4/10/2013

BIOSINTEZA TERPENOIDA

Biosinteza procesi kojima priroda stvara

hemijske spojeve koji su joj neophodni za ivot
Osnovna razlika izmeu prirodne i sintetske
hemije lei u katalitiom sistemu.
enzimi; biohemijske rekcije su bre i selektivnije;
aktivni centar; mjesto na kome se deava hemijska
reakcija
prelazno stanje

1
 4/10/2013

Kompleksne strukture mnogih prirodnih

produkata zahtjevaju 20-30 enzima za
biosintezu.

Svaki
S biosintetski pput moe biti razgranat
g u
metaboliku mreu koja vodi velikom broju
strukturno slinih spojeva.

Biosinteza terpenoida je kontrolirana

enzimima koje imaju biljke i ivotinje.
Sposobnost nekog enzima u organizmu je
kontrolirana njenom DNA
slini organizmi sa slinom DNA imae sline
enzime, pa e i proizvoditi sline terpenoidne
strukture i obrnuto
Koenzime.
ATP, NADP/NADPH, koenzim A (CoA)

2
 4/10/2013

Adenozin trifosfat (ATP)

Formiran je od
nukleotida adenina,,
eera riboze,
tri fosfatne jedinice

Ploaj tri fosfatne jedinice u jednoj liniji je energetski

nepovoljno, pa otputanjem jedne fosfatne jedinice
nastaje odgovarai difosftat.

ATP slui da obezbjedi energiju za reakcije

nukleofilne supstitucije.
5

Nikotinamid adenin dinukleotid

fosfat (NADP/NADPH)

Formiran je od
Nikotinamida, Riboze, Fosfata, Adenina 6

3
 4/10/2013

Acetil koenzim A (CoA)

11. ATP
2. pirofosfat
3. Pantoika kiselina
4. -alanin
5
5. cisteamin
it i

Biosinteza terpenoida
Mada biosinteza terpenoida u biljkama, ivotinjama i
mikroorganizmima ukljuuje sline klase enzima,
postoje vane razlike meu ovim procesima.
procesima

Posebno biljke prozvode mnogo iru lepezu

terpenoida u odnosu na ivotinje i mikrobe i ta razlika
se reflektira u kompleksnoj organizaciji biosinteze
biljnih terpenoida na tkivnom, elijskom, subelijskom
i genetskom nivou
nivou.

4
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida
Proizvodnja velikih
koliina terpenoidnih
prirodnih produkata
kao i njihova
naknadna
akumulacija, emisija
i sekrecija je gotovo
uvijek povezana sa
prisustvom
anatomski visoko
specijaliziranih
struktura.

Biosinteza terpenoida
Grandularne trihome i sekretorne upljine lia i
glandularni epidermi cvjetnih peteljki stvaraju i
deponuju ili emituju terpenoidna esencijalna ulja koja
su vana jer podstiu polinaciju koju obavljaju insekti.

10

5
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida
Smolni kanali i mjehurii na specijama etinara proizvode i
akumuliraju odbrambene smole koje se sastoje iz terpentina
(monoterpenski olefini) i kalofonijuma (diterpenoidne smolne
kiseline).

Triterpenoidni povrinski voskovi stvaraju se i izluuju iz

specijaliziranih epiderma, a laticiferi (biljke koje lue lateks)
proizvode izvjesne triterpene i politerpene kao to je kauukovo
drvo.

11

Biosinteza terpenoida
Ove specijalizirane strukture uklanjaju prirodne
produkte izvan osjetljivih metabolikih procesa i na taj
nain sprjeavaju autotoksinost
autotoksinost.

Veina struktura ovog tipa su nefotosintetske i stoga

zavise od susjednih elija da bi se snabdjele
karbonom i energijom potrebnom za provoenje
biosinteze terpenoida.

Biosinteza terpena veoma se iscrpno istraivala

pomou spojeva obiljeenih izotopom karbona, C-14.

12

6
 4/10/2013

Biljka se hranila molekulom pretka pogodno

obiljeenim. Nakon odreenog vremena rasta,
izolirani su traeni spojevi,
p j sintetizirani u biljkama.
j
Pomou razliitih tehnika analize u tim je terpenima
naen spoj s atomom C-14.

Konrad Bloch (za medicinu i fiziologiju, za otkrie

mehanizma i regulacijekolesterola i masnih kiselina,
1965)
965) i Jo
John Co o t ((za
Cornforth a hemiju,
e ju, zaa rad
ad naa
stereohemiji enzimski kataliziranih reakcija, 1975) su
dobitnici Nobelove nagrade za upotrebu radioizotopa
za praenje mehanizma biosinteze.

13

Biosinteza terpenoida
Porijeklo atoma u prirodnim produktima obino se
odreuje primjenom izotopskog obiljeavanja.
13C izotopi se koriste za NMR i MS studije i vrlo su
pogodni za strukturna istraivanja.
istraivanja
14
C izotopi se koriste kao radioaktivni traseri koji su
idealni za prouavanje fizike lokacije lijekova i
metabolita.

14

7
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida
Mada se mnogi terpeni mogu zamisliti kao da su
izgraeni iz izoprenskih jedinica, sam izopren nije
naen u biolokim sistemima.

CH3

C CH2
H2C C
H

15

Biosinteza terpenoida
Bez obzira na veliku raznolikost u formi i
funkciji terpenoidima je zajedniko njihovo
funkciji,
biosintetsko porijeklo.

16

8
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida
Biosinteze svih terpenoida iz jednostavnih, primarnih
metabolita mogu se podijeliti u etiri glavna koraka:
a)) sinteza osnovnog gpprekursora izopentenil
p difosfata,,
IPP;
IPP
b) ponovljene adicije IPP pri emu nastaje serija prenil
difosfatnih homologa koji slue kao neposredni
prekursori razliitih klasa terpenoida;
c) detaljnije razraivanje ovih alilnih prenil difosfata
specifinim terpenoidnim sintazama to rezultira
razliitim terpenoidnim skeletima;
d) sekundarne enzimatske modifikacije na skeletima
(najee su to redoks reakcije);
to na kraju odreuje funkcionalna svojstva i veliku
hemijsku raznolikost ove familije prirodnih produkata.

17

Klju mehanizma bilo je

HMG-CoA
otrie spoja sa 6 C-atoma
mevalonske kiseline
Mevalonska kiselina
(MVA), a kasnije i
odreivanje metabolikog
mehanizma iz acetil- IPP DMAPP
koenzima A, preko
mevalonske kiseline Monoterpenoidi GPP
(MVA), do bioloki
aktivnog izoprena Seskviterpenoidi FPP
x2
Skvaleni Steroli
izopentenil difosfata
(IPP) koji izomerizacijom Diterpenoidi GGPP
x2
Karotenoidi
prelazi u
dimetilalilpirofosfat
Sesterpenoidi GFPP Poliprenoli
(DMAPP).

18

9
 4/10/2013

Ispitivanjem sterola kod

ivotinja odreen je
biosintetski p
put izoprenoida.
p

U biljnom svijetu boni ogranci

vode stavranju karakteristinih
terpenoida.

19

O O
Nastanak mevalonske +
kiseline je kataliziran H3 C SCoA H3 C SCoA
hidroksimetilglutaril-CoA Acetil-CoA
1
Acetil-CoA

(HMG-CoA) reduktazom, O O

enzimom koji je mnogo

H3 C SCoA
istraivan na ivotinjama Acetoacetil-CoA
zbog svoje uloge u 2 Acetil-CoA
regulaciji nastanka O HO CH 3 O
holesterola.
HO SCoA
HMG-CoA
NADPH
Prelazak mevalonske 3
kiseline u IPP, deava se NADP + CoASH

u tri koraka, za svaki korak O HO CH 3 O

j potreban
je t b jjedan
d moll HO H
ATP po molu supstrata. Mevaldinska kiselina n

Ove reakcije se deavaju NADPH

3
u mnogim biljnim vrstama. NADP
O HO CH 3
CH 2 OH
HO
3R-Mevalonska kiselina 20

10
 4/10/2013

DMAPP se ponaa kao 1

CH2OPP CH2OPP
prenil donor za molekule
IPP, stavrajui geranil
pirofosfat GPP kroz glava
rep kondenzacionu
reakciju GPP u sljedeem
reakciju. CH2OPP

koraku se ponaa kao GPP

prenil donor za sljedeu IPP

IPP molekulu stvarajui

farnesilpirofosfat (FPP).
CH2OPP

Ova kondenzacija alil FPP

IPP
pirofosfata i IPP, daje vie
prenil pirofosfate.
CH2OPP
GGPP

21

Biosinteza terpenoida

Acetat/mevalonatni biosintetski
put za formiranje IPP, izopentenil
difosfata,, osnovne peterolane
difosfata
jedinice u biosintezi terpenoida.
Sinteza svake IPP jedinice
zahtijeva tri molekule acetil
acetil--CoA.

22

11
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida

Biosinteza poinje
kondenzacijom 3
molekule
l k l Acetil
i
Koenzima A.

Rezultirajui produkt je
3-hidroksi
hidroksi--3-metilglutaril
metilglutaril--
CoA (HMG-CoA).

23

Biosinteza terpenoida
Mevalonil Koenzim A
(HMG-CoA), nakon
reakcije
k ij sa NADPH,
NADPH ddajej
C6 spoj, [R
R]-mevalonsku
mevalonsku
kiselinu (MVA
MVA) iji
pirofosfat je stvarni
prekursor u biosintezi
terpena.

24

12
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida
Mevalonska kiselina
(MVA
MVA) se dalje
fosforilira u dva koraka
uz ATP, do difosfata
(MVAPP
MVAPP)

25

Biosinteza terpenoida
..i posljednja
reakcija
fosforilacije koju
prati eliminacija-
dekarboksilacija,
daje IPP

26

13
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida

27

Biosinteza terpenoida
Glavne podklase terpenoida
biosintetiziraju se iz osnovne C5
jedinice i iz poetnog prenil (alil)
dimetilalilfosfata koji se
difosfata, dimetilalilfosfata,
stvara izomerizacijom IPP-a.
U reakcijama kataliziranim
preniltransferazom, monoterpeni
preniltransferazom
(C10), seskviterpeni (C15) i diterpeni
(C20), izvode se nizom glava
glava--rep
adicija C5 jedinica.
Triterpeni (C30) nastaju iz dvije C15)
farnesil jedinice vezane glava
glava--glava
vezom, a tetraterpeni (C40) nastaju
iz dvije C20 (geranilgeranil)
geranilgeranil)
jedinice vezane glava
glava--glava vezom.
vezom

28

14
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida

1. Kation dvovalentnog metala, unapreuje jonizaciju alilnog difosfata

kao supstrata, stvarajui katon sa delokaliziranim nabojem.

2. Kation vezan za IPP, stvara tercijarni karbkation koji odgovara

sljedeem C5 izoprenolog.

3. Deprotonizacija veze enzim-intermedijer vodi stvaranju alil (prenil)

difosfata koji je dui za 5 C atoma od startnog substrata.
29

Biosinteza terpenoida

30

15
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida

31

Biosinteza terpenoida
Sinteza esencijalnog ulja u
pepermintu i spearmintu
spearmintu.
U pepermintu, (-)-limonen se
pretvara u (-)-izopiperitenone,
(-)-izopiperitenone
koji se modificira i stvara
(-)-mentol i srodne spojeve.
U spearmintu (-)-limonen
prelazi u (-)-karvon.

32

16
 4/10/2013

Biosinteza terpenoida

Mentha piperita

33

Biosinteza terpenoida

Mentha spicata 34

17
 4/10/2013

Terpenoidi
idi

bioloka aktivnost
farmaceutski znaaj
upotreba

Monoterpenoidi
Geraniol
Ge a o gglavna
av a komponenta
o po e ta ulja
u ja geraniuma
ge a u a
Pelargonium graveolens

CH2OH

18
 4/10/2013

Monoterpenoidi
Linalool - Citral
OH
CHO

Cymbopogon flexuosus
Limunska trava

Monoterpenoidi
1,8-cineol ili eukaliptol u ulju eukaliptusa (~ 70 85%),

19
 4/10/2013

Monoterpenoidi
Ulje
j bora - terpentin
p

OH

-pinen
Terpineol

Monoterpenoidi
Kamfor iz
kamforovog
O
drveta,
Cinnamomum
camphora
Danas se
komercijalno
proizvodi iz
-pinena

20
 4/10/2013

Monoterpenoidi
Iridoidi oksigenizirani monoterpenoidi
familija ciklopentana
iridodial naen u mravima

Nepeta curaria

odgovarajui lakton, nepetalakton,

privlaan za make

Seskviterpeni
-Selinen iz celera

21
 4/10/2013

Seskviterpeni
Nalaze se dijelovima
j esencijalnih
j
ulja sa viim takama kljuanja
kariofilen iz ulja klinia

Seskviterpeni
humulen iz ulja
j hmelja,
j ,

22
 4/10/2013

Seskviterpeni
cedren iz ulja
j drveta
cedra

Seskviterpeni
longifolen
g u ulju
j bora

Pinus ponderosa

23
 4/10/2013

Seskviterpeni
Fernezol i nerolidol su meu najpoznatijim
oksigeniziranim seskviterpenima u
esencijalnim uljima

Seskviterpenoidi
Seskviterpenoidni laktoni su najpoznatiji bioloki
aktivni
kti i konstituenti
k tit ti biljaka
bilj k familije
f ilij Compositae.
C it
Santonin iz Artemisia maritima koristi se u medicini za
uklanjanje crijevnih glista.

24
 4/10/2013

Seskviterpenoidi
Artemisinin iz
A i i annua sadri
Artemisia d i
neuobiajen
peroksidni most koji
se povezuje sa
njegovom biolokom
aktivnosti.
Preporuuje
p j ga
g WHO,
World Health
Organization, u
tretmanu malarije.

Seskviterpenenoidi
Biljni hormon apscisna kiselina stimulira
opadanje lia i fazu mirovanja biljaka.

25
 4/10/2013

Seskviterpenoidi
Brojni gljivini metaboliti su
seskviterpenoidi; Neki su
fitotoksini, kao npr. botridial iz
fitopatogene gljivice Botrytis
cinerea.

Seskviterpenoidi
Trihoteceni su karakteristini metaboliti gljivica vrste
Fusarium i toksini su za sisare.

26
 4/10/2013

Diterpenoidi
Mnogi diterpenoidi su produkti
drvnih smola.
Abietinska kiselina je glavna
komponenta kolofonijuma, smole
dobivene iz vrsta bora i jela

Diterpenoidi
ent-Kaurenska kiselina je biosintetski prekursor
giberelinskih
ib li kih biljnih
bilj ih hormona
h rasta,
t

od kojih je najpoznatija giberelinska kiselina koja se i

komercijalno proizvodi i koristi u industriji piva za
stimulaciju proizvodnje hidrolitikog enzima -amilaze.

27
 4/10/2013

Diterpenoidi
Steviol je aglikon iz prirodnog zaslaivaa
steviosida,
t i id kojik ji se komercijalno
k ij l dobiva
d bi iz i
biljke Stevia rebaudiana

Diterpenoidi
Brojni diterpenoidi posjeduju
antitumornu
tit aktivnost
kti t odd
kojih je najpoznatiji taksol
prvi put izoliran iz kore tise
Taxus brevifolia, a danas se
dobiva semisintetskim
postupkom.
Efikasan u tretmanu razliitih
vrsta kancera.

28
 4/10/2013

Diterpenoidi
Neki diterpenoidi
p iz biljnih
j
vrsta Euphorbia su moni
iritanti koe i imaju ko-
karcinogena svojstva kakvi su
esteri diterpena forbola

Euphorbia resinifera

Triterpeni
najjednostavniji triterpen skvalen prvi put izoliran ulja jetre
riba, naen je i u biljnim uljima i uljima sisara.

29
 4/10/2013

Triterpeni
tetracikliki triterpen
lanosterol je glavni
konstituent lanolina

Triterpeni
2,3-epoksiskvalen
skvalan (2,6,10,15,19,23-heksametiltetrakosan
(protonirani)

skvalen (2,6,10,15,19,23-heksametil-
2,6,10,14,18,22-tetrakosaheksaen

kationski prekursor
tetraciklikih
triterpena

protostan damaran

30
 4/10/2013

Triterpeni
- i - amirin u smoli i kori drvea

Triterpeni

31
 4/10/2013

Triterpeni
limonin gorki sastojak
iz sjemena limuna i
narandi

Slijedee predavanje

STEROIDI I KAROTENOIDI

...
64

32