D..

Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Dergisi 5, 36-46 (2005)

SANAT ELETRS VE PEDAGOJK ELETR

YNTEMNN NCELENMES

A Study of the Medhology on the Critism of Art and Pedogoloji

Levent MERCN *
Ali Osman ALAKU **
zet
Bu aratrmann amac, eletiri kuramlarn irdelemek ve pedagojik eletiri
yntemini sanat eletirisi asndan incelemektir. Eitimin en nemli
hedeflerinden biri, rencilerin iyi karar verebilmeleri iin eletirel
dnebilmelerini salamaktr. rencinin eletirel becerileri arttrldnda,
sanat eitiminin ocuun sanatsal bir almaya deer verme yetisini gelitirmi
olacana inanlmaktadr. Sanat eserinin dorudan kendisiyle ve sanat
eitimcilerinin bak as ile ilgili olarak bir eserin isel eletirisinin drt
aamas vardr. Eletiriye aamal yaklam da denen bu aamalar betimleme,
zmleme, yorumlama ve yargdr. Eitim yoluyla insann zgrlemesi ve
zgn bir kimlik kazanmas srecinde farkl eitim yaklamlarndan
yararlanlabilir. Bu balamda sanat eletirisi, bireyin demokratik deerler
kazanmasna katk yapabilecek bir yaklam olarak benimsenebilir.
Anahtar Kelimeler: Sanat eletirisi, sanat eitimi, pedagojik eletiri.

Abstract
The aim of this study is to examine the theories of criticism and investigate the
method of pedagogical criticism from the art criticism point of view. One of the
basic aims of education is to provide that the students can think critically. When
childrens critical skills are enchanced, art education will develop their abilities
to appreciate an artistic work. There are four stages of an art related directly to
artwork itself and art educators view-points. These stages, which are also
referred to as gradual approach, are criticism, description, interpretation and
judgement. It is possible from making use of different educational approaches in
the process during which man becomes free and gains a original identity through
education. Therefore, art criticism can be adopted as an approach that can
contribute to the individuals gaining democratic values.
Key Words: Artwork criticism, art education, pedagogical criticism,

*
Uzman, D. . Ziya Gkalp Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Resim-
retmenlii Anabilim Dal. e-mail: leventmercin@dicle.edu.tr
** Yrd.Do.Dr., D. . Ziya Gkalp Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Resim-
retmenlii Anabilim Dal. e-mail: aliosman@dicle.edu.tr

36
 GR
Eitimin en nemli amalarndan biri, rencilerin iyi karar
verebilmeleri iin eletirel dnebilmelerini salamaktr. Bireyler her gn
bilgili olup olmadklar konularda kararlar verirler. Bu durumlarda dnr,
deerlendirir ve hatta eletirirler. Ancak, bu tr eletiriler genellikle o iin
kusurunu bulma biiminde gerekleir. Sanat eitimindeki eletiriye gelince,
bilinen genel eletirinin aksine bir sanat yaptn sorular sorarak ve tartmalar
yaparak olumlu bir biimde aratrma yntemi sz konusudur (1).
Sanat eletirisi, Disipline Dayal Sanat Eitimini (DBAE) oluturan
sanat tarihi, sanat retimi (uygulama) ve estetik yannda yer alan drt temel
disiplinden biridir. Sanat eletirisi, sanat eseri hakknda yorum yapmay ve
eletirel yarglamay salar (2). Bu anlamda sanat eitiminde eletiri, bireyin
sanat eserini farkl bir bak asyla izlemesini, alglamasn, eser hakknda
dnmesini ve tm bunlar birletirerek eserle ilgili grlerini ifade
edebilmesini salamaktadr.

AMA
Bu aratrmann amac, eletiri kuramlarn irdelemek ve buna bal
olarak bunlarn ierisinde yer alan pedagojik eletiri yntemini sanat eletirisi
asndan incelemektir.

BULGULAR ve YORUM
Boydaa gre eletiri, sanat balamnda bir sanat eserini, yani estetik
objeyi anlamaya ynelik bir alma, dolaysyla sanata kar duyarl tepki
verme srecidir. Bir baka ifade ile, sanatnn ve sanat eserinin yaratld
entelektel evrenin aydnlatlmas, geniletilmesidir. Eletiri bu anlamda vg
ve yergi arasnda dnlebilir (3).
Bir baka yaklama gre ise eletiri, genel kannn aksine, yalnzca
sanatn, bir sanat yaptnn irdelenmesi deil, ayn zamanda, bir sanat yapt ile
kar karya olan, teke tek ilikide bulunulan alcnn (sanat yaptn okuyan,
dinleyen, seyreden, gren, izleyen kiinin) bilgilendirilmesi,
ynlendirilmesidir (4). Eletiri genel tanmlamalarndan sonra
snflandrlmasna gelince, yaklamlarn farkllklar gsterdii grlmektedir.
Morana gre eletiri trleri:
1. D dnyaya ve topluma dnk eletiri: Bu kendi ierisinde tarihsel
ve sosyolojik eletiri olarak ikiye ayrlabilir.
2. Sanatya dnk eletiri: Bu eletiride a. Eserleri aydnlatmak iin
sanatnn hayatn, kiiliini incelemek, b. Sanatn psikolojisini,
kiiliini aydnlatmak iin eserini belge olarak ele almak yer alr.
3. Yeni eletiri: Buna izleyiciye dnk eletiri de denilebilir. Bu eletiri
biim-ierik sorunu, ieriin deeri, ilev olarak snflandrlabilir.

37
 4. Esere dnk eletiri: Bu eletiri yapsal eletiri ve arketipi
(antropoloji, psikoloji, tarih, karlatrmal din ile ilgilenir) olarak
ele alnabilir (5).
Erine gre resim sanatnda eletiri trleri ise u ekilde snflandrlr:
1. Resmi ara olarak kullanan eletiriler.
2. Resmi ama olarak kullanan eletiriler.
3. Resmi gelerine ayran eletiriler.
- Resmi biim olarak deerlendiren eletiriler.
- Resmi ierik olarak deerlendiren eletiriler.
- Resmi z olarak deerlendiren eletiriler.
4. Resmi bir btn olarak dnen eletiriler.
a. Teknik eletiri.
b. Psikolojik eletiri.
c. Sosyolojik eletiri.
d. Estetik eletiri.
e. Felsefi eletiri.
5. Resmi kendi ontik (resim adn alan varolan anlamak ve insann
varlk btnlndeki yerini almak) yaps iinde ele alan eletiriler.
6. Resmi kendi grubu iinde ele alan eletiriler (6).

Sanat eletirisinde birok eletiri teorisinin yan sra, sanat anlamaya

ynelik olarak yaplan tanmlamalar da vardr. Otta gre eletiri: mekanik
eletiri, organik eletiri, biimci eletiri ve balamsal eletiri (Pepper, 1946)
diye gruplandrlr (7). Sanat eletirisinde bu teoriler, mechanistic criticism
(dnmeden yaplan eletiri) deki gibi duygularn ve hislerin konmas;
organistic criticism (sistemli eletiri) daki gibi sanat eserlerinin uyumu;
formalist criticism (biimci eletiri) deki gibi evrensel dorulara ya da fikirlere
inan; contextualstic criticism (eserde n ve arka plann birlikte ele alnd
eletiri) deki sanat eserlerinin genel ieriini ve eserle ilgili grlerin oluum
srecindeki standartlar gibi nedenlerle gelitirilmitir.
Bunlarn dnda ve belkide en kullanl eletiri snflandrmas Feldman
tarafndan yaplan eletiri olduu sylenebilir. Bunlar:
1.Akademik Eletiri,
2.Basn Eletirisi,
3.Popler Eletiri,
4.Pedagojik Eletiri olarak sralanr (8).
Sanat eletirisi alannda bir aratrmac olan Edmund Feldman, ocuun
sanat hakkndaki konumalarnn retmenin sorduu sistemli sorular
sayesinde gerekleebileceini savunmaktadr. Bu sorular, ocuun sanat
rn hakkndaki izlenimi ve bu izlenimin anlamn ifade edebilmesine
ynelik bir eitimi salamaktadr.

38
 ocuun izgilerin ve ekillerin anlamn renmesi, okumaya yeni
balayan bir ocuun sanat almasn grsel olarak hayali bir ekilde
tanmlamas ile benzerdir. Langer (1957) etkili bir sanat eletirisinin
gereklemesi iin iletiimde bulunan bir kiinin (sanat), bir aracn (sanat
rn/almas) ve bir alcnn (izleyici) olmas gerektiini belirtmitir. Bu
koullara ek olarak ocuun yeteneklerinin geliimini desteklemek amacyla
drdnc bir koul eklenmesinin zorunluluu savunulabilir; bu ise ocuk ile
sanat rn arasndaki kyaslamaya rehberlik edebilecek kolaylatrc bir
insan yani retmendir (9).
Sanat eletirisinin z deerlendirme yapma ve sanat eserlerinin
karlatrmas amacyla kullanldn belirten Alaku (10), Brent Wilsonun
son yirmi ylda bu alandaki ilgili aratrmalara ilikin ulat tespitlere dikkat
ekmektedir. Bu balamda; eletiri kavramlar, atlye sanatnn eletiri yazma
ile ilikisi, resimlerin nitel analizleri, sanat eletirisi yeteneine ilikin
aratrmalar, okullarda sanat eletirisi program hazrlama gibi konularda sanat
eitimine ada bir ivme kazandran grlerden sz edilebilir.
Sanat eletirisini ustaca ve kolayca yapabilmesi asndan ocua ilham
veren ve ocuun sanat rn hakknda konumasn cesaretlendirici bir model
olarak da Feldman modelini incelemekte yarar vardr. Bu model 4 genel
tartma aamas ierir: Elbette bu aamalarda ocuun geliimsel dzeyine
duyarl olunmaldr. Kk ocuklara sorulan sorular oyun eklinde
sorulduunda cevap vermeyi ok severler. Fakat bu oyun anlamna
gelmemelidir. retmen aktivite iin hazrln nceden planlamaldr. Yine
de bu aktivite, oyunun salad kefetme ve holanma duygularn ocua
kazandrabilir (Fogan,1984) (11). Bu diyaloglar, Feldman modelinin yalnzca
cesaretlendirici ve faydal bir yntem olmayp ayn zamanda ocuklarn bu
tartmalara istekli bir biimde nasl katldklarn gstermektedir. Burada
dikkat edilmesi gereken birinci nokta; retmenin ocuun sanat rn
hakkndaki duygularn tanmlamas, analiz etmesi ve yorumlamasna ilikin
kolaylatrc bir rol stlenmesidir.
ocuklar sanat almasnn anlamn kefetmeye aktif olarak
katldklarnda entelektel, sosyal ve duygusal yeteneklerini gelitirme frsat
yakalarlar. Entellektel boyut, sanat eletirisinin mantksal ve yaratc
dnceyi iermesidir. Adm adm uygulanan bu sistem, ocuun
dncelerini dzenleyebilmesine yardm eder. Feldman modeli, grsel
sembollerin iletiimi salayabilme fikrini retir. Grlenlerin telaffuz
edilmesi, ocuktaki szck daarcn gelitirir. Bundan baka bu tr
tartmalar, ocua dncelerinin deerini retir. Ayn zamanda dierlerinin
konumalarn dinlemeyi ve onlarn fikirlerine hogrl olmay salar. Sanat;
ocuklarn, tm insanln ortak duygu ve derinliini anlamasna yardmc
olur. Tm bunlarn stnde, ocuklar sanat almas ile ho bir maceray

39
kefetmenin zevkini yaarlar. Meraklarn ve duygusal ilgilerini dier
ocuklarnki ile birletirerek deneyim sahibi olurlar.
rencilerin kendi almalarna ilikin tayaca sanat eletirel
kayglar ve z-deerlendirme yaparak kendi almas ile btnleme imkan
bulabilmesi, snf geme iin alaca nottan daha nemli grlmelidir. renci
almalarnn zihinsel egzersizlerle balayan motivasyon aamasndan, taslak
hazrlama ve niha almann olutuu tm srece kadar gzlemlenerek
deerlendirilmesi bir gerekliliktir. Bu nedenle renci almalarn sanatsal
boyutuyla eletirmenin tesinde, sadece sonutaki baarsna deil, ayn
zamanda rnn oluturulduu srece de dikkat edilerek yaplacak bir
deerlendirme daha anlaml olabilir (12).
Bir sanat eserinde, sanatnn asla hayal etmedii deiik fikirler
grlebilir. Bu grmeler, asla hatal olunduu anlamna gelmez, sadece sanat
eseri ylesine gl ve zengin klar ki, herkes iin orada zel anlamlar
olduunun kant olur. Sanat eletirisi yntemini renmek, bireylere (bize) bir
sanat yaptn yorumlamay ve eletiriye dair dncelerin organize edilmesini
retir. Bylece bireylerin dncelerini ifade etme cesaretleri artar. Bireyler
mantklarn kullanarak estetik yarglarda bulunurlar. Sanatn dili renildii
zaman, sanat nesnesinin daha derinlerine inilebilir. Daha derinlemesine
inceledike, sanat eseriyle daha nemli ilikiler kurulur. Bu sre sonucunda
estetik deneyimler elde edilir, sanat eseriyle karlkl iliki (anlama, zme)
balar ve bylece eser, daha anlaml ve aklda kalc hale gelir. Ve tm bunlar
sanat eserlerine deer verilmesini ve sanat rnlerine ve sanatsna saygy,
onu korumay ve gelecekte de sanat ile srekli bir karlkl alveri ierisinde
olmasn salar (13).
Eletiri tartmasna (eletiri yntemi) balanmadan nce tartlacak eser
nceden belirlenmelidir. Eserin yksek kalitede ve orijinal bir sanat rn
olmasna dikkat edilmelidir. Eer mmknse bu tartma iin sanat mzeleri
tercih edilmelidir. Bu mmkn olmazsa, eserin rprodksiyonu temin edilerek
snfa getirilip tartma (eletiri yntemi) yaplabilir. Hatta bu rprodksiyon
tablolarn, snfta belirli sreler boyunca bulundurulmas, ocuklara zel bir
takm yansmalarn dnmne neden olabilir.
Sanat eletirisi, sanat tartmada grsel kavramlar ve terimleri kullanr.
ocuklar sanatla ilgili konumann ve yazmann dzenli yollarn renirler.
Grsel sanat imgeleri hakikaten ilgintirler ve ocuklarn ilgisini eken, onlar
konumaya ve yazmaya gdleyen sorunlar ve konular sunarlar. Sanat
eletirisinden aktarlan sanat renme etkinlikleri, ocuklar dilin betimsel
kullanmnn gerisinden alarak sanatn anlamnn yorumuna gtrr (14).
Feldmann eletiri snflamasnn ierisinde sanat eitimi iin ele
alnmas gereken en nemli eletiri, elbette Pedagojik Eletiridir. nk bu
eletiri tr bireylerin sanat eitiminin amalad baz davranlarn

40
gerekletirilmesinde daha sistemli bir yaklam salar. Ayrca bu eletiri ile
ocuklarn oyunlatrlm bir yntem ile bilgiyi elde ederek yorumlayabilmesi
salanr. Bu ynteme gre eletiri 4 basamaktan oluur. Her basamakta
rencilere farkl sorular yneltilir. Bu basamaklanma sra ile u ekilde ele
alnabilir:

1. TANIMLAMA (DESCRIPTION)
Tanmlama/Tasvir: Eer insan bir sanat eserini mmkn olabildiince
doru anlamak isterse, o sanat almasn her ynden dikkatli bir ekilde
aratrmas gerekir. Bu balamda belirli biimleri, renkleri, deerleri, dokular
ve bu grsel niteliklerin hepsinin yerli yerine yerletirilmesi gerekir. Form,
biim ve jestlerin gzlemlenmesi gerekir (15). Twnton'a (1983) gre eletiri
aamasndaki ilk sorular kaliteli bir sohbet ortamnn olumas asndan
olduka nemlidir. Bu safhada bir btn olarak, Eserde ne gryorsunuz?
sorusuna cevaplar aranr (16).
Sanat almasnda tanmlama, grnr eylerin geree uygun olarak
listelenmesi aamasdr. Eletirinin bu ilk basamanda eserde grlen bilgi
objelerinin, yani reel yapnn, dikkatlice listesi (envanter) kartlr. Bu
basaman amac, izleyiciyi acele etmekten uzaklatrmak ve yavalatmaktr.
Yava hareket etmenin amac, bilgi objelerinin, ayrntlarn tamamna nfuz
(anlamak) etmektir. Bu nlem, btn ayrntlar dikkate almadan, acele yargda
bulunulmamasna yardm eder. Her tanmlama, eser hakknda bilgi gerektirir.
Eserin tr, boyutlar, kimlik bilgileri vb. Bu bilgiler resim alt bilgilerinde
genelde verilir. Bu bilgiler eserin hayallerdeki tasavvuruna da yardm eder.
Tanmlama aamasnda zellikle nesnel olunmasna dikkat edilmelidir.
rnein tanmlamaya ilikin aadaki sorular yneltilebilir:
* Bu sanat yaptn yaratan sanatnn ismi nedir?
* Bu ne tr bir sanat yaptdr?
* Sanat yaptnn ad nedir?
* Bu yapt ne zaman yaratlmtr?
* Bu sanat yaptnn yaratld tarihsel dnemde yer alan baz nemli
olaylar sralaynz.
* Yapttaki nesneleri sralaynz (aalar, insanlar, hayvanlar, dalar
vb.).
* Bu yaptta var olan anlaml sanatsal unsurlar inceleyiniz ve onlar
tanmlaynz:
* Hangi teknikler kullanlmtr? (Oyma, suluboya, asamblaj-montaj vb.)
(17).

41
 2. ZMLEME (ANALYSIS)
Analiz/zmleme: zmleme safhasnda genel olarak, Eser nasl
dzenlenmitir? sorusuna cevaplar aranr. kinci aamada da eserle ilgili
veriler toplanmaya devam edilir. Bununla beraber, sanatn eleman ve ilkelerine
dikkat edilir. Bu aamada eserin nasl dzenlendii kefedilir. nk sanat
ruh halini ve fikirlerini burada ortaya koyar, saklar ve eserdeki arka yapy
sanatn eleman ve ilkelerini kullanarak oluturur. Sanat biim, renk, doku,
leke, espas gibi elemanlar; ritm, hareket, denge, oran-orant, deiiklik, vurgu
ve birlik gibi ilkelere gre kullanr.
Bu aamada sanat yaptnda kullanlan en belirgin sanat ilkeleri ele
alnr. Bunlar: Denge (Balance), Kartlk (Contrast), ne karma
(Emphasis), Uyum (Harmony), eitlilik (Variety), Birlik (Unity),
Derecelendirme (Gradation), Hareket (Movement), Ritim (Rhytm), Oran
(Proportion), Derinlik (Depth), Kompozisyondr. Bu safhada u sorular
yneltilebilir:
* Hangi izgiler grnyor? (dz, eri, krk, hepsi de).
* Hangi ekiller daha ok kullanlm? (geometrik, organik, ikisi de).
* Renkler daha ok nasl dzenlenmi? ( scak, souk, her ikisi de).
* Ak renkler mi daha ok kullanlm?
* Mekan daha ok nasl? (dz, st ste; derin bir alan olarak veya her
ikisi).
* Doku daha ok nasl? (kaba, yumuak, her ikisi de).
* Deer (valr) daha ok nasl? (ak, koyu, orta ayar ya da yksek
kontrast).
* Birbirini tekrar eden ekiller var m?
* Baz nesneler nde iken bazlar arkada m durmakta?
* Resimde grlen nesneler yada figrler gerek byklnde mi?
(18).

3. YORUMLAMA (INTERPRETATION)
Yorum: ocuun sanat almas aracl ile dikkatini, duygu ve
dnceleri zerine odaklayarak verdii cevaplarn dzenlendii bir
aktivitedir. Bu aamada Sanat izleyiciye ne sylemek istiyor? sorusu
cevaplanmaya allr. Yorum aamasnda eserin ierik anlam ya da
psikolojik ortam (mood) sylenmeye allr. Ancak bu aamada tahminlerde
bulunulabilir. Yorum eletiri ileminin en zor basamadr, nk farkl
olmaya aba gsterme gerei vardr. Ayrca en yaratc ve en zevkli tatmin
edici basamaktr. Zekann, hayal gcnn ve cesaretin kullanlmas
basamadr. zleyenler farkl yorumlar yapmaktan kanmamaldr. Her
eyden evvel izleyenler birbirlerinden farkldr. Bireyin yorumu kendi hayat
deneyimlerine dayanacak ve farkl olacaktr. Yorumlar, daha nceki iki

42
basamakta toplanlan gereklere ve ipularna dayanmaldr. Yorumlar
duygulara, fakat duygular da eserde bulunan ipular ile ilgili olmaldr.
rnein yorumlama safhasna sanat yapt hakknda imdiye kadar
renilenler temel alnarak aadaki sorular yneltilebilir:
* Sanat eserde ne sylemeye alyor?
* Sanat bu sanat yaptn neden yapm olabilir?
* Eser size gre ne anlama geliyor?
* Bu yapta baktnzda sizde ne gibi hisler uyandryor?
* Bu sanat yaptnda baka eyleri temsil eden eyler-simgeler (symbols)
size gre var
mdr? Varsa nelerdir? (19).
Ayrca eseri ok daha farkl alardan ele alabilmek amacyla u sorular
da yneltilebilir:
* Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir koku hissi veriyor?
* Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir tad veriyor?
* Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir ses hissi veriyor?
* Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir grnt uyandryor?
* Eserde hangi renkler sembolik olarak kullanlmtr?

4. YARGI (JUDGEMENT)
Yarg/Hkm: Sanat eseri hakknda daha nceki durumlardan karlan
bilgilere dayal olarak yaplan bir ilemdir. Yarg safhasnda Bu eser baarl
bir eser midir? sorusuna cevaplar bulunmaya allr. Bu aamada eserin
baarl olup olmadna karar verilir. Bu aamada eseri analiz ederken bir
takm somut bilgilere dayal sonular almak iin sorular yneltilir. Bu aamada
ocuun resim hakkndaki kiisel anlamlandrmasnn yannda kendi dnyasn
hikaye etmesine alr. Bu yalarda ocuun varaca yarglar belki ok basit
olacak, fakat onun sanat anlamasnda ve sanata derin anlamlar yklemesi
asndan ocua deneyim kazandracaktr. Bu son safhada u sorular
sorularak bireylerin eser hakkndaki yarglar llebilir:
* Bu sanat yaptndan holanyor musunuz ?
* Onun iyi bir sanat yapt olduunu dnyor musunuz ?
* Onun nemli bir sanat yapt olduunu dnyor musunuz ?
* Bu sanat yaptn evinize asp seyretmek ister miydiniz ?
* Bu sanat yapt mzeye konmaya deer bir yapt m?
* Bu eser evinizin hangi odas iin uygun olurdu?
* Bir kii neden (sanat) bunun gibi bir resim ya da heykel yapmak
ister?
* Eserin en ok nesini beendiniz?
* Resme (yada heykele, tasar almasna vb.) baktnzda izgilerin,
renklerin ve ekillerin sizde hissettirdii eyleri anlatr msnz?

43
 Ayrca bu blmde eserin estetik eletirisi asndan dikkat edilmesi
gereken noktalarnn da ele alnmas gerekmektedir. Bu noktalardan biri estetik
yargdr. Bu amala bireylere u sorular yneltilebilir:
Bu alma nemlidir nk:
* Eser yanstmacdr (taklitidir, bir gereki olay ifade etmektedir).
* Eser biimcidir (belirgin izgiler, renkler, ekiller vb.).
* Eser anlatmcdr (eitli duygular veya sembolik mesajlar tayor).
* Eser ilevseldir, nk .. konusunu ilemektedir (dini,
politik, eitsel,dier amal).
* Bu almaya daha ok kim deer verirdi (baba, retmen,
hemire,_________)?
* Bu almaya yeni bir ad veriniz.
Yarglamada eserin artistik deerine karar verilir. Burada kiisel fikirler
kullanabilir. Neyi sevip neyi sevmediinize karar verirsiniz. Ancak, doru bir
yargda bulunmak iin samimi ve drst olunmaldr. Ve estetik nitelikler gz
nne alnmaldr. Estetiin balca amac Baarl sanat eseri nedir?
sorusuna cevap vermektir.
Aratrmaclar bir sanat eserinde neyin nemli olduu sorusuna cevap
bulmak iin ok farkl grler ileri srmlerdir. Bu fikirler veya dnce
ekolleri (yani bir sanat eserinde ne aranmaldr hususu) estetik teoriler olarak
adlandrlr.
Bir sanat eserini estetik adan yarglarken amaca ve sanatn trne gre
bir veya birka teori kullanlabilir. Bu ok nemli estetik teori:
1.Yanstmaclk (Gereki) 2. Biimcilik (Grsel) 3. Anlatmclk (Expressive)
olarak bilinir ve adlandrlrlar.
1. Yanstmaclk (Literal Qualities): Baz eletirmenlere gre bir
sanat eserinde aranlacak en nemli ey konunun gereki bir biimde
anlatmdr. Eser eer gerei olduu gibi anlatr veya izleyiciye sunarsa
baarldr. Bu tr sanatlarda sanat tketicileri de vardr ve gereklik onlara
gre sanat eseri iin en nemli estetik niteliktir. Bu estetik teorinin ad
Yanstmaclk tr.
2. Biimcilik (Visual Design Qualities): Baz eletiricilere gre ise bir
sanat eserinde kompozisyon en nemli faktrdr. Bu estetik teorinin ad
Biimciliktir (Formalizim) ve tasarm ilkelerini kullanarak tasarm
elemanlarnn baarl bir ekilde dzenlenmesini amalar. Burada eser nasl
dzenlenmitir? Yani, esere baktmz zaman ilk planda ele alnmas gereken
nitelikler olmaldr. Eser dengeli mi? Ritmik nitelik var m? Deiiklik dikkat
ekiyor mu? Sanat eserinde birlik problemini zmlemi mi? vb.
3. Anlatmclk (Expressionism-emotionalism-expressive Qualities):
Bu kuram sanat eserinin muhtevasyla ilgilidir. Baz eletiricilere gre bir
sanat eseri izleyiciye bir ileti veriyorsa baarldr. Bu nitelik onlara gre en

44
nemli husustur. Bu teoriye anlatmclk ad verilir. Duygu ve dncelerin
izleyiciye canl ve gl bir biimde iletilmesini savunur. Davurumcu
(anlatmc) nitelikler, eserde anlatlan fikir ve hislerin niteliidir. Yani arka
plan veya tinsel ierii kapsar. Eser zel bir fikir veriyor mu? Bir heyecan
yaratyor mu? sorularna cevap aranr.

SONU ve NERLER
Bilindii gibi eitim sreci bir btndr; retmen, renci ve retim.
Bu sre ierisinde belli davranlarn kazandrlmas gerekmektedir. Bunun
iin retmenler aktif rol stlenirler. Ancak renmenin aktif olmas tek yanl
bir retim ynteminin kullanld monolog tipi bir retim ynteminin
olmas anlalmamaldr. Aksine rencilerinin aratrmaya, incelemeye,
yorumlamaya ve yarglamaya dnk eylemleri ieren bir yntem uygulanmal,
yani renci merkezli bir eitim benimsenmelidir.
Genel eitim sisteminde olduu gibi, sanat eitiminde de rencilerin
ezbercilie tevik edilmesi anlaynn yeri yok denecek kadar azdr. Bu
nedenle sanat eitiminde bireylerin zellikle retim srecine etkin olarak
katlmlar nemlidir. Bunun iin sanat derslerinde eletirinin ok nemli bir
yeri vardr. nk, eletiri bireylerin sanat, sanat eserini, sanaty, kltrn,
karlkl anlay (saygy) ve evrensel dnebilmeyi gelitirerek, kendisini
daha iyi ifade edebilmeyi salar. Bu nedenle eletiri dersleri, sanat eitiminde
byk nem tar. Sanat eseri, her zaman izleyicinin, sanat eserini anlamasna
yardm eden tayc bir unsuru hak etmelidir. Bu tayclk doal olarak sanat
eletirisinin eitimine baldr (20).
Mze ve galeriler gibi farkl mekanlarda sanat eletirisini uygulama,
Mercinin de belirttii gibi, ...gerek sanat eserleriyle renci veya birey
arasnda dolaysz etkileimi salamas, dikkat yeteneini gelitirebilmesi,
zgr dnebilme ve aktif katlm salamas bakmndan etkili bir
yntemdir (21). Ancak eletiri derslerinin amacna ulaabilmesi iin
eletirinin hangi ya gurubu bireylere uygulatldnn bilinmesi ve belli bir
sistem ierisinde ele alnmas da bir zorunluluktur. zellikle ocuklara
uygulatlacak eletiri dersleri yada yntemi eitici bir amaca ynelik olmaldr.
Bu amala sorular ocuklarn ilgisini ekebilmeli, hatta oyun gibi alglanp
onlar bilgiyi elde etmeye ve sanat eserine kar duyarl tepki vermeye
ynlendirebilmelidir. ocuklarla resim hakknda yaplabilecek neeli ve canl
bir tartma, onun geliimsel dzeyine uygun, anlaml, farkl ve yaratc sorular
retmekle mmkn olaca dnlebilir.

45
 Kaynaka
1. Stokrocki, M ve O. T. Krolu (1997). Ortaretim Sanat retimi, YK Dnya Bankas
Yaynlar, Ankara.
2. (2005, http://Nort usung criticism\North Texas Institute for Educators on the Visual Arts
1.htm).
3. Boyda N. (2003). Sanat Eitiminde Eletiri ve Bir Eletiri Denemesi, XII. Eitim
Bilimleri Kongresi, Gazi niversitesi, 16-18 Ekim Antalya.
4. Erin, M. S. (1995). Resim Eletirisi zerine, Hil Yayn, stanbul.
5. Moran, B. (2003). Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, letiim Yaynlar, 10. Bask, stanbul.
6. Erin, n. ver., s.
7. Ott, R. W. (1985). The History of Art Education, Publisher: National Art Education
Association.
8. Boyda, 2003, n. ver., s.
9. Boyda N. (2002). Sanat Eletirisi Dersi Ders Notlar. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri
Yksek Lisans Program, Ankara.
10. Alaku A.O. (2004a). Kuramdan Uygulamaya Sanat Eseri Eletirisi, II. Sanat Eitimi
Sempozyumu Resim- Eitimde Yeni Yaklamlar 28-29-30 Nisan 2004, Gazi
niversitesi, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara.
11. Boyda, 2002, n. ver., s.
12. Alaku A.O. (2004b). Resim- Derslerinde renci almalarn Deerlendirme
Yaklam, XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay, 6-9 Temmuz 2004 nn niversitesi,
Eitim Fakltesi, Malatya.
13. Boyda, 2002, n. ver., s.
14. zsoy, V. (2003). Grsel Sanatlar Eitimi. Gndz Yaynclk. Ankara.
15. zsoy, 2003, n. ver., s.
16. Boyda, 2002, n. ver., s.
17. zsoy, V. (2003). lk Ve Ortaretim Sanat (resim) Eitiminde Mzelerden ve Sanat
Galerilerinden Yararlanma, Milli Eitim, Bahar, 158.
18. Boyda N. (2004). Sanat Eletirisi, Ankara.
19. http://www.sanalmuze.org/arastirarakogrenmek (2004).
20. Mathews P. (2005). Using Art Criticism by University of Toledo, http://www.Using Art
Criticism.
21. Mercin, L. (2003). Mzeye Dayal Sanat (Resim) retiminde Eitim Teknolojilerinin
levi, Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumu ve Fuar. Dou Akdeniz
niversitesi, Gazi Mausa. 27-31 Mays.

46