ELK

YAPILAR
Hazrlayan:
Do. Dr. Selim PUL

KT naat Mh. Blm

EKME UBUKLARI

BASIN UBUKLARI

KRLER

(KAFES KRLER)
 EKME UBUKLARI ve EKLER

Boylama ekseni dorultusunda ekme kuvveti tayan elemanlardr.

ounlukla kafes kiri elemanlarnda kullanlrlar.

N N
Tek paral

Konstrktif balant levhas (ubuk boyunun 1/3 lerinde)

N N
ok paral

HESAP : s = N / A s em
EKME UBUUNDA DELK , OYUK GB BOLUK VARSA :

N N
N

Kopma izgisi

HESAP : s = N / Anet s em

( Anet =A - A)
EKME UBUU EKLER KAYNAKLI VEYA CIVATALI OLARAK YAPILABLR:

I niversal ek (nerilmez)

I Enine levhal ek (daha iyi)

Levhal ek (En iyi)

 LEVHALI EK N UYARILAR

EK LEVHALARININ FAYDALI (NET) KEST ALANI EKME

UBUUNUNKNDEN AZ OLAMAZ

HER EK PARASI KEND PAYINA DEN KUVVETE GRE

HESAPLANIR.

BRLEM ARALARI DA YKLER AKTARABLMELDR.

 BASIN UBUKLARI ve EKLER

Basn ubuklar, boylama ekseni dorultusunda basn kuvveti tayan Kolon ve

kafes kirilerin basnca alan elemanlarna denmektesir..
Bu ubuklarn emniyetli yknn belirlenmesinde BURKULMA problemi esastr.
Burkulma, basn altndaki bir elemann kesitinin tayabilecei yke ulalmadan
stabilitesini kaybetmesi ve ubuk ekseninin dorusalln bozarak eilmeye
balamas olarak tanmlanabilir.. Bu nedenle burkulma olay gerilmeden ok bir
stabilite problemidir.

ki ucu mafsall bir ubuk iin burkulmay balatan kritik burkulma ykn 1744 de
matematiki Euler hesaplamtr.

Pk = p2 EImin / sk2 Euler burkulma gerilmesi ise : s ki = Pki / A

ubuun mesnetlenmesine
Atalet yarap: i= I/A bal katsay

Narinlik: l = sk / i ( sk = K s )
Teorik k

nerilen k
 Belirlenen narinlik deerine ve elik cinsine gre tablodan w burkulma
katsays bulunur

sem : elik emniyet gerilmesi sem

w=
s
s bem : Burkulma emniyet gerilmesi
bem

TS 648e gre ;

N
sw = w sem w yntemi
A

N basn emn. ger. yntemi, sbem =f(l)

Ya da ; s= sbem
A
Basn ubuklar;
Tek paral ve
ok paral basn ubuklar
olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr
TEK PARALI BASIN UBUKLARI

GEREKTEN
TEK PARALI

PARALARI
SREKL
BRLETRLM
TEK PARALI
Hesap, x ve y eksenleri iin ayr ayr
yaplr ve tanan min. yk, emniyetli
basn yk olarak kabul edilir.

N
swx = wx sem
A
N
swy = wy sem
A
OK PARALI BASIN UBUKLARI
Bunlar, paralar arasnda ayrklk bulunan ve
paralar yer yer birletirilmi olan ubuklardr.
grupta incelenirler:

a) I. Grup B.. : Yalnz bir ekseni malzemeli

b) II. Grup B.. : Keleme yerletirilmi kebentler
c) III. Grup B.. : Malzemeli eksen yok
ncelikle, basn ubuunun tipine gre her iki eksene
gre ayr ayr yaplan toptan burkulma kontrol ile
emniyetli burkulma yk belirlenir, sonra da tekil ubuk
burkulmas kontrol yaplr.

Toptan Tekil ubuk

(genel) burkulmas
burkulma
 I. Grup Basn ubuklar

ok Ayrkl Az Ayrkl
Malzemesiz eksen
Malzemeli eksen
Hesap, malzemeli ve malzemesiz eksen iin ayr ayr yaplr.
Malzemesiz eksene gre hesapta tekil ubuklarn balant tipi
nemlidir:

a) ereve tipi balant a) Kafes tipi balant

Tekil
ubuk

Ba
levhas
 II. Grup Basn ubuklar

,
,
 III. Grup Basn ubuklar

Eksenler malzemesiz
x

x y

Ba levhalar yine ereve ya da kafes tipi yaplr

KOLON EKLER
Besleme levhas

Tam ek : Kolon ular

temas etse dahi temas
ile kuvvet aktarlmad
kabul edilir

Ek
levhas

Temas eki : Kolon

merkezi basn altnda
ise
Kolon profilleri birbirinden ok
farkl ise aln levhalar ile
balant salanm dier bir
temas eki tr
KRLER
DOLU GVDEL KRLER
Profil kiriler
Yapma kiriler

BOLUKLU KRLER

KAFES KRLER
Dzlem kafesler
Uzay kafesler
DOLU GVDEL KRLER
Eilmeden oluan ekme
ve basn Gerilmesi (s)
t
Kayma Gerilmesi ( )
Max. Basn

T.E.

Max. ekme
Kirilerin statik sistemine gre (Basit, Srekli veya
Gerber) moment ve kesme diyagramlar
belirlendikten sonra:

Eilme ve kesme gerilmesi (smax, tmax)

Kyaslama gerilmesi (gerekiyorsa) (sv= s2+3t2)

Sehim ( fmax = L/300 )

Yanal burkulma ( smax = M / Wx sB )

kontrolleri yaplarak profil numaras ya da kesit

boyutlar kesinletirilir.
 BOLUKLU KRLER

Sabit kesit ykseklii Deiken kesit ykseklii

CNC plazma
kesim
NPI 300 EKSZ VE EKL PETEK KESTLERN SAYISAL
ZELLKLER
Art
D/H
(mm)
Gn
(kg/m)
Wx Art
%
Ix Art
(mm3) (mm4) %
%
EKSZ
300/420 54.2-54.2 0.0 653-968 48.2 9800-20350 108

300/620 54.2-59.8 10.3 653-1520 133 9800-47110 381

EK LEVHALI

EK LEVHASI
 PETEK KRLERN;

antiyede yaplan pahal glendirme ilemlerine gerek kalmadan hafif ve orta

byklkteki noktasal ykleri tayabilmeleri,

st balna kaynatlacak kesme balayclar ile bileik kesitli kiri olarak ta

kullanlabilmeleri,

Benzer amal elemanlara gre daha az yatay balant gerektirmeleri,

Daha yksek ve daha hafif olan kirilerin gvdesinde oluan deliklerden elektrik,
mekanik ve su pskrtme tesisatlar geirilebildiinden kat yksekliklerinin
arttrlmasna gerek kalmamas,

Klen kiri boyutlarnn duvar ykseklikleri ile inaat maliyetinin azalmasn

salamas,

Yangna kar yaltmlarnn kolay olmas

Akta brakldklarnda, etkileyici grntleri ile mimari tasarm gzelletirmeleri

gibi nemli avantajlar bulunmaktadr

 KRLERDE YANAL BURKULMA

Genellikle I eklinde yaplan kiriler, burulma rijitlikleri az olan

elemanlardr. Bylece yanal burkulma tehlikesi her zaman vardr.

Kirilerde st balnn aklk boyunca ya da belli noktalarda yanal

harekete kar tutulmam olmas halinde ykleme altnda
kolonlardakine benzer bir durum ortaya kmaktadr. Basn
etkisindeki st baln burkulmaya balamasyla kiri stabilitesini
bozmaktadr.

A
A-A kesiti

A Ykleme Ykleme
ncesi sonras
Bu tehlikeli davrantan Ya da st balk ara ara
kanmak iin kiri st yatay harekete kar tutulur.
bal boydan boya Bu durumda da tutulmam
deme betonu iine ara aklklarn her biri iin
gmlebilir. ayr ayr yanal burkulma
kontrolnn yaplmas
gerekir.

st balkta : smax sB olmal

 KR EKLER
Kirilerin boy yetmemesi, ekonomiklik gibi nedenlerle eklenmeleri gerekmektedir.
Bunun iin eitli tiplerde ek dzenlemeleri uygulanmaktadr
CIVATALI EKLER
KAYNAKLI EKLER

ENNE LEVHALI

NVERSAL

EK LEVHALI NVERSAL

LEVHALI
 KR BRLEMLER

MOMENT AKTARMAYAN DZENLEME

Bu dzenlemede sadece mesnet reaksiyonlarnn aktarlmas istenir
(Basit kiri balantlar)
 ALIN LEVHALI

KEBENT
DESTEKL

LEVHA DESTEKL
MOMENT AKTARAN DZENLEME
Bu dzenlemede kesme kuvvetiyle birlikte momentin de aktarlmas
salanr (Srekli kiri balantlar)
DZLEM KAFES KRLER
Dzlem kafesler at
konstrksiyonlarnda
en ok kullanlmakta
olan elemanlardr.
 H

KONSTRKTF ESASLAR

H / L oran iin ortalama 1/12 deeri nerilmektedir. Daha kk deerler

iin sehim nemli mertebede artabileceinden imalatta ters sehim verilir
ya da sadece alt balk ters sehimli olarak yaplr.

Ayn dm noktasna birleen tm ubuklarn eksenleri ayn noktada

kesimelidir (statik sistem izgileri).
Hesap, dm noktalarnn mafsal olduu kabulyle yaplr. Gerekte
mafsal olmadklar iin yklemeden sonra ikincil gerilmeler oluur.
Kafes sistem dzlem olduu iin yklerin de dzlem ii olmas gerekir.
Ykler dm noktalarna etkimelidir. Aksi halde ubuklarda eilme ya da
eilmeli burkulma durumu oluabilir.
Uzay kafes sistem

www.protechnic.comdan alnmtr
 www.protechnic.comdan alnmtr

sistem ykseklii
akln 1/20-1/30u
kadar alnabilir.

www.uskon.comdan alnmtr
www.protechnic.comdan alnmtr
 avantajlar

abuk izim, imalat ve montaj

Ksa srede, dk maliyetli uygulama
Projelerde ada zmler
Deiken modl ve ykseklikler
Fonksiyonel kullanm imkan
Aydnlatma ve havalandrma sistemleri ile beraber kolay uygulama
Korozyona kar yksek dayankllk
Her trl at kaplama materyali ile deiik uygulama imkan ile i ve d
evrede dekoratif grnt
Sistem elemanlarnn kolay tanma ve depolanma imkan
Estetik grnm
AIRTMALI MAKAS EREVE SSTEM

Vierendeel makas
TRKYEDE ELK YAPILARIN
DURUMU
Yaplarda elik kullanm oranlar nedir?

Avrupa genelinde 1998 verilerine gre tketilen 170 milyon ton eliin
yzde 38i inaat sektrnde kullanlmaktadr. ABD, Japonya ve
Avustralyada da ylda yaklak 500 bin konut souk bklm ya da
scak haddelenmi elik profillerle ina edilmektedir.

Oysa Trkiyede inaat sektrndeki pay yzde 5i gemeyen yapsal

eliin konut retimindeki kullanm oran sfra yakndr.
NGLTEREDE TAIYICI SSTEM MALZEMESNE GRE YAPI TRLER
Trkiyede elik yap ina etmek iin ne gereklidir?

Objektif ncelikleri olan bir mal sahibi ile;

bina ereve sistemlerindeki alternatifleri kefetmeye ak, uygun malzeme ve

ara destei ile tm detaylar gerekletirerek projenin geliimini
tamamlayabilecek geni ufuklu mimarlara,

elik yapm tekniklerini ve ekonomiklii bir arada bilen proje

ynetmenlerine,
salkl bir proje retebilmesi iin elie kar kmayacak, binann detayl
tasarm hesaplarn ve analizlerini yapabilecek yazlmlara ve bilgiye sahip
naat Mhendislerine,
elik yapda tasarm, retim, montaj ilerinin hepsini kendi bnyesinde
oluturarak yapabilen daha ok sayda firmalara ihtiya vardr.
Mimar ve naat Mhendislerimiz modern elik yap
tasarm konusunda ne durumdadr?

Mimarlar genelde elik kullanmaya ak olmakla birlikte, eitim ve tecrbe eksiklii nedeniyle, elik
detay tasarmn nasl yaparz? gibi nemli bir sorular vardr.

Trkiyede kendilerini kantlam az sayda strktrel tasarmcya sahiptir. Ancak bu tasarmclar

aznlktadr ve yap sektr onlar pek tanmaz.

Tannanlar, elik binalar konusunda olduka az bilgili, tutucu, rahatsz edici bir ekilde beton
saplantl mhendislerimizdir.

Byk olaslkla btn bunlarn nedeni, bildikleri, hep yaptklar ileri tekrarlamak kolayl ve gven
duyduklar iindir.

Bilgisayar destekli mhendislik yntemleri konusunda ortalama olduka geri kalmtr. stelik
meslek ii eitim de kurumsallam deildir.

Tm bu snrlamalarla onlar da, elik gibi zerinde iyi eitilmedikleri, donatlmadklar bir yap
malzemesi yerine, tasarmda daha rahat hissettikleri yolu yani betonarmeyi tercih etmekteler.

Bu nedenle inaat mhendislerinin byk ounluu mhendisliin; gvenli ve ekonomik zmler

iin doru yerde doru malzemeyi kullanmalar gerektiini gz ard ederek, ok iyi sonular elde
edebilecei elik mimari tasarmndan uzaklatrma eilimindedirler