Forma dhe Tipologjia e Kriminalitetit

Pak histori
N Angli vrehen tendenca t pranis t kriminalitetit kundr personalitetit dhe prons ku
evidencat i mbajn 2 institucione Criminal Statistics dhe British Crime survey ndrsa n
SHBA FBI dhe UCR. N disa vende t zhvilluara industriale si SHBA, Kin, Angli, Kanada
etj, krimi sht n rritje sidomos ai i vrasjeve dhe dhunimeve seksuale. Sipas statistikave edhe
n Kosov pas vitit 2003 krimet jan n rritje, vendet me stop m t vogl t krimeve jan
Zvicra, Suedia, Austria, Norvegjia etj. Numri m i madh i krimeve ju prket krimeve kundr
prons, dhuns, kundr siguris n trafik, komunikacion, kundr personit etj.
Disa veori themelore t fenomenit kriminal - kriminalitetit n periudha t ndryshme sht
paraqitur n forma t ndryshme. Sjelljet kriminale dhe format e kriminalitetit gjat historis
njerzore mbajn t gjitha karakteristikat themelore t vet shoqris. N kt kontekst mund
t prmendet mbrojtja e jets dhe trupit, e prons, nderit etj, ku n t gjitha sistemet shoqrore
cenimi i tyre sht trajtuar si krim si vepr penale.
Mobiliteti shoqrore dhe kriminaliteti - ndryshimet e hovshme, lvizja e madhe n botn
bashkkohore drejtprsdrejti ndikon n paraqitjen e formave t ndryshme t kriminalitetit
kjo lvizj n Literaturn Kriminologjike quhet mobilitet shoqrore. Ky mobilitet ka t bj
me ndryshimet n shoqri n aspektin horizontal dhe vertikal. Me zhvillimin ekonomik,
industrial, urbanizmi, zgjerimi i rrjetit t teknologjis etj, reflektojn n paraqitjen e sjelljeve
kriminale.
Veorit kohore dhe sezonale t kriminalitetit - kriminaliteti shpreh disa veori kohore dhe
regjionale, q e bn t dallohet prej kohs n koh, nats, dits, sezone, regjionit etj.
-veorit regjionale - kriminaliteti dhuns, prostitucioni, narkomania, bixhozi etj jan me
tepr t koncentruar n regjionet industriale e n metropole botrore ndrsa n zonat kufitare
m shum jan t koncentruara dukurit e tregtis dhe kontrabands me artikuj t ndaluar ose
me valut t huaj. N kt drejtim shpesh prmenden termi Zona kriminaleku dshirohet t
theksohen disa zona ku kriminaliteti sht m tepr i pranishm. Gjeografia kriminale do t
ishte nj disipline e veant e cila do t merrej me studimin e shprndarjes s krimit.
Mosha, gjinia dhe kriminaliteti mosha - sht krikter i rndsishm i fenomenit
kriminal, ajo mund t ndahet sipas prcaktimeve ligjore pozitive, sipas ligjeve penale t
vendeve t ndryshme, mosha e kryersve t veprave ndahet n mosh t rritur dhe t mitur,
mosha e mitur ndahen n t mitur t rinj 14-16 vje trajtohen si mosh e fmijve dhe
zakonisht nuk ju nnshtrohen trajtimeve juridiko - penale dhe t mitur t rritur 16-18vje.
Si mosh e rritur konsiderohet mosha 18 vje e deri n vdekje t individit, pastaj ndahen fazat
e ndryshm 18-25vje, 25-30 vje, 30-40vje, 40-50vje, 50-60 vje. Mosha me prezente n
vepra kriminele sht 25-30 dhe 30-50. Pr shkak t kushteve klimatike n vende t nxehta
arrihet m hert pjekuria biofizike dhe biopsikike e popullats pjesmarrja e grupe moshave
m t reja sht me madhe nse e krahasojm me skandinave ku procesi i pjekuris sht m
e ngadalshme pr shkak te klims.
-gjinia ose prkatsia seksuale - n baz t dhnave statistikore pjesmarrja m e madhe n
krime sht gjinia mashkullore se sa ajo femrore, prkatsisht kryesit e veprave kriminale t
gjinis mashkullore kan dominuar n mnyr absolute. Mirpo tani n shoqrin
bashkkohore gjendja ka ndryshuar dukshme ngase edhe femrat gjithnj e me tepr po marrin
pjes n kryerjen e sjelljeve t llojllojshme kriminale. Gjat viti 2003 sipas shnimeve
statistikore t gjykatave komunale t Kosovs mbi kryersit e veprave penale sipas gjinis
dhe llojit te disa veprave penale del se 95% t ktyre veprave i kryejn personat e gjinis
mashkullore e vetm 5% t gjinis femrore ndrsa n vendet e ndryshme 8-10% jan
pjesmarrse femrat. Vrehet se femrat marrin pjes n kryerjen e krimeve kundr nderit dhe
dinjitetit njerzor, kundr jets dhe trupit, procese dhe vemas jan t shprehura n aktivitetet
kriminale q kan t bjn me prostitucionin etj, ndrsa raste tjera veprojn si ndihmse,
shtytse ne kryerjen e aktiviteteve kriminale.
Me vet faktin se femra sht nj qenie biopsikike dhe biofizike me e ndjeshme me e dobt ne
pikpamjen anatomiko-fizike si p.sh: emocionalitetin e theksuar, ciklin menstrual,
shtatznin, lindjet, klimakteriumin etj, t cilat ndikojn q ajo n rastet e caktuara t jet m
agresive, t ket sulme dhe paraqitje histerike, t bie n depresion dhe gjendje t tjera psikike
t cilat objektivisht mund ta shtyjn dhe ta nxisin n veprime dhe sjellje kriminale. Me
emancipimin dhe kyjen gjithnj m t madhe t femrs n t gjitha sferat e jets dhe t
puns vrehet edhe shtimi dhe rritja e pjesmarrjes s saj n aktivitetet kriminale, kontribut t
madhe n lidhje me kto shnime ka dhe autorja Freda Adler.
Gjendja martesore dhe statusi familjar - n baz t evidencave statistikore t vendeve t
ndryshme vrehet se numri m i madh i krerve t krimeve jan t martuar, n rend t II-t
vijn personat e pamartuar, personat e ndar dhe t shkurorzuar dhe n fund personat e ve.
Gjendja sociale dhe statusi social - n Literaturn Kriminologjike nj koh t gjat ka
dominuar mendimi se kriminaliteti sht karakteristik pr shtresat e ulta, mirpo n dekadat
e fundit n rritje t vazhdueshme tregon edhe krimi t cilin e kryejn personat q u prkasin
shtresave t klasave m t larta, qarqeve afariste, dhe atyre n pushtet q me nj emr
quhet kriminaliteti i jaks sbardhe i cili sht n rritje e sipr (pr kt flet kriminologjia
radikale), kto mund ti vrejm n shprthimet e afera t ndryshme t cilat bjn buj n
popullsi.
Format e manifestimit t kriminalitetit - Tipologjia dhe klasifikimi i kriminalitetit
Kriminaliteti sht dukuri komplekse dhe mjaft heterogjene si pr nga forma ashtu edhe pr
nga shkaqet e paraqitjes s tij. Si kriter m i shpesht irret i ashtuquajturi klasifikim ligjor
ose juridiko - penal i veprave penale sipas emrtimeve dhe ndarjeve n ligjet penale pozitive.
Kodi penal i prkohshm i Kosovs i cili sht n fuqi nga prilli i 2004 ka aprovuar dhe
parapar disa forma t reja t veprave penale duke aplikuar zgjedhje bashkkohore t
inkriminimit dhe parandalimit t tyre (terrorizmi, veprat penale kundr t drejte
ndrkombtare, krimet e lufts, kontrabandimi me emigrant. Kemi klasifikim e veprave
penale t rnda - merren vrasjet, plakitjet e armatosura, vjedhjet e thyerjet, dhunimet
etj. dhe t lehta - q trajtohen vjedhjet e imta, fyerjet, shpifjet, disa delikte n trafik. Kemi
sjellje kriminale tradicionale dhe t rejaose aktual - narkomania, terrorizmi, kidnapimi,
krimet kundr lirive dhe t drejtave t njeriut, trafiqet ilegale, parat e pista, hakerizmi.
Klasifikime tjera jan kto: kriminalitetit profesional-i organizuar, politik, terrorizmi, i
dhuns, kundr pasuris, ekonomik, delikuenca e t miturve, recidivizmi etj.
Kriminaliteti profesional dhe veorit e tij - quhet profesional ngase at e kryejn
personat t cilt me sjellje kriminale merren n mnyre t rregullt dhe ky aktivitet i tyre sht
br profesion dhe mjeshtri e tyre e prhershme. N kryerjen e ktyre veprave ata ndijn
knaqsi, tregojn aftsi dhe gjindshmri t lart. Prdorin teknika t prsosura deri n
prmasa fantastike prandaj edhe paraqiten vshtirsi n zbulimin e tyre. Ata shpesh her
rekrutohen si vrass profesional dhe ndrrojn hapsirn e veprimit t tyre. Ndr veprat
penale m t shpeshta q kryejn Kriminalitetin Profesional jan t gjitha format dhe llojet e
vjedhjes, luajn role t ndryshme. Kriminaliteti Profesional shpeshher konsiderohen si klas
e par e krimit si aristokraci e krimit dhe si elit e delikuencs n prgjithsi, Ata
ndahen n t imt dhe t kalibrit t madh profesional.
Kriminaliteti i jaks s bardh
Kt term pr her t I-r e prdori Edvin Sutherland i cili mendoi pr kriminalitetin e
shtresave t larta t cilin e kryenin personat q ishin t kyur n t gjitha segmentet e
pushtetit politik, ekonomik, financiar, gjyqsor etj, t cilat i shfrytzonin kto lidhje pr
qllime kriminale. Kta kriminel kalojn n nj jet t dyfisht, n nj an paraqiten si njerz
autoritativ e n ann tjetr bashkpunojn me delikuent t ndryshm duke i furnizuar me
informata dhe t dhna t ndryshme t cilat jan me rndsi pr kryerjen e aktiviteteve
kriminale.

Kriminaliteti i organizuar dhe veorit e tij - cilsohet me disa veori si lidhshmria e

prhershme me shum persona n kryerjen e aktiviteteve kriminale, ekzistimi i nj strukture
organizative me hierarki dhe pushtet t fuqishm te udhheqsit, dominimi i rregullt i rendit,
disiplins, prgjegjsis s antarve solidariteti i imponuar, ruajtja e fshehtsis s veprimit
dhe mos zbulimi i organizats etj. do mos respektim i ktyre krkesave ndshkohet me
dnime brutale-likuidimi fizik. Ata deprtojn tek t gjitha poret e pushtetit administrativ,
ekzekutiv, policor e gjyqsor. Ndr organizatat kriminale m t njohura botrore prmenden;
mafia siciliane Comorra, Sacra korona unita, etj n Itali, kurse n SHBA Cosa
nostra, Japoni Jakuza, Kin Triadat, Spanj ETA, Irland IRA.
Organizatat kriminale tradicionale n Itali - m e njohura sht mafia siciliane italiane.
Fjala mafia rrjedh nga emrtimi i nj organizate q sht krijuar n Sicili n vitin 1282 e cila
quhej morte alla francia italia mella. Comorra - organizat kriminale e koncentruar n
qytetin e Napolit e cila prbhet nga 126 organizata dhe n Kalabri sht e
njohur Ndrangheta
Organizatat kriminale n SHBA - Cosa Nostra - q n prkthim dmth shtja e jon, kjo
organizat funksion dhe sht e organizuar n disa familja famigllia t cilt e kan
sindikatn e tyre t regjistruar si legale. Nj ndr shefat m t njohur t mafias ka qen Al
Capone q ka vepruar n qytetin e ikagos dhe dnimin e ka mbajtur n burgun e njohur
Alkatraz.
Jakuza Japoneze - disponon me nj sindikat t fort t kriminalitetit t organizuar. Vet
fjala Jakuza sht e sajuar nga emrat e tre numrave JA-8, KU-9, ZA-3 t cilat jan numra t
lojs s bixhozit, pos n Japoni veprojn n Koren Jugore, Filipine e Honkong. Sindikat
quhet Sumiyoshi-rengo dhe tjetra sindikate Inagua-kai n Tokio. Organizimi i saj sht i
ngjashm me mafien n SHBA
Triada Kineze - e cila aktivitetin e saj e zhvillon n ish-kolonin Britanike n Honkong.
Si aktivitet kryesor sht shitblerja e drogs, organizimi i bixhozit, prostitucioni, shantazhet
etj.
Fjal Triada e ka kuptimin e trekndshit kryesor Qielli-Toka-Njeriu. Edhe kjo i ka dy
sindikata.
Organizatat kriminale n Amerikn latine - jan Narko Kartelet kolumbiane
si: Medellin Cartel, Cali Cartel etj. q merren me organizimin e prodhimit, prpunimit
shprndarjes dhe shitjes s kokains. Shefi i ksaj Kartels Cali sht Gilberto Rodriguez
Orejuela kurse ish shef i narko kartelit Medellin sht Pablo Escobar. SHBA me nj aksion
te prbashkt me shtetin kolumbian jepi nj grusht t madh organizatave kriminale ku vritet
edhe njeriu i par i narko karteli Medellin Pablo Eskobar.
 Mafia Ruse - merret me shitblerjen e armve t llojllojshme nga Arsenali i armatimit t
Ish-BRSS, po ashtu merret edhe me tregtin e lndve t para radioaktive pr prodhimin e
armve brthamore etj, ajo quhet GUS. Vitet e fundit sht gjallruar dhe po bhet gjithnj
me e fuqishme edhe lufta kibenetike e grupeve t vecanta ruse, ndoshta t sponsorizuara edhe
nga segmente shtetrore, t cilat arrijn t ndrhyjn edhe n devijimin e politikave shtetrore
dhe vullnetit t zgjedhsve.
Disa forma tjera t kriminalitetit t organizuar REKETIZMI - merret me
ndrrmarjen n mnyre t organizuar t krcnimeve, shantazheve ndaj personave prgjegjs
dhe bartsve t detyrave npr firma, shitore, dyqane, hotele, fabrika etj. Fillet e veta i ka n
SHBA gjat viteve 30. Ndrsa kjo sht br nj dukuri e rregullt. W. Reckless thekson se
organizatort dhe shefat e ktyre grupeve angazhojn persona t veante me karrier
kriminale p.sh: gangster, tipa agresiv, etj pr t shantazhuar.
Larja e parave - ka t bj me veprimet t cilat ndrmerren n mnyr q parat e fituara
nga transaksionet dhe aktivitete kriminale t deponohen dhe t investohen n pun dhe
veprimtari legale e pastaj ato t prdoren si para t pastruara-lara. Procesi i larjes s parave
ndahet n tre faza:
Faza I-r prfshin transferimin fizik t parave t cilat jan fituar si rezultat i
veprimtaris kriminale.
Faza II-t prfshin mbulimin duke u kyur n transaksione financiare komplekse pr ti
humbur gjurmt dhe rrugt e fitimit t parave.
Faza III-t prfshin prpjekjen dhe angazhimin q kto para t pastruara t paraqiten
si form e pasuris dhe kapitalit t tij t pastr-legjitim.
Falsifikimi parave - sht dukuri kriminale bashkkohore ku Kodi i KS e ka parapare si
vepr penale t veant. Kjo u sjell prfitime t mdha dhe zakonisht falsifikohen parat
Dollari dhe Euro, t cilat jan valuta t sigurta. Sipas t dhnave t Interpolit gjat viteve t
fundit jan shnuar falsifikime t parave n 135 shtete ku m s shumti sht falsifikuar
dollari amerikan dhe kohet e fundit edhe euro.
Tregtia me vepra t artit dhe kulturs nacionale - me qllim t vjedhjes dhe trafikimit
ilegal t krijimtarive artistike t llojllojshme organizohen grupe kriminale n nivel kombtar
ose ndrkombtar t cilat bhen n galeri, muzeume ekspozita. N Kosove dhe Shqipri jan
br kso vjedhje si sht rasti i vjedhjes s ikons se Shn Mris n kishn n Sikot e
vjetr mbi 500 vjet, kurse nga serbet sht vjedhur hyjnesha n fron n muzeun e Kosovs.
Trafiku klandestin me azilant, refugjat dhe persona t tjer -paraqet nj forme
shum t prhapur te kriminalitetit t organizuar n bot bashkkohore, konfliktet politike,
etnike, religjioze, luftrat lokale, civile, skamja etj. Kan nxitur lvizjen e milionave njerzve
nga vendbanimet e tyre kah regjionet m t sigurta. Vendet m t njohura t trafikimit
klandestin jan: Tailanda, Filipinet, Pakistani, Bullgaria, Serbia, Shqipria, Kosova etj.
Masat pr pengimin e kriminalitetit t organizuar - prve konferencave e tubimeve
ndrkombtare e nacionale, u krijua nj aleance ndrkombtare n kry me SHBA-t me ket
rast iu shpall luft t hapur terrorizmit ndrkombtar posarisht atij t Al-Qaida.
Kriminalitet politik apo deliktet politike - zakonisht, kan t bjn me aktivitetet q jan
t drejtuar kundr shtetit dhe rendit shoqror e politik, aktual n nj vend. T dhnat paraqiten
qysh n Athinn antike t njohura me nocionin Armiku i shtetit q ishte aktivitet i drejtuar n
prmbysjen e pushtetit demokratik. N Romen e vjetr po ashtu edhe n Mesjet kemi veprat
penale kundr shtetit, sovranitetit, kishs, dhe rendit kishtar. Kategoria e kriminalitetit politik
m tepr sht e lidhur me shoqrit bashkkohore ku bhen prpjekje t ndrrimit nga nj
sistem n sistemin tjetr t drejtuara si vepra penale kundr shtetit dhe rendit me qllim t
mbikqyrjes dhe pengimit t do aktiviteti politik, krijohen shrbime sekrete q ushtrojn
dhune policore dhe kan pr qllim shkeljen brutale t drejtave njerzore. Qllimi i ktyre
sht t bht spastrim etnik i territoreve nga popullata autoktone. Si vepra penale politike n
literaturn penale dallohen dy lloj veprash: ato t cilat ndrmerren me qllim t rrezikimit t
siguris s brendshme dhe ato t cilat ndikojn n sigurin e jashtme t nj sistemi apo t nj
shteti. Prher veprimi i ktyre subjekteve sht motivi dhe qllimi politik. N kongresin e
OKB-s n vitin 1985 n Milano sht aprovuar Deklarata Mbi parimet themelore t
drejtsis pr viktimat e krimit t cilat jan rezultat i dhuns politike dhe keqprdorimit t
pushtetit.
N literaturn klasike juridiko-penale si vepr penale prmenden tradhtia, spiunazhi,
propaganda armiqsore kundr forcave t armatosura dhe veprime t tjera. Posarisht sht
trajtuar problemi i s drejts s azilit dhe ekstradimit t kryersve t veprave penale politike.
Po ashtu n praktik theksohet se personat e till nuk mund t ekstradohen pra, ti dorzohen
shtetit apo regjimit t till i cili krkon me qllim t ndshkimit t tyre.
Terrorizmi politik - n gjuhn latine terroris - terror, frik e madhe, pasiguri dhe tmerr. Si
shembuj t pushteteve q kan ushtruar terror ndaj kundrshtarve politik dhe popullsis
civile numrohen terrori i bardh n Rusin cariste, terrori i kuq te Stalini, terrori
fashist n Spanj, terrori komunist etj. Terrorizmi politik paraqitet n form t
kidnapimeve, marrjes s pengjeve etj. Kto aktivitete terroriste manifestohen: me atentate,
vrasje, kidnapime, likuidime, vnie t mjeteve shprthyese n aeroplan, n hekurudha, sulme
vetvrasse me mjete shprthyese etj.
Ndr regjimet t cilat kan ushtruar terror shtetror t planifikuar n kohn m t re
numrohet regjimi despotik dhe terrorist i Serbis t mbetur. Ndr terroristt m t njohur
numrohen Karlosi i njohur me nofkn shakall, Avdullah Ocellan, Osama Bin Laden, etj.
Lidhur me masat e ndrmarra pr zbulimin, luftimin, dhe parandalimin e terrorizmit
aplikohen masat e ndryshme shtrnguese dhe kufizimi i t drejtave dhe liri vet qytetarit ndaj
organizatorve.

Kriminaliteti kundr lirive dhe t drejtave t njeriut - sht n rritje e vemas n ato
vende t cilat jan n tranzicion dhe n vendet ku ka pushtet dhe regjim autokratik.
Krimet kundr njerzimit dhe t drejts ndrkombtare - jan tronditjet ekonomike,
politike, luftrat lokale regjionale etj. Mendohej se pas lufts s dyt botrore nuk do t
prsriten kto krime por fatkeqsisht ato jan n rritje edhe n botn bashkkohore. Vlen t
prmendim Konventn Ndrkombtare t ciln e ka aprovuar OKB-ja dhe pr t cilat
Tribunali i Hags duhet t bj ndjekjen dhe gjykimin e kriminelve pr krime kundr
njerzimit.
Kriminaliteti i dhuns - N disa kode penale sht prezente ndarja dhe klasifikimi i
veprave penale: kundr jets dhe trupit, kundr dinjitetit moral dhe liris seksuale, prons etj.
Sipas autorit kroat Franio Baiq kriminalitetin e dhuns n fardo forme e cilsojn disa
veti: n rend t par ai gjithmon nnkupton aplikimin e dhuns fizike dhe psikike q jan t
dhunshm dhe agresive. Si dhun konsiderohet edhe shtrngimi e maltretimi psikik,
shkaktimi i shqetsimit dhe pasiguris s prhershme psikike. Pikpamja e par ose qasja e
sjelljeve agresive kriminale sht qasja sipas teoris psiko-analitike e Frojdit ku sipas tij
duhet t krkohet n sfern e nnvetdijes s personalitetit. Agresiviteti kriminal sht nj lloj
zbrazjeje e cila e liron organizmin e personalitetit nga shqetsimet e ndryshme. Eri Fromi ka
theksuar se ekzistojn dy lloj agresivitete: a). Defansive - sht imanente pr te gjith njerzit
dhe kafsht ku n pikpamje biologjike sht i prcaktuar dhe b). Destruktiv e cila sht
karakteristik vetm pr personalitetin e njeriut.
Disa veori t kriminalitetit t dhuns - M s shpeshti paraqiten personat e gjinis
mashkullore mirpo sht interesante t shikohet lidhshmria e gjendjes ekonomike dhe
viktims s disa krimeve t dhuns.
Format m t shpeshta t kriminalitetit t dhuns jan:
Krimet e dhuns ndaj jets dhe trupit - cilsohen nj ndr format m t rnda t
atakimit t vlerave dhe t mirave m t shtrenjta t njeriut ku rrezikohet shndeti dhe siguria
fizike e njeriut ku shpesh zn vend qndror n trajtime t ndryshme hulumtuese t krimit. Si
delikte prmendn: t gjitha llojet e vrasjeve, lndimeve trupore q kan pr pasoj vdekjen,
shtytja n vetvrasje etj. sht vrtetuar se kriminaliteti i dhuns dhe krimet e vrasjes jan t
ndrlidhura me jetn dhe problemet urbane. Si kryes, n pjesn m t madhe t rasteve
paraqiten personat e gjinis mashkullore prej 20-30 vje me arsimim m t ult dhe me status
ekonomik social t dobt. Kta zakonisht rrjedhin nga familjet e varfra, t rregulluara, ku ka
konflikte prindrore, ku mbizotron alkoolizmi, bixhozi, droga e prostitucioni. Si motive m
t shpeshta t krimeve, t vrasjes m s shpeshti prmenden fjalosjet, konflikte, fyerjet,
pasioni seksual, etj. Ato kryhen me mjete t ndryshme thika, sopata, helme, arm zjarri etj.

Kriminaliteti i dhuns n familje - manifestohet me dhun n martes, dhun ndaj

fmijve, ndaj prindrve etj.
Dhuna n martes - manifestohet si keqtrajtim fizik ose psikik i njrit ndaj
bashkshortve n martes, m t shprehura jan ato burri ndaj gruas me maltretim fizik e
psikik si dhe keqtrajtim seksual i bashkshortes apo anasjelltas. Deklarata e OKB-s si dhun
e cilson se do akt i dhuns dhe agresionit t bazuar n prkatsin gjinore si t
prshtatshme pr fyerjen, lndimin fizik e psikik dhe keqtrajtimin seksual t gruas.
Fatkeqsisht paraqiten shume pak raste sipas evidencave statistikore ndrsa, numri i errt
sht shum i madh. Dhuna kundr gruas sht prezente n t gjitha vendet e bots e sidomos
n vendet n zhvillim. T dhnat e krkime t bra n shum vende lidhur me dhunn n
martes dhe dhunn ndaj gruas tregojn se kryesit e ktyre krimeve rrjedhin nga familjet t
cilat m par kan pasur dhun, ata si fmije kan prjetuar dhunn dhe konfliktet n mes
prindrve. Kta persona jan t izoluar n pikpamje sociale, me botkuptime tradicionale
konzervative mbi barazin e burrit dhe gruas jan t papunsuar, konsumojn alkool ose
drog dhe jan t prirur pr akte t dhunshme. Sipas teoris psikologjike dhe psikiatrike
shkaqet e dhuns qndrojn n smundjet dhe devijimet psikike sociale t burrit ose gruas.
Dhuna ndaj fmijve - mund t manifestohet si dhun fizike, psikike dhe seksuale.
Gjendja e tyre biopsikike, papjekuria fizike e shpirtrore, lidhjet e ndjeshme emocionale me
prindr, obligimet e prindrve ndaj fmijve dhe keqprdorimet e autorizimeve t tyre e bjn
kt dukuri edhe me komplekse. Kjo shtje m hert sht konsideruar si shtje e
brendshme e familjes dhe i takon t ashtuquajturs sfer intime. G. Kaiser thekson se ky
lloj i kriminalitetit n botn bashkkohore sht shumfishuar ngase edhe patologjia sociale e
cila i paraprin sht ne rritje. N trajtimet kriminologjike dhe viktimologjike kur flitet pr
dhun ndaj fmijve shpesh prdoret termi keqprdorim apo abuzimi fmijve. Si keqtrajtim-
keqprdorim n ket aspekt konsiderohen t gjitha ato veprime apo mosveprime q pengojn
zhvillimin normal dhe formimin e drejte biopsikik dhe social t fmijve. N disa shtete m
qllim t pengimit t dhuns ndaj fmijve sht br ndalimi me ligj i ndshkimit fizik t
fmijve, t miturve, sikur q sht ndaluar edhe, maltretimi i tyre psikik. Viktima m t
shpeshta t dhuns n familje paraqiten: fmijt e padshiruar, q rrjedhin nga incestet, q
rrjedhin nga dhunimi seksual, q rrjedhin nga kontakti seksual i nns me personin q ajo e
urren, q kan lindur pa dshirn e nns n fardo mnyre, q lindin gjat krizave,
skamjeve dhe mjerimit material dhe social t familjes, q lindin me gjith tentimin e
abortimit, t meta fizike-psikike t cilt i kan prindrit n burg etj.
Dhuna ndaj prindrve t moshuar - manifestohet n form t lnies pasdore,
moskujdesit, mosdhnies s ushqimit, maltretimit, mos ofrimit t ndihms shndetsore e
vemas t mos furnizimit me barna e mjete tjera shruese.
Kriminaliteti seksual - dhuna seksuale -kuptohen t gjitha veprimet kriminale q
rrezikojn integritetin dhe moralin seksual t nj personi. Sjelljet e tilla jan t inkriminuara
n t githa kodet dhe ligjet penale t shteteve bashkkohore. Ky lloj i kriminalitetit paraqet
nj rrezikshmri t veant ngase cenon lirin dhe dinjitetin seksual si t viktims ashtu edhe
t familjes s saj, e sidomos n rastet kur viktima sht fmij apo i mitur dhe nuk sht n
gjendje t mbrohet vet nga atakimet e tilla t dhunshme seksuale. Shum persona t gjinis
femrore pranojn se kan qen viktim e delikteve seksuale dhe dhunuese seksuale por kt
fakt nuk e kan paraqitur n organet e policis apo gjyqsis. Kinse n krkimet e veta ka
ardhur n prfundim se nj numr shum i vogl i kryesve t krimeve seksuale sht zbuluar
ose sht dnuar. Ekziston nj tip i veant i delikuentit seksual i cili ka veori dhe
karakteristika q dallohen prej krimineleve tjer.

Kriminaliteti ekonomik dhe kundr pasuris - nnkupton t gjitha ato veprime dhe
sjellje kundrligjore t personave fizik dhe juridik t cilt jan t kyur n afarizmin dhe
veprimtarin ekonomike t cilat pengojn afarizmin ekonomik ndrsa pjesmarrsve n kt
afarizm u shkaktojn dme t mdha materiale dhe financiare. Me shtje t kriminalitetit
ekonomik dhe prhapjen e tij sht marr edhe Kongresi i V-t i OKB-s mbi prevencionin e
kriminaliteti dhe trajtimin e delikuenteve n Gjenev n vitin 1975. Ndr format m
dominuese t kriminalitetit ekonomik prmenden: deliktet e kartelve t mdha, aktet e
mashtrimit dhe keqprdorimit t gjendjes ekonomike t kompanive multinacionale, si dhe
keqprdorimi i lejeve ndrkombtare pr tregti dhe afarizm. Si krime mund t prmendim
skemat piramidale, larja e parave, marrja e mitos. M s shumti merren me krime ekonomike
kriminelet e jaks s bardh q e shpjegon m mir kriminologu Sutherland.
Format dhe veorit e kriminalitetit ekonomik - jan t njohura veprimet kriminale t
firmave, individve dhe grupeve t caktuara t cilve u mundsohet n mnyre jo legale
prparsia n kredi, bishtnim t pagesave t tatimit, subvencione dhe lehtsime t tjera q
sjellin prfitime t mdha. N kt mnyr paraqitet monopoli n treg q nuk sht produkt i
afarizmit.
Disa veori t kryesve t kriminalitetit ekonomik - kta individ nuk prdorin dhun
fizike sikur kriminelet e nntoks dhe t dhuns klasike, dhe n pamje t jashtme nuk u
prngjajn kriminelve, prkundrazi kta individ edhe pse kryejn krime shum t rnda me
gjith veprimtarin antiligjore dhe antisociale n t shumtn e rasteve trajtohen si qytetar t
respektuar dhe t nderuar, si ekonomist t shquar edhe si qeveritar e politikan t njohur.
N Literaturn Kriminologjike kryersit e kriminalitetit ekonomik shpeshher ndahen n disa
shtresa.
Shtresa e I-r prbhet nga kriminelet ose njerzit afarist t imt qllimi i t cilve sht
sigurimi i nj ekzistence t domosdoshme jetsore e jo grumbullimi i parave dhe kapitalit t
madh. Shtresa e II-t prfshin kategorin e personave q jan t motivuar t grumbullojn
pasuri q t arrijn nj status m t lart ekonomik, e me ket realizojn edhe disa privilegje
politike n botn afariste. Shtresa m e lart - prbhet nga personat q kane pozit t lart
ekonomike si n strukturat e partive politike, ministrive t ndryshme, n sektort e
ekonomis, bankave, marrdhniet tregtare me botn e jashtme etj.
Korrupsioni - shum autor theksojn se nuk ka shoqri n t ciln nuk sht prezent
korrupsioni. N Konferencn e antikorrupsionit t mbajtur n Lima t Perus m 1997
korrupsioni sht trajtuar sikurse terrorizmi dhe kriminaliteti i organizuar. Dallojm forma t
ndryshme t korrupsionit si korrupsioni politik i cili ka t bj me marrjen e funksioneve t
pushtetit politik ose n mbajtjen e privilegjeve t caktuara politike duke u dhn mito-
ryshfet gjat fushatave elektorale. Korrupsioni administrativ ka t bj me administratn
shtetrore i cili duke i shfrytzuar kompetencat e veta n administrat prej asaj lokale e deri
t ajo qndrore merr mito-ryshfet dmth korruptohet duke u dhn leje rtifikat, dokumente
dhe akte t tjera grupeve dhe firmave pr realizimin e interesave t ndryshme materiale dhe
financiare pr grumbullimin e pasuris q shpeshher nuk ju takon.
Mashtrimi i konsumator - kryhet n t gjitha vendet e bots, Autori M. Singer citon nj
thnie t njohur t Erazmoroterdamusit i cili thekson ai njeri i cili i jep helm dikujt tjetr, do
t dnohet si helmues, mirpo ai q me ver t dobt e me vaj t brishte helmon pandrprer
shum qytetar kurr nuk do te prgjigjet. Kjo form e krimit ka t bj me mashtrimin e
konsumatorve n kualitetin e artikujve ushqimor, prmbajtjen dhe cilsin e tyre, n
distribuimin e barnave, dhe medikamenteve t rrezikshme t cilave u ka skaduar afati etj.
Gjat reklamimeve arrihen t bhen mashtrime t mdha konsumatorve sepse paraqesin nj
pasqyre tjetr t artikujve.
Kriminaliteti kundr pasuris - nnkupton t gjitha veprimet q cnojn dhe rrezikojn
pasurin private dhe shtetrore. Ktu bjn pjes vjedhjet e imta, vjedhjet e zakonshme,
vjedhjet e rnda, vjedhjet e rnda, me grabitje, me thyerje, fshehja e tatimeve, e automjeteve,
mashtrimi, keqprdorimi i besimit, fshehja etj.
Disa veori t kriminalitetit kundr pasuris - n kryerjen e krimeve kundr pasuris
vrehet nj organizim i kryesve shum m i madh sesa n raste e krimeve t tjera.
Krimi i vjedhjeve - ky krim nnkupton marrjen e sendit t huaj me qllim t prvetsimit.
Shnimet statistikore kriminale t prokuroris, policis tregojn se vjedhjet n kuadr t
kriminalitetit t ktij lloji qndrojn n rend t par dhe disa lloje t krimeve kundr pasuris
rrall her zbulohen. Lidhur me veorit e kriminalitetit kundr pasuris mund t prfundohet
se ky kriminalitet sht n rritje permanente.
Veorit e kryersve t krimeve t vjedhjeve - n t shumtn e rasteve jan persona t
rinj, t mitur, dhe fmij. Mosha m e vjetr e kryersve t ktyre krimeve sillet prej
20-25 vjet e cila me tepr merret me vjedhje t rnda, vjedhje me thyerje, me arm,
mashtrime etj. Femra paraqitet m tepr n disa vjedhje t imta, mashtrime, vjedhje t
zakonshme etj. Karakteristik e ktyre krimeve sht se ato prsriten nga t njjtit persona.
Te hajnat profesional ekziston nj bindje se ata nuk jan keqbrs, sjan armiq t shoqris e
sjan kriminel nga se edhe vet i urrejn kriminelet. Vjedhsit profesional zakonisht
rekrutohen nga qarqet dhe shtresat m t larta shoqrore dhe kan prgatitje dhe njohuri
arsimore e shkollore n nivel.
Vjedhjet e automjeteve -tregojn rritje rapide n shum shtete bashkkohore zakonisht
ky krim kryhet natn. Personat q merren me kt krim jan t moshs s re t gjinis
mashkullore.
Kriminaliteti kompjuterik - lidhur me ndikimin e kompjuterit n dukurin e
kriminaliteti sht shkruar shum gjat dekads s fundit. Autori gjerman Hans prmend se
n rend t par manipulimet kompjuterike t cilat manifestohen nprmjet input-output
manipulimeve. Veprim tjetr sht spiunazhi kompjuterik i cili kryhet me an t programeve
t caktuara duke filluar prej lojrave e deri te programet e temave t ndryshme shkencore e
ekonomike financiare dhe strategjike t cilat u sjellin kryersve fitime t mdha. Forma tjetr
sht i ashtuquajturi kabotazh kompjuterik me t cilin bhet ndrhyrje ilegale n sisteme dhe
programe t ndryshme kompjuterike.

Kriminaliteti n trafik-komunikacion - n trafikun bashkkohor n t gjitha format e tij

po shkaktohen viktima t mdha n njerz dhe dme t konsiderueshme materiale. Dukuria e
fatkeqsive t shpeshta n trafikun automobilistik, ajror, hekurudhor, e sidomos viktimat e
shumta n njerz flet qart pr nevojn e trajtimit dhe analizs t ksaj forme t kriminalitetit
dhe gjetjen e mnyrave m t prshtatshme pr evitimin e shkaqeve t tij. Trajtimi i
delikuencs n trafik si n teori ashtu edhe n praktikn juridiko penale sht mjaft i
larmishm n disa vende trajtohen si vepra penale e n disa si kundrvajtje. M s shumti ka
viktima n trafikun automobilistik dhe kur flitet pr kriminalitetin n trafik mendohet pr
trafikun automobilistik. sht e ditur se shumica e ktyre sjelljeve kriminale kryhen nga
pakujdesia e jo me dashje. Vetm n raste kur personat q kryejn krime n trafik ka qen n
ndikimin e alkoolit, drogs dhe pijeve tjera narkotike mund t sjellin deri te paraqitja e
veprave penale dhe fatkeqsit n trafik.
Faktort q ndikojn n paraqitjen e krimeve n trafik - ndahen n faktor objektiv
dhe subjektiv. Si faktor objektive prmendet: gjendja teknike e automjetit, gjendja e rrugve,
paisja e rrugve me shenja etj. Si faktor subjektiv prmendet personaliteti i njeriut sidomos
gjendja psiko-fizike. Kur trajtohet delikuenca n trafik potencohet i ashtuquajturi sekond i
friks i cili po qe se arrihet t prballohet dhe t kontrollohet do her kur ekzistojn gjasa
reale, t shmanget fatkeqsia dhe pasojat e rnda q mund t pasojn.
Delikuenca e t miturve - karakteristik themelore e t miturve n shoqrin
bashkkohore sht se ajo gjendet n shtim t prhershm dhe se manifestohet me forma t
paraqitjes q jan mjaft t rrezikshme. Ekziston nj ligj q e quajn masa t diversitetit q
parasheh masa edukative pr delikuentet e mitur mirpo prapseprap ekziston dnimi me
burgim pr te mitur.
Klasifikimi, format e manifestimit dhe veorit kryesore - Delikuentt e mitur
klasifikohen n disa grupe: si kufi m i ult i moshs s t miturve merret mosha 7 vjeare n
nj vend ndrsa diku tjetr 9,10,12,13,14,15,16 vje n vende t ndryshme. N Kosov termi
fmije do t thot personi i cili nuk i ka mbushur 18 vjet ose 14-18 vjet konsiderohen si t
mitur. N disa vende t tjera mosha m e ult e prgjegjsis penale nuk caktohet fare me ligj
po trajtohen nga vet gjykatat gjate shqyrtimit t rasteve konkrete n praktike ndrsa n vendet
skandinave e marrin moshn 20-21 vjet si mosh n t ciln prfundon mosha e mituris.
Delikuentt e mitur marrin pjes dukshm n kriminalitetin kundr pasuris, trafik, kryerjen e
krimeve n grupe, shprndarjes s drogs, delikteve seksuale etj. Zakonisht, paraqiten n
forma t bandave t quajtura Gangs, huligane etj. Si shkaqe t paraqitjes s delikuencs t
miturit prmenden kta faktor: ambienti familjar, edukata familjare, televizioni, radio, filmi,
droga etj.
Recidivizmi - ose prsritja e sjelljeve kriminale gjithashtu paraqet nj form t veant t
manifestimit t kriminalitetit q ndrlidh rrezikshmri t posame shoqrore. Problematika e
prsritjes s kriminalitetit ka qen objekt trajtimi n shum tubime shkencore ndrkombtare
ai mund t vshtrohet nga aspekti juridiko-penal q nnkuptojm kryerjen e prsritur t
veprave penale nga ana e personit i cili ka qen m par i dnuar pr ndonj vepr penale.
Ktu flitet pr recidivizmin n kuptimin e ngusht q ka t bj me prsritjen e dy apo m
shum veprave t njjta ndrsa n kuptimin e gjer me prsritjen e veprave penale n
prgjithsi. Sipas kumtimit kriminologjik recidivizmi nnkupton prsritjen e sjelljeve
kriminale dhe delikuente t nj personi si kategori sociale ose si raport piko - social. Sipas
kuptimit penalogjik nnkuptojm ardhjen e srishme t kryersit t veprave penale n entet
ndshkimore prmirsuese, ku shtron pyetjen a thua tretmani i mparshm nuk ka qen
adekuat?
Faktort q ndikojn n paraqitjen e recidivizmit - mund t jen t natyrs objektive
dhe subjektive, prmenden edhe faktor t jashtm dhe ndikimi i tyre negativ gjat qndrimit
n burgje apo ente prmirsuese. Format e sjelljeve asociale dhe delikuente t tyre n fillim
kan qen ikja nga shtpia, shkolla, bredhja e pakontrolluar posht e lart, shoqrimi me
banda etj. Shume autor kan thn se do recidivist sht rast n vete.