EGE BLGES EGE BLM HALKEVLER VE

YAYIN ALIMALARI*
Yard. Do. Dr. Mustafa ZSARI**
Ben konumamda Ege blgesinde 1932-1950 ydlar arasnda alan
halkevlerinden ve halkevleri almalarnn nemli bir cephesini olutu-
ran yayn almalarndan sz etmek istiyorum. Ege'de alan halkev-
lerinin Trkiye genelinde faaliyette bulunan btn halkevlerinin yakla-
k %16'sn oluturduu dikkate alnrsa, ksa bir sreyle snrlanm ko-
numada sz konusu kurumlarn deiik boyutlaryla deerlendirilmesi
zaten mmkn deildir. Kald ki zmir, Aydn, Denizli, Manisa gibi
Ege'nin byk kltr merkezlerindeki halkevlerinin faaliyetlerinde, kii-
ye bal olmaktan kurtulup belirli bir kurumlamaya doru gittii bilin-
mektedir. Bu yzden Ege blgesinde alan halkevlerine dair doru bir
analiz yapmak iin, bata ad geen halkevleri olmak zere, blgede a-
lan dier halkevleri faaliyetlerinin ayr ayr incelenmesi gerekir. Bylece
Cumhuriyet dnemi kltr hayatnda nemli bir yere sahip olan halkev-
lerinin mahiyetlerinin tam olarak ne olduu -en azndan Ege blgesi a-
sndan- ksmen ortaya km olacaktr.

1. EGE BLM HALKEVLER

Adn kys olduu Ege Denizi'nden alan Ege blgesi, zmir, Mani-
sa, Denizli, Aydn, Mula, Uak, Ktahya ve Afyon illerini kapsar. Ege
blgesi coraf adan Ege blm ve i bat Anadolu blm olmak ze-
re iki asl blme ayrlr1. "Ege blm, blgenin batya, Ege denizine ge-

* 6 Mart 2002 aramba gn Ege niversitesi Edebiyat Fakltesinde dzenlenen

"Halkevlerinin Kuruluunun 70. Yldnm Anma Program"nda sunulan bildirinin met-
nidir.
** Balkesir niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
retim yesi.
1. Birinci Corafya Kongresi (6-21 Haziran 1941), Raporlar, Mzakereler, Karar-
lar, bty.. s .78.
402 MUSTAFA ZSAR

ni bir cephe ile alan knm meydana getirir"2. zmir, Aydn, Mula,
Manisa ve Denizli Ege blmnde; Uak, Ktahya ve Afyon ise bat
Anadolu blmnde yer alr. Ege blgesinin nemli kltr merkezleri de
olan bu illerde ok sayda halkevi almtr. Burada konunun genilii
gz nne alnarak, Ege blgesinin tamamnda faaliyette bulunan halkev-
leri deil, sadece Ege blmndeki halkevleri ele alnacak ve bu halkev-
lerinin yayn cephesi deerlendirmeye tabi tutulacaktr. Ege blmnden
sz edilirken yaygn kullanl dikkate alnarak "Ege Blgesi Halkevleri"
ifadesi tercih edilecektir. Baka deyile "Ege Blgesi Halkevleri" ifade-
sinden zmir, Aydn, Denizli, Manisa ve Mula illeri ve bu iller dahilinde
alan halkevleri anlalmaldr. Halkevleri faaliyetlerine dair C.H.P. tara-
fndan 1950'de yaymlanan son halkevi brorne gre3 zmir'de 22, De-
nizli'de 20, Aydn ve Manisa'da 15'er ve Mula'da 7 halkevi almtr.
Bu rakam Trkiye genelinde alan 478 halkevinden 79'unun, bir baka
ifadeyle % 16'snn Ege blgesinde kurulduunu gstermektedir. Yani
Ege blgesindeki halkevleri sayca dier blgelerdekinden fazladr. nce-
leme konumuzun halkevleri yayn almalar olmas dolaysyla, burada
sz konusu vilyetlerde alan halkevlerine ksaca deinilecek ve halkev-
leri yaynlarna dair mevcut kaynaklara dayanarak bilgi vermek yoluna
gidilecektir.
1.1 .zmirHalkevleri: zmir il snrlar iinde toplam 22 halkevi al-
m ve faaliyette bulunmutur4. zmir'de alan ilk halkevi zmir Halk-
evi'dir. zmir Halkevi 19 ubat 1932 Cuma gn resmen alm ve faali-
yetlerine balamtr. 19 ubat 1932-24 ubat 1946 tarihleri arasnda z-
mir ve ilelerinde alan halkevlerinin adlar yledir: Urla, Bergama,
demi, Tire, Bayndr, eme, Dikili, Karyaka, Kemalpaa, Knk, Ki-
raz, Menemen, Adagide, Bademiye, Birgi, Kaymak, Bornova, Buca,
Torbal, Kuadas. Ayrca al tarihine dair elimizde herhangi bir kayt
olmamakla birlikte, Seferihisar'da da bir halkevi aldn biliyoruz. Bu
halkevlerinden bazlarnn kltrel anlamda nemli saylabilecek bir a-
lmas yoktur. Bununla beraber gerek yaymladklar dergiler, gerekse
kltrel alandaki dier almalaryla zmir, Bergama, Karyaka, de-
mi, Urla ve Tire'deki halkevleri adlarndan sz ettiren birer kltr kuru-

2. Asaf Koman, nsan Faaliyetleri ve evre zerine Etkileri Asndan Ege Ovala-
rnn iklimi, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, nr. 73, s. 1.
3. C.H.P. 18. Yldnmnde Halkevleri ve Halkodalar, Ulus Basmevi, Ankara:
1950. s. 7.
4. C.H.P. 18. Yldnmnde Halkevleri ve Halkodalar, s. 7.
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 403

mu olmay baarmlardr. rnein zmir Halkevi daha ald ilk gnler-

den itibaren, talimatnamede belirtilen hemen her alanda alma yapar-
ken, Karyaka Halkevi lik Trkiye'nin benimsedii yeni hayat anlay
dorultusunda dzenlenen elenceli balolar, garden partiler, kltr gece-
leri ve konserlerle dikkati eker. Gerek zmir gerekse Karyaka halkev-
lerindeki bu faaliyetler Anadolu, Halkn Sesi ve Yeni Asr gibi zmir'de -
kan gnlk gazeteler araclyla halka birka gn nceden duyurulmu,
bylece halkevi faaliyetlerine geni bir katlm salanmtr.

Tablo 1: izmir Halkevleri ve Al Tarihleri

ZMR HALKEVLER
Halkevinin Ad Al Tarihi
izmir Halkevi 19 ubat 1932
Urla Halkevi 24 ubat 1933
Bergama Halkevi 22 ubat 1934
demi Halkevi 22 ubat 1934
Tire Halkevi 22 ubat 1935
Bayndr Halkevi 20 ubat 1938
eme Halkevi 20 ubat 1938
Dikili Halkevi 20 ubat 1938
Karyaka Halkevi 20 ubat 1938
Kemalpaa Halkevi 20 ubat 1938
Knk Halkevi 20 ubat 1938
Kiraz Halkevi 20 ubat 1938
Menemen Halkevi 20 ubat 1938
Adagide Halkevi 19 ubat 1939
Bademiye Halkevi 19 ubat 1939
Birgi Halkevi 19 ubat 1939
Kaymak Halkevi 19 ubat 1939
Bornova Halkevi 21 ubat 1943
Buca Halkevi 21 ubat 1943
Torbal Halkevi 21 ubat 1943
Kuadas Halkevi 24 ubat 1946
Seferihisar Halkevi ?
404 MUSTAFA ZSAR

1.2. Aydn Halkevleri: Trkiye'de ilk defa 14 merkezde alan halk-

evlerinden biri de Aydn Halkevi'dir. Aydn vilyet snrlar iinde 20 u-
bat 1945 tarihine kadar toplam 15 halkevi alm ve faaliyette bulunmu-
tur: Bunlar Aydn, Nazilli, Ske, ine, Bozdoan, Germencik, Horsunlu,
Karacasu, Klavuzlar, Sultanhisar, Umurlu, Yenipazar ve Kuyucak halk-
evleridir. Ayrca ncirliova ve Smer'de de birer halkevi ald bilin-
mekle beraber bu halkevlerinin al tarihlerini tespit edemedik. Bilhassa
Aydn, Nazilli ve Ske halkevleri yayn konferans, temsil v.b. almala-
ryla dikkati eker. Aydn'da kan Ant gazetesi ve Kltiir dergisi aracl-
yla Aydn Halkevi almalar halka duyurulmu ve ad geen yayn or-
ganlarnda halkevi sayfalar almtr.

Tablo 2: Aydn Halkevleri ve Al Tarihleri

AYDIN HALKEVLER
Halkevinin Ad Al Tarihi
Aydn Halkevi 19 ubat 1932
Nazilli Halkevi 23 ubat 1933
Ske Halkevi 22 ubat 1935
ine Halkevi 20 ubat 1938
Bozdoan Halkevi 19 ubat 1939
Germencik Halkevi 19 ubat 1939
Horsunlu Halkevi 19 ubat 1939
Karacasu Halkevi 19 ubat 1939
Klavuzlar Halkevi 19 ubat 1939
Sultanhisar Halkevi 19 ubat 1939
Umurlu Halkevi 19 ubat 1939
Yenipazar Halkevi 19 ubat 1939
Kuyucak Halkevi 25 ubat 1945
ncirliova Halkevi ?

Smer Halkevi 7

13. Denizli Halkevleri: Denizli'de toplam 20 halkevi almtr. De-

nizli il merkezi, ile ve bucaklarda alan halkevlerinin adlar yledir:
Denizli, Acpayam, Sarayky, Tavas, Buldan, Akalan, Babada, Bekili,
al, ivril, Gney, Hanalar, Honaz, Kale, Kzlca, Kzlhisar, Nikler,
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 405

Stiller, Yeilyuva ve Zeyve. Denizli'deki halkevlerinin ounun 19 ubat

1939'da admas dikkat ekici bir durumdur. Bu halkevlerinden Denizli
merkezde adan halkevi dndaki halkevlerinin ne tr almalar yap-
tna dair bilgi bulamadk. Fakat ilk alan halkevlerinden biri olan De-
nizli halkevi nitelikli temsiller vermesi, sportif etkinliklerde bulunmas ve
nan dergisini yaymlamas bakmndan kayda deer bir kurumdur.

Tablo 3: Denizli Halkevleri ve Al Tarihleri

DENZL HALKEVLER
Halkevinin Ad Al Tarihi
Denizli Halkevi 19 ubat 1932
Acpayam Halkevi 23 ubat 1936
Sarayky Halkevi 21 ubat 1937
Tavas Halkevi 21 ubat 1937
Buldan Halkevi 20 ubat 1938
Akalan Halkevi 19 ubat 1939
Babada Halkevi 19 ubat 1939
Bekili Halkevi 19 ubat 1939
al Halkevi 19 ubat 1939
ivril Halkevi 19 ubat 1939
Gney Halkevi 19 ubat 1939
Hanalar Halkevi 19 ubat 1939
Honaz Halkevi 19 ubat 1939
Kale Halkevi 19 ubat 1939
Kzlca Halkevi 19 ubat 1939
Kzlhisar Halkevi 19 ubat 1939
Nikler Halkevi 19 ubat 1939
Sller Halkevi 19 ubat 1939
Yeilyuva Halkevi 19 ubat 1939
Zeyve Halkevi 19 ubat 1939

1.4. Manisa Halkevleri: Manisa il merkezinde alan Manisa Halk-

evi bata olmak zere, Manisa'da 15 halkevi kurulmutur. Bu halkevleri-
nin aldklar merkezleri yle sralayabiliriz: Manisa, Kula, Alaehir,
406 MUSTAFA ZSAR

Salihli, Akhisar, Turgutlu, Krkaa, Demirci, Glmarmara, Grdes, Mu-

radiye, Sargl, Soma ve Yayaky. Manisa'da alan halkevlerinin de
nemli bir ksm, tpk Denizli'de olduu gibi 19 ubat 1939'da alr.
Ayrca 24 ubat 1946 tarihinde Ahmetli halkodas halkevine evrilmitir5.

Tablo 4: Manisa Halkevleri ve Al Tarihleri

MANSA HALKEVLER

Halkevinin Ad Al Tarihi

Manisa Halkevi 24 ubat 1933

Kula Halkevi 22 ubat 1934
Alaehir Halkevi 22 ubat 1935
Akhisar Halkevi 23 ubat 1936
Salihli Halkevi 23 ubat 1936
Turgutlu Halkevi 23 ubat 1936
Krkaa Halkevi 21 ubat 1937
Demirci Halkevi 20 ubat 1938
Glmarmara Halkevi 19 ubat 1939
Grdes Halkevi 19 ubat 1939
Muradiye Halkevi 19 ubat 1939
Sargl Halkevi 19 ubat 1939
Soma Halkevi 19 ubat 1939
Yayaky Halkevi 19 ubat 1939
Ahmetli Halkevi 24 ubat 1946

1.5. Mula halkevleri: Mula ili snrlar iinde 7 halkevi alr. Bu

kurumlarn adlar ve aldklar yerler yledir: Mula, Mils, Fethiye,
Marmaris, Kyceiz, Yataan ve Bodrum. Mula ve Mils halkevleri k-
stl imknlarla birer dergi yaymlamlardr.

5. Hakk Uyar, Cumhuriyet Dneminde Manisa'da Eilim (1923-1950), (Baslma-

m Yksek Lisans Tezi), Dokuzeyll niversitesi. A...T.E.. zmir: 1993, s. 66. Ayrca
Ahmetli Halkevi iin bkz. C.H.P. 1945 Ylnda Halkevleri ve Halkodalar, Ankara: 1946,
s. 28.
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 407

Tablo 5: Mula Halkevleri ve Al Tarihleri

MULA HALKEVLER
Halkevinin Ad Al Tarihi
Mula Halkevi 24 ubat 1933
Mils Halkevi 23 ubat 1934
Fethiye Halkevi 23 ubat 1936
Marmaris Halkevi 19 ubat 1939
Kyceiz Halkevi 21 ubat 1943
Yataan Halkevi 24 ubat 1946
Bodrum Halkevi ?

Grafik 1: Ege Blgesi Halkevlerinin Al Tarihleri Dalm Grafii.

Al Tarihleri

Grafikte grld gibi 19 ubat 1932'de, yani halkevlerinin ilk

add zaman Ege blgesinde 3 halkevi almalarna balamtr. 1932-
1937 yllar arasnda sz konusu blgede her yl mevcut halkevlerine 3-5
halkevi daha ilve edilirken, 1938'den itibaren blgede yeni alan halk-
evlerinde belirgin bir art sz konudur. Halkevleri saysndaki asl art
19 ubat 1939'da gerekleir. Bu tarihte Ege blgesinde, ayn gnde 34
408 MUSTAFA ZSAR

yeni halkevi birden alr. Halkevi saysndaki bu art smet nn'nn

halkevleri konusunda yeni bir atlm yapma dncesine balayabiliriz.
1940'tan sonra ise daha az sayda halkevi almtr. Bu durum 1940'tan
sonra halkevlerinin alamad yerlerde halkodalarnn almasyla izah
edilebilir. Fakat 1946'dan sonra her hangi bir yerde halkevi almamasn
hem halkevlerine kar ilginin azalmasna hem de blgenin halkevine
doymasna balamak mmkndr.
2. EGE BLM HALKEVLER YAYIN ALIMALARI
Halkevleri almalar iinde yaynlarn ayr bir yeri vardr. 1932-
1951 yllar arasnda halkevleri yayn sahasnda birok zorluu yenmek
suretiyle gerek kalite, gerek say bakmndan epeyce bir mesafe almlar-
dr. Sz konusu dnemde belirleyebildiimiz kadaryla Ege Blgesi halk-
evleri tarafndan 129 eser yaymlanmtr. zmir, Aydn, Manisa ve Ber-
gama halkevleri en fazla kitap ve dergi yaymlayan kurumlardr. Halkev-
leri yaynlarna genel olarak bakldnda bu yaynlar sreli yaynlar, ede-
b eserler, brorler, aratrma eserleri, tercmeler, konferans metinleri ve
t kitaplar olmak zere 7 grupta toplamak mmkndr6.
2.1. Sreli Yaynlar: Sreli yayn, dier bir deyile dergi neri halk-
evleri yaynlarnn nemli bir blmn oluturur. Dergilerdeki yazlar,
genel olarak halkevlerinin kurulu amalar ile paralellik gsterir. Halk-
evleri dergilerinin nasl bir yol tutup nelerle megul olacaklar C.H.P. Ni-
zamnamelerinde, C.H.P. Genel Sekreterliinin Parti Tekiltna gnderdi-
i genel tebligatlarda, halkevleri alma talimatnamelerinde ve C.H.P
halkevleri brosunca yaymlanan dier brorlerde aka belirtilmitir7.
Dzenli olarak kmalar, yerel deerleri ilemeleri, ok sayda aratrma-
c, yazar ve airin yetimesine imkn vermeleri bakmndan halkevleri
dergileri bu kurumlar bnyesinde yaplan yayn almalarnn nemli bir
ayan oluturur. ounluu 1933'ten sonra kmaya balayan bu dergi-
ler Trkiye'deki yaym almalarna yeni bir canllk getirir. Ege blge-

6. Avni Candar, "Halkevleri Neriyat", Konumalar, Bror: 2, Ankara: 1940. ss.

228-229, ss. 228-230.
7. Bkz. Halkevleri Tekilt, dare ve Mesai Talimatnamesi, Hakimiyet-i Milliye
Matbaas, Ankara: 1934. s. 11. C.H.F. Ktibiumumiliinin Frka Tekiltna Umum Teb-
ligat (Temmuz 1933'ten Birinciknun 1933 sonuna kadar), cilt: 3, Hakimiyet-i Milliye
Matbaas, Ankara: 1934,147 numaral tamim, s. 43. C.H.P. Nizamnamesi, Onuncu Ksm,
Madde 160, (Beinci byk kurultayn 1 Haziran 1939 tarihindeki toplantsnda kabul
edilmitir), Ulus Basmevi, Ankara: 1939, s. 39. mzasz, "Dergiler", Konumalar-Bror-
2, C.H.P. Halkevleri Neriyat, Ankara: 1940, s. 235.
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 409

sinde 9 halkevi dergisi kar. Fikirler, Gzel Gnler, Yeni Dou, Yeni
Milas, nan, Mula, Gediz, Ocak ve Kk Menderes blgede yaymla-
nan halkevi dergileridir.
2.7.7. Fikirler: zmir kltr hayatnda nemli yeri olan ve yaym ha-
yatn 23 yl srdren Fikirler zmir'de en uzun sre neredilen bir kltr-
sanat dergisidir. Fikirler dergisini eski Mill Eitim bakanlarndan Musta-
fa Necati Bey'in nemli katklaryla8 zmir Mntkas Maarif Eminlii
(mdrl) 1927 Hazirannda yaymlamaya karar verir9. Derginin kuru-
cular zmir'in eski maarif mdrlerinden Fuat ve Mithat beylerdir10. Fi-
kirler 1 Temmuz 1927-Haziran 1950 tarihleri arasnda 370 say kmtr.
Dergi 30. sayya kadar (1 Ocak 1929) eski harflerle, bu saydan itibaren
yeni harflerle yaymlanr. 1936'da kan 133. saydan sonra dnemin z-
mir Valisi Avni Doan'nn tevik ve desteiyle zmir Halkevi bnyesine
katlr. Dergi uzun sre yaymlandndan dolay farkl yazar kadrosu ta-
rafndan karlmtr. Fikirler'de 1936'dan sonra, bir yandan eski yazar
kadrosunun yazlar yaymlanrken; te yandan bu kadroya yeni ve gen
isimler ilve edilmitir. Fikirler'de srekli yazan yazar, air ve aratrma-
clardan bazlarn alfabetik olarak yle sralayabiliriz: Abidin Elderolu,
Akil Koyuncu, Attila lhan, Baha Arkan, Berin Taan, Cahit Irgat, Cey-
hun Atuf Kansu, Edip Cansever, Fuat Edip Baks, Fuat Muratolu, Gaye
Nail Ozanolu, Hakk Baha Pars, Halil Dumanolu, Hseyin Avni Ozan,
brahim Zeki Burdurlu, Kemal Bekir Manav, Keml Dayan, Keml Gk-
sel, Kemal Kmil Akta, Mustafa Rahmi Balaban, Mahmu R. Gazimihal,
Metin Elolu, Mustafa erif Onaran, inasi zdenolu, Nahit Ulvi Ak-
gn, Necati Cumal, Ouz Harzem, Orhan Hanerliolu, Samim Kocagz,
Suat Taer, kran Kurdakul, Talip Apaydn, Vedide Baha Pars, Ziya So-
mar.
Fikirler dergisinde zellikle 1936-1940 yllar arasnda ounluu
felsefe grubu olmak zere pek ok konuda yaz yaymlanmtr. Dergide
felsefe grubu yazlarnn, zellikle de pedagoji yazlarnn ok olmas,
dergi idarecilerinin genellikle eitimcilerden olumasndan kaynaklanr.
Ancak 1940'tan sonra Fikirler zmir'de yaayan edebiyat evrelerinin y-
netimine gemi, zamanla tamamen edeb bir kimlie brnmtr. Halk-
evinden ald madd gle zmirli bilim, kltr ve sanat adamlar iin bir
okul vazifesi grm; Trk kltr hayatnda bir dnem zmir'i baaryla
8. Fikirler, nr. 102, 15 kinciknun 1934, s. 1.
9. "Fikirler", Hizmet, nr. 746, 20 Haziran 1927.
10. Fikirler, nr.l 16, 15 Terinisani 1934, s. 16.
410 MUSTAFA ZSAR

temsil etmitir. Fikirler zmir ve Ege blgesinde yaayan ok sayda gen

yetenein yetimesini salamak suretiyle kltr ve edebiyat dnyasna
yeni isimler kazandrm; ayn zamanda Cumhuriyet dnemi edeb yne-
limlerinin ortaya kmasnda nemli bir rol oynamtr.
2.1.2. Gzel Gnler: Yaynna halkevleri kurulmadan nce balayan
Gzel Gnler'in ilk says Cumhuriyet Halk Partisi zmir Vilyet Mer-
kezi tarafndan karlmtr. Derginin 4. Says zmir Halkevi tarafndan
yaymlanr. Gzel Gnler 26 Aralk 1931-29 Ekim 1933 tarihleri arasnda
drt say kar. Dergide yksek edeb deere sahip eserler yerine daha ok
didaktik, gdml ve propaganda amal eserler yaymlanr. Ayrca dergi-
de kan ve Cumhuriyetin ilk on ylyla ilgili yazlan makaleler sosyal ta-
rih aratrmaclar iin nemli saylabilecek yazlardr.
2.1.3.Yeni Dou: Yeni Dou, Manisa Halkevi'nin yaymlad ilk
dergidir. 29 Ekim 1933-Haziran 1935 tarihleri arasnda 17 say kar. Ay-
lk bir dergidir. Dergide kan edeb eserler genellikle inklb anlatan
edebiyat rnekleridir. Bununla beraber edebiyatmzda kinci yeni hareke-
tinin nemli temsilcilerinden biri saylan lhan Berk'in Ahmet Haim et-
kisiyle yazd ilk iirlerinin bu dergide kmas Yeni Dou'un nemini
arttrmaktadr.
2.1.4. Yeni Mils: Mils Halkevi tarafndan yaymlanan Yeni Mils
29 Ekim 1936-Mays 1937 tarihleri arasnda 8 say kar. Dier halkevleri
dergilerinde olduu gibi, Yeni Mils da genel ierikli bir dergidir. iir, hi-
kye, ve cidd yerel folklor incelemeleriyle Feridun Alkan Yeni Mils'm
en fazla dikkati eken yazardr. Ayrca Haydar elik'in tezli hikyeleri,
Nahit Mentee'nin bilhassa Alman iir ve nesrinden yapt tercmeler
derginin balca edeb muhtevasn oluturur. Yeni Mils zayf ierikli bir
sreli yayndr.
2.1.5. nan: Mart 1937-Eyll 1946 tarihleri arasnda 106 say k-
mtr. Denizli Halkevi Dil ve Edebiyat ubesi tarafndan yaymlanmtr.
Aylk bir sreli yayndr. Dergide yaklak 200 deiik yazar ve airin
yazs vardr. Ali Ulvi Darverenli, Ahmet Vefa Aray, Ata Ltfi zd,
Fahri Akakoca Aka, Fehmi Erdoan, Hseyin Yac, Necdet enel,
Tahsin Saygunk, kr Elin, Denizli Halkevi dergisinde yazlar en
ok yaymlanan yazar ve airlerdir. nan dier halkevi dergilerinin aksi-
ne adn tarihten ve birazda Atatrk dneminin inanl ruhundan almtr.
Derginin ad Denizli ve civarnda bir dnem hkm sren nanoullar
devletine dayanmaktadr. iir, hikye, mensur iir, piyes, tenkit ve hatrat
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 411

yazlarnn yan sra nan'ta edebiyatn eitli alanlarnda yaplan ok sa-

yda inceleme yazs ve derleme vardr. nan daha ok kltr-sanat ar-
lkl bir dergidir. Yazarlarn gayretli almalaryla souk yzl ve basit
yazlar ieren bir halkevi dergisi olmaktan kmay baaran ender halke-
vi dergilerinden biridir. Denizli ve evresi aydnlar iin bir okul olan
nan, Ege blgesinin zmir'den sonra ikinci byk kltr merkezi olan
Denizli'de kltrel alanda nemli bir boluu gidermitir.
2.1.6. Mula: Mula Halkevi'nin yayn organ olan Mula dergisi 1
Mart 1937-Temmuz 1938 tarihleri arasnda 17 say kmtr. Aylk peri-
yotlar halinde ve dzenli olarak yaymlanan bir dergidir. Tahir Hayrettin
Tolga, Cavit Aker, Ekmel zdem, Zeki Erolu, Selim Yataan, Muam-
mer Ltfi Bahi, Mahir Balk ve Hikmet Turhan Dalolu derginin bal-
ca yazar ve air kadrosunu olutururlar. Mula dergisinde iir, hikye, ti-
yatro, tenkit, gezi yazs, fantezi ve deneme trnde yazlm edeb nite-
likli yazlar vardr. Ayrca mani, destan, masal, halk hikyesi gibi Mula
ve civarndan derlenen halk edebiyat rnleri yaymlanmtr. Ksa mr-
l bir halkevi dergisi olan Mula, iinde baz folklor derlemeleri ve birka
deerli iir ihtiva etmekle beraber, hem edeb hem de kltrel ynden
Ege'de yaymlanan en zayf halkevi dergilerden biridir.
2.1.7. Gediz: Manisa Halkevi'nin yaymlad ikinci dergi olan Gediz
23 Nisan 1937-Nisan 1950 tarihleri arasnda 104 say kmtr. Aylk bir
dergidir. Dergiyi 1937'de Manisa Halkevi bakan Azmi nakn ile Mani-
sa nhisarlar Ba Mdr Mustafa Dmer kurmulardr11. Gediz'de
150'den fazla deiik kalemin yazs vardr. Gediz'i dier halkevi dergi-
lerden farkl hle getiren en nemli zellik bu dergide yerel tarih incele-
melerine verilen nemdir. Dergide Manisa'nn tarih, sosyal, kltrel,
ekonomik ve ticar ynleriyle ilgili yazlarn yan sra, Manisa'y ilgilen-
diren orijinal her trl yazy bulmak mmkndr. Bilhassa Mustafa a-
atay Uluay, brahim Gken ve Kmil Su gibi tarih aratrmaclar Ma-
nisa'nn eri'ye sicillerine dayanan yerel tarihle ilgili aratrmalarn nce
Gediz'de yaymlamlar; daha sonra Manisa Halkevi adna kitap olarak
bastrmlardr12. Bu aratrmalar gnmzde de nemini kaybetmeyen
cidd ve emek mahsul almalardr. Bu bakmdan Gediz yerel tarih ara-
trmas denildiinde ilk akla gelen sreli yaynlardan biridir.

11. "Gediz Sekizinde" Gediz, nr. 84, 1 Eyll 1945, s.2, ss. 2-3.
12. Manisa ve evresinin tarihiyle ilgili Gediz'de kan ve daha sonra kitap halinde
yaymlanan yazlarn bir deerlendirmesi iin bkz. Tademir. Trkiye'de Tarih Bilinci
Olumasnda Halkevlerinin Rol, ss. 161-179.
412 MUSTAFA ZSAR

2.1.8. Ocak: Urla Halkevi tarafndan yaynlanan Ocak 19 ubat

1939-19 Mays 1939 tarihleri arasnda iki say kar. Ocak ksa mrl bir
halkevi dergisi olmasna ramen, Necati Cumal, Nihat Kobek ve Cihat
Gkek gibi gl yazar kadrosu sayesinde edebiyat tarihinde adndan
sz ettiren bir dergi olmay baarmtr. Necati Cumal'nn ilk iiri ve ilk
tenkit yazs bu dergide yaymlanr. Ocak kltr, sanat ve edebiyat ierik-
li bir dergidir.
2.1.9. Kk Menderes: Tire Halkevi tarafndan yaymlanan Kk
Menderes 25 Nisan 1940-23 Nisan 1942 tarihleri arasnda 12 say kar.
Dergi, bazen iki aylk bazen aylk periyotlarla yaymlanmtr. Ziya
Hanhan, Nahit Nafiz Edger, Muammer Dlger, Ekrem zelmas, Halit
Nafiz Edger ve Trkn lke derginin balca yazar kadrosunu oluturur.
Dergide kan gerek edeb, gerek bilimsel nitelikli yazlarda Tire ve ev-
resine anlatan yerel konular ilenmitir. Kk Menderes deerli bir yerel
dergidir.

Ksaca Ege blgesinde alan 79 halkevinden yedi tanesi dergi ya-

ymlamtr. Blgede yaymlanan halkevleri dergilerinin muhtevasna ge-
nel olarak bakldnda u hususlar grmek mmkndr: 1-Cumhuriyet
dnemi Trk edebiyatna yn veren isimlerden bir ksm bu dergilerin et-
rafnda oluan kltr muhitinde yetimiler ve eserlerinden bazlarn
halkevleri dergilerinde yaymlamlardr. 2-Bilhassa nan, Gediz ve
Kk Menderes dergileri yerel folklor derlemeleri asndan zengindir.
3-Dergilerin hemen hepsinde Yeni Trk Edebiyat, Eski Trk Edebiyat,
Halk edebiyat ve Trk Dili incelemelerine dair pek ok makale yaymlan-
mtr. 4-Dergilerde bata yerel tarih olmak zere, etnografya, arkeoloji,
felsefe, eitim, psikoloji, sosyoloji, tarm ve ziraat, halk sal ve fen bi-
limlerinin eitli kollarna dair makale vardr. Bu yazlar analiz edildiin-
de Cumhuriyet dneminin bilimsel ve edeb ynelimleri hakknda baz
keskin dikkatlerin elde edilmesi mmkndr.

2.2. Edeb Eserler: Ege halkevleri tarafndan 6 tane edeb eser ya-
ymlanr. zmir Halkevi bu alanda en nde gelir. Rahmi Balaban'n zde-
mir Onba ve ehir mi Tvbeler Tvbesi, Fuat Edip Baks'nn Gken
Efe adl manzum destan, Necati Cumal'nn Bo Beik adl piyesi zmir
Halkevi yaynlar arasnda kan edeb eserlerdir. Ayrca Manisa Halkevi
lhan Berk'in Gnei Yakanlarn Selm ve demi Halkevi de Muammer
Ltfi Bahi'nin lk Kurun adl eserlerini yaymlar. Edeb eserler genel-
 EGE BLGES EGE BLM HALKEVLER VE YAYIN ALIMALARI 413

Tablo 6: Ege Blgesi Halkevleri Dergilerinin Kronolojik Tablosu.

1920 1930 1940 1950

n25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

M r
rrri |
rk
l D
ne
mi |

G Y.
G Do
nle l"
r 1

n
an
i
Mu
la

~T
diz

29 Ekim 1923 :Cumhuriyet iln edildi.

1 Haziran 1927 -.Fikirler dergisinin ilk says yaymland.
1 Ocak 1929 :lke genelinde Yeni Trk Harflerinin kullanmna geildi.
19 ubat 1932 :Halkevleri ald.
29 Ekim 1933 -.Yeni Dou ve Gzel Gnler halkevi dergisi olarak yaymland
I ubat 1936 :Fikirler zmir Halkevi bnyesine katld.
II Kasm 1939 :smet nn Cumhur!, kan oldu.
1939 :kinci Dnya Sava balad.
1945 :kinci Dnya Sava sona erdi.
Haziran 1950 :Fikirler yayn hayatna son verdi.
414 MUSTAFA ZSAR

likle halkevi mensuplarnn almalardr. Yaymlanan eserlerde yerel te-

malar ilenmitir.
23. Brorler: 1932-1950 arasnda Ege'deki halkevleri 22 kadar
bror yaymlamtr. Bunlarn ierii yaymlayan halkevinin almalar
ve baarlar olmakla beraber, mahalli bir ok zellikleri ortaya kardk-
lar iin ayr bir deerleri vardr. Bilhassa 1938 ylnda Cumhuriyetin On-
beinci yl iin hemen her ilin halkevi tarafndan hazrlanan brorler dik-
kati eker. Bu brorlerde 1923-1938 arasnda 15 yllk dnemde ilgili vi-
lyetteki sosyal, ekonomik, kltrel v.b. gelimeler istatistikler verilmek
suretiyle anlatlmtr. Osmanl dnemi ile Cumhuriyet dnemi arasnda
mukayeseler ve yrenin adalama yolunda att admlar ok gzel bir
ekilde ortaya konmutur. Bunlar Trkiye tarihinde 15 yllk dnemde
sosyal ve kltrel kalknmay gstermesi bakmndan nemli almalar-
dr. ounun ierii inklp tarihimize nemli dokman verecek mahiyet-
te dzenlenmitir.

2.4. Aratrma Eserleri: Halkevleri yaymlarnn yarsna yaknn

mahalli ya da baka sahalara ait aratrma eserleri oluturur. Aratrma
eseri diye niteleyebileceimiz 51 kitap yaymlanmtr. zmir Aydn, Ber-
gama ve Manisa halkevleri bu alanda baarl almalar yapmlardr.
Yrenin tarihi, ziraat, etnografyas, edebiyat, folkloru, musiksi, detleri
ve daha bir ok zellikleri zerinde yaplan ve yaymlanan bu eserlerin e-
itli bilimsel sahalardaki aratrmalarda ehemmiyeti inkr edilemez bir
gerektir. Bu eserler arasnda yleleri vardr ki bal bana bilimsel ara-
trmalardr; Hatta temel bir bavuru kaynadr. Bunlar blgenin belirli l-
de bilimsel hazinesini oluturacak mahiyettedir.
2.5. Tercmeler: Bata zmir Halkevi olmak zere baz halkevleri,
deerli bir hizmet olarak, yabanc dillerde yaymlanm deerli eserlerin
tercmelerini yaptrmlardr. Bu tercmeler Aristo, Eduardo Claparede,
Emile Butro, Jean Jacque Rousseau, Willian James gibi batl filozof ve
eitimcilerin eserlerinden oluur. Sz konusu eserlerin nemli bir blm
zmir'de Bergamal Profesr olarak tannan mehur eitimci Mustafa
Rahmi Balaban tarafndan dilimize aktarlmtr. Trkiye gibi d lkele-
rin bilimine, dnne fazla muhta olan ve ancak cumhuriyetle bera-
ber hakiki bilim sahasnda ilerlemeye balam olan bir lkede bu terc-
melerin kymet ve nemi baka lkelere gre bir kat daha fazladr. Sz ko-
nusu dnemde herhangi bir kitab yaymlamak iin maruz kaldmz zor-
EGE BLGESI EGE BLM HALKEVLERI VE YAYN ALMALAR 415

iuk gz nne alnrsa, zmir halkevinin bu alandaki almalar takdire

lyk almalardr.
2.6. Konferans Metinleri: Halkevleri talimatnamelerinde halkevle-
rinde verilen konferanslarn yaymlanmas zorunluluu vardr. Ancak bu
kural tam anlamyla yerine getirilememitir. Bununla beraber Baz halk-
evleri dzenledikleri konferanslarn metinlerini yaymla yoluna gitmiler-
dir. Aydn ve Turgutlu halkevleri bu konuda ne kan kurumlardr. Ay-
dn Halkevi Hulusi Erdoan'n Iyo Medeniyeti ve Efes, Asaf Gkbel'in
Tarih Bakmndan Belediyecilik ve Mithat Yenen'in ehirlerimizin mar
Davas balkl konferanslarn yaymlamtr. Ege halkevleri yaynlarn-
dan 11'i konferans metnidir.
2.7. t Kitaplar: Halkevlerinin bu sahadaki yaymlar da dikkate
deer almalardr. nk Trkiye'de yaymlanan eserlerin hemen hi
biri halka ve kylye hitap etmez, edemez. Bizde aydnlar halka ve kyl-
ye okumaz gzyle bakarlar ve onlara hitap eden ve bilhassa onlarn haya-
tn anlatan konular zerinde almak mmkn olmaz. Bu sebeple Ege
halkevleri bilhassa halk ve kylye ait yeni ve orijinal bir ktphane kur-
mutur diyebiliriz. Yaymlanan eserlerden 19'u halk ve kyly bilinlen-
dirmeye ynelik t kitaplardr. Aydn ve zmir halkevleri bu alanda
dier halkevlerine gre biraz daha mesafe almlardr. ncircilere, ttn-
clere, pamukulara, hayvan yetitiricilerine ynelik olarak yazlan bu ki-
taplar basit, kylnn anlayaca bir dille yazlm, resimli kitaplardr. Ki-
taplarn nemli bir blmnn Rahmi Balaban gibi deerli bir filozof ve
eitimci tarafndan yazlmas bu eserlerin nemini arttrmaktadr.
Yukarda belirttiimiz gibi Ege blgesi halkevleri yaymlar ok ge-
ni ve derin bir alan kaplamakta, hibir kiisel kar gzetmeyerek hal-
kn ykselmesini salayacak esaslara dayanmaktadr. unu da belirtmek
isterim ki yaym almalar halkevlerinin dier sahalardaki almalaryla
sk skya balantldr. Bu almalar tamamlamakta ve gelitirmektedir.
Hatta sz konusu dnemde Trkiye'de yaplan btn neriyatn yaklak
yzde yirmisinin halkevleri tarafndan yapldn iddia edilmektedir. Bu
durum memleketteki bilimsel gelimede halkevlerinin roln aka orta-
ya koymaktadr.