Starcevo Skadarsko Jezero

Prirunik za zatitu, planiranje i
upravljanje kulturnom batinom

Lekcije iz projekta
Batina pokreta razvoja
Ovaj projekat je
finansiran od strane
Evropske unije
Prirunik za zatitu, planiranje i
Lekcije iz projekta
Prirunik za zatitu, planiranje i upravljanje kulturnom batinom
Lekcije iz projekta Batina pokreta razvoja
Izdavai:
OptinaTivat
Kulturno zaviajno udruenje NAPREDAK Gornja Lastva, Tivat
Expeditio Centar za odrivi prostorni razvoj, Kotor
Autori: Intitut za politike prostora / Institut za politike prostora Ljubljana
Lektura: Danijela ilas
Fotografije i ilustracije: Sakupljene tokom projekta Batina - pokreta razvoja
tampa: Biro Konto, Igalo
Tira: 500
Godina izdanja: 2015.
Studija je realizovana u okviru projekta

Batina - pokreta razvoja www.bastina.eu
Vodei partneri / Lead Partners

Optina Tivat
Zavod za prostorno ureenje Dubrovako-neretvanske upanije
Partneri / Partners
Expeditio Centar za odrivi prostorni razvoj, Kotor
Kulturno zaviajno udruenje NAPREDAK Gornja Lastva, Tivat
DUNEA Regionalna razvojna agencija Dubrovako-neretvanske upanije, Dubrovnik
Javna ustanova za upravljanje zatienim prirodnim vrijednostima
na podruju Dubrovako-neretvanske upanije, Dubrovnik
Saradnici / Associates
Ministarstvo kulture, Konzervatorski odjel u Dubrovniku
Hrvatska sekcija ECOVAST-a Evropskog vijea za sela i male gradove
Ustanova Centar za regionalne aktivnosti programa prioritetnih akcija
Uprava za zatitu kulturnih dobara Crne Gore, Ministarstvo odrivog razvoja i turizma Crne Gore
SEE Heritage mrea - Mrea za nasljee Jugoistone Evrope
Ova publikacija je izraena uz pomo Evropske unije. Sadraj publikacije je iskljuiva odgovornost partnera koji
implementiraju projekat Batina - pokreta razvoja i ni na koji nain ne odraava stavove Evropske unije.
Projekat Batina pokreta razvoja sprovodi se u okviru Programa prekogranine saradnje

izmeu Hrvatske i Crne Gore, u sklopu komponente II Instrumenta za pretpristupnu pomo EU (IPA).
SADRAJ
SVRHA PRIRUNIKA____________________________ 7 2.4. Izgradnja kapaciteta institucija i

organizacija u prekograninom podruju_ _________ 43
1.1. Polazita__________________________________ 9 2.4.1. Radionice____________________________ 43
1.2. Projekat Batina pokreta razvoja 2.4.2. Studijska posjeta_ _____________________ 48
i cilj ovog prirunika ------------------------------------------- 10 2.4.3. Predstavljanje novih pristupa
1.3. Pilot podruja: Dubrovnik i u zatiti i upravljanju batinom ________________ 50
Boka Kotorska _______________________________ 11 2.4.4. Nauene lekcije_______________________ 53
1.4. Novi pristupi _____________________________ 15 2.5. Studije i smjernice _ _______________________ 55
2.5.1. Komparativna analiza i
NOVI PRISTUPI ZATITI, preporuke za unapreenje
PLANIRANJU I UPRAVLJANJU zakonodavnog okvira________________________ 55
PRIRODNOM I KULTURNOM BATINOM __________ 23 2.5.2. Procjene prirodnog i
kulturnog pejzaa __________________________ 55
2.1. Saradnja izmeu aktera koji uestvuju u procesu 2.5.3. Studije ekonomske
zatite, planiranja i upravljanja valorizacije________________________________ 58
prirodnom i kulturnom batinom ________________ 25 2.5.4. Nauene lekcije_______________________ 62
2.1.1. Upravljanje projektom _ ________________ 25 2.6. Podizanje svijesti i
2.1.2. Nauene lekcije_______________________ 29 razmjena iskustva_____________________________ 64
2.2. Razmjena informacija i transparentnost 2.6.1. Mapa i broura _______________________ 65
procesa_____________________________________ 29 2.6.2. Prirunik za zatitu, planiranje i
2.2.1. Direktne PR aktivnosti: upravljanje kulturnom i
irenje informacija o projektu, prirodnom batinom________________________ 66
aktivnostima projekta i vrijednostima podruja_ __ 29 2.6.3. Konferencije__________________________ 66
2.2.2. Indirektne PR aktivnosti:
Angaovanje i obuka predstavnika/ca PREPORUKE_________________________________ 69
medija_ __________________________________ 32
2.2.3. Nauene lekcije_______________________ 32 Fusnote_ _________________________________ 74
2.3. Participativni proces_______________________ 33 Reference ________________________________ 75
2.3.1. Participativni proces u pilot podrujima_ ___ 35
2.3.2. Kampanja Dani pejzaa________________ 36
2.3.3. Nauene lekcije_______________________ 38
SVRHA PRIRUNIKA
Prirodna i kulturna
batina izuzetne
vrijednosti je
najznaajniji resurs
prekograninog
podruja Dubrovnika i
Boke Kotorske.
1.1. Polazita
Konvencija o zatiti svjetske kulturne toga, kulturni pejza predstavlja najiru UNESCO-vu listu Svjetske batine. Ova
i prirodne batine (Konvencija o i najobuhvatniju kategoriju kulturne dva podruja zajedniki ine jedan od
svjetskoj batini) koju je 1972. godine batine. najatraktivnijih pejzaa na Jadranu,
usvojio UNESCO, prvi je put u jednom to potvruje i masovna posjeenost.
dokumentu povezala koncepcije Jedan od najnovijih dokumenata, Osim ova dva UNESCO lokaliteta, cijelo
zatite prirode i ouvanja kulturnih Pariska deklaracija o batini kao podruje Dubrovako-neretvanske
dobara. Konvencija prepoznaje pokretau razvoja (The Paris upanije, kao i Bokokotorski zaliv
nain na koji ljudi djeluju na prirodu Declaration on heritage as a driver predstavljaju izuzetan kulturni pejza u
i priroda na ljude, kao i potrebu of development), koju je usvojio kojem se stapaju brojni i raznoliki slojevi
za ouvanjem ravnotee izmeu Meunarodni savjet za spomenike i prirodne i kulturne batine. Adekvatna
njih. Ovo je bio kamen temeljac spomenika podruja (ICOMOS) 2011. zatita, planiranje i upravljanje ovim
za sistematine pokuaje iji je cilj godine, naroito istrauje povezanost izvanrednim prirodnim i kulturnim
sveobuhvatna zatita i upravljanje izmeu razvoja i batine. Dokument pejzaem je kljuna za njegovu
kulturnom i prirodnom batinom na potvruje da razliiti aspekti razvoja odrivost, valorizaciju i odrivi razvoj.
meunarodnom nivou. prijete da degradiraju i unite batinu
i njene neotuive vrijednosti. Kako U sutini, najvei problem sa kojim
Poetkom novog milenijuma Savjet bi se skrenula panja na ovo pitanje, se podruje suoava je injenica da
Evrope je usvojio dvije konvencije razvoj treba da bude shvaen ne samo razne zainteresovane strane, a naroito
koje su blisko povezale batinu sa u smislu ekonomskog rasta, nego i kao kreatori politika, prirodnu i kulturnu
pejzaem. U Evropskoj konvenciji o sredstvo za postizanje zadovoljavajueg batinu vide kao prepreku razvoju.
predjelu1 iz 2000. godine je navedeno intelektualnog, emocionalnog, Vrijednost batine nije prepoznata u
da pejza doprinosi formiranju moralnog i duhovnog postojanja, kako dovoljnoj mjeri, uprkos injenici da ona
lokalnih kultura i da je on bazina je 2001. godine definisano u UNESCO- predstavlja osnovni resurs podruja i
komponenta evropskog prirodnog voj Univerzalnoj deklaraciji o kulturnoj da je mogui pokreta razvoja. Takoe
i kulturnog nasljea, doprinosei raznolikosti. je znaajno istai da nije prepoznata ni
blagostanju ljudi i uvrivanju ekonomska vrijednost batine.
evropskog identiteta. Konvencija Prirodna i kulturna batina izuzetne
Faro2 iz 2005. godine potvruje da vrijednosti je najznaajniji resurs
ire razumijevanje batine obuhvata prekograninog podruja Dubrovnika
sve aspekte prirodne okoline koji su i Boke Kotorske. Grad Dubrovnik, kao i
posljedica interakcije izmeu ljudi i Prirodno i kulturno-istorijsko podruje
mjesta tokom vremena. Poevi od Kotora upisani su 1979. godine na
9 Lekcije iz projekta
1.2. P
rojekat Batina pokreta razvoja i cilj
ovog prirunika
Ovo su bile polazne take za Vodei funkcionalni partner je bila Ovaj prirunik rezimira iskustva i
projekat Batina pokreta Optina Tivat, dok je glavni partner znanja steena tokom implementacije
razvoja, koji je partnerska akcija u Hrvatskoj bio Zavod za prostorno projeka Batina pokreta razvoja.
koju koordiniraju ustanove i ureenje Dubrovako-neretvanske Cilj prirunika je da unaprijedi zatitu,
organizacije sa podruja Dubrovnika upanije. Partneri projekta su bili: planiranje i upravljanje batinom,
i Boke Kotorske, a sa ciljem da se nevladine organizacije EXPEDITIO prvenstveno u Dubrovniku i Boki
unaprijedi zatita, planiranje i Centar za odrivi prostorni razvoj Kotorskoj, ali i u drugim oblastima
upravljanje kulturnom i prirodnom i Kulturno zaviajno udruenje Hrvatske i Crne Gore, a nadajmo se i
batinom. Preciznije, cilj projekta NAPREDAK Gornja Lastva u Crnoj Gori; ire.
je da unaprijedi saradnju izmeu i DUNEA - Regionalna razvojna agencija
aktera koji se bave zatitom, Dubrovako-neretvanske upanije, Primarna ciljna publika, odnosno
planiranjem i upravljanjem kao i Javna ustanova za upravljanje korisnici ovog prirunika su lokalne,
prirodnom i kulturnom batinom zatienim prirodnim vrijednostima regionalne i dravne javne ustanove
kroz implementaciju zajednikih na podruju Dubrovako-neretvanske koje se bave zatitom, planiranjem i
programa, edukaciju, prenoenje upanije u Hrvatskoj. upravljanjem kulturnom i prirodnom
znanja i vjetina, kao i aktivnosti na batinom. Prirunik zatim moe koristiti
podizanju svijesti. Cilj projekta je U Crnoj Gori, saradnici na projektu strunjacima/kinjama koji/e se bave
i da uvea znanje profesionalaca i su bili: Uprava za zatitu kulturnih zatitom, planiranjem i upravljanjem
da se podigne svijest graana/ki o dobara Crne Gore, Ministarstvo kulturnom i prirodnom batinom, kao i
tome kako se batina moe koristiti odrivog razvoja i turizma Crne Gore, organizacijama civilnog drutva koje su
kao pokreta razvoja. U okviru kao i Mrea za nasljee Jugoistone aktivne u ovoj oblasti. Na kraju, vano je
projekta ove aktivnosti esto su Evrope (SEE Heritage mrea). U istai da se nadamo da e ovaj prirunik
nazivane novim metodologijama Hrvatskoj, saradnici na projektu su doi i do izabranih predstavnika/ca
za zatitu i upravljanje batinom. bili: Konzervatorski odjel u Dubrovniku na lokalnom, regionalnom i dravnom
za podruje Dubrovako-neretvanske nivou, kao i do odgovornih dravnih
Projekat Batina pokreta upanije, Hrvatska sekcija ECOVAST-a slubi na svim nivoima.
razvoja je finansirala Evropska Evropskog vijea za sela i male gradove The areas of Dubrovnik and Boka
unija, a sproveden je u okviru i Ustanova Centar za Regionalne Kotorska, which have cultural and
Programa prekogranine saradnje aktivnosti programa prioritetnih akcija natural heritage and overall landscape
izmeu Hrvatske i Crne Gore, u Split. Projekat je trajao 23. mjeseca, of similar characteristics, face the same
sklopu komponente II Instrumenta od 11. marta 2013. godine, do 10. problems when it comes to protecting
za pretpristupnu pomo (IPA). februara 2015. godine. and managing these valuable resources.
10 Prirunik za zatitu, planiranje i

1.3. P
ilot podruja: Dubrovnik i Boka
Kotorska
Dubrovnik
Podruja Dubrovnika i Boke Kotorske,

koja imaju kulturnu i prirodnu batinu
i ukupni pejza slinih karakteristika,
suoavaju se sa istim problemima
kada je u pitanju zatita i upravljanje
ovim vrijednim resursima. Postoji
rizik da se kulturnom i prirodnom Herceg Novi
batinom, a naroito kulturnim Kotor
pejzaom neadekvatno upravlja i Tivat
da budu devastirani. Pojedinana i prirodne batine o njihovom dijelu
kulturna dobra, graevine i urbane koji jo uvijek nije zvanino zatien, a
cjeline imaju (u veini sluajeva) u znatnoj mjeri doprinosi vrijednosti
dobru profesionalnu zatitu. Ovo ukupnog kulturnog pejzaa podruja.
se naroito odnosi na lokalitete Postojei trendovi razvoja, kao i
UNESCO-ve svjetske batine pretjerana i neadekvatna gradnja, prijete
gradove Dubrovnik, Kotor i Perast. da devastiraju ovaj autentini pejza
Meutim, problemi postoje kada se i unite njegove prirodne i stvorene
radi o ostalim segmentima kulturne vrijednosti.
Brdo Vrmac. Izvor: Izloba fotografija Pejzai Boke oima graana, autor Dmitry Soldatenkov
Podruje Dubrovnika. Izvor: Studija o indetifikaciji i zatiti prirodnog i graditeljskog nasljea Dubrovnika

Unutranji dio Bokokotorskog zaliva, prirode. Zbog svojih oiglednih tvravu Lovrijenac, kvart iza Starog
koji obuhvata podruja Kotora i Risna, prirodnih i kulturnih vrijednosi, brdo grada, Lazaret, tvravu Revelin i ostrvo
upisan je na UNESCO-vu listu Svjetske Vrmac je odabrano da bude prvo pilot Lokrum, takoe je dodata listi.
batine, zbog svojih izuzetnih kulturnih podruje, na kojem e se primjenjivati
i prirodnih vrijednosti. Izuzetna znanje i iskustvo steeno tokom Iznad Starog grada i luke Gru izdie
univerzalna vrijednost podruja realizacije projekta. se brdo Sr, visine 412 metara. Sr
sadrana je u kvalitetu njegove ima specijalno mjesto u aglomeraciji
arhitekture, uspjeno ostvarenom ire podruje Dubrovnika obuhvata Dubrovnika. Sr se nalazi na skoro
jedinstvu gradova i naselja sa prirodnim uski priobalni pojas duine oko 250 svakoj slici grada, gdje posebno dolazi
okruenjem zaliva i u jedinstvenom km, koji se prostire od Kleka na zapadu do izraaja kontrast izmeu njegovih
svjedoanstvu uloge koju je podruje do rta Prevlaka na istoku. Meutim, netaknutih padina i gusto izgraene
imalo u irenju mediteranske kulture pilot podruje koje se razmatra u urbane cjeline u podnoju. On je
na podruje Balkana. Granice podruja ovoj studiji je koncentrisano na ue neodvojivi dio kulturnog i istorijskog
Svjetske batine priblino se poklapaju podruje Dubrovnika. Grad Dubrovnik, pejzaa Dubrovnika.
sa vrhovima planina koje formiraju administrativni i privredni centar
zaliv. Podruje granii sa nacionalnim Dubrovako-neretvanske upanije Vrmac i Sr imaju brojne slinosti.
parkovima, Orjen sa jedne i Loven sa se razvio na morskim stijenama na Predstavljaju dobro ouvana prirodna
druge strane, inei jednu prostranu istonoj obali Jadrana, gdje prestaje niz podruja, koja formiraju sastavni dio
zatienu prirodnu oblast. Godine 2011. ostrva istono-jadranskog arhipelaga, starih gradova Kotora i Dubrovnika.
utvrena je bafer zona podruja koja a poinje otvoreno more. Zbog dobre I jedan i drugi su u velikoj mjeri
obuhvata cijeli zaliv. konfiguracije zalea Dubrovnik je zanemareni posljednjih decenija kao
brzo postao veza izmeu kopna i dio kulturnog pejzaa i nedavno su oba
Brdo Vrmac je poluostrvo koje razdvaja mora, izmeu unutranjosti Balkana postali zone pod pritiskom razvoja kroz
Kotorski i Tivatski zaliv. Njegova teritorija i Mediterana. Zbog karakteristika velike investicione projekte.
administrativno je podijeljena izmeu svoje uline mree koja predstavlja
dvije optine, optine Kotor i optine jedinstven primjer srednjovjekovne Takoe postoje i razlike meu njima.
Tivat. Dio Vrmca koji pripada optini zgradnje gradova u Evropi, Stari grad Osim prirodnih razlika, koje se ogledaju
Kotor ujedno je i dio Prirodnog i Dubrovnik je upisan na UNESCO-vu u konfiguraciji terena, vrsti vegetacije
kulturno-istorijskog podruja Kotora listu Svjetske batine, a zona zatite itd., znaajne su i administrativne
koje se nalazi na UNESCO-voj listi. je proirena 1994. godine. U to razlike. S jedne strane, dio Vrmca koji
Dio koji pripada Tivtu je u planskim vrijeme, ira teritorija grada, koja je pripada Kotoru je zvanino dio UNESCO-
dokumentima definisan kao park obuhvatila predgraa Pile i Ploe, ve Svjetske batine, dok Sr nije.
Uprkos tome, slinosti omoguavaju
da se oba pilot podruja mogu lako
porediti omoguavajui pritom i
plodnu razmjenu iskustava. Sve ovo ini
projekat Batina pokreta razvoja
bogatim izvorom nauenih lekcija
koje mogu biti korisne za druga slina
podruja, a ujedno predstavlja i osnovu
ovog prirunika.
Dubrovnik, autor eljko oleti
Donja Lastva, Tivat, autor Zoran Nikoli

1.4. Novi pristupi
Pristup zatiti, planiranju i upravljanju Radionice Pilot projekti

prirodnom i kulturnom batinom
zastupljen u ovom projektu karakteriu Radionice su korisne za mali broj veoma Ovakvi projekti su dobar nain da se
metode i alatke/sredstva koje se mogu motivisanih ljudi koji su zainteresovani teorijsko znanje primjeni u praksi u
opisati kao dobra praksa, a predstavljaju za odreenu temu jer nude mogunost odreenoj oblasti.
inovativne pristupe, barem kada se radi razmjene ideja, sticanja praktinog
o podruju Dubrovnika i Boke Kotorske. znanja i uspostavljanja linih kontakata. Ovi novi pristupi ine najvaniji dio ovog
Izraz novi pristupi korien je u ovom prirunika i bie podrobnije istraeni u
smislu u priruniku. Neki od korienih Obuka narednim poglavljima.
metoda i alatki/ sredstava su:
Korisna za mali broj odabranih uesnika/ Ovaj prirunik je pripremljen na
Participativni pristup ca u cilju sticanja praktinog znanja. osnovu prouavanja studija i druge
dokumentacije nastalih u okviru
Putem ukljuivanja u aktivnosti projekta, Studije i smjernice projekta Batina pokreta razvoja.
zainteresovane strane razvijaju osjeaj Drugi izvor podataka za prirunik bili
vlasnitva nad projektom. Uee Metode za zajedniku izradu i primjenu su intervjui sa kljunim akterima koji
razliitih zainteresovanih strana metodologije i dobijanje konkretnih su bili ukljueni u projekat, obavljeni u
obezbjeuje bolji kvalitet aktivnosti rezultata koji se moglu dalje koristiti u Dubrovniku, Kotoru i Tivtu u decembru
projekta i unapreuje njegovu odrivost; odreenoj oblasti. 2014. godine. Prvenstveno iz ovih
nadalje, participativni procesi su dobra izvora proistekle su nauene lekcije
prilika za umreavanje zainteresovanih Studijska posjeta i preporuke sadrane u priruniku.
strana. Participativni pristup takoe
podrazumijeva telefonske i internet Ovo je dobra metoda uenja o dobroj
ankete kako bi se ukljuio veliki broj praksi i iskustvima u susjednim
uesnika/ca, fokus grupe u cilju podrujima; budui da je projekat
ukljuivanja manjih specifinih grupa obuhvatio zajedniku studijsku posjetu
zainteresovanih strana, i pojedinane za partnere/saradnike iz Hrvatske i
intervjue u cilju ukljuivanja relevantnih Crne Gore, ova metoda je omoguila
pojedinaca/ki koji mogu znaajno unapreenje odnosa meu njima.
doprinijeti projektu.
Participativni pristup - razgovor sa lokalnim stanovnitvom, Gornja Radionica o procjeni pejzaa, Gornja Lastva
Lastva
Studijska posjeta Francuskoj Obuka GIS u analizi krajodraza/pejzaa, Dubrovnik
Radionica izgradnje suvozida, Gornja Lastva Studije i smjernice

OSNOVNI POJMOVI univerzalne vrijednosti sa estetske i pejzaa, i da u procesu planiranja pejzaa
naune take gledita; pomogne u upravljanju promjenama
Kulturna batina (UNESCO, 1972): prouzrokovanim ekonomskim, drutvenim
geoloke i fiziografske formacije i ili ekolokim potrebama, naroito za
spomenici: djela arhitekture, tano odreene zone koje predstavljaju ona podruja koja su najvie pogoene
monumentalna vajarska i slikarska mjesto ivljenja ugroenih vrsta ivotinja promjenama, kao to su prigradska,
djela, elementi ili strukture arheolokog i biljaka od izuzetne univerzalne industrijska i priobalna podruja.
karaktera, natpisi, peine koje se koriste vrijednosti sa naune i konzervatorske (Evropska konvencija o predjelu, 2000)
za stanovanje i kombinacija elemenata take gledita;
koji imaju izuzetnu univerzalnu Zatita predjela/pejzaa podrazumijeva
vrijednost sa istorijskog, umjetnikog ili znamenita mjesta prirode ili tano postupke uvanja i odravanja znaajnih
naunog gledita; odreene prirodne zone od izuzetnog ili karakteristinih odlika pejzaa, to
univerzalnog znaaja sa take gledita je opravdano njegovim naslijeenim
grupna zdanja: grupe izolovanih ili nauke, konzerviranja ili prirodnih vrijednostima i to je proisteklo iz njegove
povezanih graevina koje su, po svojoj ljepota. prirodne konfiguracije i/ili antropogenih
arhitekturi, jedinstvu ili uklopljenosti aktivnosti;
u pejza, predstavljaju izuzetnu http://whc.unesco.org/archive/
univerzalnu vrijednost sa istorijskog, convention-en.pdf Upravljanje predjelom/pejzaom
umjetnikog ili naunog gledita; oznaava djelatnosti, kojima se sa
Predio/pejza oznaava odreenu stanovita odrivog razvoja, obezbjeuje
znamenita mjesta: djela ljudskih ruku teritoriju, onako kako je vidi lokalno redovno odravanje pejzaa, i usklauje
ili kombinovana djela ljudskih ruku stanovnitvo ili posjetioci, koja se razvija i upravlja promjenama proisteklim
i prirode, ukljuujui i arheoloka tokom vremena kao rezultat djelovanja iz socijalnih i ekonomskih procesa i
nalazita koja su od izuzetne univerzalne prirodnih sila i ljudi. postupaka u oblasti ivotne sredine;
vrijednosti sa istorijskog, estetskog,
etnolokog ili antropolokog gledita. Politika predjela/pejzaa odraava Planiranje predjela/pejzaa oznaava
svijest javnih vlasti o potrebi da se obimne dalekovide postupke sa ciljem
Prirodna batina (UNESCO, 1972): uoblii i implementira politika o pejzau. unapreenja, ponovnog uspostavljanja ili
Javnost se ohrabruje da u procesu kreiranja novog pejzaa.
spomenici prirode koji se sastoje od upravljanja odreenim pejzaom
fizikih ili biolokih formacija ili skupina aktivno uestvuje u zatiti, ouvanju http://conventions.coe.int/Treaty/EN/
tih formacija, koji su od izuzetne i odravanju vrijednosti batine tog Treaties/Html/176.htm
NAJZNAAJNIJE KONVENCIJE I planiranja, da na svojoj teritoriji http://whc.unesco.org/en/convention/
DEKLARACIJE formiraju slube zatite koje e imati
odgovarajue osoblje, da razvijaju Pariska deklaracija o batini kao
Konvencija o svjetskoj batini naune i tehnike konzervatorske studije pokretau razvoja
(UNESCO), PARIS, 1972 i istraivanja, i usvoje mjere usmjerene Usvojena u Parizu, u sjeditu UNESCO-a,
na to da se batini da odreena funkcija na 17. Generalnoj sjednici ICOMOS-a,
Najznaajnija osobina Konvencije o u svakodnevnom ivotu zajednice. 2011. godine.
svjetskoj batini iz 1972. godine je da u
jednom dokumentu saima koncepcije U Konvenciji je objanjeno kako se Deklaracija potvruje uticaje koje
zatite prirode i ouvanja kulturnih moe koristiti Fond za svjetsku batinu, globalizacija ima na drutva, a koji se
dobara. Konvencija prepoznaje nain na kako se njime upravlja, kao i pod ogledaju u gubitku njihovih vrijednosti,
koji ljudi djeluju na prirodu i priroda kojim uslovima se moe obezbijediti identiteta i kulturne raznolikosti, kao
na ljude, kao i osnovnu potrebu za meunarodna novana pomo. i materijalne i nematerijalne batine,
ouvanjem ravnotee izmeu njih. u irem smislu. Stoga je neophodno
Kovencijom su utvrene obaveze Drava ispitati vezu izmeu razvoja i batine.
Konvencija definie vrstu prirodnih potpisnica prema kojima su one dune
ili kulturnih dobara koja se mogu da redovno izvjetavaju Komitet za Pitanja koja se tiu batine i razvoja su
kandidovati za ukljuivanje u Listu svjetsku batinu o stanju ouvanosti nala odjeka u temi koju je UNESCO
svjetske batine. svojih dobara upisanih u Listu svjetske odabrao za proslavu etrdesetgodinjice
batine. Ovi izvjetaji su kljuni za rad Konvencije o svjetskoj batini u Kjotu
Konvencija propisuje dunosti Drava Komiteta, budui da oni omoguavaju 2012. godine Svjetska batina i odrivi
potpisnica pri identifikaciji moguih Komitetu da procijeni stanje dobara, razvoj: uloga lokalnih zajednica.
dobara, kao i njihovu ulogu u zatiti da odlui o specifinim programskim
i ouvanju tih dobara. Potpisivanjem potrebama, te da rijei probleme koji se Budui da postoje razni aspekti razvoja
Konvencije, svaka drava se obavezuje ponavljaju. koji prijete da ugroze i unite batinu i
da e uvati ne samo dobra Svjetske njene svojstvene vrijednosti, potrebno
batine koja se nalaze na njenoj Konvencija takoe podstie Drave je preduzeti izazov da se ouva ovaj
teritoriji, ve i svoju nacionalnu batinu. potpisnice da rade na jaanju svijesti ranjivi, kljuni i neobnovljivi resurs za
Drave potpisnice se podstiu da javnosti o vrijednosti dobara Svjetske dobrobit sadanjih i buduih generacija.
integriu zatitu kulturne i prirodne batine, kao i da unaprijede zatitu
batine u programe regionalnog tih dobara, i to kroz edukativne i iroko je prihvaeno da batina sa
informativne programe. vrijednou koju ima za identitet, i kao

riznica istorijske, kulturne i drutvene a predloene su aktivnosti u okviru Evropska konvencija o predjelu (2000)
memorije, ouvana zbog svoje sljedeih tema:
autentinosti, integriteta i osjeaja Batina i regionalni razvoj: Kontrola Evropska konvencija o predjelu takoe
mjesta ini kljuni aspekt procesa i preraspodjela urbanog razvoja, poznata i kao Firentinska konvencija
razvoja. revitalizacija gradova i lokalna (2000) promovie zatitu, planiranje
ekonomija, i upravljanje evropskim pejzaima i
Izazov, kada se radi o integrisanju Povratak umjetnosti zgradnje: organizuje evropsku saradnju vezanu za
batine i osiguravanju njene uloge Konzervacija, inspiriua inovativna pitanja pejzaa. Konvencija je usvojena
u odrivom razvoju, je da se pokae arhitektura, ouvanje prostora, 20. oktobra 2000. godine u Firenci
da batina ima ulogu u ostvarivanju Turizam i razvoj: Batina i izazov (Italija), a stupila je na snagu 1. marta
drutvene kohezije, dobrobiti, turizma: koje su strategije, koji 2004. godine (Serija Sporazuma Savjeta
kreativnosti i ekonomske privlanosti, alati?, Moe li razvoj turizma biti Evrope br. 176).
i predstavlja faktor u promovisanju odriv?, Ohrabrivanje lokalnih
razumijevanja meu zajednicama. zajednica da preuzmu vlasnitvo Evropsku konvenciju o predjelu je usvojio
nad batinom i razvojem turizma, Komitet ministara Savjeta Evrope 19. jula
Definicija razvoja u lanu 3 UNESCO- Batina i ekonomija: Podsticanje 2000. godine u Strazburu, a otvorena
ve Univerzalne deklaracije o kulturnoj boljeg razumijevanja ekonomskog je za potpisivanje Drava lanica
raznolikosti (2001) usko je povezana sa uticaja ouvanja batine, Organizacije u Firenci (Italija) 20. oktobra
ulogom u procesu razvoja koju bismo Promovisanje dugoronih uticaja 2000. godine, sa ciljem da se promovie
eljeli dodijeliti batini, a interpretirana batine na ekonomski razvoj i zatita, planiranje i upravljanje
u svom najirem smislu glasi: razvoj drutvenu koheziju, Razvijanje evropskim predjelima/pejzaima, kao
se ne shvata samo kao ekonomski ekonomskog uticaja batine, i da se organizuje evropska saradnja.
rast, nego i kao sredstvo postizanja Zainteresovane strane i izgradnja To je prvi meunarodni sporazum
zadovoljavajueg intelektualnog, kapaciteta: Uloga lokalnih zajednica koji je iskljuivo posveen svim
emocionalnog, moralnog i duhovnog i podizanje svijesti zainteresovanih aspektima evropskih predjela/pejzaa.
postojanja. strana, struno usavravanje, Konvencija se odnosi na cjelokupnu
zakonski okvir, istraivanje, teritoriju Zemalja potpisnica i obuhvata
Uesnici 17. Generalne sjednice saradnja. prirodna, ruralna, urbana i prigradska
ICOMOS-a su uputili Deklaraciju podruja. Konvencija podjednako
meuvladinim organizacijama, http://www.international.icomos.org/ vai za predjele/pejzae koji se mogu
dravnim i lokalnim vlastima, kao i svim Paris2011/GA2011_Declaration_de_ smatrati izuzetnima, kao i za one u
institucijama i strunjacima/kinjama, Paris_EN_20120109.pdf svakodnevnom okruenju, ili ugroene.
Cilj Konvencije je da podstakne javne strunjaci/kinje u saradnji sa lokalnim Predio/pejza se ne tie samo
vlasti da na lokalnom, regionalnom, stanovnitvom. Svaki je pejza mjeavina pojedinanih drava. Pitanja pejzaa
dravnom i meunarodnom nivou komponenti i struktura: tipova teritorije, moraju se razmatrati i u okviru
usvoje naela i mjere za zatitu, drutvenih percepcija i prirodnih i meunarodnih politika i programa.
planiranje i upravljanje pejzaima ekonomskih sila koje se neprestano
irom Evrope. Obuhvata sve pejzae, mijenjaju. Kada se identifikacija zavri i Saradnja izmeu Potpisnica je
kako one izuzetne tako i one obine, postavi ciljni kvalitet pejzaa, pejza se osmiljena tako da unaprijedi
koji odreuju kvalitet prirodnog moe zatititi i razviti, i njime se moe efikasnost mjera preduzetih u svakoj
okruenja u kojem ljudi ive. upravljati. dravi, da obezbijedi meusobnu
Konvencija nudi fleksibilan pristup tehniku i naunu pomo i podrku
pejzaima ije specifine osobine Ljudi u centru politike predjela/pejzaa i da olaka razmjenu znanja izmeu
zahtijevaju razne vrste aktivnosti, Jedna od glavnih inovacija Evropske strunjaka/kinja za pejza i razmjenu
od stroge konzervacije kroz zatitu, konvencije o predjelu je definisanje informacija o svemu to je u vezi sa
upravljanje i unapreenje, pa do ciljnog kvaliteta pejzaa, to znai, Konvencijom.
njihovog samog stvaranja. (http:// da za specifian pejza, nedlene javne
conventions.coe.int/Treaty/en/ vlasti formuliu tenju stanovnitva Prekogranina saradnja se podstie
Summaries/Html/176.htm) u pogledu pejzanih karakteristika na lokalnom i regionalnom nivou
njihovog okruenja. Bavljenje i ona, gdje je to potrebno, moe
Konvencija predlae pravne i pejzaom vie nije iskljuiva nadlenost stvoriti osnovu za pripremu
finansijske mjere na dravnom i strunjaka/kinja, ve on postaje zasebna i implementaciju zajednikih
meunarodnom nivou, sa ciljem da se oblast politike. programa za pejza.
formuliu politike predjela/pejzaa i
promovie interakcija izmeu lokalnih Upravljanje u skladu sa ciljnim Evropska konvencija o predjelu
i centralnih vlasti, kao i prekogranina kvalitetom pejzaa takoe zahtijeva je uvela panevropski koncept
saradnja na zatiti pejzaa. Ona navodi edukaciju i obuku, ukljuujui obuku fokusiran na kvalitet zatite pejzaa,
niz razliitih rjeenja koja Drave strunjaka/kinja, izabranih predstavnika/ njegovo planiranje i upravljanje,
mogu primijeniti, u skladu sa svojim ca i tehnikog osoblja lokalnih, a koji pokriva cijelu teritoriju a ne
specifinim potrebama. regionalnih ili dravnih vlasti, kao i samo izuzetne pejzae. Kroz svoj
Identifikacija i zatita predjela/pejzaa kurseve u kolama i na univerzitetima inovativni pristup i iri djelokrug,
Konvencija stavlja akcenat na koji se bave vrijednostima pejzaa i ona upotpunjuje konvencije o
identifikaciju i procjenu pejzaa kroz njegovom zatitom, upravljanjem i batini koje su izradili Savjet Evrope
terenska istraivanja koja obavljaju planiranjem. i UNESCO.

http://www.coe.int/t/dg4/ jedinstven doprinos kada se radi o Ne samo da konvencije prepoznaju
cultureheritage/heritage/landscape/ pitanjima koja se tiu zajednikog injenicu da je batina ugroena iz vie
reunionateliers/cetinje/Programme_ ivota, kvaliteta ivota i ivotnog razloga, ve i istiu da ona moe biti i
MONTENEGRO_October2013_en.pdf okruenja u kojem graani/ke ele da pokreta razvoja odreenih podruja.
napreduju. Batina naglaava/formira identitet
Okvirna konvencija Savjeta Evrope o pejzaa i stoga bi je trebalo uzeti u
vrijednosti kulturne batine za drutvo http://www.coe.int/t/dg4/ obzir prilikom izrade planova za odrivo
(Faro Konvencija, 2005) cultureheritage/heritage/Identities/ upravljanje.
default_en.asp
Evropskim drutvima, budui da
su pretrpjela promjene usljed http://conventions.coe.int/Treaty/en/
kombinovanog djelovanja ekonomske Treaties/Html/199.htm
krize, energetske tranzicije,
demografskih ili migracionih faktora kao Evropske konvencije o Zatiti Faro konvencija promovie ire
i smanjenja resursa, potrebni su novi arhitektonske i arheoloke batine razumijevanje batine i njene
modeli razvoja iji bi pokretai mogli (Granada/ Valeta) povezanosti sa drutvom. Ova
biti vei stepen demokratije, poveano (Convention for the Protection of the Konvencija istie da svaka osoba ima
uee graana/ki i bolja uprava koja Architectural Heritage of Europe, pravo da se bavi kulturnom batinom
poiva na otvorenim, reaktivnim i Granada i European Convention on po svom izboru uz potovanje prava
transparentnim institucijama. the Protection of the Archaeological i sloboda drugih, i da je neophodno
Heritage, Valletta) da se svi pripadnici drutva ukljue
U ovom kontekstu, Okvirna konvencija u proces definisanja i upravljanja
Savjeta Evrope o vrijednosti kulturne Glavna svrha ovih konvencija je da kulturnom batinom koji je u toku
batine za drutvo (Council of Europes uvrste i promoviu politike za ouvanje
Framework Convention on the Value i unapreenje evropske batine.
of Cultural Heritage for Society - Potvrujui i prepoznajui injenicu da
Faro Konvencija) je inovativna kada je arhitektonska i arheoloka batina,
je u pitanju povezivanje koncepta kao i cijeli kulturni pejza, ozbiljno
zajednike batine Evrope sa ljudskim ugroena iz vie razloga, pomenute
pravima i osnovnim slobodama iji je evropske konvencije pozivaju na odrivo
Savjet Evrope ostao jedan od istorijskih ouvanje/odrivu upotrebu ovih
zatitnika. Faro Konvencija prua nezamjenjivih lokaliteta ljudske istorije.
Koncert Muzika na vrhu brda organizovan u sklopu manifestacije Dani pejzaa na vrhu Sv. Vid, Vrmcu
NOVI PRISTUPI ZATITI,
PLANIRANJU I UPRAVLJANJU
PRIRODNOM I KULTURNOM
BATINOM
Sastanci partnera i radnih grupa

2.1. Saradnja izmeu aktera koji uestvuju u
procesu zatite, planiranja i upravljanja
prirodnom i kulturnom batinom
Neophodno je uspostaviti efikasne i prirodnom batinom u Dubrovniku za svoju teritoriju. Jedan od partnera
metode za dijalog i diskusiju meu i Boki Kotorskoj; strunjaci/kinje projekta je bio Expeditio, nevladina
razliitim akterima i interesima koji se bave zatitom, planiranjem i organizacija iz Kotora. Aktivnosti ove
ukoliko elimo da unaprijedimo upravljanjem kulturnom i prirodnom organizacije imaju za cilj podsticanje
drutveni kapital aktera ukljuenih batinom; lokalne, regionalne i dravne odrivog prostornog razvoja, kao i
u proces. Trebalo bi uzeti u obzir vlasti; mediji iz Dubrovnika i Boke unapreenje urbanih i ruralnih sredina u
principe pet dimenzija teritorijalnog Kotorske; organizacije civilnog drutva Crnoj Gori i ire kroz djelovanje u oblasti
upravljanja: fleksibilnu koordinaciju koje su aktivne u oblastima kulturne i arhitekture, urbanizma, prostornog
aktera i institucija, sposobnost prirodne batine, graani/ke podruja planiranja i zatite ivotne sredine,
integracije relevantnih sektora, Dubrovnika i Boke Kotorske, vlasnici/ kao i javnog zastupanja. Drugi partner
ukljuivanje odgovarajuih aktera ce zemljita u pilot podrujima, kao projekta je bilo Kulturno-zaviajno
prilikom organizacije i pripreme i investitori i lokalne i nacionalne udruenje NAPREDAK Gornja Lastva,
participacije zainteresovanih strana, turistike organizacije i agencije. nevladina organizacija koja nastoji da
postizanje zajednikog razumijevanja revitalizuje podruje Vrmca, a naroito
promjenljivog konteksta, kao i Batina pokreta razvoja je bio selo Gornja Lastva.
uzimanje u obzir specifinosti i zajedniki prekogranini projekat, sa
karekteristika mjesta.3 tim da su uesnici (aplikanti, partneri i Aplikant projekta sa hrvatske strane
saradnici) i nevladine organizacije koji je bio Zavod za prostorno ureenje
2.1.1. Upravljanje projektom su bile ukljueni u projekat odabrani Dubrovako-neretvanske upanije,
pojedinano za svaku dravu, u koji je i organ lokalne vlasti a takoe
Opti cilj projekta Batina pokreta zavisnosti od prepoznatih problema i javna ustanova. Zavod koordinira i
razvoja je bio doprinos uspostavljanju u odreenom podruju: Dubrovako- sprovodi izradu prostornih planova
saradnje izmeu institucija i aktera neretvanska upanija u Hrvatskoj i Boka na regionalnom nivou, nadgleda
nadlenih za zatitu prirodne i kulturne Kotorska u Crnoj Gori. U projektu su prostorne promjene, odrava prostorni
batine u Hrvatskoj i Crnoj Gori kroz bili zastupljeni i strunjaci/kinje koji se informacioni sistem i prua podrku
implementaciju zajednikih programa, bave kako prirodnom tako i kulturnom za sprovoenje prostornih planova na
edukaciju, prenoenje znanja i aktivnosti batinom. lokalnom nivou. DUNEA - Regionalna
na podizanju nivoa svijesti. U poetnoj razvojna agencija Dubrovako-
fazi projekta identifikovane su ciljne Aplikant projekta na crnogorskoj strani neretvanske upanije je bila jedan
grupe: lokalne, regionalne i dravne i vodei partner bila je Optina Tivat. od partnera u projektu; Agencija se,
institucije koje se bave zatitom, Kao javna ustanova, Optina izrauje kao javno preduzee u vlasnitvu
planiranjem i upravljanjem kulturnom prostorne planove i strategiju razvoja regionalne vlade, zalae za uravnoteeni
ekonomski razvoj na cijelom podruju Zatita, planiranje i upravljanje ovim zajednikim sastancima se
Dubrovako-neretvanske upanije. prirodnom i kulturnom batinom raspravljalo o aktivnostima vezanim
Ona koordinira aktivnosti vezane za nije ni pravolinijski, ni hijerarhijski za komunikaciju izmeu partnera,
razvoj upanije, kao i aktivnosti za proces odozgo to je kruni proces vizuelnom identitetu projekta,
zajedniki strateki razvoj optina, (Slika x). Isti koncept je korien promotivnom materijalu projekta,
u skladu sa potrebama podruja. u projektu, u kojem su aktivnosti internet stranici projekta, drutvenim
Drugi partner u projektu je bila Javna meusobno povezane i utiu jedna na mreama, angaovanju novinara,
ustanova za upravljanje zatienim drugu. Na primjer, aktivnosti u vezi sa uvodnom predstavljanju projektu,
prirodnim vrijednostima na podruju participativnim procesom obuhvataju studijskom putovanju u Francusku,
Dubrovako-neretvanske upanije. formiranje posebne radne grupe koja formiranju radnih grupa i radionicama.
vodi i nadgleda sve participativne Na lokalnom/nacionalnom nivou
Saradnici na projektu su bili Uprava za aktivnosti, organizaciju radionica odravani su redovni sastanci
zatitu kulturnih dobara Crne Gore o metodama participacije, sam projektnog tima od februara 2013.
Podruna jedinica Kotor, Ministarstvo participativni proces, studiju rezultata godine do februara 2015. godine.
odrivog razvoja i turizma, Mrea za procesa i prezentaciju procesa Partneri su sve vrijeme redovno
nasljee Jugoistone Evropske (SEE participacije i studije. komunicirali putem e-maila i telefona,
Heritage mrea), Konzervatorski da bi se dogovarali o detaljima
odjel u Dubrovniku za podruje Saradnja aktera u okviru projekta se implementacije projekta.
Dubrovako-neretvanske upanije, odvijala na dva nivoa: prekograninom
Hrvatska sekcija ECOVAST-a nivou i lokalnom/ dravnom nivou. Projekat je zapoeo zvaninim
Europskog vijea za selo i male Formiran je Upravni odbor koji predstavljanjem i konferencijom
gradove, Centar za regionalne je koordinirao implementaciju za tampu, koji su odrani i u
aktivnosti programa prioritetnih akcija projekta na prekograninom Dubrovniku i Tivtu. Tom prilikom
u Splitu. nivou. Organizacione aktivnosti su je organizovan i zvanini prijem
planirane i o njima se raspravljalo na partnera kod gradonaelnika Tivta,
Aktivnosti projekta su prilagoene 8 zajednikih sastanaka Upravnog upana Dubrovako-neretvanske
teritorijama na kojima se odvijao i odbora, a prisustvovali su im upanije i gradonaelnika Dubrovnika.
potrebama odreenog okruenja. predstavnici/ce aplikanata i partnera, Svi glavni partneri, partneri i
Sadraj se postepeno razvijao kroz ukljuujui i koordinatora projekta. saradnici su uestvovali u zvaninim
sastanke i radne grupe, tako da je Sastanci su odravani naizmjenino predstavljanjima projekta, kojima su
proces ostao relativno fleksibilan u Tivtu i Dubrovniku, uz prisustvo takoe prisustvovali predstavnici/ce
tokom trajanja projekta. predstavnika/ca iz obje drave. Na medija i druge zainteresovane strane.

Formirano je est radnih grupa koje su
1 se bavile pojedinanim aktivnostima
projekta. Grupe su inili predstavnici/
1 ce glavnih partnera, partnera i
saradnika. U sastav radnih grupa su
2
pozvani i spoljanji strunjaci/kinje,
ali na kraju su grupe uglavnom inili
6 2 partneri, saradnici i strunjaci/kinje
3 zadueni za izradu studija. lanovi/
ce svake radne grupe su se susreli dva
puta na kreativnim radionicama, da
bi raspravljali o sljedeim temama:
4 participativni proces, zakonodavni
okvir i standardi EU, kulturna i
5 3 prirodna batina i pejza, ekonomska
valorizacija, prirunik za primjenu novih
5
metodologija u zatiti i upravljanju
4 batinom, kao i mapa i broura
prekograninog podruja. Spoljanji
6 strunjaci/kinje, u nekim sluajevima i
iz inostranstva, su angaovani za izradu
studija. U cilju detaljnijeg razmatranja
1-Saradnja sadraja pojedinanih aktivnosti,
2-Dijeljenje informacija organizovano je vie sastanaka radnih
3-Participativni proces grupa na lokalnom nivou nego to
4-Jaanje kapaciteta je u poetku planirano. lanovi/ce
5-Studije su meusobno komunicirali putem
6-Podizanje svijesti mailing lista.
Zatita, planiranje i upravljanje prirodnom i kulturnom batinom nije ni

pravolinijski, ni hijerarhijski proces odozgo, ve je to kruni proces
Radna grupa 1 Radna grupa 2 Radna grupa ...
Spoljni
strunjaci
Uprava za zatitu Aplikant 1 Aplikant 2
kulturnih dobara i koordinator
Crne Gore
cijelog projekta Zavod za prostorno
ureenje Dubrovako-
Optina Tivat neretvanske upanije
Ministarstvo odrivog
Partner
razvoja i turizma Crne
Partner
Gore
Upravni P2a
P1a
EXPEDITIO odbor DUNEA Regionalna
razvojna agencija Ustanova Centar za
Centar za odrivi
prostorni razvoj
12 lanica Dubrovako-neretvanske Regionalne aktivnosti
upanije programa prioritetnih
akcija
SEE Heritage
mrea (Mrea Partner Partner
za nasljee
Jugoistone P1a P2b
Evrope) Javna ustanova za
Kulturno-zaviajno upravljanje zatienim Konzervatorski
udruenje NAPREDAK prirodnim vrijednostima odjel u Dubrovniku
Gornja Lastva na podruju Dubrovako- za podruje
neretvanske upanije Dubrovako-
neretvanske upanije
Hrvatska sekcija
ECOVAST-a
Europskog vijea za
sela i male gradove
Organizaciona struktura i tim predloen za implementaciju aktivnosti

2.2. Razmjena informacija
i transparentnost
procesa
2.1.2. Nauene lekcije nove, svjee ideje. Projekat je omoguio Mehanizmi za promovisanje
angaovanje najboljih strunjaka/kinja i ukljuivanja i participacije zahtjevaju,
Postoje i prednosti i nedostaci kada je uspostavljanje meunarodnog tima za u prvom redu, pragmatini pristup
voa projekta javna ustanova. S jedne rad na jednoj od studija. u odreivanju nivoa pristupa
strane, ustanova moe direktno koristiti informacijama, npr. kroz kampanju
rezultate dobijene ovim projektom, U sluaju Dubrovnika, znatno je putem tradicionalnih medija i/
prilikom izrade prostornog plana, kao i ojaana saradnja izmeu lokalnih ili internet stranica. Potrebno
drugih planova. S druge strane, moe se organizacija. Projekat je bio manje je razmotriti efikasna sredstva
suoiti sa problemima prilikom pokuaja uspjean kada je u pitanju dijalog sa komunikacije i/ili irenje informacija,
aktiviranja javnosti, na primjer prilikom ljudima. Uprkos tome, svi uesnici/ce kroz procedure i odgovarajue alate
organizovanja javnih dogaaja, i to zato su prepoznali da se vodea institucija prilikom planiranja dogaaja, kao i
to ljudi nijesu naviknuti da vide jednu otvorila prema javnosti i dala pozitivan povratne informacije tokom procesa
javnu ustanovu u ovoj ulozi. primjer za druge. Ovo moe biti dobro implementacije. Na kraju, moe
Izraivai politika (npr. slubenici na polazite za plodnu saradnju sa lokalnim biti veoma korisno i istraivanje u
optinskom ili regionalnom nivou) su stanovnitvom u budunosti. cilju uporeivanja lekcija nauenih
bili pokretai projekta u Dubrovniku. Za iz razliitih sredstava/alata za
izraivae politika iz javne ustanove je U Boki Kotorskoj, ljudi su u velikom komunikaciju.4
vano da imaju mandat da bi mogli voditi broju prisustvovali javnim dogaajima,
projekat u ovakvim sluajevima i da ih vjerovatno zbog injenice da su 2.2.1. Direktne PR aktivnosti:
donosioci odluka (izabrani politiari, npr. nevladine organizacije koje su dobro irenje informacija o projektu,
gradonaelnik) ne ograniavaju previe u poznate u lokalnoj sredini bile aktivnostima projekta i
njihovim aktivnostima. zaduene za implementaciju aktivnosti.
vrijednostima podruja
S druge strane, mogla se unaprijediti
Razmjena znanja je bila intenzivna i to saradnja sa optinama.
Tokom projekta je dosta panje
zbog interdisciplinarnog pristupa koji je
posveeno razliitim nainima irenja
korien u projektu. Razliite organizacije Organizacija sastanaka u formi
informacija o aktivnostima projekta i o
su bile pozvane da sarauju na ovom kreativnih radionica (radnih grupa)
kulturnim i prirodnim vrijednostima oba
projektu. se mogla unaprijediti. Neke teme su
prekogranina podruja.
Angaovanje stunjaka/kinja iz zadobile vie panje od drugih. Mogli
inostranstva ima pozitivan efekat, poto su se postii bolji rezultati formiranjem
Kreirana je posebna internet
oni stavljaju akcenat na nove aspekte, manjih grupa i organizovanjem veeg
stranica u cilju irenja informacija:
prenose svoja iskustva i vjetine i donose broja sastanaka.
www.bastina.eu.
Stranica je redovno aurirana
unoenjem novosti o projektu i
poziva za prisustvovanje dogaajima.
Informacije o svim aktivnostima i
kompletne studije su dostupne i na
internet stranici jednog od partnera:
http://www.zzpudnz.hr.
Projekat je promovisan putem

drutvenih mrea kao to su Facebook
i Twitter. Formirana je Facebook
grupa, dok je Twitter korien
uglavnom za irenje informacija o
predstojeim dogaajima. Drutvene
mree su takoe koriene kao alat za
prikupljanje informacija o tome ta ljudi
misle o odreenim temama, i to putem
anketiranja.
Formirane su spoljanja i unutranje

mailing liste: unutranje za
komunikaciju meu partnerima, a
spoljanja za promociju rezultata
projekta i pozivanje ljudi na dogaaje.
Pripremani su i tampani lifleti i

posteri za najavu dogaaja, kalendar,
notesi i majice sa logom projekta,
sa ciljem da se proire informacije o
projektu. Izraen je i promotivni pano
u cilju poboljanja vizuelnog identiteta
projekta. Sajt www.bastina.eu i promotivni letci

Promotivni materijal
Aktivnosti projekta su bile dobro 2.2.2. Indirektne PR aktivnosti: 2.2.3. Nauene lekcije
propraene u hrvatskim, crnogorskim, Angaovanje i obuka
ak i francuskim medijima putem radio i predstavnika/ca medija Ovakav projekat moe biti veoma
televizijskih programa, novina i njihovih efikasno sredstvo za irenje znanja
internet stranica. o drugim vrijednostima podruja.
Dvije novinarke, jedna iz Crne Gore i
jedna iz Hrvatske, zainteresovane za Sve zainteresovane strane koje su
Projekat je predstavljen na nekoliko uestvovale u projektu, ukljuujui i
bavljenje temama zatite, planiranja
konferencija. javnost, su puno nauile o kulturnom
i upravljanja prirodnom i kulturnom
batinom, angaovane su i obuene i da pejzau Boke Kotorske i Dubrovnika.
Promovisan je kao primjer aktivnog
prate i izvjetavaju o svim aktivnostima
ukljuivanja graana/ki na 13. Ovaj projekat je bio odlina prilika za
projekta. Jedna od prednosti ovakvog
Sastanku radionica Savjeta Evrope za irenje znanja o novim pristupima
pristupa je to to su sve aktivnosti
implementaciju Evropske konvencije u zatiti, planiranju i upravljanju
propraene u medijima (manifestacije,
o predjelu: Prostor budunosti, batinom. Ljudi razliitih profila su
studije, radionice). Jo jedna prednost
identifikacija i analiza pejzaa: stanje okupljeni da bi uili, a mnogi od njih su
je obuavanje novinara o zakonskim
u demokratiji na Cetinju, u Crnoj ukljueni u prostorno planiranje svog
propisima, dobrim praksama,
Gori, u oktobru 2013. godine. Sastanci lokalnog okruenja. Prenoenje znanja
studijama sluaja i goruim pitanjima
radionica za implementaciju Evropske o novim pristupima na lokalni nivo
i problemima u regionu, tako da oni
konvencije o predjelu, koje organizuje moe se postii angaovanjem razliitih
mogu pisati o ovim temama i nakon to
Savjet Evrope, detaljno razmatraju institucija koje su usko povezane sa
se projekat zavri. Takoe, oni mogu
implementaciju Konvencije. Ovi sastanci lokalnim stanovnitvom.
iskoristiti steeno znanje da izvjetavaju
su istinski forum za razmjenu praktinog
o nekim drugim slinim podrujima.
znanja, i oni su prilika za predstavljanje U Boki Kotorskoj gdje su nevladine
novih koncepata i postignua koja se organizacije, inae dobro poznate u
tiu Konvencije. Naroita panja se lokalnom okruenju, bile zaduene za
posveuje iskustvima drave domaina neke od aktivnosti javni dogaaji su bili
sastanka. masovno posjeeni, dok je aktiviranje
ljudi za uee u javnim dogaajima
predstavljalo problem u Dobrovniku
gdje je procesom rukovodila javna
ustanova.

2.3. Participativni
proces
Participativni proces je potreban Najbitniji izazov je stvoriti uslove za postojee ciljeve i programe;
da bi se izgradila vrsta partnerstva kolektivno uenje izmeu aktera i prepoznavanje potrebe za
i efikasna rjeenja. Ukljuivanje teritorija koje su u pitanju. Raznolikost odreenim specifinim vjetinama
zainteresovanih strana moe uticati sredstava moe ovome doprinijeti, ili odgovarajuim uslovima (npr.
na ciljeve, radne navike i pristupe kao to su fokus grupe, javni skupovi, rasprostranjeni irokopojasni internet
predviene generalnim okvirom internet stranice, internet istraivanja za digitalne alate);
procesa.5 Razumijevanje i osjeaj ili istraivanja na terenu. Odabir strategija komunikacije koja podrava
da im batina pripada pomae odgovarajuih sredstava je specifian proces.
zainteresovanim stranama i odgovornoj za odreeni kontekst i zavisi od
agenciji da zatite batinu. Rad sa pokrenutih procesa i inicijativa, Participativni proces treba da rezultira
zainteresovanim stranama prua priliku kao i od obima teritorije i/ili njenih partnerskim sporazumom ili barem
za razmjenu informacija, poveanje karakteristika. zajednikim okvirom inicijativa za
posveenosti zainteresovanih strana, poboljanje saradnje. Tokom procesa,
jaanje kolektivne odgovornosti, Definisanje participativnog pristupa u saradniki stavovi mogu zamijeniti
kao i zadobijanje njihovog znanja, ranoj fazi planiranja je od presudnog stroge hijerarhijske procedure, a
saglasnosti i podrke za one aktivnosti znaaja za: mogu ak i u obaveznim pregovorima
koje e zatititi i unaprijediti odabir aktera koji e biti angaovani pospjeiti dostizanje zajednikih ciljeva.9
vrijednosti, autentinost i integritet (ko e biti ukljuen, u kojoj mjeri, i
batine.6 kakvu e ulogu imati); Treba da se razmotre razliite kulture
identifikovanje aktera zaduenih za i ideje participacije, naroito u
Zainteresovana strana je bilo koja participativni proces (lokalne vlasti sluaju transnacionalnih projekata i
osoba ili organizacija na koju plan esto angauju spoljanje strunjake/ inicijativa. U ovom smislu, mogui su
moe uticati ili koja, pak, moe uticati kinje za kreiranje i animiranje ovakvih razliiti stepeni formalizacije u cilju
na uspjeh plana.7 U participativnom procesa, to je jedna od nekoliko podsticanja participacije, od irenja
pristupu, sve zainteresovane strane na mogunosti koje mogu nadomjestiti optih informacija o odreenom
razliitim nivoima uestvuju u procesu ograniene kapacitete institucija); projektu, do javnih referenduma, gdje
donoenja odluka.8 odreivanje vremenskog okvira direktna demokratija oblikuje rezultat
(kada e se odrati participacija procesa. Ipak, mehanizmi koji su previe
Participaciju i partnerstvo bi trebalo tokom razliitih faza procesa, i koliko formalni (kao to je referendum) mogu
posmatrati i favorizovati kao nain e trajati); ugroziti neformalne pregovore meu
osnaivanja solidarnosti meu odreivanje dosljednosti u zainteresovanim stranama ili ak mogu
relevantnim akterima i teritorijama. participativnom procesu u odnosu na odvratiti panju od vanih faktora.
Evropska povelja o prostornom Na obje strane prekograninog
planiranju: Vizija evropskih gradova podruja je primjeen nizak stepen
i regija teritorija u 21. vijeku10 uea graana/ki u zatiti i upravljanju
istie potrebu uea i osnaivanja kulturnim i prirodnim resursima. S
zajednice poto su postojei obzirom da je uee graana/ki jedan
sistemi gradskog upravljanja esto od osnovnih principa prostornog
approved by the General assembly
of Barcelona the 22th april 2013
ogranieni stavovima i glasanjem planiranja, jedan od oekivanih rezultata

bogatijih stanovnika/ca ili snanih projekta bio je unapreenje uea
poslovnih interesa. Kao posljedica zainteresovanih strana u Dubrovniku
toga prioritet se daje lobistikim koju je odobrila Generalna skuptina
u Barceloni 22. travnja 2013. i Boki Kotorskoj, vjerujui da e ovo
grupama. Svim grupama treba dati dovesti do bolje zatite i upravljanja
mogunost da pokau na koji nain 2013
pejzaom.
mogu doprinijeti unapreenju
cijele zajednice i koje vrijednosti joj The Charter of European Planning je u U tom smislu realizovane su dvije
mogu dati na osnovu svojih vjetina okviru projekta Batina - Pokreta razvoja glavne aktivnosti. Sproveden je
prevedena na crnogorski i hrvatski jezik
i znanja. Dakle, potrebni su novi participativni proces u pilot podujima
sistemi zastupanja i participacije u cilju sakupljanja miljenja razliitih
koji e: obezbijediti nove naine grupa zainteresovanih strana, kao
pristupa informacijama, promovisati polazite za strategiju razvoja u oba
vee ukljuivanje mree aktivnih podruja i kampanja Dani pejzaa
graana/ki, kao i potpomoi lokalnu Pariska Deklaracija o batini kao sa vie od deset lokalnih dogaaja koji
demokratiju i osnaiti zajednicu. Takve pokretau razvoja11 takoe istie su organizovane da bi se unaprijedilo
akcije e pomoi svim stanovnicima/ ulogu lokalnih zajednica i znaaj razumijevanje zainteresovanih strana i
cama i zainteresovanim stranama podizanja svijesti zainteresovanih poveao osjeaj posjedovanja batine.
da iskau svoje miljenje i da zaista i strana. Lokalno stanovnitvo,
na konstruktivan nain uzmu uea civilno drutvo i izabrani lokalni i
u oblikovanju svoje budunosti. dravni slubenici imaju kljunu
Potrebno je vrijeme da bi se praksa ulogu u razvoju i primjeni pristupa
participacije ugradila u procese u kojem je batina pokreta razvoja
prostornog planiranja i time izgradile i oni, podizanjem svijesti o batini,
socijalne veze i omoguilo istinsko preuzimaju vlasnitvo nad procesom
ukljuivanje. razvoja.

2.3.1. Participativni proces u se studije ili procese moi koristiti su prikazani u studiji pod nazivom
pilot podrujima rezultati participativnog procesa. Provedba participativnog procesa na
pilot podruju Dubrovnika.
Participativni proces u pilot Metodom upitnika, ukupno 264
podrujima je sproveden u obje ljudi iz privatnog sektora, stunjaka/ Za pilot podruje Vrmca, obavljeno
drave, u Hrvatskoj za oblast kinja, studenata/kinja, kao i ljudi je 30 intervjua sa predstavnicima/
Dubrovako-neretvanske upanije, iz kulturnog i javnog sektora je cama lokalne zajednice, privatnog
a u Crnoj Gori za podruje Vrmca. odgovaralo na pitanja o razliitim sektora/investitora, javnog sektora,
Rezultati participativnog procesa su temama: identitet i savremene strunjacima/kinjama i kulturnim
sumirani u dvije odvojene studije. promjene grada Dubrovnika, akterima, i to o identitetu i
One predstavljaju dobar pokazatelj zatita, planiranje i prioriteti potencijalima Vrmca, njegovoj zatiti
javnog miljenja, budui da su budueg razvoja starog grada, i razvoju, kao i o ueu javnosti
prikupljena i analizirana razliita ukljuivanje javnosti i komunikacija kada je u pitanju ova oblast. Dobijeni
miljenja svih grupa zainteresovanih sa javnim ustanovama kada je su i veoma zanimljivi rezultati od
strana o odabranim temama. Ove u pitanju planiranje i razvojni 90 uenika/uenica srednje kole,
studije su posluile kao ulazni podaci plan za podruje Sra. Obavljeni koji su pisali eseje o Vrmcu. Na
za kasnije sprovedene sudije kulturnog su polustrukturisani intervjui sa fokus grupama, ukljuujui i grupu
pejzaa i ekonomske valorizacije, i pojedincima/kama iz kulturne sa vlasnicima imanja, raspravljalo
znaajan su referentni materijal za i naune scene Dubrovnika u se o temama kao to su identitet
optine prilikom izrade planova i vezi sa upravljanjem batinom Vrmca, zatita prirodnih i kulturnih
strategija za svoje teritorije. Dubrovnika, nedavnim projektima, resursa, o ekonomskom razvoju, te o
dobrim praksama i participativnim upravljanju i razvojnom planu Vrmca.
U okviru radne grupe, partneri su procesom. Dvije fokus grupe, Izvrena je kvantitativna analiza
dogovorili zajedniku metodologiju jedna sainjena od predstavnika/ na osnovu 222 popunjena on-line
participativnog procesa, za oba ca civilnog drutva, a druga od upitnika o identitetu Vrmca, razvojnim
podruja. Metodologija je ukljuivala politikih aktera, raspravljale su potencijalima i prijetnjama, reimu
upitnike, fokus grupe, intervjue i o problemu ouvanja kulturne zatite, saradnji optina s javnou
eseje. Ciljne grupe su prethodno i prirodne batine u kontekstu i pristupu informacijama. Rezultati
identifikovane. Meutim, partneri su razvoja grada, kao i o postojeem participatornog procesa su sumirani
sami odluivao o nainu sprovoenja modelu uea javnosti u procesu u studiji pod nazivom Prirodna i
ove aktivnosti na svojim pilot planiranja lokalnog razvoja. kulturna batina Vrmca iz perspektive
podrujima, kao i o tome za koje e Rezultati participativnog procesa graana/ki.
Studije koje sumiraju rezultate
participativnog procesa su predstavljene
zajedno sa prezentacijom Evropske
povelje o prostornom planiranju i
predstavljanjem Metoda za uee
razliitih drutvenih grupa u zatiti i
upravljanju kulturnom i prirodnom
batinom u paniji, 13. juna u
Dubrovniku i 14. juna 2014. godine u
Tivtu. (vidjeti Prezentacije, Poglavlje
2.5.3.1). Prezentacije u Dubrovniku
i Tivtu pratile su kampanju Dani
pejzaa.
2.3.2. Kampanja Dani pejzaa
Sprovoenjem kampanje Dani pejzaa

partneri projekta su eljeli da informiu
javnost o ciljevima, aktivnostima i
rezultatima projekta Batina pokreta
razvoja, ali iznad svega, eljeli su
uspostaviti saradnju sa javnou, istraiti
razliite mogunosti upotrebe kulturnog
pejzaa kroz organizovanje umjetnikih
i drugih drutvenih dogaaja, kao i
poveati interesovanje za prostorni i
turistiki razvoj na podrujima prirodne
i kulturne batine. Sva dogaanja su bila
dobro posjeena, a ljudi su mogli vidjeti
kako se ovaj jedinstveni pejza moe
valorizovati, a da se ne uniti njegova
prirodna i kulturna batina.
Participativni proces u Dubrovniku i Tivtu

Informacije o miljenju graana/ki o pilot podruju su sakupljene putem upitnika
U okviru kampanje Dani pejzaa Muzika u svitanje u Gornjoj Lastvi koje se bave upravljanjem zemljita
odrani su sljedei dogaaji u (Vrmac), (poznate i kao land trusts - fondovi
Dubrovniku: Muzika u noi punog mjeseca za upravljanje zemljitem), land
izloba fotografija Krajolik (Vrmac), stewardship upravljanje zemljitem
Dubrovnika (fotografije su snimili Umjetnost u smiraj dana u Gornjoj se koristi u veem dijelu svijeta kao
stanovnici/ce grada), Lastvi (Vrmac), alatka za upravljanje i ouvanje prirode i
izloba fotografija lokalne skupine Muzika na vrhu brda u Svetom Vidu biodiverziteta.12
fotografa Storm Chasers - Lovci na (Vrmac),
oluje, Kulinarska manifestacija Batina u 2.3.3. Nauene lekcije
meunarodni simpozij - Budunost loncu u Gornjoj Lastvi (Vrmac).
povijesnog urbanog krajolika Grada U procesu prostornog planiranja javnost
Dubrovnika, dobra svjetske batine Koncert Muzika na vrhu brda je ne smije biti zanemarena, niti je treba
(UNESCO) - nove metodologije odran u sklopu 2. Evropske sedmice pozivati na saradnju samo formalno
urbane konzervacije u kontekstu za ouvanje zemljita (2nd European bez ikakvih stvarnih mogunosti da utie
upravljanja prostornim razvojem, sa Land Stewardship Week) koja je trajala na projekat. Nije dovoljno komunicirati
predstavljanjem studija i izlobom od 26. septembra do 5. oktobra 2014. sa ljudima samo putem formalno
fotografija Krajolik- pozornica godine. Evropska sedmica za ouvanje organizovanih i obaveznih javnih
ivota, zemljita je kampanja koja promovie rasprava, ve je potrebno istraiti neke
performans sa izlobom, pjevanjem i dogaaje irom Evrope u cilju poveanja druge, alternativne naine.
crtanjem u Svetoj Klari, svijesti o znaaju brige o naoj planeti i
promocija broure i mape njenim vrijednim prirodnim i kulturnim Javne ustanove i privatni investitori
prekograninog podruja Boke resursima. jo uvijek ne prepoznaju vrijednost
Kotorske i Dubrovako-neretvanske participativnog procesa. Kada bi
upanije. Land stewardship upravljanje postojala iskrena volja da se javnost
zemljitem (pojam koji kod nas jo ukljui u prostorni razvoj, javne
U Boki Kotorskoj su odrani sljedei uvijek nema adekvatan prevod) je ustanove bi angaovale barem jednu
dogaaji u okviru kampanje Dani strategija u okviru koje su vlasnici i osobu na puno radno vrijeme, koja bi
pejzaa: korisnici zemljita ukljueni u ouvanje komunicirala i saraivala sa lokalnim
izloba fotografija Pejzai Boke prirode i pejzaa, uz podrku i doprinos stanovnitvom i drugim zainteresovanim
oima graana, razliitih grupa civilnog drutva. Kroz stranama. Ipak, ini se da vii politiki
trodnevna radionica o tehnici gradnje dobrovoljne sporazume izmeu nivoi u stvari ne ele da se javnost
suvozida u Gornjoj Lastvi (Vrmac), vlasnika/korisnika zemljita i organizacija mijea u njihove planove. Oni vjeruju

PR materijal koji je promovisao kampanju Dani pejzaa u Dubrovniku i Boki Kotorskoj
Razliiti dogaaji i aktivnosti koji su organizovani u okviru kampanje Dani pejzaa u Boki Kotorskoj i Dubrovniku

da participativni proces komplikuje planiranju i participaciji treba da stalnih promjena u pejzau. Drutveni
i usporava planiranje. Na primjer, pone jo u osnovnoj i srednjoj koli. i umjetniki dogaaji (umjetnike
prilikom planiranja termoelektrane Mladi u tim godinama su prijemivi izlobe, koncerti, kulinarski dogaaji
u Ploama, mogle su se pojaviti za razliite stavove o svom okruenju, kao to je kampanja Dani pejzaa su
mnoge dileme tokom participativnog koji podrazumijevaju vie angaovanja se pokazale kao veoma uspjean nain
procesa koje bi mogle odloiti vrijeme i uea. Razlog zbog kojeg ljudi ne privlaenja ljudi da posjete lokalitete
realizacije tog projekta. Naime, odgovaraju na pozive za unapreenje batine i stvaranja osjeaja priradnosti
grad Ploe je morska luka, turistika svog okruenja lei u ustaljenoj praksi mjestu. Neobino mjesto i vrijeme
destinacija i kandidat za park prirode, da umjesto njih neko drugi odluuje o odravanja koncerata klasine muzike
i mnogi ljudi misle da taj projekat tome kako se njihovo okruenje treba se ispostavilo kao podstrek, a ne
nije u skladu sa strategijom ovog razvijati. Ljudi nijesu stekli naviku da prepreka za brojne posjetioce da dou
podruja. ak ni privatni investitori imaju mo i odgovornost da to urade na Vrmac i pridrue se izvoaima,
jo uvijek ne prepoznaju priliku za sebe sami. pretvarajui ga u predivnu pozornicu
u participativnom procesu. Oni ne pod vedrim nebom. Pozitivni efekti
shvataju da je to najbolji nain dobijanja Uee je potrebno aktivno podsticati. okupljanja ljudi na ovakvim dogaajima
podrke javnosti za svoje projekte, i da Na primjer, nije dovoljno objaviti poziv su podizanje svijesti, doivljavanje novih
to moe biti garancija za dugoronu za neki dogaaj ili javnu raspravu naina korienja kulturnih i prirodnih
uspjenost njihovih investicija. Jo u novinama, ve je potreban liniji resursa pejzaa, uspostavljanje osnove
uvijek postoji navika da sa javnou pristup. Organizovanje izlobi je za buduu saradnju sa lokalnim
komuniciraju angaujui osobu za efikasan nain da se ljudi zainteresuju stanovnitvom i jaanje saradnje izmeu
odnose sa javnou, da bi ubijedili ljude za pitanja prostornog planiranja. razliitih organizacija koje djeluju na
da se ne protive njihovom projektu. Lokalne grupe koje predstavljaju svoje istom podruju. To je takoe i dobar
stavove po pitanjima pejzaa mogu nain promovisanja lokalnog turizma.
Da bi aktivno uestvovali u podii svijest o vrijednosti pejzaa kod
prostornom razvoju, graani/ ljudi. Ljudi su veoma dobro reagovali Dogaaji su bili dobro organizovani: za
ke moraju biti edukovani i svjesni na izlobu fotografija lanova lokalne sve manifestacije koje su se odravale
injenice da imaju mogunost uea, grupe Storm Chasers - Lovci na oluje na Vrmcu, lokalni planinarski klub
kao i da odluke donesene u vezi sa (izloba je organizovana kao jedan od Vjeverica je organizovao pjeake ture,
prostornim planiranjem utiu na dogaaja u okviru kampanje Dani a bio je obezbijeen i prevoz. Ljudi iz
njihov ivot. Samo e tada graani/ pejzaa). Fotografije lokalnog okruenja Boke Kotorske su zaista dobro reagovali
ke postati zainteresovani. Proces mogu takoe biti sredstvo za izgradnju na ove dogaaje, budili su se u 3 sata
edukovanja ljudi o batini, prostornom kulturnog identiteta, kao i svjedok ujutro da bi doli na koncert klasine
muzike u svitanje. Koncerti klasine Ona treba da predstavljaju priliku za studije ekonomske valorizacije, a moda
muzike obino nijesu naroito popularni odrivi razvoj, a ne prepreku. Nain nijesu dovoljno iskorieni pri izradi
kod obinih ljudi, ali su ovi dogaaji na koji lokalno stanovnitvo doivljava studije o prirodnoj batini. Ova druga
privukli veliki broj turista i ljudi koji grad je jako vaan za razvijanje novog, je jako vana zato to moe posluiti
inae ne posjeuju Vrmac. (nevladina participativnog naina turizma, koji kao obavezna analiza pri naporima
organizacija, Boka Kotorska) se pojavljuje kao alternativa odozdo da se Vrmac proglasi regionalnim
u odnosu na konvencionalni turizam parkom prirode. U okviru projekta je
Vano je da ljudi shvate da zatita sa svojim ekolokim, socijalnim i izraena prva studija kulturnog pejzaa
batine moe takoe biti pokreta ekonomskim nedostacima. Kao u Crnoj Gori. Studija se odnosi na
razvoja. Danas se razvoj vidi samo alternative masovnim jednodnevnim podruje Vrmca, ali moe posluiti i kao
kao nova investicija u vidu ogromnih posjetama ili onim od samo nekoliko metodologija za cijelo podruje Boke
razvojnih projekata. Meutim, ljudi sati, koje su esto povezane sa kruzing Kotorske. Svi vani akteri su pozvane
nijesu svjesni da oni sami nemaju koristi turizmom, lokalno stanovnitvo moe da uzmu uea u participativnom
od ovakvih kratkotrajnih investicija, ve turistima predstaviti odabrane djelove procesu: stanovnici/ce, politiari/
da im takve investicije samo oteavaju svog grada koje oni koriste i vole. Ovo ke, studenti/kinje, predstavnici/ce
ivot i unitavaju njihovu okolinu i obino znai proirenje izbora mjesta optina i preduzetnici/ce. Na poetku
resurse. Ljudi bi se mogli motivisati za posjeivanje, i smanjenje ogromnog su planirane etiri fokusne grupe, a
primjerima odrivog razvoja na drugim pritiska na stare srednjovjekovne zatim je odrana jo jedna, na kojoj
podrujima prirodne i kulturne zatite gradove. su uestvovali vlasnici zemljita.
koji pokazuju ekonomsku korist od Diskusija u ovoj grupi je u stvari bila
batine. Oni moraju razumijeti da nije Ova projekat je bio uspjean u smislu najplodonosnija od svih. Uprkos
vrijedan samo estetski aspekt, nego i privlaenja ljudi, poto su oni koji vode injenici da je veina kua na Vrmcu
istorijski, kulturni, drutveni i bioloki. projekat komunikativni, posveeni, sa naputena, ljudi su emocionalno vezani
Na primjer, Dubrovako-neretvanska razvijenim socijalnim vjetinama. Ipak, za ovo podruje i jo uvijek se tamo
regija je koridor za ptice, i zato je vie jo uvijek postoji prostor za unapreenje vraaju da beru masline. Ljudi cijene
od 30% ove oblasti zatieno u okviru kada je u pitanju ukljuivanje javnosti pejza Vrmca i stoga ele da se on
programa Natura 2000. Kada bi ljudi u proces. Rezultati participativnog valorizuje na pravi nain.
(na primjer oni koji uzgajaju vinovu procesa su veoma dragocjen materijal,
lozu) znali neto vie o biodiverzitetu koji se mora iskoristiti na odgovarajui
svog podruja, mogli bi to pretvoriti nain u cilju planiranja. Rezultati
u svoju korist. Isto vai i za podruja participativnog procesa za podruje
koja su pod UNESCO-vom zatitom. Vrmca bili su naroito korisni pri izradi

2.4. Izgradnja kapaciteta institucija i organizacija u
prekograninom podruju
Izgradnja kapaciteta se smatra 2.4.1. Radionice Procjena uticaja na batinu

oblikom promjene okrenute ka ljudima Procjena pejzaa
koja podrazumijeva rad sa grupama Procjena uticaja na batinu (Heritage
pojedinaca/ki u cilju poboljanja U junu 2013. godine, u Gornjoj Lastvi Impact Assessment - HIA) je studija
pristupa u upravanju kulturnom (Vrmac), organizovana je etvorodnevna za procjenu uticaja koji e predloeni
i prirodnom batinom. Definicija radionica o procjeni pejzaa za 30 razvoj, izgradnja ili promjene na dobru
izgradnje kapaciteta identifikuje tri strunjaka/kinja koji se bave kulturnom imati na resurs(e) kulturne batine, i
ire oblasti u kojima je potrebno i prirodnom batinom. Predstavljene su koja predlae sveobuhvatan pristup
unapreenje i za koje je potrebno tri razliite metodologije: metodologija za ouvanje resursa.14 Budui da ovaj
odrediti ciljne grupe za izgradnju o razumijevanju, procjeni i zatiti dokument nije zvanino odobren u
kapaciteta: praktiari, institucije, kao pejzaa, koja je u upotrebi u Engleskoj mnogim dravama, esto ne postoji
i zajednice i mree. Sljedea tabela posljednjih deset godina; nova nacionalni regulatorni okvir za njegovu
povezuje tri ciljne grupe sa oblastima metodologija o Procjeni uticaja na realizaciju. Prvobitno, HIA je razvijena
uenja i potrebama. batinu (HIA) i metodologija odabira za podruja Svjetske batine i fokus joj
najboljih rjeenja za viziju urbanog je procjena uticaja na dobra od izuzetne
Tokom implementacije projekta Pariza u okviru projekta Veliki Pariz univerzalne vrijednosti, ali se moe
organizovano je vie aktivnosti u cilju (Grand Paris). U ovom priruniku fokus koristiti i za druga podruja od posebne
unapreenja kapaciteta razliitih je na metodu procjene uticaja na vrijednosti.
zainteresovanih strana: radionice batinu, budui da je to nova alatka
i obuke, studijska posjeta, forum i znaajna za lokalitete Svjetske batine, Glavni dokument za HIA procjenu je
prezentacije novih pristupa u zatiti, pa je stoga koriena u okviru projekta i onaj kojim se utvruje zato se smatra
planiranju i upravljanju batinom. nakon radionice. da neko dobro ima posebnu kulturnu
ili prirodnu vrijednost i navide njegove
osobine. Treba uiniti sve to je razumno
i mogue da se uklone ili umanje
tetni uticaji na mjesta od znaaja.
Meutim, moda e biti neophodno
nai ravnoteu izmeu javne koristi
od predloene promjene u odnosu
na potencijalnu tetu po lokalitet.
Stoga je takoe vano znati ko e imati
koristi od predloenih promjena i iz
Radionica o procjeni pejzaa, Gornja Lastva
kojeg razloga. Analiza osobina kulturne utvrditi da li se predloeni razvoj, Uticaji razvoja ili drugih promjena
[i/ili prirodne] batine bi trebalo da odnosno gradnja odnosi na podruje na osobine batine mogu biti tetni
bude kljuna prilikom planiranja bilo Svjetske batine, bafer zonu ili okruenje ili korisni. Neophodno je identifikovati
kog prijedloga i treba je ukljuiti na podruja koje je izvan obje ove zone. sve promjene na svim osobinama,
poetku bilo koje opte procjene. Sve Preliminarni izvjetaj treba koristiti da bi a naroito onima koje dobru daju
relevantne strane treba da se sloe oko se istakli veliki ili kritini uticaji. posebnu vrijednost. Takoe je
kratkog izvjetaja HIA-e ili preliminarnog Prikupljanje podataka tokom neophodno identifikovati obim ili
izvjetaja drava potpisnica, HIA procjene treba da obuhvati ozbiljnost odreene promjene ili
regionalne ili lokalne vlasti, savjetnici ili sve potencijalne izvore podataka. uticaja na odreenu osobinu. Direktni
upravitelji batine, lokalne zajednice ili Tehnike obuhvataju istraivanje svih uticaji su oni nastaju kao primarna
drugi, po potrebi. raspoloivih, ili istorijskih izvora, posljedica predloenog razvoja ili
Preliminarni izvjetaj treba da sadri kao i posjete lokalitetima da bi se promjene upotrebe i mogu dovesti do
kratak opis dobra i navede njegovu provjerilo njihovo stanje, autentinost i fizikog gubitka dijela ili cijele osobine,
posebnu vrijednost. Treba takoe da integritet, osjetljiva gledita i tako dalje. i/ili promjene okruenja sredine
sadri prikaz predloene promjene ili Prikupljanje moe ukljuivati i tehnike u okviru koje se lokalitet doivljava,
razvoja, navodei potrebu za njima; modelovanja terena ili inter-visibility lokalnog konteksta, uzimajui u obzir
saeti prikaz postojeeg stanja dobra modelovanja kako bi se predvidjeli sadanje, kao i prole odnose sa
i njegovog okruenja; podatke o bilo uticaji na batinu. Neophodno je susjednim pejzaom. Direktni uticaji
kakvom alternativnom razvoju koji se obuhvatiti jasnim dokaznim tekstom koji dovode do fizikog gubitka su
razmatrar; nacrt metodologije i opis i materijalne i nematerijalne atribute obino trajni i nepovratni; oni obino
zadatka za HIA procjenu. Metodologija batine, i kada god je to mogue, nastaju kao posljedica izgradnje i
treba da obuhvati organizacije ili ljude povezati ove druge sa fizikim obino su ogranieni na podruje
koji e biti konsultovani i da odredi, osobinama koje ih utjelovljuju. Terenska zahvaeno gradnjom. Indirektni uticaji
na primjer, ko su zainteresovane istraivanja su generalno neophodna bi se javljaju kao sekundarna posljedica
strane, a ko su akteri u oblasti zatite se osigurala pouzdanost HIA procjene. izgradnje ili razvoja, i mogu rezultirati
batine povezani sa lokalitetom; zatim U nekim sluajevima, sakupljanje fizikim gubitkom ili promjenama
pojedinosti o osnovnim podacima koje usmenog predanja ili dokaza moe okruenja izvan podruja zahvaenog
treba prikupiti, ukljuujui metode biti prihvatljivo i korisno. Prikupljanje izgradnjom.
i odgovarajue oblasti istraivanja, informacija tokom HIA procjene je
mogue osjetljive receptore batine i proces koji se ponavlja i koji esto moe HIA izvjetaj treba da prui dokaz o
predloenu metodologiju za analizu i dovesti do pojave altrenativa i drugih tome koje odluke se mogu donijeti na
procjenu. U ovoj fazi je takoe vano mogunosti za prijedlog razvoja. jasan, transparentan i izvodljiv nain.15

Radionica o procjeni pejzaa, Gornja Lastva
Radionica o upotrebi GIS-a na instaliranju i isprobavanju razliitih analize pejzaa, su predstavljene
softvera i izvora podataka, kako bi predstavnicima/cama razliitih institucija
Zajednika etvorodnevna radionica ih jednom mogli i koristiti u svom iz Dubrovnika i Boke Kotorske, kako bi se
o upotrebi GIS-a pod nazivom GIS svakodnevnom radu. Razliite upotrebe unaprijedio proces donoenja odluka u
u analizi krajobraza: GIS u geografiji, ovih tehnologija, naroito u svrhu prekograninom podruju.
geodeziji, prostornom planiranju i
planiranju pejzaa je organizovana
za partnere i saradnike projekta u
novembru 2013. godine u Dubrovniku.
Radionica je odrana u dva dijela, u
vidu jutarnjih predavanja i popodnevnih
radionica. Predavanja su bila besplatna
za sve zainteresovane za ovu temu,
dok su radionice bile dostupne samo
odreenom broju partnera i saradnika
projekta. Predstavljene su sljedee
teme: GIS u geografiji, vizuelizacija
podataka, novi trendovi u GIS-u,
upotreba GIS-a u analizi pejzaa i
pejzaoj politici, planiranje pejzaa u
Sloveniji i iskustva u upotrebi GIS-a u
prostornom planiranju. Predstavljeni su
razliiti modeli analize pejzaa sa jednim
od dostupnih GIS softvera. Radionice
su vodili strunjaci/kinje sa iskustvom i
referencama u korienju GIS-a.
Cilj radionice je bio upoznavanje
predstavnika/ca optina, ministarstva,
strunjaka/kinja iz oblasti konzervacije
i drugih oblasti i studenata/kinja sa
mogunostima upotrebe razliitih GIS
alata. Uesnici/ce su radili praktino Training GIS in the landscape analysis, Dubrovnik

Upotreba GIS-a u zatiti, kartografiji, mapa Dona Snoua je bila regionalizacija pejzaa), zatitu pejzaa
planiranju i upravljanju batinom jedinstvena, jer je koristila kartografske (na primjer mapa izuzetnih kulturnih
metode ne samo da prikae, nego pejzaa, registar kulturnih pejzaa, foto-
Termin geografski informacioni sistem i da analizira klastere geografski registar podruja), procjenu stratekog
(GIS) opisuje bilo koji informacioni sistem zavisnih fenomena.16 Ova vjeba mu je uticaja na ivotnu sredinu, procjenu
koji integrie, uva, ureuje, analizira, omoguila da otkrije zavisnost izmeu uticaja na batinu (HIA), analizu
razmjenjuje i prikazuje geografske sluajeva izbijanja epidemije kolere i ranjivosti ili analizu podobnosti (na
podatke. GIS aplikacije su alati koji sistema vodosnabdijevanja. primjer identifikovanje najpodobnijih
korisnicima/cama omoguavaju kreiranje mjesta za postavljanje solarnih
interaktivnih pretraga (pretrage koje GIS se od tada intenzivno razvija. postrojenja, studija valorizacije ruralnih
kreiraju korisnici), analizu prostornih Koristei GIS moemo: pejzaa u optini Bale, strategija zelenih
podataka, ureivanje podataka u lake upravljati prostornim resursima podruja). (Upotreba GIS-a u pejzanoj
mapama, kao i predstavljanje rezultata (nadgledati prostorni razvoj, izraivati politici, Koak Mioi-Stoi)
svih ovih operacija. GIS je irok pojam planove...),
koji se moe odnositi na brojne razliite automatizovati aktivnosti u vezi U dananje vrijeme, broj geopodataka
tehnologije, procese i metode. Povezan sa prostornim aspektima kao to su sve vie raste, poto je u 2013. godini
je sa mnogim operacijama i ima mnogo izrada mapa, izraunavanje povrina, bilo 60% vie geopodataka nego u 2012.
aplikacija koje su u vezi sa tehnikim udaljenosti, nagiba, pravca, planiranje godini. Sa brzinom protoka podataka
oblastima, planiranjem, upravljanjem, rute, praenje automobila, upravljanje raste i njihova raznolikost. Posljednjih
transportom/logistikom, osiguranjem, transportom, godina, programi otvorenog koda (open-
telekomunikacijama, i poslovanjem. integrisati podatke koji su do sada bili source programi) uinili su GIS alate
u drugim oblastima (katastar, satelitske dostupnijim za iru javnu upotrebu. U
Jedna od prvih primjena prostorne slike...), praksi se sve vie upotrebljavaju nove
analize bila je u epidemiologiji, kada je prenositi informacije, metodologije za prikupljanje podataka
1854. godine Don Snou (John Snow) odgovoriti na pitanje ta ako s (kao to su bespilotne letjelice i LIDAR),
prikazao izbijanje epidemije kolere u prostornim modeliranjem u planiranju ali se takoe pojavljuju novi izvori
Londonu koristei take da predstavi transporta, planiranju zatite protiv i proizvoai podataka (kao to su
lokacije nekih pojedinanih sluajeva, poplava...17 korisnici/ce mobilnog GIS-a). Ljudi ili
to predstavlja rani primjer uspjene terenski timovi poinju da prikupljaju
upotrebe geografske metodologije u GIS alati u pejzanoj politici se mogu podatke. Angaovanje javnosti ili
epidemiologiji. Dok su neki osnovni upotrijebiti za: izradu i prezentaciju dobrovoljno prikupljanje geografskih
elementi topografije postojali i ranije u tipologija pejzaa (na primjer podataka (VGI) je omoguilo uee
javnosti u razvoju GIS-a. Prvi korisni Obalski konzervatorijum kroz mogunost ustupanja zemljita
rezultati angaovanja javnosti su kao kompenzaciju za porez na nasljee
upotrijebljeni kada su se dogodile Conservatoire du littoral or ili kapital. Angauju su strunjaci/
prirodne katastrofe, kao na primjer Conservatoire de lespace littoral kinje i lokalni korisnici/ce da daju svoj
zemljotres u Haitiju 2010. godine. et des rivages lacustres (Obalski doprinos definisanju plana ouvanja,
Volonteri su digitalizovali teren koristei konzervatorijum ili Konzervatorijum strategije i upravljanja. Kada se definiu
fotografije iz vazduha da bi pomogli priobalnog podruja, rjenih delti i naela za zatitu i upotrebu, njihova
spasiteljima na terenu.18 jezera) je francuska ustanova iji je implementacija se dodjeljuje lokalnim
glavni zadatak upravljanje dravnom stranama, bilo lokalnim zajednicama, bilo
2.4.2. Studijska posjeta imovinom koja se nalazi u priobalnom nevladinim organizacijama ili i jednima i
podruju, podruju rjenih delti i jezera drugima. Tim od 450 uvara (angaovanih
Jedno od znaajnih iskustava u cilju ouvanja njihovih kulturnih, od strane lokalnih zajednica ili putem
vezanih sa izgradnju kapaciteta je a naroito prirodnih dobara. Slijedei programa za zapoljavanje mladih)
bila petodnevna studijska posjeta ovaj cilj, ustanova kupuje imovinu nadgleda potovanje pravila. Veina
Provansi u Francuskoj, u septembru privatnih vlasnika i prenosi je na lokalne finansijskih sredstava dolazi od drave, ali
2013, u kojoj su uestvovali partneri zajednice. i od lokalnih ustanova (optina, regija),
i saradnici projekta i predstavnici/ Evropske unije i privatnih preduzea.
ce drugih zainteresovanih strana Najoriginalnija dostignua ovog Privatna preduzea mogu imati koristi od
sa prekograninog podruja. Na konzervatorija su u pogledu njegovog programa umanjivanja poreza, onda kada
razliitim lokalitetima su predstavljeni upravljanja. Organizacija ima relativno sponzoriu konzervatorijum.19, 20, 21
mnogi zanimljivi i korisni primjeri nizak budet (35 miliona eura) a njen
zatite, planiranja i upravljanja centralni upravni tim broji samo 100 Konzervatorijum je kupio dio solane iro
batinom, a mnogi se suoavaju lanova/ca. Tim je sposoban za efikasan (Giraud) koja se nalaze u Regionalnom
sa slinim izazovima sa kojima se rad zato to je u izgradio viepartijsko parku Kalank (Calanques) na uu rijeke
suoavaju Dubrovnik i Boka Kotorska. upravljanje izmeu agencije, strunjaka/ Rone, a koji vie nije bio u funkciji. Zatim
U daljem tekstu emo opisati jedan kinja, lokalnih zajednica, nevladinih je prenio pravo upravljanja solanom na
od jedinstvenih primjera upravljanja organizacija, pojedinaca/ki i privatnih Regionalni park Kamarg (Camargue). Ovo
batinom koji je specifian za preduzea.Zemljite (uglavnom osjetljivi podruje je poznato kao stanite crvenih
Francusku, ali njegovi principi mogu prostori na koje je pristup ogranien, flamingosa i mnogih drugih rijetkih biljnih
posluiti za upravljanje kulturnim a trebalo bi da budu javni) se dobija i ivotinjskiih vrsta. (Izvjetaj sa studijske
pejzaima i u drugim dravama. ili plaanjem iz budeta agencije, ili posjete Francuskoj)

Studijska posjeta Francuskoj
2.4.3. Predstavljanje novih Balkanski forum o pejzau javnosti. CIVILSCAPE je meunarodno
pristupa u zatiti i upravljanju udruenje organizacija civilnog drutva.
batinom Partneri na projektu Batina To su nevladine organizacije koje
pokreta razvoja, u saradnji sa svoj rad posveuju zatiti, planiranju
CIVILSCAPE mreom, zajedniki su i upravljanju pejzaom, u skladu sa
EU i meunarodni standardi
organizovali Prvi Balkanski forum Evropskom konvencijom o predjelu
i nove metodologije o pejzau Izazovi u implementaciji (Firenca, 20. oktobar 2000. godine).
u zatiti i upravljanju evropskih i meunarodnih standarda Partneri projekta Batina-Pokreta
prirodnom i kulturnom u oblasti zatite i upravljanja razvoja, ukljuujui organizacije
batinom pejzaom u oktobru 2013. Expeditio iz Crne Gore i ECOVAST
godine u Tivtu. Balkanski forum o iz Hrvatske, koje su ujedno i lanice
Predstavljanje EU i meunarodnih pejzau je konferencija iji je cilj CIVILSCAPE mree, pokuavaju da
standarda i novih metodologija bio da unaprijedi dijalog izmeu doprinesu unapreenju tretiranja
u zatiti i upravljanju prirodnom i regionalnih i nacionalnih vlasti, pejzaa kroz primjenu novih
kulturnom batinom je organizovano optina, biznis sektora, nevladiniih metodologija za zatitu i upravljanje
u februaru 2014. godine u Dubrovniku organizacija, vlasnika zemljita i prirodnom i kulturnom batinom.22
za predstavnike/ce ustanova,
nevladine organizacije, partnere i
druge uesnike/ce u projektu, kao i
za javnost uopte. Predstavljanje je
zamiljeno kao niz predavanja koja su
odrali strunjaci/kinje u oblasti zatite
i upravljanja batinom. Predstavljena
je hrvatska zakonska regulativa u
svijetlu konvencija EU i dat je pregled
kulturnog pejzaa u Hrvatskoj.
Takoe su predstavljene i studije

komparativne analize zakonskog okvira
na polju zatite i upravljanja prirodnim i
kulturnim pejzaom u Hrvatskoj i Crnoj Balkanski forum o pejzau: Prezentacija o Evropskim i meunarodnim standardima i novim
Gori koje su raene u okviru projekta. metodologijama u oblasti zatite i upravljanja prirodnog i kulturnog nasljea, Tivat

Participacija zainteresovanih
strana
Prezentacije o ueu zainteresovanih

strana odrane u junu 2013.
godine u Dubrovniku i Tivtu bile su
organizovane za aktere ukljuene
u participativni proces, kao i drugu
zainteresovanu publiku i partnere
projekta. Predstavljene su socioloke
studije koje sumiraju rezultate
participativnog procesa sprevodenog na
pilot podrujima Dubrovnika i Vrmca.
Prezentacija o ueu zainteresovanih strana, Tivat
Cilj prezentacija je bio upoznavanje
uesnika/ca sa iskustvima uea
javnosti u evropskim zemljama, kako bi prostornog planiranja su odgovorni za crnogorski jezik u okviru projekta.
se unaprijedila participacija odnosno definisanje principa za utemeljavanje Predstavljene su Metode participacije
uee javnosti u poetnim fazama participativne demokratij kao protivtee razliitih drutvenih grupa u podruju
procesa planiranja u obje drave. predstavnikoj demokratiji. Meutim, zatite i upravljanja kulturnom i
iako se primjena principa participativne prirodnom batinom u paniji, sa
Evropsku povelju o prostornom demokratije prilikom uea javnosti akcentom na Opservatoriju za pejza
planiranju (Barselona 2013) je u prostornom planiranju i odluivanju Katalonije.
predstavio g. Bouche-Flourin, zagovara u velikoj mjeri, ipak ona
poasni predsjednik Evropskog jo uvijek nije jasno definisana i Opservatorija za pejza Katalonije
savjeta urbanista (ECTP-CEU). On je potrebno ju je dalje razmatrati. Od (Landscape Observatory of Catalonia),
naglasio znaaj pejzaa kao predmeta najveeg je znaaja ustanoviti pravila osnovana 2004. godine, je organizovana
prostornog planiranja i objasnio zato rada i odluivanja u okviru grupe kao konzorcijum. To je savjetodavno
je participativna demokratija kljuni zainteresovanih strana. tijelo Vlade Katalonije i katalonskog
faktor za obezbjeivanje javne podrke drutva uopte za pitanja pejzaa.
za politike razvoja pejzaa. Prostorni Evropska Povelja o prostornom Opservatorija je osnovana kao odgovor
planeri/ke i drugi akteri u procesu planiranju je prevedena na hrvatski i na potrebu prouavanja pejzaa,
pripremu prijedloga i senzibilisanja strategija, a funkcioniu kao poetni Opservatorije pejzaa, centri i instituti
katalonskog drutva o neophodnosti bolje dokument za definisanje regionalnih i
zatite, planiranja i upravljanja pejzaima lokalnih strategija odrivog razvoja. Oni Opservatorije pejzaa, centri i instituti,
u Kataloniji, u okviru odrivog razvoja. funkcioniu kao osnovni dokument za predstavljaju jedne od glavnih
To je mjesto susreta izmeu Generalitat kampanje iji je cilj podizanje svijesti instrumenata za implementaciju
de Catalunya (Vlade Katalonije), lokalnih o raznolikosti pejzaa i njegovim politika pejzaa u skladu sa Preporukom
vlasti, univerziteta, strunih grupa, i vrijednostima, kao i za uvodenje nastave CM/Rec (2008)3 Savjeta ministara
uopteno katalonskog drutva, u vezi o pejzau u nastavni proces na razliitim zemaljama lanicama, o smjernicama
sa upravljanjem i ouvanjem pejzaa. novoima u Kataloniji. Opservatorija ili implementaciji Evropske konvencije
Funkcionie kao spona izmeu civilnog za pejza Katalonije takoe priprema o predjelu. Snani pritisci koji utiu na
drutva i administracije, i podrava etvorogodinji izvjetaj o stanju pejzaa savremene pejzae i mnogi problemi
primjenu Evropske konvencije o u Kataloniji za Katalonski parlament. vezani za zatitu, upravljanje i planiranje
predjelu.23 Ona distribuira studije i izvjetaje, pejzaa zahtijevaju kontinuirano
uspostavlja radne metodologije za praenje i forum za razmjenu
Opservatorija za pejza Katalonije pitanja pejzaa i organizuje seminare, informacija; osnivanje opservatorija
predlae aktivnosti usmjerene na kurseve, konferencije i izlobe o pejzaa, centara i instituta moglo bi
unapreenje, obnovu ili stvaranje pejzaa. politikama pejzaa. se pokazati korisnim za ovu svrhu. Oni
Ona priprema kataloge pejzaa Katalonije,
sredstvo koje opisuje pejza i njegove
vrijednosti, faktore koji su oblikovali
pejza, te objanjava kako se pejza
razvijao s obzirom na trenutnu drutvenu
ekonomiju i dinamiku okruenja, i
konano, definie kakvu vrstu pejzaa
elimo, kao i smjernice kako to i postii.
Katalozi integriu pejzanu politiku
u instrumente gradskog i okrunog
planiranja u Kataloniji na razliitim
nivoima, poev od planova zoniranja
podruja, do detaljnog planiranja
grada. Katalozi takoe olakavaju
proces definisanja sektorskih planova i Balkan landscape forum, Gornja Lastva

omoguavaju prikupljanje i razmjenu Razmjene podataka i iskustava izmeu 2.4.4. Nauene lekcije
informacija i protokola za izradu studija drava, regija i teritorijalnih zajednica,
izmeu drava i lokalnih zajednica. koje se ve odvijaju, trebalo bi da su
zasnovane na najboljim primjerima, Ovim projektom, svi oni koji su
Pomenute opservatorije pejzaa, ali uvijek postavljene u odnosu na profesionalno ukljueni u prostorno
centri i instituti, mogli bi biti osnovani politiki, drutveni, ekoloki i kulturni planiranje, izradu politika i donoenje
na razliitim nivoima lokalnom, kontekst autentinog pejzaa. Izbor odluka, unaprijedili su svoje
regionalnom, nacionalnom, sastava opservatorija je stvar nadlenih razumijevanje novih pristupa zatiti,
meunarodnom korienjem upravnih tijela, ali bi trebalo omoguiti planiranju i upravljanju batinom,
meuzavisnih sistema posmatranja saradnju izmeu naunika, strunjaka posebno vanosti izrade ekonomske
i stvaranjem mogunosti za tekue i tehniara iz tijela javne uprave i valorizacije. Sa druge strane, lokalno
razmjene. Zahvaljujui ovim tijelima, javnosti.24 stanovnitvo se blie upoznalo sa
bilo bi mogue: nainima zatite i korienja batine.
opisati stanje pejzaa u datom U nekim sluajevima, dravna i Kao to je sluaj u drugim oblastima,
trenutku; regionalna tijela (Italija, panija) tako i u oblasti zatite batine,
razmijeniti podatke o politikama uspostavila su institucionalne centre participativni pristupi planiranju i
i iskustvima, vezano za zatitu, za opservaciju pejzaa, koji pokazuju upravljanju poinju da se koriste
upravljanje i planiranje, uee raznovrsnost misija i odnosa u okviru u praksi (na primjer, opservatorije
jevnosti i implementaciju na aktivnosti prostornog i pejzanog pejzaa i upravljanje zemljitem - land
razliitim nivoima; planiranja.25 stewardship). Zavod za prostorno
koristiti i prikupiti istorijska ureenje Dubrovako-neretvanske
dokumenta o pejzaima, na osnovu upanije istrauje mogunosti osnivanja
kojih bi se moglo saznati kako su se neke vrste opservatorije, kao to je
odreeni pejzai razvijali (arhive, to sluaj u Kataloniji. U Crnoj Gori,
tekstovi, fotografije, itd.); pojavile su se ideje o angaovanju
odrediti kvantitativne i kvalitativne nezaposlenih lica, budui da bi ljudi koji
indikatore u cilju procjene imaju dovoljno vremena i posveenosti,
efektivnosti politike pejzaa; bili korisni u oblasti zatite, planiranja i
obezbijediti podatke koji e upravljanja batinom.
omoguiti razumijevanje trendova i
predvianje buduih scenarija. Studijska posjeta Francuskoj je otkrila
neke interesantne razlike izmeu
Francuske i Hrvatske, vezano za zatitu partnera putem nadmetanja. Proces Tivat je 2007. godine, formirala Savjet
prirodne i kulturne batine. Dok su u pregovaranja je trajao pet godina za zatitu Velikog gradskog parka, sa
Hrvatskoj (Dubrovnik) lokalne institucije i rezultirao sporazumom izmeu ciljem zatite, planiranja i upravljanja
ponekad prinuene da tite batinu lokalne zajednice i investitora. parkom. Svi relevantni akteri su lanovi
od potencijalno tetnih inicijativa koje Teren za golf moe biti izgraen Savjeta: Optina Tivat, predstavnici/ce
dolaze sa vieg politikog nivoa, u jedino pod uslovima koje odrede graana/ki, nevladinih organizacija, kao
Francuskoj (Provansa) drava zapravo lokalne institucije. Svi sadaji e biti i drugih organizacija i institucija iji se
titi podruja izuzetne ljepote i ona smjeteni u postojeim objektima, rad vezuje za zatitu Gradskog parka.
od nacionalnog znaaja na osnovu koji su pod zatitom. Teren za golf e Uloga Savjeta je da donosi odluke,
inicijativa koje dolaze sa lokalnog ili pratiti konture postojeeg terena, a inicira projekte, sprovodi razliite
regionalnog nivoa. vegetacija na tom podruju e biti aktivnosti i slui kao savjetodavno tijelo
ouvana u najveoj moguoj mjeri. Optine Tivat. Takoe, Savjet priprema
Kao to je pokazano tokom studijske godinji Program zatite i razvoja koji
posjete Provansi, projekti prostornog Zatieno okruenje nudi mnotvo slui kao smjernica za Optinu Tivat.
razvoja moraju biti sprovoeni pod ekonomskih mogunosti, kao to je Savjet organizuje tribine o aktuelnim
uslovima koje odreuje lokalna pokazano u sluaju farme La Beligue temama. Ispostavilo se da je ovo veoma
zajednica, iako proces pregovaranja u Francuskoj, predstavljenoj prilikom uspjean model koji moe sluiti kao
moe potrajati i par godina. Dobar studijske posjete. Farma je poznata primjer zatite, planiranja i upravljanja
primjer je vien u maloj zajednici od po uzgoju bijelih konja iz Kamarga. i za druga podruja velike prirodne i
420 stanovnika/ca, Le Bo de Provans Dresiranje bikova za koridu, ovdje, kulturne vrijednosti (npr. Vrmac ili Boka
(Les Baux-de-Provence), smjetenoj na takoe, ima dugu tradiciju. Farma Kotorska). Ako Vrmac jednom bude
vrhu krevitog brda, ija je najvia taka se nalazi na podruju mree Natura zatien na nacionalnom nivou, kao
urueni dvorac, odakle se prema jugu 2000, ali je to ne spreava da bude regionalni park, sljedei korak bi trebalo
prua pogled na ravnice u Parku priode ekonomski uspjena. da bude izrada plana upravljanja.
Alpij (Alpilles) u Francuskoj. Svake Ovaj projekat, a posebno sprovedeni
godine, 1,5 miliona turista dolazi da Primjer uspjenog modela participativni proces, pripremio je
posjeti ovo mjesto. Nedavno je javnosti upravljanja je identifikovan, takoe, osnovu za buduu saradnju.
predstavljena inicijativa za projekat u Boki Kotorskoj, na podruju tivatske
izgradnje golf terena u podnoju brda. optine. Veliki gradski park, osnovan
Suprotno od sluaja izgradnje na brdu 1896. je pod zatitom od 1968. kao
Sr, projekat nije inicirao investitor, objekat hortikulture, ali je, takoe,
ve je grad traio najpogodnijeg vaan i sa kulturnog aspekta. Optina

2.5. S tudije i
smjernice
Nedostatak baze znanja (analize, studiji pod nazivom Komparativna

studije, procjene i smjernice) o zatiti analiza zakonodavnog okvira na An Approach to
Landscape Character Assessment
i unapreenju prirodne/kulturne polju zatite i upravljanja prirodnom
batine/pejzaa je identifikovan u i kulturnom batinom. Dva dijela
October 2014
Christine Tudor, Natural England
prekograninom podruju, a posebno dokumenta sadre odvojene analize

neusklaenost zakonodavnih okvira zakonodavnih okvira u Hrvatskoj i Crnoj
na lokalnom i nacionalnom nivou, Gori. Trei dio daje uporednu analizu
nedostatak modela za ekonomsku situacije u obje drave, u odnosu na EU
valorizaciju nasljea i nesprovoenje i meunarodne standarde, i predlae
procjene prirodnog i kulturnog pejzaa. preporuke za unapreenje stanja.
Iz ovog razloga, projekat je predvidio www.gov.uk/natural-england
izradu zajednikih studija i preporuka

Coastal Access | Whitehaven to Silecroft | Natural Englands Proposals | Chapter 1: Whitehaven to St Bees
za unapreenje zakonodavnog okvira,

2.5.2. Procjene prirodnog i
ekonomsku valorizaciju i efikasniju kulturnog pejzaa
zatitu i upravljanje prirodnim i
Pejza je vaan inilac kvaliteta Jedna od metodologija procjene glavnih
kulturnim resursima na podruju
ivota, individualne i drutvene karakteristika pejzaa je procjena
Dubrovako-neretvanske upanije i
dobrobiti ljudi: u urbanim i ruralnim karaktera pejzaa (Landscape Character
Boke Kotorske. Ove studije i smjernice
sredinama, u degradiranim Assessment - LCA). Procjena karaktera
e posluiti kao osnova za izradu
podrujima, kao i u podrujima pejzaa je proces identifikovanja i
i auriranje planskih i politikih
visokog kvaliteta. Stoga pejza opisivanja varijacija u karakteru pejzaa.
dokumenata za ovu regiju.
predstavlja izraz raznolikosti Njome se tei identifikovati i objasniti
zajednikog multikulturalnog, jedinstvena kombinacija elemenata i
urbanog, ruralnog i prirodnog obiljeja (karakteristika) koje ine pejza
2.5.1. Komparativna analiza
nasljea. Integrisani pristup pejzau prepoznatljivim. Sprovoenje procjene
i preporuke za unapreenje u politikama planiranja, je kljuan karaktera novih pejzaa zahtijeva
zakonodavnog okvira za obezbjeivanje njegove kulturne, etiri glavna koraka koji se ponavljaju:
ekoloke, drutvene i ekonomske definisanje svrhe i obima procjene,
Postojei zakonodavni okvir za zatitu, vrijednosti. On mora biti integrisan preliminarno istraivanje, terensko
planiranje i upravljanje prirodnom i u bilo koju politiku koja ima mogui istraivanje, klasifikaciju i opis tipova/
kulturnom batinom, i povezana pitanja direktni ili indirektni uticaj na podruja karaktera pejzaa. Detaljniji
u oba pilot podruja, analizirani su u pejza.26 opis procesa je predstavljen ispod27:
U okviru projekta, izraene su sljedee
studije koje su analizirale pejza:
Studija Analiza katastra Dubrovnika
19. st. s transkripcijom upisnika
graevinskih estica te izradom
baze podataka
Studija o identifikaciji i valorizaciji
prirodne i graditeljske batine
Dubrovnika (Hrvatska)
Provedba participacijskog procesa
na pilot podruju Dubrovnika
Studija Identifikacija i valorizacija
prirodnih i kulturnih krajolika na
pilot podruju Grada Dubrovnika
Utjecaj promjene autentinog
kulturnog krajobraza Grada
Dubrovnika kao vanog elementa
identitetskog sustava na brand
i image grada te na uspjenost
turistike destinacije
Studija kulturnog pejzaa Vrmca
(Crna Gora)
Studija prirodnih vrijednosti Vrmca
(Crna Gora)
Studija kulturne batine Vrmca
(Crna Gora)
Studija ekonomske valorizacije
Vrmca (Crna Gora)
Vrmac kako ga vide graana/ki
(socioloka studija)
Procjena karaktera pejzaa - proces

Uoeno je nikada nije uraena Studija kulturnog pejzaa Vrmca linosti koje ovdje ive. Dio studije
analiza i digitalizacija katastra za ire identifikuje i procjenjuje njegove se bavi asocijativnim elementima i
podruje Dubrovnika. Iz tog razloga prirodne i kulturne karakteristike i nematerijalnom batinom, kao to
je, u okviru projekta, sprovedena vrijednosti. Cilj studije je da identifikuje su pjesme, muzika, vjetine, kuhinja,
dodatna studija pod naslovom Analiza karakteristike kulturnog pejzaa godinji festivali, zanati i ostali djelovi
katastra Dubrovnika 19. stoljea s Vrmca korienjem integrisanih kulture koji se mogu zabiljeiti, ali se ne
transkripcijom upisnika graevinskih metoda prouavanja kulturnog mogu dodirnuti.
estica te izradom baze podataka (Grad i prirodnog nasljea. Studija
Dubrovnik u Franjevakom katastru). identifikuje i opisuje tipove pejzaa Studija koristi induktivno-deduktivne
Podaci o topografiji, stanovnitvu, na osnovu meunarodno prihvaene metode za analizu postojeih teorijskih
vlasnitvu parcela, ekonomskim metodologije procjene karaktera pristupa, vaeih planskih dokumenata,
izvorima, i drugi podaci iz tog vremena, pejzaa (LCA) i istorijske karakterizacije pravnog okvira i literature o prirodnoj
bie dostupni javnosti na internetu. (Historic Landscape Assessment). i kulturnoj batini Vrmca. Arhivska
Ova baza podataka moe sluiti kao U studiji su analizirani trendovi i istraivanja obuhvataju istorijske pisane
osnova za dodatne analize i studije. faktori promjena, pritisci i prijetnje i grafike izvore podataka. Rezultati
Digitalne fotografije iz vazduha, slikane na karakter pejzaa, kao i osjetljivost terenskih istraivanja upotpunjuju
u razliitim periodima, e takoe biti pejzaa na promjene. Glavni djelovi podatke o postojeem stanju
dostupne na internetu, pa e biti studije su: analiza prostorno-planske istraivanog podruja, te o njegovim
mogue prepoznati hronoloki prostorni dokumentacije, analiza prirodnih, vizuelnim i morfolokim obiljejima.
razvoj. kulturnih, vizuelnih i istorijskih Podaci i informacije su organizovani
obiljeja, identifikacija karaktera upotrebom modela, matematiko-
Sve prethodno pomenute studije su pejzaa tipologija, valorizacija statistikih metoda, GIS-a i metoda
sluile kao osnova za studije kulturnog i ocjena osjetljivosti i smjernice sintezne interpretacije. Takoe su
pejzaa: Studija kulturnog pejzaa Vrmca za zatitu, planiranje i upravljanje korieni: model tipoloke klasifikacije
(Crna Gora) i Identifikacija i valorizacija kulturnim pejzaom. pejzaa, model vizuelne izloenosti
prirodne i graditeljske batine podruja i model morfolokih karakteristika.
Dubrovnika u prostornom kontekstu Studija kulturnog pejzaa Vrmca Valorizacija prostora Vrmca kao
(Hrvatska). Ove studije su veoma vane, analizira prostorni razvoj brda kulturnog pejzaa sprovedena je
budui da njihove preporuke treba Vrmac kroz vrijeme. Opisuje glavne metodom objektivnog pristupa. Na
da postanu ulazni podaci za izradu aktivnosti, funkcije i naine korienja osnovu analize prostornih i urbanistikih
prostorno-planske dokumentacije za ove teritorije, tradicionalno znanje i planova, studija lokacije i ostalih
podruje i grad. vjetine, istorijske dogaaje i poznate razvojnih tendencija utvreni su pritisci
kojima se izazivaju promjene karaktera - integralna evaluacija podruja 2.5.3. Studije ekonomske
pejzaa Vrmca. (analiza pejzaa, mapiranje, procjena valorizacije
i integracija razliitih slojeva kulturne,
Studija e posluiti Optinama Tivat prirodne i pejzane vrijednosti), Ekonomska valorizacija
i Kotor kao osnova za planske i analiza nedostataka pravne zatite
strateke dokumente. Ona naglaava i sistema upravljanja u podrujima Utvrivanje vrijednosti kulturnih
vrijednost pejzaa kao potencijala za izuzetne vrijednosti, dobara i posebno drutvene i
ekonomski razvoj. Studija, takoe, karakteristike prostornog razvoja ekonomske vrijednosti kulturne batine
moe sluiti kao osnova za prezentaciju ovog podruja i prepoznavanje predstavljaju predmet duge debate
i promociju vrijednosti Vrmca, i kao pokretaa tekuih promjena, izmeu razliitih naunih disciplina.
model metodologije za identifikaciju zajedno sa procjenom osjetljivosti Sa jedne strane je diskurs ekonomske
i unapreenje kulturnog pejzaa u i identifikacijom podruja moguih teorije sa modelima ponude i potranje,
drugim podrujima. konflikata, procjenom ekonomskog uticaja,
definisanje koncepta i metodologije procjenom otvaranja novih radnih
Izradu Studije kulturnog krajobraza procjene uticaja na batinu mjesta kroz razvoj turizma orijentisanog
Dubrovnika vode strani strunjaci/ (HIA), zajedno sa smjernicama i ka batini, procjenom sluajnih faktora,
kinje, koji se trude da u irem kontekstu preporukama za zatitu i upravljanje itd; sa druge strane je diskurs kulturne
sagledaju karakteristike grada i njegovog nasljeem. teorije sa estetikim, humanistikim, i
okruenja. Studija e pokuati da ponekad anti-utilitaristikim pristupom.
razumije podruje Dubrovnika kroz Drugi diskurs se odnosi posebno na
individualna obiljeja pejzaa i urbanog procjenu drutvene vrijednosti kulturne
tkiva, i njihovu interakciju u posljednje batine. Tek u posljednje vrijeme su ove
dvije decenije, kao jedan racionalan i razliite istraivake discipline postale
integrisan sistem. Ovo e biti polazna meusobno povezane, i ukljuene u
taka za uspostavljanje efikasnog stvaranje temelja savremene kulturne
sistema zatite, planiranja i upravljanja ekonomije.
ovim pejzaom. Studija e sluiti kao
podrka u procesu donoenja odluka U posljednje vrijeme, povealo se
kada se radi o razvojnim pritiscima koji interesovanje za drutvenu i ekonomsku
se pojavljuju u posljednje vrijeme i vrijednost nematerijalne kulturne
prijete da ugroze ovaj pejza. batine i proizvode vazane za nju.
Studija se izrauje u sljedeim fazama:

Meutim, jo uvijek nedostaje okvir za niz opisanih studija sluaja ili podataka Cilj Studije ekonomske valorizacije
razumijevanje i procjenjivanje promjena zasnovanih na upitnicima i strunim Dubrovnika je bio da se stvori vizija
percepcije nematerijalne batine. intervjuima. Studije se, najee, i kreira strategija turistikog razvoja
odnose na drutvene efekte projekata ovog kraja, koja bi bila prihvatljiva za
Potranja za prouavanjem ekonomske u oblasti batine kao to su jaanje sve zainteresovane strane. Studija je
i drutvene vrijednosti batine, i socijalne kohezije, stimulisanje socijalne razraena u tri faze:
dobijanjem potrebnih podataka se inkluzije, osnaivanje zajednice i
istovremeno poveala u okviru razliitih izgradnja kapaciteta, jaanje povjerenja, Definisanje identiteta Grada Dubrovnika
grupa zainteresovanih strana, kao graanskog ponosa i tolerancije, irenje i njegovog kulturnog koda, kao osnove
to su strunjaci/kinje za batinu, mogunosti za uenje, razvijanje za izradu dugoronog odrivog brenda.
kreatori politika na razliitim nivoima, vjetina, itd. Analiziran je imid grada korienjem
preduzetnici/investitori i zajednice. rezultata upitnika koje su popunili
Veliki broj autora naglaava da su posjetioci Dubrovnika, i oni koji nikada
Analiza literature je dovela do ekonomske i drutvene vrijednosti nijesu bili u Dubrovniku. Uticaj kulturnog
spoznaje da se ekonomska vrijednost batine meusobno povezane. Sa i turistikog imida grada na poslovne
kulturne batine trenutno procjenjuje jedne strane, ekonomski rast donosi rezultate je bio zasnovan na statistikoj
korienjem konvencionalnih i prosperitet i dobrobit teritoriji. analizi cijena u hotelima, iskorienosti
dobro poznatih modela ekonomskog Sa druge strane, drutveni sklad kapaciteta, cijena hrane u restoranima,
uticaja (ekonomska analiza bruto jedinstvo zajednice, odsustvo konflikta, cijena nekretnina u gradovima i na
dodatne vrijednosti, analize lokalnog tolerancija, itd. su preduslovi za lokacijama koje su uporedive.
ekonomskog uticaja, broj posjetilaca ekonomski razvoj.28
lokaliteta, njihova bruto potronja, Analiza mogue neadekvatne upotrebe
kao i drugi uticaji, direktni, indirektni U ovom projektu su izraene dvije turistikog prostora
i indukovani efekti, koji se izraunaju studije ekonomske valorizacije: Analiza kako promjene vizuelnog
u pogledu potronje i otvaranja novih Ekonomska valorizacija Dubrovnika: identiteta grada i njegovog autentinog
radnih mjesta). Utjecaj promjene autentinog pejzaa utiu na hotelsku i turistiku
kulturnog krajobraza Grada industriju i imid grada kao turistike
Nasuprot ekonomskoj vrijednosti Dubrovnika kao vanog elementa destinacije, zasnovana je na intervjuima
kulturne batine, njena drutvena identitetskog sustava na brand i imid sa lokalnim akterima.
vrijednost se, najee, procjenjuje Grada te na uspjenost turistike
kvalitativno. Da bi se prikazao drutveni destinacije, i Studija ekonomske Definisanje dugorone odrive vizije
uticaj batine, najvei broj studija nudi valorizacije Vrmca. turistikog razvoja Grada Dubrovnika.
Poseban izazov moe biti zatita optina. Jedini planovi koji postoje 2.5.4. Nauene lekcije
autentinog kulturnog pejzaa su urbanistiki planovi gradnje u
Dubrovnika, i, istovremeno, obalskom podruju. Ekspanzija gradnje Zakonska regulativa o prostornom
marketinko promovisanje na obroncima Vrmca i oko tvrave na planiranju se mora dosljednije
prepoznatljivog duha mjesta (genius vrhu Vrmca, prijete devastacijom ovog potovati, a njegova implementacija
loci), identiteta destinacije, kao i pejzaa izuzetne vrijednosti. Studija sprovoditi sa dobrim namjerama,
prirodnog okruenja koje s gradom procjenjuje ekonomski potencijal imajui uvijek u vidu javno dobro. Obje
ini jedinstvenu cjelinu. Trino ovog kraja, uzimajuu u obzir njegove drave, Hrvatska i Crna Gora, potpisale
pozicioniranje nekih kulturnih i prirodne i kulturne vrijednosti, su sve relevantne meunarodne
turistikih destinacija na Mediteranu predlae modele ekonomske konvencije (Evropsku konvenciju o
je opisano kroz poreenje Splita valorizacije svakog lokaliteta i zone, predjelu, Faro konvenciju, Parisku
(Hrvatska), Kotora (Crna Gora), kao i cijelog podruja, predlaui deklaraciju o batini kao pokretau
Sirakuze (Sicilija), Rodosa (Grka), aktivnosti za ekonomsku aktivaciju razvoja), ali se one esto uopte ne
Ibice (Baleari, panija), Valete (Malta). podruja na odriv nain, potujui potuju u praksi.
Analizom scenarija procijenjeni su istovremeno principe zatite prirodnog
razliiti scenariji turistikog razvoja i kulturnog nasljea, i ukupnog U Hrvatskoj je zatita kulturne batine
Dubrovnika u pogledu potencijalne pejzaa. Optine Tivat i Kotor mogu slobodnije definisana u zakonskom
degradacije kulturnog pejzaa, koristiti studiju kao osnovu za izradu okviru od zatite prirodne batine.
duha mjesta, i oekivanih rezultata planskih i stratekih dokumenata. Evropska unija je donijela direktivu za
turistike industrije. Studija predlae Studija, takoe, moe sluiti kao prirodnu batinu, te su je drave lanice
koncepte turistikog razvoja Grada model metodologije za ekonomsku morale usvojiti. Ali, kada je u pitanju
Dubrovnika i daje preporuke za valorizaciju zatienih podruja na kulturna batina, potpisane su samo
njihovu primjenu.29 drugim mjestima. neobavezujue konvencije, koje drave
nijesu u obavezi da ukljue u svoje
Studija ekonomske valorizacije Studija ekonomskog razvoja je nacionalno zakonodavstvo.
Vrmca predlae model koji definie zasnovana na rezultatima tri
kako kulturni pejza brda Vrmac prethodne studije: Studija prirodnih U crnogorskom zakonodavstvu, postoji
moe postati jedan od pokretaa vrijednosti, Studija kulturne batine, pojam kulturni pejza, ali do sada jo
razvoja optina Tivat i Kotor, na odriv i Studija kulturnog pejzaa. Rezultati nijedno podruje nije zatieno kao
nain. Potencijali Vrmca su ogromni, participativnog procesa su bili veoma takvo. Nije poznato kakve bi osobine
ali, nikada ranije nijesu istraivani, znaajan ulazni podatak za studiju, kao neko podruje trebalo da ima da bi
niti su bili dio razvojnih planova i istraivanja na terenu. bila proglaeno kulturnim pejzaom.

Drugi moderni pojmovi, kao to su izmeu prirodne i kulturne batine i za druga naselja i pejzae koji nijesu
menadment plan ili nematerijalna su ljetnikovci oko Dubrovnika. Parkovi neophodno pod zatitom UNESCO-a
batina, uli su u zakonodavstvo, ali koji ih okruuju su njihov sastavni dio, i ili nekom drugom zatitom. Suvie
u stvarnosti nijesu zaivjeli. Dio Boke zajedno se smatraju jednom cjelinom. esto smo svjedoci da samo jedan
Kotorske, tj. cijeli Risansko-kotorski zaliv Jo jedan primjer je meupovezanost novi moderni graevinski projekat
sa dijelom oblinjeg brda, se nalazi na grada Dubrovnika i brda Sr. Oni uniti izgled i funkciju cijelog naselja.
UNESCO-voj listi. Nazivan je Prirodnim su vrsto povezani u istorijskom, Mnogi dragocjeni pejzai nijesu uopte
i kulturno-istorijskim podrujem kulturnom i turistikom smislu. Danas, zatieni.
Kotora, zato to je u vrijeme njegovog brdo Sr slui kao rekreativna zona
proglaenja UNESCO-ovom batinom za lokalno stanovnitvo. Iako brdo
korien taj termin. Meutim, ukoliko ne pripada UNESCO-vom podruju,
pogledamo kriterijume, jasno je da je niti se nalazi u njegovoj bafer zoni,
ovo podruje ustvari ono to se danas ono je i funkcionalno i simbolino
zove kulturni pejza (ovaj termin nije dio grada. Graevinski projekti poput
postojao u to vrijeme, ali sada UNESCO onih planiranih (izgradnja apartmana
predlae da se podruje preimenuje u za 5000 do 6000 ljudi i golf terena,
kulturni pejza). Ostatak zaliva je bafer s povrinom koja je 17 puta vea
zona (polovina brda Vrmac pripada od srednjovjekovnog grada unutar
UNESCO-vom podruju, a polovina zidina) e imati ogromne posljedice
bafer zoni). Nijedna obuhvatna studija po funkcionisanje cijele opodruja,
nije uraena za cijelu Boku, iako ona ini ak i ako promjene vizuelnog aspekta
jednu geografsku cjelinu. Tek sada se ostavimo po strani (koje takoe ne treba
ona poinje posmatrati kao jedinstven zanemariti).
pejza. Ukoliko bude proglaena
kulturnim pejzaom, sluie kao model Jedan od ciljeva izrade procjene uticaja
za druga slina podruja. na batinu (HIA), predloene u okviru
projekta, je da se ocijeni da li e i na
ak i u Dubrovniku je interdisciplinarno koji nain izgradnja planirana na vrhu
posmatranje pejzaa nova praksa. brda Sr uticati na kulturni pejza
Objekti posebne vrijednosti moraju Dubrovnika. Studija procjene uticaja
se zatititi zajedno sa njihovim na batinu za vee razvojne projekte bi
okruenjem. Primjer meuodnosa trebalo da postane uobiajena praksa
2.6. Podizanje svijesti i
razmjena iskustava
Potreba da se civilno drutvo, privatne i fotografa mogu se koristiti na

organizacije i javne vlasti uine nacionalnom, regionalnom ili lokalnom
svjesnima kolika je vrijednost pejzaa, nivou. Ve u irokoj upotrebi, pisane i
koja je njihova uloga i koje su promjene audio-vizuelne prezentacije mogu biti
u njima, ne znai da ova tijela nijesu u formi ilustrovanih broura, zvunih
osjetljiva na kvalitet mjesta gdje ljudi prikaza sa slajdovima ili izlobi, a sve na
ive (njihov cadre de vie). U stvari, to razliitim nivoima. Ove metode se esto
znai da postojea osjetljivost nije uvijek upotrebljavaju na lokalnom nivou kako
funkcionalna, i da strane ne prepoznaju bi se razgovaralo o pejzau u optini ili
uvijek vezu izmeu pejzaa i svog nekoliko optinskih teritorija. Takoe
svakodnevnog ivota. se mogu organizovati prezentacije
praene razgovorom sa lokalnim
Podizanje svijesti je stoga nain da se stanovnitvom, to omoguava da se
razjasne odnosi koji postoje izmeu utvrde stavovi ljudi. Simulacija pejzaa Promocija mape i broure Krajodrazi,
ivotnog okruenja ljudi, aktivnosti svih ili sredstva za prezentaciju koja koriste Dubrovnik
strana tokom njihovog svakodnevnog 3-D metode ili blok dijagrame vode ka
ivota i karakteristika prirodnog boljem razumijevanju i diskusiji izmeu
okruenja, stanovanja i infrastrukture. svih ukljuenih;
Podizanje svijesti zasnovano na linim televizijske emisije, mada jo nijesu
kontaktima se sastoji od iskustva prilagoene, bi trebalo izraivati
steenog prilikom razmjene izmeu vezano i za opta pitanja i lokalna
Aktivnosti podizanja svijesti ne smiju
lokalnog stanovnitva na koje utiu iskustva;
obuhvatati samo stanovnitvo, izabrane
odluke o planiranju i lica koja posjeduju lokalna iskustva u cilju podizanja
predstavnike/ce i predstavnike/
nauno i tehniko znanje, to jest, svijesti, kao to su posjete odreenom
ce lokalnih vlasti, nego i preduzea,
naunika/ca i strunjaka/kinja. podruju sa vodiem, koja ukljuuju
nevladine organizacije, naunu i
lokalno stanovnitvo, izabrane
tehniku zajednicu, kao i umjetnike/ce.
Mogu se koristiti razliiti naini predstavnike/ce i strunjake/kinje
Podizanje svijesti treba razumjeti kao
podizanja svijesti, i to na stalnoj, ili naunike/ce. Ovakva iskustva
proces irenja znanja koji funkcionie
periodinoj ili povremenoj osnovi: mogu pokrenuti debatu i dovesti do
u svim pravcima od kreatora politika
kolektivnog razmiljanja o budunosti
do onih koji rade na terenu i lokalnog
publikacije, izlobe, audio-vizuelna pejzaa. Neka od ovih iskustava mogu
stanovnitva i obratno.30
sredstva, simulacije, i nastupi umjetnika biti dio veih festivala.

2.6.1. Mapa i broura Mapa je uraena tehnikom digitalnog
kolaa, prikazujui ukupnost svih vidova
Osnovna tema istraivanja projekta batine.
su pejzai koji odraavaju ogromno
kulturno, prirodno i istorijsko Publikacija i mapa predstavljaju
bogatstvo, koji nijesu zatieni zajedniki edukativni i promotivni
zakonom, a koji imaju nesumnjivu materijal namijenjen institucijama na
vrijednost na lokalnom, nacionalnom prekograninom podruju Hrvatske
i meunarodnom novou. Trenutno i Crne Gore, kao i graanima/kama
im prijeti opasnost gubitka svojih i turistima, kako bi se upoznali sa
glavnih resursa jer su izloeni vrijednostima batine i pejzaa na
pritiscima privatnih investitora, koji podruju Dubrovnika i Boke Kotorske.
pokuavaju da izgrade ogromne
apartmanske komplekse na njima.
Stoga su partneri na projektu

odluili da predstave arhetipske
pejzae Boke Kotorske i
Dubrovako-neretvanske upanije
iz perspektive umjetnika/ca,
da bi podigli svijest o izuzetnoj
vrijednosti cijelog prekograninog
podruja. Pojedinana podruja
su interpretirana putem knjievnih
tekstova ili citata iz djela crnogorskih
i hrvatskih pisaca koji doaravaju
atmosferu pojedinanih mikroregija.
Tekst je popraen kolaima
fotografija i umjetnikih slika
crnogorskih i hrvatskih autora/ki, koji
prate atmosferu odabranih tekstova. Mapa prekograninog podruja i broura Krajodrazi
2.6.2. Prirunik za zatitu, 2.6.3. Konferencije
planiranje i upravljanje
kulturnom i prirodnom Ovaj Prirunik za primjenu novih
batinom pristupa u zatiti i upravljanju,
kao i drugi rezultati projekta
Projekat za zatitu, planiranje i bie predstavljen na zavrnim
upravljanje kulturnom i prirodnom konferencijama u Dubrovniku i Tivtu u
batinom koji sumira lekcije iz projekta februaru 2015. godine.
Batina pokreta razvoja, zamiljen
je kao sredstvo za irenje znanja o
novim pristupima u zatiti, planiranju i
upravljanju batinom, i za predstavljanje Batina - pokreta razvoja
smjernica za praktinu primjenu Prirunik za zatitu, planiranje i upravljanje ZAVRNA KONFERENCIJA
rezultata projekta u dravnom i kulturnom i prirodnom batinom (na Dubrovnik, 6. veljae 2015.
lokalnom zakonskom okviru. Takoe, cilj crnogorskom, hrvatskom i engleskom Kampus Sveuilita u Dubrovniku,
jeziku) Branitelja Dubrovnika 41, Dubrovnik
ovog prirunika je da prikae pozitivna i

negativna iskustva tokom projekta i da
kritiki ocijeni njegovu realizaciju. Vrijeme
Jutarnji program
Predmet
10:00 10:10 Voditelj projekta HR - Uvod

10:10 10:20 upan DN, izaslanik Gradonaelnika Tivat pozdravni govor
10:20 10:50 Prezentacija projekta MNE/CRO
Dok se osnovni dio prirunika fokusira

10:50 11:20 Video prezentacije CG/HR
11:20 11:45 Pauza za kafu
11:45 12:15 Studija kulturnog pejzaa Vrmca, Izlaga: Biserka Bilui-Dumbovi
na implementaciju projekta i savremene 12:15 12:45

12:45 14:30
Studija ekonomske valorizacije Vrmca, Izlaga: Neda Kovai
Pauza za ruak
pristupe u zatiti, planiranju i upravljanju

Popodnevni program
Za izradu glavnog dijela prirunika 14:30 15:30 Identifikacija i valorizacija prirodnog i kulturnnog krajolika pilot podruja Dubrovnika, Izlagai:
Katri Lisitzin, mr.sc. Gojko Berlengi i dr.sc. Ale Mlakar
prirodnom i kulturnom batinom, angaovani su vanjski strunjaci/

15:30 16:00 Prezentacija Prirunika, Izlaga: Marko Peterlin
16:00 16:10 Voditelj projekta CG - Zavrna rije
20:00 Veera za projektne partnere i suradnike
u zavrnom dijelu su predstavljene kinje. Nakon analize studija izraenih

smjernice za zatitu i upravljanje u okviru projekta i aktivnosti projekta,
prirodnom i kulturnom batinom u oba obavljeni su intervjui sa relevantnim
podruja, date pojedinano za Boku zainteresovanim stranama. Sadraj
Kotorsku i Dubrovako-neretvansku je bio usklaen sa oekivanjima Zajednike Optina Tivat Ova studija nastala je uz financijsku podrku Europ-
upaniju. Zbog mogunosti njihove definisanim u projektu. Dio sa

Trg Magnolija br.1, 85320 Tivat, Crna Gora
prekogranine Telefon + 382 (0)32 661-345, Fax + 382 (0)32 671-387 ske unije. Za sadraj je odgovoran Zavod za pros-
aktivnosti u primjeni E-mail: bastina@opstinativat.com torno ureenje Dubrovako-neretvanske upanije i ne
novih metodologija www.opstinativat.com odraava nuno stavove Europske komisije.
Ovaj projekt je financiran
na zatiti i upravljanju od strane Europske unije
prirodnom i kulturnom Zavod za prostorno ureenje DN Partners and Assosiates:

batinom na podruju
primjene ove smjernice e imati veliki preporikama za pilot podruja su izradili

Petilovrijenci 2, 20000 Dubrovnik, Republika Hrvatska
Dubrovnika i Boke Telefon +385 (0)20 322 800, Fax +385 (0)20 321 055
E-mail: zavod.bastina@gmail.com
www.bastina.eu Kotorske www.zzpudnz.hr w w w. c b c c ro - m n e . o rg
Batina - pokreta razvoja
znaaj za lokalne i regionalne vlasti. sami partneri na projektu. Program of the final conference

Zavrne konferencije u Dubrovniku i Tivtu
Zavrna konferencija u Dubrovniku
PREPORUKE
PREPORUKE
Bavljenje batinom zahtijeva najrazliitijih aktera koji direktno ili indirektno doprinose
dugoronu perspektivu razvoja - razvijati svijest kod svih aktera, njihovoj implementaciji uzmu u obzir
ukljuujui iru javnost i donosioce na odgovarajui nain
Dok su javne rasprave o razvoju odluka, o dugoronim razvojnim - naroito da se javnost, koja putem
najee koncentrisane na kratkoronu potencijalima batine javnog mnjenja ima presudan uticaj
korist za zajednicu, batina zahtijeva kako na implementaciju tako i na
dugoronu perspektivu. Ba kao to se Prostorno planiranje treba da se politike odluke, ukljui u izradu
batina ne moe adekvatno vrednovati koristi kao okvir za zatitu i upravljanje prostornih planova na samom
imajui u vidu samo kratkoronu batinom poetku, kako bi se osiguralo da
istorijsku perspektivu, njen potencijal javnost prihvati planove i da ih doivi
za budui razvoj moe se pravilno Za efikasnu zatitu i upravljanje kao svoje vlasnitvo
procijeniti samo kad se posmatra batinom potrebni su dugorini - izraditi odgovarajue studije zatite
dugorono. Ovo se odnosi i na integrisani planovi i strategije kulturne i prirodne batine i pejzaa,
ekonomsku vrijednost batine, koja se prilagoeni specifinostima prostora, da bi se u prostornim planovima na
esto sagledava samo kratkorono. uzimajui u obzir raznovrsne razvojne adekvatan nain tretirala zatita i
aspekte podruja na integrisan nain i upravljanje batinom
Potrebno je: imajui u vidu dugoronu perspektivu. - s obzirom da planiranje ne prestaje
- izraditi dugorone planove i strategije Na sreu, takve alatke ve postoje u usvajanjem plana, obezbijediti
za kulturna i prirodna dobra i njihovo veini zemalja u sklopu optinskih ili efikasne veze s instrumentima
okruenje i razmotriti naine za regionalnih prostornih planova. One za njegovu implemetnaciju,
implementaciju istih mogu osigurati da se batina razmatra ukljuujui javne budete na svim
- pri planiranju i procjeni planova i zajedno sa svojim irim kontekstom administrativnim nivoima, kao i
projekata koji mogu imati uticaj na kao kulturni pejza, a ne u smislu redovan monitoring implementacije
batinu koristiti metode i tehnike koje pojedinanih dobara. Meutim, u plana
ukljuuju dugoronu perspektivu, kao mnogom sluajevima potrebno je
to su planiranje scenarija /scenario iznalaenje novih naina za efikasnu Proces zatite i upravljanja batinom
planning/, procjena uticaja, itd. implementaciju prostornih planova i mora biti to otvoreniji za javnost,
- koristiti metode ekonomske njihovo prihvatanje na nivou drutva. naroito za lokalno stanovnitvo
valorizacije koje mogu uzeti u obzir
dugoronu perspektivu Potrebno je: Batina je po svojoj definiciji u interesu
- osigurati da se prilikom donoenja - prilikom izrade prostornih planova najire javnosti, koja je esto izvan
odluka uzmu u obzir miljenja osigurati da se stavovi svih aktera samog podruja od kulturnog znaaja.
Meutim, lokalno stanovnito Da bi se javnost aktivno ukljuila u Znanje je kljuno za bavljenje batinom.
odreenog podruja je to koje ima zatitu i upravljanje batinom, batina Moramo znati ime se bavimo i zbog
kljunu ulogu u zatitu i upravljanju se mora predstaviti u kontekstu sa ega. Moramo razumjeti istorijski
batinom, kroz svoje svakodno kojim se javnost identifikuje i sadanji kontekst da bi pravilno
korienje dobara i svakodnevnu procijenili vrijednost batine za budui
brigu, ili nedostatak brige, o esto je strunjacima/kinjama koji se razvoj. Zbog toga je veoma vano
podruju. Zbog toga je veoma bave nasljeem teko da shvate da kontinuirano raditi na sakupljanju
vano da sve aktivnosti zatite i batina moe biti veoma apstraktna i znanja i osigurati da se ono adekvatno
upravljanja budu to otvorenije ak dosadna za iru javnost. To je zbog predstavi i uini dostupnim javnosti.
za javnost, da bi se stanovnitvo toga to se ono esto predstavlja na Ovo takoe ini osnovu svih aktivnosti
moglo identifikovati sa njima i naine koji obinim ljudima nijesu lako planiranja i podizanja svijesti.
takoe uzeti uea u njima. dostupni, kao to su javne rasprave i
strune publikacije. Zbog toga se mora Potrebno je:
Potrebno je: uiniti sve to je mogue da se batina - sprovoenje sistematskih studija u
- da vlasti odgovorne za zatitu predstavi u kontekstu sa kojim se najira cilju istraivanja batine u razliitim
i upravljanje batinom, kao i javnost moe identifikovati. kontekstima
one odgovorne za prostorno - povezivanje metodologija i
planiranje, uspostave Potrebno je: prikupljenih podataka s drugim
aktivnu saradnju s lokalnim - da se batina predstavlja putem lokalitetima da bi se omoguilo
stanovnitvom, koristei sva sredstava koja su iroko dostupna, kao poreenje i razmjena znanja
raspoloiva sredstva komunikacije to su muzika, fotografija ili hrana, u - predstavljanje prikupljenog znanja u
- da se lokalno stanovnitvo i zavisnosti od lokalnog konteksta formi koja je privlana za relevantnu
lokalni akteri ukljue u proces - da se rasprave o batini, ak i u publiku i dostupna svima
zatite i upravljanja batinom odnosu na prostorno planiranje,
to ranije, tj. u fazama procjene poveu sa dobro posjeenim Primjeri dobre prakse su najefikasnija
vrijednosti i mapiranja dogaajima, predstavljajui material motivacija za promjenu stavova o
- neprestano raditi na podizanju koji je od ireg interesa batini
svijesti o znaaju batine i
njenom potencijalu za budui Potrebno je uspostaviti vrstu bazu esto je strah od nepoznatog prepreka
razvoj znanja da bi se podrale sistematske za sprovoenje novih rjeenja za zatitu
aktivnosti zatite i upravljanja i upravljanje batinom. esto i donosioci
batinom odluka i strunjaci iz drugih oblasti

nerado uvode rjeenja koja jo nijesu Potrebno je: Potrebno je:
testirana i dokazana kao uspjena. Zbog - omoguiti razmjenu studija i - osnivanje zajednikih radnih tijela,
toga je potrebno snanije promovisati drugog materijala, kao i osoblja kao to su radne grupe ili savjeti, koji
postojee primjere dobre prakse iz izmeu raziitih lokaliteta kulturne i e redovno okupljati predstavnike/ce
drugih podruja i ukoliko je mogue prirodne batine razliitih vlasti
lino ih doivjeti. - koristiti postojee mogunosti za - utvrivanje procedura za koordinaciju
finansiranje razmjene iskustava, izmeu razliitih tijela
Potrebno je: koje pruanju, npr. razliiti programi - jaanje neformalnih veza izmeu
- promovisati primjere dobre prakse saradnje, i pripremati zajednike slubenika odgovornih za zatitu i
putem svih relevantnih medija predloge projekata upravljanje batinom iz razliitih tijela
- organizovati studijske posjete
mjestima gdje se mogu vidjeti primjeri Za efikasnu zatitu i upravljanje Novi modeli upravljanja batinom mogu
dobre prakse za sve vane aktere, batinom potrebna je saradnja takoe biti zasnovani na iskustvu drugih
ukljuujui donosioce odluka izmeu susjednih lokalnih modela upravljanja koji postoje na
vlasti i izmeu razliitih nivoa podruju
Potrebno je uspostaviti razmjenu administracije
iskustava i znanja izmeu lokaliteta Novi modeli upravljanja se razvijaju
kulturne i prirodne batine u razliitim Iako su zatiena podruja esto i za druge oblasti koje ne moraju biti
zemljama veoma usko definisana, njihovi direktno povezane s batinom, kao to
znaaj i vrijednost skoro uvijek su javni prostori i drugi javni domeni.
Postoje razliita iskustva zatite i prevazilaze njihove utvrene Kao i primjeri dobre prakse sa drugih
upravljanja batinom koja mogu biti administrativne granice. I ne samo podruja ovakvi modeli mogu pomoi da
veoma korisna za druge lokalitete te, ve i administrativne granice se prevaziu prepreke za uvoenje novih
kulturne i prirodne batine. Ne optina ili ak i regija i zemalja, kao modela upravljanja batinom.
samo primjeri dobre prakse, ve i npr. u sluaju UNESCO-vih podruja
neuspjesi, poreenje podataka i nove svjetske batine. Zbog toga je saradnja Potrebno je:
metodologije mogu sluiti kao vrijedni i koordinacija aktivnosti izmeu - omoguiti uenje o novim modelima
izvori znanja za druga podruja. Oni susjednih lokalnih vlasti, kao i izmeu upravljanja iz lokalnog iskustva
imaju jo i vei znaaj kada su fiziki i lokalnih, regionalnih i nacionalnih - omoguiti prenoenje iskustva na
socio-kulturni konteksti slini. vlasti veoma vana za efikasnu zatitu upravljanje batinom
i upravljanje batinom.
FUSNOTE
1) Evropska konvencija o predjelu (European Landscape 12) www.landstewardship.eu

Convention) promovie zatitu, planiranje i upravljanje 13) Presentation and adoption of the World Heritage strategy for
evropskim pjezaima capacity building, UNESCO, 2011
2) Okvirna konvencija Savjeta Evrope o vrijednosti kulturne batine 14) Procjena uticaja na batinu, Referentni uslovi, 2010, Grad
za drutvo Faro Konvencija (Council of Europe Framework Toronto http://www1.toronto.ca/static_files/CityPlanning/PDF/
Convention of the Value of Cultural Heritage for Society) heritage.pdf / Heritage Impact Assessment , Terms of Reference,
3) Ka boljem teritorijalnom upravljanju u Evropi: Vodi za 2010, City of Toronto /
praktiare i donosioce odluka i politika (Towards better 15) Smjernice o Procjeni uticaja na batinu za dobra kulturne
territorial governance in Europe: A guide for practitioners, svjetske batine, 2011 /Guidance on Heritage Impact Assessments
policy and decision makers), ESPON TANGO, 2013. for Cultural World Heritage/
4) Ka boljem teritorijalnom upravljanju u Evropi: Vodi za 16) http://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_information_system
praktiare, kreatore politika i donosioce odluka, ESPON TANGO, 17) GIS u geografiji, Toski, 2013.
2013. 18) Novi trendovi u GIS-u, Baui, 2013.
5) 8) Ka boljem teritorijalnom upravljanju u Evropi: Vodi za 19) www.onthecommons.org/conservatory-coast-original-
praktiare, kreatore politika i donosioce odluka, ESPON TANGO, governance-fragile-commons
2013. 20) www.wikipedia.org/wiki/Conservatoire_du_littoral
6) 7) Upravljanje svjetskom kulturnom batinom (Managing 21) www.conservatoire-du-littoral.fr/
cultural world heritage), 2013. 22) www.civilscape.eu
9) Ka boljem teritorijalnom upravljanju u Evropi: Vodi za 23) Broura Opservatorije za pejza
praktiare, kreatore politika i donosioce odluka, ESPON TANGO, 24) Preporuka CM/Rec (2008)3 Savjeta ministara zemaljama
2013 lanicama o smjernicama za implementaciju Evropske konvencije
10) Evropska povelja o prostornom planiranju: Vizija evropskih o pejzau, 2008 (Reccommendation CM/Rec (2008)3 of the
gradova i regija teritorije u 21. vijeku, 2013. Ova Povelja Committee of Ministers to member state on the guidelines for the
se nadovezuje na Novu atinsku povelju iz 2003. godine i implementation of the European Landscape Convention)
identifikuje specifine karakteristike discipline planiranja i 25) Opservatorije pejzaa u Evropi iz ELC preporuka za lokalne
potencijala planiranja. Dio A definie viziju za evropske gradove inicijative, 2013 (Landscape observatories in Europe from the ELC
i regije teritorije, dio B ulogu prostornih planera/ki, a dio recommendations to the local initiatives, 2013)
C obaveze prostonih planera/ki u Evropi. Povelju je odobrila 26) Uee javnosti u procesima prostornog planiranja vezano za
Generalna skuptina Evropskog savjeta urbanista (ECTP-CEU) pejza, Bouche-Florin, 2014.
2013. godine u Barseloni. 27) Pristup procjeni karaktera pejzaa, Tudor, C., Natural England,
Evropski savjet urbanista (ECTP-CEU Conseil Europen des 2014. (An approach to Landscape Character Assessment)
Urbanistes), osnovan 1985. godine, okuplja vie od 27 28) Preuzeto iz teksta Socijalna i ekonomska vrijednost kulturne
evropskih profesionalnih udruenja za prostorno planiranje, batine, 2013. (The Social and Economic Value of Cultural
sa preko 40,000 stunjaka/kinja koji djeluju irom Evrope. Heritage)
ECTP-CEU postavlja obrazovone, kao i standarde ponaanja u 29) Utjecaj promjene autentinog kulturnog krajobraza Grada
okviru planerske profesije i ukljuuje se u dijalog na lokalnom, Dubrovnika kao vanog elementa identitetskog sustava na brand i
nacionalnom i evropskim nivou. imid Grada te na uspjenost turistike destinacije, 2014.
11) Pariska Deklaracija o batini kao pokretau razvoja, 2011. 30) Smjernice za implementaciju Evropske konvencije o predjelu,
(The Paris Declaration on heritage as a driver of development, 2008. (Guideline for the implementation of The European
2011) Landscape Convention)

REFERENCE
Analiza katastra Dubrovnika 19. stoljea s transkripcijom upisnika graevinskih estica te izradom baze podataka,
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=hBEf4JVfRLM%3d&tabid=489
An approach to Landscape Character Assessment
https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/366847/An_Approach_to_Landscape_
Character_Assessment.pdf
Batina - Pokreta razvoja kroz medije
http://www.zzpudnz.hr/bivsi_EU_PROJEKTI/eupr_bast_mediji.aspx
Batina, pokreta razvoja. Zavod za prostorno ureenje Dubrovako-Neretvanske upanije
http://www.zzpudnz.hr/BASTINA.aspx
Civilscape
http://www.civilscape.eu/civilscape/content/en/organisation/startseite.html?jid=1o3
Conservatorire du littoral
www.conservatoire-du-littoral.fr/
Conservatorire du littoral
www.wikipedia.org/wiki/Conservatoire_du_littoral
Explanatory brochure from the Observatory
http://www.catpaisatge.net/eng/observatori.php
GIS in geography, presentation, Toski, 2013
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=TdRj72CqSl4%3d&tabid=411
Guidance of Heritage Impact Assessments for Cultural World Heritage Properties, ICOMOS, 2011
http://www.uniscape.eu/pageNews.php?idCont=1493&lang=en&tit=Fifth%20Careggi%20Seminar%20on%20Landscape%20
Observatories%20in%20Europe
Heritage Driver of Development
http://www.bastina.eu
Heritage Impact Assessment , Terms of Reference, 2010, City of Toronto
http://www1.toronto.ca/static_files/CityPlanning/PDF/heritage.pdf
Identifikacija I valorizacija prirodne I graditeljske batine podruja Dubrovnika u prostornom kontekstu
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=Uf-x-03nl-A%3d&tabid=489
Identifikacija i valorizacija prirodnog i kulturnog krajobraza na pilot podruju Dubrovnika kao Krajobrazne osnove pilot
podruja Dubrovnika
Komparativna analiza zakonskog okvira na polju zatite i upravljanja prirodnog I kulturno krajolika Hrvatske s preporukama
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=BCVK4M9iL_o%3d&tabid=489
Landscape observatories in Europe from the ELC recommendations to the local initiatives
http://www.uniscape.eu/pageNews.php?idCont=1493&lang=en&tit=Fifth%20Careggi%20Seminar%20on%20Landscape%20
Observatories%20in%20Europe
Landscape observatory
http://www.catpaisatge.net/fitxers/OBS_eng.pdf
Managing cultural world heritage, 2013
http://whc.unesco.org/en/activities/827/
Managing natural world heritage, 2012
http://whc.unesco.org/en/educationkit/#downloadkit
Material from events, presentations, workshops and other documents resulting from project Heritage Driver of
Development
http://www.zzpudnz.hr/BASTINA.aspx
Networking European Landscape Observatories: the Florence Chapter
http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/landscape/reunionateliers/cetinje/speech/Italy-Gambino.pdf
New trends in GIS, Baui, presentation at Training on GIS, November 2013, Dubrovnik
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=Z-n3ReYDQg8%3d&tabid=411
Presentation and adoption of the World Heritage strategy for capacity building
http://whc.unesco.org/archive/2011/whc11-35com-9Be.pdf
Provedba participacijskog procesa na pilot podruja Dubrovnika,
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=3hyDPn9FuaQ%3d&tabid=489
Public Involvement in Spatial Planning processess related to Landscape Heritage, Bouche-Florin, presentation, 2014
http://zzpudnz.sistemi.hr/BASTINA/eupr_bast_prez130614.aspx
Reccommendation CM/Rec (2008)3 of the Committee of Ministers to member state on the guidelines for the
implementation of the European Landscape Convention, 2008
http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/landscape/versionsorientation/anglais.pdf
Summary of study visit in Provence, France
http://www.zzpudnz.hr/bivsi_EU_PROJEKTI/eupr_bast_utisci.aspx
The conservatory of the coast, an original governanace for fragile commons
www.onthecommons.org/conservatory-coast-original-governance-fragile-commons
The Paris Declaration On heritage as a driver of development, 2011
http://www.international.icomos.org/Paris2011/GA2011_Declaration_de_Paris_EN_20120109.pdf

The Social and Economic Value of Cultural Heritage: literature review by Cornelia Dmcke and Mikhail Gnedovsky, 2013
http://www.eenc.info/wp-content/uploads/2013/08/CD%C3%BCmcke-MGnedovsky-Cultural-Heritage-Literature-Review-
July-2013.pdf
Towards better territorial governance in Europe: A guide for practitioners, policy and decision makers. ESPON TANGO, 3.1.
http://www.espon.eu/main/Menu_Publications/Menu_Guidance/Governance.html
Utjecaj promjene autentinog kulturnog krajobraza grada Dubrovnika kao vanog elementa identitetskog sustava na brand I
image grad ate na uspjenost turistike destinacije
http://www.zzpudnz.hr/LinkClick.aspx?fileticket=vQAp9Mp6wHY%3d&tabid=489
What is land stewardship?
www.landstewardship.eu

Starcevo Skadarsko Jezero

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Starcevo Skadarsko Jezero

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prirunik za zatitu, planiranje i

upravljanje kulturnom batinom

Studija je realizovana u okviru projekta

Vodei partneri / Lead Partners

Projekat Batina pokreta razvoja sprovodi se u okviru Programa prekogranine saradnje

SVRHA PRIRUNIKA____________________________ 7 2.4. Izgradnja kapaciteta institucija i

10 Prirunik za zatitu, planiranje i

Podruja Dubrovnika i Boke Kotorske,

12 Prirunik za zatitu, planiranje i

Dubrovnik, autor eljko oleti

Donja Lastva, Tivat, autor Zoran Nikoli

14 Prirunik za zatitu, planiranje i

Pristup zatiti, planiranju i upravljanju Radionice Pilot projekti

Studijska posjeta Francuskoj Obuka GIS u analizi krajodraza/pejzaa, Dubrovnik

Radionica izgradnje suvozida, Gornja Lastva Studije i smjernice

16 Prirunik za zatitu, planiranje i

18 Prirunik za zatitu, planiranje i

20 Prirunik za zatitu, planiranje i

24 Prirunik za zatitu, planiranje i

26 Prirunik za zatitu, planiranje i

Zatita, planiranje i upravljanje prirodnom i kulturnom batinom nije ni

Organizaciona struktura i tim predloen za implementaciju aktivnosti

28 Prirunik za zatitu, planiranje i

Projekat je promovisan putem

Formirane su spoljanja i unutranje

Pripremani su i tampani lifleti i

30 Prirunik za zatitu, planiranje i

32 Prirunik za zatitu, planiranje i

ogranieni stavovima i glasanjem planiranja, jedan od oekivanih rezultata

34 Prirunik za zatitu, planiranje i

2.3.2. Kampanja Dani pejzaa

Sprovoenjem kampanje Dani pejzaa

36 Prirunik za zatitu, planiranje i

38 Prirunik za zatitu, planiranje i

40 Prirunik za zatitu, planiranje i

42 Prirunik za zatitu, planiranje i

Izgradnja kapaciteta se smatra 2.4.1. Radionice Procjena uticaja na batinu

44 Prirunik za zatitu, planiranje i

46 Prirunik za zatitu, planiranje i

48 Prirunik za zatitu, planiranje i

Takoe su predstavljene i studije

50 Prirunik za zatitu, planiranje i

Prezentacije o ueu zainteresovanih

52 Prirunik za zatitu, planiranje i

54 Prirunik za zatitu, planiranje i

Nedostatak baze znanja (analize, studiji pod nazivom Komparativna

Christine Tudor, Natural England

prekograninom podruju, a posebno dokumenta sadre odvojene analize

izradu zajednikih studija i preporuka

za unapreenje zakonodavnog okvira,

Procjena karaktera pejzaa - proces

56 Prirunik za zatitu, planiranje i

58 Prirunik za zatitu, planiranje i

62 Prirunik za zatitu, planiranje i

Potreba da se civilno drutvo, privatne i fotografa mogu se koristiti na

64 Prirunik za zatitu, planiranje i

Stoga su partneri na projektu

jeziku) Branitelja Dubrovnika 41, Dubrovnik

ovog prirunika je da prikae pozitivna i

10:00 10:10 Voditelj projekta HR - Uvod

Dok se osnovni dio prirunika fokusira

na implementaciju projekta i savremene 12:15 12:45

pristupe u zatiti, planiranju i upravljanju

prirodnom i kulturnom batinom, angaovani su vanjski strunjaci/