PROFIL I SHKURTER I DISA ZONAVE TE MBROJTURA

Peizazh nga Parku Kombtar Mali Sharr

PARKU KOMBTAR SHARRI

Malet e Sharrit shtrihen n regjionin e Kosovs dhe Maqedonis (1600 km 2). Kosovs i takojn degt veriore t
Sharrit duke prfshir hapsirn prej rreth 1100 km 2 q prafrsisht prbn 1/10 e hapsirs s Kosovs. N vitin
1986 Kuvendi i Kosovs ka shpall nj pjes t Maleve t Sharrit Park Kombtar me 39.000 ha. Parku shtrihet
n kufijt e katr komunave: Prizren, Therand, Shtrpc, dhe Kaanik.
Malet e Sharrit shquhen pr vlera botanike, faunistike, ekologjike, turistike, rekreative, sportive dhe kulturore.
Pyjet mbulojn 48% t siprfaqe, kullosat 49%, livadhet 1.6%, shkrepat 1.4%. Klima sht e shumllojshme, prej
kontinentale e but deri n klimn alpine n lartsit mbi 2000 m.
Nga aspekti floristik hyjn n radhn e maleve m t pasura t Kosovs dhe Gadishullit Ballkanik dhe paraqesin nj
thesar t specieve bimore me nj numr t madh t llojeve endemike, relikte, t rralla dhe t rrezikuara. Afr 2000
lloje bimore dhe 360 lloje t fauns. N kuadr t vegjetacionit pyjor hasim lloje t ndryshme t dushkut, ahut,
bredhit, hormoqit, pishs s bardh, pishs endemike dhe relikte t maleve t larta: rrobulli (Pinus heildreichii) dhe
molika (Pinus peuce), lisi i rndomt (Taxus baccata), etinaku (Pinus mugo), rododendroni (Rhododendron
ferrugineum) etj. Faunn e Sharrit e prbjn: gjitart m t mdhenj si: ariu i murrm, kaprolli, dhia e egr, ujku,
derri i egr,etj.
 Masivi malor i Bjeshkve t Nemuna

PARKU KOMBETAR BJESHKET E NEMUNA

Bjeshkt e Nemuna pr nga prbrja gjeologjike, gjeomorfologjike, floristike dhe faunistike paraqesin masivin e
rndsishm dhe interesant pr Kosovn dhe m gjer.
N Bjeshkt e Nemuna, sipas studimeve, gjenden mbi 1.500 lloje bimore, shum prej tyre jan lloje relikte si: Acer
heildreichii, Asyneuma trichocalicinum, Campanula lingulata, Cardamine glauca etj. N baz t hulumtimeve t
gjertanishme fauna e Bjeshkve t Nemuna prbhet prej: 8 lloje peshqish, 13 lloje ujtoksorsh, 10 lloje
zvarraniksh, 148 lloje shpendsh, 36 lloje gjitarsh (pa llogaritur lakuriqt), 129 lloje flutura nga rendi Lepidoptera, etj
 )

Bifurkacioni i lumit Nerodime

BIFURKACIONI I LUMIT NERODIME

Bifurkacioni i lumit Nerodime paraqet shembull t vetm n Evrop, derdhjen e nj lumi n dy dete. Lumi buron
n Bjeshkt e Jezercit dhe n fshatin Nerodime, ndahet pakthyeshm n dy deg, t cilat kan derdhje n dy dete
t ndryshme. Dega veriore (dega e majt) derdht n lumin Sitnic dhe vazhdon rrugtimin n lumin Ibr, Morav
dhe prmes Danubit derdhet n Detin e Zi, ndrsa dega jugore (dega e djatht) prmes lumit Lepenc dhe prmes
Vardarit derdhet n Detin Egje. Ky kuriozitet natyror sht mjaft trheqs pr studiues dhe vizitor dhe ka rndsi
t madhe edukative, shkencore dhe turistike. Q nga viti 1979 sht vn nn mbrojtje ligjore si rezervat special i
natyrs. Siprfaqja e mbrojtur e rezervatit sht 12.78,71 ha.
 Pamje nga Rezervati i Rusenics

REZERVATI I RREQEBULLIT N RUSENIC

Rusenica sht vendbanim i rrqebullit ballkanik (Lynx lynx balcanicus), i cili sht lloj i rrall dhe i rrezikuar.
Gjendet n brendi t Parkut Kombtar Malet e Sharrit, n Komunn e Suhareks, dhe sht Rezervat i Mbrojtur
i Natyrs me siprfaqe t mbrojtur 300 ha. Rezervati sht shpall n vitin 1955, me qllim t mbrojtjes s
vendbanimit t rrqebullit.
Rusenica karakterizohet me shkmbinjt glqerore dhe dy bashksi pyjore: pyjet e ahut dhe bredhit (Abieti-
Fagetum) dhe pyjet e ulta t mllezs dhe frashrit t zi (Orno-Ostryio carpinetum).
Ky lokacion sht i rndsishm edhe nga aspekti floristik, ku nga llojet e tjera bimore duhet veuar pranin e
llojeve endemike: burnumullera (Burnmullera dieckii), panja e maleve (Acer heldreichii), etj.
Pyjet e rrobullit n Rezervatin n Prevall

REZERVATI MAJA E ARNENIT

Zona e Rrobullit sht e pasur me pyje t llojit endemo - relikt t rrobullit (Pinus heldreichii), i cili n shpatinat
jugore glqerore t Oshlakut formon bashksin Seslerio-Pinetum heldreichii, ndrsa n shpatiet jug-lindore, q kan
m shum lagshti, formon bashksin Luzulo maximae - Pinetum heldreichii. Kto bashksi shtrihen deri n lartsin
mbidetare prej 1946 m. Nj pjes e ktyre pyjeve me siprfaqe prej 30 ha, n vitin 1960 sht shpallur si rezervat
strikt i natyrs. N pjesn lindore t zons, nn pyjet e rrobullit, gjendet bashksia pyjore e ahut Fagetum
montanum.
Zona e pyjeve t rrobullit e propozuar si zon e I e mbrojtjes (rezervat strikt t natyrs) sht e pasur me bim
endemike, nga t cilat veohen: bar peshku i sharrit (Vrbascum scardicolum - st. end.), gencianza bullgare (Gentianella
bulgarica var. Albanica), karafil i kartusianve (Dianthus cartusonarum), karafil shkmbinjsh (Dianthus integer),
lulekambane shqiptare (Campanula albanica), lisra shqiptare (Thymus albanus) etj.
Peizazh nga Rezervati i Oshlakut

REZERVATI I OSHLAKUT
Ky rezervat karakterizohet me vlera t veanta floristike, faunistike, fitocenologjike dhe gjeomorfologjike. N
kuadr t biodiversitetit t pasur t flors veohen lloje t shumta endemo - relikte dhe fitocenozat e rralla t
tyre.
Nga llojet drunore, prve rrobullit, dredhakut dhe hormoqit t pranishme jan: bredhi (Abies alba), arneni (Pinus
peuce), shelgu i egr (Salix caprea), etj. Simboli i veant i Oshlakut sht lloji lokal endemik i vjetrsis glaciale
Achillea alexandri regis, ku me llojin tjetr endemik t Ballkanit qendror Onobrychis scardica, formon bashksin
specifike Achilleo alexandri regis - Onobrychis scardica.
Nga llojet e tjera t shumta endemike, m t cilt sht e pasur zona e Oshlakut veohen: heliantema e thinjur
(Helianthemum canum), karafili i sharrit (Dianthus scardicus), karafili i gurit (Dianthus integer), zambaku shqiptar (Lilium
albanicum) etj. Zona sht e pasur me lloje t shumta t shpendve dhe gjitarve: pulegra e madhe (Tetrao
urogallus), thllza e gurit (Alectoris graeca), pula e pyjeve (Tetrastes bonasia), dhia e egr (Rupicapra rupicapra), ariu i
murrm (Ursus arctos), etj
Pamje nga Rezervati Pisha e Madhe (majtas) dhe Oshlaku

REZERVATI PISHA E MADHE

Pisha e Madhe karakterizohet me pyjet e vjetra t rrobullit t bashksis Seslerio-Pinetum heldreichii, t cilat
paraqesin kompleksin m t bukur dhe m interesant t pyjeve t rrobullit n Ballkan. Nj pjes e ktyre pyjeve n
siprfaqe prej 35 ha, n vitin 1960 sht shpallur si rezervat strikt i natyrs.
Zona sht e pasur me lloje t shumta t flors t cilat kryesisht jan kozmopolite (kan prhapje t gjer n PK).
Vler t veant kan lloji endemik Sedum flexiosum si dhe llojet me karakter mjekues, si jan: badhra e bardh
(Asphodelus albus), ushojza pa krcell (Carlina acaulis), gencian e kryqzuar (Gentiana cruciata), bari i ethes
(Centaurium erytrea) etj.
Pisha e Madhe paraqet habitat edhe pr lloje t shumta t kafshve t egra, ndrsa m t rndsishme jan: ariu i
murrm (Ursus arctos), kaprolli (Capreolus capreolus), macja e egr (Felis sylvestris), vjedulla (Meles meles), fishnjari
(Martes foina), skifteri malor (Falco biarmicus), shqiponja minjngrnse (Buteo buteo), etj.
 Pamje nga Gryka e Rugovs (foto Tosi)

GRYKA E RUGOVS
sht krijuar nga Lumbardhi i Pejs. Gryka e Rugovs sht gryka m e bukur dhe me atraktive n Kosov. Gryka
e Rugovs sht krijuar me punn e erozionit vertikal fluvial, kryesisht n glqeroret e triasikut, para dhe pas
periudhs glaciale.
Gryka e Rugovs, me 1985 sht shpall monument i natyrs me rndsi hidro-gjeomorfologjik, me siprfaqe prej
4.301.05.49 ha. sht nj ndr zonat me vlera m t veanta natyrore. Prve pasurive n aspektin e flors dhe
fauns (biodiversitetit), Gryka e Rugovs, prezanton bukuri t peizazhit, gjeodiversitetit si dhe karakteristika
hidrologjike q rrallkund mund t gjenden.
 Kristalet n shpelln Gryka e Madhe

SHPELLA GRYKA E MADHE

Ndodhet n kilometrin e tet (8) t Gryks s Rugovs, n ann e djatht, rreth 90 m mbi shtratin e Lumbardhit
t Pejs. Gjatsia e korridoreve dhe e galerive t kalueshme sht rreth 13.450 m. Kjo shpell sht njra ndr
shpellat m t mdha n Kosov dhe regjion, e krijuar n shkmbinjt e Triasikut nga rrjedhja ujore. N brendsi
t shpells gjenden disa lumenj dhe liqene nntoksor t cilt kan ndikuar n zgjerimin e korridoreve dhe
galerive nntoksore. N shpelln Gryka e Madhe, paraqiten t gjitha llojet e stolive shpellore, por m s shumti
ka stalaktite dhe stalagmite t cilat jan prezent n pjesn m t madhe t shpells. Shpella Gryka e Madhe
posedon vlera t rralla natyrore, shkencore, edukativo-arsimore, turistike, dhe sht nj ndr objektet m t
rndsishm pr realizimin e ekspeditave hulumtuese dhe turistike, jo vetm n masivin e Bjeshkve t Nemuna
por edhe m gjer.
Vendburimi termal n Banj t Istogut

BURIMI TERMAL N BANJ

Istog

N Kosov gjendet nj numr i madh i burimeve minerare, termale dhe termominerare. Mirpo, pjesa drmuese e
tyre kan prurje t vogl ujore. Nga burimet termiminerare rndsi t veant ka Banja e Pejs (Ilixha). Burimi ka
prurje ujore prej rreth 17.5 l/s dhe temperatur rreth 49 oC. Sipas przierjes kimike, uji sht kalcium-magnezium-
hidrokarbonate. Ndrsa, sipas klasifikimit balneologjik burimi i Banjs s Pejs (Ilixha) bn pjes n burime
hipertermale. Banja, prve rndsis kurative dallohet edhe si dukuri interesante hidrike me vlera shkencore,
estetike dhe edukative.
Rrapi (Platanus orientalis) n Marash t Prizrenit

TRUNGU I RRAPIT N MARASH

(Platanus orientalis)

Ndodhet n bregun e Lumbardhit t Prizrenit n vendin e quajtur Marash. sht vn nn mbrojtje ligjore m
1959, me nj siprfaqe prej 0.5 ha. Supozohet se trungu ka vjetrsi mbi 200 vjeare (sipas gojdhnave mbi 500
vjeare). Me dimensionet q ka (lartsia mbi 18 m, diametri i trungut 2.70 m), paraqet nj raritet natyror. Duke
marr parasysh ndjeshmrin ndaj ndryshimeve t temperaturs, posarisht atyre t ulta, ky lloj tek ne, gjendet
vetm si i kultivuar dhe sht mjaft i rrall. Njihet po ashtu si njri prej trungjeve m t vjetra, m dekorativ dhe
m karakteristik n Kosov dhe ka rndsi shkencore, kulturore, edukative, peizazhore, rekreative dhe
ekonomike.
 Kompleksi i trungjeve Quercus pubescens n Likoshan

GJASHT LISAT E LIKOSHANIT

Kompleksi i trungjeve (Quercus pubescens) me vjetrsi dhe struktur t veant sht i rrall n Kosov. Ky
kompleks paraqet vlera natyrore, edukative- arsimore dhe historike pr Kosovn. N vitin 2006 sht marr nn
mbrojtje si monument i natyrs m karakter botanik.
Me 28 shkurt 1998, n afrsi t ktyre trungjeve sht zhvilluar beteja e par e UK-s.
F

Vaskat n shpelln e Radavcit

SHPELLA E RADAVCIT

Shpella gjendet afr fshatit Radavc, pran burimit t Drinit t Bardh, rreth 11- km larg qytetit t Pejs, pran
rrugs Pej-Rozhaj. Shpella gjendet n pjesn verilindore t vargmaleve t Alpeve Shqiptare (Bjeshkve t
Nemuna). Formimi i saj sht i lidhur me erozionin dhe punn kimike t ujrave nntoksore t Drinit t Bardh.
Gjatsia e korridoreve t kalueshme n shpelln e Radavcit sht rreth 1420m. Kjo shpell sht e pasur me
stalaktite, stalagmite, kolona dhe karakteristik kryesore pr kt shpell jan vaskat. N brendi t shpells gjendet
nj numr i madh i lakuriqve t cilt nuk jan hulumtuar deri m sot.
 Kanioni i Drinit t Bardh te Ura e Fshajt

KANIONI I DRINIT T BARDH

T URA E FSHAJT

Kanioni shtrihet n rrjedhjen e mesme t Drinit t Bardh. sht fenomen morfo-hidrik me vlera gjenetike, vizuale
dhe edukative. Kanioni sht krijuar n periudhn postlakustrike t liqenit neogjen t Dukagjinit. Mirpo, intensiteti
i prerjes dhe thellimit kanionit t epigjjenis sht kushtzuar dhe nga proceset e lvizjeve t mvonshme
tektonike. Gryka ka veori tipike t kanionit dhe sht zhvilluar n formacione karbonatike t kretakut t siprm
Kanioni i Drinit t Bardhe te Ura e Fshajt pr shkak t vlerave hidro-gjeomorfologjike, n vitin 1986 sht marr
nn mbrojtje si Monument Natyror.
 Pamje e Ujvars s Drinit t Bardh

BURIMI I DRINIT T BARDH

Burimi gjendet n pjesn veriore t basenit t Dukagjinit n lartsi mbidetare prej 585 m. Temperatura mesatare e
ujit sillet rreth 9 oC. Uji i burimit sht i pasur me bikarbonate dhe kalcium - nitrate. Nga burimi i Radavcit krijohen
ujvara m e madhe (25 m) dhe lumi m i madh n Kosov, Drini i Bardh. Burimi i Drinit t Bardh me 1983
sht shpall Monument i Natyrs me rndsi hidro - morfologjike dhe turistike.
 Stalagtitet n Shpelln e Gadimes

SHPELLA E GADIMES

Gjendet n afrsi te Lypjanit (pran rrugs Prishtin Ferizaj), n fshatin Gadime e ult. Shpella e Mermert quhet
ngase sht e ndrtuar n shkmbinj t mermerit dhe sht nj ndr shpellat m t bukura jo vetm n Kosov,
por edhe n Ballkan e m gjer.
N kt shpell paraqiten t gjitha llojet e stolive, stalagmite dhe stalaktite, n forma dhe madhsi t ndryshme, e
posarisht trheq vmendjen stolia aragonite. Shpella sht e vjetr me dhjeta miliona vite. sht zbuluar dhe
sht vn nn mbrojtje n vitin 1969.
 Ujvarat dhe liqenet e Mirushs

KANIONI I MIRUSHS

Kanioni i Mirushs gjendet n rrjedhjen e poshtme t lumit Mirusha, deg e majt e lumit Drini i Bardh. Gryka
sht krijuar n formacione karbonatike t kretakut t siprm. Kanioni prve formave impozante morfologjike
shquhet edhe me numr t madh t liqeneve dhe ujvarave (13 liqene dhe12 ujvare) me siprfaqe, forma dhe
lartsi t ndryshme.
M 1983 pjesa e rrjedhjes s lumit Mirusha me siprfaqe prej 555,80,70 ha, q prfshin zonn e Kanionit sht
shpallur Park Regjional i Natyrs. Ndrsa ne vitin 2012 nga Qeveria e Republikes se Kosoves sht shpallur
Monument Natyre me Rndsi te Veant.
 Zona rekreative e Parkut Grmia

PARKU REGJIONAL GRMIA

Shtrihet n verilindje t kryeqendrs s Kosovs (Prishtins) dhe prfshin nj siprfaqe prej 62 km 2. N saje t
pozits gjeografike, pedologjike, kushteve klimatike, masivi malor i Grmis sht mjaft i pasur si n pikpamje
floristike, vegjetative dhe faunistike. Nga hulumtimet e deritanishme jan t evidentuara rreth 600 lloje t flors
vaskulare 5 prej t cilave endemike. Po ashtu jan regjistruar 5 lloje ujtoksorsh, 7 lloje t rrshqitsve, 19 t
gjitarve dhe rreth 30 lloje t shpendve.
Pr shkak t bukurive t posame natyrore, vlerave burimore dhe estetike natyrore, t cilat jan me rndsi
kulturore arsimore, shkencore dhe turistike rekreative, n vitin 1987, Kuvendi Komunal i Prishtins ka marr
nn mbrojtje Kompleksin Grmia, n kategori t Parkut Regjional t Natyrs, me siprfaqe 1.126.01.00 ha.