SIMUL T ANE EvIRI EGITIMINDE BIR YNTEM

* Dr. Ayfer ALTAY

Bilindigi gibi simuhane eviri konusmacinin szlerini aninda, ok

az bir gecikmeyle diger dile evirmektir. Simultane eviride not tutmak sz
konusu degildir. Ardil eviride ise evirmen not tutma olanagina sahip ol-
dugu iin isi biraz daha kolaydir. ElestirmeIiler simuhane ve ardil evirinin
bir yetenek oldugunu ve simuhane ve ardil evirmen yetistirme metod-
larinin yetenek gelistirme tekniklerine dayanmasi gerektigini kabul etmek-
tedirler (1). Oxford Enfilish Dictionai:yise yetenegi "maharet ile birlesmis
pratik edinim" olarak tanimlar (2).O halde simultane ve ardil evirmenlik
pratik edinim yoluyla gelistirilen yeteneklentiroDolayisiyla simultane ve ar-
dil eviri egitiminde dil yetenegi egitiminde kullanilan teknik ve strate-
jilerden yararlanmak gerekmektedir.

Yazili eviri yapanlar gibi simultane ve ardil evirmenin de grevi

kaynak dildeki mesaji hedef dile aktannaknr. Yazi1ievirmen gibi simu1ta-
ne ve ardil evirmenin de her iki dilin dil yapisini ve kelime haznesini ok
iyi bilmesi gerekir. Ayni sekilde her iki dile ait kltr, tarihi ve o dillerin
konusuldugu yer veya yerlerdeki gncelolaylari bilmesi ve genis bir genel"
kltre sahip olmasi kainilmazdir (3).Ancak, yazili eviri yapan kimsenin
aksine, simultane ve ardil evirmen isini yaparken szlklere ve diger kay-
naklara basvurma olanagindan yoksundur. nk konusmaci evirmen
iin yarattigi sorunlardan habersiz, konusmasini srdrecek, evirmenden .

* H.O. Y.D.Y.O. MtercIm-Tercmanlik Blm.

1) Ine Mary Van Dam, "Strategies of Simultaneous Interpretation", "The

Theoretical and Practical Aspects of Teaching T~slation" adli sempozyu-
ma gnderilen yayinlanmanus bildiri, Trieste Universitesi, Italya, 1986,
s.2.
2) Oxford English Dictionary'den aktaran Ine Mary van Dam, a.g.e., s.2.
3) Je.~n Herhert, "How to Become a Conference Interpreter", The
Inter.preter's Handbook, Cenevre, 1969, s.13. -
ise srekli olarak eviri yapmasi beklenecektir.Ardil evinnen bir yandan
konusmanin tonunu, ve mesaji yakalamaya alisirken bir yandan da hi bir
fikri kairmamak iin srekli not tutacaktir. Simultane evinnen ise kaynak
dildeki mesaji dinleyecek, aym anda konsantre olup anlamaya ve hedef dile
evinneye alisacaktir. Yine, aldigi mesaji slup ve gramatik aidan dogru
olarak diger dile evirmeye alisirken kaynak dilde verilen mesajin gerisini
de dinlemek zorunda oldugundan dolayi simultane evinnenin isi biraz
daha zordur.

Ardil ve simultane eviride nemli olan evrilecek konusmayi keli-

mesi kelimesine aktarmak degil, mesaji diger dile aktarmaktir. Dolayisiyla
simultane ve ardil eviri egitimi gren grencinin ncelikle dinlemeyi g-
renmesi gerekir. tik asamada grenci kendi dilinde konusan degisik grup-
tan insanlari, rnegin yaslilari, dsk egitim seviyeli kimseleri ve siradan
insanlari, veya ok akici konusan kisileri dinlemeyi ve konusmalarindaki
mesaji bulmayi grenmelidir. nk insanlar bir seyi szle anlatmaya bas-
tan sondan ya da ortadan baslayabilmekte, yazili bir metinden oknmaihk1a-
n takdirde cmle, kelime ve hatta fikir tekrarlari yapabilmektedirler. Yazili
bir metinden okumadiklari srece insanlar her zaipan sylemek istedikleri
seyi dogrudan ve en kisa yoldan sylemeyebilir, konu etrafinda dolasip du-
rabilirler. O halde bir konusmayi, zellikle ardil eviri yaparken kelime ke-
lime diger dile aktarmak evirinin hakkini vermek olmayacaktir. zellikle
ardil eviride evinnen az not tutup mesaji, mimikleri, tonu yakalamaya a-
lismalidir.

Simultane ve ardil evirmenligin bir yetenek isi oldugunu ve pratik

edinimle gelistirilebilecegini belirtmistik. Ancak pratiklesme asamasina ge-
. meden nce bir dizi egzersizle grencinin eviri yapmaya hazirlanmasi ka-
inilmazdir.

Bu egzersizlerin ilk grubunda henz eviri gesi yoktur, ve hem si-

multane hem de ardil eviri egitimine uygulanabilir.Bunlara isinma egzer-

252
sizleri de diyebiliriz (4).grenciler egzersizleri her iki dilde de, yani hem
kaynak dilde, hem de hedef dilde yaparlar. Szkonusu egzersizlerin ilki
grencilere baskasim dinlerken sasirmadan konusma becerisini kazandira-
cak olan glgeleme egzersizleri (shadowing exercises) olacaktir. Henz e-
viri yapmadiklari bu asamada grenci yanindakiarkadasinin syledigicm-
leyi 1-2 saniye geriden baslamak suretiyle ayni dilde tekrar eder. Bu egzer-
sizlerin her biri ilk olarak ana dil ya da kaynak dilde. daha sonra da hedef
dilde yapilmalidir. Yaniegzersizler nce rnegin ana dil Trke ile baslayip
sonra hedef dil hangisi ise, rnegin Ingilizce ile devam eder. Tekrarlanacak
birimler nce 5-6 kelimelik cmleciklerle baslayip sonra 2-3 veya daha faz-
la cm1elikk paragraflara kadar uzayabillr.

Ayni grup egzersizlerin ikincisi sayilarla yapilir. Yanyana belirli

araliklarla oturan grencilerden biri 1 den 100 e kadar saymaya baslarken
yanindaki arkadasi aym anda 100 den 1 e dogru sayar. Sayilardan sonra
haftanin gnleri ve aylarin adlari bastan ve sondan baslamak zere aym dil-
de ayni anda tekrar ettirilir. Yine nce grencinin kendi dili olar. kaynak
dilde, sonra da hedef dilde uygulama yapilir. Egzersizlerin amaci, grenci-
yi bir baskasim dinlerken kendi syleyecegini yanlissiz olarak ve sasirma-
dan sylemeye alistirmaktir..

nc tip egzersizlerde biraz ardil eviriye kayilmaktadir. Bunlar

sylenen bir cmlenin yine ayin dilde, baska kelimelerle ifade edilmesi sek-
lindedir, ve eviride kelimelerin degil mesajin nemli oldugunu vurgula-
maya ve mesaji bulma yetenegini gelisti..rmeyeyneliktir. Cmlelerden son-
ra sira kk paragraflara gelir. grenci anlatilan kk paragrafi aym dil-
de tam anlamini verecek sekilde baska szelliderkullanarak aktarir; bir bas-
ka deyisle zetini ikarir. Yine egzersiz hem kaynak, hem de hedef dilde
yap~.

4) Bu egzersizler Edinburgh'daki Heriot-Watt niversitesi eviri Bl-

mnde yaptigim gzlemler ve gretim elemanlarindan aldigim bilgiler so-
nucu ge!istiri1f!'istir.

253
 Yukandaanagruptatopladiginiiz ve henz evirinin yer almadigi
egzersizler grenci iin bir anlamda isinma hareketlerini olustunnaktadir.
Bu egzersizlerin ne zaman yeterli sayilip k~i1ecegi grencinin basansina ve
egiticinin kanaatine baglidir.

Asil simultane eviri egzersizleri bundan sonra gelir (5).Simultane

eviri stratejisinin ana hedefi vardir. 1) Mesaji dinleme 2) Mesaji anla-
ma 3) Mesaji tahmin etme. Bu ana hedefi gelistirmeyi amalayan tip
egzersiz sz konusudur: 1) Mesafe egzersizleri (distance exercises)
2) Soyutlama egzersizieri (abstracting exercises) 3) Tahmin egzersizleri
(anticipation exercises). Bu egzersizlerin her biri kendinden bir ncekinin
basarisina dayandigindan dolayi grencilere bir sonraki egzersize geme-
den nce her bir egzersizi yeterince pratik etmeleri iin 2-3 hafta verilmeli-
dir.

1- Mesafe Egzersizleri:

Simultane eviriye ilk baslayan grencinin do~ egilimi konusma-

ciyi asm bir sadakatle evirmek, dolayisiyla da kelime kelime yaptigi evi-
ride anlamsizca tekrar havasi yaratmaktir. nk mesaji anlayacak zamani
kendine vermemektedir. Mesafe egzersizleri grenciye konusmaciyla ara-
sinda belli bir sre birakmasini greterek onun konusmaciyi bir papaian
sadakatiyle evirmesini engellemek i~dir. Bu egzersizlerin asamasi
vardir:
1. Asama: Ardil eviri: Bu ardil eviri yntemine benzer, ancak not
tutulmama~tadir. Cmle cmle eviriye baslanir. Konusmaci bir cmle
syler ve grenci o cmlenin evirisine baslamadan nce tamamen bitmesi-
ni bekler. Yaniarada bir tam cmlelik mesafe birakir.

. 2. Asama: Geis A~masi: Sylenen cmleyle eviriye baslama s-

resi yarim cmleye indirilir.

5) Bu egzersizlerin saptanmasinda Ine Mary VanDam'in grslerinden

yaralanilmistir.

254
3. Asama: Simultane eviri: Mesafe ortadan kaldirilir, cmle hemen
evrihneye baslamr.
Her asamada da ayni metin zerinde alisilmaktadir.

II- Soyutlama Egzersizleri:

Siniultane evirmen birok sebepten dolayi konusmaya yetiseme-

yebilir. Konusmaci ya ok hizli konusabilir, konusmasi karmasik olabilir,
ya da evirmenin dikkati bir an iin dagilabillr, dohiyisiyla konusmanin ge-
risinde kalabilir. Her ne sebeple olursa olsun, byle birgeri kalma evir-
menin hafizasinda daha fazla bilgi tutmasini gerektirecek, ve kisa dnem
hafizaya (short-term memory) bu sekilde yklenmek evirmenin daha fazll!;
strese girmesine, dolayisiyla evirisinde hata yapmasina yol aacaktir. O
halde ~enciye konusmaciyi mmkn oldugunca kisa srede ve dogru
olarak yakalamayi gretmek gerekir. Asagidaki soyutlama egzersizlerinin
drt asamasinda grenciye konusmanin nemli herhangi bir yerini kair-
madan, bazi kisimlmm atma ve .diger nemli yerlere geme teknigi veril-
mektedir(6).
1. Asama: Ardil zet: grenci sylenen her cmlenin ardindan not
tutni~dan, ana fikri zetleyerek evirir. Her cmlenin ardindan birakilan s-
re bu zet iin yeterli zamani verir. Ana zne, nesne ve fiilden baska tm
detaylar zetten anliro

2. Asama: Anafikir: Aym egzersiz, aym cmlelerle simultane eviri

olarak tekrarlanir. Yine cmlelerin ana fIkirleri evrilmektedir, ancak eviri
ardil degil simultane olarak yapilir.

3. Asama: Simultane eviri: Aym egzersiz artik konusmada geen

detaylar da evrilerekyapilir.Ancakkonusmave eviri yavastir.Konus-.
manm tamami bu sekilde b_irkakez evrilir. .

6) B. Moser de "Simultaneous Interpretation:A Hypothetical Model and Its

Application" adli makalesinde soyutlama egzersizlerinin gerekliliginden
bahsetmektedir. D. Gerver, H. Wallace Sinaiko, ed., Lan~uaf:e....
Intef!>retation and Communication, (New York Plenum Press, 1978),
s.353.
255
 4. A~ama: Hizli Konusma: Ayni konusma bu kez olduka hizli bir
tempoda verilir. grenciden konusmanin mmkn oldugunca fazla bir kis-
mini yakalamasi beklenir. Kamiigi blmleri grenci atlayabilir.

Soyutlama egzersizleri, grencinin, bir konusmanin detaylarini ka-

udigi anda hi olmazsa ana fikri evinne yetenegini gelistirir. grenci ilk
nce ana fikri daha az nemli olan diger fileirlerden ayirdedebilmelidir.
Bylece grenci dinledigi seyi anlama ve analiz etme becerisini gelistirir.
Yukaridaki egze!Sizlerin drdnc asamasinda grenci bir nceki asama-
larda edindi~ tekni~ uygulamaktadir.

ID- Tahmin Egzersizleri:

Bu gruptaki egzersizler dinleme becerisine yneliktir. Ak\if bir din-

leyici, beynini konusmacidan daha ileride alistirmali ve konusmanin gide-
cegi yn kestirebilmeli, bir cmleden sonra ne tip bir cmle gelebilecegini
asagi yukari saptayabilmelidir. Tahmin egzersizleri grenciye 1) konusma-
ciyi 2) konusmanin temasini, 3) konusmanin dil yapisini saptarna beceri-
sini kazandirir. Bu egzersizler iki asamada yapilabilir.

1) Konu~maciyi Tahmin Etme: Bir konusmaci krsye ilk iktigi

anda evinnen onun hakkinda, yani onun kltrel ve sosyal gemisi, veya
slubu hakkinda hi birse~ bilmeyebilir. Ancak konusmacimn genel tavrini
ve slubunu saptayabildigi lde konusmasinin tonunu, duygusunu ve te-
masim iyi yansitma olanagina sahiptir. evinnen krsye ikan konusma-
ciyi izler ve yukarida saydigimiz verileri elde edebilmek iin ipulari arar.
Konusmaci szlerine devam ettike evinnen onun pozisyonunu anlar, ak-
sanina, konusma hizina, kisisel dil kullanimina ve vurgularina uyum sag-
lar. Ve giderek konusmacmin beynine girer.

Konusmacmin dilsel kimligini saptarna egzersizleri sinifta bir oyun

haline dnstrillebilir. Olanaklar dah.jlindesinifa esitli kltr gruplarin-

256
dan insanlar getirilip grencilerin gremeyecegi bir yerden konusturularak
konusmacinin k:imli~ ve konusmasinin, dilinin genel zelliklerinin saptan-
masi yolunda egzersizler yapilabilir.

Bu egzersiz szlerden veri yakalama sekline de dnstrlebilir.

rne~, "Mr. President, i believe that French ministers should be spoken
of, and to, with respeet diye baslayan bir konusma bu noktada kesile-
rek gerisinin nasil gelecegi grencilerin tahminine birakilir. Konusmaci
Fransiz bakanlara karsi mi yoksa onlarin yaninda yer alan bir konusma mi
yapacaktir? Konusmasinda sinirli mi grnmektedir? Bunlarin cevabi ko-
nusmanin gerisi dinletilmeden tartisilir, ardindan yine ayni sekilde yarim
birakilan cmlelerle egzersize devam edilir. Bir sre sonra grenciler bu
kesme ve tartismalarla konusmaci hakkinda bir kanaate varacak ve onun
milliyetini, politik grsn ve ruh halini tahmin edeceklerdir.

2) Mes~in Manti~ni Saptarna: eviri sirasinda her zaman mesaji

duymak ve anlamak mmkn degildir. evirmen her zaman duydugunun
gerekle ve konusmayla uygunlugunu sorgulamak zorundadir. Eger evir-
men evirdigi seyin her zaman mantikli ve metnin geneline uygun olup ol-
madigi konusunda tetikte olursa eviri yanlislari en aza indirgenebilir. Bu
egzersizle grenciye duydugu seyin gerekle ilgili olup olmadigini saptarna
becerisikazandirilir. Bir cmle sylenir ve grencinin evirmesi beklenen
bu cmlede bazi kisimlar atlanarak grenciden bu atlanan yerde ne olabile-
cegini tahmin etmesi beklenir.

Bu egzersizin birinci asamasinda grenci mesajin yapisini tahmin

etmeye yneItilir. grenciler kaynak dilde sylenen her cmleyi mmkn
oldugunca ok ve kk cmlelere blerek evirir. Her kk cmle kendi
iinde anlamli ve gramatik aidan dogru olmalidir. Ikinci asamada ise yine
ayni konusma.ayni hizda tekrar edilir, ancakbu asamada gerekli olan yerde
uzun cmleler daha kk birimlere indirgenir, aika ve kolayca anlasilan

257
paragraftar oldu~ gibi evrilir. Birinci asamada grenci konusmaemin gra-
mer kaliplanm ve tonunu tanimis ve tahmin edebilir hale gelmistir. Ikinci
asamada ise grenci bir ncekinde grendigini pratikte gereken yerde uy-
gulayabilmektedir.

Yukanda belirtilen egzersizler grenciyi simultane eviri pratigi

yapmaya hazirlayacaktir. Bunlardan baska sayilar ve zel isimlerle egzer-
sizler yapilmalidir. grenci kaynak dilde duydu~ bir sayiyi aninda hedef
dile evinne refleksini kazanmalidir. Dolayisiyla gretim elemaninin yeterli
grdg srede sayilarla egzersiz yapilmalidir. Bu egzersiz, kaynak dilde
iki rakamhdan baslamak zere artinlarak sayilar ardarda siralanirken gren-
cinin bunlari srekli olarak hedef dile evirmesi seklinde olur. Daha sonra
yapi olarak basit fakat iinde ok fazla miktarda sayi geen konusmalar
evriltilmelidir. Ayni egzersiz zel isimler iin de uygulanir.

Artik sira simultane eviriye gelmistir. Simultane evinnen yetisti-

ren bir kurumda grencilerin pratik:kazanmalari iin egzersizlerin kabinler-
de yapilmasi gerekmektedir. Her ders degisik bir konusma evrilir. Konus-
malann uzunlugu 5 dakikadan baslayip 20 dakikaya ve daha sonra yanm
saate ikar. Konusmalar kasetten verilebilecegi gibi sinifa canli konusmaci
da getirilebilir. eviriye baslanmadan nce grencilere o konusi;naninieri-
gi, konusmacmin kimligi, zellikleri, politik egilimleri, konusmanin ne za-
man yapildigi ve kime hitap ettigi hakkinda bilgi verilir. Konusmada geen
ve grencilerin nasil evrileceginibilemeyecekleri kelimelerin karsiliklarini
gretim elemam konusmadan nce verir. Bu asamada olayi biraz daha
zevkli ve grenci merkezli hale getirmek iin byle bir konusmada hangi
kelimelerin geebilecegi sorulup onlardan bir liste hazirlamalan istenebilir.
Konusmanin evirisinden sonra da bu listenin ne kadar gerege uydugu
tartisilabilir. eviriye gemeden nce yapilacak nc is ise grencilerin
kabinlerde nefesIeriniayarlama egzersizleri yapmasidir. da1cihrun ye-

258
terli olabilecegi bu srede grenci heyecanini bastiracakve sesinin heyecan
dolayisiyla ok yksek veya ok alak ikmasini nleyecek nefes alip ver-
me egzersizleri yapar. Daha sonra konusma kasetten verilir ve grenciler
kulakliklardan dirileyerekevirilerini yaparlar. grenciler kulakliklarla ko-
nusmayi dinlerken konusmaciyi da televizyon ekranindan izlemeli, onun
a~hareketlerini grebilmelidir.gretim elemani her grencinin evirisini
kismen dinler ve not alir. eviri bittikten sonra genel hatalar ve grencilerin
yapugi bireysel hatalar zerinde durulur. grenciler evirilerini yaparken
kabinlerde kendi nlerinde bulunan kasetlere seslerini kaydedip daha sonra
dinleyerek hatalarini dzeltme inik3.nina sahip olmalidirlar (7).

Grldg gibi simultane eviri nce egzersiz1erlebaslayan ve bol

miktarda pratige dayanarak gelistirilmesi gereken bir beceridir. Simuhane
egitimi veren bir kurulusta son sinifa gelen grenciler, grendikleriniuygu-
layarak hayatlarini kazanmaya baslamadan nce gerek hayatta simultane
eviri ortamlarinda bulunmali, toplantilara katilmali ve kendileri de aktif
olarak gzlem yapip grendiklerinipekistinnelidir.

KAYNAKA :

1. GERVER, D., SiNAIKO, H. W. ed. Language. Inter:pretationand

Comunication. New York: Plenum Press, 1978.
2. HERBERT, J. The Inter:preter'sHandbook. Cenevre: 1969.
3. VAN DAM, I. M. "Strategiesof Interpretation". "The Theoretical and
Practical Aspects of TeachingTranslation"adli sempozyuma gnderilen
yayinlanmamis bildiri. Italya: 1986.

7)Edinburgh Heriot-Watt niversitesieviriBlmnde bu asamada bu-

rada belirtilen yntem izlenmektedir.

259