan veya yapnn montaj srasnda ulam temin iin
kullanlan iskele elemanlarnn boyutlandnlmas ve atlmas belli bir iskele dzenine gre yaplr, iske-
lenin sklmesi annda tanan yapnn planlanan ekilde sehim yapp kendini tar duruma gemesi
bu arada hi bir elemann fazla yklenmemesi salanmaldr.
6.2.1 - elik yap eleman ilenirken ya souk veya krmz renkte scaklkda olmaldr. Souk veya
krmz scak durum aras (mavi-mor) renkli scaklkda ilem yaplamaz (Mesel: eilerek ekil
verdirilmemelidir).
6.2.2 - Hadde malzeme zerindeki apak prz gibi kntlar giderilmelidir. Baka elemanla temas
yzeyine rastlanan hadde firmasnn kabartma iaretleri talanarak dzlenmelidir.
6.2.3 - malatta veya montajda birleecek elemanlarn zorlanmakszm karlkl hizaya gelmeleri,
temas yzeylerinin dzgnl temin edilmelidir.
6.2.4 - Eme, bkme ilemleri sebebiyle yzeyde bozulmalar, atlamalar meydana gelmemelidir.
Malzeme zelliklerine dikkat ederek, daha geni bkme yar ap seerek, uygun bir scaklkda
ileme tabi tutarak bu tr zararlar nlenebilir.
Bklm paralar zerinde perinleme veya eki-leme ilemi yaplacaksa bklen ksmlarda
malzeme zelliinin deitii dikkatten uzak tutulmamaldr.
6.2.5 - Genellikle statik ykleri tayan elik yap elemanlar iin hadde profiller tercih edilmelidir.
Hadde profiller oksijen kayna veya pres baklarla kesilirse, kesim yzeylerindeki kusurlar mmkn
olduunca dzeltilmelidir. Ancak azda olsa dinamik yklenen hadde profil eleman kesim yzeyleri
mutlak . yonga kaldrc aletlerle dzenlenmelidir. (Mesel Frezeleme, Talama veya eleme ile).
Girinti ve kntlar atlaklar mutlak giderilmelidir, iki dili eelerden dolay izikler, talama srasnda
kaklklar, derin oyuntular braklmamaldr.
Kalnl 30 mm den fazla Fe-37 den yksek kaliteli eliklerin oksijen kayna ile kesimi srasnda
ularda teekkl eden sert ksmlar mekanik yolla kaldrlmaldr.
46
ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980
6.2.6 - Malzeme yzeyindeki ufak fabrikasyon hatalar, ukurluk ve engebeler talanarak giderilebilir.
Hatal ksmlar kaynakla dzeltilmemelidir.
6.3.2 - Balanacak eleman deliklerinin karlkl hizada uyumunu salanmaldr. Perin veya bulonun
gemesine mani kayklklan konik saplama akarak deil, rayba ile geniletilerek giderilmelidir.
6.3.3 - Perin akkor scaklkda iken, stne yapk pullar silkildikten sonra ve tersden desteklenerek
aklr. akldktan sonra perin delii tamamen malzeme ile dolmu olmaldr. Yank perinler
kullanlamaz. Perin ba ekseninde ve yzeye temasl olmaldr. aklarak meydana getirilen ba
dolgun ve kusursuz teekkl etmelidir. Kenarda biriken pul atlr. Perin banda atlak veya entik
olmamaldr.
6.3.4 - Uzun perinli balantlarda, perin akmna ortadan balanmaldr. Yanyana bulunan perin
sralarnda akm paralel srdrlmelidir.
6.3.5 - ok paradan mteekkil elemanlarn perinleri mmkn olduu oranda imalat atlyesinde
akhnaldr.
47