Professional Documents
Culture Documents
Bi̇yomalzemeler+-+1 +bölüm
Bi̇yomalzemeler+-+1 +bölüm
1 GR
Biyomalzemeler, insan vcudundaki canl dokularn ilevlerini yerine getirmek ya da
desteklemek amacyla kullanlan doal ya da sentetik malzemeler olup, srekli olarak veya
belli aralklarla vcut akkanlaryla (rnein kan) temas ederler. Cerrahide biyomalzeme,
canl dokuyla temas ierisinde alabilecek, canl bir sistemin yerine kullanlabilecek
malzeme olarak tanmlanmtr. Avrupa Biyomalzeme Topluluuna gre biyomalzemeler
biyolojik sistemler ile ara yzey oluturarak ya da dokularn, organlarn ve vcut
fonksiyonlarnn yerine geerek iyilemesini, bymesini ve onarlmasn salayan
malzemelerdir.
Biyomalzeme bilimi ise malzemelerin fiziksel ve biyolojik almalarn ve onlarn biyolojik
ortamdaki etkileimlerini inceleyen disiplinler aras bir dilim daldr. ekil 1de biyomalzeme
biliminin dier dallarla ilikisi gsterilmitir. eitli bilim dallarnn yardmyla biyomalzeme
sentezlenmesi, optimizasyonu, karakterizasyonu, test metotlar ve doku-malzeme etkileimini
incelemektedir. Son zamanlardaki almalarn ou ise biyomalzeme olarak retilen
mhendislik malzemelerinin hzl bir ekilde ve istenilen dzeyde hcre ve proteinleriyle
etkileimini konu almaktadr ve bu da biyouyumluluk olarak bilinmektedir.
1
kadar olan blm ise zellikle iki byk dnya savann da etkisiyle en hzl ilerlemenin
olduu dnemdir. Bu dnemden sonra gnmzde kullandmz biyomalzeme trleri ortaya
kmtr. Fakat biyomalzemelerin insan vcudunda yaygn olarak kullanlmas ile beraber
baz skntlar ve snrlamalar ortaya kmtr. Bunlar;
Phtlama,
Korozyon,
Kirelenme,
ltihaplanma,
Hcre zehirlemesi,
Kan ile uyumazlk,
Mekanik zelliklerde kstlar (esneklik, hafiflik, dayanm, yorulma, mr),
Ekonomiklik,
Hammadde sknts,
Cerrahi olarak tatbik edilebilirlik, uygulanabilirlik,
Tasarm, ekillendirilebilirlik, retim,
Onarlabilirlik, onarm koullar vs.dir.
19. yzyl ortasndan itibaren yabanc malzemelerin vcut ierisinde kullanmna ynelik ciddi
ilerlemeler kaydedilmitir. rnein 1880de fildii protezler vcuda yerletirilmitir. lk metal
protez, vitalyum alamndan 1938de retilmitir.
1960lara kadar kullanlan bu protezler, metal korozyona uradnda ciddi tehlikeler
yaratmtr. 1972de almina ve zirkonya isimli iki seramik yap herhangi bir biyolojik
olumsuzluk yaratmakszn kullanlmaya balanmtr, ancak inert yapdaki bu seramikler
dokuya balanamadklarndan ok abuk zayflamlardr.
Biyomalzemeler, yalnzca implant olarak deil, ekstrakorporeal cihazlarda (vcut dna
yerletirilen ama vcutla etkileim halindeki cihazlar), eitli eczaclk rnlerinde ve tehis
kitlerinde de yaygn olarak kullanlmaktadr.
Genelde biyomalzeme olarak kullanlan bir malzemeden;
Yerini ald dokunun malzeme mekanik zelliklerine yakn olmas (esneklik, hafiflik
mukavemet, anma direnci, mekanik btnlk ve uyumluluk)
Kimyasal tepkimeye duyarsz-inert olmas (iltihaplanma, kangren (doku lm),
phtlama, enfeksiyon, korozyon, hcre zehirlenmesi, bakteriyel vs. olumsuz etkiler
dourmamas bakmndan biyolojik btnlk ve uyumluluk)
Ekonomik, uygulanabilir ve retilebilir olmas (hammadde temini, cerrahi olarak tatbik
edilebilirlik, uygulanabilirlik, tasarm, ekillendirilebilirlik, onarlabilirlik ve dier artlar)
gibi temel zellikler beklenmektedir.
Hangi ilev iin kullanlacak olursa olsun bir biyomalzemenin retimi, birbirinden ayrntl
basamaklar takip edilerek gerekletirilmektedir. Sz konusu sre;
2
Malzemede kullanlacak hammaddeler ve zelliklerinin incelenmesi
Malzemenin en fonksiyonel ekilde tasarlanmas ve yerletirilecei vcut
dokularyla uyumluluunun aratrlmas
Malzemenin retimi iin uygun yntemin belirlenmesi ve retimin yaplmas
Vcut svlarna ok benzeyen bir iyon bileimine sahip olan zeltiler
kullanlarak rne gerekli vcut d (in-vitro) karakterizasyon analizlerinin
(stimulated body fluid-SBF/yapay vcut svs testi) uygulanmas
Etik kurul karar ile vcut ii (in-vivo) testlerin tatbik edilmesi amacyla
ncelikle bir denek hayvannda ve alnan sonulara bal olarak daha sonra
gnll hastalar zerinde malzemenin denenmesi eklinde ilerlemektedir.
Biyomalzemeler temel olarak tbbi uygulamalarda kullanlmalarna karn,
biyoteknolojik alanda da kullanlmaktadr. Bunlar arasnda hcre teknolojisinde hcre ve
hcresel rn retiminde destek malzeme olarak, atk su artmnda adsorban (yakalayc
tutucu) malzeme olarak, biyosensrlerde, biyoayrma ilemlerinde, enzim, doku, hcre
gibi biyoaktif maddelerin immobilizasyonunda (tutuklanmasnda) ve biyoiplerdeki
kullanmlar saylabilir.
zellikle polipeptid yapdaki ila etken maddeleri iin salm sistemi olarak kullanlanlar son
derece gnceldir. Polipeptid yapdaki etken maddelerin birounun gastro intestinal sistemde
absorbsiyonu ok zayftr. Ayrca asit ve/veya enzimlerle paralanmalar, denature olmalar
sz konusudur. Bu maddelerin oral veya transdermal kullanmlar sonucunda biyo
yararllklarnda dme olduu gzlenmektedir.
3
Birok doku tipinin temel madde ekstresi olan kollajen sklkla kullanlarak, dokularn yeniden
yaplabilecei in vivo olarak gsterilmitir. Ancak bu maddelerin mekanik kuvvetleri yetersiz
olduundan seri retimleri zordur.
Ortopedik doku ve onun yerini alacak olan sistemler; eklem protezleri, kk veya byk
protez birletiricileri, kemikteki deformasyonu dzelten implantlar, kemiin yerini alan
biyomateryaller, suni lifler, kalp kapak implantlarn kapsamaktadr. ekil 2de
biyomalzemelerin insan vcudundaki baz kullanm yerleri grlmektedir.
4
1.2 Biyomalzemelerden Beklenen Temel zellikler
Biyomalzemeler vcuda yerletirildiklerinde doku ile tepkimeye girerler. Bunlar toksik veya
toksik olmayan tepkimeler olmak zere ikiye ayrlr. Eer verilen tepkime toksik ise canl
dokunun o malzemeyi kabul etmediini ve evre dokularn lmnn gerekletii anlamna
gelmektedir. Eer verilen tepki toksik deil ise biyomalzemeler biyoaktif ya da biyoinert
olarak deerlendirilmektedir. Malzeme biyoinert ise bu durumda implant malzemesi zerinde
farkl kalnlkta fiberimsi doku olumaktadr. Biyoaktif olmas durumda ise malzeme ile
dokunun arasnda gl bir ba oluur. Bir dier olaslk ise malzemenin resorbable yani
emilen olmas durumudur ve malzeme evre dokular tarafndan emilerek onlarn yerine
gemektedir. Dokularn yabanc malzemelere verdikleri tepkiler Tablo 1de zetlenmitir.
1.2.1 Biyouyumluluk
5
biyouyumluluk tanmlar birbirinden ok farkldr. Baz aratrmaclar bu terimi biraz
genileterek biyomalzemenin yapsal ve yzey uyumluluunu ayr ayr tanmlamlar. Yzey
uyumluluu, bir biyomalzemenin vcut dokularna fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak
uygun olmasdr. Yapsal uyumluluk ise, malzemenin vcut dokularmn mekanik davranna
salad optimum uyumdur.
Polimerler, ok deiik bileimlerde ve ekillerde (lif, film, jel, boncuk, nano partikl)
hazrlanabilmeleri nedeniyle biyomalzeme olarak geni bir kullanm alanna sahiptirler. Ne
var ki, baz uygulamalar iin-rnein, ortopedik alanda-mekanik dayanmlar zayftr. Ayrca,
svlar yapsna alarak iebilir ya da istenmeyen zehirli rnler (monomerler, antioksidanlar
gibi) salglayabilirler. Daha da nemlisi, sterilizasyon ilemleri (otoklavlama, etilen oksit,
60
Co radyasyonu) polimer zelliklerini etkileyebilmektedir.
6
kapsaml testler ile biyouyumluluunun deerlendirilmesi gerekmektedir. Yeni bir materyalin
biyolojik olarak kabul edilebilirliini saptamak iin gnmzde eitli testler
kullanlmaktadr. Materyallerin biyolojik zelliklerinin test edilmesine genellikle hcre
kltrlerinin kullanld basit in vitro test yntemleri ile balanr. Deerlendirmelere daha
pahal ve uzun zaman gerektiren hayvan testleri ile devam edilir. Bu testlerden istenilen
sonular elde edildiinde kullanm testleri ( in vivo deerlendirme) gibi daha kapsaml
almalar yaplmaldr.
1.2.1.1 In Vitro Testler
Biyolojik uyumluluun deerlendirilmesi iin uygulanan in vitro testler bir test tp iinde,
hcre kltrnn bulunduu bir kap iinde ya da canl organizmann dnda yaplr. Bu testler
materyalin bir bileeninin bir hcre, enzim ya da dier izole edilmi biyolojik sistemlerle
temas ettirilerek uygulanmasn gerektirir. Bu test metodu, arada herhangi bir bariyer
olmakszn materyalin hcre ile temas ettirilerek direkt uygulanabildii gibi materyal ile hcre
arasnda kk bir bariyer yerletirilerek indirekt bir ekilde de uygulanabilir. Bu tr in vitro
testlerde materyallere temas ettirilen hcrelerin sayca canllk oran, byme oran, metabolik
fonksiyonlar ya da dier hcresel fonksiyonlar llerek materyalin etkisi saptanr.
Biyomalzemelerin in vitro olarak sitotoksisitesini belirlemede en yaygn kullanlan biyolojik
sistemler hcre kltrleridir.
Bu amala eitli canllarn (insan, maymun, fare, tavan gibi) eitli dokular (bbrek, akcier,
tmr, amniyon zarlar) nce paralanarak tek tek hcrelere ayrlrlar. Bu hcreler eitli
tuzlar, tampon maddeleri, aminoasitler, vitaminler, dana veya at serumu ieren besleyici
svlarda sspanse ederek steril tp veya ielere koyulur. Bu hcre sspansiyonu 36 Cde
bekletildiinde hcreler kabn eperine yaparak rerler. reme sonucunda oluan yapya
hcre kltr denir .
1.2.1.2 n Vivo Testler
Biyolojik uyumluluun deerlendirilmesi iin uygulanan in vivo testler, nesne ile doku
arasndaki ilikinin canl ortamda ya da yaayan koullarda incelenmesidir. n vivo testler
aratrmas yaplan maddenin deney hayvanlarna verilmesi ile gerekletirilir. Aratrmalar
iin fare, san, hamster, tavan, kedi kpek ve maymun gibi eitli deney hayvanlar
kullanlabilmektedir.
7
Biyolojik ortamlar iin biyomalzeme tasarm, birbiri ile etkileen ayr dinamik unsurun
varlndan dolay son derece zordur. Bunlar;
Biyotolere Etki
Biyoinert Etki
Biyoaktif Etki
Toksik Etki
Biyoaktivite.
Biyotolere Etki: Biyomalzeme uyguland blgede, snrl fibrz doku ile evreleniyorsa
biyotolere etkiden sz edilmektedir. Gnmzde kullanlan ou biyomalzemede bu durum
grlmektedir.
Biyoinert Etki: Biyomalzeme, uyguland kemik dokuyla, arada snrl fibrz bir doku
olmadan birlemektedir. ou zaman biyomalzemeler uygulandklar dokuyu, dokular da
kendilerine uygulanan metaryali etkilemek abasndadrlar. Biyoinert etki, bu tr
etkileimlerin grlmedii biyomalzeme-doku ilikisine verilen addr. ok sayda aratrmac
gerekte biyoinert bir biyomalzeme olmadna inanmaktadr.
Biyoinert malzemelerin en byk zellikleri doku ile etkileime girdiklerinde fiziksel ve
mekanik zelliklerini korumalardr. Bu sayede korozyon ve anmaya kar diren gsterirler.
Biyoinertlik durumunda doku ile bitiik yaayan hcreler herhangi bir tepkime gstermezler
fakat yerel hcreleri mekanik hasardan korumak amacyla implant yzeyine yakn blgelerde
koruyucu fiberimsi hcreler bytrler.
mplant ve doku arasnda oluan ve yapmayan fiberimsi hcreler implant dokudan izole
ederek koruyucu bir mekanizma oluturur ve zamanla btn implant kaplar. Metal ve
polimerik implantlar genellikle bu fiberimsi kapsl arayzeyini olutururlar. Arada oluan bu
kapsln kalnlk deeri malzemenin biyoinert olma derecesine baldr ve biyoinertlik
derecesini etkileyen faktrler Tablo.2de verilmitir. Zirkonya ve almina gibi malzemelerde
oluan bu fiberimsi yapnn kalnl metalik implantlarda gzlenenlere oranla daha dktr.
Biyonert malzemelere rnek olarak almina, zirkonya, pirolitik karbonlar, titanyum ve
titanyum dioksit verilebilir. Bu malzemeler yke maruz kalan uygulamalarn ve statik
8
uygulamalarn her ikisinde de kullanlmaktadr. Yk tayan uygulamalar iin genellikle
kemik levhalarda, kemik vidas olarak ve femoral ba olarak tercih edilen biyoinert
malzemeler statik uygulamalarda ise havalandrma borusu, sterilizasyon cihazlar gibi
uygulamalarda kullanlmaktadr.
9
Biyoaktif malzemelerin en byk dezavantaj; dk mukavemetli olmasdr. Bu nedenle
ounlukla kompozit olarak kullanlr. Uygulamalarda genellikle bir biyoaktif malzemenin,
biyoinert malzeme zerine kaplama olarak kullanlmas tercih edilmitir. Ancak bir baka
seenek ise biyouyumlu fiber veya partikl ile pekitirilmelidir. Bu bize retilecek
malzemenin istenilen biimde oluturabilmeyi ve zelliklerini nceden tahmin edebilme
olanan salamaktadr.
Toksik etki: Ortopedi ve travmatolojide kullanlan biyomalzemeler birok testten getikten
ve biyouyumluluu onandktan sonra kullanm alanna girmektedirler. Tm bu testlere ramen
biyomalzemelerin allerjik, immn, nonimmn, mutajenik, kanserojenik ve inflamatuar etkileri
olabilmektedir. Bu yzden, kullanlacak biyomalzemenin test sonular ok nemlidir.
1.2.2 Korozyon dayanm
Ntr pH, dk tuz konsantrasyonu ve vcudun uygun scaklna ramen birok malzeme
vcut ierisinde korozyona urar. Biyolojik ortamda dzenli ve evrimsel yklere maruz kalan
implantlar korozyonla beraber anma ve eilmeye de maruz kalarak mekanik zelliklerde
zayflama gsterirler. Sulu zeltilerde yani vcut svs ierisinde metaller elektrokimyasal
olarak aktif olup, polimerler ise yumuarlar. Hcrelerden gelen gl oksitlenme ajanlar ve
enzimler de implant malzemede korozyona neden olur. Korozyon rnleri ortam pHn
deitirir ve baka reaksiyonlarn gereklemesine de imkn verir.
Polimer malzemelerde hidroliz gerekleirse hidrofilik yzeyler oluur bu da korozyon
rnlerinin polimerin ierisine daha ok nfuz etmesine olanak salar.
Korozyon rnleri toksin ve kanserojen olabilirler ve bu yzden uygunalacak olan implant
malzemelerin biyolojik adan uyumlu olup ayn zamanda korozyona meydan vermeyecek
ekilde seilmesi gerekmektedir Biyomalzeme yzeyinin kimyasal yaps, biyomalzeme-doku
ara yzeyi tabakasnn kimyasal yaps ve evreleyen doku ile etkileimi nemlidir.
10