Professional Documents
Culture Documents
İlkel Köleci̇ Ve Feodal Toplumlar PDF
İlkel Köleci̇ Ve Feodal Toplumlar PDF
İlkel Köleci̇ Ve Feodal Toplumlar PDF
LKEL,
KLEC
VE FEODAL TOPLUM
ER YAYINLARI
lkel, Kleci 1
ve Feodal Toplum
SEKZNC BASKI
LKEL, KLEC
VE FEODAL TOPLUM
ZUBRTSK, MTROPOLSK, KEROV
Mitropolski [lkel Topluluk] ve Y. Zubritski [Kleci Toplum: Birinci Blm, 1-3,
5; kinci Blm; nc Blm, 1; Drdnc Blm, 1. ve 2] ve V. Kerov [Kleci
Toplum: Birinci Blm, 4, 6, 7; nc Blm, 2; Drdnc Blm 3-5. ve Feodal
Toplum] tarafndan hazrlanan Aperu dHistoire et dconomie, I, La Communaut
Primitive, La Socit Esclavagiste, La Socit Feodale (ditions du Progress, Moscouve
ticarette bir) adl kitab, Franszcasndan Sevim Belli evirmi ve kitap, lkel Topluluk,
Kleci Toplum, Feodal Toplum ad ile, Sol Yaynlar tarafndan Ocak 1980 (Birinci
Bask: Ekim 1968; kinci Bask: Nisan 1971; nc Bask: Kasm 1974; Drdnc
Bask: Mart 1976; Beinci Bask: Nisan 1977; Altnc Bask: Haziran 1978; Yedinci
Bask: Nisan 1979) tarihinde yaynlanmtr.
Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir. Ocak 2006
erisyay@kurtuluscephesi.org
http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.net
http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
BRNC KISIM
LKEL TOPLULUK
13
13 BRNC BLM NSAN TOPLUMUNUN OLUU
13 1. NSANIN KKEN
13 nsan ile Hayvanlar Arasnda Biyolojik Akrabalk
14 nsann Atalar: st nsans Maymunlar
15 2. NSANIN OLUUMUNDA EMEN ROL
15 nsann lk Atalarnn alma Eylemleri
16 3. DNCENN VE DLN EVRM
16 Dncenin lerlemesinde Emein Rol
17 Dil
19 KNC BLM MADD RETM
19 1. MADD MALLARIN RETM VE TOPLUMSAL LERLEME
20 Toplumun lerlemesinde Coraf Ortamn Rol
21 Nfus Hareketlerinin lerleyii ve Toplumsal Gelime
22 Toplumsal Yaamn Temeli Olarak Madd Mallarn retimi
22 2. MADD RETMN LERLEMES
22 Toplumun retici Gleri
23 retim likileri
25 NC BLM NSANIN BMLENMES VE LKEL TOPLULUK
REJMNN GELMES
25 1. TOPLUMUN OLUU SIRASINDA RETC GLER
25 lkel nsanlar
26 Aletlerinin Gelimesi
27 Atein Kullanlmas
27 Buzul Devrinde Aletlerinin Gelimesi
28 2. ACIL NSANIN BMLENMES
28 Kro-Manyon (Cro-Magnon) Adam
29 nsan Soyunun Biimlenmesi
30 nsanln Coraf Yayl
30 3. LKEL TOPLULUK REJMNN OLUUMU DNEMNDE
RETM LKLER
30 lk nsan Srs
31 Doal blm
32 Gentilice rgtlenmenin Douu
33 Klan Topluluunda retim likileri
34 lkel Komnizm le Komnist Toplum Arasndaki
Temel Ayrm
34 Anaerkillik
36 DRDNC BLM LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASI
36 1. LKEL TOPLULUUN AILIP GENLEMES AINDA
RETC GLER
36 Yeni Avadanlklarnn Bulunuu
37 Bitki Yetitirilmesi
38 Hayvan Yetitirme
40 2. LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASINDA
RETM LKLER
40 Toplumda Ekonomik Balarn ve retim Balarnn
Glenmesi
41 Klan ve Kabilenin Ynetim Sistemi
41 Sanatn Balamas
42 Dinsel Betimlrmelerin Douu
45 BENC BLM iLKEL TOPLULUUN PARALANIP DAILMASI
45 1. TUN VE DEMR DEVRNDE RETC GLERN LERLEY
45 Madensel Avadanlklarn Bulunuu
46 Topran lenmesinde Gelime
47 Hayvanclkta lerleme
48 2. RETM LKLERNDE DEKLK
48 lk Toplumsal blm
49 kinci Toplumsal blm
50 Deiimin Ortaya k
51 Ataerkillik
52 3. LKEL TOPLULUUN RETM LKLERNDE BUNALIM
52 Art-rnn Ortaya ks
52 rnlerin letirilmesinde Deiiklikler
53 Yeni retici Glerle Eski retim likileri Arasnda elikiler
54 Ataerkil Aile
54 zel Mlkiyetin Ortaya k
55 Kleliin Ortaya k
56 Toplumsal Snflarn Ortaya k
KNC KISIM
KLEC TOPLUM
58
58 BRNC BLM ASYA VE AFRKANIN KLEC TOPLUMLARI
59 1. TOPLULUA AT KLELK VE ATAERKL KLELK
60 2. DEVLETN ORTAYA IKII
60 Devletin Grevleri
61 Snflar ve Devlet
61 Topluluklar ve Kabileler Birlikleri
62 Asya ve Afrikann lk Kleci Devletleri
62 Kleci Despotizm
63 3. KLEC TOPLUMDA RETM LKLER
63 Kleler ve Kle Sahipleri
65 Kleci Devlette Topluluun Rol
66 4. ASYA VE AFRKANIN ANTKA MPARATORLUKLARINDA
RETC GLERN GELMES
66 Meta-Para likilerinin Gelimesi
67 Kentlerin Douu
67 Ticar likilerin Artmas
68 5. SINIF SAVAIMI VE ROL
70 6. ESK KLEC TOPLUMLARDA DEOLOJ VE KLTR
70 Dinin Rol
70 Materyalizmin ve Diyalektiin elerinin Gelimesi
71 Bilim ve Sanatlar
72 Ekonomik ve Toplumsal Biimlenme
73 7. ASYA VE AFRKANIN ETL DEVLETLERNDE KLELK
LKLERNDE GELMENN ZELLKLER
73 Eski Msr
74 Eski Hindistan
76 Eski in
76 Urartu, Harzem, Kuanlar Krall
77 Minallar Krall
78 Devletleraras likilerin Kurulmas
79 KNC BLM AMERKANIN KLEC DEVLETLER
80 Maya Toplumu
81 Aztekler Devleti
83 iba Devletleri
83 Tiahuanako
86 NC BLM ESK YUNANDA KLEC DZENN ZELLKLER
86 1. EKONOM VE TOPLUMSAL LKLER SYASAL BMLER
87 Yunan Site-Devleti
87 Sitelerin Kuruluu, Eski Yunanda
87 lkel Topluluun Dalnn Sonucu
88 Borlar Yznden Klelemenin Kaldrlmas
88 Eski Yunanda Tiranlar
89 Sitelerin eitli Biimleri
89 Sitenin Oligarik Biimi (sparta)
90 Kleci Demokrasi (Atina)
91 Sitenin Evriminde Br Aama
91 Solon Reformlar
92 Kleci Site Kesin Biimini Alyor
93 Eski Yunan Kolonilerinin Kurulmas
93 Yunan Sitesinin Ekonomik Temeli
94 El Emei ile Zihinsel Emek Arasndaki Kartlk
95 Yabanclarn Saldrsna Kar Savunma
97 Siteler Sisteminin Bunalm
98 Merkezileen Kleci Devletin Billurlamas
98 Yunan-Makedonya Fetihleri
99 Siteler Sistemi le Dou Despotizmleri Rejiminin Sentezi
99 Yunan-Makedonya-Helen Devletleri
100 2. DEOLOJ VE KLTR
100 Ege Uygarl Denilen Girit-Miken Uygarl
101 Homeros Toplumunun Kltr
101 Yunan Mitolojisi
102 Mitolojik Olimpos Dini
102 M 8. Yzyldan 6. Yzyla Dein Kltrn Alp Gelimesi
103 Doann Bilimsel Aratrlmasnn Balangc
103 Materyalist yon Okulu
104 Felsefede dealist Eilimler
104 Felsefede Materyalist Ve dealist Grler Arasnda Savam
105 Bilimin Kollara Ayrlmasnn Balangc
105 Kltrn Alp Gelimesi
106 Materyalizm le dealizm Arasndaki Savamn
Belirginlemesi
106 Demokritosun izgisi
107 Materyalist Filozoflarn Tanrtanmazl
107 dealist Eilimlerin Gelimesi. Platonun izgisi
108 Aristoteles
108 Helenizmin deolojisi ve Kltr
111 DRDNC BLM ESK ROMADA KLEC DZENN
BELLBALI ZGLER
111 1. KLEC TOPLUMUN VE KLEC DEVLETN YAPISI
111 Roma Toplumunun lk Aamas (mparatorluk a)
112 Klan Aristokrasisine Kars Halkn Savam
113 Cumhuriyetin Balangc
114 2. KLEC TOPLUMUN EN YKSEK AAMASI
114 Akdenizin Romallar Tarafndan Fethi
115 Kle Emeinin Ar Basmas
115 Ticaret ve Tefecilikte Hzlan
116 Roma Toplumunda elikilerin Yeinlemesi
117 Cumhuriyetin D ve mparatorluun Gelii
118 3. KLEC ROMA DEVLETNN K
118 Byk letmelerin knn Balangc ve Kolonluun
Douu
118 Kleci Toplumun Bunalmnn Yeinlemesi
119 Kleci retim Tarznn Kesin Olarak Dalp Paralanmas
121 4. DEOLOJ VE KLTR
121 Eski Cumhuriyet
121 Cumhuriyeti Dnem
122 mparatorluk
124 Hristiyanlk
125 mparatorluun Evrimi
126 5. ROMA MPARATORLUUNUN D
NC KISIM
FEODAL TOPLUM
128
128 GR
128 Kleci Dzenin Barnda Feodal elerin Gelimesi
129 Roma mparatorluunda Devrimci Altst Olu
129 Feodalitenin Dnemlere Bln
131 BRNC BLM FEODAL LKLERN KURULU DNEM
(YUKARI-ORTAA)
131 1. BATI AVRUPANIN FEODALLEMES
131 Eski Cermenler ve Slavlar
132 Feodalleme Sreci
133 Frank Devletinde zel Toprak Mlkiyetinin Gelimesi
133 Kyller ve Kleler
134 Preces Sistemi
135 Gedik (Bnfice)
135 Feodal Sistemin (Franc-Alleu) Kuruluu. Vasallk
135 Feodal Toplumun retici Gleri
136 Feodalitede retim likileri ve Mlkiyet
137 Smrnn Doal Nitelii
138 Gerekli rn ve Art-rn
138 Toprak Mlkiyetinin Uygulama Biimi Olarak Feodal Rant
139 Feodal Rantn Gelimesi
139 Ekonomi-D Bask (Cebir). Kiisel, Hukuksal ve Ynetsel
Bamllk
141 Yukar-Ortaada Devlet
141 Yukar-Ortaada Franklarn Devleti
142 Feodal Toplumun Temel Uzlamaz-Kartl
142 Yukar-Ortaa Dneminde Kyllerin Anti-Feodal Savam
143 Bat Avrupada Feodal likilerin Biimlenmesinin
Karakteristik izgileri
143 2. DOU AVRUPADA FEODAL LKLERN BMLENMES
143 Dou Slavlarnda Feodal Evrimin zellikleri
144 Kiev Rusyas
145 Uluslararas Arenada Kiev Devletinin Rol
146 3. ASYA VE AFRKA LKELERNDE FEODALTENN YAPISI
146 Kleci Toplumun Barnda Feodalitenin Douu. in
147 Japonyada ve Hindi-in Yarmadasnda Feodalitenin
Gelimesi
148 Hint Feodal Toplumunda lkel Klelik Kalntlar
149 Gebelerin lkel Topluluk Dzeninin Dalmas Temeli
zerinde Feodal likilerin Gelimesi
150 Afrika Ktasnda Feodal likilerin Biimlenmesi
151 Feodal retim Tarznn Niteleyici izgileri
151 Burjuva Tarihilerine Gre Feodalitenin z
155 KNC BLM FEODALTENN AILIP GELME AI
155 1. ZANAATILIIN VE TCARETN LERLEMES
156 Zanaatlarda Uzmanlama
156 Zanaat le Pazar Arasnda likilerin Kurulmas
157 Kent ile Kr Arasnda Toplumsal blm
157 Kasabalarn Kuruluu
158 Kyllerin Kiisel Bamllktan Kurtulmalar
158 talyann ve Gney Fransann Kentleri
158 Rus Kentleri
159 Ticar retim, Tacirler
159 Loncann Douu
160 Ticaretin Gelimesi ve Feodal Dzende Parann Rol
161 Feodal Senyrlere Kar Kentlerin Savam
162 Patrisyenlerle Zanaatlar Arasnda Savam
162 Loncalar
163 Kalfalar ve raklar
164 Tefeci Sermaye
165 Smrclere Kar Savam
165 2. META-PARA LKLER VE KIR RANTTA DEKLKLER
166 Kyller Arasnda Artan Eitsizlik
166 Topran Kk Kyller Tarafndan Kiralanmas
167 Kentlerin ktisad Bymesi ve Yerel Pazarlarn Gelimesi
168 Burjuva Tarihiliinde Kent Sorunu
169 3. EGEMEN FEODAL SINIFIN SYASET YEN DEVLET BMLE-
R
169 Merkezilemenin lerlemesi
170 Toplum Katlarnda Feodal Monarinin Kuruluu
171 4. MERKEZ RUS DEVLET
171 Rus Topraklarnn Birletirilmesi
172 Pazar Balarnn Gelimesi
173 Hiyerarik Feodal Monari
175 Rus Devletinin Uluslararas Etkisi
176 5. ASYA VE AFRKA LKELERNDE FEODALTENN GELMES
176 leri Feodalite anda in
177 Hindistan
179 Arabistanda Feodalitenin Evrimi
181 Afrika Ktasndaki Devletler
183 Dou Akdeniz lkelerine Asker Smrgeletirme Seferleri
184 Birinci Hal Seferi
185 Hal Seferlerinin Topraa likin ve ktisad Sonular
186 6. FEODAL TOPLUMLARIN DEOLOJS VE UYGARLII DNN
VE KLSNENN ROL
186 Katolik Kilisesi
187 Manev Yaamda Kilisenin Tekeli
187 Mslman Dini
188 Budizm
188 Anti-Feodal deolojinin lerlemesi
190 Mezhep Sapknlklar
190 7. HALK YIINLARININ ANT-FEODAL SAVAIMI
190 Anti Feodal Savamn ktisad Temeli
191 Halk Ayaklanmalarnn Rol
193 Halk Ynlar Savammn Ruhban Zmresine Kar Olma
Nitelii
196 Mezhep Sapknl Nitelii Tayan Halk Hareketlerinin Rol
197 NC BLM FEODALTENN DAILIP PARALANMA AI
(KAPTALST LKLERN DOUU)
197 1. EKONOMDE DEKLKLER
198 retici Glerin ve Toplumsal blmnn Gelimesi
199 Sermayenin Ortaya knn Tarihsel Koulu
199 lkel Birikim
200 Basit Kapitalist Elbirlii ve Manfaktr
201 Kyllerin Zorla Mlkszletirilmesi
202 Kamu Borlar ve Himayecilik
202 Byk Coraf Keifler ve lk Smrge Fetihleri
203 Fiyatlarda Devrim
203 Smrgeleri Smrme Sistemi
204 2. TOPLUMSAL VE SYASAL LKLERN GELMES
204 Uluslarn Ortaya k
205 Burjuvazinin ve Proletaryann Olumas
205 Mutlakiyeti Feodal Monari
206 3. YEN DEOLOJK OLAYLAR
206 Rnesansn Kltr Ve deolojisi
207 Reform
208 Almanyada Reform. 1524-1525 Byk Kyl Sava
210 Protestanln Yaylmas
210 4. HOLLANDADA 16. YZYILDA BURJUVA DEVRM
210 Devrimin Zorunluluu
210 Yzyln Banda Hollanda
211 Loncalarn Gerilemesi ve Kapitalizmin Gelimesi
211 Feodal Soyluluk ve Ulusal Boyunduruk
212 Hollanda Cumhuriyetinin Kuruluu. Hollanda Devriminin
Anlam
BRNC KISIM
LKEL TOPLULUK
BRNC BLM
NSAN TOPLUMUNUN OLUU
1. NSANIN KKEN
lkel, Kleci 13
ve Feodal Toplum
ki gelimeleri, bu materyalist teoriyi parlak bir biimde dorulad.
14 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
atasnn ok karakteristik yapsdr. Sonradan, bu olgu, kafatas
boluunun ve beynin daha abuk gelimesini kolaylatrmtr.
Bugn, insann atalarnn, Afrika, Gney Avrupa, Gney Asya
ve Gney-Dou Asyaya uzanan verimli yarmay iinde yaam
olduklar anlalan bu tallam maymunsulardan gelen kuaklar
olduu kabul edilir. Bu blgelerde yalnz insanslarn kalntlar deil,
ok eski insanlarn da (pithecanthropus, sinanthropus, vb.) kemik
kalntlar bulunmaktadr. zellikle bugnk Transkafkasya blgesi
de, bu alann iine giriyordu. Avustralyann verimli yarmayn
dnda kalm olmas gerekir, nk Avustralya, yksek memelile-
rin ortaya kndan nce, byk karalarn geri kalan ksmndan
ayrlm bulunuyordu. Kuzey Asya ve Avrupada insanslarn ve ins-
anlarn tallam kemik kalntlarnn bulunmay, bu blgenin de,
insanln ilk yurduna dahil olmadn tantlamaktadr.
Demek ki, hayvanlar leminin ilerleyen evrimi sonucu, uzun
ve aamal bir gelime yolunda, yeryzndeki yaamn btn tarihi-
nin en nemli olay olan insann en yakn atalarnn ortaya k,
1.500.000 yl ncesine, yani nc Zamann sonuna kadar varr.
Biyolojik bakmdan insan, hayvanlar lemini dzenleyen ve yne-
ten doal ve nesnel yasalara uygun olarak olutu. [sayfa 13]
2. NSANIN OLUUMUNDA EMEN ROL
lkel, Kleci 15
ve Feodal Toplum
savunmak, avlanmak, yenebilir bitkileri toplamak iin her eit nes-
neyi ta, kemik vb. kullanmay reniyorlard. Kazlarla elde edi-
len bulgular, insann en uzak atalarnn, kk hayvanlar avlamak
iin her eit ar nesneleri kullandklarn, aanoz ve kaplum-
baalarn baalarn tala krdklarn kefetmemize olanak salyor.
Doada bulunan aletlerin sistemli olarak kullanlmas, insa-
nn atalarn, bu nesneleri kendi gereksinmelerine gre deitirmeye,
ve daha sonra, i avadanlklar yapmaya ve alma faaliyetine ge-
meye gtrd. Bu eylem srasnda, doada bulunmu nesneleri,
kendi zel gereksinmelerini karlamak amacyla deitiriyorlard.
aletlerinin, en kabataslak olanlarnn bile yapm, insan,
hayvanlar leminden kurtarr, nk, hibir hayvan, birazck da olsa
eylemini ynlendirme yeteneine sahip deildir, hibiri, en ilkel
eyleri bile yapamaz. Doada bulunan [sayfa 14] aletlerin (ta ya da
rasgele ele geirilen bir sopann) ilenmeden, olduklar gibi
kullanlndan, zel i avadanlklarnn yapmna gei, doann evri-
minde ok byk bir atlm gstermi, insans maymunlarn insan
varl haline dnmnn balangc olmutur.
nsann atalarnn almaya yeterli hale gelmeleri, biyolojik
evrimin etkisiyle olmutur. Ama emek de, kendi ynnden, insan-
larn evriminin gidiim, szkonusu biyolojik ilikiler erevesi iin-
de etkilemitir. Alt ve st yeler arasndaki kesin grev ayrm, ancak
emek sayesinde olmutur. Eller, alma ilemlerinde uzmanlam,
kvraklk, kesinlik ve bu ilemler iin gerekli olan uyumlu hareket
yetisini kazanmlardr. Emek, ayn zamanda, dikey yrme
alkanln pekitirmi ve insann teki organlarnn ve i organla-
rnn gelimesine de yardmc olmutur.
16 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
beynin gelimesini salayan dier maddeleri ve albmini bol miktar-
da alyorlard. Bu olgu da, onlarn, kemik yaplarnn ilerlemesine
katkda bulunuyordu. Onlarn igdsel alma faaliyetleri, gittike
daha dnlm ve bir amaca ynelmi nitelik kazanyordu.
Yzyllar boyunca, insan, kendini evreleyen nesnelerin ze-
lliklerine dikkat ediyor, i alkanlklarn biriktiriyordu; yava yava
olaylar genelletirmeyi ve olaylar arasndaki [sayfa 15] i bantlar
bulup karmay rendi. Artk abalarnn sonularn nceden g-
rebiliyordu, kendini kuatan doay tanmay reniyordu. alrken
ve almann ierdii doann etkin bir biimde deitirilii srasn-
da, tm organizma ve dnme yetenei, dzenli olarak geliiyordu.
Zamanla, alma eylemlerinin ilerlemesi, yalnz ellerin almasnn
yetkinlemesine ve incelmesine deil, dncenin ve ayn zaman-
da atalarmz bilinli ve bir amaca ynelmi bir abaya elverili
klan btn yetilerin gelimesine katkda bulundu.
Emek, Rus fizyoloji bilginleri Setenov ve Pavlovun beyinde
geen fizyolojik grnglere dayandn tantladklar, insann ruh-
sal yapsnn yetkinlemesine yardm etti. Beyin maddesi ve bu mad-
de iinde oluan fizyolojik sreler olmakszn, en kabataslak, en
ilkel ruhsal faaliyetlerin bile olmas olanakl deildi.
Dil
lkel, Kleci 17
ve Feodal Toplum
mesi, bireyin dncesinde ve bilincinde, kendisini, toplulukla ayn
ve bir tutmaya, topluluun gereksinmelerine boyunemeye ve ken-
disini yalnzca topluluun bir yesi saymaya gtryordu. Ve bu
ortaklaa alma yzndendir ki, insanlar, birbirleriyle iletiimde
bulunmak, konumak gereksinmesini duydular.
Balangta, yalnzca alrken, u ya da bu ileme uygun
den tek tek nlemler kullanlyordu. Bu lklar, yava yava ins-
anlarn belleinde yer etti ve onlarn ne anlama geldikleri bilinle-
rinde yerleti. alma faaliyetlerinin gelimesi, bu lklarn
birbirlerinden ayrdedilmesine yolat. te yandan, bu olgu, ses or-
ganlarnn deiiklie uramasn hzlandrd. alma srasnda,
karlkl konumak ve anlamak zorunluluu karsnda, balangta
az gelimi olan grtlak, telffuz edilen sesler karmaya yetenekli
bir organa dnmek zere, deiiklie urad. Bylelikledir ki, uzun
yzyllar sren ortak almann sonunda, derece derece, telffuz
edilen dil, insanlar arasnda fikir deiiminin ve iliki kurmann en
stn aleti olan dil ortaya kt. Toplumun ilerlemesinde dilin ok
byk bir etkisi oluyordu; nk dil, insanlarn alma abalarnn
biraraya toplanmasna ve ayn zamanda ortaklaa abann rgt-
lenmesinin gelitirilip yetkinlemesine yardm ediyordu. Sz say-
esindedir ki, insanlar, birikmi i alkanlklarn koruyorlar, yayyorlar
ve deneyimlerini yeni kuaklara iletiyorlard.
Tarihinin balangcnda, insanln ok kapal kk toplu-
luklara blnm olmas yznden, her grubun dili temelinde,
bamsz bir gelime izliyor ve bir grubun dili, teki grubun dilinden
ayr oluyordu. [sayfa 17]
18 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
KNC BLM
MADD RETM
lkel, Kleci 19
ve Feodal Toplum
besleyici olan et bollayor ve yiyecekleri zenginleiyordu. Uygun
biimde ilenmi byk hayvanlarn postlar, insana, bedenini soua
ve hava deiikliklerine kar korumak olana salyordu. Avadan-
lklarn yardmyla, insan, kendisine barnaklar yapyordu. Madd mal-
larn retimi, toplumsal yaamn temeli oldu.
retim artt ve insan, eylemiyle doa zerinde daha etkin
bir hale geldii lde, kendi yaratt mallarla, zorunlu gereksin-
melerini, gittike daha iyi bir biimde karlyordu. Ama madd re-
tim, her zaman, temel iki eden, coraf ortam ile insan saysndan
olumu doal bir ereve iinde gerekleir.
20 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
ve coraf ortamn toplumsal evrim zerindeki etkisi azalyordu.
retim, coraf ortam kavramn, ona yeni eler katarak ve
baka eleri dtalayarak deitirir. lkel toplulukta, rnein evre-
nin hayvan ve bitki lemi, insan iin, madd mallar elde etmenin
tek kayna idi ve bu bakmdan ok byk nemi vard. Hayvan ve
bitki yetitirmenin gelimesi ile, insan, kendi kullanm iin, coraf
kaynaklardan ok, kendi zen ve almasna dayanan bir hayvan-
lar topluluu ve bir bitkiler topluluu yaratmay rendi. retimdeki
ilerlemeler, iklimin, yerin engebelerinin, su kaynaklarnn bolluu-
nun ve baka coraf etkenlerin, toplumsal ilerlemenin gidii ze-
rindeki roln hissedilir lde azaltt. Bugn iin, alma ve
doann biim deitirmesi, btn koullar altnda ve her iklimde
olanakldr. Teknik uygulamalar, doann karmza kard engel-
lerin rahata stesinden gelmektedir.
Gereksinmelerini karlamak iin, insanlk, maden zengin-
liklerini ve enerji kaynaklarn ileterek, coraf ortamn kaynakla-
rndan fazlasyla yararlanmaktadr. Ama bu, ancak retimdeki
ilerleme sayesinde olanakl olmutur.
lkel, Kleci 21
ve Feodal Toplum
fazla olan lkeleri gemilerdir. rnein, SSCBnde, nfus youn-
luu, baz Bat Avrupa lkelerinden ok daha azdr. Nfus youn-
luu ve nfus hareketlerindeki hzlan eleri, toplumun evrim
dnemlerinin deiikliklerine gre deien etkenlerdir. nsan to-
plumunun afanda, ilkel toplulukta; insann doa gleri karsnda
gsz olduu ve retimin, genellikle abalarn basit elbirliine da-
yand, i deneyimi ve alkanlklarnn henz nemsiz olduu ve
bu deneyim ve alkanlklarn artp eksilmelerinin, retimin hzlan-
masnda byk bir rol oynad zamanlarda, nfus younluu, nis-
peten daha nemli bir etkendi. Ama sonraki dnemlerde, toplumsal
ilerleme bakmndan, deerini yava yava yitirdi. Nfus younluu,
ancak u ya da bu madd retim temposu iin elverili koullar
hazrlayabilir. Buna karlk, toplumsal ilerlemedeki ve madd mal-
lar retimindeki hzlan, nfus durumunu nemli bir ekilde etki-
ler. [sayfa 21]
22 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
deyile, i aletlerine sahip olmak gerekir.
alet ve nesneleri, retim aralarn olutururlar. Ama i alet
ve nesneleri kendiliklerinden, insanla, madd mallar salamazlar.
retimi etkin biimde oluturan eler, emek-gc, yani in-
sann sahip olduu alma yetisi, insann alma bilgi ve grgleri,
fizik ve manev gleridir ki, insan, bunlar sayesinde madd mallar
retebilir. retim aralarm yaratan ve kullanp ileten, emek-gc-
dr.
u halde, toplumun retici gleri, toplum tarafndan yara-
tlan retim aralar (en bata i aletleri) ile bu aletleri kullanan ve
bylece madd mallar reten insanlarn [sayfa 22] tmnden baka
bir ey deildir. alan ynlar, kesin ve en nemli retici gtr.
Onlar olmasayd, retim aralar, l bir ey olmaktan ileri gide-
mezdi.
alma boyunca, alet ve avadanlklar, durmadan yetkinle-
irler, ve bu yetkinleme, insann doaya olan bamlln azaltr
ve doa zerindeki gcn ve egemenliini glendirir. Alet ve
avadanlklarn durmadan gelimesi toplumsal evrimin bata gelen
etkenidir. aletlerinin dzeyi, insann doa glerine gem vuruu-
nun, doa glerini denetim altna alnn derecesini belirler.
Madd mallarn retiminin ilerleyii, retici glerdeki deiik-
likle, her eyden nce, avadanlklarn yetkinlemesi ile balar. ns-
anln eitli ekonomik alarn tanmlamak iin, u soruyu sormak
gerekir: madd mallar, nasl ve hangi avadanlklarla retilmekteydi?
u halde, insan toplumunun iktisad tarihinin geliimini iyi
anlamak iin, her eyden nce, belirleyici kesin etkeni, madd mal-
larn retim dzeyini, i aletlerinin evrim durumunu gznnde bu-
lundurmak gerekir.
retim likileri
lkel, Kleci 23
ve Feodal Toplum
kuaklardan miras kalan deneyim ve teknik bilgilerden yararlana-
rak, madd mallar retebilirler. Demek ki, sonu olarak, alma,
ancak toplumsal olabilir.
Toplumun tarihsel ve iktisad evrimini iyi anlamak iin, reti-
ci glerin gelimesini incelemek yeterli deildir. Madd [sayfa 23] mal-
larn retimi srasnda ya da almalarnn rnlerini birbirleriyle
deitirmeleri srasnda, insanlarn, kendi aralarnda kurduklar ba-
lar ve ilikileri de iyi bilmek gerekir. retimde, toplumsal ilikiler,
madd retimin zorunlu bir esi olan ve retim ilikileri denilen
eyi olutururlar.
Emek rnlerinin toplumun yeleri arasnda letirilmesi si-
stemini belirleyen, bu retim ilikileridir. Bu letirme, retim ile
tketim arasndaki banty oluturur ve son tahlilde, retim arala-
r mlkiyetinin ayrdedici zelliine baldr. retim ilikileri, insan-
larn iradesine bal deildir, nk insanlar, kendi retici glerini
semekte zgr deildirler. Her kuaa, kendinden nceki
kuaklardan belirli bir retici gler dzeyi miras kalr ve bu kuak,
retici glerin evrimi bu son retim tarzm da eskitip yokedinceye
dein kendisine miras kalan ve belirli retici gler dzeyine uygun
den bir retim biiminin yasalarna boyuneer.
retici glerle buna uygun den retim ilikilerinin tm,
tarihsel bakmdan belirli bir retim tarz olutururlar, ki bu da, to-
plumsal yaamn madd temelini oluturur. Madd mallarn retim
tarz, toplumsal ilerlemenin belirleyici kesin etkenidir ve evriminin
her dneminde toplumu niteler. nsan yaamnn madd temeli,
retim tarz olduuna gre, toplum tarihi de, retim biimlerinin
gelimesi ve dzenli olarak birbirlerini izleyii tarihi olarak ele aln-
maldr. Byle ele alnnca, toplum yaamnn her dnemi, o retim
tarzna uygun den retim tarz yasalar incelenmeksizin
anlalamaz.
24 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
NC BLM
NSANIN BMLENMES
VE LKEL TOPLULUK REJMNN GELMES
lkel nsanlar
lkel, Kleci 25
ve Feodal Toplum
zerinde siper grevi gryordu. ene kemikleri ise, ne doru
ok fazla kntlyd. Srtlar kambur gibi kemerli olarak ve dizlerini
biraz bkerek yryorlard. Ama insanln bu en eski temsilcileri,
hayvanlar alemindeki atalarndan da olduka deiiktiler. Dikey bir
durular vard ve yzyllar boyunca bymekte olan beyinlerinin
hacmi, gittike, bugnk insan beyninin hacmine yaklayordu. l-
kel insanlar, doa gleri karsnda, hemen hemen tamamyla
gszdler ve onlarn yaay, hayvanlarnkinden pek az farklyd.
Ama onlarn kullandklar gereler yetkinletike ve retici gler
gelitike, doal afetler zerinde, ilk kk baarlarn kazanr du-
ruma geliyorlard.
Aletlerinin Gelimesi
26 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
deitirdi. Bu aletler sayesinde avc ok daha byk bir baar elde
etmek olanana sahipti ve koca yabanl hayvanlar, filleri, gerge-
danlar, hrgl yaban kzlerini, rengeyiklerini ve atlar vurabili-
yordu. nsan, ayn toprak alanndan artk ok daha byk bir rn
elde edebiliyordu; bu ise, onun, ayn yerde daha uzun zaman kal-
masna olanak salyordu. Av iin en uygun olan yerlerin (hayvanla-
rn suya indikleri yerler, orman kenarlar, hayvanlarn otlad yerler)
yaknnda, insanlar, geici olarak konaklar kuruyorlar, bu konak
yerlerine yakn maaralarda ya da saak halindeki kayalarn altnda
barnyorlard.
Atein Kullanlmas
lkel, Kleci 27
ve Feodal Toplum
tmyle buzullarla kapland. Bu dnemde, scak lkelerde, bitmez
tkenmez yamurlar balad. Bugnk Sahrann bulunduu topra-
klar, gller, rmaklar, yksek otlarla kaplyd ya da bunlarn yerini
sk tropikal ormanlar alyordu. Scak iklimlerin bitkileri ve hayvanla-
r, ya lyor ya da tropiklere doru g ediyordu. Baz trler kaybo-
luyor, yeni hayvan trleri, mamutlar, rengeyikleri, beyaz tilkiler ve
benzerleri grnmeye balyordu. Ama, alma yetisi sayesinde,
insanlk, snp gitmedi, hatta gelimesini srdrd. Bu dnem ins-
anlarnn (nanderthaliens) kalntlar, Avrupada (Almanya, span-
ya, Belika, Yugoslavya, Fransa, talya), Asyada (Pakistan, Irak, Java
vb.). Gney Afrikada bulunmutur. Sovyet topraklarnda ise, Krmda
ve Orta Asyada kefedilmilerdir.
Toplumsal ilerleme, retici glerin srekli ykseliinden ge-
liyordu. Avadanlklar, gittike daha iyi farkllayor ve zelleiyordu.
Aletler, genel olarak tatand, ama retim teknii byk ilerleme
gsteriyordu. Kesici kenarlar daha keskinletirmek iin son bir zel
ilemden geiriliyordu. Kamalarn, ta ok ularnn, derilerin
ilenmesinde kullanlan kazalarn vb. ortaya kt grlyor. Ve
i aletlerinin yetkinlemesi ile retim deneyim ve yntemi de ilerli-
yordu. [sayfa 28]
Avadanlklarn ilerlemesi, insanlarn balca faaliyeti haline
gelen avlanmann yaygnlamasna yardm etti. Srek avlar dzen-
lenerek, hayvanlar bataklklara srlerek ve buna benzer ekillerde,
byk topluluklar halinde ortaklaa avlanmaya baland. nsanlar,
sk sk, av bol olan yerlerde uzun molalar veriyorlard. Bu molalar-
da, maaralar, inler gibi doann sunduu snaklarla yetinilmiyor,
kt havalardan korunmak iin duvarlar ve saaklar yaplmaya
balanyordu.
28 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
kuann uzun evrimi sonucunda olutu. Yava yava ortaklaa re-
time, dnceye ve telffuz edilen dile iyice uyarlanm bir organiz-
ma billurlat. Artk insanln evrimi, yalnzca insan toplumuna zg
yasalar izlemeye balad.
Kro-manyon adamlar, Bat Avrupann ve Dou Avrupann
(zellikleri Rusya ovasnn), Gney Avrupann, Kuzey Afrikann, n
Asyann ve Orta Asyann, Kafkasya, Hindistan, Ekvatoral ve Gney
Afrikann, Dou, Kuzey-Dou ve Gney-Dou Asyann, Sibiryann,
Kuzey inin sakinleri idiler. Neandertalien adamlarnnki ile
karlatrlacak olursa, kro-manyon adamlarnn i aletleri, daha
yetkinlemiti. Onlarn zanaat, eitli iler iin zel olarak yaplm
kemikten ve tatan geni bir avadanlklar dizisini kapsyordu: odunu,
kemii, boynuzu, en gerekli avadanlklar [sayfa 29] biimine sokmak
zere olduka kolaylkla yontmaya olanak salayan her eit ma-
lalar ve lamlar. Bu dneme doru, ayn ekilde, kemik ulu kar-
glar, zpknlar ve gene karglarn ve mzraklarn hareket hzn
artrmaya yarayan ilk frlatma aygtlar grnmeye balad.
retici glerin dzeyi, insanlara, imdi daha uzun sre yer
deitirmemek olanan salyordu; onun iin, geni klan evlerin-
den oluan sabit kyler (aglomeralar) kurmaya baladlar.
lkel, Kleci 29
ve Feodal Toplum
Afrika ve Latin Amerika halklarnn ulusal kurtulular uruna ve
smrgecilerin nfuzuna kar savamna engel olmak amacyla
uydurulmu ve yaylmtr.
lk nsan Srs
30 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Neandertal-ncesi dnemde, insanlar, gebe kalabal [say-
ya da srler halinde, birarada bulunuyorlard. retici glerin
fa 31]
ok dk olan gelime dzeyi yznden, byle bir yaam tarzn
kabul etmek zorundaydlar. O zaman insan, geimini, pek ilkel
olan silahlar ile, ancak kalabalk topluluklar oluturduu srece
salayabilirdi. Bitkileri toplarken bile, insanlar, yabanl hayvanlarn
saldrlarna kar koyabilmek iin, toplu halde bulunmak zorunday-
dlar. nsanlar, etkin avlanmaya getikleri zaman, kadn-erkek btn
yeler, abalarn birletirdikleri takdirde, baar elde ediyor ve geim
aralarn salyorlard. alma, ortak yaam tarznn gelimesi ze-
rinde, durmadan artan bir etki oluturuyordu. Btn retim faali-
yetleri, insanlarn nispeten kalabalk gruplar halinde toplanmasn
gerektiriyordu. Ancak ortak yaam, retimin ilerlemesinin temeli
olan birikmi i deneyim ve alkanlklarnn korunmasn ve sonra
gelecek kuaklara aktarlmasn olanakl klyordu.
Doal blm
lkel, Kleci 31
ve Feodal Toplum
Bylece, toplumun retici glerinin evriminde byk bir
atlm gereklemi oldu.
Erkeklerin avda, kadnlarn besin toplama ve evin bakmn-
da uzmanlamas, emek retkenliini artrd; nk bu uzmanlama,
deneyimin birikimine, retim aralarnn zellemesine yardm edi-
yordu. retimde abalarn basit birlii, en ilkel biimde elbirlii,
bireyin tek bana ulaamayaca sonular salyordu. imdi artk,
abalarn basit elbirlii, yerini, yava yava topluluun yelerinin
eitli faaliyetlerde uzmanlamasna dayanan bir eit daha gelimi
bir ortaklamaya brakyordu. Baka bir deyile, almada elbirlii
domutu.
32 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
derece, yalnz ana-baba ile ocuklar arasnda deil, kz ve erkek
kardeler arasnda da evlenmenin kaldrld grld.
Bylece, ortak alma, retici glerin ve retim likilerinin
ilerlemesi, insan toplumunu, giderek sr ya da gebe kalabalk
halindeki ilk dzenlerini brakarak, retimin gereklerine daha uy-
gun olan biime, aile dzenine gemeye zorladlar.
lkel, Kleci 33
ve Feodal Toplum
davran, toplumun birok yelerinin lm demek olacakt; n-
k elde edilen rnler, ancak hayat gereksinmeleri karlamaya
yetiyordu. Topluluun yelerinin hepsi, retime eit bir unvanla ka-
tlyordu ve hepsi, gerek aletlerin, gerek emek rnlerinin ortaklaa
sahibi idiler. Bu durum, ilkel toplulukta, yeler arasnda, koullar ve
servet bakmndan herhangi bir eitsizlik olmayn ve toplumun
toplumsal gruplara blnmemi oluunu salyordu.
lkel topluluk, snfsz ve insann insan tarafndan smr-
snn bulunmad bir toplumdu. [sayfa 35]
Anaerkillik
34 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
m, belirli rnleri herkese yetecek lde salayabiliyor, toplum-
sal bakmdan yararl faaliyetleri gsterebilmeleri amacyla, teki bir
blm, serbest brakabiliyordu. Bylece, retici glerdeki ilerle-
me, bir lde retkenlii artrmt ki, toplum, daha imdiden,
kendisine gerekli olan madd mallarn salanmas [sayfa 36] iin
almalarn blebiliyordu. Kadnlar, giysiler, ev ilerinde kullanlan
avadanlklar yaparken, yenilebilir bitkileri devirir ve yetitirirken,
ekip-bier, yiyecekleri hazrlar ve benzeri ileri grrken, erkekler
yalnz avla urayorlard.
Kadnlarn ev ileriyle ilgili faaliyetleri bir dereceye dek g-
venlik ve dzenli bir geim kayna sunuyordu; oysa erkekler ta-
rafndan yrtlen avlanma ileri her zaman raslantya bal kalyor
ve dzenli bir beslenmeyi gven altna alamyordu. Bu, kadnn,
ekonomik yaamda daha etkin bir rol oynamasn ve klann y-
netimini zerine almasn dourdu.
Bu dzenin kurulmasnda nemli pay olan bir baka etken
de, kadnn barnakta ya da bunun yaknlarnda alyor olmasyd.
Bylece kadn, ortak barnan sahibesi grevini srekli olarak yeri-
ne getiriyordu.
Yrrlkte olan ve yalnz ocuun anasnn kesinlikle bilin-
mesine olanak salayan grup evlenmesi, anakadnn topluluk iin-
deki roln artryordu. Kadn, klann atas saylyordu; kadn, ortak
barnan efendisi, hepsi birbirine anadan akraba olan btn klan
yelerinin, evresinde dolandklar ekim merkezi idi. Her ey,
anakadnn toplumsal roln artrd ve onun saygnln ykseltti.
Anakadn, toplulukta, artk ynetici rol oynuyordu. Bunun iindir
ki, bu toplumsal rgtlenme biimi, anaerkil gens ve bunun karl
olan dzen de anaerkil dzen adn ald. [sayfa 37]
lkel, Kleci 35
ve Feodal Toplum
DRDNC BLM
LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASI
36 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
menzilli bir silah oluturuyordu. Artk insan, avn ya da dmann
onlardan uzak bir mesafede durarak vurabiliyor, eer ilk at hede-
fe ulamazsa, yalnzca ikinci bir ok atmak zahmetine katlanyordu.
Yayn bulunuu, insann, doa glerine kar savamn nemli bir
ekilde kolaylatrd. Toplumsal faaliyetlerde avn nemi, birdenbi-
re artt. Yayn ortaya k, insanlara, yaamak iin her eyi, yemek
iin et, giysi iin hayvan postu, deri, silah ve aletler iin hammadde
(boynuz ve kemik) salyordu.
Kemikten olta ineleri, zpknlar ve ilk kabataslak alar gibi
yeni bululardan yararlanlan balk avclnn nemi de ayn lde
artt.
Yeni aletlerin kullanlmas, emek retkenliini hissedilir l-
de artrd. Artk insan her seferinde, ilk azda tketimi iin kendisi-
ne gerekli olandan biraz daha fazlasn retmeye balyor. Avclk ya
da balklk ii uygun gittii zaman, ganimetinin bir ksmn, kt
gnleri dnerek bir kenara koyabiliyor. Toprak mlein ve aa
kpn bulunuu, besinlerin daha uzun zaman saklanmas ve piiril-
mesi olanan salyordu. Besinlerin piirilmesi, onlar, organizma
tarafndan daha kolay zmlenebilir hale getiriyor ve insanln be-
sin kaynaklarn nemli bir ekilde geniletiyordu.
Btn bunlarn yardmyla, insanlar, ayn barnakta, daha uzun
zaman kalabiliyorlard. Onun iin, aatan, geici olmayan konut-
lar, evler yapmaya baladlar. nsanlk, yava yava, yerleik yaama
gemek zere, gebe yaamn terkediyordu.
Bitki Yetitirilmesi
lkel, Kleci 37
ve Feodal Toplum
urayorlard. Sonra, yava yava, bitki toplamaktan bitki ekimine
getiler. En iyi bitkilerin tohumlarm seip ayrarak, ektikleri topra
kabartp yumuatarak ve baz durumlarda aprazlamaya bavurarak,
bitki trlerini gelitirmeyi baaryorlard. Bitki toplamaktan, ilkel de
olsa, bitki yetitirilmesine gei, ancak, topran ilenmesi iin zel
olarak uyarlanm aletler (ucu inceltilmi ve atete sertletirilmi
sopa ve apalar) ve ayn zamanda uzun yllarn bitki toplama de-
neyimi sayesinde olmutur.
Topran ilenmesi, kadnlar, teki bitki trlerinin saldrsna
baaryla karkoyan dary ekmeye baladklar zaman, kendini g-
sterdi. lk yetitirilen bitkiler arasnda arpa, avdar, has buday da
yer alyordu. nsanlar, kabartlp yumuatlm topraklar zerinde
bitkilerin daha iyi gelitiklerine dikkat ederek, topra zenle
ilemeye baladlar; nce ucu sivriltilmi basit sopalarla, sonra zel
bir aletle, uzun bir sap ile ucundaki keskin bir ta kopuntusundan
oluturulan apayla altlar. rn bimek iin, aa sapl, ak-
mak tandan, ok keskin azl oraklar kullanlyordu. Daha sonra,
(zellikle Mezopotamyada, randa, Orta Asyann gneyinde, So-
vyet topraklar zerinde Dinyester, Gney Bug ve Dinyeper havzasn-
da) bitki yetitirilmesi, kabilelerin ounluunun balca geim arac
haline geldi.
lkel topluluk dneminde, daha o zaman, insan, bugn [sayfa
40] bilinen tarm bitkilerinin hemen hemen hepsinden yararlanyor-
du. En eski zamanlardan beri bitki toplamakta olan Amerika Hintli-
leri, tarm ekonomisine getikten sonra, msr ve patates tarm gibi
ok byk nemi olan tarmlar yarattlar.
Bitki yetitirilmesine gei, insanlarn doaya olan baml-
ln azaltt; nk, emek retkenliinin daha yksek oluu, yiye-
cek yedekleri oluturulmasna olanak salyordu. Tarmm ortaya
k ile insann eylem alan olduka geniledi. nsan yeni alkan-
lklar kazanyor, deneyimini zenginletiriyor, doa yasalarn daha
iyi tanmay reniyor ve o zamana kadar bilinmeyen yeni aletler
buluyor.
Hayvan Yetitirme
38 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
evresi kapal bir yere doru srmekten ibaret olan bir srek av
ynteminin gelimesinden alr.
Bu ekilde yakalanan hayvanlar hemen ldrlmyor, ama
et iin hazr yedek olarak saklanyordu. Balangta, hayvanlar, an-
cak ksa bir sre saklanyordu; ama daha sonra, ala kapama sre-
si, hayvanlarn tutsaklk halinde de oalmaya balamalarna dein
uzatld.
Hayvan yetitirme, insanln evriminde byk bir rol oynad;
nk av iin pek elverili olmayan mevsimlerde de, et elde etme
olana salyordu. Asya, Afrika ve Avrupann ilk obanlar, hayvan-
larn yalnz et, st, post ve yn kaynandan ibaret gryorlard.
nsan tarafndan evcilletirilen ilk hayvan, kpek oldu. M 6. il 5.
binyllarnda, inekler, koyunlar, keiler ve domuzlar evcilletirilmiti.
Bu ada, Msrda, n-Asyada ve Orta-Asyada, Hindistanda, inde
ve Avrupada evcil hayvanlar yetitiriliyordu. Daha sonra, rengeyii
ve Amerikada lama evcilletirildi.
Derece derece tarma ve hayvan yetitiriciliine geen [sayfa
41] kabileler yannda, tek uralar avclk ve bitki devirme olan
baka kabileler de vard. Bunlar, yaamn zellikle ok etin olduu
en ksr lkelerde, yani Kuzey Amerikann byk ksmnda,
Hindistann gney blgelerinde, Afrikada, in-Hindinde vb.
yayordu. Btn bu elverisiz doal koullara karn, retici gler
ilerlemekten geri kalmad. Yaylar, oklar, Avustralyada at silah
olarak kullanlan boomerang denei gelitiriliyordu; av iin her
eit mekanik tuzaklar bulunuyor, hayvan postlarnn, boynuz ve
kemiklerin ilenmesinde gelitirilmi yntemler ortaya konuyordu.
nsanlar, birok yararl bitkileri tanmay renmilerdi ve bun-
lar, gerek besleyici nitelikleri, gerek tbb zellikleri iin topluyorlar-
d. Baz bitkilerin liflerinden iplik ve ip ryorlar, bunlardan da alar,
kaba kumalar, torbalar yapyorlard.
Avc kabileleri ve bitki toplayan kabileler, byk lde, dai-
ma doa glerinin oyunlar karsnda gsz kalyorlard. Ama
onlar da, kendi yeni aletlerinden, deneyimlerinden ve alma
alkanlklarndan yava yava yararlandklar gibi, komu kabilele-
rin deneyim, teknik ve bulularndan da yararlanarak, daha ilerlemi
ekonomi biimlerine geiyorlard.
lkel, Kleci 39
ve Feodal Toplum
2. LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASINDA
RETM LKLER
40 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
(ekilebilen topraklar, av alanlar, barnaklar, tekneler vb.) zerinde,
ortak mlkiyetin devamn zorunlu [sayfa 43] klyordu. Ev ekonomisi,
toplumsal zelliini, ayn ekilde koruyordu:
baz evlerde yzlerce kii olmak zere, daima, ortak barnakta
oturuluyordu.
Ama, insanlar arasndaki boy, g vb. gibi bireysel farkllklar
yznden, baz i avadanlklar zorunlu olarak, baz kiilerin kiisel
kullanmlar iin ayrld. Bununla birlikte, balca retim aralar,
daima topluluun ortak mlkiyeti olarak kalyordu.
Sanatn Balamas
lkel, Kleci 41
ve Feodal Toplum
bu, zellikle ellerinin altnda bulunan kabataslak aletlerle daha da
gt. Plastik yntemlerle kendilerini kuatan dnyadaki nesnele-
rin benzerlerini yaratabilmeleri iin, almann, insanlarn rgenler-
ini (zellikle yksek bir yetkinlik derecesine ulaan ellerin)
inceltmesini ve avadanlklarn ok iyilemesini beklemek gerekir.
Baz kaya ve talarn girintili kntl kenar izgileri, tarih-
ncesi sanatlara, hayvanlarn siluetlerini anmsatyordu ve bunlar
yontarak ve boyayarak, bu benzerlii daha da glendirmeye al-
yorlard. Daha sonra, insan siluetleri, hatta maara duvarlarna, ka-
yalarn yzeylerine, yaamlarndaki btn bu oluntuyu (pisode)
anlatan komposizyonlar izmeye balyorlar; bazan da bu ematik
desenleri maden renklerle canlandryorlard. Bu kompozisyonlar,
yabanl hayvanlar, av sahnelerini, ksaca insann yaamnda karla-
t ve belleinde kalan her eyi, ok gereki bir biimde betimli-
yorlard. Yaptlarn konusu gibi yapl biimleri de, toplumsal yaam
tarafndan koullandrlyordu, bir baka deyile, tablolar, doal ev-
renin, insan tarafndan ne lde kavranldn yanstyordu.
Demek ki, sanat, bylece, balangcndan beri, evredeki
sahnelerin ve nesnelerin zel bir biimde benzerinin yaplmasn-
dan baka bir ey olmad.
lkel topluluk dzeni tam alp gelime andayken, insan,
nesnelerin ve doa olaylarnn vb. d zelliklerini azok doru bir
biimde betimlemek yeteneine ulamt. Ama onun bilgilerinin
hepsi yzeyseldi; henz nesnelerin ve grnglerin derin anlamn,
birbirleriyle balantlarn, karlkl etkilerini anlayamyordu. [sayfa 45]
42 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
ki clz bilgisi, onu, kendi kavraynn dnda, gereksiz, imgesel
glerin doa olaylarn ynettiini dnmeye yneltiyordu. Bu
ekilde ortaya kan dinsel fikirler, bu gszlk duygusundan ileri
geliyordu ve beyinde, insanln yaamn dzenleyen tamamen ger-
ek olan grnglerin bozulmu, yanl ve imgesel bir yanssn
oluturuyordu.
Arkeolojik aratrmalarn kantlad gibi, dinsel betimleme-
ler ancak 50 ya da 40 bin yldan beri vardr. nsan, ok kez, kzgn
yrtc hayvanlarn kaba kuvvetine kar koyamad ve kendi yaam,
avdaki talihine bal olduu iin, yabanl hayvanlara doast nite-
likler, zellikler yaktrmaya koyuldu. Hayvanlarla kendisinin ortak
atalardan geldiini, hayvann, kendisine etini feda ederek, kendisini
yaattn dnyordu. Yaam ve lm aklayamayan tarih-
ncesi insan, hayvanlarn kemikleri sakland takdirde, baz by-
lerle onlara yeniden canllk verebileceini dnyordu.
Klann atalarn ve koruyucu ruhlarn baz hayvanlarda gr-
me olay, totemizm adn ald. Daha sonra insanlar, yalnzca hayv-
anlar deil, otlar, aalar da, totem, yani [sayfa 46] klanlarnn atalar
ve koruyucular olarak almaya baladlar. nsan, yaamn daha iyi
gven altna almak, kendini yabanl hayvanlardan korumak, avda
talihli ve mutlu olabilmek iin, kendi yaratt totemin yardmn
salamay, bsbtn zorunlu bir ey sayyordu. Dua ederek, yakara-
rak, sungularda bulunarak, totemi vglere boarak, gnln al-
maya alyordu. Yava yava, toteme bu smlar, av bys ya
da gzbacl denen ok kesin olarak belirlenmi bir ayin usulne
gre yaplmaya baland.
Dinin en yaygn biimlerinden biri animizmdi, yani madd
olmayan doast bir erk ve yetiye sahip glere (iyi ve kt ruhla-
ra, eytanlara, tanrlara vb.) inanmakt. Bu inan, kkenlerini, insa-
nn, madd olmayan bir varlk yaktrd, ama ayn zamanda da,
insanlara zg yetiler ve aklanamaz bir g ykleyerek, bir bak-
ma kendi kavray iine ektii doa olaylarnn gerek ayrdedici
zelliini kavrayamamasndan almaktadr. Bylece, gkgrlts,
frtna, orman, rmak, doast varlklar biiminde (naiade eme
ve sular tanrlar; sylvain orman ve tarlalar tanrlar) temsil edil-
mekteydiler. lmn ve yaamn ruhsal ilkesine inanmak da, ani-
mizmden gelmektedir.
Doast inan, her eit muskacl ve bycl ortaya
lkel, Kleci 43
ve Feodal Toplum
kard ve yayd. Balangta, savalarn danslar, savalarn sava-
m igdlerini yapay olarak kkrtmak, harekete geirmekten
baka bir ama gtmyordu; ama zamanla, etkilerini artrmaya y-
neltilmi birok ayinle apraklatrlan bu danslara, byl bir deer
yklenildi. Balangta, sevilen varln ilgisini kendi zerine ek-
mekten baka bir ey olmayan ak konusundaki byler, zamanla
gizemli bir anlam kazandlar. Ensonu, tbb byclk de, etkinlik-
leri tartma gtrmeyen kan alma, tedavi edici menkular (halanm
bitki sular) kullanm vb. gibi uygulamalardan ileri gelmektedir.
Ama by, eer derinliinde, insann ruhlar yardmna [sayfa
47] arma gcne iman idiyse; fetiizm, bsbtn farkl bir din bi-
imiydi. Fetiizm, madd nesnelere, doast bir g yaktrmaktan
ibarettir. Demek oluyor ki, bu nesneler, insan zerinde bir etkiye
sahip saylyorlard, u halde onlara tapmak gerekiyordu. nsanlarn
nasl ve niin doup ldklerini anlayamayan Avustralyallar ve baka
halklar, yaamn gizeminin kk akl talar ya da tahta paralar
iinde gizlendiini ve bunlarn paralanmasnn, insann hemen l-
mesine neden olduunu kabul ediyorlard.
lm kendi kendilerine aklayamayan insanlar, lm
karsnda boinanlardan gelme bir dehet duyuyorlard; bu duygu,
yaarken topluluun sradan yelerinin kendilerinden korkmu ol-
duklar byk savalar, efler vb. gibi llerin kiilii zerine ak-
tarld. Ynn hayalgc, bu kiilerin bedenlerine, giderek imgelerine
bile doast bir g yklyorlard. Daha sonra llerin ruhlarnn
oturduklar bir teki dnya fikri ortaya kt. Doast glerin kay-
ralarn kazanmak istei, tanrlara sunulan kurbanlar, madd arma-
anlar deti ile ifade edildi.
Grlyor ki, ilk dinsel betimlemeler, insann doa karsnda
duyduu gszlk duygusundan dodu. Dinler, bu gszlk kom-
pleksini srdrmeye yardm ettiler; nk dinler, dnyann bilimsel
olarak tannmasn engelliyorlar, insan, doa grnglerinin gerek
inceleniinden uzaklatryorlar, bylece insann gelimesini engel-
liyorlard. [sayfa 48]
44 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
BENC BLM
LKEL TOPLULUUN PARALANIP DAILMASI
lkel, Kleci 45
ve Feodal Toplum
eritme, dkme yntemleri uygulanmaya baland zaman, maden-
lerin kullanlmas daha da artt. nsan, alamlar (zellikle bakr ve
kalay alamn) rendi. Balangta, madenler, ok az ve dk
nitelikteydi, ayrca daha uzun bir zaman, insanlar, ta avadanlklar-
dan tamamyla vazgeemediler.
Bakr, tun, daha sonra demirden aletlerin yardmyla insan,
ta, tahtay, kemii ve boynuzu ileme sanatn yetkinletirdi; imdi
artk madensel apalar, oraklar, baka aletler ve kapkacak yapyor-
du. Ayn aa doru aatan byk evler yaplmaya da baland.
nsan, benzetmeye dayanan ilkel mekanizmalar, ellerinin
yerine koymay denedi. Bylelikle mleki tornas (kr) ve ilkel
dokuma tezgh icat edilmi oldu. Bu ilk mekanizmalar, yalnz re-
tilen maddelerin niteliklerini iyiletirmekle kalmad, insan emeinin
retkenliini de byk lde artrd.
46 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
besinleri bakmndan zengin balk ve ls brakyordu. Ayn tarla,
arka arkaya birka mevsim ekilebiliyordu. iftilerin yapacaklar
ey, yalnzca, sulama kanallar amakt; nehirlerin kabarmas s-
rasnda biriken su, kurak mevsimde, bu kanallarla, tarlalara geliyor-
du. Daha az verimli lkelerde, insan, sk sk tarla deitirmek zorunda
kalyordu. Ormandan tarla ayor, aalardan kalan otuklar, kkleri
temizliyor ve sonunda topra ekime hazrlyordu. Bu blgelerde,
tarlalar, ancak verimliliklerini koruduklar birka yl boyunca kulla-
nlabiliyordu. Topran verimden dmesi, iftileri, baka toprakla-
ra gemeye zorluyordu. Terkedilen tarlalar, yllar boyunca yeniden
ormanla kaplanncaya dein, malaz (srlmemi, ot brm Tar-
la) halinde kalyordu. Bu tarm sistemine, yaklarak yanm orman-
da gezici tarm denir. Dnyann pek ok blgesine yaylm bir
sistemdi. Sulu tarm ya da yaklarak alm orman tarlasnda gezici
tarm, madenden aletleri gerektiriyordu. Balca alet, nce tatan,
sonra madenden yaplm apayd. Bu yzden, bu an tarmna,
ok kez, apal tarm denir. Uygun blgelerde, tarm, gitgide ok
gelimi bir dzeye ulat ve insanlarn balca ura oldu.[sayfa 51]
Hayvanclkta lerleme
lkel, Kleci 47
ve Feodal Toplum
krlarn terkederek daha iyi alanlar aramak zere yola kan oban
kabilelerin glerinin kkeninde, bu olay vard. Bazan oban ka-
bileler, byk nehirler havzasna yerleiyor, ya tarma geerek ya
da tarmla hayvancl birletirerek yerli halk ile kanyorlard. Baka
yerlerde bunun tersi bir srece raslanyordu: tarmclar, hayvan
yetitiricisi haline geiyordu. Bu durum, oban klan ve kabileleri ile
tarm klan ve kabileleri arasnda ilikiler kurulmasnda byk bir rol
oynad, ama hayvan yetitirici kabilelerin, klan topluluu ynndan
ayrlmas genel olarak durmad.
Tarmn ve hayvancln gelimesi, insanlk tarihinde byk
bir ilerlemeydi. Zorlu bir aba srdrerek insanlar, [sayfa 52] yeni bitki
trlerini ayrp seme ve kendilerine yeni hayvanlarn hizmetlerini
salama durumuna geldiler. imdi artk madd mallar ok miktar-
da elde ediyorlard. lkel topluluklarn emek retkenlii, ayn za-
manda, toplumun ileriye doru genel gidiini belirleyerek, hzl bir
tempoya ulayordu.
lk Toplumsal blm
48 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
karasaban gibi yeni aletlerin bulunuuna ve yaylmasna olanak sala-
d. eki hayvanlarnn ve yeni avadanlklarn kullanlmas, topran
retkenliini daha da artrd.
Demek ki, bylece, toplumun retici glerinin yetkinleme-
sinin [sayfa 53] ortaya kard ilk toplumsal iblm, retimin ve
emein retkenliinin genel ilerleyiine yardmc oldu.
lkel, Kleci 49
ve Feodal Toplum
ler, madenlerin eritilmesi, madensel eyann yapm, mlekilik
ve dokumaclk oldu.
Emein retkenliinin ykselmesi, bylece, ikinci toplumsal
iblmne gtrd.
retici glerin gelimesi, dolaysz tketim mallarnn reti-
mine, dorudan doruya katlmasa da, gene de toplum bakmn-
dan daha az gerekli olmayan bir ii grenler de dahil olmak zere,
topluluun btn yelerinin gereksinmelerini karlayabilmek ola-
nan salad zaman, ancak o zaman, bu olay, yani ikinci toplum-
sal iblm gerekleebildi.
Deiimin Ortaya k
50 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
imler daha dzenli olduu lde, metalarn deiimi, yani alm-
satm ortaya kt. Bylece, genel edeer bir karlk kurulmaya,
yani btn nesneler, seilen bir meta ile deiilmeye baland. Bu
meta, blgelere gre deiiyordu: baz blgelerde koyun, baz bl-
gelerde tuz, baz blgelerde krk. Daha sonra, deiim iin genel
edeer olarak tek bir meta kabul edildi: para ortaya kt. eitli
madenler, az bulunur hayvan kabuklar vb., para iini grdler.
Deiim, retici glerin ilerlemesiyle birlikte, giderek daha
dzenli hale geliyordu; retime sk skya balyd ve retimin gl
bir biimde ilerlemesini etkiliyordu.
Ataerkillik
lkel, Kleci 51
ve Feodal Toplum
toplumsal yaamnda birinci rol oynamaya balyor.
Ataerkillie dayanan toplumun balang dneminde, her
klan, tamamyla anaerkil dzende olduu gibi, oturduu ve avlan-
ma, tarm, hayvan yetitirme iin kulland topraklarn ortaklaa
mlkiyetine sahipti. Klann btn yeleri eit haklara sahipti ve
anlamazlklar, klan genel meclisi toplantlarnda sonuca balanyor-
du. Klan bakan, aralarnda eit olan ergin erkek ve kadnlar tara-
fndan seiliyordu. Bakann elinde hibir bask arac bulunmuyordu,
iktidar, daha ok manevi bir iktidard. Bakan, yeteneklerini, sayg-
nln ve deneyimini kabul ettirdii lde, klan, onun grlerini
hesaba katyor ve kararlarna boyuneiyordu. Sava zamannda, klan,
kendisine asker bir ef seiyordu, ki bu efin gc ve yetkisi de,
ayn ekilde, saygnlna ve deneyimine dayanyordu. Asker ef,
klann btn glerini rgtlendirip dzene koymal ve dmana
kar yneltmeliydi. Dmanln bitip savan kesilmesi, ayn za-
manda, efin yetkesinin de son bulduunu gsteriyordu. Bu dzen
biimi, klan demokrasisi yani topluluun kamu yararna btn ye-
leri tarafndan ynetilmesi adn alr. [sayfa 57]
Art-rnn Ortaya ks
52 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
hale gelmesi ile birlikte, toplumun ilerleme yolu alm oldu.
imdi, artk, gerek topluluun tmnn, gerek tek tek ye-
lerinin emek retkenlikleri ve retici gleri, geim aralarnn elde
edilmesi iin byk topluluklar halinde bir araya toplanmalarn ge-
rektirmiyordu.
Kalabalk ortaklk birliinin bozulup dalmasn abuklatran
baka bir olgu da, retici glerdeki ilerlemenin, retim aralarnn
ve aletlerinin zellemesi yolunu izlemi ve bunlar bireyselletirmi
olmasdr. Bundan sonra, almalarn byk ksm, artk ok say-
da el emei gerektirmiyordu. Klan yeleri, eitli ilerle urayorlard
ve dolaysyla, emein retkenlii, retimin btn kesimlerinde ayn
deildi: baz reticiler, tekilerden daha iyi sonu alyorlard. Bunun
iindir ki, topluluun u ya da bu yesinin emei, birbirinden farkl
olarak deerlendiriliyordu. Ayn ekilde, herbir yenin rol de, artk,
tekinin ayn deildi. [sayfa 58]
O andan balayarak, toplulukta, eskiden geerli olan ve toplu-
luk yelerinin herbirinin mal paynn eitlii ilkesini karlayan, r-
nn eit olarak letirilmesi, artk retici glerin ilerlemesinin
gereklerine uygun dmyordu. Bunun iin, toplulua en yararl
olan, tekilerden daha byk bir pay alarak, letirmede deiiklikler
yapld grlyor.
u halde, eit letirme ilkesi sarslm bulunuyordu, ama ilk
zamanlarda bu sistem, temelde, gene de tutundu; nk, balca
rnler, eit paylar halinde datlyordu, ancak art-rnn
letirilmesi, yaplan iin miktar ve deerine gre gerekletiriliyordu.
Emek rnlerinin letirilmesini etkileyen deiiklikler, ileri-
ci nitelikte pek nemli sonular verdi; nk, en nemli ve en yeni
ekonomik kesimleri uyarp hzlandrdlar, aletlerin ve tekniklerin
yetkinlemesini kolaylatrdlar ve bununla toplumun ilerlemesine
katkda bulundular.
lkel, Kleci 53
ve Feodal Toplum
her ilemi iyi bir ekilde yrtmek iin birok kiinin abalarnn
birletirilmesini gerektirmiyordu. Elbirlii ile ortaklaa almann
ekonomik temeli gitgide kayboluyordu. Yeni avadanlklarla btn
yelerin abalarnn zamandal, yani ayn zamanda hep birden
ie koyulma, artk gerekli deildi. Hatta ortaklaa alma, retici
glerin ulatklar dzeyle eliki haline geldi; nk, ortaklaa
alma, yeni avadanlklarn kullanlmasn snrlandryor ve insan-
larn modas gemi aletlerin yardm ile geleneksel ortaklaa
almalarn gerektiriyordu. [sayfa 59]
Bylece, toplumun retici glerindeki ilerleme yznden,
bu gler ile retim ilikileri arasndaki denge bozuldu. Ortaklaaclk
ve retim aralarnn ortak mlkiyeti ile nitelendirilen eski retim
ilikileri, retici glerin ilerlemesine kar yava yava bir engel
haline geliyordu ve bunun iin de, kanlmaz bir biimde, yerini
yeni retim ilikilerine brakmalyd.
Ataerkil Aile
54 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
retmeye balyorlar. zel mlkiyet, ilkin, sr hayvanlarna, ev
ilerinde kullanlan avadanlk ve kapkacaa ve baz aletlere ve kiisel
emek aralarna kadar uzanyor. [sayfa 60]
Toprak ortaklna dayanan topluluk, gelecekteki dalnn
tohumlarn kendi iinde tayordu. Toprak, ortak mlkiyet olarak
kald halde, ailenin konutu, ailenin zel mlk haline geliyor. De-
mek ki, zel mlkiyetin genilemesi, ancak ortak mallarn zararna
olanakl olabilirdi.
zel mlkiyetin geliiyle birlikte, ailenin mallar miras yoluy-
la ana-babadan ocuklara geiyor, bu da topluluun eskiden eit
olan yeleri arasndaki servet eitsizliim derinletiriyor.
te yandan, zel mlkiyetin yerlemesi de, yeni bir deiim
tipi yaratyor: topluluun kendi iinde, topluluu oluturan eitli
aileler arasnda deiim.
Demek ki, ilkel topluluun yeleri, geimleri iin gerekli btn
servetleri ortaklaa rettikleri srece, zel mlkiyet olanakszd. Ama
retici glerin ilerlemesi ile birlikte, iblm, topluluun birliini
paralad ve topluluun yeleri, pazarda, deiime konulmu mad-
deleri ayr ayr retmeye baladklar zaman, yeni bir kurumun, zel
mlkiyetin ortaya kt grld.
Komuluk ilikilerine dayanan topluluk, ortaklaa mlkiyet-
ten, zel mlkiyete dayal baka bir toplum dzenine geiin geici
bir forml idi.
Kleliin Ortaya k
lkel, Kleci 55
ve Feodal Toplum
rnleri kendine maledebiliyordu, yani bir baka deyile, tutsan
emeini smrebiliyordu. Onun iin, artk sava tutsaklar ldrl-
mediler, kle haline, yani haklardan yoksun hale ve art-rn sala-
dklar sre ve lde, topluluun kendilerine hogr gsterdii
emekiler kategorisi haline getirildiler. Klenin almas, efendisi-
ne artk yarar salamaz hale geldii anda, efendisi, onu, ldrmek-
te serbestti.
Emein art-rn salad, ama bunu dorudan reticinin
bedensel ve manev tam knts pahasna salad o ada,
klelik olaan bir olguydu.
Demek ki, bylece, ilkel topluluun dier temel ilkelerinden
biri, yani topluluun btn yelerinin ortaklaa ve kardeesine
almalar, hkmsz (kadk) bir hale geliyor. zgr reticilerin
yannda, almas, kendi zgereksinmelerini karlamay deil,
bakasnn yararna bir art-rn yaratmay amalayan bir kle
emeinin ortaya kt grlyor. Klelerin emei, bir zenginlik
kayna haline geliyor.
Balangta, kleler, toplulua ya da ataerkil aileye aittiler.
Ama zamanla, ileri gelenler, hem topluluun teki mallarn, hem
de klelerini ele geiriyorlar ve kleler, reislerin ve klan aristokra-
sisinin teki temsilcilerinin zel mlk haline geliyor. Kle emeinin
smrlmesi, bu zmreyi zenginletiriyor ve iktidarlarn daha g-
lendiriyor.
Kleliin kurumlamas, insann insan tarafndan smrl-
d yeni bir tarih an balatt. Bu, retici glerin ilerlemesi iin
zorunlu ve tamamyla olaan bir olgu oldu.
Ayn zamanda, retim alet ve aralarna da sahip bulunan
efendiler iin, klelerin emeinin madd mallar yaratmas [sayfa 62]
yannda, toplumda, bir baka madd mallar yaratma kayna daha
vard. Bu, topluluun sradan yelerinin emeiydi, sahip bulunduklar
ilkel retim alet ve aralar ile kk zel ekonomilerini retken
klan iftiler, obanlar ve kk zanaatlarn emeiydi.
56 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
deiikliklere gre ortaya kan gruba blnmeye balyor.
Bu gruplar, en bata, her eit mlkiyetten yoksun ve kendi-
leri efendilerinin mal olan kleler, sonra, retim alet ve aralarn
ellerinde bulundurduklar gibi ayn zamanda emeklerini smrdkle-
ri klelerin de sahibi olan efendiler, ensonu, retim alet ve arala-
rnn zel mlkiyetine sahip bulunan ve kendi kk iletmelerinde
retim yapan topluluun zgr yeleri. Zamanla, bu kk mlk
sahiplerinin byk ounluunun ekonomileri yklyor ve kendileri
de kle haline geliyordu; ok kk bir blm ise, tersine,
zenginleiyor ve kendileri de efendi ve kle smrcs durumu-
na geiyorlard. Ama kk mlk sahipleri, topluluklarn iinde, her
zaman bulunuyorlard.
Artk, retici glerin ilerlemesi, en kesin ve en son nokta-
snda, retim ilikilerinin nitelii sorununa, retim alet ve arala-
rnn kimin elinde bulunduu sorununa gelip dayanyordu. Ve ite
toplum, insanlk tarihinde, ilk kez, retim alet ve aralarna sahip
olanlar ile retim aralarna sahip olmayanlara gre, snflara bln-
d.
te yandan, zel mlkiyet ve servet eitsizlii de, toplum
yelerinin haklar ve buna dayanan ykmllkleri zerinde
deiiklikler yapt. Tarmc topluluklarn btn ilerinin ynetimi,
gerekte, ileri gelenleri eline geiyordu. [sayfa 63]
Yava yava zenginler ve nfuzlu kimseler, topluluun silahl
glerini de ellerine geirdiler ve onlar, topluluun yararndan ok
kendi kiisel amalar iin, yeni zenginliklere elkoymak ve en bata
yeni kleler, yani madd deer reticileri ele geirmek iin kullan-
dlar. Servet eitsizliinin sonucunda, hukuksal eitsizlik ortaya kt.
lkel topluluk dzeni, son nefesini veriyordu. Topluluun z-
gr yelerinin emei, artk toplum zenginliklerinin balca kayna
deildi ve toplum, gelimesinin yeni bir aamasna giriyordu. Yeni
toplumsal ve ekonomik ilikiler kurulup yerlemeye balyordu. [say-
fa 64]
lkel, Kleci 57
ve Feodal Toplum
KNC KISIM
KLEC TOPLUM
BRNC BLM
ASYA VE AFRKANIN KLEC TOPLUMLARI
58 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Kleci toplumlar, insanlk tarihinde, ilkin Asyada ve Afrikada
ortaya ktlar. Kleliin bu ktalar zerindeki evrimini inceleyerek,
bir yandan klelik ilikilerinin oluumuna nderlik eden genel ya-
salar gnna karabilir, te yandan da Asya ve Afrika lkelerine
zg zellikleri ortaya koyabiliriz.
1. TOPLULUA AT KLELK
VE ATAERKL KLELK
lkel, Kleci 59
ve Feodal Toplum
2. DEVLETN ORTAYA IKII
Devletin Grevleri
60 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
btnyle toplumun karlarndan deil, egemen snfn karlarn-
dan kaynaklanan mahkemelerin ortaya kt grlr. Din adamla-
r snf, bu dnemde, devletin ayrlmaz bir parasdr; bu snfn ileri
gelenleri, ynetim aygtyla birlikte bir btn olutururlar, ve gzc-
ler, koruyucular, yazclar, denetiler, eitimciler, tahsildarlar ve
br grevliler, ayn amaca hizmet ederler.
Nfusun akrabalk ilkesine gre blnmesinin yerini, toprak
ilkesine ve ynetim ilkesine dayanan baka bir blnme alr.
Snflar ve Devlet
lkel, Kleci 61
ve Feodal Toplum
asker efin grevlerini de yklenen kabile reisinin kendisi) seili-
yordu. ktidar, babadan oula geiyordu. Byk tapnaklarn rahipleri,
hkmdarn klanndan karlanyordu. Kabileler federasyonu, ka-
bilelerin kendi isteiyle olduu gibi, daha zayf kabilelerin zorla
birletirilmesi ile de oluuyordu. Topraklarn geniletilmesi, fetihler-
le gerekletiriliyordu.
Devlet biimlenmeleri halinde biraraya toplanan kabileler de
yannda, ayr ayr gebe kabileler de varlklarn srdryorlard.
[sayfa 69]
Kleci Despotizm
62 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
rak, birbirlerinden ayrdediliyorlard.
Birok belge (Msr papirsleri, elyazmalar, yaztlar, eski ya-
zarlarn tanklklar, destanlar vb.) kleci despotizmin balca zel-
likleri hakknda bize bir fikir vermektedir. [sayfa 70] Babil Kral
Hammurabinin brakt yasalar, kleci dnyann tmnn toplum
yaam zerinde bir fikir edinme olana verir. Bu yasalar, M 18.
yzylda, byk bir bazalt ta zerine kazlmt. Bu, tandmz ilk
yazl yasadr; ve klelik dzenine, zel mlkiyete ve insann insan
tarafndan smrlmesine yer vermektedir. Hammurabinin Babili,
despotizmin tipik bir dzeniydi, zorbalk rejimiydi. Yksek iktidar;
yasama, yrtme, yarglama ve dinsel yetki, kraln elinde toplanmt.
Hkm srmekte olan ideolojinin en nemli yanlarndan biri, kral-
lk iktidarn ve onu elinde bulunduran putlatrma, ona tapnma
idi; kral, ok kez, tanrlatrlyordu. Kral, lkeyi ynetmek iin,
karmak bir brokratik aygttan yararlanyordu. zel grevliler, mer-
kezi ynetimin eitli kollarn yrtyorlard; tekiler, eitli eyalet-
lerde, genel ynetici olarak hkm sryordu.
lkel, Kleci 63
ve Feodal Toplum
miras konusu oluyorlard. Kle sahiplerinin mlkiyet hakkna kar
kan kimse, ar bir ekilde cezalandrlyordu. Bir klenin aln-
mas ya da kaan bir kleye yataklk edilmesi, lm cezas ile ceza-
landrlyordu. Her kle, kendi sahibini gsteren bir damga tayordu.
Bu damgay silecek olan her zgr kii, ar bir ceza tehdidi altn-
dayd. retim aralarndan yoksun olan kleler, en ilkel haklardan
da yoksundular.
Efendilerin, retim aralar ve kle el emei zerindeki tam
mlkiyetleri, kleci retim ilikilerinin temelini oluturuyordu.
Klelerin srekli fetih savalarndan salanmalarnn yans-
ra, Babil toplumunun kendisi de, klelerin salanabildii nemli
kaynaklardan biriydi. Kleci toplumda, egemen olan kle sahibi
efendilerin mlkiyetinin yansra, kk kyl ve zanaat mlkiyeti
de vard; Babil, bu kural iin, bir istisna deildi. Ama unu da syle-
mek gerekir ki, zgr kyller ve zanaatlar, giderek bamszlkla-
rn yitiriyorlar ve kleleiyorlard. Babilin zgr halk, kendi ara-
larnda, yurttalk haklarndan yararlanan yurttalar ve yurttalk hak-
larnn tmnden yararlanamayan mukenular olarak blnyor-
lard. Yurttalk haklarnn tmnden yararlanan bir yurtta sakat
brakld zaman, sulu da, ayn ekilde sakat braklarak, cezalan-
drlyordu. Bir mukenunun sakatlanmasna neden olan ise, yal-
nzca para cezas dyordu. Hrszlk halinde, mukenu kate-
gorisine giren bir insan, ayn durumda, yurttalk haklarndan yarar-
lanan bir yurttan demek zorunda olduundan birka kat fazla
para cezas dyordu. Yalnz bir klenin alnmas, toplumun teme-
line kar bir suikast saylyor ve lm cezas ile cezalandrlyordu.
[sayfa 72]
Yurttalk haklarndan yararlanan yurttalar da, kendi arala-
rnda zenginler ve yoksullar olarak ayrlyorlard. Yoksullar, yaam-
larn srdrebilmek iin, i avadanlklarn, paray vb. zenginlerden
dn almak zorundaydlar. Borlarn denmemesi halinde, eer
borlu, topraa sahip bulunuyorsa, topra da dahil olmak zere,
mallarna elkonuluyordu. Yoksullaan yurtta, borlar yznden kle
haline geliyordu. Borlu (hemen her zaman ailesi yeleri de), belirli
bir sre iin, biimsel olarak klelemi kabul ediliyordu. Ama ger-
ekte, mr boyunca kle oluyordu. Kendi yurttalarn satnalp, el
emei arayan kle sahiplerine kiralayan yeni bir tip, kle tacirleri
ortaya kyordu.
64 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Kleci Devlette Topluluun Rol
lkel, Kleci 65
ve Feodal Toplum
zgr halk, devlete, gerek ayn olarak (tarm rnleri ve
hayvan), gerek nakit olarak byk miktarda vergi dyordu. Vergi-
ler sayesinde saylar artrlan ve yasalarn zel koruyuculuuna alnan
pek ok saray vard. Hkmdar ve tapmaklar, tutsaklar evi deni-
len zel evlerde yaayan pek ok kleye sahiptiler.
66 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
cu, metalarn genel edeeri ortaya kmt. nceleri, genel edeer
roln, hayvan, krk, deri, fildii vb. gibi en nemli rnler oynuyor-
du. Kleci toplumda, genel edeer rol, madenlere, nce demir
ve bakra, sonra altna ve zellikle gme geiyor. Para, genel
edeer ve dolam arac olarak ortaya kt. Balangta para, ma-
denler gibi kle halinde, sonra da zel olarak baslm para bii-
minde [sayfa 75] kullanld.
Ticaretin gelimesi, retime katlmayan, yalnz deerinin bir
parasn kendilerine malettikleri metalarn deiimi ile uraan ta-
cirlerin douunun nedeni oluyor. Tacirler, lke lke dolayorlar,
bazan ok uzaklara gidiyorlard.
Bylece nc toplumsal iblm gerekleti.
Bat Asyann kleci devletlerinde, Yunanistanda ve inde,
para, sikke biiminde, M 7-6. yzyllarda ortaya kt. inde, para
sikkeleri, kare, bak, kl ya da krek biimindeydi; bazan da
yuvarlak ve ortalar kare biiminde delinmi oluyordu.
retim, ticar bir nitelik kazanyor, yani dorudan tketim-
den ok, deiime ynelmi bulunuyor.
Kentlerin Douu
lkel, Kleci 67
ve Feodal Toplum
76]
M 3. binyla doru Akdenizin dou kylarnn kuzey bl-
mnde yerlemi olan Fenike kleci site-devletleri, hemen hemen
yalnz ticaretle urayorlard. Fenikelilerin, Kk Asya, Kbrs, Gi-
rit, Yunanistan ve ayn zamanda Bat Akdeniz ile ticar ilikileri var-
d. Kk Asyadan gm ve kurun, daha sonra, demir; Kbrstan
bakr vb. ithal ediyorlard.
Eski dnya, Asya ve Afrikann en uzak lkelerini birbirine
balayan ticaret yollar ile kaplanmt.
Baharat Yolu, Kzl Denizi, kuzeye doru, uzunluuna gei-
yordu; bu, Gney Arabistandan ve Akdenizin dou kylarndaki
kentlerden gelen bir kervan yoluydu; bu yoldan, Hindistan ve
Afrikadan salanan buhur, mrrisafi denilen zamk, baharat, altn
ve daha sonra, kle ticareti yaplyordu.
Baka bir kervan yolu, Gney Arabistan Mezopotamyaya
balyordu. Tacirler, Dou Afrikann ticaret eyasn, Arabistan
Afrikadan ayran Bablmendep boazndan geirerek, kuzeye gn-
deriyorlard.
Eski bir kervan yolu, ini, Orta Asya zerinden rana ve
Akdeniz lkelerine balyordu. eitli in metalar madenler, ma-
roken eya, en ok da ipek-, Byk ipek Yolu denilen bu yolla
gnderiliyordu.
Kuanlar Krall anda, Orta Asya da bir ticaret merkezi
idi. Bu lkenin tacirleri inden zellikle cam eya ve mcevherat
tayorlard. Orta Asya, Hindistanla, batda, Akdenizin dou kyla-
rndaki lkelerde, Dou Avrupa ve Roma imparatorluu ile ticaret
ilikilerinde bulunuyordu. Meta-para ilikilerinin ilerlemesi, servet
eitsizliini hzlandryordu. Yaamlarn srdrebilmek iin yoksul-
lar, zenginlerden dn olarak i aletleri, para vb. almak zorunday-
dlar. ok kez, borlu, alacaklnn klesi haline geliyordu. Bylece
kleler ordusu byyordu. Bor verenler gittike zenginleerek,
meslei para biriktirmek ve bu paray tefeci faizleriyle dn ver-
mek olan tefeci haline geliyorlard. [sayfa 77]
68 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
savamnn tarihi haline geldi.
Kleci toplumun btn tarihi, snflar aras kavgalarla, her
eyden nce klelerle efendileri arasndaki atmalarla doludur.
Snf savam, snflarn ekonomik durumlarnn ve kar elikilerinin
kutuplamasnn sonucudur. Snflarn karlarna gelince, bunlar,
belirli bir snfn, belirli bir toplumsal retim sistemindeki durumu
ile belirlenir. Efendilerinin mlk olan, kendileri mlkten yoksun
bulunan, grlmemi bir smrye boyuneen klelerin, kendiler-
ini bu duruma srkleyen retim tarzn ve siyasal rejimi ortadan
kaldrmakta karlar vard; oysa efendiler, tersine, bu retim tarzn
ve siyasal rejimi koruyorlard.
Bylece, her ne kadar devrimci anlaylar snrl idiyse de,
kleler, devrimci bir snf oluturuyorlard.
Silahl isyanlar, antikan, Asya ve Afrika imparatorluklarnda-
ki klelerin snf savamlarnn en gze grnr biimiydi. Bunun
gibi, Msrda, Orta mparatorluun sonuna doru, byk bir halk
ayaklanmas, klelerden baka pek ok zanaat ve mlksz yok-
sul kylnn de katld bir ayaklanma patlak verdi.
Eski inde binlerce isyan kt. En nemli bakaldrma, M
18. yzylda oldu. syana katlanlar, birbirlerini tanmak iin, kalarn
krmzya boyuyorlard; onun iin, ayaklanmaya, krmz kalar ad
verilmiti. syanclar arasnda kleler, ilkel topluluk yeleri, zan-
aatlar, balklar ve kk esnaf vard. Dzenli birliklere kar bir
zafer kazandktan sonra, isyanclar, bakente yrdler ve bakenti
ele geirdiler. Ynetici snf, ancak tm glerini seferber ederek
ayaklanmay bastrabildi.
Eer bakaldrmalar baarszlkla sonulanyorsa, bu, [sayfa 78]
isyana katlanlarn rgtten ve gerekli disiplinden yoksun bulunma-
larndan ileri geliyordu; onlarn gleri dankt ve egemen snfn
iyi silahlanm glerine kar duramazd. Bu ada, insann insan
tarafndan smrsnn ortadan kaldrlmasnn gerek koulu yok-
tu ve olamazd.
Ama yenilgilere karn, ilkel topluluklardan kalma varlklarn
hl srdrmekte olan yelerin, zanaatlarn ve klelerin ayaklan-
malar, byk bir rol oynuyordu; nk bu ayaklanmalar, smr-
nn kaba biimlerine indirilen darbelerdi.
Bu ayaklanmalar, halkn zgrlk savamnn ilk deneyim-
leri oldular; bu savamn temellerini atyorlar ve onun geleneklerini
lkel, Kleci 69
ve Feodal Toplum
glendiriyorlard. Geici baarlar bile, dorudan doruya retici-
lerin durumunda azok bir iyileme ile sonulanyordu, bu da, en
sonunda, retici glerin alp gelimesine yardm ediyordu.
Dinin Rol
70 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
doast glerin ani fkelerinin bir ifadesi olarak dnrken,
giderek su basknlarnn nedenlerini anladlar ve nehirlerin devirli
kabarmalarn ve tamalarn nceden bilebildiler.
Safa (nave) materyalist grler, giderek insanlarn bilin-
cinde kendilerine bir yol ayordu ve hatta ok kez ilk materyalist
retileri douruyordu. rnein, M 2. binylnn ikinci yarsnda
evrenin yaps konusundaki dinsel anlaylar yalanlayan materyalist
grlerin olutuu grlyor. Antika materyalist filozoflar, evre-
nin elerden kurulmu olduunu ne sryorlard. Her ey di-
yorlard, hareket halindedir ve iki kozmik gcn, yani Aydnlk ile
Karanln arasndaki karlkl etki sonucunda durmadan deiir.
Bylece yalnz materyalizmin deil, diyalektiin de ilk filizleri beliri-
yordu. [sayfa 80]
Egemen ideolojinin (efendiler snfnn ideolojisinin) geni
halk ynlar zerindeki etkisini azaltan ikinci nemli etken, emeki-
lerin etin yaantsdr. Sefaletten kurtulu yolu olmad iin, hak-
lardan yoksun olduklar iin, yalnz kleci devlete kar deil,
rahiplere kar da ayaklanyorlard.
Bilim ve Sanatlar
lkel, Kleci 71
ve Feodal Toplum
olarak belirtmek, satlan, satnalnan ya da depo edilen metalarn
nitelik ve niceliklerini kaydetmek vb. gereini duydu. rnein Eski
Msrllar, ideografik yaz ile sessizlerle yaznn (yani yalnz sessiz
harfleri temsil eden iaretlerle yaznn) karm olan hiyeroglifi icat
ettiler.
Alfabetik yaz, ilkin, Fenikeliler tarafndan icat edildi ve kulla-
nld. Bugnk alfabelerimizin ounun ilkrnei [sayfa 81] olan Yunan
ve Elam alfabelerinin temelinde, Fenikelilerin alfabesi vardr.
Mezopotamya halklarnn ideografi ve iviyazs, edebiyatn
alp gelimesine yardmc oldu.
Tarihiler, Babilin Glgam Destanna kar byk bir ilgi
duyarlar. Yiitlik dolu kahraman Glgam, doast, hatta tanrsal
glere karg savam verdi, insann lmszlk hakk uruna
savat.
Eski Asya ve Afrika halklar, dikkat ekici sanat yaptlar, zen-
gin bir ekilde sslenmi seramikler, kemikten, tatan, aatan ve
baka maddelerden heykeller, tapmak duvarlar zerinde ve me-
zarlarn iinde gzalc freskler yarattlar.
Londradaki Britanya Mzesi, Pariste Louvre, Bat Avrupann
ve Kuzey Amerikann birok mzeleri, Asya ve Afrika kltrlerinin,
smrgeciler tarafndan alnm ya da ok ucuz fiyatlarla
satnalnm deerli yaptlarn saklamaktadrlar.
Mezopotamya, Msr, Harzem, Urartu, Hindistan ve in gibi
antik devletlerin mimarl, bize, zengin bir miras brakt: eitli ya-
plar, oranlara uymann klasik rnekleridirler.
Antika Asya ve Afrika halklarnn, retim, bilim, edebiyat,
sanat alannda gerekletirdikleri eyler, zellikle Akdeniz lkeleri
ve hele gnmzn Avrupa devletlerini douran lkelerin kltrleri
zerinde byk etki yaptlar.
Her ne kadar bu evrim, olduka yava olduysa da yeni bir
toplumsal dzende Asya ve Afrika halklar, madd ve manev kl-
trn ncleri oldular. te yandan, Asya ve Afrika halklarnn de-
neyimi, Yunanistann ve Romann kleci toplumlarnda retici
glerin hzla gelimesine katkda bulundu. [sayfa 82]
72 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
ler. Bu dzen esastr, zerinde eitli toplumsal ilikilerin, fikirlerin,
kurumlarn belirip ykseldii temeldir, nk retim tarz, sonunda
toplum yaamnn btn ynlerini belirler. Temel, ilknce toplu-
mun snf bileimine bal olan hukuksal ve siyasal kurumlar, yani
devlet rgtlenmesini, dinsel rgtlenmeleri, siyasal gruplamalar
vb., ksaca, toplumun siyasal styapsn belirler. Sonra, dolayl ola-
rak, o belirli topluma zg olan, toplumun ideolojik styapsn
oluturan her eyi, siyasal, felsef, dinsel, edeb vb. eitli fikirleri
belirler.
Temelin yerini baka bir temelin almas, temeldeki deiiklik-
ler, kendilerine uygun olan styapda, siyasal kurumlarda ve ideo-
lojide, kendilerini gsterirler. Ama her ne kadar temele bal ise de,
styapnn kendisi de, retici gler zerinde bir etki meydana geti-
rir, onlarn yerini baka retici glerin almasn hzlandrabilir ya da
yavalatabilir.
Demek ki, toplumun tm, belirli bir birim, bir retim tarz
ve buna zg bir styap ile tarihsel bir kurulutur, iktisad ve top-
lumsal bir biimlenmedir.
Kleci toplumun temeli, feodal ya da kapitalist toplumda
olduu gibi, uzlamaz karttr; retim aralarnn zel mlkiyet ze-
rine ve egemen snfn, madd deerleri retenleri dorudan doruya
smrmesi temeli zerine kurulmutur. Bylece klelik, iktisad ve
toplumsal biimlenme btn iinde, smrye dayanan uzlamaz
kart bir biimlenmedir.
Eski Msr
lkel, Kleci 73
ve Feodal Toplum
n salad. teki uralar arasnda, balklk ve avcla ok byk
bir rol dyordu. Hayvan yetitirme ise, geni otlaklarn bulunduu
Nil deltasnda zellikle verimliydi.
Msrda ilk iktisad ve toplumsal birimler, kle sahipleri ta-
rafndan acmasz bir biimde smrlen kr topluluklaryd. Daha
sonra tapnaklara ait olan tarm iletmeleri hzla yayldlar. Tpk
Mezopotamyada olduu gibi, kr topluluu kesin olarak snflara
blnerek ve kle sahiplerinin, rahiplerin ve tefecilerin, bu toplu-
luun topraklarna elkoymalar sonunda dalp paralanmaya
balad. Yoksullam zgr kyllerin durumu, klelerin durum-
undan hi de farkl deildi.
Hkmdarln ve tapmaklarn yurtluklarnda olduu kadar,
kle sahiplerine ve yksek grevlilere ait olan byk mlklerde de,
balca el emeini kleler salyordu. Kle says durmadan artyor-
du. Firavunlar, efendiler snfnn yararna yeni kleler, hayvanlar ve
baka zenginlikler elde etmek iin, saysz savalar srdryorlard.
Msr Krall, kle sahipleri iktidarnn salamlatrlmasn
balca grev sayyordu. Ar merkeziyeti bir ynetim sistemi
kurulmutu. Byk zenginlikler, krallk hazinesine akyordu. Sava
ganimetlerinin yannda devlet gelirinin balca kayna, kalabalk
bir grevliler kitlesinin halktan toplad vergilerdi. Mahkemeler de
kle sahiplerinin karlarna hizmet ediyordu. Eyaletlerde, det ol-
duu zere, kralln yarglk grevini de, valiler zerine alyordu.
Yksek yarg, lkenin ynetiminde firavunun balca [sayfa 84] yar-
dmcs idi. Firavunun kendisine gelince, o, ulu, tanrsal yarglama
yetkisinin temsilcisi olarak grlyordu. Firavunlarn, onlarla birlik-
te btn efendiler snfnn anna, halkn ve klelerin abasyla ko-
caman piramitler dikiliyordu.
Devlet yaps, daha sonra, Orta ve Yeni imparatorluklar za-
mannda da hemen hemen olduu gibi kald.
Eski Hindistan
74 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
belirginletike, asker ef raca, giderek kabileye egemen oluyor
ve topluluun ynetim rgtlerini buyruu altna alyor. Kabile ari-
stokrasisi, onun evresinde gruplayor. Daha sonra ynetim rgt-
leri, devlet aygtnn halkalarn olutururken, racann grevleri,
babadan oula gemeye balyor. Ayn zamanda, brahmanlarn du-
rumu da salamlayor. Ksa bir sre nce, basit birer dinsel eli
olanlar, rahiplii ura haline getiriyorlar.
Ama Hindistann despotik devlet, daha sonra ortaya kt;
Moryalar hanedannn krallar olan andragupta ve Azoka tarafn-
dan temelleri atld. Moryalar mparatorluu, M 4. yzylda, kesin
olarak kuruldu.
Klelik, Hindistanda olduka yaygnd, ama baz zellikleri
vard. Baka yerlerde olduu gibi, burada da, kleler, sava tutsak-
lar ve borcunu demeyen borlulardan oluuyordu. zgr yurttalar
da eit deillerdi, iki deil, drt gruba blnyorlard; bu gruptan
varnalar, catilerin (daha sonra ortaya kan kastlarn) ilkrne-
kleri oldular. Kleleenler, her zaman alt-varnalarn temsilcileriydi-
ler, oysa onlarn efendileri st-varnalara ait bulunuyordu. [sayfa 85]
Kleler ayn zamanda devlete ve toplulua da ait olabiliyor-
lard. Kle dvi-pada (iki-ayakl mlk), evcil hayvan ise atu-
pada (drt-ayakl mlk) idi.
Kleler, ileri gelenlerin ve krallarn hesabna, ayrca kamu
yaplarnn yapmnda alyorlard. Bununla birlikte, eski Hin-
distanda, byk toprak mlkiyeti yaygn deildi. Klelerin emein-
den daha ok ev ekonomisinde yararlanlyordu. Demek ki, kleler,
ounluu ile efendilerinin hemerileri olduklarndan, klelik, hafif
ataerkil izler tamaktayd. Kleler arasnda kadnlar ar basyordu.
Onlarn ocuklar da, ayn ekilde, efendinin mlk saylyordu.
Klelik ilikilerinin zayf gelimesi, zgr nfusun ekonomik
ve toplumsal rgtlenme biimi olan Hint kr topluluunun zel
dengesi ile aklanyordu. Sulama sistemini srdrmek ve geni
cangl alanlarn deerlendirme gereksinmesi, abalarnn birletiril-
mesini zorunlu klyordu. Topluluk yeleri, ayn anda tarma ve zan-
aatla atlyorlard. Bylelikle topluluk, yalnz bana kalmaya
mahkm oluyordu, lke iindeki ekonomik ilikilerin gelimesi de
gecikmi bulunuyordu.
Toprak, en yetkili kurum olan devlete ait bulunuyordu. Bu
mlkiyet biimi, ileri gelenlerin yalnzca kleleri snrsz olarak smr-
lkel, Kleci 75
ve Feodal Toplum
melerine deil, vergiler araclyla zgr yurttalar soymalarna da
izin veriyordu. Geni ve karmak bir devlet aygt, ileri gelenlerin
karlarn savunuyordu.
Asya ve Afrikann teki devletlerinde olduu gibi, Hint des-
potizminin ayrdedici zellii, krallk iktidarnn tanrlatrlmasdr.
Kral, tanrnn yeryzndeki temsilcisi idi. Rahipler topluluu, bu
inan, srdrmekle ykmlydler. Hindistanda, bu dnemde,
eski kleci toplumun dini olan brahmanlk, yerini, yava yava yeni
bir dinsel akm olan budizme brakt. [sayfa 86]
Budizm de, snfl toplumlardaki btn teki dinler gibi, ezi-
lenleri manen silahszlandrmak ve egemen olan smrcler sn-
fnn durumunu salamlatrmakla ykmlyd.
Eski in
76 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
da ve Ermenistan yaylas zerinde pek nemli olmayan birok kleci
devlet ortaya kt. Bunlar arasnda, M 9. ve 8. yzyllarda byk
bir gelimeye ulam olan Urartu devletini belirtelim. Asurlu fatih-
lere kar savamda Urartu, antikan en eski, en nemli devletle-
rinden biri oldu. [sayfa 87] Urartu devleti, bugnk Transkafkasya Sovyet
Cumhuriyeti topraklarnn bir blmn iine alyordu.
lkel topluluk dzeninin nemli kalntlar ile klelik ilikileri,
Urartuyu niteliyordu. Kleler, zel kiilere ve toplulua ait bulu-
nuyordu. Kle emei, sulamaya dayanan tarmda geni olarak kul-
lanlyordu.
Orta Asyada, zellikle bugnk Sovyet Cumhuriyetleri top-
raklan zerinde, gene M 1. binyln balarnda, kleci devletler
(zellikle Harzem) kuruldu. Bunlar, M 1. yzyln balangcnda,
daha sonra egemenliini Kuzey Hindistana ve Sin-Kianga kadar
genileten gl Kuanlar Kralln oluturdular. Kuanlar Krall,
toplumsal ilikilerin birbirinden farkl olduu blgelerden oluuyordu,
ama yava yava gelimi kleci blgeler egemen duruma getiler.
Ensonu, kleci dzen, kralln btn topraklar zerinde yerleti.
Minallar Krall
lkel, Kleci 77
ve Feodal Toplum
Devletleraras likilerin Kurulmas
78 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
KNC BLM
AMERKANIN KLEC DEVLETLER
lkel, Kleci 79
ve Feodal Toplum
zel nitelii dolaysyla, tarm ile hayvanclk arasndaki iblm,
Amerikada son derece zayf oldu, bazan hi olmad.
Amerikan toplumunun ar gelimesi yle oldu ki, spanyol-
lar, Yeni Dnyada (Avrupallar Amerikay byle adlandrmlard),
ilkel dzeni, kabile federasyonlarn ve kleci despotizmi buldular,
oysa te yandan, kapitalizmin kanl afa Avrupann zerine do-
mak zereydi.
lk federasyonlar arasnda, bugnk ili topraklar zerinde,
drt Arokan {mapuches) kabilesinin birliini belirtelim. Kopolikan
ve Lotaro adl eflerinin ynetiminde glenmi olan bu kabileler
birlii, istilclar iddetli bozgunlara urattlar. spanyollar, Arokan-
larn direniini krmay baaramadlar.
Maya Toplumu
80 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
sahip olmadklarndan Mayalar, avadanlklar, i aletleri, silahlar yap-
mak iin obsidiyen (yanarda cam) denilen, ok sert ve dayankl
doal bir cam kullanyorlard.
Dinsel ayinler ok karmak ve zengindi. ok saydaki ku-
dretli ve korkun tanrlar, durmadan yeni yeni insan kurbanlar isti-
yorlard; bu da, basit iftiler ve kleleri korkutuyor ve onlar bam-
llk altnda tutuyordu. Bununla birlikte, baz bulgular, snf savamnn
zaman zaman kztna inanmamz salyordu.
Bilgilerin birikimi, tarmsal uygarln pratik gereksinmeleri,
matematik, gkbilim, tarih gibi bilimlerin ana izgilerini ortaya -
kard. Mayalar, yirmi saysna dayanan bir sayma sistemi yaratt ve
sfr tanmlamak iin zel bir iaret kullandlar. Maya takviminin bir
yl, dakikas dakikasna hesaplanmt ve bugnk takvimimizden
ok daha byk bir kesinlikteydi. Maya halk, hiyeroglif yazsn icat
etti ve geni lde kulland. Her jatn dnemi (Maya takviminde
genel olarak 20 yla eit olan bir zaman dnemi), zerine geen
dnemin nemli olaylarn anlatan yazlarn kazld, tatan bir du-
var dikiliyordu. Maya kitaplar, akordeon gibi katlanm zel kt-
tan ve uzun eritlerden yaplmt. Bu kitaplarn binlercesi, spanyol
papaz Diego de Landann emri zerine yaklmtr.
Mayalar nemli mimarlk, heykelcilik ve duvar ressaml ant-
lar braktlar.
Maya halknn dalmas, srekli i savalar, spanyol [sayfa 92]
istilclarna, Ykatan ve komu blgeleri ele geirmek, zgn ve
zengin bir uygarl yoketmek frsatn verdi.
Aztekler Devleti
lkel, Kleci 81
ve Feodal Toplum
Meksikann teki halklar olan Olmeklerin, Tolteklerin, Miksteklerin
vb. zengin kltrlerini kendilerine malettiler. Ve hzla, ok ileri bir
uygarlk olan kendi z uygarlklarn yaratabildiler.
Btn iktidar elinde tutan devlet bakan, ok dallanm y-
netim aygtna, orduya ve rahiplere dayanyordu. Srekli savalar
srasnda, Aztekler, pek ok tutsak ele geiriyorlard. Bu tutsaklarn
bir blm tanrlara kurban ediliyor, bir ksm ise kle oluyordu.
Kle alm-satm yannda, bor yznden kleleme de, baka bir
klelik kayna idi. Kleler, en yorucu ileri yapmak zorundaydlar;
ok kez de beden cezalara, lm cezasna arptrlyorlard.
zgr yurttalar, Hindistandaki varnalara ve Babilin btn
yurttalk haklarna sahip olanlar ile boyuneen yurttalar arasn-
daki blnmeye benzeyen birok gruplara ayrlyorlard. Kabilelerin
zgr yeleri, alt gruplardan birini oluturuyorlard. Bunlarn emei-
yle yaratlan rnn ilk nemli bir blmne, devlet tarafndan,
ordunun bakm ve beslenmesi iin elkonuyor ve bu, hkmdarn,
aristokrasinin [sayfa 93] ve rahiplerin zenginlik kaynan oluturuyordu.
Tarm, uygarln temeli oldu. Meksika, zellikle Aztekler,
dnyaya, kakao, kauuk, domates, msr gibi ok deerli bitkileri
verdiler. Ekilebilir topraklardan yoksun olan Aztekler, gl zerinde
yapay adalar yaptlar ve bunlar zerinde yzen baheler, tarm
iletmeleri (plantasyonlar) kurdular. Hayvanclk yaygn deildi.
Zanaatlk ok gelimiti. Kuyumcular, silah yapmclar, ma-
denciler, mlekiler, pek usta zanaatlard. Mzelerde, onlarn
yaptklar nesneler, bugn bile hayranlkla seyredilebilmektedir.
Ticaret, d ticaret de dahil olmak zere, ok parlakt. Altn
tozu ile dolu eitli uzunluklardaki telek saplar, para olarak kullan-
lyordu.
Aztekler, kendi piktografik (resimlerle anlatan) yazlarn ya-
rattlar. Baz kavramlar betimlemek iin, kukusuz, teki halklarn
yazlarndan aldklar hiyeroglif iaretlerini de kullanyorlard.
Aztek sanat, zellikle mimarlk, heykelcilik yaptlar, pikto-
grafik yaz ile yazlan edebiyat yaptlar, yalboya resimler, Aztekle-
rin bakenti Tenotitlann (bugnk Meksikonun) spanyol se-
rvencisi Cortezin askerleri tarafndan barbarca tahrip edilmesi s-
rasnda, hemen hemen tmyle yaklp ykld, yokedildi. Korunabi-
len pek az yapt, Aztek uygarlnn yksek dzeyine tanklk eder.
82 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
iba Devletleri
Tiahuanako
lkel, Kleci 83
ve Feodal Toplum
nomik hcresi olan topluluk yelerinin koullar, klelerinkinden
ok az ayrm gsteriyordu. Topluluk yeleri, [sayfa 95] rnn te
birini nkaya, teki te-birini Gnee, yani rahiplere teslim etmek
zorundaydlar; bundan baka, yerel eflerin geimlerini de sala-
mak zorundaydlar. Bylece ifti emek rnnn te-birinden
azn elinde tutabiliyordu. Topluluklar, sulama sistemlerinin iyi hal-
de tutulmasna gzkulak olmal, onarmalara girimeli, yeni kanallar
amal, madenler iin el emei salamal, yollar yapmal ve onar-
malydlar.
Topluluk yeleri, serbeste yer deitirme hakkna sahip dei-
llerdi, grevlilerin ve eflerin kendilerine verdiklerini yiyebiliyorlar,
birrnek giyiniyorlard. Sapa nka, nka aristokrasisi, rahipler, nka-
lardan yana gemi olan bellibal kabilelerin ileri gelenleri, byk
bir bolluk iinde yayorlard. Kleler ve topluluk yeleri, onlar iin,
grkemli saraylar, altnla ve deerli cisimlerle zengin bir biimde
sslenmi tapmaklar yapyorlard.
nka kleci devletinin sahip kt topluluklar ve kleler ta-
rafndan yaratlan koskoca madd mallar yn, kalabalk bir ordu
ve bir devlet aygtnn gereksinmelerini karlamaya yaryordu.
Tiahuanako tarihi, zorlu snf sava oluntular ile doludur.
Yenik kabilelerin despotizme kar bakaldrs, Keua dilinde
yazlm Apu Ollantay halk dram gibi ilgin bir edeb yaptta ifa-
desini bulmutu.
Tiahuanakonun madd ve manev kltr, byk bir stn-
le ulamt. Sulamak tarm, nka uygarlnn temelini oluturuyor-
du. Usta emekiler, saysz kanallar ayor, sa yamalarn, sulana-
bilir geni teraslar haline getiriyorlard. Baz bilgilere gre, Tiahua-
nakolar, otlar bile suluyorlard. nkalar, kinoa (bir dar eidi), msr,
patates, biber, tbb bitkiler vb. gibi on kadar bitkinin tarmn ya-
pyorlard. Guano (bir eit ku gbresi), verimi artrmak iin tar-
lalarda kullanlyordu.
Hayvanclk, Amerikann baka blgelerinden farkl [sayfa 96]
olarak daha ok geliti, nkalar, lama ve ayn cinsten hayvanlar,
kmes hayvanlar yetitiriyorlard. Srlerin byk bir ksm, Sapa
nkann mal saylyordu.
nemli sr szlemesine (ceptel) sahip bulunan nkalar,
yk hayvan olarak lama kullanyorlard. teki Amerikan halklar
gibi, emberin geometrik tasarmn blmekle birlikte tekerlei bil-
84 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
miyorlard.
nka zanaatlar, zellikle dokumaclar, inaatlar, mleki-
ler ve madenciler, daha yetkinlemilerdi.
nkalar tarafndan yaplan yaplar salamd. Altn, kurun, ka-
lay ve bakr madenciliini biliyorlard. Gktalarndan demir elde
ettikleri, demir cevherini de kullanmak zere olduklar sanlyor.
Geni yollar (5-6 metre), araziyi yarp geiyordu. Birok akarsu ve
uurum zerine asma kprler kurulmutu. Su yolu ile tama,
nemli ulatrma aralarndan biriydi. Hintliler, akarsular ve gller
zerinde, krekli ya da yelkenli teknelerle yolculuk ediyorlard. zel
sallarda, ak denizlerde uzak yolculuklar yaplyordu. nka denizci-
lerinin Orta Amerikaya ve Meksikaya dein gittiklerine inanlmakta-
dr. Bu yolculuklar, ticar amalarla yaplyordu. Bununla birlikte, i
ve d ticaret, ok az gelimiti. Dei-toku, egemen durumdayd.
Baz kabuklu hayvanlarn kabuklar, para olarak kullanlyordu.
nkalarn da, Mayalar gibi, hiyeroglif bir yazlar vard. Ama
yaz. Sapa nkaya, grevlilere ve yksek mevkili rahiplere zg bir
eydi. Hiyerogliften baka, yazmalar ve eitli hesap sistemleri
iin, kipu, yani dmler yazs yaygn bir ekilde kullanlyordu.
Szl edebiyat, danslar, mzik, heykelcilik ok zengindi.
Dram temsilleri ok yaygnd.
nkalar takviminde, 12 ay ve 365 gn vard; ve bu takvim,
aralk ayndaki gndnmnden balyordu. Her ay, drt haftaya
ayrlyordu.
Tiahuanako devleti ve yksek uygarl, Hintli kabilelerin [sayfa
97] aralarndaki ekimelerden yararlanan spanyol istilclarnn dar-
beleri altnda ykld.
Burada, spanyol silahlarnn stnln de ihmal etme-
mek gerekir. Hintlilerin tanmadklar atlar ve ateli silahlar, zellik-
le ilk arpmalar srasnda, Hintli savalara dehet sayordu. [sayfa
98]
lkel, Kleci 85
ve Feodal Toplum
NC BLM
ESK YUNANDA KLEC DZENN
ZELLKLER
86 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
lumun btn kurumlar, btn iinde, kleci oluumun gelime
temposu zerinde yansmaktan geri kalamazd.
Yunan Site-Devleti
lkel, Kleci 87
ve Feodal Toplum
zellikleri bunlardr.
Savalarn ve ticaretin, tarm ve zanaatlk temeli zerinde
gelimesi, servet eitsizliini daha ok belirginletirdiler.
Parann ortaya k, yksek bir deiim dzeyine tanklk
ediyor. Borlanma, tefecilik ve ipotek, hepsi birden ortaya kyor-
du. Yeni ekonomik koullar, kanlmaz olarak, yeni toplumsal biim-
ler yaratyordu, ilkel topluluk andan miras kalan kabilesel birlikler,
yani fliler ve kabileler (phratries), zgr insanlarn bor yznden
klelemeleri, topluluk topraklar zerinde Yunanistann baka bl-
gelerinden gelmi yabanc ya da gmen kleler ynnn ortaya
k sonunda dalyorlard.
Dank klan topluluklar, varlklarnn ekonomik temelini git-
tike daha ok yitiriyorlard. Gelimek iin birlemek zorundaydlar.
Burada, synnoecisme denilen, topluluklarn birleip kaynamalar
srecine tank olunmaktadr. Servet ve toprak ilikilerine dayanan
yeni blnmeler, klan biimlerinin yerini almaya baladlar. Snf
kurumlar, yava yava eski klan kurumlarnn yerini ald. Halk Me-
clisi, Yallar Konseyi, aristokratik bir nitelie, yani bir snf nine br-
nr. Bu srecin balca izgileri, M 8-6. yzyllarda beliriyor. [sayfa
101]
88 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
ynetiminde, en gl devrini yaad.
Ama tiranlk, kle sahiplerinin oluturduu snfn karlarn
tam olarak karlayamad. ok yayld halde geici oldu. Site, to-
plumun ve kleci devletin geici olmayan balca biimi olarak
kald.
lkel, Kleci 89
ve Feodal Toplum
lard. Bununla birlikte kendi ilerinde de daha nfuzlu ve daha
varlkl bir grup vard. Spartiatlar topluluuna bakanlk eden iki kral
da, bu gruba aitti. Krallar, ancak Yallar Konseyinin, Jeruzyann,
iktidarn en yksek organnn, topluluun oligarik hkmetinin ye-
leri idiler.
M 7. yzyln sonunda, Isparta, yarmadann bellibal kent-
lerini ieren Peloponez birliinin bana gemiti.Geri kalm kleci
devlet Isparta, Yunanistanda, gericiliin kalesi oldu; Spartiatlar, kleci
aristokrasinin iktidarnn kurulmasna ve srdrlmesine hizmet edi-
yorlard. [sayfa 103]
90 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Sitenin Evriminde Br Aama
Solon Reformlar
lkel, Kleci 91
ve Feodal Toplum
Kleci Site Kesin Biimini Alyor
92 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
ediyordu.
Btn yurttalar seme ve seilme hakkna sahipti; yalnz
Atinann herhangi bir kurumuna deil, mahkemeye, Beyzler
Konseyine, komutanlk grevlerine de kabul ediliyorlard. Ama bu,
daima, bir kle sahipleri demokrasisi idi. Yalnzca zgr erkek
yurttalar, yani kk bir aznlk, Meclise katlyordu. Zaten, btn
zgr yurttalar, yurttalk haklarndan pratik olarak, yararlanamyor-
lard. Attika kylleri, Meclise seyrek olarak katlyorlard; onlar,
Atinaya iki- gnlk yolda oturuyorlard. Her ne kadar Atinann
nfusu 30.000-35.000 idiyse de, gerekte Halk Meclisine katlanlar,
yalnzca 2.000-3.000 kiiydi.
Kleleri ve kendi sitesinin zgr yurttalarn smrrken,
Atina kleci aristokrasisi, giderek, Atinaya bal siteleri de smr-
yordu.
lkel, Kleci 93
ve Feodal Toplum
zca smrlmesi sayesinde geliiyor, gnence eriiyordu. Kleler,
sava tutsaklar arasndan seiliyor ya da kle tacirlerinden sala-
nyordu. Zanaatlk, denizcilik, ticaret, sanatlar, gelimelerini, kle
smrne borluydular.
Atinada, kle altran birok atelye {ergasteries) beliriver-
di. Bunlarn ou kk atelyeydi, ama baz durumlarda,
altrdklar klelerin says, yz geiyordu. El emeinin bu basit
elbirlii, emein retkenliini artryordu.
Yunan ekonomisinin zel nitelii, toplumsal iblmnn
belirginlemesidir, ki bu da, meta retimini gelitiriyordu. Atina
byk bir ticaret merkezi haline geldi.
Kleci ekonomi, retici glerin ilerleyiini byk lde
kolaylatrrken, daha sonra ilerlemenin engeli haline geldi. Kle-
nin, kendi emeinin retkenliini artrmakta, aletleri ve alma
alkanlklarn gelitirmekte bir kar yoktu. Avadanlklar zenle
kullanmyor, sk sk da kryordu. [sayfa 108] Onun iin, efendisi, ona,
ok kez en ilkel aletleri veriyordu. Kleler, an, balca retici
gcn oluturuyorlard. Ama onlar, o denli etin koullarda
yayorlard ki, ok kez pek gen yata lyorlard. Ekonomi
gelitike, kleler daha ok artyor ve onlarn varlklar dayanlmaz
bir durum alyordu. Bylece, Yunan kleci toplumu, bir yandan
alp geliirken, bir yandan da kendi balca retici gcn daha
ok tahrip ediyordu.
94 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Kle saysnn daha nce grlmemi bir biimde artmas,
el emeini, zgr bir insana yakmayan, onur krc bir ura sayan
zgr kyl ve zanaatlarn gitgide ykmna neden oluyordu.
Klelik anda domu olan bu ak kartlk, insann insan
tarafndan smrlmesi zerine kurulan sonraki btn ekonomik
ve toplumsal biimlerde srp gitmitir.
lkel, Kleci 95
ve Feodal Toplum
ki yl sonra (M 490da) Persler, Attikaya ktlar, Atina byk
bir tehlikeyle kar karyayd. Isparta aristokrasisi, demokratik cum-
huriyete yardm etmek iin, hi ivmedi. Yalnz, kk Plate kenti,
zayf bir yardmc birlik [sayfa 110] gnderdi. Maraton arpmasnda,
Persler, iddetli bir saldrya uradlar ve sava alan zerinde 6.000
l braktlar. M 480de, Persler yeniden asker saldrya giritiler,
Kalabalk bir ordu, koskoca bir donanmann destei ile Trakyadan
geerek, Balkan yarmadasna doru yneldi. Sitelerin ounluu,
Perslere kar koymaya cesaret edemediler. Atina ve Isparta gibi
birka Yunan devleti, kendilerini korumak iin birletiler.
Pers birlikleri, Orta Yunanistana geit veren Termopil boa-
zna geldikleri zaman, mttefiklerin elinde, henz, rnein 300'
Ispartal sava olmak zere nemsiz bir kuvvet vard. Ispartallar
ve krallar Leonidas, son neferlerine kadar sava alannda ldler;
ama bu sayede, mttefiklerinin kuatlmasn nlediler.
Yunanllarn diedi kar koymasna karn, Persler,
Termopili zorladlar ve merkez Yunanistana akn ettiler. O zaman
sava iyice kzt. Atinallar, kadnlar, ocuklar, yallar ve deerli
eylerini, Salamin ve Egde adalarna tadlar. Sonunda, Pers do-
nanmasn ezici bir bozguna uratmay baardlar. 479da Yunanlla-
rn birleik ordusu, Pers kara ordusunu yendi.
Perslere boyunemi olan siteler, yabanc boyunduruunu
sarstlar ve ayaklandlar. Son arpma, 449da, Milet ayaklanmasn-
dan yarm yzyldan fazla bir zaman sonra oldu. Persler, Kara
Yunanistandan, adalardan ve Kk Asyann Akdeniz kylarndan
ekilmek zorunda kaldlar.
Yunanllar, zgrlkleri ve bamszlklar iin savamlard.
Onlarn zaferlerinin balca nedeni ite buradadr. Pers ordularna
gelince, bunlar, zellikle ele geirilmi topraklar zerindeki kabile-
ler ve topluluklar arasndan toplanmlard ve Pers krallar iin sava
kazanmakta hibir karlar yoktu ve savan sonucu onlar ilgilen-
dirmiyordu.
Med savalar srasnda, Yunan siteleri, pek ok sava [sayfa 111]
tutsa ele geirdiler ve bunlar, kle haline getirdiler. Bu, btn
yarmada zerinde, zellikle kle aknnn ok gl olduu Atinada,
kleci ilikilerde yeni bir ilerleme ile sonuland.
Perslerin Akdenizdeki egemenliklerinin yklmas gibi, bu
geni blgede Yunan tacirlerinin durumunun salamlamas da,
96 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Yunanistann gelecei zerinde byk bir etki yapt. Asker zafer,
sitelerin bu zaferi izleyen alp gelimelerinin belirleyici koullarndan
biri oldu.
lkel, Kleci 97
ve Feodal Toplum
Birliini birbirine dren Peloponez savalar (M 431-404) sonun-
da, sitelerin kuvvetten dmelerini ve zayflamalarn da saymalyz.
Yunan-Makedonya Fetihleri
98 lkel, Kleci
ve Feodal Toplum
Hindistann bir blmn ele geirdiler.
skenderin yenilmez ordularnn ilerleyii, ancak, Orta As-
yada, bugnk Sovyetler Birlii topraklar zerinde, yerel kabileler
tarafndan durduruldu.
Asker stnlk ya da byk askerin dehas, Yunan-Maked-
onya birliinin baarsn aklayan tek neden deildir. Bata gelen
neden, Perslerin boyunduruk altna ald ve Pers aristokrasisi hesa-
bna savamak istemeyen birok kabile ve halklarn honutsuzlu-
uydu. ok kez, bu kabile ve halklar bile, skenderin ordusuna
yardm ediyorlard. te yandan, snf egemenliini elinde tutmak
kaygsnda olan yerel aristokrasi de, fatihlerle, kendi isteiyle uyuup
anlayordu. [sayfa 114]
skender, Babili, boyutlar bakmndan tarihte daha nce ei
grlmemi byklkteki koskoca devletinin bakenti yapt.
lkel, Kleci 99
ve Feodal Toplum
leri birbirine karyorlard. Fatihlerin ardsra giden Yunan ve Make-
donya zanaatlar, kendi deneyimlerini ve sanatlarn da birlikte
gtrdler ve karlnda Doulu meslektalarnn sanatlarn -
lendiler. Zanaatln gelimesiyle birlikte, rnlerin deimesinde
[sayfa 115] ve ticarette bir art grld. Yunan-Makedonyallar ile Asya
ve Afrika halklar arasnda gelien ilikiler, yerel aristokrasi ile yeni
gelenler arasnda dereceli bir kaynamann olumasna yardm etti;
helen terimi etnik (rk-kavm) karakterini yitirdi ve bir snf anla-
m kazand. Her aristokrat, milliyetinden bamsz olarak, bir he-
lendi.
lk bakta, skenderin brakt koskoca imparatorluk sa-
lam gibi grnr. Ama, kleler ile efendiler arasndaki, yenenler ile
yenilenler arasndaki, siteler ile hora arasndaki, kle sahiplerinin
eitli gruplar arasndaki elikiler ve zellikle ekonomik birliin
bulunmay, bu imparatorluu ksa mrl, geici bir varlk haline
getiriyordu.
323 yaznda, bu byk bakomutan kendi yerine birini se-
meye zaman bulamadan ld. Koskoca imparatorluk, nem bak-
mndan birbirinden farkl bir sr bamsz krallklara blnd; bu
krallklarn barnda az nce sylediimiz elikiler arlamaya ve
iddetlenmeye devam ediyordu.
2. DEOLOJ VE KLTR
Yunan Mitolojisi
Aristoteles
Cumhuriyetin Balangc
4. DEOLOJ VE KLTR
Eski Cumhuriyet
Cumhuriyeti Dnem
mparatorluk
Hristiyanlk
mparatorluun Evrimi
5. ROMA MPARATORLUUNUN D
GR
Feodalleme Sreci
Kyller ve Kleler
Preces Sistemi
Gerekli rn ve Art-rn
Ayn denen rant anda olduu gibi, para ile denen rant
Yukar-Ortaada Devlet
Kiev Rusyas
Kasabalarn Kuruluu
Rus Kentleri
Ticar retim
Tacirler
Loncann Douu
Loncalar
Kalfalar ve raklar
Tefeci Sermaye
Merkezilemenin lerlemesi
Hindistan
Katolik Kilisesi
Mslman Dini
Budizm
1. EKONOMDE DEKLKLER
Fiyatlarda Devrim
Uluslarn Ortaya k
Reform
Protestanln Yaylmas