UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET SPORTA I TJELESNOG

ODGOJA
SARAJEVO

Diplomski rad

Mjerenja u Biomehanici-suvremeni biomehaniki sistemi

MENTOR: STUDENT:

Uvod

Pojam predmeta

Svaki rad ili bilo koja druga ljudska djelatnost, uvijek je izraena
pokretom,odnosno kretanjem. Pokret predstavlja osnovno sredstvo i
prvorazredni cilj svih oblika kretnog ispoljavanja ovjeka. Potreba za kretanjem
je jedna od osnovnih svojstava svih ivih bia. Ponavljanjem pokreta poboljava
se motorika ovjeka to se odraava na stanje svijesti, a to opet omoguava
usvajanje navika na jo sloenija kretanja. Pokret se moe analizirati sa razliitih
aspekata: anatomskog, fiziolokog,biomehanikog,korektivnog, psiholokog,
pedagokog, sociolokog, estetskog itd. U najjednostavnijem odreenju, ljudski
pokret predstavlja pomjeranje ili pomicanje pojedinih dijelova tijela (segmenata)
ili kompletnog tijela u prostoru. Meutim, ni jedan pokret ne moe nastati, kao
to ni jedno kretanje ne moe biti uspostavljeno, niti narueno mirovanje bez
dejstva sile. Analiza uslova kretanja ivih tijela daleko je sloenija od analize
kretanja neive prirode.
Ta sloenost i specifinost kretanja ivih tijela, kod kojih se mora voditi rauna
o mehanikim osobinama kretnog aspekta i o biolokim uslovima organizma
nametnula je novi pravac istraivanja i uslovila formiranje nove naune
discipline koja je nala svoj izraz pod pojmom biomehanika. Prema tome,
biomehanika se moe definisati kao nauka o kretanju ivog tijela i o kretanju iji
je uzrok ivo tijelo. To je specifina nauna disciplina, praktinog karaktera,
koja se koristi fizikim opaanjima u istraivanju uticaja unutranjih i
spoljanjih sila na ovjekovo tijelo, za vrijeme kretanja i mirovanja (relativnog).
Dakle, biomehanika prouava stanje kretanja i promjene stanja kretanja ivog
tijela u odnosu na uzroke (sile) i u odnosu na uslove spoljanje sredine.
 1
Znaaj predmeta

Potreba za kretanjem je sastavni dio svakog ivog bia, jer predstavlja

izuzetno vanu ulogu u njihovom razvoju. U fizikom vaspitanju svako
kretanje predstavlja aktivnost uesnika koji su svjesni svog cilja. Radi se o
aktivnom odnosu ovjeka prema sredini u kojoj se kree. Iz tog razloga
kretanje se ne moe shvatati samo kao bioloko - mehaniki proces, ve kao
i drutveno znaajna aktivnost. Sa drutvenog aspekta, istraivanje kretne
aktivnosti ovjeka je vrlo kompleksno i iroko, a u dananjim uslovima ono
se sve vie proiruje.
Istraivanja strukture i toka kretanja u fizikom vaspitanju moe se vriti
samo objedinjavanjem rezultata istraivanja anatomije, fiziologije,
psihologije, fizike, psihomotorike, biomehanike.
U tom pogledu znaaj biomehanike je posebno vaan. Budui da u
biomehanikim istraivanjima pokreta i kretanja uestvuju egzaktne nauke,
a rezultati se eksperimentalno potvruju dajui konane zakljuke koji
postaju opte vrijednosti. Na taj nain nauka o kretanju sa biomehanikom
dobija konkretnu naunu podlogu ime se uvruje i egzaktnost teorije
fizikog vaspitanja. Sva kretanja koja izvodi ovjek kako na poslu tako i u
sportu, podvrgnuta su zakonitostima biomehanike. U kretanju koje se vri u
procesu fizikog vaspitanja moe se pratiti: razlog kretanja, kvalitet kretanja
i tok kretanja.
U procesu formiranja motorikih navika za neko sloeno kretanje kod
poetnika, nastavnik fizikog vaspitanja moe to kretanje razloiti na
dijelove, samo na bazi poznavanja biomehanike. Poznavajui osnove
biomehanikih zakonitosti on moe da utie na pravilan razvoj aparata za
kretanje kod uenika u smislu njegovog poboljanja.
Poznavanje biomehanikih zakonitosti i njihovo permanentno izuavanje
treba da omogui bolja i kvalitetnija saznanja i shvatanja sportskih pokreta
(tehnika ) u njihovoj sutini, kao njihovo objektivno procjenjivanje i
usavravanje u cilju poboljanja sportskih dostignua. Biomehanike
analize treba da omogue lake i objektivnije otkrivanje i odstranjivanje
greaka, te uspjenije traenje i primjena odgovarajuih korekcija u
dotadanjem nainu izvoenja tehnike (traenje racionalnije tehnike).
Na primjer, skaka u vis je preskoio visinu od 200 cm. Da bi pomenuti
skaka preskoio visinu od 210 cm, neophodno je da u svojoj tehnici koju je
ranije koristio unese odgovarajue korekcije. Samo na taj nain moe se
sprijeiti pojava pogrenog kopiranja tehnike koja je esto uzrok nastajanja
tzv. plafona.
 2

Mjerenja u biomehanici

Predmet rada predstavljaju razliita mjerenja u biomehanici zasnovana na

osnovnim principima fizike, poznavanjem raznovrsnih veliina kretanja,
poznavanjem razliitih momenata tijela i anatomsko-fiziolokim
karakteristikama ovjekovog tijela.

Nauna disciplina koja se bavi teorijom i praksom mjerenja naziva se

metodologija.Osnovni smisao procesa mjerenja je uporeivanje poznate
fizike veliine (mjerne jedinice) sa nepoznatom veliinom, iste prirode
(koja se mjeri). Mjerljive su samo fizike veliine. U biomehanici sporta se
mjere mehanike veliine, kao npr: mjere se duine (duina skoka ili staze,
visina prepone isl.), vrijeme (trajanje odreenog kretanja, faze pokreta), sile
(teina tijela ilitereta, sila trenja), izvreni rad, snaga kojom miii djeluju
tokom odreenog vremena.
Mjerenje predstavlja fundamentalni dio procesa naunog eksperimenta i
osnovni mu je cilj objektivizacija naunog saznanja. Bez mjerenja je
nemogue zamisliti savremena istraivanja, a njihova primjena sve vie
zadire i u oblast drutvenih nauka. Za sport, fiziko vaspitanje i neke oblasti
medicine i biomedicinskog ininjerstva najznaajnije su one oblasti
biomehanike koje se bave pokretima ovjeka. Zbog toga su u njima predmet
direktnog mjerenja mehanike veliine koje opisuju ili kretanje cijelog
tijela, ili pokrete nekih njegovih segmenata.
U mehanikom smislu tijelo ovjeka, odnosno, njegov lokomotorni aparat,
predstavlja sistem izuzetne sloenosti. Uzrok tome je veliki broj pokretnih i
polupokretnih zglobova koji istovremeno predstavljaju i spoj i centre
pokreta pojedinih segmenata tijela, viskozno - elastina tkiva vezana za
krute oslonce tih segmenata - kosti, prenoenje sile preko lanca uzastopno
spojenih segmenata (tzv kinetikih lanaca), sloenost miinog aparata
preko koga ovjek direktno upravlja svojim pokretima itd. Iz tih razloga do
skora nije bilo mogue mjeriti parametre sloenih kretanja kinetikih lanaca
ovjeka, ve samo njihov konaan rezultat.
 3

Osnovni zadaci biomehanike su:

1. Da odredi spoljanje i unutranje sile ako su poznata kretanja subjekta,

2. Da odredi kretanja ako su poznate sile koje djeluju na subjekt,
3. Da odredi spoljanje i unutranje sile koje djeluju na subjekt u mirovanju.

Poznavanje zakona fizike u biomehanici, kao to su razliiti uglovi izbaaja

sprave, relativnih uglova izmeu segmenta tijela, poloaja sprave u odnosu
na relativne lokacije tijela, brzine i ubrzanja u pojedinim vremenskim
intervalima i razliitim trajektorijama kretanja, zatim razmjene energije
unutar pojedinih dijelova tijela i prijenos energije izmeu segmenta tijela,
ukupni moment impulsa, registracija aktivacije i dinamike bioelektrine
aktivnosti miinog sistema.

Biomehanika mjerenja se dijele na:

1.Kinematika mjerenja,
2.Kinetika mjerenja,
3.Elektromiografska mjerenja i
4.Izokinetika mjerenja.

Prema nekim autorima, praktinija i jednostavnija podjela metoda je na:

1.Jednostavne metode i
2.Sloene metode

Jednostavne metode koriste vizualno opaanje, uglomjere, goniometre,

mjerne trake.. U ovim metodama mjerenja dolazi se do osnovnih
antropometrijskih karakteristika koje spadaju u domen kineziometrije.

Sloene metode koriste tehnoloki razvijene elemente kao to su:

dinamometri, elektromiografi, izokinetiki sistemi, balans sistemi,sistemi za
analizu ciklinih kretanja, funkcionalne magnetne rezonance, funkcionalna
elektroencefalografija, termovizija, velosimetrija. Savremeni biomehaniki
sistemi u svom sadraju za osnovu imaju primjenu tehnolokih aparatura sa
svojim egzaktnim procedurama.
 4

Kinematika
Kinematika predstavlja analizu kretanja tijela ili segmenta tijela bez
sagledavanja uzroka kretanja. Kinematska analiza odnosi se na opisivanje i
kvantifikovanje linearnog i ugaonog pomaka izmeu segmenata ili kretanja
u odnosu na okolinu kao i izraunavanje brzine i ubrzanja. Odreivanje
poloaja i pokreta tijela ili dijelova tijela ostvaruje se identifikacijom
markera pozicioniranim na karakteristinim anatomskim takama.
Kinematika bazirana na 2D i 3D rekonstrukciji sve vie je prisutna u sportu,
sportskoj profilaksi i rehabilitaciji. Ovakvi sistemi zahtijevaju laboratorije
opremljene najsavremenijom opremom. Opremu ine: PC raunar , monitor,
visoko rezoluntni monitor, kamere, magnetoskop, kalibracijski okvir, IC
kamere, laseri, UZ senzori, elektromagnetni senzori, akcelometri,
elektrogoniometri. Pri ispitivanju kinematike tijela mjere se poloaji, brzine
i ubrzanja figurativnih taaka tijela (centri zglobova, centri teita tijelova
tijela ili cijelog tijela).

Razlikuju se 2 faze rada:

Experimentalna faza

U ovoj fazi vre se mjerenja na aparaturama. Kod ovakvih mjerenja treba

definisati pravac vertikale i kalibracione dui ija je duina poznata da bi se
izmjerila odgovarajua distanca.
Potrebno je izvriti:
- snimanje pokreta kino
- kamerom, - razvijanje filma,
- projektovanje snimka po snimka,
- dobijanje kinograma
 5

Faza obrade

Prvi koraci u analizi kretne strukture nakon snimanja je pretvaranje videa u

niz samostalnih digitalnih slika koje se pohranjuju u memoriju raunara.
Zatim se prati lokacija markera na slikama u kalibriranom prostoru sa
poznavanjem njihovih tanih koordinata.

Prezentacija se najee vri na tri osnovna naina:

1.animacija izrada kinograma,

2.grafikon prikaz,
3.numeriki ispis

Animacija je nain prezentacije gdje se analizira kretna struktura u formi

tzv. stapiaste figure.

Grafikon je mogue predstaviti kroz prethodno ekstrahovane podatke kao

to su prostorni pomaci bilo koje take tijela, brzine, ubrzanja, uglovi
segmenta i sl.

Numeriki ispis se moe prezentovati kroz odabrane jedinice vremena, a

zatim dalje procesirati brojnim matematiko-statistikim softverskim
paketima.
 6

Slika 1 i 2. Izgled bimehanikog laboratorija i animacija kretanja

 7

Kinetika (dinamometrija)
Kinetika omoguava opis odnosa sila i pokreta koje one uzrokuju.Pri
izvoenju pokreta sile mogu biti interne, koje se javljaju kao posljedica
aktivnosti miia i ligamenata ili eksterne kao sile reakcije podloge i
vanjskih optereenja te momenti istih sila.

Kinematika se zasniva na primjeni nekih razliitih vrsta pretvaraa sila

koji se koriste u razliitoj vrsti opreme za mjerenje sile. Postoje dvije
osnovne grupe:

1.rastezne mjerne trake , dinamometri sa oprugama

2.piezoelektrini pretvarai (otpornici),Kistler platforme .

Pretvarai sile najee koriste platforme za mjerenje sile reakcije

podloge, razlicite vrste dinamometra koje se ugrauju u sportske sprave,
te ortokinetiki uloci (sportska obua).

Platforma sile (tenziometrijska platforma), predstavlja mjerni sistem koji

registruje vektor sile kao funkciju vremana koja djeluje na povrinu
platforme. Ove platforme su znaajne i imaju iroku primjenu u
mjerenjima sile reakcije podloge, mjerenju udarnih impulsa i mjerenje
intercakcije ovjek-sprava (u gimnastici).

To znai da se istovremeno mjere sve tri komponente ovog vektora ( Fx,

Fy i Fz ), kao i lokacija njegove napadne take koordinate take na
povrini platforme.
Kinetike podatke mogue je prikupiti na 2 naina:

Direktno je mogue prikupiti veoma precizne podatke o horizontalnim,

vertikalnim i lateralnim komponentama sile prilikom razliitih kontakata
sa podlogom.
Indirektno je mogue prikupiti podatke uz uslov da su uz kinematike
parametre poznate antropomorfne karakteristike, te se uz odreene
metode mogu izraunati razni kinetiki parametri kao to su spoljanje i
unutranje sile, momenti i energija.
 8

Eksperimentalne metode u biomehanici se dijele u dvije grupe:

1. grupa ( metode mjerenja parametara kretanja) , kod kojih se

mehanike veliine mjere tokom kretanja. To su obino sloena mjerenja
kod kojih se koristi moderna mjerna oprema.Kao primjer mogu se
navesti: mjerenje sile tokom odraza u skoku u vis pomou
tenziometrijske platforme ili mjerenje kinematike segmenata ruke tokom
bacanja lopte pomou kinematografske metode ili pomou sistema
elektrogoniometara.

2. grupa ( metode mjerenja parametara konanog rezultata kretanja ).To

su jednostavna mjerenja kod kojih se koristi jednostavna mjerna
oprema.Kao primjer mogu se navesti: mjerenje duine skoka
centimetarskom pantljikom, vrijeme prelaska odreene staze izmjereno
hronometrom ili serijom fotoelija, maksimalna sila u nekom testu
izmjerena dinamometrom.

Druga podjela mjerenja u biomehanici zasniva se na mehanikim

veliinama koje se direktno mjere.To je podjela na:

mjerenja kinematikih veliina,

mjerenja dinamikih veliina,

elektromiografska mjerenja.
 9

Mjerenja kinematikih veliina

U ovoj vrsti biomehanikih eksperimenata mjere se kinematike
veliine koje opisuju pokrete. Klasina metoda, koja je stara ve 100
godina, je kinematografska metoda (gdje prefiks kine - oznaava
mjerenje kinematike pokreta).
Ona se zasniva na snimanju kretanja kinokamerom, a sada i
elektronskom i video kamerom, i analizom jednog po jednog snimka.
Ovi snimci mogu da prikazuju uzastopne i vremenski ekvidistantne
poloaje pri kretanju cijelog tijela, zatim nekog njegovog kinetikog
lanca, ili kretanja pri interakciji tijelo -sprava ( npr. ruka - lopta pri
smeu u odbojci ).
Ovom metodom se direktno mjere poloaji segmenata tijela, a iz
njihovih promjena izraunavaju se i druge kinematike veliine koje
opisuju to kretanje ( npr. poloaji, brzine i ubrzanja tjelesnih segmenata,
zatim uglovi tih segmenata ili zglobni uglovi, njihove ugaone brzine i
ubrzanja, trajanja odreenih faza kretanja, frekvencija ciklinih pokreta i
dr. ).
Pomenute veliine se ne odnose na kretanja bilo kojih taaka ili dui koji
se na tijelu ovjeka mogu uoiti. Naime, taj postupak se primjenjuje na
figurativne take i ose koje se eksplicitno definiu u okviru
biomehanikih modela tijela. To su teita dijelova tijela, centri zglobova
i uzdune ose dijelova tijela, najee definisane poloajima dva
susjedna zgloba.

U primjeni ove metode postoje dvije, relativno nezavisne faze rada i to:

1. Eksperimentalna faza - tokom nje se registruju poloaji figurativnh

taaka i osa tijela,

2. Faza obrade eksperimentalnih rezultata - tokom ove faze se iz

dobijenih rezultata izraunavaju realne vrijednosti kinematikih veliina,
koje se zatim prikazuju nagrafiki ili tabelarni nacin.
 10
Kinematografska metoda je metoda koja se zasniva na snimanju kretanja
kinokamerom,elektronskom i video kamerom, i analizom jednog po
jednog snimka. Direktno se mjere poloaji segmenata tijela, a iz njihovih
promjena izraunavaju se i druge kinematike veliine koje opisuju to
kretanje ( npr: poloaji, brzine i ubrzanja tjelesnih segmenata, uglovi tih
segmenata ili zglobni uglovi,njihove ugaone brzine i ubrzanja, trajanje
odreenih faza kretanja, frekvencija ciklinih pokreta i dr.).

Pomenute veliine se odnose na kretanja teita dijelova tijela, centre

zglobova i uzdune ose dijelova tijela, najee definisane poloajima
dva susjedna zgloba. Savremana varijanta kinematografske metode se
zasniva na registrovanju kretanja tzv. emisionih ili refleksionih dioda
koje se fiksiraju na povrini tjelesnih segmenata,a ija se kinematika
snima. Pri ispitivanju kinematike tijela mjere se poloaji,brzine i
ubrzanja figurativnih taaka, uglovi, ugaone brzine i ubrzanja koji
odgovaraju figurativnim osama.

Eksperimentalna faza

Postoji vie metoda pomou kojih se u eksperimentalnoj fazi vri

mjerenje. Najstarija i danas jo uvijek esto koritena je metoda snimanja
pokreta kino -kamerom. Pokret se snima u izabranoj ravni, pri emu se
snimi i du koja definie pravac vertikale (najee visak), kao i
kalibraciona du ija je duina poznata, a koja je potrebna da bi se
izmjerila odgovarajua distanca. Po razvijanju filma, projektuje se
snimak po snimak (ili se uvijek isti broj snimaka preskoi, o emu e
kasnije biti rije) na istu osnovu (npr. list papira). Tako se dobija
konogram. On reprezentuje uzastopne poloaje tijela pri kretanju,
prikazane izabranim biomehanikim modelom i projektovane na ravan
snimanja (slika 1.) na njemu se uvijek prikazuje i pomenuti pravac
vertikale i kalibraciona du. Iz odnosa njene realne duine i duine
izmjerene na kinogramu izraunava se numerika vrijednost razmjere (tj.
izraunava se koliko puta su duine vidljive na kinogramu umanjene u
odnosu na njihove realne duine). Na osnovu tako dobijenog kinograma,
u fazi obrade se izraunavaju kinematike veliine koje karakteriu
kretanje tijela u vremenskom intervalu preoteklom izmeu dva
uzastopno prikazana poloaja tijela. Ova metoda se naziva klasinom
kinematografskom metodom.

11

Slika 3.

Savremena varijenta kinematografske metode koristi digitalizator slike u

sprezi sa raunarom. Umjesto da se na papiru pravi kinogram koji e
kasnije da se analizira, slika po slika se projektuje na povrini
digitalizatora. Na svakoj od njih se pokretnim kursorom lokalizuju centri
zglobova (ili neke druge figurativne veliine, to zavisi od izabranog
modela tijela), ije se x i y koordinate memoriu u raunaru. Iz ovih
koordinata raunar zatim izraunava i sve zadate posredno mjerne
veliine uzdune ose segmenata, poloaje teita, njihove brzine i
ubrzanja, zglobne uglove itd.

Pored navedenog, zahvaljujui savremenim mogunostima raunarske

obrade televizijske slike, sada se sve ee umjesto kino, korise video
kamere. Moderniji naini mjerenja kretanja tijela ovjeka zasnivaju se na
dostignuima savremene tehnologije kao to je detekcija infracrvene
svjetlosti ili ultrazvuka i primjena razliitih elektronskih telemetrijskih
sistema. Ova grupa metoda se zajedniki naziva videografskom (ili
metodom aktivnih markera).

12

Ona takoe spada u kinematografske metode. Videografska metoda se

zasniva na mjerenju poloaja malih objekata ( tzv. Markera ) koji ili
emituju sopstvenu, ili reflektuju spolja dobijenu infracrvenu svjetlost
( ponekad i ultrazvuk ). Uz njih se koriste elektronske kamere koje mogu
istovremeno da snimaju vei broj ovih markera i da im mjere obje
koordinate u ravni snimanja.
Fiksiranjem markera na aktuelne figurativne take tijela ( tj. na njihove
projekcije na ravan snimanja ) i detekcijom njihovog poloaja
elektronskim kamerama, indirektno se mjeri i poloaj figurativnih taaka
na kojima su locirane.
Ovako dobijeni rezultati se tokom samog mjerenja dovedu u
laboratorijski raunar koji registruje poloaje ovih taaka, prikazuje
kretanje odgovarajuih segmenata tijela i, po potrebi, izraunava druge
kinematike veliine ( brzinu, ubrzanja, zglobne uglove, itd.). time cijeli
postupak znatno dobija na brzini i tanosti, u odnosu na ve pomenutu
klasinu kinematografsku metodu.
Koritenjem dvije kamere koje isto kretanje snimaju pod uglom, ova
varijanta kinematografske metode omoguava i trodimenzionalnu
analizu kretanja tijela.
Meutim, osim visoke cijene potrebne opreme i sloene kalibracije, ove
metode pokazuju mane pri snimanju rotacionih kretanja, kada kamere
pomenute emisione (ili refleksione) objekte u nekim fazama ne vide,
ili se oni dislociraju u odnosu na figurativnu taku koju reprezentuju.
Ilustracija snimanja kretanja ovom metodom prikazana je na slici 4.,
gdje su markeri prikazani kruiima postavljenim na sagitalnim
projekcijama centra zglobova, a na zadnjoj strani kamere je prikazana
slika koju ona vidi - x i y koordinate svakog markera.
 13

Slika 4.

Faza obrade

Osnovna karakteristika obrade rezultata eksperimentalne faze kod

klasine kinematografske metode je da se sve kinematike veliine
dobijaju kao njihove srednje vrijednosti unutar pojedinih faza kretanja.
Razlog tome je injenica da ni jedna od varijanti ove metode, koje su
pomenute u prethodnom tekstu, ne omoguuje kontinualno praenje
poloaja izabranog centra zgloba, teita ili promjene zglobnog ugla, ve
njihove trenutne poloaje registruje samo poslije odreenog intervala
vremena, dok tokom ovih intervala nema nikakvih podataka o njihovom
kretanju. Zato se svaki od tih vremenskih intervala naziva fazom kretanja
i ima svoju posebnu oznaku. Osim ove metode, za mjerenje kinematikin
veliina u jednom zglobu koristi se i goniometrijska metoda. Mehaniki
goniometar se sastoji od dvije zglobljene lake poluge koje se fiksiraju za
dva susjedna tjelesna segmenta. Promjena ugla u realnom zglobu koji
spaja ova dva segmenta, prenosi se na poluge elektrogoniometra, u ijem
se spoju nalazi mehanii kliza (ili slian ureaj) koji poslije izvoenja
pokreta pokazuje njegovu amplitudu.
 14

Ovi ureaji su sline konstrukcije kao i njihovi mehaniki prethodnici, s

tim to u spoju imaju elektrini pretvara koji je u stanju da kontinualno
registruje promjene ugla tokom izvoenja pokreta. mogu da se koriste
istovremeno u vie zglobova, pri emu svaki od njih mjeri rotaciju oko
sve tri prostorne ose, tako da su veoma pogodni za ispitivanje kinematike
sloenih pokreta.

Na slici 5. je prikazan jedan od modernih elektrogoniometara sa

elastinim spojem B koji mjeri promjenu ugla f izmeu uzdunih osa dva
goniometrijska tijela A-A.
Ovakvi goniometri mogu da se koriste istovremeno u vie zglobova, pri
emu svaki od njih mjeri rotaciju oko sve tri prostorne ose, tako da su
veoma pogodni za ispitivanje kinematike sloenih pokreta.

Slika 5. Izgled goniometra

 15

Mjerenja dinamikih veliina

Od dinamikih veliina koje opisuju kretanje ovjekovog tijela, najee

se direktno mjeri sila i zbog togsa se ta metoda naziva dinamometrijom.
Platforma sile ( ili tenziometrijska platforma ) predstavlja mjerni sistem
koji tokom izvoenja eksperimenta registruje vektor sile kao jedinicu
vremena, koja djeluje na povrinu platforme.
To znai da se istovremeno mjere sve tri komponente ovog vektora (Fx,
Fy i Fz), kao lokacija njegove napadne take-koordinate take na
povrini platforme slika 6.

Slika 6.

Elektrini signali koje platforma sile poslije pojaavanja daje na svom

izlazu kao direktni rezultat mjerenja, vrlo su pogodni za registrovanje ili
dalju obradu modernim elektronskim sistemima. Zbog toga ove plaforme
imaju iroku primjenu u mjerenjima sile relacije podloge pri
fundamentalnim ili drugim sloenim kretanjima ovjeka, mjerenju
udarnih impulsa (npr. impulsa udarca u boksu ili impusa lopte), kao u
mjerenju sile interakcije ovjek - sprava (npr. fiksiranjem gimnastike
sprave za platformu) slika 7.

16

Dinamogramom se izraavaju komponente sile u funkciji vremena. Zbog

svoje jednostavnosti ima iroku primjenu u testiranju fizikih
sposobnosti u fizikoj kulturi i medicini. Jedan dinamometar omoguuje
mjerenje sile i njenog momenta kod samo jedne miine grupe u zadatim
mehanikim uslovima.
Na slici 5. dat je primjer maksimalne voljne izometrijske sile ekstenzora
u zglobu koljena pri zadatom poloaju tijela kakav se esto koristi u
baterijama motorikih testova. Dinamometar D direktno mjeri silu koju
ovi miii razvijaju preko sistema poluga. Meutim, poznavajui krak
ove sile u odnosu na centar zgloba koljena r, mogue je izraunati
momenat ove sile (M = F r).

Slika 7.
 17

Postupak merjenja kinematikih i dinamikih parametara maksimalne

brzine

Slika 8.
 18

Elektromiografska metoda (EMG metoda )

Ova metoda (skraeno EMG) se bazira na mjerenju bioelektrinih

signala koji nastaju protokom jona kroz membranu ekscitovane miine
elije. Signal mjeren na elektrodama postavljenim na povrinu koe
iznad tretiranog miia je kvazi periodinog oblika i njegov izgled pri
miinoj aktivaciji i relaksaciji je prikazan na slici 9.a Rektifikacijom
ovog signala (tj. ispravljanjem - slika 9.b) i filtrovanjem (tj.
zaravnjivanjem, uklanjanjem naizmjenine komponente signala - slika
9.c) dobija se oblik pogodan za procjenu stepena aktivnosti miia,
odnosno, sile i njenog impulsa tokom njegovog aktivnog mehanikog
djelovanja u sistemu tjelesnih poluga. Zbog toga EMG mjerenja u
biomehanikim mjerenjima daju podatke do kojih se ne moe doi na
drugi nain. Naime, klasina biomehanika mjerenja mogu da pokau
samo koliko rezultujui miini moment djeluje u nekom zglobu, ali ne i
koji mii u njemu uestvuje. EMG metoda, meutim, ne samo da
utvruje koji su miii aktivni pri odreenom pokretu, ve i koliko je
vrijeme njihovog mehanikog djelovanja (interval t1 - t2, slika 9.c). Uz
to, mogue je procijeniti i miinu silu u bilo kom trenutku mjerenja, kao
i njen ukupni impuls (proporcionalan povrini osjenene povrine pod
krivom) itd.
 Skika 9.

19

U sportskoj dijagnosti pogodnost primjene elektromiografije ogleda se u :

1. neinvazivnosti mjerenja EMG- signala,

2. analizi i interpretaciji EMG- signala

Neinvazivno mjerenje EMG- signala u sportskim aktivnostima predstavlja

veoma sloen problem, sobzirom da se kontakt ispitanik-ureaj ostvaruje
povrinskim elektrodama, koje se povezuju sa registracionim ureajem, koji
moe biti:
Stacionarni i prenosivi.

Analiza i interpretacija EMG signala sprovodi se pomou tri osnovne grupe

metoda.

Analize amplituda,odnosno vjerovatnosti pojave odreenih amplituda.

Analiza vremena, odnosno zavisnosti razliitih parametara signala od

vremena.

Analize frekfencije, zavisnosti energije signala od frekfencije.

Elektromiografija ne samo da utvuje koji su miii aktivni pri odreenom
pokretu, ve i koliko je vrijeme njihovog mehanikog djelovanja, kao i i
ukupan impuls sile koji generira mii.

20

Slika 10. Grafik elektromiografske analize

 Slika 11.

21

Izokinetika
Izokinetika se zasniva na mjerenju miine sile u uslovima koncentrine i
ekscentrine kontrakcije miia, najee korienjem specifinog ureaja
Tehnogyma, a svrhu primjene tzv. dijagnostike metode , metode treninga
ili metode rehabilitacije.

Izokinetika se slui izokinetikim dinamometrima koji mjere sve: od sile

koju generira mii, preko obrtnog momenta miia pa sve do uglova
pokreta u zglobu.
Nesrazmjeri u snazi miia koje otkriva izokinetika jesu:
Unilateralni nesrazmjer- predstavlja nesrazmjer snage miia unutar jednog
zgloba tj. Disbalans snage agonista i antagonista.

Bilateralni nesrazmjer- predstavlja nesrazmjer izmeu lijeve i desne strane

snage tijela, trupa, ili ekstremiteta.
Disbalansi vei od 15 % poveavaju anse za povredu za 2,6 puta.
Rano otkirivanje disbalansa omoguava prevenciju i spreavanje povreda

Slika 12. Biodex izokinetiki dinamometar

22

Velosimetrija (Opto-track).
Velosimetrija je jedna od najnovijih tehnologija za praenje lokomotornih
kretanja tipa maksimalne brzine, startnog ubrzanja, brzine deceleracije,
brzine zaleta kod atletskih skokova i startnog ubrzanja u polistrukturnim
sportovima. Talijanski proizvoa Microgate je koncipirao sistem, koji se
sastoji iz mjernih palica sa senzorima i centralne jedinice za prikupljanje i
obradu podataka. Osnovna jedinica- palica (100x4x3cm) ima 32 fotoelije,
razmak izmeu njih je 4 cm, i postavljenje su 0.2 cm iznad podloge. Kad
se sloe palice, ukupna duina mjernog instrumenta duga je 20 m.
Fotosenzori registriraju kontaktna vremena sa preciznou 1 milisekunde
(slika 12.(a. i b.).Najvea prednost ove tehnologije je u tome, da moemo
pratiti odreene parametre brzine kretanja u situacionim i takmiarskim
uvjetima kod atletike, koarke, rukometa, gimnastike, odbojke i tenisa.
Opto-track tehnologija prvenstveno je namjenjena testiranju brzine u
razliitim situacijama trenanog procesa i takmienja. Osnovni testovi
brzine su:
- 30 m s leteim startom
- 30 m iz visokog-niskog starta
Test 30 m s leteim startom je bazini test apsolutne brzine, a test 30 m sa
startnog poloaja je test startne akceleracije. Sa Opto-trackom moemo
analizirati sljedee parametre:
- duinu koraka-prosjenu brzinu
- frekvenciju koraka-ubrzanje
- vrijeme kontakta-promjenu ubrzanja iz koraka u korak
- vrijeme leta -promjenu kontaktnih i letnih faza
- brzinu u svakom koraku- progresiju koraka

23
 Slika 13. Opto-track aparatura

24

Savremeni biomehaniki mjerni sistemi

Sloenost aparata za kretanje ovjeka zahtijeva i sloene mjerne

instrumente i sloene metode za mjerenje njegovog kretanja. Ti zahtjevi
mogu da se sistematizuju u etiri osnovna zahtjeva i to:

1. U eksperimentu se simultano mjeri veliki broj relevantnih veliina,

2. Na osnovu numerikih vrijednosti direktno mjernih, izraunavaju se i

indirektno mjerne veliine,

3. Ovi rezultati se na pogodan nain registruju,

4. Eksperimentalni rezultati prikazuju se grafiki, tabelarno ili na neki

drugi nain.
Takve mogunosti ne prua ni jedan pojedinani mjerni instrument
pomenut ranije, ve se, kao i u drugim naunim disciplinama slinih
zahtjeva, koriste tzv. mjerni sistemi.
Njihov ulaz ini vei broj mjernih instrumenata koji simultano mjere
relevantne veliine. Rezultati njihovih mjerenja u obliku elektrinih
signala najprije prolaze tzv. fazu primarne obrade (pojaavanje,
filtrovanje), a zatim se smjetaju u raunar. Raunar istovremeno (on
line) ili naknadno (off line) izraunava ostale veliine i prikazuje ih
tabelarno i grafiki na monitorima, tampaima ili ploterima. Kao
primjer moglo bi da poslui mjerenje na bilo kom sloenom kretanju
ovjeka.
Naime, da bi se o tom kretanju stekla to potpunija slika, mora se
koristiti vei broj biomehanikih metoda. Elektrogoniometrima bi se
direktno mjerili zglobni uglovi, EMG elektrodama aktivnost miia, a
tenziometrijskom platformom sila reakcije podloge. Ti podaci se najprije
pojaavaju i filtruju u svojim jedinicama, a zatim digitalizuju i memoriu
u raunaru (tzv. akvizicija podataka preko analogno/digitalnog, ili krae
A/D konventora). Poslije toga se iz direktno mjernih veliina
izraunavaju indirektno mjerene. Tako, na primjer, iz promjene zglobnih
uglova izraunavaju se ugaone brzine i ubrzanja, iz registrovane EMG
aktivnosti se izraunavaju periodi aktivnosti i njihov intenzitet za
pojedinane miie, a iz sile reakcije podloge odreuju se kinematika
teita tijela i momenti sila u pojedinanim zglobovima nogu.

25

Na kraju, u visoko automatizovanom mjernom sistemu, neposredno po

zavretku mjerenja mogue je dobiti i tabelarni i grafiki prikaz svih
mjerenih veliina. ematski prikaz ovakvog mjernog sistema dat je na
slici 10
 Slika 14

26

Meunarodni sistem mjernih jedinica ( SI sistem )

Meunarodni komitet za tegove i mjere usvojio je 1960. godine

meunarodni sistem mjernih jedinica - SI (Systeme Internationale d
Units). Ovaj sistem osnovnih i izvedenih jedinica, kao i njihivih
decimalnih umnoaka poeo se zvanino primjenjivati u naoj zemlji od
1.1.1981. godine. Prema odluci XIV generalne konferencije za mjere i
utege odranoj 1971. godine za osnovne veliine i osnovne jedinice SI -
sistema, odabrane su veliine i jedinice date su u slijedeoj tabeli: Tabela
1.

Tabela 1.

Pored ovih postoje i dvije dopunske veliine koje su prikazane u tabeli 2.

Tabela 2.

27

Za biomehaniarska mjerenja koristimo uglavnom ugao u ravni, posebno

kod rotacionih kretanja, pa emo definisati jedinicu za mjerenje ugla.
Radijan je ugao u ravni mjeren izmeu dva poluprenika koji na krunici
isijecaju luk duine jednake polupreniku. Prema tome slijedi: 1 rad = 1
m/1 m = 1. To znai da je radijan bezdimenziona jedinica. Pun ugao
iznosi 2r, a prav ugao /2 rad. Dozvoljena je upotreba jedinica za ugao-
stepena. Pun ugao ima 360, a prav ugao 90 stepeni. Omjer radijana i
stepena je slijedei: 1 rad = 360/ tj. 1 rad = 57,3 stepeni. Ostale jedinice
u Meunarodnom sistemu mjernih jedinica su izvedene iz osnovnih, a
slijedea tabela 3. prikazuje fizike veliine i njihove osnovne jednaine,
koje su najvie susreu u biomehanici.

Tabela 3.

28
29
 ZAKLJUAK

Dananja biomehanika mjerenja zasnovana su na 2D (vecinom) i 3D

tehnologiji sa primjenom savremenih maina i aparata. Vrhunska tehnologija je
omoguila bolje izvravanje biomehanikih mjerenja to u kranjem sluaju ima
za posljedicu bolje razumijevanje odreenih stanja sportista.

Dananja mjerenja omoguavaju nastanak i lijeenje eventualnih patolokih

stanja kod sportista.

Biomehania mjerenja omoguavaju i stalni napredak sporta dovodei ga do

atomskih pomaka koji imaju veliki pozitivan odjek na cijelu strukturu sporta.

Kinematika predstavlja analizu kretanja tijela ili segmenta tijela bez sagledavanja
uzroka kretanja.

Kinematika temeljana na 3D rekonstrukciji sve vie je prisutna u sportu i

rehabilitaciji.

Kinetika omoguava opis odnosa sila i pokreta koje one uzrokuju

Kinetika se zasniva na primjeni nekih razlicitih vrsta pretvaraa sila koji se

koriste u razliitoj vrsti opreme za mjerenje sile.

Pretvarai sile najee koriste platforme za mjerenje sile reakcije podloge,

razlicite vrste dinamometra koje se ugrauju u sportske sprave, te ortokinetiki
uloci (sportska obua).

Ove platforme su znaajne i imaju iroku primjenu u mjerenjima sile reakcije

podloge, mjerenju udarnih impulsa i mjerenje intercakcije ovjek-sprava (u
gimnastici).

Elektromiografija se zaniva na primjeni viekanalnih elektromiografkih ureaja

(EMG) i omoguuje detekciju i registraciju bioelektrine aktivnosti skeletnog
misia, pri emu se koriste povrinske elektrode

Elektromiografija ne samo da utvuje koji su miii aktivni pri odreenom

pokretu, ve i koliko je vrijeme njihovog mehanikog djelovanja, kao i i ukupan
impuls sile koji generira mii.

30
Izokinetika se zasniva na mjerenju miine sile u uslovima koncentrine i
ekscentrine kontrakcije miia, najee korienjem specifinog ureaja
Tehnogyma, a svrhu primjene tzv. dijagnostike metode , metode treninga ili
metode rehabilitacije.

Velosimetrija je jedna od najnovijih tehnologija za praenje lokomotornih

kretanja tipa maksimalne brzine, startnog ubrzanja, brzine deceleracije, brzine
zaleta kod atletskih skokova i startnog ubrzanja u polistrukturnim sportovima.

Kvalitetno izvrena biomehanika mjerenja omoguavaju precizno i kvalitetno

odreivanje individualnih karakteristika sportaa programiranje treninga i
prevenciju ozljeda.

31

Literatura
S.Peharac, Suvremeni pristup dijagnostici neuromuskularnih svojstava, KONDICIJSKA
PRIPREMA SPORTAA 2008.

J. Malecko, I. Rao, Tehnologija sporta i sportskog treninga, FASTO 2004. god

B. Miki, G. Bjekovi, Biomehanika sportske lokomocije, Fakultet fizike kulture Pale

F. Ljuca, Fiziologija sporta, Sarajevo, 2004. god

M. Mejovek, Biomehanika sporta, PRIRUNIK ZA SPORTSKE TRENERE 1993, Fakultet

za fiziku kulturu, hrvatski olimpijski odbor, Zagrebaki portski savez, Zagreb.

32