AKTET ISSN 2073-2244

Journal of Institute Alb-Shkenca www.alb-shkenca.org

Revist Shkencore e Institutit Alb-Shkenca Copyright Institute Alb-Shkenca

CREATION OF DECARBONIZATION LAYER DURING PRODUCTION OF THE

LONGITUDINAL SEAM PIPES
KRIJIMI I SHTRESS S DEKARBONIZUAR GJAT PRODHIMIT T GYPAVE ME TEGEL
GJATSOR
a* a a b
RRAHIM MAKSUTI , HAMIT MEHMETI , MURSEL RAMA , BASRI BEQIRI
a
Fakulteti i Xehetaris dhe Metalurgjis, Mitrovic, Rruga Minatori, Mitrovic, KOSOV
b
Fakulteti i Shkencave t Aplikuara, Rruga Dshmort e Kombit, Ferizaj, KOSOV
rrahimmaksuti@yahoo.com

AKTET V, 2: 167 - 172, 2012

PRMBLEDHJE
Gjat prodhimit t gypave me tegel gjatsor, n vijn e bashkimit t skajeve t shiritit t petzuar n t nxeht
krijohet shtresa e dekarbonizuar e cila t shumtn e rasteve shfaq ndikim negativ n mikrostrukturn dhe n vetit
mekaniko-teknologjike t bashksis s salduar, andaj qllimi i ktij punimi sht q t sqaroj krijimin e ksaj
shtrese dhe t prcaktoj ndikimin e saj n mikrostrukturn dhe n vetit mekaniko-teknologjike t bashksis s
salduar t gypave me tegel gjatsor. Prcaktimi i ndikimit t ksaj shtrese bhet mbi bazn e t dhnave teorike
dhe eksperimntale q jan realizuar me hulumtimin makro dhe mikroskopik t bashksis s salduar dhe matjen e
fortsis sipas Vickersit, prgjat dhe trthorazi shtress s dekarbonizuar. Rezultatet e ktij hulumtimi sjellin
njohuri shtes pr krijimin e shtress s dekarbonizuar dhe ndikimin t saj n mikrostrukturn dhe n vetit
mekaniko-teknologjike t bashksis s salduar t gypave me tegel gjatsor.
Fjal kye: shtresa e dekarbonizuar, gypa t salduar, mikrostruktura.

SUMMARY
During production of the longitudinal seam welded pipes, in the edges joining line of hot rolled strip created a
decarbonization layer which sometimes appeared negative impact on the microstructure, mechanical and
technological properties of the the welded joint, so the purpose of this paper is to explain the creation of this layer
and determine its impact on the microstructure, mechanical and technological properties of the welded joint of
the longitudinal seam welded pipes. Determination of the impact of this layer is based on theoretical and
experimental data that are realized by macro and microscopic research of the welded joint and measure of the
Vickers hardness, along and transverse through decarbonization layer. Results of this study brings additional
knowledge about creation of the decarbonization layer and its negative impact on the microstructure, mechanical
and technological properties of the welded seam, respectively welded joint of the longitudinal seam welded pipes.
Key words: decarbonization layer, welding pipes, microstructure.

HYRJE mikrostruktura e derdhur, q prftohet pas

Saldimi sht proces teknologjik i bashkimit t
pazbrthyeshm t dy apo m teper pjesve,
,
me rast formohet bashksia e salduar e cila
prbhet nga metali baz (MB), zona e ndikimit
termik (ZNT) dhe tegeli i salduar (T). Gjat
saldimit me shkrirje, tegeli (T) prbhet nga
kristalizimit t mass s shkrir, t prbr nga
materiali baz dhe materiali plotsues, ndrsa
gjat saldimit me presion, tegeli prbhet nga
mikrostruktura e ngjeshur e materialit baz, q
prftohet si rezultat i bashkveprimit t
temperaturs dhe presionit /1/, fig.1.
 Maksuti et al.
Saldimi me shkrirje
Saldimi me presion
Fig.1. Paraqitja skematike bashksis s salduar
Fig.2. Skema e realizimit t bashksis s salduar
Saldimi me presion i kombinuar me nxehje lokale
, q ndryshe n literatur quhet edhe saldim me
rezistence elektrike me rrym me frequenc t
lart (HFERW-High Frequency Electric Resistance
Welding), sht metoda m e prhapur pr
prodhimin e gypave t salduar me tegel gjatsor,
q prdoren pr qllime t ndryshme n industri
/2/.
Nxehja lokale me rrym me frekuenc t lart, e
kombinuar me veprimin ansor t cilindrave
168 AKTET Vol. V, Nr 2, 2012
shtyps mundson krijimin e bashksis s
salduar me pastrti t lart nga se t gjitha
papastrtit s bashku me nj pjes t metalit
baz dalin n siprfaqe, nga ana e jashtme dhe e
brendshme e murit t gypit /3/, fig.2.
Teprica e materialit q del n siprfaqe, nga ana
e jashtme dhe nga ana e brendshme e murit t
gypit largohet me prerje mekanike prderisa
akoma sht n gjendje t nxeht dhe kshtu
krijohet bashksia e salduar e cila n vazhdim t
procesit i nnshtrohet prpunimit termik,
respektivisht normalizimit /1/.
Cikli termik (nxehja dhe ftohja) i kombinuar me
veprimin ansor t cilindrave shtyps sht
faktor determinues n prcaktimin e forms s
bashksis s salduar, mikrostrukturs dhe
vetive mekaniko-teknologjike t saj /4,5/, fig.3.
Fig.3. Forma dhe pjest prbrse t bashksis
s salduar
Bashksia e salduar e gypave me tegel gjatsor,
fig.3, prbhet nga:
1-vija e bashkimit (VB),
2-zona e ndikimit termik (ZNT),
3-kontura e zons s ndikimit termik (KZNT),
4-materiali baz (MB)
do pjes prbrse e bashksis s salduar
karakterizohet me mikrostruktur t veant dhe
me veti t veanta mekaniko-teknologjike.
Vija e bashkimit (VB) krijohet n kontaktin e
skajeve t shiritit t petzuar n t nxeht dhe
forma dhe prmasat e saj varen poashtu nga cikli
 Maksuti et al.

termik i saldimit dhe nga intensiteti i veprimit n drejtim t thellsis s skajeve t shiritit t
ansor t cilindrave shtyps, respektivisht nga petzuar n t nxeht.
shkalla e deformimit q ushtrohet nprmjet
ktyre cilindrave. Vija e bashkimit, n literatur
emrtohet edhe si zona e shkrirjes, zona e
bardh, zona e ndritshme e kshtu me radh /6/.
Vlen t theksohet se vija e bashkimit paraqet nj
zon ku prbrja e karbonit n t shumtn e
rasteve sht m e vogl se prbrja e karbonit
n metalin baz dhe si rrjedhim i ksaj kjo zon
shpesh quhet edhe zona e dekarbonizuar (5).
Gjat realizimit t procesit t saldimit, si rezultat i
bashkveprimit t temperaturs s lart deri n
shkrirje t pjesshm dhe veprimit ansor t
cilindrave shtyps, fillon difuzioni i atomeve t
karbonit i cili favorizohet n drejtim t skajeve t
shiritit t petzuar n t nxeht dhe
bashkveprimi i tij me mjedisn rrethues,
prkatsisht oksigjenin, dioksidin e karbonit dhe Fig.4. Krijimi i zons s dekarbonizuar
ujin dhe kshtu krijohet zona e dekarbonizuar me
nj gradient t caktuar t prbrjes s karbonit

Marka e Prbrja kimike [%]

elikut C Mn Si P S Al Nb N
API grade 0.141 1.113 0.229 0.014 0.008 0.047 0.017 0.0072
J55
Tabela 1. Prbrja kimike e elikut J55

Vetit mekanike
Marka e elikut Re Rm A2
[MPa] [%]
API grade J55 453 557 32.5
Tabela 2. Vetit mekanike t elikut J55

N literatur /6/ ekzistojn hipoteza t ndryshme
pr krijimin dhe ndikimin e ksaj zone n
mikrostrukturn dhe n vetit mekaniko-
teknologjike t bashksis s salduar t gypave
me tegel drejtvizor. Sipas /6/, zona e
dekarbonizuar paraqet defekt metalurgjik dhe
krijohet pr shkak t nxehjes lokale t skajeve t
llamarins mbi vijn solidus q shkakton shkrirje
t pjesshme (parciale) t shtress
siprfaqsore, fig. 4. Kjo mas e shkrir s
bashku me papastrtit tjera, pr shkak t
veprimit ansor t cilindrave shtyps del si
tepric nga ana e jashtme dhe e brendshme e
trashsis s murit, fig.4. Krijimi i ksaj zone
mund t ket efekte negative mbi vetit
mekanike t bashksis s salduar, sidomos n
drejtim t uljes s fortsis (H) dhe kufirit t
qndrueshmris (Rm).
MATERIALET DHE METODAT
Gypat e salduar me tegel gjatsor
114.3x5.21mm jan prodhuar n linjn L-16, n
IMK-Fabrika pr prodhimin e gypave t elikut n
Ferizaj, nga eliku i marks J55 sipas API-s
(Amerikan Petroleum Institute), me prbje

AKTET Vol. V, Nr 2, 2012 169

 Maksuti et al.
kimike dhe veti mekanike sipas ertifikats s
prodhuesit, tab.1 dhe 2.
Bashksia e salduar e gypave me tegel gjatsor i
sht nnshtruar prpunimit termik lokal,
respektivisht normalizimit n linjn e prodhimit
o
(in-line), me nxehje n temperatur 900 C dhe
ftohje n ajr.
Me qllim t realizimit t objektivit t
parashtruar n punim, nga gypat e salduar me
tegel gjatsor 114.3x5.21mm jan marr
mostra, fig.5, pr kto prova:
-prova e dystimit (rrafshimit),
-kontrolli vizual i mostrave t ara gjat provs n
dystim
-prova metalografike (makro dhe mikroskopike) e
mostrave t ara gjat provs n dystim
-matja e fortsis (HV1/15).
Fig.5. Skema e marrjes s mostrave
Fig.6. Skema e provs n dystim (rrafshim)
Mostrat e przgjedhura pr provn e dystimit
(rrafshimit), pas prpunimit t skajeve i jan
nnshtruar provs n dystim (rrafshim), n
presn hidraulike t tipit DIHNAFORIN PS 2043,
sipas skems s dhn n fig. 6.
Nga mostrat e gypave, q i jan nnshtruar
provs n dystim, jan marr mostra
metalografike pr vrojtimin e makrostrukturs
dhe mikrostrukturs. N kuadr t analizs
metalografike jan shqyrtuar edhe disa mostra q
kan dshtuar gjat provs s dystimit, me qllim
t prcjelljes s krijimit dhe prhapjes s
plasaritjeve.
170 AKTET Vol. V, Nr 2, 2012
Mostrat metalografike pas prgatitjes standarde
dhe pas brejtjes kimike me 3% tretje alkoolike t
acidit nitrik (HNO3), n kohzgjatje prej disa
sekondash, prkatsisht deri n prvijimin e
pjesve prbrse t bashksis s salduar, i
jan nnshtruar vrojtimit makroskopik dhe
mikroskopik n mikroskopin optik NEOPHOT 21.
Prova e fortsis sipas Vickers-it (HV1/15) sht
realizuar n mostrat e przgjedhura para dhe pas
normalizimit. Matja e fortsis sipas Vickers-it
(HV1/15) sht br n 3 (tre) drejtime A, Bdhe
C, prkatsisht n 9 (nnt) pozicione
(1,2,3,4,5,6,7,8,9), sipas skems n fig.7.
Fig.7. Skema e matjes s fortsis (HV1/15) s
bashksis s salduar
Fig.8. Krijimi dhe prhapja e arjeve n
bashksin e salduar
REZULTATET DHE DISKUTIMI
Rezultatet e provs s dystimit tregojn aftsin
e bashksis s salduar pr deformim,
respektivisht plasticitetin e saj. Bashksia e
salduar nga ana e jashtme i nnshtrohet
deformimit n trheqje, ndrsa nga ana e
brendshme deformimit n shtypje. Gjat
realizimit t ksaj prove n disa mostra jan
krijuar arje t cilat pasojn me shkatrrim t
mostrave. Me kt sht dshmuar se
plasticiteti i bashksis s salduar sht i dobt,
si rezultat i mikrostrukturs s krijuar nga
bashkveprimi i nxehjes lokale dhe i veprimit
 Maksuti et al.

ansor t cilindrave shtyps gjat procesit t jasht shtress s dekarbonizuar (vijs s

saldimit. Pasi q qllimi i ktij hulumtimi sht t
shqyrtohet ndikimi i shtress s dekarbonizuar
ndaj mikrostrukturs dhe vetive mekaniko-
teknologjike, mostrat te t cilat jan krijuar arje i
jan nnshtruar hulumtimit t mtejm nprmjet
vrojtimit vizual dhe provs metalografike makro
dhe mikroskopike.
bashkimit-VB), pika F dhe prhapja e tyre poshtu
zhvillohet jasht shtress s dekarbonizuar dhe
prfundon n brendi t materialit, pika M1 dhe
M2, q do t thot s shtresa e dekarbonizuar
nuk sht shkaktare potenciale pr krijimin dhe
prhapjen e arjeve.

Fig.9. Makrostruktura e bashksis s salduar

Gjat realizimit t provs n dystim, respektivisht

gjat veprimit t ngarkesave shtypse, n
mnyr t vazhduar sht prcjellur sjellja e
bashksis s salduar ndaj veprimit t ktyre
ngarkesave. Bashksia e salduar njher sht
o
vendosur n knd prej 90 n raport me kahun e
veprimit t ngarkess shtypse, fig.6b, ndrsa
o
hern tjetr sht vendosur n knd prej 0 n
raport me drejtimin e veprimit t ngarkess
shtypse, respektivisht n drejtim me veprimin e
saj. Gjat vendosjes s mosts n kndin prej
o
90 C n raport me drejtimin e veprimit t
ngarkess shtypse, pjesa e jashtme e bashksis
s salduar i nnshtrohet deformimit n trheqje,
ndrsa pjesa e brendshme i nnshtrohet Fig.10. Profilet e fortsis (HV1/15) t
deformimit n shtypje, ndrsa gjat vendosjes n bashksis s salduar.
o
kndin prej 0 , pjesa e jashtme e bashksis s
salduar i nnshtrohet deformimit n shtypje, Shtresa e dekarbonizuar (vija e bashkimit-VB)
ndrsa pjesa e brendshme deformimit n shtrihet prmes zons s ndikimit termik t
trheqje. Gjat veprimit t ngarkesave shtypse, bashksis s salduar, fig.9 dhe kryesisht kjo
n t dy rastet sht br prcjellja vizuale e shtres sht normale me trashsin e murit t
sjelljes s mostrave dhe sht konstatuar se gypit, fig. 9a ose eventualisht pak e devijuar,
o
pozicioni 90 sht pozicioni m i pavolitshm fig.9b, n varsi t intensitetit dhe simetris s
pr bashksin e salduar nga se n kt pozicion veprimit ansor t cilindrave shtyps.
bashksia e salduar ju nnshtrohet deformimeve Prova metalografike mikroskopike, fig.11,
maksimale n trheqje dhe shtypje dhe ktu pasqyron shtresn e dekarbonizuar (vijn e
krijohen arjet t cilat vazhdojn deri n bashkimit-VB) e cila shtrihet normal me
shkatrrimin e trsishm t mostrave. trashsin e murit t gypit, sht e definuar me
Nprmjet provs metalografike makroskopike, trashsi t caktuar e cila kryesisht sht e
fig.8, vrehet qart se krijimi i arjeve ndodh njtrajtshme n tr gjatsisn e saj dhe sht e

AKTET Vol. V, Nr 2, 2012 171

 Maksuti et al.
prezantuar me ngjyr t bardh, si rezultat i
pranis s shtuar t ferritit.
Nga profilet e matjes s fortsis (HV1/15),
fig.10, vrehet se fortsia (HV1/15) e pjesve
prbrse t bashksis s salduar (MB, ZNT, VB)
para normalizimit sht tejet heterogjene, pra
vrehet ndryshim i madh ndrmjet fortsis
(HV1/15) s zons s ndikimit termik (ZNT) dhe
metalit baz (MB), ndrsa pas normalizimit,
fortsia e pjesve prbrse t bashksis s Krijimi dhe prhapja e plasaritjeve bhet jasht
salduar (MB, ZNT, VB) zvoglohet n mas t
konsideruar.
Fig.11. Mikrostruktura e bashksis s salduar
Pas normalizimit, fortsia e zons s ndikimit
termik (ZNT) dhe vijs s bashkimit (VB)
zvoglohet dukshm si rezultat i shndrrimit
fazor, respektivisht krijimit t mikrostrukturs
kokrrimt ekuiaksiale. Fortsia mesatare e vijs
s bashkimit (HVmes=242) para normalizimit sht
m e madhe se fortsia mesatare e vijs s
bashkimit pas normalizimit (HVmes=165),
DHV=242-165=77, respektivisht 47%.
Nprmjet matjes s fortsis (HV1/15) sht
konfirmuar krijimi i shtress s dekarbonizuar,
por pasi q bhet fjal pr nj zon t ngusht,
matja e ktill e fortsis nuk lejon brjen e m
shum gjurmve mats brenda ksaj zone.
PRFUNDIMI
Nga shqyrtimi i t dhnave t disponueshme n
literatur dhe nga realizimi i pjess
eksperimentale t ktij punimi, mund t sillen
kto prfundime:
Krijimi i shtress s dekarbonizuar (vija e
bashkimit-VB) gjat prodhimit t gypave me
tegel gjatsor (HFERW) sht rrjedhoj e
172 AKTET Vol. V, Nr 2, 2012
bashkveprimit t njkohsishm t
temperaturs dhe shtypjes ansore.
N kt punim krijimi i shtress s dekarbonizuar
nuk ka shfaqur ndonj ndikim t konsiderueshm
negativ ndaj vetive mekaniko-teknologjike t
bashksis s salduar, prve nj zvoglimi
simbolik t fortsis HV1/15, andaj edhe nuk
mund t thuhet se bhet fjal pr ndonj defekt
metalurgjik t patolerueshm.
shtress s dekarbonizuar, q do t tht se kjo
shtres nuk sht shkaktare potenciale pr
krijimin dhe prhapjen e arjeve.
Hulumtimi i krijimit t shtress s dekarbonizuar
duke prdorur metoda m t sofistikuara
hulumtuese, difraksionin me rreze X (XRD) dhe
mikroanalizn kimike (EPMA) do t kontribuonte
n sjelljen e konkluzioneve suplementare dhe n
hulumtimin m t holl t dukuris s
dekarbonizimit.
BIBLIOGRAFIA
1. Maksuti RR, Mehmeti H, Bytyi B, Rama M,
Mjaku M, (2008) Prpunimi termik i
bashksis s salduar t gypave me tegel
gjatsor, Aktet Vll.2, Nr.3, 17-22.
2. Choi JH, Chang YS, Kim CM, Oh JS and Kim YS
(2004) Penetrator formation mechanisms
during high frequency electric resistance
welding, Welding Journal 1, 27s-31s.
3. Nicols R (1999) High Frequency Welding-The
Process and Aplications, Thermatool Corp.
Publication, East Haven, CT.
4. Maksuti RR, Mehmeti H, Rama M, erkini N
(2010) Metallurgical changes in the forge
weld area during high frequency electric
th
resistance welding, XV Metallurgy and
Materials Congress, Istanbul.
5. Changchun YU (1996) Metallographic
examination evaluation criteria and control
for ERW pipe production, Tube International
3, 153-155.
6. Zak BY and Rys P (1972) The origin of Light
Area in upset welds of rolled carbon steel,
Welding Research Supplement 5, 262s-279s.