INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK INTERNATIONAL UNIVERSITY OF TRAVNIK

INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

EKOLOKI FAKULTET
TRAVNIK

EKONOMSKA GLOBALIZACIJA I
TRANSNACIONALIZACIJA

SEMINARSKI RAD

Benmarking u savremenom poslovanju

Student : Predmetni nastavnici:

Emina Zlati Prof. dr
Vii ass. Petar Tamamovi

Travnik, april, 2013. godine

SADRAJ

Uvod 3

Pojam i karakteristike ekonomske globalizacije 4

Sutina ekonomske globalizacije 7

Transnacionalizacija kao komponenta ekonomske globalizacije 9

Zakljuak 12
Literatura 13

UVOD
2
 Visokom tempu rasta tehnolokog progresa (informacionog, komunikacionog,
transportnog i dr.) presudno je doprinio razvoj instituta privatne svojine, koja predstavlja
osnovu ekonomske samostalnosti, individualne inicijative, motivisanosti, odgovornosti i
zainteresovanosti za ostvarene ekonomske rezultate. Na tim osnovama se zasniva razvoj
preduzetnitva, visoke korporativnekulture i organizacije.
Zajedniki imenilac svih navedenih fenomena je interesni princip, koji predstavlja
pokretaki motiv svega postojeeg, a posebno kompleksnog procesa ekonomske globalizacije,
koji trajno mijenja raspored ekonomske i politike moi u svijetu u korist najefikasnijih
drutava i privreda. Interesno- profitni motivi ekonomske globalizacije su brojni, a u
najvanije spadaju: pristup novim tritima, smanjenje raznih vrsta trokova, rast prodaje,
pristup resursima stranih zemalja (jeftinim, rijetkim, kvalitetnim i sl.), ostvarenje
konkurentskih prednosti, manji porezi ili njihovo izbjegavanje, nii ekoloki standardi, jeftina
radna snaga, kao i sve ono to se podvodi pod rednostima vlasnitva, lokacije i
internalizacije. Sve to ponekad vodi u novu ekonomsku dogmu, determinizam i
redukcionizam, ali ovog puta na globalnom nivou.
Ekonomijom vremena, prostora i novca u praksi se ostvaruje mo, kojom se najbolje
tite, specificiraju i realizuju interesi. Postojanje uzrono-posledine relacije ekonomija-mo-
ekonomija je ciljna funkcija interesa, a sve ostalo su sredstva za ostvarenje cilja. Dominacija
novanim, vremenskim i prostornim dimenzijama u globalnim okvirima je osnovni cilj
krupnog kapitala. To je najbolji nain da se (pored ostalih pomenutih elemenata) ostvaruju ne
samo konkurentske prednosti na globalnom tritu, nego monopolske top kompetencije, a
preko njih profit kao osnovni pokretaki motiv.
Pri tome je jasno da dominacija nad novanom i vremenskom komponentom
odluujue utie na mogunost konstrukcije i/ili rekonstrukcije moi preko promjene
prostornih oblika, koji sadre resursne, trine i druge izazove. Na taj nain, krupni
transnacionalni kapital superaktivnom, strategijski planiranom i funkcionalno- informacionom
koordinacijom vremena, prostora i svojih sopstvenih razvojnih potencijala nastavlja oplodnju
i dominaciju u globalnim relacijama, koja tei da se pretvori u svemo finansijskih
transnacionalnih oligarhija. Finansijska globalizacija i transnacionalizacija ekonomskih
procesa su manifestacije ekonomske globalizacije koje znaajno doprinose stvaranju modela
tzv. civilizacijske identinosti, kojoj se institucionalno prilagoava veina zemalja.

1. Pojam i karakteristike ekonomske globalizacije

3
 Globalizacija je historijski, realan, protivurjean, neravnomjeran, nezaustavljiv i
nepovratan proces, koji transformacijom i dinamizacijom svojih konkretnih oblika,
mehanizama i metoda ispoljavanja bitno mijenja meunarodne ekonomske i druge odnose u
smjeru njihovog sve veeg povezivanja.
Redukovani termin ekonomska globalizacija predstavlja mijenjanje ponaanja
ekonomskih subjekata uzrokovano opadanjem znaaja geografskih udaljenosti,
internacionalizacijom i denacionalizacijom proizvodnje, relativizacijom nacionalnog
suvereniteta, legaliteta i politikih razlika, velikom brzinom infrastrukturnog povezivanja
kapitala, robe, usluga, radne snage i informacija na velikim distancama, dominacijom
kapitalnih nad trgovakim tokovima, a posebno nad rastom proizvodnje mjeren domaim
GDP, tehniko-tehnolokom standardizacijom proizvodnje, homogenizacijom zakonske,
institucionalne i privredno-sistemske infrastrukture, unifikacijom meunarodnih tokova roba,
usluga i resursa, trita, proizvodnje, tehnologije, komunikacija, finansija i sl., izuzetnom
ekspanzijom krupnog kapitala, projektovanjem novih organizacionih oblika, intrafirmske
razmjene, mrenog povezivanja i virtualiuzacije poslovanja, itd.

Slika
1; Dimenzije globalizacije
Izvor: http://www.dadalos.org/globalisierung_hr/grundkurs_2.htm

Veina autora se slae da je ekonomska globalizacija bitna karakteristika savremene

svjetske privrede. Njoj se prilagoavaju sva etiri Druckerova tipa konomije: nacije, regiona,
TNK, novca, kredita i investicija. Ona je institucionalizovana preko raznih meunarodnih
ekonomskih organizacija. Izbjegavajui precizno odreenje ekonomske globalizacije,

4
naveemo njene osnovne karakteristike: ona je realan istorijski proces univerzalizacije,
homogenizacije i unifikacije privreda po nekim znaajnim principima, odrednicama i
normama ponaanja, kao i afirmacija rastue uzajamne povezanosti i uslovljenosti izmeu
pojedinih privreda i kupnih firmi.
Navedeni proces se razvija uporedo s liberalizacijom i denacionalizacijom robnih i
finansijskih tokova, pojavom novih oblika spajanja raznih firmi i kupovine drugih firmi (koji
predstavljaju naine opstanka i jaanja meunarodne konkurentske sposobnosti) i globalnim
inovacionim bumom informatikog, komunikacionog i transportnog monitoringa.
Pored toga, ekonomsku globalizaciju karakteriu:
razvoj po zakonima i logici krupnog kapitala,
brojnost oblika ispoljavanja: finansijska globalizacija, globalizacija trita, formiranje
i uticaj globalnih firmi i banaka, denacionalizacija i regionalizacija ekonomije,
intenzifikacija, liberalizacija i standardizacija proizvodnje, intitucionalizacija svjetske
trgovine i meunarodnih ekonomskih odnosa, megatrendovi, globalni sistemi
komunikacija i masovnih medija, itd.,
ciklinost i postepenost razvojnog procesa, koji se odigrava u dugoj istorijskoj
perspektivi,
dualnost, koja se ogleda u integraciji drava i irenju TNK, koji vodi smanjivanju
nacionalnog suvereniteta,
sveobuhvatnost (pravac djelovanja je svestran i univerzalan),
heterogenost i diferenciranost (jaina i karakter djelovanja su razliiti prema raznim
objektima: granama, podrujima djelatnosti, zemljama i sl. - uticaj je posebno snaan
prema kriznim podrujima, koja su najosjetljivija),
nesavrenost pomonih mehanizama (vojna i politika hegemonija, ucjene, nasilje i
prinuda su osnovne neekonomske poluge koje pomau da se sprovedu ekonomski
pritisci, nejednaka razmjena, zavisnost i dominacija),
protivurjenost procesa,
diktiranost (nametnutost) procesa, i u tom smislu odreeni stepen njegove
predodreenosti,
institucionalizovanost procesa (koncentraciju proizvodnju i centralizaciju kapitala
nameu mone i institucionalizovane svjetske monopolske strukture koje dominiraju i
onemoguavaju slobodnu konkurenciju i liberalan pristup globalom tritu, koje se
dijeli na bazi meusobnih),

5
 dominacija trine, transnacionalne i nadnacionalne regulacije nad dravnom,
promjena subjekata koji uestvuju na globalnim tritima, koji postaju sve krupniji i
moniji, mijenjaju, usavravaju i prilagoavaju svoju organizacionu i upravljaku
strukturu (tehnoloku, transportnu, finansijsku, informacionu, telekomunikacionu i dr.)
u cilju irenja biznisa na teritorije mnogih zemalja.

Ekonomsku globalizaciju prate mnogi globalni ekonomski problemi, koji e prije ili
kasnije zahtijevati globalna rjeenja, zasnovana na kvalitetno novim nivoima i oblicima
meusobne saradnje drava i regiona, uz stvaranje jedinstvenih politikih, ekonomskih,
informacionih i drugih poligona zajednikih usaglaenih dejstava.

Slika 2; Globalizacija i uticaj ekonomije

Izvor: http://www.finance.si/18135/Plusi_in_minusi_globalizacije

2. Sutina ekonomske globalizacije

6
 Veliki broj autora smatra da je globalizacija teorijski zasnovana na shvatanjima
transnacionalnih trinih neoliberala, globalista i geopolitikih ekonomista, koji retoriki
nameu princip konkurencije kao dominantan i sveobuhvatan klju globalizacije. Ali, praksa
krajnje surovo redukuje proklamovani princip, jer se po potrebi lavira izmeu koritenja
neoliberalizma kao hegemonijalnog poretka prema bogatoj manjini i protekcionizma prema
siromanoj veini.

Slika 3; Globalne silnice promjena

Izvor: prilagodba autora prema: Alec Wersun, "International Management", seminar
IEDC,Bled, 1998.

Principi otvorene privrede se selektivno i po potrebi primjenjuje. Konstatno se

kontroliu i eksploatiu privreda perifernih zemalja. Potcjenjuju se tue kulture, istorijske
tradicije i naslijee, a namee se zapadni obrazac ivota. To je realna ideologija bogatih,
kapitalizam bez rukavice, nova verzija stare borbe nekolicine bogatih protiv veine
siromanih i korporativni merkantilizam, koje pominje N. Chomsky (1999). On pie:
Doktrina slobodnog trita se pojavljuje u dva vida. Prvi je onaj zvanini koji se namee
nezatienima. Drugi je onaj koji bismo mogli nazvati stvarno postojeom doktrinom
slobodnog trita koja glasi: trina disciplina je zdrava za tebe, ali nije za mene, osim ako e
mi doneti privremenu prednost i dalje: za tebe trina disciplina vai, a za mene ne vai,
osim u sluaju da igralite naginje na moju stranu.

7
 Prednje konstatacije ozbiljno naruavaju kredibilitet univerzalnosti pravila i principa
koji se proklamuju pod parolom globalizacije, a samim tim obezvreuju sve pokuaje
stvaranja globalne razvojne paradigme. Jer, ako globalizacija tei svjetskoj univerzalizaciji i
unifikaciji, to bi trebalo da vai za sve, pod jednakim uslovima, tako da ne bi smjeli u praksi
da se dogaaju, odobravaju i iroko afirmiu od strane najrazvijenijih zemalja i najveih TNK
nametnuti dualizmi, polarizmi, principi dvojnih arina, nejednaka razmjena, brojne
neravnomjernosti i disproporcije.
Univerzalno jedinstvo bilo ega je uvijek predstavljalo osnovu za totalitarizam, koji se
realizovao ovom ili onom vrstom nasilja. Ideal ekonomske globalizacije u svojoj tenji prema
optem i univerzalnom ima nekih dodirnih taaka s totalitarizmom. Sjeanja na proli vijek
jo nijesu izblijeela, pa se moemo zapitati: da li e globalizacija biti bolja?

3. Transnacionalizacija kao komponenta ekonomske globalizacije

8
 Transnacionalizacija privredne aktivnosti je, pored finansijske globalizacije,
najznaajnija komponenta razvoja globalne svjetske ekonomije na smjeni milenijuma. Ona je
kao gradivni elemenat globalizacije direktno uticala na njene tokove i domete i tako u velikoj
mjeri postala njen sinonim, jer je bitno doprinijela jaanju i ubrzanju procesa pribliavanja i
proimanja razliitih kultura, civilizacija, drava, regiona, ekonomskih sistema, trita i
instituta. TNK su stvorile sopstvene galaksije, alijanse i privremena partnerstva, koji su
umreeni imovinskim i neimovinskim odnosima, intrafirmskom razmjenom i posjedovanjem
svih mobilnih, multifunkcionalnih i fleksibilnih faktora proizvodnje u kompleksu.
Najbitnije karakteristike transnacionalizacije su denacionalizovana proizvodnja i
transnacionalni tok roba, usluga, znanja, tehnologija i faktora proizvodnje na svjetskim
tritima i globalnom ekonomskom prostoru. Internacionalizacija i transnacionalizacija kao
njen vii stepen su ne samo faktori uticaja, nego i osnovne metode realizacije procesa
globalizacije.
TNK su aktivni pokretai i faktori globalne i diversifikovane proizvodnje,
meunarodne trgovine, penetracije kapitala radi njegove bolje oplodnje, novih tehnologija i
znanja, profesionalnog upravljanja, ekonomske aktivonosti u vie drava, izuzetne apsorpcije
apsolutnih i komparativnih prednosti, itd. One su nosioci tehniko-tehnolokog i naunog
progresa, razvoja proizvodnih snaga i ekonomskog povezivanja, moi (raspolau kapitalom,
tehnologijom, informacijama, politikim uticajem i sl.), ali i mnogih negativnih pojava kao
to su monopolizam, pekulacije, eksploatacija, itd. Karakter i stepen ekonomske ntegracije
koji je poetkom 90-ih godina dostignut pod uticajem TNK dobro reprezentuju podaci o
njihovoj izuzetno razuenoj mrei baznih jedinica i filijala u oko 170 zemalja, velikom ueu
u vlasntvu proizvodnih fondova, proizvodnji svjetskog GDP, svjetske industrijske
proizvodnje, spoljnotrgovinske razmjene i trgovine visokim tehnologijama, izvozu kapitala,
itd.
U 1997. godini je u svijetu djelovalo oko 53.000 TNK sa oko 450.000 filijala u
inostranstvu. Pored toga, meunarodna trgovina sirovinama nalazi se skoro u potpunosti pod
njihovom kontrolom. U posljednje dvije decenije svake godine je oko pola amerikog izvoza
realizovano preko amerikih i inostranih TNK (to uee je u V. Britaniji 80%, a u Singapuru
oko 90%), najvei dio svih plaanja povezanih s transferom najvie tehnologije realizuje se
unutar TNK (u SAD i V. Britaniji je to uee 80%, a u Njemakoj oko 90% .
Iako u svijetu egzistira veliki broj TNK, eksperti ocjenjuju da pet najveih kontrolie
vie od polovine svjetske proizvodnje roba dugorone upotrebe, aviona, elektronske opreme,

9
automobila i druge proizvodnje, dok je stepen koncentracije u granama informacione
tehnologije takoe izuzetno visok, jer praktino 2-3 kompanije kontroliu meunarodnu
telekomunikacionu mreu.

Slika 4; Dinamika svjetske proizvodnje i trgovine 1990-2000 (u %)

GDP (akr. od engl. Gross Domestic Product) brutto domai proizvod
Izvor: http://www.ivonazivkovic.net/LIBOR/LIBOR.html

Ukupne valutne rezerve TNK su nekoliko puta vee od rezervi svih centralnih banaka
svijeta. Krajem XX vijeka se primjenjuju savremene globalne strategije kod najjaih i
najfleksibilnijih TNK, koju su kasnije postepeno usvajale i prilagoavale joj se i ostale TNK.
Jedan od njihovih glavnih oslonaca u koritenju prednosti meunarodne podjele rada
predstavljaju sinergistike veze izmeu sloenih i versifikovanih sistema lociranih u raznim
zemljama i na raznim tritima.
Smatra se da je strategija neke TNK globalna ako firma istovremeno uvaava slijedee
zahtjeve:
globalno shvatanje svjetskog trita, konkurencije i proizvodnje, koje
podrazumijeva denacionalizaciju poslovanja diversifikovanog i lociranog po
cijelom svijetu,
dobro poznavanje svojih konkurenata i podjela svjetskog trita s malim
brojem takoe globalnih firmi,
potpuna kontrola svojih transakcija u svijetu, ili u krajnjoj mjeri na
najznaajnijim tritima i proizvodnim pogonima,
ponaanje u stilu globalnog igraa, to znai biti fleksibilan, prilagodljiv,
inovativan i razmiljati globalno (a djelovati lokalno),
uee u visokotehnolokim industrijskim granama,
10
 razmjetanje sopstvene proizvodnje na najrentabilnija mjesta, u skladu sa
zakonom komparativnih prednosti,
koordinacija svojih djelatnosti pomou adaptibilne i vrhunske informacione
tehnologije,
integrisanje svih organizacionih jedinica u jedinstveni sistem raunovodstva, a
proizvodnih, komercijalnih i specijalnih filijala u jedinstvenu mreu
upravljanja, i
stalno ukrupnjavanje korporacije i diversifikovanje djelatnosti.

Osnovne koristi od globalne strategije TNK su smanjenje trokova, poboljanje

kvaliteta i asortimana proizvoda, irenje preferencija potroaa i poveanje konkurentskih
prednosti. Ali, globalna strategija ima i svoje nedostatke, koji se ogledaju u poveanim
trokovima menadmenta za dodatnu koordinaciju, standardizovani proizvod rijetko
zadovoljava potrebe svih zemalja, globalna motivacija moe naruiti lokalnu mootivaciju,
uniformni marketing smanjuje prilagodljivost lokalnim potroaima, globalna strategija moe
znaiti rtvovanje profita ili konkurentske pozicije u pojedinim zemljama, itd.
Sve su ee virtualne organizacije vaan tip poslovanja kojem pripada budunost u
XXI vijeku. Radi se o mrei koju ini nekoliko nezavisnih firmi, koje mogu biti rivali, kupci,
dobavljai, instituti i druge zainteresovane organizacije i sl. Mrena povezanost se zasniva na
visoko sofisticiranim informacionim sistemima koji omoguuju brzi dogovor i usaglaavanje
oko podjele znanja, trokova, rizika i pristupa pojedinim tritima, iako nemaju zajedniki
organizaciju i menadment.
Komunikacija izmeu partnera je ne samo brza, nego i potpuna, otvorena, bez
procedura, uz veliko povjerenje i ulaganje top specijalnosti i sposobnosti za efikasno
obavljanje pojedinih poslova. Navedena partnerstva su formalnog i nestalnog karaktera, traju
samo dok postoji obostrani zajedniki interes. To potvruje injenicu da je mrena poslovna
saradnja i kooperacija efikasniji nain opstanka na tritu od konkurencije, u kojoj se
partnerstvo kombinuje sa vlasnitvom. Savremeni virtualni timski partnerski savezi
zasnovani na fleksibilnim poslovno-organizacionim sistemima predstavljaju pouzdanu i
monu alternativu transnacionalnoj vertikalnoj integraciji.
ZAKLJUAK

11
 Prividno izgleda da skoro sve to je povezano s globalizacijom poiva, poinje i
zavrava se, kako nam se ini, na tritu kao ekonomskom institutu (regulatoru) i konkurenciji
kao njegovoj osnovnoj poluzi. Sutinski se sve radi da se trite monopolski kontrolie i top
kompetencijama redukuje konkurencija, da se afirmie vlast nandnacionalne elite kao novi
orijentir svjetskog razvoja.

Ekonomska globalizacija je programirana i usmjeravana od strane najrazvijenijih

drava, najveih transnacionalnih korporacija i monih svjetskih finansijskih centara, u cilju
obezbjeenja poslovnog kontinuiteta, irenja i izvlaenja to veih profita. Ali, mnogi autori
smatraju da se ona ne protee na sve zemlje, ve zaobilazi podruja koja za nju ne
predstavljaju vrijednost. To produkuje nesagledive koristi jednima i nanosi tetu drugim
ekonomskim subjektima.

Nezavisno od negativnih aspekata globalizacije, koji, naravno, kao to je to sluaj i

kod drugih pojava, postoje, njenu pojavu treba prihvatiti kao izazov za mogunosti koje ona
nudi u ekonomskom razvoju, rastu i blagostanju. Budunost kako i svjetskih tako i nae
privrede zavisi od graenja konkurentnosti sa sposobnou ostvarivanja konkurentskih
prednosti na tritu, kao djelu globalnog trita, i na ukupnom globalnom tritu. Voene
sposobnim i inovativnim pristupom, naa e privreda moi ostvarivati rast na takvom tritu.

LITERATURA

12
 omski, N. (1999), Profit iznad ljudi: neoliberalizam i globalni poredak, Svetovi,
Novi Sad.
Dragievi, M. (1996), Ekonomija i novi razvoj, Alinea, Zagreb.
Drakovi, V. (2001), Pojam, uzroci i posledice globalizacije, u: Globalizacija i
tranzicija, Centar za ekonomska istraivanja Instituta drutvenih nauka, Beograd, 139-
148.
Drakovi, V. (2002), Kontrasti globalizacije, Ekonomika i Fakultet za pomorstvo,
Beograd-Kotor.
Hantington, P. S. (1998), Sukob civilizacija i preoblikovanje svjetskog poretka, CID,
Podgorica.
IMF, World Economic Outlook, October 2000
Pokraji, D. (2001), Multinacionalno i globalno preduzee, Ekonomika preduzea 3-
4, Beograd, 100-110.
Veltz, P. (1996), Mondialisation des villes et territories. L economie darchipel, Paris.
Vidas-Bubanja, M. (2001), Kako privui investicije, Ekonomika preduzetnitva 1-2,
Beograd, 8-13.
UNCTAD (1995), World Investment Report 1995, Transnational Corporations and
Competitivenes, New York.
UNCTAD (1996), Trade and Development Report 1996, New York.
UNCTAD (1997), World Investment Report 1998, Trends and Determinants, New
York.
UNCTAD (1998), World Investment Report 1998, New York.
UNCTAD (2000), World Investment Report 2000, New York.

13