TR

AVRUPA KOMSYONU

Brksel, 10 Ekim 2012

SEC (2012) 336

KOMSYON TARAFINDAN AVRUPA PARLAMENTOSUNA

VE KONSEYE SUNULAN BLDRM

Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2012-2013

{COM(2012) 600}
ekindeki

KOMSYON ALIMA DOKMANI

TRKYE 2012 YILI LERLEME RAPORU

 NDEKLER

1. GR .............................................................................................................................. . 3
1.1. nsz ......................................................................................................................... . 3
1.2. ereve ...................................................................................................................... . 3
1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler .............................................................................. . 4
2. SYAS KRTERLER V E G L E N D R L M S YAS D YAL O G ............... 6
2.1. Demokrasi ve hukukun stnl ............................................................................... . 6
2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas 21
......................................................................
2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler ......................................................... 43
3. EKONOMK KRTERLER ............................................................................................. 46
3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl 46
......................................................................
3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi 52
..................
4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE 54
...............................
4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam ............................................................................. 54
4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam ............................................................................. 58
4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi 58
................................................
4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam ........................................................................ 59
4.5. Fasl 5: Kamu Almlar .............................................................................................. 61
4.6. Fasl 6: irketler Hukuku .......................................................................................... 62
4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku ................................................................................. 63
4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas ......................................................................................... 65
4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler .............................................................................................. 66
4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya ........................................................................... 67
4.11. Fasl 11: Tarm ve Krsal Kalknma.......................................................................... 69
4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas 70
.............................
4.13. Fasl 13: Balklk .................................................................................................. 72
4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas ................................................................................ 74
4.15. Fasl 15: Enerji ........................................................................................................ 76
4.16. Fasl 16: Vergilendirme ........................................................................................... 78
4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika 80
....................................................................

2
T T
R R
 4.18. Fasl 18: statistik ................................................................................................... . 81
4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam ....................................................................... . 81
4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas ...................................................................... . 85
4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar ................................................................................ . 86
4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu .............................. 87
4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar ............................................................................. . 89
4.24. Fasl 24 Adalet, zgrlk ve Gvenlik .................................................................... 95
4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma ................................................................................... . 100
4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr ...................................................................................... . 102
4.27. Fasl 27: evre ve klim Deiiklii.......................................................................... 104
4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas ............................................................ 106
4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii ........................................................................................ . 108
4.30. Fasl 30: D likiler .............................................................................................. . 110
4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas ......................................................... 111
4.32. Fasl 32. Mali Kontrol ............................................................................................ . 113
4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler ...................................................................... . 115
STATSTK EK ...............................................................................................................

2
T T
R R
1. GR

1.1. nsz

Komisyon, Aralk 1 9 9 7 t a r i h l i L k s e m b u r g Zirvesi Sonu Bildirgesine uygun

olarak, Konseye ve Avrupa Parlamentosuna dzenli olarak rapor sunmaktadr.

Trkiyenin AB yeliine hazrlk srecinde kaydettii ilerleme hakkndaki bu

Rapor, byk lde nceki raporlardaki yapy takip etmektedir. Rapor:

- Birlik ve Trkiye arasndaki ilikilere ksaca

deinmekte;
- yelik iin karlanmas gereken siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu
incelemekte;
- yelik iin karlanmas gereken ekonomik kriterler asndan Trkiyedeki durumu
incelemekte;
- Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir ifadeyle, Antlamalar, ikincil mevzuat ve
Birlik politikalarndan oluan AB mktesebatn stlenme kapasitesini gzden
geirmektedir.

Bu Rapor, Ekim 2011den Eyll 2012ye kadar olan dnemi kapsamaktadr. lerleme,
alnan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temelinde
deerlendirilmektedir. Kural olarak, hazrlk aamasnda olan veya Parlamento tarafndan
kabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam sayesinde
tm raporlar eit biimde ele alnmakta ve objektif bir deerlendirme yaplabilmektedir.

Rapor, Komisyon tarafndan toplanan ve analiz edilen bilgilere dayanmaktadr. Trkiye

1
Cumhuriyeti Hkmetinin ve ye devletlerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar
ile eitli uluslararas kurulular ve sivil toplum kurulularndan gelen bilgiler de dahil
olmak zere, pek ok kaynaktan faydalanlmtr.

Komisyon, bu Rapordaki teknik incelemeye dayanarak, genilemeye ilikin ayr

2
bir bildirimde , Trkiye hakknda ayrntl sonulara ulamtr.

1.2. ereve

Aralk 1999 tarihli Helsinki Zirvesinde Trkiyeye aday lke stats verilmitir. Trkiye ile
katlm mzakereleri Ekim 2005te balamtr.

Trkiye ile o tarihteki AET arasnda Ortaklk Anlamas 1963 ylnda imzalanm ve Aralk
1964te yrrle girmitir. Trkiye ve AB, 1995 ylnda bir gmrk birlii
oluturmulardr.

1
Trkiye raportr Sayn Oomen-
Ruijtendir.
2
Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2012-2013, COM(2012)
600.
TR 3 TR
1.3. AB ile Trkiye Arasndaki likiler

Konsey tarafndan Aralk 2011de kabul edilen Pozitif Gndem balatlmtr. Bu gndemin
amac, siyasi reformlar, AB mktesebat na uyum, d politika konusunda diyalog,
vizeler, hareketlilik ve g, ticaret, enerji, terrle mcadele ve Topluluk programlar na
katlm gibi ortak menfaatleri ilgilendiren bir dizi alanda glendirilmi ibirlii vastasyla
katlm mzakerelerini desteklemek ve tamamlamaktr. AB mktesebatna uyumun
desteklenmesi amacyla, sekiz adet alma grubu oluturulmutur ve bunlardan alt tanesi
ilk toplantlarn gerekletirmitir. Komisyon, Trkiyenin kriterleri karlayp
karlamadn deerlendirerek ye devletleri bilgilendirecektir.

Konsey, Komisyonu, Haziran aynda parafe edilen Trkiye ile AB arasndaki geri kabul
anlamasnn imzalanmasna paralel olarak, kademeli ve uzun vadeli bir perspektifle vize
serbestletirmesi ynnde admlar atmaya davet etmitir. Trkiyenin, sreci etkili bir
ekilde balatacak olan, gerekli yol haritasnn tamamlanmasn salayacak geri kabul
anlamasn imzalamas byk nem tamaktadr.

Trkiyenin muhtemel bir enerji merkezi olarak gelimesine devam etmesi bakmndan ve
AB ile ortak zorluklar gz nnde tutulduunda, Trkiye ve Komisyon, enerji alannda
nemli bir dizi konuda ibirliini arttrmaya karar vermilerdir.

Katlm mzakerelerine hazrlanma bakmndan, tarama raporlar temelinde mnferit

fasllarda Trkiyenin mzakerelere balamak iin ne lde hazr olduu deerlendirilmitir.
Toplam 33 tarama raporundan dokuzu Konseyde grlmekte olup, bir rapor hala
Konseye sunulmamtr.

Bugne kadar, 13 faslda (Bilim ve Aratrma, letme ve Sanayi Politikas, statistik, Mali
Kontrol, Trans-Avrupa Alar, Tketicinin ve Saln Korunmas, Fikri Mlkiyet Hukuku,
irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dolam, Vergilendirme,
evre, Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas) mzakereye alm olup
bunlardan biri (Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr. Aralk 2006 tarihli Konsey
3
Karar hala yrrlktedir.

Trkiye ile AB arasndaki glendirilmi siyasi diyalog devam etmitir. Mart ve Haziran
2012de bakanlar seviyesinde ve ubat 2012de siyasi direktrler seviyesinde siyasi diyalog
toplantlar yaplmtr. Bu toplantlarda, Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterleri bakmndan
karlat balca zorluklara odaklanlm, Katlm Ortakl Belgesi nceliklerini yerine
getirme ynnde kaydedilen ilerleme deerlendirilmitir. Kuzey Afrika, Orta Dou, Bat
Balkanlar, Afganistan/Pakistan ve Gney Kafkasya gibi ABnin ve Trkiyenin ortak menfaat
alanna giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli olarak grlmtr. Trkiye,
komusu olduu geni corafyada giderek daha etkin hale gelmi olup, nde gelen bir
blgesel aktrdr. Konsey, Kuzey Afrikada yaanan son gelimeler dhil olmak zere,

3
Sz konusu karar, Ortaklk Anlamasna Ek Protokoln Trkiye tarafndan tamamen uyguland
Komisyon tarafndan teyit edilinceye kadar, Trkiyenin Kbrs Cumhuriyeti'ne ynelik kstlamalaryla
balantl sekiz faslda mzakerelerin almamasn ve hibir fasln geici olarak kapatlmamasn art
komaktadr.
4
T T
R R
Trkiyenin reformlar destekleme konusunda blgede oynad etkin rol teyit etmitir.
Ayrca Trkiye, Suriye rejiminin sivillere kar iddet kullanmasn iddetle ve mteaddit
kere knam ve lkelerinden kaan yaklak 100.000 Suriyeliye insani yardm salamtr.
Rapor dneminde, Trkiyeden Avrupa kurumlarna bir dizi st dzey ziyaret gereklemitir.

2012 ylnn ikinci yarsnda Trkiye, AB Dnem Bakanl ile ilikileri dondurma ve
Kbrs AB Dnem Bakanlnn bakanlk ettii toplantlara katlmama karar almtr.
AB Zirvesi, Trkiyenin sz konusu aklamalar ve tehditlerine ilikin olarak, duyduu
endieleri dile getirmi ve Trkiyeyi, Antlama uyarnca ABnin temel bir kurumsal
unsuru olan AB Dnem Bakanlnn rolne sayg duymaya armtr.

Reform nceliklerindeki ilerleme, Ortaklk Anlamas uyarnca oluturulan yaplar

araclyla desteklenmekte ve izlenmektedir. Ortaklk Komitesi Nisan 2012de, Ortaklk
Konseyi ise Haziran 2012de toplanmtr. Kasm 2011den bu yana sekiz alt komite
toplants yaplmtr.

ok tarafl ekonomik diyalog, Mays aynda Brkselde bakanlar seviyesinde yaplan bir
toplant da dahil olmak zere, Komisyon ile AB yesi lkeler ve aday lkeler arasnda
katlm ncesi mali izleme erevesinde devam etmitir.

AB-Trkiye Gmrk Birlii, AB ile Trkiye arasnda 2011 ylnda toplam 120 milyar avro
tutarndaki ikili ticaretin gelitirilmesine katkda bulunmaya devam etmektedir. Trkiye,
ABnin altnc en byk ticari orta, AB ise Trkiyenin en byk ticari ortadr.
Trkiyenin toplam ticaretinin neredeyse yars AB ile gereklemekte ve ileri teknoloji
bileeninin byk bir blmn oluturduu dorudan yabanc yatrmlarn yaklak % 75i
ABden gelmektedir. Ancak, Trkiye gmrk birliini tam olarak uygulamamaktadr ve hl
gmrk birlii kapsamndaki taahhtlerini ihlal eden mevzuat mevcuttur. Bunun sonucu
olarak, baz ticari konular halen zm beklemektedir. Trkiyenin, ithalat lisanslar,
ABde serbest dolamda olan nc lke mallarnn ithalat zerindeki
kstlamalar, devlet destekleri, fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmas, yeni
ilalarn tescili iin gereken koullar ve vergi konusunda ayrmc muamele gibi ticaretin
nndeki teknik engellerin kaldrlmas ile ilgili olarak verdii bir dizi taahht hl
yerine getirilmemitir. Komisyon, gmrk birliinin bugne kadar olan
uygulamasndaki gl yanlar ile gmrk birliinin zayf yanlar (veya snrlamalar) ve
muhtemel modernizasyonundan doacak frsatlara ynelik bir d deerlendirme
balatmtr. AB, Trkiyeden, Kbrs'a ynelik tamaclk alanndaki kstlamalar da dhil,
mallarn serbest dolam ile ilgili sregelen tm kstlamalar kaldrmasn ve gmrk
birliini tam olarak uygulamasn talep etmitir.

Mali yardm konusunda, Trkiyeye, 2012 ylnda Katlm ncesi Mali Yardm Aracndan
(IPA) 856 milyon avro tahsis edilmitir. 2011-2013 ok Yll Endikatif Planlama Belgesi
kapsamnda, siyasi ncelikler konusundaki yardma daha da younlalmasn amalayan
sektr temelli bir yaklamn daha fazla gelitirilmesine nem verilmitir. ABnin destei,
yarg alannda ve kolluk kuvvetlerinde siyasi reformlarla dorudan ilgili kurumlara, ncelikli
alanlarda AB mktesebatnn kabul edilmesi ve uygulanmasna ve ekonomik, sosyal ve krsal

5
T T
R R
kalknmaya odaklanmtr. Ayrca, Trkiye, IPA kapsamnda bir dizi blgesel ve yatay
programdan istifade etmektedir.

IPA kapsamndaki yardm, merkezi olmayan ynetim vastasyla uygulanmaktadr; bir baka
ifadeyle, Komisyon tarafndan yrtlen akreditasyon sreci sonrasnda Trk makamlar
tarafndan ynetilmektedir. Blgesel Rekabet Edebilirlik ve nsan Kaynaklarnn
Gelitirilmesi Operasyonel Programlar iin akreditasyon srecinin tamamlanmasyla, 2012
ylnda IPA bileenleri iin kurumsal erevenin glendirilmesine ilikin olarak ilerleme
kaydedilmitir. Buna ramen, IPA yardmnn uygulanmasnda gecikmeler yaanmaya
devam etmitir. Trkiyenin, programlama konusunda sektr yaklamn benimseme
srecinde karlat zayflklar ele almas iin idari kapasitesini daha da glendirmesi,
uygulama srecini hzlandrmas, program ve projelerin kalitesini iyiletirmesi ve fon
kaybn nlemesi gerekmektedir.

Sivil toplum destei, Ulusal Program ve Sivil Toplum Arac erevesinde, sivil toplum
kapasitesinin gelitirilmesine ynelik olarak daha nce programlanan AB mali yardm ve
Trkiye ile AB arasnda sivil toplum diyalou vastasyla devam etmektedir. Buna paralel
olarak, bu alanda ileride yaplacak yardmlara ilikin baz sonulara varmak amacyla,
Trkiye-AB Sivil Toplum Diyalouna ynelik bir etki analizi yaplmtr.

Trkiye, aada belirtilen AB programlarna ve ajanslarna aktif olarak katlmaktadr:

Yedinci Aratrma ereve Program, Gmrk 2013, Fiscalis 2013, Avrupa evre Ajans,
Rekabet Edebilirlik ve Yenilikilik ereve Program (Giriimcilik ve Yenilikilik Program
ve Bilgi ve letiim Teknolojileri Politikas Destek Program da dhil), Progress Program,
Kltr 2007
Program, Hayat Boyu renme ve Genlik Eylem Program. IPA fonlar, bu programlarn
ounda katlm maliyetlerinin bir ksmn karlamak amacyla kullanlmaktadr. Trkiye,
Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamlln zleme Merkezine katlma ilikin
Anlamann onay srecini henz tamamlamamtr.

2. SYAS KRTERLER VE GLENDRLM SYAS DYALOG

Bu blmde, Trkiyenin, demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn, aznlklara

saygy ve aznlklarn korunmasn gvence altna alan kurumlarn istikrarn gerektiren
Kopenhag siyasi kriterlerinin karlanmasna ynelik olarak kaydettii ilerleme
incelenmektedir. Ayrca, uluslararas ykmllklere uyum, blgesel ibirlii ve
genileme lkeleriyle ve ye devletlerle iyi komuluk ilikileri gzden geirilmektedir.

2.1. Demokrasi ve Hukukun stnl

Yeni anayasa almalar balatlmtr ve demokratik ve kat lmc bir sre uygulanmtr.
Bu almann haricindeki siyasi hayat ise snrl diyalog ve ska yaanan gerilimlerle
nitelendirilebilir.

Derin devletle ilgili su rgt olduu iddia edilen Ergenekon ve darbe plan hazrland
iddiasyla alan Balyoz davalar devam etmitir. 21 Eyllde, Balyoz davasna
6
T T
R R
ilikin

7
T T
R R
olarak ilk derece mahkemesi, cebir ve iddet kullanarak Hkmeti ortadan kaldrmaya veya
Hkmetin ileyiini engellemeye teebbs ettikleri gerekesiyle, 365 pheliden, eski
ordu komutan da dhil olmak zere 324n, 13 il 20 yl arasnda deien hapis cezasna
arptrmtr. Mahkeme toplu karar vermitir. Yarg sreci devam etmektedir. Ergenekon
davasnda, resmi verilere gre, sank says, 65i tutuklu olmak zere 279a ykselmitir. 2010
ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile, 1980 darbesini gerekletirenlerin yarglanmas
mmkn hale gelmi ve sz konusu yarglama sreci Nisan 2012de balamtr. Bunu, 1997
ylndaki 28 ubat postmodern darbesi dahil, siyasete askeri mdahaleye ilikin
soruturmalar izlemitir. Genelkurmay eski bakan, Hkmeti devirmeye teebbs etmek ve
terr rgt yesi olmak sularndan Ocak 2012de tutuklanmtr.

Savunma hakk, yarglama ncesi tutukluluk srelerinin uzunluu ile fazlasyla uzun ve torba
iddianameler bakmndan endieler devam etmi olup, bu durum, sz konusu yarglamalarn
hukuka uygunluunun kamuoyu tarafndan kayda deer lde sorgulanmasna yol
amtr. Trkiyedeki demokratik kurumlarn dzgn ileyiine ve hukukun stnlne
duyulan gvenin glendirilmesi bakmndan bir frsat tekil eden bu davalar, yarg
srelerinin geni kapsaml olmas ve sz konusu srelerle ilgili eksikliklere ynelik ciddi
endieler yznden glgede kalmtr. Ayrca, sz konusu davalar, Trk siyasetinde
kutuplamaya yol ama eilimindedir.

Bu davalarda savunma hakknn gvence altna alnmas ve effafln salanmas amacyla,

yarg srelerinin hzlandrlmas gerekmektedir. Soruturmalar hzla genileme
eilimindedir; yarg, yalnzca polis tarafndan toplanan veya gizli tanklar tarafndan
salanan kantlar kabul etmektedir.

Temmuz 2012de, 404 muvazzaf askeri personel, devam eden davalarda pheli olarak yer
almlardr, aralarnda genelkurmay eski bakannn da bulunduu 207 pheli gzaltnda
tutulmutur.

Krt meselesi, Trk demokrasisi iin nemli bir zorluk olmaya devam etmektedir. Ana
muhalefet partisi CHPnin giriimleriyle, Babakan ile ana muhalefet partisi lideri arasnda
Krt meselesinde ilerleme kaydedilmesine ynelik imknlar n ele alnd bir toplant
yaplmtr. Devam niteliinde bir toplant olmamtr. Dier meselelerin yan sra Krt
meselesini ele almay amalayan 2009 tarihli demokratik almn devam gelmemitir.

ABnin terr rgtleri listesinde bulunan PKKnn terr saldrlarnda ciddi bir art olmutur.
Saldrlar, AB tarafndan iddetle knanmtr.

PKKnn ehir yaplanmas olduu iddia edilen Krdistan Topluluklar Birlii (KCK) ile ilgili
soruturma nemli lde geniletilmitir. Giderek artan sayda BDP balantl Krt
politikaclar, belediye bakanlar ve belediye meclisi yeleri tutuklanm olup, bu durum
blgesel ve yerel demokrasiyi olumsuz etkilemektedir.

8
T T
R R
Aralk 2011 tarihinde gerekleen Uludere (rnak) askeri hava saldrsnda 34 sivilin hayatn
kaybetmesi ve yaanan olaylara ilikin olarak effaf bir soruturmann olmay gveni
zedelemitir. Siyasi sorumluluk konusu gndeme getirilmemitir.

KCK soruturmasnda hukukun stnlnn desteklenmesi ve Uludere hava saldrsnn

etkili ve effaf bir ekilde soruturulmasnn salanmas konusunda gerekli dikkatin
gsterilmesi gerekmektedir. Anayasann revize edilmesi, bata Krt meselesi olmak zere,
Trkiyede uzun sreden beri devam eden sorunlarn ele alnmas iin bir frsat sunmaktadr.

Anayasa

Yeni Anayasa almalar, eit temsile dayanan partiler aras mutabakat ve yeni metinde
esasa ilikin n art getirilmesinden kanlmas kararn takiben Anayasa Uzlama
Komisyonunun oluturulmasyla balamtr. Komisyon, TBMMdeki drt siyasi partiden
er milletvekilinin katlmyla oluturulmutur. Komisyonun alma esaslar,
Komisyonun kapsayclk ve istiareye ynelik taahhdn yanstmakta olup, oybirlii ile
karar alnmasn ve herhangi bir partinin ekilmesi halinde yetkilerinin sona ermesini
ngrmektedir.

Uzlama Komisyonu, TBMMde temsil edilmeyen siyasi partilerin, devlet organlar

nn, meslek birliklerinin, sendikalarn ve sivil toplum kurulularnn grlerini almak
amacyla, Kasm 2011 ile Nisan 2012 arasnda geni bir yelpazede yer alan paydalarla
istiarede bulunmutur. Gayrimslim aznlklarn temsilcileri ilk defa, TBMM tarafndan
resmi olarak kabul edilmitir. Ayrca Komisyon yeleri, Trkiye apnda sivil toplum
platformlar tarafndan dzenlenen halka ak etkinliklerde yer almlardr. Grlerin yazl
olarak alnabilmesi amacyla bir internet sitesi kurulmu, bu siteye 25.000in zerinde
katk gelmitir. ok saydaki yerel ve ulusal dzeydeki sivil giriim, vatandalar arasnda ve
medyada canl bir tartma ortamnn yaratlmasna imkn salamtr.

Ancak, Komisyonun almasn takiben srecin nasl ileyecei belirsizdir. Mevcut

Anayasada (Madde 175) sadece mevcut metinde deiiklik yaplmas dzenlenmitir.
effaflk konusunda baz snrlamalar bulunmaktadr; sivil toplum ve dier kurulular
tarafndan Komisyona sunulan grler internetten kaldrlm veya hi yaymlanmamtr.

Anayasann esasna ilikin olarak, mutabakatn nndeki kilit zorluklar arasnda, gler
ayrl, devlet-toplum-din ilikileri ve Krt meselesi (vatandalk, ana dilin kullanlmas
ve yerinden ynetim) konularndaki grler bulunmaktadr. Temmuz aynda temel haklar ve
zgrlkler konusunda detayl bir not sunan BDP, net tavr sergileyen tek parti olmutur.
Bakanlk veya yar bakanlk sisteminin getirilmesi ihtimali tartlmtr.

2010da yaplan Anayasa deiikliklerinin uygulanmasna ilikin olarak daha fazla ilerleme
salanmas snrl dzeyde kalmtr. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu, toplu pazarlk
hakkna dair hkmleri ierecek ekilde deitirilmitir, ancak zel sektr alanlarnn toplu
pazarlk, grev ve lokavta ilikin kanunlar ile Adalet Bakanlnn Kurulu ve Grevleri
Hakknda Kanun, Kiisel Verilerin Korunmas Kanunu ve askeri yarg ile ilgili kanun hl
yasalamamtr.

9
T T
R R
Sonu olarak, yeni Anayasa almalarna ilikin olarak olumlu admlar atlmtr. effaflk
konusunda baz snrlamalar sz konusu olsa da demokratik ve katlmc bir sre
uygulanmtr. Yeni Anayasa, demokrasi, hukukun stnl, insan haklar, aznlklara sayg
ve aznlklarn korunmasn teminat altna alan kurumlarn istikrarn glendirmeli ve
bata Krt meselesi olmak zere uzun sreden beri devam eden sorunlar ele almaldr.
Uzlama ruhunun devam ettirilmesi ve mmkn olan en geni istiarenin salanmas, yeni
Anayasann meruiyeti iin kilit unsur tekil etmektedir. 2010 ylnda yaplan Anayasa
deiikliklerinde daha fazla ilerleme salanmas snrl dzeyde olmutur.

Parlamento

Yeni Parlamento, mahkemelerin sekiz seilmi milletvekilinin yarglama ncesi tutukluluk

hallerinin sona erdirilmesini reddetmesi zerine yaanan ve uzun sre devam eden yemin
etme krizinin ardndan, temsil edilen tm taraflarn katlmyla 1 Ekim 2011 tarihinde
toplanmtr. Siyasi reform almalar ve TBMMnin yasama ve yrtmenin denetlenmesi
gibi kilit ilevlerini yerine getirme yetenei, siyasi partiler arasnda sregelen diyalog ve
uzlama ruhu eksiklii nedeniyle sekteye uramaya devam etmektedir.

CHP, seilmi milletvekillerinin serbest braklmas iin Ceza Muhakemesi Kanununda

deiiklik yaplmasn nermitir; bu neri ounluk tarafndan desteklenmemitir. TBMM
Bakannn drt siyasi grup arasnda konunun olas hukuki zmne ilikin mutabakat
aray sonu vermemitir. nc Yarg Reformu Paketinin Temmuz aynda kabul
edilmesinin ardndan seilmi milletvekillerinin denetimli serbestlik erevesinde tahliye
talepleri mahkemelerce reddedilmitir.

Milletvekillii dokunulmazl, milletvekillerinin ifade zgrl ile ilgili olarak Anayasann

(zellikle 14. madde) kstlayc yorumlanmas hari, hl geni kapsamldr. Bu konu endie
kayna olmaya devam etmektedir. ounluu BDP grubundan olmak zere 101
milletvekilinin dokunulmazlklarnn kaldrlmasna ilikin olarak savclar tarafndan yaplan
toplam 740 adet talep henz sonulanmamtr. 6 yl nce yapt bir konuma yznden iki
yllk hapis cezas Yargtay tarafndan onanan bir BDP balantl milletvekili, TBMM
Bakannn bu kararn uygulanmasna ilikin usul balatmas halinde milletvekilliinin
dmesi riskiyle kar karya kalacaktr.

Kilit mevzuatn kabul ncesinde yeterli hazrlk ve istiare yaplmamas sert

eletirilere neden olmutur. Bu durum, yeni eitim kanununu, sezaryenle douma ilikin
kanunu, Babakan tarafndan zel grevlere atanan istihbarat grevlileri ve kamu
grevlilerine yarg denetiminde dokunulmazlk salayan kanunu ve (zel yetkili) ar ceza
mahkemelerinin kaldrlmasn kapsamaktadr.

Hukuki ereveye ilikin olarak, ounluu ABde ikamet eden 2,5 milyon civarndaki Trk
semeni hedef alan yurt dnda oy kullanmay kolaylatracak bir kanun kabul edilmitir.
Seim sistemine ilikin olarak baka nemli bir deiiklik yaplmamtr. TBMMye
seilmek iin ulusal dzeyde gerekli % 10luk seim baraj, Avrupa Konseyi yeleri
arasnda en yksek oran olmaya devam etmektedir. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin
kanunun ya da siyasi parti ve seim kampanyalarnn finanse edilmesine ilikin kanunlarn

10
T T
R R
Avrupa standartlaryla uyumlatrlmasnda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir.

Parlamentonun ileyii ile ilgili olarak, Haziran 2011 tarihli seimlerin akabinde belli bal
tm siyasi grlerin temsil edilmesi ve bunun yeni Anayasa almalarnda nc rol
stlenmesi TBMMnin profilini ykseltmitir. Cumhuriyet tarihindeki tm darbeleri
aratrmak zere drt ana siyasi partinin mutabakatyla ad hoc bir komisyon
oluturulmutur; ayrca, 28
ubat tarihli Post Modern Darbeyi ve 1937-38 tarihleri arasnda Tuncelide (Dersim)
devlet tarafndan uyguland iddia edilen iddet olaylarn aratrmak ve Aralk 2011
tarihinde gerekleen Uludere olayn incelemek zere TBMM Komisyonlar oluturulmutur.

TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu tarafndan terrizm ve terrizmle mcadele ile
balantl insan haklar ihlallerinin incelenmesi aamasnda, nde gelen Krtler de dhil
olmak zere pek ok uzman dinlenmitir (terr ve iddet olaylar kapsamnda yaam
hakk ihlallerinin incelenmesine ynelik olarak kurulan Alt Komisyon
araclyla).

zellikle ailenin korunmas ve kadna kar iddetin nlenmesine ilikin kanun, denet
imli serbestlik ve devlet memurlarna toplu pazarlk hakk verilmesine ilikin kanunlar, Kamu
Denetilii Kurumu Kanunu ve Trkiye nsan Haklar Kurumu Kanunu olmak zere baz
nemli mevzuat kabul edilmitir. Bununla birlikte, bu kanunlardan hi biri mktesebatla veya
Avrupa standartlaryla gerekli uyumu tamamen salamamtr. Avrupa Birlii Uyum
Komisyonu snrl bir yetkiye ve mevzuat inceleme yeteneine sahip tali bir komisyon olarak
kalmtr.

TBMMnin kilit politika zorluklarn ele almadaki rol snrl olmaya devam etmektedir.
Srecin tamamnda sivil toplum ve dier paydalar ile sistematik bir istiarede
bulunulmas iin daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir. 2011 tarihli yeni Saytay
Kanununun yrrle girmesiyle genel hukuki erevede gelime kaydedilmesine ramen,
TBMMnin, performans izleme ve savunma harcamalar dhil, kamu harcamalarn
denetleme kapasitesinde bir gelime kaydedilmemitir.

Aralk 2011de deitirilen TBMM dari Tekilat Kanunu ile, meclisin gvenliine ilikin
sorumluluk ksmen askeri birimlerden polis birimlerine devredilmitir. Uzmanl
glendirmek zere TBMMde Yasama Akademisi kurulmasna ynelik teklif kabul
edilmitir. Ancak, yasama gndemine ilikin planlanma yaplmas ve komisyon sisteminin
gzetim rolnn glendirilmesi gibi kilit unsurlar dhil olmak zere, usul ve esaslarda daha
kapsaml reformlar gerekletirilmemitir. u ana kadar, 2010 TBMM/SIGMA uzman
4
ziyaretlerinde saptanan kurumsal kapasiteye ilikin endielerin az bir ksm ele alnmtr.

Sonu olarak, baz konu balklarnda TBMMnin kilit politika zorluklarnn ele alnmasna
dahil olmas konusunda ilerleme kaydedilmitir. Ancak, TBMM komisyonlar da dhil olmak
zere, Meclisin tm taraflar arasnda diyalog oluturulmas temelinde, gerektii ekilde
ileyii henz salanmamtr. Gelimelere ramen, zellikle askeri harcamalarn kamu mali
ynetimi ile ilgili olarak, kapasite kstlamalar devam etmektedir. TBMMnin
yrtmenin

11
T T
R R
4

http://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/sigma_report_fin al_eng.pdf

12
T T
R R
denetimi dahil, kilit grevlerini yerine getirebilmesini kuvvetlendirmek iin, seim ve siyasi
partilere ilikin kanunlar ve TBMMnin alma usul ve esaslar bata olmak zere, hukuki
ereveye ilikin reformlara gerekli nemin gsterilmesi gerekmektedir. Sivil toplum ile
istiare kuraldan ziyade istisna olmaya devam etmektedir.

Cumhurbakan

Cumhurbakan, grevlerini yerine getirirken Trkiyenin siyasi hayatndaki uzlatrc

roln koruyarak, yeni bir anayasaya duyulan ihtiyac vurgulam ve gazetecilerin
tutuklanmasyla ilgili endielerini dile getirmitir.

Ocak 2012 tarihli Cumhurbakan Seimi Kanunu ve bu konuya ilikin olarak Haziran
aynda Anayasa Mahkemesi tarafndan verilen karar, Cumhurbakan Gln yetkisi hakknda
uzun zamandr devam eden ihtilafa son vermitir. Buna gre, grevdeki cumhurbakannn
grev sresi yedi yl olup yeniden cumhurbakan seilebilmektedir. 2014 ylnda dorudan
seilecek olan yeni cumhurbakannn grev sresi be yl olacak ve yalnzca bir dnem daha
uzatlabilecektir.

Hkmet

Hkmet, 2012 Yl Program ve 2012-2013 Orta Vadeli Programda modern demokrasinin

beklenti ve taleplerine karlk verecek ve tm Trk vatandalarnn karlarn temsil edecek
yeni anayasa almalar ile daha fazla demokratikleme ve siyasi reformlar
gerekletirme taahhdnde bulunmutur. Yarg reformu ve sivil-asker ilikilerinin
normalletirilmesi Hkmetin ncelikleri arasnda yer almaya devam etmektedir.

Hkmet, ABye katlm konusundaki kararlln yinelemi ve katlm mzakerelerinde

yaanan siyasi kmaz sklkla eletirmitir. Bakanlar dzeyindeki Reform zleme Grubu iki
kez toplanmtr.

Kasm 2011 tarihinde Babakan kayda deer sembolik bir jestle, 1937-38 tarihleri arasnda
Tuncelide (Dersim) arlkl olarak Krt Alevilerin bulunduu blgede devlet tarafndan
gerekletirilen olaylarn hesabn vermeye hazr olduklarn ifade etmitir.

Ancak, Uludere olaylarna ilikin siyasi sorumluluk konusunda tartma olmam, Krt
meselesine ilikin olarak Hkmetin yeni strateji sylemi, siyasi zme ynelik ilerlemeye
dnmemitir (Bkz. dou ve gneydoudaki durum).

Kilit mevzuatn, yeterli hazrlk ve istiare yaplmadan kabul edilmesi, sert eletirilere neden
olmutur.

Hkmet yeleri, medya veya sivil toplum tarafndan dile getirilen eletirilere sert
biimde yant vermi ve rnein milliyetilik eilimi iddiasyla eletirildikleri baz
durumlarda konuyu mahkemelere tamtr.

Yerel ynetimlere yetki devri konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Yerinden ynetim
konusu ele alnmamtr; hatta 2011 ylnda, bata arazi kullanm planlamas ve kentsel
dnm konularnda olmak zere, baz yetkileri yeniden merkeze devreden kanun hkmnde
13
T T
R R
kararnameler karlmtr. Vatandalarn yerel ynetimlere katlmalarn tevik etmek zere
tasarlanan kent konseyleri sadece snrl sayda ehirde etkin bir biimde ilemitir.

Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi tarafndan nerildii zere, kamu
hizmetlerinin salanmasnda idari vesayetin kaldrlmasna ve Trke dndaki dillerin
kullanlmasna izin verilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir ve mahkemeler,
belediyelerin birden fazla dil kullanmalarna ilikin olarak tutarsz kararlar vermitir. Baz
takipsizlik ve beraat kararlarna ramen, belediye bakanlarnn ve belediye meclislerinin
sunduklar hizmetlerde Trke dndaki dilleri kullandklar gerekesiyle haklarnda adli
soruturma ald bildirilmitir. ileri Bakanl, KCK operasyonlarnda tutuklanan baz
belediye meclisi ve il genel meclisi yelerinin yan sra, Van, rnak, Silopi, dil, Uludere ve
Cizre seilmi belediye bakanlar dhil olmak zere, 55 yerel ynetim temsilcisini geici
olarak grevden uzaklatrmtr. nc Yarg Reformu Paketinin yrrle girmesinin
ardndan, Siirtte, bir belediye bakannn grevden alnmas karar durdurulmutur (Bkz.
dou ve gneydoudaki durum).

Sonu olarak, Hkmet yeni anayasa almalar ile daha fazla demokratikleme ve siyasi
reform gerekletirme taahhdnde bulunmutur. Ancak, kilit mevzuat yeterli hazrlk ve
istiare yaplmadan sunulmu ve kabul edilmitir. Uluderede sivillerin hayatlarn kaybettii
olay benzeri durumlarda, yetkili makamlara yaplan etkili ve hzl soruturma ve kamuoyu
nnde effaf bir aratrma yrtlmesi ars yerine getirilmemitir. Gneydoudaki yerel
ynetimler ok saydaki yerel siyasetinin tutuklanmas sebebiyle sorunlar yaamtr.
Yerinden ynetim konusunda daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir.

Kamu Ynetimi

Avrupa Ombudsman ve dier Ombudsmanlarla yaplan istiarelerden sonra, Kamu

Denetilii Kurumu Kanunu 14 Haziranda kabul edilmitir. Bu Kanun, Kurumun TBMMye
kar sorumluluunu ve kimsenin bu Kuruma talimat verememesini temin etmektedir. Kamu
Denetilii Kurumunda Kamu Ba Denetisi, azami be Kamu Denetisi, genel sekreter ve
personel yer almaktadr ve Kurumun ayr bir btesi vardr. lkenin her yerinde yerel
ofisler kurulabilmektedir. Kamu Ba Denetisi TBMM tarafndan en ok drt tur oylama
neticesinde seilir; drdnc turda en fazla oy alan aday seilir. Bu hkmn uygulanmas ve
zellikle ilk Kamu Ba Denetisi seimi Kurumun gvenilirlii asndan byk nem
tamaktadr. Kamu Denetilii Kurumu, hukukun stnl ve insan haklar konularna
ynelik olarak idarenin ileyiine ilikin ikyetleri incelemekte ve nerilerde
bulunmaktadr. Ancak, resen soruturma yapma yetkisi bulunmamaktadr. Kurumun
yetkisi Trk Silahl Kuvvetlerinin idari faaliyetlerini kapsamakta, ancak, askeri nitelikteki
faaliyetlerini kapsamamaktadr. zellikle Kurumun sorumluluk alanna nelerin gireceine
kimin karar verecei ve bunun dayanann ne olaca bakmndan bu hkmn uygulanmas
nem arz etmektedir. Kanun mevcut haliyle, Kamu Denetilii Kurumunun herhangi bir
karar alma srecini dzenlememektedir, ancak, bu konunun Kurul tarafndan kabul
edilecek bir ynetmelikle dzenlenmesi ngrlmtr. Kurumun yetki ve bamszl
asndan bu karar alma srecinde son szn Kamu Ba Denetisine ait olmas byk nem
tamaktadr.

14
T T
R R
Kamuda insan kaynaklar ynetimini gelitirmeyi amalayan ve liyakata dayal terfiyi
salayan kapsaml bir kamu reformuna duyulan ihtiya devam etmektedir. 2011 tarihli kanun
hkmnde kararname ile, geici grevli ve szlemeli personelin kadrolu kamu alan
yaplmasna imkan tannmtr. Bu durum, ie alm usullerinin gzetilmemesi, devlet
memurluunun siyasiletirilmesi ve liyakata dayal sistemin zayflatlmas risklerini
tamaktadr. Austos 2011 tarihi itibaryla, Bakanlklarn bamsz dzenleyici kurumlar
zerindeki artan yetkileri ayn ekilde devam etmitir ve rnein bir durumda -Enerji
Direktifine ilikin- AB mevzuatna aykrlk olumutur.

dari ilemlerin basitletirilmesi ve temel kamu hizmetlerinin evrimii (e-devlet)

sunulmasna ilikin almalar devam etmitir. dari ilemlerin basitletirilmesine ilikin ok
sayda ynetmelik Nisan 2012 tarihinde kabul edilmitir. Ancak, mevzuat kalitesinin
artrlmasna ilikin dzenleyici etki deerlendirmelerinin gelitirilmesinde ilerleme
kaydedilmemitir. zellikle, Mart 2012 tarihli eitim reformu dhil olmak zere, belirli kilit
mevzuatn kabul edilmesinden nce dzenleyici etki deerlendirmesi yaplmamtr. Mevzuat
taslaklarnn sivil toplum ve dier paydalarla gerekli istiarelerde bulunmadan
hazrlanmas ve kabul edilmesi ynnde giderek artan bir eilim mevcuttur.

Revize edilmi olan Saytay Kanununa ilikin olarak hemen hemen tm uygulama mevzuat
kabul edilmitir. Bu d denetimi glendirmitir. Ancak, Saytay Kanununun
uygulanmasna ilikin daha fazla abaya ihtiya duyulmaktadr. zellikle TBMM,
Saytayn denetim raporlarnn izlenmesini salamaldr. Saytay Kanununa Temmuz
2012 tarihinde getirilen deiiklikler Saytayn yetkilerini ciddi biimde kstlamtr ve
Saytay denetim ve kontrolnn bamszln ve etkililiini tehlikeye atmaktadr. Stratejik
planlama ve performansa dayal btelemenin getirilmesiyle Kamu Mali Ynetimi ve
Kontrol Kanununun uygulanmasna devam edilmitir. Btn icrac bakanlklar ve belli
bal kamu kurumlar performans programlar ve hesap verebilirlie ilikin raporlar
hazrlamlardr. Ancak, bu tr planlama faaliyetlerinin bte ile daha fazla koordineli
olmas gerekmektedir. Strateji gelitirme birimlerinin kapasitesinin glendirilmesi ve
strateji belgelerinin uygulanmas iin ilave abalara ihtiya duyulmaktadr. denetim
sistemi etkili deildir ve i denetim sisteminde, i denetimin amalar, rolleri ve
sorumluluklar ile tefti ilevleri arasndaki karklk nedeniyle hl sorun
yaanmaktadr. lave i denetim personelinin istihdam edilmesi gerekmektedir.

Sonu olarak, kamu ynetimi mevzuat na ilikin reformlarda ilerleme kaydedilmitir.

Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas, vatandalarn haklarnn gvence altna
alnmasnda ve kamu ynetiminin hesap verebilirliinin salanmasnda nemli bir admdr.
D denetim ve kamu mali ynetimi ve kontrol glendirilmitir, ancak Saytay
Kanununda yaplan son deiiklikler, Saytay denetimi ve kontrolnn bamszlk ve
etkililiine ilikin ciddi endieler yaratmaktadr. dari ilemlerin basitletirilmesine devam
edilmitir. Ancak, kamu grevlilerine ilikin kapsaml bir reform iin daha fazla siyasi
destek gerekecektir.

Gvenlik Glerinin Sivil Denetimi

15
T T
R R
Gvenlik glerinin sivil denetimi daha da glendirilmitir ve Genelkurmay Bakanl
siyasi konulara dorudan ya da dolayl mdahale etmekten genel olarak kanmtr. Ocak
2012 tarihinde, subaylar tarafndan verilen milli gvenlik dersi ortaretim mfredatndan
karlmtr. Bununla birlikte, Ocak aynda Genelkurmay Bakan milli eitim sisteminde
Krtenin kullanlmasn eletirmitir.

Silahl Kuvvetlerden daha nce ihra edilenlere yasal yollara bavurma hakk tanyan
kanunun uygulanmasna devam edilmitir.

Van nc Ar Ceza Mahkemesi, eski bir PKK yesinin sahip olduu iddia edilen bir
kitapevinin 2005 ylnda bombalanmasyla ilgili emdinli davasnda iki astsubayn ve bir
PKK muhbirinin 40 yl hapis cezas almasna karar vermi ve yarglama yetkisi konusunda
yaanan sorun nedeniyle uzun sren yarglama sreci sona ermitir.

Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearl bnyesinde kurulan Terrle Mcadele

Koordinasyon Kurulu iki defa toplanmtr. stihbarat paylamn ve sivil ve askeri gvenlik
kurumlar arasnda ibirliini glendirmek amacyla Mart 2012 tarihinde stihbarat
Deerlendirme Merkezi oluturulmutur.

Gvenlik glerinin d denetimine ilikin olarak, askeri harcamalar sonras denetimi ngren
Saytay Kanunu erevesinde ilerleme kaydedilmitir. Austos aynda kabul edilen bir
ynetmelikle, Saytayn, gvenlik, savunma ve istihbarat kurumlar na ilikin d
denetim raporlarnn yaymlanmasnn TBMM onayna tabi olmas ngrlmtr.
Ynetmelik ayrca, bu raporlarn yaymlanmasna gizlilik gerekesiyle snrlamalar da
getirmektedir. TBMM Dileke Komisyonu, Trk Silahl Kuvvetleri Yardmlama Vakfnn
tefti edilmesi ve denetlenmesi iin uzmanlardan oluan zel bir komisyon oluturulmasn
talep etmitir. Genelkurmay Bakanl silahl kuvvetlerdeki kadro saylarn belirli
aralklarla yaymlamtr.

Balyoz davasnda, eski ordu komutan dhil olmak zere, 323 emekli ve muvazzaf askeri
personel cebir ve iddet kullanarak Hkmeti ortadan kaldrmaya veya Hkmetin ileyiini
engellemeye teebbsten ilk derece mahkemesi tarafndan sulu bulunmutur. 1980 darbesine
ve 28 ubat 1997 tarihli Post Modern Darbeye ynelik adli soruturmalar balatlmtr.
Bakanlar Kurulunun yan sra, AK Parti, CHP ve MHP dhil, sekiz siyasi parti, pek ok sivil
toplum kuruluu ve yaklak 340 vatanda 1980 darbesine ilikin davada mdahil olma
talebinde bulunmulardr.

Ancak, gvenlik sektrnn effaflk ve hesap verebilirlii snrl olmaya devam etmitir.
Savunma btesi, olduka genel biimde kamuya aklanm olup nemli ldeki bte d
askeri harcamalar detaylandrlmamtr.

Austos 2012 tarihinde Yksek Askeri ura devam eden soruturmalar erevesinde tutuklu
bulunan 40 subayn emekli edilmesine karar vermitir.

Milli stihbarat Tekilat Kanununda 2012 ylnda yaplan deiikliklerle, istihbarat

birimlerinin yelerini ve Babakan tarafndan zel grevlere atanan kamu grevlilerini

16
T T
R R
kapsayan soruturmalar Babakann iznine bal klnmtr. Bu durum belirli kamu
grevlilerine ynelik keyfi dokunulmazlk salamakta, tutarsz yorumlamalara ak olmakta
ve hukuki denetimi kapsam d brakmaktadr.

Askeri operasyonlarn yasal dayana olan l daresi Kanunu, sivil makamlara askeri
operasyonlar daha kapsaml biimde denetleme yetkisi verecek ekilde deitirilmemitir.
zellikle Jandarmann kolluk faaliyetlerinin sivil denetimi yetersiz kalmtr. Trk
kolluk kuvvetleri tarafndan uygulanan ve bu kapsamdaki insan haklar ihlalleri, kt
muamele ve grevin ktye kullanlmasna ilikin ikyetlerin aratrlmas iin Bamsz
Kolluk Gzetim Mekanizmas henz kurulmamtr.

Sivil ve askeri mahkeme sistemleri arasnda dualite devam etmitir. Askeri hkim ve
savclarn bamszl, komutanlarnn o n l a r z e r i n d e d e v a n e d e n yetkileri nedeniyle
snrldr. Gerekli sivil kontroln salanmas iin Yksek Askeri urann teekkl ve
yetkilerine ilikin olarak yasal hkmlerde, zellikle terfilere ilikin yasal zeminde, reform
gerekletirilmesi gerekmektedir. Genelkurmay Bakan Milli Savunma Bakan yerine
Babakana kar sorumlu olmaya devam etmitir. Ordu mensuplarnn grevlerini tanmlayan
ve ordunun siyasete mdahale etmesine potansiyel olarak imkn salayan bir madde ieren
Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununda deiiklik yaplmamtr.

Sonu olarak, gvenlik glerinin sivil denetimi daha da glendirilmitir. Uygulamada

snrl kalmasna ramen, savunma btesinin TBMM tarafndan denetlenmeye balanmas
olumludur. Genelkurmay Bakanl, siyasi konulara dorudan ya da dolayl mdahale
etmekten genel olarak kanmtr. Sivil-asker ilikilerinin daha fazla
demokratikletirilmesinde birka sembolik adm atlmtr. zellikle askeri yarg sistemine
ve Jandarmann sivil denetimine ynelik daha fazla reform gerekletirilmesine ihtiya
bulunmaktadr.

Yarg sistemi (Bkz. Fasl 23 Yarg ve Temel Haklar )

Yarg alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir.

Yarg bamszlna ilikin olarak, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK), 2012-2016
Stratejik Plann oluturmutur. HSYK ayrca, hkimlerin ve savclarn ileri ile ilgili 34 adet
genelge yaymlayarak, hizmet ii eitimler ve paydalarla toplantlar dzenleyerek, bir btn
olarak yarg ile ilgili grmelere ve altaylara katlm tevik ederek ilevlerini tam olarak
srdrmeye devam etmitir.

Ancak, Adalet Bakan ve Bakanlk Mstearna verilen roller dhil olmak zere, Hkimler ve
Savclar Yksek Kurulu Kanununa ynelik eletiriler karlanmamtr. Deniz Feneri
Davasndaki savclarn grevden alnmas kararnn yrtmenin basksn yanstt ynnde
endieler de bulunmaktadr.

Yarg Sen isimli hakimler ve savclar sendikas, mevzuata aykr olduu gerekesiyle, Ankara
Valilii tarafndan alan bir dava neticesinde kapatlmtr. Avrupa standartlar, hakimlerin,
amac bamszlklarn gvence altna almak, menfaatlerini korumak ve hukukun

17
T T
R R
stnln desteklemek olan meslek rgtleri kurma ve bunlara katlma zgrln
salamaktadr.

Tarafszla ilikin olarak, 2010 Anayasa deiiklii ile getirilen bireysel bavuru usul ile
2011 tarihli Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun, Eyll
2012 tarihinde yrrle girmitir. Temel haklarnn ihlal edildiini iddia eden bir kii, dier
tm i hukuk yollarnn tketilmi olmas kouluyla Anayasa Mahkemesine
bavurabilmektedir.

Adalet Bakanl, Avrupa Konseyi ile ibirlii iinde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
itihatlarna dayanarak bir nsan Haklar Eylem Plan hazrlamaktadr; Mahkemenin,
Trkiyenin Avrupa nsan Haklar Szlemesinin hkmlerini ihlal ettiine dair verdii
kararlarda yer alan hususlarn, bu Eylem Plannda ele alnmas ngrlmektedir. Bakanlk ve
HSYK ayrca, hakimler ve savclar iin insan haklar eitimi dzenlemi olup, bu eitime
devam edilmesini planlamaktadr.

Anayasa Mahkemesi ile ilgili mevcut mevzuata ynelik eletiriler ele alnmamtr.
Adliyelerde ve durumalar esnasnda, hkim, savc ve savunma taraf ile ilgili olarak,
Silahlarn eitlii ilkesini gvence altna almayan yasal hkmler ve uygulamalar hl
mevcuttur. Aralk aynda Yargtay yeleri, ana muhalefet partisi liderine yeni seilmi olan
Yargtay yelerinin yrtmenin kontrolnde olduklarna dair eletirisinden dolay dava
amaya karar vermitir. Nisan aynda Anayasa Mahkemesi Bakan, yeni bir vesayeti yarg
sisteminin kurulmasna izin verilmemesi gerektiini ifade etmitir.

Hakim ve savclar, uluslararas insan haklar anlamalar ile i hukuk arasnda atma
olduunda, Anayasada ak biimde bu tr anlamalarn ncelii bulunduuna dair hkm
olmasna ramen, bu anlamalar uygulamamlardr. Bu durum, Yksek Mahkemelerin
Bakanlar tarafndan eletirilmitir. Bunun zerine, HSYK, hakimlerin ve savclarn
deerlendirilmesine ynelik olarak, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin hkmlerine ve
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlarna riayet edilmesini tevik edici yeni ltler
oluturmutur.

Ceza Muhakemesi Kanununun 167. maddesi erevesinde 2005 ylnda kabul edilen Adli
Kolluk Ynetmelii, Avrupa standartlarna uygun olarak henz uygulanmam olup,
savclklara bal adli kolluk birimleri henz kurulmamtr. Savclar, ileri Bakanlna
bal polis birimlerinden yararlanmaktadr. Savclar, polis birimlerinin soruturmalarn etkin
bir biimde sevk ve idare etme kapasitelerini gelitirmeli ve polis faaliyetlerini sk
bir biimde kontrol etmelidirler.

Yargtay kararlarna eriim snrl olup, bu durum itihat kararlarnn anlalmasna ve bu

konudaki farkndala engel olmaktadr. On be savclk ve mahkemeye basn szcleri
atanmtr, ancak, bu sistem ok yeni olup kamuya yeterli bilgi salayacak noktaya henz
ulamamtr.

Yargnn etkinliine ilikin olarak, birikmi i ykn hafifletmek amacyla, Yargtay ve

Dantay Kanunlarnda yaplan deiiklikler, i yk hala fazla olmasna ramen,
olumlu
18
T T
R R
neticeler vermeye balamtr. Temmuz 2011 itibariyle Yargtayda 1,12 milyon olan dava
says Temmuz 2012 tarihinde yaklak olarak 0,88 milyona dmtr. Dantay'a ilikin
olarak, Haziran 2011 ve Haziran 2012 tarihlerindeki sonulandrlmam dava says yaklak
olarak ayndr; ancak, ayn dnem iinde sonulandrlm dava saysnda kayda deer art
olmutur. lk derece mahkemelerine ilikin olarak, 2010 sonunda 1,40 milyon olan
sonulandrlmam ceza davalarnn says, 2011 sonunda yaklak olarak 1,34 milyona
dmtr. Benzer ekilde, 2011 sonunda sonulandrlmam 1,11 milyon hukuk davas
dosyas bulunmakta olup, bu, 2010 sonundaki rakamla hemen hemen ayndr. dare
mahkemelerinde 2011 sonunda sonulandrlmam yaklak 170.000 dava bulunmaktadr;
2010 sonu ile karlatrldnda bu rakamda 30.000 davalk bir azalma olmutur.

nc Yarg Reformu Paketi, Temmuz 2012 tarihinde kabul edilmitir. Bu paketle, bir dizi
yasada deiiklik yaplmas ngrlmekte, dier hususlarn yan sra yarg ilemlerinin
hzlandrlmas amalanmaktadr. Yargnn ykn hafifletmesi ngrlen Hukuk
Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu, Haziran 2012 tarihinde yrrle girmitir.

2012 yl btesinde, yargya ayrlan pay yaklak 2,69 milyar avro tutarnda olup, bu rakam
Trkiyedeki GSYHnin takriben % 0,44n oluturmaktadr. 2011 sonu itibaryla, hakim ve
5
savclarn toplam says, 9.456 olmutur. Kadnlar bu rakamn yaklak olarak % 24n
oluturmakta ve savclk ve yneticilik pozisyonlarnda yetersiz temsil edilmektedirler. 1997
ylnda 7,66 olan ve her 100.000 kiiye den hakim ve savc says, 8,30a kmtr. Adalet
Bakanlnda grevli olan hakimler, Avrupa Konseyinde, Avrupa nsan Haklar
Mahkemesinde ve Trkiyenin Strazburg ve Brkseldeki daimi temsilciliklerinde, Trk
makamlarn temsil etmek zere geici olarak grevlendirilmilerdir.

Ancak, Bakanlk ve HSYK tarafndan mahkemelerin performanslarnn, dava srelerinin

ve yarg sisteminin verimlilii ve etkililiinin artrlmasnn izlenmesi ve deerlendirilmesine
ynelik kriterler henz oluturulmamtr.

nc Yarg Reformu Paketi, ayn zamanda Trk ceza yarglama sistemi ile ilgilidir. Ceza
Muhakemesi Kanununun mlga 250-252. maddeleri kapsamnda kurulmu olan zel yetkili
ar ceza mahkemeleri kaldrlmtr; bunlarn yerine Terrle Mcadele Kanununun 10.
maddesi kapsamnda, ayn ceza davalarna bakmak zere blge ar ceza mahkemeleri
kurulmutur. Bu mahkemelerde, grevleri yalnzca soruturma aamasnda koruma tedbirleri
ile ilgili karar vermek olan uzmanlam hakimler bulunmaktadr.

Yeni mevzuat kapsamnda, mahkemelerin, yaynlar yasaklamas; yarg sreleri balamnda

sanklara ve savclara zaman kstlamalar koymas; san veya avukatn mahkemenin,
dzen ve disiplinini bozduu gerekesiyle sonraki veya tm durumalardan karmas;
phelinin ifadesi alnrken veya gzalt srasnda mdafi saysn yalnzca bir avukat ile
snrlandrmas; davann aciliyetine bal olarak kitle iletiim aralar vastasyla tebligat
yaymlamas artk mmkn olmayacaktr. Adli kontrol iin yllk st snr kaldrlmtr:
nceki uygulamada yalnzca, azami yldan daha az hapis cezas gerektiren sularla itham
edilenler, yarglama

5
Bu say, idari yargdakilerle birlikte
19
T T
R R
10.318dir.

20
T T
R R
ncesi veya srasnda hapsedilmek yerine adli kontrol altnda tutulabilmekteydiler. Adli
kontrole ilikin yeni usuller dzenlenmitir.

Ceza Muhakemesi Kanununun 101. maddesi unlar ngrmektedir: (a) suun ilendiine
6
dair kuvvetli phe; (b) tutuklama gerekelerinin varl ; ve (c) tutuklama kararnn orantl
olduu aka belgelenmeli ve sana anlatlmaldr. Bu durum, hakimlerin genel
ykmll olan grlerini gerekelendirmelerine aklk getirmektedir. Ancak, bu
hkmlerin daha ziyade Ceza Muhakemesi Kanununun 100. maddesi kapsamna giren
Ergenekon, Balyoz, Kafes, Oda TV gibi kamuoyunun dikkatini eken davalara da uygulanp
uygulanmayaca ak deildir. Sonu olarak, 31 Aralk 2011 tarihinden nce ilenen sulara
ilikin soruturma, dava ve cezalarn infaz ertelenmitir. Bu hkm, en fazla be yl hapis
cezas gerektiren sulara uygulanr ve yl iinde suun tekrarlanmamas artyla alenen
ifade edilmi olan grlerle ilgilidir. Sonu olarak, tm bunlar usule ilikin haklarn
gvence altna alnmas bakmndan atlm olumlu admlardr.

Ceza Muhakemesi Kanununun mlga 250. maddesinde yer alan sular kapsamnda, sann
kamu grevlisi statsnde olup olmadna baklmakszn, n izin almadan kapsaml
soruturma yaplm ve yarglama gerekletirilmitir; bylece hukuk nnde eitlik
salanmtr. Terrle Mcadele Kanununun deiik 10. maddesi kapsamnda, yasal olmayan
ekonomik kar salamak zere kurulmu olan rgtler, kara para aklama, uyuturucu madde
imal ve ticareti erevesinde ilenen sular da dahil olmak zere, kamu grevlileri
bakmndan yetkili makamlarn n izni gerekmektedir.

nc Yarg Reformu Paketinde baz hkmler ayn kalmtr. Bu erevede, 10 yl olan

yarglama ncesi azami tutukluluk sresi ayn kalmtr. Bu sre, zellikle yarglama ncesi
tutukluluk halinin sadece ilk derece mahkemesinin kararna kadar olan sreyi kapsamas
halinde, olduka uzundur. Yarglama ncesi tutukluluk halinin ilk derece mahkemesinin
verecei karara kadarki sreyi mi, n i h a i k a r a r a k a d a r olan sreyi mi kapsadna dair
Yargtay'n elikili yorumlar bulunmaktadr. Bu konunun ele alnmas gerekmektedir.

Sonu olarak ve daha nemlisi, nc Yarg Reformu Paketi, adalet ynetimi ve temel
haklarn korunmas ile ilgili sorunlu alanlar yeterince gzden geirme konusunda baarl
olamamtr. nc Yarg Reformu Paketi, Trk ceza yarglama sisteminin baz sorunlu
alanlarndan olan ve Trk Ceza Kanunu veya Terrle Mcadele Kanununun kapsamna giren
ceza gerektiren suun unsurlarnn tanmlar ile ilgili konular ele almamtr.

Uygulamada, ceza yarglama sistemine ilikin olarak endieler ifade edilmitir. Bu

endielerden bazlar, sana ynelik iddialara etkili bir biimde itiraz edilememesine sebep
olan, savunma makamnn savclk dosyasna kstl eriimine odaklanmtr. Dier endieler,
phelilere ilikin tutuklama veya tutukluluk halinin devam etmesi kararlarnda, yalnzca
Ceza Muhakemesi Kanununun lafzn tekrar eden gerekelere yer verilmesi nedeniyle, sz
konusu kararlarn hemen hemen her zaman yetersiz kalmasna ilikindir. Yarglama
ncesi tutukluluk da kamu yarar bakmndan olmas gerekenden daha uzundur. Yarglama
ncesi
6
lgili kiinin kanundan kamasn, ciddi bir su ilemesini, adaletin ileyiine mdahale etmesini veya
kamu dzenine ciddi bir tehdit tekil etmesini engellemek amacyla.
21
T T
R R
tutukluluk yerine alternatifler gz nnde bulundurulmamtr. Trkiyede, bavuranlara,
makul bir baar beklentisiyle yarglama ncesi tutuklulua kar itiraz imkn sunan etkili ve
gerek bir i hukuk yolu bulunmamaktadr. Pek ok durumda iddianamelerin ve iddianame
srelerinin kalitesi ile ilgili eletiriler bulunmaktadr. Bilgi, kant ve ifadelerin
szdrlmas endie yaratmaya devam etmektedir. Baz ceza davalarnda apraz sorgulamann
dzgn bir ekilde yrtlmediine dair raporlar mevcuttur. Hakimlere ve savclara apraz
sorgulama ile ilgili eitim verilmemitir. Yarglama ncesi tutukluluk dahil olmak zere,
nc Yarg Reformu Paketinin uygulamadaki etkisinin daha fazla deerlendirilmesi
gerekmektedir.

lgili kanun uyarnca Haziran 2007 itibariyla, faaliyete gemi olmas gereken blge adliye
mahkemeleri hala kurulmamtr.

Adalet Bakanlnn, hedeflerine byk oranda ulalm olan 2009 yl Yarg Reform
Stratejisinin revizyonuna, tm paydalarn, Trk hukuk camiasnn ve sivil toplumun
katlmyla devam edilmektedir.

Sonu olarak, yarg alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yargnn etkinliini artrmak ve
mahkemelerin artan i ykn hafifletmek amacyla mevzuatta deiiklik
yaplmtr. Temmuz aynda kabul edilen nc Yarg Reformu Paketi, Trk ceza adaleti
sisteminin ynetilmesindeki sorunlu alanlar yeterince ele almamakla birlikte, doru ynde
atlm bir admdr. 2009 yl Yarg Reform Stratejisi revize edilmektedir. Ancak, ceza
adaleti sistemi ve ar ceza davalarnn ykl miktarda ylmas dahil olmak zere, yargnn
bamszl, tarafszl ve etkinlii ile ilgili daha fazla aba harcanmas gerekmektedir.
Yarg alannda alan kadnlarn orannn artrlmas gerekmektedir.

Yolsuzlukla mcadele politikas (Bkz. ayrca Fasl 23 - Yarg ve Temel Haklar)

Ulusal Yolsuzlukla Mcadele Stratejisi dorultusunda, Saydamln Artrlmas ve

Yolsuzlukla Mcadelenin Glendirilmesi Yrtme Kurulu, yolsuzlukla mcadele kurallar
n yenilemek zere teklifler zerinde almaya devam etmitir. Bu, su isnad ve
cumhurbakan adaylarnn finansman gibi konularda deiikliklerin olmasna katk
salamtr. Ancak, Yrtme Kurulunun teknik iini tamamlayabilmesi iin daha fazla
mevzuat deiikliine ihtiya duyulmaktadr. Sivil toplumun rolnn de glendirilmesi
gerekmektedir.

Haziran 2012de kabul edilen nc Yarg Reformu Paketi, Yolsuzlua Kar Devletler
Grubunun (GRECO) su isnad ile ilgili baz tavsiyelerine uygun olarak rvet suunun
mahiyetinin tekrardan tanmland ve kapsamnn geniletildii Trk Ceza Kanununda yer
alan yolsuzluk ile ilgili hkmlerde yaplan deiiklikleri iermektedir. Ancak, su isnad
ve Siyasi Parti Finansmannn effaflna ilikin nc Tur Deerlendirme Raporunda
yer alan tavsiyeler ksmen uygulanm veya hi uygulanmamtr. Milletvekillerinin ve st
dzey kamu grevlilerinin yolsuzlukla ilgili davalarda dokunulmazlklarnn snrlandrlmas
ve kaldrlmas konusunda objektif kriterler oluturulmas bakmndan ilerleme
kaydedilmemitir.

Siyasi partilerin finansman bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Siyasi partilerin

22
T T
R R
finansmannn teknik adan mali denetiminin yaplmas ve denetim raporlarnn nihai karar

23
T T
R R
iin Anayasa Mahkemesine gnderilmesi konusunda Saytaya yetki veren Anayasa
Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda 2011 ylnda yaplan
deiiklik, siyasi partilerin finansman ile ilgili olarak mali denetim kapasitesini
glendirmitir. Mecliste bulunan iki byk siyasi parti, gelir ve giderlerini detayl
biimde beyan ettikleri mali durumlarn yaymlamlardr.

Ocak 2012de kabul edilen Cumhurbakan Seimi Kanunu, seim sresince cumhurbakan
adaylarnn finansmannn effafl ile ilgili kat kurallar getirmitir. Cumhurbakan Seimi
Kanunu ayrca, yasaklanm finansman kaynaklarn, hibe tavanlarn, adaylarn mal
varlklarn aklama ve zel mali bilgilerini incelenmek zere Yksek Seim Kuruluna belirli
aralklarla sunmalar ykmllklerini kapsamaktadr.

Ancak, siyasi partilerin finansman ile ilgili olarak devam eden yasal boluk, endie
yaratmaya devam etmitir. Siyasi partilerin mali denetimi zayf kalmaya devam etmitir ve
seim kampanyalarnn veya adaylarn finansmannn mali denetimine ilikin konularda yasal
bir ereve bulunmamaktadr. Siyasi partilere ynelik olann dnda seim kampanyalarnn
finansman ile ilgili bir mevzuat bulunmamaktadr. Siyasi parti adaylar, bamsz adaylar ve
seilmi temsilciler, siyasi partilere uygulanan mali effaflkla ilgili dzenlemelere tabi
deildirler. Siyasilerin ve kamu grevlilerinin beyan ettikleri mal varlklar ile ilgili olarak
yeterli denetim bulunmamaktadr.

Ekim 2011 ile Mays 2012 arasnda, merkezi ve yerel ynetimlerde alan 3707 kamu
personeli, etik eitimi almtr. Etik davran kurallarnn, akademisyenler, askeri personel ve
yargya temil edilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Yolsuzluk davalaryla ilgili soruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin

bir izleme mekanizmas hala oluturulmamtr.

Nisan 2012de Ankara Ar Ceza Mahkemesi, Deniz Feneri adl yardm dernei ile ilgili
olarak, sahtecilik, yetkinin ktye kullanlmas ve kamu grevlisinin sahtecilie itirak
etmesi sularndan dolay, 20 pheli hakknda dolandrclk davasna ilikin iddianameyi
kabul etmitir. Byk bir rgtl su faaliyetinin bulunduuna dair bir sulama
getirilmemitir. Austos 2011de soruturmadan alnan savclar, resmi belgelerde sahtecilik
yapmak ve yetkinin ktye kullanlmas sularndan yarglanmaya balamlardr. Bu durum
yargnn bamszl konusunda endielere yol amtr.

zmir Bykehir Belediyesinde alan 130 kamu grevlisiyle ilgili bir yolsuzluk
soruturmas balatlmtr. Ocak 2012de zmir zel Yetkili Basavcs, kamu ihalelerine hile
kartrmak, grevin ktye kullanlmas, rvet, sahtecilik ve zimmet dahil 33 sulamadan
dolay zmir belediye bakan iin 397 yl hapis talebinde bulunmutur. ddianamede, belediye
bakan ayrca, su rgt kurmak ve ynetmek, sular rt bas etmek ve sulular korumakla
itham edilmitir. Belediyelere kar dier baz yolsuzluk davalar srmektedir.

Sonu olarak, su isnad ve siyasi partilerin finansmannn effafl konularnda baz

gelimeler kaydedilmekle birlikte, yolsuzlukla mcadele konusunda snrl ilerleme
olmutur. Ulusal Yolsuzlukla Mcadele Stratejisinin etkili biimde uygulanmas, siyasi
anlamda daha
24
T T
R R
kararl olmay ve sivil toplumun daha kapsaml katlmn gerektirmektedir. Siyasi partilerin
finansmannn daha effaf olmas gerekmektedir. Milletvekili dokunulmazlnn geni
kapsam bu alanda bir eksiklik olarak kalmaya devam etmektedir. Yolsuzluk davalaryla ilgili
soruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir izleme mekanizmas hala
oluturulmamtr. Yolsuzlukla mcadele davalarnda tarafszlk konusunda endieler
bulunmaktadr.

2.2. nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas (Bkz. 23. Fasl: Yarg ve Temel Haklar)

Uluslararas insan haklar hukukuna riayet

nsan haklarna ilikin uluslararas belgeler konusunda, Trkiye, Kadnlara Ynelik

iddet
ve Aile i iddetin nlenmesi ve Bunlarla Mcadeleye likin Avrupa Konseyi
Szlemesini
14 Mart 2012 tarihinde onaylamtr. Avrupa nsan Haklar Szlemesine (AHS) ekli
7
Protokol henz onaylanmamtr .

Rapor dneminde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), toplam 160 bavuruya
ilikin olarak, Trkiyenin AHSnin gvence altna ald haklar ihlal ettii sonucuna
varmtr. Eyll 2011den bu yana AHMye yaplan toplam 8.010 yeni bavuru ile birlikte
yeni bavurularn says, son alt yldr artmtr. Bunlarn nemli bir blm, adil
yarglanma hakk ve mlkiyet hakknn korunmasyla ilgilidir. Eyll 2012 itibaryla,
Trkiye hakknda
16.641 bavuru AHMde beklemektedir. Trkiye, AHM kararlarnn ouna uymutur
ancak btn kararlar uygulamaya geirmemitir. Kaplan v. Trkiye davasna dayanarak
uzun sren davalarla ilgili bir komisyon oluturulmas amacyla hazrlanan kanun tasars
Meclise sunulmutur. Kanun tasarsnn amac, makul bir sre iinde yarglanma hakknn
ihlal edildii davalar i hukuk yoluyla zme kavuturmaktr. Baz davalarda alnan
kararlarda, Trkiyenin gereini yerine getirmesi iin birka yl beklenmektedir. AB,
Trkiyeyi AHMin tm kararlarn uygulama konusundaki abalarn artrmaya davet
etmitir.

Kbrs v. Trkiye davasnda, kayp kiiler konusu ve Kbrsn kuzeyinde yerlerinden edilen
veya devaml olarak yaayan Kbrsl Rumlarn mlkiyet haklarna ilikin kstlamalar
konusu hl zlmemitir. Xenides-Arestis v. Trkiye, Demades v. Trkiye, Varnava ve
dierleri v. Trkiye davalar dhil, baz davalarda, AHMnin bavuranlara adil tazminat
denmesini de ieren karar henz tam olarak uygulanmamtr. Demopoulos v. Trkiye
davasna ilikin olarak 5 Mart 2010 tarihli Byk Daire Kararn takiben, Tanmaz Mal
Komisyonuna mlk sahibi Kbrsl Rumlar tarafndan 1776s Rapor dneminde olmak zere
3275 bavuru yaplmt. u ana kadar yaklak 270 bavurunun ou dostane zm yoluyla
sonulandrlm ve Tanmaz Mal Komisyonu 81.292.225 pound (101.706.400 avro)
tazminat demitir.

nsan haklarn gelitirme ve uygulama konusunda, kamu grevlileri, hkimler, savclar ve

polis memurlarnn eitimine devam edilmitir. Adalet Bakanl nsan Haklar
Dairesi
25
T T
R R
7
4,7 ve12 Protokoller

26
T T
R R
Bakanl, AHMnin ilgili kararlarnn evirilerinin bulunduu bir internet sitesi
oluturmutur.

TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonunun yetkilerinde yaplan deiiklik

erevesinde, sz konusu Komisyon, Ulusal nsan Haklar Kurumu Kanun Tasars gibi
Meclise sevk edilen baz kanun tasarlarn, kanun tekliflerini v e t z k l e r i esas
komisyon sfatyla ele alabilecektir. Bu yetki deiikliinin ardndan, 23 yasa tasars/teklifi
bu Komisyona iletilmitir.

nsan Haklarn nceleme Komisyonuna, birou haksz yarglama veya kt muamele

iddialaryla ilgili yaklak 4000 dileke ulamtr. Komisyon, 10 rapor kabul etmitir.

Kamu Denetilii Kurumu Kanunu karlmtr (Bkz. Kamu Ynetimi). BM kenceyle

Mcadele Szlemesi htiyari Protokol ile uyumlu bamsz izleme birimleri henz
kurulmamtr. Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulunun kurulmasna ilikin
mevzuat kabul edilmemitir.

TBMM, Trkiye nsan Haklar Kurumu Kanununu Haziran aynda kabul etmitir. Sz konusu
Kanun zellikle kurumun bamszl bakmndan BM Paris lkeleri ile tam uyumlu
deildir. Ayrca, kanun metnine ilikin olarak paydalarn grleri alnmam, ulusal ve
uluslararas uzmanlarn endie ve nerileri kanun metnine yeterince yanstlmamtr.

ounlukla terrle mcadele mevzuat erevesinde olmak zere, kamuoyunun dikkatini

eken davalar ve insan haklar savunucularna kar balatlan bireysel cezai kovuturma ve
soruturmalar artmtr. Terrle Mcadele Kanunundaki terrizmin geni kapsaml tanmna
ilikin ciddi endieler devam etmektedir (Bkz. Dou ve Gneydou Anadolu Blgesindeki
durum ve ifade zgrl).

Sonu olarak, zellikle Adalet Bakanl ve TBMM nsan Haklarn nceleme

Komisyonunun almalaryla, uluslararas insan haklar hukukuna riayet konusunda baz
ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, insan haklar yaplarn glendirme konusunda nemli
reformlara ihtiya duyulmaktadr ve insan haklar savunucularnn aleyhine balatlan cezai
kovuturma says endie vericidir.

Medeni ve siyasi haklar

Hkmet, ikence ve kt muameleyi nlemeye ynelik yasal gvencenin salanmas

konusundaki abalarn srdrmtr. Kolluk grevlileri tarafndan yaplan kt muamele
vakalarnn says ve iddetindeki azalma eilimi devam etmitir. Adalet Bakanlna bal
Adli Tp Kurumu bnyesindeki kurul raporlarnn yan sra, adli tabip raporlar ile niversite
veya bamsz kurulularn raporlar da artk baz mahkemeler tarafndan kant olarak kabul
edilmektedir.

Ancak, gzalt merkezleri ve cezaevlerinin yan sra, tutuklama srasnda ve resmi gzalt
merkezlerinin dnda ar g kullanm endie kayna olmaya devam etmektedir. Silahla
lmcl yaralama da dhil olmak zere, kolluk grevlilerinin orantsz g kullanm
konusunda baz raporlar bulunmaktadr.

27
T T
R R
Trkiye, BM kenceyle Mcadele Szlemesi htiyari Protokoln onaylam ancak htiyari
Protokoln koullar ile uyumlu Ulusal nleme Mekanizmasn henz
oluturmamtr.

Gzalt merkezlerinde, gzlem altnda tutulan gmenlere yaplan muamelenin

iyiletirilmesi gerekmektedir.

Suun cezasz kalmasyla mcadele konusunda Dantay, ileri Bakanlnn 16 gencin

26
Aralk 1995 tarihinde Manisada tutuklanmas ve Manisa Emniyet Mdrlnde ikence
grmeleri nedeniyle tazminat demesiyle ilgili mahkeme karar n onamtr.

Genel olarak, insan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele abalar yetersizdir.
Gvenlik veya kolluk kuvvetleri tarafndan yapld ne srlen ikence iddialarnn hzl,
kapsaml, bamsz ve etkili biimde soruturulmas ou zaman eksik kalmaktadr. Ayrca,
ikence davalar iin zamanam konusunda herhangi bir istisna bulunmamaktadr.

Askeri hapishanelerdeki vicdani retilerin kt muamele grd iddialarna ilikin baz

davalar devam etmektedir. TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu, askeri
hapishanelerdeki uygulamalar eletirmi ve askerlerin cezalandrlmasna st rtbeli bir
subay tarafndan deil, bamsz adli makamlarca karar verilmesi gerektiini aklamtr.
Bu konu hakknda AHM kararnn uygulanmas gerekmektedir.

Kolluk kuvvetleri, ikence ve kt muamele iddiasnda bulunan kiiler aleyhinde

sklkla kar dava amtr. Birok durumda, bu davalara mahkemeler tarafndan ncelik
verilmitir. Mahkemelerde, hzl, kapsaml, bamsz ve etkili soruturmalarn yaplmamas
yarglamalarn uzamasna yol amaktadr. kence, kt muamele veya silahla lmcl
yaralamadan sulu bulunan kolluk grevlileri, ksa sreli hapis cezalar almakta ya da
cezalar tecil edilmektedir.

Btn siyasi partilerden siyasetiler, daha nce ikence ve tecavz sulamalarna maruz
kalm bir polis amirinin stanbulda bir terrle mcadele biriminde kilit bir greve atanmas
konusunda eletiride bulunmulardr. Bu konu kamuoyunda youn tartmalara sebep
olmutur.

Adli kolluk kuvvetinin bulunmamas, ikence veya kt muamele sulamalarna ilikin idar
soruturmalarn, soruturmann tarafszln tehlikeye atacak ekilde, sulanan polislerin
alma arkadalar tarafndan yaplmaya devam etmesine sebep olmaktadr.

Kayp kiiler, toplu mezarlarn almas veya gvenlik ve kolluk grevlileri tarafndan
yapld iddia edilen yargsz infazlara ilikin olarak soruturmalarn eksiksiz ve
bamsz bir ekilde yrtlmesi konusunda kapsaml bir yaklam bulunmamaktadr.
Gneydouda rastlanlan toplu mezarlar yeterince soruturulmamtr.

Sonu olarak, gzalt merkezlerinde ikence ve kt muamele vakalarnda azalma eilimi

grlmtr; ancak, ar g kullanma iddialar endie konusu olmaya devam etmektedir.
nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele konusunda ok snrl ilerleme
28
T T
R R
kaydedilmitir. Adli soruturmalarda nemli lde ylma vardr, ancak ncelik, birok iyi

29
T T
R R
belgelendirilmi davada grld zere, gvenlik gleri tarafndan balatlan kart-
iddialara verilmektedir.

Cezaevi sistemi reformu devam etmitir. Mahkum ve tutuklular iin oluturulan be

rehabilitasyon merkezinde, Adalet Bakanl tarafndan rehabilitasyon hizmetlerini
gelitirmek amacyla oluturulan vaka ynetimi modeli uygulamaya geirilmitir. Adalet
Bakanl, Adana Pozant ocuk Cezaevindeki kt muamele iddialarna ilikin soruturma
balatmtr. Mahkmlarn tbbi muayeneleri srasnda kolluk grevlilerinin bulunmasnn
nlenmesine ilikin olarak, Salk Bakanl, Adalet Bakanl ve ileri Bakanl
arasnda yaplan l protokol Kasm 2011de uygulanmaya balanmtr. Sz konusu
protokoln
Avrupa standartlarna uygunluunun temin edilmesi iin yakndan
izlenmesi gerekmektedir.

Denetimli ser bestlik ieren mahkeme kararlarnn says artmtr ve Denetimli

Serbestlik
Kanunundaki deiiklik sonucunda ok sayda mahkm tahliye edilmitir.

Cezaevlerindeki ar kalabalklk ciddi endie yaratmaktadr; cezaevinde bulunanlarn %

41i hakknda henz kesin hkm verilmemitir. Cezaevi sisteminin kaynaklar yetersizdir.
Mahkmlarn seslerinin kaydedilmesi, hcre hapsinin yaygn bir ekilde uygulanmas,
mahkmlarn ve ziyaretilerinin yaygn bir ekilde soyundurularak aramaya tabi tutulmalar
da dhil olmak zere, kt muamele iddialar endie kayna olmaya devam etmektedir.

ocuk cezaevleri say ve kalite asndan yetersiz kalmaya devam etmektedir. Adana
Pozant ocuk cezaevindeki kt muamele iddialarnn ardndan, ocuklar ailelerinden
uzakta, Ankarada bir ocuk cezaevine yerletirilmitir. zellikle kzlar olmak zere
ocuklar, cezaevlerinin tmnde yetikinlerden ayr tutulmamaktadr.

Cezaevlerinin denetlenmesine ilikin standartlar, BM standartlarna uygun deildir. Cezaevi

izleme kurullar etkin almamakta ve eitli cezaevleri iin grevlendirilmi kurullar
bulunmamaktadr. Kurullarn, cezaevlerini etkili bir ekilde izleme haklar ve kaynaklar
bulunmamaktadr. Baz il kurullar habersiz ziyaretlerde bulunmaktadr; ancak, bu
kurullarn raporlar uygulamada deiiklie yol amamtr.

AHS ilkelerini de ieren mahkm haklaryla ilgili genel bir dzenleme bulunmamaktadr.
Cezaevlerinde, gazete, dergi ve kitaplarn bulundurulmas konusunda ar kstlamalar
devam etmektedir. Cezaevlerinde ak ve kapal grmelere ilikin uygulamalar endie
kaynadr. Ziyaretlerde ve mektuplamalarda Krtenin kullanlmasna ilikin
kstlamalarn devam ettiine dair bilgiler gelmektedir. Cezaevi ynetimleri arasnda farkl
uygulamalar mevcuttur. Cezaevlerindeki ikyet sisteminin, tm mahkmlarn
yararlanabilecei hale getirilmesi iin, Birlemi Milletler kenceyle Mcadele Szlemesi
htiyari Protokolne uygun olarak tmyle gzden geirilmesi gerekmektedir.

Birok hasta ve lmcl hasta mahkma gerekli tbbi tedavi yaplmamaktadr. Yksek
gvenlikli F-tipi cezaevi artlarnn fiziksel ve psikolojik hasara sebep olduuna dair
ikayetler bildirilmektedir.
30
T T
R R
Sonu olarak, shhi ve dier fiziki koullar nemli lde etkileyen, cezaevlerinin ar
kalabalk oluundan kaynaklanan sorunlar devam etmektedir. Cezaevlerindeki ikyet sistemi
iin bir reforma ihtiya duyulmaktadr.

Adalete eriim konusunda, snrl ilerleme kaydedilmitir. Adalet Bakanlnn internet

sayfasnda adli konular hakknda bilgiler ve takip edilecek prosedrler hakknda brorler
bulunmaktadr. Barolar ve dier sivil toplum kurulular da, vatandalarn adalete eriim
hakk bakmndan farkndalklarnn artrlmasna katk salamtr.

Ancak, adli yardm iin genel bir strateji bulunmamaktadr. Adli yardm iin tahsis edilen
mali kaynaklar yeterli deildir, adli yardm kapsamnda verilen avukatlk hizmetlerinin
cretleri benzer davalarda daval tarafndan denen cretlerle kyaslandnda dk
kalmaktadr. Bu durum verilen hizmetin kalitesinin dmesine neden olabilmektedir. Dk
cretler ve etkili izlemenin bulunmamas nedeniyle, barolar tarafndan atanan avukatlar
sulu iin her zaman etkili bir savunma yapmamaktadr. Mevcut sistem endieleri artrmakta
ve sistemin gzden geirilmesi gerekmektedir.

Adli yardm konusunda krsal kesimin ve dezavantajl gruplarn farkndal snrldr.

Kadnlar ve ocuklar dhil, cezaevindeki mahkmlar n byk bir ksmnn adli
yardma eriimi bulunmamaktadr. Etkili bir korumann bulunmamas, aile ii iddet
madurlarnn adalete eriimini hala engellemektedir. Davallar, yanl ekilde
ynlendirilerek, avukat talebinde bulunmann sulu olma anlamna geldiini dnmeye
devam etmektedirler.

Sonu olarak, adalete eriim konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Salanan adli yardm
kapsam ve kalite bakmndan yetersizdir. Uzun sredir devam eden sorunlarn zlmesini
salayacak etkili bir izleme mekanizmas bulunmamaktadr.

fade zgrl konusunda, baz gazeteciler ar uzun sren tutukluluk ardndan

tutuksuz yarglanmak zere serbest braklmtr. nc Yarg Reformu Paketi, yazl
eserlere yaymlamadan nce el konulmasn yasaklamaktadr. Cezai soruturmalarla ilgili
haber yapma konusunda medyaya ynelik kstlamalar azaltlmtr. Ermeni meselesi veya
ordunun rol gibi hassas addedilen baz konular aka tartlmaya ve muhalif grler
dzenli olarak aklanmaya devam etmektedir.

Ancak, yaplan reformlar ifade zgrl alannda belirgin bir ilerleme salanmas asndan
yeterli olmamtr. fade zgrl ihlallerindeki art ciddi endie kayna olmu, basn
zgrl uygulamada daha da kstlanmaya devam etmitir. Gazetecilerin, basn
alanlarnn ve datclarn hapsedilmelerine ilikin eilimdeki art bu endieleri
8
artrmtr . Avrupa nsan Haklar Mahkemesine, Trkiyede ifade zgrlnn ihlal
edilmesine ilikin olarak ok sayda bavuru yaplmtr.

8
AGTe gre, Nisan 2011de 57 gazeteci cezaevindeyken bu say Nisan 2012de 95 olmutur. 2012
listesinde yer alan 20 gazeteci sz konusu tarihten sonra serbest braklm olup, 10unun serbest braklma

31
T T
R R
gerekesi 3. Yarg Reformu Paketinin yrrle girmi olmasdr.

32
T T
R R
Krt meselesi hakknda yazan ve alan yazar, akademisyen, gazeteci, bilim insan ve
aratrmaclara kar ok sayda dava almtr. Baz sol grl ve Krt gazeteciler,
terrizm propagandas yapmaktan tutuklanmtr, dierleri de cezaevlerindedir (Bkz. Dou ve
Gneydou Anadolu Blgesindeki durum). Birou terrizmle ilgili iddialardan dolay,
2.800den fazla renci gzaltna alnmtr. rgtl sular ve terrizme ynelik yasal ereve
hala net deildir ve istismar edilmeye ak, ok sayda iddianame ve mahkmiyete neden olan
tanmlar iermektedir. Ayrca, bu konuda savclar ve mahkemelerin yorumu tutarsz olup,
Avrupa nsan Haklar Szlemesi ya da Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihatlaryla
rtmemektedir. Trkiyenin, iddete tahrik ile iddet iermeyen fikirlerin ifadesi arasnda net
bir ayrm yapmas iin Trk Ceza Kanununda ve terrle mcadele mevzuatnda deiiklik
yapmas gerekmektedir.

Terrle Mcadele Kanununun 6 ve 7. maddeleri ile Trk Ceza Kanununun 220 ve 314.
maddelerinin birletirilerek uygulanmas istismara sebep olmaktadr; ksacas, bir makale
yazmak veya bir konuma yapmak dava almasna ve terr rgt yelii ya da liderlii
sulamasyla uzun sreli hapis cezasna sebep olabilmektedir.

st dzey hkmet ve kamu grevlileri ile ordu defalarca basna yklenerek dava
amaktadr. Hkmeti aka eletiren makaleler kaleme almalarn mteakip, gazetecilerin
iten karld baz olaylar yaanmtr.

Btn bunlar, karlar dnce ve bilginin serbeste yaylmasnn tesine geen ilerle
uraan sanayi gruplarnn medyada younlamasyla bir araya geldiinde, Trkiyedeki
ifade zgrl zerinde olumsuz etki yaratmakta ve uygulamada ifade zgrln
snrlandrmakta olup, bu durum oto-sansr Trk medyasnda yaygn bir olgu haline
getirmektedir.

Trk Ceza Kanununun 301. maddesine dayanarak alan dava saysnn az olmasna ramen,
301. madde hakknda iki AHM karar hl uygulanmamtr.

nternet sitelerinin orantsz kapsam ve sreyle yasaklanmas devam etmitir.

Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB), yasaklanan internet siteleri ile ilgili
olarak, Mays 2009dan bu yana bir istatistik yaymlamamtr. Youtube video paylam sitesi
ve dier internet portalleri aleyhine alan davalar da devam etmektedir. fade zgrln
snrlayan ve vatandalarn bilgi edinme hakkn kstlayan, nternet Ortamnda Yaplan
Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi
Hakknda Kanunun revize edilmesi gerekmektedir. Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumunun internette filtreleme sisteminin istee bal olmasn getiren karar yrrle
girmitir. Bu konuda, kamu otoritelerinin mdahalesi olmadan bilgi ve fikirleri alma ve
iletme hakkna ilikin olarak Avrupa standartlar ile uyumlu bir uygulama yaplmas
nemlidir.

Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK), zellikle y a y n l a r d a bat l inanlara

y e r v e r i l m e s i , genel ahlak ve ulusal deerlerin bozulmas, ailenin korunmas,
mstehcen yayn yaplmas ve terrizmin vlmesi gibi konularda televizyon kanallarna
uyarda bulunmu ve para cezas uygulamtr.
33
T T
R R
Sonu olarak, ifade zgrl ihlallerindeki art, ciddi endielere sebep olmaktadr ve basn
zgrl uygulamada daha da kstlanmtr. zellikle rgtl sular ve terrizmle ilgili
yasal ereve ve bunun mahkemelerce yorumu istismara neden olmaktadr. Kamu grevlileri
tarafndan medyaya yaplan bask ve eletirel gazetecilerin iten karlmasyla birlikte bu
durum, otosansrn, yaygnlamasna neden olmutur. nternet sitelerinin sklkla
yasaklanmas ciddi bir endie kayna olmaktadr ve internet hakknda kanunun revize
edilmesi gerekmektedir.

Toplanma zgrl konusunda, 1 Mays gsterileri lke genelinde barl bir ortam
iinde gerekletirilmitir. Ayrca, sivil toplum gruplar ve entelekteller tarafndan 1915
olaylarn anmak iin dzenlenen ve aralarnda Ermeni Soykrmn Anma Gn de
bulunan birok etkinlik de barl bir ortamda gerekletirilmitir.

Ancak, genel olarak, gsteri ve toplant dzenlenmesine ilikin anayasal hakkn

uygulanmasnda eksiklik bulunmaktadr. Gsteriler iin nceden bildirim gerekliliklerinin
kat olmas ve gsterilerin zaman zaman uygun olmayan yer ve tarihlerde yaplmasna
izin verilmesi gibi toplanma zgrl konusunda ar idari kstlamalar devam etmektedir.
Gneydouda yaplan Newroz (Yeni Yl) kutlamalar sadece bir gnle
snrlandrlmtr. Baz durumlarda, iddet sahneleri, gsterilerin aksamas ve zellikle Krt
meselesi, renci haklar, evre, Yksekretim Kurulunun(YK) faaliyetleri ve sendikal
haklar ile ilgili mitinglerde, gvenlik gleri tarafndan gstericilere orantsz g
kullanlmtr. Babakann katld bir mitingde, okul harlarn protesto eden bir pankart
tayan iki renci 8 yl hapis cezasna arptrlmtr.

Baz illerde, sivil toplum kurulular ve insan haklar savunucular, yaptklar basn
aklamalarndan dolay 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununa muhalefetten
para cezasna arptrlmtr. Bazlar da, Kabahatler Kanununun ihlalinden dolay mteaddit
kereler para cezasna arptrlmtr.

Gvenlik glerinin ar g kullanmna ynelik iddialar, her zaman kapsaml olarak

kovuturulmam veya soruturulmamtr (Bkz. Suun Cezasz Kalmas). Barl toplanma
hakkn kullanan insan haklar savunucularna ve STK temsilcilerine ynelik birok dava
almtr. nsan haklar savunucular, gsteriler ve protesto mitingleri srasnda ve basn
toplantlarna katlmlarnn ardndan, terr propagandas yaptklar sulamasyla kovuturma
ve soruturmaya maruz kalmlardr.

rgtlenme zgrlne ilikin mevzuat, genel olarak AB standartlar ile uyumludur.

Bununla birlikte, siyasi partiler ve sendikalar ile ilgili hukuki erevenin deitirilmesi
ihtiyac karlanmamtr. Derneklere ilikin mevzuatn snrlayc bir biimde
9
yorumland ve dernek yneticilerinin taciz edildii rnekler mevcuttur . Bir
kamu alanlar

9
Hkmetin, rgtlenme zrlne orantsz ekilde mdahale ettii iddia edilen rnekler arasnda
Diyarbakr Sarmak Dernei, Orhan Doan Eitim Destek Evi, Dersim Alevilik nan ve Kltr
Akademisi Dernei, Sosyalist Demokrasi Partisi ve Toplumsal zgrlk Platformunun ynetim kurulu
34
T T
R R
yelerine ynelik davalar, nsan

35
T T
R R
konfederasyonu olan KESKin bakan da dahil olmak zere, 70ten fazla sendika
eylemcisinin Haziran aynda olduu gibi, dzenlenen polis basknlaryla tutuklanmalar,
uygulamada sendikalarn rgtlenme zgrlne glge drmtr.

Sivil toplum kurulular (STKlar) para cezalar, kapanma davalar ve almalarna ilikin
idari engellerle karlamaya devam etmilerdir. Salk Bakanlna ilave yetki tanyan ve
Salk Meslekleri Kurulunu kuran Kasm 2011 tarihli kanun hkmnde kararname, Trk
Tabipleri Birlii ve Dnya Tabipler Birlii tarafndan mesleki zerklii azaltt ynnde
eletirilmitir. ki yabanc sivil toplum kuruluuna Trkiyede kurulma hakk verilmemitir.

Savunma Bakanl ve Trk Silahl Kuvvetlerinde alan kamu grevlilerinin sendika

kurmalarna ya da sendikalara ye olmalarna izin verilmedii iin, silahl kuvvetlerde
alan sivil memurlar sendikas olan SIME-SENin, kapatlmasna ynelik bir dava
almtr.

STKlarn mali adan srdrlebilirliine mani olan yasal ve brokratik engeller devam
etmektedir. ve d yardmlarn toplanmas zordur ve brokratik prosedrler zahmetlidir.
Derneklere kamu yarar stats verilmesi iin yaplan bavurularda ve yardm toplamaya
ilikin izinlerin alnmasnda ayrmclk yapld ynnde ok sayda ikyet bulunmaktadr.

Sonu olarak, toplanma ve rgtlenme zgrlne ilikin tablo karktr. zellikle Krt
meselesiyle ilgili, ancak sadece bununla snrl olmayan gsterilere izin verilmedii
durumlarda gvenlik gleri tarafndan iddet ve orantsz g kullanmnn yaand vakalar
mevcuttur. Toplanma ve rgtlenme zgrlne ilikin anayasal hak zaman zaman olduka
dar yorumlanmtr. Gvenlik glerinin ar g kullanmna ilikin iddialarn
soruturulmas ve uygun grldnde kovuturulmas amacyla, Toplant ve Gsteri
Yryleri Kanununun revize edilmesi gerekmektedir. Yardm toplanmasna ilikin kurallar,
kstlayc ve takdire bal olaya devam etmitir. Siyasi partilere ilikin mevzuat
hususunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir.

Dnce, vicdan ve din zgrl konusunda, ibadet zgrlne genelde sayg

gsterilmeye devam edilmitir. Ekmenik Patrik Bartholomeos, Austos aynda,
yaklak 90 yl sonra, nc defa Trabzon ilindeki Smela Manastrnda ayin (Theotokosun
lm Kutsal Ayini) gerekletirmitir. Eyll aynda Van Gl Akdamar adasndaki Ermeni
Surp Ha Kilisesinde 1915 ylndan bu yana nc dini ayin dzenlenmitir. Ermeni
kimliini gizleyen birok kii kendi adlarn kullanmaya ve dini kimliklerini kullanmaya
balamtr. Baz kilise liderlerine polis korumas salanmtr ve baz kiliselere ayin
srasnda polis korumas salanmaktadr. Trk makamlarna gre Patrik, Ekmenik
nvann kullanma konusunda serbesttir. Bununla birlikte Patrikhane, bu kullanma
ynelik olarak resmi makamlardan bir iaret almamtr ve Trke antet olarak
hl Fener Rum Patrikhanesi ibaresi kullanlmaktadr.

Haklar Derneinin stanbul ubesi, Krt Dili Aratrma ve Gelitirme Dernei (Kurdi-Der) zmir ubesi, Salk
Meslekleri Kurulu ve Trk Tabipleri Birlii yer almaktadr.

36
T T
R R
Vicdani ret konusunda, mkerrer kovuturma ve mahkmiyetin ele alnmas veya baz
durumlarda askerlik hizmetine sivil bir alternatif getirilmesi konusunda baz
ilerlemeler kaydedilmitir. Askeri mahkemeler, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihatlar
ile uyumlu kararlar vermeye balamlardr.

Ankarada bir ilk derece mahkemesi, Alevi ibadet yerleri olan cem evlerinin kurulmasna
yardmc olan bir dernein yasaklanmas talebini reddetmitir. Bununla birlikte sz
konusu karar, Haziran aynda Yargtay tarafndan bozulmutur. Dava, ileri Bakanl
tarafndan yargya tanmtr. 2012-2013 eitim-retim yl iin Milli Eitim Bakanl
tarafndan Alevi inanc ile ilgili bilgiler ieren yeni din eitimi kitaplar hazrlanmtr.

Austos 2011de kabul edilen kanun hkmnde kararname ile ubat 2008 tarihli Vakflar
Kanununda yaplan deiiklik erevesinde Ekim aynda karlan ynetmeliin
uygulanmasna devam edilmitir. (Bkz. Mlkiyet haklar blm).

Bununla birlikte, ilk ve orta retimde zorunlu olmaya devam eden din kltr ve ahlak
bilgisi dersleri konusunda AHMnin Zengin v. Trkiye davasnda verdii karar henz
uygulanmamtr. Derslere katlmayan renciler, baz durumlarda, ayrmcla
uramlardr. Din derslerinden muaf tutulan rencilere alternatif sunulmamaktadr.

Gayrimslim cemaatler -dini gruplarn rgtl yaplar- tzel kiiliklerinin bulunmamas

nedeniyle hl sorunlarla karlamaktadr ve bu durumun, cemaatlerin mlkiyet haklar,
adalete eriim, yabanc din adamlarnn oturma ve alma izni alabilmeleri ve yardm
toplama imknlar bakmndan olumsuz etkileri bulunmaktadr. Avrupa Konseyi 2010
Venedik Komisyonunun konuya ilikin tavsiyeleri henz uygulanmamtr.

Din adamlarnn eitimine ilikin kstlamalar srmektedir. Trk mevzuatnda ve eitim

sisteminde, herhangi bir cemaat iin zel dini yksekretim imkan sunulmamaktadr.
Yetkililerin aklamalarna ramen, Halki (Heybeliada) Ruhban Okulu hl kapaldr.
Ermeni Patrikhanesinin, niversitede Ermeni diline ve din adamlarna ynelik bir blm
almas nerisi be yldr sonulanmamtr. Sryani Ortodoks cemaati, sadece resmi
olarak kurulmu okullar dnda enformel olarak eitim verebilmektedir.

Din adam seimlerine katlm konusunda, Avrupa standartlarna aykr olarak, rgtl
dini cemaatlerin faaliyetlerine katlm konusunda din zgrln kullanabilme
imknlar asndan Trk vatandalar ile yabanclar eit muameleye tabi tutulmamaktadrlar.

Nfus czdan gibi ahsi belgelerde, baz ayrmc uygulamalara ya da slam dininden baka
bir dine geerek nfus czdanlarn deitirmek isteyen kiilere yerel grevlilerin tacizde
bulunmasna yol aan, dinle ilgili bilgiler yer almaktadr. Kimlik kartlarnda din hanesinin
bulunmasnn, Avrupa nsan Haklar Szlemesini ihlal ettiine dair AHMnin 2010 tarihli
karar hl uygulanmamtr.

37
T T
R R
2009da Alevilere ynelik olarak yaplan alm somut bir ekilde devam ettirilmemitir.
Cem evleri resmen tannmamtr ve Aleviler, yeni ibadet yerleri almasnda zorluklarla
karlamaktadrlar. Baz illerde Alevi vatandalara ait birok evin iaretlenmesi ve
kendilerine kar gerekleen olaylar Alevileri endielendirmitir. ikyetler, Alevi
dernekleri tarafndan savclklara iletilmitir; adli ve idari soruturmalar devam etmektedir.
Mecliste cem evi almas talebi, Alevi milletvekillerinin camiye gidebilecekleri
gerekesiyle reddedilmitir. Madmak davasnn kapanmasna kar yaplan gsteride
olduu gibi, Aleviler tarafndan dzenlenen baz anma trenleri kimi zaman g kullanmas
suretiyle polis tarafndan engellenmitir. Baz Aleviler, kamu grevinde ayrmcla maruz
kalmaktadr.

Gayrimslim cemaatler, ibadethane amada veya mevcut ibadet yerlerini kullanmaya devam
etmede ayrmclk, idari belirsizlik ve birok engelle karlatklarn sklkla
bildirmilerdir. mar mevzuatnn yerel otoriterler tarafndan uygulanmas tutarszdr ve bu
durum, ibadethaneleri n inas ve renovasyonu iin yaplan i z i n bavurularnn keyfi
olarak reddedilmesine neden olmaktadr. Kasm aynda Vakflar Genel Mdrl, znik
Aya Sofya Mzesi'ni cami ilan etmitir.

zellikle Gneydou illerinde, yabanc din adamlarna verilen izinlerin yenilenmesi yeterli
bir aklama yaplmakszn ve tutarsz bir ekilde reddedilmitir. alma ve/veya oturma
izinlerinin yenilenmesinin reddedilmesine ilikin net kriterlerin getirilmesi gerekmektedir.

Camilerin elektrik ve su masraflar devlet tarafndan karland halde, Aleviler ve

gayrimslim cemaatler, bu faturalar demek zorundadr.

Gayrimslim cemaatler baz nefret suu vakalar bildirmilerdir. Televizyon dizileri

ve filmlerde dhil, medyada yer alan anti-semitizm ve nefret sylemi cezalandrlmamtr.
Aznlklara kar bir hogrszlk kltr mevcuttur. Nisan 2007de Malatyada
Protestann ldrlmesi ile ilgili dava devam etmitir; Ergenekon rgt ile balant
iddialar
2011deki tutuklamalarn ardndan mahkeme tarafndan yeniden incelenmektedir. Katolik
rahip Peder Santoronun 2006 ylnda Trabzonda ldrlmesi ile ilgili kesin bir sonuca
varlamamtr. Piskopos Padovesenin 2010 ylnda skenderunda ldrlmesi ile ilgili
dava hl devam etmektedir.

Misyonerler, byk lde, lkenin btnlne ve slam dinine ynelik bir tehdit olarak
alglanmaktadr. Hristiyan kiliseleri ve misyonerlere kar ayrmc bir dilin kullanld ve
Dou ve Gneydou Anadoluda Krt kkenli vatandalara odaklanan misyonerlik
faaliyetlerine ilikin olarak MIT (Milli stihbarat Tekilat) tarafndan hazrlanan gizli rapor,
Kasm aynda medyada yer almtr. Ayrca, Diyanet leri Bakanlnn be yllk strateji
plan, lke ii ve dndaki misyonerlik faaliyetlerini izlemeyi ve deerlendirmeyi
amalamaktadr.

Gayrimslim Trk vatandalarn sorunlarna gereken titizliin gsterilmesi ynnde ilgili

tm makamlara talimat veren Mays 2010 tarihli Babakanlk Genelgesi her zaman tutarl bir
ekilde uygulanmamtr.
38
T T
R R
Dini veya baka trl gerekelerle zorunlu askerlik hizmeti yapmay reddeden vicdani
retilere ilikin AHM kararlar henz uygulanmamtr. Trkiye, zorunlu askerlik hizmetini
yapmakla ykml kiilere, vicdani ret hakkn tanmayan tek Avrupa Konseyi lkesidir.

Sonu olarak, dnce, vicdan ve din zgrl konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir.
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadnn uygulanmas bakmndan vicdani ret konusunda
baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gayrimslim cemaatlerle diyalog devam etmitir. Bununla
birlikte, aznlk dinlerine inananlar ya da herhangi bir inanc olmayanlar, ayrmclkla
karlamaya devam etmi ve ar ulardaki kiilerin tehditlerine maruz kalmlardr. Tm
gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin, yersiz kstlamalar olmakszn faaliyet
gsterebilmelerine ynelik olarak AHS ile uyumlu bir hukuki ereve henz
oluturulmamtr.

Ekonomik ve Sosyal Haklar (Bkz. Fasl 19 Sosyal politika ve

istihdam)

Kadn haklarna sayg ve toplumsal cinsiyet eitliine ilikin mevzuatn iyiletirilmesi

ynnde admlar atlmtr. Mart aynda kabul edilen Ailenin Korunmas ve Kadna Kar
iddetin nlenmesine Dair Kanun ile aile bireylerinin ve evlilik d iliki
yaayanlarn iddetten korunmas amalanmaktadr. Resmi makamlarn sivil toplumla
yrttkleri kapsayc istiare uygulamasnn yan sra acil durumlara ilikin usuller genel
olarak olumlu karlanmaktadr. Kadna Ynelik iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan
(2012-2015) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl tarafndan kabul edilmitir. Bu planda,
mevzuat, bilinlendirme ve tutum deiiklii, kadnlarn glendirilmesi, koruyucu hizmetler,
salk hizmetleri ve paydalar arasnda ibirlii olmak zere be alana odaklanlmtr.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile Jandarma Genel Komutanl, iddet madurlarnn
desteklenmesi amacyla, kadna kar iddetin nlenmesi ve toplumsal cinsiyet eitlii
konularnda Jandarma personeline eitim verilmesine ilikin bir protokol imzalamlardr.
Sermaye Piyasas Kurulu, kard bir teblii ile halka ak irketlerin kurul yelerinin en az
birinin kadn olmasn ngrmtr. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile alma ve
Sosyal Gvenlik Bakanl, iddet maduru kadnlar da dahil olmak zere kadnlarn
istihdam ve igcne katlm oranlarnn artrlmasn amalayan bir protokol imzalamlardr.

Meclis Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu, kurulmasndan bu yana taslak mevzuata
ilikin
20 gr sunmutur.

Bununla birlikte, Komisyonun, yasal sre yoluyla toplumsal cinsiyet eitliinin ana
politika alanlarna dahil edilmesi, toplumsal cinsiyet eitliine ilikin kanun ve genelgelerin
uygulanmasnn izlenmesi ve kadn rgtleri ile ilikiler kurulmas konularna daha fazla
dahil olmasna ihtiya vardr. Toplumsal cinsiyet eitlii, namus cinayetleri de dahil olmak
zere, kadna kar iddetle mcadele ve erken yata ve zorla yaptrlan evlilikler, Trkiye iin
nemli zorluklar olmaya devam etmektedir.

Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanunda son anda yaplan
39
T T
R R
baz deiiklikler endielere yol amtr. Ayrca, sz konusu yeni kanun ve nceki mevzuat
siyasi, sosyal ve ekonomik gereklie dntrecek kayda deer abalara ihtiya
bulunmaktadr.

40
T T
R R
Sezaryen douma ilikin kanun, zellikle kadn rgtlerinin grleri alnmakszn, yeterli
hazrlk yaplmadan ve sivil toplumla yeterli dzeyde istiare edilmeden kabul edilmitir. Sz
konusu kanun ncesinde yaplan tartmalarda ve benzer ekilde krtajla ilgili
tartmalarda, hkmet aklamalar, uygulama bakmndan kadn haklarna saygnn
artrlmas ynnde duyulan genel ihtiyac gz ard etmitir.

Kadnlarn igcne katlm, az miktarda art gstermekle birlikte, genel olarak dk

olmaya devam etmektedir. Kadnlar, ounlukla cretsiz aile iisi olarak almaktadr ve
dier aile bireyleri tarafndan s a la na n s os ya l g ve nl ik i mk an l ar dnda herhangi
bir sosyal gvenceye sahip deillerdir. alan kadnlar iin ocuk bakm hizmetlerinin
salanmas konusu bir sorun olmaya devam etmitir; ebeveynler iin doum iznine ilikin
ynetmelik almalarnda ilerleme kaydedilmemitir. gc piyasasnn esnekliini artrma
abalarnda, genel olarak igc piyasasnn toplumsal cinsiyete dayal olarak
blnmesinden kanlmas gerektii dikkate alnmamaktadr.

Siyasette ve idarede st dzeyde bulunan kadnlarn says ok dk olmaya devam etmitir.

Sendika ynetiminde kadnlarn temsili yetersiz olmutur. Baz kadn sendika eylemcileri,
Dnya Kadnlar Gnnden nce gzaltna alnm ve tutuklanmtr.

Hkmet, kadn hareketinin, kadnlarn siyasi partilere dahil edilmesinin hukuki adan
balayc olmasna ynelik olarak Siyasi Partiler Kanununun ve Seim Kanununun revize
edilmesine ilikin taleplerine yant vermemitir.

Medyada kadnn olumsuz ekilde tasvir edilmesi ve erkek egemen sylem endie konusu
olmaya devam etmitir.

Cinayet dhil olmak zere, kadna ynelik iddet vakalarna ilikin detayl istatistikler
bulunmamaktadr. Kadna ynelik iddet davalarna ilikin baz mahkeme kararlar endie
yaratmtr: kararlarda kadna ve bazen de ocuklara uygulanan iddet, madurun aile gemii
ve tutumuna deinilerek, gerekelendirilmeye allmtr.

Baz durumlarda, polis memurlar, aile ii iddet madurlarn, ikyetlerini

sonulandrmalarna yardmc olmak yerine, kendilerine kt muamelede bulunduunu iddia
ettikleri kiilerin yanna dnmeye ikna etmeye almlardr. Baz vakalarda, iddet maduru
ilgili mercilerden yardm istemesine ramen, bu karlksz braklm ve bunun sonucunda
da madur ldrlmtr. Yarg mensuplar ve kolluk grevlilerinin yeni mevzuat
konusunda farkndalklarnn artrlmas ve eitim almalar gerekmektedir. Aile
mahkemelerinin kapasiteleri artrlmamtr. Aile ii iddet konusunda, AHMnin Opuz v.
Trkiye davasnda verdii karar henz uygulanmamtr. Erken yata ve zorla yaptrlan
evlilikler ciddi endie konusu olmaya devam etmektedir.

Hkmetin, stereotipler ile tm alanlarda cinsiyet rollerine ilikin algnn deimesini proaktif
olarak tevik etmesi gerekmektedir. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitliine ilikin
ulusal ve uluslararas kaynaklarla desteklenen eylem, politika ve genelgelerin
srdrlebilirlii ok nemlidir.

41
T T
R R
Sonu olarak, kadn haklarna sayg ve toplumsal cinsiyet eitliine ilikin mevzuatn
iyiletirilmesi ynnde admlar atlmtr. Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin
nlenmesine Dair Kanun, aile bireylerinin ve evlilik d iliki yaayanlarn iddetten
korunmasn temin ederek, nceki mevzuatta iyileme salamtr. STKlarn, kanun metni
zerinde son anda yaplan baz deiiklikleri eletirmelerine ramen, resmi makamlarn
sivil toplumla yrttkleri kapsayc istiarede bulunmasnn yan sra acil durumlara ilikin
olarak uygulanan usuller genel olarak olumlu karlanmtr. Ancak, sz konusu yeni
kanunu ve nceki mevzuat siyasi, sosyal ve ekonomik gereklie dntrecek kayda
deer abalara ihtiya duyulmaktadr. Mevzuatn lke genelinde tutarl bir ekilde
uygulanmas gerekmektedir. Kadnlarn, istihdama, politika gelitirilmesine ve siyasete daha
fazla katlmalar gerekmektedir. Erken yata ve zorla yaptrlan evlilikler endie konusu
olmaya devam etmektedir.

ocuk haklar ile ilgili olarak, okul ncesi eitime kaydolan ocuklarn oran bir
nceki rapor dnemine kyasla %1 orannda artarak 4-5 ya grubu iin % 44e
ulamtr. Okul ncesi eitime ilikin, gerekli kalite standartlarna sahip ulusal bir modelin
gelitirilmesi abalarna devam edilmitir. Okul ncesi retmenlerinin says yaklak % 15
orannda artmtr.

lkretim ve orta retim kayt oranlar, 2011-2012 eitim ve retim ylnda art
gstermitir. 6-13 ya grubu iin net okul kayt oran % 99,3 olmutur. Kz ve erkek
renciler arasndaki kayt oran fark % 2,5e dm ve orta retim kayt oran % 67,4e
ulamtr. Kapsama alan snrl olmakla birlikte baz illerde kzlar iin tamal
eitim hizmeti salanmtr. 2012-2013 ders yl itibariyle, orta retim rencilerine semeli
olarak, Trkiyede kullanlmakta olan yaayan diller ve leheler dersleri sunulmutur. Aile
temelli bakm destek programnn balatlmasyla, ocuklara ynelik bakm hizmetlerinin
kurumsal yapnn dna karlmas ynndeki eilim devam etmitir.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, zellikle mevsimlik tarm ilerinde ve fndk toplama
iinde, ocuk iilii ile mcadele ynnde admlar atmtr. Sz konusu tedbirlerin etkisinin
deerlendirilmesi ve ocuk iiliine ilikin durumu yanstan gncel bir aratrma yaplmas
gerekmektedir.

Bununla birlikte, okul kayt oranlarndaki blgesel farkllklar devam etmitir ve lkenin
dousundaki baz illerde okula kayt oran dktr. Mevsimlik tarm iisi ailelerin ve
Roman vatandalarn ocuklarnda okulu brakma ve devamszlk oranlar yksek olmaya
devam etmitir. Her tr okul ncesi eitimi ve bakm hizmetini kapsayan, etkili bir izleme ve
denetleme mekanizmas henz oluturulmamtr.

ocuklara ynelik iddetle mcadele abalar izleme ve nlemeye ynelik etkili bir
mekanizma iermemektedir. ocuklara ynelik bakm hizmetlerinin kurumsal yapnn dna
karlmas hakknda farkndalk yaratma abalar snrl kalmtr. ocuk bakm ile ilgili
kurumlarn koullarnn ve idari kapasitelerinin iyiletirilmesi gerekmektedir.

42
T T
R R
ocuk iilii ile ilgili az miktarda nicel ve nitel veri bulunmaktadr. Mevsimlik tarm iisi
ailelerde ocuk iilii, durumun iyiletirilmesine ynelik abalara ramen devam
etmitir. Bu alandaki idari kapasitenin glendirilmesine ve btn lkeyi kapsayan etkili bir
izleme ve denetleme sisteminin oluturulmasna ihtiya duyulmaktadr.

Haziran 2010da Terrle Mcadele Kanunu ve dier ceza mevzuat hkmlerinde yaplan
deiikliklere ramen, birok durumda ocuklar, terr rgt yesi olma suuyla tutuklanm
ve ar cezalarla kar karya kalmlardr. Bu, zelikle ocuklarn kolluk grevlilerine
mukavemet ettii veya gsterilerde yer ald durumlarda gereklemitir. Sorgulama ve
cezaevine giri esnasnda kt muamele vakalar bildirilmitir.

Rapor dnemi sonunda, 9u faaliyette olan, toplam 19 ocuk ar ceza mahkemesi

bulunmaktadr. ocuk Koruma Kanunu uyarnca 81 ilde ocuk mahkemelerinin kurulmas
ngrlmesine ramen, 67 tanesi faaliyette olan toplam 86 ocuk mahkemesi vardr. Bu
mahkemelerin olmad illerde ocuklar, ar ceza mahkemelerinde yarglanmtr.

Temmuz sonu itibariyle, yalar 12 ila 18 arasnda deien 1830 ocuk cezaevinde
bulunmaktadr. Bu ocuklarn 190 mahkm edilmitir, geri kalanlarnn yarglama ncesinde
veya sonulanmam davalarda tutukluluk halleri srmektedir. Adanadaki Pozant ocuk
cezaevinde kt muamele ve cinsel istismar olduuna dair ciddi iddialar zerine, tutuklularn
tm Ankara Sincan cezaevine sevk edilmitir.

Sonu olarak, eitim, ocuk iilii ile mcadele, salk, idari kapasite ve koordinasyon
dahil, btn alanlarda abalar gerekmektedir. Genel olarak, ocuklar iin daha fazla
koruyucu ve rehabilite edici tedbirler alnmas gerekmektedir. Cezaevlerinde ocuklar iin
uygun koullar bulunmamakta ve mevcut mevzuatla uyumlu olarak, ilave ocuk mahkemesi
kurulmaldr.

Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve/veya engelli kiiler ile ilgili olarak, Ulalabilirlik
Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Plannn uygulanmas snrl kalmtr. BM Engelli Haklar
Szlemesi ve htiyari Protokol ile uyumlu ulusal bir izleme mekanizmas henz
oluturulmamtr. Engellilere ynelik pozitif ayrmclk ilkesi hala gerektii ekilde somut
politika tedbirlerine yanstlmamtr.

Engelliler ve yallar iin evde bakm hizmetleri yaygnlatrlmtr. Engelli kiilerde

giriimciliin tevik edilmesi iin bir protokol imzalanmtr. Engelli kiilerin kamu
sektrndeki istihdamn artrmak iin abalar devam etmitir. Ancak, alternatif istihdam
yntemleri ve iveren teviklerinin yan sra, engellilerin kamu sektrnde ve zel sektrde
istihdam edilebilirliinin ve bu kiilerin finansmana eriimlerinin artrlmas gerekmektedir.

Engelli kiiler ve akl hastalar hakknda resmi ve gvenilir veriler ve aratrmalarn eksik
olmas, bilgiye dayal politika gelitirilmesine engel olmaktadr. Engelli kiiler, eitim,
salk, sosyal hizmetler ve kamu hizmetlerine eriimde zorluklarla karlamaya devam
etmitir. Kamu binalarna ve ilgili btn kurululara eriimde karlalan fiziksel engeller
devam etmektedir. Bu sorunun zlmesine ynelik kapsaml bir yatrm stratejisi mevcut
deildir. Kamu kurumlarnn engellilere ynelik eriim hizmetleri sunmas iin zorunlu
uyum sresi uzatlm ve ertelenmitir. Kapsayc eitim uygulamalarnn, mevzuata uygun
43
T T
R R
olarak kapsam

44
T T
R R
ve kalite bakmndan artrlmas gerekmektedir. Mevcut sistemde, zel eitim ve
rehabilitasyon merkezlerinin nemli bir rol vardr ancak, tefti, izleme ve deerlendirme
sistemindeki eksiklikler, bu merkezlerin etkililii konusunda phe uyandrmaktadr. Hemen
hemen her merkezde, birok ocuk kaytl grnmekle birlikte (devlet destei almak
amacyla), bunlar aslnda kurslara katlmamaktadr. Teftiler, yeterince derin deildir ve
salanan hizmetlerin ieriini kapsamamaktadr. Engelli kiiler hakkndaki nyarglarla
mcadele etmek iin kamuoyu farkndalnn artrlmas gerekmektedir.

Akl hastanelerinin izlenmesinden ve tefti edilmesinden sorumlu bamsz bir birim hala
bulunmamaktadr.

Sonu olarak, engellilere ve yallara ynelik hizmetler geniletilmitir, ancak sosyal

bakmdan korunmaya muhta ve engelli kiilerin korunmas iin hala ciddi aba gsterilmesi
gerekmektedir.

Kapsaml bir ayrmclkla mcadele mevzuat bakmndan, Ayrmclkla Mcadele ve

Eitlik Kurulunun kurulmasna ilikin mevzuat da dahil olmak zere, hala eksikler
bulunmamaktadr. Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulunun kurulmasna ilikin kanun
tasars Meclise sunulmutur. lgili Meclis Komisyonu, cinsel kimlik veya cinsel eilime
dayal ayrmclkla ilgili atflar kartmak amacyla tasary deitirmitir. Mevcut yasal
ereve AB mktesebat ile uyumlu deildir. Etnik, dini, cinsel ve dier kimlikler temelinde
kiilere kar ayrmclk mevcuttur.

Ecinsellik Trkiyede ceza gerektiren bir su deildir. Bununla birlikte, lezbiyen, ecinsel,
biseksel ve transsekseller (LGBTT) ayrmclk, korkutma ve iddete maruz kalmaya devam
etmilerdir. LGBTTler cinsel eilimleri nedeniyle iten karlmtr. Konut ve salk
hizmetlerine eriim (zellikle transsekseller iin), LGBTTye kar ayrmcla ilikin
olarak bildirilen dier konular arasndadr. Baz davalar ve adli sreler devam etmektedir.

2011 ylnda Trkiyede LGBTTlere kar yaama hakknn ihlali, ikence, kt muamele ve
cinsel taciz vakalar bildirilmitir. Farkl cinsel eilime veya cinsel kimlie sahip kiilere
kar ilenen sularn soruturulmas ve kovuturulmas aamalarnda yaanan eksiklikler,
faillerin cezasz kalmasna yol amtr.

Trk Ceza Kanununun alenen tehircilik ve genel ahlaka kar ilenen sular hakkndaki
maddeleri ile Kabahatler Kanununun maddeleri, LGBTTlere kar ayrmclk yapmak ve
LGBTTleri para cezasna arptrmak iin yaygn olarak kullanlmtr. Transsekseller ve
travestilere kar ilenen sularn failleri lehine haksz tahrik ilkesinin uygulanmaya
devam etmesi nemli bir endie konusudur. Polisi, keyfi tutuklama yapmak ve iddet
uygulamak ile sulayan LGBTT insan haklar savunucular hakknda davalar almtr.

Kamuoyunda tannm kiiler, LGBTTlere kar olumsuz ynde klieletirmelere sklkla

gitmektedirler. TSK i hizmet ynetmelikleri, ecinsellii psikoseksel hastalk olarak
tanmlamakta ve ecinselleri askerlie elverisiz olarak addetmeye devam etmektedir.

45
T T
R R
Kadnlar, ocuklar, lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transsekseller dhil, sosyal bakmdan
korunmaya muhta gruplarn, toplumsal istismar, ayrmclk ve iddete kar etkin
biimde korunmas iin hala Hkmetin nemli abalar gstermesi gerekmektedir.

i haklar ve sendikal haklar konusunda, sendikalar ve kamu grevlilerinin toplu

szleme yapmasna ilikin mevzuat deitirilerek kamu sektrndeki ilk toplu szleme
uygulamasna imkan tannmtr. Bununla birlikte, yeni mevzuat, zellikle kamu alanlar
iin grev hakk, toplu szleme ve uyumazlklarn zmnn yan sra, bir ok kamu
alan kategorisinin sendika oluturma ve sendikalara kat lmasna ilikin
kstlamalar bakmndan AB mktesebatyla ve Uluslararas alma rgt (ILO)
szlemeleriyle tam uyumlu deildir. zel sektrdeki sendikalarn yasal erevesini
deitiren Toplu likileri Kanun Tasars henz kabul edilmemitir. Toplu Szlemesi,
Grev ve Lokavt Kanunu, havaclk sektrndeki grevlerin yasaklanmas amacyla Mays
aynda deitirilmitir. Bu deiiklik, Trkiyenin i mevzuatn, AB ve ILO standartlarndan
daha da uzaklatrmaktadr.

alanlar, mevcut mevzuatta iilere tannan snrl haklardan her zaman

yararlanamamlardr ve sendika yelii nedeniyle iilerin iten karlmas vakalar
olmutur. Devlet, sendikalarn iilerine srekli olarak mdahale etmitir. Sendikalarn i
yavalatmas ve gsteri yapmas dzenli olarak kstlanmtr ve baz durumlarda gvenlik
glerinin g kullanmasyla engellenmitir. Birok sendika ve sendika eylemcisi, polis
baskn, sulamalarla ve terr faaliyetinde bulunma iddiasndan dolay hapis
cezalaryla kar karya kalmtr.

Sonu olarak, ii haklar ve sendikal haklar alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu
grevlilerinin sendikal haklarna ilikin mevzuat deitirilmitir, ancak halen AB ve ILO
standartlaryla uyumlu deildir. Sendikalar tarafndan yaplan toplu eylemler birok
kstlamaya maruz kalmaktadr.

Mlkiyet haklar ile ilgili olarak, Vakflar Kanununun Geici 11. maddesinin uygulanmasna
10
ilikin ynetmelik Ekim 2011de yaymlanmtr . Bu ynetmelik ile tanmazlarn tescil
edilmesi iin bavuru koullar ve tazminat denmesine ilikin koullar belirlenmektedir.
Tanmazlarn, tm hak ve ykmllkleri ile birlikte, cemaat vakflar adna tescilinin
yaplmasna ilikin bavurularn son gn olarak 27 Austos 2012 tarihi belirlenmitir. Resmi
bilgilere gre, son bavuru tarihine kadar 108 cemaat vakf, 1568 adet tanmazn iadesi iin
bavuruda bulunmutur. 18 Eyll 2012 itibariyle, Vakflar Meclisi, 58 tanmazn iadesini ve
8 tanmaz iin tazminat denmesini onaylam; 53 bavurunun uygun olmadna karar
vermitir; kalan 1449 bavurunun incelenmesi devam etmektedir.

zmir Musevi Cemaati ile stanbulda bulunan Rum Kz lkretim Okulu ve Ermeni
Tibrevank Lisesi, alnan idari kararlar sonucu vakf stats elde
etmitir.

10
5737 sayl ve 2008 tarihli Vakflar Kanunu, 27 Austos 2011 tarihinde 5737 Sayl Vakflar

46
T T
R R
Kanununun
Geici 11 inci Maddesinin Uygulanmasna likin Ynetmelik ile deitirilmitir. Ynetmelik, Resmi Gazetede
1
Ekim 2011 tarihinde yaymlanmtr.

47
T T
R R
Bununla birlikte, Sryani cemaati, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde, mlkiyet ve
tapu ilemleri konusunda glklerle karlamaya devam etmitir. Kiileri ve dini kurumlar
ilgilendiren bir dizi dava srmtr. Mor Gabriel Sryani Ortodoks Manastrnn arazi
mlkiyeti konusundaki davalar devam etmitir. Yargtay, olduka eletiri alan kararnda,
ilk derece mahkemesinin Manastr lehine verdii karar bozmutur. Manastra kar alan ve
Yargtayda karara balanan orman arazisi ile ilgili dava, kabul edilebilirlii konusunda bir
karar verilmesi iin AHMde beklemektedir. M a n a s t r ' a k a r bu davalar, kamu
kurumlar tarafndan almtr.

nceden byk bir blmne Devlet tarafndan el konulmu olan, Latin Katolik Kilisesine
ait tanmazlara ilikin durumda bir deiiklik olmamtr. Dier gayrimslim cemaatler gibi
Katolik Kilisesinin de tzel kiilii bulunmamaktadr.

Avrupa Konseyi Venedik Komisyonunun mlkiyet haklar nn korunmas hakknda

Mart
2010da verdii tavsiyelerin uygulanmasna ynelik olarak ilerleme kaydedilmemitir.
Avrupa Konseyinin Gkeada ve Bozcaada ile ilgili olarak ald 1625 (2008) sayl Karar
hala uygulanmamtr.

zellikle Trk makamlarnn deitirilen Tapu Kanununu uygulamalarn takiben yetkililerin

mtekabiliyet ile ilgili hkmlerin yorumlanmas da dahil, Yunan vatandalarnn,
mlkiyetin miras yoluyla edinilmesi ve mlkiyetin tescilinde hl sorunlarla karlat
bildirilmektedir. Mtekabiliyet konusunda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Avrupa nsan
Haklar Szlemesine Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesinin (mlkiyet dokunulmazl) ihlal
edildiine hkmetmi ve mlkiyetin iade edilmesine veya bavuru yapanlara maddi tazminat
denmesine karar vermitir.

Sonu olarak, 2008 tarihli Vakflar Kanununda deiiklik yapan mevzuatn kabul edilmesiyle
ilerleme kaydedilmitir. Mevzuatn uygulanmasna devam edilmektedir. Bununla birlikte,
mevzuat, mazbut vakflar (Vakflar Genel Mdrlnce ynetilen vakflar) veya Alevi
vakflarna ait el konulmu tanmazlar kapsamamaktadr. Mor Gabriel Sryani Ortodoks
Manastr aleyhinde sren davalar endie kayna olmaya devam etmektedir. Trkiyenin tm
gayrimslim cemaatlerin ve dierlerinin mlkiyet haklarnn tam olarak sayg gsterilmesini
salamas gerekmektedir.

Aznlklara sayg, aznlklarn korunmas ve kltrel haklar

Hkmet ve aznlk temsilcileri arasndaki diyalog devam

etmitir.

Trkiye tarafndan tannan aznlklarn dndaki gruplarn temsilcileri, yeni Anayasa

konusundaki grlerini bildirmek zere ilk defa Meclise davet edilmitir.

Milli Eitim Bakanl, Ermeni, Rum ve Musevi aznlklarn Trk vatanda olmayan
ocuklarnn, aznlk okullarnda eitim almalarna izin veren yeni bir ynetmelik kabul
etmitir. Ancak, Trk vatanda olmayan ocuklar resmi mezuniyet belgesi alamamaktadr.

48
T T
R R
Gayrimslim cemaatler tarafndan yaymlanan gazetelerin resmi ilan yaymlamasna izin
veren mevzuat deiiklii 28 ubatta Resmi Gazetede yaymlanmtr. Aznlk gazetelerinin,
resmi ilan yaymlayabilmesi iin yazl talepte bulunmalar gerekmektedir.

Ancak, Trkiyenin aznlklara ynelik genel yaklam kstlayc olmaya devam etmitir.
Trkiye, aznlk haklar ile ilgili olarak BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine ve eitim
hakk ile ilgili olarak da BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine koyduu
ekinceleri srdrmektedir ve bu durum endie kayna olmaya devam etmektedir. Trkiye,
Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemesini ve Avrupa
Blgesel ve Aznlk Dilleri artn imzalamamtr.

Irklk, yabanc dmanl, anti-semitizm ve hogrszlk ile mcadele etmek zere

herhangi bir mekanizma veya belirli bir yap oluturulmamtr. Ayrmclk konularna
ilikin yasal bir ereve veya mevzuat bulunmamakta; anayasadaki ayrmclk yasa ilkesine
ilikin atflar ou kez mahkemeler tarafndan kstlayc bir ekilde yorumlanmaktadr.

Medya tarafndan yaplan da dhil olmak zere, nefretin tahrik edilmesi etkin bir ekilde
kovuturulmamaktadr: Trkiye, Avrupa Konseyinin tavsiyesine uygun olarak, nefret sylemi
ve nefret sularna ilikin mevzuatn dzenlenmesi ynnde ilerleme kaydetmemitir.

Rum aznln durumu deimemitir. Rum aznlk, eitime eriim ile Gkeada ve
Bozcaadadaki sorunlar dhil olmak zere, mlkiyet hakk ile ilgili sorunlarla karlamaya
devam etmektedir. Gkeadadaki okulun yeniden almasna ynelik karar hl
sonulanmamtr.
11
Ermeni gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesiyle ilgili be yldr sren dava, 17 Ocak 2012
tarihinde sonulanmtr. Bir kii ldrmeye tahrik suundan mahkm edilmitir, ancak
davallarn tm bir terr rgtyle balantl olma sulamalarndan beraat etmilerdir; Hrant
Dinkin ailesi Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu (DDK) tarafndan yrtlen bir
incelemeye gre cinayetle balantl olduu dnlen baz polis ve Jandarma grevlileri
hakknda yeni bir soruturma almas talebinde bulunmutur. Trkiyede insan haklar
ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele edilmesi ve konuyla ilgili tm sorumlular n
adalet nnde hesap verebilirliinin salanmas iin 14 Eyll 2010 tarihli AHM kararnn
tam anlamyla uygulanmas elzemdir.

Hocal katliamnn (Azerbaycan) yirminci yldnm vesilesiyle 26 ubatta stanbul Taksim

meydannda gerekletirilen anma trenleri, rk ve Ermeni kart sloganlarla glgelenmi
ve Agos nnde yry yapma teebbsne dnmtr.

Misyonerlik kart veya aznlklara kar sylemler, zorunlu okul kitaplarnn bazlarnda
halen yer almaktadr.

11
Hrant Dink, Agos gazetesinin o dnemdeki ba editryd ve 19 Ocak 2007 tarihinde ofisinin nnde
ldrld.

49
T T
R R
Malatyadaki Ermeni mezarlnda bulunan birok nemli yap, Malatya belediyesi
tarafndan
2 ubatta yklmtr.

Sonu olarak, hkmet ve aznlklar arasndaki diyalog devam etmitir. Aznlk temsilcileri,
Meclis Anayasa Uzlama Komisyonuna yeni Anayasa hakkndaki grlerini
sunmulardr. Bununla birlikte, Trkiyenin aznlklara ynelik yaklam kstlayc olmaya
devam etmitir. Avrupa standartlarna uygun ekilde, dil, kltr ve temel haklara sayg
gsterilmesi ve bunlarn korunmas tam olarak salanamamtr. Aznlklara ynelik
hogr ve gvenliin glendirilmesi ve kapsaycln tevik edilmesi iin kapsaml bir
yaklam ve daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir. Yrrlkteki mevzuat n
revize edilmesi, ayrmclkla mcadele etmek iin kapsaml bir mevzuatn oluturulmas
ve rklk, yabanc dmanl, anti-semitizm ve hogrszlk ile mcadele edecek
koruma mekanizmalarnn veya zgn yaplarn oluturulmas gerekmektedir. lgili
szlemeler uygulanmaldr.

Kltrel haklarla ilgili olarak, ana dilde eitim tartmalar devam etmitir. eitli Krt
gruplar, dier dil gruplar ve sivil toplum kurulular, yeni Anayasa zerinde alan Meclis
Anayasa Uzlama Komisyonuna ana dilin kullanlmas nndeki tm kstlamalarn
kaldrlmasn da ieren talepler sunmulardr.

Yksek retim Kurulu (YK), Zaza ve Krmani Krtesini de kapsayan Dou Dilleri ve
Edebiyatlar Blmnn kurulmas iin Tunceli niversitesi tarafndan yaplan bavuruyu
Aralk aynda onaylamtr. Blmn tam olarak faaliyete gemesi iin daha fazla akademik
personelin istihdam edilmesi gerekmektedir.

Milli Eitim Bakanl, Haziran aynda ilkokullar iin, en az 10 rencinin bavurmas

halinde, okullara, Krte ve erkezce gibi yaayan dil ve lehelere ynelik bir ders ekleme
ykmllnn getirilmesini de ieren yeni bir mfredat yaymlamtr.

Mardin Artuklu niversitesi, Zaza ve Krmani Krtesinde lisansst eitim vermeye devam
etmitir. Mu Alparslan niversitesindeki Krt Dili ve Edebiyat Blm, Krt dili dersini
lisans dzeyinde semeli ders olarak vermeye devam etmitir. Yeterli sayda retim grevlisi
bulunmad iin, lisansst dersler almamtr.

Trkiyede ilk Sryanice aylk gazete Mart aynda yaymlanmtr.

TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu, cezaevlerinde, gr gnlerinde ve

mektuplamada Krtenin kullanmna ilikin kstlamalarn azaldn bildirmitir.
Bununla birlikte, Anayasa ve Siyasi Partiler Kanunu da dahil olmak zere, baz mevzuatta
hl Trke dndaki dillerin kullanm kstlanmaktadr. Siyasetilere ve insan haklar
savunucularna kar alan baz davalarda Trke dndaki dillerin kullanmna izin
verilmemitir.

Belediye meclislerinin, kamu hizmetini sunarken elverili hallerde Trke dndaki dilleri
kullanmalarna izin verilmesi ve bu dorultuda Belediye Kanununda reform yaplmasna
ilikin Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinin 2007 yl 229 sayl
Tavsiye Karar uygulanmamtr.
50
T T
R R
Karsta Trk-Ermeni uzlamasna ithafen yaplm insanlk heykelinin yklmas hakkndaki
idari dava sonulanmtr. AHM, ubat aynda davann kabul edilebilir olduunu
aklamtr.

Sonu olarak, Trkiye, kltrel haklar konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir ve cezaevi
ziyaretlerinde ve mektuplamalarda Krtenin kullanmna ilikin kstlamalarn azald
bildirilmitir. Ancak, Anayasa ve Siyasi Partiler Kanunu da dahil olmak zere, baz
mevzuatta hl Trke dndaki dillerin kullanm kstlanmaktadr. Ayrca, yarg, Krt
siyasetilerin ve insan haklar savunucularnn aleyhinde alan davalarda Krtenin
kullanlmas dahil olmak zere, Trke dndaki dillerin kullanmna ynelik baz kstlayc
kararlar almtr.

Roman vatandalara ilikin olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Roman vatandalar

tarafndan kurulan STKlar ve ilgili bakanlklar arasnda ad hoc grmeler gereklemitir.
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve KUR, Roman vatandalarn kamu yararna ait
geici ilerde istihdam edilmelerinin artrlmas ynnde aba gstermitir. Ayrca Roman
vatandalara mesleki eitim salanmtr.

dare mahkemesi, stanbulda Roman vatandalarn yaad tarihi Sulukule Mahallesinin

kentsel dnmne ilikin n projeyi iptal etmitir. Konuya ilgili hukuki sre Dantayda
devam etmektedir.

Bununla birlikte, verilen kurslarn ve salanan istihdamn geici nitelikte olmas ve

programla ilgili yetersiz bilgi verilmesi eletirilere neden olmutur. Roman vatandalarn
istihdam edilebilirliklerinin artrlmas iin orta ve uzun vadede planlamalarn
yaplmas gerekmektedir. Roman vatandalarn, dzenli ve kaytl bir ie eriimleri snrl
dzeyde kalmtr ve Roman vatandalar nyarg ve ayrmcla maruz kalmaya devam
etmitir.

Roman vatandalarn ocuklarnn okulu brakma ve okula devamszlk oranlarnn

ilkokullarda bile yksek olduu bildirilmitir.

Byk oranda Roman vatandalarn ocuklarnn gittii okullarda alan retmenler

sklkla deimekte ve baka okullara atanmakta ve bu durum, eitim kalitesini
etkilemektedir.

Roman vatandalar, baz durumlarda nfus czdanlar olmad iin, salk

hizmetlerine eriim konusunda zorlukla karlam ve kt barnma koullar nedeniyle
sorunlar yaamtr.

Kentsel dnm, effaf bir biimde ynetilmeli ve topluluklarn yerlerinden olmasna

mmkn olduunca neden olmadan, istihdam abalaryla birlikte srdrlmelidir.

Sonu olarak, baz ilerlemeler kaydedilmitir, ancak Roman vatandalarn sorunlarnn

zme kavuturulmas ynnde sistematik bir yaklam gerekmektedir. Kapsaml bir
stratejinin oluturulmas ve konunun ana politika alanlarna yanstlmas ve dahil edilmesi
gerekmektedir. Roman vatandalarn durumuna ilikin saysal veriler yetersizdir ve bu durum,
bilgiye dayal politika oluturulmasn engellemektedir.
51
T T
R R
Dou ve Gneydou Anadolu Blgesindeki
durum

52
T T
R R
Nisan 2012de, en az gelimi blgelerdeki yatrmlarn artrlmasna ve blgesel
farkllklarn azaltlmasna odaklanan bir tevik paketi aklanmtr. Blgede sosyo-
ekonomik kalknmann gelitirilmesini hedefleyen Gneydou Anadolu Projesinin (GAP)
sresi be yl daha uzatlmtr. Baraj projeleri devam etmitir, ancak tarihi miras, doal
yaam alanlar, canl trleri ve tarm arazileri de dahil olmak zere, yerel nfusun yaam
koullarn tahrip ederek srdrlebilir kalknmay tehdit etmesi nedeniyle eletirilmitir.

Gneydouda bulunan emdinli ilesinde 2005 ylnda bir kitapnn bombalanmasna ilikin
dava, yarglama yetkisi konusunda yaanan sorun nedeniyle uzun sren bir yarglama
srecinin ardndan Ocak aynda karara balanmtr. Mahkeme san yaklak 40ar yl
hapis cezasna arptrmtr.

Kara maynlarnn temizlenmesine devam

edilmektedir.

Krt meselesi ve zme ynelik seenekler geni apta tartlm, ancak, dier meselelerin
yan sra, Krt meselesini ele almay amalayan 2009 tarihli demokratik almn devam
gelmemitir.

ABnin terr rgtleri listesinde yer alan PKK tarafndan gerekletirilen terr saldrlar
artm, younlam ve ok sayda can almtr. Bu saldrlar AB tarafndan sert bir ekilde
knanmtr.

Gvenlik gleri mensuplar ile seilmi siyasetiler de dahil olmak zere sivillerin
karlmas olaylarnda endie verici bir art olmutur.

PKK terr rgtnn ehir yaplanmas olduu iddia edilen Krdistan Topluluklar
Birlii'ne KCKya kar yrtlen operasyonlar erevesinde ok sayda kiinin
tutuklanmas ve gzaltna alnmas ciddi gerilime yol amtr.

Hkmet, devletin PKK ile gizli nitelikli grmeler yapmaya son verdiini aklam,
ancak
PKK ile balants olmayan siyasi partilerle diyalou srdrme niyetini de ifade
etmitir.

KCK operasyonlar, Krt siyasetiler, yerel dzeyde seilmi belediye bakanlar ve belediye
meclisi yelerinin yan sra, basn temsilcilerini, insan haklar savunucularn,
sendikaclar, nde gelen akademisyenleri ve avukatlar da kapsayacak ekilde
geniletilmitir. Resmi istatistiklere gre, hlihazrda 31 belediye bakan ve 226 yerel
temsilci KCK davas kapsamnda tutuklu bulunmaktadr. Bu durum yerel ynetimleri ve
idareyi ciddi ekilde etkilemektedir. Demokratik Toplum Kongresi (DTK) E bakan ve
Van Milletvekili Aysel Tuluk, yapt konumalarn ardndan terr rgt propagandas
yapmak ve yasad rgt yesi olmamakla birlikte rgt adna su ilemek
gerekelerine dayanarak 14,5 yl hapis cezasna arptrlmtr. KCK yesi olduklar
iddiasyla yarglanan sanklarn davas Diyarbakr Altnc Ar Ceza Mahkemesinde devam
etmitir. Dier illerde de KCK ile ilgili benzer davalar almtr.

53
T T
R R
1990l yllardan itibaren gerekleen hukuk d infazlar ve kayp kiiler ile ilgili JTEM
(Jandarma'nn istihbarat rgt) ve Albay Temizz davalarna Diyarbakr Ar Ceza
Mahkemesinde devam edilmitir. 1990lardan kalan kayp kiiler ve hukuk d infazlarla
ilgili ok sayda dosyada zamanamna yaklalmaktadr.

28 Aralkta Uluderede 34 sivil Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan ldrlmtr. Yetkililer,

birok STKnn hava saldrsnn gerekletii yere gitmesini engellemitir. ubat aynda
TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu bnyesinde, Uludere kyllerinin
ldrlmesini aratrmak zere bir alt komisyon kurulmutur. Adli ve idari soruturmalar
devam etmektedir. Ancak, bu soruturmalarn effafl ve etkililii konusunda endieler
bulunmaktadr. stihbarat zafiyeti ve operasyonlara dair ihmal iddialar akla
kavumamtr. ubat aynn sonunda, rnak Savcs Uludere dosyasn yaanan olayn
yetki alanlar dnda kald gerekesiyle Diyarbakr zel Yetkili Savcsna
sevketmitir. Olay ile ilgili olarak askeri veya sivil makamlar dorudan zr
dilememitir.

Newroz (Yeni Yl) kutlamalar yalnzca bir gn ile snrlandrlmtr. Pek ok ilde
gvenlik gleriyle atmalar ve iddet olaylar yaanmtr. (Bkz. Toplanma zgrl)

Devlet tarafndan maa verilen ve silahlandrlan 45.000 zerinde ky korucusundan oluan

ky koruculuu sistemine son verilmesi ynnde adm atlmamtr ve buna ilikin
kapsaml bir plan da mevcut deildir.

Sonu olarak, Krt meselesi konusunda zme ynelik hibir ilerleme kaydedilmemitir.
Terr saldrlar ve askeri operasyonlar younlamtr. Seilmi siyasetilerin ve insan
haklar savunucularnn tutuklanmalar ciddi endie yaratmaktadr. Uluderede sivillerin
ldrlmesi gibi olaylarda, etkili, hzl ve effaf bir soruturma yrtlmesi
ynnde yetkililere yaplan arlar yantsz kalmtr. Gneydouda 1980li ve 1990l
yllarda gerekleen hukuk d infaz ve ikenceler hakkndaki gereklerin hukuk
kurallarna uygun olarak aydnlatlmas beklenmektedir. Gemiteki sular hakknda
balatlan adli soruturmalara, zaman am sresinin dolacak olmas nedeniyle, yaknda bir
zamanda sonu alnmakszn son verilecektir. Kara maynlar ve ky koruculuu sistemi
endie kayna olmay srdrmektedir.

Mlteciler ve yerlerinden olmu kiiler

Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun uygulama

sresi Nisan ayndan itibaren bir yl uzatlmtr. Eyll ayna kadar, Zarar Tespit
Komisyonlarna 361.391 bavuru yaplmtr. Bu bavurulardan 305.758i deerlendirilmi,
166.158 bavuru ile ilgili tazminat denmi, 139.600 bavuru reddedilmitir. Eyll ay
itibaryla, Zarar Tespit Komisyonlar, alacakllar arasndan uzlama sonucu ve taraflarn
rzasyla oluturulan sulhnameleri imzalayanlara yaklak olarak toplamda 1.230.000.000 avro
tutarnda tazminat denmesine karar vermitir. Ancak, demelerde yaanan gecikmeler devam
etmitir. eitli talepler, idare mahkemeleri tarafndan reddedilmitir. AHM nezdinde, birka
dava devam etmektedir. Mevzuatn etkililiinin ve tazminata hkmetme srecinin kapsaml
bir ekilde deerlendirilmesine ihtiya bulunmaktadr.

54
T T
R R
Ekim ve Kasm 2011de Vanda meydana gelen iki deprem nedeniyle, yerlerinden olmu
kiilerin says artmtr. 15 yldr ak bulunan Mersindeki Tuzla kampnn hizmet
salama ve konaklama imkanlar bakmndan gelitirilmesi gerekmektedir. Yerlerinden
olmu kiiler, sklkla kamplarda ve baka yerlerde standartlarn altndaki koullarda
yaamlarn srdrmektedirler. Pek ou, esas olarak gvenlik, devam eden ky koruculuu
sistemi, kara maynlarnn mevcudiyeti, temel altyap ve sermayenin eksiklii ve kstl
istihdam olanaklar gibi nedenlerden dolay nceki yerleim yerlerine geri dnmekte hl
zorlanmaktadr. Yetkililer, Vana ynelik kentsel imar ve yeniden kalknma plan hakknda
henz bilgi paylamamtr.

Mlteciler ve snmaclarla ilgili olarak, kolluk kuvvetleri ile merkezi ve yerel ynetimler
uygulamalarn gelitirmilerdir. Geri gnderme merkezlerindeki muamele ve gzalt
koullar iyilemitir. Trkiye Suriye ile ak snr politikas srdrmtr. Trkiye,
lkelerinden kaan ve gneydeki drt ilde bulunan kamplarda barndrlan yaklak 100.000
Suriyeliye insani yardm salamaktadr. Uluslararas gzlemciler, kamplardaki genel yaam
koullarndan vg ile sz etmektedirler (Bkz. Fasl 24 - Adalet, zgrlk ve Gvenlik).
Ancak, Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununun henz kabul edilmemi ve
uygulamaya geirilmemi olmasyla birlikte, mevzuattaki boluklar ve g ile ilgili
gzalt ve snr d etme uygulamalar endie kayna olmaya devam etmitir. Refakatsiz
kkler, yetikinler ile birlikte gzaltna alnma riskiyle kar karya kalm ve
devletin ocuk koruma hizmetlerinden yararlanamamtr. Birlemi Milletler Mlteciler
Yksek Komiserlii (BMMYK) hizmetlerine ve iltica prosedrlerine eriimin engellendii
olaylar bildirilmitir. Bireyler, iltica prosedrleri srecinde, yeterli barnma, alma, salk
hizmetleri, eitim ve entegrasyon desteine eriimde zorluklar yaamtr. Yeni Sosyal
Gvenlik Kanunu kapsamnda genel salk sigortasndan katk pay demeden yararlanma
hakkn kazanmam olan snmaclar, almayanlar iin karlamas g olan aylk katk
pay demelerine tabi tutulmulardr.

Sonu olarak, yerlerinden olmu kiilerin zararlarnn tazmin edilmesi sreci devam
etmektedir, ancak sistemin etkililiinin deerlendirilmesi gerekmektedir. Geri gnderme
merkezlerindeki gzalt koullarnda baz iyilemeler kaydedilmitir. Trkiye, Suriyeli
mltecilere insani yardm baaryla salamtr. Ancak, yerlerinden olmu kiilerin
ihtiyalarn daha iyi bir ekilde ele alan bir ulusal strateji ve mlteciler ve snmaclarla
ilgili kapsaml bir yasal ereve hl mevcut deildir. Gzalt ve snr d etme
uygulamalarnda daha fazla iyiletirme yaplmas gerekmektedir.

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler

Kbrs

Trkiye, Kbrs sorununa, iki toplumun liderleri arasnda BM Genel Sekreterinin yi Niyet
Misyonu erevesinde adil, kapsaml ve uygulanabilir bir zm bulmay amalayan
mzakerelere ak desteini ifade etmeye devam etmitir. Bu destek, yetkililer tarafndan,
Ekim 2011de ve Ocak 2012deki Greentree Konferanslar erevesinde ve Haziran aynda

55
T T
R R
gerekletirilen AB-Trkiye Ortaklk Konseyi toplants srasnda eitli vesilelerle
yinelenmitir. BM Genel Sekreteri, BMnin Kbrsta yrtt almayla ilgili olan Haziran
2012 tarihli son raporunda, taraflar esasa ilikin zm mzakerelerine ne ekilde devam
edilecei konusunda bir uzlamaya varncaya kadar iki tarafl teknik komisyon
almalarnn srdrlmesine odaklanlacan belirtmitir.

Mzakere ereve Belgesi ve Konsey deklarasyonlarnda vurguland zere, Trkiyeden,

ilgili BM Gvenlik Konseyi kararlarna uygun olarak ve ABnin zerine ina edildii ilkeler
dorultusunda, Kbrs sorununa BM erevesinde adil, kapsaml ve uygulanabilir bir zm
bulmay amalayan mzakerelere aktif olarak destek vermesi beklenmektedir. Trkiyenin bu
tr kapsaml bir zme ball ve somut anlamda katks hayati nem tamaktadr.
Maalesef, eitli vesilelerle, BM himayesinde kapsaml bir zme alternatif seeneklere
deinen st dzey aklamalar yaplmtr.

Kbrs Cumhuriyeti'nin ak denizde arama ruhsat verilmesi iin ikinci tur ihaleye kacan
ilan etmesinden sonra, Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti tarafndan yrtlen sondaj
almalarna kar kan ve Rum Kesiminin arama faaliyetlerine katlacak olan petrol
irketlerini misillemede bulunmakla tehdit eden aklamalarn srdrmtr. AB, ABye
ye devletlerin, BM Deniz Hukuku Szlemesi dhil, uluslararas hukuka ve AB
mktesebatna uygun olarak, dierleri yannda, ikili anlamalar yapma, doal kaynaklar
ile ilgili arama yapma ve bunlardan yararlanmay da kapsayan egemenlik haklar olduunu
vurgulamtr. Trkiye ve Kbrs Trk Toplumu temsilcileri arasnda Kta Sahanl
Snrlandrma Anlamas imzalanm ve bir Trk irketi olan TPAO, Gazimausa
yaknnda kyda keif amal sondaj almalarna destek vermitir.

Konsey ve Komisyonun mteaddit arlarna ramen, Trkiye, Avrupa Topluluu ve

Toplulua ye devletler tarafndan 21 Eyll 2005 tarihinde yaplan deklarasyonda ve Aralk
2006 ile Aralk 2010 tarihli olanlar da dhil, Zirve sonularnda belirtilen
ykmllklerini hl yerine getirmemitir. Ortaklk Anlamasna Ek Protokol tam olarak
ve ayrm yapmakszn uygulama ykmll yerine getirilmemi olup, Kbrs ile dorudan
tamaclk balantlarndaki kstlamalar da dhil, mallarn serbest dolam nndeki tm
engeller kaldrlmamtr. Kbrs Cumhuriyeti ile ikili ilikilerin normalletirilmesi
konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Ayrca, Trkiye, Kbrs AB Dnem Bakanlnn
bakanlk edecei toplantlara katlmayacan da beyan etmitir. Bir hkmet genelgesi ile
tm Trk kamu grevlilerine AB Konseyi Kbrs Dnem Bakanl ile temaslardan ve
grmelerden kanlmas talimat verilmitir. Avrupa Birlii Zirvesi, Trkiyenin
aklamalar ve tehdit ieren beyanlarna ilikin duyduu ciddi kayglar ifade etmitir ve
Trkiyeye Antlamada ngrld ekliyle ABnin temel kurumsal yaplarndan biri olan
AB Dnem Bakanlnn rolne tam olarak sayg gstermesi arsnda bulunmutur.

Trkiye, Kbrs'n muhtelif uluslararas rgtlere yeliine ilikin vetosunu kaldrmamtr.

Snr anlamazlklarnn bar zm

56
T T
R R
Temmuz 2011de gerekleen istikafi grmelerin son turunun ardndan, Yunanistan ve
Trkiye arasnda bu konuya ilikin grmelerin sonraki turu iin tarih belirlenmesi
konusunda grmeler devam etmektedir.

Nisan 2011de Yunanistan Trkiyenin, Yun a n Meis adas aklarndaki kta sahanlnn
bir blm de iine alacak ekilde, ak denizde petrol ve doalgaz arama ihalesi
amasna gl bir ekilde itiraz etmitir.

Yunan karasularnn muhtemel geniletilmesine karlk olarak, TBMMnin 1995 tarihli

kararnda yer alan casus belli tehdidi hl devam etmektedir. Mzakere ereve Belgesine
uygun olarak, Konsey, Trkiyenin net bir biimde, gerekirse Uluslararas Adalet Divanna
bavurmak dhil, BM artyla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl
ekilde zmne bal kalmas gereinin altn izmitir. Bu balamda, Birlik, tad ciddi
endieleri ifade etmi ve iyi komuluk ilikilerine ve sorunlarn barl ekilde
zmne zarar verebilecek her trl tehdit, srtme veya eylemden kanma arsnda
bulunmaktadr. Yunanistan ve Kbrs, Yunan Adalar zerindeki uular da dhil olmak zere,
Trkiyenin karasularn ve hava sahasn ihlal ettii konusunda resmi ikyetlerde
bulunmulardr.

Blgesel ibirlii

Trkiye Gneydou Avrupa birlii Sreci (GDA) ve Blgesel birlii Konseyi (BK) de
dhil olmak zere, blgesel giriimlere katlmaya devam etmektedir. Trkiye, blgedeki btn
lkelerin Avrupa btnlemesini desteklemektedir.

Kaynan Pozitif gndemin oluturduu d politika alannda glendirilmi siyasi diyalog,

gr alveriinde bulunmak ve tutumlar benzer klmak iin ideal bir platform
salamaktadr.

Blgedeki tm lkelerle st dzey ikili toplantlar gerekletirilmi olup, bu durum

Trkiyenin bar ve istikrarn tevik edilmesine gl balln yanstmaktadr. Trkiye
blgedeki varln, kalknma ajans TKA araclyla sunduu projeler sayesinde mali ve
teknik yardmlar bakmndan da glendirmitir.

Trkiye, Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas (OGSP) erevesinde, AB tarafndan Bosna

Hersekte yrtlen askeri misyona (EUFOR/ALTHEA) katkda bulunmay srdrmektedir.
*
Trkiye ayrca, Bosna Hersekte AB liderliindeki polis misyonuna (EUPM) ve Kosovadaki
EULEX misyonuna destek vermektedir. Bulgaristanla ilikiler olumlu ekilde srmtr.
Bulgaristan Babakan Mart aynda Trkiyeyi ziyaret etmitir.

Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM) ile ilgili olarak, Bkz. Fasl 31 - Ortak D ve Gvenlik
Politikas.

*
Bu isim, statye ilikin pozisyonlara halel getirmez ve BMGKnin 1244/99 Sayl Karar ve
Uluslararas Adalet Divannn Kosova'nn bamszlk deklarasyonu hakkndaki gr ile
uyumludur.
57
T T
R R
3. EKONOMK KRTERLER

Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken benimsedii yaklamda,

Birlie yeliin, ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini ve Birlik iinde rekabet
basks ve piyasa gleriyle ba edebilme kapasitesini gerektirdiini belirten Haziran 1993
tarihli Kopenhag Zirvesi sonular temel alnmaktadr.

3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl

Ekonomik politikann temel unsurlar

Ocak 2012de Komisyona iletilen Katlm ncesi Ekonomik Program (KEP), cari akta hzl
bir arta yol aan tketim odakl politikalardan ihracat odakl politikalara geilmesi suretiyle
dengelerin yeniden tesisine ynelik kararll yanstmaktadr. Bu uyum srecinin ekonomik
istikrar iin olumlu olmasna ramen, Trkiye, kayda deer d dengesizliklere sahiptir ve
sermaye akmlarnn tersine dnmesi bata olmak zere, daha ileri kresel finansal oklara
kar hassas durumda olmaya devam etmektedir. Yeni kurulan bakanlklar ve birimler
nedeniyle sorumluluklarn kamu kurumlar arasnda dalm olmas, bteleme ve orta
vadeli ekonomi politikalarnn oluturulmasnda koordinasyonu giderek zorlatrmaktadr.
Kararlar zaman zaman ad hoc alnmakta, etki deerlendirmeleri ise eksik bilgilere dayal
yaplmakta ya da hi yaplmamaktadr. Bununla birlikte, son zamanlarda ekonomi
politikalar bakmndan herhangi bir i anlamazlk ya da gerginlik yaanmamtr.
Sonu olarak, ekonomi politikasnn temel unsurlarna ilikin mutabakat korunmutur.

Makroekonomik stikrar

2011 ylnda Trkiye ekonomisi, 2010 ylndaki % 9,2 orannn biraz altnda, % 8,5 orannda
bymtr. Byme, tketim harcamalarnn yllk bazda % 7,7 orannda artmas ve zel
sektr yatrmlarnn % 22,8 orannda artmasyla birlikte, byk lde zel sektrn
performansna bal olarak gereklemitir. Gl i talep, ithalat hacmini yllk bazda %
10,6 artrrken, ihracat hacmi ise ksmen Trk Lirasnn deer kaybetmesinin (2011 ylnda
avro karsnda % 20 orannda) sonucu olarak 2010 ylna kyasla % 6,5 orannda
artmtr. Bununla birlikte, 2011 ylnn ortalarndan itibaren byme hz, i talepteki
yavalama ile d ticaret ve cari ilemler dengesindeki iyilemeye bal olarak aamal bir
ekilde yavalamaktadr. 2012 ylnn ilk yarsnda, yllk bazda % 3,1 orannda gerekleen
byme oranyla, byme hznda kayda deer bir d gzlenmitir. GSYHnin %
70inden fazlasn oluturan zel tketim harcamalar (yerleik hane halklarnn) 2012 ylnn
ilk yarsnda yllk bazda % 0,2 azalrken, 2011 ylnda % 18,3 orannda art gsteren sabit
sermaye yatrmlar bu dnemde % 3,2 orannda dmtr. talebin ortalamann zerinde
byyen tek bileeni % 4,9 oranndaki artla kamu harcamalar olmutur. nc gstergeler,
bymede daha byk bir yavalama olaca ynnde sinyaller vermektedir. malat
sanayi gven endeksi ve kapasite kullanm oran, son iki yl ierisindeki en dk
seviyelerine gerilemitir. Bununla birlikte, sanayi retimi ve kredi art, zayf seyirli
iki eyrein

58
T T
R R
ardndan, 2012 ortasnda hzlanmtr. Trkiyede kii bana den GSYH (satn alm gc
paritesine gre) 2011 ylnda, AB ortalamasnn % 52si seviyesinde gereklemitir. Sonu
olarak, yksek seviyelerde seyreden ekonomik byme, zayflayan i talebe bal olarak
yavalamaktadr.

2010 ylnda GSYHnin % 6,6s olan cari ilemler a, 2011 ylnda % 10a ykselmitir.
Bu art, tamamen d ticaret andaki ktlemeden kaynaklanmtr. Trkiye, 2012 ylnda
yksek dzeyde cari ilemler a vermeye devam etmitir ve bu da, Trk parasn yatrmc
gvenindeki ani bir de kar krlgan hale getirmektedir. Bununla birlikte, zayflayan i
talep, den petrol fiyatlar ve gl ihracat artndan dolay d ticaret anda grlen
iyileme sonucunda cari ak, 2012 ylnn ilk yarsnda GSYHnin yaklak % 8,5ine
gerilemitir. Bymedeki yavalama ile enerji ve gda fiyatlarndaki gerileme nedeniyle cari
an nmzdeki aylarda daha da azalmas beklenmekle birlikte, d ekonomik koullarda
olumas beklenen herhangi bir bozulma, ihracat gelirlerinin art nn
srdrlmesini zorlatrabilecektir. Sermaye girileri (net dorudan yabanc yatrmlar,
yabanclar tarafndan i ve d piyasalarda satn alnan devlet tahvilleri ve Trk irketleri ve
bankalarna verilen d krediler de dahil olmak zere) bir nceki yla gre nemli miktarda
dmekle birlikte, 2011 ylnda ve 2012nin ilk yarsnda cari an finansmann byk
lde karlamtr. [2011 ylnda, demeler dengesinin, kayt d fon girilerini yanstt
dnlen net hata ve noksan kalemi nemli miktarda pozitif bakiye vermitir.] te
yandan, 2012 ylnn ilk yarsnda toplam sermaye giriinin sadece % 13n oluturan
dorudan yabanc yatrmlar, cari ilemler ann bykl ile kyaslandnda olduka
dk kalmaktadr. Trkiyenin ksa vadeli fonlara bu kadar bal kalmas, mevcut kresel
belirsizliklere kar hassasiyetini artrmaktadr. 2010 ylnda 61 milyar avro olan Merkez
Bankas resmi dviz rezervleri 2011 ylnda 56 milyar avroya gerilese de, 2012 ortas
itibaryla sz konusu kayp giderilmitir. te yandan brt d borlarn GSYHye oran, %
39,9dan % 39,7ye dmtr. 2012 Mays aynn banda yasalaan yabanclarn
gayrimenkul edinebilmelerini kolaylatran kanun, bu ama dorultusunda sermaye
girilerini arttrabilecektir. Sonu olarak, d dengesizlikler kayda deer biimde
mevcudiyetini srdrmtr.

2010 ylnda % 11,9 olan isizlik oran 2011 ylnda % 9,8e, 2012 ylnn ilk yarsnda ise %
8,9a kadar gerilemitir. 2010 ylnda % 43, 2011 Aralk aynda % 44,9 olarak gerekleen
istihdam oran 2012 ylnn ilk yarsnda % 45,3 oranna ykselirken, bir nceki yl % 11,6
olan tarm d isizlik oran Mays 2012de % 10,1e dmtr. Erkeklerin igcne katlm
oran % 71,4 olurken, kadnlarn igcne katlm oran, geen seneye kyasla 4 puan
artmasna ramen, % 30 gibi dk bir seviyede kalmtr. Kadn nfusu iinde aktif olarak i
arayanlarn oran olduka dk olmasna ramen, kadn isizlik oran, erkek isizlik orannn
yalnzca biraz zerindedir. Ayrca, istihdam edilen kadnlarn yaklak te birinin tarm
sektrnde cretsiz alan aile bireyleri olduu dikkate alndnda, belirli bir cret
karlnda istihdam edilen kadnlarn alma andaki toplam kadn nfusuna oran
%
15in biraz altna dmektedir. Makul fiyatl ocuk bakm hizmetlerinin eksiklii, kadnlarn
igcne katlmnn nndeki kilit engellerden biridir. gc piyasasnn yalnzca
59
T T
R R
isizleri deil, her yl igcne katlan yaklak bir milyon kiiyi de absorbe etmesi
gerekmektedir.

60
T T
R R
stihdamn ok kat kurallarla korunmas sebebiyle, iverenler yeni ii istihdam konusunda
tereddtl davranmaktadr. Kayt d istihdam, ok nemli bir sorun olarak mevcudiyetini
srdrmektedir. Sonu olarak, ekonomideki gl toparlanma, istihdamda ciddi bir art ve
isizlik orannda gerilemeyi beraberinde getirmitir.

2010 ylnda % 6,4 olarak gerekleen ve resmi hedef olarak % 5,5in belirlendii enflasyon
oran 2011 ylnda neredeyse ikiye katlanarak % 10,5e ykselmitir. ekirdek enflasyon
2011 ylnda % 9,8 olarak gereklemitir. Bununla birlikte, Austos 2012 itibaryla, olduka
dalgal bir seyir izleyen enerji ve gda fiyatlarna ramen tketici fiyatlar yllk bazda %
8,9a gerilemitir. Austos aynda ekirdek enflasyon % 7,8 olarak kaydedilmitir. Baz
etkisinin de olumlu katksyla ve ksmen gda fiyatlarndaki son dnemdeki art nedeniyle
Merkez Bankasnn ylsonu enflasyon hedefi olan % 5i (2 puanlk tolerans aralyla)
tutturmas ihtimal dhilindedir. 2012 Eyll sonu itibaryla piyasalardaki enflasyon beklentisi
% 6,8dir. Sonu olarak, enflasyon yksek seyretmeye devam etse de, 2012 ortasnda, hzla
artan gda fiyatlarna ramen, gerilemitir.

Trkiyenin hala yksek olan cari ilemler an a b a l yksek enflasyon kayglar ve

TLnin kresel apta artan riskten kanma karsndaki krlganl genileyici para
politikas nnde engel tekil eden unsurlardr. 2011 ylnn sonlarndan bu yana Merkez
Bankas, bankalarn fonlama maliyetlerinin gnlk olarak ayarlanmasn temin eden faiz
koridoru ve hedefe ynelik bir takm makro-ihtiyati tedbirler araclyla olduka karmak
politikalar uygulamtr. Son birka aydr biraz hafiflemekle birlikte, Merkez Bankas
getiimiz yaryl ierisinde sk para politikasn srdrme ynnde bask altnda kalmtr.
Temmuz 2012den itibaren bankalarn ortalama fonlama maliyetleri yaklak % 10
seviyesinden %7 seviyesinin altna dm olmakla beraber, haftalk repo faiz oran olan %
5,75 orannn hl 2 puan zerindedir. Avro blgesindeki yeni finansal basklar takip eden,
enflasyon dalgalanmalar ve Trk Lirasnn (dier gelimekte olan lke paralaryla birlikte)
mevcut zayf seyri gz nnde bulundurulduunda, Trkiyenin mali istikrarnn korunmas
asndan sk para politikasnn srdrlmesi gerekmektedir. Uygulanan sklama,
bymenin ana tetikleyici gcnn i talep dndaki unsurlara yneltilmesi asndan
giderek daha baarl olmaktadr. Bununla birlikte, BDDK tarafndan alnanlar da dahil
olmak zere alnabilecek birtakm spesifik ve hedefe ynelik makro-ihtiyati mali tedbirlerin
yan sra mali nitelikte alnan daha fazla destek, ekonominin yeniden dengelenmesine ve
yumuak bir ini yapmasna yardmc olabilecek ve para politikas zerindeki basky
hafifletebilecektir. Sonu olarak, para politikas, zellikle kredi genilemesini basklamas
ve ayn zamanda cari ilemler ann azaltlmasna yapt katk asndan giderek daha
baarl olmutur.

Bte zellikle, dolayl vergi gelirlerine nemli destek salayan i talepteki gl toparlanma
neticesinde, 2011 ylnda beklentilerin stnde bir performans gstermitir. 2010 ylnda
GSYHnin % 0,5i olarak gerekleen faiz d bte fazlas 2011 ylnda GSYHnin %
1,3ne ykselmi, 2010 ylnda GSYHnin % 3,6s olarak gerekleen genel bte a,
bte hedefi olan % 1e kyasla 2011 ylnda % 1,2ye gerilemitir. 2010 ylnda % 2,4 olarak
gerekleen sosyal gvenlik ann GSYHye oran, 2011 ylnda % 1,3e dmtr. Son

61
T T
R R
dnemde uygulanan kamu alacaklarnn yeniden yaplandrlmas program, sosyal
gvenlik sistemi dengesi zerinde olumlu etki yaratarak, GSYHnin % 0,6sna denk gelen
3,3 milyar avro tutarnda ek gelir yaratmtr. 2012nin ilk yarsnda zayflayan i talep bte
performansn olumsuz ynde etkilemi, reel vergi gelirleri 2011 yl seviyesinde kalm ve
toplam gelirlerin te ikisini oluturan dolayl vergiler ise tketici ve ithalat talebindeki
yavalama neticesinde gerilemitir. Orta Vadeli Mali Plan uyarnca 2012 ylnda bte
ann GSYHye orannn % 1 olmas beklenmektedir. Bu hedef, 2011 ylnda beklenenden
daha yksek gerekleen ekonomik byme rakamlarna ve gelirlere gre revize edilmemitir.
Dolaysyla, maliye politikas, i talebi ve dolaysyla cari ilemler an kontrol
altna almay amalayan para politikasn daha fazla destekleyecek ekilde ayarlanabilecektir.
Kamu bor stokunda d 2011 ylnda da devam etmi ve 2011 yl sonu itibaryla
GSYHnin %
39,4ne gerilemitir. Sonu olarak, mali performans tatmin
edicidir.

Kamu Mali Ynetimi Kanununun kabul edilmesinin ardndan drt yl gemesine

ramen, zellikle bte srecine ilikin hesap verebilirliin, etkinliin ve effaflnn
artrlmasna ynelik tedbirler bata olmak zere baz unsurlarda hl eksiklikler
olduu gze arpmaktadr. Uluslararas muhasebe standartlaryla uyumlu genel konsolide
kamu hesaplar, hl dzenli olarak yaymlanmamaktadr. Bu durum, vergi gelirlerinin
ynetimi hususunda devletin vatandalara kar hesap verebilirliini zorlatrmaktadr. Devlet
Desteklerinin zlenmesi ve Denetlenmesi Hakknda Kanunun tam olarak uygulanmas
ertelenmitir. Vergi idaresi fonksiyonlarnn tmnn Gelir daresi Bakanl altnda
birletirilmesine ynelik dzenlemeler aklanmtr. Sz konusu birletirmenin amac,
denetim kapasitesinin glendirilmesi ve standart risk temelli denetim tekniklerinin
kullanmnn kolaylatrlmas suretiyle effafln artrlmasdr. Sonu olarak, mali
effafl artrmaya ynelik aba gsterilmemitir.

Trkiyenin, para ve maliye politikas bileimi krizi takip eden dnemde olduka baarl bir
ekilde yrtlmtr. nceki dnemlerde gerekletirilen mali konsolidasyon ve yapsal
reformlar, gl bymeye katk salamtr. Bununla birlikte, mali effaflk konusunda daha
fazla ilerleme salanmas, maliye politikas tutumunun yaanan gelimelere gre
ayarlanmas, enflasyon hedeflemesi ve mali istikrarn korunmas konusunda abalarn
artrlmas, ekonominin yumuak bir ini yapmasn salayacak ve srdrlebilir bymeyi
temin edecek nemli etmenler olarak grlmektedir. zellikle sermaye akmlarnda ani bir
yavalama ya da tersine dn Trk Liras zerindeki basky arttrarak, enflasyonda
ykselmeye sebep olabilecektir. Gl bir mali kuraln kabul edilmesi, mali effafln
artrlmasnn yan sra, gl bir mali apa oluturabilecek ve ekonomiye olan gveni
artrabilecektir. Sonu olarak, finansal belirsizlikler ve kresel risk algs gz nnde
bulundurulduunda ekonomideki yumuak inie ilikin krlganlklar mevcudiyetini
srdrmektedir. Politika bileiminin daha iyi bir ekilde koordine edilmesi ve bu bileimden
en iyi ekilde faydalanlabilmesini teminen daha fazla aba gsterilebilir.
Piyasa Glerinin Etkileimi

62
T T
R R
Saptanm fiyatlar, hlihazrda TFE sepetinin yalnzca % 4,5ine tekabl etmektedir. te
yandan, sepetin % 25inden fazlasn oluturan gda ve alkoll rn fiyatlar ise politika
kararlarna ve idari kararlara kar olduka hassas durumdadr. Dzenleyici ve denetleyici
kurumlar btn ana sektrlerde yer almaktadr. Nihai kullanc fiyatlarnn maliyet temelli
yntemle ilikilendirildii otomatik fiyat endeksleme mekanizmalar doalgaz ve elektrik
sektrlerinde uygulanmaktadr. Bununla birlikte, Hkmet giderek artan bir ekilde, ulam
sektr de dhil olmak zere otomatik fiyat endeksleme mekanizmalar n askya
alarak fiyatlara mdahale etme ve fiyatlar bamsz olarak belirleme eilimindedir.

Kamu iktisadi teekkllerinin yeniden yaplandrlmas ve effaflna ilikin snrl

gelime kaydedilmitir. zelletirme, temel olarak yat rmclarn uzun vadeli d
kaynak bulma konusundaki skntlar nedeniyle nemli lde yavalam; bunun
sonucunda da iki elektrik datm irketinin zelletirme ihalesi tamamlanamamtr.
Doalgaz datm ihalesi de dhil olmak zere birok ihalenin teklif verme sreleri ve
prosedrleri uzatlmtr. 2010 ylnda 2,2 milyar avro (GSYHnin % 0,4) olarak
gerekleen, toplam zelletirme gelirleri, 2011de
971 milyon avro (GSYHnin % 0,2si) seviyesine dmtr. skenderun Liman (266 milyon
avro tutarnda) ve Trakya Elektrik Datm irketinin (411 milyon avro tutarnda)
zelletirme almalar 2011 ylnda tamamlanmtr. 2012 yl ierisinde balca elektrik
retim tesislerinin, otoyollarn, kprlerin ve baz limanlarn zelletirilmesi
planlanmaktadr. Trk Hava Yollar, Trk Telekom, Petkimin kalan paylar ile devlete ait
olan Halkbank ve Vakfbank zelletirmeye konu olabilir. Ziraat Bankas ve Milli Piyango
daresinin zelletirilmesine ilikin henz bir plan yoktur. Sonu olarak, hkmet fiyat
belirleme mekanizmalarna giderek daha fazla mdahalede bulunmakta ve d finansmana
eriimdeki zorluklar zelletirme almalarnda yavalamaya neden olmaktadr.
Pazara Giri ve k
2011 ylnda i kurma sreci uygulamalarnda baz dzeltmeler yaplmtr. Bununla birlikte,
Trkiyede i yeri ama sreci hala maliyetli olup, bu maliyet kii bana den milli gelirin
% 11,2sine tekabl etmektedir. irket hesaplar ve maddi varlklarn tescili iin alnan baz
harlar effaf deildir. Ticaret kayt harlar ise olduka yksek seviyededir. Pazardan k
engellerini kaldrmaya ynelik almalardaki ilerlemeler yetersiz kalmaktadr. Trkiyede
irket tasfiyesi hl olduka maliyetli ve uzun zaman alan bir sretir. Tasfiye prosedrleri
yaklak 3,3 yl srmekte ve alacakllar alacaklarnn yalnzca ortalama % 22sini tahsil
edebilmektedir. Trkiyede bir tanmazn tapuya tescil edilmesi mlk deerinin % 3,3ne
ulamakta olup, alt ayr ilem gerektirmekte ve alt gn srmektedir. mar izni alnmas
uzun ve maliyetli bir sretir; srecin tamamlanmas ortalama 24 ilem gerektirmekte ve 189
gn srmektedir ve maliyetler, kii bana den ortalama milli gelirin yaklak % 200ne
tekabl etmektedir. Sonu olarak, pazara giri tatmin edici durumdayken, pazardan
k hala maliyetli olmakta ve uzun srmektedir. Tasfiye ilemleri ise hl ar ve
verimsizdir.
Hukuk Sistemi
Mlkiyet haklar da dahil olmak zere olduka iyi ileyen bir hukuk sistemi birka yldr
63
T T
R R
mevcuttur. Ticari szlemelerin uygulamaya geirilebilmesi iin 36 ilem
gerekletirilmesi

64
T T
R R
gerekmekte ve bu durum, 420 gn gibi olduka uzun bir sreye tekabl etmektedir. Ticaret
Mahkemeleri hkimlerinin ihtisaslama dzeylerinin dkl sebebiyle davalar
uzamaktadr. Bilirkii sistemi genel kaliteyi ykseltmeksizin, hala paralel bir yarg sistemi
ilevi grmeyi srdrmektedir. Uyumazlklarn mahkeme d yollarla halli mekanizmas
nadiren kullanlmaktadr. Yarg sistemi ve idari kapasitesi alannda ilave ilerlemeler
salanabilir. Sonu olarak, hukuk sistemi olduka iyi ilemeye devam etmekle birlikte bu
alanda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir.

Mali Sektrdeki Geliim

Mali sektrdeki iyi gidiat 2011 ylnda devam etmi ve toplam mali sektr varlklar yaklak
te bir orannda artmtr. Mali sektre ilikin risk gstergeleri salamln korumaya
devam etmitir. Toplam mali sektr varlklar ierisinde yaklak % 80lik paya sahip olan
bankaclk sektr, mali sektrdeki baskn konumunu srdrmtr. Bankaclk sektr
varlklarnn deeri GSYHnin yaklak % 100ne ulamtr. 2010 ylnda % 30 olan
bankaclk sektrndeki toplam varlklar iinde kamu bankalarnn pay, 2011 ylnda % 26
seviyesine gerilemi, yurtii zel bankalarn pay % 32, yabanc bankalarn pay ise % 21,9
seviyesinde (borsadaki varlklar da hesaba katldnda oran % 41,6ya ykselmektedir)
kalmtr. Uzun zaman nce planlanan kamu bankalarnn zelletirilmesi konusunda
ilerleme kaydedilmemitir. Sigortaclk sektrnn mali sektrdeki pay % 3 gibi olduka
dk bir seviyede seyretmeye devam etmi, sektrdeki byme snrl kalmtr. Byk
lde ekonomik byme performansna bal olarak, 2012 ylnda kredi genilemesinde
tedrici bir yavalama grlm ve 2010 yl ortasnda yllk bazda yaklak % 40 seviyesinde
olan kredi genilemesi, 2012 yl ortasnda yaklak % 12ye gerilemitir. Bankaclk
sektrndeki kredi ve mevduat stoku, 2012 yl ortas itibaryla GSYHnin yaklak %
50sine ulamtr.
2010da % 83 olan toplam kredilerin toplam mevduata oran, tedrici olarak artarak 2012
ylnn ikinci eyreinde % 99 seviyesine ykselmitir. Tahvil piyasasndaki balca
borlanma aralarnn deeri, GSYHnin yaklak % 40na tekabl etmektedir. 2011 ylnda
toplam tahvil piyasasnn %1,3 olan zel sektr borlanma senetlerinin deeri nemli
lde artarak 2012 yl ortas itibaryla % 4,1e ulamtr. 2010 ylnda % 3,7 olarak
gerekleen geri denmeyen kredilerin toplam bankaclk sektr kredileri iindeki pay,
2011 yl sonunda % 2,7 seviyesine gerilemitir. Sermaye yeterlilik oran, Aralk 2010daki
% 19 seviyesinden Haziran 2012de % 16,5 seviyesine gerilemi olmakla birlikte yasal alt
limit olan % 12nin olduka zerinde seyretmektedir. Sistemik risklerin izlenmesi ve
ynetilmesi ile gerekli politika tedbirlerinin belirlenmesi amacyla, Ekonomiden Sorumlu
Babakan Yardmcs bakanlnda bir Finansal stikrar Komitesi kurulmutur. Komite,
kurulu tarihi olan Haziran 2011den bu yana sekiz kez toplanmtr. Sonu olarak, mali
sektr, daha nce gerekletirilen kapsaml reformlar sayesinde dinamik ve gl gidiatn
srdrmtr.

65
T T
R R
3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme
kapasitesi

leyen bir piyasa ekonomisinin varl

Kresel lekte nemli dalgalanmalarn yaand bir ortamda Trkiyenin gsterdii gl

byme performans, ekonominin temel unsurlarndaki iyilemeyi ve oklara kar artan
dayanklln teyit etmektedir. Bununla birlikte, cari ilemler ann hzla artmas ve
gl enflasyonist basklar, Trkiye ekonomisine ilikin nemli dengesizliklerin geri
geldiine iaret etmektedir. Sonu olarak, piyasa mekanizmalarnn ileyii bozulmamtr.

Beeri ve fiziki sermaye

Dokuzuncu Kalknma Plannn (2007-2013) kilit unsurlarndan biri olan eitim reformu
programnda sona yaklalmtr. Sz konusu programda eitimde modernizasyon ve reform
iin iki kilit ncelik belirlenmitir: eitimin talebe cevap verebilirliinin artrlmas ve
eitim sisteminin kalitesinin gelitirilmesi. 2011 ylnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. 2010
ylnda
% 7 olan 15 ya ve st okuma-yazma bilmeyenlerin toplam nfusa oran 2011 ylnda %
5,7ye gerilemitir. Kadnlar iin bu oran, 2010 ve 2011 yllar iin srasyla % 11,4 ve % 9,4
olarak gereklemitir. 2010 ylnda % 9,2 olan 15 ya ve st niversite mezunu nfusun
toplam nfusa oran ise 2011 ylnda % 10,8e ykselmitir. lkretimde (sekiz yllk) net
okullama oran az da olsa artarken, ayn dnemde ortaretimdeki net okullama oran, %
65ten % 69a ykselerek nemli lde art gstermitir. Bununla birlikte, nemli sorunlar
devam etmektedir. Yksekretime katlm, uluslararas standartlara gre hala dk
seviyede seyretmektedir. Baz ilerlemeler kaydedilmesine ve en st seviyedeki rencilerin
gsterdii yksek performansa ramen, Trk rencilerin byk ounluu, temel beceriler
ve problem zme alannda dk seviyededir. 2012-2013 eitim-retim dneminden
itibaren zorunlu eitim 8 yldan 12 yla karlmtr. Detayl bir etki deerlendirmesi
yaplmadan alnan bu karar, nemli maliyetler dourabilecek ve genel eitim kalitesini
etkileyebilecektir. Trkiyede aktif igc piyasas politikasna ayrlan kaynaklar nemli
lde artrlmtr. Sonu olarak, eitim harcamalarndaki art ve gerekletirilen
reformlar, eitime eriimi ve eitimsel kazanm olumlu ynde etkilemesine ramen
eitimin kalitesine ynelik nemli sorunlar mevcudiyetini srdrmektedir.

2010 ylnda GSYHnin %15i olan zel sektr yatrmlarnn 2011 ylnda GSYHnin %
18,1ine ykselmesi neticesinde, 2010 ylnda % 18,9 olan yatrmlarn GSYHye oran, 2011
ylnda % 21,9a ykselmitir. Trkiyeye gayrisafi dorudan yabanc yatrm girileri, 6,8
milyar avrodan 9 milyar avroya kmtr. Hkmet, Ar-Ge harcamalarn GSYHnin
%
2sine karmay hedeflemi olsa da, gerekleen sonular, bu hedefin olduka altnda
kalndn gstermektedir, zira eldeki en gnccel verilere gre 2010 ylnda bu
oran GSYHnin % 0,84 seviyesinde gereklemitir . Toplam elektrik tketimi son be
ylda yllk bazda ortalama % 6 civarnda artm olup, ilave enerji retim kapasitesi yarat
lmamtr. Altyapdaki ilerlemeler snrldr. Sonu olarak, lkenin fiziki sermayesinin
66
T T
R R
gelitirilmesinde snrl ilerleme salanmtr.

67
T T
R R
Sektr ve iletme yaps

Tarm ve inaat sektrlerinin istihdam iindeki pay, 2011 ylnda srasyla % 25,5 ve % 7
seviyesinde sabit kalmtr. Hizmet ve sanayi sektrlerinde, bir nceki yla kyasla daha az
sayda i olanaklar yaratlm, bunun neticesinde sz konusu sektrlerin toplam istihdamdaki
paylar, 2011 ylnda srasyla % 48 ve % 19,5e gerilemitir. Ekonomik byme, zellikle
yeni i olanaklarnn yaratlmasn desteklemi ve toplam istihdam, 2010 ylnda % 6,2
seviyesinden biraz artarak 2011 ylnda % 6,7ye ykselmitir. Ayrca, hizmet sektrnn
GSYH iindeki pay 1 puan derek % 63e gerilerken, tarm ve sanayi sektrlerinin GSYH
iindeki paylar, 2011 ylnda az da olsa art gstermi ve srasyla % 8 ve % 26 olarak
kaydedilmitir.

Elektrik ve doal gaz sektrlerinin serbestletirilmesinde dzensiz bir ilerleme

salanmtr. Mevcut kanunu yrrlkten kaldracak Elektrik Piyasas Kanun
Tasars, paydalarla tartlm ve onaylanmas iin Babakanla iletilmitir. Tekel
konumundaki BOTAn pazar paynn drlmesine ynelik somut bir ilerleme
kaydedilmemi olup, Rusya Federasyonu ile sresi biten szlemenin yerini zel sektr
szlemelerinin almasna ynelik giriimler baarsz olmutur. Telekomnikasyon
piyasasnda rekabeti artrc admlara devam edilmitir. ubat 2012de balatlan toptan hat
kiralama uygulamalar, zellikle geni bant ve sabit hatl telefon piyasalarnda rekabeti daha
da artrmtr. Sonu olarak, ebeke endstrilerinde serbestleme hz kazanmtr.

Devletin rekabet edebilirlik zerindeki etkisi

Devlet destekleri alannda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Devlet Desteklerinin

zlenmesi ve Denetlenmesi Hakknda Kanuna ilikin uygulama ynetmeliinin 2011 yl
Eyll ay sonuna kadar karlmas planlanmtr. Ancak Kasm 2011de karlan kanun
hkmnde kararname ile sz konusu ynetmeliin Haziran 2013 sonunda yrrle girecei
ifade edilmitir. Devlet Desteklerini zleme ve Denetleme Kuruluna ilikin uygulama
ynetmelii henz karlmamtr. 2009 ylnda karlan tevik paketinin yerini, Nisan ay
banda aklanan yeni ve kapsaml bir tevik paketi alm olup, sz konusu paket
Haziran aynda kabul edilmitir. Devlet Desteklerini zleme ve Denetleme Kurulunun,
kapsaml bir devlet destekleri envanteri oluturmas ve tm devlet destei uygulamalarnn
AB mktesebat ile uyumlu hale getirilmesine ynelik bir eylem plan hazrlamas
beklenmektedir. Kamu almlar alanndaki eitli istisnalar mevcudiyetini srdrmekte olup,
yasal ereve hala AB mktesebat ile uyumlu deildir. Sonu olarak, devlet desteklerinde
effafln artrlmasna ynelik ok snrl ilerleme kaydedilmitir.
AB ile ekonomik btnleme

Mal ve hizmet ithalat ve ihracatnn toplam deerinin GSYHye oran olarak llen
ekonominin akl, nemli lde artarak 2010 ylndaki % 48 seviyesinden 2011 ylnda %
56,5 seviyesine ykselmitir. 2010 ylnda % 41,7 olan ABnin Trkiyenin toplam ticareti
iindeki pay, 2011 ylnda % 40,8e gerilemitir. 2010 ila 2011 yllar arasnda, Trkiyenin
toplam ihracat ierisinde ABnin pay % 46 seviyesinde sabit kalrken Trkiyenin toplam

68
T T
R R
ithalat ierisinde ABnin pay,% 42,6dan % 41,7ye gerilemitir. 2012 ylnn ilk yarsna ait
veriler, ABdeki talebin zayflamas nedeniyle sz konusu paylarn azalmaya devam ettiini
gstermektedir. nc lke kaynakl dorudan yabanc yatrmlarn AB kaynakl dorudan
yabanc yatrmlardan daha fazla artm olmas sebebiyle, AB kaynakl dorudan yabanc
yatrmlarn toplam ierisindeki pay azalsa da (2010 yl % 76, 2011 yl % 71) ,
Trkiyeye yaplan dorudan yabanc yatrmlarn ou AB'den gelmeye devam etmitir. AB
kaynakl dorudan yabanc sermaye yatrmlar girileri- gayrimenkul hari-nominal bazda
3,5 milyar avrodan 8 milyar avroya karak bir yl iinde iki kattan fazla artmtr. Sonu
olarak, AB ile ticari ve ekonomik btnleme yksek seviyede seyretmeye devam etmitir.

Reel cretlerdeki gelimelere dair elde edilen bilgilere gre, 2011 ylnda ve 2012nin ilk
yarsnda birim igc maliyetlerinin, igc verimliliine gre biraz daha hzl bir
ekilde art gsterdii grlmektedir. 2011 ylnda igc maliyetleri, tm ekonomide %
10,2, imalat sektrnde %9,1 ve inaat sektrnde %14,1 orannda artmtr. t e
y a n d a n , sigorta primi ve saatlik kdem tazminat demelerini gsteren cret d
igc maliyeti endeksi % 9,1 orannda art gstermitir. 2011 ylnda Trk Liras, avro
karsnda % 20, Amerikan Dolar karnda ise % 23,3 orannda deer kaybederken, % 50
Amerikan Dolar ve % 50 avrodan oluan sepet karsnda reel efektif dviz kuru % 15
orannda gerilemitir (CP1 bazl reel efektif dviz kuru endeksi, 2010 ylnda 125.7den
2011 ylnda 109.5e gerilemitir). Yksek enflasyon ve Trk Lirasnn bir miktar
deerlenmesiyle birlikte, 2012 yl ortalarnda reel efektif dviz kuru endeksi 115e
trmanmtr. Sonu olarak, zellikle Trk Lirasnn 2011 ylnda deer kaybetmesi
nedeniyle, Trkiyenin uluslararas rekabet gc artmtr.

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE

Bu blmde, Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yetenei incelenmektedir. Bu
ykmllkler, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birliin politikalarndan meydana gelen AB
mktesebatndan olumaktadr. Trkiyenin AB mktesebatn uygulamaya ilikin idari
kapasitesi de deerlendirilmektedir. Bu deerlendirme, 33 mktesebat fasl bakmndan
yaplmtr. Her blmde, Komisyonun deerlendirmesi, Rapor dneminde kaydedilen
ilerlemeyi iermekte ve lkenin genel hazrlk dzeyini zetlemektedir.

4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam

Genel ilkelere uyum bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Risk Esasl thalat Kontrol
Sisteminin (TAREKS) pilot dzeyde uygulanmas, yeni rn kategorilerini kapsayacak
ekilde geniletilmitir. Sz konusu rnlerin ithalatlarnn TAREKS'e kaytl olmalar
gerekmektedir. ATR belgesi olan ve ABde serbest dolamda olan rnler iin ithalata izin
veren TAREKS kayt numaras, herhangi bir ek kontrol olmakszn dorudan sistem
tarafndan dzenlenmektedir. Bu ekilde, AB mene art, bu rn kategorileri iin kesin
olarak kaldrlmtr. Elektroteknik alanndaki ve basnl ekipmanlar ile gaz yakan cihazlara
ilikin dier Yeni Yaklam direktifleri kapsamnda yer alan ve ABde serbest dolamda olan
nc lke rnleri, hl belge zerinden uygunluk deerlendirmesine ve gerekli
grldnde, gmrklerde fiziksel kontrollere tabi tutulmaktadr. Bu durum, rnlerin Trk
piyasasna girilerini geciktirmektedir. ABde serbest dolamda olan nc lke meneli
tekstil ve hazr giyim rnleri, Trk piyasasna girilerinde ek vergilere maruz kalmaktadr.
69
T T
R R
22 Haziran 2011 tarihinden bu yana uygulanan sz konusu tedbir, Gmrk Birliinin temel
ilkelerini ihlal etmektedir. Trkiye, 1 Haziran 2012 tarihinde, serbest ticaret anlamas
imzalad lkeler meneli olup, apraz kmlasyon sistemine dahil olan rnlere, rnlerin
tercihli mene statsn gsteren bir belgenin sunulmas artyla ek vergi uygulamama karar
almtr. Dier nc lke meneli rnler iin ise tedbir uygulanmaya devam edilmektedir.

lalar gibi baz alanlarda, ticarette teknik engeller devam etmekte ve mallarn serbest
dolamn engellemektedir. Beeri tbbi rnlerin ruhsatlandrlmas srecinin bir ksmn
oluturan ve AB yesi lkeler tarafndan dzenlenen iyi imalat uygulamalar (U)
belgeleri hl kabul edilmemektedir ve rnler iin, Trk makamlar tarafndan dzenlenen
iyi imalat uygulamalar belgesi aranmaktadr. Bu durum, ruhsatlandrma ilemleri srasnda
uzun gecikmelere neden olmaktadr ve yerli reticiler iin avantaj tekil edecek ekilde,
ABden ithal edilen rnlere kar fiili bir ayrmclkla sonulanmaktadr. irketlerin
ticari mahiyetteki bilgileri aklamamalarn salamak amacyla, verilecek bilginin tr
konusunda bir miktar esneklik salanm olsa da, tekstil ve hazr giyim rnlerinin ithalat
iin elektronik ortamda tescil gereklilii devam etmektedir. naat malzemeleri gibi eski
veya ikinci el mallar ile yenilenmi veya defolu olarak snflandrlan mallar iin lisans
uygulamas hl devam etmektedir. Alkoll iecekler iin, kontrol sertifikas sisteminin
yerini n bildirim sistemi alm ve biraz iyileme salanmtr. Alminyum, kt ve bakr
hurdas ihracat ile baz ilenmi tarm rnlerinin ithalat , Gmrk Birlii kurallarna
fiili bir ihlal tekil eden kstlamalara tabidir. Dier baz mallar n tescile tabidir.

Trkiye, uyuma ynelik nemli bir adm atm ve dzenlenmemi alanda karlkl tanmaya
ilikin olarak uzun sredir karlmas beklenen bir ynetmelii kabul etmitir. Ynetmelik,
1
Ocak 2013 tarihinde yrrle girecektir. Sz konusu ynetmeliin, mallarn serbest dolam
nndeki bir dizi teknik engeli ortadan kaldrmas beklenmektedir.

Bu faslda ileri seviyede bir uyum olmasna ramen Trkiye, AB-Trkiye Ortaklk
Konseyinin 2/97 sayl Kararnn II Nolu Ekinde belirtilen gmrk birlii alannda ticaretin
nndeki teknik engellerin kaldrlmasna ilikin dier AB aralarn, hl i hukukuna tam
olarak aktarmamtr. Trkiye gncellenen II nolu EK listesini kendi i hukukuna aktarmay
kabul etmitir.

Yatay tedbirlerle ilgili olarak, standardizasyon konusunda daha fazla ilerleme

kaydedilmitir. Trk Standartlar Enstits (TSE), Ocak 2012de, Avrupa Standardizasyon
Komitesi (CEN) ve Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin (CENELEC) tam
yesi olmutur. Trk standardizasyon sistemi, artk Avrupa sistemine tam olarak entegre
haldedir. TSEnin Kurulu Kanunu, Kasm 2011de deitirilmi olup, zorunlu standartlara
yaplan tm atflar metinden kartlmtr ve tm yaynlar, fikri haklar mevzuatna tabi hale
getirilmitir. TSE, Avrupa standartlarn kabul etmeye devam etmitir. TSE, bugne kadar,
toplam 17.422 CEN ve CENELEC standardn kabul etmitir. Trkiye, bugne kadar, Avrupa
Telekomnikasyon Standartlar Enstitsnn (ETSI) toplam 391 standardna uyum
salamtr. Avrupa standartlarna genel uyum oran yaklak % 96dr. TSEde 82
operasyonel komite almaktadr. Ancak zellikle KOBler ve tketici rgtlerine ilikin
olarak, TSEnin standartlama almalarnda daha katlmc bir yaklam benimsemesi
70
T T
R R
gerekmektedir.

71
T T
R R
Uygunluk deerlendirmesine ilikin olarak, onaylanm kurulular konusunda daha fazla
ilerleme salanmtr. 2011de 18 onaylanm kuruluu olan Trkiyenin 2012de 23
onaylanm kuruluu vardr. Yap malzemeleri konusunda iki adet onay kuruluu
bulunmaktadr.

Akreditasyon konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trk Akreditasyon Kurumu

(TRKAK), Avrupa Akreditasyon birliinin (EA) yesidir ve EAnn 7 adet ok tarafl
anlamasn imzalamtr. TRKAKn gerekletirdii akreditasyon says, geen yla gre
%
13lk bir art gstererek 647ye ulamtr. TRKAK, yi Laboratuvar Uygulamalarnn
(LU) izlenmesinden sorumlu otoritedir. Ancak, TRKAK henz LU izleme program
oluturmamtr. Nisan 2012de TRKAK, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlndan
Avrupa Birlii Bakanlna balanmtr. Bu durum, effafln arttrlmas ve kar atmas
riskinin azaltlmas asndan olumlu bir adm olmutur. Bunun ardndan, TRKAKn
yapsnn Avrupa akreditasyon sistemi ile daha fazla uyumlatrlmas amacyla hazrlanan
kanun deiiklii kabul edilmitir. Sz konusu kanun, TRKAKn mali ve idari zerklii
ile ilgili tm konular ele almasa da, sisteme doru ynde iyiletirmeler
getirmektedir.

Yasal metroloji konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Takograflarn bakm, muayenesi,

ve dorulanmas ile l aletlerinin onarlmas ve ayarlanmas konularnda yetkilendirilecek
kiilerin sertifikasyonu konusunda yeni ve deiiklik getiren mevzuat karlmtr. Metroloji
konusunda ulusal bir strateji hazrlanm ve kabul edilmitir.

Piyasa gzetimi ve denetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Eyll 2011de, Piyasa
Gzetimi, Denetimi ve rn Gvenlii Deerlendirme Kurulu hakknda bir Babakanlk
genelgesi karlmtr. Sz konusu genelge, ilgili tm kamu kurumlarnn dikkatini, Kurul
faaliyetlerine aktif olarak katlmn nemine ekmektedir. Piyasa Gzetimi, Denetimi ve rn
Gvenlii Deerlendirme Kurulu, yeni Ulusal Piyasa Gzetimi ve Denetimi Strateji
Belgesini (2012-2014) kabul etmitir. Gmrk ve Ticaret Bakanl, dzenlenmemi alan
kapsamna giren baz tketici rnlerinin gvenlik riskleri ile ilgili bir tebli yaymlam ve
bunlar iin asgari gvenlik artlarn belirlemitir. Sz konusu rn gruplarnda piyasa
gzetimi ve denetimi faaliyetlerinin artrlmas beklenmektedir. rnler ile balantl kazalar
ve yaralanmalara ilikin veri taban pilot dzeyde balatlmtr. Gvenli olmayan rnlerin,
piyasa gzetimi ve denetimi yetkilileri tarafndan Ekonomi Bakanlna bildirilmesine devam
edilmitir. Ancak, piyasa gzetimi kurumlar arasnda koordinasyonun eksik olmas, mali ve
beeri kaynaklarn yetersiz ekilde tahsis edilmesi ve risk analizi ve rnekleme yntemlerinin
nadir olarak kullanlmasnn ele alnmas gerekmektedir. Piyasa gzetimi ve denetimi
faaliyetleri sistematik olarak deerlendirilmemektedir. Piyasa gzetimi ve denetiminin
grnrl dk kalmaya devam etmektedir. Paydalarn piyasa gzetimine katlm hl
zayftr.

Trkiye, 2001 tarihli Genel rn Gvenlii Direktifi ile akreditasyon ve piyasa gzetimine
ilikin Tze ksmen uyum salamtr. Piyasa gzetiminde tam uyum ve etkili uygulama
henz salanmamtr.

72
T T
R R
Klasik Yaklam erevesindeki rn mevzuatnda baz ilerlemeler kaydedilmitir.
Trkiye, iki veya tekerlekli motorlu aralarn fren sistemlerine, motorlu aralarn ve tarm
ve orman traktrlerinin emisyonlarna ve motorlu aralarn radyo parazitine ilikin tip
onayna dair mevzuatta deiiklik yapan mevzuat kabul etmitir. Ayrca, motorlu aralarn
ve rmorklarnn genel gvenlii, lastiklerin etiketlenmesi, ekme tertibatlar, amurluklar,
zorunlu tantm levhalar, n cam silecekleri ve ykama sistemleri ile arka tescil plakalarnn
taklma yeri hakknda yeni ynetmelikler yaymlanmtr. Trkiye, enerji verimliliini tevik
etmek amacyla enerji etiketlemesi hakknda bir mevzuat karmtr. Beeri ilalarn
fiyatlandrlmas konusunda deiiklik getiren mevzuat, fiyatlandrma sistemini bir kez daha
deitirmitir. lalarn ambalajna ve etiketlenmesine ilikin bir deiiklik ynetmelii
kabul edilmitir. Trkiye, beeri ilalarn dzenlenmesi, ruhsatlandrlmas, fiyatlandrlmas
ve izlenmesi ile tbbi cihazlarn dzenlenmesi ve piyasa gzetimine tabi tutulmasn
salamak amacyla, la ve Tbbi Cihaz Kurumunu kurmutur. 1 Ocak 2005 tarihinden sonra
Gmrk Birlii kapsamnda ruhsatlandrlm herhangi bir tbbi rn kombinasyonu iin veri
mnhasriyeti ile ilgili olarak Trk mevzuatndaki baz hkmlerde hukuki belirsizlik
bulunmaktadr. yi imalat uygulamalar belgelerinin yava ve gecikmeli olarak verilmesi,
Trkiyede tbbi ilalarn ruhsatlandrlmasn etkilemeye devam etmektedir; ayrca bu
durumun veri mnhasriyeti konusunda dolayl bir etkisi olabilmektedir. Trkiye, AB
mktesebatna uyum salanmas amacyla, veteriner ilalar hakknda bir mevzuat karmtr.

Hlihazrda ileri dzeyde bulunan Yeni ve Kresel Yaklam erevesindeki rn

mevzuatnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, teknik zellikler ile ulusal ve AB
teknik onaylarnn yaymlanmas, uygunluk dorulama sistemleri ve yap malzemelerinin
yangna tepki performans konularnda mevzuat kabul etmitir. Kiisel koruyucu
donanmlarn CE iaretlemesini kolaylatrmak amacyla, bir Kategorizasyon Klavuzu
yaymlanmtr. Gezi tekneleri, radyo ve telekomnikasyon terminal ekipmanlar ve kiisel
koruyucu donanmlar konusunda uyumlatrlm standartlarn listeleri gncellenmi ve
yaymlanmtr. Asansrlere ilikin mevzuat daha fazla ilevsel hale getirmek amacyla A-
tipi muayene kurulularna ilikin bir tebli kabul edilmitir. Enerjiyle alan birka rn
iin evreye duyarl tasarm koullar yaymlanmtr.

Usule ilikin tedbirlerle ilgili baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bu alanda Trk mevzuat artk
AB mktesebat ile ksmen uyumludur. Kltrel mallar ve ateli silahlar konusunda ilerleme
kaydedilmemitir.

Mallarn Serbest Dolam, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler
Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan
Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrs'ta kaytl olan ya da son
urad liman Kbrs'ta olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB
mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

73
T T
R R
Mallarn serbest dolam alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak ticaretin nndeki
teknik engeller, Trkiyenin Gmrk Birlii kapsamndaki ykmllklerini ihlal ederek
mallarn serbest dolamna engel olmaya devam etmektedir. yi imalat uygulamalar
belgelerinin verilmesinde yaanan gecikmelerin ve ilalarda veri korumaya ilikin
sorunlarn zlmesi gerekmektedir. Sregelen ithalat ve ihracat lisanslar ile kullanlm
rnlerin ithalatndaki kstlamalarn kaldrlmas gerekmektedir. Genel olarak, bu konudaki
hazrlklar ileri dzeydedir.

4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam

gc piyasasna eriim konusunda ilerleme

kaydedilmemitir.

Trkiyenin nmzdeki dnemde Avrupa stihdam Hizmetleri Ana (EURES)

katlmyla ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye Kurumu (KUR), bilgi
teknolojileri (BT) altyapsn ve kapasitesini gelitirmitir.

Sosyal gvenlik sistemlerinin koordinasyonu konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir.

Sosyal Gvenlik Kurumunun kapasitesi daha fazla glendirilmitir

Avrupa Salk Sigortas Kart konusunda gelime kaydedilmemitir.

Sonu

ilerin serbest dolam alannda az ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, kapasitesini,

nmzdeki dnemde EURESe katlmak ve sosyal gvenlik sistemlerini koordine etmek
amacyla artrmtr. Bu konuda hazrlklar balatlmtr.

4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi

kurma hakk ve snr tesi hizmet sunma serbestisi alanlarnda ilerleme

kaydedilmemitir. Kapsaml bir uyum stratejisi henz hazrlanmamtr. kurma hakk
konusunda, orantl olmayan koullar mevcudiyetini srdrmektedir. Snr tesi hizmet sunma
serbestisi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. ye lkelerden birinde yerleik durumda
olan ve Trkiyede alma ve oturma izni verilmesi iin bavuran hizmet salayclar iin
kayt, lisans ve izin koullar hl mevcudiyetini srdrmekte olup, ek koul getirilmesini
engelleyecek herhangi bir mekanizma bulunmamaktadr; Rapor dneminde ek koullarn
getirildii durumlar olmutur. Hizmetler Direktifine henz uyum salanmamtr;
herhangi bir Tek Bavuru Noktas bulunmamaktadr.

Posta hizmetleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Posta Kanunu Tasars halen

yasalamamtr. Yasal tekel mevcudiyetini srdrmektedir. Yasal reformlar kapsamnda
pazarn aamal olarak almas ngrlmektedir. dari kapasiteye ilikin olarak, dzenleyici
ve (posta hizmetlerine ilikin) operasyonel fonksiyonlar arasnda net bir ayrm
yaplmasn temin edecek bamsz bir dzenleyici otoritenin hl kurulmas gerekmektedir.

Mesleki yeterliliklerin karlkl olarak tannmas konusunda snrl ilerleme

kaydedilmitir. lgili kanun hkmnde kararname ve ilgili uygulama
74
T T
R R
ynetmelii,

75
T T
R R
Trkiyedeki zel hastanelerde yabanc uyruklu doktorlarn ve hemirelerin istihdam
edilmesinin nndeki yasal engelleri ortadan kaldrmtr. Buna karn, kamu sektrnde
vatandalk artnn uygulanmasna hl devam edilmektedir. Trke dil yeterlilii, oturma
izni ve diploma ve/veya uzmanlk belgelerinin denkliinin tannmas, gerekli koullar
arasnda bulunmaktadr. Mesleki yeterliliklerin tannmas hl akademik yeterliliklerin
tannmasndan ayrlmamtr. Ayrca, baz dzenlenmi meslekler hl karlkl tanmaya
tabidir. Vatandalk ve gereinden fazla dil koullar mevcudiyetini korumaktadr.

Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler
ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB
Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir.
Kbrs'ta kaytl olan ya da son urad liman Kbrs'ta olan gemiler ve uaklar tarafndan
tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye
bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

Yabanc uyruklu doktorlarn ve hemirelerin Trkiyedeki zel hastanelerde istihdam

edilmesinin nndeki engellerin kaldrlmasnn dnda, bu faslda ok az ilerleme
kaydedilmitir. Genel olarak, bu fasldaki uyum erken aamadadr.

4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam

Sermaye hareketleri ve demeler konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Kademeli bir

serbestlemenin, yabanclarn tanmaz mlkiyet edinimi zerindeki yasal ereve asndan
potansiyel etkilerine ilikin almalar hl devam etmektedir. Trkiye, gerek kiiler iin
karlkllk ilkesini kaldrm olup, ulusal karlarn ve ikili ilikilerini gz nnde
tutarak tanmaz edinimi uygun grlen lkelerin saysn 183e karmtr. Uygun grlen
lkeler listesi kamuya ak olmasa da, kstlamalarn, Yunan vatandalar iin ky
blgelerinde ve stanbulda, Bulgar vatandalar iin ise Trkiye-Bulgaristan snr illerinde
ve Kbrs vatandalar iin mevcudiyetini devam ettirdii grlmektedir. Bu alandaki
hukuki ereve, Avrupa Birliinin leyii Hakknda Antlamann 63. maddesiyle uyumlu
deildir. Trkiyenin, hl, yabanclarn tanmaz edinmesinde AB mktesebatna uygun
kademeli bir serbestletirmeye ynelik bir eylem plan kabul etmesi ve kademeli
serbestletirmenin uygulanmas konusunda ilerleme salamas gerekmektedir.

Radyo ve televizyon yayncl, tamaclk, eitim, elektrik datm ve retim varlklarnn

zelletirilmesi konularnda yabanc sermaye pay zerindeki kstlamalar devam
etmektedir. Sermaye hareketleri ve demelere ilikin mevcut hukuki erevenin AB
mktesebatyla uyumlu hale getirilmesi iin kayda deer abalara ihtiya bulunmaktadr.
deme sistemleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Kara parann aklanmas ile mcadele konusunda AB mktesebatna uyum salanmas

ynnde snrl ilerleme kaydedilmitir. Terrizmin Finansmannn nlenmesi
Hakknda

76
T T
R R
Kanun Tasars, TBMMye sunulmutur fakat henz yasalamamtr. Bu nedenle,
Mali Eylem Grev Gc (FATF), Trkiyenin kara parann aklanmas ve terrizmin
finansmanyla mcadele konusunda stratejik yetersizlikleri olan lkeler listesinde kalmasna
karar vermitir. Terrizmin finansmannn su olarak kabul edilmemesi ve terrist
malvarlklarnn tespit edilmesi ile dondurulmasna ilikin yasal erevenin yetersiz olmas,
FATF tarafndan tespit edilen belli bal eksikliklerdir. FATF, Haziran 2012de kamuoyuna
yaplan aklamada, Trkiyenin, terrizmin finansman ile mcadeleye ilikin stratejik
eksikliklerini ele almak amacyla FATF ile birlikte alma konusunda siyasi taahhtte
bulunmu olmasna ramen, eylem plann uygulama noktasnda yeterli ilerleme
kaydetmediini ve baz stratejik eksikliklerin srdn belirtmitir. FATF, Trkiyeden,
bu eksikliklerini ele almasn talep etmi ve Trkiyenin Ekim 2012ye kadar gerekli
admlar atmamas halinde, yelerini, Trkiye ile ilgili risklerle orantl kar tedbirler almaya
aracan duyurmutur.

2011de, Trk mali istihbarat birimi olarak grev yapan Mali Sular Aratrma Kurulu
(MASAK), alt lkedeki (Birleik Krallk, Kanada, Belarus, Finlandiya, Avustralya ve
Monako) muadilleriyle bilgi deiimi konusunda mutabakat zabtlar imzalamtr. 2012de,
MASAK, A.B.D, Belika, Hollanda, Polonya, Malezya ve Kosova ile de mutabakat zabtlar
imzalamtr.

2011de MASAKa yaplan pheli ilem bildirim says 8.739 olmutur; bu say, 2010 ve
2009 yllarna oranla kayda deer biimde dktr. 9 Nisan 2012 tarihine kadar MASAKa
yaplan pheli ilem bildirim says 4.001 olmutur. Bu pheli ilem bildirimleri,
ounlukla bankaclk sektrnden yaplmtr. Terrizmin finansmanna ilikin olarak
2010da 186 olan pheli ilem bildirimi says, 2011de 219a kmtr. Mahkmiyet,
msadere, el koyma ve varlklarn dondurulmas ile ilgili sonular snrl olmaya devam
etmektedir.

MASAK, denetim elemanlar, hkimler, savclar ve ykml gruplarna eitim vermeye

devam etmitir. Ancak, MASAKn kapasitesinin daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir.
MASAK, kolluk kuvvetleri ve yarg arasndaki ibirliinin glendirilmesi ihtiyac devam
etmektedir.

Trkiye, Su Gelirlerinin Aklanmas, Aratrlmas, El Konmas ve Msaderesi ile

Terrizmin Finansman Hakkndaki Avrupa Konseyi Szlemesini (CETS 198) 2007de
imzalam olmasna ramen henz onaylamamtr.

TBMM, Temmuz 2012de zel Yetkili Mahkemeleri kaldrmtr. Bu mahkemelerin yerini,

Terrle Mcadele Kanunu uyarnca Ar Ceza Mahkemeleri alacaktr. Sz konusu yeni
mahkemeler, su gelirlerinin aklanmas davalar ile de ilgileneceklerdir.

Sonu

Sermayenin serbest dolam konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. AB kaynakl

dorudan yatrmlar da dahil olmak zere, bir dizi sektrde sermaye hareketleri zerindeki
kstlamalar devam etmektedir. Kara parann aklanmas ve terrizmin finansman ile
mcadele konusunda uygulama kapasitesinin gelitirilmesi gerekmektedir. Terrizmin
77
T T
R R
finansman ile mcadeleye ilikin yasal ereve henz tamamlanmamtr ve bu alandaki AB
mktesebatna

78
T T
R R
ve ilgili FATF tavsiyelerine uyum salanmas ynnde ivedilikle aba sarf edilmesi
gerekmektedir. Genel olarak, bu konudaki hazrlklar erken aamadadr.

4.5: Fasl 5: Kamu Almlar

Genel ilkeler bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. Hukuki erevede nemli bir deiiklik
yaplmamtr. stisnalar ve yerli rn tercihleri konularnn ele alnmas gerekmektedir.
ki yldan bu yana taslak halde olan Kamu Almlar Ulusal Strateji Belgesi ve Eylem Plan
henz kabul edilmemitir. Yerli istekliler lehine % 15lik fiyat avantaj hkmnden
yararlanma,
2011 ylnda nemli lde artmtr. Yerli istekliler lehine fiyat avantaj hkm, eik deerin
(2011in ilk dneminde % 23) zerindeki toplam szleme bedelinin % 40na ve
szlemelerin % 16sna (% 8) uygulanmtr. Kamu hale Kanunundan muafiyetler devam
etmi ve Kanunun tutarlln ve etkililiini zedelemi olmakla birlikte, Kamu hale Kanunu
dnda gerekletirilen ihalelerin deeri % 19dan % 8e olmak zere nemli lde d
gstermitir. Hukuki erevenin tutarlln salamak iin Kamu hale Kanununun
kapsamnn AB mktesebat ile uyumunun salanmas gerekmektedir.

Kamu ihalelerinin sonulandrlmasyla ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kamu

hale Kurumu, hlihazrda ilan, teklif, seme ve deerlendirme gibi kamu ihale
srelerini ieren elektronik kamu almlar platformunu (EKAP) daha da gelitirmitir.
Ankaradaki bir niversitede bir E-ihale Aratrma ve Gelitirme Merkezi kurulmutur.
EKAP ar merkezi, ihale kurulularna danmanlk hizmeti salamaya devam etmitir.
Kamu hale Kurumu aktif biimde eitim salamaktadr. Kurum ayrca nde gelen Trk
niversiteleriyle yapt ibirlii anlamalar yoluyla eitime ynelik profesyonel yardm
almtr. Hem idarelerin hem de ekonomik operatrlerin ihtiyalarnn tam olarak
karlanabilmesi iin kamu almlar eitiminin kapsamnn geniletilmesi gerekmektedir.

Maliye Bakanl, politika oluturulmas ve uygulanmasnn koordinasyonundan sorumludur.

Maliye Bakanlnn kamu almlaryla ilgili personel ve operasyonel kapasite eksiklikleri
giderilmitir. Kamu hale Kurumu ve Kalknma Bakanl ayrca yetkilerini icra etmek
iin gerekli kapasiteye sahiptir. dareler ve ekonomik operatrler gibi dier paydalar
bakmndan pazarn ileyii ve rekabet pek ok sektrde yeterli seviyededir. Bu alandaki
hazrlk yksek dzeydedir.

Trk kamu ihale mevzuat birok adan AB mktesebat ile uyumlu deildir. Hem
klasik sektrlere ilikin almlar hem de su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde faaliyet
gsteren kurulularn almlar, ayn kanun ve usullere tabidir; bu durum sektrlerle ilgili
mevzuat , AB Sektrler Direktifinde ngrlenden daha kstlayc hale getirmektedir.
Trkiyenin effafl ve etkinlii artrmak amacyla imtiyazlar ve kamu-zel ibirliine
ilikin daha tutarl bir yasal ereve oluturmas gerekmektedir. 2012 ylnda kamu almlar
iin belirlenen eik deerler ve mali snrlar ABde ngrlen deerlerin stnde olmaya
devam etmektedir. AB mktesebatna tam uyum salanmasna ynelik aamalar ortaya
koyan bir kamu almlar taslak uyum stratejisi henz kabul edilmemitir.

79
T T
R R
ikyetlerin incelenmesi direktifine uyum ile ilgili olarak ilerleme kaydedilmemitir. Bir
nceki ylla karlatrldnda, memnun olmayan isteklilerce yaplan ikyet says % 9'luk
bir art gstererek 4281den 4670e karken, toplam ihale says % 23 orannda artmtr.
ikyet saysnn ihale saysna oran % 3 olarak gereklemi olup, bu durum Trkiyedeki
kamu almlar sisteminin istikrarl hale gelmekte olduuna iaret etmektedir. Ancak, Austos
ve Kasm 2011de kabul edilen kanun hkmnde kararnameler Kamu hale Kurulunun siyasi
mdahaleden bamszlna ve ilevsel zerkliine ilikin endieleri artrmaktadr. Bu
kanun hkmnde kararnamelerin uygulanmasnn yakndan izlenmesi gerekmektedir.
Trkiyenin ikayet inceleme mekanizmalarna ilikin mevzuatn, AB mktesebatyla daha
fazla uyumlu hale getirmesi gerekmektedir.

Sonu

Kamu almlar alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kurumlar almaya devam

etmektedir ve idari kapasite artmtr. Ancak, takvime bal bir eylem plann da ieren
taslak Strateji Belgesinin kabul edilmesi gerekmektedir. Trkiyenin, AB mktesebat ile
uyumlu olmayan istisnalar kaldrmas ve bata su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde
faaliyet gsteren kurulularn almlar ile imtiyazlar ve kamu-zel ibirlii konular olmak
zere, mevzuat n daha da uyumlu hale getirmesi gerekmektedir. ikyetlerin incelenmesi
sisteminin mevcut durumu hl gzden geirilmemitir. Bu konudaki hazrlklar nispeten ileri
dzeydedir.

4.6. Fasl 6: irketler Hukuku

irketler hukuku alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yeni Trk Ticaret Kanunu (TTK),
ubat 2011de kabul edilmesini mteakip, Temmuz 2012de yrrle girmitir. Ancak,
yrrle giriinden nce yeni kanunda, esas itibaryla paydalar ve irket arasndaki
ilikileri, effafl ve muhasebe sistemini ele alan bir deiiklik yaplmtr. Baz deiiklik
hkmleri AB mktesebatyla uyumlu deildir. TTKya ilikin uygulama mevzuat
ndan bazlar kabul edilmitir. Pilot uygulamann tm ticaret odalarn kapsayacak ekilde
geniletilmesi hazrlklar da dhil olmak zere, irketlerin elektronik ortamda tesciline
ynelik hazrlklar devam etmitir.

Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) tarafndan ilave kurumsal ynetim ilkelerine ilikin bir
tebli yaymlanmtr ve ilkeler daha fazla sayda irkete uygulanabilir hale gelmitir. Arac
kurumlarn cretlendirme politikalarna ilikin kurallar, bamsz yneticiler ve yneticilerin
cretleri hakkndaki ilkelere uyum salanmas amacyla deitirilmitir. Birleme ilemlerine
ilikin ilkelerde de deiiklik yaplmtr. Ancak, yeni kurumsal ynetim ilkeleri, SPKya
irketleri kontrol etmesi iin daha fazla yetki verdii iin kurumsal ynetime devlet
mdahalesini artrmaktadr. Yeni TTK, yeni irketler hukuku kurallarnn uygulanmas
balamnda ticaret mahkemelerine baz yeni grevler verirken, bu mahkemelerin kapasitesi
hl yetersizdir. Ticaret odalar da dhil olmak zere, ticari meslek rgtlerinin de
glendirilmesi gerekmektedir.

irketler Muhasebesi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Finansal raporlamaya

ilikin yasal ereve mevcuttur. 40 adet Trkiye Muhasebe ve Finansal

80
T T
R R
Raporlama Standard

81
T T
R R
(TAS/TFRS), standartlara ilikin 22 yorum ve KOBler iin TFRS kabul edilmitir. Bunlar,
ilgili Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar ile tam uyumludur. TFRSler, borsaya
kote edilmi irketler, bankalar, finansal kiralama, faktring ve finansman irketleri, sigorta,
reasrans ve bireysel emeklilik irketleri tarafndan uygulanmaktadr. Yeni TTK ayrca, dier
byk sermaye irketlerinin TFRSleri uygulamasn gerekli klmaktadr ve bu irketler
Ocak
2013 itibaryla bamsz denetiler tarafndan denetime tabi
tutulacaktr.

Yeni kurulan Kamu Gzetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar Kurumu lavedilen Trkiye
Muhasebe Standartlar Kurulunun tm grevlerini ve varlklarn
devralmtr.

Trkiye denetim konusunda nemli ilerlemeler kaydetmitir. Kamu Gzetimi, Muhasebe ve

Denetim Standartlar Kurumu, Kasm 2011de kurulmu ve Aralk 2011de faaliyetlerine
balamtr. Yeni kurum, denetim standartlarn belirlemek, muhasebe standartlarn
oluturmak ve bamsz denetimde uygulama birliini salamak, bamsz deneti ve
bamsz denetim kurulularn onaylamak, tescil etmek ve bunlarn faaliyetlerini
denetlemekten sorumludur. Kurum, denetim alannda kamu gzetimi grevini dorudan ifa
eden mfettiler de dhil olmak zere, 50 personel istihdam etmektedir. Bu kapasitenin daha
fazla glendirilmesi gerekmektedir.

Sonu

irketler hukuku konusunda, Kamu Gzetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar Kurumunun

kurulmasyla iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ancak, yeni mevzuatn getirdii
deiikliklerin ele alnmas amacyla, ticari yargnn ve ticari meslek rgtlerinin
kapasitesinin glendirilmesi gerekmektedir. Genel olarak, Trkiye bu alanda ileri
dzeydedir.

4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku

Fikri mlkiyet hukuku alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sna mlkiyet

haklarnn etkili biimde uygulanmasna ynelik siyasi irade hl zayftr. Trkiye-AB
Fikri Mlkiyet Haklar alma Grubunun ikinci toplants, Ocak 2012de
gerekletirilmitir.

Telif haklar ve balantl haklar konusunda, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Tasla
hl kabul edilmeyi beklemektedir. Kltr ve Turizm Bakanl bnyesinde yeniden
yaplandrlan Telif Haklar Genel Mdrl, telif haklar konularndan sorumludur. On
sekiz yeni telif haklar uzman yardmcs ie alnmtr. Telif haklarnn korunmasna ilikin
olarak paydalar aras diyalog daha da gelitirilmitir. l denetim komisyonlarnn says
2011 ylnda 46dan
81e ykseltilmitir. Bu komisyonlar, Fikri Mlkiyet Haklar konusunda eitim almtr. l
denetim komisyonlar etkili ekilde almaktadr ve Fikri Mlkiyet Haklar alannda
uzmanlam polis birimleri 2011 ylnda 3229 operasyon gerekletirmitir. Yakalanan
phelilerin says 3678e ykselmitir ve bu operasyonlarda toplamda 16.120 adet korsan
82
T T
R R
rn ele geirilmitir.

Sna mlkiyet haklarnn uygulanmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Snai

mlkiyet haklarna ilikin kanun tasars, Ocak 2012de kamuoyunun grne almtr.

83
T T
R R
Marka, patent ve endstriyel tasarmlara ilikin inceleme klavuzlar kamuoyuna
sunulmutur. Klavuzlarn, fikri mlkiyet haklarnn idari anlamda korunmas bakmndan
Trk Patent Enstits (TPE) tarafndan salanan hizmetlerin effafln ve
ngrlebilirliini artrmas ve alnan kararlarn tutarlln ve btnln de gelitirmesi
beklenmektedir.

TPE kurumsal kapasitesini glendirmitir ve kiiye zel genel ve zel eitim kurslar,
alma ziyaretleri, istiare toplantlar ve farkndalk yaratma faaliyetleri yoluyla dier
uygulayc birimlerinin idari kapasitesinin glendirilmesine katkda bulunmutur. Ayrca 30
yeni marka ve patent uzman yardmcs ile bir avukat ie alnmtr. TPEnin nihai kararlar
ile fikri ve sna haklar mahkemelerinin kararlar arasndaki tutarllk daha da artmtr.
TPE Ocak 2012de, Fikri Mlkiyet Akademisi kurulmas konusunda Kltr ve Turizm
Bakanl ile bir mutabakat zapt imzalamtr. Akademi, 2013 ylnda faaliyetlerine
balayacak ve TPEnin performans ve eitim ynetimi sistemini yrtecektir. Sistem, uzman
yardmclarna ynelik standart ve profesyonel mesleki eitim salamay amalamaktadr.

Marka ve patent vekillerinin alma ekillerinin denetlenmesine ynelik dzenleyici ereve

hl mevcut deildir.

Uygulamaya ilikin konularda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyede, markalar hari, snai

mlkiyet haklarna ilikin cezai yaptrmlar bulunmamaktadr. Fikri mlkiyet haklar
uygulama usullerine ilikin olarak, AB Uygulama Direktifi ile uyumlu bir
kanun karlmasna ihtiya bulunmaktadr. Hak sahiplerinin ikayeti zerine, 2920 polis
operasyonunda snai mlkiyet haklarn ihlal eden 3238 pheli yakalanmtr. Genel olarak,
2011de toplam olarak 6 milyondan fazla taklit rn ele geirilmitir. Taklit mallarn su
ileyenlere iadesi, el konulan taklit mallarn hak sahipleri tarafndan depolanmas ve
ihtiyati tedbir kararlarnn alnmasndaki zorluklar hl zlmemitir.

Fikri ve sna haklar hukuk ve ceza mahkemelerinden karar alnmas iin gerekli olan
ortalama sre, belirgin ekilde azalmtr. Fikri mlkiyet haklarna ilikin istatistikler 2011
ylnda daha doru bir ekilde oluturulmutur. Ancak, yarglama srelerinin daha fazla
glendirilmesi ve bilirkii konusunun ele alnmas gerekmektedir.

Gmrklerdeki fikri mlkiyet haklar uygulamalaryla ilgili olarak, merkezi gmrk veri
taban ve bilgi teknolojileri (BT) ynetim sistemi, gmrk kontrol noktalar nda taklit
mallarn piyasaya giriini nlemek amacyla etkili bir biimde kullanlmamaktadr.
Gmrkte el koyma ilemi iin hak sahipleri tarafndan elektronik ortamda bavuru
yaplabilmesi henz mmkn deildir ve potansiyel fikri mlkiyet haklar ihlallerine ynelik
bir risk analiz sistemi de kullanlmamaktadr. Hak sahiplerinin ikyetleri zerine yaplan el
koyma ilemleri artarken, zellikle byk apl sevkiyatlara ilikin olmak zere resen
yaplan gmrk kontrolleri dk dzeyde kalmtr. Trkiye, fikri mlkiyet haklar ihlali
phesi bulunan mallarn, ABye giri yapt balca lkelerden biri olmaya devam
etmektedir. Gmrklerdeki fikri mlkiyet haklar uygulama kapasitesinin zellikle ihracat
kontrollerine ilikin olarak glendirilmesi gerekmektedir.

84
T T
R R
Emniyet Genel Mdrl, lisanssz yazlm kullanm konusunda lke apnda farkndalk
yaratma faaliyetleri yrtmtr ve Aralk 2011den bu yana fikri mlkiyet sularna ilikin
birok seminer ve altay dzenlenmitir. Bu tr giriimlerin tevik edilmesi ve daha geni
kitlelere hitap etmesi gerekmektedir. Genel olarak, fikri mlkiyet haklar ihlallerinin
oluturabilecei riskler ve lke apnda daha iyi ileyen bir fikri mlkiyet haklar sisteminin
getirecei faydalar hakknda daha etkili genel farkndalk yaratma kampanyalarnn
dzenlenmesi gerekmektedir.

Sonu

Fikri mlkiyet hukuku konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. AB mktesebatyla uyumlu

ekilde, fikri ve sna mlkiyet haklarn dzenleyen gncellenmi kanunlarn ve
fikri mlkiyet haklar uygulama usullerine ilikin bir kanunun kabul edilmesi gerekmektedir.
Daha etkili bir fikri mlkiyet haklar uygulamas iin, yarg ve gmrk idaresinin
kapasitesinin artrlmas byk nem tamaktadr. Taklit mallarla mcadelenin de
gelitirilmesi gerekmektedir. Fikri mlkiyet haklar ihlallerinin oluturabilecei riskler
hakknda genel farkndalk kampanyalarnn dzenlenmesi ve fikri mlkiyet haklar
paydalar ile kamu kurumlar arasnda daha sk bir koordinasyon ve ibirliinin mevcut
olmas byk nem tamaktadr. Trkiye bu alandaki ncelikleri ksmen ele almaktadr.

4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas

Anti-trst ve birlemeler konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Rekabet Kurumu,

bankaclk sektrnde olduu gibi ald birok kararla uygulama sicilini glendirmitir.
Rekabet Kurumu Mart 2012de 11 sanayi sektrnde rekabetin nndeki dzenleyici ve dier
engelleri ortaya koyan Rekabet Raporunu yaymlamtr. Rekabet Kurumunun genel idari
kapasitesi yksek olmay srdrmektedir. Kurum, tatmin edici dzeydeki idari ve operasyonel
bamszln ve personeline yksek seviyeli eitim verme konusundaki kararlln
srdrmtr. Ancak, 2011in sonlarnda karlan bir kanun hkmnde kararname
ile, Bakan ve kinci Bakann atanmasna ilikin kurallarda deiiklik yaplmtr. Bu durum,
Kurumun bamszln korumayabilmesi bakmndan, 2011de ilgili bakana Rekabet
Kurumunun faaliyetlerini izleme ve denetleme yetkisi veren bir kanun hkmnde kararname
ile balayan endieleri artrmtr.

Toplam sektrel pazar pay % 20nin altnda olan banka birlemeleri ve devralmalar, hl
Rekabet Kanununun kapsam dndadr. Trkiyenin hlen, yatay ibirlii anlamalar ve de
minimis kurallarna ilikin AB mktesebatnn yan sra kamu teebbsleri ve kendilerine
inhisari ve zel haklar tannm teebbslere dair kurallara uyum salamas gerekmektedir.
Trkiyenin anti-trst ve birlemeler konusundaki mevzuat uyumu ileri dzeydedir.

Devlet destekleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Devlet Destekleri Genel

Mdrl kapasitesini artrmaya devam etmitir. Devlet Desteklerinin zlenmesi ve
Denetlenmesi Hakknda Kanunun uygulanmasna ilikin mevzuat hazrlanm olup, bu
mevzuatn esasen Eyll 2011 sonu itibaryla yasalamas planlanmtr. Ancak, Kasm
2011de karlan bir kanun hkmnde kararname ile bu sre Haziran 2013n sonuna
kadar uzatlmtr. Ayrca,

85
T T
R R
2009 tevik paketinin yerini alan nemli bir tevik paketi 19 Haziran 2012 tarihinde
yaymlanmtr. Bu yeni tevik paketi, serbest blgeler rejimi ile birlikte, gmrk birlii
kurallar ile uyumlatrlmas gereken destek programlarndan biri olmaya devam etmektedir.
Devlet Destekleri Genel Mdrlnn hlen, resmi bir devlet destekleri envanteri
oluturmas ve tm devlet destei programlarnn AB mktesebat ile uyumlu hale getirilmesi
iin bir eylem plan hazrlamas gerekmektedir.

Sonu

Bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, anti-trst ve birlemelere ilikin kurallar

etkili bir ekilde uygulamtr. Ancak, son dnemdeki hukuki gelimeler Rekabet
Kurumunun faaliyetlerini bamsz ekilde yrtme kabiliyeti konusunda endielere neden
olmaktadr. Devlet destekleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir ve mevcut birok devlet
destei uygulamas gmrk birlii kurallar ile elimektedir. Devlet Desteklerinin zlenmesi
ve Denetlenmesi Hakknda Kanun, uygulama mevzuatnn mevcut olmamas nedeniyle
etkisiz kalmaktadr. Birlemeler konusunda uyum ileri dzeydedir. Devlet destekleri
konusunda Trkiye henz yeteri kadar hazr deildir.

4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler

Bankalar ve mali gruplar konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Basel II standartlar

1
Temmuz 2012 tarihi itibaryla bankaclk sektr iin zorunlu hale gelmitir. Bankaclk
Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafndan gerekletirilen en son Saysal Etki
almasna gre, Basel IInin tam olarak uygulanmasnn, bankaclk sektrnn sermaye
yeterlilik orannda yzde % 1,5 orannda bir de yol amas beklenmektedir. Trkiye, d
denetleyici kurumlarla paylat bilgilerin gizliliine ilikin kurallarn uyumlatrmtr. Bu
durum, ibirliini gelitirmek amacyla yeni bir Mutabakat Zapt zerinde anlamak zere AB
makamlaryla yaplan grmeleri kolaylatrmtr. mzalanan mutabakat zabtlarnn
says
33e ulamtr.

Sigortaclk ve bireysel emeklilik konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. 48 sigorta

irketi yesi ile birlikte, uyumazlklarn mahkemeye intikal etmeden zm sistemi,
hlihazrda sektrn % 94ne hizmet vermektedir. Sektre ynelik bamsz bir dzenleyici
otorite kurulmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Motorlu aralar zorunlu mali
sorumluluk sigortas asgari tazmin tutarlar AB ile kyaslandnda hl dk dzeydedir.

Trkiyenin mali piyasa altyapsna ilikin AB mktesebatna uyum dzeyi yksektir.

Menkul kymet piyasalar ve yatrm hizmetleri konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir.

Mali okuryazarl gelitirmeye ynelik almalar devam etmitir. Devredilebilir menkul
kymetlere yatrm yapan kolektif yatrm kurulular (UCITS), piyasann ktye kullanm ve
yatrmc tazmin sistemleri konularnda daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir.

Mali Hizmetler, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi)
tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihli AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye
86
T T
R R
ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrsta kaytl olan

87
T T
R R
ya da son urad liman Kbrsta olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB
mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

Mali hizmetler alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Basel II standartlar

bankaclk sektr iin zorunlu hale gelmitir. zellikle menkul kymet piyasalar ve yatrm
hizmetleri konusunda ve sigortaclk sektrnde daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir.
Genel olarak, mali hizmetler alanndaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir.

4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya

Elektronik haberleme ile bilgi ve iletiim teknolojileri konularnda baz ilerlemeler

kaydedilmi olmasna ramen, zellikle pazar eriimi ve ara balant, perakende tarife
dzenlemesi, spektrum ynetimi ve evrensel hizmet ykmllkleri ile ilgili hkmler olmak
zere mevzuat n mktesebat ile uyumlu hale getirilmesi iin daha fazla aba harcanmas
gerekmektedir.

Piyasadaki rekabetin ve effafln iyiletirilmesine ynelik dzenlemeler ve rekabeti

korunma tedbirlerinin uygulanmasnda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Bilgi ve letiim
Teknolojileri Kurumu (BTK), nc tur piyasa analizini balatmtr. nternet servis
salayclarnn hizmet kalitelerini iyiletirmek iin ubat 2012de bir tebli (nternet Servis
Salaycl Hizmeti Sunan letmecilere likin Hizmet Kalitesi Teblii) yaymlanmtr.
Sabit numara tanabilirlii ve toptan hat kiralama 2012 ylnn balarnda iler hale
gelmitir. Tarifelerin yeniden dengelenmesi ileri seviyededir. Ulusal dolamn salanmas ve
sanal mobil a operatrlerine eriim hakk verilmesi konularnda ilerleme kaydedilmitir.
Geni bant kablosuz eriim hizmeti operatrlerinin yetkilendirilmesi ile ilgili uygulama
ynetmelii kabul edilmitir. Yeni nesil eriim ebekelerinin dzenlenmesi ile ilgili olarak,
BTK, Ekim
2011den itibaren fiberi nmzdeki be yllk dnemde veya fiber balantl aboneliklerin
yzdesi tm sabit geni bant aboneliklerinin % 25ine ulancaya kadar fiberi piyasa
analizinin kapsam dnda brakmtr. Yerleik iletmecinin referans teklifi, BTK tarafndan
kabul edildii ekliyle, tesis paylamnn artlarn ve koullarn iermekte olup, yerleik
iletmeci ayrmc olmayan bir temelde kendi fiber a zerinden veri ak ve toptan hizmet
sunmay taahht etmitir. Ayn zamanda, BTKnn faaliyetlerinin finanse edilmesi iin
iletmecilerden toplanan cretler, giderleriyle karlatrldnda orantsz bir biimde
yksek olup, artakalan fonlar dzenleyici faaliyetlerin maliyetlerini karlamann dndaki
dier amalara ynlendirilmektedir.

Yurt iinde birbirleriyle rekabet halinde adet mobil telefon operatr bulunmakta iken,
sabit telefon ve sabit geni bant sektrlerine, yerleik iletmeci hakim olmaya devam
etmektedir. Sabit geni bant penetrasyonunun nfusa oran az bir art gsterirken (2011
sonunda % 10,7ye ulamtr), mobil geni bant penetrasyon oran nemli lde artmtr
(%
6,7ye ulamtr). Mobil hizmetler iin uygulanan iletiim vergileri, sabit telefonlar iin
88
T T
R R
uygulanan vergiler ile karlatrldnda yksek olmaya devam etmektedir.
Operatrler

89
T T
R R
ayrca, mobil/kablosuz a kurmak iin gei hakk elde etme konusunda zorluklar
yaamaktadr.

Bilgi toplumu hizmetlerinde ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, artl eriime dayanan

hizmetlerin yasal olarak korunmas ile ilgili Avrupa Szlemesini imzalamamtr.
Elektronik mza Kanunu ve AB Direktifi arasndaki farkllklar uyumlatrlmay
beklemektedir. Verilerin korunmas ve e-ticaret ile ilgili kanun tasarlar hl beklemektedir.
nternet ierii ve hizmet sunucular ile ilgili kanun, ifade zgrln koruyacak ekilde
uluslararas standartlar ile uyumlatrlmaldr. Kasm 2011den itibaren, BTK, internet
hizmet sunucularndan mterilerine, talepleri zerine, cretsiz bir internet filtreleme hizmeti
(ocuk ve aile profilleri olan) sunmalar ykmlln getirmitir.

Grsel iitsel politika konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Grsel itsel Medya
Hizmetleri Direktifi ile uyum salanmasn amalayan Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve
Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 2011de yrrle girmesinin ardndan, bir takm
uygulama ynetmeliklerini kabul edilmitir. Ancak, Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve
Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun yetki alan konusunda dzenleme getirmemitir. RTK
hl yabanc yaynclar dzenleme hakkn elinde tutmakta olup, Avrupa Eserleri tanmyla
uyum salanmamtr. Radyo frekanslar ve TV kanallarna ynelik frekans planlama
almalar devam etmitir. Dijital televizyon mltipleks kapasitesi frekans ihalesinin Mart
2013 tarihinde sonulanmas hedeflenmektedir. Analog yaynlarn kapan tarihi Mart
2015tir. Dijital yayna gei tarihi Haziran 2015 olarak planlanmaktadr.

Trke dndaki dil ve lehelerde yayn yaplmasna ilikin, zel yaynclar, ierik, zaman
kstlamalar veya altyaz/ardl eviri gereklilikleri ile ilgili kstlamalar olmakszn
yaynlarna devam etmilerdir. Trke dndaki dillerde yayn yapan yaynclarn says 25e
ykselmitir. Kullanlan diller Krte ve Arapadr. Ticari kayglar, teknik zorluklar ve insan
kayna eksiklii, ulusal yaynlarn nndeki balca engellerdir.

RTK, kararlarnn effafln salamak iin, bu kararlar kamuoyuna aklamaktadr.

Kklerin korunmasna ve ticari iletiime ilikin kurallar ihlal eden yaynclara ynelik
yaptrmlar getirilmitir. RTKn baz kararlar, bata mstehcenlik, ailenin korunmas
ile ulusal ve ahlaki deerlerin korunmasna ilikin yasal hkmler olmak zere baz yasal
hkmlerin geni bir biimde yorumland konusunda endie uyandrmaya devam
etmektedir (Bkz. fade zgrl blm).

Sonu

Bilgi toplumu ve medya alannda ilerleme kaydedilmitir. Ancak, bata yetkilendirme ve

pazar eriimi ile ilgili olmak zere, elektronik haberleme konusundaki AB erevesine uyum
snrl kalmaktadr. Bilgi toplumu hizmetleri ile ilgili mevzuat n daha fazla
uyumlatrlmas iin abalarn srdrlmesi gerekmektedir. nternet ieriine ilikin ifade
zgrln kstlayabilecek hkmler ile yaynclara ynelik yaptrmlar bata olmak zere,
baz yasal hkmlerin ok geni biimde yorumlanmas endie uyandrmaktadr. Bu alanda
yaplan hazrlklar ksmen ileri dzeydedir.

90
T T
R R
4.11. Fasl 11: Tarm ve Krsal Kalknma

Yatay konularda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl,
tarmsal istatistikler alan ve iftlik Muhasebe Veri A (MVA) dahil olmak zere, Ortak
Tarm Politikas (OTP) ile ilgili idari kapasiteyi uyumlu hale getirmek zere gelitirilmesi
iin AB konularyla ilgilenen personel saysn nemli lde artrmtr. Ancak, mevzuatn
Ortak Tarm Politikas ile uyumlatrlmas snrl kalmtr. Trkiye, hl kabul edilmemi
olan tarmsal istatistikler stratejisi ile ilgili almalarna devam etmektedir.

reticilere dorudan destek salanmasna ilikin olarak, Trkiye henz tarmsal destek
politikasn Ortak Tarm Politikas ile uyumlu hale getirmek iin bir strateji
hazrlamamtr.
2012 yl tarm btesi, son dnemdeki eilimin devam niteliindedir. retimle ilikili arazi
esasl demeler ve hayvan bana yaplan demeler dahil olmak zere, genel bte artm,
fark demeleri dmtr. Arazi Parsel Tanmlama Sistemi (LPIS) gelitirme abalarna
ramen, Entegre Ynetim ve Kontrol Sisteminin (IACS) hazrlanmas ile ilgili snrl bir
ilerleme kaydedilmitir.

Canl sr, sr eti ve trev rnler zerindeki ithalat yasanda kaydedilen baz ilerlemeler,
AB ihracatnn hacminde nemli bir art getirmitir. Ancak, baz AB yesi devletlere
ynelik fiili yasak devam etmektedir. Trkiyenin tarmsal rnlere ynelik ticaret
anlamas kapsamndaki ikili ykmllklerini tam anlamyla yerine getirmesi iin daha
fazla aba gstermesi gerekmektedir.

Ortak piyasa dzenine ilikin olarak, retici birliklerini ve toptanc pazarlarndaki

ticareti dzenleyen nemli mevzuatn kabul edilmesiyle, meyve ve sebze sektrnde baz
ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, dier sektrlere ilikin ilerleme kaydedilmemitir.
Krsal kalknma konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, Katlm ncesi
Yardm Arac-Krsal Kalknma Bileeni (IPARD) kapsamnda, AB fonlarnn ynetimine
ilikin yetkiyi ilde daha alarak yetki devri yaplan toplam il saysn 20ye karmtr.
Uygulama hz dk dzeyde olup, Trkiye, IPARD fonlarnn kullanmnn artrlmasna
ynelik bir plan oluturmutur. IPARD Ajans, ilave 22 il iin 988 personel daha
istihdam etmi olup, bu durum toplam alan saysn 1950'nin zerine karmtr.
Ynetim Otoritesinde alan personel says artmtr, ancak Otoritenin karar vericilere
eriiminin ve etkinliinin artrlmas iin bu Otoritenin Bakanlk hiyerarisi ierisindeki
konumunun glendirilmesi gerekmektedir. Kalite politikas ile ilgili ilerleme
kaydedilmemitir ve baz uygulama mevzuatnn kabul edildii organik tarm konusunda
ok snrl ilerleme kaydedilmitir.

Tarm ve Krsal Kalknma, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D ilikiler)
tarafndan kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan
Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrsta kaytl olan ya da son
urad liman Kbrsta olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald
91
T T
R R
srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda
olmayacaktr.

Sonu

Tarm ve krsal kalknma alanndaki mevzuat uyumu bakmndan snrl ilerleme

kaydedilmitir. Tarmsal istatistikler ve MVA ile ilgili kapasite art rlmtr. Katlm
ncesi krsal kalknma programnn uygulanmasnda iyileme salanmtr, ancak, fonlarn
yeterli dzeyde kullanmn salamak iin youn aba sarf edilmesi gerekmektedir. Canl
sr, sr eti ve trev rnler zerindeki fiili ithalat yasa tam olarak kaldrlmamtr ve
tarmsal desteklerin OTP ile uyumlatrlmas ve tarmsal istatistikler iin bir strateji
bulunmamaktadr. Tarm ve krsal kalknma alanndaki hazrlklar ileri dzeyde deildir.

4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas

Genel gda gvenlii konularnda, zellikle AB mktesebat na uyum salanmas

ve mktesebatn uygulanmas bata olmak zere baz ilerlemeler kaydedilmitir.
Veterinerlik Hizmetleri, Bitki Sal, Gda ve Yem Kanununu uygulayan pek
ok ynetmelik uygulamaya konmutur. Bu ynetmeliklerden bazlar, yrrle giri
tarihlerine kadar gei sreleri getirmitir.

Veterinerlik politikas konusunda, AB mktesebatna uyumda ve mktesebatn

uygulanmasnda ilerleme kaydedilmitir. thalat kontrol sistemleri alannda bir dizi
ynetmelik kabul edilmitir. Bu, sz konusu alandaki uyum bakmndan nemli bir admdr.
Ancak, AB mktesebat ile uyumlu uygulamann tam salanmas iin ilave abalara ihtiya
duyulmaktadr. kara ve iki deniz liman snr kontrol noktasnn (SKN) ve ayrca
stanbuldaki Sabiha Gken Havalimannda bulunan SKNnin tam olarak faaliyete gemesi
konusunda ilerleme kaydedilmemitir. SKNlerdeki veterinerlik ve bitki sal
kontrollerinin yaplmas srecinin hzlandrlmas gerekmektedir.

Trkiye, hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas ile hareketlerinin

kontrol konularnda ilave abalar gstermitir. Trkiye, Canl Hayvan Ticareti Yapan
Satclarn alma ve Denetlenmesi ile lgili Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Yurt
inde Canl Hayvan ve Hayvansal rnlerin Nakilleri Hakknda Ynetmelik ile
Hayvan Sat Yerlerinin Ruhsatlandrlma ve Denetlenme Usul ve Esaslar Hakknda
Ynetmeliki uygulamaya koymutur. Sr tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve
hareketlerinin kayt altna alnmas alanndaki abalar srmtr. Ancak hl, sistemin,
AB mktesebat ile uyumlu ekilde tam olarak almasnn salanmas gerekmektedir.
Koyun ve kei tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas uygulamasna
devam edilmitir; Koyun ve Kei Tr Hayvanlarn Tanmlanmas, Tescili ve zlenmesi
Ynetmelii yrrle girmitir.

Trkiye, hayvan hastalklarna kar mcadelesini srdrmtr. Hastalklarla mcadele

konusunda birka uygulama ynetmelii yrrle girmitir. ap hastalna kar mcadele
devam etmitir. Trkiye, youn alama program ve Trakya ile Anadolu arasndaki hayvan

92
T T
R R
hareketlerine ynelik sk kontrolleri uygulamay srdrmtr. Ancak, Trakya blgesinin
alama suretiyle ap hastalndan ari blge olma stats geici olarak askya alnmtr.
Yurt iinde hayvan hareketlerinin yetersiz kontrolnden dolay Anadoluda artan ap
vakalarnn says, ciddi bir endie konusudur. Bulac sngerimsi ensefalopati konusunda
snrl admlar atlmtr. Bulac sngerimsi ensefalopatilere kar korunma ve
mcadeleye ilikin bir ynetmelik kabul edilmitir. Ancak, bu alandaki AB mktesebatna
tam uyumun salanmas ve mktesebatn uygulanmas iin hl kayda deer abalara ihtiya
bulunmaktadr. Trkiye, hayvan hastalklarn bildirmeye devam etmitir.

Ev ve Ss Hayvanlarnn Ticari Olmayan Hareketlerinde Uygulanacak Hayvan Sal

artlarna Dair Ynetmelik yrrle girmitir. Ancak, bu alandaki genel ilerleme snrl
kalmtr. Ulusal kalnt izleme plannn uygulanmas ve izlenmesi ile veteriner tbbi
rnlerin kontrolne ynelik ilerleme kaydedilmitir. Test alanlar geniletilmitir. Canl
Hayvanlar ve Hayvansal rnlerde Belirli Maddeler le Bunlarn Kalntlarnn zlenmesi
in Alnacak nlemlere Dair Ynetmelik yrrle girmitir.

(Bkz. Fasl 11 Canl sr, sr eti ve trev rnler zerindeki fiili ithalat yasa iin Tarm
ve Krsal Kalknma)

Trkiye, zootekni alannda bir dizi ynetmelik kabul etmitir. Nakil srasnda ve iftlikte
hayvan refahna ilikin olmak zere, hayvan refah ile ilgili AB mktesebatna uyum
konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, bu alandaki AB mktesebatnn tam
olarak uygulanmas iin ilave yapsal ve idari abalar gerekmektedir.

Gda, yem ve hayvansal yan rnlerin piyasaya arz konularnda ilerleme kaydedilmitir.
Trkiye, youn eitim programlar yrtm ve yllk denetim ve izleme programlarn
uygulamay srdrmtr. Tarmsal gda iletmeleri iin ulusal bir modernizasyon plan
oluturulmasna ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gda iletmelerinin kaydedilmesi ve
onaylanmasna ynelik yeni kurallarn uygulanmas, kayda deer abalar gerektirmektedir.
Hukuki anlamda, hijyen paketine uyum konusunda da ilerleme kaydedilmitir. Ancak
uygulamada, hayvansal rnler iin kontroller de dahil olmak zere daha etkili resmi
kontroller yrtlmesi iin glendirilmi idari kapasiteye ihtiya duyulmaktadr. Son
dnemde sorumlu bakanlk bnyesinde bir risk deerlendirme biriminin, bilimsel komitelerin
ve komisyonlarn kurulmas, risk esasl bilimsel bir danma sisteminin desteklenmesini ve
glendirilmesini amalamaktadr.

Hayvansal yan rnlere ilikin kurallar konusunda, nsan Tketimi Amacyla Kullanlmayan
Hayvansal Yan rnler Ynetmelii kabul edilmitir. Ancak, sektrn uyumunu ve tam
uygulamay salamak zere ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Denetimlerin finansman
konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Gda gvenlii kurallar konusunda ilerleme kaydedilmitir. Etiketleme, gda katk

maddeleri ve saflk kriterleri veya aroma verici maddeler gibi bir dizi konuda mevzuat uyumu
ve uygulama ilerlemitir. Gda ile temas eden madde ve malzemeler konusunda ilave
almalara ihtiya duyulmaktadr. Gda takviyeleri, gda enzimleri ve yeni gdalar

93
T T
R R
konularnda uyum henz tamamlanmamtr. Yem iin zel kurallara ilikin AB
mktesebatna uyum konusunda ilerleme kaydedilmitir. Yemlerin Piyasaya Arz ve
Kullanm Hakknda Ynetmelik ile Yemlerin Resmi Kontrol in Numune Alma ve
Analiz Metotlarna Dair Ynetmelik yrrle girmitir.

Bitki sal konusundaki AB mktesebatna uyum konusunda baz ilerlemeler

kaydedilmitir. Bitki karantinas hakknda yeni bir ynetmelik ile belirli zararl organizmalar
hakknda uygulama mevzuat kabul edilmitir. Bitkisel retimde kullanlan bitki koruma
rnlerinin kaydna ve izlenmesine ilikin yeni bir ynetmelik ABde kullanmna izin
verilmeyen 159 aktif maddeyi yasaklamaktadr. Bitki pasaportu sisteminin uygulanmas ve
operatrlerin kayt altna alnmas tm trler iin balamtr. Tohum ve oaltm
materyalleri konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Ancak, tohum ithalatnn
uygulanmasna ilikin bir genelge, ticareti bozucu etki yaratmtr. Genetii deitirilmi
organizmalar (GDOlar) konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bu alandaki laboratuvar
kapasitesi iyiletirilmitir.

Sonu

Gda gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikas alannda baz ilerlemeler

kaydedilmitir. Ancak, AB mktesebat ile tam uyuma ynelik ilerleme iin ilave abalar
gerekmektedir. Tarmsal gda iletmelerinin AB standartlarna ykseltilmesi, hayvan
hareketlerinin kontrol, bata ap hastalna kar mcadele olmak zere hayvan sal
ve hayvansal yan rnler konularnda kayda deer abalara ihtiya bulunmaktadr. Genel
olarak, bu alandaki hazrlklar erken aamadadr.

4.13. Fasl 13: Balklk

Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn yeniden yaplandrlmas ve ayr bir Balklk

ve Su rnleri Genel Mdrl kurulmasnn ardndan, idari kapasite bakmndan baz
ilerlemeler kaydedilmitir. Personel says artm ve hizmet ii eitimler devam etmitir.
Ancak, balklk alannda AB mktesebatna uyum salanmas bakmndan ilerleme
kaydedilmemitir.

Kaynak ve filo ynetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gemisini balklktan

eken balk gemisi sahiplerine destek verilmesine ilikin bir tebli yaymlanmtr. Su
rnleri Bilgi Sisteminin (SBS) ilevsellii ve kapsam, amatr balklarn kayd, zel
balklk izinleri ve denetim formlarnn dzenlenmesi, hamsi iin toplanan
biyolojik verilerin girii ile balklk ve su rnleri istatistiklerinin toplanmasn
kapsayacak ekilde daha fazla ilerletilmitir. Bu veriler, Bilimsel Teknik ve Ekonomik
Komitenin Karadeniz iin Balklk Uzmanlar alma Grubu erevesinde AB bilim
insanlar ile paylalmaktadr. Hamsi eylem plannn uygulanmasnda ilerleme
kaydedilmitir. Balklk ve su rnleri iin ulusal eylem planlar hazrlanmas ve bunlarn
etkili uygulanmas, salam, entegre ve srdrlebilir balklk ynetimi bakmndan ok
nemlidir. Su rnleri yetitiriciliinde bir iyileme gereklemitir.

Bir balklk liman ofisinin ina edilmesi ve donanmnn tamamlanmasyla, toplam liman
ofisi says 41e ykselmitir. Su rnleri avclna ilikin yasaklama, snrlama
94
T T
R R
ve

95
T T
R R
ykmllkleri dzenleyen, ticari ve amatr balklk hakknda bir balklk teblii
yaymlanmtr. 2012-2016 dnemini kapsayan sz konusu tebli, su rnleri kaynaklarnn
srdrlebilir iletilmesini salamay amalamaktadr.

Denetim ve kontrol alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Uluslararas Atlantik Ton

Balklarn Koruma Komisyonu (ICCAT) balamndaki balklk kontrol politikas
konusunda, Trkiye ile Avrupa Komisyonu arasndaki ibirlii Balklk Diyalog Grubu
araclyla ilerletilmitir. Denetim saysnda az bir art olmutur. Ancak, balk
stoklarnn srdrlebilirliini salamak iin ilave abalara ihtiya vardr. Balklk Diyalog
Grubu, Akdeniz Genel Balklk Komisyonu (GFCM) erevesinde ortak tutumlar kabul
edilmesini de tartmtr.

Yapsal eylemler, piyasa politikas ve devlet destekleri konularnda ilerleme

kaydedilmemitir.

Uluslararas anlamalara ilikin olarak, ilerleme snrl kalmtr. ICCATn mavi yzgeli
ton bal ve klbal hakkndaki baz tavsiyeleri ulusal mevzuata aktarlm olup,
uygulamalarnda ilerleme salanmaktadr. zinli mavi yzgeli ton bal gemilerinin
says,
17den 11e drlmtr. Ancak, ICCAT kurallarna tam uyum salanmas iin, izlemenin
iyiletirilmesi ve srdrlebilirliin salanmas gibi ilave eylemlere ihtiya bulunmaktadr.
Trkiye, Fas ve Ukrayna ile ikili balklk anlamalar imzalamtr. Trkiye ayrca, Orta
Asya ve Kafkaslar Blgesel Balklk ve Su rnleri Yetitiricilii Komisyonuna
(CACFish) ye olmutur. Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (UNCLOS)
hkmleri, Ortak Balklk Politikas da dahil birok Birlik politikasnda uygulanmakta
olduundan, Trkiyenin UNCLOSu onaylamas, balklk ve denizcilik politikas
alanlarnda AB ile ibirliini gelitirecektir.

Balklk, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi)

tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan
Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrsta kaytl olan ya da son
urad liman Kbrsta olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB
mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

Sonu olarak, bata idari kapasite, kaynak ve filo ynetimi, denetim ve kontrol ve
uluslararas anlamalar olmak zere balklk alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir.
Ancak, mevzuat uyumu, yapsal eylem, piyasa politikas ve devlet destekleri konularnda
ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Genel olarak, bu alandaki uyum ok ileri seviyede
deildir.

96
T T
R R
4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas

Ulatrma Bakanl, Kasm 2011de Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl

(UDHB) olmak zere yeniden yaplandrlmtr. Bu yeniden yaplandrma, sz konusu
Bakanln dzenleyici niteliini glendirmektedir.

Karayolu tamacl konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Karayolu Dzenleme

Genel Mdrl kurulmutur. Src belgelerinin AB standartlaryla uyumlatrlmas
amacyla, yeni bir kanun kabul edilmesine ilikin hazrlk almas neredeyse
tamamlanmtr. Dijital takograf sisteminin uygulanmas etkin bir biimde yrtlmekte olup,
Uluslararas Karayolu Tamacl Yapan Tatlarda alan Personelin almalarna likin
Avrupa Anlamas (AETR) ile uyumludur.

alma ve dinlenme sreleri, src eitimi ve ticari aralarn yol kenarnda teknik
denetimlerine ilikin dzenlemeler yeterince uygulanmaktadr, ancak dzgn uygulamann
salanmas iin kurumsal ve teknik kapasiteler kilit hususlardr. Karayolu emniyeti ile
ilgili olarak, 1986 ylndan nce retilen ticari aralarn hurdaya ayrlmas iin nemli
abalar gsterilmi, geen yln miktarlar neredeyse ikiye katlanmtr. Ancak, karayolu
tamacl iletmecileri iin izin kriterleri ile karayolu nakliye piyasasna eriime ilikin
olarak, Trkiyenin AB mktesebatna uyum salamas gerekmektedir.

Demiryolu tamaclnda az ilerleme kaydedilmitir. Demiryolu Dzenleme Genel

Mdrl kurulmutur. Demiryolu tamacl reformu hl daha kapsaml bir demiryolu
tamacl kanununun kabuln gerektirmektedir. zellikle, demiryollar reform
gndemine ilikin olarak, nemli stratejik kararlar bakanlkta beklemededir. Trkiye
Cumhuriyeti Devlet Demiryollar (TCDD), maliyet esasl muhasebeye balamamtr ve
kamu hizmeti ykmll sistemi uygulanmamaktadr. Operasyonel maliyetlerin
denetimindeki eksiklik ve iddial hzl tren yatrm programndan dolay da mali durum bask
altnda olabilir. TCDD iin bir emniyet ynetim sistemi ve ayrca ulusal emniyet kurallar
hazrlanmaktadr. Bir emniyet otoritesi ile kaza inceleme kurulu henz oluturulmamtr.
Mevzuat uyumu, ilave abalar gerektirmektedir.

Trkiye, Van Gl ile Atatrk Barajnda ticari faaliyetler yrtmesine ramen, i suyolu
tamaclna ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Dolaysyla, Trkiyenin ilgili AB
mktesebatna uyum salamas gerekmektedir. Trkiye, Tuna nehri zerinde seyrsefer
yaplmasna ilikin Belgrad Szlemesine katlmaya adaydr. Bu da Trkiyenin AB
mevzuatna uyum salamasn gerektirecektir.

Tehlikeli Mal ve Kombine Tamaclk Dzenleme Genel Mdrl kurulmu olmasna

ramen, kombine tamaclk konusunda az ilerleme kaydedilmitir.

Hava tamacl konusundaki AB mevzuatna uyumda ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin

AB havaclk sistemine tamamen entegre olma ynndeki isteini ele alan bir diyalog tesis
edilmitir; bu diyalog erevesinde, Avrupa Havaclk Emniyeti Ajansnn (EASA)
almalarna katlm ile Avrupa Tek Hava Sahasna katlm da dahil olmak zere emniyet

97
T T
R R
konusuna zel nem verilmektedir. Ancak, Trkiye ile AB arasnda yatay havaclk
anlamasnn imzalanmas hl beklemededir.

Sivil Havaclk Genel Mdrl (SGHM), yolcu haklar, rezervasyon sistemleri, srekli
uua elverililik, hava trafik ynetiminde gzetim, hava seyrsefer hizmet salayclar
tarafndan ynetim sistemi, risk deerlendirme ve azaltma, performans esasl seyrsefer
yaklama operasyonlar, ile kabin ekibinin asgari salk artlar konularnda dzenlemeler
kabul etmitir. SGHM ayrca, trafikteki artla baa kmak zere kapasitesini artrmtr.

Trkiyedeki ve Kbrs Cumhuriyetindeki hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim

eksikliinin, Lefkoa uu bilgi blgesinde hava emniyeti bakmndan ciddi tehlike
oluturmaya devam ettii hatrlatlmaldr. Hlihazrda, hava trafik kontrol niteleri arasnda
uu mesaj transfer protokolnn uygulanmasna ilikin uu verileri ve gerekliliklerinin
deiimiyle ilgili bir gelime kaydedilmemitir. Gvenlik meselelerini zmek zere, teknik
bir zmn bulunmas gerekmektedir. Hava trafii ynetimi, blgesel ibirlii
eksikliinden kaynaklanan skntlara maruz kalmaktadr. vedilikle operasyonel bir zm
bulunmasna ihtiya vardr.

Deniz tamacl konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Denizcilik Mstearl,

tehlikeli ve zehirli maddelerin korunmas ve sigortalanmasna ilikin ynetmelikler
yaymlamtr. Trkiye, birok anlamaya taraf olmutur. Bunlarn AB mevzuatna ilikin
olarak en ilgilileri Gemilerdeki Zararl Organik Tutunma nleyici Sistemlerin Kontrolne
likin Uluslararas Szleme (AFS 2001), Uluslararas Deniz Trafiinin Kolaylatrlmas
Szlemesi (FAL 1965), Emniyetli ve evreye Duyarl Gemi Geri Dnm Szlemesi
(Hong Kong SRC 2009) ve Gemilerden Kaynaklanan Kirliliin nlenmesi Uluslararas
Szlemesidir (MARPOL Ek VI). Gemi trafik izleme bilgi sistemlerinin (VTMIS) kuruluu,
Kocaeli, Mersin, zmir ve skenderun limanlarnda hl devam etmektedir. Acil durum
mdahale hazrl ve tehlikeli maddelerin ellelenmesi, daha fazla dikkat edilmesi gereken
alanlardr.

Trkiyenin ABye katlmnn ardndan tzkler dorudan etkili olaca iin, uydu
navigasyonu konusunda AB mktesebatna zel bir uyum gerekmemektedir. AB kresel
navigasyon uydu sistemi programlarnda Trkiye ile iyi dzeyde bir ibirlii vardr.

Tamaclk politikas, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler

Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan
Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrsta kaytl olan ya da son
urad liman Kbrsta olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB
mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

Tamaclk sektrnde uyuma ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyenin, ABnin

son dnemde kabul ettii deniz ve demiryolu tamaclna ilikin mevzuat paketlerine
uyum

98
T T
R R
salamas gerekmektedir. zellikle deniz tamaclndaki tehlikeli maddeler ve acil durum
mdahale hazrl alanlarnda olmak zere AB mktesebatn uygulamak iin insan
kaynaklar ve teknik kapasite konularnda ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Trkiyedeki
ve Kbrstaki hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii, hava emniyeti
bakmndan ciddi tehlike oluturmaya devam etmektedir. Genel olarak, tamaclk faslndaki
hazrlklar ksmen ileri dzeydedir.

4.15. Fasl 15: Enerji

Arz gvenlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye ve Azerbaycan, Ekim
2011de Trkiyeye doal gaz satna ve doal gazn Trkiye zerinden Avrupaya transit
geiine ilikin hkmetleraras bir anlama imzalamlardr. Bunu, Aralk 2011de
imzalanan Mutabakat Zapt takip etmitir. Sz konusu Mutabakat Zapt ile, ah Deniz II
3
alanndaki 16 milyar metrekp (m ) Azeri gazn Trkiyenin en dousundan en
batsna tamay amalayan Trans Anadolu Boru Hattn (TANAP) ina eden ve
ileten bir konsorsiyum kurulmaktadr. ki lke, Haziran 2012de iki tarafn TANAP
uygulamak zere hak ve ykmllklerini belirleyen bir anlama imzalamtr. Boru Hatlar
le Petrol Tama Anonim irketi (BOTA) ve inli Tianchen Mhendislik Firmas (TCC)
arasnda, Anadolu Blgesinde 1 bcm kapasiteli doal gaz yeralt depolama tesisi
kurmak amacyla Kasm
2011de bir szleme imzalanmtr. Trkiye ve Rusya Federasyonu, Gney Akm Doal Gaz
Boru Hattnn Karadenizde Trk mnhasr ekonomik blgesi zerinden geecek ekilde ina
edilmesinin ve Rus Bat hatt szlemesinin bir yl daha uzatlmasnn onaylanmas da dahil
olmak zere, Aralk 2011de bir dizi enerji anlamas imzalamtr.

Komu lkelerle elektrik enterkoneksiyonlar inasna ilikin almalar devam etmitir. Gaz
iletiminde adil ve ayrmc olmayan kurallar konusunda gelime kaydedilmemitir. Bir Petrol
Stok Ajans kurulmas yerine (nceden planland gibi), Petrol leri Genel Mdrl
bnyesinde petrol stoklarndan sorumlu olan yeni bir birim oluturulmutur. Trkiye, komu
lkelerden ABye ynelik petrol ve gaz iletimi iin kaynaklarn ve gzergah eitlendirmesi
bakmndan nc bir rol oynama potansiyeline sahiptir.

Enerji i piyasasna ilikin olarak, elektrik konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Enerji
Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK), rekabeti ve piyasa denetimini gelitirmek iin
uygulama ynetmelikleri karmtr. Ekim 2011de, Elektrik Piyasasnda Faaliyet Gsteren
retim ve Datm irketlerinin Lisanslar Kapsamndaki Faaliyetlerinin ncelenmesine ve
Denetlenmesine likin Ynetmelik yaymlanmtr. Kk lekli iletmelerin yatrmlarn
tevik etmek amacyla hazrlanm olan Elektrik Piyasasnda Lisanssz Elektrik retimine
likin Ynetmelikte deiiklik yaplm ve yatrmlar artrmak amacyla Mart 2012de yeni
bir tebli yaymlanmtr. 2012 yl iin, serbest tketici eii 25.000 kWhye drlmtr;
bu da teorik anlamda piyasann % 77 orannda almasna denk gelmektedir. Aralk 2011de
gn ncesi piyasas ilemleri balatlmtr. Teklif sahiplerinin deme glklerinden dolay
elektrik datm varlklarnn zelletirilmesi yavalatlm, bu durum retim tesislerinin
zelletirilmesinde gecikmelere neden olmutur. Be datm irketinden
biri

99
T T
R R
zelletirilmitir. Ancak, zelletirme daresi, Austos 2012de datm irketi ve bir
byk doal gaz evrim santrali iin ihale srecini yeniden balatmtr.

Toptan ve perakende elektrik sat piyasas bata olmak zere, tketiciler arasndaki apraz
sbvansiyonlarn ortadan kaldrlmas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Nihai
kullanclara ynelik otomatik ve maliyet esasl bir fiyatlandrma mekanizmas
bulunmasna ramen, gerek maliyetlerdeki deiiklikler nihai kullanclara uygulanan
fiyatlara her zaman yanstlmamaktadr. Dzenleyici kurumun bamszlnn ve kurumsal
kapasitesinin glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Sektrn genelinde, AB
mktesebatyla uyumun salanmas ve mevzuatn etkili bir ekilde uygulanmas ve
yrtlmesi iin daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir.

Doal gaz piyasasnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (
ETKB), doal gaz piyasas kanununun deitirilmesine ynelik almalar balatmtr.
EPDK, yer alt doal gaz depolama tesislerinin seilme kriterlerine ilikin bir ynetmelik
3
yaymlamtr. 2012 yl iin, serbest tketici eii 300.000 m e drlmtr. EPDKnn
2012 yl iin doal gaz tketim tahmini 48,5 bcm olup, bu oran 2011 ylna nazaran % 9luk
bir arta tekabl etmektedir. Doal gaz datm lisans ihale sreci devam etmitir ve ebeke,
81 ilin 69una ulamtr. Ankara blgesi iin zelletirme ihalesi devam etmitir.
EPDK,
Aralk 2011de ihale edilen datm blgeleri iin bir tarife metodolojisi yaymlamtr.
BOTAn Rusya Federasyonu ile sonlanan szlemesinin zel sektre devredilmesi
ynndeki giriimler baarsz olduundan ve szleme sreleri bir yl daha
uzatldndan, BOTAn tekelci piyasa paynn azaltlmas konusunda ilerleme
kaydedilmemitir. EPDK, Rusya Federasyonu ile olan szlemesinin yerine zel sektr
3
tarafndan 6 bcm doal gazn ithal edilmesi ve Iraktan ilave 3 bcm lk doal gaz temini
iin ithalat lisans bavurularn deerlendirmektedir.

Yenilenebilir enerji konusunda ilerleme kaydedilmitir. ETKB bnyesinde yeni oluturulan

Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl (YEGM), yenilenebilir enerji, enerji verimlilii, enerji
bilgi ve teknolojisi ynetiminden sorumludur. EPDK, ubat 2012de rzgar ve gne
enerjisine dayal lisans bavurularna ilikin lm standartlarn belirleyen bir tebli
yaymlamtr. Temmuz 2012de, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Elektrik reten
Tesislerde Kullanlan Aksamn Yurt inde malat Hakknda Ynetmelikte deiiklik
yaplmtr. Sz konusu Ynetmelik, Yenilenebilir Enerji Kanununda yer alan teviklerden
yararlanmak iin ekipman ve aksamlarn sahip olmas gereken asgari dzeydeki yerli ierik
gerekliliklerini belirlemitir. Yurt iinde retilen ekipmanlara ynelik tevik
mekanizmasnn DT veya Gmrk Birlii ticaret kurallarna uyumu tartmaldr. EPDK
ayrca, yerli tar m rnlerinden retilmi yenilenebilir yaktlarn piyasadaki benzin ve dizel
yaktlara katk maddesi olarak kullanmn tevik etmek amacyla iki tebli yaymlamtr.
Ancak, yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimindeki pay geen yla oranla
biraz dk kalmaya devam etmitir.

Enerji verimlilii konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin enerji

younluunu 2023 yl itibaryla kadar en az % 20 orannda azaltmak amacyla bir dizi
politika ve uygulamaya ynelik eylem belirleyen enerji verimlilii stratejisi ubat 2012de
10
0
T T
R R
yaymlanmtr. Ekim 2011de sanayi iin tevikler gelitiren ve enerji verimlilii
danmanlk irketleri yetkilendirmelerini dzenleyen Enerji Kaynaklar nn ve
Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelikte deiiklik yaplmtr.
rnlerin Enerji ve Dier Kaynak Tketimlerinin Etiketleme ve Standart rn Bilgileri
Yoluyla Gsterilmesi Hakknda Ynetmelik, Aralk 2011de yaymlanmtr. evreye duyarl
tasarm uygulamalar hakknda bir dizi yeni tebli yrrle girmitir. Enerji verimlilii
hizmetlerine ve enerji ynetim programlarna ynelik yetkilendirmeler konusunda gelimeler
devam etmitir. 2011 ylnda, toplam 8.000 adet enerji performans sertifikas verilmitir.

Nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konularnda dzensiz bir ilerleme

kaydedilmitir. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), nkleer enerji hakkndaki AB
mktesebat ile uyumu artrmak amacyla, nkleer dzenleyici alt yapnn etkililiinin ve
etkinliinin gelitirilmesi iin bir proje nermitir. Trkiye, nkleer ibirlii konusunda
Gney Kore, Japonya, in ve Kanada ile drt mutabakat zapt imzalamtr. Trkiye,
Kullanlm Yakt daresinin ve Radyoaktif Atk daresinin Gvenlii zerine Birleik
Szlemeye henz taraf olmamtr. AB standartlar ile tam uyumlu bir nkleer gvenlik
dzeyi salayacak ereve nkleer kanunun kabul konusunda ilerleme kaydedilmemitir;
mevcut uygulanabilir ulusal mevzuat temel olarak iyonlatrc radyasyona kar korunma ve
nkleer tesislere lisans verilmesini kapsamaktadr. Ayrca, Trkiye hl Avrupa Topluluu
Acil Radyolojik Bilgilerin Deiimi Anlamasna (ECURIE) taraf olmamtr. Uluslararas
Atom Enerjisi Ajans (IAEA) standartlarn temel alan mevcut ynetmeliklerin mktesebatla
uyumlu olduunun dorulanmas gerekmektedir. Trkiyenin, nkleer tesislerin nkleer
gvenlii ve kullanlm yaktlarn ve radyoaktif atklarn gvenli ynetimine ilikin son
direktiflere de uyum salamas gerekmektedir.

Sonu

Bata yenilenebilir enerji ve enerji verimlii olmak zere, enerji sektrnde baz ilerlemeler
kaydedilmitir. Kullanlm yakt ve radyoaktif atklarn sorumlu ve gvenli bir ekilde
ynetimi de dahil olmak zere doal gaz konusunun yan sra nkleer gvenlik ve
radyasyondan korunma konusunda daha fazla aba sarf edilmelidir. Doal gaz sektrnde
rekabet snrl olmaya devam etmektedir. Elektrik piyasasndaki maliyet esasl fiyatlandrma
mekanizmas ileyiinin iyiletirilmesi gerekmektedir, ayrca, sz konusu mekanizmann
doal gaz piyasalarnda da oluturulmasna ihtiya duyulmaktadr. Dzenleyici kurumun
bamszl ve kurumsal kapasitesinin glendirilmesine ihtiya bulunmaktad r.
Genel olarak, enerji konusunda Trkiye nispeten ileri dzeyde bir uyum gstermektedir.

4.16. Fasl 16: Vergilendirme

Dolayl vergilendirme konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, katma deer vergisi

konusunda olduka indirimli bir oran olan %1i bir dizi mal ve hizmet iin
yeniden getirmitir. nc KDV orannn getirilmesi, vergi yapsnn AB mktesebat ile
uyumu bakmndan geriletici bir harekettir. Yap, muafiyetler, zel planlar ve indirimli
oranlara ilikin uygulamalar bata olmak zere AB mktesebat ile daha fazla uyum
salanmas gerekmektedir.

10
1
T T
R R
zel tketim vergilerine ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, vergilendirmedeki
ayrmc uygulamalarn nihai olarak kaldrlmas amacyla 2009 Eylem Plan dorultusunda,
Aralk 2011de ithal ttne uygulanan Ttn Fonu vergisini daha fazla indirmitir. Bununla
birlikte, ttne uygulanan zel tketim vergisinin yaps ve vergilendirilmi miktarlarn
belirlenmesine ynelik hesaplama sistemi bakmndan hl farkllklar olmas nedeniyle
Trkiyenin Haziran 2012de zel Tketim Vergisi Kanununda yapt deiiklikler AB
mktesebat ile tam uyumlu deildir. Ayrca Hkmetin, ayrmc ve dolaysyla AB
mktesebat ile uyumsuz olabilecek ekilde ttnn baz karakteristikleri veya paketlenmesi
bakmndan farkl zel miktarlar getirme ihtimali bulunmaktadr.

Alkoll ieceklerin vergilendirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. thal rnlere

uygulanan zel tketim vergisi, benzer yerli rnlere uygulanan zel tketim vergisine
kyasla yksek olmaya devam etmitir. Trkiye, esasen 2009 Eylem Plannn zel tketim
vergisine ilikin hkmlerine aykr den tedbirler almtr.

Vergilendirmedeki ayrmc uygulamalarn Eylem Plan dorultusunda aamal olarak

kaldrlmas, bu faslda daha fazla ilerleme kaydedilmesi bakmndan kilit unsurdur.

Trkiyede uygulanan zel tketim vergisi mevzuat ve AB mktesebat arasnda hl

yapsal farkllklar bulunmaktadr. Bu konuda uyum salanmas iin ilave abalara ihtiya
vardr. Trkiyenin yelik ncesinde, i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin
gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini uygulamaya koymas gerekmektedir.

Dorudan vergilendirme konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

dari ibirlii ve karlkl yardm konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ekim
2011de Vergi Denetim Kurulu Ynetmelii ile, Vergi Denetim Kurulunun alma yaps
belirlenmitir. Vergi denetim ilevlerinin Maliye Bakanl bnyesinde birlemesi, vergi
denetimlerinin planlanmas ve uygulanmasnda tutarlln salanmas asndan olumlu
bir admdr.

Uygulama kapasitesi ve bilgisayar ortamna gei konusunda iyi dzeyde ilerleme

kaydedilmitir. Gelir daresi Bakanl, mkelleflere sunulan hizmetleri gelitirmeye devam
etmi, bylece vergilerin gnlllk esasna dayanarak denmesinde gelime kaydedilmitir.
Trkiyedeki kayt d ekonomiyle mcadele Eylem Plan dorultusunda mkelleflerin
elektronik kayt ilemlerine Nisan 2012de balanmtr. Gelir daresi Bakanl,
mkelleflerle ilikileri ve uygulamalarna ynelik kalite ynetim sisteminin getirilmesinde
rehberlik edecek bir z deerlendirme almas yrtmtr.

Sonu

10
2
T T
R R
Bu faslda, bata ttn vergilendirmesine ilikin ayrmc uygulamalarn kaldrlmas,
idari ibirlii ve uygulama kapasitesinde olmak zere, mevzuat uyumuna ynelik snrl
ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, AB mktesebat ile uyumsuzluklar mevcudiyetini
srdrmektedir. thal ve yerli rnler arasndaki farklarn azaltlmas ynnde Eylem Plan
ile uyum salanmas amacyla alkoll ieceklere uygulanan zel tketim vergisi konusunda
daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir. Ayrmc uygulamalarn aamal olarak
kaldrlmas, daha fazla ilerleme kaydedilmesi bakmndan kilit unsurdur. Dorudan
vergilendirme konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Genel olarak, bu fasldaki uyum ksmen
ileri dzeydedir.

4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika

Parasal politika konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyenin bu alandaki

uyumu, tamamlanmam olmakla birlikte ileri dzeydedir. Merkez Bankas, 2011 ylnn sonu
itibaryla tketici fiyatlar enflasyonunun %10,45 seviyesine ulamas nedeniyle, %5,5lik
enflasyon hedefini byk bir sapma ile tutturamamtr. Merkez Bankas, faiz koridoru,
munzam karlklar, dviz ihaleleri ve dviz kuru mdahaleleri gibi birok politika aracn
aktif bir biimde kullanmtr. Portfy yatrmlarnn k ve Trk lirasndaki deer kayb,
Merkez Bankasnn faiz koridorunu geniletmesine, munzam karlklar drmesine ve
dviz sat yaparak gerektiinde piyasalar rahatlatc nlemler almasna sebep olmutur.

Merkez Bankas ve Hkmet, enflasyon hedefini birlikte belirlemektedir. Merkez Bankas

Kanunu, Bankann bamszln tam olarak salamamaktadr. Stopaj vergisi oranlar
bakmndan, yatrmc koruma fonuna ilikin hkmler ile kamu sektr ve zel sektr
borlanma aralarna yaplan ayrmc muamele, kamu sektrnn finansal kurululara
imtiyazl eriim yasa ile uyumlu deildir.

Ekonomi politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. 2012-2014 Orta Vadeli

Program, mali disiplin ve Trkiyenin yksek cari ann azaltlmas konularna
odaklanmaktadr. Trkiye, Ocak 2012de, yeterince kapsaml ve geni lde tutarl bir
makroekonomik ereve ile desteklenen 2012 Yl Katlm ncesi Ekonomik Programn
sunmutur. Ancak, Katlm ncesi Ekonomik Program, zellikle demeler dengesi ve
enflasyon senaryolar asndan ksmen iyimserdir. Programn yapsal ve kurumsal reform
gndemi birok konuyu kapsamakla beraber konular aras balant salanamam, mali plan
ile iliki yeterince kurulamam ve program lkenin AB katlm perspektifi asndan reform
gerekliliklerine sadece ksmen uyum salamtr. Ekonomi politikas oluturma ve
koordinasyon kapasitesi yeterlidir. Ekonomi politikas alannda, Trkiyenin genel hazrlk
durumu ileri dzeydedir.

Sonu

Ekonomik ve parasal politika alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Merkez Bankas,

kark sonulara ramen fiyat istikrarn ve mali istikrar salamak amacyla farkl aralar
aktif biimde kullanmtr. zellikle Merkez Bankasnn tam bamszl ve
kamu sektrnn finansal kurululara imtiyazl eriim yasa asndan AB mktesebatna
uyum
10
3
T T
R R
henz tam olarak salanmamtr. Ekonomi politikas oluturma ve koordinasyon kapasitesi
yeterlidir. Genel olarak, Trkiyenin hazrlk durumu ileri dzeydedir.

4.18. Fasl 18: statistik

statistiki altyap konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. TK, 2012-2016

dnemine ait Resmi statistik Programn yaymlam ve istatistik retim sreci, Avrupa
statistik Sistemi (AS) vizyonuyla uyumlu bir ekilde yrtlmeye balanmtr.
TK, Mays 2011deki emsal tarama faaliyetinin uygulanmasndan elde edilen nerilerle,
istatistiki bilgiyi daha kullanlabilir hale getirme yolunda atlan nemli bir adm olan
mikro veriye eriim iin kurallar gelitirmitir. Hkmet, kurumsal kapasiteyi glendirmek
amacyla, operasyonel seviyede 500 yeni kadro oluturulmas da dahil olmak zere TKin
kurumsal yapsn gzden geirmitir. Bu alandaki hazrlklar olduka ileri dzeydedir.

Snflandrmalar ve kaytlar konusunda ilerleme kaydedilmitir. TK, tm

snflandrmalar iin uyum almalarn nihai hale getirmi ve yeni NACE Rev.2ye gre
veri yaymlamtr. statistiki iftlik kaytlarnn oluturulmas ile tarm istatistiklerinin
toplanmas konusundaki metodoloji ve organizasyon yaps hakknda ayrntl bir aklama
bulunmamaktadr. Bu konudaki hazrlklar ileri dzeydedir.

Sektr istatistikleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Yeni referans yla gre
ulusal hesaplarn gzden geirilmesi almalarna ve ESA2010 uygulama almalarna
devam edilmitir. Maliye Bakanl ile ar ak prosedr bildirim tablolar ve kamu
maliyesi tablolar hakknda ortak alma ve Merkez Bankas ve Hazine ile devlet
tahvillerine ilikin ortak almalar tamamlanmtr. TK, tarmsal rn istatistiklerini
gelitirmek amacyla paydalaryla bir protokol imzalamtr. TK, 2011 ylnda ilk defa
kayt tabanl veriler ve aratrma verilerini birlikte kullanarak nfus ve konut saym yapm,
bylece, katlmclarn zerindeki yk azaltan modern veri toplama yntemlerini
uygulamtr. lk sonular, saymdan ksa bir sre sonra Ocak 2012de yaymlanmtr.
Trkiyenin hl temel ulusal hesap gstergelerini ve kullanlan metodolojiyle ilgili belgeleri
sunmas gerekmektedir. Bu alandaki hazrlklar nispeten ileri dzeydedir.

Sonu

statistik alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. zellikle ulusal hesaplar,

i istatistikleri ve tarm istatistikleri konularnda daha fazla ilerleme salanmas
gerekmektedir. AB mktesebatna genel uyum iyi dzeydedir.

4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam

hukuku alanndaki AB mktesebat na uyum konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Genel itibaryla, zellikle kk iletmelerde ve tarm sektrnde kayt d istihdamn
yaygn olmas, Kanununun etkili biimde uygulanmasn engellemeye devam etmektedir.

10
4
T T
R R
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn (SGB) idari kapasitesini artrmak amacyla
personel almna devam edilmitir. Bakanlk, ocuk iiliiyle mcadele konusunda da
admlar atmtr (Bkz. Siyasi Kriterler).

Hukuki dzenlemeler bakmndan, i sal ve gvenlii alannda iyi dzeyde ilerleme

kaydedilmitir. sal ve gvenliiyle ilgili AB ereve Direktifine uyum salamay
amalayan Sal ve Gvenlii Kanunu, Haziran 2012de TBMMde kabul edilmitir.
Ancak, Kanunun uygulamaya geirilmesi kilit sorun olmaya devam etmektedir. Kapasiteyi
gelitirmeye ynelik abalara ramen, sosyal taraflarn katlmamas, alanlarn
farkndalnn olmamas, iverenlerin ihmali, zellikle kayt d sektrde yetersiz salk ve
gvenlik koullarna neden olmaktadr. sal ve gvenlii mfettilerinin saylarnn ve
kapasitelerinin artrlmas gerekmektedir. Kayt d sektr gz nnde bulundurmayan
resmi istatistikler, 2010 ylnda, bir nceki yla gre kk miktarda bir azalma gstererek
62.903 i kazas gerekletiini ortaya koymaktadr. lmcl i kazas asndan inaat
sektr birinci sradadr ve toplam lmcl i kazas says AB ortalamasnn olduka
stndedir. kazas ve hastalklarna ilikin veri toplama sisteminin tamamen iler hale
getirilmesi gerekmektedir. KOBlere ynelik eitim ve rehberlik faaliyetleri
younlatrlmal ve bu faaliyetlere lke genelinde btn riskli sektrler de dhil edilmelidir.

Sosyal diyalog alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu sektrnde ilk defa toplu
szleme imkn veren kamu grevlileri sendikalarna ilikin yeni kanun, Nisan 2012de
kabul edilmitir. Kamu grevlileri sendikalar konfederasyonunun sert eletirilerine
ramen, nihai karar zorunlu hakem tarafndan alnmtr. Kanun, AB ve ILO standartlarn
karlama hususunda yetersiz kalmaktadr.

zel sektr dzenlemeye ynelik Toplu likileri Kanun Tasars, hl TBMM onayn
beklemektedir. Toplu szleme yapma barajnn yksek olmas, toplu szleme yapma
imknn nemli lde kstlamaya devam etmektedir ve bu durum, toplu szleme hakknn
tam olarak uygulanmasna engel olmaktadr. Ayrca, yetkililerin tm sektrlerdeki alan
saysna ilikin verileri paylamamalar, birka aydr hibir yeni toplu szleme
grmesinin sonulanmamasna neden olmaktadr. Trkiye, grev hakkn ar derecede
kstlamaktadr. Hkmet, Mays 2012de sivil havaclk sektrnde alanlar da grev
hakkndan mahrum brakan kanunu kabul etmitir. Sz konusu temel haklarn
kaybetmelerini protesto eden
300den fazla havaclk alan, bu protestonun ardndan iten karlmtr. alanlarn sz
konusu haktan mahrum edildii sektrlerin saysnn artmas, Trkiyeyi AB ve ILO
standartlar dorultusunda sendikal haklara tam anlamyla riayet etmekten bir adm daha
uzaklatrmaktadr. Trkiyede, mesleki kategorilerde veya belirli sektrlerde sendika kurma
veya sendikaya kat lma hakk da ar derecede kstlanmaktadr; Milli Savunma
Bakanlnda alan sivil memurlar bu duruma rnek tekil etmektedir.

Sendikal haklarn uygulanmasndaki kstlayc yasal hkmler ve zorluklar nedeniyle,

sendikalama dzeyi ve toplu szleme kapsam olduka dk kalmaya devam etmektedir;
kaytl iilerin %8inin bu kapsamda yer ald tahmin edilmektedir. Trkiye Ekonomik ve
Sosyal Konseyi, 2009 ylndan bu yana toplanmamtr.

10
5
T T
R R
stihdam politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. 2011 ylnda, isizlik oran
%9a gerilemi olup, kresel kriz sonras yaanan gl toparlanma ardndan azalma eilimi
gstermektedir. Gen nfus isizliinde getiimiz ylda nemli lde azalma grlmtr,
ancak istihdam kalitesi hl sorun olmaya devam etmektedir. Genel istihdam ve igc
katlm artmtr. Ancak, gneydou blgesini olumsuz etkileyecek ekilde istihdam ve
katlm oranlarna ilikin blgesel farkllklar devam etmektedir. Son yllarda gerekleen
ok az bir artla birlikte, kadnlarn istihdama dk katlm oran (2011 ylnda
%28,8), hl endie kaynadr.

Trkiye Kurumu (KUR), kiiselletirilmi kamu istihdam hizmetleri salamak iin

zellikle i ve meslek danmanlar almak suretiyle kadrosunu gelitirmeye devam
etmitir.
2011 ylnda, kaytl isizlerin yaklak %16s aktivasyon nlemlerine katlmtr. Ancak,
hizmetlerin, sosyal bakmdan korunmaya muhta gruplara ulamadna dair endieler
vardr. sizlik sigortasnn snrl kapsam ile bu sigortaya ilikin kstlayc hak etme
koullarnn ele alnmas gerekmektedir (Bkz. Ekonomik Kriterler).

Trkiye, Kayt D Ekonomi ile Mcadele Stratejisi ikinci Eylem Plann (2011-2013) kabul
etmitir. Sosyal Gvenlik Kurumu, kaytl istihdam tevik etmek ve eitli vesilelerle
kayt d istihdam tespit etmek iin abalarn artrmtr. TK, kayt d iilerin toplam
alan saysna orannda %3,3 azalma olduunu belirlemitir; ancak, bu oran hl %40a
yakndr. Stratejik nlemlerin etkilerinin izlenmesi ve deerlendirilmesi zayftr.

sizlik sigortas ve cret garanti fonu gibi mekanizmalarn yan sra, i piyasas
politikalarna ilikin bamsz deerlendirmelerin salanmasna da ihtiya bulunmaktadr.
stihdam politikalar konusunda Trkiye ile AB arasnda politika tartmas devam etmitir,
ancak bu tartmann daha ak bir ekilde yaplandrlmas ve gelitirilmesi gerekmektedir.

Avrupa Sosyal Fonu (ASF) hazrlklarna ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. IPA nsan
Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programnn ynetiminden sorumlu Program
Otoritesi olan SGB, AB tarafndan finanse edilen ilgili operasyonlarn ihale, szleme
ve mali ynetim konularna ilikin olarak akredite edilmitir. 2011 ylnda fo nl ar n
otomatik geri alnmas kuralndan kaynakl herhangi bir fon kayb yaanmamtr. Ancak, bir
proje havuzunun oluturulmas sorun tekil etmeyi srdrmekte ve bu durum, fonlarn
gelecekte kullanlamama riskini artrmaktadr. Daha etkili ve srdrlebilir bir izleme ve
deerlendirme sisteminin kurulmas gerekmektedir. Program dzeyindeki gstergeler gz
nnde tutularak, istihdam ve eitim alanlarnda tamamlanm operasyonlarn
deerlendirilmesine zel nem gstermek gerekmektedir.

Sosyal ierme konusunda az ilerleme kaydedilmitir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl,

tek bir at altnda daha etkin sosyal hizmetler salanmas almalarna devam etmitir.
Bununla birlikte, sosyal yardm ve yoksulluun azaltlmas iin net bir politika erevesi
henz oluturulmamtr. zellikle krsal kesim ve ocuklar olmak zere, lke nfusu yksek
yoksulluk riskine maruz kalmaya devam etmektedir. alan yoksulluu sorun olmaya devam
etmektedir. Sosyal hizmetler ve kamu istihdam hizmeti arasndaki balarn
glendirilmesi gerekmektedir. lgili bakanlklar arasnda imzalanan ibirlii protokol,

10
6
T T
R R
bu ynde atlan

10
7
T T
R R
olumlu bir admdr. Engelliler ve yallar iin evde bakm hizmetleri yaygnlamaktadr.
Engelli kiilerin istihdam edilebilirliinin artrlmas sorun olmaya devam etmektedir.
Korunmaya muhta gruplara ulamak iin hedeflenen politikalar da dhil, politikalar
ekillendirme, uygulama, izleme ve deerlendirme kapasitesinin artrlmas gerekmektedir.
Trkiye ile AB arasnda sosyal ierme ve sosyal koruma politikalar hakkndaki politika
tartmas devam etmitir, ancak bu tartmann daha ak bir ekilde yaplandrlmas ve
gelitirilmesi gerekmektedir.

Sosyal koruma konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mays 2011 ila Mays 2012
arasnda, aktif sigortallarn says %9dan fazla artmtr. Ayn dnemde sosyal gvenlik
sisteminin kapsam, %84 seviyesinden %86ya ykselmitir. Zorunlu Genel Salk Sigortas
Sistemi, Ocak 2012 itibaryla tamamen uygulanmaya balamtr. Yeni sistem, salk
sigortasnn kapsamn, bireyler ya da devlet tarafndan denen katklarla, gelir testi
sonularna dayanmak suretiyle nfusun tamamna yaymaktadr. Yoksul vatandalarn salk
masraflarn karlayan ancak adil datm konusunda tartma konusu olan yeil kart sistemi
yrrlkten kaldrlmtr. Bununla birlikte, byk lde salk harcamalarndaki arttan
kaynakl olarak sosyal gvenlik sisteminin a artmaya devam etmitir. Emeklilik
sistemindeki akla mcadele etmek amacyla, aktif yalanma politikalarnn kullanlmas da
dhil olmak zere, kayt d iilerin kayt altna alnmas, maalarn olduundan dk
beyan edilmesinin nlenmesi ve sistemin etkinliinin artrlmas iin aba sarf edilmesi
gerekmektedir. Genel olarak, Trkiye, salk sigortasnn yeterlilii ve srdrlebilirlii
konusunda ilerleme kaydetmitir. Bu alandaki abalar devam etmelidir ve sosyal
korumann dier unsurlar iin bu abalarn artrlmasna ihtiya bulunmaktadr.

Ayrmclkla mcadele konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Kanun tasars,

AB
mktesebatnda kapsanan ayrmcln btn trlerini ele
almamaktadr.

Kadn erkek frsat eitlii alannda az ilerleme kaydedilmitir. Trk Kanunu, i

szlemesinden nce gerekleen durumlara uygulanmamaktadr. Bu durum, ie almlarda
ayrmclk riskini artrmakta ve bu risk, ikyet mekanizmasnn olmamas nedeniyle iki kat
artmaktadr. ounlukla tarm sektrnde yaygn olan cretsiz aile ilerinde alan kadn ve
erkeklere ilikin rakamlar arasnda kayda deer bir fark bulunmaktadr. Ulusal istihdam
strateji taslanda hedeflenen kadn istihdam oran (%35), beklenenin altndadr. alma
hayat ile aile hayat arasndaki dengeyi iyiletirmeye ynelik nlemler tam olarak mevcut
deildir, mevcut bulunanlar ise toplumsal cinsiyetin ana akmlatrlmasndan ziyade
ounlukla kadnlara odaklanmaktadr. Eit i iin eit cret ilkesinin, i hukuku kapsamna
girmeyen sektrler de dahil olmak zere tam olarak uygulanmasnn hzlandrlmas
gerekmektedir. Sendikal faaliyetlerde ve ekonomik ve siyasi karar verme
mekanizmalarnda cinsiyet eitsizlii devam etmektedir. Namus cinayetleri, kadna ynelik
aile ii iddet ve zorla yaptrlan evliliklerle mcadele konusunda daha fazla aba
gsterilmesi gerekmektedir. Kamu ynetiminde politika oluturulmas ve yasama faaliyetleri
bakmndan tam bir toplumsal cinsiyetin ana akmlatrlmas yaklam henz
gelitirilmemitir. AB mktesebat tarafndan gerekli grlen eitlik kurumu
henz oluturulmamtr. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr.
10
8
T T
R R
Sonu

10
9
T T
R R
Sosyal politika ve istihdam alannda, dzensiz olmakla birlikte, baz ilerlemeler
kaydedilmitir. dari kapasite iyiletirilmi, sosyal gvenlik kapsam geniletilmi, iyerinde
salk ve gvenlik konusunda yeni bir mevzuat ile kamu grevlileri sendikalarna ilikin
mevzuat kabul edilmitir. Ancak, iiler ve kamu grevlilerine ynelik sendikal haklar, AB ve
ILO standartlarn karlamak bakmndan hl yetersiz kalmaktadr. Yoksulluun azaltlmas
iin ak bir politika erevesinin oluturulmas, igc piyasasnn blnmlnn
azaltlmas, kayt d istihdamla mcadele edilmesi ile kadn ve engellilerin istihdam
oranlarnn artrlmas konularnda daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Genel olarak,
yasal uyum nispeten ileri dzeydedir.

4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas

Trkiye, iletme ve sanayi politikas ilkelerinde baz ilerlemeler kaydetmitir. Trkiye
Sanayi Stratejisi Eylem Plan (2011-2014) 2011 ylnda kabul edilmi, bylece bu alanda
uyuma ynelik kilit gereklilik karlanmtr. Trkiye, stratejide ilk yl iin planlanan
eylemlerin uygulanmas bakmndan %85 orannda bir baar kaydetmitir. Bu oran,
eylemlerin tamamlanmasna dayanmaktadr, ancak bu zamana kadar herhangi bir etki
deerlendirmesi yaplmamtr.

Austos 2012de, Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK), 2012-2013

iin bir eylem plan karmtr. Trkiye, 2011-2013 yllar iin onaylanan KOB Stratejisi ve
Eylem Plann uygulamaya devam etmitir. Nisan 2012de, i kurmaya ilikin brokratik
ilemlerin azaltlmas iin ok sayda ynetmelik kabul edilmitir. Mays 2012de
yaymlanan Tapu Kanunu ve Kadastro Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun,
yabanc uyruklu gerek kiiler iin lkeye dayal mtekabiliyet esasn kaldrmtr.
Trkiyede gayrimenkul satn alabilecek vatandalarn lkelerine ilikin uygunluk listesi
hl Hkmet tarafndan belirlenmektedir. Dzeltmelerden sonra, Trk Ticaret Kanunu
Tasars, 1 Temmuz
2012 tarihinde yrrle girmitir. Trkiye, zellikle kk lekli giriimcilik ve duyarl
kamu idaresi konularnda baarl sonular alarak, Bat Balkan lkeleri ve AB ile birlikte
Avrupa Kk letmeler Yasasna ilikin olarak deerlendirme srecini tamamlamtr.
Trkiye, toplumda giriimcilik kltrn tevik etmek iin, i STKlar ve bakanlklardan
oluan bir Giriimcilik Konseyi kurmutur.

letme ve sanayi politikas aralarna ilikin olarak, baz ilerlemeler kaydedilmitir.

KOBlerin finansmana eriimini kolaylatrmak amacyla, Kredi Garanti Fonu A.nin
sermaye yaps iyiletirilmi ve ube says artrlmtr. Teknoloji gelitirme
blgelerinin says 2011de 43e km olup, bunlardan 32 tanesi halihazrda iler
durumdadr. Bu blgeler, 2011 ylnda binden fazla yeni Ar-Ge projesi yrten toplamda
1730 irkete ev sahiplii yapmaktadr. Ancak, bu blgelerde herhangi bir yeni patent
tescili olmamtr. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl, Sanayi Tezleri Program (SAN-
TEZ) ile tekno-giriim sermaye destek programlarna devam etmitir. Trkiye Bilimsel ve
Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna
balanmtr; bylece TBTAKn bilimsel aratrma ile endstriyel gelime arasndaki
boluu daha fazla doldurmas beklenmektedir. Trkiye, 2011 ve 2012 yllarnda Trk
iletmelerine Ar-Ge ve yenilik projeleri iin toplam 153 milyon avro destek salamtr.
11
0
T T
R R
Bilim ve Teknoloji Yksek

11
1
T T
R R
Kurulu (BTYK) Aralk 2011de, ulusal yenilik sistemi, iletmeciler iin yenilik ve Ar-Ge
aralarnn gelitirilmesi, temel eitimden balayarak giriimci eitiminin tm
eitim sistemine entegre edilmesi, Ar-Ge arlkl firmalarn kurulmasnn desteklenmesi
ve ulusal patent bavurularnn artrlmas konularnda hedefleri ve ncelikleri belirleyen 8
yeni karar yaymlamtr.

Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB),

proje bazl bir yaklam erevesinde, Trk KOBlerini be farkl program altnda
desteklemeye devam etmitir. KOSGEB, faiz oranl sbvansiyon ilemleri hari, 2011 ylnda
bu programlar iin toplamda yaklak 80 milyon avro harcamtr. KOSGEBin btesi 2012
iin kayda deer oranda artrlmtr, bylece KOSGEB daha fazla destek salayabilecektir.
Trkiye ayrca, KOSGEBden faiz oranl sbvansiyon destei almak suretiyle Halkbank ve
baz bankalar araclyla KOBlere kredi programlar salamaya devam etmitir. Bu kredi
programlar kapsamnda, 2011'de harcanan toplam portfy, 8,8 milyar avrodur. Trkiye, AB
Giriimcilik ve Yenilik Programna katlmaya devam etmitir ve Avrupa letmeler Ann
aktif bir yesidir. Trkiye, Avrupa letme dlnde giriimci ruhunun tevik
edilmesi projesi ile bir dl almtr. Trkiye, Rekabet ve Yenilik Program erevesinde
KOBlere frsatlar salanmas iin tedbirler gelitirerek iyi bir performans sergilemektedir.

Sektr politikalarnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji

Bakanl, kimyasallar, seramikler, demir, elik ve demir d metaller ile ilgili sektr
stratejilerini kabul etmitir. Trkiye, Haziran 2012de hracat Stratejisi ve Eylem Plann
kabul etmitir.

Sonu

Trkiye, iletme ve sanayi politikas ilkeleri ve aralar ile sektrel stratejilerin kabul
edilmesi konularnda ilerleme kaydetmitir. Trkiye bu alanda yeterli dzeyde uyum
salamaktadr.

4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar

Tamaclk alar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyedeki Trans-Avrupa

Tamaclk A (TEN-T), yeni TEN-T kurallar uyarnca tanmlanmtr ve TEN-T klavuz
ilkeleri ile ilgili gzden geirilmi Avrupa Komisyonu nerisine dhil edilmitir. Ayrca,
ncelikli projeler ve altyap ile ilgili veriler, TENtec bilgi sistemi TEN-T klavuz ilkelerine
dhil edilmitir.

Enerji alar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Doal gaz konusunda Nabucco
irketi ile Azeri ah Deniz II Konsorsiyumu arasndaki grmeler Nabucco Bat projesine
ilikin olarak devam etmitir. Trkiye-Yunanistan doal gaz boru hattn talyaya balayan
Poseidon doal gaz boru hatt ile ilgili teknik almalarda da aama kaydedilmitir. Haziran
2012de, Trk ve Azerbaycan taraflar Trans-Anadolu doal gaz boru hattnn (TANAP)
inas iin bir proje irketi kurmak zere szleme imzalamlardr. Sonrasnda, projenin
uygulanmas bakmndan taraflarn haklar ve ykmllkleri ile ilgili olarak TANAP Co. ve
Trk hkmeti arasnda imzalanan szlemeyi takiben, her iki lke makamlarnca bir

11
2
T T
R R
hkmetleraras anlama imzalanmtr. Bu anlamalar, proje irketine boru hattn ina
etmesi iin yasal dayanak salamaktadr.

Elektrik alarna ilikin olarak, hatlar, Bulgaristan, Yunanistan, Suriye, ran, Azerbaycan
ve
Grcistan ile iler durumdadr. Trkiye ve Grcistan ile Trkiye ve ran arasnda iki yeni
400kV iletim hatt yapm aamasndadr. Bu hatlara ek olarak, Trkiye ile Grcistan, ran,
Suriye ve Irak arasnda ina edilecek yeni hatlara ilikin olarak planlama almalar devam
etmektedir. Trkiyenin Avrupa Elektrik letim Sistemi letmecileri Ann (ENTSO-E)
Avrupa Ktas Senkron Blgesine uyum hazrlklar ileri seviyede olup 2012 sonbaharnda
tamamlanmas beklenmektedir.

Sonu

Trkiye, Trans-Avrupa alar konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Tamaclk ve

elektrik enerji alar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, gaz enterkoneksiyon
balantlar ve Gney Gaz Koridorunun hayata geirilmesi iin srekli aba sarf edilmesi
gerekmektedir. Genel olarak, bu konudaki uyum ileri dzeydedir.

4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn

Koordinasyonu

Hukuki ereve konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kamu ynetiminin genel olarak
yeniden dzenlenmesinin bir paras olarak, Ulatrma Bakanl, evre ve Orman
Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl ile alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yeniden
yaplandrlmasyla ilgili birok kanun hkmnde kararname kabul edilmitir. Sz konusu
kararnameler, koordinasyon ve programlama, bteleme, ihale ve szleme yapma, yrtme,
mali ynetim ve AB e finansmanl proje faaliyetlerinin izlenmesine ynelik birimlerin
kurulmas bakmndan gerekli yasal dayana salamaktadr. Yeniden yaplanmann ardndan,
IPA koordinasyonuna ilikin Babakanlk genelgesi bu dorultuda deitirilmitir.

Kurumsal erevenin glendirilmesi ile ilgili baz gelimeler kaydedilmitir. Kamu

ynetiminin yeniden yaplandrlmas baz Program Otoritelerinde de etkili olmutur. evre
Bakanl ve Sanayi ve Ticaret Bakanlnn durumlar ile ilgili olarak, yeniden yaplandrma
neticesinde, Program Otoritesinin sorumluluklar yeni kurulmu olan Bakanlklar
tarafndan devralnmtr: bunlar srasyla evre ve ehircilik Bakanl ile Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanldr. Yeniden yaplandrmay takiben, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi ve
Denetim Otoritesi, ynetim ve kontrol sisteminin uygun bir ekilde ilemesi iin gereken
akreditasyon kriterlerinin hl yerine getirilmekte olduunu teyit etmitir.

IPA Blgesel Kalknma ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Bileenlerinden (srasyla

IPAnn III ve IV. Bileenleri) sorumlu tm IPA kurumlarndaki idari kapasiteye ilikin baz
ilerlemeler kaydedilmitir. Kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas srecinde, IPA
projelerinde alan personeli de kapsayan cretlerin iyiletirilmesine ilikin bir kanun
hkmnde kararname kabul edilmitir.

Ocak ve ubat 2012de alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Bilim, Sanayi ve Ticaret
11
3
T T
R R
Bakanl, Komisyon kararyla nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Program ve

11
4
T T
R R
Blgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program iin, Merkezi Finans ve hale Biriminden
(MFB) ihale ve szleme yapma yetkilerini devralmak zere yetkilendirilmitir. Ulatrma,
Denizcilik ve Haberleme Bakanlnda, IPA III. Bileen kapsamnda, ulatrma
alanndaki Program Otoritesi iin szleme ve ihale yetkilerinin devralnmasna ynelik
hazrlklar da hzlandrlmtr.

IPA uygulamasnda yer alan tm kurumlarn glendirilmesine ynelik eitim ve teknik

yardm verilmesine devam edilmitir. Daha hzl bir uygulamann salanmasnn yan sra,
desteklenen mdahalelerin daha iyi bir kalite ve daha iyi bir performans sergilemesi iin
Program Otoritesinin kurumsal kapasitesinin artrlmas gerekmektedir.

Programlama ve program uygulama konusunda, IPA III ve IV. bileenleri kapsamndaki

projelerin tanmlanmas, hazrlanmas ve deerlendirilmesi ile ilgili baz ilerlemeler
kaydedilmitir. IPA III. bileeni kapsamnda, ulatrma ve evre sektrnde kaliteli ve iyi
hazrlanm projeler sunulmutur. hale dosyalarnn hazrlanmas, ihale ve szlemelerin
duyurulmas konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir, ancak fonlarn kullanmna ilikin
riskler devam etmektedir.

Blgesel ve yerel planlar ve stratejiler iin genel bir ereve ve klavuz oluturulmasn
amalayan Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisine ynelik hazrlklar devam
etmitir. Kalknma Ajanslarnn tamamnn koordinasyonunda, tm 26 NUTS II
blgelerine ynelik Blgesel Planlar hazrlanmtr.

Uygulamann hlihazrda snrl olmas nedeniyle, IPA III ve IV. bileenleri altndaki
programlara ilikin izleme hl balang aamasnda olsa da, izleme ve deerlendirme
konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Entegre Ynetim Bilgi Sistemi daha fazla
gelitirilmi olup u an ksmen iler durumdadr. IPA II, III ve IV. bileenleri Sektrel zleme
Komiteleri, planland zere toplanmaya devam etmitir. 2011de bir takm ara
deerlendirmeler yaplmtr. Ancak, yaplan deerlendirmenin hem hesap verebilirlik hem de
program ynetimi amalarna nihayetinde hizmet etmesini salamak bakmndan,
dierlerinin yannda, IPA kurumlar dahilindeki deerlendirme kapasitesinin daha fazla
glendirilmesi gerekmektedir.

Mali ynetim, kontrol ve denetim konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Merkezi

Finans ve hale Birimi (MFB), reddetme oranlarnn izlenmesi ve raporlama konularnda
eitim vermi ve IPA III ve IV. bileenleri iin Program Otoritesi olarak tayin edilen
bakanlklar ile metodolojisini paylamtr. zellikle ereve Anlama, Finansman
Anlamalar ve uluslararas denetim standartlar ile uyumlu olarak, AB tarafndan finanse
edilen projelerin denetlenmesi iin Denetim Makamnn yasal bir dayanaa sahip olmasn
salayan ynetmelik 2011de kabul edilmitir. Ancak, ynetim ve kontrol sistemindeki
zayflklar ele alan eylem plannn uygulanmasnn daha etkili olmas gerekmektedir.

Sonu

Blgesel politika ve yapsal aralarn koordinasyonu konusunda baz ilerlemeler

kaydedilmitir. IPA Blgesel Kalknma ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi
Bileenlerinin
11
5
T T
R R
uygulanmas iin kurumsal ereve glendirilmi ve Blgesel Rekabet Edebilirlik, evre ve
nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programlarndan sorumlu Program
Otoriteleri, ihale, szleme ve mali ynetim ilevleri iin akreditasyon alm olmasna
ramen, program uygulama srecini hzlandrmak, kalitesini artrmak ve fon kaybn
nlemek iin IPA kurumlarnn idari kapasitelerinin daha fazla glendirilmesine hl
ihtiya duyulmaktadr. Bu alandaki hazrlklar ok ileri dzeyde deildir.

4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar (Bkz. Siyasi Kriterler)

Yarg reformu alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Hedeflerine geni lde ulaan
2009 Yarg Reformu Stratejisi revize edilmektedir. Sz konusu Stratejide adli yarglama
usullerinin hzlandrlmasna ynelik abalar, askeri yarg sisteminde daha fazla reform
yaplmas, uyumazlklara ilikin alternatif zm yollarnn bulunmas, dezavantajl gruplar
ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin itihad temelinde yarg ile ilgili meselelerde
uluslararas ilikiler ve ilgili eitimler zerinde durulmas beklenmektedir. Sz konusu
strateji, btn paydalarn, Trk hukuk camiasnn ve sivil toplumun katlmyla gzden
geirilmitir.

Yargnn bamszlna ilikin olarak, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK), hkim
ve savclarn grevlerine ilikin olarak 34 adet genelge yaymlam, hizmet ii eitimler ve
paydalarla toplantlar dzenlemi ve bir btn olarak yargyla ilgili grmelere ve
altaylara paydalarn katlmn tevik etmitir.

Ancak, geen ylki ilerleme raporunda da deinilen, Adalet Bakanna verilen role ilikin
rnekte olduu gibi, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu Kanuna ynelik eletiriler
karlanmamtr. Deniz Feneri davasndaki savclarn grevden alnmas kararnn,
yrtmenin basksn yanstt ynnde endieler bulunmaktadr. Kutuplam
siyasi atmosfer, hkmetin yargy kontrol altna ald ynnde, muhalefet tarafndan
yaplan sulamalarda kendini gstermitir.

Tarafszla ilikin olarak, 2010 Anayasa deiiklii ve 2011de kabul edilen Anayasa
Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun ile getirilen bireysel bavuru
usul Eyll 2012 tarihinde yrrle girmitir. Adalet Bakanl tarafndan nsan Haklar
Eylem Plan hazrlanmaktadr. Uzun sren davalar ile ilgili olarak bir komisyon kurulmasn
temin eden Yarglama Srelerinin Uzunluu ile Mahkeme Kararlarnn Ge veya Ksmen cra
Edilmesi ya da cra Edilmemesi Nedeniyle Tazminat denmesine Dair Kanun Tasar
s Meclisin gndemindedir.

Geen ylki ilerleme raporunda deinilen Anayasa Mahkemesine ilikin mevzuata ynelik
eletiriler karlanmamtr. Adliyelerde savclarn, hkimlerden ayr blmlerde alma
odalar bulunmamaktadr, mahkeme salonlarna giri ve klarda hkimlerin
kullandklar kapdan farkl bir kap kullanmak zorunda deillerdir ve mahkeme
salonlarnda avukatlarla ayn seviyede oturmamaktadrlar. Bu durum, hkimlerin
tarafszlna ilikin algy glgelemeye devam etmektedir.

11
6
T T
R R
Yargnn etkinliine ilikin olarak, birikmi i ykn hafifletmek amacyla, Yargtay ve
Dantay Kanunlarnda yaplan deiiklikler, olumlu neticeler vermeye balamtr. Yarg
hizmetlerinin hzlandrlmas amacyla kabul edilen mevzuat ile ilk derece mahkemeleri
dzeyinde de iyilemeler kaydedilmitir. nc Yarg Reformu Paketi, Temmuz aynda
kabul edilmitir. Bu paket ile bir dizi kanunda deiiklik yaplmas ngrlmekte ve yarg
usullerinin hzlandrlmas amalanmaktadr.

Ancak, Bakanlk ve HSYK tarafndan, mahkemelerin performanslarnn, dava srelerinin ve

yarg sisteminin verimlilii ve etkililiinin izlenmesi ve deerlendirilmesine ynelik gerekli
kriterler henz oluturulmamtr. Avukata eriim konusunda AHM itihadna uyum
salanmas ve adli yardm sisteminin iyiletirilmesi iin daha fazla aba gerekmektedir.

Ceza Muhakemesi Kanununun 167. maddesi erevesinde 2005 ylnda kabul edilen Adli
Kolluk Ynetmelii, Avrupa standartlarna uygun olarak henz uygulanmam olup,
savclklara bal adli kolluk birimleri kurulmamtr. Savclar, ileri Bakanlna bal
kolluk birimlerinden yararlanmaktadr ve savclar kolluk birimlerinin soruturmalarn etkin
bir biimde sevk ve idare etme kapasitelerini gelitirmeli ve kolluk faaliyetlerini sk bir
biimde kontrol etmelidir.

nc Yarg Reformu Paketi ayn zamanda Trk ceza adalet sistemi ile ilgilidir. Genel
olarak, usule ilikin haklarn gvence altna alnmas ynnde atlm olumlu admlar
iermektedir. Ancak, sz konusu pakette, adalet ynetimi ve temel haklarn korunmas ile
ilgili sorunlu alanlar yeterince gzden geirilmemekte ve ilgili mevzuatta ceza gerektiren
sularn tanmlarna ilikin hususlar ele alnmamaktadr.

Uygulamada, ceza adalet sistemine ve zellikle Ar Ceza Mahkemelerine dair endieler dile
getirilmitir. Bu endieler daha ok, savunma makamnn savclk dosyasna snrl
eriimi, phelilere ilikin tutuklama veya tutukluluk halinin devam etmesi kararlar ve
yarglama ncesi tutukluluk srelerine odaklanmtr. Yarglama ncesi tutukluluk yerine
alternatifler yeterince uygulanmamaktadr. Trkiyede, tutukluluuna kar itiraz edenlerin
taleplerini deerlendirecek ve makul bir baar beklentisi ile yarglama ncesi
tutukluluklarnn hukuka uygunluuna ilikin itiraz imkan sunacak etkili bir i hukuk yolu
yoktur. ddianamelerin ve iddianame srecinin niteliine ilikin endieler mevcuttur.
Bilgi, kant ve ifadelerin szdrlmas endielerin bymesine yol amaktadr. Baz ceza
davalarnda apraz sorgulamalarn uygun bir ekilde yaplp yaplmadna dair endieler
olumutur. Hkim ve savclara apraz sorgulama ile ilgili eitim verilmemitir.

lgili kanun uyarnca Haziran 2007 itibaryla faaliyete gemi olmas gereken blge adliye
mahkemeleri hl kurulmamtr.

Su isnad ve siyasi parti finansmannn effaflnn artmas hususlarnda baz

gelimeler olmakla birlikte yolsuzlukla mcadele politikas konusunda snrl ilerleme
kaydedilmitir. nc Yarg Reformu Paketi, Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun

11
7
T T
R R
(GRECO) tavsiyelerine uygun olarak, Trk Ceza Kanununda yer alan yolsuzlukla ilgili
hkmlerde rvetin su olarak tekrar tanmlanmasn ve kapsamnn geniletilmesine ilikin
deiiklikler iermektedir. Ocak aynda kabul edilen Cumhurbakan Seimi Kanunu,
Cumhurbakan adaylarnn seim finansmannn effaf olmasna ilikin kat kurallar
ngrmtr. 2011de yaplan bir deiiklikle siyasi partilerin finansmanna ilikin olarak
mali denetim kapasitesini glendirilmitir.

Ancak, siyasi partilerin finansman ile ilgili yasal boluklar endie yaratmaya devam
etmitir. Siyasi partilerin mali denetimi hala yetersizdir ve Cumhurbakanl seimleri
dndaki, seim kampanyalarnn ve adaylarn finansmannn mali denetimine ilikin yasal
bir ereve bulunmamaktadr. Siyasilerin ve kamu grevlilerinin beyan ettikleri mal
varlklar ile ilgili olarak yeterli denetim bulunmamaktadr. Milletvekillerinin ve st dzey
kamu grevlilerinin yolsuzlukla ilgili davalarda dokunulmazlklarnn snrlandrlmas
konusunda ilerleme kaydedilmemitir. GRECO tavsiyeleri tam anlamyla
uygulanmamaktadr. Ulusal Yolsuzlukla Mcadele Stratejisinin uygulanmas, siyasi
anlamda daha kararl olmay ve sivil toplumun daha kapsaml katlmn gerektirmektedir.
Yolsuzluk davalaryla ilgili soruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir
izleme mekanizmas hala oluturulmamtr.

Temel haklara ilikin olarak snrl ilerleme

kaydedilmitir.

Vatandalk haklarnn gvence altna alnmas ve kamu ynetiminin hesap verebilirliinin

salanmas bakmndan Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas nemli bir admdr. Trkiye
nsan Haklar Kurumu Kanunu Meclis tarafndan kabul edilmitir. Sz konusu kanun,
zellikle kurumun bamszl bakmndan, insan haklar kurumlarna ilikin BM Paris
ilkeleriyle tam uyumlu deildir. Bu kanun ile ilgili olarak paydalarn grleri alnmamtr
ve kanun, ulusal ve uluslararas uzmanlarn endie ve nerilerini hibir ekilde
yanstmamaktadr. zellikle Adalet Bakanl ve Meclis nsan Haklar zleme
Komisyonunun almalaryla, uluslararas insan haklar hukukuna riayet konusunda baz
ilerlemeler kaydedilmitir. nsan haklar birimlerini glendirmeye ynelik bir dizi reform
hala gerekletirilmemitir.

kence ve kt muamelenin nlenmesine ilikin olarak, gzalt merkezlerindeki ikence ve

kt muameleye ilikin raporlarda olumlu yndeki azalma eilimine ramen kolluk
grevlilerinin, zellikle resmi olmayan gzalt merkezlerinde g kullanmna bavurmaya
devam etmeleri bir endie kaynadr. Suun cezasz kalmasyla mcadelede ok snrl
ilerleme kaydedilmitir. Gneydouda rastlanan toplu mezarlar yeterince soruturulmamtr.
Adli soruturmalarda, ar g kullanmna veya usule ilikin yaplan hatalar ile ilgili
iddialara ilikin kayda deer lde birikmi i yk bulunmakta olup gvenlik gleri
tarafndan balatlan kart iddialara ncelik verildii anlalmaktadr.

Cezaevlerinin kalabalklamas, shhi ve fiziki koullar zerindeki ciddi etkileri bakmndan

hala sorun olmaya devam etmektedir. Cezaevlerindeki ikyet sisteminin tmyle gzden

11
8
T T
R R
Geirilmesinde ciddi gecikmeler yaanmaktadr. Tbbi tedavi ve ocuk tutuklularn iinde
bulunduklar koullara ilikin olarak zel abaya ihtiya vardr.

Adalete eriim konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Adli yardm, kapsam ve kalite
bakmndan yetersizdir. Uzun sredir devam eden sorunlar n zlmesini salayacak etkili
bir izleme mekanizmas bulunmamaktadr.

fade zgrl ihlallerindeki art, ciddi endie kayna olmu ve basn zgrl,
uygulamada daha fazla kstlanmaya devam etmitir. zellikle, rgtl sular ve terrizmle
ilgili yasal ereve ve bunun mahkemelerce yorumu istismara neden olmaktadr. Kamu
grevlileri tarafndan medyaya yaplan bask ve muhalif gazetecilerin ilerine son
verilmesiyle birlikte, bu durum oto sansrn yaygnlamasna neden olmutur. nternet
sitelerinin sk sk yasaklanmas ciddi endie kayna olmaktadr ve nternet Ortamnda
Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele
Edilmesi Hakknda Kanunun revize edilmesi gerekmektedir.

Toplanma ve rgtlenme zgrlne ilikin olarak snrl ilerleme kaydedilmitir. Resmi izin
alnmadan yaplan gsterilerde, zellikle de Krt meselesi ile ilgili olanlar nda, iddet olaylar
yaanm ve gvenlik gleri tarafndan orantsz g kullanlmtr. Toplant ve Gsteri
Yryleri Kanununun revize edilmesine ihtiya vardr. Sivil toplumun glendirilmesine
yardmc olmak bakmndan sivil toplum kurulular iin yardm toplanmasna ilikin
mevzuatn revize edilmesi gerekmektedir. Memurlara sendikal haklar ve toplu szleme
hakk tannmasna ilikin Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda deiiklik yaplmtr.
Ancak, yeni mevzuat, zellikle kamu grevlilerinin toplu szleme, uyumazlklarn zm
ve grev haklar bakmndan AB standartlaryla ve Uluslararas alma rgt
szlemeleriyle tam uyumlu deildir. Sivil toplumun, politika gelitirme almalarna
katlmna ynelik srdrlebilir bir mekanizma yoktur. Siyasi partilere ilikin mevzuatta
hibir gelime kaydedilmemitir.

Dnce, vicdan ve din zgrl konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Vicdani ret
konusunda AHM itihadnn uygulanmas bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir.
Gayrimslim cemaatlerle diyalog devam etmitir. Ancak, aznlk dinlerine inananlar ya da
herhangi bir inanc olmayanlar, arlk yanls kiilerin tehditlerine maruz kalmtr. Tm
gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin, yersiz kstlamalar olmakszn faaliyet
gsterebilmelerine ynelik olarak, AHS ile uyumlu bir hukuki ereve henz
oluturulmamtr.

Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir.

Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanunu ile aile bireylerinin
ve evlilik d ilikileri bulunanlarn, iddetten korunmas bakmndan bir nceki mevzuata
gre iyileme salanmtr. Sivil toplum kurulular, kanun metni zerinde son anda yaplan
deiiklikleri eletirmilerse de yetkili makamlarn sivil toplum ile kapsayc istiarelerde
bulunmalar ve acil durumlarda uygulanacak usuller zellikle olumlu karlanmtr.
Ancak,

11
9
T T
R R
sz konusu yeni kanunu ve nceki mevzuat , somut siyasi, sosyal ve ekonomik
admlara dntrecek kayda deer abalara ihtiya vardr. Bu kanunun lke genelinde tutarl
bir biimde uygulanmas gerekmektedir. Kadnlarn istihdama, politika gelitirilmesine
ve siyasete daha fazla katlmalar gerekmektedir. Kz ocuklarnn okula kaydolma ve okulu
brakma oranlarnn izlenmesine ihtiya vardr. Erken yata ve zorla yaptrlan evlilikler hala
endie kaynadr.

ocuk haklarna ilikin olarak, eitim, ocuk iilii ile mcadele, salk, idari kapasite ve
koordinasyon dahil, btn alanlarda aba sarf edilmesi gerekmektedir. Genel itibaryla,
ocuklar iin, daha fazla nleyici ve rehabilitasyon amal tedbirler alnmas gerekmektedir.
Tutuklu ocuklar uygun koullarda barndrlmamaktadr ve yrrlkteki mevzuata uygun
olarak daha fazla ocuk mahkemesi kurulmaldr.

Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve/veya engelli kiiler ile ilgili olarak ok snrl ilerleme
kaydedilmitir. Ulalabilirlik Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Plannn uygulamas snrl
kalmtr. Engelli kiiler ve yallara ynelik evde bakm hizmetleri yaygnlatrlmtr.
Engelli kiilerde giriimciliin tevik edilmesi iin bir protokol imzalanmtr. Kamu
sektrnde istihdam olanaklarnn artrlmasna ynelik abalar devam etmektedir. Ancak,
BM Engelli Haklar Szlemesi ve htiyari Protokolne ilikin ulusal bir izleme
mekanizmas henz oluturulmamtr. Engellilere ynelik pozitif ayrmclk yaplmas ilkesi
alnan politika tedbirlerine, gerektii gibi yanstlmamtr. Uygulamada, engellilerin kamu
sektrnde ve zel sektrde istihdam edilebilirlii daha fazla desteklenmelidir. Engelli
kiiler ve akl hastalar hakknda resmi ve gvenilir veri ve aratrmann olmamas,
bilgiye dayal bir politika oluturulmas nnde bir engel tekil etmektedir. Engelli
kiilerin, eitime, salk hizmetlerine, sosyal hizmetlere ve kamu hizmetlerine eriimde
yaad zorluklar devam etmitir. Eriimde karlalan fiziksel engeller ok yaygndr. Akl
hastanelerinin izlenmesinden ve tefti edilmesinden sorumlu bamsz bir birim hala
bulunmamaktadr.

Ayrmclkla mcadele konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Ayrmclkla mcadeleye ilikin

kapsaml bir mevzuat henz kabul edilmemitir. Mevcut yasal ereve, AB mktesebatyla
uyumlatrlmamtr. Lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transsekseller (LGBTT), yine
ayrmclk ve korkutmaya maruz kalmlar, ilerinden atlmlar veya iddet maduru
olmulardr. Baz davalar ve adli sreler devam etmektedir. BDP tarafndan, ayrmcln
ortadan kaldrlmas ve barts konusunda dzenleme yaplmasna ilikin olarak verilen
teklif tasla TBMMde reddedilmitir.

Mlkiyet haklar ile ilgili olarak, 2008 tarihli Vakflar Kanununda deiiklik yapan mevzuatn
kabul edilmesiyle ilerleme kaydedilmitir. Mevzuatn uygulanmasna devam edilmektedir.
Ancak, yrrlkteki mevzuat, hala mazbut vakflar veya Alevi vakflarna ait el konulmu
tanmazlar kapsamamaktadr. Avrupa Konseyinin Gkeada (Imvros) ve Bozcaadaya
(Tenedos) ilikin olarak ald 1625 (2008) sayl kararn uygulanmas gerekmektedir. Mor
Gabriel Sryani Ortodoks Manastr aleyhinde sren davalar endie kaynadr.
Trkiyenin, btn gayrimslim cemaatlerin ve dierlerinin mlkiyet haklarna tam

12
0
T T
R R
olarak sayg gsterilmesini salamas gerekmektedir.

Trkiye, aznlklara sayg, aznlklarn korunmas ve kltrel haklar konusunda, zellikle

gayrimslim aznlklara ait tanmazlarn iadesine ilikin olarak, aznlklarn haklar
hususunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Lozan Antlamasyla tannan aznlklarla snrl
olmakszn dier aznlk temsilcileri, yeni Anayasaya ilikin grlerini sunmak zere ilk
defa meclise davet edilmi olmalarna ramen Trkiyenin aznlk haklarna ynelik
yaklam kstlayc olmaya devam etmitir. Dile, kltre ve temel haklara tam olarak sayg
gsterilmesi ve bunlarn korunmas henz Avrupa standartlarna uygun deildir. Aznlklara
ynelik hogrnn artmas ve kapsaycln tevik edilmesi iin Trkiyenin daha fazla
aba sarf etmesi gerekmektedir. Kltrel haklara ilikin olarak, Trke dndaki dillerin,
siyasi hayatta, kamu hizmetlerine eriimde ve cezaevlerinde kullanlmas konusunda
kstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanlmasna ilikin hukuki
ereve kstlayc yorumlara aktr ve bu erevede yer alan bir takm esneklikler, tutarsz
bir biimde uygulanmaktadr. Roman vatandalarn durumunu ele alan kapsaml bir
politikaya ihtiya vardr. Yrrlkteki mevzuatn kapsaml bir ekilde revize edilmesi ve
rklk, yabanc dmanl, anti-Semitizm ve hogrszlk ile mcadele edecek koruyucu
mekanizmalarn veya spesifik kurumlarn oluturulmas gerekmektedir. Nefret sylemleri ve
nefret sular yla mcadeleye ilikin spesifik bir mevzuata ihtiya vardr.

zel hayata ve aile hayatna saygya ve zellikle kiisel verilerin korunmasna ilikin olarak,
Trkiye, ulusal mevzuatn, verilerin korunmasna ilikin AB mktesebat ile uyumlu hale
getirmeli ve bu balamda tam bamsz bir veri koruma ve denetleme birimi kurmaldr.
Trkiyenin ayn zamanda, Kiisel Verilerin Otomatik lemden Geirilme Srecinde
Bireylerin Korunmas Hakknda Avrupa Konseyi Szlemesini (CETS 108) ve bu
Szlemenin Denetleyici Makamlar ve Snr Aan Veri Akna likin Ek Protokoln
(CETS 181) onaylamas gerekmektedir. Verilerin korunmasna ilikin bir mevzuatn
olmay, polis ve yarg organlar arasndaki ve terrle mcadeledeki operasyonel ibirliini
engellemektedir.

Sonu

Sonu olarak, Trk ceza adalet sistemine bir dizi iyiletirmeler getiren nc Yarg
Reformu Paketinin kabul edilmesinin ardndan yarg alannda baz ilerlemeler
kaydedilmitir. Ancak, temel eksikliklerin ele alnmasnda reformlar yetersiz kalmtr. Ceza
adalet sistemi ve ar ceza davalarnda oluan nemli ldeki ylma da dahil yargnn
bamszl, tarafszl ve etkinliine ilikin olarak daha fazla aba sarf edilmesi
gerekmektedir. Kadnlarn yarg sistemine katlm oranlarnn artrlmas gerekmektedir. Su
isnad ve siyasi parti finansmannda effafln artmas hususlarnda baz gelimeler
olmakla birlikte yolsuzlukla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir.
Ulusal Yolsuzlukla Mcadele Stratejisinin uygulanmas, daha fazla siyasi kararllk
gerektirmektedir. Temel haklara ilikin olarak, Kamu Denetilii Kurumu ve Trkiye
nsan Haklar Kurumunun

12
1
T T
R R
kurulmasn salayan kanunlar kabul edilmitir. zellikle zgrlk ve gvenlik hakk, adil
yarglanma hakk, ifade zgrl, toplanma ve rgtlenme zgrlnn sklkla ihlal
edilmesine neden olan terrizm ve rgtl sulara ilikin hukuki erevenin geni apl bir
biimde uygulanmas, temel haklara sayg konusunda ciddi endie kayna olmaya devam
etmektedir.
4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik

G alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu

Tasars Mays 2012de TBMMye sunulmutur, ancak sz konusu kanunun halen kabul
edilmesi gerekmektedir. Bu kanunun kabul edilmesi, Trkiyenin yabanclarla olan
ilikilerini yneten ve gmen ile mltecilerin haklarn AB standartlarna ve uluslararas
standartlara uygun olarak gvence altna alan tek ve tutarl bir yasal ereve oluturulmas
bakmndan kilit niteliktedir.

2011 ylnda, 217.206 kiiye, alma ve eitim de dahil olmak zere eitli gerekelerle
Trkiyede oturma izni verilmitir. Trkiye, dzensiz g iin ok nemli bir gei lkesi ve
hedef lke olma konumunu srdrmektedir. Trkiyede yakalanan dzensiz gmen says
2011de 44.415e ulaarak, 2010 yl rakamlarna gre % 26lk bir art gstermitir. 1 Ocak
ve 1 Temmuz 2012 tarihleri arasnda yakalanan dzensiz gmen says 14.559a ulamtr.
Trk makamlar tarafndan snr d edilen dzensiz gmenlerin says 2011 ylnda 26.889
ve 1 Ocak - 1 Temmuz 2012 tarihleri arasnda 4.739 olarak gereklemitir. Ayrca, ABye
ye lkelerin kolluk kuvvetleri tarafndan, dorudan Trkiyeden veya Trkiye zerinden
gei yaparak yasad yollarla ABye girerken veya girmeye alrken tespit edilen nc
lke vatandalarnn says 2011 ylnda 55.630a ulamtr. Bu da, 2010 rakamlarna kyasla
% 2 gibi bir arta tekabl etmitir. Trkiye snrlar 2012nin ilk yarsnda da geirgen
olmaya devam etmitir. 1 Ocak ve 15 Temmuz 2012 tarihleri arasnda kalan dnemde,
Trkiyeye gelen veya Trkiye zerinden gei yapan ve ABye ye lkeler tarafndan
yakalanan dzensiz gmen says 25.944tr.

Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununun kabul edilmesi beklendiinden, dzensiz

gmenlerin durumlarn iyiletirmeye ynelik kayda deer hibir idari tedbir alnmamtr.
Dzensiz gmenlerin barndrlmasna ynelik genel kapasite 2011 ylnda 2176ya
dmtr. Geri gnderme merkezlerindeki asgari yaam standartlar ve bu merkezlerin
denetimi, hala dzenlenmemitir. nsan kaynaklarnn ve mali kaynaklarn yetersizlii, geri
gnderme merkezlerindeki fiziki koullarn iyiletirilmesinde engel tekil etmitir. Van ve
Bitliste, her biri 400 ila 600 kii kapasiteli olan yeni geri gnderme merkezlerinin inas, Van
depremi nedeniyle tamamlanamamtr. Dzensiz gmenlere psiko-sosyal hizmet
salanmasna ilikin olarak yaplandrlm bir yaklam henz mevcut deildir.

Gmenlerin adli yardma eriimleri hala snrldr. Barolarda bu destein bamsz bir
biimde salanmas iin gerekli kurumsal kapasite bulunmamaktadr. Snrl saydaki
gmenin gnll geri dn, iki tarafl olarak finanse edilen projelerle ve Uluslararas G
rgtnn (IOM) yardmyla salanmaktadr. G ynetimi konusunda alan personelin
eitimine, ulusal kaynaklar kullanlarak ve ABnin veya dier ortaklarn destei ile devam

12
2
T T
R R
 edilmitir.

Trkiye-AB geri kabul anlamas 21 Haziran 2012 tarihinde paraflanm olmakla birlikte
imzalanmas gerekmektedir. Bu anlamann hzl bir ekilde akdedilmesi ve etkili bir ekilde
uygulanmas hayati nem tamaktadr. Ayn zamanda, mevcut iki tarafl geri kabul
anlamalarnn gerektii ekilde uygulanmas hususu ncelik tamaktadr. Trkiye ve
Yunanistan arasnda mevcut ikili geri kabul protokol, hala ok snrl bir biimde
uygulanmaktadr. ubat aynda, Trkiye ve Bosna-Hersek arasnda bir geri kabul anlamas
imzalanmtr.

Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununun kabul edilmesibeklenirken iltica alannda

snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Mltecilerin Hukuki Statsne ilikin Cenevre
Szlemesini, Szlemenin getirdii haklardan sadece Avrupa lkelerinden gelen
snmaclarn yararlanmasyla snrlandran ekince temelinde uygulamaya devam
etmektedir. AB btesinden finanse edilen, snmaclar ve mltecilere ynelik yedi kabul
merkezinin inas devam ederken snma bavurularndaki yksek artn, kabul kapasitesi
bakmndan kritik dzeyde olduu ortaya kmtr. Buna ilaveten, Trkiyenin dousunda
Ekim 2011 tarihinde yaanan depremin bir sonucu olarak, Trkiyenin ulusal iltica
sistemindeki en nemli uydu ehirlerden biri olan Vanda yaayan mltecilerin ou
barnma yerleri ykldndan ve yerel halka salanan yardmlardan ok az
faydalanabildiklerinden ehir dna kmak zorunda kalmlardr.

Trk makamlar, Suriyede krizin ba gstermesinden bu yana, Suriye vatandalarnn

Trkiyeye sreklilik arz eden akn ile mcadelede yksek seviyede yetkinlik ve
operasyonel kapasite sergilemilerdir. 2011 yl Ekim ay sonunda kampta kalanlarn tmne
tannan ak ulu Geici Koruma stats ile fiili koruma durumu teyit edilmitir. Bu stat,
snrlarn ak tutulmasn, insani yardm salanmasn ve Suriye vatandalarnn lkelerine
zorla geri gnderilmelerinden kanlmasn iermektedir.

Resmi tahminlere gre, Trkiyede bulunan Suriye vatandalarnn yaklak says

100.000dir. Suriyeli vatandalarn pek ou, gneyde bulunan drt ilde kurulmu olan
kamplarda ve konteyner kentlerde kalmaktadr. Kamplardaki genel yaam koullar, BM
Mlteciler Yksek Komiserlii (BMMYK) ve Avrupa Komisyonu nsani Yardm ve Sivil
Koruma Biriminin (ECHO) de dahil olduu birok uluslararas gzlemciler tarafndan
vgyle karlanmtr. BMMYK, Trk makamlarna kamplarn bulunduu yerlerde yardmc
olmu, kamplardaki ileyii izlemi, gzlemlemi ve Hatay kayt merkezinde, kayt
ilemlerine ynelik danmanlk destei vermitir. Kamplardaki durumu izleme ve
raporlama yapma imkan sunulan gzlemcilerin says giderek artmaktadr. Ancak, effafln
tam olarak salanmas ve i l t i c a a l a n n d a a l l a n sivil toplum rgtleri de dahil
ilgili dier aktrlerin kamp tesislerine girmelerine izin verilmesi iin daha fazla aba sarf
edilmesi gerekmektedir.

Vize politikas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. ileri Bakanl, Trkiyedeki ksa
sreli kallar iin yeni dzenlemeler getirmitir. Ancak, Trkiye vatandalar, d snrlardan
geite vize almas/vizesi olmas gereken ve vatandalar vizeden muaf tutulan lkeleri
sralayan AB listelerine uyum salamamtr. 2009un banda balatlan vize muafiyetlerinin
12
3
T T
R R
ardndan snr kontrollerinindaha da glendirilmesi iin hibir ilave tedbir alnmamtr.
Ayrca Trkiye, vize politikasna ilikin olarak ye lkeler arasnda ayrm yapmaya devam
etmektedir: ABye ye 11 lkenin vatandalar, hala Trkiyeye girmeden nce vize almak
zorundayken, 16 ye lkenin vatandalar ise bu ykmllkten muaftr. Konsolosluk
personeline ynelik olarak, zellikle belge gvenlii konusunda eitim dzenlenmesine aka
ihtiya vardr.

D Snrlar ve Schengen konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Snr ynetimine ilikin

grevlerin ve koordinasyonun, uzman ve profesyonel bir snr muhafaza tekilatna
devredilmesine ilikin mevzuat, henz Meclisin onayna sunulmamtr. Entegre Snr
Ynetimi (ESY) taslak yol haritas henz onaylanmamtr. Kanunun ve ESY yol haritasnn
kabul edilmesinde yaanan gecikmeler, entegre snr ynetiminin kurumsal geliimi ve
uygulanmas nndeki en byk kurumsal engeldir.

Kurum ii ve kurumlar aras ibirlii ve koordinasyon, etkin bir snr ynetimi

salanmas asndan byk lde gelitirilmelidir. Vali yardmclarnn grevlerini
genileterek, snr birimlerinde idare amiri olarak grev yapmalar n ngren mevzuat
deiiklii, Mecliste henz kabul edilmemitir.

Mays 2012 tarihinde TC Dileri Bakanl ve Frontex arasnda bir Mutabakat Zapt
imzalanmtr. Bu Mutabakat Zapt, eitim faaliyetlerine ve ortak tatbikatlara katlm, Frontex
uzmanlarnn Trkiyede grevlendirilmesi ve daha dzenli bir bilgi alverii ve risk
analizinin yaplabilmesi de dahil Trkiye ve Frontex arasnda glendirilmi operasyonel
ibirlii iin ereve oluturulmasn mmkn klmaktadr. Genel olarak, snr ynetiminden
sorumlu ilgili makamlar arasnda yaplan ortak analizler de dahil risk analizinin yaplmamas,
etkin olmayan bir snr ynetimine ve kaynaklarn yeterince verimli kullanlmamasna yol
amtr.

Snrlardan sorumlu tm birimlere, dil eitimi de dahil olmak zere yaplandrlm eitim
verilmesine ihtiya vardr. Snrda grevli personelin rotasyonu, uzmanln srdrlebilmesi
asndan dikkatle gzden geirilmelidir. Kara maynlarnn yerine, modern ve insancl snr
gzetleme aralar kullanlmas ncelikli bir husustur. Kara snr gei noktalarnn
(BCP) mimari tasarmlarnn operasyonel ilevsellie ilikinyaratt sorunlarn ele alnmas
gerekmektedir. Hem tasarm aamasnda hem de modernize edilmi snr kaplarnn
kullanm srasnda, snrlardan sorumlu yerel ve merkezi birimlere dzenli olarak
danlmas gerekmektedir. Bu durum, havaalanlar transit blgelerinde dzensiz gn
kontrol altna alnmas iin proaktif snr kontrol usul ve dzenlemelerinin yaplmasn da
iermektedir.

Kara snr gei noktalarnda zel gmrkl sahalarn bulunmas, yerel dzeyde bir entegre
snr ynetimi sisteminin kurulmas asndan byk bir zorluk yaratmaktadr. Snr ynetimi
asndan komu lkeler, kaynak lkeler ve hedef lkeler ile olan ibirliinin gelitirilmesi
gereklidir. Snrlardan sorumlu makamlar ve Trk Ulusal Havayolu arasndaki ibirlii,
zellikle, ini ve bini ncesinde taramalar ve analizler yaplmasn temin edecek ortak bir
eitim ve daha etkin bilgi paylamyla gelitirilmelidir.
Cezai ve hukuki konularda adli ibirlii alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Hukuki
12
4
T T
R R
konularda adli ibirlii alannda, Trkiye, zel Hukuk ve Ticaret Hukuku Konularnda Adl
ve Gayriadl Belgelerin Yurt Dnda Teblii Hakknda 1965 tarihli Lahey Szlemesi ve
Hukuk ve Ticar Konularda Yabanc lkelerde Delil Salanmas Hakknda 1970 tarihli
Szlemenin uygulanmasna ilikin olarak ulusal kurulularn takip edecei ilke ve kurallar
Kasm 2011 tarihinde dzenlemitir. ocuklarn korunmas ile ilgili olarak, 2003 tarihli
ocuklarla Kiisel liki Kurulmasna Dair Avrupa Szlemesi kabul edilmi ve Mays 2012
tarihinde yrrle girmitir. Haziran 2012 tarihinde yrrle giren Hukuk
Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanununun, yargda i yknn azalmasn salamas,
hukuki ve cezai uyumazlklarn hzl, dk maliyetli ve etkin bir ekilde zmlenmesine
hizmet etmesi ve sosyal bar salamaya katkda bulunmas beklenmektedir. Bu kanun ayn
zamanda, AB vatandalarna da uygulanmaktadr. Ancak Trkiye, 1996 tarihli Velayet
Sorumluluu ve ocuklarn Korunmas Tedbirleri Hakknda Yetkiye, Uygulanacak Hukuka,
Yetki, Tanma ve Tenfize ve birliine Dair Szlemeyi henz onaylamamtr. Rapor
dneminde, Trkiye, hukuki konularda adli ibirlii alanna giren 1.765 talep alrken, 6.779
talepte bulunmutur.

Cezai konularda adli ibirliine ilikin olarak, Trkiye, Avrupa Yarg Ann (EJN) mutat
toplantlarna katlm salamtr. Be hkim, sulularn iadesi ve karlkl adli yardm
talepleri ile ilgili uygulamalar kolaylatrmak amacyla Eurojust ve EJN temas noktas
olarak grev yapmaktadr. Rapor dneminde Trkiye, toplam 96, ABye ye devletler ise 7
sulu iadesi talebinde bulunmutur. Trkiyeye alt sulu iade edilmitir. Cezai konularda
karlkl adli yardma ilikin olarak, Trkiye toplamda 491 talep alrken 2.933 talepte
bulunmutur. Mahkumlarn iadesikapsamnda, alt kii Trkiyeye, iki kii ABye ye
devletlere iade edilmitir.

Polis ibirlii ve rgtl sularla mcadele alannda eit dzeyde ilerleme

kaydedilmemitir. Trkiye, temel uluslararas szlemelere taraftr. 81 ilde toplum destekli
polislik bro amirlikleri kurulmutur. Ancak, kiisel verilerin korunmasna ilikin bir yasann
olmamas, uluslararas dzeyde polis ibirliini snrlamaya devam etmekte ve Europol ile
Operasyonel birlii Anlamasnn akdedilmesine engel olmaktadr. Bir p o l i s irtibat
yetkilisinin Europolde grevlendirilmesi, ikili ibirliinin gelitirilmesini destekleyecektir.
Organize Sularla Mcadele Ulusal Stratejisinin (2010-2015) uygulanmasn salamak
amacyla kurulan zleme ve Deerlendirme Kurulu, ileri Bakanlnn koordinasyonunda
dzenli olarak toplanmaya devam etmektedir.

nsan ticaretiyle mcadele alannda kayda deer ilerleme salanamamtr. Bu alana ynelik
ereve kanuna ilikin hazrlk almalar devam etmitir. crac bakanlklar, sivil toplum
temsilcileri, hukukular ve akademisyenlerle istiari toplantlar dzenlenmitir. lgili
uluslararas organlar ve AB ile de istiari toplantlar gerekletirilmitir. nsan ticaretine
ilikin gvenilir istatistiki verilerin toplanmas iin daha fazla abaya ihtiya vardr. Ankara ve
stanbuldaki insan ticareti madurlarna ynelik snma evleri ve Antalyadaki istasyon
tipi snma evinde hizmet verilmeye balanm ve bu evlere 2012 yl btesinden
mali

12
5
T T
R R
destek salanmtr. nsan ticareti madurlar iin cretsiz olarak hizmet veren 157 yardm
hatt
hizmet vermeye devam etmektedir.

Biliim Sularyla Mcadele Daire Bakanlnn 2011 ylnda Emniyet Genel Mdrl
bnyesinde kurulmasn takiben, ubat 2012 tarihinde il dzeyinde bal birimler
oluturulmutur. Trkiye, 2010 ylnda imzalanm olan Avrupa Konseyi Biliim Sular
Szlemesini henz onaylamamtr. Adli tp alanna ilikin olarak, ulusal parmak izi ve
DNA veri bankas hala kurulmamtr. Kolluk alannda veri toplama ve veri analizi
hususunun gelitirilmesine ihtiya vardr. Emniyet Genel Mdrl, 71 ilde tank koruma
ube mdrlkleri kurmutur. Kurumlar aras ibirliinin glendirilmesine ihtiya vardr.

Terrle mcadele alannda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Avrupa Konseyi Terrizmin

nlenmesi Szlemesini ve Nkleer Terrizm Faaliyetlerinin nlenmesine Dair Uluslararas
Szlemeyi imzalamtr. Ancak, Trkiyenin Terrizmin Finansman ve Sutan Elde
Edilen Gelirlerin Aklanmas, Aranmas, Elkonmas ve Msaderesi Hakkndaki Avrupa
Konseyi Szlemesini onaylamas gerekmektedir. Mali Eylem Grev Gc (FATF)
gerekliliklerinin karlanmas asndan Terrizm Finansmannn nlenmesi Hakknda
Kanunun kabul edilmesi gerekmektedir. Terrizmin, Terrle Mcadele Kanunundaki geni
kapsaml tanm hala ciddi bir endie konusudur (Bkz. Dou ve Gneydou Anadolu
Blgesindeki durum ve ifade zgrl).

Trkiye, PKKnn terr saldrlarna maruz kalmaya devam

etmektedir...

Trkiye, terrle mcadele alannda AB ile olan diyalounu etkin bir ekilde yrtmektedir.
Ancak, kiisel verilerin korunmasna ilikin bir yasann olmamas, Trkiyenin Europol ile
Operasyonel birlii Anlamasn akdetmesini engellemekte, Eurojust ve ABye ye
lkelerle olan adli ibirliini snrlandrmaktadr.

12
6
T T
R R
Uyuturucu alannda ibirlii konusunda, baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bamllk
Yapc Maddeler ve Bamllkla Mcadelede Ulusal Politika ve Strateji Belgesinin (2006-
2012) uygulanmasna ynelik kinci Ulusal Eylem Plannn (2010-2012) ara deerlendirmesi
ubat
2012 tarihinde yaplmtr. Erken Uyar Sistemi alma Grubu tarafndan yrtlen
faaliyetlerin bir sonucu olarak, 32 yeni psikoaktif madde Uyuturucu Maddelerin Murakabesi
Hakknda Kanun kapsamna dahil edilmitir. Trk kolluk kuvvetleri, 76.392 kg kenevir, 592
kg kokain, 7.294 kg eroin ile 1.364.253 adet ekstazi tabletinin ele geirilmesi ile sonulanan
baarl operasyonlar gerekletirmitir. Almanya ile birlikte, iki kontroll teslimat
operasyonu gerekletirilmi, bu operasyonlarn sonucunda 2 kg kokain ele geirilmitir.

Trkiyenin, Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamll zleme Merkezine (EMCDDA)

katlmna ilikin anlama Haziran 2012 tarihinde onaylanmtr. Trkiye, EMCDDAya her
yl raporlama yapmakta ve Reitox odak noktas bakanlar toplantlarna gzlemci olarak
katlmaya devam etmektedir. Ancak, Reitox Ulusal Odak Noktasnn (TUBM) stats ve
insan kaynaklar daha da glendirilmelidir. 22 adet tedavi merkezi bulunmaktadr,
dolaysyla genel kapasite snrldr. Uyuturucu ile mcadelede daha dengeli ve etkin bir
yaklamn benimsenmesi iin koullar daha iyi olan tedavi ve rehabilitasyon merkezlerinin

12
7
T T
R R
kurulmasna ihtiya duyulmaktadr. Veri toplama ve analiz etme kapasitesi
gelitirilmelidir.

Gmrk ibirlii alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. 2011de kurumsal erevede

deiiklik yaplarak Gmrk Mstearl kaldrlm, yerine Gmrk ve Ticaret Bakanl
kurulmutur.

Gmrkler Muhafaza Genel Mdrlne bal ana birimlerin grev ve sorumluluklar

revize edilmi, blge tekilat yeniden ekillendirilmitir. Alannda uzmanlam Gmrk
Muhafaza Kaaklk ve stihbarat Mdrlklerinin says 18den 29a ykseltilmitir. Her
blge mdrlnde, yerel gmrk birimleri arasnda risk analizi ve profil karmaya ilikin
olarak koordinasyon ve ibirliini mmkn klacak bir risk analizi birimi kurulmutur. Risk
ynetiminin uygulanmas iin ilave eitime ihtiya vardr. Bir adet merkezi ara takip
sistemi ve birka mobil denetim birimi kullanmdadr. Ancak Gmrkler Muhafaza
Genel Mdrl, birok snr gei noktasnda personel saysn artrmaldr.

Avro sahteciliine ynelik tedbirler iin Bkz. Fasl 32 - Mali Kontrol

Sonu

Sonu olarak, adalet, zgrlk ve gvenlik alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye,
Suriyeli mltecilere insani yardm baarl bir biimde salamaktadr ama iltica sistemi hala
AB standartlarndan uzaktadr. Trkiye, dzensiz g nlemek iin kapasitesini artrmaldr.
Trkiye-AB Geri Kabul Anlamasnn akdedilmesi ve mevcut geri kabul ykmllklerinin
tam anlamyla yerine getirilmesi byk nem tamaktadr. Yabanclar ve Uluslararas
Koruma Kanununun ve snr ynetimi alanndaki reformlarn kabul edilmesi hala
ncelikli hususlardr. Vize mevzuatnn uyumlatrlmas konusunda snrl ilerleme
kaydedilmitir. Terrizmle ve rgtl sularla mcadele alannda reformlara ihtiya vardr.
Verilerin korunmasna ilikin uygun mevzuatn olmamas, AB ile, polis ve adli ibirliinin
gelitirilmesini engelleyen temel sebeplerden biridir. Genel olarak, bu fasldaki uyum erken
aamadadr.

4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma

Aratrma ve yenilik politikas alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiye,

aratrma ve yenilik kapasitesini ulusal dzeyde glendirmeyi srdrmtr. 2011deki yeni
rgtsel yapnn uygulanmas, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn kurulmasnn ve
Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) ile Trkiye Bilimler
Akademisinin (TBA) yapsndaki rgtsel deiikliklerin ardndan yrrle girmitir.
Yedinci AB Aratrma ereve Programna (7. P) katlm dzeyi, %21,2lik AB
ortalamas ile kyaslandnda %16,5lik bir ortalama baar oranyla birlikte, sunulan ve
baarl bulunan projeler bakmndan artmtr. Trkiye, zellikle Bilgi ve letiim
Teknolojileri, Bilgi Tabanl Biyo-Ekonomi (gda, tarm ve biyoteknoloji alan),
Tamaclk ve Gvenlik gibi tematik alanlarda baarldr ve 7. P ile Marie Curie
12
8
T T
R R
Eylemlerine katlan

12
9
T T
R R
KOBlerin says bakmndan olduka iyi bir durumdadr. Trkiye, iyi gelitirilmi ve etkin
iletiim ana sahip Ulusal Temas Noktalar A ile olduka iyi bir idari kapasiteye sahiptir.
Salk ve evre gibi bir takm kilit konulardaki katlm ve toplam bavuru says hl dk
seviyededir. Fikirler zel Program gibi spesifik programlara katlm oran dk
seviyededir. Trkiye, Avrupadaki balca toplumsal zorluklar ulusal aratrma faaliyetlerini
uyumlatrmak suretiyle ele almay amalayan Yenilikilik Birlii erevesinde baz Ortak
Programlama Giriimlerine katlmaktadr. Trkiye, Stratejik Enerji Teknolojisi Plannda
ortak lke olarak yer almakta ve aktif ve salkl yalanma, su ve srdrlebilir tarm
konularnda Avrupa Yenilikilik Ortaklklarna aktif katlm salamaktadr.

Trkiye, Euratom Yedinci Aratrma ereve Programna (2011-2013) nc lke olarak

katlmaktadr.

Ortak Aratrma Merkezi (OAM) ile etkin ibirlii, Trk aratrmaclarn OAMnin
altaylarna, st dzey toplantlarna, OAM projelerine ve alarna katlmalar ve OAM
kurumlarnda g e i c i grevlendirilmeleri suretiyle devam etmitir. Trkiye ile OAM
arasnda Temmuz 2007de imzalanan mutakabat zaptndan bu yana, toplam 30 Trk
aratrmac, OAM kurumlarnda almak zere TBTAK tarafndan desteklenmitir. 2012
ylnn ortasnda, mutakabat zapt be yllk bir sre iin yenilenecektir.

Trkiye, Avrupa Aratrma Alan konusunda, ulusal aratrma ve yenilik kapasitesini daha
fazla glendirmek amacyla bir takm nemli tedbirler alm ve ulusal stratejilerini
gncellemitir. Trkiye Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu (BTYK), Aralk 2011deki
toplantsnda, hedef belirleme ve politika aralar yoluyla aratrma ve yenilik
kapasitesinin artrlmasn ve iyiletirilmesini amalayan bir takm kararlar almtr.

2010 yln kapsayan TK Ar-Ge faaliyetleri aratrmasna gre, GSYHdeki genel Ar-Ge
pay 2009daki %0,85 seviyesinden biraz azalarak %0,84e inmitir; ancak 2009 ylndaki 6,6
milyar avro ile karlatrldnda zel sektrn pay, %12lik bir art gstererek 7,4 milyar
avroya ulamtr. 2010 ylnda tam zamanl aratrmaclarn says, 2009 ylndaki 58.000e
kyasla artarak 64.000e ulamtr.

Kamu kurumlar, yerel niversiteler, sanayi ve sivil toplum kurulular dahil, yerel
paydalarn katlm yoluyla il dzeyinde bilim, teknoloji ve yenilik kapasitelerinin
gelitirilmesini amalayan TBTAK l Yenilik Platformlar Destek Program kapsamnda
desteklenmek zere, be il (Elaz, Aydn, Diyarbakr, Hatay ve Siirt) seilmitir.

TBTAK ayrca, zel sektr tarafndan yrtlen aratrma, teknolojik gelime ve yenilik
projelerinin finansman, teknolojik giriimciliin finansman ve e-finansman destekli
Uluslararas Deneyimli Aratrmac Dolam Program dahil, yeni destek programlar da
balatmtr. Yedinci AB ereve Program (7. P) kapsamnda da ksmen desteklenen yeni
bir burs program, yerli/yabanc uyruklu tm deneyimli aratrmaclarn hareketliliini
artrmay ve kolaylatrmay amalamaktadr.

13
0
T T
R R
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl, 2016 ylna kadar 16 bykehir belediyesinde ve 2023
ylna kadar Trkiyenin 81 ilinin tamamnda, bilim merkezlerinin kurulacan aklamtr.
Trkiyenin ilk bilim merkezinin 2013 ylnda Konyada almas planlanmaktadr.

Sonu

Bilim ve aratrma alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin kapasitesinin

daha fazla glendirilmesi iin admlar atlmtr ve Trkiyenin Avrupa Aratrma
Alanna entegrasyonu olumlu ynde ilerlemektedir. Trkiyenin AB Aratrma ereve
Programna (7. P) katlm ve baar oran artmtr, ancak sunulan tekliflerin kalitesinin
glendirilmesi ve aratrmaclarn niteliinin artrlmas bakmndan daha fazla aba
gsterilmesi gerekmektedir. Genel olarak, Trkiyenin bu alandaki hazrlklar iyi
durumdadr.

4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr

Eitim, mesleki eitim ve genlik alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kamuoyunun

Hayatboyu renme ve Genlik Programlarna ilgisi byk oranda artmaya devam etmi ve
her iki programn tm alt eylemlerine yaplan hibe bavurularnn saysnda nemli bir
art sz konusu olmutur. Trk Ulusal Ajans, yararlanc kurulular ve kiilerle toplamda
3.000in zerinde hibe szlemesi imzalamtr. Toplamdaki nihai yararlanc says
55.000e ulamtr ve daha fazla projenin desteklenmesini salamak amacyla Mutabakat
Zaptnda, Trkiyenin programlara yapt mali katky 2012 ve 2013 yllar iin srasyla
%40 ve %60 orannda artrmak iin deiiklik yaplmtr. TBMM, 2014 ylnda balayacak
bir sonraki programlama dnemi iin Ulusal Ajans alanlarnn saysn 50 kiilik bir
ilaveyle toplamda
220ye kartan bir kanunu kabul etmitir.

Trk Eitim Kanununda, zorunlu eitim sresini 8 yldan 12 yla karan ve okullar iin yeni
bir yaklam getiren (8+4 yerine 4+4+4) deiiklik, Nisan 2012de yrrle girmitir.
Kanun, farkl okul trleri, rnein ortaokullarda, genel ve mesleki okullar (imam hatip
okullarnn orta ksmlar) arasnda seim yapma esnekliini de ierecek ekilde mevcut
eitim sistemine baz deiiklikler getirmitir. Bylece ocuklarn 14 yerine 10 yanda dini
eitim almaya balayacak olmasyla birlikte, yeni mevzuat n sunulma yntemi
Trkiyede tartmalara yol amtr.

2011-12 eitim ylnda, zorunlu okul ncesi eitimin 81 ilin 71ine geniletilmesinin
ardndan, 2011-12 eitim yl iin 4-5 ya aras rencilerdeki okul ncesi eitime kayt
oranlar %43,1den %44e ykselmitir ve okul ncesi eitimdeki rencilerin ve
retmenlerin says srasyla %5,6 ile %15,6 oranlarnda artmtr. Ancak, yeni Eitim
Kanunu ile birlikte, tm illerde zorunlu okul ncesi eitim verilmesi hedefi terk edilmitir.
lkokula net kayt olma oran yaklak %99a ulamtr. Orta retimde ise, kayt olma
oran
%67,4e ykselmitir ve cinsiyetler aras dengesizlik %2,5 daralmtr. Bata kz renciler
iin olmak zere, tm dzeylerde kayt oranlarnn artrlmasna ynelik abalarn devam
ettirilmesi ve okul terklerini azaltmay amalayan etkili mdahale stratejileri nemli zorluklar
13
1
T T
R R
arasnda yer almaya devam etmektedir..

13
2
T T
R R
Trkiye, Bolonya sreci tavsiyelerini uygulama bakmndan ileri bir aamadadr.
Yksekretim alannda, 2012 ylnda 6 niversitenin kurulmasyla birlikte Trkiyedeki
niversitelerin toplam says 168e ulamtr. Bununla birlikte, retim eleman says ve
altyap bakmndan nemli nitelik farkllklar mevcuttur. Yeterliliklerin tannmas, kalite
gvencesi ve Avrupa Yeterlilik erevesine (AY) dayanan ulusal yeterlilik erevesinin
oluturulmas da dier zorluklar arasndadr. Mesleki Yeterlilik Kurumu, Kasm 2011den
itibaren yeterlilik srecinin tamamndan sorumlu tek organdr. Ancak, bamsz ve tam olarak
iler, Avrupa standartlar ve klavuzlar ile uyumlu bir Kalite Gvencesi ve Akreditasyon
Ajans hl kurulmamtr. Yksekretim iin oluturulmasna karar verilen kalite gvence
ajans iin hazrlklar ise henz balamamtr.

Yksekretim Kurulu (YK), Kasm 2011de niversiteye giri snavnda veya Lisans
Yerletirme Snavnda meslek lisesi mezunlarnn nihai puan hesaplanmasnda uygulanan
dk katsay sisteminin kaldrlmasna karar vermitir. 4+4+4 Kanunu bu karar teyit
etmitir.

YK, Tunceli niversitesinin Zazaca ve Krte dil blmleri ama ynndeki nerisini
Aralk 2011de onaylamtr. Bylece, Tunceli niversitesi drt yllk lisans eitimi veren
Zazaca ve Krte dil blmleri aabilecektir.

Trkiyede, hayatboyu renmedeki gelime olduka erken bir aamadadr ve zellikle

lkenin en dezavantajl blgelerinde abalarn artrlmas ve koordine edilmesi
gerekmektedir. Yetkilendirme usullerinin kabul edilmesiyle birlikte, Ulusal Mesleki
Yeterlilik Sistemine ilikin dzenleyici ereve somut olarak oluturulmutur, ancak yakn
gelecekte yalnzca birka sektrel belgelendirme kuruluu faaliyete geebilecektir. Ulusal
Yeterlilik erevesinin 2012 ylnda kabul edilmesi planlanmaktadr.

Kltr alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kltrel Temas Noktas tarafndan gsterilen
abalara ramen, Trkiyenin, ABnin Kltr Programna katlm grece dk kalmaktadr.
Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Program ve e-finansman salayan kurulular veya
sponsorlar iin vergi muafiyeti salayarak Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik
Kanununu geniletmitir. Ayn zamanda, Greme, znik ve stanbuldaki rneklerde
grld zere, kltrel mirasn korunmasnda etkisiz olunmas veya ge kalnmas endie
yaratmtr.

Trkiye, Kltrel fadelerin eitliliinin Korunmas ve Desteklenmesine ilikin

UNESCO Szlemesini henz onaylamamtr.

Sonu

Eitim ve kltr alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kamuoyunun, Hayat boyu

renme ve Genlik Programlarna ilgisi artmaya devam etmitir. Trkiye, zorunlu eitimi 8
yldan 12 yla karmtr. Kltr alannda snrl ilerleme kaydedilirken, mevzuat uyumu
bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. Genel olarak, Trkiye bu alanda nispeten ilerleme
salamtr.

13
3
T T
R R
4.27. Fasl 27: evre ve klim Deiiklii

evre alannda yatay mevzuatta hemen hemen hi ilerleme kaydedilmemitir. evresel

Sorumluluk ve INSPIRE direktiflerinin i hukuka aktarlmas iin hazrlklar devam etmitir.
evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Direktifi konusunda, snr tesi istiareler
yaplmasna ynelik usuller uyumlu hale getirilmemitir ve Trkiye, ED konusunda snr
tesi ibirliine ynelik genel ikili anlamalar taslan henz ilgili ye devletlere
gndermemitir. Trkiyenin Dou Akdeniz kysnda ina edilmesi planlanan Trk-Rus
nkleer enerji santrali, ulusal ve uluslararas kamuoyunda kayg yaratmaya devam
etmektedir. Stratejik evresel Deerlendirme (SD) Direktifinin i hukuka aktarlmas henz
tamamlanmamtr. ok sayda byk hidroelektrik santralinin ina edilmesine ynelik
planlar iin stratejik evresel deerlendirme veya uygun ED almalar yaplmamtr.

Hava kalitesi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Ulusal Emisyon Tavanlar

Direktifinin i hukuka aktarlmas ve uygulanmas iin hazrlklar devam etmitir.
Hava kalitesi ile ilgili mevzuat n uygulanmas ve yrtlmesine ynelik idari
kapasite hl yetersizdir.

Elektrikli ve elektronik atk eyalarn kontrol ile ilgili mevzuatn kabul edilmesiyle birlikte,
atk ynetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Dzenli depolama tesislerinin AB
standartlarna u yg u n h a l e getirilmesi ve tehlikeli atklarn ynetiminin iyiletirilmesine
ynelik abalar devam etmitir. Ayrma ve geri dnm kapasitesi artrlmtr.
Trkiyenin, atk ynetimi planlarn hazrlamas ve uygulamasyla balantl olarak, AB
atk ereve direktifi gerekliliklerini hl yerine getirmesi gerekmektedir.

Nehir havzas ynetimi ve yer alt sular ve ime suyuna ilikin yeni su mevzuatnn
kabul edilmesiyle birlikte, su kalitesi konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Nehir
havzas koruma eylem planlarnn, nehir havzas ynetim planlarna dntrlmesine
ynelik hazrlklar devam etmektedir. Ancak, su ynetimine ilikin kurumsal ereve nehir
havzas dzeyinde henz yaplandrlmamtr ve su sektrnn evre ve ehircilik
Bakanl bnyesinden ayrlmasnn ardndan, kurumsal koordinasyon konusunda sorunlar
yaanmtr. Su ynetimi konularnda bilimsel tavsiyelerde bulunmak zere Trkiye Su
Enstits kurulmutur. Su konularyla ilgili snr tesi istiareler ilerlemekle birlikte hl
erken bir aamadadr. Yunanistan snrndaki Ergene Nehri iin Ergene Havzas Koruma
Eylem Plan hazrlanmtr ve stanbula su temini planlarnn, Mutludere (Revze) nehri
aznda bulunan Natura 2000 alanlar zerindeki potansiyel etkisi konusunda Bulgaristan ile
yrtlen grmeler srmektedir. Son dnemdeki yatrmlara bal olarak, atk su artm
kapasitesi artmtr.

Korunan Alanlarn Tespit, Tescil ve Onayna likin Usul ve Esaslara Dair Ynetmeliin
kabulyle birlikte, doa koruma konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Doa koruma ile
ilgili ereve mevzuat ve ulusal biyo-eitlilik stratejisi ile eylem plan henz kabul
edilmemitir. Potansiyel Natura 2000 alanlar henz belirlenmemitir. Byk lekli su ve
enerji altyapsnn tesis edilmesinin, bu alanlar zerinde yarataca olas olumsuz etkiler

13
4
T T
R R
nemli bir sorun olarak mevcudiyetini srdrmektedir. Bozuk orman alanlarnn
zelletirilmesi hakkndaki kanun, Trkiyedeki orman habitatlarnn azalaca ynnde
endielere sebep olmaktadr.

Endstriyel kirlilik kontrol ve risk ynetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir.

Endstriyel kirlilik kontrolne ilikin ynetmelik deitirilmitir ve Trkiye, petrol
kirliliinin iyiletirilmesi hakkndaki uluslararas anlamada yaplan deiiklikleri
onaylamtr (1971 Petrol Kirlilii Zararnn Tazmini iin bir Uluslararas Fonun Kurulmas
le lgili Uluslararas Szlemeyi Deitiren 1992 Protokolnn Tazminat Limitleri
Deiikliklerine dair Karara Katlmn Uygun Bulunduu Hakknda Kanun). Seveso IIye
ynelik bir Dzenleyici Etki Analizi (DEA) 2012 ylnda tamamlanmtr. Sanayi tesisleri
iin internet tabanl izin sistemi oluturulmutur, ancak entegre izin sisteminin kurulmas
hl erken aamadadr.

REACH dahil kimyasallar konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Etkili uygulama iin

kapasite hl yetersizdir.

Grlt konusundaki mevzuat uyumu ileri dzeydedir, ancak grlt haritalarnn ve eylem
planlarnn hazrlanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

klim deiiklii konusunda genel politika gelitirilmesi bakmndan snrl ilerleme

kaydedilmitir. Trkiye, 2023 ylna kadar olan sreyi kapsayan klim Deiiklii Ulusal
Eylem Plann (DEP) kabul etmitir. DEP kapsamnda, bina, sanayi, ulatrma, atk, tarm
ve ormanclk sektrlerindeki birincil enerji younluu ve enerji tasarrufu bakmndan byk
emisyon azaltm ngrlmesine ramen, genel bir ulusal hedef kabul edilmemitir. klim
faaliyetinin frsat ve zorluklarna ilikin olarak tm dzeylerde farkndalk yaratlmasna
kayda deer biimde ihtiya duyulmaktadr.

Trkiye, Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS) Ek 1de yer
alan gelimi lkeler arasnda olmasna ramen, uluslararas dzeyde sz konusu Ek 1e taraf
olan dier lkelerden farkl bir konuma sahip olduunu iddia etmeyi srdrmtr. Bu husus,
Aralk 2011de Durbanda gerekleen 17. Taraflar Konferansnda tannmtr.

Trkiye, en ok sera gaz emisyonu salmna neden olan lkelerden biri olmakla birlikte,
2020 yl iin henz bir sera gaz emisyon azaltm hedefi belirlememitir. Trkiye, BMDS
kapsamnda beinci ulusal bildirimini henz sunmamtr. Bununla birlikte, Trkiye sera gaz
envanterlerini, gerektii ekilde yllk bazda gndermektedir. Trkiye, ABnin baz resmi
tutumlarn benimsemitir.

Trkiye, artk Katlm in Blgesel evre A (RENA) kapsamndaki iklim almalarna

dzenli katlm salamamaktadr. Nisan 2012de RENA kapsamnda AB-Trkiye klim
Deiiklii birlii konusunda st dzey katlmn saland baarl bir konferans
gerekletirilmitir.

Trkiye, Sera Gaz Emisyonlarnn zlenmesine ilikin bir ynetmelik kabul etmitir.
Trkiye, emisyon ticareti konusunda farkndalk yaratmak iin baz admlar atmtr.
Bununla birlikte,

13
5
T T
R R
Trkiyenin Ek Ie taraf lke olarak azaltm hedefinin bulunmay, bu alanda ilerleme
kaydedilmesinde engel tekil etmektedir. ABnin aba paylam kararna uyum
salanmas ynnde adm atlmamtr. klim deiiklii alanndaki dier mevzuata ilikin
olarak ilerleme kaydedilmemitir ve Trkiyenin AB mevzuat na uyum salamak ve
mevzuat uygulamak iin daha fazla adm atmas gerekmektedir.

dari kapasite konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Geen yl gerekletirilen

kapsaml idari yeniden yaplanma, su ve doa koruma alanndaki sorumluluklarn blnerek
tahsis edilmesiyle sonulanmtr. Yeni kurulan evre ve ehircilik Bakanlnda,
evre ve kalknma gndemleri arasnda hl denge kurulmas gerekmektedir ve zellikle
byk altyap projelerinin uygulanmas srasnda evresel unsurlara yeterli nemin
verilmedii ve evreyle ilgili STKlar da dahil, anlaml bir kamu istiare sreci salanmas
iin gereken istek ve yetenek konusunda eksiklikler olduu ynnde endieler mevcuttur.
Bata denetim, izleme ve izin olmak zere, evre ynetimi alannda il bazndaki yetkilerin
kaybedilmesine ilikin baz kayglar sz konusudur. evre ve iklim deiiklii alanlarnda
sorumluluklar olan eitli kurumlar arasnda ibirlii ve koordinasyonun glendirilmesi
iin daha fazla aba gerekmektedir. evre ve ehircilik Bakanl bnyesindeki iklimle
ilgili birimin daha fazla glendirilmesi gerekmektedir.

Sonu

evre ve iklim deiiklii alannda daha fazla uyum salanmas bakmndan dzensiz
ilerlemeler kaydedilmitir. Mevcut koruma alanlarnn ve potansiyel Natura 2000
alanlarnn srdrlebilirliine zel nem verilmelidir. zellikle kayda deer saydaki
lkelerin uluslararas dzeyde taahhtlerde bulunup yurt iinde harekete gemelerinden
dolay, hem yurt iinde hem de uluslararas dzeyde daha iddial ve koordineli bir iklim
politikasnn oluturulmasna ve uygulanmasna duyulan ihtiya devam etmektedir. dari
kapasite konusunda baka hibir ilerleme kaydedilmemitir. Tm dzeylerdeki ilgili
makamlar arasnda koordinasyon ve ibirliinin yan sra, evre ve ehircilik Bakanlnn
evre gndeminin glendirilmesi gerekmektedir. Genel olarak bu alandaki hazrlklar erken
aamadadr.

4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas

Tketicinin korunmas alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Tketici hareketi zayf

kalmaya devam etmektedir. Tketici STKlar nn politika oluturulmas ve yasal
dzenleme yaplmas faaliyetlerine aktif kat lmlarnn salanmas iin yapc ve dzenli
bir diyalog mekanizmas gelitirilmesine ihtiya duyulmaktadr. stiari nitelikteki
yllk Tketici Konseyi Rapor dneminde toplanmadndan alnan nceki kararlara ilikin
bir takip olmamtr.

rn gvenliine ilikin konularda snrl ilerleme kaydedilmitir. Ulusal Piyasa Gzetimi ve

Denetimi Strateji Belgesi 2012-2014 yllar iin gzden geirilmi ve Bakanlar ve piyasa
gzetim ve denetim kurumlarnn bakanlarndan oluan ve ilk toplantsn Temmuz 2012 de
gerekletiren Piyasa Gzetimi, Denetimi ve rn Gvenlii Deerlendirme
Kurulu

13
6
T T
R R
tarafndan kabul edilmitir. Genel rn gvenlii mevzuatnn revizyonu konusunda ilerleme
kaydedilmemitir (Ayrca bkz. Fasl 1-Mallarn serbest dolam).

Gmrk ve Ticaret Bakanl ocuk bakm rnleri, plastik dekoratif malzemeler, mknatslar,
banyo rnleri ve mumlarla ilgili gvenlik risklerine ilikin asgari gvenlik artlarn
belirleyen bir tebli kabul etmitir. Tebli, rnn uygunluuna dair kontrol zorunlu
tutmakszn uyumlatrlm ulusal standartlara atfta bulunmaktadr. AB veya AB yesi
olmayan lkelerden yaplacak ithalata ilikin belirli bir hkm iermemektedir ve piyasadaki
tm rnlere uygulanabilir. Sz konusu tebli, Ocak 2013te yrrle girecektir.

rn gvenlii ile ilgili olmayan konularda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Getiimiz yl

Gmrk ve Ticaret Bakanl bnyesinde Tketicinin Korunmas ve Piyasa Gzetimi Genel
Mdrlnn kurulmasndan sonra, tketicinin korunmas alannda uzman yardmcs
istihdam edilerek idari kapasite gelitirilmitir. AB gereklilikleri ile uyumlu bir
tketicinin korunmas mevzuat taslak almasnn devam etmesi iin akademisyen ve kamu
grevlilerinden oluan bir komisyon kurulmutur. Ancak, Tketicinin Korunmas Hakknda
Kanun henz kabul edilmemitir. Uygulamaya ilikin olarak, tketici mevzuat nn
yasal yorumlamasnn daha tutarl ve daha kaliteli bir biimde yaplmas da dahil olmak
zere, tketici mahkemelerinin ve hakem heyetlerinin kapasitelerinin daha fazla
gelitirilmesi gerekmektedir. Tketici mahkemesi kararlarna eriilememektedir. Tketici
ikyetlerine ilikin herhangi bir istatistiki veri mevcut deildir.

Halk sal alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yatay konulara ilikin olarak, salk
sisteminde devam eden kurumsal reform Salk Bakanlnn idari kapasitesinin gelimesini
salamtr. Reform ayn zamanda temel salk hizmetleri, bulac hastalklar kontrol
programlar, kanser ve bulac olmayan hastalklar/programlar, laboratuvarlar ve tketicinin
ve iilerin gvenlii konularnda uygulamadan sorumlu olan bir Ulusal Halk Sal
Kurumunun kurulmasn da iermektedir.

Trkiye, ttn kontrol konusunda, AB mktesebatndan kaynaklanan ykmllklerini

karlamann yansra ilgili Konsey tavsiye kararlarn da btnyle dikkate almaktadr.
Trkiye, blgenin nde gelen lkelerinden biridir ve Dnya Salk rgt Ttn Kontrol
ereve Szlemesine de aktif olarak taraftr.

Bulac hastalklar konusunda, idari reform, Ulusal Halk Sal Kurumu bnyesinde Erken
Uyar-Mdahale ve Saha Epidemiyolojisi eitim biriminin kurulmasn salamtr.
Birimin rol, ulusal erken uyar ve mdahale faaliyetlerini koordine ve kontrol etmek,
yerel/il dzeyinde faaliyet gsteren birimlere destek salamak ve ilgili uluslararas
kurulularla bilgi deiimini kolaylatrmaktr. Bu alanda uygulama kapasitesi
glendirilmektedir, ancak AB mevzuat ve uluslararas salk dzenlemeleri dorultusunda
tutarl bir izleme ve srveyans sistemi salanmasna ynelik abalarn devam etmesi
gerekmektedir. Gerek anlamda HIV/AIDS politikalar bulunmadndan, grlme skl
artan bu hastalk hakknda kamuoyu farkndalnn ykseltilmesi gerekmektedir.

13
7
T T
R R
Kan, doku, hcre ve organlar konusunda, mevzuat uyumuna ilikin olarak birtakm
ilerlemeler kaydedilmitir. Doku Tipleme Laboratuvarlar Ynergesi, Kompozit Doku Nakli
Endikasyon Listesi ve Kompozit Doku Nakli Donr erme ve Dlama Listesi Kasm
2011de yaymlanmtr. Organ ve doku nakli merkezlerinin ynetimini de kapsayan Organ
ve Doku Nakli Hizmetleri Ynetmelii yrrle girmitir. Yeni idari yaplanma
kapsamnda, doku ve hcreler ile organ nakil hizmetleri, Salk Hizmetleri Genel
Mdrl bnyesinde tek bir birim altnda toplanm, kan hizmetleri ise ayr bir birim
olarak oluturulmutur.

Ruh sal konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. 2011 tarihli Ulusal Ruh Sal
Eylem Plannn ardndan, 42 ilde 50 yeni toplum ruh sal merkezi kurulmutur. Ruh sal
sorunlar olan kiilerin toplumla btnletirilmesini tevik etmek iin baz mit
verici nlemler alnmtr. Bu hedef grubun glendirilmesi ve insan haklarnn korunmas
ynnde daha fazla adm atlmas nerilmektedir.

Sonu

Tketicinin ve saln korunmas alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Tketicinin

korunmas alannda kilit mevzuat hl kabul edilmemitir ve tketici hareketi zayf kalmaya
devam etmektedir. Trkiye halk sal konusunda yeni idari yaplar oluturmutur. Bunlarn
ileyiinin yakndan izlenmesi gerekmektedir. Bu konudaki hazrlklar olumlu ynde
ilerlemektedir.

4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii

Gmrk mevzuatna ilikin dzensiz bir ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, arlkl olarak
zet beyana ilikin kurallar kabul ederek gmrk kanununu uygulayan hkmleri
deitirmitir. Trkiye, mallarn Birleik Nomenklatrde snflandrlmasna ilikin gr
ve ynetmeliklere uyum salamtr. Fikri mlkiyet haklar konusunda daha fazla uyuma
ihtiya bulunmaktadr. Bata giri noktalarnda gmrksz sat maazalarna izin veren
mevzuat olmak zere, serbest blgeye ilikin kurallar ve vergi muafiyeti mevzuat AB
mktesebat ile tam uyumlu deildir. Rapor dneminde Trkiye, mallarn ABde serbest
dolamda bulunmasna ramen, belirli dokuma kumalar ve hazr giyim rnlerinde bir
grup nc lkelere deien oranlarda ilave gmrk vergisi uygulam, dolaysyla AB
ve Trkiyenin serbest ticaret ortaklar meneli rnleri kapsam d brakmtr.

Gzetim ve tarife kotalarnn ynetimine ilikin kurallar AB mktesebat ile tam

uyumlu deildir. zellikle ilenmi tarm rnlerine ynelik tarife kotalarna ilikin ilerleme
kaydedilmemitir. lgili gmrk ilemleri ABde serbest dolam iin hlihazrda
tamamlanm olduundan, uygunluk deerlendirme kontrollerine tabi olan nc lke
meneli rnlerin mene beyannn sunulmas gereklilii Gmrk Birlii ile uyumlu deildir.
Trkiye-AB Gmrk Birliinin bir sonucu olarak, gmrk mevzuat konusundaki hazrlklar
olumlu ynde ilerlemektedir.

dari ve operasyonel kapasite konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gvenlikle ilgili

gmrk uygulama kapasitesinin glendirilmesi iin daha fazla aba sarf edilmitir. Gmrk
ve Ticaret Bakanl, blge mdrlklerini ve bunlarn bnyesinde hizmet veren yerel
13
8
T T
R R
gmrk

13
9
T T
R R
mdrlklerini yeniden dzenlemitir. Blge mdrlklerinde risk analizi birimleri kurulmu
ve yerel dzeyde hizmet veren kaaklkla mcadele ve istihbarat birimlerinin says
arttrlmtr. Fiziksel denetimlerin skl bir miktar azaltlmtr; ancak fiziki kontroller
ile belge kontrollerini azaltmak ve risk analizi usullerini gelitirmek iin risk ynetimi
sisteminde ilave gelimeler kaydedilmesi gerekmektedir. Risk analizinin mallar n giri ve
kndan nce elektronik olarak yaplabilmesini salamak iin zet beyanlara ilikin
otomatik bir risk ynetimine ihtiya bulunmaktadr. Basitletirilmi usuller AB
mktesebat ile tam uyum ierisinde uygulanmamaktadr. Fikri mlkiyet hakk ihlalleri ile
ilgili vakalarda, zellikle byk apl nakliyatlarla ilgili olarak, resen gmrk kontrolleri
dk seviyede seyrederken, , hak sahiplerinin ikyetleri zerine gerekletirilen el
koymalar artmtr. Trkiye taklit mallarn ABye giri yapt ana lkelerden biri olmaya
devam etmektedir. hracat kontrolleri bata olmak zere, Trkiyenin gmrklerde fikri
mlkiyet hakk uygulamalarn glendirmesi gerekmektedir.

Ulusal transit bilgi teknolojileri (BT) sisteminin yeni bilgisayarl transit sistemi ile
(NCTS) balantya geilebilirlii ve birlikte alabilirlii mmkn klnm olsa da
(Ortak letiim A (CCN), ve Ortak Sistem Ara Yz (CSI) balants, CCN/CSI
balants), Trkiyenin Ortak Transit Szlemesine taraf olma durumu hl beklemededir.
Gmrk tarifeleri sistemi (TARIC, Kota ve Gzetim) alannda, BT sistemleri henz mevcut
deildir. Ktsz gmrk ortamna ilikin gelimeler ihracat usulleri ile snrl kalmtr. Tek
pencere sistemine ynelik faaliyetler henz erken aamadadr. Bakanln, modernize gmrk
kurallarn uygulamak zere, elektronik gmrk ilemlerinin yan sra, BT faaliyetlerinin ve
i giriimlerinin yaknlatrlmasna ynelik bir stratejik plan bulunmamaktadr. Bu
balamda, bir BT stratejisinin kabul edilmesi gerekmektedir. dari ve operasyonel kapasite
konusundaki hazrlklar doru ynde ilerlemektedir.

Gmrk Birlii, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi)
tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan
Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrs'ta kaytl olan ya da son
urad liman Kbrs'ta bulunan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest
dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB
mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

Gmrk Birlii konusunda olumlu ilerlemeler kaydedilmitir. Vergi muafiyeti, serbest

blgeler, gzetim, tarife kotalar ve fikri mlkiyet haklar konularnda daha fazla uyum
salanmas ihtiyac bulunmaktadr. ABde serbest dolamda olan rnleri ithal edenlerden
gmrkleme ncesinde herhangi bir formatta mene bilgisi talep edilmesi gmrk birlii ile
uyumlu deildir. Gmrk BT sistemleri alanndaki hazrlklarn devam etmesine ihtiya
duyulmaktadr. Bir yandan gvenlik ve emniyetin salanmas, dier yandan da yasal ticaretin
kolaylatrlmas amacyla, risk esasl kontrollerin ve basitletirilmi usullerin
gelitirilmesine ynelik ilave aba gerekmektedir. Genel olarak, Trkiye-AB Gmrk Birlii,
Trkiyenin bu alanda AB mktesebatna yksek seviyede uyum salamasna imkan
vermitir.

14
0
T T
R R
4.30. Fasl 30: D likiler

Ortak ticaret politikas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Genelletirilmi Tercihler

Sistemine (GTS) uyum konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bata corafi kapsam
ve mene kurallar olmak zere, ABnin GTSsi ile daha fazla uyum salanmas ihtiyac
bulunmaktadr.

Rapor dneminde, Trkiye gzlk erevesi, anta, pamuk iplii, elektrikli aletler, kibrit,
motosiklet ve ayakkab ithalatna uygulanan nlemlerin ve PETe (polietilen tereftalat)
ilikin kesin nlemlerin geniletilmesine ynelik kararlarla sekiz korunma nlemi
soruturmasnn tamamn sonulandrmtr. Korunma nlemlerinin youn olarak
kullanlmas, ortak ticaret politikas ile uyum konusundaki ilerlemeyi olumsuz
etkilemektedir.

Trkiye Dnya Ticaret rgtnde (DT), zellikle Doha Kalknma Gndemine ilikin olarak
ve G-20 balamnda, AB ile tatmin edici seviyede koordinasyon salamaya devam
etmektedir. Ancak, bu konuda daha fazla gelime kaydedilmesine duyulan ihtiya devam
etmektedir. OECD bnyesindeki koordinasyon yeterli seviyededir.

Yeni ynetmelik hazrlk aamasnda olunmasna ramen, orta ve uzun vadeli ihracat kredileri
konusunda daha fazla uyum salanmamtr. zellikle ift kullanml eya ve teknolojilere
ynelik tek bir konsolide liste kullanlarak, ift kullanml mallarn ihracat kontrolne ilikin
mevzuatn gelitirilmesi ihtiyac devam etmektedir. Trkiyenin AB ortak ticaret politikasna
uyumu yksek dzeyde seyretmektedir.

nc lkelerle yaplan ikili anlamalar konusunda gelime kaydedilmitir. Rapor

dneminde, Lbnan ile serbest ticaret anlamas onaylanmtr. Trkiye, Moritus ve Gney
Kore ile serbest ticaret anlamas imzalamtr. Trkiye ve Suriye arasndaki serbest ticaret
anlamas askya alnmtr. Trkiye Gmrk Birlii kapsamndaki mallara ilikin olarak AB
ile kmlasyon salamak iin Bosna-Hersek ve Hrvatistan ile imzalanan serbest ticaret
anlamalarnn orijinal protokollerine yaplan deiiklikleri yaymlamtr.

Trkiye, kalknma politikas ve insani yardm konularnda baz ilerlemeler

kaydetmitir.
2011 ylnda Trkiye tarafndan yaplan toplam resmi kalknma yardm miktar yaklak 944
milyon avroya ulamtr. Bu konudaki uyum seviyesi tatmin edici dzeyde olmaya
devam etmektedir.

D likiler, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi)

tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihli AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye
ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Kbrs'ta kaytl olan ya da son urad
liman Kbrs'ta bulunan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna
ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam
olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu

D ilikiler konusunda baz gelimeler kaydedilmitir. Genelletirilmi tercihler sistemi

14
1
T T
R R
ve ift kullanml mallarn kontrol gibi konularda daha fazla uyum salanmas
gerekmektedir.

14
2
T T
R R
Korunma nlemlerinin youn kullanm endie konusudur. Genel olarak, bu konudaki uyum
hl yksektir.

4.31. Fasl 31: D Politika, Gvenlik ve Savunma

Politikas

Trkiye ile AB arasndaki dzenli siyasi diyalog, Kuzey Afrika, Orta Dou ve Krfezdeki
gelimeler, Orta Dou Bar sreci, Bat Balkanlar, Afganistan/Pakistan, Rusya ve Gney
Kafkasya ile terrle mcadele ve silahszlanma konular da dahil olmak zere, her iki taraf
da ilgilendiren uluslararas konular kapsamtr. Bat Balkanlar, Afrika, Orta Dou,
Kuzey Afrika ve Krfez konularnda Ankarada Trkiye-AB gayriresm istiareleri
gerekletirilmitir. (Dier genileme lkeleri ve ye lkelerle ilikiler hakknda, bkz. Siyasi
Kriterler 2.3 Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler)

Ortak d p o l i t i k a ve gvenlik politikas (ODGP) konusunda Trkiye, davet edildii

ilgili 70 AB deklarasyonu ve Konsey kararndan 37 tanesine katlmtr (% 53 uyum).
Trkiye, zellikle Suriye, ran, Libya, Tunus, Msr ve Bahreyn hakkndaki deklarasyonlara
ve Konsey kararlarna katlmamtr. Trkiye, Uluslararas Ceza Mahkemesi statsn
imzalamamtr. Trkiye, BM Gvenlik Konseyi 2015-16 dnemi geici yeliine adayln
aklamtr.

Trkiyenin Kuzey Irak'taki Krt Blgesel Hkmeti ile ilikileri kayda deer
biimde glendirilmi olmasna ramen, Irak ile ikili ilikiler ubat ayndan itibaren
belirgin biimde ktlemeye balamtr. Trkiye, Iraktaki terr saldrlarn gl bir
ekilde knamtr.

Trkiye, ran ile temas kurmaya devam etmitir. Nkleer dosyas hakknda, Trkiye, Nisan
ve Temmuz aylarnda dzenlenen AB3+3 ve ran grmelerine ev sahiplii yapmtr.
Trkiye, ABnin rana uygulad kstlayc nlemlere katlmamtr. Ancak Trkiyenin
tek petrol rafinerisi olan Tpra, 1 Temmuz 2012 tarihinden nce randan petrol ithalatn %
20 orannda azaltmtr.

Trkiye, Krfez lkeleriyle ilikilerini artrmtr. Trkiye, Ocak aynda stanbulda

dzenlenen Trkiye-Krfez birlii Konseyi (KK) Yksek Dzeyli Stratejik Diyalog
Dileri Bakanlar drdnc toplantsna ev sahiplii yapmtr. Babakan Erdoan, Nisan
aynda Suudi Arabistan ziyaret etmi ve Katarda dzenlenen 13. Birlemi Milletler Ticaret
ve Kalknma Konferansna katlmtr.

Orta Dou konusunda, Trkiyenin srail ile diplomatik ilikileri dk seviyede srm ve
srail ile askeri anlamalar askda kalmaya devam etmitir. Trkiye, mteaddit kereler
srailin yerleim faaliyetlerini gl bir ekilde knamtr. Filistin Ynetimi ile yakn
ilikiler muhafaza edilmitir.

Trkiye, Suriye rejiminin sivillere ynelik uygulad iddeti gl bir ekilde ve mteaddit
kereler knayarak ve Suriyeyi orantsz ve ar g kullanmndan kanmaya armak
suretiyle, grlerini yksek sesle dile getirmitir. Trkiye, Suriyedeki BM Gzlemci

14
3
T T
R R
Misyonu (UNSMIS) hakkndaki 2042 ve 2043 sayl BM Gvenlik Konseyi kararlarn ve 3
Austos 2012 tarihli BM Genel Kurulu kararn memnuniyetle karlamtr. Trkiye, Devlet

14
4
T T
R R
Bakan Esadn meruiyetini kaybettiine dair grn beyan etmi ve , bata Suriye Ulusal
Konseyi olmak zere Suriye muhalefeti ile yakn temas kurmutur. Bir Trk uann Suriye
tarafndan drlmesinin ardndan, Trkiye snr boyunca askeri varln artrmtr.
Trkiye, amdaki Bykeliliini ve Halepteki Bakonsolosluunu kapatmtr. Trkiye,
Suriye snrlarn ticaret trafiine kapatm, ancak bireysel geiler iin ak kap politikas
izlemeye devam etmitir. Trkiye, lkelerinden kaan ve saylar gittike artan Suriyelilere
(Eyll ay itibaryla yaklak 100.000 kii) insani yardm salamtr. Kuzey Afrikadaki
gelimeler konusunda, Trkiye olumlu ve destekleyici bir duru sergilemi ve eitli
lkelerdeki demokratik eilimleri memnuniyetle karlamtr. Dileri Bakan Davutolu, 2-
3 Temmuz 2012 tarihlerinde Msr ziyaret etmitir. Trkiye, Msrda Babakan
Kandil liderliinde yeni bir hkmet kurulmasn memnuniyetle karlamtr.

Trkiye, Afrika lkeleri ile ilikilerini glendirmi olup 2012 sonu itibaryla Afrikada 34
diplomatik misyonu ieren bir aa sahip olmay planlamaktadr. Trkiye, Somalideki insani
ve siyasi krize ilikin grlerini zellikle yksek sesle dile getirmitir; 1 Haziran 2012
tarihinde dzenlenen uluslararas kinci stanbul Somali Konferansna ev sahiplii yapmtr.
Trkiye, salk ve mesleki eitim konusunda Sudana yardm salamaktadr.

Gney Kafkasya ve Orta Asya ile ilikiler konusunda, Trkiyenin Asyada birlii ve Gven
Artrc nlemler Konferans (AGK) dnem bakanl Nisan aynda 2014 ylna kadar
uzatlmtr.

Trkiye ile Azerbaycan arasndaki Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyinin ilk toplants
Ekim 2011de zmirde gerekletirilmitir. ah Deniz Faz II doal gaznn, Trkiyede
pazarlanmas ve Trkiye zerinden transiti hakknda mutabakata varlmtr. 2009 ylnda
ilikilerin normalletirilmesine ynelik olarak 2009da Ermenistan ile imzalanan protokoller
henz onaylanmamtr.

Trkiye ayrca Karadeniz Ekonomik birlii rgt (KE) 20. Kurulu Yldnm Zirvesine
ev sahiplii yapmtr.

Trkiye, zellikle, blgesel dzeyde siyasi uzlamay desteklemek iin stanbul srecinin
de balatld Asyann Kalbinde Gvenlik ve birlii balkl Afganistan iin stanbul
Konferans ile Trkiye, Afganistan ve Pakistan Altnc l Zirvesine ev sahiplii yapmak
suretiyle, Afganistan ile Pakistan arasndaki ve bu lkelerle olan ibirliini gelitirmeye
ynelik abalarn srdrmtr.

Trkiye-Rusya ilikilerinde bir dizi st dzey ziyaret

nekmtr.

Trkiye ile Amerika Birleik Devletleri, blgesel gelimelere ilikin olarak dzenli
istiarelerde bulunmu ve gvenlik ile terrle mcadele konularnda yakn ibirlii
yapmlardr. ki lke, Haziran aynda stanbulda bakanlar dzeyinde toplanan Terrizmle
Mcadele Kresel Forumunun e bakanln yapmaktadr.

Trkiye, bir dizi st dzey ziyaret yoluyla Asya lkeleri ile olan ilikilerini glendirmitir.
Trkiye, Gney Amerika lkeleri ile ilikilerini gelitirmitir.

14
5
T T
R R
Kasm aynda Trkiye, seyahat yasa, varlklarn dondurulmas ve ticaret kstlamalar da
dahil olmak zere Suriyeye ynelik kstlayc nlemler ilan etmitir.

Kitle imha silahlarnn yaylmasnn nlenmesine ilikin olarak Trkiye, mevcut tm

uluslararas dzenlemelere taraftr. Trkiye, ubat aynda, 2005 ylnda imzaya alan Nkleer
Terrizmin nlenmesine ilikin BM Szlemesini onaylamtr. ift kullanml mallar
hakknda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, nkleer transfer uyar ve nkleer ift
kullanm listelerini gzden geirmitir. ift kullanml ihracat kontrollerine ilikin olarak,
Trkiye, Konvansiyonel Silahlar ve ift Kullanml Malzeme ve Teknolojilerin hracat
Kontrolne likin Wassenaar Dzenlemesi ile Fze Teknolojisi Kontrol Rejimi gibi belirli
tedariki gruplara yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr.

Trkiye, BM ve Avrupa Konseyi gibi uluslararas rgtlerle ibirliinde bulunmaya aktif

olarak devam etmitir. Trkiye, ABnin Dostluk ve birlii Anlamasna katlmasna imkan
veren nc Protokol onaylamtr. Ancak Trkiye, Kbrs'n AB Dnem Bakanl
sresince uluslararas rgtler erevesinde ABnin hibir deklarasyonu veya beyanna
katlmama niyetini beyan etmitir.

Gvenlik nlemlerine (gizlilik dereceli bilginin deiimi) ilikin olarak zel bir gelime
kaydedilmemitir.

Ortak gvenlik ve savunma politikas (OGSP) erevesinde sivil ve askeri kriz ynetimi
konusunda, Trkiye, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen askeri misyona (EUFOR
Althea) katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye ayrca, EUPMye (Bosna Hersekteki AB
polis misyonu) ve Kosovadaki EULEX misyonuna destek vermektedir. Berlin art
dzenlemelerinin tesinde AB yesi tm devletleri kapsayacak AB-NATO ibirlii konusu
zme kavuturulmamtr.

Sonu

Kuzey Afrikadaki son gelimeler dahil olmak zere Trkiyenin reformlar desteklemedeki
etkili blgesel rol de dikkate alndnda, AB ile d p o l i t i k a ve gvenlik politikas
konusundaki siyasi diyalog kayda deer biimde younlamtr. Trkiye ayrca, gl bir
ekilde ve mteaddit kereler Suriye rejiminin sivillere ynelik iddetini knamak ve hayati
insani yardm salamak suretiyle Suriye konusunda ak ifadeler kullanmtr. Ancak, rapor
dneminde, Trkiyenin ODGP deklarasyonlarna uyumu nceki dnemlerle
karlatrldnda dk kalmaya devam etmitir. Genel olarak, d politika, gvenlik ve
savunma politikas alanndaki hazrlklar ksmen ileri dzeydedir.

4.32. Fasl 32: Mali Kontrol

Kamu i mali kontrol (KMK) konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Maliye

Bakanl Haziran aynda Avrupa Komisyonuna yeni bir politika belgesi tasla sunmutur.
Taslak Politika Belgesinin tamamlanmas ve Belgede ynetsel hesap verebilirlik, eitli
tefti hizmetlerinin ileyii, kontrol, denetim ve tefti grevlerinin tanmlanmas ve i
denetim iin daimi bir merkezi uyumlatrma biriminin kurulmas ve Denetim
Koordinasyon Kurulunun
14
6
T T
R R
yeniden yaplandrlmas konularna yer verilmesi gerekmektedir. Merkez ve tara
tekilatlarnda i deneti atamalar henz tamamlanmamtr. denetim ilevi kamu
kurumlarnn kurucu mevzuatnda aka ifade edilmemektedir. Denetim Koordinasyon
Kurulu, Denetim Kalite Gvence ve Gelitirme Programn yaymlamtr. Ancak, Maliye
Bakanlnn reform srecini ynlendirme konusunda daha aktif bir tutum sergilemesi
gerekmektedir. Mali ynetim ve kontrole ilikin olarak, Mali Ynetim ve Kontrol
Merkezi Uyumlatrma Birimi tarafndan hazrlanan Boluk Analizi ve Eylem Plan henz
kabul edilmemitir. Bu konuda AB mktesebatyla uyuma ynelik hazrlklar ileri
dzeydedir, ancak uygulamaya ynelik daha fazla aba gsterilmelidir.

D denetim konusunda dzensiz ilerleme kaydedilmitir. 2010 tarihli gzden geirilmi

Saytay Kanunu kapsamndaki uygulama mevzuatnn neredeyse tamam yaymlanmtr.
Saytay, Dzenlilik Denetimi El Kitabn onaylam ve Performans Denetimi ve Performans
Gstergelerinin Denetimine ilikin el kitaplar hazrlamtr. Saytay Denetim Gelitirme ve
Eitim Merkezini kurmutur. Ancak, Saytayn kanunun uygulanmasn ve yeni denetim
teknikleri ve kavramlarnn kendi denetim kadrosu tarafndan kabul edilip anlalmasn
salamas gerekecektir. Denetim raporlarnn TBMMde takibinin gelitirilmesi ve Mecliste
raporlar inceleyecek teknik uzmanla sahip gerekli kurumsal yapnn kurulmas
gerekmektedir.

Temmuz aynda Saytay Kanununda yaplan deiiklik, Saytayn yetkilerini olduka

kstlamakta ve uyum dzeyini yeniden Uluslararas Yksek Denetim Kurumlar Tekilat ve
en iyi AB uygulamalar standartlarnn altna ekerek yukardaki gelimelerin bazlarn
geersiz klmaktadr.

ABnin mali karlarnn korunmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kasm

2011de Babakanlk Tefti Kurulunun kurucu mevzuatnda deiiklik yaplmtr. Bu
deiiklik Babakanlk Tefti Kurulunun, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Yolsuzlukla
Mcadele Brosu (OLAF) ile koordinasyondan sorumlu Trkiyenin Yolsuzlukla Mcadele
Koordinasyon Birimi (AFCOS) olarak yasal yetkilerini glendirmitir. Babakanlk
Tefti Kurulu, AB fonlarn kapsayan dzensizlikleri incelenmesi srecine ilikin rehberler
yaymlamtr. Babakanlk Tefti Kurulu, pheli yolsuzluk vakalarnda dier ilgili kurumlar
ve OLAF ile operasyonel ibirliini srdrmtr. Ancak, Babakanlk Tefti Kurulunun,
AFCOS ann vakalarn nlenmesi, tespit edilmesi ve takibi konularndaki ilevini akla
kavuturacak uygulama kurallarn kabul etmesi gerekecektir. Avrupa Topluluklarnn Mali
karlarnn Korunmasna likin Konvansiyon (PIF Konvansiyonu) ve Protokolleri ile ilgili
olarak Trk Ceza Kanunu, PIF Konvansiyonu ile yeterli dzeyde uyumlatrlmtr. Ancak,
Konvansiyonun fiilen uygulanmasnn izlenmesi dikkatlice incelenmelidir.

Avronun sahtecilie kar korunmas konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir.

Trkiye Pericles Programna katlm salamaya devam etmektedir. Sahte Para zleme
Sistemi; Hazine Mstearl, Merkez Bankas, Cumhuriyet savcl, Emniyet Genel
Mdrl ve Jandarma Genel Komutanl arasnda halen kullanlmaktadr. Emniyet Genel
Mdrl, Sahte Para zleme Sisteminin bir paras olarak, AB kurumlar ile ibirlii
yapan ulusal merkez ofistir. Sahte yerli ve yabanc paray tedavlden kaldrmayan tzel
kiilere ynelik
14
7
T T
R R
yaptrmlar Temmuz 2012den bu yana yer almaktadr. Ancak, ulusal merkez ofisinin, teknik
bilgilerin ve polis kaynakl bilgilerin merkeziletirilmesini gelitirmesi gerekmektedir.
Ulusal analiz merkezi ve ulusal madeni para analiz merkezi eklinde fiilen hizmet veren
kurumlarn resmen atanmalar gerekmektedir. Temmuz aynda karlan yarg hizmetlerinin
etkinliinin artrlmasna ilikin kanun sahte paralar tedavlden kaldrmayan kredi
kurumlarna cezalar getirmektedir. Trk kurumlar, Europol ile Operasyonel birlii
Anlamasn yrrle koymak amacyla, Trkiye Cumhuriyeti ile Europol arasnda
ibirliini glendirmek iin bir Yol Haritas hazrlamtr. Trkiye, Yol Haritasnda
ngrlen gerekli admlar atmaldr.

Sonu

Bata avronun korunmas olmak zere, mali kontrol konusunda baz ilerlemeler
kaydedilmitir. zellikle yeni Kamu Mali Kontrol Politika Belgesinin kapsam, kamu
idarelerinde i denetim ilevinin glendirilmesi ve Trkiyenin Yolsuzlukla Mcadele
Koordinasyon Biriminin (AFCOS) glendirilmesine ilikin ilave aba sarf edilmesine hl
gerek duyulmaktadr. Ayrca, Saytay Kanununda yaplan son deiiklikler d denetim
konusunda daha nceden kaydedilen gelimeleri geersiz klmaktadr. Genel olarak, bu
alandaki hazrlklar nispeten ileri dzeydedir.

4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler

z kaynaklar sisteminin uygulanmasna ynelik hazrlklar konusunda gelime

kaydedilmemitir. Tarm, gmrk, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol gibi bu
sistemin uygulamas ile balantl olan politika alanlarnda temel ilke ve kurumlar
mevcuttur. Geleneksel z kaynaklar alannda, Trkiyenin gmrk mevzuat AB
mktesebat ile byk lde uyumludur. Ancak, tam uyum ve uygulama iin ilave
aba sarf edilmesi gerekmektedir.

KDV kayna ve istatistiki KDV matrahn hesaplayan idari kapasitenin oluturulmas

konusundaki hazrlklar henz balamamtr. Trkiyenin yelikle birlikte z kaynaklar
sistemine uygun bir biimde katkda bulunmasn salamak iin KDVdeki ve gmrk
vergilerindeki yolsuzlukla mcadelede salam nlemler almas gerekecektir. Gayri Safi Milli
Gelir kayna konusunda baz gelimeler kaydedilmitir. Trk finansal ve istatistiki verileri
Avrupa Hesaplar Sistemi ile daha fazla uyumlu hale getirilmitir.

dari altyap konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyenin, z kaynaklarnn doru

tahsil edilmesi, muhasebesi, izlenmesi, denmesi, kontrol edilmesi ve bunlar n
ABye raporlanmasna ynelik koordinasyon yaplarn ve uygulama kurallarn oluturmas
gerekecektir.

Sonu

Bu alanda belirgin bir gelime kaydedilmemitir. Salam koordinasyon yaplarnn, idari

kapasitenin ve uygulama kurallarnn uygun bir zaman ierisinde belirlenmesi gerekecektir.
Genel olarak, mali ve btesel hkmler konusundaki hazrlklar henz erken aamadadr.

14
8
T T
R R
 11
6
T T
R R
 STATSTK EK

STATSTK VERLER
(10.09.2012 itibaryla)

Trkiye

Temel veriler Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Nfus (bin) 1) 64.693 69.805 70.586 71.517 72.561 73.723
2
lkenin toplam yzlm (km ) 2) 783.562 783.562 783.562 783.562 783.562 783.562

Ulusal hesaplar Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Gayrisafi Yurt i Hsla (GSYH) (milyon ulusal para birimi) 3) 240.224 843.178 950.534 952.559 1.098.799 1.294.893
GSYH (milyon avro) 219.648 474.181f 501.397 442.943 552.341 :
GSYH (kii bana avro) 4) 3.395 6.793f 7.103 6.194 7.612 :
GSYH (kii bana Satn Alma Gc Paritesine (SGP) gre) 4) 7.445 11.349 11.829 10.943 12.013 13.412
GSYH (kii bana SGPye gre, AB-27=100) 4) 37 45 47 46 49 52
GSYH gerek byme hz (GSYH hacmi byme hz, ulusal para, geen -5,7 4,7 0,7 -4,8 9,2 8,5 f
stihdam art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim) : : : : : :
Emek verimlilii art: alan kii bana GSYHde byme (geen yla gre % -4,7f 3,5f -1,5f 3,5f 2,7f 1,7f
Birim emek maliyetinde gerek art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim) : : : : : :
Emek verimlilii: alan kii bana (SGPye gre alan kii bana 48,2f 63,6f 65,8f 70,0f 70,0f 72,4f
Temel sektrler itibaryla gayrisafi katma deer (%)
Tarm ve Balklk 9,2 8,3 8,3 8,9 9,3 98,9
Sanayi 24,0 22,6 22,2 21,3 22,0 22,9
naat 4,7 5,4 5,2 4,2 4,7 5,0
Hizmetler 62,1 63,7 64,3 65,6 64,1 63.2
Nihai tketim harcamalar, GSYH iindeki pay itibaryla (%) 80,8 84,1 82,7 86,2 88,0 85,1
Gayrisafi sabit sermaye oluumu, GSYH iindeki pay itibaryla (%) 15,9 21,4 19,9 16,9 18,9 21,9
Stok deimesi, GSYH iindeki pay itibaryla (%) -0,9 -0,4 1,9 -1,9 0,6 1,9
Mal ve hizmet ihracat, GSYHye oranla (%) 27,4 22,3 23,9 23,3 21,2 23,8
Mal ve hizmet ithalat, GSYHye oranla (%) 23,3 27,5 28,3 24,4 26,8 32,7

11
7
T T
R R
Sanayi Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011
Sanayi retim endeksi, hacim (2005=100) 5) 72,6 114,8 114,2 102,9 116,4 126,8

Enflasyon oran Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Yllk ortalama enflasyon oran (Harmonize TFE, geen yla gre % deiim) : 8,8 10,4 6,3 8,6 6,5

demeler dengesi Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

demeler dengesi: Cari ilemler hesab (milyon avro) 4.198 -28.044 -28.232 -9.586 -35.184 -55.487
demeler dengesi cari hesap: D ticaret dengesi (milyon avro) -3.755 -34.186 -36.049 -17.816 -42.578 -64.275
demeler dengesi cari hesap: Hizmetler dengesi (milyon avro) 10.201 9.692 12.067 12.415 11.687 13.127

demeler dengesi cari hesap: Gelir dengesi (milyon avro) -5.583 -5.186 -5.687 -5.873 -5.385 -5.585
demeler dengesi cari hesap: Cari transferler (milyon avro) 3.335 1.637 1.437 1.688 1.092 1.246
Resmi transferler (milyon avro) 224 590 495 853 425 570
Net dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) 3.188 14.550 11.528 4.917 5.713 9.834
Yurtdna dorudan yabanc yatrm (milyon avro) -555 -1.537 -1.733 -1.113 -1.104 -1.770
Rapor dzenlenen lkenin AB-27deki DYYsi (milyon avro) -486 -1.090 -611 -884 -400 -1.134
Rapor dzenlenen lkedeki dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) 3.743 16.087 13.261 6.030 6.818 11.404
AB-27nin rapor dzenlenen lkedeki DYYsi (milyon avro) 3.178 10.631 9.070 3.776 4.163 8.407
Kamu maliyesi Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011
Genel devlet a/fazlas, GSYHye oranla (%) -26,2 -2,7f -5,3 -14,8 -5,2 :
Genel devlet bor stou, GSYHye oranla (%) 85,2 71,0f 75,9 99,2 84,3 :

Mali gstergeler Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Tm ekonomideki brt d bor, GSYHye oranla (%) 58,7 35,8f 39,5 42,2 39,5 :
Tm ekonomideki brt d bor, toplam ihracata oranla (%) 362,5 232,6 212,3 262,8 254,0 :

11
8
T T
R R
Para arz: M1 (banknot, madeni para, gecelik mevduat, milyon avro) 6) 7)8) 8.965 44.644 39.927 49.691 65.976 :
Para arz: M2 (M1 art iki yla kadar vadeli mevduat, milyon avro) 6) 7)9) 37.253 201.366 203.840 228.237 286.595 :
Para arz: M3 (M2 art pazarlanabilir aralar, milyon avro) 6) 38.973 215.308 214.473 240.246 299.805 :
Parasal mali kurulularn lke mukimlerine verdikleri toplam kredi (konsolide) 26.977 140.157 138.301 153.867 231.862 :
Faiz oranlar: gnlk oran, yllk (%) 93,0 17,3 16,1 9,2 6,6 :
Borlanma faiz oran (bir yllk vadeli), yllk (%) 11) 56,9 20,0 17,5 9,0 9,0 :
Mevduat faiz oran (bir yl vadeli), yllk (%) 12) 62,2 22,3 22,9 17,2 15,0 :
Avro kurlar: dnem ortalamas 1 avro = ulusal para 1.094 1.776f 1.696 2.151 1.969 :
Efektif dviz kuru endeksi (2000=100) 94,2 130,4 132,7 126,4 144,2 127,6
Rezerv deerleri (altn dahil) (milyon avro) 22.649 51.926 53.342 51.949 64.350 66.180

D ticaret Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

thalat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) 46.256.0 123.959.0 136.441.0 100.464.0 138.720.0 173.093.0
hracat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) 35.062.2 78.126.0 89.557.0 73.284.0 e5.298.0 97.008.0
Ticaret dengesi: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) -11.194.0 -45.633.0 -46.884.0 -27.480.0 -53.422.0 -76.085.0
D ticaret haddi (ihracat fiyat endeksi/ithalat fiyat endeksi) 13) 96,4 100,3 97,2 102,0 98,2 94,9
AB-27ye yaplan ihracatn toplam ihracat iindeki pay (%) 56,0 56,3 47,9 45,9 46,2 46,2
AB-27den yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay (%) 47,9 40,3 37,0 40,1 18,9 37,8
Nfus Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011
Doal byme oran: Doal deiim (doumlardan lmler karlarak) 13,5 11,7 13,4 13,3 13,0 12,8
Bebek lm oran: 1000 canl doum bana 1 yandan kk ocuk lmleri 28,3 15,9 14,9 14,0 13,2 12,6
Doumda yaam beklentisi: Erkek (yalar) 69,4 71,4 71,5 71,7 71,6 72,0
Doumda yaam beklentisi: Kadn (yalar) 73,5 75,9 76,2 76,5 76,8 77,1

Gc piyasas Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Ekonomik faaliyet oran (15-64): 15-64 ya aras ekonomik olarak aktif 1) : 52,7 53,5 54,5 55,9 57,2
* stihdam oran (15-64): 15-64 ya aras istihdam edilen nfusun oran (%) 1) : 46,2 48,4 47,8 50,0 52,2
15-64 ya aras istihdam edilen erkek nfus (%) 75,3 73,0 72,7 70,4 72,7 75,1
15-64 ya aras istihdam edilen kadn nfus (%) 27,4 24,2 24,9 25,8 28,0 29,8
Yal alan istihdam oran (55-64): 55-64 ya aras istihdam edilen nfus (%) 35,9 27,1 27,4 28,2 29,6 31,4
Temel sektrler itibaryla istihdam
Tarm 14) 35,8 22,0 22,1 23,1 23,7 24,0

11
9
T T
R R
 Sanayi 14) 16,1 21,2 21,4 19,6 20,3 20,0
naat 14) 5,3 6,1 6,0 6,3 6,5 7,1
Hizmetler 14) 40,8 50,7 50,4 51,0 49,5 49,0
sizlik oran: siz olan igc oran (%) 15)16) : 8,9 9,7 12,7 10,8 8,8
Erkeklerde isizlik oran (%) 15)16) : 6,8 9,6 12,7 10,5 8,3
Kadnlarda isizlik oran (%) 15)18) : 9,2 10,0 12,7 11,5 10,1
25 yan altndaki kiilerin isizlik oran: 25 yan altndaki kiilerin toplam 15)16) : 917,3 18,5 23,1 19,9 16,7
isizlik
Uzun dnemli isizlik oran: 12 ay ve daha uzun sre isiz olan igcnn pay 16) : 2,6 2,6 3,2 3,0 2,3

12
0
T T
R R
 Sosyal uyum Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011
Ortalama aylk nominal maa ve cretler (ulusal para birimi) 17) : 859,0 956,0 1 084.0 : :
Reel maa ve cret endeksi: Endeksin TFEye oran (2000=100) : : : : : :
* Okulu terk edenler: 18-24 ya aras ilkretimini tamamlamam ve daha fazla 18) 58,1 46,9 45,5 44,3 43,1 41,9

Yaam standard Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

1000 kiiye den zel ara says 70,1 92,7 96,3 99,2 104,0 :
1000 kiiye den mobil telefon servislerine abonelik says 282,9 887,8 932,5 877,8 851,3 :

Ekonominin enerji younluu (1000 avro GSYH bana petrol edeeri, kg) 21) 259,6 250,5 246,3 257,4 252,5 :
Yenilenebilir kaynaklardan retilen elektriin toplam elektrik tketimindeki 19,9 19,1 17,4 19,6 28,4 :

12
1
T T
R R
 Karayolu yk tamaclnn lke ii yk tamacl iindeki pay (% ton-km 95,2 94,9 94,5 94,6 94,4 :

Altyap 2 Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Demiryolu a younluu (alr durumdaki hatlar, 1000km bana) 11,1 11,1 11,1 11,6 12,2 :
Otoyol uzunluu (bin km) 1.696 1.908 1.922 2.036 2.080 :

Yenilik ve aratrma Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

nsan kaynaklarna yaplan harcama (eitime yaplan kamu harcamalar, % : : : : : :
* Aratrma ve gelitirmeye ynelik yurtii harcama, % GSYH olarak 19) 0,5 0,7f 0,7 0,8 0,8 :
Evde internet eriimi olan hanehalk oran (%) 20) : 20,0 25,0 30,0 42,0 42,9

evre Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

* Sera gaz emisyonlar, CO2 e deeri (ton, 1990=100) 148,7 203,2 196,0 197,6 214,9 :

12
2
T T
R R
Enerji Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011
Tm enerji rnlerinin birincil retimi (bin TOE) 24.576 27.453 29.209 30.328 32.487 :
Ham petroln birincil retimi (bin TOE) 2.679 2.241 2.268 2.349 2.671 :
Kmr ve linyitin birincil retimi (bin TOE) 12.281 14.797 16.674 17.402 17.523 :
Doal gazn birincil retimi (bin TOE) 284 827 931 627 625 :
Tm enerji rnlerinde net ithalat (bin TOE) 50.160 80.688 78.294 75.295 79.400 :
Toplam yurt ii enerji tketimi (bin TOE) 75.402 107.627 108.421 106.138 109.260 :
Elektrik retimi (bin GWh) 122,7 191,6 198,4 194,8 211,2 :

Tarm Not 2001 2007 2008 2009 2010 2011

Tarmsal mal ve hizmetlerin retim endeksi, hacim (retici fiyatlar, nceki 93,3 : : : :
Kullanmdaki toplam tarm arazisi (bin hektar) 40.967 39.505 39.122 38.911 39 032 39.247
Hayvanclk: Bykba (bin ba, dnem sonu) 22) 10.548 11.037 10.860 10.724 11.370 12.386
Hayvanclk: Domuz (bin ba, dnem sonu) 3 2 2 2 2 2
Hayvanclk: Koyun ve kei (bin ba, dnem sonu) 33.994 31.749 29.568 26.878 29.383 32.310
iftliklerde st retimi ve kullanm (toplam st, bin ton) : : : : : :
Bitkisel retim: Hububat (pirin dahil) (bin ton, hasat edilen rn) 29.571 29.257 29.287 33.577 32.773 35.202
Bitkisel retim: eker pancar (bin ton, hasat edilen rn) 12.633 12.415 15.488 17.275 17 .42 16.126
Bitkisel retim: Sebze (bin ton, hasat edilen rn) 24.164 25.661 27.218 26.780 25.997 27.574

123
TR TR
: = mevcut deil
- = geerli deil
p = geici deer
e = tahmini deer
b = seride bozulma
f = ngrlen deer
* = Avrupa 2020 gstergesi
lke dnda gerekletirilen Dorudan Yabanc Yatrma ilikin olarak, nnde eksi iareti olan yatrm rakam yurtdnda gerekletirilen
yatrmlarn geri dnen yatrmlar at, pozitif yatrm rakam ise yurtdndan geri dnen yatrmlarn yurtdnda gerekletirilen yatrmlar
at anlamna gelmektedir. lkeye giren Dorudan Yabanc Yatrma ilikin olarak pozitif bir yatrm rakam ilgili lkeye gelen dorudan
yabanc yatrmlarn yurtdna geri dnen yatrmlar at, negatif bir yatrm rakam ise yurtdna geri dnen yatrmlarn lkeye gelen
dorudan yabanc yatrmlar at anlamna gelmektedir.

Dipnotlar:

1) 2008- 2011 yllar ait nfus oran ( Toplam 15-64 ve 20-64) yllk ADNKS sonularndan ve dier veriler ise nfus tahminlerinden
elde edilmitir; nfus projeksiyonlar 2008 yl Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi ve Nfus ve Salk Aratrmasna dayanmaktadr;
nfus projeksiyonlar 2008 yl Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas nihai sonularna gre gzden geirilmitir.
2) Gller dhil.
3) Yeni Trk Liras.
4) Yl ortas nfus rakamlar kullanlmtr.
5) NACE Rev.2ye gre sanayi retim endeksi; 2005ten nceki endeks verileri 1997 ve 2005 yllar ortalamasna ilikin deiim oran
kullanlarak geriye dnk hesaplanmtr.
6) Ulusal para birimindeki ( YTL) para arz tarihi avroya dntrlrken, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas ( TCMB) sat kurundan
yararlanlmtr.
7) Aralk 2005ten nce M1, dolamdaki para ve vadesiz mevduat iermektedir (YTL). Aralk 2005ten itibaren M1, dolamdaki para ve
vadesiz mevduat iermektedir (YTL ve yabanc para).
8) Aralk 2005ten itibaren Katlm Bankalar, Kalknma ve Yatrm Bankalar ve Para Piyasas Fonlar miktar para arz verilerine ilave
edilmitir.

TR 124 TR
9) Aralk 2005ten nce M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir (YTL). Aralk 2005ten itibaren M2, M1i ve vadeli mevduat
iermektedir. (YTL ve yabanc para).
10) Aralk 2005ten nce M3, M2yi ve mevduat stokunu (vadeli/vadesiz) iermektedir. Aralk 2005ten itibaren M3, M2yi ve repo
ilemlerinden elde edilen fonlar ve para piyasas fonlarn (B tipi likit fonlar). iermektedir. Aralk 2005ten itibaren Merkezi Ynetim
Mevduatlar ve dier resmi mevduatlar ise vadelerine gre M1 ve M2 ierisinde gsterilmitir.
11) Bir yl veya daha uzun sreli olmak zere, iletmelere verilen aylk verilerin ortalamas.
12) Bir yl veya daha uzun sreli olmak zere, aylk verilerin ortalamas.
13) Endeksler iin 1995ten 2002ye kadar 1994 yl esas alnmtr, 2002den sonras iin 2003 yl esas alnmtr. ki endeks iin referans
yl 2000=100 olarak yeniden dzenlemitir.
14) 2001 ila 2008 verileri iin NACE Rev.1.1 esas alnmtr, 2009 ila 2011 verileri iin NACE Rev.2 esas alnmtr.
15) 2005- 2010, isizlik standart ILO kavramna gre tanmlanmtr; yksek isizlik ve ekonomik faaliyet oranlar nedeniyle daha
kapsaml bir tanm kullanlmtr. rnein, standart ILO tanmnn ardndan 2009 yl isizlik oran yzde 1,5 daha az olurdu ve 25
yandan kk kiilerdeki isizlik oran yzde 2,6 daha az olurdu.
16) 2005-2010, ulusal tanma gre hesaplanmtr. ( 15+ olan ve son 3 ayda i arayan kiiler standart tanmdan sapmaktadr.
17) 2007-2008, veriler Gelir ve Yaam Koullar Aratrmasna dayanmaktadr.
18) Yllk LFS sonular; gayri resm eitime veya mesleki eitime katlm (COURATT) deikeni 2004ten itibaren hesaplamaya
eklenmitir ( Bu deiken nceki yllarda talep edilmemitir).
19) Gzden geirilmi GSYH rakamlar ( temel yl 1998) 2007 ylndan bu yana GSYHdeki ARGE paynn hesaplanmas iin
kullanlmtr.
20) 2007den itibaren yl ortas nfus tahminlerine gre hesaplanmtr.
21) 2001-2009, 1000 avroya denk gelen petroln kilosu, GSYH 1998.
22) Mandalarn says dhil deildir.

125
TR TR