Professional Documents
Culture Documents
Rostworowska M. Historia Państwa Inków
Rostworowska M. Historia Państwa Inków
Biblioteka Jagiellotiska
Konsultacja naukowa
JAN SZEMISKI
Podczas mojej czterdziestoletniej pracy badawczej pomagao mi i do-
Redakcja dawao otuchy wiele os b, kt rym chciaabym z caego serca po-
MAR IA DZIED ZIC-W Es oows KA dzikowa.
Dzikuj Alejandro Diez Canseco, kt ry przekona mnie, ze mog
Redaktor techniczny .*ttff'., i powinnam prowadzi badania naukowe' oraz wpynna ksztat mojej
DANUTA LIPKA .*...'#(rog.L wasnej tosamoci,tak gboko zakorzenionej w kulturze andyjskiej.
vNW'll!'^-'"
Rautowi Porras Barrenechea, memu wielkiemu nauczycielowi, oraz
Indeks Gr^CBfiErrtlr Johnowi Murra, peruwianiciez powoania, kt ry przekona mnie do
JACEK GRZYBOWSKI
antropologicznego podejcia badawczego.
@ Copyright by Maria Rostworowska Felipe obando, za cierpliwo podczas wprowadzania mnie w wiat
@ Copyright for the Polish translation by Patrycja Przdka-Giersz and Miosz Giersz, paleogiafii, jak r wniez caemu personelowi Archivo General de la Na_
Warszaua 200'7 ci n, kt ry suymi cig i bezinteresown pomoc.
@ Copyright for the Polish edition by Palistwowy Instut Wydawniczy, oddanej przyjaci ce,ptzedvczeniezmarej Josefinie Ramos de Cox,
(l
Warszawa 2007 zkt rrozpoczamsystematyczne prace terenolve w dolinie rzeki Chil_
l n, oraz innej bliskiej przyjaci ce, Rosalii Avalos, kt ra w cigu tych
Ksigarnia internetowa
www.piw.pl \' I\ \'r i wszystkich lat sfuya mi swoj pomoc.
Podczas kilkuletnich badari miaam okazj wsp racowa ztakimi
wspaniami ludmi, jak Pilar ortiz de Zevallos, Guillermo Cock, Lia
Dystrybucja:
Platon sp. z o.o.
del Rio, z kt rymi do dzisiaj cz mnie przyjacielskie kontakty.
ul. Kolejowa 15117,ffi-2l5 Warszawa Dzikuj Anie Marii Soldi, z kt r spdziam wiele czasu podczas
tel.022 631 08 15 wsp lnych podr y naukowych po Peru.
e-mail: platon@platon.com.pl Jurgenowi Golte i Efrainowi Gonzalesowi, kt rzy wykazali duo za-
PRINTED IN POLAND intereowania podczas czytania i komentowania manuskryptu niniejszej
Pa stwowy InstSrtut Wydawniczy, Warszawa
ul. Foksal I7,00-372 Warszawa
2007 r.
ksiki. Podzikowania kieruj r wnie do Julia Cotlera i wszystkich
e-mail: piw@piw.pl przyjaci ibadaczy z Instytutu oraz caego personelu administracyjne-
www.piw.pl go, a w szczeg lnociLucii Cano odpowiedzialnej za koordynacj !vy-
Wydanie pierwsze dawnicz.
Skad i amanie: ARTPRESS, Inowrocaw
Druk i oprawa: Na koniec chciaabym podzikowa Elbie Lujan za nadz t nad tek-
Drukarnia Poznariskie Zakady Graficzne S.A. stem i wydaniem ksiki.
rsBN 978-83-06-03057-0
nymi dowiadczeniami), nie ma przeto powod w wtpi, jak to postuluje
w swym najbardziej radykalnym owiadczeniu R. T-Zuidema, w histo_
Przedmowa
rycznoistnienia takich chobywadc w jak Huayna Capac,Topa Inca
Yup11quj czy Pachacuti Inca Yupanqui, a wic tybtr, ttoizy byli waci-
wymi budowniczymi Thhuantinsuyu.
Maria Rostworowska stara si dokona pewnej syntezy, polegajcej
na korzystaniu z osigni obydwu ryvlalizujcych ze'sob'szto, i rbt]
tem takiego podejcia jest prezentowanaHistoria pa stwaink w ita wa-
nie.tw rcza umiejtnopogodzenia ze sob wyiluczajrych, zdawao-
by si, postaw metodologi cznychstanowi o
m, e dzieo"to stao si, jak
wspominaem na wstpie, elementem kanonu dyscypliny. Atoli do-id- W badaniach nad histori pa stwa Ink w rysuj si dwa podstawowe
nego kanonu nie nalezy'podchodzi w spos b czoouitny ibezkrytyczny: problemy. Pierwszy znichjest cilemizany z andyjskim sposobem za-
klasyk to przede. wsrystkim kto,kto zmvsza do mylenia, jego tezy pamitywania i przekarywania wydarzeti, natomiast drugi z kryteriami
punktem odniesienia, drogowskazem, niezbdnym nawet dlitego,'kto interpr-etacji i zapisu informacji stosowanymi ptzez hiszpariskich kroni-
niekoniecznie chce obra wskazywany kierunek. Tak te jest , tortq karzy okreukonkwisty. Znajduj swoje odbicie we wszystkich r dach
paflstwa Ink w
- niekt
k{y .sie alternatyw
re interpretacje czy wyjanienia autorki docze--
lub uzupenieri, wydao si przeto uzasadnione om -
pisanych, powstach od pocztku XVI wieku. wpy* ch ograniczeri
na badania etnohistoryczne zobowizuje mnie do ponownego ich prze-
wienie w Posowiu do niniejszego tomu kilku t;kich,wzbudzajcych po- ldzeniai zbadania.
lemik, zagadnie ' Jednake nawet w wczas, gdy wasna trajekioria^ba- Ana|iza r d pisanych to rzecz nieatwa, z uwagi na wiele sprzcz-
da'wcza skania kogo-do nco innego kieruni<u refleksji" o dziejach nocii pomyek, kt re si w nich kryj. Ze wzgldu na brak wiarygod-
Thhuantinsulu, prace Marii Rostworowskiej, ze wzgldl na precyzyjn nych informacji ustalenie tradyryjnej chronologii wadc w Cuzco byo
analiz danych, rzetelnometodologiczn i oryginalnose konce|i, zidaniem nienvykle trudnym. Czsto te same fak i epizody przypisy-
zmuszaj jej ewentualnych oponent w do r wnig starannego przy goto- wane byy ptzez kronikarzy dw m r znym wadcom. Rozstrzygnicie
wania kontrargumentacji. podobnych dylemat w wymaga przeprowadzenia krytycznej analizy ptze-
si szczeg lnie zaszczycony faktem, e dane mi byo skreli
- ,9"j biegu wydarzeri historyc zny ch.
|itt<1.s|ow
wstpu do polskiego wydania jednego ze sztandarovrych dzi woto problemaki historii paristwa Ink w pitrzy si wiele pyta .
Marii Rostworowskiej. Satysfakcja tym wiksza, e tumaczenii na pol- Czy w Andach istnia okrelony system utrwalania pamici zbiorowej,
ski dokonaa drv-jka moic'h mo"dyc"h *'p p'u"o*.ikd;;g; Patrycja kt r przeka Tywano z pokolenia na pokolenie? Chocia wiemy, e przed-
P.rzdka i mgr Miosz Giersz,kt rzy, podobnie jak ja przed lity, zarazili hiszpariskie kultury Peru nie zna pisma' fakt ten nie by przeszkod do
lg ,,bakcYlem andyjskim". I to te jest w auzeJ mierze zasuga Marii zachowywania i przekarywania pamici o czynach wasnych przodk w.
Rostworowskiej. Wszyscy kronikarze zgodnie podaj, e ludnotubylcza znaa specjalne
Mam nadziej, e dzieo to zapocztkuje seri jej prac, kt re bdzie pieni, w kt rych kazde ayllu* Iub panaca opowiaday o swoich dziejach
nam dane udostpni polskiemu crytelnikowi.
_
t=
i;,
Rycina 3. Wadca Ink w rozmawiajcy z lokalnymi b stwami
RozDzlA PlERWszY
Pocztki Cuzco
'k-, s
Drugim przywilejem spoecznociAyarmaca bya moliwoodpra-
wiania rytua w inicjacji rrodziew innym miesicu, ni to czynili ln-
kowie. Switowali penoletnoswoich chopc w w trakcie ceremonii
o--Jkt zwanych huarachicuy, kt re obchodzone by w czasie miesica oma
ulnuco Plmpt Raimi, wsp lnie z ludami Oma, Quivi i Tampu.
\ Po przybyciu ayllu Ayar Manco do dawnej osady Acamama, w celu
\,/ ttsiedlenia si w tej dolinie, doszo do zbrojnego starcia pomidzy nimi
rr Iokaln ludnoci. Grupa dowodzona przezMancowalczya nie tylko
lE onl'u
T.mbo Colorldo r' maoliczcymi si lokalnymi curaca. Musiaa r wnie stawi czoo swoim
\ g wnym rywalom - Indianom Ayarmaca posiadajcym najwiksz wa-
dz w tym regionie. Kronikarze nadmieniaj, i wojny prowadzone po-
too '-.-. midzy nimi a Inkami trway od wielu pokole , a kady kolejny wadca
mia obowizek konnuowania walk, kt re nie prowadziy do przewagi
adnej ze stron. W relacjach Sarmienta de Gamboa, Guamana Pomy de
I
Ayala, Santa Cruz Pachacutiego i innych kronikarzy podkrelany jest cig_
wysiek Ink w w celu utrzymania wadzy w Cuzco i zabezpieczenia gra_
nic podbitych teren w.
Tirrajce przez dugi czas wojny pomidzy tymi dwiema grupami et-
nicznymi pomogyw podtrrymaniu zywej tradycji ustnej. Z pokolenia na
*lr" pokolenie przekarywano opowieci o bitrvach, poniesionych klskach,
!
I przejciowych sukcesach i zniszczonych huaca' Jeden z mit w opowiada,
i jak skryta ninawipomidry Inkami i ludem Ayarmaca doprowadzia
i
Pr'an
do uprowadzenia modego Yahuara Huacaca, kt rego od nieuniknionej
^nd.a.l. mierciocaliy niespodziewanie pynce z ocztu krwawe zy.
obydwie wrogie sobie grupy praktykoway wymian kobiet, co miao
I
doprowadzi do zakoriczenia rywalizacji i konfliktu zbrojnego. Thka sy_
tuacja utrzymywaa si do momentu powstania paristwa Ink w, kiedy
doszo do ostatecznej pr by siw miejscu zwanym Guaman Cancha, gdzie
klsk poni swyniosy i bogaty Tocay Capac. Indianie Ayarmaca zostali
zmuszeni do poddania si i od tego czasu nie pojawiaj si ju w rela-
$ffiF
peau ta
'-l
u podn za g ry.W m miejscu zorganizowali rodzinn narad, podczas
kt rej zdecydowali, i Ayar Uchu winien tam pozosta, przeobraajc
si w g wn huaca zwan Huanacauri. Na obszarze And w przybranie
kamiennej formy byo jednym ze sposob w uwiecznienia b stwa lub
uwicenia czowieka. Ayar Uchu, zamieniwszy si w ska, utraci jed-
nak kontakt z rodze stwem.
' Ten sam kronikarz opisuje' iMama Huaco bya jednym z dow dc w
grupy. W osadzie Matagua ta ,,silna i prawa'' kobieta wzia dwa zote
prty i rzlcia je w kierunku p nocnym. Jeden z nich spadw Colcabam-
czao zajmowanie jakiegoobszaru w spos b magiczny. Dla Garcilasa de rvc'ji i statusie spoecznym kobiet w czasach mitycznych. W legendach
la Vega sowo cuzco znacryo,,ppek wiata''.a Cieza de Le n opisuje ctlzccIiskich jej przypadek nie jest wyjtkiem. W opisie wojny toczcej
przybycie Manco i jego ludzi do Cuzco w podobny spos b, dodajc, i tii pomidzy Chankami i Inkami pojawia si posta kobiety curaca
okolica taprzed ich przybyciem bya gsto zaludniona, ale jej mieszkari- lltlicniem Chaffan Curi Coca, stojcej na czele ayllu Choco-Cachona.
cy ustpili miejsca nowym przybyszom. .lrrk donosili Dugousi, walka ta bya wyr wnana dziki pomocy puru-
Przedstawione do tej pory mity opowiadajce o osiedleniu si Ink w t'utca; magicznych kamieni, kt re w krytycznym momencie walki prze_
w Cuzco s cakowici r ne od wersji wydarzeri opisanych przez Garci- lrricniy si w onierzyi przyczyniy do triumfu Ink w' Najwaniejszy
lasa de la Vega. Legenda o braciach Ayar,kt rzy przeistoczylisi w wite w caej tej historii jest fakt, iz istnia zar wno mskie, jak i zefrskie
kamienie guanca, jest bardzo charakterys tyczna dla obszaru andyjskie- I,ururALtca, co dowodzi, i funkcje w armii nie byy zarezenrowane je-
go, a podobne wtki ptzep|ataj si w mitach innych grup etnicznych. tlynie dla mczyzn.1
Wdr wki Ink w trudno por wnywa ztrybem zycia dawnych grup ow- Mity dotyczce pocztku paristwa Ink w stanowi podstawowe r -
c w_zbieraczy.Byy one raczej typowe dla grup zajmujcych si upraw, tlkl poznania tego ludu, odzwierciedlaj bowiem ich wizj wszech-
kt re przemieszcza si w poszukiwaniu znych ziem. W opowieciach wiata i istniejce w Tahuantinsuyu struktury spoeczno-polityczne.
tych jedn z dw ch kobiet Manco Capaca byaprzyw dczyni Mama Hu_ Manco Capac i jego ayllu zamieszkiwali ,,dolne" Cuzco, a ich domem
aco' kt ra rzucia magiczny prt, aby w symboliczny spos b wejw po- llya wityniaIndicancha, natomiast pobratymcy Ayar Auca miesz-
siadanie obszaru Cuzco. Wedfug opowieciinnych kronikarzy Mama kali w czci,,$ rnej'' miasta, Hanan Cuzco. W tym kontekcie po-
Huaco rozkrciabol* huaybinto,kt rym zraniajednego z Indian Gu- Jziana dwie po wki przekadasi na wiatludzki i odnosi zar wno
alla, dawnych mieszkaric w Acamamy. Nastpnie otworzy'lvszy rannemu do opozycji, jak i zozonocipomidzy grupami ludnoci przyna|e-
klatk piersiow, wyja puca i zaczaw nie mocno dmucha. To okru- cymi do czcihanan i hurin. Garcilaso de la Vega8 potwierdza, ze
cieristwo Mamy Huaco tak przestraszyo lud Gualla, i opucion swoj cz,,g rn" zamieszkiwali pierworodni synowie, podczas gdy po-
osad, w kt rej natychmiast osiedlili si Inkowie. tomkowie ,,kr lowej'', do kt rych zaliczali si pozostali krewni, miesz_
W jednej z wczeniejszychpracprzeanalizowaam posta Mamy Hua_ kali w Hurin Cuzco.
co z punktu widzenia znaczenia i funkcji jej osoby w systemie spoecz_ Na podstawie informacji przekazanych przez Garcilasa de la Vega
no-politycznym patistwa Ink w.5 Mama Huaco stanowia archetyp m- wiemy, i mczyniz czci hanan byli msko-m9scY, a z hurin msko_
nej i walecznej kobiety, w przeciwiefrstwie do Mamy Ocllo, drugiej part- -e scy. Wwypadku kobiet te z,'dolnej poowy'' zaklasyfikowane by
nerki Manco Capaca. Cabello de Valboa opisuje, i Mama Huaco jako zerisko-eriskie, natomiast te z ,,g rnej'' jako e sko-mskie' Przod-
penia funkcj dzielnego kapitana i dowodzia wojskami. Tak typowo kowie ch kobiet posiadali pierwiastek ze sko-eriski, jak w wypadku
msk charakterystyk wyraza sowo huaco pochodzce z jzyka aj- Mamy^ocllo, lub pierwiastek zetisko-mski, jak w wypadku Mamy
mara, kt re oznacza kobiet woln i waleczn, niebojc si ani zim- Huacoe.
na, ani pracy.
* Bolas, boleadora (hiszp.) - broIi miotana skadajca si z dfugiego rzemienia * Kr lowa, g wna ona inki; w tym wypadku chodzi o Mam Huaco (przyp.
36 zpr1wizanymi do jego ko c w owinitymi w sk r kamieniami (przyp. tum.). ttum.). 37
Panaca
Zgodnie z informacjami pochodzcymi z kronik do danej panaca na- I0BlEI4BRE
lezeli potomkowie rzdzcego inki, wyczajc tego, kt ry obejmowa po
IAMA|AI
nim wadz. Wedug ch samych r de panaca bya zobowizana do
opieki nad mumi zmarego Suwerena oraz do przechowywania pamici
o jego bohaterskich czynach za porednictwem pieni,Systemu wzeko_
wego pisma quipu oraz ikonografii, kt re przekazywano z pokolenia na
pokolenie. Ztego powodu w kazdej niepimiennej wiosce prrywirywa-
no duz wag do podtrzymania tej tradycji.
Najwaniejszymi spord wszystkich rod w byy panaca ostatnich in-
k w. od pocztk w ekspansji inkaskiej by one posiadaczami duzych
majtk w ziemskich. opr cz olbrzymich posiadoci'na kt rych praco-
waa niezlic zona |iczb a hldnociy ana, dysponowa one r wnie wasny_
mi kapanami, wr zbitami, kobietami* i pomocnikami, odpowiedzialny-
mi za ochron i utrzymywanie ich porycji spoecznej.l0
Mumie wadc w inkaskich ,,korzysta'' ze wszystkich d br, jakie ci
posiadali zacia, a podczas wielkich witorganizowanych w Cuzco by
wynoszone na plac Aucaypata. odwitnieje ubierano, towarzyszy im
suba i krewni. Zwyczaj ten spowodowa, i w stolicy paristwa Ink w
zycie wielu os b zaleaood mumii wadc w, kt rzy pomimo mircinadal
mieli wpw na polityk za porednictwem swoich panaca.
Panacacznie ze ,,suebnymi" ayllu** stanowi elit i arystokracj
Cuzco. Z pewnoci grupy te tworzy frakcje iprzymierza, kt re musia_
wywiera duzy wpw na histori ich paristwa. Naley r wnie wzi
pod uwag fakt, i kady wadca mia liczne grono dzieci zrodzonych
przezr ne kobiety. Wszyscy czonkowiepanaca wchodzili w skad dwo-
ru zmarego inki, kt ry komunikowa si za porednictwem potomk w,
takjakby nadal by zywy.
Aby lepiej zroztlmi rol' jak w wczesnym wiecieodgrywaa in-
stytucj a p a n a c a, koni e czn a j e st kr tka dygre sj a doty czca znaczenia te go
terminu w powizaniu z innymi nazwami uywanymi do okreleniaro-
d w i grup etnicznych. W jednej z wczeniejszychprac analizowaam w
termin funkcjonujcy nadal w XVI- i XVll-wiecznym spoecze stwie
an dyj skim. Zb adaam wszelki e znaczenia sow a ay l l u funkcj onuj ce w w-
czesnym wiecieandyjskim.l' Wiadomo, iw poszczeg lnych regionach
x
f ,,|o xla
Chodzi o aclla (ptzyp. tum).
**
W oryginale ayllus custodios, termin wprowadzony przez Sarmienta de Gam-
lo.
boa' odnoszcy si do dziesiciu rod w sprawujcych opiek nad Cuzco i sapa ink
(przyp.tum.). Rycina 5. Jedna z mumii wadc w niesiona w lektyce
And w wyraano je za pomoc rznych termin w i nie wiemy, czy wszyst- llanan Cuzco
kie z nich by powszechnie przyjte. Bertonio wskazuje, i uywane w j- t.licaquiraopanaca pochodzca od inki Roca
zyku ajmara sowo hatha oznaczao zar wno kast, rodzin, ayllu, jak Aucayllipanaca pochodzca od Yahuara Huacaca
i zarodek rolin, ludzi i zlierzt. Nie ma jednak adnej informacji od- Slcso panaca pochodzca od inki Viracochy
nonie do posiadania przez jedn grup wsp lnych ziem, chocia fakt llatun ayllu pochodzca od Pachacuteca Inki Yupanquiego
ten m g mie miejsce. C'apac ayllu pochodzca od Tupaca Yupanquiego
WedlgLeksykonu zakonnika Dominga de Santo Tom s niekt re so-
'lbmipampa panaca pochodzca od Huayny Capaca
wa maj to samo znaczeni zar wno w jzyku keczua z obszaru wybrze-
()dnonie dopanaca Huayny Capacanale zaznaczy,iod jego rodu
a, jak i g r, na przykad sowo villca byo odpowiednikiem sowa ayllu.
Natomiast sowo panaca odnosio si zar wno do rodu, jak i do licznej jxrchodzi naT a inkaskiego centrum administracyjnego, kt re znajdo-
rodziny. Zdanim wielu kronikarzy p an a c a miaa charakter patryline ar- wlrkl si na p nocy kraju, na obszarz dzisiejszego Ekwadoru, a nie od_
ny. Wedfug Zlidemy12 natomiast termin ten odnosi si do grupy braci wttttnie, jak czsto to interpretowano. Z zezna Juana Sierra de Legui_
pewnej osoby, lecz nie doczy pokrewierisrwa z linii ojca, tylko egzoga- tnlo'Syna Mancio i usta Beatriz Yupanqui, wynika, ze Tumipampa
micznego pokrewie stwa z linii matki. Wyjania to przyna|enom- ttitzywaa si niegdy Surampalli.1a
czyzny do rodu swojej siostry, do kt rego nie naleza juz jego dzieci. Kr lewskie panaca, wsp lnie ze sfuzebnymi ayllu, tworzy elit cuz-
Z dema przypuszcza r wnie, i rody panaca istnia od dawnych cza- ccrisk. Nalery tu zaznaczy,w r dach archiwalnych znajduje siwiele
s w i ze to waniez nich wyonisi pierwszy wadca inkaski. Przypusz- irlltlrmacji o nich, midzy innymi gdzie zamieszkiwa i jakie tereny by
cznie to jest bardzo prawdopodobne i pozwala sdzi,izar wno grupa w ich posiadaniu do korica XVI wieku. Bogate informacje na ten temat
Ayar Mango, jak i Ayar Auca uzyway terminu panaca jako synonimu znajduj si w ksigach Real Hacienda del CuzcoIs i w ksigach parafial-
sowa ayllu na dugo wczeniej, nim prryby do Cuzco' nych z Cuzco.
Zapewne r nica pomidzy ayllu i panaca polegaa na tym, i ayllu W okresie paristwa Ink w rody panaca nie tylko wchodzi w skad
byy patrylinearne' natomiastpanaca matry|inearne. Termin panaca po- tlworu kr lewskiego, ale tworzy r wniez frakcje polityczne. Zawieran
chodz i o d sow a p a n a, oznaczajce go''w wyp owie dzi mczy zny _ s iostr przez nie przymierza i wywowane konflikty mia duy wpyw na poli_
albo siostr cioteczn bdkuzynk pochodzcz rodzinnych stron lub tyk i histori spoecznociCuzco. Poza opisanymi powyzej tradycyjny-
Znango rodu''.13 Innymi sowy, grupa ludzi, kt ra wdrowaa w poszuki- ni panaca w kronikach mozna zna|esporadyczne informacje dotycz-
waniu dogodnych teren w pod upraw roli, uzpvaasowapanaca w od- ce innych ich kategorii' kt re z pewnociw dawnych czasach r wnie
niesieniu do wielu wchodzcych w jej skad rod w. Zgodnie z t hipote- odgryway znaczc rol. Zostay one jednak zdegradowane do niszej
z termin panaca stosowano jedynie do osobnik w wywodzcych si r angi przez bardziej wpwowe grupy. Nale podkreli,i tradycyj nych
w prostej linii od inki, podczas gdy termin ayllu uzywany by w Cuzco panaca w kadej z ,,po wek'' byo osiem (liczba osiem jest wielokrotno-
i Ayacucho do momentu przybycia tam grupy Mango. W p niejszych ciliczb dwa i cztery, lecych u podstaw dualnego i czw rdzielnego
czasach Hiszpanie przyczyni|i si do rozpowszechnienia tego terminu na systemu podziau czasoprzestrzeni charakteryzujcego wiatopogldIn-
terenie caego Tahuantinsuyu. k w). Wane r dopoznawcz stanowi r wnie ksigi parafialne' w kt -
Wedfug r de pochodzcychz kronik kolonialnych z ,,doln poow'', rych zavarta jest caa seria nazw poszczeg lnych ayllu istniejcych na
hurin,czyo si pi panaca, natomiast z ,,g rn poow'' hanan sze: przestrzeni XVI i XVII wieku. Dokumenty te stanowiwane r do
poznawcz.
Hurin Cuzco Z oficjalnej listy Hanan Cuzco wyeliminowano dwa rody panaca.
Chimapanaca pochodzca od Manco Capaca Pierwszy znich natywa si Cuzco panaca i zamieszkiwa wdzielnicy
Ratra panaca pochodzca od Sinchi Roca Antisuyu. Skupia on najprawdopodobniej potomk w Ayar Auca, a od
Atayni panaca pochodzca od Lloque Yupanquiego nany ich rodu pochodzi nazwa podbitego obszaru. Drugim rodem pa-
Usca Mayta panaca pochodzca od Mayta Capaca nac a by Inaca panaca, kt rego przypadek j est szczeg lny, gdy dostar_
40 Apo Mayta Capac panaca pochodzca od Capaca Yupanquiego czanam wielu informacji na temat struktury rod w kr lewskich.Zre- 41
lacji o ceque wynika, e pierwsza huaca pitego Ceque w prowincji Chin_ racll. co po raz kolejny potwierdza fakt, i grupy ayllu nie mia charak-
chaysuyu narywaa si Cusicancha, ,,szczliwa siedziba'', i ssiadowaa leru mitycznego.
ze wityniCoricancha. W miejscu m narodzi si inka Yupanqui (kt - W spisie rod w z Hurin Cuzco zost pominite trzy panaca: Masca
ry w p niejszym okresie przyj imi Pachacutec) i od tego momentu Pntlitca wymieniona przez Molin ,,el Cusque o'' jako r d zamieszkuj-
czonkowie Inaca Panaca skadali tam ofiary.l6 Warto zwr ci uwag, i cy (luntisuyu.2o Najprawdopodobniej od nazwy tej grupy pochodzi ter-
rzdzcy inka nie na|eado adnej z wymienianych w kronikach pana- nlin okrelajcyinsygnia wadzy noszone przez sapa ink*. Drugim po-
ca. Inforrnacja ta potwierdza hipotez o istnieniu w dawnych czasach nrinitym rodem by Sauaseray Panaca,kt rywedfug Sarmienta de Gam-
wielu rod w kr lwskich. Ciekawe jest r wnie zbadanie nazv\ry Inaca, btla]| zamieszkiwa dolin Cuzco na dfugo wczeniej,nim przybyy tam
kt ra wskazuj e na mvizek z pci e sk. Wedug Gonziilesa Holguina' 7 ltrdy dowodzone przez Manco Capaca. Chodzi tu by moe o pierwsz
trmin ten oznacza; lirl inwazji ludnoci,kt ra odczyla si od pozostaych.W Informacio-
ncs de Tbledo2z spotykamy wzmiank m wic, iz lud Sauaseray wyoni
Yfiaca -chusta okrywajca gow :i z Sutic Toco, w odr nieniu od grupy Mango, kt ra wysza z Capac
Yfraca fiusta - pani ze szlachetnego ayllu Ink w 'llco. Tizeci panaca bya Yauri, o kt rej r wniez wzmiankuje Molina
Inaca yfiacalla pachalicuni lub pailapallalla - prrywdziewanie dwor- przy okazji opisu ceremonii Citua.
skiego stroju przez wymalowan kobiet Wrd omawianych powyej panaca dwi z nich wchodzi w skad
rrld w z czcihanan, atrzy z hurin, co w efekcie dawao po osiem w ka-
U Bertonials czytamy: dcj poowie.
Wraz z rozwojem pafrstwa Ink w panaca wadc w,kt rzy przyczyni|i
I aca llb palla _kobita kt ra pochodzi ze szlacheckiej kas Ink w si do najwikszej ekspansji terytorialnej, staway si coraz bardziej po-
Ifiacachasita - ubiera si wedle stylu tamtejszych kobiet, odziewa tne i bogate. Dziki nim inka wszed w posiadanie prywatnych woci,
si elegancko na kt rych pracowa niezliczone rzesze robotnik w. Z biegiem czasu
zacz|i si oni buntowa przeciwko rzdzcej elicie. Kada z mumii in-
Powyzva wzmianka pozwala pruypuszcza, e lnaca Panaca by ro_ kaskiego wadry miaa te same co za cia prawa i uczestniczya w zyciu
dem matrylinearnym w przeciwieristwie do innych patrylinearnych ayllu. politycznym. Za porednictwem wyroczni wydawaa swoje opinie iprze-
Potwierdzeniem tego moe by fakt, Pachacutec porzuci swoje ro- powiadaa r ne zdarznia.
dzinne ayllu, aby sta si czonkiem rodu Hatun Ayllu. R znica pomi- Powane problemy pojawi si w momencie mierciHuayny Capaca,
dzy panaca i ayllu polegaa na odmiennej strukturze spoecznej . Kady kiedy na jego nastpc wybrany zosta Huascar. Decyzja ta zapocztko-
inka rodzi si jako czonek jednej zpanaca, a w chwili otrzymania insy- waa konflikt, kt ry zakoficzy si zwycistwem konkuruj cego z nim pa-
gni w wadzy mascapaycha przechodzi do innej grupy rodowej' Zmiana naca Atahualpy.
panaca nie oznaczaa tworzenia si nowej gruPY, lecz jedynie przejcie
z jednej grupy do drugiej. Prakka ta, tak charakterysczna dla rod w
kr lewskich, wpwaa na wzrost znacznia ayllu |ub panaca matki rz-
dzcego inki.
Sarmiento de Gamboa1g podaje, i Pachacutec pr bowa poczy
Inaca Panaca zHatun Ayllu, ale jego plany nigdy nie dosz do skutku
i jeszcze w czasach kolonialnych obie grupy funkcjonowa oddzielnie
w Cuzco. W okresie wicekr lestwa r d Inaca Panaca podlega parafii
San Jer nimo. Wedug dyspozycji wydanej w Cuzco w 1630 roku odno-
nie do granic majtk w ziemskich wiemy, i tereny zajmowane przez
Inaca Panaca ssiadowa z jednej strony z wociamipnaca Sacsu
42 i Aucalli, a z drugiej z trnami nalezcymi do ludu Chauicusco i Aray- * Chodzi o mascapaycha (przyp. tum).
H{l/l)llA TRZECl
Ekspansja i rozw j
GA pa stwa Ink w
nach nieopodal stoliry, kt rych upraw zajmowali si wspomniani nn 8 wnym placu miejskim, w kt rych uczestniczyywszystkie.liczce
wyejyana. Do tej problematyki wr cimy podczas omawiania probl lp,i,rrr.i.ryilu,.podzie|oT"*".9r'?::|"::"'::l!:^"j!:::"-**
wasnociziemi.38 Istnieli r wnieyana odpowiedzialni za upraw lwck i hieiarchii wewntrznej. Wydawane z wielk pomp ceremo-
stwowych ziem, rozrzuconych po caym obszarze Thhuantinsuyu. tt rry wielopokoleniow tradycj i gbok-i-wydwik spoeczn!-noti-
r i
sam status posiadaa nizliczona rzesza wyspecjalizowanych . jednym z wielu popenionych przez Huascara bd w byo nie_
k w, takich jak jubilerzy i zotnicy, pochodzcych w wikszoci z niczenie w owych bankietach, podczas kt rych midzywadc a cuz_
n w wybrzea, kt rych wysyano w miejsca, gdzie ich usugi byy il;l; J;ht dochodzio do poierdzenia wzajemnych zobowiza .
trzebne. W Cuzco wytwarzali oni luksusowe wyroby dla inki i jego En,' u i* uni" rieczony ch ceremonii i dziaanie na szkod pa nac a.dopro'
ru. Wiele z produkowanych przez nich obiekt w uzywano jako friu'iu do zmniejszenia poparcia Huascara przez jego wasnych krew-
iwiele wpywowych os b.39
przekarywane lokalnym monym, dlatego te stolica miaa monopol ''
tryclr
Ni. tylko Inkowie mieli nyczaj gromadzenia si podczas.witi ry-
wyr b eksklurywnych produkt w, kt re wadca dzieli wedle poli
luntnych bankiet w. Praktykowali go r wnie stojcy na czele
grup et-
nych priorytet w.
W ten spos b za porednictwem inkaskiej praktyki, polegajcej irl.'ny.t' curaca w trakcie spotkad ze swym ludem. Na wybrzeu, gdy
korzystaniu z nowo zaistniaych moliwoci,w dawnych strukturach iicvs mozni chcieli zbrata ii swymi poddanymi, ucztujc i zacie-
'nii,j" .'ce ich z nimi wizi, "e
curaca wmomencie udania si zwizyt
konay si gbokie zmiany, kosztm cakowitej reorganizacji
tii' j,ir.i"goriolwiek miejsca mia w nyczaju zabiera ze sob
orszak nio-
ustalonego porzdku. oczywicie zmiany te doczyy sfery elit
kt wadca dzieli si ze spotkanymi pod-
cych. Natomiast prociczonkowie ayllu, w m ludnowiejska, I.y a"u"uny pene napilku, rym
iurrro przykadem typowej dla In_
kultywowali dawne tradycje. Z pewnocir wnie wrd elit i wiuinymi. Fiojno zwybrzeabya
vungu nier wnej wzajemnoci pomidzy wadc i jego poddanymi.
mimo zaistniaych zmian, nadal obowizyway dawniej ustanowione Jt,in
sady. Kr lewskie panaca wci opieray si na silnych nizkach itl*'panii nie znajc-znacenia i rofi andyjskiego systemu wzajemnoci,
wie stwa i wzajemnoci. ur'nuii o*" rytuay a libacje alkoholowe, a doprowadzajc do ich wy-
Przykadem funkcjonowania wrd elit dawnych zwyczaj w by i iizcbienia, iada|i powany cios curaca, kt rych autorytet gwatownie
dent podczas kampanii wojennej Huayny Capaca prowadzonej lmala.a0
ko pochodzcemu zponocy ludowi Cayambi. Potrzebujcy
stowych posik w inka wyda rozkazprzyczenia si do bitrvy dopiero Podsumowujc wczeniej sze tonaania, mona stwierdzi, ! na po-
przybyemu z pofudnia wojsku, kt rym dowodzili spokrewnieni z ni cztku wadza inki bu"o*uia na cigej odnowie ry$a! w wynikajcych
generaowie. Wadca pomin nyczaj wynikajcy z systemu wzajem z systemu wzajemnoci, co wymagao posiadania stach rezerw luksuso_
cii nie odprawi rytuafuwrczenia dar w. Uraony takim zachowaniem wych d br zapeniajcych skady patistworre.
g wny genera Michicuacamayta wraz z tov.] arzyszcyni mu Dugouchy- Wraz z rozwojem Tahuantintryrr avikszaa si r wnie 1iczba mo-
mi zabra figur b stwa Huanacauri irozpoczpowrotny marsz do Cuz- llych, o kt rych wzgldy naleaozabiega. Wywierali oni sta presj na
co. Inka, zrozumiawszy gest Dfugouchych, wysaza nimi emisariuszy wadcy, kt ry zmuzony by wci boryka si z niedoborem przezna-
nioscych szczodre dary, ubrania i jado. Usasfakcjonowani obfitoci .'ony'i,i' nu dury d br. Paritrro w r ny spos b pr bowao sprosta tym
prezent w generaowie wr cili pod sztandar wadcy i z zapaemwczyli ze sposob w polega na avikszaniu areafu Prywat_
*y*ogo.. Pierwszy-totei
si do walki. nych em wadcy, *raz z objciem wadzy .przez Tupaca Y.upan-
W europejskich realiach epizod ten uznany by za zdrad i spotka- qui"go, a p ni j przez Huayn Capaca' terytoria te. sukcesywnle po-
by si zprzykadn kar. W andyjskim wiecieto inka ponosi win za *i zay si w k^dej prowincji. Crist bal del Castro i Diego de Ortega
swoje bdy i od niego wymagano zadouczynienia, a wic przebagania tvtore3ono' wykazali stoiowanie tej poliki w wyp-adku Chincha; podob_
uraonych monych godnymi i szczodrymi darami. Niezastosowanie si nymi danymidysponujemy r wnie dlacuracazgo Quivi pooonegow do- 67
Chill n, gdzie wikszaczplantacji koki prrypada w u
linie rzeki
Cuzco
kademu zwadc w.a2 Drugim sposobem bya budowa dr g i
nawadniajrych w wanych gospodarczo regionach. Natomiast t Juan de Betanzosa6 i Sarmiento de Gamboaa7 podkrelaj, iz jednym
mozliwo stanowio zasiedlani dziewiczych teren w. Tak byo w l nttjwikszych problem w stojcych przed Yupanquim po pod_biciu ctrin_
padku ziem Huayny Capaca w Cochabamba, gdzie pracowao p Ipw b'yo odbudowanie Cuzco. Pierwsza decyzja inki to rozkazwysiedle-
czternacie tysiry mitmaq.a3 ostatnim sposobem na zdobycie pot ltl miejscowej ludnoci w promieniu dw ch-leguawok miasta. astp-
nych d br byo rozpoczcie nowych podboj w terytorialnych. le'wadca- zaj si przesiedlaniem panaca i ayllu wedfug wasnych kry_
Conrad i Demarestaa sugeruj, e jednym z motor w ekspansji teririw. Akt podziau ziem by brzemienny w skutki' gdy mia on
kaskiej bya ambicja panaca. Moim zdaniem to sam andyjski taadniczy wpyw na ca system dziedziczenia ziem. Do tego tematu
wzajemnociw wikszym stopniu stymulowa wzrost produkcji Wt't1cimy jeszcze w kolejnych rozdziaach. Prrzyjmy si teraz dokad-
stwowej. nle r dom-m rvicym o pierwotnym podziale terytorium Cuzco, bd-
eyn] we wadaniu maych grup etnicznych i poszczeg lnych ayllu.kmit
lcn wize si z p niejszymi wydarzeniami, kt re miay miejsce po wpro-
Budowle publiczne i prace narzecz pa stwa wrr dzonych pr zez Yup anquiego reformach do czcy ch wasno_ciziem_
jakie przem ierza w.i."lit"J_ crych r rmi. Na jednym z kraric w mostu znajdoway si kwatery miesz-
z nich l llLukowane podw rze, kt re sfuyo za miejsce postoju iodpo-
#;il;i:'fj
starannoci, u *"Juz ni n
Ji"r."""y, u tllit ,,tamtejszych monych''.
"igJiy
W Piscobamba Hiszpanie odkryli.szerok, uginr typem most w powszechnie stosowanym na terenie andyj-
otoczon glazami dl
.:.r.. . ----'- "e'r'rvrurJuu hyly mosty linowe. Wzbudzay one zachwyt nie tylko samych kon_
i;}ilillll*
dy Pombo lub pumnu iYj:: mteJsca'T "'' T "' "" "i' i ". W
i Yv lroncu
kori cu ootarh
zkt rego wczeniej.wYy.'yiil;
d o t a rI i do
ntltlrtiw, ale i p niejsrych podr znik w. Byy konstruowane na ol-
;il;.
(
i";.o'#i5l,, T3:u prowadad;|;i;r;;, ich, dobrze osadzonych przyporach wykonanych z kamienia, mi-
ka niecke rln Lt,i'oi "i,-':i|E".ryy.
}if "'t:'..:*?.Ti"':*"a":#;';ffi fitffi 'l"*""lff lli,?il lcitlnami przechodzio cztery lub szegrubych belek nadajcych
lhrrl caej konstrukcji. Liny robiono z cienkich i elastycznych lian,
by p o r cz", L t o..- .t' ;; iiy
iikarawanywielbadowa.r'-pJ"a;;'.
karawanv wi el h" a^3" :'.^rfy:"_:: j.ffi ilofr'J'J j, jo'""' splatano, aby osign rednicokoo pidziesiciu centyme-
|''' Materia wykorzyswany do produkcji lin zalea od dostpne-
t,;"Inkowieniewyczali
,
l' b";;g"_ )', u ny k e ru n k u, a e acje dotyczce most w linowych pochodz Z wczesnego okresu
[::? j:3,
andyjskie:,Ti1T,
teren :1 1'ik'_'
Kordvlie.y niuouuu-Jffi ah n er u lnkwisty iwydarze w Cajamarce.W Relaci n Francesa de la Conquis-
c ;jlLl;ij1JiiJ?
i
j l i
decyzji leaa pr b a uproszczeni a administracj Zwyciskie wojny przeciwko Chankom zapocztkowa inkask do-
i pa stwa. nei wtpienia rrrinacj nad ssiadujcymi grupami etnicznymi. Sarmiento de Gamboal19
do integracji wiata andyjskiego nilaoszo. Lud pozostawa
--'' przy- rr:lacjonuje owe bitwy toczone z malerikimi curacazgo pooonymi kilka
wiilany do oj.crystych zi,mo "igoyloiai''y. huaca i waocow.
ludnoci' zamieszkujce rozlege terytorium
roszczegolne grupy lrgua od Cuzco. Inne, dalekie ekspedycje zaprowadzi Ink w do Cunti-
d w identyfil.:ry{y ie.z.e An- tillyu' na terytoria ludu Sora. Z pewnoci kolejna wyprawa zbrojna o du-
111m
.uy. '" ntrum,,, ,ii" *uj" poczucia i.ym znaczeniu musiaa by skierowana przeciwko curaca z obszaru Alti_
tworzeni a j ak i ei caoci. P 7 n" rycren e duyc h gru;-; t"n i"rny.lt
.pr 1llano, z kt rymi Inkowie od dfuzszego czasu si cierali. Ciezade Le n120
i
do.Tahuantinsuyu pozwolio lnoiinom .
lt
pomidzy dwa
gotowania do wit.Wyznaczonego dniawr d dwik w muzyki i l ciiirlo" - t"'eny podzielone w casach przedhiszpa skich
un" pun'tl"u Ychma, kt re obejmowao.doliny Lur i.Lima'
oraz
bbn w caa ludnoGuarco wsiada na statki. Kiedy znajdowaa si
leko od brzeg w, na otwartym oceanie, oddziay cuzce skie ci i"., J'y "rrique, jak nazywali je Hiszpanie' P1T:ryo.col'": ry:'.?
si ono zwie-
wkrocryy na ich tereny i podb ca dolin.138 inri,*ni" iunkcjonujca i bogata grupa etniczna. Skadao
Y
L
oddziay
Ink w, stali si ich sojusznikami. t-r* oo dobrze chronionego murami pinstwa Collec. Widzc
i;ik^'ki";zaprawiony w od-pieraniu atik w i polegajcy na rozbudowa-
iiy. obronnym Colli.Capac.nie mia zamiaru si podda. Nie
Inny przykad lokalnego oporu: Indianie Collec ;ir;*i'v.i"''ie
szczegcl w *uit i star, do jakich w owym. cz?:'-1e.doszo'
wiemy
i"auni". zeiadcalndian Collec zginw tejwojnie' W drodze_rewanu
Aby lepiej zrozumie system podboj w inkaskich, nale ;;;"*ilyopo. Int o*ie powoali na nastpc pokonanego wadcy cu-
materia egzemplifikaryjny. Informacje pochodzce z kronik s mao -'wk;J
ruca nalecego do grupy spoecznejyanayacu'
p? opir"uny h wyej wydarzeniach Indianie Quivi zostali
gdowe, w przeciwieristrvie do dokument w administracyjnych i
eza-
W archiwach odnalazam dane odnoszce si do innego paristwa z urnuni"u *in''y"'h stoowania, za porednictwem pew1ej h.uaca,
wysano
a,kt re nie chciao ptzyj zwierzchnictwa Ink w drog pokojow i ,,3* zzamiarem odebrania cia iice. Z Cuzco na wybrzee
cydowao stawi op r najedcom.Byo nim paristwo Collique. ;.g;;il'o, kt rego celem byo zbadanienaprzestpstwa i naoenie
na win-owajc w. Pb p.rzytyciu miejsce wysannik roz-
Do tej pory istnienie paristwa Collique byo przezbadaczy racz igno-
rowane. Brak wiadomoci na jego temat wynika w duej mierze z konse- '".":*"it"
r.u'u ca doros populacjindian Quivi, oszczdzaic jedy-
100 kwencji podboju cuzcerlskiego i eksterminacji rdzennej ludnociw wyni- nie 'Lu"i
kobiety i dzieci.ral
101
Paristwo Chimu: przykad oporu
Do trzeciej wunej konfrontacji pomidzy ludami wybrzea i
mi z Cuzco doszo podczas wojny z potnym i bogatym kr l
Chimor. Nie zamierzam podawa nowych informacji na temat jego
boju, chc jedynie wykaza, ze tak jak w dw ch poprzednich
lokalna ludnoprzeciwstawia si pr bie podboju i ustanowienia
wzajemnoci. Inka Tupac Yupanqui, stojcy na cze|e olbrzymiej
podbi rozlege posiadocitego p nocnego paristwa Indian Yunga.
Pierwsze spotkanie Indian Chimu z Inkami nastpio podczas
kiego przemieszczania si si generaa Capaca Yupanquiego w st
Cajamarki. Wtedy towadca Chimu zwany Minchacamanem przybyz
moc Guzmangowi, panu szeci!guaranga w Cajamarce, kt ry
w bitwie z Inkami. Podczas tej bitwy Minchazamanowi udao si
nawybrzee.
Podobnie jak w wypadku Chincha, drug osob z Cuzco, kt ra
a w t rejony, by mody Tupac Yupanqui, zdecydowany na wojn i
szerzeni granic Tahuantinsuyu. Wadca ten cieszy si saw wielki
zdobywcy. Kronikarze wspominaj go jako wytrawnego onierza,
wionego w dfugich przeprawach przez pun' wwozy i pustynie. ,J
-
opr cz moznych pan w byo wielu rzemielnik w w stopniu mitmaq tc g ry z zamiarem zaatakowania nieprzyjaciela od wschodu. Dwa
yana, spealici w produkcji delikatnych tkanin' wykwalifikowani lnnc oddzia prowadzi walki na wybrziu,'ar wno naldzie,jak i na
le i garncarze,wytu rcy przedmiot w zbytku i pi ropusry. Niepubl morzu. Do bitew morskich Inkowie wykorrystali ludzi zwybtzea _ po-
wane dokumen archiwalne potwierdzaj sprowadzenie do Cuzco, z htldzcych z Tlrmbes eg|arzy. Walki toczy si na rozlegch obva_
kazu inki, kowali pochodzrych z Chincha, Pachacamac i Chimu.1a6 tech, od Tirmbes do Guanapi, Guamo, Manta, Tirruca i euisint4e, w oko-
dajc prekolumbijskie obiekty z metalu pochodzce z Cuzco, nale llerrch samego r wnika. W czasie gdy Tupac Yupanqui zajty by podbo-
pod uwag wkad rzemielnik w zwybrzea i przestudiowa ich |crn Manta i*y'py Pun , w olioiicy pojawiti s pewni k'p"y nu
na sztuk lokaln. To waniepo podboju wybrzea Inkowie lntlpatrzonychw ag|e tratwach z balsy. Twierdzili oni,iprrybyliz wysp
bogaci i dumni, za co tak podziwiali ich Fliszpanie. Moliwe, e p lwilnych Auachumbi i Nina. Zdumiony t opowieciYupanqui zd ,cj-
od Chimu Capaca i jego dworu przepych i okazao,kt ra drlwa skonsultowa si z wr zbit, kt rego zawsze ,ibieia.'i s*e wy-
p niej elity cuzceriskie. Przed kontaktem z dumi grupami etni prirwy zdobywcze. Zapyta go, czy prawd jest to, co powiedzieli ,,kupry
z p ,tnoq Inkowie byli jedynie prostymi wojownikami, podobnie jak i ptlrscy'', gdy ci,'m wili dlJo", a wikszoci ich s w nie mozna bfo
ociennegrlpy z okolic Cuzco. Dopiero w wyniku tych podboj w dlr wiary. Wr zbita odpowiedzia, e najpierw on sam ,,poleci'' na owe
dze Tahuantinsuyu zaczy cieszy si wikszym autorytetem i odlog]e lvyspy, by potwierdzi ich istnienie. Relacja Sarmienta de Gam_
w przepychu godnym ich sukces w militarnych, a wadry przestali hlitlso jest niezwykle interesujca ze wzgldu na pojawienie si w niej
zwykmi lokalnymi curaca. tspomnianych,,kupc w eglarzy" i tajemniczpodr morsk, na kt r
ldccydowa si inka. Ekspedycja trwaa dziewi| miesicy, a po powro-
eic, nvaWszy natakdug nieobecnowClzco,Tupac Yupinqui uda
Inne podboje Tupaca Yupanquiego il do stolicy. Wybra drog przezwybrzee, kierujc si n_a Catacaos,
Pttcatnamti i Chimor. Wadca powoli przemieszcza iprezdoliny Yun_
Po kr tkim okresie odpoc4rnku Ti.rpac Yupanqui kolejny raz grr.. Minwszy Pachacamac,.konnuowa drog szlakiern g rskim, wst-
oddzia wywodzi si z Cuntisuyu' a na jego czele stao dw ch byl incydent zrzucenia Huayny Capaca z lektyki. Jakzobaczymy, dziaa-
c w: Apu Cavac-Cavana i Apu Cunti Mullu. ostatni z oddzia v nle szlachty z Cuzco miao bardzo wymowny charakter. Komentowaam
si z ludzi r nego pochodzenia.Poza tym w armii byo dwa sice le ju przy okazji ronaafinad funkcjonowaniem systemu wzajemnoci.
gouchych z Cuzco pod dow dztwem Auquiego Tumy i coya Tupy. 1 W pogoni za zltycistvem i w chci zemsty na rebeliantach Huayna
macja doczca skadu wojsk, kt re maszeroway na p noc, jest Crrpac pomin tradycj irozkaza wanieprzybym wojskom zaatako-
zwykle istotna, ukazuje bowiem typow formacj armii andyjskiej wtt w pierwsrym szeregu. Gboko uraeni tzniewagDfugousi zabra-
dzielon na trzy czci,zkt rych kuda prowadzona jest przez ll statuetk Manco Capaca (wedug innej relacji bya to figura Huana_
dow dc w.1 3 Niczym nie r nisi skad wojsk Chank w opur cauriego) i wyruszyli w drog powrotn do Cuzco. Spostrzegszy to, inka
cych ojczyste ziemie zzamiarem podboju wiata. Przytoczone prlpiesznie posamonym wspaniae prezen. Usatysfakcjonowani ge-
przykady s oczywism dowodem istnienia cileokrelonego ncraowie wr cili do Tirmipampy i przygotowali si do ataku przeciwko
armii andyjskiej. rcbeliantom. W tym miejscu Cobo wspomina o utworzeniu trzech od-
Ekspedycja wojskowa do Pasto uwie czona zostaa sukcesem. dzia w. Jeden z nich dowodzony byprzez generaa Apo Mihiego, inny
wie witowalitriumf, nie dbajc o ochron i stra. Te okolicznoci rkadasi z ludnoci pochodzcej z Chinchaysuyu. Kronikarze s zgod-
korzystali rodzimi mieszkaficy tych ziem, kt rzy natarli na niep ni, e wola i zdolnoci cuzcericzyk w pozwoli imnvyci i e inkaskie
wane oddziay, dopuszczajc si okrutnej rzezi' Reakcj Huayny represje by tak okrutne, iwody jeziora pooonego nieopodal fortery
byo zebranie rozproszonych wojsk zasilonych nowymi posikami i nieprzyjaci zabarw si na czerwono od przelanej krwi. od tego czasu
nanie krwawego odwetu na przeciwnikach. Inka, dny opanowania jczioro to zwane jest Yahuarcocha.
ej prowincji, skierowa wojska do walki przeciwko Indianom Ca Wedfug Sarmienta de Gamboa 165 Huayna Capac spdzi dfugie lata
i Cayambi, mianujc jednym ze swych genera w Apu Cariego, w swej ulubionej rezydencji w Tumipampie i moliwe, e jako rodowity
Chucuito. jcj mieszkaniec czu si tam lepiej ni w Cuzco. Inka jeszcze przez dugie
Miejscowi schronili si w fortecy. Podczas jednej z poczek ni lirta toczy wojny przeciwko ludom z p nocy i po cikich bitwach udao
wanie opuciliswoje pucara i zaatakowali Dugouchych, kt rzy sta tnu si ostatecznie wczy te ziemie do swego palistwa. Do Quito dotar_
zrb inkaskiej armii' Nieoczekiwane posunicie wroga s ly wieci o dziwnych brodatych ludziach pywajcych w wielkich drew-
wycofanie si szlach cuzceriskiej, kt r a zdezorientowana pozwolia, lrianych domach, kt rzy mieli kontakty z indiariskimi ludami zwybruea.
inka spad ze swej lektyki. Wadca zginby z rk nieprzyjaciela, lly rok 1'56.Francisco Pizarro i jego towarzysze pojawili si na wybrze-
nie interwencja kapitan w Cusi Tupy Yupanquiego i Huayny Achach u Tahuantinsuyu. Zmi niepokojcymi wieciami dotarli do inki po-
go, wyvodzcych si zwyszej szlachty inkaskiej. Zdaniem Cobo16a saricy, kt rych relacje sprawi, ewadca pozosta pod wielkim wrae-
tej pory Huayna Capac, wracajc na czele swych wojsk do Tumipampy, tl iem opowieci o potnych prryby szach, kt rzy waniezeszli na ld''uu
zawsze wkracza do miasta pieszo, a nie, jak wymagaa tego tradycjai Zgodnie z re|acj Sarmienta de Gamboa'67 ttt przed trzeci podr
110 w lektyce. Pizarraw p nocnych prowincjach Tahuantinsuyu rozszalaa si straszli- 111
wa epidemia ospy i odry, chor b, kt re do tej pory by nieznane na llcj elity Cuzco, by jednym z powod w upadku paristwa Ink w. Szcze-
ziemiach. Zataza zebraa na obszarze andyjfim wieli<ie zniwo, ur gr1l ny system dziedziczenia wadzy sprzyja pretensjom wielu kandydat w
c zupenie nieodporn na ni ludno. Wrd ofiar by inka H toszczcych sobie prawo do piastowania najwyzszejwadzy. Czste zmia-
Capac, kt ry dokona :ywota w Quito. ny rzd w pogbiakry'ys wadz centralnych i doprowadza do cig_
l\ ju nadmienlam, r da nie s zgodne co do chronologii po< ych niesnasek pomidzy czonkami szlachty. Do problem w wewntrz-
j w Huayny Capaca, mimo i dokonywa si one w okresie ulistiim ttych w Cuzco wr cimy przy okazji omawiania zwyczaju dziedziczenia
jawienia si Hiszpan w. Natomiast same ekspedycje wojskowe inki wadzy. Rebelie, kt re wstrzSny Tahuantinsuyu, pojawiy si wraz
geruj, ezar wno na dalekiej p nory, jak i na terenach-obecnego ( z rlsigniciem przez pa stwo olbrzymich rozmiar w terytorialnych. We
le andyjskisystem wzaj emnoci nie funkcj onowa, dlatego te przy wczesnym okresie dochodzio raczej do wewntrznych przewrot w, kt re
tych ziem do Tahuantinsuyu nie mogo odby si na zasidach iok nttstawa g wnie pod koniec rzd w kadego inki.
W pocztkach podboju Collao, za rzd w Pachacuteca, a p niej za
pttnowania Tupaca Yupanquiego, powstania Indian Aymara byy czste.
Bunty lokalnych paristewek i czonk w szlachty Jedynie zarzd w Huayny Capacawydaje si, e grupy etnicznezamisz-
kujce Altiplano przyczy si do Cuzco i czynnie uczestniczy w woj-
W opowieciach i relacjach na temat historii paristwa Ink w dost nitch na dalekiej p nocy. W owym okresie pokany kontyngent wojsk
ga si sta'tendencj do idealizowania Tahuantiniuyu, ukazywanego j ptlchodzrych z Collasuyu i Cuntisuyu w alczy w kampanii woj ennej prze-
kraina idylliczna. Prawda bya jednak odmienna. Wci wybuJhaj ciwko grupom etnicznym z dzisiejszego Ekwadoru. Do pierwszego po-
b}nty
Y prowincjach Thhuantinsuyu byy reakcj naczelnik w grup wstania doszo w okresie, kiedy inka Yupanqui zapucisi w rejony tro-
nicznych na ucisk i dominacj Cuzco. Kr tki olres ekspans3i inkai pikalnych las w deszczowych. Grupy etniczne Huamalla, Hatun Colla,
nie pozwoli na konsolidacj caego terytorium, w wiadomociza ('huquito i Az{ngaro, korzystajc z nieobecnociwadcy i faktu, iprze-
kalnych pan w nie zda si wyksztaci idea wsp lnego paristwa. llywa on w niegocinnymregioni e, znanym z trudnych warunk w komu-
Wrd mieszka c w Tahuantinsuyu g r braoprrywzinie do oj ttikacyjnych, zawiza konfederacj i chwyci zabro .Ich pierwszym
stej ziemi, do ayllu, osady czy lokalnego wadcy. Brakowao im pocz. ptlsuniciem by_o wymordowanie wszystkich mianowanych przez Cuzco
integracji i wsp lno narodowej' Dlatego te Indianie nie potiafili gubernator w.168 Buntownicy schronili si w pewnej pucara i wypowie-
wiza'konfederacji skier9wanej przeciwko nowo prrybym i niebezp dzieli Inkom wojn, kt r ostatecznie ci ostatni wygrali. Przyw dcy po-
nym obcokrajowcom. Gdyby rozw j wiata andyjskiego trwa nadal wstania zostali schwytani i wysani do Cuzco, a inka zdecydowa, e od
z1R 99ny przez kultur europejsk, to by moe zcasem wytwc lcgo czasu w stolicy bdzie moga przebywa ograniczona liczba ludno-
9ig 9c1
zlizekpomidzy grupami etnicznymi skupionymi *oto ciAymara. Dlatego te, w momencie gdy do Cuzco prrybywa nowe
inki. Cige rebelie wskazuj na brak jednociw Tahuaniinsuyu, a wir kontyngenty wojsk z Collao, te stacjonujce do tej pory w miecie mu-
krotnie przytaczana pokojowoInk w byabardziej pozorn'a nipr siay opucijego granice.
dziwa, czego dowodem by mniej lub bardziejznacze,krwawe i d'u Sarmiento de Gamboa 169 opowiada, e P achacutec trzykrotnie podbi_
trwae powstania. Liczne zamieszki tfumaczr wnie szybki upadek p
,irr Altiplano ie najczciej buntujrym si ludem byli Indianie Aymara.
stwa Ink w* w momencie pojawienia si konkwistador w hizpa sti l)o nowego powstania doszo za rzd w Tupaca Yupanquiego.l7o Rela-
Lokalni panowie wykorzystali okazj do wyzwolenia si spod kuriteli C tja Sarmienta de Gamboa jestprawie identycznaz relacj Ciezy del-e n,
co i wraz z pojawieniem si Hiszpan w zerwali i tak s1a_be wizi wzaje cho datowana na okres panowania innego wadcy.
nocii pokrewie stwa, kt re utrzymywali z wadcami Thhuantinsu, Podczas rzd w Ttrpaca Yupanquiego doszo do jednej znajgtoniej-
?leczdrugiej.strony, nie tylko bunty naczelnik w durych grup etniczn5 szych pr b przewrotu, lecz m razemjej autorem nie by kt ryz pod-
r wni powstania czonk w szlachty inkaskiej, przymvyczajon llitych pan w, lecz sam brat sprawujcego wadz inki imieniem TUpa
czstych wewntnych rozgrywek pomidzy przedsiawicieiami- nai (]apac. Bya to wana osobisto,piastujca urzd inspektora nowo pod-
llitych ziem i cieszca si zaufaniem wadcy. Posiada liczne dobra, zie-
II2 * G wnie w opinii Garcilasa de la Vega (ptzyp. tum.). lnie i sfuzb ,lecz nie mogy si one r wna z bogactwem jego suwerena. 113
#j.i'"#T3l*p'Capaca bydo uknucia spisku przeciwko
w najwi k';";il;;;';[:
was
cg w doczcych caego zdarzenia, wiemy jedynie, e w wojnie
do ra n
t a i i, ^y ::7?!l
dotaradoinki,ito*i,Gi.;'#9'il:r':tiJT*ii'JT;#"f
rl i n le ,J :iyinka, a buntownika spotkaa mier.Od tamtego czasu lud-
d"--leol'ii} bunt, kt wybuch w
^
[: y::fl.i:';''*9j::u
Yunga nie moga nosi broni ani wstpowa w szeregi wojsk inka-
co, w czasie gdy Tupac ry
' Tego typu zakazywskazujnafakt,ewadca Chan Chan dopuci
,}ununqui '"IiJ.'*"i ,ii';ii#I:ffi''":
e n zos a n ach m
t zaawi onyl''-;;;;;' rtlrady przeciwko Cuzco, w czasach kiedy by jego poddanym i przy-
Jp.*r o'i,il
t t
l Tj',
i a s
w stolicy. do struktur wojskowych Tahuantinsuyu. Decyzj zabraniajc lud-
" "
Francisco de AvilarT3 opis.uje jeden i zwybrzea wstpowania do armii inkaskiej potwierdzaj r wnie
ze sposob w tfumienia rebelii
menty doczce ludnociz obszar w nizinnych. Przykadem jest
lH-.""?:::::::':=" ';i'iiir.'l"ti^atorzykronikarzaooowi
riodziwnejinterwEnciii;;;;;;;;;;;d#ffi?"TlTi:giH3# rrj inspekcja z 1549 roku w posiadociNicolrisa de Ribera w dolinie
g: a, kt ra odbya si zrozkazu licencjata La Gasca. Wjej trakcie
iI3ff::,y:n_'"1l"::
Chaqui. Powstanie ,*"o i!.it;Fpl1[.,u rudy Arancuna, cari
,'u'nuil;ffi"i''y"l' HJ trffi::l#ll?i zapytany przez tragarz czy dawniej mczyniz tych stron byli
:K
o ;",-7,.j*:
wsparcie w romiazaruu
1" ::,,:,"_:y. _t t,,__l
ia]'waz n ej ze
tej trlonej;;#il:
c a i p ro
;r;#:r:x:': i
i s h u a s
igani do wojska, odpowiedzia,iz racji tego, e s Yunga,to znaczy
wybrzea, nigdy nie wchodzili w szeregi armii inkaskiej.l7s Podobne
jj'"T^*".^:':"^*,.":{'iiiliidffi ila|Aucaypata,wadca iadczenie pado podczas inspekcji w Atico i Caraveli w 1549 roku.
l''J do nich o pomoc, *
si
'u"'u.i'
*;;;;i#;i;;lJ#:b:#': Euraca imieniem Chincha Pula zapytany, c4 w czasach przedhiszpa -
j"
7', ::: T-: l: *,; f " *"y""h
Tifi ;;u Vupu nq u lich mczynizchstronmieli sw j wkadw tworzenie si armii inka-
cisza,ktrpi'enua6o'Pi""hffi;i:;#'J#ir::'::'1:xH"#j:
lT
"so
za pa n ov i
ll cj, odpow iedzia przeczco. Wydaj e si, i deryzj a zabr aniajca rn-
i
ni w celu powstrzvma:i:-y*F'i;i]srykady jego ruch moe B'yznom Yunga subywojskowej bya powszechnie przyjta w caym
[ff # T:. l*';, :* :x:it ir!i; " wyp ow
;'' ptrnsnvie. Informacja ta moe jedynie wiadcry o m, jak mam zaufa-
d arg m n
ji[lllli*?,.,,l:';:n:l*:"*'*#::,i#:ff
o'll uuDtwa ;i:-il[""J,:
i e u e
nlcm cuzceticzycy darzy|i ludnozwybrzea.
rarlacaca lmteniem Macahuisa. Nieufnoi buntownicze usposobienie mieszkaric w Chimor miay
M wi,,niskim
dym'" iiiii'iit"^" *.p";;i" llfi".i# gor jedn konsekwencj: w wyniku przesiedle doszo do rozprosze-
ffi:ffi nH::*
,.Tlj^l!_".l;|t1ce w trakcie pooi
v"t |eszcze
nia ludnoci wysyanej jako mitmaq do wielu zaktk w Tahuantlnsuyu.
objtegorebeliami.-Ki"oy.9i'l'u?i;kiffiJ;ffi;.#;:il*ffi
obietepo reheli"-; ."ei
'y'oo (irldna uwagi jest pozycja oraz funkcja nowo przesiedlonej ludnoci.
5 Wedfug Bernab Cobo176 do przebywajcego w Jauja Huayny Capaca
;."*Lr*,':9*i:r,:t'''::::,:""1il,9"1padadrobnydet
Zczasemprzerodzi:ai.;il;''"#;''""*,i:#!llj""''"',li'lu"l dtttara wieo rebelii monych z Chachapoya. Inka natychmiast uda
ri w te rejony, kt re zatwocipodbi, a nastpnie wyruszy do Quito.
!}i7;:l*:J:]i"Y::lr::o-;;.g;i;'"lnlqzostalizgadzeni,a
curaca i przyw dcv zginli o po*z"ni"u";;.il;:",ii'i:"jdll Natomiast wedug relacji Sarmienta de Gamboal77 inka po kr tkim po-
hycie w Chachapoya powr ci do Cuzco, a nastpnie uda si na pofu-
;'':l;L1",''?'T:li::i:*:r{;ii'l"g.*huacaMacahuisa,
wiadanowr dsoo"c'noJctH;;;il'l'.rii:#,:,:':3"T*:r:i::, tlnie kraju zzamiarem dotarcia do Cochabamby i rejon w dzisiejszego
('hile. W trakcie pobytu w Tiahuanaco dotar do niego kolejne wieci
;::i:;'T:"':.::i;ixdT',iryjopooouni.;
ne. Moz iwe, e gy-kakl ii' podstawy histo
; il;ffi"'"- i?,I: :TffiJ rl wybuchu powstania, tym razem w Quito, co zmusio go do wezwania
n a
tiT
l
Wedfug Z6rate|7a ii91y. -'"ii'o'uj'i.ir'y"h llra udzia curaca Pabur z rejonu Piura. w 1532 roku Francisco Pizarro,
bunt w w historii paIi-
l
stwa Ink w byo powsta"i.;;i;;;:;;:;;:rChimu.Capaca, przemierzajc ten region w drodze do Cajamarki, zatrzyma si w kwa-
tt4 rytorlum zajmowao sto legua pu.u *yu..'"'u. kt rego te- terze przy g wnym p|acu curacazgo Pabur. Tam dowiedzia si, i na
Kronikarz nie podaje nam
tych terenach rozwijao si niegdypotne pa stwo, kt re syno z wiel- 115
kich bogactw. Niestety zostao ono zniszczone' a osady spalono, Prldczas tworzenia armii Inkowie opierali si na podziaach na grupy
ludnosprzeciwia si rzdom Huayny.178 tlezttc oraz curacaz4o. Zonierzy dowodzonych przez ich rodzimych
Posa cy chasqui poinformowali przebywajcego w TLmipampie I ik
w wybierano na zasadzie wojskowej mita. W trakcie wojen to-
n
ayn Capaca o ataku dzikiej ludnoci Chiriguana na lud Chbrka, w :h na p nocnych rubiezach paristwa za rzd w Huayny Capaca
rego wyniku zaskoczona stra jednej z fortec zostaa wymordowana.
i onierzy pochodzio z ludu Colla oraz z prowincji Cuntisuyu.
wysla.l na miejsce zdarue swojego kapitana imieniem yasca, aby z lil przypuszcza, e inka darzy ich szczeg lnym zaufaniem, zatyw-
wad?i porzdek wrd zbuntowanej ludnoci. Liczc na rnagicin ltit fakt, iz od dawna ludy te by wczone do Tahuantinsuyu. Poza
lapitan zabra ze sobw podr wiele huaca, wrd kt rychnalaz\, n 1xludnie Tahuantinsuyu byo regionem gsto zaludnionym.
Catequil z Cajamarki i Huamachuco, Curichaculla z Chachapoya i Wcrlug Cobol8l wojowniczy Inkowie nadzsryczaj cenili swoje wojska
mayrica z Chinchaysuyu.ttn tltlw dc w. oddziawchodzcew skad armii inkaskiej skaday si
Do najwikszego nasilenia powstari i bunt w dochodzio podziau administracyj nego, liczcych
Jer rltlstek utworzonych wedug
l
tu pomiercirzdzcego wadry. Ztegowzgldu jego mierbya ilcliciu lub stu onierzy i dowodzonychprzez lokalnych wojskowych.
wana do momentu wyboru nastpcy. Zachowywano szczeg ln dl i1tpliwie osobywywodzce si z rod w inkaskich zajmow najwyz-
o utrzymanie w sekrecie mierciinki, o kt rej wiedzieli jedynie jego slttnowiska w tej hierarchii, plasujc si ponad lokalnymi dow dca-
blisi. W momencie kiedy nastpcaby juwybrany, s*utni wie-trl llyy r wniez oddzia, w kt rych skad wchodzili przedstawiciele kr -
a do powszechnej wiadomoci' By to jeden z powod w, dla kt rego ich ay llu. oddzia te tvor zyy najprawdopodobniej elit woj skow
soko postawieni urzdniry dworu inkaskiego z Quito, chcczataim rrtntinsuyu.
uayny Capaca, zabalsamowali jego ciao i w ty^m stanie przewielije W momencie wyruszenia na wojn oddzia byy dzielone wedug przy-
Cuzco, stwarzajc pozory,ze wadca nadal zyje_t80 W nastpnych roz-dl lcnocido konkretnych grup etnicznych. Te spor d nich, kt re wcho-
ach przedstawi sytuacj w objtej konfliktami stolicy wiz-asie w skad paristwa Ink w najduzej, by sytuowane najbliej osoby
kandydata na nowego wadc. lnki. oddziay dzieli si na pododdzi wyposazone w jeden p broni,
takicjjak proce, uki, maczugi, paki czy oszczpy. W armii ni brakowa-
kl r'(lwniez instrument w mxzyczf|ych, midzy innymi bbn w' trb wy-
Ionanych z olbrzymich muszli morskich czy flet w.
llcrn ndz de Oviedo182 tak opisuje przebieg bitwy: najpierw do ataku
tyrrrszali wojowniry ubrani w baweniane pancerze i wyposazeniw tarcze
l 1lr oce guaraca ciskaj ce kamiennymi pociskami wielkocikurrych j aj. Tu
ltt nimi podzali onierzuzbrojeni w maczugi i topory. Maczugi by
wyktlnane z drewna nabijanego ostrymi kamieniami, inne zamia za-
lililrzone ko ce. Kronikarz opisuje, e wspomniane topory przypominay
"]" F9dy docierali posariry zqutw i wieciami o powstaniu, oddziay wc hrrlirbardy i odlane by zmiedzi, natomiast topory monych wykonane
ska by juz gotowe do ataku i wyruszay do miejsca objtego konflikfem. hyly ze zotai srebra.1s3 Nastpnie do ataku ruszay oddziawyposaone
w tlliotacze oszczep w. Tylna straz bya uzbrojona w potne w cznie,
klr'lre opierano na lewym ramieniu okrytym grub wenian tkanin.
Armia inkaska Crist bal de Mena w pracy z 1945 roku tak oto opisuje ob z Atahu-
nlpy w Cajamarce, do kt rego przybyli Hernando de Soto i Hernando
Nie. ulega wtpliwoci,e wojska inkaskie odegray znaczC I'izarro:
w przebiegu ekspansji terytorialnej Tahuantinsuyu. anim jednak
d do om wienia kolejnych etap w rozwoju armii, koniecne jest p:
i
('lrly ob z, w kt rym przebywa kacyk, ze wszystkich stron otoczony by oddziaami
analizowanie informacji kronikarzy, kt re dotyczyy zasad trvorenia i /rllrierzy uzbrojonych we w cznie, halabardy i uki; inny oddzia skadasi z In-
116 krutacjioddzia w. rlilrn uzbrojonych w proce, a jeszcze inny w maczugi i paki. IT7
.
Kronikarze podaj, e w trakcie walk wszysry onierzebyli ot rlblenia Cuzco przezChank w jedna z inkaskich curaca, stojc na
nie ubrani iprzy'ozdobieni zgodnie z wasn traciycj i nyczami. swojego wojska, zwycisko odpara atak nieprzyjaciela. W obu tych
pi ropusze, a ich plery i piersi zdobi pektoray ivyko rure ,.i"d'i, :h kobiety bra udzia w wojnach iwalczy jak prawdziwi dow dcy.
bra lub zota,w zalenociodzajmowanej rangi. W niekt lrlmiast sowo callao odnosio si do modszego brata, w systemie
rych regioi
malowano sobie twarze, a przystpujc do atiku, piewan-o i wy au ttdzielnym zwanego sullca.
okrzyi pojowe w celu zastraszenia przeciwnika. K''yk by tak lnny mit nizany z armiinkask opowiada o pururuca, kamieniach,
e,zdaniem kronikarzy ptakize strachu paday naziemi.
|lrc przemieniy si w walecznych wojownik w podczas ataku Chan_
Diego Molina w relacji zavartej w diele Fern ndeza de $w na Cuzco i doprowadzi do zwycistwa Ink w. Santa Cruz Pacha_
podkrelasj i potg inkaskiej armii. Wspomina r vnie, e
|uli|xt opowiada histori o pewnym leciwym kapanie ze wityni So ca,
rze walczyl| posugujc si ukami, pakami, w czniami, mio *l ry mia na imi Topauanchire. ow duchowny umiecinieopodal sank-
oszczep w, procami i maczugami, kt re trzymali wobu rkach. l lunrium kamienie, prry kt rych poobrori i nasadzi na ni hemy, tak
stpnie_dodaje, i wojownicy szli oddziaami, kazdy *yposaony * lby sprawiawraenie czuwajcych na posterunku onierzy. W krytycz-
ny typ broni, przy czym przodem poday g wne iy,za tior i}ltl momencie walki sta si cud i kamienie te przeistoczy si w pot-
posuw"ali si tragarze-.osaniani ptez tyln traz.Wedng Cie
llych wojownik w, kt rzy przyczynili si do zwycistwa Ink w.
Le nl85 mczyntnielipakunki i broIi j aynie ao *y'nu."o-no mi Wcdug ideologii andyjskiej b stwa i postacie mityczne miay zdol-
sca, a nastpnie adunekprzekarywali innym. System mita spriwia, ptlprzemieniania si w wite kamieni guanca i pod t postaci na_
praca ta nie bya tak cizka i wyczerpujca. Natomiast w t.it"ie hi drrl utrrymywa kontakt z^ywymi istotami. Natomiast w micie o puru-
pa skiej KonKwrsry
pansKreJ konkwisty li porrczas
podczas wojen
woJen domowych Indianie przydzie
prrydzielt llttt'a kamienie oy i przybra ludzk posta. Emanowaa z nich nad-
przez swoich curaca do subyHiszpanom nosili pakunki i biori st ludzka sia, kt ra wywowaa przeraenie wrd miejscowej ludnoci
Doprowadzao ich to do wyciericzenia, niewielu z nich udawao drl tcgo stopnia, i wielu wrogo nastawionych curaca bez walki podda_
wr ci do swoich rodzimych ayllu, gy1 pozostawali w odlegych wrrkl si wadzy Ink w.l89 W Cuzco ze wszystkich kamieni pururauca
nach lub umierali w trakcie podr zy.rB nrrjbardziej czczonojeden, kt ry nazywa si Tonancuricota*. Uosabia
W innej. m9j9j pracy'|' vr
okazjiomawiania dwudzielnego sy
organizacji w9dzy wojskowej wykazaam, i w r dactr pisa-nycil
tllt kobiet, kt ra pojawia si w tym samym czasie co legendarni puru-
ftuca, i dziki niej pierwiastek zeriski na stae zosta wpisany w dzieje
wiaj si wzmianki o istnieniu dw ch dow dc w armii.leden wojen inkaskichteo.
towa ,,poorv" hanan, a drugi hurin. Taki podzia armii Wyruszajc na wane wojny, w kt rych braa udzia elita cuzceriska,
'poow''
zwiercie dla dwoist koncepcj wi ata andyj skiego, kt ra pow tarzaa n niekiedy nawet sam wadca, zabierano ze sob podobizn huaca
na po^ztomie
9uracaz4o,.elit inkaskich, jak te organ w w{adzy paft lluanacauri, a nawet wyobrazenie samego Manco Capaca. Tak samo
w9j, og9cz dwudzielnej or ganizacji wojska kronikarze wymieniaj
niez trojpodzia armii, kt ry obowizywa w momencie przyst P('stpowali Chankowie, kt rzy nosili ze sob mumie dw ch przod-
kt'lw: Uscovilki i Ancovilki. Jakie refleksje nasuwaj si nam na pod_
do'wojny. Zawsze wwalce bra udzia trzy oddziay wojsk. utaa rlawie przedstawionych do tej pory informacji na temat armii inka-
by charakterystyczny nie tylko dla cuzceticzyuaw;w poctkowym c rkicj i jej podboj w?
"Chank
sie pa stwa lirtow #ojska w ,to'o*-Jyi',;#fi:;ilu'p"a"i Wszystkie wojny stoczone na przestrzni wiek w przez cuzcricryk w
si,tt ra nawizywaa do ideologii religijnej i spoecznej ttttlna podzieli na trzy kategorie.
Moim zdaniem formowanie trzech oddzia w wojska odnosio si Pierwsza z nich wizaa si zP nym Okresem Przejciowym i po_
panandyjskiego podziafu na collana, payan i callao.-Collana by najsi eztkiem formowania si Cuzco, kt re w ch czasach mogo posiada
szym i zatazem najwaniejszym spoi d braci, tzw. curaq; poyor r" ltrrjwyej rang curacazgo. W tym okresie wojny miay charakter gra-
zentowa to, co e skie, a termin ten pochodz i od sowapaya o"ruc, llieczy, a g wnym ich celem byo poryskanie jak najwikszej iloci fu-
cego szlachetnie urodzon kobiet. w micie o bracia'clr Ayar i
w organizacji dowodzenia oddziaami wojska. Inkascy wadcy odpor Pt'tcz Utrzymywanie spoeczelistwa w poczuciu strachu i lku. Wystarcrya
dzialni za najwiksze podboje terytorialne osobicie stali na czele |e
tlynie drobna zmiana, a wadza centralna upada. Wraz z pojawieniem
wojsk, tak jak Tupac Yupanqui czy Huayna Capac, kt ry rzadko ki ll wojsk Pizarra naczelnicy grup etnicznych dostrzegli dogodn okazj do
powierza dow dztwo nad armi swoim podwadnym. Natomiast w wynvolenia si spod wadry inki i opowiedzieli si po stronie obcych przy_
padku Huascara i Atahualpy sprawa przedstawiaa si inaczej. bysz w, liczcnaodzyskanie suwerennoci. Dopiero w p niejszym okre-
trzyrna|i si z dala od frontu walki, pozostajc na ten czas w swoich llc hiszpariskiej konkwis Indianie zrozumieli sw j bd. Ogarno ich
dencjach lub obserwuj c przebiegwalki z lnych szereg w. nlzczarowanie, kiedy zdali sobie spraw z braku szans na wyzwolenie si
nad armi powierzali zaufanym generaom, kt rzy odpowiedzialni rprld rzd w nowego ciemiryciela. Uwiadomili sobie, ze ich sytuacja sta-
za przebieg wojny. Huascar jedynie raz opuciCuzco na czele Wlra si coraz gorsza- ich wierzenia i religia byy odbierane jako herezje.
przy okazji ostatniego starcia zbrojnego, w trakcie kt rego zosta W1wczas Indianie zatsknili zaprzeszoci,czego konsekwencj byy wy_
nany przez genera w swojego brata. hrrchy licznych rebelii w okresie wicekr lestwa oraz powstanie Taqui On-
Co byo przyczyntak maej walecznoci ostatnich Ink w? Cry osi Btly, wywoane przez ludnowiejsk, kt ra wierzya w powr t dawnych
nicie przez Tahuantinsuyu wprost gigancznych rozmiar w miao eztts w, gdy wsrystko podlegao asce potznych huaca.19a
ten fakt bezporedni wpyw? Czy Huascar i Atahualpa nie ufali nil
w prowadzeniu polityki centralnej? Czy wadza zmienia wojenny
perament wadc w? Czy bali si wybuch w wewntrznych i lok D zidziczenie wadzy i wsp regencj a
bunt w, spowodowanychszerzqm si niezadowoleniem nie tylko
poszczeg lnych rod wpanaca, ale r wnie wrd naczelnik w grup IJratob jcze wojny prowadzone pomidzy Huascarem i Atahualp,
nicznych? W Tahuantinsuyu dokonywaa si pewna transformacja, kt |l re zacz si po mierci Huayny Capaca, nie byy niczym nowym w hi-
tfumaczy moe osabienie wizi pomidzy maymi grupami e rltlrii kultur andyjskich. Wrcz przeciwnie, tego typu okolicznoci poja-
awadz centraln, co przyczynio si do tak szybkiego upadku wirry si pod koniec panowania kadego wadcy. Okresy anarchii by
Nieko czce si wojny towarzyszce inkaskim podbojom l k u t kie m ny czaj w n izany ch z dzie dziczeniem tronu or az w a|k o wa_
coraz wiksze niezadowolenie wrd naczelnik w grup etnicznych, ttz, kt ra zwiksz lub mniejsz intensywnoci zawsze wybuchaa tu
byli oni odpowiedzialniza sta dostaw coraz to nowych konngen 1xl mierciinki. G wnprzyczyn powstawania tego typu konflikt w
onierzy w ramach wojskowej mita.Doprowadzio to do sytuacji, w l lly brak jednolitego prawa dotyczcego regu dziedziczenia wadry. Po-
rej w kadym curacazgo malaa liczba potrzebnych do prary rk. wrldowao to sytuacj, w kt rej wielu krewnych zmarego inki mogo ro-
m istniaa lista niezliczonych przymusowych wiadcze na rzecz ci pretensj do tronu i korrysta zch samych co wadca praw i przy-
stwa, j akie nar zucaa mieszkaticom Tahuantinsuyu cuzce ska admini wilcj w.
cja. Do takich zadafinaleaapraca na polach uprawnych nalecych Kronikarze s w zasadzie zgodni, i w przedhiszpariskim Peru naj-
pa stwa, Sorica i najwaniejszych huaca kazdego curacaz4o, sfuzba lililrszy syn inki dziedziczy mascapaycha i tym samym stawa si prawo_
1,22 biet jako mamacona czy wielu rzemielnik w: kamieniarzy, k witym wadc' Jednak po przestudiowaniu wielu kronik i por wnaniu I23
opis w nizanychz nastpstwem tronu mona stwierdzi z penym
1 |ogtl wadcy. Po wybraniu kandydata ,,wystawiano go na pr b w roli
|:-lili"*:i,zakady.m.:i?"Isukcesjaprzebiegaa*"J" in.i"go
-".,i.pJ;ii (...) jeszcze za ciajego poprzednika, kt ry udziela mu wska-
nariusza' Jeliprawo india skie byoby pbr wnyilatn" ; irad''. Las Casas twierdzi, itakienyczaje bywsp lne dlawszyst-
na podstawie informacj i pochodzryc h e zr l a archiwalnyc
iu" t :h lndian.
nik moglibymy szczeg owo okresiie zasad dziedzicw, '/nrzd w wicekr la Francisca de Toledo doszo do uchwaleniatn.
na pierwor dztwie, drzewie genealogicznym i wizach kffi; "pi*:. iones* doczcych wszystkich kacyk w w kolonii hiszpa skiej,
W rzec4lwistoci ink w i nacelnik * gru! etnicznych ni. ouo'i > zaw ier a re gu obej mowania stanowisk a c ura c a. W Re c opil a cin
podobne, cileokrelone zasady. -Kronikarze,""pi.'j.-L..il l.ayes de Indias r wnie mona znale uwagi doczce wspomnia_
p:akJady, sami zaprzeczaj goszonym przez siebie'na ien temat wyzej regu. Indianom zalecano, aby nie wprowadzaliadnychzmian
gIdom.
,,ltitchowali dawne regu i zrlyczaje nizane z sukcesj''. Naczelnicy
P r zy jr zy jmy si
rw inform acj om doty czcy m dzie dziczenia
' wrd naczelnikajpiw. grup-etniczny-ch
dzy
.n
e
kuzynem zmarego wadcy. ftrcazgo.20zJeden ztakich dokument w doczy sukcesji tronu mach
W Informaciones de Tbledo|g7 znajdujsi liczne wzmianki wi prrfistewek Reque Callanga i Monsefri. Na jego przylrJadzie wida, e
9
ty i na-prryw dc wybierano najciolniejszego .ynu lylu curaca prrypada synowi, bratu lub innemu krewnemu zmarego,
dza. Cobo198 zapewnia, i po mierci"jednego iotuiny.r''-u.i"g" p"'* lttiry wykazywa najlepsze predyspozycje na to stanowisko. Nie s to je-
wyznaczana jego""Gp."'""iri"."'""g'Jil'" ' Txll'""ili"'f :#":i tlyne dokumen opisujce okolicznoci nizane zwyborem nowego
wa si na to stanowisko..W przeciwny:m iazie wybiera innego,
uzdolnioneg9 syna' Santill nI99 podaj-e, ze po mierci naczeliita,
baro 1lrzyrv dcy. W Probanzas de oficio mowa jest, i w Reque, jak i w innych
tlsadach na wybrzeu nakazywano przestrzegania mvyczaj w india -
:1.g:9:::,ki
administra9rl n9j
9bej
miicei sto rodzin) nu nu lkich.203 Nalezy zaznaczy, iw czasach poprzedzajcych konkwist wa-
wybierano monego, kt by ,,prawy'i kompetentny,,' nie"!ozw
.;
11rr,r lrlki QLrispe Yupanquiego panujcy wadca zosta otruty przez jed-
lr,l /( swoich konkubin.
llrklr l{tlca, wadca Hanan Cuzctl' w celu umocnienia pozycji swojego
tr'rlrl i ttniknicia przyszch walk cl sukcesj, na swojego nastpc mia-
ttrru'lrl jcszcze za ycla Yahuara Huacaca. Rzdy Yahuara Huacaca by
.t,rlt' zitk cane wybuchami rebelii i spiskami. Jego nastpc Pahuaca
'1
5. Jezioro Titicaca
l lrl.rl1lc w szybkim czasie zamordowano, a niedugo po nim ludzie z pro-
'1
6. Ushnu - ,,tron inki" w Achaymarca, zrekonstruowany przez polskich i
rrrlrt'ji C'untisuyu zabili Samcgo ink, gdyz prowadzona przez niegcl eks-
wia skich archeologw i konserwatorow ;l,rrlsjlr tcrytoria|na stwarzaa dla nich zagroenie. W takich okclliczntl-
r r,rt'll najwazniejsi panowie inkascy spotkali si, aby wsp lnie wybra
ll()\\'('l]() wadc. Znaczcy gos w tej kwestii miaa podpowied jedncj
l kr lllict z Hanan Cuzccl, kt ra wysuna kandydatur Viracochy.2lr W w-
l /,ls i|lka, postpujc zgodnie z przykadem inki Roca, wyznaczy na
ll,l\lcpc Swego syna Urco' kt ry wsp lnie z nim sprawowa rzdy.
( )ptlwiadajc o pocztkach pa stwa Ink w oraz wojnach z Chanka-
.9; ;,,"
i
n iry dowiedziel i si
,'.::1"9;
"1 l mumi Huayny Capacai ukaranie moznych zapozostawienie Atahual-
py na p nocy kraju - wyszed przybyszom na spotkanie w Limatambo.
[,T:::*':P"l:''":-Y"'y'i, o u' iG i u o u q ue Nin an a Cuvuch
pa
i r )kolicznocite, a w szczeg lnoci fakt zamordowania dostojnik w od-
ffi ?-'i.fi;T,l".trff 1lrlwiedzialnych za dostarczenie ciaa Huayny Capaca do Cuzco, oburzy-
;;::iffi1H,:JJ'"'1::l:fi#:li
negoi"*,:;d;;i;;;;-ilH1'ili'tf':Hl'"*o'zgodniezzasad ly niekt rych czonk w orszaku pogrzebowego i wikszoz nich posta-
rv. H1ayny Cap"aca z lttlwia wr ci do Quito. Wypadki te mikszy niezadowolenie panaca
.,#.|.|.'T':.i:: :".!: Quito do Cuzco n
1lrzeciwnych Huascarowi, aprzede wslstkim mieszka c w Hanan Cuz-
etl, wrd kt rych byy rodziny pokrzywdzonych dostojnik w. Wedug
ni**1if,ffijvl:+i'ia'#s:nT*ff
chamipowsta irebelii.?iig. :[:*Ik'|#, wszelkiego prawdopodobieristwa Huascar oczekiwa na otrzymani e z rk
do stolicy udawano.
;;;";i#;"::#:li:?HHr' rlirjwyszego kapana So ca insygni w wadzy jeszcze przed wejciem
imienie- Raura nimo',5
nada.l zyi^e. l'rrlrrv LU rrrdl^a rruasc
138
lmleniem Po,,.^ ocllo popiesznie
^^;,1r_Yju!ca
gouchycha;;"d';bip"J;lffi ;;"i;'.j 'uitu' uu.", w konflikt z monymi transportujcymi ciao jego ojca do Cuzco. Inka
lla si bowiem, ze jego nominacja nie zostanie zaakceptowanaprzez or-
"'"j;fJ",iliJ3iffi..il1'i"I szak aobny. 139
W okresie zamieszek w Cuzco Atahualpa wyruszy do Tumi ce, kt re zaoTupacYupanqui. Warto przy tll okazji zaznaczy, e we
zrozkazem budowy nowych paac w dla Hauscara, co spotkao si z ii]r".ny. okresie przygot wari do powstinia Atahualpa nie mia pene-
m niezadowoleniem tamtej szego curac a imieniem Ullco Colla' iri nupa'cia na p nocikraju. Dopiero bdy popenione.przez'Huasca_
da upust swojemu oburzeniu, Ullco Colla postanowi potajemnie ii i'rJ,,.'v"i si do opowiedzen1a si za Atahualp lokalnych curaca
sa do Huascara swoich posatic w, aby poinformowali go o rz cuzce skichPanaca.
!vy-
budowie i zasy gnalizow a|i zar azem moliwoprzygotowywania i, odniesi"niu zwycistwa w Tumipamp i e Atahu alpa wyruszy.na.
si jego
Atahualp powstania.2al Wiadomoci te sprawiy, i Huascar wpad w bv.ce, niszczc nu *"jdrodze wszystko, co przeciwsta1iao
ii,,,l'y. Dotarido Tumb-es, by podporzdkowa sobie rebeliant
w Z wy_
ki gniew, obwiniajc matk i siostr, e pozwoli pozosta Ata wyru-
Na wypraw morsk
i najlepszym generaom Huayny Capacaw Quito' Zdawa sobie lnv Pun , kt rzy trzyma|i stion Huascara'
spraw' i jego brat cieszy si duym szacunkiem wrd onierzy.zaz i|inrii^tidua trahv z drzewabalsa' kt re mogy pomiecicae woj-
ata'
hualpa, chcc odzyska ptzychylno Huascara, a moe postpi iiii l"n"apy. Wadca lvyspy by jednak przygotowany P_9dp?'rcie
z ustalonyminyczajami, posa do Cuzco drogie prezen. Huascar l'i'' wvpo'u'yon swoictr i,'d'i * brori, -p_rzygotowa flotyll tratw
gniewa si jeszcze bardziej i rozkaza zabi posafrc w, a z ich sk r i'*y'u*.orr"na spotkanienajedq. w uitwie morskiej *cigzl'
kona bbny. Z Cuzco wyrusryli do Quito emisariusze Huascara, wi |l i.ilo" zPun6, a powanie ra''ny * nog Atahua|pa.
powr
zfcv. dowa si
w prezencie dla Atahualpy ubrania, biuteri i kobiece ozdoby. opi ilr, p['.ot na kontynent.41Inka*rar.zarmi
ci do Quito'Wyko-
l'ylto to curaca Pun , kt ry napad na Tumbes, zr wnujc miasto
z zie-
powyej epizody byy bezporedni przyczyn rozamu pomidzy t
Pizarro,kiedy przyby w ten
mi. Atahualpa mia zakaz powrotu do Cuzco pod grob mierci.2a3 i'ii. i"r.i- stanie zasta miasto Francisco
iigi"" wybrzeaPeru podcza1sw9iej trzeciej P!drQ1y.. Na wyspie spo-
Zdaniem Cobo generaowie Huayny Capaca stacjonujcy na
kraju podburzali Atahualp do buntu przeciwko bratu, majc iiii"r..i' szeciusetjei,c6w zTumbe,kt rzy ia|eelina do armii Atahual-
morzu' Za rz'
si walk stoczonych
|y.'o' tnt"'"sujce "auj
op-rsy
Ze to on zostanie wadc paristwa. ZakJadali bowiem, ze jeli
ll* tupa"u vilpanquiego orarHYuyl' Capacabitwy morsk"
do Cuzco i suzyli Huascarowi, ich sytuacja byaby duo gorsza ni Y:''"ry:i;
z p nocy obtltuJceJ
Atahualpie, z kt rym od wielu latczyyich bliskie z-izki. nc by przez tuonoeYunga, pochodzc g ynle
w ,r,i*u*ykorzyswane oprodukcji tratw.
Informacja ta, w zestawie-
Gdy Atahualpa zaj by innymi sprawami, lud Ca ari zbuntowa
dotycymi kupc w z Chincha, wiadczy o istnieniu wielo-
i doprowadzi do uwizienia ksicia.2aa Poszczeg lni kronikarze pod irii,, aany''ii
r ne wersje tamch wydarzeri. Wedug Pedra Pizana Huascar wickowej tradycji zeglugi morskiej.'*"-
do Tumipampy oddzia wojska, kt ry podczas potyczki na g wnym w momencie goy i.tat'ualpa zajty by prrygotowanjami do powstania'
na pomoc Ze
ciepojma Atahualp i uwizi go w tampu. Noc, gdy wszyscy llttatscar umacnii wojerzdy w stolicy, liczc pocztkowo
wali odniesione zwycistwo' Atahualpa zrobi otw r w cianieza ;i;.;'; skich dotojnikw i prz1nv dc w Tahuantinsuyr. Jednake
c miedzianego prta wykonanego przez jednz dobrze urodzonych ir" o wasny p.otiz wrd arystokracji ani..n-i9 Prolo1a zyska
'iui"gu
n v'v iani-iszacunku gnera w, kt rzy wi e rn e
sfu zyli Huaynie Capacowi'
biet i udao mu si niepostrzeenieuciec.2a5 P niejAtahualpa opowia
i
dzy,bez kt rej pozycjaksicia bya stracona. rtwo ludzkich szkielet w. Wedfug tego samego kronikarzaAtahualpa po
-Sytuacja
Atahualpy, w por wnaniu z Huascarem, przedstawiaa tldniesionym zwycistwie uda si do Tumipampy, gdzie przyj insygnia
cakiem i1a9zey Jego ponaddziesicioletni pobyt poza granicami Cu wadzy i tytu sapa inki.
ptzyczyni si do zerwania kontakt w ze stolic i tym simym nieu Wieo zwycistwie Atahualpy takprzerazia Huascara, e zacz si
niczenia w dworskich intrygach. odlego,jaka diefia uito od panicznie ba wyniku tej wojny. Jego zaufani doradzali mu utworzenie
c9' Pozwolia mu nie bra bezporedniego udziafu w konfliktach pom ttrmii, w kt rej skad wchodziaby' ludnoColla, Cana, Canchi i Charca,
dzy rodami. Atahualpa liczy na wsparcie ze strony kapitan w oiaz jcdnoczenie sugerujc, by inka przeprowadzi zacig do wojska w dro-
nierzy swojego ojca i w efekcie zyska poparcie ziarmii. Cjeza ze do Chinchaysuyu. We wszystkich sanktuariach modlono si do hua-
Le n wielokrotnie potwierdza tak we.25' 'a, skadano ofiary b stwom i zasigano porad u wyroczni.
Wojska Atahualpy powoli posuway si na pofudnie. Z Huamachuco
illka wysa dw ch wysoko urodzonych emisariuszy, aby zasignli rady
w sprawie jego przyszch los w u sawnej huaca Catequil. Wyrocznia
rlie daa pomylnej wr by. Oburzony Atahualpa uda si do miejsca,
gdzie zndowaa si huaca. Na spotkanie wyszed mu kapan, kt ry mia
powyej stu lat i ubrany by w dfug po kostki tunik ozdobion morski-
ini muszlami. Atahualpa,widzc osob, kt raprzepowiedziaa mu zy
ltls, rozbi kapanowi czaszk zot\?|abard. Nastpnie rozkaza zr w-
na z ziemii podpali wityni*.255
strategii. Inka tak chcia poprowadzi wojska, aby oddziay Atah Santa Cruz Pachacuti, w przeciwiefrstwie do pozostaych kronikarzy,
zosta okrone z r nych stron.2 a dstawia troch inn wersj opisanych powyej wydarze .Zdarzenia,
Nastpnego dnia Huascar poleci Topie Atao przekroczyz lrrc Sarmiento de Gamboa sytuujew pierwszym dniuwalki, Santa Cruz
wut z, aby przyjrze si przygotowaniom przeciwnika. Chal iwyznacza na czwarty, cho r znice te nie maj duego wpywu
zalvajednak zbliajcy si oddzia Topy Atao i jako dor tlpis rozwoju wypadk w. obydwaj kronikarze s bowiem zgodni, e
w wojnach Huayny Capaca genera podzieli wojsko na dwa irtnie walki rozegray si w okolicach Huanacopampy (dystrykt Tam-
tak by zaatakowa wroga z obu stron wwozu. Plan Challcochimy firbamba, prowincja Cotabamba2 ).
powi d. Genera wzi do niewoli Top Atao, a jego oddzia zosta Krzyki rozpaczy i lamen mieszkaric w Cuzco dociera anawzg '
w pieri. llc Yavira. Generaowie zwyciskiego inki, chcc uspokoi ludno,wy-
mczasem Huascar' nie wiedzc nic o losie oddziau Topy Atao, ilrrli posaric w chasqui, aby rozkazali przyby dostojnikom nawzg tze
zostawi swoje wojsko w Huanacopampa i wyruszy ladem brata, nie Vrvira w celu oddania czci ,,sobowt rowi" huauque Atahualpy, zwane-
kajc dfuej na wieci. Challcochima, widzc lekkomylno nrr Ticsi Capac.261 W wyznaczonym dniu przybyy na wzg rze panaca
wysa wiadomo do Quizquiza, aby przyby ze swoim oddziaem i l rlirjwaniejsze rody ayllu, kt re wsp lnie zasiady do obrad wedug usta-
atakowa wadc od tyfu, kiedy ten wkroczy do wwozu. Huascar nic fulrlogo porzdku. Po jednej stronie zgrupowali si przedstawiciele Ha-
czy jtt na spotkanie wojsk Topy Atao,przeczuwajc,ewpad one w nlttt Cuzco, po drugiej zareprezentanci Hurin Cuzco. Kiedy wszyscy
sadzk wroga. Chcia zawr ci, gdy zaatakowali go onierze Qui hylijuz razem' oddali hodhuauque Atahualpy i odprawili rytuamocha,
Inka, przeczuwaj c klsk9, Pr bowa ucieka. Challcochim a zgodnie z yrlczas kt rego ichtvarze skierowane byy w stron odlegej prowincji,
dyjskim mvyczajem ruszy za nim w pocig, gdy wedfug dawnej 1tlzie przebywa nowy wadca. Podczas tej uroczystoci schwytano naj-
walka koficzya si, gdy dow dca dostawa si do niewoli. Dlatego wrrniejszych genera w Huascara, midzy innymi Guanc Auquiego oraz
kiedy genera Atahualpy spostrzeg lektyk Huascara, zaraz j zaa tlwtich kapan w Sorica: Apo Chalco Yupanquiego i Rupaca, kt rzy nie-
wa, zrzuci ink na ziemi i wzi go do niewoli. Nastpnie, uzyw ylyprzekazali insygnia wadzy Huascarowi. Nie bdziemy zagbia si
genialnego fortelu, sam zasiad w lektyce wadcy, skrywajc si pod w s'zczeg podawane przez kronikarzy dotyczce prowadzonych w w-
rasolem, i rozkaza swoim onierzom wyruszy w kierunku fzits rozm w. Interesujcy jest fakt, i w tym czasie do Atahualpy prry-
Hu anacopampy, do miej sca, gdzie stacj onowa tr zeci oddziawoj sk hyli posariry,kt rzy opowiedzieli mu o przebiegu wydarzeri i czekali na
146 cara.Tymczasem powiadomi Quizquiza, aby ten wyruszy ze rlrrlsze rozkazy. t47
Po pewnym czasie do Cuzco przyjecha krewny nowego inki W tym czasie Francisco Pizarro,opuciwszy nowo zaoon osad San
niem Cusi Yupanqui, kt rego zadaniem byo wymierzenie kar i g,'"i' Thngarar , wyruszy do Piura (Mena pienrszywymienia-india -
na przeciwnikach Atahualpy. Kronikarze s zgodni, e by on lvyj 1 rlsad o tej nazwie). Tam te spotka si ze swoim bratem Hernan-
wo okrutny w stosunku do krewnych, kobiet i dzieci Huascara. rrl' kt ry z grup okoo czterdziestu onierzyaoddali si wczeniejrv ce-
zostali zabici, przeladowano r wnie mumie przodk w na
t- - _-,_ ^1^- r^--.:^l-:^1
ot<oii y i zasignicia informacji. Gubernator dowiedzia ^:^ si
rodu Huascara. Straszna kara spotkaa panaca Tupaca Yupanq 'p,'rnunia
wrrnej strategicznie osadie Caxas. Pizarro,z uwagi na patrolujce oko-
Wymordowano wszystkich zatrzymanych czonk w tego rodu, oddziay Ink w, nie chcia wysa tam swojego brata i porvoado
suzb i mamacona, natomiast mumi samego inki wywieziono na t zadani'a Hernanda de Soto, kt ry wyruszywraz Z grlponierzy,
kowie i spalono. Zniszczeni mallqui byo najwysz z moLi il.'us gay pozostali Hiszpanie czeki|i na jego powr t w err n.26n
i wielkim upokorzeniem dla jego potomk w. Gniew inki dosign W Caxa wiksza czniegdy piknych budowli zostaa zniszczona
niez lud w Ca ari i Chachapoya, kt re wchodzi w skad gwardii lz oddziay Atahualpy, jako kara zatrzymanie strony Hlascaraprzez
bocznej Huascara. Prawdopodobnie Atahualpa mia na uwadze zetnika lokalnej grupy etnicznej. Magazyny byy jednak nadal prze-
niegdysam by winiem naczelnika tej grupy etnicznej t
nione kukurydiorazwen, a piset kobiet mamacona zajmowao
- : - t^ ^L 1- ^L: ^L -^:*^."^t^
Tymczasem Hiszpanie przedualisw j pobyt na r wninach, szu wrazeni bardzo zadowolonego ze spotkaniazposaricem inki i przeka_ I
jc dogodnego miejsca do osiedlenia si. Wyb r pad na Th tmu dla jego pana pikn koszul i dwa szklane kielichy. Wyrazi r w-
gdzie zaoonoosad San Miguel. Thm tez do Pizarra dotar r nic ch spo1t<inia si z ink, zapewniajc o swoich przyjaznych zamia'
o bratob jczej wojnie i zwycistwie Atahualpy.268 wedug Mena rrrch. Poza^m zaoferowa ince wojpomoc w walce z jeg9 nieprzyja-
hualpa wysajednego ze swoich kapitan w, aby ten, udajc czowi citimi. Z tymiwiadomociami posaniec uda si do swego'wadcy, a dwa
niskiego stanu, ledzipoczynania Hiszpan w. Po zdobyciu inform tlni p niej grupa Pizarrawyruzya na spotkanie inki szlakiem z Serr n,
wysannik powr ci i opowiedzia wadcy wszystko, co zobaczy. 1lrrlwadzcym d_rog ogrodzon z obu stron
murem. Wzdfu niej, co dwie
kapitan chcia nawet wyruszy z wojskiem, eby zaatakowa Hi L,g,o,rniidowai kwatery, w kt rych mogli odpocz;'N-ikszomi-
n w, ale Atahualpa si na to nie zgodzi, planujc przep irinych o.ud uy'*yiudniona, aich curaca byli nieob_ecni. Hiszpanie mi-
148 ataku w Cajamarce. illiwioski Caia i Tala. Hernando Pizarrowsp lnie z Hernandm de Soto 149
kroczyli przodem, badajc teren. Pokonali wpaw rzek o wartkim lylitu-piciuset Indian, kt rzy ochraniali domy kobiet mamacona zaj-
cie, kt ra zdaniem Porrasa nosia naz1r Sana.270 Tam uzyskali in flch prrygotowywaniem chleba dla wojsk inki. Pizarro ba si zaatako-
cj o znajdujcej si niedaleko bogatej osadzie Cinto, kt ra okazaa tttl, zdajc sobie spraw, e nie moe|iczy na przybycie posik w.
wyludniona. Hernando Pizarro i Hernando de Soto ubiegali si o pozwolenie na
Nastpnego dnia Francisco Pizarro wraz z pozostaymi ludmi jciedo obozu Atahualpy w towarzystwie piciu lub szeciujedcw
krocryli rzek i schwytali dw ch tubylc w, od kt rych zamierzali oraz jednego tumacza w celu przyjrzenia si z bliska inkaskim siom'
informacj o aktualnym miejscu pobytu Atahualpy. Jeden z I.hliyli si na odlegomniej wicej jednej legua, jaka dzielia miasto
powiedzia, inka oczekuje Hiszpan w w Cajamarce i ze dwa 0d miejsca, w kt rym stacjonoway oddziay inki. W miar jak posuwali
odcinki drogi prowadzce przez g ry obstawione s jego oni ll naprz d, mijali oddzia onierzyuzbrojonych we wszelkiego rodza-
Pomimo tortur i przypalania miejscowi nic wicej nie powiedzieli. lu brofr, kt rzy ustawieni byli wzduz drogi, lecz nikt z nich nie broni im
dwudniowym odpocrynku oddzia Hiszpan w wyruszy w dalsz przejcia. Inka siedzia na tronie tiana, u wejciado swojego namiotu,
zbaczajc z g wnej drogi i kierujc si w stron Kordyliery oloczony dostojnikami i licznym gronem kobiet. Hernando de Soto pod-
U st p g r Pizarro dokona podziau wojska. Pierwszy oddzia otn Jccha konno, robic popisowe wol tak blisko inki, e noszone przz
rozpocz marsz drog prowadzc po spadzistych stokach, podczas niogo insygnia wadzy poruszyy si od parskni zuierzcia. Atahualpa
drugi podza za pierwszym w znacznej odlegoci.Minwszy nic pokaza jednak po sobie najmniejszej oznaki zdzivienia czy strachu.
wan fortec, rozpocz|i wspinaczk w kierunku osady oddalonej o Z.najdujry si nieco dalej Hernando Pizarro podjecha wraz z tuma-
nlegua. Na odpoczynekwybrano jednzhater curaca zbudowan z czcm i zwr ci si do inki, aby ten podni s gow w jego stron, gdyz do
mienia, natomiast ln stra pozostawiono w fortecy. tcj pory mia j pochylon i lekceway przybyszy, nawet na nich nie pa-
Kolejnego dnia Hiszpanie wyruszyli przed wschodem so ca, lrzc, ani nie odpowiada bezporednio na ich pytania, powierzajc to
droga prowadzia przez d'wa niebezpieczne miejsca, a Pizarro, bojc rrrdanie swojemu podwadnemu'
podstpu, nie chcia, by idry z nim Indianie pozostawili go w nie Wersja wydarzeri w obozie Atahualpy opisana przez Diega Tirujillo
jaznej okolicy. Wysiek zosta uwiericzony sukcesem i wszyscy bez r(lni si od wersji przedstawionej przez Jereza i Men. Wedfug niego
blemu przedostali si przez wskie wwozy nizaatakowani. llcrnando de Soto sam wyruszy na spotkanie z Atahualp. Gdy dfugo
do hiszpa skiego oddziafu doczya tylna straz. Kiedy byli zn w nie wraca, Pizarro w obawie, e cozego go spotkao, wysa swojego
przybyli do nich dwaj posaricy Atahualpy zdarami wpostaci lam i brata Hernanda, by sprawdzi, co si tam wydarzyo. Hernando, dotar-
pak. Pizarro, w odpowiedzina gest inki, przesawadcy liczne p zy do namiotu inki, zobacry, e wadca wcale nie reaguje na jego wi-
Hiszpanie kontynuowali podr przez g ry przez pi kolejnych dok. Zniecierpliwiony Hiszpan wysado inki posafrca, kt ry powr ci
zanim dotarli do namiotu Atahualpy. Kiedy byli jeszcze w drodze, r informacj, aby ten dalej czeka. Po pewnym czasie kolejny posaniec
wysa im kolejne dary w postaci pieczonego misa, kukurydzy i chJ poszed sprawdzi, co si dzieje, podczas gdy Hernando gonomanife-
Tymczasem hiszpa ski gubernator posado obozu inkizaprzyjani ntowa swoje zniecierpliwienie. W koricu pojawi si Atahualpa, kt ry
go curaca, ale inkascy stranicy nie pozwolili mu przejmimo j poleci napeni chicha dwa zote kielichy. Najpierw poda jeden Her-
protest w. Posaniec Pizarra nie mia innego wyjcia, jak tylko pow tlandowi Pizarro, do kt rego przepi, a nastpnie poleci przyniedwa
il
do miejsca, gdzie przebywali chrzecijanie*. opowiedziawszy' co mu kielichy wykonane ze srebra, eby wypi z Soto. Widzc to, Pizarro za-
przydarzyo, radzi, aby Hiszpanie nie spoywali nadesanego przez 1lrotestowa, m wic, i obydwaj s kapitanami i nie ma pomidry nimi
prowiantu.27l adnych r nic. Atahualpa, w reakcji na powtarzajce si probyHisz-
Hiszpanie pojawili si o zmierzchu w zasigu obozu Atahualpy. 1lan w, obieca nastpnego dnia wyruszy do Cajamarki. Zanim jednak
namioty rozciga si na ponad dwie legua. Hernando Pizarro pie si pozegnali, Hernando de Soto wykona na swoim koniu kilka efek-
ujrza miasto Ink w podczas zwiadu, kiedy zaskoczyo go gradobicie. ttlwnych zwrot w, co sposzyo kilku Indian, kt rych spotkaa p niej
popoudnia w Cajamarce znajdowaa si grupa nieprzekraczajca kara za okazanie strachu.z72
Hiszpanie spdzili noc w stanie gotowoci, bojc si nagego ataku ze
150 *
Cristinos (hiszp.) - tak sami siebie okrelali w wczas Hiszpanie (prryp' strony Ink w, ale do takiego nie doszo. Nastpnego dnia rankiem po- 151
midzy oboma obozami zaczlikr posaricy, jednake inka nie 'llu za ink, w innej lekce, niesiony by wadca Chincha. W pierw'
szy si do spotkania zPizarrem. Przed zapadniciem zmroku, nio t momencie gubernator zawaha si' kt ry z dw ch dostojnik w jest
kajc na ponowne probyHiszpan w, Atahualpa zdecydowa si lwitymwadc Thhuantinsuyu. Zaderydowa jednak, e Juan Pizaruo
czy do miasta. Przed ink posuwao si okoo czterystu mczyzn je si w stron Curaca'podczas gdy on Sam ruszy ze swoim oddzia-
nych w identyczne stroje, kt rych zadaniem byo oczyszczenie w kierunku inki. Na znak Ptzarra grona cisza wypeniajca plac
z kamieni i somy. rienia si w okropny zgiek. Rozbrzmiewajcy huk, wystrza zfal-
mczasem Pizarro dokona podziafu swojego wojska na cztery u i dwiki wydawane przez trbki byy znakiem dla kawalerii,
9?-i, kt re ukry si w budynkach otaczajcych g wny plac m rir nachmiast opuciabudynki. Powietrze wypeni dzwik dnvo-
W pierwszym z budynk w znajdowa si Hernando Pizarro wrazzcz :zk w, kt re zdob uprze koni. Wystrzeli arkeblzy. Ze wsryst-
nastoma lub pitnastoma jedcami,w drugim Hernando de Soto stron dochodzi krzyki, lamenty i zawodzenia. Podczas tego za-
z pitnastoma lub szesnastoma konnymi, w trzecim inny kapitan z ;zania przestraszeni Indianie w popochu zburzyli znajdujc si na
sam liczb towarzyszy,natomiast Francisco Pizarro z dwudziestoma u pirca i rzucili si do ucieczki. Zanimi ruszyli jedcy,kt rzy do-
cioma onirzami piechoty otazz dwoma lub trzema jedcami lniwszy ich, zabijali i tratowali kadego napotkanego na swojej drodz
wa w jednej z dllch chat. Porodku placu' na specjalnym por ,:ciwnika. W m czasie Juan Pizarro zaatakowa wadc Chincha,
niu penicym Zapewne funkcj usnu, znajdowaa si reszta Hi i.iajc go w jego lektyce. Francisco Pizarro razem ze swoimi zonie-
wyposazona w osiem lub dziewi arkebuz, w i jeden falkonet. Na i dokonali masakry Indian, kt rzy w desperackim akcie podtrzy-
tej ostatniej grupy sta Pedro de Candia.z73 pywali lektyk inki. Kiedy jedni padali na ziemi bezcia, inni natych_
Pedro Pizarro, opowiadajc o wydarzeniach w Cajamarce, fiirrst ich zastpowali. Widzc t sytuacj, jeden z Hiszpan w wyjn ,
e do tego momentu Hiszpanie nie stoczyli zadnej bitwy z miejscow by zabi nim Atahualp. Pizarro powstrzymatowarzysza, w wyniku cze-
noci.W zwizku z tym nie wiedzieli, czgo mogsi w trakcie wali 1il zosta ranny w rk, |ecz zabroni komukolwiek zb|i si do inki.
tubylcach spodziewa, gdypoczki z TLmbes i Pun by zbytmao I{iszpanie, uczepiwszy si jednej krawdzi lektyki, wywr cili j i pojmali
czce. Zdaniem kronikarza gubernator podzieli gwardi konn na }rrtlc.
oddzia, ptzy czym pierwszym dowodzi Hernando Pizarro, drugim Wraz znadejciem nocy, fatalnego 16 listopada 1532 roku, nastpi
Hernando de Soto. Pedro de Candia' wsp lnie z kilkoma onierze oritateczny koniec Thhuantinsuyu. Sapa inka dosta si do niewoli, gdzie
zaj pozycj porodku placu, na szczycie maej konstrukcji kamir w wizieniu doczeka korica swojego kr lestwa. od tego momentu an-
Na plac wkroczyli najpierw onierzeinkascy, a dopiero potem dy1ski wiatzacz ulega brzemiennym w skutki przemianom, kt re nie
wi si na nim sam wadca, kt ry porusza si bardzo powoli, robic d tylko dotkn miejscow ludno,ale ich konsekwencje mia gboki
co jakiczas mae przystanki. Inka zdziwi si bardo, gdy zobaczy, wptyw na gospodark europejsk*.
plac jest pusty' Zada od Hiszpan w wyjanieri i otrzyma od W swej kronice Pedro Pizarro zaznacza' ze do momentu pamitnego
ze sparaliowani strachem onierze ukrywaj si w chatach. Wtedy dnia w Cajamarce Hiszpanie nie stoczyli zadnej powaznej bitly z India-
placu pojawi si dominikanin Valverde. Towarzyszymu tfumacz ML nitmi, z wyjtkiem kilku maych poczek w Tumbes i Pun . Hiszpanie
nillo zwany ,'lengua''*. Duchowny kroczy w Stron inki z wielk prl<lczas podr zy zwybrzea do obozu Atahualpy nie spotkali si z naj-
g, trzymajc w rkach krzy. Valverde przekaza Atahualpie br irlniejsz niechci Ze strony miejscowej ludnoci,kt ra wrcz im t
i zrci si z oficjaln prob,aby ten przyj wiar katolik i sta tlrog uatwiaa. W kadej chwili oferowano im przewodnik w i ryw-
:ug krola Hiszpanii. Rozmowa, jaka nawizaa si podczas tego s tttlzgromadzon wparistwowych magazynach. Atahualpa nie zosta
tkania, jest r nie opisywana w poszczeg lnych r dach. Mozliwe,
trwoga tow arzyszca wiadkom tego zdarzenia uniemozliwia *
Europejska gospodarka ulega powanym zmianom, najpierw w wyniku napy-
zapamitanie s w, jakie pady z ust g wnych uczestnik w.
wrr peruwiariskiego zota, a nastpnie importu rolin nieznanych do tej pory, w tym
ricmniak w, kt re przyczyniy si do wzrostu populacji i sta si rodkiem zarad-
*
Dosownie ,jzyk" (hiszp.), terminem tym okrelano w wczas tumaczy ( fzym na nkajce Stary wiat klski godu spowodowane okresowym nieurodzajem
r52 tum.). llloa (przyp. tfum.). 153
pokonany w trakcie regularnej bitwy, jego pojmanie byo rlraz bojc si, e zamierza on przekaza jego bratu symbol wadzy
chwaej zasadzki. ha,wysa potajemnie posa ca do swoich genera w stacjo-
Tamtego zowieszczego wieczoru lekcew acy stosunek Atahl :ych w Antamarca, niedaleko Yanamayo, z poleceniem natychmia-
obcokrajowc w uniemoliwimu realn ocen ich determinacji. go zabicia Huascara.
nie przeszo przez myl, naraasi na due niebezpieczeristwo, Na podstawie nikch zarzut w opartych na pogoskach o prrygoto-
zalajc zbli si cudzoziemcom do swojego obozu. Inka u iach do wojny z Hiszpanami Atahualp skazano na spalenie rywcem
w kazdym momencie jest w stanie ich pokona' i najpierw zamie stosie. Hiszpanie zaproponowali mu agodniejsz mier,garot, przez
spooi wasn ciekawo.Na dworze Huayny Capaca Atahualpa ie, pod warunkiem e przejdzie on na wiar chrzecijarisk.W tra-
sza opowieci o tajemniczych mczyznach z brodami, kt rzy ptl :ji andyjskiej nie byo gorszej kary ni pozbawienie zmarego mate-
drog morsk na pywajcych domach. Widziano podobno, en-a lltcgo ciaa, gdyz uniemozliwiao to mumifikacj i uwiecznienie. Z te-
dosiadali oni nieznanych, olbrzymich nierzt Jednak jak nies1 1xlwodu inka zgodzi si na przyjcie chrztu. Jerez podaje, e Atahu-
wani si pojawili, tak pewnego dnia znikli i such po nich zagin. l ,,umar odwanie, nie okazujc luczut".
naj prawdopodobni ej myla,e przyby sze postpi podobnie i araz Nastpnego ranka Atahualpa zosta uroczyciepochowany w kocie-
d, dlatego specjalnie nie zabiega o poznanie tych dziwnych lur |)ar dni p niej, w tajemniczych okolicznociach, jego zwoki znik-
cignitena siebie niebezpieczeristwo przyszo mu zapaci naj z grobu. okazao si, e wierni podwadni zabralijego ciao i ukryli
cen, jak bya utrata wadzy, a wkr tce i cia. grirach, gdzie mogli opiekowa si jego mumi mallqui, a wadca po-
Uwiziony inka, znajc pazernoHiszpan w na metale ticrtnie strzeg swojego terytorium i ludzi. Wedug ludowych wierzeil
postanowi odzyska wolno,oferujc im okup w postaci caej korn na konsrwacji mumia Atahualpy pewnego dnia miaa powr ci
wypenionej po brzegi zotem i srebrem. Hiszpan w zdumiaa taka l wiata zywych. Posta Atahualpy bya bardzo kontrowersyjna i na jego
rzutno, a gubernator pospiesznie sporzdzi dokument potwierdz letrlat istniao wiele niedom wie , co jeszcze bardziej utrwalio legen-
przyrzeczenie Atahualpy' kt ry podpisano w obecnociurzdnika. {ttrny charakter inki. Zniknicie mumii wadcy jest owiane tajemnic
speni swoj obietnic i w cigu kilku miesicy zoto wypenio sa l nrtlna jedynie przypuszcza, e jest ona ukryta w jakimniedostpnym
komnat okupu. Nastpny krok naleza do Pizarra, kt ry powinien trrktku And w.
wiza si zwczeniejszej umowy. Ten jednak, widzcpen b W kronice Jereza znajdujemy bardzo szczeg owe i drobiazgowe in-
go zota komnat, przesta interesowa si losem Atahualpy. fllrmacje dotyczce tamtych wydarzefi, kt re w wikszocipoparte s
inka dotrzyma sowa, Pizarro nawet nie myla,eby wywiisi z }tlrrkretnymi datami. od listopada 1'53 roku, kiedy doszo do pojmania
runk w umowy i uwolni indiariskiego wadc. Oczywicie Hiszpl Alahualpy, do Cajamarki napyway kolejne transporty z okupem. Tizy-
zdavali sobie spraw z grocego im niebezpiecze stwa w mome nllstego maja 1533 roku na rozkaz Pizarra rozpoczto przetapianie nie-
uwolnienia Atahualpy. Cieszcy si autorytetem syna So ca inka ktrirych przedmiot w' a na innych przystawiano znak informujcy o|icz-
bez problemu zbra wok siebie genera w i oddzia wojska. hic karat w. Miesic p niej,13 czerwca 1533 roku, zClzco przybya
Hiszpanie chcieli jak najszybciej straci ink i z tego powodu rr krllcjna przesyka skadajca si z dwustu adunk w* zota,kt rychcz-
szali faszywe informacje o domniemanym glomadzeniuii wojsk i nll waga przekraczaa sto trzydzici karat w oraz dwadziecia adun_
kich. Pizarro nie zabiega o zabranie ze sob Atahualpy, poniewa w ktiw srebra.
spos b atwo wystawiaby si na atak wojsk inkaskich i odbicie pojn Zdaniem Jereza5lipca, w dniu witegoJakuba**, nie tylko zakofr
go wadcy. Hernando de Soto, kt ry zaprzyjani si zinki broni t"tnno przetapianie szlachetnych metali i ich znakowanie, ale ostatecznie
osoby, zosta wysany ze swym oddziaem do Caxas' aby porwierdzi |)rzerwano dostaw skarb w. W tym momencie juz nic niezatrzymywao
sszane pogoski. Francisco Pizarro,wsp lnie z urzdnik-ami i g wn |'izarraw Cajamarce i pospiesznie uda si on w kierunku Cuzco. Wyda-
kapitanami, skaza Atahualp na mier,oskarajc go o zabicie Hu tzcnia opisane przez Jerezazamyka1 si dat 31 lipca L533 roku. Wie-
caraizbrojenie ludnociprzeciwko Hiszpanom. Pizarro wiedzia bowi
o uwizionym Huascarze i poprosi nawet Atahualp, aby ten wyda *
adunk w, jakie moe udwign mtierz juczne lub czowiek (prtyp. tum.).
1.54 kaz sprowadzenia go do Cajamarki. Inka, wyczuwajc podstp gube ** W oryginale Santiago (p.'yp. tum.). r55
my jednak, Pizarrowystosowa do kr la Hiszpanii dwa listy relat rozkazomPizarra i nie m g samodzielnie Sprawowa rzd w. Sy-
jce ostatnie wydarzenia' jeden datowany na 8 czewvca, a drugi na 29 'iir zmienia si w momencie, kiedy udao mu si uciec spod hiszpan-
Niestety, korespondenatanie przetrwaa do naszych czas w. W
i kurateli. Wtedy to rozpocza si inkaska rekonkwista.
Karola V do Pizarra kr l potwierdza otrzymanie list w z takimi Naczelnicy duych grupy etnicznych, oszoomieni wydarzeniami w Ca-
datami' Wiadgmo, e w jednym z nich Pizarro zrelacjonowa pt llilrce' w wikszoci opowiedzieli si po stronie Hiszpan w, liczc na
toczony ince.z1a W pimieswym kr l wyrazi niezadowolenie^z iczalenienie si od hegemonii Clzco. Pomoc curaca zaofrowana
przezPizarra wyroku skazujcego Atahualp na mier,poniewa lzpanom bya nieoceniona. Dostarczali przybyszom prowiant, traga-
wbrew prawu ustanowionemu przez monarchi. Kilkadziesit lat y i onierzy.Pizarro, kt ry by znakomitym politykiem i dyplomat,
niej Filip II przedstawi Francisco de Toledo podobne zarzlty niorza wykorzysta budzce si wrd lokalnych moznych nastroje
mierci Tupaca Amaru. ratystyczne i postanowi nawizaz nimi wsp prac. Hiszpanie, kt -
opierajc si na tych informacjach, mona prrypllszcza, przebywali w nieprzyjaznym kraju z dala od swojej ojczyzny, od sa-
Atahualpy nastpia midry 8 czerwca a 9 lipca 1533 roku. l pocztku zdani byli na pomoc Ze Strony miejscowej ludnoci,kt ra
pozostali nawet kilka dni w Cajamarce, przygotowujc si do znajc goryczy ponienia i niewoli, liczya na wasne zyski' Indianie
Dwudziestego sz stego dnia drogi dotarli do Andamarki, a 2 icli jeszcze w niedalekiej przyszociodpokutowa za swoje pochopne
byli juz w Huaylas. Nalezy ustali prawdziw dat mierci
i sprostowa powszechnie przyjt dat 29 sierpnia.
Pozostaje jeszcze pytanie, co spowodowao, e Indianie od
zareagowali i nie zaatakowali Hiszpan w? W jaki spos b maej
Hiszpan w udao si bez problemu podbi paristwo tntowt s to
istotne pytania. Pizarro nigdy wczeniej nie toczy walk z miejcow
noci.Atarualpa anirazu nie wyda rozkazurozpoczciawojny czy
lecenia pozbycia si przybysz w. Inkowie wrcz uatrvili najedcom
czenie do obozu Atahualpy, nie stawiajc im adnych preszk d.
- .Hiszpanie, podbijajc Thhuantinsuyu, wykazali si-duz przebie
ci,odwag i sprytem poczonymi ze sztuk dyplomacji. Indianie
nie doceniali mozliwoci, jakie dawaa bro palna, i nie znali
nych taktykwojennych, aprzedewszystkim nie byli przygotowani na
ment psychologiczny zastawionej puapki. Atahualpa popeni bd,
cewac Hiszpan w iuwaajc, e w kazdym momencie jest w stanie
pokona. Ch konfrontacji z tajemniczymi przybyszami okazaa si
niejsza od ostroznoci i przezornoci.
Po wydarzeniach w Cajamarce doszo do eskalacji konflikt w
dzy cuzce sk arystokracj. Smier Huascara i Atahualpy oraz brak
ego prawa doczcego dziedziczenia tronu spowodowa, e pozba
ne wadcy pa stwo zmierzao do upadku. W tej sytuacji Pizarro mial
wa nowym wadc brata obu zabitych ink w iminiem tupac. Przyby
zoba.czy si z uwizionym Atahualp, a gdy dosz do niego trigi
nowiny, postanorvi nie opuszcza wasnej kwatery, bojc si, e r v
zostanie zabity.275 Tupac, par miesicy ponomin ii, rmar* Jauja w
niku otrucia. Na jego miejsce Hiszpanie mianowali Manco tt, kl ry
156 rednim bratem poprzednich ink w. Pocztkowo by on