YON DETRC RENELER

KULLANILARAK AYIRMA LEMNN

SALANMASI

RNEK

YONK VEYA
YONK NTRAL
POLAR
MOLEKLLER MOLEKLLER
MOLEKLLER

YON DEM YON ALIKONMASI LGANT DEM

YON
YON DILAMA
KROMATOGRAFS

YON DEM
PRENSPLER
Eer sonra yksek konsantrasyonda H+ iyonlarn ieren bir zelti kolondan aaya doru geirilirse,
K+ ilk olarak deiir, ikinci olarak Ca+2 ve son olarak Fe+3 srasna gre kolondan kar. Bu iyon deiim
kromotografisi olarak bilinir. Bu teknikte asit varlnda katyonlarn tayini zordur, bu yzden bu teknik
nadiren kullanlr. Oysa ikinci bir kolon (OH- formunda anyon deitirici) ilk kolonun altna
yerletirilirse, H+ ntralize olur ve dier katyonlar elektro kimyasal olarak tayin edilebilir. Buna iyon
kromatografisi denir.

Katyon deitirici reinenin zincirleri ve anyon deitirici reinenin zincirleri geirgen polimer
taneciklerinden elde edilmise bunlarn her biri dierine kart yklerini sralayacak yapda olma
eilimindedir. Tanecikler boyunca iyonlar veya polar bileikler karmnn geirilmesi srasnda bu
trler al konulacaktr. Bu iyonlarn al konulmasnda her hangi bir deiim ilemine gerek kalmadan
noniyonik bileiklerden iyonik bileikleri ayrmann mkemmel yoludur. Noniyonik bileikler iyon
deitirici reine tanecikleri arasndan iyonik bileiklerden daha kolay geer, nk burada sadece
yzey etkileimleri olur. Bundan dolay rnein ve suyun tekrarlanarak kolona eklenmesi iyon
deiimine neden olur.

Beklide iyon deitirici reinenin en iyi kullanm ekli ligant deiimi olarak bilinen yolla noniyonik
bileiklerin ayrlmasdr. Bir rnek olarak ; -COOH formundaki bir reine Ni(H2O)6+2 ile deitirilir. Ni+2,
 -COO- ile oktahedral olarak koordine olur. Ligantlar olarak 4H2O molekl
stten giri ayrlr. Bunlar daha sonra NH3, H2NCH2CH2NH2 gibi dier ligantlar ile
deitirilir.
K+ Cl-
O Prensipler
C yon deiimi bir bileikteki iyonun bir tipi farkl bir tip katyon iin katyon,
O - H+
Deiim Blgesi anyon iin anyon ile deitirilmesi prosesidir. Mesela kalsiyum, demir ve
magnezyum iyonlar, sodyum iyonlar ile deitirilme yaplarak sudan
giderilebilir. Bir ok ev suyu yumuatcsnda olduu gibi bir piston veya
conta iinde yaplabilmektedir.
Tanecik Yzeyi
O
C yon deitirme kromatografisi bir iyon deitirme prosesidir. burada
O- K+ istenen iyonlar ard arda sralar halinde deitirilir ve kolon
kromatografisindeki kolondan bileiklerin ele edilmesi gibi kolondan
H+ Cl- ele edilir. ekil 23-1 temel prosedr gstermektedir. iyon
Alttan k
kromatografisi iyon deitirme kromatografisine benzer fakat elasyon
ajanndaki alnan iyonlar iin bir karlama, mesela duyarl bir elektro
kimyasal dedektr iermesi mmkndr. iyon deiimi ayrma ileminde
kullanlan ekipman kolon kromatografisinde kullanlana benzerdir ve
ekil 23-1 yon deitirme ou ayrmalar iin zdetir. ekil 23-2 su kabn ve kolonun kurumasn
prosesinin diyagram. nleyen aparatn izimidir. bu ok zel bir aparattr. ou zaman krlm
bir bret kullanlr. rutgerrs niversitesinden Profesr W.Reinman 'in
belki bunun ilk yaynlland belgede bizim imdi iyon deiimi olarak
bildiimiz ilemi ncilde Marah'ta Moses'in sayfalarnda suyun acln
gidermek iin suyun uygun bir aacn iinden geirildiini yazmaktadr.
Aklama olarak oksitlenmi sellozun sudaki tuzluluk olarak alglanan
iyonlarn deitirmesidir. Aristotle'nin kaytlarna gre temiz olmayan
ime suyunu ilemede kum ve toprak filtreler kullanlmtr. bir ngiliz
filozofu olan Sr Roger Bacon 1960'lardaki gzlemlerinde tuzlu suyu, biri
dierinin iinde olan ve tanabilir olarak10 tane toprak kabn iinden
geirilirken, suyun tuzluluunu azalta bilmektedir fakat 20 tane toprak
kaptan geirildiinde su temiz hale gelebilmektedir. ilk sistematik
almalar Thomson H.S.M., (J.R. Agr. Soc. Engl., 11, 313, 1850) ve Way
J.T.(J.R. Agr. Soc. Engl. 11,197, 1850; 13, 123, 1852). H.S.M. Thompson,
bir ngiliz ziraat kimyacs olarak, neden topraktan (NH4)2SO4) ve KCl'nin
ykanarak temizlenemeyeceini bilmek istiyordu. o grd ki eer bu
illeikler bir toprak kolonundan geirilirse, CaSO4 ve CaCl2 filtrelerde
gzlenebilmektedir. ki yl sonra, bunu J.T. Wayye anlatt, Royal Tarm
Topluluu iin danman kimyacdr. Way Baz deiimi ismini verdii
prosesin sistematik almasn gerekletirdi, nk deiim yapan
elementler bazik karakterde idi.
Wayin gzlemleri The ability of soils to absorb manure de kendi
makalesinden aada listelenen ekilde zetlenmitir ve bu gn hala
ekil 23-2 yon deitirme geerlidir.
kolonunun bir rnei.
 1. Tompson tarafndan toprakta kalsiyum ve amonyan deriimi dorulanmtr.
2. Topraktaki bileenlerin deiimi kantitatif miktarda eit olarak salanmtr.
3. Baz bileikler dierlerinden daha abuk deitirilmilerdir.
4. Deiimin art konsantrasyon art ile artmaktadr ve bir l seviyeye ulamaktadr.
5. Deiim oran iin scaklk katsays tam kimyasal reaksiyonlarnkinden daha dk olmutur.
6. Toprakta bulunana alminyum silikatlar deiimden sorumludur.
7. Isyla ileme topra paralamtr.
8. Deiim materyalleri zlebilir silikatlardan ve olumlardan (aplar) sentez edilebilir.
9. Materyalin deiimi tam fiziksel adsopsiyondan farkldr.

ekil 23-4 Kayton deitirici reine

tanecikleri.
ekil 23-3 Karbazitte bulunan
sodalitin almina
Bir Alman kimyacs
silikat yapsnn olan E.Lemberg 1876da prosesin sitokiyometrisini ve tersinirliini akca
kesiti.
kurmutur. Burada oleosit zerinde (K2OAl2O34SiO4)zerinden NaCl geirildii zaman onun anolite
(Na2OAl2O34SiO42H2O) evirmitir.
Ticari amalar iin iyon deitiricinin allmasna verilen nem ilk olarak bir Alman tasarmsal
kimyacs olan F.Harm ile 1896da eker pancar suyundan Na+ ve K+nn giderilmesi iin kullanlmtr.
lk sentetik iyon deitirici bileikler zeolit ismi verilen alminyum silikatlardr ve 1903te ticari olarak
buluna bilmekteydi. yon deitiricilerin ilk ticari olarak baarl ekilde kullanlmalar suyun
yumuatlmas iin doal zeoliti kullanan R.Gansile 1905te olmutur. (Ger. Patent 174, 097,1906)
Na2Al2Si3O10 + CaCO3 = Ca2Al2Si3O10 + Na2CO3
ekil 23-3 doal in organik iyon deitirici bileik sodalitin ksmi diyagramn gstermektedir.
norganik tip iyon deitiriciler dk kapasiteye sahiptirler ve scaklk ve pHya yksek derecede
duyarldr. 1935de ngiliz su kimyacs Basil A.Adam, bir organik kimyac olan Eric Leighton Holmes e
bir organik tipte iyon deitiricinin yaplmas fikrini nermitir. Onlar polihidrik fenoller veya fenol
slfrik asit ile form aldehitler (J.Soc. Com. Ind. Land. 54 T. 1935) zerine younlalmtr. Bu
bileikler kapasite ve kararll artrmlardr. Sonraki iki nemli gelime DAlelio ve Mark General
Elektrik Co.nun ilk stren-divinil benzen polimerlerini hazrlamlardr.(U.S.Patents,2,340,110 ve
2,340,111).
Bunlar farkl porozitede materyallerin hazrlanmasna izin vermektedir ve farkl tipte anyon ve katyon
deitirici guruplarn eklenmesine izin veren bel kemii yapsn salamaktadrlar.
1946da Michigan niversitesinde (J.Polimer Sci.1.127.) W.P. Hasenstein ve Herman Markn
almalarna kadar polimerler byk krlganlk gstermekteydi ve kk paracklarn elde
edilmesinde krlm veya tlm halde ve byk yzey alanna sahip halde idiler. Onlar reinenin
kk apl tanecikler halinde elde edilmesini polimerizasyon prosesi srasnda polivinil alkol gibi
dispersiyon ajannn ortama eklendiinde olduunu grmlerdir. (ekil 23-4) Sonuta beyaz taneler
kk incilere benzerdirler ve proses inci polimerizasyonu olarak bilinir.
Bu gsterilen proses kuvvetli asit katyon deitirici reine yapm iin bazik prosesi gstermektedir.
12:1 monomere su genel orandr. 250ml monomer bana katalizr %1~100ml, %1 dispersant
kullanlmtr. 2L karm 80oCta 5 saat iin 740rpmde kartrlmtr.

Tablo 23 aktiviteleri dzeninde ayarlanm bazik polimer iskelete eklene bilecek fonksiyonel
guruplarn birka tipini gstermektedir.
Tablo 23-1 Deitirici fonksiyonel guruplar
Katyon Anyon deitiriciler
deitiriciler
Kuvvetli -SO3- H+ -N+(CH3)3 Cl-
- +
-COO H -N+(CH3)2 CH2OH Cl-
-CH2SO3- H+ -NR2H Cl-
-O- H+ -NRH2 Cl-
- +
Zayf -HPO2 H -N+H3 Cl-

Gsterim bilgisi
Ticari iyon deitirici reinenin iesinin zerinde genel olarak u bilgiler yer alr;
Kuvvetli asidik, slfonik asit Na+, 20-50 mesh, ortalama porozitede veya 8x, 4,4 meq/g min dry(kuru);
bunlarn manas nedir?
Bu slfonik asit formunda katyon deitirici bir reinedir. Reinede bulunan katyon sodyumdur.
Kalburla eleme yapldnda 20 mesh civarndakiler geecek fakat 50 mesh byklnden fazla
olanlar geemeyeceklerdir. 8x apraz balanma derecesini gstermektedir. Bunun manas %8 divinil
benzen balang karmna eklenmitir. Bubu apraz balanma deeri bu yzden %8dir. Bu
reinenin ortalama porozitesini salar. Kuru reinenin bir gram en az 4.4 meq deitirme
kapasitesine sahiptir.
Tablo 23-2 apraz balanma, porozite ve nem tutma kapasiteleri ile ilgilidir.
Tablo 23-2 Yaklak deerler iinde apraz balanma, porozite ve nem tutma kapasiteleri
apraz balanma Porozite Nem tutma kapasitesi %
2X Yksek 85-95
4X Ara ykseklikte 58-65
8X Orta 44-48
12X Ara dk 40-44
16X Dk 37-41

YON DEM AFFNTES LE LGL GENEL KURALLAR

1. Yksek konsantrasyonlarda, normal scaklarda iyon deiimi deitirilen iyonun valensinin
artmasyla artar.
Na+<Ca+2<Al+3<Th+4
2. Dk konsantrasyonlarda normal scaklklarda sabit valensde tutunmann deime eilimi
deien iyonun atom numarasnn artmas ile artar.
Li+<Na+<K+=NH4+<Rb+<Cs+<Ag+<Be+2<Mn+2<Mg+2=Zn+2<Cu+2=Ni+2<Co+2<Ca+2<Sr+2<Ba+2
3. Yksek konsantrasyonlarda farkl valensledeki iyonlarn deime potansiyelindeki ferkllk
(Na+, Ca+2) kktr veya baz durumlarda tersidir. Bu reinenin nasl rejenere edilecei ile
ilgilidir.
4. Yksek scaklklarda, susuz ortamda veya yksek konsantrasyonlarda benzer yklerdeki
iyonlarn deitirme potansiyeli yeterince benzer ve tersinir durumlarda meydana gelir.
5. Farkl iyonlarn benzer deiim potansiyelleri onlarn aktivite katsaylarndan ngrlebilir;
yksek aktivite katsays yksek deiim demektir.
6. H+ ve OH- iyonlarnn deime potansiyelleri fonksiyonel gurubun doas ile ve hidrojen ve
hidroksil iyonlar foksiyonel guruplar arasnda oluan asitlik veya bazilklik kuvvetine gre
deiir. Kuvvetli asit veya baz dk deiim potansiyeli gsterir.
7. Zayf baz deitiriciler iin deitirme dzeni u ekildedir
OH->SO4= >CrO4=>sitrat>tartarat>NO3->AsO4=>PO4=>MoO4>asetat>I->Br->Cl->F-
8. Kuvvetli bazlar iin OH- iyonu iin genel olarak benzer eyler beklenir.
Olof Samuelson (Z. Anal. Chem. 116, 328,1936) kimyasal analiz iin bir
teknik olarak iyon deitiricilerle sistematik almalar ilk yapan kiidir.

YON DEMNN KNET

yon deiiminin d yzeyi ok kk olduu iin ve yksek kapasite (2-
10meq/g) tercih edildii iin taneciklerin iinde gerekletiine
inanlmaktadr. yon deiim prosesi deiimin hzn kontrol eden
admlarn belirledii bir olayda mmkn olabilecek olan be adma
blnmtr.
Adm 1 ve 5 eer zelti sallanyorsa, kolon iinde zeltinin hareket
etmesi durumunda, hzn belirlenmesini etkilemez.
ekil 23-5 iyon deitirme
Adm 3 gerek deiimin aniden olduuna inanlr ve bu yzden bir snrlayc kinetiindeki admlar.
faktr deildir.
Adm 4 deiim blgesine tanecik iindeki gtr. zeltinin konsantrasyonu ve apraz balanmann
derecesine baldr. Eer zelti konsantrasyonu 0,1Mdan daha bykse deiimin hzn bu adm
kontrol eder.
Adm 2 d zeltiden tanecik matriksine geitir. Eer zelti konsantrasyonu 0,001Mdan dkse
hz kontrol eden basaman bu basamak olduuna inanlr. zelti konsantrasyonu 0.001M ve 0,1M
arasnda konsantrasyona sahipse adm 2 ve 4n kombinasyonun hz kontrol ettiine inanlr.

DONNAN MEMBRAN TEORS

Donan membran teorisi yar geirgen bir membrandan iyonlarn geiinin dzensiz difzyonla
aklanmasnda 1911de gelitirildi ve organik tipte reineler iin deiim mekanizmasnn kabul
edilebilir bir aklamas olarak kabul grd. zelti-tanecik ara yzeyi Donan teorisinde membrana
benzer olarak kabul edilmitir. lerletici kuvvet olarak, termodinamiin ikinci kanunu hatrlarsanz, bir
sistem maksimum dzensizliin olduu ynde ilerler veya yksek konsantrasyondaki iyonlar dk
konsantrasyonlu blgeye g ederler. Aadaki materyaller Ayrma in Fizikokimyasal Metotlar
E.W. Berg., McGraw-Hill,New York, NY. 1963den zetlenmitir.
NaCl ve NaR zeltileri sodyum ve klor iyonlarn geirebilen ama dier sodyum tuzlarnn R-
anyonlarn geiremeyen membran tarafndan ayrlrsa deiim denkleminin karlmas mmkn
olabilir. Denge saland zaman bir miktar sodyum ve klor membran iinden difze olur ve
membrann her iki tarafndaki maddelerin kimyasal potansiyellerinin eit olmas gerekir.
NaCl1=NaCl2
burada 1 ve 2 iki ayr zeltiyi gstermektedir. Elektrolitin kimyasal potansiyeli iyonlarn kimyasal
potansiyelinin toplam olarak alna bileceinden
Na+ + RTlnNa+1 + RTlnCl-1 = oNa+ + RTlnNa+2 + RTlnCl-2
ve
Na+1Cl-1 = Na+2Cl-2

burada gsterilen iyonun aktivitesini simgelemektedir. Eer zeltiyi seyreltik kabul edersek
konsantrasyonlar aktivitelerle yer deitire bilir.
[Na+]1 [Cl-]1 =[Cl-]2=[Na+]2 [Cl-]2 = {[Cl-]2 + [R-]2}[Cl-]2
Elektro ntralite artlar salanmaktadr.
[Cl-]12=[Cl-]22 + [Cl-]2 + [R-]2
[Cl-]1>[Cl-]2 dengede.
Dolayl anlatlan ey udur ki difze edilebilir elektrolitin konsantrasyonu difze edilemeyen iyonun
serbest zeltideki konsantrasyonundan daha yksektir. Eer ikinci difze edilebilen H+ ktyonu
zeltiye eklenirse;
[Na+]1 [Cl-]1=[Na+]2 [Cl-]2 ve [H+]1 [Cl-]1= [H+]2 [Cl-]2
ki eitlik bir birine blnrse sonu
[Na+]1/[H+]1 =[Na+]2/[H+]2
Bu eitlik dorultusunda bir iyonun deiimi; membrann her iki tarafnda da iyon deriimi oranlar
eit oluncaya kadar srer. Dikkat; bu konsantrasyonlarn eit olaca anlamna gelmez, fakat bunlarn
oranlar eittir. Eer membrann bir tarafnda Na/H oran 10:1 ise dier tarafnda da oran 10:1 dir,
oysa bir taraftaki konsantrasyon dier yandakinden kat kat fazla olabilir.

KOMPLEKS VE ELAT RENELER

yon deitirici reinelerin seiciliini artrma abalar iinde;farkl kompleks ve elat ajanlar reine
yapsna eklene bilir. ou iyon seimli elektrot bu tip reineleri kullanr eer apraz balanma < %1,0
ise reine ounlukla svdr. Aada baz rnekler bulunmaktadr. Soldaki reine potasyum iyonlar
iin seicidir. Ortadaki reine 8-hiroksikinolin birka iyon iin kullanlr seicilik elasyon faznn pH
sna bamldr sadaki reine Kansas State niversiteside Profesr J.L. Lambert tarafndan
tarafndan gelitirilmitir, suyun temizlenmesinde kullanlmaktadr. imdiye kadar yaplan testlerde
her trl virs ve graham ve graham + bakterilerini ldrd bulunmutur. Sizin tm yapacanz
kabn zeriden suyu boaltmak ve suyun reineden gemesini salamak,suyun tamamnn alta
gemesidir., benzer ekilde bakldnda (geirmeden nce ve sonra) ve test edildiinde tm
bakteriler lm olacaktr. Bu belediye su sistemleri iin sakncaldr nk klorlamada olduu gibi
artk etkisine sahip deildir.

TEKNK
Uzun zaman kullanlan reine kmeleri atlmaz. Bunlar ou zaman rejenere edilebilir. Bunlar nemli
tutulurken derin kapta saklanr ve biriktirme yeterince salandnda yatak deitirme ilemi ile
reine istenen formda rejenere edilir.

Reine kolona doldurmadan nce iirilir. Kuru tanecikler zellikle 2x ve 4x reineler suya
konulduklarnda ierler. Yksek apraz balanma, dk slanmaya neden olacaktr. Bir ka dakika
iin bunlarn suda slanmas veya hacim artlar duruncaya kadar suda bekletilir. Bu ilem hapsolmu
havann bir ksmn giderir ve kaliteli bir kolon dolumunu salar.

yi bir iyon deiim kromatogtafisi ayrmas iin kk aptaki tanecikler kullanlr. Kk tanecikler
hzl deiimleri gerekletirebilir ve tanecikler arasnda kk karm odalar oluabilir. Bu difzyon
iin dk zaman sonucunu dourur. Kk tanecikler ve benzer byklkteki tanecikler adm 4te
(ekil 23-5) hzl ve tek bir formda tutulurlar, sonuta dk
bant geniliine sahip olurlar. Her hangi bir byklkteki
tanecik iyon guruplarnn yn deiimi iin kullanla bilir
nk ne zaman nede ayrma bir faktrdr.

Taze bir reine iesi alnd zaman reine ok dikkatlice

temizlenmelidir. Aksi halde tekrarlanabilir sonular
vermeyecektir. Analitik derecedeki reineler aada
anlatld gibi hazrlanr ve kullanlabilir. Reine soklet
ekstraktrne yerletirilir ve ekstrakt berraklaana kadar 2-
3N HCl ile ekstrakte edilir. Sonra ekstrakt berraklaana
kadar 2-3N NaOH ile ekstrakte edilir ve sonra ekstrakt
berraklaana kadar %95 etanolle ekstrakte edilir. Reine
ntralleene ve tuzlardan serbest kalncaya kadar su ile
ykanr. Reine nem tutar.

ekil 23-6 yon deitirici ortamndaki poroz

paracklar.
BR YON DETRC RENE KOLONUNUN HAZIRLANMASI
Ayakl bir bret tutacana kolon yerletirilir. Bu kolonu dikey olarak tutar. Alta az miktarda cam
pamuu yerletirilir(eer filit yoksa). Kolon yarsna kadar suyla doldurulur ve yavaa reine
tanecikleri kolona yerletirilir. Kolonun zerine bir su borusu taklr ve yavaa su ak altnda
dndrlr. Bu dzenli ak herhangi bir hava kabarcn giderir. Su durdurulur ve reinenin
kmesine izin verilir(opsiyonel). Kk bir miktarda cam pamuu taneciklerin zerine yerletirilir. Bu
her hangi bir karmaay engeller ve iyi bir ayrmaya nem veriyorsa kullanlr. Taneciklerin zerinde
2mm su kalncaya kadar suyun fazlas kolondan
boaltlr. Bunu yaparken ak hzn kontrol edin ve
gzlenen ak hz iin musluun pozisyonua dikkat edin.

POROZLU PARACIKLAR VE MEMBRANLAR

Deiim hzn artrmada ve taneciklerin iinde
seyahatini optimize etmede iki yaklam baarl
olmutur. Biri ekil 23-6da grld gibi poroz
paracklar (30) yapmak veya (ekil 23-7) bir
memebran kullanmaktr. ekil 23-8 FASTCHROM
biriminin diyagramn gstermektedir. Dikkat edin her
iki taraftada seyahat etmesi gereken iyonlarn aras
dzgn reine tenecikleriyle karlatrldnda byk
derecede azaltlmtr. ekil 23-7 yon deitirici ortamndaki mikro poroz
Ayrma modl iki paket ucu arasndaki silindirdir. ekil membran.
23-9 75den 12.000e kadar baz iftini 22 blm
aralnda 1kb DNA almnn bir foksiyonun
sonucunu gstermektedir. 2,5cm apnda x2,5cm
silindir uzunluunda 25mM fosfat pH 7 tamponunda
ve klor seviyesi %40tan 70e 0,5MNaCl tamponunda
hazrlanmtr.
ekil 23-10da iyonize suyu hazrlamada laboratuar
byklndeki iyon deitiriciyi gstermektedir. Bu
alet 2,0L/dak. 10ppb toplam organik muhtevattan
daha az organik karbon ieren 18,3megohm-cm su
retebilmektedir. Damlamayla beslenen su iin
modll sistem kullanlr ve yksek kalitede damlama
suyu iin drt modll sistem kullanr.

ekil 23-8 FASTCHROM standart modl ve

sonlandrc ksm.

ekil 23-9 FASTCHROM PEI 1kb aralnda ayrma

kromatografisi.

ekil 23-10 Deiyonizr iyon deitirici reine.

YON KROMATOGRAFS
PRENSPLER
On yllardr iyon deiim kromatografisi olarak bilinmesine karn geni olarak kullanlmtr. ki
nedenden dolay yavatr, basittir duyarldr ve yaygnca uygulanabilecek dedektrn mmkn
olmamasndandr. Ne krlma indeksi nede elektriksel iletkenlik dedektrleri baarl ekilde duyarlla
sahip olmamtr. nk geni zemin sinyallerine sahiptirler. 1971de Dow Chemical Co.da Small H.
Stewens T.S. ve Bauman W.C. ikinci bastrma kolonunu ekleyerek elektriksel iletkenlik dedektrleri ile
bu zorluklar elemeine etmenin yolunu buldu ve iyon kromatografisi olarak bilinen teknii gelitirdi.
lk alet 1975te ticari olarak satld. (Small H. Stevens, T.S. ve Bauman W.C. Anal. Chem. 47, 1801)
bundan sonra bir kolon iine iki kolonun berletirilmesinin bir yolu bulundu ve bu kolon materyali
yerine ince membranlar kullanld. Sonralar bastrcnn elelktro rejenerasyonu gelitirildi. Buna ek
olarak baz iyonlar iin uv/vs ,floresans ve puls-ampero metrik dedektrlerin kullanmnn yollar
bulundu. Bu teknik 7den daha dk pKlara sahip bileiklerde tm anyonlar ve 8den daha byk
pKlara sahip bileiklerden tm katyonlarn ayrlmas ve tayini zorunluluunda duyarldr. Bu teknik
Fe+3ten Fe+2ye NO3-den NO2-yi ayrmada kullanla bilir. Genelde kolon verimlilii 25000palet/m ve
ppb blgesindeki tayin snrlarndadr. Bu teknik katyonlar ayrmada kullanlmasna karn, doal ve
ticari rnlerde anyon karmlarnn tayininde sahip olduuz en iyi yol eklinde gelitirilmitir.
ekil24-1; krmz arapta anyonik bileenlerin tayinini bir rneini gstermektedir. Karboksilli asit
bileenler rengi ve tad etkiler.
yon kramotagrafisi yksek performansl iyon deiimi olarak dnle bilir. Yksek performansl sv
kromatografisi (HPLC) sistemi ile bir iyon deitirici kolona hz salamak, zemin hatlarn gidermede
bastrma kolnu ve iletkenlik dedektr eklenmesi orijinal olarak bulunan eydir. Elasyon ajann
nceden zellikle seilmesi ile bazen bastrma kolonu elemine edilir. Buna tek kolon iyon
kromatografisi denir.(SCIC). Daha genel bir teknik yukarda bahsedilen ilemlerin hepsini yapmada
elektro rejenere edile bilen membranlarn kullanmdr. Tayin metotlar temelinde (krlma indeksi,
spektrofotometri, floresans ve elektrokimyasal) tayinde elektriksel iletkenlik metodu tercih edilir,
nk iletkenlik iyonik yrlerin evrensel bir zelliidir ve zeltinin dk konsantrasyonlarnda
konsantrasyon ile dorusallk gsterir. ncelikli olarak zorluk elasyon zclerinde H+ ve OH-
iyonlarnn bulunmasdr. Bunlar lm yaplacak iyonlarn iletkenliini saf d etmektedir. H. Small,
T.Stevens ve W. Bauman ikinci bir iyon deitirme kolonunu sisteme ekleyerek bu problemi elemine
etmitir. Ayrma kolonu sonrasnda bu kolon elasyon zeltisinde iyonlar giderir. Sadece ilgilenilen
iyonlar, zorunlu olan deiyonize suyun zemin deerleri varlnda bulunur. ekil 24-2 ticari aletleri
gstermektedir. Bastrlan sistemler iin molekler seviyede aparatlarn nasl fonksiyonlar olduunun
ekli24-3de grebilirsiniz.

ekil 24-1 Krmz arabn anyonik bileenleri, 1 -
hidroksibtrik asit,2 asetik asit, 3 laktik asit, 4
-
propiyonik asit, 5 Cl , 6 galaktronik asit, 7 sksinik
asit, 8 malik asit, 9 maleik asit, 10 tartarik asit, 11
-2 -3
SO4 , 12 PO4 , 13 sitrik asit.
BASTIRILMI SSTEMLER
ekil 24-3 buna aittir. Bir rnek olarak iyon
kromatografisinin baz foksiyonlarn elent olarak
HClnin kullanld LiCl, NaCl, KCl ile analiz ilemini
gstermektedir. rnek kuvvetli asit (H+ formu)
katyon deitirici reineye eklenmitir. Li+, Na+ ve
K+ iyonlar H+ ile yer deitirmitir. rnekten gelen
Cl- anyonlar H+ iyonlarnn deiimi iin kart
iyon olarak bulunur. HCl elenti eklendii zaman
normal iyon deiimi prosesinde Li+, Na+ ve K+ ile
deiecektir ve kolonun altndan ele olan
iyonlarn sras nceden anlatld gibi ilk Li+,
sonra Na+ ve sonra K+ eklinde olacaktr. H+nn
ekivalent miktar akp gider ve HClden Cl- kolondan
 aaya doru hareket eder. Elent iyonlar
bastrma kolonu ile reaksiyona girdikleri zaman ki
bu kuvvetli baz anyon deitirici kolondur, Cl-
iyonlar OH- iyonlar ile yer deitirir. Serbest kalan
OH- iyonlar sonra H+ ile reaksiyona girer ve su
formunda ele olur, oluan su elektrik iletken
deildir. Yksek iletkenlikli elantn tm
ntrletirilir. rnek iyonlar iin kart iyon olan
Cl- iyonlar ver olan her bir katyon miktarna eit
bastrc da OH- iyonlar ile deiir.
Dedektr lmleri sonucunda her katyonun
iletkenlii ve OH- iletkenliinin toplamdr. Fakat
yksek konsantrasyonlar ve H+ iyonu iletkenlii
yoktur. Anyon analizleri iin bir analog ema elent
olarak NaOH, ayrma kolonunda anyon deitirici
reine ve bastrma kolonunda H+ formunda
kuvvetli asidik reine ile bir sralama ortaya
konulmutur. Buna karn NaOH organik
anyonlarla iyi almaz nk seicilik oran tercih
edilir deildir. Bu yzden daha fazla
ntralletirilmi zeltiler gereklidir ve bastrma
kolonu karlatrmal olarak daha ksa mrldr.
Iowa State niversitesinde Profesr J.S. Fritzin
uygulamalar dorultusunda karbonat ok iyi
elasyon karakterine
sahiptir nk Valens
deeri (-2) dir ve bal
ekil 24-2 Bir Odyssey yksek performansl iyon
kromatografisi.
olarak dk
konsantrasyonlarda
kullanlabilir. Tamponlanm zeltiler karbonat ve hidrojen karbonat
kullanlarak hazrlanmas sonucu oluan zelti ok genel olarak kullanlan
elenttir. Seicilikteki deiimler, elentin pH deerinin deitirilmesi gibi
deiikliklerle, karbonatn hidrojen karbonata orann deitirerek basite
yaplabilir. stelik elent konsantrasyonu analit iyonlarn elasyon
dzenini etkilemeden daha hzl veya daha yava elasyon gzlenmesini
deitire bilir.
Fenat iyonu yeterince memnuniyet verici olarak bulunmutur. Dowex-
2(fanat iin 0,14 v.s. OH- iin 1,5)de daha tercih edilebilir bir seicilik
katsays olmakla kalmaz, bastrc olarak asidik reine onu fenole evirir.
Fenol ok az disosiye olabilen ok zayf bir asittir ve bastrma sonras
efflentin iletkenliine katks ok azdr. Fanatn bir dez avantaj konu
zehirleyen ve mr ok ksa olan oksidasyon rnleri formunda olmasdr.
Tablo 24-1 anyonlar iin birka elenti gstermektedir.
Tablo 24-1 iyon kromatografisi ile anyon analizi iin baz
elentler
Elent Ele edilen iyon Bastrc reaksiyon rn
Na2B4O7 B4O7-2 H3BO3
NaOH OH- H2O
NaHCO3 HCO3- H2CO3
Na2CO2 CO3-2 H2CO3 ekil 23-4 Bir iyon
Fenol C6H5O- C6H5OH kromatografisi sisteminin
diyagram
TEK KOLONLU YON KROMATOGRAFS
Elenti kolayca disosiye olmayan bir trden seersek bastrma kolonunu elemine etmemiz
mmkndr. pKa =1,3x10-10 veya ftalik asit Ka1=1,3x10-3, Ka2=3,9x10-6gibi bileikler rnek olabilir.
Sistemde bu gibi bileikler kullanldnda buna tek kolonlu iyon kromatografisi denir(SCIC). Tablo 24-
2 anyonlar iin dier genel elentlerin bazlarn listelemitir.

TEKNK
Birka balang piki ok fazla rnek manasna gelir. Balangta dal yapan pik (negatif pik)
genellikle su yzndendir. Eser analizi yapld zaman mmkn olduu kadar ok tek kullanmlk
eldiven kullanlmaldr.
Katyonlarn eser analizi srasna cam ve plastik yerine nceden ykanm polikarbonat kaplar kullann.
rnek ve elent 0,45m filitre kadndan filitrelenmeli ve elentin gaz giderilmelidir.

KOLONLAR
Kolonlar 5den 25cmye uzunlukta ve 3-5mm apnda 10-50m apnda paracklar ile
doldurulmutur. Tablo 24-3 tercih edilen be karakteristik kolonu listelemektedir ve ekil 24-4
reticinin verdii zellikleri kullanarak her biri iin elde edilen kromatogramlar gsterilmektedir.
Katyon; HPLC iin hazrlanan iyon deitirme kolonlarnn kurulumu iyon kromatografisi iin
kullanlamaz onlarn kapasitesi ok genitir, bu yzden ok geni miktarlarda elent ile bastrma
kolonun aktif mrnde azalmaya neden olurlar ve ayrmada yavaa dme grlr. yon
kromatografisindeki ayrma kolonlar iin zel olarak yaplm iyon deitirici kolonlar dz kolonlarla
karlatrldnda ok dk kapasiteye sahiptirler. Mesela 0,04meq/g vs. 1-2meq/g.

SLKAT TEMELL PARACIKLAR

Silikat temelli paracklar zarms tiptedirler. Bunlar sert ekilde iyi paketlenmilerdir ve yksek
basnlara, yksek ak hzlarna dayankldrlar. Oysa 8den daha ykse pHl elentlerde znme
eilimindedir ve F-yi absorblar. Bu problem olabilir, nk pH 6nn zerinde sistem pikinin
giderilmesi ounlukla zorunludur.

Tablo 24-3 seilmi dk kapasiteli anyon deitirici kolonlarn tanmlanmas ve zellikleri.

Kolon Byklk pH aral Kapasite Parack Materyalin paketlenme ekli
(mm) (ekivale/g) bykl(m)
Vydac 242 250x4.6 2-6 100 20 Kresel silikat ile bal kuarterner
IC 4.6 guruplar

Interaction 50x3.2 0-14 100 10 Ntral hidrofilik makro-pozor reine

ION-100 ile kovalent bal kuarterner
amonyum guruplar
Hamilton 150x4.1 1-13 200 10 Yksek apraz bal polstiren divinil
PRP-X100 benzen kuarterner amonyum
guruplaryla kaplanm
Bio-Gel TSX 50x4.6 1-12 30 10 Polimetakrilat jel kuarterner
Anyon PW amonyum guruplar ile kaplanm

Waters IC 50x4.6 1-12 30 10 Yukardakilere benzer

Pak A

RENE TEMELL PARACIKLAR

Reine temelli paracklar ounlukla 1-12 gibi geni pH
aralna sahiptirler. Yksek basnlarda toplanma
eilimindedirler ve bunlar scakl kar duyarldr. evre
scaklndan daha yksek scaklklarda dikkatli
kullanlmaldr.

ekil 24-5 membran ile bastrmann emas.

MEMBARANLAR
ekil 25-5 ve sonrasnda gelen tartma R.B. Rubin (American Laboratuary Mar. 1990) Anyon
deiimli ayrma ilemi iin hareketli faz olarak sodyum hidroksitin kullanld kimyasal bastrmann
mekanizmasekil 24-5te gsterilmektedir. Analit iyonlar kolondan sodyum kart iyonlar ile ele
edilir. Bunlar iki katyon deitirici membran arasnda bastrc sisteme girer. Bu membranlarn dier
tarafnda kart ynde seyreltik slfrik asit zeltisi (rejenere edici
olarak) aktlr. Membranlar hazrda tutulan negatif slfonik asit
guruplarna sahiptirler ve bu yzden anyonlar dlanr. Pozitif iyonlar
membrandan serbeste geebilirler. Bu yzden hareketli fazdan gelen
sodyum iyonlar membrandan rejenere edicinin tarafna geirilirler
(aktlrlar). Rejenere edici taraftan gelen eit miktardaki hidrojen
iyonlar membrann kar tarafna geer ve hareketli faz tarafna girer,
bylece yksek iletkenlie sahip OH- iyonlar suya ntralize edilmi
olur. Sonuta zemin iletkenlii sfra yaklar, bastrma ncesinden
gzle grlr ekilde dktr. stelik anyon analitteki kart iyonlar
orijinal sodyum kart iyonlarndan yedi kez byk iletkenlie sahip
olan, hidrojen iyonlardr.
katyon sistemleri iin bastrc membranlar anyon deitirici
polimerlerdir. Bunlar anyonlarn serbeste geiine izin verirler fakat
katyonlar dlarlar. HCl gibi seyreltik asitler hareketli faz olarak
kullanlrlar. Bastrcda klor kart iyonlar yksek iletken OH- iyonlar ekil 24-6 Alltech model 1000
ile yer deitirir, asidik hareketli faz ntralize olur. Tetra bitil Elektrokimyasal rejenere edilmi iyon
bastrma sistemi.
amonyum hidroksit rejenere edici olarak kullanlr, nk bu madde
anyon deitirici membranlardan dlanr.
ELEKTRO KMYASAL REJENEREOLMU YON BASTIRMASI
Elektro kimyasal olarak rejenere olmu iyonlarn bastrlmas,
elektriksel olarak rejenere olmu iyon bastrlmas, bastrmann
srekli elektro kimyasal rejenerasyonla olmasdr. ekil 24-6
bileenleri gstermektedir. Alltech 1000 bastrc bir 10 port
vana, iki kat faz elektrokimyasal bastrc hcre arasna
paketlenmi ya katyon (anyon deitirici iin) yada anyon
(katyon analizleri iin) deitirici reine ve sabit akm salayc
kaynaktan oluur.
Anyon analizleri iin ekil 24-7 ve 24-8 tercih edilmitir. Hcre
katyon formunda kuvvetli katyon deitirici reine ile dk
iletkenlikli aside veya suya hidrojen formundaki katyon
deitirici ile hareketli faz sodyum iyonlarnn iyon deiimi ile
deitirilir. Ayn zamanda dk iletkenlikli analit iyonlar katyon
deitirici reineden gelen hidrojenler ile kart katyonlarn ekil 24-7 Anyon analizi iin iyon bastrma.
deitirilmesi ile yksek iletkenlikli asitlere evrilirler. Zemin
sinyalleri azaltlrken analit sinyalleri zenginletirilir, tayin
nemli derecede iyiletirilir.
Elektro kimyasal rejenerasyon srasnda (ekil 24-8)
dedektrde hcrelere akm uygulanrken efflent
elektroliz olma eilimindedir. Hcre giriinde (anot)
hidrojen iyonlar ve oksijen gaz oluurken hcre knda
(katot) hidroksil iyonlar ve hidrojen gaz oluur. Hidrojen
iyonlar katyon deitirici reineden gelen atlm
sodyumlara kar efflient dedektr ile tanr. Bunlar ekil 24-8 Anyon analizi srasnda elektrokimyasal
orijinal hidrojen formuna geri evrilir. rejenerasyon.
Katyon analizleri iin hcre hidroksit formunda kuvvetli anyon deitirici reine ile doldurulur. (ekil
24-9) bastrma srasnda yksek iletkenlikli mobil faz anyon deitirici reineden gelen hidroksit ile
hareketli faz klor iyonlarnn iyon deiimi ile dk iletkenlikli suya evrilmitir. Ayn zamanda dk
iletkenlikli analit katyonlar, onun kart anyonlarna evirerek bunlarn yksek iletkenlikli
hidroksitlerine evirmilerdir. Zemin sinyalleri azaltlrken analit sinyalleri glendirilmi, tayin nemli
derecede dzeltilmitir.
Elektrokimyasal rejenerasyon srasnda (ekil 24-10) dedektr efflenti hcreye akm uygulanrken
elektroliz olma eilimindedir. Hcre polaritesi anyon analizi ile karlatrldnda tersine evrilmitir.
Hcre giriinde katot yer almaktadr. Hcre giriinde hidroksil iyonlar ve hidrojen gaz olumaktadr.
Hcre knda (anotta) hidrojen iyonlar ve oksijen gaz olumaktadr. Hidroksit iyonlar anyon
deitirici reineden galen atlm klor iyonlarna karlk dedektr eflenti ile tanrlar, bunlar orijinal
hidroksit formuna geri evrilirler.

ekil 24-10 Katyon analizi srasnda

ekil 24-9 Katyon analizi srasnda bastrma. elektrokimyasal rejenerasyon.

DEDEKTRLER
Geleneksel olarak eski iyon deitirici kromotografiler iin dedektrler reaktif indeksi, iletkenlik ve
izole edilmi durumlarda uv/vis spektrometridir. Bu gnlerde geni eitlilikte dedektr bulmak
mmkndr. Burada tip elektro iletkenlik dedektr (d.c. iletkenlik, d.c. amperometri, puls
amperometri); sonradan gelen kolon reaktanlar ile direkt uv/vis, oyuk uv/vis ve floresans.

letkenlik
letkenlikte elektrotun yzeyinde ne ykseltgenme nede indirgenme gereklemez diren sadece
llen zeltideki iyonlar ile deiir. Bastrma kolonunda kullanlan iletkenlik dedektrnde niin
problem olduunu anlamada ncelikli olarak birka iyonun ekivalent iletkenliklerinin allmasna
ihtiya vardr. 1N zeltinin 1,00Lsini 1cmlik yzey alann oluturacak levhalar arasna
yerletirirseniz, levhalar arasndaki iletkenlik ekivalent iletkenliktir. Ayn zamanda bu bir mol iyonun
iletkenliidir. Bu yzden dir ki tablo 24-4de listelenen deerler olabilecek baz durumlarda 2 veya 3e
blnrler. Tablo sonsuz seyrelmede birka iyon iin ekivalent iletkenlikleri listelenmitir. Bu durum
iin en eski birim mhom, SI birimi simens (S), 10-4 m2mol-1 dir.
H+ ve OH-nin darda tutulduunda, ekivalent iletkenliin ok byk deimediine dikkat edin H+
iyonlarnn varlnda dier iyonlardan gelen sinyalleri bastrr. Bastrma kolonu ekleme ileminden
nce bu iletkenlik dedektr ile probleme neden olmaktadr. Elasyon ajann iletkenlii H+ iyonu
yznden yksek olmutur ve onun ele edilen iyonla karlatrldnda ok yksek
konsantrasyonlarda olmas rnek iyon tayinini zorlatrr.
Bu byk bir gemideki kaptan ve gemiyi tartp sonra gemiyi tartarak kaptann arln bulmak gibidir.
Bastrma kolonu sadece H+lar gidermez, ayn zamanda duyarll artan yksek iletkenlikli OH- iyonu
ile dk iletkenlikli konsantrasyonlarn elde edilmesini salamtr. Bu tip dedektrler inorganik
kuvvetli asit anyonlar, inorganik kuvvetli baz katyonlar, slfatlar, slfonatlar, ya asitleri I, II, III, IV
aminler, ve karboksilli asitler iin kullanlldr.

Tablo 24-4 snrsz seyreltikde iyon ekivalent iletkenlikleri.

Katyonlar S Katyonlar S Anyonlar S
+ +2
H 349,7 1/2Ni 50,0 OH- 198,0
+ +2
Li 38,7 1/2Mg 53,1 Cl- 76,3
Na+ 50,1 1/2Ca+2 59,5 Br- 78,4
K+ 73,5 1/2Ba+2 63,6 I- 76,8
+ +2
NH4 73,4 1/2Co 45,0 NO3- 71,4
Ag+ 61,9 1/3Cr+3 67,0 HCO3- 44,5
+2 +
1/2Fe 54,0 1/3Fe 68,0 1/2SO4-2 79,0

D. C. Amperometri
d.c. amperometri metodunda elektrot yzeyleri arasnda indirgenme-ykseltgenme durumlarnn
baarlmas iin bir voltaj uygulanr. Dikkatlice seilen voltaj ile seiciliin artrla bilmesi bir avantajdr.
Bu metot baz aromatik bileikler iin uv tayininden daha seici deerlerin elde edilmesinde iki derece
daha iyi olabilir. Bu kiisel deneyim iin daha zor olabilir. Uygulayc ekstra daha dikkatli olmaldr.
Tercih edilen alma elektrodu platinyum siyah ile kaplanm platin elektrottur. Referans elektrot
Ag/AgCl elektrottur. Bu metot slfit, slfr, iyodr, fenoller, ketoaminler ve siyanr iin zellikle
iyidir. ekil-24-11 4000 alet serisi iin Dianex dedektrnn bir diyagramdr, bu ya amperometriktir
ya da iletkenlik olabilir.
Gm elektrot en iyi anyonlarla alr. Bunlar Cl-, Br-, I-, CN-, HS- ve S2O3-2 gibi gm ile znmeyen
bileikler veren iyonlardr.
10-13Ksp iyi bir seicilik verir. Potansiyel aral 0,0Vtan 0,4Va dr ve pHya baldr. pH derken
pozitif olarak deiir. Elektrot yzeyindeki znmeyen gm oksit tuzlar onun duyarlln drr,
fakat bunlar elektrotun kibarca yontulmas ile giderilebilir. Referans elektrot Ag/AgCldir tablo 24-5
birka elektrot iin tipik aral gstermektedir.

ekil 24-11 Ampero metrik dedektrn
yandan grn.
Puls-Amperometri
Yine puls amperometride ana
fenomen ykseltgenme
indirgenmedir. Puls oluturan
amperometri ile genel
problemlerden biri meydana
gelir,ounlukla reaksiyon rnleri
elektrot yzeyini kaplarlar. Oksit
tabakas ince bir film halinde oluur
ve bu ayn ekilde seicilii azaltr.
zelti sadece ksa zaman iin bir
voltaj uygulanmasna maruz kalr ve
sonra elektrotu temizlemek iin
kart ykl bir baka puls
uygulanr. Altn ve platin elektrotlar
kullanlr. Bunlar zellikle karbon
hidratlar iin iyidir. Dier sistemler
I, II, III aminler, alkoller, aldehitler, gliseroller, aminoasitler
merkaptanlar, tioller ve slfitler iin iyidir. ekil 24-12 puls
dedektrn gstermektedir.
Tablo 24-5 Ag/AgCl referans elektrotuna kar asidik ve bazik zeltilerde potansiyel
limitleri.
alma elektrodu zelti (0,1N) Negatif limit (volt) Pozitif limit (volt)
Altn KOH -1.25 +0.75
HClO4 -0.35 +1.10
Gm KOH -1.2 +0.10
HClO4 -0.55 +0.40
Platin KOH -0.90 +0.65
HClO4 -0.20 +1.24
Cam karbon KOH ~-1.50 ~+0.60
HClO4 ~-0.8 ~+1.30
Cva KOH -1.9 -0.05
HClO4 -1.1 +0.60

UV/VS
yonlarn ok az bir ksm uv/vis absorbsiyon spektroskopisi ile direkt olarak tayin edilebilir. Buna
ramen eer kolon ncesi reaksiyon, kromoforlar(renkli rn veren gruplar) ile elat katyonlarn
oluturuyorsa, veya floresans ajan eklenmise yada ninhidrin ile aminoasitlrin birlikte kullanlmas
gibi bileikler ile dier bileiklerin basite reaksiyonu oluyorsa sonra, sonra uv/vis spektroskopisi
kullanlabilir. Buna benzer sisteme basit bir rnek katyonlarn izlenmesinde lantanitlerin ayrlmasdr.
Bir dier teknik eksilme spektroskopisidir. Bu teknikte bir elent uvveya grnr n absorblaycs
olarak kullanlr, rnek dedektrn iinden geirildii zaman azalma yznden dk radyasyon
absorblanr.
Mesela 4mM salisilik asit (tris)in karmnda benzen zinciri 254nmde llmtr. Alternatif olarak
katyonlar iin elent Ce+3 olabilir ve grnr blgede izlenen sar renkte dme grlr.

ekil 24-12 Elektrokimyasal puls amperometrik hcre dzenlemesi.

Katyonlar;

ekil 24-13 14 lantanitin ayrlmasnda alfa-hidroksi-izobtirik asitin nasl kullanlabileceini

gstermektedir. 4-(2-pridilazol)rezorsinol(PAR) ile kolon ncesinde trleme 520nmde fatometrik
tayine izin verir.

Anyonlar;

Bastrlamayan uygulamalar iin kullanlan anyon deitirci kolonun bir tipi nteraction Co.dan ION-20
dir. Bu 9m parack byklne sahip 100eq/g deitirme kapasitesi ile stiren divinil benzen
polimeri zerinde kuarterner amonyum gruplar bulunur. ekil 24-14 oklu anyon deiiminin bir
rneini gstermektedir.

ekil 24-13 Lantanitlerin ayrlmas. ekil 24-14 Bir altn elektrotta puls amperometrik tayin kullanlarak karbon
hidratlarn ayrlmas.

Gradient Elasyon
Dereceli elasyon baz bastrma tiplerinde kullanlr, dier yandan zemin iyi bir alma aral
vermeden ok fazla deiir. Modern sistemler alt elentin kontrol edilebildii bilgisayar kontroll
pompalar kullanrlar. ekil 24-15 sentetik karm ile yaplabilecek olan bir rnektir.

ekil 24-15 36 anyonun sentetik karmnn 24 dakikada gradiyent ayrlmas.

YON DILAMASI, YON ALI KONMASI VE LGANT DEM

YON ALIKONMASI

Prensipler
yon al konmas katyon ve anyon guruplarnn her birinin dieri ile yay yana yer ald bir reine ile
salanan ve ayrlan iyonlarn birinin dieri ile tam anlamyla yer deitirmesi yerine onlarn al
konularak ayrld bir ayrma formudur. Bu teknik zellikle geni byklkteki elektrolit
olmayanlardan elektrolitleri ayrmada kullanlabilir, ilgin olan ksm bir molekln katyon ve anyon
pozisyonundakilerin her ikisinin etkilenmesidir.

yon deitirme dzeninde unlarn olmasn bekleriz;

-COOH + Na+ -COONa + H+

-R3NOH + Cl- -R3NCl + OH-

yon alkonmasnda tuzlar bir deiim olmadan absorplanr.

-COO- .+NR3- + NaCl -COONaClNR3-

Tuzsuzlatrlmas istenen bir rnein sulu bir zeltisi reine kolonuna eklenir ve su ile elue edilir ve
inorganik tuzlar organik bileiklerden daha fazla alkonulur.

-COONaClNR3- -COO-+NR3- + NaCl

Bio-Radn aklamas Suyun ak hareketli iyonlarn ykanmas dzenindedir, reaksiyonu sa

ynnde ilerletir, tuzlar kolondan aaya doru inerken tamamyla absorblanrlar ve desorplanrlar,
bylece alkonulurlar.

NH4Cl, ZnSO4 ve FeSO4 gibi genel anyonlar ile birleikler ayrlabilir. Bu genel katyonlar iin iyi bir
almadr ve NaOHdan NaCl ayrla bilir.

Hidrojen iyonu ounlukla anyon ksm tarafndan zayfa tutunur, su ile ele edilemez. Bu asitin
hzlca kantitatif giderilmesi iin bu reineyi kusursuz yapar. Baz dier uygulamalar; glikoz tuz
karmlar, melasdan sukrozu ve proteinlerden (albmin,avalbimin, sitokrom) sodyum dodesilslfat;
kan,st ve araptan tuzlar, tuzlar ve tamponlardan amino asitler ve kininleri ayrmada kullanlr.

ekil 25-1 reine bileiminin detaylarn gstermektedir. Bio-Rad AG IIA8 anyon pozisyonunda
kuarterner amin ve katyon pozisyonunda karboksilli asit vardr. ekil 25-2 benzer bir reine ile bu
teknii gstermektedir. Bu tip bir reine 1957de gelitirilmitir.

Bunlar ok az bir apraz balanmaya sahip (~%1), mokroretikler reine olarak isimlendirilen reineyi
kullanmlardr. Bunlarn alm ok byktr ve bir kafes gibi grev yapabilirler. Bunlar kafesin i
tarafnda anyon ve katyon reinelerinin her ikisinin kvrmlarn polarize etmilerdir, kvrml kafes
reinesi elde edilmitir. Kafes iyonlardan her birini polimer iinde dorusal bir iplik eklinde tutmada
ve her birini dierine karlk gelen kapatc ifti kart ykl halde, kafeslenmi polimerde tutmada
grev yapar.
Yukardaki reine standart Domex 1 reinesinin akrelik asit iinde polimerizasyonla hazrlanmtr.
Ayn reinede katyon ve anyon deitirici blgelerin her ikisi ile her biri dierinin yk etkisini ntralize
etmitir. Bu manada kolondan aaya doru ilerleyen iyonlar deitirilirken ve alkonulmu halde
dururken sadece zayfa tutunurlar. Suyun ars ounlukla reineden iyonlar karmak iin
zorunludur, ama rnek iyonlarnn farkl yklerinin yznden iyi bir ayrma ounlukla mmkndr.
Yukardaki tip reine 6-8 rejenerasyondan sonra kapasitesini kaybeder nk kvrmlar yavaa
kafesin dna doru srklenirler. Gelitirilmi bir versiyon kafes iinde her birinin dierine apraz
balanmas sistemin dnda net olarak yaplmaktadr. Sonu net bir kafes reinedir. Bazik reine iin
apraz bal yaplar %2-33 divinilbenzen, %2-100 sorbik asit ve %2-100 mukolinik asittir. Asidik
reineler iin yaplar %2-100 divinilpiridin veya %2-33
divinil benzendir. Bu reineler llemeyecek bozunmalar
ile 50 kere yenilene bilmektedir.

ekil 25-1 Bir anyon alkoyucu reinenin
yaps(AG 11A8).
Teknik
Bir ticari reine AGII AS-Bio-Rad yapm polimerlerdir.
Burada bu 10ml yatak hacmi ile paketlenebilmektedir.
0.7meq/ml slak yatak kapasitesi ile parack bykl
180den ~300mye deien parack byklne sahiptir.
Yaklak m.w dlamas 1000dir. Reine pH 0~14 aralnda
kullanlmaktadr. Bu hzl bir metot deildir fakat tuzun
%99+ s proteinden giderilebilir. ekil 25-3 ve 25-4 baz
tipik ayrmalar gstermektedir. Dier ynleri gstermeden
rnek hacmi 5ml dir. Kalan D iin beklenen 0.9x200cm ki
bu 2.0x40cm olmutur. Dikkat edilirse basit iyonik bileikler
daha kompleks bileiklerden en iyi ekilde ayrlmtr, ama
iyi bir ayrma gzlemlenmitir. Albmin 285nmde
llmtr ve tuz iletkenlii llmtr.

ekil 25-2 Biyokimyasallarn tuzsuzlatrlmas.

Reine Rejenerasyonu
zel bir yenilenme yapmadan tekrar tekrar kullanla
bilirken su eluasyonu efflent tuzundan kurtuluncaya
kadar srdrle bilir. Ekstra temizlik yaplaca zaman
bu zorunlu olabilir. Baz durumlarda reine organik veya
tuz bileenlerini tutabilir. Bio-Rad rejenerasyon iin
unu nermitir rejenerasyon konsantre tuz zeltisi
ile yaplmaldr. Hidrojen iyonu iin karboksil gurubunun
yksek affinitesi ile rejenerasyon prosedrnde
kullanlan asit, kullanlan tuzdan daha etkin durumdadr.
Bununla beraber asit absorplanm hidrojen iyonlarn
gidermeden sonra ntralizasyon takip etmelidir.

Ayn ekilde byk miktardaki asidik zelti (pH<4)

tuzundan arndrlrsa, ntralizasyon adm orijinal
ekil 1 pH 7,5 -7,7 aralnda 10mg albminden
NaClnin ayrlmas. yksek derecede tuzsuzlatrma kapasitesi gerektiren
durumlarda zorunludur.([Tablo25-1]in As adm ile balar). Herhangi bir tuz yada asit kullanlabilir,
ama tablo [25-1]de verilen prosedr reineyi onun orijinal su alm haline geri dndrecektir.

YON DILAMA
Prensip
yon dlama noniyonik bileikler snfndan iyonik bileikleri ayrmada iyon deitirici reinenin
kullanld bir tekniktir. Teknik reine tanecikleri ve sulu evre arasndaki iyonik bileikler ve
noniyonik bileiklerin znrlndeki farkll temel alr. Tek gereklilik ya reinedeki katyon
rneklerindeki ana katyona benzer olmaldr yada reinedeki anyon rnekteki anyona benzer
olmaldr. yon deiimi yer almaz, reine hibir zaman rejenerasyon gerektirmez.

Eer iyonik bileiklerin (sodyum formunda) ve noniyonik bileiklerin sulu karm kolondan aa
geirilirse (sodyum formundaki) noniyonik bileikler reine organik matriksinde iyonik bileiklerden
daha ok zne bilir ama blnme olmaz. Noniyonik bileikler reine ve sulu evre arasnda eit
oranda blnr, oysa iyonik bileikler hareketli sulu fazda daha fazla younlamlardr. Net etki
olarak iyonik bileikler noniyonik bileiklerle karlatrldnda reine yata tarafndan dlanrlar.
Eer rnek ve su kolonun tepesinden sra ile eklenirse, iyonik bileikler noniyonik bileiklerden
ayrlabilir. ekil 25-5 optimum artlar iin yaplan bir almann diyagramdr. ekil 25-6 yllar nce
yaplan basit ayrmay gstermektedir ve ekil 25-7 birka noniyonik bileenin ayrlmasn
gstermektedir.

Bir noniyonik her hangi bir disosiye olmam bileik olabilir. Organik asitler ele edilmede kk
miktarda kuvvetli asit eklenmesiyle noniyonik yaplabilir. Dahas; u sralardaki tekniklerinin
iyoniklerin her birini dierinden ayrmaya izin vermektedir. Bu ekil 25-8de grlmektedir. Alt
organik asit 100x7.5cm yksek derecede slfatlanm polistiren-divinil benzen iyon dlama
kolonunda ayrlmtr.

Uygulamalar
Uygulamann en genel tipi noniyonik bileiklerden tuz kirliliklerinin ayrlmasdr. Baz rnekler su
yosunun kklerindeki deniz suyu iyonlar ve biradaki slfitin tayini; As(V) ve As(III) trlemesi, selilozda
slfit, eker zeltilerinde uucu ve uucu olmayan asitlerin ayrlmas, pancar melasndaki sukrozun
ve sukroz dndaki maddelerin ayrlmas, bazik lapa likrde inorganik katlardan hidroksi karboksilik
asitlerin ayrlmas, brich aacnn buharlatrlm hemi selilozunun hidrolizinde aromatik kirliliklerin
giderilmesidir; zmlerdeki SO2 ve yer alt sularndaki
anaerobik bakterilerle oluturulan ya asitlerinin
belirlenmesi, meyve sularndaki karbon hidratlardan organik
asitlerin ayrlmas, maden kelek ve su rneklerindeki
boratlar ve yanm etteki nitritin belirlenmesi, iyonik
noniyonik yzey aktiflerin ayrlmas, evre asndan
havadaki NO2 , arpa mayas ve sudaki karbon hidratlardan
organik asitlerin tayini ve krom-platin kaplama ve elektro
cilalama tekniklerindeki etilen glikoln bozunma rnlerinin

ekil 25-6 iyon dlama ile NaCl ve etilen tayinidir.

glikoln ayrlmas.

ekil 25-5 iyon dlama ayrma ileminin iki
evrimli diyagram.
yon deitirmeden daha az pahaldr, nk reinenin
rejenerasyonu iin maliyet yoktur. Uygulama
maksimumlar iyonik konsantrasyolar iin %8 noniyonik
iin %40 tr. Kolayca otomatikletirilmitir. En byk
dezavantaj reine ve zelti ayn ekilde genel katyon
ve anyonlara sahip olmaldr. Bu tek bir kirleticide
iyonik trleri snrlar. yon dlama geriye doru alr.
Non iyonik bileikten iyonik bileik ayrlaca zaman
karmn ana bileeni giderilir.

Parack byklne gre yaplan kromotografinin ilk

uygulamas rnek ve zeltinin yukarda anlatld gibi
kolona srayla eklendii tipik dikey yer ekimi ile ak
salanan kolonlar gelitirilmitir. En son 1980lerde
iyon dlama kolonlar HPLC aletlerinde yer almaya
balad ve tek geili iyon dlama ayrmas yaplmtr.
Bu tekniin avantaj kompleks karmlarda iyonik
trler iyonik olmayanlardan hzl ekilde ayrlmakta ve
sonra iyonik olmayanlar dzenli bir srada

ayrlabilmektedirler.
ekil 35-7oklu bileen sisteminin ayrlmas.
Dowex 50-8X, 50-100 mesh. Bir rnek mono ve dikarboksilli asitleri alkoller ve
karbonatlardan elent olarak slfrik asit kullanarak H+ formundaki katyon reinesini ayrmada
kullanlmasdr. Kuvvetliasitler yksek derecede iyonlarlar ve kolonu terk eden hacimde elat vardr,
tersine noniyonik alkoller ve karbon hidratlarn tamam protonlanmtr ve bu halde doal doal
yaplarnda reineye girerler bunlar genel olarak birincil ok kk moleklle olarak reineden ilk
olarak karlar.

yon dlamasnda koruyucu kolonun kullanlmas henz modifiye edilmi olan iyon dlamas iin
geici bir modifikasyon olan dzgn HPLC sistemi kullanlmasna izin veren romansal bir yaklamdr.
rnein karbon hidratlar meyve suyunda organik
asitlerin tayini ile giriim yapmaktadrlar. rnek
giriimin bulunduu yerde bir anyon deitirici
koruyucu kolona rnein yollanmas srasnda glukoz ve
fruktozun tutunmamasn ve asitlerin seici
tutunmasna izin verir. Sonra slfrik asitle elasyon
dzenlenir.

Teori

Terimler
Vs= reinenin kat ksmyla doldurulan hacim

V1= reine tanecikleri arasndaki zelti, toplamn

ekil 45-8 yon dlama ile organik asit
yaklak ~%30 standartlar.

Vo = taneciklerin iindeki zelti hacmi (doldurulmu) toplamn~%40

D = noniyoniklerin dalma ora = Crecine/Czelti

V= kazanlan hacim = Vi + DVo

Blm 23de sunulan Dannen membran teorisinin tanm tercih edilmitir. K+ formunda reine
kullanlmtr. imdi reinenin d tarafndaki rnekteki tuzun konsantrasyonu Co olur ve C2 i taraftaki
konsantrasyon olur. Reine iine difze olan tuzun miktar X olabilir.

[K+] zelti [A-]zelti = [K+]reine [A-]reine

Bu yzden

[Co-x]. [Co-x]= [C+x].x

lk bata sunulan tuzun tuzun oran reine iine difze olandr.

=x/Co

Burada =

Reinenin deitirme kapasitesi artarken reine iine difze olan tuzun oran dmektedir, sonu
olarak iyonik bileenler byk oranda reineden dlanmaktadr. D iyonik bileikler iin ounlukla
1den kktr ve noniyonikler iin 1-2 dir, baz zel durumlarda 50 civarnda deerlere ular. Genel
olarak reine guruplar ve rnek bileik arasnda baz ek etkileimler olmadka D bine yaklar.
Noniyonik bileikler iin D molekln byklne bal olarak zincir uzunluu ve zelti
konsantrasyonu ile artmaktadr. yonik bileikler iin D reinenin tipiyle, apraz balanmann saysyla
ve reinenin doal kapasitesine bal olarak deiir.

Teknik

Kolon Paketlemeleri
Dzgn iyon deitirici reineler dikey yerekimli ak kolonlar ile kullanlr. HPLC kolonlar ounlukla
zararszdr, 5-10m apnda taneciklidir, ya kuvvetli asit yada kuvvetli baz fonksiyonel guruplar
vardr.

LGANT DEM
Prensip
Bir ligant merkezi bir atoma koordine olmu bir gurup, iyon veya molekldr. Ligant deiimi
noniyonik bileikleri ayrmada bilindik iyon deitirici reineler kullanmann bir yoludur. Fikir 1954de
ne srlmesine karn (Stokes, R.H., ve Walton,H.F.,J.Am.Chem.Soc.,76,3327) ve baz n ayrmalar
1958de Thomas C.L. tarafndan yaplm olsa bile alan bir sistem 1961de F.Helfferich tarafndan
gelitirilmitir. Aadaki aklama onun ilk notlarndan alnan bir zettir. Matematiksel ilemler
J.Am.Chem.Soc.,84,3237 (1962)de buluna bilir ve ilk uygulamal test 3243de baslm yaynlarda
bulunabilir.

Dzgn iyon deiim prosesi gz nne alndnda tersi tercih edilir. Hidrojen formunda bir reineyi
gz nne alalm.
Eer zelti iinde Ca+2 iyonlar ieren zelti bir iyon deitiriciden geirilirse u olur;

Orijinal reine yksek konsantrasyonda H+ eklenerek rejenere edilebilir.

Eer farkl koordinasyon valensinin ligantlar kullanlrsa ve konsantrasyon istendii kadar deitirile
bilirse ayn proses ligant deiimi ile de baarlabilir.

Kompleks metal iyonlar ieren bir iyon deitirici reine mesela Cu+2, Ni+2, Ag+, Zn+2, Co+2 veya Fe+2
kart iyon formunu alarak kat sorbant olarak isimlendirilen formdadr. Ni(H2O)6+2 bir rnek olarak
kullanlacaktr. Reine karboksilli asitler gibi nikel ile elat yapar ve su ligantlarnn ikisiyle bunlar yer
deitirir.

Burada drt su molekl liganttr ve oksijen moleklnn ba yapmayan elektronlar ile tutunurlar.
Eer dier ligantlar kolondan aaya dklrse su ligantlar dier ligantlar ile yer deitirecektir,
genilik katyon-ba yapmayan elektron etkileiminin gerilimine baldr.

Helfferichin nerisi ligant deiimi ile ligantlarn ayrlmas bilinene kromotagrafik prosedrlerle
ortaya konabilir. (elasyon gelitirilmesi, gradyent elasyonu,yer deitirmenin gelitirilmesi,n
analizi). Yksek seiciliin avantaj iin beklenen yksek seicilikte kompleks oluumunun ngrsn
elde etmektir, burada ligant deiim kromotografisi ve dier kromotografik teknikler arasnda zorunlu
bir farkllk yoktur. Farkl koordinatif valenslere sahip bileikleri ayrmak iin ligant deiiminin ek
avantajlar nerile bilir, oysa geni snrlar iinde seicilik dardan eklenen zeltinin deiecek olan
konsantrasyonu ile ayarlanabilir. Reinenin varlnda zeltinin seyrelmesi, yksek koordinatif
valense sahip ve kart ligantlar iin arta neden olacaktr. Eer kararl bir metal iyonu seilirse
seicilik tersine evrilebilir, yle ki bir ligant seici olarak seyreltik bir zeltiden alnabilir ve
konsantre olan dier zcye eklenebilir.

Uygun bir ligant deitirici alarak, zelti seyreltik olduu zaman yksek valensli ligantlar tercih
edilir. zelti deriik olduu zaman dk valensliler tercih edilir. Bylece yksek valensli ligant yada
ligantlar seici olarak dk valensli ligantlar iin deitiricideki seyreltik karmlardan ayrlabilir.
Yksek valensli ligant yada ligantlar yksek konsantrasyonda yeniden kazanlabilir ve dk valensli
ligandn younlatrlm zeltisi ile yer deitirerek yarak rejenere edilebilir.

Ek bir rejenerasyon adm olmadan zc ile ykama iin beklenen, sonraki evrimler iin yatan
restorasyonu gerekir.

Helfferich test amasnda sudan 1,3-diamino propanol-2(DAP)n younlatrlmas ve ayrmnda

kullanlmtr.

Konsantre NH4OHn eklenmesiyle rejenerasyon yaplabilmitir ve DAP geri kazanlmtr.