AJANI

Ajani su bili uglednici u Osmanskom Carstvu. Visoki osmanski dostojanstvenici nosili su tu oznaku uz
ime. Od 18. stoljea ajan je oznaka za nositelje lokalne vlasti u pokrajinama Osmanskog Carstva. Prije 18. st.
dunost ajana bila je vie savjetodavna, kao gradsko vijee koje samo predlae mjere koje bi drava morala
poduzeti. Ajani su mogli imati i ulogu "svjedoka" na erijatskom sudu. Bili su porota svoje vrste iji su
lanovi bili "dobri" i ugledni ljudi. Vremenom ajani postaju kasta koja je dosegla oligarhski poloaj u
osmanskom drutvu. Zamijenili su klasini dravni aparat, 1720. uveden je redovni porez "mirnodopske
pomoi". Na osnovi tog poreza i slube koju su dotad obnaali po kadilucima, ajanstvo je postalo upravno-
sudska funkcija. Ajanska oligarhija nije nastala iz tenje k bezvlau, nego iz elje drave da uz pomo
mjesnih monika uspostavi red.

AJANLUK

Ajanluk je bio jedinica lokalne uprave u Osmanskom Carstvu koja se pojavila u 18. stoljeu zbog pojave
raznih poslova koje nije pokrivala ranija lokalna uprava, a na elu ajanluka bio je ajan. Ajanska dunost
davala je vrlo veliku mo i priliku za bogaenje nositeljima te dunosti. Zbog toga su ajani bili prepreka
modernizacijskim reformama u Osmanskom Carstvu, a na nekim mjestima, kao u Bosni i Hercegovini su
morali biti silom iskorijenjeni.
U organizaciji lokalne uprave u Osmanskom Carstvu polovicom 17. stoljea nastupile su znaajne
promjene pojavom vilajetskih ajana (uglednih ljudi), koji su u 18. stoljeu postali organi lokalne uprave. Od
polovice 17. stoljea vilajetski ajani zajedno s kadijama i drugim upravnim dunosnicima poinju vriti
raspored opedravnih nameta za stanovnitvo, organizovati kolektivno suzbijanje hajduije i nereda u
provincijama, prijenos pote od Carigrada u provincije, maksimizovati cijene hrane, mobilizovati
sposobno muslimansko stanovnitvo u vojsku i provoditi ih na razne bojinice. Pojava mnogobrojnih
poslova u 18. stoljeu koji nisu bili u nadlenosti niti jednog ranijeg organa lokalne uprave uvjetovao je
pojavu jedne nove upravne dunosti pod nazivom ajanluk.
U poetku su ajani bili birani. U njihovom su izboru po nekim mjestima sudjelovali i krani. Meutim,
biranje ajana uskoro je potisnuto. Kako je ajanska dunostu davala mogunost za bogaenje obnaatelja
ajanske dunosti, pojedinci iz redova gornjih slojeva osmanskog drutva koji su na poetku bili nositelji te
dunosti, vrlo su se rano poeli boriti za tu dunost. Polovicom 18. stoljea zbog toga su se razbuktali brojni
mali ratovi za ajanluk iz kojih su kao pobjednici izlazili najbogatiji i najutjecajniji pojedinci iz povlatenog
drutva.
Pojedini ajani nisu bili zadovoljni ni takvim ovlastima, pa poinju iriti svoje nadlenosti izvan
granica kadiluka na itave provincije, te takvim postupanjem poinju suavati autoritet sredinjih vlasti. To
je izazvalo reakciju sultana koji su se odluili obraunati s ajanskom anarhijom. Meutim, to je uspio tek
sultan Mahmud II. Mahmud je tokom drugog, treeg i etvrtog desetljea 19. stoljea uspio iskorijeniti
ajanske porodice i tako stvoriti uslove za modernizaciju osmanske vojske i uprave. Unitenjem ajanluka,
Mahmud je stvorio novu jedinicu lokalne uprave - muselimluke, na elu kojih su bili muselimi.

Bosna i Ajani
Ajanska dunost u Bosni neto se razlikovala od ostatka Carstva. Ajani u Bosanskom paaluku bili su
nasljedni kapetani. Kapetanije su se u Bosni poele uvoditi jo u 16. stoljeu. Kao zapovjednik cijele vojske
na podruju kapetanije bio je kapetan. Dunost kapetana davala se spahijama, pa se kao prvi kapetani
pojavljuju istaknute timarlije, zaimi itd. Kapetani su bili kasnije nagraivani novanim nagradama koje su
bile izjednaene prihodima sa zijameta.
Kada se pojavila potreba da se pomou vilajetskih ajana rjeavaju poslovi, kapetani poinju obnaati i te
dunosti. Tako u velikom broju kadiluka u Bosni dolazi do spajanja kapetanske i ajanske dunosti ime
kapetani postaju najistaknutiji nositelji politike vlasti na podruju kapetanije. Kako je dunost kapetana
bila nasljedna, tako je u Bosni i Hercegovini od poetka pojave ajanskih dunosti i ta dunost bila nasljedna
unutar jedne porodice. Na podrujima gdje nije bilo kapetana, ajansku dunost obnaali su
istaknuti begovi, no i tamo je ubrzo ajanska dunost postala nasljedna.
Proces unitavanja ajanskog sistema poduzet od sultana Mahmuda II. zahvatio je i Bosanski paaluk.
Sultan Mahmud poslao je nekoliko vezira u Bosanski paaluk s ciljem da dovedu u red bosanske ajane.
Kada je postalo nemogue nagoditi se s njima, ajani organizovano nastupaju protiv sultana. Na elo
bosanskih ajana stavio se Husein-kapetan Gradaevi koji je na elo ajana izabran na skupu ajana
u Tuzli. Prvi sukob izmeu pobunjenih ajana i carske vojske dogodio se na Kosovu Polju gdje su pobijedili
pobunjeni ajani. Meutim, sultan je uspio stvoriti nesuglasicu izmeu bosanskih ajana i vjetom taktikom
privremeno umirio Husein-kapetana. Nakon to se vratio u Bosanski paaluk, Husein-kapetan se proglasio
vezirom.
Protiv Huseina-kapetana svrstao se Ali-paa Rizvanbegovi oko kojeg su se okupili hercegovaki ajani.
Ali-paina desna ruka bio je gatako-pivski kapetan Smail-aga engi. Svojim doprinosom, Ali-paa je
nagraen naslovom pae i data mu je uprava nad Hercegovakim sandakom koji je uzdignut na
razinu paaluka 1833.
Konano 1835. ukinut je ajanski i kapetanski sistem u Bosni i Hercegovini, a na njihovo mjesto uvedeni su
muselimluci na elu kojih su bili muselimi. Unato tome, u Bosni i Hercegovini se stvari nisu bitnije
izmijenile jer su muselimi esto bili bivi kapetani i ajani. Ukidanjem kapetanija nisu iskorijenjeni raniji
bosanskohercegovaki feudalci. Konanu izmjenu napravio je Omer-paa Latas 1850. koji je pobio sve
ranije ajane.

* Sueska, Avdo (1985.). Istorija drave i prava naroda SFRJ (na srpskom), Sarajevo: Svjetlost.

USKOCI

Pojam Uskoci dolazi od rijei uskoiti, a ovaj pojam se u prolosti odnosio na vojniki organizovanu
grupu hajduka koje su sainjavali uglavnom katoliki bjegunci iz podruja Hrvatske i Bos.ejaleta koji su se
nalazili pod Osmanskom okupacijom. Uskoci su napustili svoju domovinu poetkom 16. stoljea zbog
osmanskih osvajanja. Povijest Uskoka moe se pratiti sve od borbi hercegovakih klanova kao to
su Drobnjaci. Kasnije su se iz njih na ovim podrujima razvili upadajui (uskaui) Uskoci. Naime, tim je
Uskocima uspjelo hercegovakim podrujima unutar Osmanskog carstva osigurati odreeni stupanj
autonomije.
Veina Uskoka okupila se u Dalmaciji na posjedima hrvatskoga zapovjednika Petra Kruia u Klisu i
okolici. Kada su 1537. Osmanlije osvojili Klis Uskoci su se morali preseliti u Senj. Od tuda su vodili
ogorenu borbu kako protiv Osmanlija tako i protiv Venecije, pogotovo na obali kod Zadra. Iznad grada
Senja nalazi se dobro ouvana uskoka tvrava Nehaj. U Senju su Uskoci zapoeli s
doputanjem Austrije vriti gusarske napade na venecijanske brodove. Mletakoj Republici nije nikad
uspjelo dovesti Uskoke pod svoju kontrolu.
1602.-1608. Ivo Senjanin, pravim imenom Ivan Vlatkovi, neosporni je gospodar jadranskih voda vraajui
Mleanima milo za drago. Latinski ga izvori nazivaju Uscocchorum dux (vojvoda uskoka),
njemaki Hauptman Khermbatom.
Taj je in 1612. godine bio povod ratu izmeu Austrije i Venecije, ijim su zavretkom Uskoci morali
napustiti Senj. Njihovi su brodovi bili spaljeni, dok su sami Uskoci bili 1617. godine preseljeni na
podruja Karlovca te na Kupu, gdje je ve od 1524. ivio jedan dio Uskoka u umberakom gorju. U
borbama koje su na tim podrujima nastavljene protiv Turaka se je kasnije razvila jezgra Vojne krajine koja
je u Osmansko-austrijskim ratovima od 1683. do 1699. i od 1788. do 1791. Turcima pruala otpor.
Uz doseobu uskoka u umberak vezana je i umberaka Bogorodica. Uskoci su sa sobom prigodom
doseobe u umberak u 16. stoljeu donijeli sliku Blaene Djevice Marije koja dri svog mrtvog Sina. Od
tada se vjernici mole se pred slikom umberake Bogorodice, njenu sliku nose u procesijama. Svaka
umberaka kua stavlja lik umberake Bogorodice na najljepe mjesto. umberaki vjernici vrlo su
privreni Presvetoj Bogorodici, kojoj se utjeu, iskreno mole i zazivaju je u svojim potrebama.
 SENJSKI USKOCI
Senjski su uskoci jedinstvena pojava u povijesti kranskih naroda novoga vijeka. Nisu bili ni posebno
pleme niti pripadnici samo jednog naroda, ve skupina ljudi pribjeglih u Senj iz razliitih zemalja to lee
na obalama Jadrana. Ipak, njihovu okosnicu inili su sinovi hrvatskog naroda koji, da bi se spasili od
turskog zuluma, uskoie iz svojih domova, s rodne grude, kad im je oevina potpala pod tursku vlast.
Sklonivi se k svojoj brai na morskoj obali, zavjetovali su se da e se za svoja opustjela ognjita i naputene
grobove otaca osveivati Turinu svuda i svagda i da e svoj strani zavjet namrijeti potomstvu u nasljee.
Premda je osveta neto to se kosi s dananjim civilizacijskim naelima, ipak smo, poznajui prilike XVI.
stoljea, prisiljeni diviti se uskokom zavjetu. To je doba kada otomanska sila kulminira, kada je Budim
osvojen, a Be samim udom spaen od prve turske opsade; kada Zapad strepi pred Prorokovim
sljedbenicima, a moni se kranski vladari, vodei se naelom cilj opravdava sredstvo, kukaviki
ulaguju Visokoj Porti. U takvo, za hrvatski narod, gotovo apokaliptino doba aka odvanih ljudi se
zavjetovala da e se sustavno osveivati dravi koja se prostirala od Perzijskog zaljeva do Jadrana i
zapadnih Karpata. Senjski uskoci, kojih je broj rijetko premaivao tisuu ljudi sposobnih za bojevanje,
zametnuli su i tijekom dugih godina izdrali nejednaku borbu. Ne moe se tvrditi da su Turcima zadavali
posebno velike potekoe, ali su im ipak krvavo dodijavali, od Save do Boke Kotorske, kao i na irokom i
burnom Jadranu, toliko da se kojiput o njima u Stambolu ozbiljno raspravljalo.
Venecija je pomagala uskoke kad god je bila u ratu s Turcima, doputajui im da preko njezina teritorija
prelaze na turski, ali kad je Venecija s Turskom sklopila mir (1540. god.), Porta je poela energino traiti
od Republike da prestane pomagati uskoke. Mleani su tada poeli prevoziti tursku robu svojim
brodovima to, je bio povod za poetak uskokih napada na njih. Mleani su, za odmazdu poeli progoniti
uskoke, i osim za kiparskog rata izmeu Venecije i Turske (1570. 1573.), uskoko mletaki sukobi
potrajali su sedamdeset godina. Pitanje senjskih uskoka postalo je vremenom meunarodno, pa se njime
bavila prvo diplomacija susjednih, a kasnije i daljih drava. Toj injenici moemo zahvaliti to danas
raspolaemo veim brojem diplomatskih isprava, od kojih su neke i tampane.
O POVIJESTI USKOKA

Bilo je vie uskokih skupina, ali najpoznatija je ona koja se oko 1530. godine iz Bosne i Hercegovine poela
skupljati oko tvrave Klisa kod Splita, gdje ih je tamonji senjski kapetan Petar Krui, pod ijom je
upravom tada bio Klis, primio u vojnu slubu. Iz Klisa su se uskoci potom sve ee zalijetali u susjedne
turske krajeve, pa su Turci odluili osvojiti to uskoko uporite. Nakon nekoliko pokuaja i opsjedanja
grada to im je i uspjelo 1537. godine. Uskoci su se tada preselili u Senj, sredite istoimene kapetanije.

Petar Krui senjski kapetan i kliki knez

Uskoci su tako postali vojnici u Hrvatskoj krajini i sa svojim su potomcima sainjavali gradsku posadu vie
od osamdeset godina. Ona se dijelila na etiri kumpanije kojima su na elu bili uskoki vojvode. Malo
pomalo pridruilo se tim uskocima i mnotvo bjegunaca iz mletake Dalmacije, koji su bjeali pred
zakonom. Tako se vremenom proirilo uskoko ime na sve vojnike senjske kapetanije od Rjeine do ua
Zrmanje, na primorju, te od Brinja, Otoca i umberka u unutranjosti. Poloaj Senja s gorovitim zaleem,
otonim proeljem i uvenom burom, takav je da ga ni s morske, ni s kopnene strane nije lako osvojiti.
Senj metropola Liburnije, najstariji od hrvatskih gradova bio je u XVI. stoljeu prilino utvren. Na
istonoj strani, nalazio se katel Nehaj (Nikoga se ne bojim!) s dva velika topa (Fratar i Samson), na
zapadnoj strani abac (divan, velianstven), na sjevernoj Papin katel, to ga je dao sagraditi Leon X. iz
kue Medici, a na sjeveroistonoj strani nalazio se Gradski katel u kome je boravio gradski kapetan.

KARAKTERISTIKE USKOKA

Uskoci su bili smioni ljudi, sposobni podnositi svakojake oskudice i muke. Poznavali su svaki kutak i na
Velebitu i po otoju. Trebali su dobivati mjesenu plau, ali je ona obino izostajala. To je, silom prilika,
uvjetovalo da su se uskoci morali prehranjivati plijenom i otimanjem, jer senjska okolica nije raala
osobitim plodom. Budui da se u Hrvatskoj krajini neprekidno ratovalo s Turcima, uskoci su najradije u
njih sebi traili hranu i to na dva puta: kopnom u turskoj Lici i morem u Dalmaciji koja je tada bila najveim
dijelom u vlasti Turaka. Razumljivo, zbog vjenog malog rata u Krajini nikomu nije ni padalo na um da
ih u tome sprijeava.
Uskoci su bili vrsti i stasiti ljudi, protiv neprijatelja od zakletve nesmiljeni, a u naporima i oskudici
nevjerovatno izdrljivi. Svaki je uskok bio spreman pretrpjeti bilo koju kaznu radije nego pogaziti zadanu
rije. Uskoci su nalikovali Spartancima. U tekim naporima ivota potpuno su otvrdnuli, a svijest o
dunosti bila je kod njih jaa od nagona. Ako bi koji uskok pao prilikom etovanja protiv Turaka ili
prigodom kakva naleta po Jadranu, njegovom se udovicom oenio uskoki momak. Od tog trenutka on bi
skrbio za nju i njezinu djecu. Nonja uskoka bila je onakva kakvu je nosio u svom prvom zaviaju. Hlae su
imale nogavice uske do koljena, a povrh koljena bile su znatno ire. Nogavice su preko listova do pete bile
rastriene bez priglavka, ureene eljeznim, mjedenim ili srebrnim kopicama. K tomu su jo imali suknene
natikae i na nogama opanke. Kad je trebalo pregaziti vodu, uskok je u trenutku raskopao kope na
listovima i povukao nogavice visoko do stegna. Opanci su bili od sirove dlakave koe i dugo su odolijevali
makar se hodalo po otrom kamenju. Povrh koulje imali su prsluk ili jeermu, a preko svega bi navukli
halju do koljena. Zatita za glavu bila im je kapa sa dralovim perom. Svaki je uskok uvijek sa sobom nosio
gunj sloen na etvero, da ga titi od kie, dok je zimi imao i kabanicu, s obilatim naplekom, do pasa. Tim
je naplekom za nevremena pokrivao glavu, a privezivao ga je tako, da mu je stvarao neku vrst kukuljice.
Oruje senjskog uskoka sastojalo se od lagana muketa, orde ili sjekirice ili pak buzdovana. Obino je jo
imao no ili bode.

Pripremio: prof. Ljubovi http://uskok-sosice.hr/senjski-uskoci-kroz-stoljeca/

UPRILII

Fazil Mustafa-paa uprili (turski Fazl Mustafa Kprl) (1637. - 19. august 1691.) bio je veliki
vezir Osmanskog Carstva u vrijeme sultana Sulejmana II, rodom iz porodice uprilia, albanskog porijekla
iz Velesa u dananjoj Makedoniji.
Obnaao je dunost Velikog vezira od 10. novembra 1689. Ponovo je osvojio Beograd 8. oktobra 1690., a
nakon te pobjede Husein paa bosanski ponovo osvaja vei dio Slavonije i neuspjeno opsjeda Osijek.
Tokom Velikog turskog rata, Osmanlije su pokuali da zaustave Veliku seobu Srba i da ih koliko-toliko
umire. Da bi umanjio uticaj odbeglog patrijarha Arsenija na Srbe Veliki vezir uprili je u prolee 1691.
postavio patriarha Kalinika, ranijeg svetenika u Skopju. uprili je objavio optu amnestiju za sve koji se u
roku od est meseci vrate kuama.[1]
Poginuo je 1691. u Bitci kod Slankamena u kojoj ga je katastrofalno porazio Ludwig Badenski.

Numan-paa uprili je bio osmanski beglerbeg i veliki vezir s poetka 18. vijeka.
Marta 1714. godine, uprili je postavljen za bosanskog beglerbega.

Sredinom septembra iste godine, turske snage pod komandom uprilia (oko 28.000 ljudi), grupisane u tri
odreda, otpoele su nastupanje prema Crnoj Gori. Glavnim snagama (oko 15.000 ljudi) komandovao je
uprili, a ostatkom skadarski sandakbeg Ahmed-paa i hercegovaki beglerbeg Beir-paa. Za vrijeme
pohoda, Mleani su, na zahtjev Turaka, blokirali granicu prema Crnoj Gori. Do kraja oktobra, uprili je
nanio potpuni poraz Crnogorcima, a njegove snage opustoile su Crnu Goru, pobile mnotvo ena i dece, a
mnoge porobili. Meutim, glavni cilj nisu postigli: hvatanje starjeina i raseljavanje plemena. Nakon ovog
pohoda, uprili je nakratko bio smederevski sandak u rangu vezira, a 1717. godine ponovo bosanski
beglerbeg. Zbog antiaustrijskog stava, nakon Poarevakog mira (Austrijsko-turski rat), uklonjen je iz
Bosne na zahtev Austrijanaca. Turci su ga imenovali namesnikom Krita. Umro je 1719. godine.

SMEDREVSKI SANDAK

Beogradski paaluk je domai kolokvijalni naziv za upravnu jedinicu Osmanskog carstva u kojoj je
izbio Prvi srpski ustanak, a iji je zvanian naziv zapravo bio Smederevski sandak.
Meu Turcima Osmanlijama Smederevski sandak je takoe bio poznat i kao oblast Morava (nezvanian
naziv). Na osnovu dananjih procena Smederevski sandak je u momentu izbijanja Prvog srpskog ustanka
imao oko 400.000 stanovnika, od kojih su oko 40-50.000 bili muslimani.
Zabuna u vezi sa zvaninim nazivom Smederevskog sandaka je jedan od velikih propusta
domae istoriografije, a istorijski netaan naziv Beogradski paaluk je kasnije naao put i do stranih istoriara.
Smederevski sandak osnovan je neposredno nakon pada Srpske despotovine (1459. godine). Nakon
otomanskog osvajanja Beograda (1521. godine) uprava Smederevskog sandaka je premetena
u Beogradsku tvravu. Do 1541. godine Smederevski sandak je bio u sastavu Rumelijskog, a od tada do
kraja XVII v. Budimskog beglerbegluka (poznatog i kao ejalet). U Beogradu je, u vreme Osmanskog carstva,
postojalo 273 damije i mesdida (posebne islamske bogomolje) (Putopisi Evlije elebije iz 17. veka). U
vreme austrijske vladavine (17171739) sruen je velik broj damija, a ostale su sruene nakon prvog
srpskog ustanka.
Krajem XVIII v. Smederevski sandak se delio u 12 nahija, koje e ostati do izbijanja Prvog srpskog
ustanka: beogradska, smederevska, poarevaka, uprijska, jagodinska, kragujevaka,
uika, valjevska, abaka, rudnika, sokoska i boravika.

*Ahmet Alibai Muslimani jugoistone Evrope

KOINA KRAJINA

Koina krajina je bio naziv za teritoriju Srbije koju su privremeno od Osmanskog carstva oslobodili
srpski frajkori (dobrovoljaki odredi) uz pomo Austrije tokom Austrijsko-turskog rata 17881791. godine.
Rat se zavrio Svitovskim mirom, Austrija je dobila uzan pojas teritorije oko Cetingrada i Lapca, a
turskim dahijama je zabranjen povratak u Smederevski sandak ('Beogradski paaluk').
Pozadina
Od 1781. godine austrijski car Jozef II Habzburki i ruska carica Katarina Velika su u tajnom defanzivnom
savezu protiv Turske.
Austrijanci su slali nekoliko misija u Srbiju radi prikupljanja podataka i pridobijanja stanovnitva, posebno
kneeva, svetenika i trgovaca. Sve su uspjene (za razliku od onih u Bosni), jer je situacija krajnje haotina
(spahije protiv janiara, janiari meu sobom), a stanovnitvo je nezadovoljno pogoranjem svoga stanja
(nasilno itluenje i janiarski zulumi), pa izlazi u susret Austrijancima nadajui se osloboenju. Sve je vie
sitnih sukoba sa Turcima i prebjega u Austriju.
Godine 1787. Turska objavljuje rat Rusiji. Austrija jo nije spremna za rat, ali pokuava da iskoristi situaciju.
Plan je bio da se pogranine tvrave zauzmu na prepad uz pomo mjesnih Srba. U decembru propada
pokuaj otvaranja beogradskih kapija. Od mnogih izbeglih Srba stvaraju se frajkori. U januaru 1788. je
izveden jo jedan neuspjean pokuaj napada na Beograd.
Tok rata
Austrija objavljuje rat 9. februara 1788, ali je efekat iznenaenja izostao i zauzeta je samo Ada Kale.
Austrijanci ne ele ustanak u Srbiji, a frajkore ne smatraju za samostalne jedinice, ali kako im vojska nije
bila spremna deava se upravo suprotno primorani su da im frajkori vode skoro sve operacije i
podbunjuju stanovnitvo na ustanak. Glavni austrijski cilj je Beograd koji hoe da zauzmu otsjecanjem i
iscrpljivanjem zatvoriti puteve za pojaanja od apca i Poarevca. Sa svoje strane, Turci ne mogu ni da
prikupe vojsku iz Rumelije.
Odred Koe Anelkovia (od 400 do 500 ljudi) prelazi na dan objave rata iz Banata u Srbiju sa zadatkom da
presjee carigradski drum. Za dvije sedmice uzima Poarevac i Kolare, a zbog pobuna i opasnosti Turci
bjee i iz Palanke, Batoine i Bagrdana u koje Koa ulazi bez otpora. Austrijska vojska ostaje neaktivna
(iekuju da ruske pobjede veu tursku glavninu), pa se Koa povlai u Banat.
Koa Anelkovi se vraa u martu 1788. godine sa 1.500 ljudi. Razbija tri turske vojske koje pokuavaju da
uine put prohodnim. Unaprijeen je u kapetana, ali jo nijedna austrijska jedinica ne ulazi u Srbiju to loe
utie na moral stanovnitva. I pored pojaanja koje dovodi Jovan Branovaki, Turci sa nadmonim
snagama razbijaju blokadu u aprilu, a Koa se povlai u manastir Drau (kod Kragujevca). Novi napadi na
konvoje ne uspjevaju, jer su Turci pojaali snage u upriji i Jagodini.
U aprilu 1788. u Srbiju prelazi i frajkor pod majorom Mihailom Mihaljeviem koji istog meseca osvaja uz
pomo regularne austrijske vojske abac. Meu vojnicima koji su napali abac, bio je i budui istaknuti
Napoleonov maral, Jozef Ponjatovski. Kasnije u junu uspjeva da osvoji i Valjevo. Sa Mihaljeviem je i baki
episkop Jovan Jovanovi koji poziva na ustanak.
U junu Turci vraaju pod svoju vlast Poarevac, a u julu se Koa pod borbom prebacuje u Banat; Hasan-
paa u avgustu prelazi u Banat i pobjeuje graniarske jedinice i zauzima Dunav cijelom duinom poev
od Paneva, a na sjeveru skroz do Mehadije. U septembru je u boju kod Brzaske Koa, ekajui pomo
Austrijske vojske, zarobljen. Kou Anelkovia i jo 30 zarobljenih mu saboraca, Turci odvode u Tekiju i
sve ih, za kaznu, nabijaju na kolac.
Austrijske snage bile su razvuene po cijelom ratitu i ostajale su neaktivne. Sa poetkom rata upuen je
proglas i muslimanskom stanovnitvu da ostane mirno, obeavajui da e biti ravnopravno sa ostalim
podanicima, posebno u vjerskim pitanjima. Korpus pod Lihtentajnom (potom pod Laudonom) u Bosni je
uspjeo da za etiri meseca zauzme samo Drenik, ogoreno branjenu Dubicu i Novi. Rat je stao preko zime.
Laudon je 1789. godine uspjeo samo da zauzme Berbir (Gradiku). U avgustu preuzima vrhovnu komandu
i potiskuje Turke iz Banata i u septembru opkoljava Beograd koji mu se predaje (uz slobodan prolaz za
posadu) 9. oktobra. Zatim su zauzeti Smederevo, Poarevac i Kladovo sa veim dijelom sjeverne Srbije
do Studenice i Kruevca. Teret rata ponovo preuzimaju frajkori (glavni je Mihaljeviev).
Kraj rata
Iako je u Srbiji imala uspjeha, porazi austrijske vojske na drugim frontovima i smrt cara Jozefa II 1790.
godine su prisiljavali novog cara Leopolda II da trai mir. Austrijska vojska zauzima Cetingrad. Frajkori
odvode sa sobom stanovnitvo. Turci pokuavaju da ovo sprijee, ali dolazi i do odmazdi.
Mirom u Svitovu Leopold II Habzburki se zadovoljio Cetingradom, Drenikom i uskim pojasom
zemljita u Krajini (Lapac i Srb). Garantuje se opta amnestija ustanicima. Frajkori se rasputaju, a mnogi
Srbi, razoarani Austrijom, ak se i vraaju u Srbiju. Sultan Selim III (od 1789. godine) zabranjuje povratak
janiara u Smederevski sandak. Vuk Karadi je zapisao: Od Koine krajine i Srbi ratovati umeju.
Posljedice
U ratu je uestvovalo oko 18.000 Srba na strani Austrije, stekli su ratno iskustvo, neki oficirske inove i
odlikovanja a neki i vojno obrazovanje. S obzirom da Svitovskim mirom nije pomjerena znaajno granica
Osmanskog carstva uprkos znaajnim gubicima na bojnom polju, jedan od ustupaka je bio i opta amnestija
za pobunjenike a u kasnijim godinama, 1793. i 1794. godine je sultan Selim III fermanima dozvolio slobodu
trgovine i dijelimino proirenje lokalne samouprave. Trgovake i kulturne veze Srba iz Austrije i Turske
jaaju.
Deavaju se promjene i u ivotu Srba u Austriji zbog uea i zasluga u ratu sa Turskom, povlastice su bile
otvaranje Ilirske dvorske kancelarije u Beu (za Srbe iz Vojvodine), davanje prava slobode vjeroispovijesti,
pravo zapoljavanja u dravnoj slubi itd.
Pritisak turskog feudalnog drutva slabi, razvija se poljoprivreda, jaa trgovina, izvoz stoke u Austriju
raste, razvija se zanatstvo u gradovima uz jaanje nahijske i kneinske samouprave sve dovodi do
znaajnih drutvenih promjena. Nacionalna svijest i spremnost za borbu sve vie jaa.

1. irkovi (2004). str. 181.

2. Jump up Drugi srpski ustanak, Miladin Stevanovi, Gornji Milanovac. 1990. pp. 14.
3. Jump up Srpsko pitanje, Jovan Bazi, Slubeni list Srbije i Crne Gore, Beograd. 2003. ISBN 978-86-355-0586-2. str. 24
4. Jump up Srpska drava i nastajanje srpske nacije, Dragoslav Jankovi, Zbornik:Nastanak i razvitak srpske nacije, Beograd. 1978. pp. 50.
5. Jump up Istorija politike misli u Srbiji XIX veka, Vasa ubrilovi, Narodna knjiga, Beograd. 1982. pp. 54.

irkovi, Sima (2004). Srbi meu evropskim narodima.

EVLIJA ELEBIJA

Evlija elebija, putopisac, ili kako je sam sebe nazivao Evlija Muhamed Zilli sin Derviev (sejjahi alem)
rodio se u Istanbulu 10. muharema 1020. godine (25. marta 1611.), a umro 1679. godine. U toku od 40
godina (1631. -1670.) organizovao je vie velikih putovanja po tadanjem Osmanskom carstvu i izvan njega
te uestvovao i u ratovima pod vladavinom sultana Ibrahima i Mehmeda IV.
Evlija je bio i hafiz znao je cijeli Kur`an napamet, a kolovao se na dvoru sultana Murata IV. elebi,
odnosno Efendi, su konvencionalni staleki nazivi, koji su se u to vrijeme davali obrazovanim ljudima, a
oba naziva znae gospodin. 1640. godine poao je na svoje prvo putovanje izvan Istanbula i do kraja
ivota putovao je irom Osmanskog carastva, postavi neka vrsta svjetskog putnika koji cijelo vrijeme vodi
svoj dnevnik i marljivo biljei sve zanimljivo to opazi. Putovao je sam ili u pratnji znamenitih dravnika, a
najvie kao pouzdanik i pratilac svog roaka Melek Ahmed-Pae, koji je i odgovoran za najvei dio
Evlijinih putovanja po Balkanu.
O svima svojim opaanjima i doivljajima u miru i ratu napisao je opseno djelo u 10 knjiga pod
imenom Sejahatnama (Putopis) ili Tarihi sejjah.
Govorei o elebiji kao najpoznatijem svjetskom putopiscu, dr Metin je rekao da je on vie od 50 godina
svoga ivota posvetio putovanju. Smatra se da je preao oko 350.000 kilometara, tragajui za novim
prostorima, ljudima i obiajima. Obiao je cijelo osmansko carstvo koje se prostiralo na tri kontinenta.
Tokom putovanja biljeio je sve pojedinosti o ivotu i obiajima ljudi koje je srijetao, opisivao je do detalja
mjesta koja je obilazio, historiju, graevine, obiaje, tradiciju, kao i znaajne linosti. On nije zapisivao samo
ono to je vidio ve i prie koje je sakupljao iz naroda.
Veliki dio svoga ivota, preko 20 godina, elebija je posvetio Balkanu, ukljuujui tu i sandake gradove.
Njegova ostavtina o toj teritoriji je smjetena na 7.000 stranica, odnosno u sedam tomova.
Dr Metin je rekao da se ne zna taan datum njegove smrti, niti mjesto gdje je sahranjen. Njegova putovanja
je finansirao ujak Melek Ahmet paa, koji je bio bosanski vezir.
Krajem avgusta 1660. godine Evlija elebija prvi put dolazi u Bosnu. Vrlo opiran dio
njegovog Putopisa odnosi se upravo na Bosnu i Bonjake: Narod se u ovim krajevima u pukom govoru
zove Bonjaci (Bonjak). Samo drae im je kad se kae Bosanci (Bosnevi). Kao to je ist njihov jezik, tako
su, zaista, i oni bistri ljudi koji sve ispravno prosuuju. Jezik im je blizak latinskom, pisao je Evlija kada je
opisivao Sarajevo (Putopis, preveo Hazim abanovi, Sarajevo Publishing,1996, str. 121.)
Iz ovog putopisa vidi se da su se u Evlijino vrijeme u Sarajevu, pored domicilnog bosanskog govorili i
mnogi strani jezici: Narod govori bosanski, turski, srpski, latinski, hrvatski i bugarski. (Putopis, str. 116.).
Uenjaci i pjesnici eher-Sarajeva napisali su jedan rjenik na bosanskom jeziku u stihovima, po uzoru na
perzijsku knjigu ahidi, iz koga su ovdje prenesena dva metruma. pisao je Evlija o prvom Rjeniku
bosanskoga jezika, iz 1631. (Evlija elebi, Putopis, preveo Hazim abanovic, Sarajevo Publishing, 1996,
strana 121)
Evlija elebija prolazio je kroz Novi Pazar tri puta i ovaj grad u njegovom putopisu detaljno je opisan samo
u jednom obilasku.

MURAT IV (1623 1640)

Murat IV (juli 1612. - 8. februar 1640.) je bio sultan Osmanlijskog carstva od 1623. do 1640. godine. Poznat je
po obnavljanju autoriteta drave i brutalnih metoda. Roen je u Istanbulu kao sin sultana Ahmeda I (1603. -
1617.) i Kosem sultanije. Doao je na vlast nakon pua 1623. godine kada je naslijedio svog strica Mustafu I.
Imao je samo jedanaest godina kada je preuzeo prijestolje. Njegova vladavina je bila zapaena
po Osmanlijsko-safavidskom ratu (1623. - 1639.) iji je ishod bio trajna podjela Kavkaza izmeu dvije
imperijalne sile i postavljanje temelja budue granice izmeu Turske, Irana i Iraka.
U prvim godina vladavine, Murat je bio pod kontrolom svojih roaka. U ovom periodu, mir i harmonija su
bili potpuno izgubljeni jer su pobunjenici preuzeli kontrolu nad gradovima. Njegova apsolutna vlast je
poela 1632. godine, kada je preuzeo vlast u svoje ruke i potisnuo sve pobunjenike, uspostavljajui ponovo
nadmo sultana.
Rana vladavina (1623. - 1632.)
Murat IV je dugo bio pod kontrolom svojih roaka a poto je bio mlad na poetku vladavine je vladao
zajedno sa svojom majkom sultanijom Ksem kao regentom. Carstvo je palo u anarhiju; Safavidsko
carstvo je napalo Irak, a u sjevernoj Anadoliji su izbile pobune. Sve je to dovelo do toga da janjiari upadnu
u palau 1631. godine i ubiju velikog vezira. Bojei se sudbine svog starijeg brata Osmana II, Murat IV je
odluio da preuzme svu mo u svoje ruke. On je 1628. godine pogubio mua svoje sestre Fatme i biveg
guvernera Egipta Kara Mustafa pau zbog "krenja Boijih zakona".
Apsolutna vlast i imperijalna politika (1632. - 1640.)[uredi | uredi izvor]
Poslije tako postignutog unutranjeg mira poinje rat s Perzijom u kojem Murat IV na elu svoje vojske
osvaja Bagdad i pobjedniki zavrava rat 1639. godine.
Povratkom u Istanbul izdaje naredbe za ekonomsku reformu drave koja nikad nee biti provedena zbog
njegove prerane smrti u 27. godini ivota, 9. februara 1640. godine.
Murad IV je zabranio konzumiranje alkohola, duhana i kahve u Carstvu. Naredio je i ubijanje svih graana
koji su prekrili ovu naredbu. Nou je esto sam patrolirao ulicama i kahvanama Istanbula sa maem u ruci
i u civilnoj odjei, provodei svoju naredbu[1][2][3].
Strahujui od moguih nemira i htijui osigurati nasljedstvo svojoj djeci pogubljuje jednog svog brata, ali
drugog, Ibrahima I ostavlja na ivotu smatrajui ga nesposobnim za nasljeivanje. Na samrtnoj postelji on
mijenja svoje miljenje i nareuje Ibrahimovo pogubljenje, ali tu posljednju naredbu njegovi su ljudi odbili
izvriti tako da ga je ipak naslijedio nesposobni brat.

IBRAHIM I (1640 1648)

Ibrahim I (5. novembra 1615. - 18. augusta 1648.)) je bio sultan Osmanlijskog carstva od 1640. do 1648.
godine.[1] Roen je u Carigradu kao sin Ahmeda I i njegove ene Ksem sultanije. On je kasnije od strane
historiara dvadesetog stoljea nazvan ludi Ibrahim zbog svog mentalnog stanja.
Ibrahim je roen 5. novembra 1615. godine kao najmlai sin sultana Ahmeda I i njegove omiljene
konkubine sultanije Kosem. U drugoj godini ivota, njegov otac iznenada umire i na prijestolje dolazi
njegov stric Mustafa I. On protjeruje sultaniju Kosem i njenu djecu, ukljuujui mladog Ibrahima, u stari
dvorac. Nakon Mustafinog svrgnua, na prijestolje dolazi njegov polubrat Osman II, koji se veoma lijepo
ponaao prema sultaniji Kosem i njenoj djeci. Nakon dolaska njegovog brata Murata IV za sultana, Ibrahim
je zatvoren u kavez to je uticalo na njegovo zdravlje. Nakon smrti brata, Ibrahim je postao sultan
Osmanlijskog carstva.
Jedan od najzloglasnijih osmanlijskih sultana, Ibrahim je potroio svoje rane godine ivota u zatoenitvu
u kavezu, prije nego to je naslijedio svog brata Murata IV 1640. godine. Njegova etvorica brae su bili
pogubljeni od strane Murata, a Ibrahim je stalno ivio u strahu od pogubljenja. Njegov ivot spasila
je Ksem sultanija, majka Ibrahima i Murata.
Nakon Muratove smrti, Ibrahim je ostao jedini preivjeli princ dinastije. Kada je postao sultan Ibrahim je
posumnjao da je Murat jo uvijek iv. Veliki vezir Kemankes Kara Mustafa paa ga je lino odveo do
mrtvog tijela njegovog brata i Ibrahim je prihvatio tron.
Kara Mustafa paa je ostao veliki vezir prve etiri godine Ibrahimove vladavine, drei carstvo stabilnim.
Sporazumom u Szonu (15. marta 1642), on je obnovio mir sa Austrijom i tokom iste godine preoteo
je Azov od Kozaca. Kara Mustafa je stabilizovao valutu reformom kovanica, nastojao je stabilizirati
ekonomiju sa novim zemljinim reformama, smanjio je broj janiara i obuzdao je mo neposlunih
pokrajinskih guvernera. Tokom tih godina, Ibrahim je pokazao zabrinutost pravilnim vladanjem carstvom,
kao to je prikazano u njegovom rukom pisanom komunikacijom sa velikim vezirom. Kara Mustafa je
zauzvrat napisao memorandum o javnim poslovima. Odgovor Ibrahima na izvjetaje Kara Mustafe
pokazuje da je imao dobro obrazovanje. Ibrahim je esto preruen vrio inspekciju trnica u Istanbulu i
nareivao je velikom veziru da ispravi probleme koje je uoavao
Ibrahim je esto imao glavobolje i napade fizike slabosti, koje su moda uzrokovane traumama iz njegovih
ranih godina. Poto je bio jedini preivjeli muki lan osmanlijske dinastije, Ibrahim je bio otac tri budua
sultana: Mehmeda IV, Sulejmana II i Ahmeda II. Ometajui harem Ksem sultanija je dobila vlast, ali ak je
i ona pala kao rtva sultanske nemilosti i napustila je palau.
Ibrahim je doao pod utjecaj konkubine koja je bila arlatan Cinci Hoe, koji se pretvarao da lijei sultansku
fiziku bolest. On se zajedno sa svojim saveznicima Silahdar Jusuf agom i Sultanzade Mehmed paom
obogatio na mitu i na kraju je uzurpirao dovoljno snage da osigura egzekuciju velikog vezira Kara Mustafe.
Cinci Hoe je postao Kadiasker (visoki sudija) Anadolije, Jusuf aga je postao kapudan paa (visoki admiral)
a Sultanzade Mehmed je postao veliki vezir.
Malteki gusarski brodovi su 1645. godine zaplijenili brod koji je prevozio hodoasnike u Meku. Razjareni
sultan je odluio da istrijebi sve krane u svom carstvu, ali pod pritiskom svojih ministara odluio je da
smanji broj rimokatolikih svetenika. Umjesto toga, svi kranski ambasadori su stavljeni u kuni pritvor.
Budui da su gusari pristali na Kretu, kapudan Jusuf paa je ohrabrio Ibrahima da napadne otok. Ovo je
bio poetak dugog rata sa Venecijom, koji je trajao 24 godine; Kreta nije u potpunosti potpala pod
osmanlijsku dominaciju do 1669. godine. Uprkos padu La Serenissime, venecijanski brodovi su ostvarili
pobjede u Egejskom moru, zauzimajui Tenedos (1646. godine) i blokirajui Dardanele. Kapudan Jusuf je
imao privremeni uspjeh osvajajui Caneu, zapoevi ljubomorno rivalstvo sa velikim vezirom koje je
dovelo do njegove egzekucije u januaru 1646. godine i uklanjanja velikog vezira u decembru 1645. godine.
Sa svojim saradnicima na vlasti, Ibrahimova ekstravagantna tendencija je bila neprovjerena. Podigao je
osam konkubina u haseki (kraljevske supruge) dajui im bogatstvo i zemljita. Nakon to se zakonski
oenio konkubinom Telli, naredio je da joj se da palaa velikog vezira Ibrahima.
Venecijanska blokada Dardanela stvorila je oskudicu u glavnom gradu i nametanje tekih poreza kako bi se
nastavio rat. 1647. godine veliki vezir Salih paa, Ksem sultanija i ejhulislam Abdurrahim efendija
bezuspjeno su pokuavali svrgnuti sultana i zamijeniti ga jednim od njegovih sinova. Salih paa je
pogubljen a Ksem sultanija je protjerana iz harema.
Naredne godine su se janiari pobunili. 8. augusta 1648. godine korumpirani veliki vezir Ahmed paa je
zadavljen i iskidan na komade od ljute gomile, ime je dobio posmrtni nadimak "Hezarpare" ("hiljadu
komada"). Istog dana, Ibrahimu je oduzeta titula i zatvoren je u Topkapi palau. Ksem sultanija je dala
saglasnost za oduzimanje titule sinu rekavi: "Na kraju neemo ostati ni vi ni mi u ivotu. itavo drutvo je
u ruevinama. Neka se ukloni odmah sa trona."
Ibrahimov sedmogodinji sin Mehmed je postao sultan. Novi veliki vezir Sofu Mehmed paa izdao je
peticiju ejhulislamu za fetvu kako bi sankcionisao Ibrahima. To je bilo odobreno, s porukom "ako postoje
dvojica halifa, jedan od njih mora biti ubijen". Ksem sultanija je dala svoj pristanak. Ibrahim je ubijen 18.
augusta 1648. godine ispred svoje palate. On je postao drugi sultan koji je ubijen u historiji Osmanlijskog
carstva.
Postoji apokrifna pria u kojoj se ejhulislam pridruio pobuni zbog Ibrahimove uvene odluke da se udavi
svih 280 lanova njegovog harema, ali je samo jedna Ibrahimova konkubina preivjela. To je bila Turhan
Hatice, koja je bila odgovorna tri godine kasnije za egzekuciju Ksem sultanije (tada je sultan bio Turhanin
sin Mehmed IV). Ova pria je vjerovatno kruila nakon pua kako bi se ocrnilo Ibrahimovo ime.
Ibrahimove najistaknutije konkubine bile su Ukrajinka Turhan Hatice (majka Mehmeda IV), Saliha Dilasub
(majka Sulejmana II) i Hatice Muazzez sultanija (majka Ahmeda II).
U jednom trenutku Ibrahim je davao veliku naklonost novoroenetu jedne robinje. Turhan, Mehmedova
majka, bila je izuzetno ljubomorna i osjeala je bijes prema Ibrahimu, koji je upao u bijes i uhvatio
Mehmeda iz Turhanine ruke i bacio ga u bazen. Mehmed bi se udavio da ga nije sluga spasio. On je ostao
sa stalnim oiljkom na elu.

MEHMED IV (1648 1687)

Mehmed IV (2. januar 1642 - 6. januar 1693) je bio sultan Osmanlijskog carstva od 1648. do 1687. godine.
Njegova vladavina je bila znaajna jer je promijenio prirodu sultanovog poloaja odriui se veeg dijela
izvrne vlasti u korist velikog vezira.
Mehmed IV je roen u Topkapi palai u Carigradu 1642. godine kao sin sultana Ibrahima I (1615 - 1648)
i Turhan Hatice sultanije, rutenijske (ukrajinske) konkubine. Ubrzo nakon roenja, njegova majka i otac su
se posvaali, a Ibrahim je bio toliko ogoren da je uzeo Mehmeda iz ruku njegove majke i bacio u cisternu.
Sreom, Mehmeda su spasili slubenici harema. Meutim, to je stvorilo Mehmedu doivotni oiljak na
glavi.
Mehmed IV postaje sultan 12. augusta 1648. godine nakon to je njegov otac Ibrahim I ubijen u krvavom
puu. Veinu svog slobodnog vremena on provodi u lovu zbog ega dobija nadimak lovac. Ako gledamo
njegovu vladavinu ne obazirui se na posljednjih 5 godina on bi bio jedan od najuspjenijih sultana svih
vremena. Poslije turskog osvajanja Krete, Venecija je prisiljena u potpunosti napustiti Egejsko
more preputajui ga Turcima. Slinu sudbinu samo na drugim podrujima
doivljavaju Transilvanija i Poljska u ratovim koji slijede. Previe uvjeren tada u svoju nepobjedivost i u
superiornost Turske drave on objavljuje rat Austriji.
Sama ideja o ratu nije niti bila njegova nego do rata dolazi u znak podrke maarskim pobunjenicima
protiv austrijske vlasti.
Poraz kod Bea 1683. godine zajedno s jo nekoliko drugih koji uskoro slijede dovodi do pua koji ga
smjenjuje 1687. godine. Naslijedio ga je brat Sulejman II.

SULEJMAN II (1687 1691)

Sulejman II (. april 1642 - 22. juni 1691) bio je sultan Osmanlijskog carstva od 1687. do 1691. godine. Tokom
vladavine, Sulejman II i njegov veliki vezir Fazil Mustafa paa uprili su uspjeno sproveli fiskalne i
vojne reforme koje su preokrenule ishod rata protiv Svete Lige i ponovno zauzeli Beograd 1690. godine.
Sulejman II je bio sin sultana Ibrahima I i Katarine, srpkinje koja nakon prelaska na islam dobija ime Saliha
Dilauba. Kao mlai brat sultana Mehmeda IV (1648. - 1687.), Sulejman II je roen u Topkapi
palai u Carigradu i proveo je veinu svog ivota u kavezu, nekoj vrsti luksuznog zatvora za prineve
unutar Topkapi palae (osmiljen je kako bi se osiguralo da niko ne moe organizirati pobunu).
Sulejman II postaje sultan 1687. godine nakon svrgavanja brata Mehmeda IV. Razlog bratovog svrgavanja
bio je katastrofalni rat s Austrijom koji se nastavio tokom cijele kratke vladavine Sulejmana II.
Kao mlai brat Mehmeda IV, Sulejman je veinu svog ivota proveo u kavezu, neka vrsta luksuznog
zatvora za prineve krvno vezanih sa Topkapijskom palaom (zatvor je napravljen da se onemogui bilo
kakva organizacija pobune).
Kada je delegacija dola u njegovu eliju 8. novembra 1687, nudei mu tron nakon ubistva njegovog
brata 1687, Sulejman je mislio da ga ele ubiti. Jedva su ga ubijedili da izae van palae kako bi mu
predali ma halife.
Jedva sposoban da preuzme kontrolu nad carstvom, Sulejman je ipak izabrao Ahmeda Faizil Kprla za
Velikog vezira. Pod Kprlovim vodstvom, Osmanlije su zaustavile austrijski ulazak u Srbiju i unitile
pobunu Bugara. Tokom pokuaja ponovnog osvajanja Ugarske, Kprl je savladan i ubijen od carskih
trupa pod vodstvom Louis William od Badena kod Szlankamena 1690. Smrt 1691. godine ga ipak spaava
od negativnih posljedica toga posljednjeg vojnog poraza. Naslijedio ga je brat Ahmed II.

AHMED II (1691 1695)

Ahmed II (25. februar 1643. - 6. februar 1695.) je bio turski sultan. Postaje sultan nakon smrti
brata Sulejmana II 1691. godine. Njegov otac je Sultan Ibrahim I i majka Hatida Muazzez Sultana. Njegova
majka se pobrinula za njegovo obrazovanje. Znao je arapski i perzijski jezik, a imao je prosjeno
obrazovanje. Meutim, veoma je paljivo pratio poslove vlade.
Kada je sultan Ahmed II doao na tron Koprulu Mustafa paa je bio veliki vezir. Imao je sjajnu vojnu
karijeru za vrijeme vladavine sultana Sulejmana II. Paa je proao Beograd i napredovao preko
rijeke Tise marirajui kroz Austriju sa namjerom da napadne austrijsku vojsku. Ali upao je u zasjedu i
poraen je u bitci kod Slankamena gdje je i poginuo. Rat nije mogao biti zavren i Osmanski napadi
na Evropu su zavreni. Paa je planirao reformisati Otomansko carstvo, ali nakon njegove smrti ovim
reformatorskim pokretima je takoer doao kraj.
Sultan Ahmed II je bio briljantan kaligraf, a da je koristei ovu tehniku prepisao mnoge stihove (ajete)
iz Kurana. Bio je ljubitelj pjesnitva i poezije. Umro je od ciroze jetre 1695. godine, a sahranjen je
u Istanbulu. Naslijedio ga je Mustafa II, sin sultana Mehmeda IV.
 MUSTAFA II (1695 1703)
Mustafa II (6. februar 1664. - 28. decembar 1703.) je roen je u palati Edirne kao sin sultana Mehmeda
IV i sultanije Emetulah Rabije Gulnush, koja je bila grko kritskog porijekla pod imenom Evemia. Njegova
vladavina se smatra najgorom vladavinom jednog sultana u Osmanlijskoj historiji.
Doao je na vlast 1695. godine u jeku Velikog turskog rata koji je poeo 1683. godine. Nakon
neuspjene druge opsade Bea 1683. godine, Sveta liga je zauzela velike dijelove Osmanlijskog carstva u
Evropi. Habsburka vojska je dola do Nia u dananjoj Srbiji. Sultan Mustafa II je odluio da povrati
izgubljene teritorije tako to e lino komandovati vojskom. Osmanlijska mornarica je ponovo osvojila
ostrvo Hios nakon pobjeda nad Mletakom flotom u bici kod ostrva Oinouses i bici kod ostrva Hios u
februaru 1695. godine.
U junu 1695. godine, Mustafa II je napustio Edirne u svojoj prvoj vojnoj kampanji protiv Habsburke
monarhije. Do septembra 1695. godine osvojio je teritorije do grada Lipova. Dana 18. septembra 1695.
godine Mletaka mornarica je ponovo poraena u pomorskoj bici kod Zejtinburna. Nekoliko dana kasnije,
Habsburka vojska je poraena u bici kod Lugosa. U meuvremenu osmanlijska tvrava na Azovu se
uspjeno odbranila od napada ruskih snaga.
U aprilu 1696. godine, Mustafa II je ponovo napustio Edirne u svojoj drugoj vojnoj kampanji protiv
Habsburke monarhije. U augustu 1696. godine, osmanlijske trupe su porazile habsburku vojsku u bici
kod Ulasa i bici kod Ceneia. Nakon ove pobjede osmanlijske trupe su zauzele Temivar a Koca Dafer
paa je imenovan upravnikom Beograda. Rusi su iskoristili zauzetost osmanlija i opkolili Azov po drugi
put i osvojili tvravu.
Vodio je tursku vojsku u Austrijskom ratu gdje u bitki on biva potpuno potuen 1697. godine. U potpunoj
melanholiji nakon tog katastrofalnog poraza on poinje sa svim neprijateljima zakljuivati mir bez obzira
na cijenu i posljedice.
Mirovnim sporazumom Austrija dobija Ugarsku, Slavoniju i Vojvodinu, Venecija Moreu i
dio Dalmacije, Poljska dio teritorija izgubljen od Turaka u XVII. vijeku, a Rusija izlazak na Crno more.
Razoaran od svega, Mustafa II abdicira 1703. godine u korist brata Ahmeda III.

AHMED III (1703 1730)

Ahmed III (30. decembar 1673. - 1. juli 1736.) je bio sin sultana Mehmeda IV (1648. - 1687.). Njegova majka
je bila grkinja Emetullah Rbi'a Gln sultanija, pravog imena Evmania Voria. Roen je
u Hajioglupazariju, u Dobrudi. Doao je na prijestolje 1703. godine nakon abdikacije svoga brata Mustafe
II (1695. - 1703.). Period njegove vladavine se naziva "Era tulipana".
Ahmed III postaje sultan nakon abdikacije svoga brata Mustafe II 1703. godine. U evropskim poslovima
ovaj turski vladar se snaao bolje nego iti jedan njegov prethodnik u zadnjih 50 godina. Uspio je
zarobiti kralja vedske Karla XII koji na neko vrijeme postaje uvaeni gost Ahmeda III 1709. godine.
Slinu sudbinu doivljava i Petar Veliki, car Rusije 1711. godine kada se tokom Rusko-turskog rata naao
pod opsadom bez nade za spas prisiljen potpisati prigodni mirovni sporazum.
U ratu protiv Austrije i Venecije takoer dolazi do velikih vojnih uspjeha tokom druge
decenije osamnaestog vijeka koji rezultiraju mirovnim sporazumom tokom kojeg su Turskoj dravi
vraeni Morea i Beograd izgubljeni bivim mirovnim sporazumom Mustafe II. Ti fantastini uspjesi su na
kraju imali posljedicu da se dravna administracija uspavala tako da rat s Perzijom krajem vladavine ovog
sultana doekuje nespremno. Porazi u tom ratu rezultiraju pobunom koja svrgava Ahmeda III
u septembru 1730. godine. Na njegovo mjesto je postavljen Mahmud I, sin prijanjeg vladara Mustafe II.
DOBA TULIPANA
Je zlatno doba Osmanskog Carstva. To je jedan period osmanskog intelektualnog buenja,
svojevrsni poetak otvaranja Osmanskog carstva europskom nainu ivota. Razdoblje tulipana
poklapa se sa vladavinom sultana Ahmeda III (1703.-1730.) tanije sa drugim dijelom njegove vladavine i
upravo je karakterizirano ne samo otvaranjem Osmanskog carstva, modernizacijom ve i samim
tulipanima. Naime, sultan Ahmed III volio je pogrene stvari: zabave, raskoan nain ivota te je veliki
vezir Ibrahim paa dao sagraditi velebnu palau u mjestu Kagithane, u vrhu Zlatnog Roga. Dvorac je
sagraen na temelju planova kraljevske palae Versailles. Taj se model ubrzo proirio cijelim Carstvom te
su posvuda poele nicati raskone palae, i raskoni vrtovi po uzoru na europske palae. Glavna kultura
koja se poela nalaziti u tim vrtovima bili su upravo tulipani, koji su u 18. stoljeu preplavili Europu, a
konano i Osmansko Carstvo, iako su oni zapravo ranije preuzeti s Istoka. Tako Doba tulipana oznaava
jedno razdoblje modernizacije Osmanskog Carstva u smislu okretanja prema Zapadu. U Istanbul su se
poeli dovoditi umjetnici sa Zapada, pjesnici, koji su polako poeli prekidati stare obiaje. Brojne zabave
koje je sultan provodio bile su prepune plesaica koje su u potpunosti sline onima koje su se nalazile i na
europskim zabavama. Upravo otvaranjem Carstva prema Zapadu dolazi do pojave jednog mijeanog
orijentalno-zapadnog stila i svojevrsnog kulturnog buenja.

Doba tulipana oznailo je poetak osmanskog intelektualnog buenja. Reforme su provoene u

tradicionalnom duhu u pritom se ipak osjeala Osmanska nadmo naspram onog to je dolazilo iz Europe.
Pripadnici bogatih slojeva poeli su polako opona ati ono to su smatrali europskim nainom ivota: to se
u prvom redu ogledavalo u palaama i vrtovima, ali i u zapadnjakim rukotvorinama koje su uvozili.
Dovodili su se strani umjetnici koji su poeli ukraavati velebne palae. Naputena je drevna tradicija koja
je zabrinjavala prikaz ljudskih oblija pa su potretisti slikali one koji su bili dovoljno bogati da si to priute.
Veliki vezir je takoer podupirao i rad prevoditelja velikih arapskih i perzijskih djela iz ranijih razdoblja.
Kao to sam i ve ranije navela, osmansko dru tvo polako se poelo upoznavati s europskim nainom
ivota. To se uvelike moe zahvaliti parikim dojmovima Jirmisekiz elebi Mehmed-pae koji je opisao
izgled parikog glavnog grada. Posebnu je panju posvetio onim vidovima francuskog drutva
u kojem je ono bilo potpuno razliito od osmanskog: primjerice otvorenost kojom su visoki
slubenici etali gradom ili pak sloboda ena. Njegov sin je nastavio oev rad i zajednikim naporima
pokrenula se ideja da se pokrene osmanska tiskara. Tiskara je zapoela s radom 1727. Meutim, djela koja
su tiskana nisu predstavljala jedno kulturno buenje nego obraunavanje s prolou, to je kasnije
omoguilo uvoenje novoga. Objavljivana su najstarija djela iz zemljopisa i povijesti te djela dvorskih
hroniara iz 17. stoljea.

Na taj nain su vladar i njegovi podanici bili zaokupljeni drugim stvarima, a Ibrahim-paa mogao je
provesti reformu financija u Carstvu. Smanjen je broj janjiara kako bi se osigurala njihova djelotvornost, ali
i smanjio teret na dravnu blagajnu. U veini provincija provela su se nova katastarska mjerenja kako bi se
odredio porez u skladu s platenim mogunostima stanovnitva. Gradskim trgovcima nametnut je porez
na kapital, dok su prije bili osloboeni bilo kakve vrste poreza, osim neizravnih koji su plaali trnici. Na
taj se nain pokuao raspodijeliti porezni teret izmeu sela i grada. Uveden je i novi porez za financiranje
vojnih pohoda. Meutim, trokovi koji su ili za raskone palae, zabave, darovanja, i ostale stvari koje su
se zbivale u razdoblju tulipana, poveali su inflaciju koju veliki vezir nije pokuao sprijeiti, ve je
dodatno oteao situaciju devalvacijom novca kako bi osigurao sredstva za financiranje sultanovih elja i
novog vojnog pohoda na Istok.
Krenuvi na Istok veliki je vezir osigurao niz pobjeda to je na trenutak odvratilo misli s tekog
gospodarskog stanja u Carstvu. No, ubrzo povlaenje s osvojenih teritorija izazvalo je nove nemire u
Istanbulu koji su okonali doba tulipana. Albanski janjiar Patrona Halil pokrenuo je ustanak. Poveo je
masu i janjiare prema carskoj palai Topkaki i nagovorio sultana da zadavi Damata Ibrahima i na taj ga
nain spasio od jo gore sudbine koja bi ga doekala da je pao u ruke naroda. Sultan je svrgnut s vlasti i
uslijedilo je razdoblje terora u kojoj su mase preuzele vlast.
Poezija i historiografija
18. stoljee je prema mnogima bio najvei knjievni period Osmanskog carstva, jer je istonjaki utjecaj,
odnosno perzijski i iranski motivi, bio prevladan, a nadmo europskog naina ivota, to je karakteristika
19. i kasnijeg 20. stoljea, jo nije zavladao. Bio je to period turske knjievnosti, utemeljen na turskom
estetskom doivljaju, a odraavao je turske ideje, naine izraavanja, obiaje i boje, koji nikad prije
nije bio dostignut. Prijelaz je postignut u djelu Alauddina Sabita koji je uveo osmanski humor u knjievni
anr koji je bio prije svega svean i mistian. Istinski predstavnik knjievnosti 18. stoljea bio je Ahmed
Nedim koji je slijedio Sabitov stil i postao najvei osmanski klasini pjesnik divana. Nije bilo pjesnika koji je
bolje opisao ivot na dvoru tog vremena i strast za ljepotom i uitkom iz razdoblja tulipana. Pjevajui o
zadovoljstvima vina i ljubavi, odraavao je prirodne ljudske emocije zadovoljstva radije nego mistine
snove klasinih pisaca. U njegovim su se pjesmama o ivljavale palae i vrtovi, osvjetljavali se brodovi i
svijetlei izlozi, tulipani (lale) i glazbeni instrumenti, bit zadovoljstva to je bilo karakteristino za ivot
gornje klase tog vremena. Pjesnici nakon njega spojili su stari i novi stil u djela koja su dovodila osmansku
klasinu poeziju do najvie razine prije njezina dodira sa Zapadom.
Osmanska historiografija 18. stoljea povijala se izmeu tradicionalnog promatranja tipa-kronike i tipa-
tumaenja. U tom pogledu Raid i Asim su bili zadnji dvorski kroniari koji su imali neku vrstu neovisnosti
na dvoru i izvan njega. Poloaj dvorskih kroniara u kasnijim je razdobljima pao na jednu niu razinu, gdje
su se vie biljeili dogaaji nego to su imali potrebu za nekakvom analizom.
Zakljuak:
Razdoblje tulipana je svakako bio jedan period uspona na kulturnom planu. Kao to smo vidjeli, dolo je do
okretanja prema Zapadu, veih sloboda, pokretanja prve tiskare itd. Na polju knjievnosti u sredite dolaze
istinski turski motivi te se ine znaajni pokreti na tom polju. S druge strane, rasipnitvo dvora, pokuaj
obmane sultana Ahmeda III sa strane Ibrahim-pae kako bi jednostavnije upravljao Carstvom u konanici
je rezultiralo inflacijom i pobunom. Sve u svemu, to je jedan period prosperiteta, zlatnog doba,
ali i nerealnog pranjenja dravne blagajne Osmanskog Carstva koje je u konanici platilo svoj danak i
nastavilo sve dublje propadati u kasnijim razdobljima.
*Von Hammer i Goldstein

MAHMUD I (1730 1754)

Mahmud I postaje sultan u septembru 1730. nakon svrgavanja Ahmeda III izazvanog neuspjenim ratom
protiv Perzije. Sve ono to je bilo ostvareno u prvom desetljeu vladavine Ahmeda III sada se gubi tokom
duge nesposobne vladavine Mahmuda I. Tursko carstvo svoje ratove protiv Rusije i Perzije gubi uz velike
teritorijalne gubitke. Jedini kakav takav plus su uspjesi protiv Austrije koja je zauzeta ratom
nasljeivanja Marije Terezije. Ovaj sultan koji je bio prije pjesnik nego politiar ostaje na vlasti do svoje
smrti 1754. godine nakon ega je naslijeen od brata Osmana III.

OSMAN III (1754 1757)

Osman III postaje sultan nakon smrti svoga brata Mahmuda I 13. decembra 1754. godine. Doavi na vlast
u poodmakloj dobi za vladare Turskog carstva niko nije oekivao da e dugo vladati. Takvo opravdano
miljenje se ispunjava nakon manje od 3 godine. Poto je bio enomrzac on umire bez djece preputajui
vlast Mustafi III sinu Ahmeda III.

MUSTAFA III (1754 1775)

Postaje sultan 30. oktobra 1757. poslije smrti roaka Osmana III. Cijelu svoju vladavinu on provodi u
pokuaju modernizacije drave kako bi se sprijeilo daljnje propadanje. U svrhu takvih politike on u
Tursku dovodi strane savjetnike kako bi pripomogli s reformama. Praktino cijela njegova vladavina je
provedena u miru koji biva prekinut tek pred smrt poetkom rata s Rusijom.
Naslijeen je od brata Abdul Hamida I kome svojom smru u nasljedstvo preputa taj neeljeni rat.

ABDUL HAMID I (1775 1798)

Abdul Hamid I je naslijedio 21. januar 1774. godine svog brata Mustafu III poslije njegove prirodne smrti.
Prvi potez njegove vladavine postaje zakljuivanje mirovnog sporazuma s Rusijom iste godine koje stupa
na prijestolje. Poslije toga se trudio izbjegavati nove sukobe u kojima bi moglo zavriti
upleteno Osmanlijsko carstvo.
To novo vrijeme mira se iskoritava za nastavak daljnjih unutranjopolitikih reformi. Pred kraj njegovog
ivota kao i prije onog bratovog dolazi do rata s Rusijom 1787. godine.
Zahvalni mu je narod dao nadimak Sveti. Poslije njegove smrti on biva naslijeen od Selima III,
sina Mustafe III. Njegova dva sina Mustafa IV i Mahmud II e ipak kasnije postati sultani.
 KANDIJSKI RAT 1645 1669
Kandijski rat ili Rat za Kretu trajao je od 1645 do 1669 izmeu snaga Osmanskog carstva i Mletake
republike za otok Kretu (koju su venecijanci zvali Kandija). Rat je zavrio otomanskom pobjedom i
potpunom okupacijom Krete. To je bio peti Otomansko-mletaki rat, u kojem su se na strani Mletake
republike borili i Malteki vitezovi, Papinska Drava i Francuska, a na osmanskoj berberski
sultanati iz Sjeverne Afrike. Rat se pored Krete vodio po cijelom Egejskom moru i Dalmaciji.
Kulminacija rata bila je neuspjela mletaka pomorska blokada Dardanela i pad Utvrde Kandija nakon 22
godinje turske opsade.
itavo 17. st. vodio se dug i iscrpljujui sukob izmeu Mletake republike i Otomanskog carstva za
kontrolu Istonog Mediterana na kraju je nekad mona Venecija ograniena na Jadran, Jonske otoke i
isturenu Kretu koja je ostala njen posljednji posjed u Egeju.
Osmansko carstvo jedva je ekalo bilo kakav povod da pomete i tu posljednju mletaku posesiju. Mletaka
republika bila je bitno siromanija, nego stoljee prije, jer je izgubila monopol na trgovinu zainima, a i
pomorska trgovina se preselila na Atlantik. Veliki kupci u njenom zaleu bili su u Tridesetogodinjem
ratu tako da su prihodi i s te strane bili bitno manji, s druge strane ovisili su o trgovini sa Orijentom i
nadalje, tako da su na svaki nain eljeli zadrati dobre odnose sa Visokom Portom.
Casus belli bio je Prepad na osmanski konvoj brodova koji je plovio
iz Istanbula za Aleksandriju na hodoae u Meku 28. septembra 1644 koji su izveli Malteki vitezovi pored
otoka Rodos. Oni su zarobili svu posadu od 350 mukaraca i 30 ena iz sultanova "harema" nakon prepada
njihova eskadra zaustavila se na Kreti, da se opskrbi za daljnju plovidbu. Ovaj dogaaj bio je dovoljan
razlog da Visoka Porta objavi rat Mletakoj republici.
Poetak rata
Visoka Porta uputila je eskadru od 416 brodova sa 60.000 ljudi pod komandom Silahdar Jusuf pae.
Ispoetka je izgledalo da se flota uputila prema Malti, da kazni Malteke viteze za prepad kod Rodosa, ali
se ona na uas venecijanaca pojavila 1645. ispred luke Kanija na Kreti. Kako dugo nije bilo sukoba, a i da ne
provocira sukob mletake vlasti dugo nisu uputile nikakva pojaanja na otok, tako da je otok unato
brojnim fortifikacijma i utvrdama koje su oni izgradili (koje su bile u loem stanju) bio praktiki bez vojske,
samo sa malim stalnim posadama, zapravo sa samo 2500 ljudi. Tako da su utvrde Kanija i Retimno na
zapadu otoka u svega dva mjeseca pale u osmanske ruke, kao i utvrda Souda na istoimenom otoku, time je
Turcima omogueno daljnje napredovanje na istok otoka, tako da je ve 1648. gotovo cijela Kreta, osim
glavne mletake utvrde na otoku Kandije, bila u otomanskim rukama.
Opsada Kandije
Opsada je poela u maju 1648. Osmanlije su proveli tri mjeseca u pripremama za opkoljavanje grada, to je
ukljuivalo smanjenje dovoda vode. Na kraju, opsada e trajati sve do 1669, to je druga najdua opsada u
istoriji, nakon mavarske opsade Seute pod Mulajem Ismailom ( 1694-1727). Na tursku vojsku je negativno
uticalo loeg snabdevanje izazvano delovanjem hrianske flote na Egejskom moru, koja je presretala
osmanske konvoje koji su nosili zalihe i pojaanja na ostrvo. Pored toga, sveukupnim turskim ratnim
naporima veoma je smetala sve vea nestabilnost kod kue izazvane nestalnom politikom sultana Ibrahima
i njegovim pogubljenjima vodeih dravnih zvaninika na prekim sudovima. To je na kraju dovelo do
njegovog uklanjanja u korist njegovog sina Mehmeda IV, to je pokrenulo novi period konfuzije u
osmanskoj vlasti.
Nedostatak zaliha je primorao turski komandanta Gazi Husein-pau da prekine opsadu poetkom 1649, ali
je ona obnovljena u kratkom roku od dva mjeseca nakon dolaska turske flote u junu. Osmanlije su napali
utvrenja, detonirali preko 70 mina, ali su se braniocio drali. Turci su izgubili vie od 1.000 ljudi, a
naknadno povlaenje 1.500 janjiara i nedostatak bilo kakvih daljih pojaanja tokom 1650. godine ostavilo je
Husein-pai malo opcija, osim da i dalje odrava to je mogue vru blokadu. Osmanlije su pojaali
poloaje izgradnjom tri utvrenja na podruju Kanea, a dolazak pojaanja krajem 1650. im je omoguilo da
odre svoju vrstu blokadu. Uprkos mletakoj blokadi Dardanela i politikim previranjima na otomanskom
dvoru, osmanske snage su bile dovoljno snabdjevane da mogu da se odre, iako su bile suvie slabe da se
upuste u ofanzivne akcije protiv same Kadnije. Turci su 1653. zauzeli ostrvske tvrave Selino u zalivu
Suda, a tvrava San Todero, osvojena nekoliko godina ranije, je bila ponovo utvrena. Venecijanski
pomorski uspjesi u narednih nekoliko godina su dodatno smanjile ofanzivnu sposobnost otomanske vojske
na Kritu, ali je opsada Kandije nastavljena, a Turci su zadrali u svom posjedu druge osvojene oblasti na
ostrvu, sve do dolaska novih otomanskih ekspedicionih snaga 1666. godine.
Pomorski rat
Mleani su shvatili da nisu toliko jaki na kopnu te su se odluila da udare na Osmanlije morskim putem,
gdje su bili jai. Njihova namjera bila je jednostavna, blokirati osmanlije da ne mogu dostavljati rezerve na
Kretu. Zbog tog su uputili eskadru od 23 broda pod komandom Tommasa Morosinija da sprijei prolaz
turskim brodovima kroz Dardanele. On je uspio zaustaviti flotu kapudan pae Kara Muse od 80
brodova 26. maja 1646. Meutim, sljedei osmanski konvoj je proao zahvaljujui vjetru. Veliki gubitak za
Veneciju bila je smrt Tommasa Morosinija, koji je poginuo 27. januara 1647 kad se njegov brod naao pred
cijelom osmanskom eskadrom od 45 galija, velike gubitke su imali i Osmanlije, gdje je i kapudan paa Kara
Musa poginuo. Venecijanci nisu uspjeli sprijeiti osmanlije u dostavi rezervi i ljudsva na Kretu. Mleani su
se vratili u Dardanele 1648. sa nekih 65 broda, i ponovno pokuali uvesti blokadu, koju su relativno
uspjeno i proveli cijelu tu godinu, pored svih nevolja (u oluji im je stradao admiral Grimani u martu).
Zbog tog su se osmalije okrenule novoj taktici, dostavu na Kandiju su prebacili u luke u Maloj Aziji, novi
komandant mletake flote Riva, morao je razdvojiti svoje snage koje nisu bile dostojne da dre tako veliku
liniju. Tako da je novi osmanski kapudan paa Voinok Ahmed probio blokadu kod
Dardanela 1649. Usprkos ponekom uspjehu, kao to je bila Bitka kod Fokeje 2. maja 1649 u kojoj je Riva
pobjedio osmansku eskadru i potopio im nekoliko brodova, on nije bio u stanju sprijeiti otomansko
brodovlje da doplovi do Krete. Mleani su usprkos tome nastavili blokadu Dardanela i kroz 1650, sa 41
broda, osmalije su priekali zimu, kad se mletaka flota povlaila zbog nevremena na sidrita, i tad sigurno
u vie navrata manjim brodovima osvjeili svoje snage na Kreti.
Jedini znaajni dogaaj na moru bila je Bitka kod Naksosa 10. jula 1651 u kojoj je Alvise Mocenigo sa 58
brodova pobjedio skoro dva put brojniju osmansku eskadru koja se morala povui na Rodos. Slijedee dvije
godine na moru se nije zbivalo nita znaajnije, Osmanlije su uvali svoje brodove, ali su ipak nekako
snabdjevali svoje snage na Kreti.
Bitke za Dardanele (1654 1657)
Osmanlije su obnovili svoju flotu, pa su uputili poetkom maja flotu od 79 brodova (40 jedrenjaka,
33 galija i 6 galijuna), kojim se prikljuilo 22 galije iz cijelog Egeja i 14 brodova berberskih sultanata koje su
znaajno ojaale njihove snage kod Dardanela. Tako da je njihova flota imala 26 brodova vie od mletake
koja je drala blokadu pa su je napali 16. maja 1654 i uspjeli natjerati u bijeg. Mletake posade drale su se
hrabro za vrijeme bitke, i nanijele veliku tetu osmanskom brodovlju, ali nakon toga Egej vie nije bio pod
potpunom mletakom kontrolom. Osmanski brodovi napali su otok Tinos ali su se povukli nakon bitke sa
Alvisom Mocenigom 21. juna.
Novi mletaki admiral Francesco Morosini, koji je nasljedio Moceniga, je krenuo estoko na Osmanlije. U
pomorskoj bitci koja je uslijedila 21. juna 1655 venecijanska flota odnijela je uvjerljivu pobjedu, nakon toga
osmanlije do kraja godine nisu poduzeli nikakve znaajnije pomorske akcije. U septembru
je Morosini postavljen za Generalnog providura Kandije, a na njegovo mjesto postavljen je Lorenzo
Marcello. Mleani su nastavili sa blokadom Dardanela, i uglavnom kontrolisali gornji Egej, ali su Osmanlije
ipak uspijevale dostavljati zalihe na Kretu iz Aleksandrije, Rodosa, Hiosa ili sa Peloponeza.
Udruena mletako malteka flota od 67 brodova, je u junu 1656. pod komandom Lorenza Marcella,
nanijela najtei poraz osmanskoj floti od 108 brodova pod komandom Kenan Pae u "Bitci kod
Dardanela". ezdeset osmanskih brodova je potopljeno, 24 zarobljeno i osloboeno 5000 kranskih
galeota, pritom su i mletako-malteki saveznici imali velike gubitke, poginuo je komandant
Marcello. Malteani su nakon toga otplovili kui, a venecijanci zauzeli strateke vane otoke na ulazu u
Dardanele Tenedos (8. jul) i Limnos (20. august). Nakon toga je njihova blokada bila puno efikasnija, tako
da je i sam Carigrad trpio od nestaice hrane.
Novi i energini osmanski Veliki vezir Ahmed Kprl unio je 1657. preokret u odnos snaga. U martu je
osmansko brodovlje bez borbe uspjelo isploviti iz Dardanela, kad su drugi put pokuali isploviti 17. jula
ekala ih je udrena mletako-malteko-papinska flota, ali je ona ovaj put zbog loe kordinacije pretrpjela
poraz u trodnevnoj Bitci za Dardanele koja je zavrila u veernjim satima 19. jula, eksplozijom koja je
unitila mletaki zastavni brod sa komandantom Mocenigom. Osmanlije su probili blokadu i ubrzo nakon
toga ponovno zauzeli otoke Limnos (31. august) i Tenedos (12. novembar), i time razbili svaku nadu
Mleana da ponovno uspostave efikasnu blokadu.
Zatiije 1658 1666
Mleani su pokuavali ponovo izvesti blokadu Dardanela, ali kako su bili dosta oslabljeni nisu imali velikih
uspjeha. Osmanlije su s druge strane bili 1658. okupirani ratom na sjeveru sa Habsburkom Monarhijom,
tako da nisu poduzimali vee akcije. Materijalno iscrpljeni Mleani bili su voljni sklopiti mir, sa zateenim
stanjem (veina Krete bila je u osmanskim rukama) ali je to Visoka Porta odbila.
Sklapanje Pirinejskog mira izmeu Francuske i panije 7. novembara 1659, ilo je na ruke Veneciji, jer je
mogla oekivati veu pomo Zapadnih saveznika. Ta podrka je doista dola od pojedinaca i vladara iz
cijele Evrope. Mnogi su se doli kao dobrovoljci boriti se za Mletaku republiku, s druge strane brojni
kranski vladari pruili su Mleanima pomo u ljudstvu, robi i brodovima. Prvi francuski kontingent od
4200 vojnika pod komandom princa Almeriga d'Este doao je na Kretu u aprilu 1660., uz
kontingent njemakih plaenika i vojnika iz Savoje. Mletakom brodovlju pridruili su
se malteki, toskanski i francuski brodovi.
Unato znaajno poveanim snagama, providur Krete Morosini nije bog zna to postigao, prva akcija bio
mu je neuspjeni pomorski desant na Kaniju u augustu 1666. Nakon tog pokuao je razbiti obru
oko Kandije, ali je unato poetnim uspjesima osmanski obru oko grada ostao neokrnjen. Francuski
kontigent se povukao nakon smrti njihovog voe princa Almeriga d'Este na Naksosu, nakon tog
su Venecijanci smijenili demoraliziranog Francesca Morosinija, i na njegovo mjesto postavili njegova
roaka Giorgia Morosinija. On je zabiljeio manje pomorske uspjehe (razbio je blokadu Tinosa i pobijedio
osmansku flotu u vodama otoka Milosa) ali se na Kreti nita nije promjenilo. Mleani nisu iskoristili priliku
tih godina kad su osmanlije bili fokusirani na rat na sjeveru.
Kraj rata
Velika prekretnica zbila se u augustu 1664, kad je Osmansko Carstvo sklopilo mir sa Habsburkom
Monarhijom, potpisivanjem Vavarskog mira, tako da su se oslobodili briga na sjeveru i punom snagom
posvetiti se sukobu s Venecijom. Veliki vezir Ahmed Kprl pokrenuo je u zimu 1665. /66 velike ratne
pripreme, opremljeno je 9000 vojnika, koji su u maju 1966. su prebaeni na Peloponez, a tokom zime
1666/67 na Kretu. U februaru 1667 su i Mleani dobili znaajna pojaanja iz Francuske i Savoje, ukupno 21
ratnih brodova i oko 6000 ljudi, ali, kao i proteklih godina, meu saveznicima je vladala velika zbrka oko
komandiranja. U maju je Kretu je stigao posljednji otomanski kontigent vojnika i sa njima Veliki
vezir Ahmed Kprl da osobno komandira operacijama opsade Kandije koja je odolijevala ve 19 godina.
Zavrne operacije zauzimanja Kandije trajale su 28 mjeseci, ukupno je poginulo oko 70.000 Turaka, 38.000
stanovnika Krete i robova koji su radili na opsadi i 29.088 kranskih branitelja Kandije.
Odbrana Kandije na kraju je postala nemogua, grad je na trpio teka razaranja stalnim bombardiranjem i
miniranjem zidina koje su vrili potkopavai, tako da su zidine Kandije unitene na puno mjesta, a grad
postao neobranjiv, iz njega je izjegao vei dio stanovnika. Posljednji branioci su se predali 5. augusta 1669,
njima je dozvoljen odlazak sa naorujem za Veneciju.
Rat u Dalmaciji
Rat u Dalmaciji bio je u sjeni veeg sukoba na Kreti, tu su uvjeti za osmanlije bili puno nepovoljniji od onih
na Kreti, Dalmacija je bila suvie daleko i za njih relativno beznaajna. Za venecijance je stvar bila potpuno
obrnuta, to im je bilo blizu, a na Jadran u su imali neospornu kontrolu i mogunost da lako pojaaju svoja
uporita na obali. Osim toga imali su i veliku podrku lokalnog stanovnitva, posebno Morlaka iz
dalmatinskog zalea. Osmanlije su pokrenule ofenzivu velikih razmjera iz Bosne i Like 1646, i u prvo
vrijeme uspjeli napraviti znaajne dobitke, ukljuujui zauzimanja Skradina i to je najvanije dotad
neosvojive utvrde Novigrad, koja se predala 4. jula, nakon samo dva dana bombardiranja. Osmanlije su
sada bili u poziciji da ugroze dvije najvee mletake utvrde u Dalmaciji; Zadar i Split. Idue godine,
okrenula se ratna srea, tad je venecijanski komandant Leonardo Foscolo zauzeo nekoliko osmanskih
utvrda, preoteo Novigrad i privremeno zauzeo utvrde Knin i Klis. Osmanlijama s druge strane
viemjesena opsada ibenika u augustu i septembru nije donijela nita. Tokom nekoliko narednih godina,
vojne operacije u Dalmaciji su smanjene, s jedne strane zbog izbijanja gladi i kuge u Zadru, a s druge strane
zaraene strane su fokusirale svoje snage na Egej. Mir koji su obje strane sklopile 1669 donio je Mletakoj
republici znaajne teritorijalne dobitke u Dalmaciji, tako da se njezin teritorij se utrostruio, te je na taj
nain osigurala kontrolu nad Jadranom.
Mirovni ugovor izmeu Venecije i Visoke Porte potpisan je dvije godine nakon pada Kandije 1671.
Mletaka republika trajno je izgubila Kretu, svoju najstariju, najveu i naprosperitetniju koloniju, uz koju je
uspjela zadrati samo izolirane utvrene otoke Gramvousa, Souda i Spinalonga i dva otoka u Egejskom
moru (Tinos i Kiteru), gdje su mletaki brodovi mogli nai sklonite na svom putu na istok. S druge strane
u Dalmaciji je kao neka kompezacija za to mletaki posjed utrostruen.

VELIKI BEKI RAT (1662 1699)

Veliki turski rat ili Rat Svete lige, takoer i Veliki beki rat naziv je za niz vojnih sukoba
izmeu Osmanskog Carstva i tadanjih europskih sila, ujedinjenih u Svetu ligu. Nakon tog rata osloboeni
su veliki dijelovi sredinje Europe od Osmanlija, a mo Osmanskog Carstva bitno je umanjena.
Prilike 1667 1683
Nakon ustanka kozakog voe Bogdana Hmeljnickog protiv Poljske vlasti, Carska Rusija je zauzela
dijelove istone Ukrajina od Poljsko-Litavske unije, dobar dio Kozaka ostao je jugoistono od granica Unije,
u Osmanskom Carstvu. Njihov voa, Petro Doroenko, elio je pod svaku cijenu ujedinjenje Ukrajine (ak i
kao vazalne drave pod sultanovim suverenitetom) te obratio i Turcima za pomo. Istovremeno otpoeo je
pobunu protiv svojeg dojueranjeg hetmana (poljskog vojnog zapovjednika) Jana Sobjeskog.
Sultan Mehmed IV., znao je dobro da je Poljsko-Litvanska unija oslabljena unutranjim razdorima, zato je
napao na Kamjanjec-Podiljski, najvei pogranini grad. Manja poljska vojska bila je poraena od znatno
vee osmanske u ratu koji se katkad zove Poljsko-osmanski rat 16721676. Prva bitka zbila se kod
Sconograda u Maarskoj, kojeg je zauzela osmanska vojska. Poljaci su se povukli nakon tri mjeseca. Oni su
nakon toga etiri godine pokuavali bezuspjeno poraziti Osmanlije. Meutim, Osmanlije su zadrali
prednost u odnosu na Poljake sve do poetka Rusko-turskih ratova.
Na kraju su Poljaci pristali predati Kamjanjec-Podiljski i kraj oko grada, -Podolje, te platiti
odtetu osmanskom sultanu. Kada je vijest o porazu i uvjetima mira dola do Varave i poljskog Sejma to je
izazvalo takav bijes, da je odbaeno plaanje odtete, ve je nasuprot tomu organizovana velika vojska pod
vodstvom Jana Sobjeskog.
Nakon toga Poljaci su pobjedili Osmanlije u Bitci kod Hotima 1673. ali Osmanlije su zadrali vlast i
kontrolu nad gradom Kamjanjec-Podiljski. Nakon smrti poljskog kralja Michala Korybuta
Wisniowieckog 1673, Jan Sobieski izabran je za kralja Poljske.
Bitka kod Bea 1683.
Opsada Bea ili Druga bitka kod Bea je dogaaj koji se odvijao u razdoblju od 14. jula do 12.
septembra 1683. kada je vojska Osmanskog Carstva izvrila opsadu Bea, glavnog grada Habsburke
Monarhije. Opsada je okonana bitkom kojom je prekinuto napredovanje Osmanskog Carstva u Europi i
ona je oznaila poetak politike hegemonije Habsburgovaca u sredinjoj Europi.
Iako je opsada krenula povoljno po Osmanlije, koje je predvodio veliki vezir Kara Mustafa, ubrzo je
Habsburgovcima sa sjevera stigla pripomo iz Poljsko-Litavske Unije. Poljski kralj Jan III. Sobjeski doao
je sa svojom vojskom i pomogao Leopoldovom zapovjedniku von Starhembergu. Sam sukob, iako je
opsada trajala otprilike 2 mjeseca, zbio se 12. Jula 1683. kada je vojska Jana Sobjeskog, ujedinjena sa
habsburkom vojskom, porazila vojsku Kare Mustafe i tako natjerala velikog vezira na bijeg. Priliko bijega,
Kara Mustafa je ostavio sav dotadanji ratni plijen i pobjegao u Beograd. Jan Sobjeski je kasnije
prokomentirao kako je on najblii roak Kare Mustafe kada mu je ovaj ostavio toliki imetak.
Kada je sultan Mehmed IV. saznao, preko beogradskog pae, da je bitka izgubljena, toliko se razbjednio da
je tom istom pai naredio sa mu poalje glavu Kare Mustafe. Kara Mustafa je pogubljen 25. decembra 1683.,
a njegova glava je, kako je i nareeno, prezentirana sultanu Mehmedu IV.
Nakon ove pobjede dolazi do osnivanja Svete lige izmeu Habsburke monarhije, Mletake
Republike i Poljsko-Litavske Unije, kao organizacije zaduene za daljnu borbu protiv Osmanlija.
Nakon ove bitke zapoeti e Dugi beki rat (1683. - 1699.) koji e biti obiljeen slabou i brojnim porazima
Osmanskog Carstva, te oslobodilakim pohodima Eugena Savojskoga.

Rat Svete lige 1683 1698

Nova Sveta liga je osnovana na inicijativu pape Inocenta XI. ukljuivala je: Hab.Mon. ,
Mlet.Rep. i Poljsku od 1684 godine. Njima se pridruila Carska Rusija od 1686. godine, kao i
brojni njemaki, engleski i kotski protestanski dobrovoljci.

Ubrzo se vidio rezultat ove koalicije u Drugoj Mohakoj bitci koja se pretvorila u drugi veliki sultanov poraz.
Ukljuenje tadanje Rusije u savez, oznailo je prekretnicu, jer je to bilo prvi put da se slubeno pridruila
nekom savezu europskih sila. Od tad je zapoeo niz Rusko-turskih ratova, koji se je nastavio sve do
poetka 20. stoljea. Kao rezultat ruskih vojnih napora na Krimu i Azovu, Rusija je zauzela
kljunu osmansku crnomorsku utvrdu Azov.
Nakon odlune Bitka kod Sente 1697 i neto manje znaajnih bitaka poput Bitke kod Podhajca 1698., Sveta
liga pobijedila je u ratu 1699. i prisilila Osmansko Carstvo da potpie Karlovaki mir.
Tim ugovorom Osmanlije su izgubile najvei dio Maarske, Transilvanije i Slavonije, Podolje
u Ukrajini vraeno je Poljskoj. Dobar dio Dalmacije pripao je Mletakoj Republici, kao i Moreja u Grkoj.

KARLOVAKI MIR 1699

Karlovaki mir potpisan je 1699. godine u Sremskim Karlovcima, dananja Vojvodina, Srbija, na
zavretku Velikog bekog rata (16831699) izmeu Osmanlijskog carstva na jednoj strani i Svetog rimskog
carstva, Poljsko-Litavske Unije, Mletake republike, Papinske drave i Ruskog carstva na drugoj strani.
Po isteku dvadesetogodinjeg Varavskog mira izmeu Osmanlijske i Habsburke monarhije, na vidiku se
sve jasnije pokazivala mogunost novog rata. Naime, u Osmanlijskom carstvu Mehmeda IV glavnu rije
vodile su politike snage uvjerene u mogunost konanog unitenja habsburke sile i povratka na staru
slavu i mo Osmanlijskog carstva. Tako je godine 1683. veliki vezir Kara Mustafa-paa pod zidine Bea
doveo golemu vojsku od 250.000 ljudi. Meutim, Be je izdrao, a konaan udarac Osmanlijama zadali su
urjak cara Leopolda Prvoga, Karlo Lotarinki, i poljski kralj Jan Sobjeski, koji su 12. septembra 1683.
unitili osmanlijsku vojsku. Tako se rat, isprva s osmanlijske strane planiran kao rat za eliminaciju Bea kao
najozbiljnijeg protivnika, pretvorio u opi rat za potiskivanje turske moi iz toga dijela Evrope. Leopold
Prvi sklapanjem saveza s Venecijom proirio je rat na podruje od Dunava do Crne Gore, te su se
oblikovale tri ratne linije - Ugarska, Dalmacija i Slavonija. Do 1687. najvei dio Ugarske, Slavonije i
Hrvatske bio je osloboen od osmanlijske prevlasti, a carska je vojska prodrla do Beograda. Nakon zastoja
koji je nastupio uslijed napada francuskog kralja Ljudevita XIV na habsburke posjede na Rajni, te
osmanlijskog poraza kod Slankamena 1691., konaan preokret ratnih zbivanja donijela je pobjeda carskog
vojskovoe Eugena Savojskog 11. augusta 1697. u bici kod Sente na Tisi, ime je skrena vojna mo
novog sultana Mustafe Drugog.
Nakon ratova koje je Osmanlijsko carstvo koncem 17. vijeka vodilo sa Habsburkom monarhijom i
Mletakom republikom, a naroito poslije iscrpljujueg "esnaestogodinjeg" tzv. Bekog rata, posredstvom
Engleske, panske i Holandije, uslijedili su mirovni pregovori zaraenih strana u Sremskim Karlovcima.

Osmanlijsko carstvo je zakljuilo mirovni ugovor sa Austrijom 26 januara, a 12 dana kasnije, 7. februara
1699. godine, sa Mletakom republikom. Najvei broj lanova ovih ugovora se odnosio na podruje Bosne,
kao pograninog dijela Osmanlijskog carstva. Prema odredbama Karlovakog mira Osmanlijsko carstvo je
trajno izgubilo sve svoje posjede u Slavoniji, Lici, Krbavi i Dalmaciji, ime je znatno smanjen
teritorij Bosanskog ejaleta. Ovi mirovni pregovori su zakljueni na principu uti possidetis, to znai da je
svaka strana zadrala one teritorije koje je u tom trenutku kontrolisala. Upravo ovim ugovorom zapoinje
proces formiranja i oblikovanja savremenih granica Bosne i Hercegovine.

Njime su utvrena sjeverna, zapadna i jugozapadna granica Bosne koja je ila tokovima
rijeka Une, Save i Cetine. Granice Bosne i Hercegovine su neznatno korigirane kasnijim mirovnim
ugovorima, prvo Poarevakim iz 1718. godine, zatim Beogradskim iz 1739. godine, te Svitovskim,
sklopljenim 1791. godine i u tom okviru su potvrene odlukama Berlinskog kongresa 1878. godine.
 AUSTRO TURSKI RAT (1716 1718)

Bio je esti po redu ratni sukob izmeu Austrijskog i Osmanskog carstva. Istovremeno sa ovim, voen je
i Tursko-mletaki rat (17141718). Oba rata su zavrena potpisivannjem mira u Poarevcu 1718. godine.
O.C. je bila nezadovoljna odredbama Karlovakog mira po kojima je Veneciji pripala Moreja (Peloponez) i
dijelovi Dalmacije, te je 1714. godina napala Mletke i uspjela da osvoji Moreju 1715. godine. U Dalmaciji
Osmanlije nisu imali uspjeha, tavie nakon to se i Austrija ukljuila u rat izgubili su nekoliko mjesta u
Hercegovini a Mleci su se dolinom Neretve probili do Mostara.
Kako nije mogla sama da se odbrani od Osmanlija Venecija je sklopila savez sa Austrijom, koja je kao
garant Karlovakog mira zapretila Turcima koji su na to odgovorili objavom rata.
Veliki vezir Silhadar Damat Ali-paa je s proljea 1716. sakupio vojsku i krenuo ka Beogradu, dok je flota
zapoela blokadu mletakog Krfa. U poetku su Turci imali nekih uspjeha, preli su u Srijem i Baku i
popalili mnoga naselja, stradali su izmeu ostalih Sremski Karlovci i manastir Kruedol. Poetkom
avgusta Osmanlije su opkolili Petrovaradinsku tvravu i zapoeli bombardovanje. Posadi tvrave je
uskoro stigla u pomo vojska predvoena Eugenom Savojskim, vrhovnim zapovednikom austrijskih trupa
u ovom ratu. On je uspjeo da razbije osmansku opsadu 5. avgusta 1716. nakon samo etiri sata borbe. U bici
kod Petrovaradina stradalo je 2.212 austrijskih i preko 6.000 turskih vojnika meu kojima i sam veliki
vezir Damat Ali-paa.
Posle pobjede kod Petrovaradina, austrijska vojska je do kraja godine oslobodila cio Banat sa Temivarom.
Austrijanci su 16. juna 1717. godine preli Savu i zapoeli opsadu Beograda. Osmanska vojska predvoena
novim velikim vezirom Halil-paom krenula je iz Jedrena kao pomo opkoljenom Beogradu. Oni su
poraeni 16. avgusta, a sledeeg dana austrijska vojska je ula u Beogradsku tvravu
POAREVAKI MIR 21.7.1718
Svi ovi dogaaji natjerali su Osmanlije da trae mir. Mir je sklopljen u Poarevcu 21. jula 1718. godine.
Prema odredbama Poarevakog mira Osmanlije su predali Habsburkom carstvu Banat,
jugoistoni Srem, dio sjeverne Bosne, severnu Srbiju i Malu Vlaku. Mletaka republika nije uspjela da
povrati Peloponez i Krit ali je zadrala Jonska ostrva i gradove Prevezu i Artu, dok je u Dalmaciji dobila
oblasti oko Sinja, Imotskog i Vrgorca.
Ovakvo stanje se zadralo do sledeeg austrijsko-turskog rata (17371739) i Beogradskog mira kojim je
ovaj rat zavren.

RUSKO TURSKI RAT (1735 1739)

Je jedan u nizu Rusko-turskih ratova, izmeu Carske Rusije i Osmanskog carstva, zbio se zbog niza naoko
malih i nepovezanih dogaaja, poput borbe za poljsko nasljee (1733-1735.), kao i zbog niza
prepada krimskih Tatara. Ovaj rat je za Rusiju bio samo jedan djeli borbe za pristup Crnom moru.
Prije samog izbijanja rusko-turskog rata, ruska diplomacija je htjela osigurati povoljnu meunarodnu
situaciju sklapanjem nekoliko ugovora s Perzijom 1732.-1735. (tad je Perzija bila u ratu s Turskom 1730.-
1736.). Istovremeno je nastojala osigurati poljsku krunu svom proteeu Augustu
III. namjesto francuskog tienika Stanislawa Leszczynskog, 1735. godine, jer je
tada Francuska bila osmanski saveznik. Valja napomenuti i to da je Austrija bila ruski saveznik od 1726.
Formalni povod za objavu rata (casus belli) bili su stalni prepadi Krimskih
Tatara na Ukrajinu krajem 1735. godine i vojni pohod Krimskog Kana na Kavkaz 1736. godine, ruskim
zapovjednica nareeno je da zauzmu Azov i Krim.
U samo predveerje rata 1735. godine, Rusija je sklopila mir s Perzijom, vrativi Perziji sve to je osvojila za
vrijeme Rusko-perzijskog rata od 1722. do 1723. godine.
Ubrzo nakon prelaska Dnjepra 20. 5. 1736., ruska vojska od 62.000 ljud) pod
zapovjednitvom feldmarala Burkharda Christopha von Munnicha je u olujnom naletu zauzela
kljunu osmansku utvrdu Perekop na ulazu u Krim i odmah potom okupirale Bahisar na Krimu (17. 6.).
Meutim, zbog nedostatne opskrbe, ali i zbog izbijanja teke epidemije, Mnnich je bio prisiljen na
povlaenje u Ukrajinu. Na drugoj strani je ruska vojska od 28.000 ljudi pod zapovjednitvom generala
Petera Lacyja 19. 6. zauzela utvrdu Azov, uz veliku pomo Donske rijene flotile pod
zapovjednitvom viceadmirala Petra Bredahla. U julu 1737., Mnnichove jedinice su u silovitom napadu
zauzele osmansku utvrdu Oakov u junoj Ukrajini, a na drugoj strani Lacyjeva armija (sad ve narasla na
40.000 ljudi) je upala u Krim i nanijela brojne poraze vojsci Krimskog kanata, te zauzela Karasubazar
(dananji Belogorsk). Meutim, Lacy je takoer morao napustiti zauzete poloaje na Krimu, zbog
nedostatne opskrbe.
U srpnju 1737. godine, Austrija je ula u rat protiv Osmanskog Carstva, ali je doivjela broje poraze. Ve u
augustu, Rusija, Austrija i Osmansko Carstvo otpoele su pregovore u Nemirovu, koji su ispali besplodni.
Tokom 1738. godine nije bilo znaajnih vojnih operacija, ali je ruska vojska morala napustiti Oakov i
utvrdu Kinburn (na uu Djepra u Crno more) zbog epidemije kuge.
BEOGRADSKI MIR
Je mirovni ugovor potpisan 18. rujna 1739. u Beogradu, Srbija, od strane Osmanskog carstva s jedne strane
i Habsburke Monarhije s druge strane.
Tim ugovorom prekinute su neprijateljstva nakon dvogodinjeg Rusko-turskog rata 1735.-1739., za kojeg
se Austrija pridruila Ruskom Carstvu u borbi protiv Osmanskog carstva. Na osnovu tog mirovnog
sporazuma Austrija je morala ustupiti centralnu Srbiju s Beogradom (koje je dobila nakon Poarevakog
mira 1718.) Osmanskom carstvu, a Oltenija (ili Mala Vlaka), je na osnovu ve ranije
potpisanog Poarevakog mira iz 1718. godine, pripala Vlakoj (Osmanskoj vazalnoj tvorevini).
Demarkaciona linija izmeu dotad zaraenih strana bile su rijeke; Sava i Dunav. Nakon habsburgkog
potpisivanja mirovnog ugovora i Rusija je bila primorana da ubrzo nakon toga i ona sklopi s Osmanlijama -
Mir iz Nia, na osnovu kojeg je mogla izgraditi utvrdu Azov, te je time dobivala uporite na Crnom moru.
Austrija je zadrala Temivarski Banat ali je morala poruiti i napustiti sve utvrde koje je sagradila za
vrijeme okupacije 1718.-1739., ali i sve utvrde uz Dunav prema Osmanskom carstvu. Odredbama mira
obostrano su se morali amnestirati svi sudionici rata, te pustiti svi zarobljenici na slobodu. Ugovor je jamio
nepovredivost granica, njime je bilo zabranjeno prihvatanje prebjega (hajduka) kao i povreda teritorije
druge strane. Ugovorom je reguliran rijeni promet Dunavom i Savom, te su se obadvije strane obavezale
da e jamiti slobodu trgovine.

AUSTRO TURSKI RAT (1787 1791)

Austrijsko-turski rat vodio se izmeu Habzburke monarhije i Osmanskog carstva istovremeno kad
i Rusko-turski rat jer je tad austrijski car Josif II bio saveznik sa ruskom caricom Katarinom II.
Na samom poetku rata austrijske snage, u brojnim kolonama prodrle su duboko na teritorij Osmanskog
carstva sve do Vlake. Ubrzo se situacija na frontu preokrenula i turske snage preuzele inicijativu, tako da
su uspjele odbaciti natrag Austrijanace iz Mehadije u Vlakoj i povratiti Banat do 1789, ali rat na dva fronta
pokazao se kao nemogu zadatak, jer su istovremeno doivjele velike poraze u Moldaviji gdje je ruski
feldmaral Rumjancev zauzeo utvrde Jai i Hotin, a knez Potemkin - nakon duge zimske
opsade Oakov u Ukrajini 1788. Vijest o padu Oakova toliko je potresla sultana Abdul Hamida da je zbog
toga umro.
Nakon ruskog pritiska popustila je turska odbrana na zapadnom frontu pa su austrijske snage nakon
tronedeljne kampanje zauzele Beograd 8. oktobra 1789, a nakon tog Krajovu i Bukuret (1789). Odmah
nakon tog poele su zakulisne diplomatske igre Velike Britanije i Pruske, koje su se s jedne strane bojale
jaanja Rusije, a sa druge strane htjele namamiti Austriju u anti-francusku koaliciju, tako da se Austrija
povukla iz rata i pristala na mir.
Nakon britanskog pritiska Austrija je potpisala separatni Svitovski (dan.Bug.) mir 4. avgusta 1791, na
osnovu njega je vratila Osmanskom carstvu sve zauzete teritorije osim tvrave Hotin sa uom okolinom, i
nekih mrvica po Bosni (Dvor na Uni, Drenik, Petrovo Selo, Lapac, Srb).
SVITOVSKI MIR 4.8.1791
Mirovni ugovor sklopljen 4. VIII. 1791. izmeu Habsburke Monarhije i Osmanskoga Carstva, kojim je bio
okonan njihov sukob zapoet 1788. Unato znatnim vojnim uspjesima, Habsburka Monarhija bila je, zbog
revolucionarnih dogaaja u Francuskoj, prisiljena prihvatiti status quo, uz neznatne izmjene granica prema
Bosni. Gradovi i utvrde Cetin, Drenik, Lapac, Srb i pojas zemljita kraj Plitvikih jezera ispod Pljeevice
pripali su habsburkoj Vojnoj krajini, dok su zaposjednuti gradovi Bosanski Novi, Bosanska Dubica i
Bosanska Gradika, Beograd te osvojeni dijelovi Srbije bili vraeni Osmanskomu Carstvu.

UZROCI KRIZE OSMANSKOG CARSTVA

Poeci krize

Vrhunac svoga teritorijalnog razvoja dostiglo je Osmansko Carstvo posle smrti Sulejmana Zakonodavca
(1566), kada su zauzeti Kipar, Tunis, Jemen i dijelovi Arabije. Tada se ono protezalo 7.000km sa istoka na
zapad i 5.000km sa juga na sjever, a zapremalo povrinu od 8 miliona km2. Toliko prostranstvo imalo je
carstvo s neznatnim izmenama sve do kraja 17. vijeka, a brojalo je preko 20 miliona stanovnika.

Nasljednici Sulejmana Zakonodavca i Selima 2. (1566-1574) nisu mogli da odre snagu carstva i ono je
poelo da ulazi u krizu. Selim Drugi sklopio je primirje sa Austrijom (1568) da bi mogao nastaviti osvajanja
u Aziji i na Mediteranu i da bi ostvario Sokoloviev projekat o Suecu i kanalu sa Dona na Volgu. On se
bacio na Kipar ali mu je flota doivjela teak poraz kod Lepanta (1571). Ipak se Venecija morala odrei
Kipra i platiti Porti 30.000 dukata. Zalaganjem Mehmed-pae Sokolovia, najznamenitijeg turskog
dravnika, Turska je brzo obnovila svoju flotu tako da je ve 1574. mogla ponovo da zauzme Tunis, dok je
Alir i dalje ostao znaajno gnezdo gusara, pa je stoga zapadni dio Mediterana i dalje bio nesiguran za
trgovinu. Selimov sin i naslednik Murat 3 (1574-1596) prepustio je dravnu upravu vezirima koji su i dalje
vodili osvajake akcije.

Turska je tada zaprijetila daljim irenjem moi i na zapadu i na istoku. Uprkos postojeem primirju
nastavljeni su napadi na Hrvatsku, a 1578. godine poveden je rat protiv Persije. To se irenje nije ostvarilo,
jer, iako je vojna premo Osmanskog Carstva nad susjednim dravama jo uvijek bila neosporna, ipak se
krajem toga vijeka jasno vidjelo da je ona poela da slabi. Prvi znak slabljenja pokazao u se u porazu kod
Lepanta. Taj poraz imao je snaan odjek na zapadu; on je sruio mit o nepobjedivosti Turske. Jo jae je
odjeknuo turski poraz na kopnu pod Siskom (1593), kojim je zaustavljeno tursko prodiranje u Hrvatsku i
prema zapadu uopte.

Za vrijeme 14-godinjeg rata (1593-1606) Turci su vodili borbe u Podunavlju, osvajali i gubili gradove, ali
im je ipak taj rat donio tvravu ur (Janok) 1594. godine i jo dve znaajne tvrave, Jegar (1596) i Kanjiu
(1601), koje su postale sredita dvaju novih paaluka u Evropi. Mirovni ugovor na uu itve 1606. godine
sklopljen je prema stanju u asu sklapanja ugovora, pa je utoliko bila proirena turska teritorija na toj
strani.

Pri sklapanju tog ugovora Turska je morala ne samo osloboditi Austriju plaanja danka, koje je trajalo
od 1547. godine nego prvi put u mirovnom ugovoru priznati jednu hriansku silu ravnopravnim
partnerom. Time je Turska pokazala da je njena prevlast na jugoistoku Evrope u opadanju i da ona poinje
postepeno da nazaduje i u spoljnoj politici. Turci nisu mogli postii vei uspjeh u Evropi ne toliko zbog
nadmoi Austrije, koliko zbog toga to su morali da ratuju s Persijom i da uguuju bune i ustanke u svojim
azijskim provincijama. Zbog toga je Turska, uz nepovoljne uslove (1607), obnovila i mir s Poljskom.

Uzroci slabljenja Osmanskog Carstva

Osnovni unutranji uzrok slabljenja Osmanskog Carstva leao je u krizi ekonomske osnove drave, u
precesu raslojavanja njegove vojno-feudalne strukture, a u prvom redu njegovog timarskog sistema. Na
tome sistemu bila je izgraena snaga i veliina carstva. Ali kako se taj sistem zasnivao na preovlaivanju
naturalne privrede, potpunom ogranienju feudalne svojine na zemlju i njenom iskljuivanju iz prometa, te
razvojem novanih odnosa, morao se uklopiti u novanu privredu i time poeti da se raspada. Njegovim
raspadanjem ulazilo je carstvo u ekonomsku krizu, a time je nastala i kriza njegove moi.

Zastoj u teritorijalnom irenju carstva doveo je do ograniavanja zemljinog fonda, pa su se stoga sve tee
mogla sticati nova i uveavati stara lena. To je uticalo na ekonomsku, moralnu i borbenu snagu feudalaca.
Zbog stalnih izdataka za rat, njihovi prihodi nisu mogli podmirivati rashode, pa je drava pristupala
poveavanju postojeih hasova, zeameta i timara. Uslijed toga, kao i zbog stvaranja sve veih vakufa i
deomena na raun sitnih spahijskih lena, kao i uslijed stradanja spahija u neprestanim ratovima, njihov se
broj poeo da smanjuje. Tako se od smrti Sulejmana Zakonodavca do 1592. godine broj spahija prepolovio,
a i oni su se sve tee odazivali dunosti i sve ee izvlaili od vojne slube na sve mogue naine, naroito
otkupom i mitom. Poetkom 18. vijeka nije bio redak sluaj da se u rat odazove samo polovina spahija. A i
oni koji su se odazivali nisu vie bili ona stara, dobro opremljena konjica, proeta ratobornim duhom.

Kako nije bilo ratnih uspjeha nije bilo ni priliva ratnog plijena, glavnog izvora bogaenja vladajue vojnike
klase, naroito janiara i spahija. Tim plijenom su se uspjeno premoavale suprotnosti izmeu centralne
vlasti i vojske. Sada one postaju otrije i centralna vlast poinje da slabi, a disciplina u vojsci i red u
pokrajninama poputaju.

Nekada svemoni turski sultani ve krajem 16. vijeka postaju zavisni od svoje tijelesne garde, janiara, i
time njihova neograniena vlast poinje da tamni. Svaki pokuaj sputavanja janiara izaziva krvave bune
koje se zavravaju ubistvom ili zbacivanjem sultana s prijestolja. Ve se Sulejman Zakonodavac plaio
janiara. Murat 3. je morao mirno podnositi njihove uvrede, Osmana Drugog su umorili, a Ibrahima zbacili
s prijestolja. Jo su gore prolazili veliki veziri i drugi dravnici koji im nisu smogli uobiajene bakie.
Selima Drugog su prinudili da im prilikom stupanja na prijesto podijeli po 6 dukata na glavu, a Murat
Trei darovao im je 700.000 dukata (1574). Od jedne isto vojne organizacije oni su se sve vie pretvarali u
politiku organizaciju, koja je vrila odluan uticaj na izbor vezira, pa ak i sultana, i time ih stvarno
potinjavala. Kad sultani zbog finansijske krize nisu mogli da im dijele bakie, oni su poeli da se bune, a
zatim da za mito primaju u svoju organizaciju odrasle muslimane. U vezi sa optim rasulom koje je
zahvatilo janiarsku organizaciju poela su se ve od 1582. godine u janiarski red uvoditi pored hrianske
djece i djeca muslimana iz Bosne i Albanije, pokupljena putem devirme, i muslimanska djeca iz istonih
provincija. Otada su postajali janiari prvenstveno sinovi dvorskih plaenih spahija, a kasnije i odrasli
muslimani. I kao to su stranci poeli prodirati u timarsku organizaciju, isto tako su novi elementi poeli
ulaziti u janiarsku organizaciju koja je pruala pogodno okrilje za ostvarenje raznih linih ciljeva. Nekada
okupljeni u nekoliko svojih garnizona oni su se sada razmileli po celom carstvu, poeli se eniti, baviti se
zanatima i trgovinom. Tako su se vrsto povezali sa esnafskim organizacijama, trgovakim i zelenakim
kapitalom. To povezivanje esnafa i janiara imalo je dalekosenih posljedica u daljem razvoju. Pomou
politike snage janiara u esnafima unutranja organizacija esnafa postala je vra, esnafi i zanatska
proizvodnja su i dalje jaali i razvijali se.

Slabljenju turske carevine u ovo doba doprinose mnogo i snage koje se formiraju u Evropi. Razvoj
kapitalistikih odnosa na Zapadu izazvao je znaajne pronalaske i otkria u oblasti nauke i tehnike.
Mnogobrojni ratovi ubrzali su razvoj ratne tehnike. Od svega toga Turska je bila izolovana i morala je da
uzmie pred preimustvima evropskog razvoja. Neprekidni ratovi Turske sa susjednim zemljama, razvoj
ratne tehnike i novi nain ratovanja zahtjevali su poveanje vojske, pa prema tome i sredstava za njeno
odravanje, kao i za voenje ratova. Tako je Turska, po Ajni Aliju godine 1566 izdravala 48.316 ljudi
plaene vojske na koju je troila 126.409.000 aki. Do 1596. godine broj tih vojnika popeo se na 81.870 ljudi
za koje je izdavano 251.280.000 aki. Do 1609. godine ti su brojevi porasli na 91.209 ljudi, odnosno
310.800.000 aki itd.

Prema tome se broj plaene vojske i izdataka za nju za kratko vrijeme poveao vie od dva puta. Stoga je
lako uoiti da su rashodi za izdravanje vojske, dvora, birokratskog aparata i itavog niza raznih
neproduktivnih elemenata gurali sve dravne prihode i znatno ih prevazilazili. To je ubrzavalo
ekonomsko i finansijsko rastrojstvo drave.

Na rastrojstvo dravnih finansija uticalo je i to to je vrijednost novca sve vie padala, a cijena robe rasla.
Do vremena Murata Treeg iz 100 grama srebra kovano je, prema starim osmanskim zakonima, 400 aki, a
1584. godine je iz iste koliine srebra kovano 800 aki. Jedan venecijanski dukat vrijedio je sredinom 16.
veka 60, a sada 120 aki. Tako je kupovna mo novca pala na polovinu nekadanje.

S druge strane su sultani i feudalci, naroito vojskovoe koje su predvodile ratne pohode, mnogo troili na
rasko. Usljed toga, kao i zbog neprestanog, sve neuspjenijeg ratovanja, dravni rashodi su dostizali
ogromne cifre koje dravni dohoci nisu mogli pokrivati, pa je stoga drava sve vie zapadala u teke
finansijske nevolje. Dravni deficit rastao je iz godine u godinu. Tako su dravni prihodi 1564. godine
iznosili 183.000.000 aki, a rashodi 189. 600.000 aki, dok su 1591. godine prihodi iznosili 293.400.000, a
rashodi 363.400.000 aki. Godine 1596. te su cifre narasle na 300.000.000 prema 900.000.000 rashoda. Takva
nesrazmera izmeu dravnih prihoda i rashoda dovela je do toga da je dravni deficit triput prevazilazio
dohodak carstva.

U elji da izae iz finansijske krize vlada je sve ee pribjegavala davanju dravnih dobara (zemalja) i
prihoda na dugoroni zakup. To je vodilo rastrojstvu i razaranju dravnih dobara i carskih hasova, a nije
moglo spasti dravu od finansijskih kriza, jer je drava, dobivi zakupnu sumu u vrijeme finansijske
nevolje, tom sumom mogla da otkloni koju trenutnu nedau i da ostvari neki privremeni plan, a faktiki se
na taj nain liavala trajnih prihoda sa svojih poseda, koji su sada odlazili zakupcu. Zato se ta mjera mogla
pokazati korisnom samo privremeno, a u sutini vodila je pogoranju ekonomskog i finansijskog poloaja
drave. Takve mjere ubrzale su prodiranje trgovako-zelenakog kapitala u tursku ekonomiju. Dok se
ranije novac slivao u dravnu blagajnu i bio znatna poluga snage centralne vlasti, sada se on dekoncentrie,
odlazi u ruke trgovaca i zelenaa, kojima se i drava u svojim finansijskim nezgodama sve ee obraa.
Ovo prodiranje trgovakog i zelenakog kapitala pojaalo je krizu drave i ubrzalo sve promjene koje je ona
izazvala. Glavni nosilac trgovako-zelenakog kapitala u Turskoj bili su fanarioti i Jevreji, a glavna
posljedica toga procesa bila je ekonomsko slabljenje turskog feudalnog sistema i cvetanje korupcije u
birokratskom aparatu od vrhova do poslednjih dravnih organa.

Korupcija i podmiivanje postali su opta mana dravnog ivota. Zavladao je reim mita i poklona, bez
kojih se nije mogao svriti nikakav posao. U vezi sa tim razvio se reim prodaje svih poloaja i
dostojanstava, koja su se pod vidom velikih poklona morala otkupiti od sultana ili drugog nadlenog
organa.

Za evropske trgovce Osmansko Carstvo je pretstavljalo privlano trite jer je, s jedne strane, zahvatalo
prostrane teritorije bogate itom, stokom i drugim sirovinama, a s druge strane u zapadnoj Evropi se,
tokom 16. i 17. vijeka naglo razvila manufaktura koja je traila trita. Turska je ranije trgovala uglavnom
sa Francuskom, italijanskim gradovima i Dubrovnikom. U toku 16. vijeka njenje trgovake veze su se
znatno proirile. Godine 1536. ona je zakljuila prijateljski i trgovaki ugovor sa Francuskom i dala
kapitulacije, povlastice francuskoj trgovini i trgovcima. Iste povlastice dobili su 1579. i engleski trgovci,
koji su dotle trgovali u Turskoj pod francuskom zastavom. Sve do kraja 16. vijeka Tursko carstvo je po
svojoj snazi i kao povoljno trite bilo takva drava ije su prijateljstvo i savez traile ostale evropske
drave. Poslije Engleza kapitulacije je dobila i Holandija (1612).

Tursku ekonomsku snagu pogaalo je jo i to to je ona sve vie gubila zlato i srebro plaajui njime
zapadnoevropsku manufakturnu robu, to je usljed priliva plemenitih metala iz Novog Svijeta padala
vrijednost zlata i srebra, pa stoga, kao i zbog primitivnog naina rudarske proizvodnje, prihodi turskih
rudnika nisu mogli da pokriju svoje izdatke. To je naposljetku dovelo do obustave rada u mnogim
rudnicima plemenitih metala.

CRNOGORSKE NAHIJE

Crnogorska plemena, odnosno plemensko drutvo je autentina tvorevina sa svojim ureenjem,

teritorijom i svojom patrijarhalnom kulturom. Plemena su ponikla na ruevinama feudalnog drutva
koja se razvijala pod snanim uticajem kulturnog i istorijskog nasljea srednjevjekovne drave.

Plemena su nastala udruivanjem porodica koje imaju zajedniko porijeklo ili pretke. Po narodnom
shvatanju, pleme je zajednica nekog stanovnitva koje je poteklo od jedne porodice ili od jednog lica. Na
ovoj osnovi u narodu su nastala predanja o rodonaelnicima raznih plemena u Crnoj Gori i Hercegovini.
Na zasnovanost ovakvih shvatanja ukazuju i patronimiki nazivi plemena.

Jovan Cviji, u svom kapitalnom djelu Balkansko poluostrvo, kae: Plemena u granicama Crne Gore
dijele se u dvije grupe. Jedno su crnogorska plemena, tj. plemena stare, istorijske Crne Gore, izmeu doline
rijeke Zete i Skadarskog jezera s jedne i Boke Kotorske s druge strane. Naseljavaju etiri nahije: Katunsku,
Ljeansku, Rijeku i Crmniku. Druga grupa zauzima uglavnom najviu oblast zelene zone, izmeu rijeke
Zete i otprilike rijeke Lima. U njoj se razlikuju hercegovaka plemena i plemena sedmoro Brda. I jedna i
druga nazvaemo rakim plemenima, poto je veina od njih u oblasti nekadanje Rake.
Kao to je ve pomenuto, Staru Crnu Goru ine etiri nahije: Katunska, Ljeanska, Rijeka i Crmnika.
Svaka od njih se dijeli na plemena:
Katunska nahija ima devet plemena: Cetinje, Njegui, eklii, Bjelice, Cuce (Velje i Male), Ozrinii
(evljani), Pjeivci (Gornji i Donji), Zagara (Gornji i Donji) i Komani (Komani u uem smislu i Bandii);

Ljeanska nahija u nedovrenom plemenskom grupisanju ima plemena: Draevina, Gradac i Buronje;

Rijeka nahija ima pet plemena: Kosijeri, Dobrsko selo, Ceklin (Gornji i Donji), Ljubotinj (Gornji i Donji),
Graani,

Crmnika nahija se dijeli na: Podgor, Dupilo, Breli, Sotonii, Gluhi Do, Limljani i Boljevii

Plemena sedmoro Brda: Bjelopavlii (Vraegrmci, Martinii, Pavkovii i Petruinovii),

Piperi (Crnci, Stijena i urkovii), Bratonoii, Kui, Rovca, Moraa (Gornja i Donja) i
Vasojevii (dokomski i prekokomski).
Stara Hercegovaka plemena se prostiru na teritoriji Crne Gore su: Drobnjaci (sa Jezerima), Uskoci, Piva,
aranci, Nikii, Banjani, Grahovo, Krivoije

Plemena Primorja
Plemena na Primorju: Grbalj i Patrovii sa Brajiima, Mainama i Poborima.

DUBROVAKA REPUBLIKA

Bila je patricijska dravica nastala iz srednjovjekovne dubrovake komune. Nalazila se na jugu

dananje Hrvatske, na prostoru Dubrovnika i njegove neposredne kopnene i otone okolice: obuhvaala je
vei dio dananje Dubrovako-neretvanske upanije, povremeno i sjeverno od Neuma. Ukinuta je 31.
januara 1808. godine.
Bila je drava vrlo jakog pomorstva i sauvala je svoju neovisnost trgovinom s velikim silama,
primjerice Osmanskim Carstvom. Dubrovnik, teritorijalno malen kao drava, morao je trgovati sa silama i
davati im dio teritorija te je tako uspio opstati do ranoga 18. stoljea. U 15. i 16. stoljeu Dubrovnik je na
vrhuncu gospodarske moi. Ubraja se meu najrazvijenije zemlje ondanjega svijeta.
Njegovi brodovi putuju po svim europskim i sredozemnim morima, te Atlantskom i Indijskom oceanu.
Temelj dubrovakoga bogatstva bila je posrednika trgovina i pomorstvo. Dubrovnik je nabavljao sirovine
i rude u jugoistonoj Europi i izvozio ih na Zapad. Tehniku i luksuznu robu kupovao je na Zapadu i
izvozio je u susjedne drave.
Dubrovnik u 17. i 18. stoljeu
U doba dok je Beograd bio pod turskom vlau je u tom gradu djelovala dubrovaka trgovaka kolonija.
Zabiljeio ih je isusovac Bartol Kai kad je 1612. kao papin izaslanik obilazio katolike u tom gradu. Ista
kolonija je pomagala isusovaku gimnaziju u Beogradu, koja je djelovala do njihova odlaska 1632.
Dubrovani su imali trgovake kolonije i diljem Sredozemlja. Za osmanske je zatite (1526. 1684.) ova je
hrvatska aristokratska dravica imala je trgovake kolonije diljem Osmanskog Carstva: u Carigradu,
Solunu, Drinopolju, Beogradu, Sofiji, Bukuretu, Sarajevu i po drugim gradovima na Balkanskom
poluotoku. Svaka je kolonija imala svoga konzula i posebni svoj trgovaki sud, dapae i crkvu, bolnicu i
groblje. Istodobno su dubrovake trgovake kolonije bile takoer u Italiji (Mleci, Ancona (Jakin), Firenca,
Sirakuza, Mesina i Palermo), u Maloj Aziji (Smirna i Brusa), pa i u Egiptu (Aleksandrija i Kairo). Sve ove
kolonije posreduju trgovinu izmedju svoje okolice i Dubrovnika. Tada je dubrovaka trgovina bila
ponajvie provozna. Dubrovani su prirodnine s istoka vozili na europski zapad, a obrtnine (ponajvie
talijanske) prodavali na istoku.
U korist Osmanlija bilo je to to su kontrolirali dubrovaku luku kao jednu od velikih vanosti. Nakon
svega, glavnina prometa Firenca-Bursa (osmanska luka u sjeverozapadnoj Anatoliji) prolazila je kroz
Dubrovnik. Roba iz Florence napustila bi talijansku luku Pesaro, Fano ili Anconu te plovila prema
Dubrovniku. Od Dubrovnika roba je nastavljala trgovakim putem Bosnasaray (Sarajevo)Novi Pazar
SkopjePlovdivDrinopolje.
Uz Englesku, panjolsku i Genovu, Dubrovnik je bio najvea konkurencija Mlecima u 15. stoljeu na svim
morima, ak i na Jadranu.
Kraj Republike
Nakon sloma Mletake Republike 1797. dalmatinski obalni pojas dolazi pod jurisdikciju Habsburke
Monarhije. Pounskim mirom 1805. svu Dalmaciju i Boku kotorsku dobivaju Francuzi, a jedino je teritorij
Dubrovake Republike prekidao kopnenu vezu meu njima. Pojavom Napoleona s jedne, a slabou
Turske s druge strane, Dubrovaka Republika vie nije bila sigurna u ustaljenom sustavu zatite. U
opasnosti od ruskog zauzea grad se 27. svibnja 1806. bez otpora predao francuskim postrojbama. Naime,
francuski odred od oko tisuu i dvjesto vojnika pod zapovjednitvom generala Lauristona, obmanom je
uao u grad. Od ulaska francuske vojske u Dubrovnik poele su ratne operacije izmeu zdruenih ruskih
vojnih i crnogorski paravojnih snaga, pomognutih i pravoslavnim stanovnitvom u zaleu Republike, u
Turskoj. Poetkom mjeseca listopada 1806. uz pomo generala Marmonta neprijateljska je vojska istjerana s
teritorija Dubrovake Republike. Francuzi su preuzeli civilnu vlast u gradu. Goleme francuske kontribucije
i nameti za izdravanje brojnih trupa potpuno su iscrpili Republiku. Dubrovako brodovlje bilo je uniteno
ili uzapeno u sredozemnim lukama, a trgovina sa zaleem prekinuta. Dana 31. sijenja 1808. Marmont je,
mimo znanja Napoleona (dakako, uz njegovo naknadno odobrenje), dekretom raspustio Senat, dubrovaku
Vladu i sudove te je time ukinuo dubrovaku nezavisnost (Marmontov dekret u Senatu je proitao
pukovnik Delort, podzapovjednik glavnog stoera francuske okupacijske vojske u Dubrovniku).
Nakon ukinua Republike 1808. Dubrovako je podruje s Bokom kotorskom podvrgnuto
Napoleonovu Talijanskom Kraljevstvu, a od 1810. do 1814. ukljueno je u sastav francuskih Ilirskih
provincija. Odlukama Bekog kongresa 1815. podruje nekadanje Republike pripalo je Habsburkoj
Monarhiji koja je pripaja svojoj krunovini Kraljevini Dalmaciji u ijem se sastavu nalazi sve do 1918.
godine.