C th ngi nhiu tc gi

nhiu tc gi
C th ngi

Phn 1

LTS: "C th ngi l mt trong 12 quyn thuc b sch Mi vn cu hi", c bin son bi i
ng ng o cc nh khoa hc u ngnh ca Trung Quc. Sch dng hnh thc tr li cu hi
gii thiu, gii p nhng vn lin quan n c th con ngi, t d n kh, t cn n su.
Bng ngn ng d hiu, sinh ng, vi cch t cu hi ph hp vi thc mc ca a s thanh thiu
nin, cun sch em n cho ngi c nhiu iu l th, bt ng.
Sch do Nh xut bn Vn ha Thng tin n hnh nm 2001".
1. V sao ni no cng dng cng thng minh?
C ngi ni: "No nu c dng nhiu, cc t bo no s b cht", "no dng nhiu s tr nn
chm chp". Cch ni ny khng c c s khoa hc.
Trn thc t, cc b phn trong c th ngi cng c dng cng pht trin, no cng vy. No
ngi c khong 14 t t bo thn kinh, cn gi l thn kinh nguyn, d sc dng cho c i ngi.
C nh khoa hc tnh ton rng, vi mt ngi sng 100 tui, s t bo thn kinh no c s dng
ch trn di 1 t; nh vy l cn khong 80-90% s t bo no cha c s dng.
"S sng l s vn ng", l quy lut ph bin ca gii sinh vt. Cc b phn c th ngi nu
dng th nhanh nhy, khng dng th suy lo. ngi hay dng no, chc chn no s nhanh hn v
mch mu no thng trng thi hot ng, t bo thn kinh no nh m c nui dng tt,
khin cho no cng pht trin, trnh c s suy thoi sm. Ngc li, nhng ngi khng quen
dng no suy ngh, v i no t c cc thng tin kch thch, thm ch khng c kch thch,
nn s suy lo sm. Ging nh mt c my, nu gc li khng dng s mau hoen g, hay vn hnh th
s trn tru.
Mt nghin cu nc ngoi trn nhng ngi 20-70 tui cho thy, nhng ngi lao ng tr c
trong mt thi gian di th n tui 60 vn duy tr c nng lc t duy nhanh nhy; cn nhng
ngi li suy ngh, vic g cng chc li cho qua th t l sm suy lo no tng ln rt nhiu.
Ngoi ra, vic dng no nhiu cn gip ngn nga lo ha c th. i no l "b t lnh" ch huy c
c th. Nu i no chm chp th cng nng sinh l ca cc c quan khc tt nhin cng khng pht
trin mnh. Vic duy tr hot ng ca no s gip gi vng v thc y hot ng ca cc c quan
C th ngi nhiu tc gi

khc. Tnh trng sc khe ca ngi gi lun l kt qu s nh hng ln nhau gia cc nhn t nh
sinh l, tm l, mi trng... Ngi gi duy tr c thi quen hay dng no v gii dng no s c
mt trng thi tm l tt, c th khin cho hot ng v cuc sng tinh thn lun sinh ng v sung
mn.
"Hay dng no s lm chm s suy lo", l mt nguyn l rt khoa hc. Ngi gi cn nh th,
hung h thanh, thiu nin li cng nh th. Chng ta nn tp thnh thi quen tt l chm dng no,
tho dng no.
2. Khai thc bn cu no phi c li g?
V no ngi l b phn cao cp nht ca h thng thn kinh trong c th. N tng tri qua qu trnh
din bin hng trm, hng vn nm, tng nhy vt t lng bin thnh cht. V i no ngi c
chia thnh nhiu khu vc khc nhau, mi khu vc c mt chc nng nht nh. Theo cc kt qu
nghin cu, bn cu no tri thng pht trin tt hn bn cu no phi. iu c th lin quan vi
vic a s nhn loi thun tay phi (trung khu ch huy s vn ng ca cc chi bn phi l bn cu
no tri). Do , mun khai thc c nhiu hn tim lc ca c hai bn cu no, chng ta phi coi
trng vic khai thc cng nng ca bn cu no phi.
Trong cuc sng, a s ngi c thi quen dng tay phi vit, cm a hoc lm vic. Khi b m
thy con mnh c xu hng dng tay tri vit ch, cm a hoc lm vic th thng tm cch un
nn. Thc ra iu hon ton khng cn thit.
Bn cu no tri c vai tr chnh ch huy cc mt ni, vit, tnh ton, t duy v phn on, cn bn
cu no phi ch o v cc mt nh k nng kho lo, m thut, m nhc, tnh cm, lng say m v
c thm m... i vi nhng ngi quen dng tay phi, rt nhiu thng tin lin tip a n bn cu
no tri, thc y v tng cng s pht trin cng nng ca n (v vy, bn cu no tri c gi l
"bn cu u th", cn bn cu no phi t nhn c thng tin hn c gi l "bn cu yu th").
Ngc li, nhng ngi quen lm vic bng tay tri, cng nng ca bn cu no phi s pht trin
mnh hn. ng nhin, lng thng tin m i no ngi tip thu c khng phi ton b do tay
tri hoc tay phi to ra m a s do cc kh quan cm th khc truyn n.
pht huy v li dng y tim nng, cng nng ca no, ta nn tranh th gio dc cho con t
tui cn th. ng thi vi vic bi dng cho cc em v nng lc t duy logic, cha m phi coi
trng bi dng s pht trin k nng cho chng. Cn cho con tham gia nhiu dng hot ng,
lm nhng ng tc tinh t bng tay chn hun luyn cc em s dng hai tay mt cch linh hot.
Nhng em b quen dng tay phi cng phi ch rn luyn c tay tri kch thch, lm hng phn
cng nng bn cu no phi, khin cho tr lc ca con c pht trin ton din.
C th ngi nhiu tc gi

3. Nu ni cc mch mu ca bn li vi nhau th chng s c di l bao nhiu?

Chiu di s l 60.000 dm, tng ng vi 96.500 km. Xin bn ng qun l c th chng ta c
hng nghn t t bo v mi t bo u phi c dn mu n.
4. Ngi ta c th ni chuyn m khng lm rung dy thanh m c khng?
C th. Trong trng hp ni th thm, chng ta khng lm cho dy thanh m rung ln. Lc ,
ming, rng, mi v li to nn li ni bng hi th nh thot ra t kh qun.
5. Mi ngy, c th chng ta sn xut ra bao nhiu nc bt? Mt chn nh hay 1 lt?
Cu tr li ng l trn mt lt. Trong cuc sng hng ngy, chng ta cn rt nhiu nc bt. Khng
c n, chng ta s rt kh ni chuyn v nhai nut, tiu ha thc n. Nc bt m u giai on tiu
ha bng cch bin nhng phn t tinh bt thnh ng. N gip nhng vt thng trong ming mau
lnh. iu ny gii thch ti sao khi rng cn phi li, thng vt rch trn li mau lnh.
6. Amidan thng c bc s ct b khi c th bnh nhn, phi chng n khng c vai tr g
Khng ng. Amidan l mt thnh phn ca h bch huyt. Chng gip c th chng li s nhim
khun. i khi phi ct b chng v chng b nhim trng, khng cn chc nng bo v c th.
7. B phn no ca c th c kh nng d tr cao nht? Dch hon hay bung trng?
Lc mi sinh, mi bung trng cha n hng trm ngn ci trng, mt s ln b thoi ha trc tui
dy th. Sut cuc i ngi ph n thng ch c 400 trng rng trong tng s d tr khong
10000.
Nhng con s trn khng th so snh vi nhng g m dch hon c th lm c. Trong mi ln
giao hp, s tinh trng phng ra t kho d tr dch hon c th ln ti hn 300 triu con. Nu trong
mt thng, s ln giao hp bnh qun l 8 ln th s lng tinh trng xm nhp c th ngi ph n
cth ln ti 2,4 t con.
8. Lng, tc ca chng ta thng rng bt v thng c thay th bng nhng si mi. Vy
loi no c i sng di hn? Tc trn u hay lng mi trn mt?
Th hn c l tc. i sng trung bnh ca mt si tc l 2-8 nm. Trong khi , lng mi v lng
my ch sng c vi thng.
8. Trn bn tay ca chng ta, mng ca ngn tay no mc nhanh nht?
Mng ca ngn gia mc nhanh hn c. Thng thng ngi c ngn tay cng di th mng tay mc
cng nhanh (trung bnh l 3,75 cm/nm). C mt iu l lng hn na l nu bn dng rng cn
mng tay th chng s mc nhanh hn 20% so vi cch ct mng tay thng thng.
9. Cng dng t nhin ca du vn tay? nhn dng hay tng cng kh nng
cm nm?
Hng nghn nm trc, ngi Trung Hoa bit cch dng hnh thc im ch trn cc ti liu. Du
vn tay l mt phng tin tuyt ho cho vic nhn dng. Tuy nhin, iu ny thuc ch tm ring
C th ngi nhiu tc gi

ca con ngi. Xt trn phng din t nhin, nhng np nhn thc nh trn lng bn tay v mi
ngn tay c tc dng lm gia tng mt tip xc ca da, to nn ma st cao. M hi do nhng
tuyn nm mi np nhn tit ra gip ta cm nm vt dng mt cch cht ch hn.
10. Ngi nc no c t mi trn c th nht?
Ngi Triu Tin. Di da h c t tuyn mi hn bt k nhm ngi no khc trn th gii.
11. Trong iu kin mi th u nh nhau, mt vn ng vin bng chy mt nu s ghi im
hn mt vn ng vin c mu mt xanh?
ng. Ni chung, nhng ngi mt nu hay en c kh nng phn ng nhanh hn nhng ngi mt
mu nht. Nhng sc t trong cp mt nu hay en gip s dn truyn nhng xung ng thn kinh t
mt ln no nhanh hn.
12. C ng l nhiu ngi sinh ra vi ba con mt?
Theo cch hiu thng thng th iu ny sai. Tuy nhin, theo cch hiu rng ri v khoa hc th th
ng thng mi ngi c mt con mt th ba nm trung tm no c tn l tuyn tng. N ging n
h mt con mt v tuyn tng phn ng li vi nhng thay i ca nh sng. Nhng thay v chuyn h
nh nh n no, n sn xut ra melatonine, mt loi hoc mn c nh hng n tm trng ca
chng ta.
13. Da u dy nht c th nh?
Phn da lng bn tay v lng bn chn dy ti 4 mm v y l vng da dy nht trn c th con
ngi. Khu vc ny cng l ni tp trung tuyn m hi nhiu nht so vi cc vng c th khc. V th
hn ch ra mi chn cc bn nh ra chn tht sch hng ngy nh!
14. C phi rut tha l phn tha ca c th?
Tuy tn l rut tha nhng thc cht b phn ny li khng h tha cht no. Rut tha l mt ti
nh dnh vo rut gi. Thnh rut tha cha m bch huyt v d phn to ra khng th cho h min
dch. y l mt ngi nh an ton cho nhng vi khun c li sinh sng trong rut ca con ngi. Cc
vi khun c li trong rut tha h tr tiu ha, gip con ngi vt qua bnh tiu chy, a nhng
phn tha ra khi c th v thc y qu trnh hi phc cho rut.
Tuy nhin, cn c nhiu b phn khc trong c th nh: l lch, amidan, hch bch huyt c
nhim v tng t nh rut tha. V th ct b rut tha khng phi l iu g ng ngi vi c th.
15. Hnh trnh ca mu?
H thng mch mu ca c th ngi di ti 200.000 km. V th mu c mt hnh trnh di chuyn rt
di khong 60.000 dm qua cc mch mu trong c th con ngi. Tri tim ca chng ta hng ngy c
n mn bm mu chy qua cc mch mu ny.
C th ngi nhiu tc gi

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 2

16. V sao mi ngi u c l rn bng?

Mi ngi bng u c l rn. L rn ny xut hin nh th no? Thai nhi c hnh thnh v
pht trin trong bng m. Lc , thai nhi tuy c mi nhng khng th c, c ming nhng khng
n c. sng v pht trin, n cn xy v cc cht dinh dng. Thng qua dy rn, thai nhi s
nhn c cc th . Dy rn ni lin bng ca thai nhi vi rau trong c th m. Ngi m thng
qua dy rn ny cung cp dinh dng v xy cho thai nhi.
"Chn thng mang thai, mt gi". Sau khi thai nhi ra i th rau v rn s mt i vai tr ca n.
Bc s sn khoa dng ko ct dy rn trn thn thai nhi. Trn dy rn khng c thn kinh cm gic
nn lc ct, thai nhi khng b au. Sau khi sinh my ngy, on dy rn s rng i v li mi mi
trn bng hi nhi mt du tch, chnh l l rn.
17. n x du c khin cho da en hn khng?
C mt s ngi lo rng vic n x du s lm cho da en thm. Do , h khng dm n nhiu x
du, thm ch king hn.
Sc t da ca c th mi ch mt khc nhau, c ch mu trng sa, c ch mu vng, c ch mu
pht hng, c ch mu tm hoc mu tm en. Mu da ch yu do s lng hc t v v tr phn
b ca chng quyt nh. Loi sc t ny c rt nhiu ngi da en, t lp nn cho n b mt da.
ngi da vng, hc t ch yu phn b lp nn ca da. ngi da trng ging, sc t ny cng
t.
Trong c th ngi, hc t do mt loi t bo mu en hp thnh v tit ra. nhng ngi c mu
da khc nhau, s lng t bo mu en trong da tng i ging nhau. Nguyn nhn cn bn gy nn
s khc nhau v mu da l s khc bit v hot ng ca cc t bo hc t (ngha l mi t bo
c th sn sinh ra c bao nhiu hc t).
nhng v tr khc nhau trn da ngi, s lng t bo mu en khng ging nhau. mt, nm v,
nch v b phn sinh dc, s lng t bo ny tng i nhiu (khong 2.000/mm2) nn mu da
cc vng kh m. nhng v tr khc, s t bo hc t ch bng mt na nn mu da nht hn
nhiu.
Hc t do mt axit amid mang tn tyrosin to nn di tc dng ca men tyrosin. nhng vng m
men tyrosin hot ng mnh, mu da s rt m. Ngc li, nhng vng m hot bt ca men
tyrosin b khng ch, mu da s nht hn.
C th ngi nhiu tc gi

S hnh thnh hc t l mt qa trnh v cng phc tp. Mt s cht trong c th c tc dng khng
ch men tyrosin, nhng tia t ngoi trong nh nng mt tri li khin cho men tyrosin tr nn hot
bt, t lm tng thm s lng hc t trong da. V th nn ngi phi nng nhiu d b en da.
Ngoi ra, tnh trng suy dinh dng lu ngy cng khin cho hc t hnh thnh, lm cho da en hn.
Vic thiu vitamin A cng gy en da.
Sau khi bit r nguyn l ny, chng ta th nhn li xem x du c lm cho da en hn khng. X du
l mt loi gia v c gi tr dinh dng, trong c nhiu thnh phn nh anbumin, axit amin,
ng, axit hu c, mui v mt s nguyn t vi lng photpho, canxi, st... Nhng thnh phn ha
hc ny s khng gy tng thm sc t en. Do , vic n nhiu x du khng lin quan g n
en hay trng ca da.
18. V sao vo ma h, tr em hay ni rm?
Rm l nhng nt mn , rt d pht sinh khi tri oi bc. N xut hin do m hi qu nhiu nhng
khng c bi tit mt cch thun li, khin cho da ch ming tuyn m hi pht sinh vim cp
tnh.
Bn ch quan st quy lut pht sinh rm cha? Khng phi c tri nng l c rm. Ch khi tri
va nng va oi va m t, nhng git m hi trn ngi nh ng li khng thot ra c (v
ming tuyn m hi b cc cht cu bn bao bc gy vim), cc m rm mi hnh thnh. Nu bn
mc qun o rng v mm, rm pht sinh v ngc li. Nhng em b ngi bo, hay khc hoc
nhng ngi m cng d mc rm.
C phi nhng ngi ra nhiu m hi u mc rm khng? Khng phi th, s thc l trong nhng
ngy tri nng nht cng c rt nhiu ngi khng b mc rm. V d, vn ng vin thng tp
di nh nng gay gt nhng h u khng c rm. Ra m hi ch l mt trong nhng nguyn nhn
gy mc rm, tnh trng sc khe khng tt, sc khng ca da yu mi l nguyn nhn ch yu
ca tnh trng ny.
Vy lm th no bo m cho da khe v tng thm sc khng ca da? Trc ht, phi tm ra
thng xuyn, bo m cho da sch s. Trn mt da c hng nghn, hng vn l chn lng, u l
"my h hp" ca da. Lu ngy khng tm, cht cu bn lp l chn lng, khin cho da th khng tt
nn sau mt thi gian di khng tm, bn s cm thy ngi khng thoi mi.
Ngoi ra, vic phi nng nhiu v tm nc lnh cng c th tng thm sc khng ca da. Vo
ma h, nn m ca phng thong gi, mc qun o mm nh, rng.
19. V sao khi ming vt thng sp lnh thng cm thy nga?
Khi ming vt thng sp khp kn, ta thng cm thy nga. Ngi gi hay ni: "Khng can g,
l vt thng sp khi". Quy lut chung qu thc l nh th: Khi ming vt thng pht nga th sau
vt thng s lnh. V vy, ngi ta ly hin tng nga lm tn hiu bit vt thng sp khi.
C th ngi nhiu tc gi

Tuy nhin, khng phi tt c cc vt thng u nh th.

Da ca ngi c nhiu lp, y ca lp biu b c mt tng t bo gi l tng pht sinh, c sc
sng rt mnh. Ging nh mm non ca cy c, n khng ngng sinh si ny n. Khi vt thng
trn da khng su, tng ny gip n lnh mau. Trong qu trnh t bo sinh si, v ming vt thng
khng su nn thn kinh khng b kch thch, bnh nhn khng c cm gic nga, vt thng sau khi
lnh cng khng li vt so.
Nu vt thng su v rng (lp da trong b tn thng), trong qu trnh lin ming, chung quanh
ming vt thng s hnh thnh nhng mm tht gi l t chc kt . Nhng mch mu mi s mc
ra lp kt ny. V dy c v mc nhanh nn chng rt d chn p v kch thch nhng t bo
thn kinh mi mc, gy nga.
Nng lc ti sinh ca cc t chc trong c th khng ging nhau. Kh nng ti sinh ca t chc thn
kinh l tng i chm so vi cc t chc khc nn trong qu trnh vt thng lnh ming, s ti
sinh ca t chc thn kinh xut hin mun nht. Ni chung, khi thn kinh pht trin tt cng l
lc ming vt thng lnh, u cui thn kinh v mch mu mi sinh mc su vo t chc kt
, tri gic cc b cng dn dn c khi phc, cho nn ming vt thng d sinh nga. Ch n
khi ming vt thng lnh hn th nhy cm kch thch i vi thn kinh s gim xung, bn s
khng thy nga na.
20. V sao ming vt thng gp phi cht mn th d xt?
Khi da b thng, ta cm thy au. Vt thng cng ln cng au. Khi vt thng khng may gp
phi mui hay nhng cht mn th rt xt.
Da rt nhy cm. B mt da c v s l chn lng, ch mt cn gi nh thong qua lm rung lng t,
ta cng c th cm nhn c. Phn di da cn c nhiu si thn kinh v cc c quan cm th khc
c th cm nhn c s tip xc, au v nng.
Nhng u dy thn kinh khng trc tip l ra ngoi m c giu di b mt da. Thng thng,
khi b mt c m hay vo th phn da ch s c cm gic au nhng ch trong mt thi gian
ngn. l v dy thn kinh c da bo v, khng b kch thch ko di.
Nu ln da b ph hng th tnh hnh khng nh th na. Khi , nhng si dy thn kinh nhy vi
cm gic au s bc l ra ming vt thng; mi kch thch d nh nh gi thi, nh nng mt tri
chiu... u nh hng n n v gy ra cm gic au. Ngoi ra, cnh ming vt thng cn c nhiu
t bo b vim, gy chn p dy thn kinh. c t do vi khun tit ra cng trc tip kch thch thn
kinh v gy au (vt thng cng ln, cng cm thy au cng mnh).
V sao khi ming vt thng s au hn khi chm phi cht mn? l v khi nng mui cng
cao, kch thch ln cc dy thn kinh cng mnh.
C th ngi nhiu tc gi

21. V sao mt thanh nin d pht sinh nt mn?

nhiu thanh nin tui 17-18, trn mt thng xut hin nhng nt mn (y hc gi l nt mn).
Chng nhp nh cao thp khin cho h cm thy rt kh chu v ngng ngp. Nhng nt mn ny
ngng pht sinh sau khong tui 30 nn ngi ta gi l "mn tui thanh xun".
Trn mt ngi, tuyn m rt nhiu. Trong thi k pht dc, cc cht ni tit ca tuyn m di da
tng ln rt nhiu. V vy, sau khi ng dy, da mt thanh nin thng bng hn, dng khn lau cm
thy c cht m.
Ming cc tuyn m nm chn lng. Khi m tit ra qu nhiu cng thm l chn lng b sng ha
(do kch thch ca ngoi gii v nh hng ca cc cht ni tit), m da s tch t li trong chn
lng, khin trn mt hnh thnh nhng nt cng to. Ming cc l chn lng v b xy ha m hnh
thnh nhng im en. Vi khun xm nhp, pht trin trong l chn lng, gy vim nhim v thnh
m. Nhng nt mn sau khi khi s bin thnh cc vt so nh rt kh coi.
Ngoi ra, tnh trng tiu ha khng tt, to bn, n phi thc phm c nhiu m hoc tinh thn qu
cng thng cng c th sn sinh nhiu nt mn. V vy, thng ngy, bn cn ch gi da sch, t n
cht m, tp th dc thng xuyn ngn nga cc nt mn pht sinh.
22. V sao da ngi gi thng ni np nhn?
Da ngi gi thng ni np nhn, cng gi cng nhn nheo. ng nhin l ngi bo v ngi
bo dng da tt th s t np nhn hn.
Lp da bao bc c th gm ba lp: lp biu b, da trong v cc t chc di da. Biu b ngoi
cng, do nhiu tng t bo da t chc thnh. Nh s hp thu v o thi, cc t bo mi khng ngng
mc t trong ra ngoi. T bo ca ngi gi dn dn b sng ha, bin thnh nhng lp sng mng,
hnh thnh cc vy da, khng ngng bong i. Lp da trong v cc t chc di da gm c: thn kinh,
c quan cm th, ng limpha, tuyn m hi, l chn lng, chung quanh cn c tuyn m.
B mt da vn c v s g v rnh lm, do kt cu ca cc t chc di da b bin i theo nm
thng cho nn cc g v rnh lm ngy cng phn bit r hn. Kt cu t chc da ca tr em rt
mng nn lp cht sng trn b mt ngoi cng rt mng. V vy, ranh gii gia cc g v rnh
khng r rng, khi s ln c cm gic va trn va mm.
n la tui trung nin, cht sng ca b mt da dy hn v ngm nhiu nc, sc n hi ca da
cao, cc t chc kt dy c, tuyn m di da cng di do nn da chc, mm, dai v c sc n
hi. G v rnh trn mt da r rng hn nhng cn phng; cng thm tuyn m v tuyn m hi
di da c sc bi tit mnh nn mt da kh mm, nhun.
Sau tui 50, da bt u thoi ha; sau tui 60, da suy lo rt nhanh. Biu b ca ngi gi mng i,
lp sng kh v gin hn, cc thnh phn nc d bc hi, sc n hi ca da gim xung, cc t
C th ngi nhiu tc gi

chc kt yu i, tuyn m di da gim thp. Nhng bin i ny khin cho da va lng lo va

mng, do g v rnh cng ni r hn, khin mt da hnh thnh nhng np nhn. Ngoi ra, da
ngi gi t c tuyn m v tuyn m hi lm du nhun nn tr thnh kh v c nhiu vy th;
cm gic tip xc, au v nng lnh u gim.
23. V sao vo ma ng, vnh tai v tay mt s ngi hay b nt n?
n ma ng, mt s ngi tuy i m, eo gng tay nhng vn b nt n. Mt s ngi khc tuy
khng ch bo v, hay lm vic ngoi tri nhng li khng b g. l v:
Ngoi yu t thi tit lnh ra, nguyn nhn gy nt da cn lin quan ti s tun hon ca mu. Ma
ng lnh gi, mt s ngi lm vic ngoi tri, thm ch ng gia gi ma, tuyt m khng b n
da v da vn c nui dng tt. Cn mt s ngi khc (ngi lm vic vn phng, thiu mu, c
bnh tim hoc suy dinh dng) vn b n da tuy tuy tri cha lnh lm, cc b phn ca c th c
bo v tt. l v h hot ng t, mu tun hon khng mnh, huyt kh lu thng. Mu bn tay,
vnh tai cng d b huyt gy hoi t cc b, to thnh nt n.
Khi tri qu rt (v d m 20-30 C), ngay c ngi rt khe mnh cng cn c bo v, nu
khng s d b nt n. phng nt n, bin php tt nht l bo v m, xoa bp tay chn v l
tai, hoc hot ng nhiu cho mu lu thng tt.
24. V sao c nt rui?
Nt rui trn da c th pht sinh bt c la tui no. c im ca n l pht trin rt chm v
khng h gy ra cm gic khc thng.
Hu nh mi ngi u c nt rui, thanh nin thi k pht dc thng gp hn. Nt rui phn
nhiu thuc hai loi mu nu v mu en, to nh khc nhau, nh nh mi kim, to th bng ht u.
C nt trn tru, bng phng, khng c lng; c nt mm nhn, trn, cao hn mt da v c lng. C
nt rui to, mm v cn km theo mi kh chu.
Ngoi vic c th gy nga ra, nt rui hu nh khng pht sinh bin i c tnh no, c bit l
nhng nt mm nhn v c lng. V th nn ni chung khng cn phi cha tr hoc ty b.
C mt loi nt rui c bit gi l nt rui mch mu, pht sinh do t chc mch mu di da pht
sinh bin i qu mc. a s nt rui ny pht sinh mt hoc u, mu sc ti hoc tm,
sm; c ci rt nh, c ci to chim gm c mt.
Nt rui mch mu tuy tn gi c v ng s nhng khng gy nguy hi g cho c th nn khng cn
lo lng, tr khi n c khuynh hng lot dn hoc nm nhng ch d b kch thch.
25. i mi ca ngi gi hnh thnh nh th no?
C, mu bn tay v hai bn mt ca ngi gi thng xut hin nhng m en, to nh khc nhau,
l i mi. N biu hin rng c th ca ngi gi suy lo. Nhng nt i mi gy kh chu ny
thng xut hin sau la tui 50- 60, nhng mt s ngi tui trung nin cng c.
C th ngi nhiu tc gi

con ngi sau tui trung nin, nhiu hot ng sinh l bt u "i xung dc". V d, chc nng
tun hon mu gim, kh nng hp thu o thi chm, t bo v cc t chc dn dn thoi ha, suy
lo. Cht axit aliphatin khng bo ha trong thc phm sau khi b xy ha s kt hp vi anbumin,
hnh thnh nhng vt trm tch "cht m mu nu hoc en" nm li trong t bo. Dn dn, cc t
chc v t bo b suy lo khng th no bi tit nhng ht mu en hoc mu nu ny c na.
Chng tch ly li di da, hnh thnh nn nhng nt i mi. Thc ra, nhng nt ny khng ch
xut hin trn mt m cn c tim, huyt qun, gan v cc tuyn ni tit.
Vy c th lm chm hoc gim thp s hnh thnh cc nt i mi khng? Cc nh y hc cho rng,
s hnh thnh sm hay mun cc nt i mi lin quan n tnh di truyn v tnh trng sc khe, ch
dinh dng ca con ngi. lm chm hoc gim thp s hnh thnh i mi, ch n ung
ca ngi gi nn a dng ha, tt nht nn phi hp gia m ng vt v thc vt theo t l 1/2. V
ma h, khng nn ngoi nng lu v tia t ngoi ca nh nng lm tng tc suy lo ca da.
Hng ngy nn xoa bp mt, mu bn tay v mt da ca cc chi trn ci thin s tun hon mu
cc b. iu ny rt c li cho vic ngn nga v lm chm s hnh thnh cc vt i mi.
26. V sao li xut hin tr c lng?
Tr s sinh ngoi u c tc tt ra, cn tt c cc b phn khc ch c lng t nhn khng r. Nhng
c bit cng c nhng hi nhi va sinh ra trn ton thn c lng di dy c, ngi ta gi l "em
b c lng".
Nm 1977, tnh Liu Ninh, Trung Quc c mt hi nhi c lng. Ngoi sng mi, mi, lng bn tay
v lng bn chn ra, ton thn u mc lng di 2-3 cm. Tuy v ngoi ca em b trng rt ng s,
nhng cc mt khc vn bnh thng, mt tui em bit gi b m, hai tui bit t i giy, 3 tui
c th ra tay v git khn mt.
Hin nay Trung Quc c hn 30 tr em c lng. V sao trn thn ca chng li mc nhiu lng di
n th? Cu tr li ca cc nh khoa hc l: u do hin tng phn t gy nn. Nh ta bit,
loi ngi t loi vn c tin ha m ra, trn thn loi vn c c lng dy v di. Thai nhi thi k
5-6 thng tui ton thn cng mc lng rt dy, bnh thng n thng th 7 s t rng ht. Nhng
c mt s rt t thai nhi v nh hng di truyn hoc v mt nguyn nhn no m lng thai khng
rng, cho nn sau khi sinh ra tr thnh em b c lng.
27. V sao tc ca mt s thanh, thiu nin bc sm?
Theo tui tc, tc t mu en bin thnh mu xm, ri chuyn dn sang mu bc. Tui cng gi, tc
cng bc, l iu ng nhin, ai cng khng cho l l. Nhng qui l l c mt s ngi cn tr
tc cng bc. l v sao?
Thiu nin tc bc khc vi c gi tc bc. Tui gi tc bc l do cng nng sinh l bin ha suy
thoi m ra, cn thiu nin tc bc c th do di truyn, b m hoc ng b ngi lc tr tc
C th ngi nhiu tc gi

bc. Nu trong gia tc khng c nhn di truyn ny th c th l tc bc do bnh.

Bnh gy tc bc v cng phc tp, nu l bm sinh th phn nhiu s pht bnh s ng thi km
theo tc bc. Nu l bnh hu thin th ngoi l do tui gi ra, cn c th do ch dinh dng b
thiu nghim trng, hoc do b kch ng mnh, tm tnh khng thoi mi, bi quan, lo lng qu mc
gy nn. Ngi gi tc bc thng bt u sau tui 40, thanh nin tc bc thng xut hin vo
khong 20 tui.
Nh ta bit, tc s d c mu l v trong tc cha mt loi sc t en. Sc t cng nhiu th mu
tc cng m, sc t t th mu tc nht hn. Mu ca tc l do u chn sa ca tc hnh thnh. Nu
qu trnh hnh thnh sc t hoc s vn chuyn sc t n u chn sa ca tc gp tr ngi, hay sc
t b mt loi t bo no tri ni trong c th "n" mt lm cho n khng th n c u chn
sa th cho d ngi tui ln hay nh, tc u b mt mu v bin thnh mu bc.
28. V sao u cy tc li b ch nhnh?
Mi tc en nhnh khng nhng em li v p m cn l tiu ch th hin sc khe. Thi Trung
Quc c, ngi ta thng dng cu "tc xanh ba ngn si" hnh dung mi u nhiu tc. Trn
thc t, s tc trn u ca ngi bnh thng l khong 10-12 vn cy. Cy tc di ngn khc nhau,
di nht c th t hn 2 m. mt s ngi, on cui ca tc ch lm i, thm ch hnh thnh my
nhnh rt nh. Y hc gi l "chng tc ch i", hay cn gi l "tc phn nhnh".
Mi cy tc u do thn tc v gc cu to nn. Phn thn tc l ra bn ngoi da. Trn mt ct ngang
ca cy tc, nhn t ngoi vo trung tm, cy tc c th phn thnh ba lp: lp ngoi cng gi l
"biu b ca tc", rt mng; lp gia dy nht gi l "cht sng"; lp trong cng gi l "ty". Chn
tc nm su trong da, c bao bc bi mt ti hnh ng (cy tc c mc ra t trong ti ny). Biu
b ca tc do rt nhiu t bo cht sng cht v cc cht anbumin sng ha t chc thnh.
Chng sp xp ni tip nhau. V thn tc l nhng t bo cht nn khi ct tc, ngi ta khng cm
thy au.
Nguyn nhn ch yu gy tc ch nhnh l do axit anbumin v cystin trong tc b gim thp, khin
cho tc gin, d b gy.
Ngoi ra, vic thng xuyn dng my sy tc hoc dng x phng c kim mnh gi u
cng khin cho cht du trong tc gim thp, khin tc cng d phn nhnh. Ngi sc khe yu,
dinh dng km, khin t bo tc cn sng "tin thin bt tc" th s tc khng c pht trin
bnh thng, d b phn nhnh.
hn ch hin tng ny, c th n vng en, ht o v trng g... v nhng thc phm ny cha
axit amin, st v nhng thnh phn dinh dng khc rt cn cho s pht trin ca tc.
29. V sao lng my khng di nh tc?
Mi ngi u c lng my. Ging nh tc, lng my u mc ln t da. Nhng tc c th mc rt
C th ngi nhiu tc gi

di, cn lng my th li ngn. D bn c i khp bn phng cng khng th tm thy mt ngi

no c lng my di nh tc. l v sao? Mun gii p vn ny trc ht phi lm r qu trnh
sinh trng ca lng my v tc.
Lng my v tc u gi chung l lng, c gc nm trong ti chn lng di da. Cc t bo phn
ti chn lng khng ngng phn chia v cht i. Nhng t bo cht b n ra ngoi c th lin tc,
tr thnh lng.
Lng my v tc mc nhng v tr khc nhau trn c th, chu k sinh trng ca chng rt khc
nhau. Thng thng mi cy tc c th mc lin tc 2-6 nm, sau ngng pht trin, 3-4 thng sau
s rng i. Nu mi ngy, cy tc mc c 0,3 mm th trong 4 nm, n s di 66cm. Cn lng
my mi ngy ch mc c 0,16 mm, chu k sinh trng ca n ch khong 2 thng. Khi ngng
pht trin, ch my ngy sau l n rng. Do , lng my khng th mc di, di ca n khng th
no so snh vi tc c.
30. Lng my v lng mi c tc dng g?
Rt nhiu ngi cho rng, lng my v lng mi ngoi vic lm p ra th khng c tc dng g khc.
V vy, nhiu c gi thng nh lng my, sau dng bt ch v ln ci "my ngi" cong cong,
ng thi lp thm lng mi gi. Thc ra, lm nh vy l c hi cho sc khe.
Tc dng ca lng my l bo v mt. N ging nh con , chn m hi v nc ma chy t trn
xung; cng c th nh cnh rng bo h, khng cho bi ri vo mt. Lng mi pha trn v
di mt ging nh hai bc rm ca s bo v con mt kiu dim. Tc dng ln nht ca n l
gip mt khi b nh sng qu mnh chiu vo, ng thi ngn bi ri vo mt.
Nu mt i lng my th m hi, nc ma v bi t pha trn s ri xung, khin mt b vim, mch
mu sng ln. Vic nh lng my gy kch thch da, khin l chn lng m ra, vi khun c th tha
c xm nhp, gy vim.
31. V sao tc thng rng?
Vic mc tc c lin quan vi tnh trng sc khe, la tui v thi tit. ngi khe mnh, tc
thng dy, en nhnh. Ngi sc khe yu tc thng tha, thm ch b rng tng m, tc mu
vng, khng bng. ngi tr, tc mc nhanh, ngi gi tc mc chm. Vo ma h, tc hp thu
v o thi ca c th nhanh nn tc mc cng nhanh hn, sang ma ng th chm li.
Chng ta hng ngy khi chi tc, trn lc thng thy c my cy tc rng. Nhng cy tc ny di
ngn khc nhau, nu thy tc di nhiu hn tc ngn l bnh thng, nu tc ngn nhiu hn tc di
th khng cn bnh thng na.
Thi gian tn ti ca mi cy tc l nht nh, thng thng 2 - 6 nm. Tc di rng l s thay i
bnh thng; sau khi cy tc rng, ngay ch gc dn dn mc ln mt cy tc mi. Nu rng tc
ngn tc l cha n thi gian thay tc m tc rng. iu c th l do u chn sa ca tc b
C th ngi nhiu tc gi

mt nh hng bt li no . Nu c th kh b c nguyn nhn ny th tc s li phc hi bnh

thng.
Bnh thng, tc rng l do hin tng sng ha pht trin dn t chn tc xung n u chn sa
ca tc; khi u chn tc bong khi u chn sa th tc rng, mt cy tc mi s mc ra ti . V
vy, mc d tc rng hng ngy nhng tng s cy tc trn u vn khng gim my.
Nu b mt yu t bn ngoi kch thch, tc c th rng v tm thi khng mc li c. V d, tr
em sut ngy nm gi, ma st gia u vi gi khin m tc ch rng i. Ngoi ra, khi b st cao
hoc sau mt cn bnh nng, tc cng rng rt nhiu, c lc dng tay vut c th lm rng hng
tm tc. l s rng tc c tnh tm thi. Sau mt thi gian, tc vn c th phc hi.
Nu da u b ph hoi do ngoi thng, bng hoc mn nht, sau khi thnh so, tc s mt i,
khng cn hy vng mc li c.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 3

32. V sao mt s ngi u c gu nhiu?

Gu l sn phm o thi ca da u, mi ngi u c. Thng thng, n khng gy cm gic g
c bit nhng nu qu nhiu, n s gy nga v nh hng n m quan.
S sinh trng v din bin ca da ngi c bt ngun t nhng t bo gc tng thp nht ca
lp biu b. Cng vi s hp thu v o thi, nhng t bo gc ny s pht trin ln trn, cui cng
tr thnh t bo sng v rng i. Qu trnh ny din ra trong khong 310 - 430 gi. T bo sng ca
mt ngi tng gi tng khc u ri rng, chng qua l v kch thc mi t bo rt nh nn ta
khng cm thy m thi. Gu thc t l t bo b sng ha ri rng m thnh.
V sao c mt s ngi gu c bit nhiu? Cc bc s pht hin nhng ngi ny phn nhiu la
tui thanh nin. Do cc hoc mn gii tnh mt cn bng, c bit l mc hoc mn nam tng
cao, da tit ra nhiu cht du. Khi du trn da u nhiu th nhng t bo sng rng ra s dnh li
vi nhau, hnh thnh nhng m gu m mt thng c th trng thy c.
Ngoi ra, vic dng x phng gi u hoc dc phm c tnh kim mnh cng dn n gu nhiu.
trnh gu, trc ht cn phi sng c quy c, gi cho tinh thn thoi mi, t n cht m, ng,
n nhiu rau qu v nhng thc n cha nhiu vitamin B. i vi ngi da m hi du, nn tng
thm s ln gi, dng x phng trung tnh hoc x phng lu hunh khng ch tit du, gi cho
C th ngi nhiu tc gi

da u c sch s, tinh khit.

Cc nh khoa hc pht hin thy s pht trin gu c lin quan n mt loi vi khun trn da. V vy,
c th dng thuc khng khun cha gu.
33. Cu ni "ngi khe mc tc, ngi yu mc mng tay" c c s khoa hc khng?
Ngi ta d khe hay yu th tc v mng tay vn khng ngng sinh trng. Tc c tui th trung
bnh 2-6 nm, lu nht c th t 25 nm. Thng thng mi ngy, tc mc 0,2-0,4 mm, mt thng
di 1 cm. Tc mc ca tc s thay i ty theo tnh hnh tui tc v sc khe. ngi gi, ngi
th lc yu, bnh nhn v ph n mang thai, tc mc tng i chm. ngi khe la tui 16-
24, tc mc nhanh hn, cht lng cng tt hn.
Mng tay mi ngy mc khong 0,1 mm. nhng ngn tay di, tc mc ca mng cao hn cc
ngn ngn, ngha l trn cng mt bn tay, mng tay ngn gia mc nhanh nht, mng tay ngn t
v ngn ci mc chm hn. Vo ma h mng tay mc nhanh hn ma ng, ban ngy mc nhanh
hn ban m, phng Nam mc nhanh hn phng Bc. Mng tay tr em mi sinh mc tng
i chm, la tui thanh nin mc nhanh hn, v tui gi li mc chm li. Thng thng, ngi c
sc khe tt, dinh dng y th tc pht trin mng tay s cao hn so vi nhng ngi th lc
yu hoc nhiu bnh. Ngi quen dng tay phi th mng tay phi cng mc nhanh hn.
34. V sao khng nn ct mng tay qu su?
Mng tay ca con ngi ging nh lp vy trn thn con rn; l nhng sn phm ph ca da, tc
dng ch yu l bo v ngn tay. Nhng nu mng tay mc qu di cng khng thun tin, v mng
tay di d cha nhiu vi khun. Cc nh khoa hc tng pht hin, trong mt g cht bn ca mng tay
c khong 4 t vi khun. Khi bn khng cn thn lm rch da, nhng vi khun mng tay c th gy
vim da. Khi bn cm vt g n, vi khun mng tay cng c th xm nhp c th. V vy, gi
gn sc khe, ta nn c thi quen chm ct mng tay.
Rt nhiu ngi thch ct mng tay tht ngn v h cho rng, mng tay cng ngn cng tt. Thc ra
lm nh th khng c li. V mng tay ct qu ngn s lm yu tc dng bo v ca n cho u ngn
tay. iu ng ch l khng nn ct hai bn mng tay qu su, nu khng, ch mng tay mi mc
ra s m tht, d gy vim nhim. Tm li, mng tay nn c ct bng u.
35. V sao nhiu tr em thch cn mng tay?
Nu bn ch quan st chung quanh s pht hin nhiu ngi c thi quen xu: thch cn mng tay,
c bit l tr em 5-10 tui.
V sao tr em thch cn mng tay? Hin tng ny c th lin quan nht nh vi di truyn. Nhng
phn ng tr em c thi quen cn mng tay khng h lin quan g ti di truyn m do tm l b cng
thng, hoc khng c gio dc thch ng.
Mt s nh khoa hc ch r cc nguyn nhn ch yu dn n tr em thch cn mng tay, bao gm:
C th ngi nhiu tc gi

gia nh khng ha thun, b m ra nhng yu cu hc tp qu cao i vi con ci, b thy gio

ph bnh, qu trch. Nhng iu ny lm cho tr em lun trng thi tinh thn qu cng thng.
Khi tr em cn mng tay (c em cn c phn da quanh mng tay gy chy mu, vim nhim), b m
thng dng bin php x pht nh nh, chi ngn nga, nhng vn khng mang li kt qu.
Mun cho tr em khc phc thi quen xu ny, cn phi tm ra nguyn nhn c bn, phn tch mi
trng chung quanh c phng php un nn ng n. Mi khi nhn thy tr v tnh hay hu
cn mng tay th nn tm cch tr lm nhng cng vic a thch nh sp hnh, ct giy... nhm
phn tn s ch ca chng i vi mng tay.
Ngoi ra, c th a con n bc s xin nhng li khuyn, hay lm cho em b c th gin, tng
cng nng lc t khng ch v ng vin kp thi mi khi chng c tin b. Tt c nhng vic ny
u rt b ch cho vic khc phc thi quen xu hay cn mng tay.
36. C phi mu ch l cht nc mu khng?
Mu trong c th mu ti, mi nhn ging nh cht nc c thuc nhum . Thc ra khng
phi nh th. Nu t mt git mu di knh hin vi quan st, ta s pht hin thy trong mu c
t bo hng cu, t bo bch cu, tiu cu v mt s thnh phn khc.
a. T bo hng cu ging nh ci a nh mu hng, gia hi lm, chuyn vn chuyn kh xy v
CO2. Sau khi mu qua phi, t bo hng cu s mang theo xy mi c ht vo i khp ton thn.
Trn ng quay tr v, n li mang kh CO2 n phi thi ra ngoi.
b. Bch cu l loi t bo c nhn, khng mu, khi nm im c hnh trn. Trong trng thi hot ng,
t bo bch cu c th bin hnh, xuyn qua vch cc mch mu li ti, i vo cc t chc chung quanh.
Trong bch cu c v s ht c bit, c th chia n thnh t bo dng ht v khng ht. Cc t bo
dng ht bao gm 3 loi: trung tnh, ho axit v ho kim.
T bo dng ht trung tnh c kh nng bin hnh rt mnh v nng lc "n" nhng vt khc, trc tip
git cht vi khun, c tc dng bo v quan trng trong c th. T bo dng ht ho axit cha cc
cht men amoni, men thy gii..., c th lm gim d ng, git hoc lm tn thng k sinh trng. T
bo dng ht ho kim cha cc cht phn ng chm.
Trong cc t bo bch cu khng ht, phn ln l cc t bo lympho. Cng nng ca n c lin quan
n chc nng min dch. Mt loi t bo khng ht khc l t bo n hch, c kh nng vn ng
bin hnh mnh v "n" nhng vt khc. Khi i vo t chc kt , n c th phn ha thnh t bo
to nut cc cht khc.
c. Tiu cu c hnh dng rt khng quy chun. Chc nng ca n l lm ng mu. Khi c th b
thng chy mu, tiu cu trn ra bao bc ly ming vt thng, tit ra cht c bit gy ng
mu, khin cho mu trn ming vt thng ng li. nhng ngi b thiu tiu cu, ming vt
thng rt kh cm mu.
C th ngi nhiu tc gi

Ngoi ra, trong mu cn c cht khong, ng, m, anbumin, cht kch thch, men v vitamin..
37. V sao khc nhm mu th khng th tip mu?
Trc kia, do khng bit s tn ti ca cc nhm mu khc nhau nn khi bnh nhn cn mu, bt c
ngi khe mnh no cng u c th cho mu. Nhiu ngi sau khi c tip mu cht hoc lm
vo tnh trng xu i. Nm 1902, nh bnh l hc ngi o l Lanterstana mi lm sng t b mt v
mu v a ra khi nim nhm mu. ng chia mu ngi thnh 4 nhm: A, B, AB, O.
Ngi c khng nguyn A trn b mt cc hng cu c xp vo nhm mu A. Ngi c khng
nguyn B trn b mt hng cu c coi l thuc nhm mu B. Ngi c c 2 khng nguyn trn
thuc nhm mu AB. Ngi khng c c 2 khng nguyn A v B c xp vo nhm mu O.
Nhm mu O c th tng tc vi cc nhm mu bt k khc m khng c phn ng ca khng th.
V vy, ngi thuc nhm mu ny c th cho mu bt k ai. Ngc li, nhm mu AB v khng
phn ng vi bt c khng nguyn no nn c th tip nhn tt c cc nhm mu.
Vic nhn mu thuc nhm khng ph hp s dn n phn ng ng mu, t bo hng cu b bin
dng, gp li, gy nguy him cho tnh mng. .
38. Mu chy trong c th nh th no?
Mu tun hon trong c th, thm ch lc ng cng khng ngng chy. Vy quy lut lu ng ca
mu nh th no? Nh ta bit, mu l cht lng ging nh nc. Nc my chy trong ng ng
n khp mi nh. Mu cng phi chy trong ng ng c nh, ng ng gi l mch mu.
Mch mu bt u t tim, c kch thc t to n nh, di n ngn, c c nhng mch mu nh
li ti mt thng khng nhn thy c, dy c nh mng nhn, phn b khp c th. Nu cng
chiu di cc mch mu trong ton c th, ta s c mt on thng di n 10 vn km, qun
quanh qu t hai vng ri. Mch mu mi nhn qua gn nh ging nhau, nhng thc ra c chia
lm hai loi ln l ng mch v tnh mch. Mu chy trong ng mch l "mu sch", cn mu
chy trong tnh mch l "mu bn".
Mu c bm t tim ra cha xy v cc cht dinh dng, gi l "mu sch". Thng qua ng mch,
n chy vo cc mch mu li ti phn b khp trong c th, a xy v cc cht dinh dng n cung
cp cho t bo, tc l cho t bo "th" v "n ung". Cc t bo li thi ra kh CO2 v cc cht thi
vo mu. Th l "mu sch" bin thnh "mu bn", chy v tnh mch, thng qua phi, thn v da
thi cc cht c ra ngoi, bin thnh mu sch quay v tim.
C nh th, mu tun hon khng ngng trong ng mch v tnh mch.
39. C phi nhm mu mt ngi sut i khng thay i?
Trc y, ngi ta lun cho rng nhm mu ca mt ngi sut i khng thay i. V vy, c
ngi gi nhm mu l "h khu ".
Vi a s ngi, nhm mu qu thc sut i khng i. Nhng iu khng phi l tuyt i. C
C th ngi nhiu tc gi

mt ph n tui trung nin qua gim nh thuc nhm mu AB. B c tip nhm mu AB 4 ln
an ton v s, nhng trong ln tip mu th nm li c phn ng khng tt. Qua kim tra mi pht
hin nhm mu ca b bin thnh nhm mu A.
Cc nghin cu gn y pht hin thy, c lc bnh tt khin cho nhm mu thay i. V d, bnh
mu trng c th lm mt nhm mu; bnh khi u ng rut c th khin cho bnh nhn t nhm
mu A bin thnh nhm mu B. Song iu lm cho ngi ta kh hiu l trn th gii li c mt
ngi ng thi tn ti hai nhm mu. Nm 1953, Anh, ngi ta pht hin mt ph n k qui,
va c nhm mu A li va c nhm mu O. V sao li c hin tng ny, cho n nay cc nh khoa
hc vn ang tm ti cha lm sng t c.
40. Mu nhn to c u im g?
Khi bnh nhn mt nhiu mu hoc tri qua mt cuc i phu, tip mu l khu quan trng, khng
th thiu c. Nhng c lc do gp kh khn v nhm mu hoc ngun mu d tr thiu, nu ch
da vo lng mu hin ca nhng ngi mnh khe th khng th no tha mn c nhu cu iu
tr.
V vy, cc nh khoa hc nghin cu ra mt loi sn phm thay th cho mu ngi, l mu
nhn to. Thng 7 nm 1980, mt gio s khoa y i hc Hiroshima (Nht Bn) tuyn b, ng ta
dng mu nhn to tip cho 100 bnh nhn trong phu thut v thu c thnh cng tt p.
Thng 6 nm 1980, Bnh vin Trung Sn, (Trung Quc) cng tip mu nhn to cho mt bnh
nhn b suy bi cng nng thn, kt qu rt tt.
Tn y ca mu nhn to l mu nhn to fluocacbon. N c kh nng ha tan cht kh rt cao;
trong mch mu, n c th thc hin phn p i vi xy v CO2 thc hin s khuch tn kh,
nh m c th a kh xy n khp c th v bi tit kh CO2 ra ngoi. Mu nhn to so vi mu
ngi c my u im sau:
- Khng b nhm mu hn ch, c th dng cho bnh nhn c bt c nhm mu no. Sau khi tip
mu, s khng xy ra phn ng trn mu nghim trng. c bit, trong trng hp cp cu, khng
cn phi kim tra nhm mu, th nghim phi mu giao tp m c th s dng ngay. i vi trng
hp cp cu vi quy m ln li cng n gin, nhanh chng.
- Bo qun d dng, khng cn phi ct gi trong t lnh 4-6 C nh mu ti m vn c th bo
qun c hng nm.
- Khng pht sinh s cm nhim giao tp. Thng thng khi tip mu, nu khng kim tra nghim
ngt s d xy ra tnh trng vi khun v mm bnh trong c th ngi cho mu chuyn sang c th
ca bnh nhn cn mu. Cn mu nhn to c sn xut bng phng php cng nghip nn khng
b nhim vi khun hoc c c t bnh.
Ngoi vic cp cu, mu nhn to cn c th dng b sung cho tim v phi khi c nhu cu, hoc
C th ngi nhiu tc gi

dng bo qun cc c quan cy hoc thay th.

41. V sao khi chy, tim p nhanh hn?
Tim ging nh mt ci bm t ng, ngy m khng ngng co bp, a mu cha xy v cht b
n khp c th. Khi ng hoc ngh ngi, lng mu t tim a ra mi pht khong 3-5 lt l , cho
nn tim p tng i chm, lc co bp cng khng ln lm. Khi c bp bt u hot ng, nhu cu
xy v cht b nhiu hn so vi khi yn tnh, lng mu ca tim a ra cng phi tng ln tng
ng mi tha mn nhu cu ca c th. Mt ng tc d l rt nh (v d mi giy gp chn mt ln)
cng s khin cho lng mu t tim a ra tng ln nhiu ln. Khi vn ng mch nh chy, bi li,
lng mu tim a ra cng nhiu hn.
Trong mt pht, tim ca ngi c th co bp a ra khong 20 lt mu, nhiu gp 5 hoc 6 ln so vi
lc ngh ngi. vn ng vin, tim co bp mnh m hn, mt pht c th a ra 30 - 35 lt mu,
thm ch vt qu 40 lt. C th bn s ly lm l, khi vn ng, lng mu lun chuyn tng ln l
t u m c? Th nht, c th phi ng vin mu cp tc. Bnh thng, mu cha trong gan, l
lch v cc mch mu di da. Khi cn, n c iu ng cp tc cng tham gia cung cp xy,
cht b v vn chuyn cht thi, bo m cho c bp vn ng linh hot v mnh m. Th hai, c th
tng tc tun hon mu. Lc ngh ngi, mu tun hon trong c th 4-5 ln/pht, cn lc vn
ng c th tun hon n 7 ln; lng mu qua tim cng tng ln, do lng mu t tim a ra s
tng ln rt nhiu. Mt qu tim khe mnh s cn c vo nhng i hi khc nhau m hon thnh
nhim v mt cch xut sc.
Tim da vo sc mnh no vn chuyn mu tng thm? Ch yu l bng hai bin php: tng
nhanh nhp p v tng cng lc co bp. Nh vy, lng mu chy qua c ng mch v tnh mch
u tng.
Khi bn chy hoc leo ni, v vn ng mnh nn thn kinh giao cm c hng phn, nhp tim tng
nhanh, lc co bp tng, do bn s cm thy tim p va nhanh va nng, rt mnh lit.
Ni nh th ngha l vic chy tng thm gnh nng cho tim chng? N c li g cho s khe
mnh ca tim khng? C li rt ln. Nguyn l tim ang cn c mt ph ti nht nh tng thm
s lnh mnh. V khi cng vic tng ln, ng mch vnh cng i hi lng mu chy qua phi
nhiu hn, nh m tim cng c cung cp nhiu xy v cht b hn. Qu tim trong iu kin
"lm nhiu c hng nhiu" nh th nn s khe hn.
42. V sao sau khi git mnh mt li ti xanh?
Trong cuc sng, hu nh mi ngi u gp nhng trng hp khn cp no . Khi t nhin b
git mnh, c th s c phn ng, biu hin l mt ti xanh, thm ch c th t chi lnh, tot m hi,
ni da g. l v trong c th c mt h thng phng ng. Khi b kch thch mnh, c th s c
hng lot phn ng do thn kinh pht ra. V d nh hin tng thn kinh giao cm s hng phn,
C th ngi nhiu tc gi

tuyn yn - v tuyn thng thn s tit ra nhiu cht ni tit hn hn thch ng vi s kch thch
mnh lit , nhm nng cao kh nng khng ca c th i vi ngoi gii, trong y hc gi l
"kch thch phn ng".
Thn kinh giao cm hng phn, tuyn yn - v tuyn thng thn tit ra nhiu cht kch thch hn
khin tim p nhanh, lc co bp mnh, dn mu ra nhiu, nng cao huyt p. Ngoi ra, n cn thc
y s phn b li lng mu trong c th. Khi da, cc tng ph trong bng v mch mu thn co
li, cn mch mu no khng b co, bp cng m rng bo m cho tim, no v cc c bp c
cung cp nhiu mu hn. iu ny s c li cho vic chng li nhng kch thch mnh ca ngoi
gii, bo m cho c th khng b tn thng. V khi da, rt nhiu ng mch nh trong cc c
quan ni tng, cc mch mu li ti co hp li nn nhng b phn ny pht sinh hin tng thiu
mu, thiu xy, lm cho mt ti xanh, t chi pht lnh, tot m hi v chn lng dng ln.
C th s nhanh chng tr li trng thi bnh thng nu cm xc khng qu mnh lit, thi gian xy
ra ngn. Phn ng ng ph kch thch k trn c li cho vic iu ng ton thn nhm hon thnh
nhim v khn cp, hoc trnh c ti a kh nng gy nguy him cho ta. Ngha l n s khin cho
ta ng ph c hiu qu trc nhng kh khn trong cuc sng. Nhng nu b kch thch qu mnh,
ko di hoc thng xuyn, c th chc chn s b nh hng.
43. V sao khi da b chy mu th mu s t ng ng li?
Trong c th, khp ni u c mch mu. Trong "dng sng" , mu l cht nc mu hng chy i
cun cun.
Da bn b rch ch no th ch , mu s chy ra. Nhng mu s ng kt li thnh m rt nhanh
lp kn "ming sng". l nh trong mu cha rt nhiu tiu cu.
Tiu cu c tc dng cp cu rt k diu i vi ming vt thng. Khi t trong mch mu chy ra,
n lp tc "nt vn". Nhn tiu cu kt hp vi men ng mu trong huyt tng, c ion canxi h
tr, s lm cho mu ng li. Cc si anbumin trong huyt tng di tc dng ca men ng mu
v nhn ca tiu cu s bin thnh mng li anbumin x ng c. Anbumin x l cht "xi mng"
trong c th, n ng c rt nhanh v kt thnh tng si va mn va di. Nhng si dy ny li
an xen vo nhau trng ip, cui cng lp kn ming vt thng, khin cho mu khng th chy ra
c. Qua my ngy sau, n s ng kt thnh vy cng.
44. V sao khi da b va p li hnh thnh m bm tm?
i ng vp ng l vic bnh thng. C lc khng can g, nhng c lc ng xong, ngoi cm gic
au, da cn b sy st v xut hin mt m bm tm. l do mch mu da b nt v, gy huyt
di da.
Di da c rt nhiu mch mu. Chng c c im chung l: tit din nh v thnh mng. Nhng
mch mu nh ny khng chu c lc va p mnh. Nu ta ng ngi xung t, da mng thng
C th ngi nhiu tc gi

khng c vt bm v c rt nhiu m. Nhng nu phn b va p nm pha trc ng chn

hoc pha bn cnh tay (nhng ni lp m di da mng), tt nhin cc mch mu lp t chc da
s b ph hoi, mu trong chy ra. Nh ta bit, nu da b dao ct, ch vt thng s chy mu.
Cn trong trng hp ny, mu chy ra b lp da ngn li khng thot ra c, nn t li chung
quanh ch b dp. Tt nhin, mu va mi chy ra cng c mu , nhng v c mt lp da ngn li,
cng thm vic hng huyt t trong mu bin mu di da nn ta ch thy mt vt bm. chnh l
nguyn nhn hnh thnh vt bm khi da b va p.
45. V sao c lc mt, ta tai?
Ta thng c lc mt, ta tai. V d, lc cm thy e thn, lng tng do gp mt ngi l; khi i thi
gp kh hoc ln u bc ln bc ging bi, khi tranh lun kch lit... Tm li, c rt nhiu
trng hp chng ta lm vo tnh trng mt, ta tai, tim p rt nhanh.
C rt nhiu nguyn nhn gy ra tnh trng trn mt , nhng phn tch k th thy phn nhiu u
l do tm trng b xo trn. V d, khi my ngi cng ngi tho lun, ban u mi ngi cn vui v,
ha thun, mt khng bin sc. Ri n lc kin chia r, mi ngi tranh lun vi nhau khng th
thng nht, cng tranh lun cng gay cn. Do tnh cm b kch ng, tinh thn cng thng cho nn v
no b kch thch hng phn, gy hng phn cho h thn kinh giao cm. H thng ny s thc y
tuyn thng thn tit ra nhiu cht kch thch. iu ny mt mt khin cho tim p nhanh, huyt p
cao, mt khc khin cho c bp v cc mch mu di da m rng. Mch p nhanh khin ta cm
thy tim nhy mnh, mch mu di da m rng s khin cho ton thn pht nhit v mt, ta tai.
n khi cuc tranh lun kt thc, tim tr v trng thi bnh thng, tinh thn c th gin; lc
mt mi ht , v qu trnh hng phn ca v no kt thc, trng thi tinh thn n nh.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 4

46. V sao ma xun, con ngi d mt mi?

Ngi Trung Quc c cu "Ma xun ng khng bun dy". Ma xun vn vt ti tnh tr li, y
sc sng, vy v sao con ngi cm thy mt mi, bun ng?
Nguyn l mu tun hon trong c th theo quy lut nht nh. Lng mu cung cp cho mi c
quan cng c mt s n nh tng i. V d, mt ngi nng 60 kg, khi yn tnh, lng mu
cung cp cho no mi pht l 750 ml/pht, cho da 450 ml. Vic chng ta c cm thy mt mi hay
C th ngi nhiu tc gi

khng lin quan n vic no c c cung cp mu y hay khng. Nu lng mu cung cp

cho no khng t c mt mc nht nh, ngi ta d cm thy l m, bun ng.
Ma ng ko di, gi lnh nhiu, cng nng phng ng ca c th s khin cho nhng mch mu
nh li ti di da co li, gip tit kim c mt lng mu kha kh cung cp cho cc c quan
khc. Lng mu cung cp cho no do m tng ln, gip ta tnh to ngay c khi tri lnh. n
ma xun, khi tri bt u m p, cc mch mu nh di da s gin ra, lng mu i vo cc mch
mu da tng ln, khin no v cc c quan khc c cung cp mu t hn, c th d b mt mi.
S bin i ny rt r rt thi im ng chuyn sang xun. Qua mt thi gian, khi c th thch
ng c vi s bin i th hin tng mt mi s mt i.
Nh vy, hin tng mt mi vo ma xun khng phi do bnh tt, cng khng phi do thiu ng.
Khi hin tng ny xy ra, ch cn ci o ngoi mt lt hoc dng nc lnh ra mt, ra ngoi tri
hot ng th s ht mt mi ngay. Vic tng cng rn luyn th lc s lm tng kh nng co bp
ca tim, ci thin tun hon no, khin no thch ng nhanh vi s bin i tun hon mu khi thi
tit thay i. Nh , hin tng mt mi ma xun s gim nh hoc mt i.
47. V sao vic cho mu khng nh hng n sc khe?
Tim v mch mu cha y mu ti, do huyt tng v t bo mu t chc nn. T bo mu bao
gm hng cu, bch cu v tiu cu. N ging nh mt sinh mnh nh, lun tin hnh hp thu, o
thi. Nhng t bo suy lo s mt i, t bo mi s thnh thc. iu kin bnh thng, tng lng
mu trong c th v c bn khng thay i. Ni chung, lng mu ca mt ngi trng thnh
chim khong 7-8% th trng, mi kg th trng tng ng 60 - 80 ml mu. Ni mt cch c th, mt
ngi n ng nng 70 kg th lng mu trong c th c khong 5.500 ml; n gii, lng mu
thp hn mt t.
V tng lng mu trong c th tng i n nh nn d ta ung nhiu nc hay sut ngy khng
ung nc th s lng mu vn khng bin i ng k. Cc kt qu nghin cu chng minh
rng, nu b mt khng qu 10% tng lng mu, c th s iu tit rt nhanh khi phc, khng
gy nh hng xu n cng nng ca mu. Nh vy, i vi mt ngi trng thnh bnh thng,
vic hin 250 ml mu mi ln (ch chim 5% tng lng mu) khng gy nh hng cho sc khe.
Khi mt mu, t bo hng cu b tn tht, ty (t chc to mu) s tng tc sinh mu. Nhng qu
trnh ny tng i chm, phi mt my tun mi c th gip s lng hng cu tr li bnh thng.
Sau khi cho mu, c lc ta cm thy tim p nhanh, thy kht, mun ung nc. Nhng phn ng
ny u l do s iu tit ca h thn kinh v cc dch th nhm b sung lng mu mt.
Sau khi cho mu, nn ngh ngi my ngy, khng vn ng mnh. Ngoi ra, nn ung nhiu nc v
ch b sung dinh dng gip c th khi phc nhanh lng mu cho i.
48. V sao c bp ca vn ng vin mnh hn c bp ngi bnh thng?
C th ngi nhiu tc gi

Vn ng vin c t xut sc c th nng c mt trng lng ln gp i trng lng c th; vn

ng vin y t c th y qu t rt nng xa my chc mt; vn ng vin nhy cao c th nhy
qua x cao trn 2m. H c th t nhng thnh tch xut sc l do nm vng k thut chuyn mn
v c c bp rt pht trin, gip sn sinh ra lc ln vt xa ngi bnh thng.
C th ngi c hn 600 c bp, gm hn 300 triu si dy t. Chng phn b khp ni trn c th,
mi c c tc dng ring. Nu cc si c ny ng thi co cng mt hng th s xut hin mt lc
khong 25 tn, c th so snh vi mt cn cu. ng nhin, c bp phn b trn ton c th, v vy
ta khng th thc hin iu .
Cc nh khoa hc khi nghin cu v cng nng vn ng ca c bp pht hin thy: khi c bp co
li, cc si c t di bin thnh ngn, t mnh bin thnh th; qu trnh s pht sinh ra mt lc
ln, trong vt l gi l sn sinh cng. ng thi vi vic sinh ra lc, c bp cng tiu hao mt nng
lng ln trong c th.
ng nhin, cng do mt si c co li sinh ra l khng ng k, nhng v s si c lin kt vi
nhau khi co li s sinh ra mt cng rt ln. Theo kt qu o c, s c bp ca con cc c tit din
mt ct 1 cm2 khi co li ht sc s y c mt vt nng 3 kg; cng lng c nh vy ca con
ngi khi co li ti thiu s y c mt vt nng 3,65 - 4 kg, thm ch 8 kg. Ngoi ra, lc co ca
c bp cn c quyt nh bi di ca si c. Si c cng di, bin co dui cng ln th lc
cng mnh. Ngc li, si c cng ngn, bin co dui nh th lc cng nh. T c th thy nu
c bp to khe, din tch mt ct ngang ln, si c di th lc co dui s ln; ngc li lc s nh.
C bp ca vn ng vin c lc rt ln nguyn nhn ch yu l do c bp ca h thng c rn
luyn. Khi c th trng thi yn tnh, a s nhng mch mu nh trong c bp (mi mm2 c n
hng nghn mch) u ng li. Khi vn ng, v sc hot ng ca c bp tng ln, cn tiu hao
nhiu nng lng nn cc mao mch trong c bp u m ra (nhiu gp 20 - 50 ln so vi khi yn
tnh) khin cho tc tun hon mu trong ton thn tng nhanh, lng mu thng qua cc t chc
c bp tng ln. Qu trnh hp thu v o thi ca c bp tng, gip n nhn c nhiu cht dinh
dng. nhng vn ng vin thng xuyn rn luyn, hm lng anbumin trong c tng ln, khin
cc si c to hn, t chc kt trong c tng. Ngoi ra, s mao mch trong c cng tng, kt qu l
th tch ton c bp tng ln, trng lng gia tng.
S lng si c ca mi ngi gn nh nhau, nhng vn ng vin nh rn luyn nn th tch c bp
tng ln, ngha l tng si c ca h tr nn th hn, c th sn sinh ra mt lc mnh hn.
49. Kh lc ca con ngi t u m c? V sao khi khn cp th lc c bp li rt ln?
Kh lc l do c bp co dui sn sinh ra. Mun cho c bp co dui mnh th phi cung cp nng
lng ln; ngun nng lng ny do m, cht anbumin v ng phn gii ca c th sinh ra. Cc
th nghim cho thy, 1 g m khi phn gii c th cung cp mt nhit nng 36.000 Jun, 1 g anbumin
C th ngi nhiu tc gi

hoc 1 g ng sau khi phn gii c th cung cp mt nhit lng 16.000 Jun. Nh s phn gii ca
cc cht ny m con ngi c cung cp nng lng, t sn sinh ra kh lc.
Vy v sao khi khn cp th lc rt ln? Trn hai qu thn c tuyn thng thn, tit ra mt loi hoc
mn. Ch cn mt lng nh hoc mn ny i vo mu l tim s p nhanh, huyt p tng, mt
lng ln ng d tr s c iu vo mu, cung cp ngun nng lng ln, chun b ng ph vi
tnh hung khn cp bt c lc no.
Khi con ngi gp tnh hung nguy him hoc tnh th khn cp, thn kinh giao cm s hng phn,
hai tuyn thng thn lp tc tit ra mt lng ln hoc mn a vo mu, khin cho bn c
thm sc lc ng ph vi nhng s kin bt ng. Cc nh sinh l hc gi hin tng ny l "kch
thch ng ph". Qua , c th thy hoc mn ca tuyn thng thn tit ra v vic tng t ngt
lng ng trong mu c quan h rt ln vi sc mnh k l m con ngi c c khi gp tnh th
khn cp.
50. Khung xng c th gm c my thnh phn?
Nh cao tng cn c gi thp , thn ngi cng cn phi nh vo khung xng lm nng ct.
Trong c th ta c tt c 206 xng to nh, hnh dng khc nhau, kt hp kho lo vi nhau thnh h
thng gi kin c v hon chnh.
Trong s 206 xng ny, c xng rt cng (chng hn nh xng i, cng ca n thm ch cn
vt qu kim cng), mt s xng li rt mm, v d nhng xng mng trong tai.
Trong h thng xng, ngoi bn xng i v xng s no dng bo v no ra, cn c mt b
phn rt quan trng l ct sng, gm 24 t hp thnh, gia cc t c xng a m. V xng a
m n hi tt, c tc dng gim chn nn khi ta i hoc nhy, no s khng b chn ng.
Hai bn ct sng cn c 12 cp xng sn, c b tr ngay ngn chung quanh khung ngc, kin
c nh vnh ai thng v cng c tnh n hi nht nh, c th chu ng lc va p t bn ngoi.
Tc dng ln nht ca xng sn l bo v cc c quan quan trng nh tim, phi, gan... trong lng
ngc.
Mt b phn quan trng khc trong h thng khung xng l cc khp - ch cc u xng ni tip
nhau. Nh c khp m cc u xng mi c th tip hp vi nhau mt cch hon ho, t chi v
thn ngi mi c th vn ng cong gp ln xung, vn sang tri, quay sang phi. c im ln
nht ca khp l c th chuyn ng ty , l v ch li lm ca khp c mt lp sn, b mt
trn v t, lc ma st khi chuyn ng rt nh. V vy, tuy cc khp phi chuyn ng hng trm,
hng nghn ln mi ngy nhng vn khng b tn thng.
iu th v l khung xng khng nhng c tc dng nng m cn gnh chu s mnh to huyt.
Ty trong xng chnh l "nh my" sn xut mu cho c th, n c th lin tc sn sinh ra mt
lng ln t bo hng cu v t bo bch cu.
C th ngi nhiu tc gi

51. V sao thanh, thiu nin d b vo ct sng?

c th pht trin c bnh thng, thanh, thiu nin cn c t th ngi ng. C mt s thanh,
thiu nin do ngi sai t th nn ct sng pht trin d dng. Nguyn nhn ngi khng ng t th c
th do khch quan hoc ch quan.
V d: Mt s tr em khng ngi ngay ngn m quen dng mt tay ly cm, ngi nghing u c
sch; sau mt thi gian di, ct sng s xiu lch. Cng c em v thng mang vc nhng vt nng
trn vai (nh eo cp sch c nh mt bn) hoc xch vt nng mt tay nn ct sng phi xiu lch
i duy tr s cn bng. C em hc sinh ngi ngoi ra hng gh u trong phng hc; trng r
bng en, em thng phi nghing vai nhn ng, dn n vo ct sng. C khi v bn hc qu thp,
hai ci tay t ngang ln bn ( c sch) qu thp khin trng tm thn ri v pha trc, u cng
ci v pha trc, gy g lng. Mt s t em ngi gia bn u trong lp, v gn bng en qu nn
u thng nga v pha sau, ngc n ra, sau thi gian di ct sng cng b cong.
Ct sng b xiu vo khng nhng gy my thm m m cn nh hng n s pht trin ca cc c
quan quan trng nh tim, gan, phi. C nhng thanh, thiu nin v ct sng xiu vo nn lc hot
ng b hn ch, mau mt mi, sc hot ng ca phi km, cng nng mch mu tim v s tun
hon ca mu gp tr ngi.
V sao thanh thiu nin, ct sng d pht trin khc thng? Ta th lm mt th nghim n gin
sau: em hai cnh liu to bng nhau, mt cnh non v mt cnh gi, un thnh vng v ct cht
chng li. Sau my ngy, khi m ra, ta s thy cnh liu non b un cong nhiu hn so vi cnh liu
gi. Tng t, nhi ng v thiu nin, do c th ang pht trin nn xng cn do, d b cong
lch. Cng v sau, khung xng khng nhng pht trin m cn tr nn th khe, cng cp hn. Khi
c th trng thnh, s rt kh un nn li cc xng b cong vo v lc khung xng hon
ton cng.
52. V sao trong mt ngy, chiu cao ca c th c thay i?
T lc s sinh cho n tui thanh nin, chiu cao ca thn th khng ngng pht trin. Sau la tui
thanh nin, chiu cao c bn khng tng ln na. Song cng mt ngi, trong mt ngy, chiu cao
ca c th sng v ti c khc nhau. Bui sng mi ng dy, chiu cao thng cao hn bui ti mt
t. iu ny c lin quan vi t chc ca cc khp xng v s co gin ca cc dy chng.
Chiu cao biu th cao ca c th khi ng, gm cao ca u, ct sng, xng chu v chi
di. Nhng b phn ny lin kt vi nhau bng cc khp xng v dy chng. Gia cc khp
xng l a m vi tnh cht vng chc v c n hi cao.
Sau mt ngy mt nhc, c bp, cc khp v dy chng trong c th u trng thi cng thng v
b dn nn, khin cc t sng p st vo nhau, hu qu l chiu cao gim. Qua mt m ng v ngh
ngi, cc a m n hi s gin ra, nh m ct sng c chng lng v tr nn di hn mt
C th ngi nhiu tc gi

cht, khin ta cao hn.

53. V sao vic thng xuyn th bng ming khng tt cho sc khe?
Hng ngy, ta th lin tc ht kh xy v bi tit kh CO2. Qu trnh trao i kh gia c th v
mi trng gi l th. H thng h hp c cu thnh bi ng h hp (gm l mi, yt, hu, kh
qun, kh qun nhnh) v phi.
L mi l ca ng ca ng h hp, cng l mn chn u tin trc khi khng kh i vo c th.
Hc mi c che ph bi mt lp nim mc vi nhiu mch mu nh li ti v cc tuyn th gip lm
m v lm m khng kh c ht vo. V ma ng, nh l mi m khng kh lnh khng th trc
tip i vo ng h hp.
Ngoi ra, cc tuyn th trong nim mc mi cn tit ra mt cht nhy nhm gi bi bm v vi khun
trong khng kh li. Lng trong mi cng c tc dng ngn cn bi. Nh vy, i b phn bi bm,
cc ht nh v vi khun t bn ngoi u b gi li mi. Trong nim mc mi cn c nhng t bo
ch ring mi mi c, l t bo khu gic, c cng nng nhn bit mi v. Khi ngi thy nhng
mi v kch thch hoc c hi cho c th, t bo khu gic lp tc phn nh ln i no. Di s ch
huy ca i no, ngi ta s bt mi li gim nh s tn thng do kh c gy nn.
Cn ming l mt c quan quan trng ca ng tiu ha, hon ton khng c cng nng nh mi.
Ch trong nhng trng hp c bit (tc mi), ming mi tm thi thay th. Chc bn c kinh
nghim sau: Khi b cm, tc mi, bn bt c d phi dng ming th, mt lc sau s cm thy c
hng va kh, va au, rt kh chu. Lc ht phi nhng kh c hi th ming s khng phn bit
c, cht kh s i thng vo c th.
Mi l c quan quan trng, ta phi thng xuyn chm sc v bo v n. C bn tr thch dng ngn
tay ngoy mi, iu khng tt. Vic dng ngn tay ngoy mi d lm cho nim mc tn thng,
gy vim nhim, thm ch chy mu. Khi b nght mi do cm, cn iu tr sm phc hi cng
nng cho mi.
54. V sao ta ht vo kh xy nhng li th ra kh CO2?
Ngi ta khi cn sng th mt giy cng khng ngng th. Khng kh th vo cha nhiu kh xy,
nhng khi th ra th phn ln l kh CO2. Nguyn l trong c th c mt c quan chuyn m nhim
vic trao i kh, chnh l phi. Kh xy th vo s i theo kh qun vo phi. Kh qun gm 2
nhnh, mi nhnh li chia nh ra thnh v s cc nhnh con. u cui ca mi kh qun con tip ni
vi ph bo. Nh vy, phi gm cc kh qun li ti trng trng ip ip v cc ph bo hp thnh.
Quan st di knh hin vi, ph bo ging nh mt qu nho, trn b mt phn b y mch mu nh.
Khng kh th vo s n ph bo, khuch tn vo trong cc mch nh ny, cng vi mu chy khp
c th. ng thi, kh thi m phn ln l kh CO2 cng c cc mch mu li ti a n b mt ph
bo. Thng qua trao i kh, CO2 i vo ph bo ri thot ra ngoi c th theo cc nhnh kh qun.
C th ngi nhiu tc gi

Chng c tp trung vo kh qun ri ra ngoi.

55. Thc phm ta n vo bin i u?
Hn 300 nm trc, gio s Sankerfreise ngi Italy lm mt th nghim rt l nhng cng rt th
v: ng treo mt chic gh vo u mt cn cn rt ln. Sut ngy ng ngi trn gh v chc chc li
ghi trng lng ca mnh. ng pht hin thy thi gian ngi cng lu th trng lng cng nh. Khi
ng n cm xong, trng lng li tng ln. Nhng ngi mt chc th trng lng gim dn. Vy thc
n ng n vo cui cng bin i u? ng Sankerfreise cho rng, khi ng ngi, c th gii phng
ra rt nhiu "m hi v hnh", khng nhn thy c. Chnh v th m trng lng b gim dn.
Cch gii thch ca ng Sankerfreise c ng khng? Ch ng mt phn. Theo cch nhn ca khoa
hc hin i, thc n ta n vo phn ln u b t chy thnh nhit lng, phn cn li b o thi ra
ngoi.
C th ngi ging nh mt ci l. L mun chy phi lin tc th phi cho nhin liu. C th khng
ngng vn ng v pht nhit, i hi phi c nh k cho thm nhin liu (thc n). Trong thc
n c anbumin, m, cc hp cht ca carbon v nc. Di tc dng ca cc loi men trong c th,
chng b "t chy", tc l b xy ha, tuy khng pht sinh ngn la nhng gii phng ra rt nhiu
nhit.
Anbumin sau khi b "t" s bin thnh cc cht c o thi ra theo nc tiu. M, cc hp cht
ca carbon v nc sau khi b "t" s bin thnh kh CO2 v nc. Kh CO2 i ra theo ng h
hp, cn nc mt phn i ra theo ng h hp, mt phn bin thnh "m hi v hnh" thot ra qua
mt da, cng c phn bi tit qua nc tiu. Nhng cht ny c bi tit ra nn c th nh i, v th
m Sankerfreise cng ngi lu cng nh. Cng chnh v th m ngi ta phi n, phi ung cung
cp nhit lng, lm cho c th hot ng c.
Theo thng k, nu sng n 80 tui, con ngi cn a vo c th 70-75 tn nc, 2,5-3 tn
anbumin, 13-17 tn cc hp cht ca carbon v nc, 1 tn m. Tng trng lng nhng cht ny
nng gp 1.500-1.600 ln trng lng c th.
56. V sao d dy khng t tiu ha mnh?
Thc phm m ta n vo trc ht phi qua ming v thc qun, sau i vo d dy - b phn ln
nht ca ng tiu ha. D dy ging nh mt ci ti, l mt trong nhng c quan ch yu tiu
ha thc n. N co bp nghin nt thc n. Dch v c d dy tit ra cha axit v men anbumin.
Axit c th git cht vi khun trong thc n v khin cho thc n cha nhiu cenllulo bin thnh
mm nhn, n cn lm tng thm tc dng ca men anbumin. Men ny phn gii cht anbumin trong
thc n thnh axit amin, lm cho c th d hp th. Nng lc tiu ha ca d dy khin ta phi kinh
ngc. Cc nh khoa hc tng b mt con cc sng vo d dy mt con ch; my ting ng h
sau, hnh nh con cc (qua siu m) mt tch, tc l b tiu ha.
C th ngi nhiu tc gi

C ngi hi rng: D dy c th tiu ha tht, vy ti sao d dy li khng t tiu ha n? Nguyn

l d dy cn c th tit ra mt cht nhy dng keo c qunh, c dnh kt rt ln. N to nn
trn mt trong ca d dy mt lp nim mc rt kin c, c th bo v b mt d dy khng b nhng
thc n cng gy tn thng. Do c tnh kim yu nn cht nhy c th ngn cn axit v men
anbumin xm thc nim mc.
Ngoi ra, cc t bo trn vch d dy lun lun c i mi. Lp c bong ra th lp mi s lp tc
thay th. Theo tnh ton, mi pht c khong 500.000 t bo vch d dy ri rng i, c ba ngy th
cc t bo vch d dy c thay th mt ln. V vy, d vch trong ca d dy c b tn thng, n
cng s c kp thi khi phc.
Thng thng, axit v men anbumin d dy s khng tiu ha vch d dy. Nhng khi ung ru
nhiu hoc ung thuc aspirin lu ngy, lp nim mc v cc t bo vch d dy s b tn thng,
khin cho vch d dy b phn gii, dn n vim lot.
57. Ti sao bng i hay c ting "ng c"?
Khi i, bng trn thng c cm gic trng rng v kh chu, n khi i lm th s pht sinh ting
"ng c". l v sao?
Khi d dy tiu ha thc n gn ht, dch v vn tip tc c tit ra. V d dy rng dn nn sc co
bp ca n s tng ln. S co bp mnh ca d dy gy ra cm gic i; ngi ta gi vn ng co
bp mnh ca d dy l co bp i. Khi d dy co bp i, cc dch th v kh nut vo d dy s b
nho nn, lc b dn sang pha ny, lc sang pha kia, sinh ra ting "ng c".
Ngoi ra cn c mt hin tng: khi i, ta cm thy thm n, nhng cha c n, n lc qua cn
i th khng cn cm gic thm n na. l v ng tc co bp i ca d dy c tnh chu k. Khi
i, s co bp mnh ca d dy ch ko di khong na ting, sau chuyn sang thi k yn lng
(t na ting n mt ting). Cng vi s nm im ca d dy, cm gic i s mt i. Cm gic i
v cm gic thm n thng ng thi pht sinh. Khi bng i, ta s mun n v khng i hi, kn
chn thc n. Tng t, cm gic i v cm gic mun n thng cng mt i vi nhau, cho nn
sau khi qua cn i, ta khng thm n na.
58. V sao khng nn va n, va xem sch bo?
Trc khi n, khng nn ci nhau tc kh, cng khng nn tranh lun kch lit, v tt c nhng iu
s lm nhiu lon s kch thch no, khin h thn kinh giao cm hng phn, dn n khng ch
s co bp ca d dy v rut, lm gim ni tit, tiu ha.
Hng v v mu sc thc n, co bp ca d dy v rut, thi quen n ng gi... l nhng nhn t
gy thm n, c hnh thnh theo phn x c iu kin, thc y tit ra dch tiu ha trong d dy
v ng rut, lm dy ln cm gic thm n. i no ch tr tt c nhng vic . Khi i no b
kch thch hoc c ch, hot ng ca cc tuyn tiu ha lp tc b khng ch, do cm gic thm
C th ngi nhiu tc gi

n s mt i.
Tng t, nu va n va c bo, tm tr phi chia i cho hai vic, kt qu l cm n vo kh tiu
ha, sch c cng khng nh. Khi n, cng vic chnh ca c th l tiu ha, mt lng ln mu s
c tp trung cho cc c quan tiu ha. Nu lc no cng hot ng th mu s b chia s, gy
tr ngi cho d dy v rut, khin qu trnh tiu ha b ko di.
Ngi xa hay ni "qun n qun ng" l mun ni khi lm mt vic g cng phi chuyn tm, dc
ton lc lm; ch khng phi l chuyn n ung t quan trng, c th va n cm va lm vic
khc. V vic ny nu ko di s lm cho bn khng th v vi vic n na, dn dn dn n tiu ha
km mn tnh.
Sau khi n, nn ngh ngi mt chc cho thc n tiu ha tt v c th hp th c d hn.
59. V sao phi coi trng ba n sng?
i vi a s ngi, hin vn n no khng cn l iu phi suy ngh. Nhng nh th khng c
ngha l mi ngi bit n, hiu c cch n. Rt nhiu ngi vi vi vng vng mua vi ci
bnh bao hoc bnh nng, va i va n trn trn ng n cng s, coi nh xong ba sng. Xt
v gc v sinh dinh dng, iu khng thch hp.
Cc chuyn gia dinh dng ku gi mi ngi nn coi trng ba n sng, v sau mt m ng, d
dy trng rng, rt cn c b sung dinh dng ngay. Ngoi ra, vic ba sn sng tt hay xu s
lin quan n hiu sut cng vic v hc tp. T sng n tra, ta phi lm vic 4 - 5 gi; ba n
sng hp l khng nhng gip th lc di do, m nhim tt gnh nng cng vic m cn nng cao
nng lc nhn thc v cng nng ca no. Mt nghin cu cho thy, nhng hc sinh khng n sng
c tr nh, tnh sng to v hot bt km hn so vi nhng em c n sng. V vy, ba sng nn l
ba n chnh thc, tuyt i khng nn n vi vng hoc b qua.
Mt nghin cu nm 1998 ti mt trng trung hc cho thy, khong 60% hc sinh n sng u n
mi ngy; s cn li lc n lc khng, thm ch nhiu em c thi quen khng n sng. Nhng em
khng n sng hoc n khng u n thng c cm gic i v mt mi khi n tit th ba v th
t.
Ba n sng th no th c xem l tt? Ba n sng tt nn cung cp khong 2500 kCl, tc l
khong 24 g anbumin, 250 mg canxi, 5 mg st, 30 mg vitamin C, 200 g vitamin A... Mt cc sa b
(hoc sa u nnh) cng thm mt ci bnh rn (hoc bt cho v ci quy) v c bn tha mn
nhu cu trn. Nu b sung thm bnh bao c nhn hoc mt bt m vn thn, thm cht hoa qu th
cng tt.
60. V sao phi "cn bng thc n"?
Cng vi mc sng c nng cao, ngi ta ngy cng n ung tm tt v dinh dng. Khng t
bc b m cho rng tht nc, c, tm c nhiu dinh dng nn thng cho con n nhng th y. Cch
C th ngi nhiu tc gi

lm rt thiu khoa hc, bi v tt c mi ngi u cn c s "cn bng thc n", ngha l chng
loi thc n phi ton din, s lng phi di do b sung cho nhau.
Ni mt cch c th, mi ngy, ngi ta phi c cung cp nhiu loi thc n nh c, tht, trng,
sa, cc loi u xanh, u vng, rau xanh v hoa qu ti. Cch nu l dng du rn v cho thm
cc loi gia v khc.
Ti sao li nh vy? l v hot ng, hp thu o thi ca s sng i hi c cung cp cc cht
dinh dng phong ph, y . hi phc cc t chc, cn n anbumin; ch to t bo hng
cu, khng nhng cn anbumin m cn cn n cc cht nh st, ng... Nhng thc phm khc
nhau cha cc cht dinh dng khc nhau. C th ni, thnh phn dinh dng ca mt loi thc
phm, d b dng n my, cng khng th tha mn c nhu cu ca con ngi. V d, trong
trng g v tim ng vt giu cht anbumin nhng khng c vitamin C; rau ti cha nhiu cht x
v cht khong nhng nhit lng rt thp; sa b cha anbumin v nhm kh nhiu nhng khng
c st.
Tm li, mun tha mn nhu cu dinh dng cho c th th phi kim cc cht, n cc loi
thc n vi t l thch hp.
61. V sao khi n cn phi nhai k, nut chm?
n l hp th cc cht dinh dng, duy tr s sng. Thc n vo ming trc ht phi c rng
nhai k, nghin nt, sau mi c nut xung d dy, bin thnh cht h lng ri chuyn sang
rut non tiu ha. Khi h thng tiu ha lm vic bnh thng, c th c th hp th y cc
cht dinh dng, th hin tinh thn trn tr, kh huyt thnh vng.
Nhng c ngi khi n hay nut vi vng, thc n va vo ming cha nhai k nut xung d
dy, lm tng thm gnh nng cho d dy. Vic d dy khng tiu ha tt thc n s nh hng n
s tiu ha v hp th ca ng rut. Chnh v vy, ta phi cn c vo c im lm vic ca h
thng tiu ha n cho ng cch. Trc ht, phi tn dng rng nhai nghin y . Thc n
trong ming cng c nhai k, d dy cng bt c gnh nng, lm vic hiu qu hn. ng thi
vi nhai k, ta cn phi nut chm. iu li nht ca nut chm l gip d dy dung np thc n dn
dn, khng phi mt lc phnh to nhanh. Nh vy, d dy c cm gic thoi mi, khng b c ch
(khin c th khng thoi mi).

nhiu tc gi

C th ngi
C th ngi nhiu tc gi

Phn 5

62. Tr em n c nhiu c tr nn chm chp khng?

Mt s ngi gi thy tr em n c nhiu th ngn li v h s "n c nhiu s chm chp". Thc ra
cch ngh ny khng c c s khoa hc. C l thc n quan trng ca con ngi. Cc mn c khng
nhng ngon m cn giu dinh dng. Trng c cha khong 15-20% anbumin, d hp th. Thnh
phn ha hc ca loi anbumin ny gn ging vi anbumin trong c th nn rt c li cho sc khe.
C cn cha 5-10% cht m, giu ng, vitamin, canxi, photpho... Na kg trng c chin cha 81,5
g anbumin, 44,5 g m, 15 g ng, 5 mg canxi, 15,3 mg photpho, gn 10 mg vitamin cc loi.
Tr em ang thi k sinh trng quan trng nn rt cn b sung y dinh dng. Vic n c
khng nhng khng lm cho ngi chm chp m cn nng cao s pht trin ca i no (anbumin,
canxi, photpho, vitamin... trong c u l nhng cht rt cn thit cho i no pht trin).
Khi n phi nhai k, nghin nt trnh xng. Khng nn n qu nhiu c mt lc trnh ri lon
tiu ha.
63. V sao cm chan nc nng khng tt cho tiu ha?
Thng Hi v mt s vng pha Nam Trung Quc, rt nhiu ngi n sng vi cm chan nc
nng, v cch n ny va nhanh, va n gin. Nhng n cm chan nc nng khng c li cho tiu
ha.
V sao li th? Bi v thc n chng ta n vo trc ht phi c nhai k. B rng va ct va
nghin, lm cho thc n bin thnh nh mn. Trong qu trnh ny, nc bt s khng ngng tit ra,
li khng ngng o trn thc n, khin cho thc n v nc bt trn u. Men amylase trong nc
bt s tc ng ti cht amylase trong thc n, bin n thnh ng mch nha, gip cho d dy v
ng rut hp th tt. Ngoi ra, khi li o trn thc n, v ngon ca thc n s kch thch thn
kinh v gic u li. Thn kinh v gic phn nh ln i no, i no tip c thng tin lp tc ra
lnh cho d dy v l lch tit ra dch tiu ha chun b tip thu thc n.
Vic n cm chan nc nng ph hoi trnh t lm vic trn. Cm ln vi nc nng thng cha
c nhai k a vo d dy. V khng nhai k nn nc bt tit ra t, men amylase b nc lm
long, cng thm thn kinh v gic khng c kch thch y cho nn d dy khng nhn c
tn hiu, do dch v tit ra t (d c c tit ra nhiu th cng b nc lm long). Nh vy, cc
cng on ca h thng tiu ha u b o ln. Nu c n nh th lu di, bn s b bnh d dy.
Ni nh th c phi l cng khng nn hp canh trong ba n chng? Khng phi! Hp canh khi n
v v n cm chan nc nng l hai vic khc nhau. Khi n cm (c bit l trc khi n), vic hp
my tha canh c th lm nhun khoang ming v ng tiu ha, to thun li cho vic nhai v nut
C th ngi nhiu tc gi

thc n, kch thch ming v d dy tit ra nc bt v dch v. ng nhin, trc khi n khng nn
hp nhiu canh, bi v n s lm long dch tiu ha, gim kh nng tiu ha.
D n kiu g cng phi ch nhai k, nut chm.
64. V sao nn ngh ngi trc v sau khi n ?
D dy v rut mi ngy phi tiu ha 3 ba n. Trong qu trnh , ngoi vic nho trn thc n
thnh dng h, h tiu ha cn phi tit ra cc cht dch phn gii amylase, m v anbumin thnh
cht dinh dng m rut non c th hp th. Dch tiu ha bao gm nc bt, dch v v dch rut.
Nhng loi dch ny lc no cng c nhng ch c tit ra nhiu khi chun b n. sn xut dch
tiu ha, c th cn c thi gian. V vy, trc khi n, tt nht l nn ngh ngi mt chc.
Sau khi n, d dy no cng, rut cng sp khn trng lm vic, cn iu ng mt lng mu ln.
Nu lao ng nng hoc lm vic tr no khn trng ngay sau khi n, mu trong c th s dn ra c
bp hoc i no; d dy v rut ch c nhn phn t i cn li. Do , thc n khng c tiu
ha tt, lu ngy s dn n cc bnh v tiu ha nh chng bng hoc au d dy.
V vy, trc v sau khi n, ta u nn ngh ngi mt lt. Sau khi n xong khng nn lm vic nng,
c sch bo hay suy ngh nhiu.
65. V sao tr em ngy nay hay b bnh ng rut?
Trc kia, tr em t khi mc bnh ng tiu ha. Nhng my nm gm y, s tr mc cc bnh
ny tng ln. Theo nghin cu ca cc nh y hc, iu ny lin quan mt thit ti ch n ung ca
tr em. Vic n qu nhiu ngt lm tng gnh nng cho ng tiu ha.
tr em, h thng tiu ha cha pht trin thnh thc, axit trong dch v thp, nng lc khng
khun ca dch v cha mnh; nu n nhiu s kh tiu. Vi khun vn c trong ng rut s sinh si
ny n, phn gii mt phn thc n thnh cht c, gy cho nn, tiu chy.
phng bnh ng rut, cc em nn kim ch n ung, khng dng thc n lnh hoc n no
qu. Mt khi b bnh ng rut th nn kp thi n bnh vin kim tra v cha tr, khng nn
coi thng, b qua.
66. V sao mt s ngi thng c cm gic i ngoi khng ht?
Ai i ngoi xong cng cm thy nh nhm. Nhng mt s ngi sau khi i ngoi vn c cm gic i
cha ht nn khng thy thoi mi. V sao li nh th?
Cht thi t rut non i sang rut gi, lu li y mt thi gian nht nh ri xung trc trng. Lc
ny, cm gic "mun i ngoi" xut hin. Nu v hon cnh m khng th i ngay, phi min cng
nn li, phn x ca trc trng s b c ch. Nu tnh trng xy ra thng xuyn, phn x ca trc
trng s tr nn chp chp, thm ch dn dn mt i; hu qu l nhu ng ca kt trng tr nn chm
hn, pht sinh cm gic "i khng ht".
khc phc, hng ngy nn tp i ngoi theo thi gian nht nh.
C th ngi nhiu tc gi

67. V sao trong thi k thi phi c bit ch mt n ung?

Trc k thi, rt nhiu hc sinh t ra cng thng, n khng ngon, ng khng yn, sc khe v tr no
gim st nhiu; c em thm ch cn gim cn, huyt p tng cao, tiu ha khng tt, nh hng n
t duy ca i no.
Trong giai on n thi, ngoi vic sp xp thi gian hp l, vic iu chnh sinh hot v cung cp
y dinh dng l iu v cng quan trng. Cc hp cht ca carbon v nc (c trong thc
phm) l ngun dinh dng ch yu cung cp nng lng cho c th hot ng, cng tc v hc
tp.
Ch n ung trc ht phi cung cp y cc cht k trn nhm bo m lng ng gluco
d tr cho c th, gip no v cc t bo c tim c khe mnh. Vic ny gip nng cao hiu sut
n tp, iu chnh trng thi tm l, gim nh s mt mi.
Hot ng ca no cn s c mt ca mt s cht dn truyn thn kinh. to ra nhng cht ny, c
th cn mt lng ln anbumin. Trong thi gian thi c, hc sinh phi lao ng tr c cng cao
hn lc bnh thng; v vy, nhu cu anbumin cng cao hn. Nhng thc phm ng vt (nh tht
nc, c, sa b, gia cm) v cc ch phm ca u nnh u cha nhiu anbumin.
M phtpho ca trng l mt cht quan trng i vi hot ng t duy ca i no. N chuyn ha
thnh acetylcholin - cht tng cng truyn thng tin trong no v tng thm sc nh. u nnh,
trng g, sa b v lng chay ng vt cha kh nhiu loi m k trn.
Ngoi ra, hc sinh nn n thm mt s rau ti v hoa qu giu vitamin. Vitamin tham gia vo qu
trnh hp thu v o thi ca cc c quan, l mt yu t quan trng ca cc loi men trong c th. N
gip h thng thn kinh v i no lm vic bnh thng. Vic cung cp vitamin y gip tiu tr
s mt mi ca i no.
Trong nhng ngy n thi, ba sng nn n no v dng thm hoa qu vo bui sng. Gia hai t thi,
c th n thm chocolate v nc hoa qu. Cc mn ny va gip b sung nhit lng, va hn ch
s tiu hao ng nguyn trong gan, phng h ng huyt. Chocolate v nc cn lm hng
phn i no.
Cn xa b tm l cng thng, lo lng, gi cho tm tnh phi thoi mi, nh nhng, kt hp hc tp
v ngh ngi. Bui ti, nn ng sm bo m ng thi gian v c cht lng.
68. V sao thuc c th nh hng xu n dinh dng?
Thuc l loi v kh c uy lc gip con ngi u tranh vi bnh tt. Thuc gip cha bnh bng
cch tc ng trc tip n c th hoc khng ch s pht trin ca bnh tt. Tuy nhin, vic s dng
thuc cng c th gy ra hu qu xu. V d, mt s thuc thng dng c th cn tr hp thu dinh
dng, thm ch dn n suy dinh dng.
Chng hn, Tetracycllin cn tr s hp thu axit folic, m v ng lactoza. Vin hydrochlorid
C th ngi nhiu tc gi

phenphormin (cha bnh tiu ng) nh hng xu n s hp thu ng gluco, axit amin, m,
vitamin B12 v natri...
Trong qu trnh s dng cc loi thuc trn, cn b sung thm mt s cht dinh dng. Nu sm c
biu hin thiu cht dinh dng no th phi hi bc s gim liu hoc thay thuc.
69. V sao khi no th d thc n ngon my cng khng cm thy thm?
Trong no ngi c 2 trung khu thn kinh khng ch hnh vi thm n, tm gi l trung khu thm n
v trung khu no. Khi bng i, trung khu thm n hng phn cao , khin ta n g cng cm thy
ngon. Lc bng no, trung khu no hng phn khin s thm n gim xung, v vy m ta khng thch
n na.
Vy i no lm th no nhn c cc thng tin i hay no ca bng truyn ln? iu ny c
lin quan trc tip vi khn trng ca c trn trn thnh d dy. Khi khn trng ca c trn
trn thnh d dy gim thp, cm gic thm n s mt i v ngc li. Yu t ny c quyt nh
bi s co bp ca d dy. Khi d dy tiu ha thc n, ch c b phn gn thp nh ch trng
(cung trn d dy) co bp. D dy rng dn, phm vi co bp cng tng ln. n khi ht thc n th
ton b d dy s co bp vi lc cng lc cng mnh, khn trng ca c trn trn thnh d dy
t n nh cao. iu ny lm hng phn c quan cm th trong thnh d dy. Tn hiu c truyn
n i no, lm tri dy cm gic i, t m kch thch "trung khu thm n".
Ngc li vi qu trnh trn, khi bng no, lc co bp gim xung, khn trng ca cc c trn
trn thnh d dy cng gim. Tn hiu c truyn n trung khu no ca i no, cm gic thm
n s mt i.
70. V sao thc n rn li kh tiu?
Thc n rn thm, gin, hp khu v nhng kh tiu ha. Vic n qu nhiu mt lc hoc n qu
nhanh s nh hng khng li i vi d dy. V sao li nh th?
Nh ta bit, s tiu ha v hp th thc n l mt qu trnh rt phc tp. Trong khoang ming,
rng nhai v nghin nt, u li o v trn u thc n. Trong nc bt c men amylase, c th
bin cht amylase thnh ng mch nha; trong d dy c men anbumin dng phn gii anbumin.
Rut non l "nh my gia cng ha hc" ln nht c cc dng men tiu ha. Cc cht anbumin,
amylase v m cha qua x l s c gia cng y.
Thc n rn tng i cng, khng d nhai nt v kh c trn u. Sau khi rn, i b phn cc
ht thc phm u c bao bc mt lp du m, lm gim s tip xc ca n vi men anbumin
hoc amylase, gy kh tiu.
Mt th nghim chng minh rng dch v c tit ra nhiu hay t c lin quan vi tnh cht ca
thc n. Khi n bnh bao, dch v tit ra tng i nhiu nn sc tiu ha mnh; khi n cha m,
dch v tit ra t v chm, sc tiu ha yu. Sau khi n tht, ta khng cm thy i v tht cha nhiu
C th ngi nhiu tc gi

m, kh tiu ha, lu li trong d dy lu nht. Tng t, thc n rn c bao bc mt lp m nn

lu tiu.
71. V sao c ngi d say ru, c ngi kh say?
Sau khi ung ru, tng ngi c nhng biu hin khc nhau. Ngi tu lng t ch cn ung my
ngm l mt bng, thm ch chong u, tim p nhanh, kh chu. Cn ngi tu lng kh khi
mi ung t mt cha bin sc, ung n say mt mi tm ti. Vy v sao tu lng ca mi ngi li
nhiu t khc nhau?
Nh ta bit, cho d chng loi ru rt a dng nhng chng u cha cn, chng qua l hm
lng khc nhau m thi. Sau khi ung ru, cn c d dy v ng rut hp th, thng qua mu
i vo gan v cc t chc khc. Gan c hai loi men lin quan ti s o thi cn. Men cn khng
cha hyro c th phn gii cn thnh acetaldehyd; men acetaldehyd khng cha hyro phn gii
acetaldehyd thnh nc v kh CO2, bi xut ra khi c th. Tu lng ca mt ngi nhiu hay t
c quyt nh bi loi men acetaldehyd khng cha hyro ny.
Nu cng nng ca men acetaldehyd yu, sc chuyn ha acetaldehyd tng i km, khin
acetaldehyd khng ngng c tch ly trong c th, cc u cui mch mu (c bit l trn mt)
gin n ra. Khi ung ru, mt v c ngi bng, ton thn pht nng. Do u cui mch mu
gin n, huyt p gim xung. bo m s thng bng, tuyn thng thn tit ra mt cht gy co
mch, khin tim p nhanh hn, huyt p tng ln.
Vi ngi m cng nng men acetalehyd mnh, c th nhanh chng phn gii cht acetaldehyd.
C th thy rng, ngi c cng nng men acetaldehyd yu rt may mn. Do tu lng thp nn h
t ung v gi c sc khe. Ngc li, nhng ngi tu lng cao do ung nhiu nn d mc bnh
tt, thm ch t vong.
72. V sao ngi say ru i xiu vo?
Nu bn nhn thy mt ngi i lang thang, lo o, ming y hi ru th chc chn l ngi
say ru. V sao khi say ru, ngi ta bc i khng vng?
Cc nh khoa hc gii thch rng, khi bn b x y t ngt, thn th s mt thng bng, bn nng s
iu chnh nhanh chng lp li trng thi thng bng. Tt c nhng vic ny do c quan thng
bng thc hin. N c th cn c vo s xiu lch v tr ca thn th c phn x iu chnh thn,
gip c th lun gi v tr thng bng.
C quan thng bng nm trong tai gia. Chng gm c tin nh v ba ng bn quy, c s phn cng
tng h. Tin nh tm hiu mc xiu lch ca phn u, ba ng bn quy thm d trng thi vn
ng ca thn th (ng th nht ph trch vn ng trn di, ng th hai ph trch vn ng trc
sau, ng th ba ph trch vn ng nghing hai bn). ng bn quy cha y cc t bo chuyn cm
nhn v tr ca thn th, c th tip thu thng tin bt c lc no truyn ln i no i no iu
C th ngi nhiu tc gi

tit thng nht s vn ng ca cc bp tht ton thn. Nh , khi vn ng, c th vn c bo

m thng bng.
Nhng khi say ru, cht cn lm t lit c quan thng bng, khin cho nhy ca n gim
thp, phn ng chm chp. V nhp iu chnh s thng bng v tr ca c th chm i mt na nn
bc i phi xiu vo.
Nu say qu mc, c quan thng bng s t lit hon ton. Lc , ngi say chng nhng i khng
vng m mt bc cng khng l ni.
73. V sao tr em khng nn ung ru?
C ngi ln v vui a hoc mun nui dy tr thnh ngi c kh cht ho hn nn thng cho tr
em ung ru. Nhiu em v t m cng cm cc ln ung. iu ny v cng c hi.
Cc c quan ca tr u cn non nt, c bit l h thng tiu ha, n khng chu ng c nhng
cht kch thch mnh. Ru r rng l cht kch thch mnh, c hi rt ln cho cc ni tng, c bit
l gan v d dy. Nu tr em ung ru, gan phi lm vic nhiu hn gii tr cht c trong ru
(bng cch chuyn cn thnh men amoni), khin cho t bo gan b tn thng.
Vic ung ru cn c hi cho d dy ca tr. Cn s kch thch d dy tit ra mt lng ln dch
toan, lu ngy s dn n tiu ha km, thm ch pht trin thnh vim hoc lot d dy.
Ru cng lm gim sc min dch. Sau khi ung ru, cc mao mch s gin n, sc tn nhit tng
ln, khin tr d b cm v vim phi.
Ngoi ra, ru cn gy tn thng no, khin cho tr nh gim xung, nh hng n s pht trin
bnh thng ca i no. Nu nhng nh hng ny ko di, tr tu ca cc em s gim st.
Mt hu qu khc m ru gy ra cho tr em l qu trnh pht dc b ri lon. Cc th nghim
chng minh rng, cn gy tn thng rt ln i vi tinh hon trong thi k pht dc, lm ko di
qu trnh ny, thm ch khin t bo sinh tinh v ng dn tinh b hy hoi, dn n v sinh. i vi
cc em gi, cc hoc mn gii tnh s b nhiu lon, sau ny s kinh nguyt khng u, c hin tng
au bng kinh, au u...
74. Gan c tc dng g?
Nu c th l mt x nghip ha cht lin hp th gan l nh my ha cht quan trng nht. Bi v khi
vn ng, con ngi phi tiu ph nhiu nng lng; khi n, cn phi c cc loi dch tiu ha; khi
c sch hay vit, phi c mt s vitamin gip th lc. Tm li, chng ta lm bt c vic g
cng u cn n s gip ca gan.
Theo phn tch ca cc nh khoa hc, gan c th thc hin 500 loi cng vic v n sn xut c
nhiu loi men. Trong c th c khong 2.000 loi men, ring gan sn xut gn 1.000 loi.
Gan c rt nhiu cng nng, trong 3 cng nng chnh l gii c, tng tr cht dinh dng v ch
to dch mt.
C th ngi nhiu tc gi

Khi n ung hoc dng thuc, con ngi thng a cc cht c vo c th, cc vi khun trong
ng rut cng sinh ra c t. Nu nhng cht c ny theo mu trc tip n tim th con ngi s
cht rt nhanh. Nhng rt may l chng b gan x l. gan, chng b "v hiu ha", mt i tnh c.
V d, ngi hay ung ru nn cm n gan v trong ru c cht cn rt c hi; gan c th bin
cn thnh kh CO2 v nc. ng nhin, nu ung ru nhiu qu th gan chng nhng khng th
phn gii ht cn m cn b tn thng.
Trong qu trnh tiu ha nhng thc n c hm lng anbumin v m cao, dch mt c vai tr khng
th thiu c. Dch mt c sn sinh khng phi trong ti mt m l gan. Ti mt ch l ni d
tr.
Gan cn c cng nng d tr cc cht dinh dng. N c th chuyn cht ng gluco (c qu nhiu
trong mu) thnh ng nguyn d tr li. iu ny va gip phng tnh trng tng ng
huyt va gip c th c sn ng nguyn dng n khi cn.
75. V sao canh tht khng cho mui th khng ngt?
Nu n phi cho mui l l ng nhin. khng ch l nhu cu ca sinh l c th m cn l nhu
cu ca khu v. Bt canh khng c mui s nht, v v, khi cho thm mt t mui th nh gm c
thu hoa, hng v tr nn thm ngt. S d nh th l v mui c tc dng iu chnh hng v. Tc
ng ni: "Mui l vua ca trm v", rt c l.
Hm lng mui natri glutamin trong mn n gp phn quan trng quyt nh mn c ngon
hay khng. Thnh phn ha hc ca mui n l clorua natri, trong nhiu loi thc n (nh tht) c
glutamin. Khi nu, glutamin c gii phng v ha tan trong nc. Lc , nu cho thm mt t
mui vo canh th glutamin trong nc canh s kt hp vi natri hp thnh natri glutamic, lm
cho v ngt tng ln.
ng nhin, nu thm nhiu mui qu th v ngt s tr thnh v mn, c tc dng ngc li.
76. V sao khng nn nn i, tiu tin?
Nc tiu ca ngi c tr li trong bng quang. Khi tch t n mt lng nht nh, bng quang
s cng ln, iu ny c cc dy thn kinh truyn ln i no, khin ta c cm gic bun i tiu.
Vic nn tiu tin khng nhng gy kh chu m cn khin cho cc c ca bng quang gin ra, nh
hng n cng nng co bp ca c quan ny, lm gim lc bi tit nc tiu, dn n i tiu khng
kit.
Nc tiu l mi trng tt ca vi khun, nhit trong bng quang cng rt thch hp cho s pht
trin ca nhng sinh vt ny. Thi gian nc tiu b gi li trong bng quang cng di, vi khun cng
sinh si ny n, gy vim nhim h thng tit niu, dn n i rt, nc tiu km mu... V vy, khi
bun i tiu, nn i cng sm cng tt.
V i tin, tt nht mi ngy nn i mt ln. iu ny c li cho nhp iu vn chuyn ca h thng
C th ngi nhiu tc gi

tiu ha. Rt nhiu ngi v ham m cng vic hoc do hon cnh m phi c nn khi c nhu cu i
tin. Nhu cu ny dn dn mt i, nh hng n cng nng bi tit ca ng rut, lm cho nhu
ng ca rut tr nn chm chp, v sau rt kh phc hi tr li. Phn ng li trong ng rut
cng lu cng tr nn kh cng (do phn nc b i trng hp thu) dn n to bn. Vic ung
nhiu nc khng th khin phn mm li.
Tnh trng phn ng li lu trong rut s khin tnh mch ca thnh rut b chn p, mu trong tnh
mch chung quanh trc trng (st hu mn) khng tun hon v tim c. Phn tnh mch s b
huyt, d gy ra bnh tr. i vi nhng ngi vn c bnh tr, vic nn i tin cng lm cho bnh
nghim trng, gy xut huyt. Do phn cng, bnh nhn phi dng lc nhiu khi i ngoi, lm tng
thm p lc trong khoang bng v hu qu l chng tr ngoi cng nng thm.
Ngi gi b bnh p huyt cao v bnh mch vnh cng khng nn nn i tin m phi gi thi
quen i tin ng gi. Vic "nn nhn" s gy to bn, khin cho huyt p ln cao, c tim thiu mu
v thiu xy, mch mu no b rch v cn nhi mu c tim xut hin, gy nguy him n tnh mnh.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 6

77. Nc tiu c hnh thnh nh th no?

Trong iu kin bnh thng, nu ta ung nc nhiu th i tiu nhiu, ung t i tiu t. Mi nghe
qua, tng nh nc vo c th s bin thnh nc tiu mt cch rt n gin. Thc ra, n phi tri
qua cc qu trnh bin i trung gian rt phc tp thn.
Hai qu thn nm hai bn ct sng sau tht lng, mi bn mt qu to bng nm m, hnh dng
ging vi ht u tm. Kt cu ca qu thn gm b phn sinh nc tiu (nhu m thn) v b phn
bi tit nc tiu (b thn). Nhu m thn gm cc tiu cu thn v cc ng. Khi i qua tiu cu thn,
mu c lc mt lt; cc cht ph thi trong mu v phn nc tha c a vo cc ng nh,
chnh l nc tiu.
Nc tiu c tp trung n b thn ri theo niu qun i xung bng quang. B phn ny ging
nh mt qu bng n hi, vai tr ch yu l lu gi nc tiu. Khi lng nc tiu t n mc
nht nh, bng quang phnh ra. Cc tn hiu kch thch c cc dy thn kinh truyn ln i no.
i no ra lnh "thi nc tiu". Khi , cc c phn trn bng quang co li, c trn ch ming
C th ngi nhiu tc gi

thot nc tiu m ra. Nc tiu s b p chy thot ra ngoi.

78. V sao ngi ta li nh rm?
nh rm l kt qu ca qu trnh ng rut bi tit cc cht kh qua hu mn. Vy cc cht kh
trong c th t u m c?
Khi ta n cm, ung nc, khng kh ln trong thc phm v ung s i xung d dy v ng
rut. Ngoi ra, hng trm triu loi vi khun c trong ng rut cng phn gii thc n, sn sinh ra
cc cht kh. Vi khun trong rut cn phn gii cc cht dch trong i trng thnh kh amoni. Cc
cht bicacbonat v axit d dy cn tc dng vi nhau, sn sinh ra kh CO2. Cc kh trn chim 30-
40% tng cht kh trong ng rut.
Mt phn cht kh trong d dy v ng rut thot ra ngoi theo ng ming, mt phn qua thnh
rut khuch tn vo mu ri i ra theo ng h hp. Phn ln nht cn li c a dn xung pha
di, thot ra qua hu mn. Lng cht kh tch t trong ng rut cng nhiu, tc bi tit xung
cng nhanh. Do cc c chung quanh hu mn co li, ng cht hu mn nn kh trong rut b dn p
thnh mt khu vc cao p. Khi kh thot cng bc qua hu mn, n s pht ra ting ku. Trong iu
kin n ung bnh thng, mi ngi c th o thi 17-60ml/gi, mi ngy o thi 400-1.000 ml,
sai s rt ln.
99% cht kh o thi qua hu mn khng phi l kh thi, ch yu l nit, CO2, xy, hydro v
metan. Cn li l kh amoni, amin bc hi, kh hydro sulfid, kh thi... Ngoi xy v ni t n t
khng kh, phn ln cc kh khc u do vi khun ln men trong h thng tiu ha phn gii ra.
V thi quen cuc sng v ch n ung ca mi ngi khng ging nhau nn s lng v mi v
kh thi cng khc nhau. Ngi quen th bng ming, nut nc bt, hay n ko cao su v ngi gi
rng yu thng nut vo kh nhiu khng kh nn nh rm nhiu hn. Mt s thc phm cha kh
nhiu cht kh (nh bnh bao, kem trng, nc gii kht c ga) v thc phn giu ng, cht x
cng d gy rm. Trong i trng, chng b cc vi khun ng rut phn gii thnh kh CO2, hydro,
metan. Ti, hnh ty v h cha nhiu hp cht ca lu hunh; chng b vi khun ng rut phn
gii thnh hp cht sulfua v kh thioalcohol. V vy, ngi n nhiu cc loi rau ny thng nh
rm rt nhiu v thi.
Mt s ngi trong ng rut thiu men tiu ha ng lactoza, khi ung sa b s b chng bng
v sn sinh nhiu kh. Nhng ngi b vim ng rut cng hay nh rm do vi khun sinh si ny
n nhiu, tc dng trc tip ln cc cht dinh dng, lm nhiu lon nhu ng bnh thng ca rut.
Ni chung, nh rm l hin tng bnh thng ca c th, khng nn v thy nh rm nhiu m lo
s.
79. L lch c nhng ch li g?
L lch nm bn phi pha trn bng, mu thm. Khi thai nhi cn trong bng m, n l "nh
C th ngi nhiu tc gi

my" c nht v nh to ra huyt cho thai nhi. Sau khi tr ra i, b xng dn dn ln ln, ty
trong xng s l "nh my to huyt", chc nng trn ca l lch khng cn na. V vy, trong mt
thi gian di, ngi ta cho rng l lch ch l "kho cha mu" trong c th, c hay khng c n cng
c. Thc ra khng phi nh th.
Gn y, sau khi lm nhiu phu thut cy hoc thay ph tng, ngi ta mi c nhng nhn thc
y hn v tc dng ca l lch. Khi bnh nhn c cy hoc thay nhng c quan lnh mnh ca
ngi khc, c th thng c phn ng thi loi do phi tip nhn nhng th vn khng phi ca
mnh. Cc t bo lympho v cht khng th s "ui" cc c quan ra ngoi bng trm phng
ngn k. ngn nga phn ng , bc s dng thuc khng ch hoc dt khot ct b l lch.
Sau khi ct b c quan ny, phn ng bi tr chm dt. Ti sao li th? V l lch khng nhng cha
mt lng ln t bo lympho m cn sn sinh ra nhiu bch cu min dch - nguyn liu to ra
cc khng th. Sau khi ct b l lch, c th mt i mt lng kh ln t bo lympho, lng khng
th c sn sinh ra cng gim r rt, c li cho vic bo v c quan thay th v ngn nga phn ng
bi tr.
Vic ct b l lch cng ging nh nc c "th xe gi tng", bt c d mi phi lm. V l lch
m nhim cng tc "phng v" rt quan trng. Rt nhiu nghin cu cho thy, khi ct b l lch,
sc khng gim i rt nhiu, c th d b nhim bnh v khi mc bnh th thng nng, t l t
vong cao. V vy, khi l lch b chn thng, d gip nt, bc s vn lun tm mi cch
cu n.
80. Trong c th c "du bi trn" khng?
Trong nh my, my mc thng phi cho du bi trn gim nh ma st khi vn hnh. Thc ra,
c th ngi cng l "mt b my ln". Cc c quan khng ngng vn ng. bo m cho chng
khng b mi mn, c th cng tit ra mt s cht "bi trn" c bit.
Trong khoang bng c rut gi, rut non, d dy, l lch, mt, gan v ty..., rt cht chi. Cc b
phn li phi vn ng thng xuyn. V d, d dy mi pht co bp 3 ln, rut non v rut gi
un nhiu khc cng thng phi co bp. Nh vy, trong mi c quan v gia cc c quan khng
trnh khi ma st. Tuy nhin, chng khng n ni v ma st m b tn thng nh c nhng cht
"du bi trn" c bit.
Trong khoang bng c mt lp mng khng ngng tit ra mt cht dch tng. Loi dch tng ny
c tc dng bi trn, lin tc lm trn cc c quan trong khoang bng.
Ngoi cc c quan ni tng ra, s vn ng ca khp xng cng khng th thiu c "du bi
trn". Khp l b phn quan trng ca h khung xng, l ch kt ni cc u xng vi nhau. C
khp th t chi v thn th chng ta mi c th vn ng, co gp ln xung, tri phi c. Khp c
th chuyn ng d dng l nh xng sn c bit trn, trn b mt xng sn li rt trn t do c
C th ngi nhiu tc gi

mt lp dch rt mng. chnh l "du bi trn" do c th tit ra. N c th i vo b mt cc

khp, khin cho cc khp c ma st rt nh khi chuyn ng.
81. V sao li, mi khi b rng cn s lnh mau hn nhng ch khc?
Tc ng ni: "Rng v li cng c lc nh nhau"; qu ng nh th. C ngi khi n v khng cn
thn m li v mi b rng cn gip. Nhng khng v th m ngi ta cm thy lo lng, bi v vt
thng ny khi rt nhanh. l v nc bt pht huy tc dng.
Nc bt l cht dch hn hp do cc tuyn nc bt tit ra trong ming (ngi ln mi ngy tit ra
khong 1.000 - 1.500 ml). Khong 90% dung dch ny l nc, phn cn li l bch cu, axit amin,
mt s nguyn t vi lng v men amylase ( tiu ha cc hp cht ca nc v carbon). Ngoi ra,
trong nc bt cn c mt loi men ha tan v dit cht vi khun, tiu c cho vt thng v mt
cht kch thch biu b sinh trng. Rt nhiu ng vt c v sau khi b thng thng dng li
lim vo vt thng, gip cho vt thng mau lnh. l v trong nc bt ca chng c cht kch
thch biu b sinh trng ny,
Ngoi ra, nhit trong ming thng cao hn so vi b mt da; thn kinh v mch mu li, mi
cng dy c; chnh l iu kin l tng cha tr vt thng.
82. V sao ni nc bt v cng qu bu?
Ming ca ngi lun nhun t, l nh nc bt khng ngng c tit ra. c bit khi i, nu
nhn thy thc n th nc bt tit ra cng nhanh. Vy tc dng ca nc bt c phi l ch lm trn
khoang ming? Khng phi, cng nng ca n a dng hn th nhiu!
Nc bt l "dch tiu ha". N cha men amylase, khin cho cht amylase trong thc n sau khi vo
ming s c tiu ha.
Nc bt l "cht ha tan". N c cng nng lm t v ha tan thc n. Khi thc n vo ming,
nc bt s thm thu vo, ha trn vi thc n trong qu trnh nhai. N lm thc n khng ch d
nut m cn d tiu hn sau khi xung d dy.
Nc bt l "cht lm nhun t". Khi ni chuyn, ta phi nh vo thanh i, yt hu, u li,
rng, mi pht m. Nu khng c nc bt th khng th ni mt cch d dng trn tru. Khi phi
din thuyt lu, nc bt tit ra khng kp, bt buc ta phi ung my ngm nc b sung.
Nc bt l "cht lm sch". N gip ta thanh lc cn ca thc n trong ming, bo m cho
ming sch s. Trong nc bt c men ha tan vi khun v bch cu min dch A, gip st khun
tiu c.
Ngoi ra, nc bt cn l "cht bo v". Cht bicacbonat sodi v anbumin c trong nc bt sau khi
i vo d dy c th trung ha axit nu axit qu nhiu. Chng ph ln nim mc d dy mt lp
mng bo v v tng cng cng nng tiu ha ca d dy.
Cui cng, nc bt c tc dng gii c i vi nhng cht gy khi u nm trong thc n. V vy,
C th ngi nhiu tc gi

c ngi gi nc bt l "cht khng khi u thin nhin". Theo mt s nh y hc, mi ming thc n
phi nhai ti thiu 30 giy cho nc bt v thc n ha trn y , nh th mi c ch cho tiu
ha v cn c th lm "tan r" nhng cht gy khi u.
83. Rng c phi l mt "mu xng" c khng?
B phn cng nht trong c th l rng. Mi nhn qua, rng ging nh mt mu xng c, nhng
thc ra kt cu ca n khng n gin nh th.
Nhn b ngoi, rng c th phn thnh ba b phn: phn l ra ngoi li l thn rng, phn cm cht
trong xng hm l chn rng, cn phn gia hai b phn ny (ch li) l c rng.
Mt ngoi ca rng l mt lp men rt cng v bng. cng ca n vt xa thp. Bn trong lp
men l li rng, vo su na l khoang ty rng. Trong khoang ty cha y mch mu v thn kinh.
Men rng ch yu bo v rng. Tuy n cng khc thng nhng li d b cht chua ph hoi. Nu
li nh rng, vi khun v cn thc n s ng li chn v k rng. Lu ngy, vi khun s phn
gii chng, sn sinh ra cht chua, dn dn n mng phng tuyn men rng, khot chn rng thnh l
thng. y s l ni tr ng ca vi khun v cn rng, khin cho cht chua sinh ra ngy cng nhiu
hn, chn rng b c rng su hn.
Khi l thng n su n ty rng, dy thn kinh trong l ra, khin bnh nhn au khng chu ni.
V vy, tuyt i khng c xem rng l mt mu xng c m phi c thc bo v n tht cn
thn.
84. V sao ngi li mc rng hai ln?
Cc c quan trong c th ch sinh ra mt ln, sau khi sinh ra th khng thay i na. Ch c rng mc
hai ln. Ln mc u tin gi l rng sa, gm 20 ci, xut hin khi tr cn b m nn gi l rng
sa. Chng nh v khng bn. Rng mc ln th hai l rng c nh. N bt u thay th rng sa t
khi 6 tui. Thng thng, rng c nh kh ln, bn, c tt c 32 chic, cng c ngi ch 28 chic.
Rng sa v rng c nh c cng nng hon ton khc nhau. Rng sa ngoi vic nhai thc n cn
c th kch thch cho xng quai hm pht trin, to iu kin cho rng c nh sinh trng; cn rng
c nh ch yu dng nhai thc n. Nu rng sa b su hoc rng qu sm th xng li s pht
trin khng tt, rng c nh cng mc khng tt. iu chng nhng nh hng n chc nng
nhai m cn d dn n cc bnh v rng.
Khi ta cn b, xng hm cha pht trin. Nu mc b rng c nh mc ln th s khng th ng
vng trn gi xng c. n khi ta ln hn, cn n nhiu loi thc phm (trong c nhiu
thc n dai, cng), cc rng sa khng m ng c nhim v nhai nghin. V vy, trong qu
trnh tin ha lu di, con ngi pht sinh s bin i mang tnh thch ng cao: thi tr tm thi
nh rng sa nhai v kch thch xng hm pht trin; n la tui nht nh rng sa s rng i,
rng c nh thay th vo .
C th ngi nhiu tc gi

85. V sao rng c hnh dng khc nhau?

Bnh thng, mt ngi trng thnh c 32 rng, c chia u cho hm trn v hm di. Nu
quan st k ta s thy c rng dt, rng nhn, li c rng thn hi trn, l v cc loi rng m
nhim nhng cng vic khc nhau.
Rng mc chnh gia mt trc gi l rng ca, chuyn ct thc n (v d, khi n bnh, trc ht ta
dng rng ca cn mt mu). N c hnh rng v dt, ging nh li dao.
Gn hai bn khe ming, mi bn c mt i rng hi nhn gi l "rng nanh", chuyn x nt thc
n. Rng nanh ca ngi nh hn nhiu so vi rng nanh ca h v s t, v ng vt n tht sng
i hi rng nanh nhn v di lc x khe; cn ngi ch yu n thc n chn nn rng nanh
khng cn pht trin lm.
Hng rng pha trong gi l rng hm, chng ging nh hai tht trn di ca ci xay, dng
nghin nt v lm ra thc n.
Nhim v ca rng l ct, x v nghin thc n. Nu dng rng lm v nhng vt cng nh ht
o hoc m np chai, n rt d b m, gy. Tuy nhin, vic ch n thc n mm cng khin cho rng
v xng hm khng th pht trin tt. Do , ta phi n c nhng th hi th cng mt cht nh
cong rau, cm chy.. Lc n phi nhai k v nut chm cho rng, li v xng hm nhn c s
kch thch va phi v s rn luyn cn thit.
86. V sao khng nn dng tm xa rng?
Xa rng l thi quen khng tt. Rng ca ta vn sp hng ngay ngn, k h gia cc chn rng u
c li v chn rng in y. Ngi c hm rng chnh t th gia cc rng s khng c khe h.
Mt s ngi thng dng tm, cnh cy nh hoc nhng vt khc xa rng, khin cho k rng
rng dn ra, thc n d dt vo k rng.
V sao vic dng tm xa rng khin cho k rng rng thm? Nu t que tm di knh hin vi, bn
s thy n c v s si x. Khi bn dng n xa rng, nhng x ny s dt vo chn rng, c th
lm chn rng b rch. Vi khun nhn c hi gy vim nhim, khin xng quai hm v chn rng
b tn thng, cc t chc chung quanh chn rng co li, k rng rng ra.
Ngoi ra, lc xa rng s khin cho chn rng dn dn lng ra, khng nhng khin thc n d dt vo
m cn d gy su rng. Vic xa rng c hi nh vy nn cc nha s vn khuyn khng nn dng
tm.
Nu thc n dt vo chn rng m khng dng tm th gii quyt bng cch no? Sc ming l
phng php n gin, d lm nht. Ch cn bn ngm mt ngm nc, dng hai c m sc lin tc,
cn s bong ra. Nu khng c, dng bn chi nh rng, p st bn chi vo k rng ri c ln
xung lin tc. Nu vn khng c, c th dng si ch lun qua k rng ko ln xung. Trong
trng hp nhng phng php trn u khng c hiu qu, nh phi dng u mi kim g,
C th ngi nhiu tc gi

nhng phi cn thn khng lm tn thng cc t chc chn rng. Khi cn thit, phi nh bc s
gip .
87. V sao c ngi ch nhai mt bn hm?
Bnh thng, hai hm rng vn ng c tnh i xng rng trn v rng di phi hp nghin nt
thc n. Trong qu trnh nhai, thc n b ct, nghin nh v ha ln vi nc bt to thnh h lng
d nut v d tiu ha. ng thi, s nhai cng gip c hm v rng pht trin c bnh thng.
Tuy nhin, rt nhiu ngi c th v mt bn hm rng b khuyt, b su, hoc do khe rng rng nn
ch nhai mt pha; y hc gi l nhai lch. y l thi quen c hi cho sc khe.
Vic nhai lch khin c quai hm ch pht trin mt bn. C quai hm bn kia co li, b mt b bin
lch. Nu nghim trng, ngay c sng mi cng b lch i, nh hng n m quan.
Rng bn nhai s phi lm vic nng hn. Mt rng b mi mn nhiu hn khin men rng mau hng,
vim ty rng. Hm bn kia do vn ng t nn t chc chung quanh rng mng v yu, d tch cn
rng, gy su hoc vim rng.
Ngoi ra, ngi nhai lch, do ch mt bn rng lm vic nn thc n cha c nhai k nut,
tng gnh nng cho d dy, lu ngy d gy ra bnh d dy.
V vy, ngi nhai lch nn sa cha thi quen ny. Nu mt bn hm thiu rng hoc c rng su,
cn i bnh vin cha tr.
88. V sao c ngi hay nghin rng lc ng?
C rt nhiu nguyn nhn gy ra nghin rng. Nh ta bit, khi ng, v i no trng thi c ch
vi nhiu mc khc nhau. Nu v i no c ch su, bn s ng ngon; nu c ch cn, c th c
nhng b phn cn hot ng.
Ta chim bao l do khi ng, thn kinh v i no vn cn hot ng. Lc , s hng phn ca v
i no ni chung l yu nn ta khng c c ng tc c th g. Khi sc hng phn ca v i no
kh mnh, c ngi s ni m, ng chn tay, khc, ci, thm ch dy i ra khi ging, gi l
mng du. Nghin rng khi ng cng l mt trong nhng hin tng tng t, xy ra do v i no
cn hng phn.
Ngoi ra, nghin rng khi ng c th do trong rut c giun. Cht c do giun sn sinh ra rt d kch
thch thn kinh ca c hm, khin cho n khng b khng ch, kt qu l m ng thng nghin
rng.
89. V sao li c th bit c hng v thc n?
C ngi gi u li l "my nm". Qu ng th, cc v chua, cay, ng, ngt, bi ca thc n
trc ht u do li thng thc. u li v sao li c th phn bit c hng v? B mt l
ch, trn mt li c cc "i".
i l c quan cm gic hng v, nm cc nm mc trn li v phn b di li, yt hu, hm
C th ngi nhiu tc gi

ch trong khoang ming. i li pht trin nht thi k tr em, sau dn dn gim i, n tui
gi th gim gn ht. Chnh v vy, cho tr em ung thuc rt kh. Ngi ln ung thuc cm thy
ng t, nhng tr em va b vo ming khc ngay.
i li c kt cu hnh bu dc. Mt ngoi ca n c mt lp t bo bao ph, bn di l nhng t
bo v gic nh, u cui ca chng c lng x, gi l lng v gic. u dy thn kinh bao bc chung
quanh t bo v gic, ging nh dy in, truyn hng phn ln trung khu v gic ca i no.
Thng qua v gic m i cm th c, c th chia i thnh bn loi: ngt, chua, ng, mn.
Nhng hng v khc nh cht, cay... u do bn loi v trn tng hp m thnh. Nhng i cm
nhn v ngt phn b kh nhiu trn u li; i cm th v chua phn b hai bn na sau ca li;
i cm nhn v ng tp trung mt trn cung li; cn nhng i cm nhn v mn nm hai bn
na trc ca mt li v u li.
Ngoi cc i ra, li v khoang ming cn c mt lng ln cc c quan xc gic, cm nhn nhit
, thn kinh trung khu nhng cm gic ny c tng hp li. V gic, xc gic kt hp vi khu
gic s sn sinh ra nhng cm gic phc hp rt a dng.
90. V sao ngi ta v mt vi my nh?
C ngi ni, hai mt ging nh hai my nh t trn u, v von nh th rt c l. Bn ngoi nhn
cu l tng gic mc khng mu, trong sut, ging nh ng knh ca my nh. Do lun c nc
mt bi trn nn n thng t, khng b bi che.
gia nhn cu c mt l nh gi l ng t, nh sng t bn ngoi thng qua ng t i vo vng
mc y nhn cu. Khi my nh chp nh, ngi ta thng cn c vo sng ti ca nh sng m
iu chnh ng knh. ng t cng tng t, khi nh sng mnh qu th ng t thu nh li, cn bt
lng nh sng. Khi nh sng yu, ng t li t ng m ra.
Khi t ngoi sng bc vo phng ti, ta lp tc cm thy trc mt l mt m ti en, khng trng
r rt vt g, sau mt thi gian ngn mi thch nghi c. l v con ngi khi t ch sng i vo
ch ti, ng t phi dn dn m ra cho n khi thch ng c vi mi trng ti, ta mi nhn thy.
Trong my chp nh, phim l b phn cm quang cui cng thnh nh. Vng mch ca mt cng
c cng nng tng t. Trn vng mc c v s t bo cm quang. Khi tip thu c cc tn hiu
kch thch ca nh sng, chng s bin tn hiu thnh xung thn kinh, thng qua thn kinh th gic
truyn ln i no. Nh vy, con ngi c th cm nhn c mt cch chn thc hnh nh v mu
sc ca mi vt bn ngoi.

nhiu tc gi

C th ngi
C th ngi nhiu tc gi

Phn 7

91. V sao mt ngi li mc pha trc mt?

Nhiu ngi ngh, nu mt ngi mc nhng ch khc trn c th th c l s hay hn. Cch ni
c ng khng? Cc nh khoa hc gii p vn ny mt cch tng tn nh sau:
Hai mt ca ngi mc trn mt l kt qu ca c mt qu trnh tin ha lu di. cng l cch
chn la tt nht thch ng vi mi trng. Nu mt v tr cao trn c th th nhn c xa hn,
c li cho vic tm kim thc n v pht hin k ch, tm mt rng hn. S thy nhiu, bit rng s
thc y tr lc con ngi pht trin. Mt pha trc cng c nguyn nhn ca n. Chn ca con
ngi i ln pha trc, nu thy c chng ngi th s i vng qua; hai tay c thi quen lm nhng
vic pha trc cng i hi hai mt phi nhn v hng ny. Ngoi ra, hai mt pha trc c th
tp trung quan st v x l mi vic trc mt, trnh c nhng c ch khng nht qun (khi bn
tri khi bn phi), tng thm cm gic lp th v hnh tng ca s vt, c li cho phn on vt xa
hay gn. iu trong cnh tranh sinh tn v cng quan trng.
By gi ta th thay i v tr ca mt xt v vn ny. V d nu hai mt u bn tri hoc bn
phi th kt qu khin cho con ngi ging nh con cua ch c th i ngang. Ly v d mt mt bn
tri, mt mt bn phi, hoc mt mt pha trc, mt mt pha sau, nh vy tm nhn ca con
ngi s c m rng hn, nhng khng th no tp trung sc quan st, cng khng th nhn thy
hnh nh lp th ca cc vt, khin cho ta khng phn bit c vt xa hay gn.
Nu cho mt mc trn nh u th s th no? Tht gay go, v con ngi khng th khi no cng
nhn trng sao trn bu tri m quan trng nht l phi nm vng mi vic chung quanh c hnh
ng ng x thch hp.
92. V sao nhn mu xanh nhiu c li cho mt?
Cc vt chung quanh mun mu, mun sc, lm cho vn vt ti p v r rng, khin cho con
ngi ny sinh tnh cm v hng th khc nhau.
Mu ti qu d khin cho ta c cm gic mt mi, mu m m khin cho ta cm thy nng n,
mu v mu vng a li cm gic la mt, mu xanh v mu lc em li cho ta cm gic mt m
v yn tnh. S hp thu v phn x ca mu sc cng khc nhau. Mu phn x i vi nh sng l
67%, phn x ca mu vng l 65%, phn x mu lc 47%, phn x mu xanh ch c 36%. V mu
v mu vng phn x nh sng kh mnh nn d gy la v nhc mt. Mu xanh v mu lc hp
thu v phn x nh sng mc trung bnh, lm cho cc t chc vng mc trong mt v h thng
thn kinh, v i no d chu. V d, mu xanh v mu lc ca rng xanh, thm c khng nhng c
th hp thu cc tia t ngoi trong nh nng c hi i vi mt m cn c th gim thp la mt do
C th ngi nhiu tc gi

nh sng mnh gy ra.

Sau khi hc tp hay lm vic cng thng, bn ng ta bn ca s trng ra cy ci xa xa, tinh thn s
cm thy c th gin, s mt mi ca mt cng dn dn mt i. V vy hng ngy sau khi hc tp
v lm vic nn nhn vo mu xanh v mu lc, nh th s c tc dng bo v mt.
93. V sao nh sng mnh gy cn th?
Con mt l c quan rt k diu ca c th, c nng lc phn bit cng nh sng, mu sc, hnh
dng, kch thc, xa gn ca vt th. Trong iu kin bnh thng, d nh sng mnh hay yu, vt
th xa hay gn, nhn cu u c s iu tit thch nghi, ging nh my nh c th iu chnh ng
knh nh r nt.
Cng nh sng khng v thi gian mt nhn trong nh sng yu qu di l nguyn nhn ch
yu gy cn th. V vy, bo v mt, c ngi tng sng trong phng ln, ban ngy cng bt
n sng, thm ch c ngi cn xem sch di nh sng mt tri hoc nh n la mt, kt qu l
th lc chng nhng khng tng ln m cn gim xung. l v s kch thch qu mnh ca nh
sng i vi t bo cm quang trn vng mc s khin cho c trn dng cu trong cng mc b co li,
mt mi, khin cho ng t thu nh nhm hn ch lng tia sng i vo mt. S kch thch nu xy
ra thng xuyn s khin cng nng ca nhn cu b bin i, kh nng iu tit ca mt yu i, t
m sinh bnh cn th.
V vy, nh sng khng nn yu qu, cng khng nn mnh qu, c li gia sch v n khng nn
nh hn 0,5 m. nh sng nn chiu t bn tri, pha trc bng ca tay phi khng cn tr ng
nhn. Trn bng n cn c chp khin cho nh sng du li, mt khng b kch thch.
94. V sao c ngi th lc yu?
C ngi th lc rt km, tuy nhn b ngoi, con mt ca h trng vn bnh thng; kt qu kim tra
y mt khng c g khc bit.
Khi ta ra i, mt cha pht trin y . n 3 thng tui, ng knh trc v sau nhn cu mi
t n 23 mm, gn bng ngi ln. Nu giai on th lc pht trin, tr gp nhng nhn t c hi
th c th s mc bnh th lc yu.
Cc nguyn nhn khc nhau s dn n nhng dng th lc yu khc nhau. Th lc yu bm sinh l
do yu t bm sinh gy ra (c th vng mc, thn kinh th gic, thm ch i no pht trin khng y
). C nhng tr b yu th lc do khi ra i b pst kp u, khin vng mc xut huyt, nh
hng n s pht trin ca th lc.
Mt s ngi b th lc yu do mt lc nhn nghing. Khi nhn nghing, ta thng cm thy chng
mt, hoa mt. khc phc s nhiu lon ny, v i no s tm cch khng ch nhng xung ng
thn kinh do mt lc truyn n, lu ngy gy ra bnh th lc yu.
mt s ngi, mt khc x nh sng khng thng; t b li khng eo knh hiu chnh, do
C th ngi nhiu tc gi

mt v thn kinh trung khu u khng c tp phn bit cc vt mt cch chnh xc, khin nh
sng i vo khng chun, gy yu th lc.
95. V sao mt khng s lnh?
Ma ng, nu i ngoi ng, ta thng b mi bm, tai au, tay t di, nhng con mt tuy l ra
ngoi li khng cm thy lnh.
C phi v mt khng c thn kinh cm gic? ng nhin khng phi th. Trn thc t, gic mc l
b phn nhy cm nht trong c th, ch mt ht bi nh bng u mi kim ri vo l mt kh
chu.
Vy v sao mt khng cm thy lnh? l v trn mt ch c cc dy thn kinh cm nhn s au,
khng c thn kinh cm nhn s lnh. V vy, nhit d thp bao nhiu, con mt cng vn khng
cm thy lnh.
mi, vnh tai v tay c rt nhiu mch mu nh li ti. Khi gp lnh, nhng mch mu ny gin ra
nhanh chng, tn nhit rt nhanh cho nn nhit nhng b phn ny c bit thp. Cn gic mc
l t chc trong sut, khng cha mch mu nn nhit b mt t, pha trc li cn c m mt mm
vi nhiu mch mu, ging nh hai cnh ca che gi lnh. V vy, nhit ca mt trn thc t cao
hn nhiu so vi l mi, vnh tai v ngn tay.
96. V sao th hn phi che mt n?
Khi i qua ch hn in hoc hn hi, bn s nhn thy nh sng le ln, tn la bn ra tung te. Ch
cn ng nhn chm ch trong 1-2 pht th n 6-10 gi sau, mt vn cn au nhc, s nh
sng, ngu, kh m, nc mt chy lin tc. Nghim trng hn, bn c th thy nhng mu sc
rc r nh nh sng mt tri, mt xut hin bng nc, kt mc sng , bong gic mc... l hin
tng "vim mt do b nh sng kch thch", ko di 6-8 gi. Nguyn nhn l trong chp sng la
hn cha mt lng ln tia t ngoi, c hi cho mt.
ngn nga bnh vim mt, th hn v nhng ngi ph vic nht nh phi eo mt n hoc knh
bo h ngn cn tia t ngoi.
97. V sao c lc ta nhy mt lin tc?
M mt ta c lc v c nhy lin hi, khin ta cm thy khng thoi mi. C ngi ni "nhy mt tri
l nhy tin, nhy mt phi l nhy ha". Thc ra iu ny hon ton l m tn.
M mt l "ca ng" ca con mt, c tc dng bo v mt. Trong m mt c mt loi c rt mng.
Cc si c ny hnh thnh mt vng quanh mt, c th hot ng ty . Khi n co li th mt nhm.
Nu mt b phn no ca cc si c ny b nh hng, s co dui phc tp xut hin, gy nhy
mt.
V sao cc c m mt li c s co dui phc tp? C 2 nhm nguyn nhn ch yu
- Mt ng hoc ng khng , khin mt mt mi qu . Thiu mu, ht thuc hoc ung ru qu
C th ngi nhiu tc gi

mc khin cho cc c m mt cng thng khc thng.

- C mt bnh mt no nh cn th, vin th, vim kt mc v vim gic mc.
Qua c th thy nhy mt ngu nhin khng phi l bnh, ch cn ch ngh ngi thch ng th
hin tng ny s mt rt nhanh. Nhng nu thng xuyn nhy mt lin tc, bn nn n bc s
kim tra v iu tr.
98. V sao phi chp mt?
Mi ngi chng ta, d l gi hay tr, nam hay n, tr khi ng, cn hu nh tng pht u chp mt.
Ngi bnh thng mt pht chp mt khong 10 ln, mi ln 0,2-0,4 giy.
ng cho rng chp mt l vic nh khng ng ch . N l phn x thn kinh m ch ng vt cao
cp mi c, l s pht trin hon thin nht ca con ngi. Phn x ny gip bi trn nhm bo v
mt. Nhiu ngi tng rng ch khi khc hoc b bi ri vo th nc mt mi chy ra. Trn thc t,
nc mt khng ngng c tit ra, c a vo kt mc, chy ra trn nhn cu, tp trung khe
mt, cui cng thng qua ng nc mt v mi i vo khoang mi. Vic chp mt khin cho nc
mt c bi ng u trn gic mc v kt mc pha trc nhn cu, bo m cho mt nhun t.
Nu khng c nc mt, gic mc s kh, c v khng trong sut na. Phn trc ca mt l ra
trong khng kh, bi bm, khi v vi khun d xm nhp. Nc mt c tc dng ra tri bi, gip b
mt nhn cu sch s. Men ha tan vi khun trong nc mt cn c th khng ch vi khun pht
trin.
Ngoi ra, chp mt cn l s iu tit hot ng ca vng mc v cc c bn ngoi mt. Vng mc l
t chc thn kinh vch trong nhn cu, c th cm th s kch thch ca nh sng v pht ra nhng
xung ng thn kinh. Nhn cu nh s co rt ca mi mt m pht sinh chuyn ng. Nu chng ta
m mt mi khng chp, vng mc v cc c ngoi ca mt phi lm vic lin tc. Vic chp mt
gip chng c ngh ngi mt cht.
99. V sao vic tp cho mt c th gip phng cn th?
Mt i mt bnh thng v sao dn dn li bin thnh cn th? Nguyn nhn ch yu l bnh nhn
khng dng mt hp quy tc v sinh. Nu trong mt thi gian di, mt lun lm vic trng thi qu
cng thng, lu ngy mt s b cn th. Luyn tp cho mt, xoa bp, n huyt l phng php
chng li bnh ny. Vic xoa bp gip xa b c s cng thng ca mt, nng cao kh nng iu
tit.
Trong c th ngi, h thng kinh lc phn b khp ni. Nu mt ch no b tr ngi, bnh s
khi pht. Phng php xoa bp huyt gip xa b s tr ngi , khin cho kinh lc thng thng,
tng cng tun hon mu. S kch thch nh nhng ny c th tng cng s hp thu, o thi ca
cc t chc trong c th, xa b s cng thng v iu tit v tp trung, khi phc chc nng sinh l
ca c th, t t c mc ch ngn nga bnh cn th.
C th ngi nhiu tc gi

100. V sao c th eo knh st trng trong mt?

Knh thng thng phi c gng eo vo tai. Nh c knh m ngi eo ci thin c th lc,
nhng cng c nhiu phin phc. V d khi i trong ma tuyt th phi lun lau knh, nu khng knh
s m, nhn khng r. Hn na, c mt s ngi khng th eo knh lm vic, v d nh din vin
kinh kch khng th eo knh din. Vn ng vin nhy cao, cu th bng ... cng khng th
eo knh thi u.
gii quyt vn ny, cc nh khoa hc nghin cu tm ra mt loi knh st trng, c th trc
tip eo trong mt. ng knh ca n khong 10 mm, dy 0,1-0,3mm. Loi knh ny c lm bng
thy tinh hu c, rt bn chc. trn bng v chnh xc ca n rt cao, khi c t vo trong mt
th chiu cong hon ton n khp vi gic mc. Loi knh ny chuyn ng ng thi vi nhn cu
nn nhn mi vt rt chun, tm nhn rng, ngi eo khng lo ri knh hay knh b m.
Knh st trng c th khc phc nhng vn m knh ph thng gy ra. Chng hn, vic b mt
gic mc khng phng gy hin tng tn quang khng chun, loi knh ny c th hiu chnh c.
N cng khc phc c s chnh lch ln gia hai mt.
101. V sao khi eo knh en phi ch n thi gian, a im?
Mt s nam n thanh nin rt thch eo knh en. H khng phn bit hon cnh, thi gian, thi tit,
sut ngy trn sng mi vn gc ci knh en. iu rt c hi cho th lc ca h.
V sao vic thng xuyn eo knh en li nh hng n th lc? Mt ta ging nh my nh, mt
eo knh en cng tng t nh trc ng knh my nh c thm knh lc mu. nh sng t nhin
do 7 mu (, da cam, vng, lc, xanh, lam v tm) hp thnh. Knh lc mu khng cho php nhng
tia sng c mu khc xa vi n i qua; nhng tia sng c mu sc gn ging vi n ch qua c mt
phn. Nh vy, knh lc mu gim lng nh sng i qua n, thnh phn nh sng i qua cng rt
khc nhau.
Knh en qu thc c gim c s kch thch ca nh sng mnh i vi mt, trnh c tia t
ngoi lm hi mt. Khi tm nng, lm vic di nh nng chi chang hoc tip nhn tia t ngoi
iu tr, bn cn en knh en. Cn khi tri m u, lc hong hn, khi trong nh, xem v tuyn, xem
phim hoc nhng ni nh sng yu, nn b knh ra. Nu vn eo knh en lin tc trong nhng
iu kin nh vy, lu ngy, nng lc thch ng vi nh sng t nhin ca nhn cu s gim, th lc
yu dn. Thi quen ny cn c th lm gim nhy cm ca mt vi mt s nh sng mu no ,
dn n bnh m mu. N cng gy au u, chng mt v chng khng th nhn lu.
102. V sao c bnh "cn th gi"?
Con mt bnh thng khi nhn xa khng cn iu tit, khi nhn gn mi cn iu tit.
Mt cn th c th chia thnh hai loi:
- Cn th tht, cn gi l cn th trc: Xy ra do di pha trc v pha sau ca nhn cu (cn gi
C th ngi nhiu tc gi

l ng knh trc, sau) vt qu di bnh thng 24 mm.

- Cn th gi, cn gi l cn th c tnh cng nng: Xy ra do thi quen s dng mt khng ng quy
tc. V d c sch lu, c hay vit di nh sng qu mnh hoc qu yu, c li sch v mt qu
gn, va i ng va c sch, c khi i tu xe, t th ngi c v vit khng ng... khin cho c
mt trng thi iu tit qu cng thng.
Thy tinh th trong mt ging nh mt thu knh li, ta thng bt n li v pha trc ti a
thch ng vi nhu cu. C mt ging nh dy chng, nu thng xuyn trng thi ko cng, n s
dn mt i tc dng n hi. C mt v phi iu tit cng thng nn sinh ra mt mi, thm ch co
git, dn n gim th lc, sinh ra cn th.
trnh bnh "cn th gi", cn kp thi un nn thi quen dng mt khng hp l, nh bc s nhn
khoa ch ra nhng phng php iu tr thch hp xa b tnh trng cng thng ca c mt, khin
cho th lc c ci thin v tr li bnh thng. S x l ny cn c tin hnh kp thi. Nu
lu, phn trong ca mt v nhn cu s bin i, bin thnh "cn th tht".
103. V sao c ngi khng phn bit c mu sc?
Tri xanh, my trng, hoa , l xanh... Vn vt hin ra trc mt ta nh mt bc tranh mun mu
mun v. Nhng c ngi v khng phn bit c mu sc m cm thy mng lung, m nhe, thm
ch ch thy mt vng mu xm. Y hc gi hin tng ny l "m mu".
Mu sc tuy thin bin vn ha nhng vn do 3 mu c bn , lc, lam trn ln m thnh. Trn
vng mc c mt loi "t bo hnh nn" rt nhy cm vi ba loi mu ny. V tt c cc mu khc
u do 3 loi mu c bn pha trn theo nhng t l khc nhau m thnh nn mt c th phn bit
c cc loi mu sc.
Nu v mt nguyn nhn no m thiu kh nng phn bit mu , ta s b "m mu ", khng
th phn bit mu lc th gi l "m mu lc"... Nu c ba mu u khng phn bit c th gi l
"m ton mu". M mu lam v m ton mu rt t gp.
Vy m mu pht sinh nh th no? iu ny cho n nay vn cha c lm sng t. Ngi ta
thng cho rng l do di truyn.
Ngi m mu khng th lm nhng cng vic cn phn bit mu sc, chng hn khng th li t
v khng phn bit c n xanh, n .
104. C du hiu bo trc bnh cn th khng?
Trc khi th lc suy gim, mt s c mt s triu chng d bo no . Nhng tn hiu ny rt quan
trng, v n nhc nh chng ta cn sm c bin php phng.
Tn hiu quan trng nht trc khi c bnh cn th l cm gic mt mi. Nhiu hc sinh cp 2, cp 2
sau khi c sch trong mt thi gian di thng thy trc mt c hnh nh cc dng ch chng ln
nhau thnh chui. Khi nhn cc vt pha trc, cc em thng c cm gic lc gn lc xa. C mt s
C th ngi nhiu tc gi

ngi sau mt thi gian nhn xa, khi nhn gn tr li th cm thy mt m, khng r.
Nhng hin tng trn xut hin chng t mt qu mt mi, cc c trong mt mt i s iu tit
nhanh nhy. Tnh trng ny nu ko di th s dn n bnh cn th.
Ngoi cm gic mt mi mt, mt s ngi c th thy nng trong mt, mt cng au, thm ch
cn thy au u v au sau c. l hin tng d ng v cm gic, do thn kinh cm gic ca mt
b mt mi gy nn.
105. V sao nng dn min ni cng b bnh cn th?
Cn th l tnh trng nh sng song song t xa n khng tp trung thnh nh trn vng mc, nh s
nm pha trc vng mc. Do , bnh nhn nhn vt xa thy m, khng r. Tuy nhin, nh
sng c ly gn tng i phn tn nn c th t thnh nh trn vng mc. V vy, ngi cn th c
th nhn c hnh nh gn tng i r.
Thng ngi ta cho rng: bnh cn th ch do vic dng mt khng ng cch sinh ra, chng hn
c sch hoc vit ch c ly gn qu, hoc c sch di nh sng yu, c sch, xem ti vi qu
lu. Thc ra, cch ngh ny cha y , v c ngi s dng mt mt cch bnh thng m cng b
cn th. V d, nhng ngi nng dn sng nng thn, rng ni, quanh nm cy ba, chn nui l
chnh nhng vn c th b cn th.
Nguyn nhn l do do khc x ca thy tinh th khng chun, c th do di truyn. Cc kt qu
nghin cu gn y v bnh cn th cho thy:
- Bnh c lin quan n chng tc. Ngi da vng hay mc hn so vi ngi da trng v da en.
- Bnh c lin quan vi lch s gia tc, ngha l nu trong nh c ngi cn th th nhng thnh vin
khc ca gia nh cng c nhiu nguy c mc bnh ny.
V vy, mt s ngi sng nng thn, min ni tuy vn dng mt mt cch hp l nhng vn b
cn th. Do , cc thnh vin trong gia nh c ngi cn th nn quan tm hn n vic dng mt
ng quy tc bo v mt c tt hn.
106. V sao mt mt s ngi b "tn quang"?
Ngi b tn quang nhn vt g cng m h khng r. Nguyn nhn gy bnh ch yu l do cong
ca gic mc bin i. Gic mc l ca pha trc nhn cu, n khng nhng phi trong sut,
trn tru m cn phi c hnh bn cu hon chnh. Cng nng ch yu ca n l tp trung cc tia sng
li, khin cho cc tia khi i vo ng t s tp trung tiu im (nm trn vng mc ca y
mt), sau phn nh ln i no. Nh , con ngi nhn r mi vt. Khi gic mc b bin dng, b
mt li lm khng quy chun, nh sng s khng tp trung thnh tiu im trn vng mc m phn
tn v cc pha, lm cho nh vt m h. l hin tng "tn quang". S tn quang ny khng c
quy tc, rt kh dng knh hiu chnh.
Ngoi ra, c mt loi tn quang c quy tc ( cong ca gic mc mt pha no khng vung
C th ngi nhiu tc gi

gc vi hng nh sng i n), gm n thun tn quang vin th, n thun tn quang cn th, tn
quang c vin th v cn th... Loi ny c th dng knh hiu chnh.
Gic mc khng phng c th do di truyn hoc b bnh (so gic mc sau lot hoc chn thng).
mc nh, tn quang c quy tc ni chung khng nh hng n th lc, nhng khin mt mt mi,
khng thoi mi.
V vy, nu mt b tn quang th nn sm n bc s kim tra, khi cn thit phi eo knh c thch
hp.
107. V sao sng ng dy hay c d mt?
Bui sng ng dy, nu soi gng, ta s thy khe mt gn sng mi c mt t d, khi nhiu khi t.
D bui ti trc khi i ng, ta ra mt rt sch, khi ng mt nhm, khng c bi ri vo th sng
dy vn c d mt. Vy d mt t u ra?
Mt ta c mt mu ging nh xng sn, gi l "m mt". Trong m mt c nhiu ng nh sp xp
rt ngay ngn, gi l "tuyn gc mt". Ming ca tuyn ny nm ng ch mp khe mt, gn mi,
khng ngng tit ra mt cht "m". Bn khng nn coi thng cht m ny, v tc dng ca n rt
ln. Ban ngy, n c bi ln quanh mt nh ng tc nhy mt, nhm ngn cn nc mt chy ra
ngoi v ngn m hi chy vo mt. Lc ng, mt nhm lin tc trong mt thi gian di, cht m ny
c dng khng ht, n trn ln vi cc tp cht ln vo mt lc ban ngy v s nc mt cn
tha li, dn dn tp trung vo khe mt. khng phi l bnh.
Nu d mt ra qu nhiu k c ban ngy v ban m, d gn lng mi hai m li vi nhau khin mt
khng m c ngha l mt b vim do vi khun hoc virus. Cn n bnh vin kim tra, iu
tr.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 8

108. Con ngi c "mt th ba" khng?

Trong Ty Du K c thn Nh Lang v thut rt cao cng, u ngang nga vi Tn hnh gi. Trc
trn Nh Lang c con "mt th ba". Con mt ny rt sc so, cho d Tn Ng Khng bin i u,
thnh vt g u b Nh Lang pht hin. ng nhin ch l chuyn thn thoi.
C th ngi nhiu tc gi

Con ngi thc cht c "mt th ba" khng? Cc nh khoa hc pht hin "mt th ba" trn thc t
l mt ht ging nh ht qu thng, nm su chnh gia u, to bng ht u, cho nn gi l "ht
thng". Nhng con mt ny khng th nhn thy cc vt nh con mt bnh thng, tc l n khng
c y th lc bnh thng.
Vy n c tc dng g? Ngy nay, ngi ta bit c trong c th c ng h sinh hc rt k diu.
C ngi khng dng chung ng h bo thc m sng vn dy ng gi, ch chnh vi ba pht.
chnh l nh ng h sinh hc. Cc nh khoa hc pht hin "ht thng" chnh l ng h sinh hc
trong c th. Ban m, n sn sinh ra mt cht kch thch gi l cht thot en. Ban ngy, n t ng
ngng sn sinh cht ny; do con ngi c th cm bit c s thay i ca ngy m.
Ngoi ra, cht thot en m "ht thng" tit ra cn c tc dng khng ch cng nng sinh dc ca
con ngi. Cc nghin cu chng t n c th khng ch s pht trin ca tuyn gii tnh trong
thi k nin thiu. n mt thi k nht nh n s xa b s khng ch ny cho thi k thanh
xun n. Ngy nay, thi k thanh xun ca thiu nin thng n sm. Mt trong cc nguyn nhn
quan trng l vo ban m, thi gian chiu sng ko di, lm cho cht thot en c sn sinh ra t,
khin thi gian khng ch tuyn gii tnh b rt ngn.
109. V sao mi c th ngi c cc loi mi?
Mi ngi c hai cng nng: h hp v nhn bit mi. Trong cuc sng thng ngy, vai tr ca c
quan khu gic l khng th thiu c. V d, khi mt ta cha nhn thy, tai cha nghe thy th mi
ngi thy mi chy, do m cnh gic c vi nn ha hon, kp thi dp tt ngn la. C mt
s vt khi ta cm ln, nhn, nghe nhng vn cha bit n l g, nhng khi a ln mi ngi th lp
tc bit c. iu chng t khu gic c th gip ta phn bit cc cht khc nhau.
C ngi nh ch tp luyn c bit m mi c kh nng phn bit rt cao. V d, th lnh ngh
trong cc ngnh nc hoa v tinh du l nhng chuyn gia ngi mi. H ch dng mi l c th phn
bit c nhiu loi nc hoa, hng thm, thm nh cht lng chng tt hay xu. Nhng chuyn
gia nh gi cht lng sn phm tr, ru, c ph... ngoi vic s dng v gic cn dng khu gic
nhy cm ca mnh nh gi cht lng sn phm.
Ngoi ra, khu gic cn lm tng thm cm gic ngon ming. Sau khi mi bit c hng v hp
dn ca thc n, ta s thy thm n. Khi tt mi, n g cng khng cm thy ngon. Thc ra nhng
thc n y vn ngon, chng qua v mi khng ngi thy mi thm cho nn khng kch thch ngon
ming m thi.
Mi c th ngi c cc loi hng v l do nim mc trn thnh khoang mi (rng khong 5 cm2)
c hn 10 triu t bo khu gic; chng c lin quan vi i no. Nh ta bit, mi v l do cc
cht bc hi thnh phn t m gy nn. Khi ta th, nhng phn t mi v bay ln trong khng kh s
i vo khoang mi, tc ng vo t bo khu gic. Nhng thng tin ny c truyn ln i no.
C th ngi nhiu tc gi

Nh m chng ta ngi c cc mi v khc nhau.

110. Trong c th, kh quan no lu i nht?
C th c 5 gic quan: th gic, thnh gic, xc gic, v gic v khu gic. Theo thng k, trn 90%
thng tin m ta nhn c n t th gic, tip theo l thnh gic, xc gic v v gic. Ring khu
gic thng b xp vo v tr khng ng k. Sinh l hc truyn thng thm ch cn xem khu gic l
c quan cm gic nguyn thy ang thoi ha dn.
Mc d khu gic khng chim a v ch o trong 5 c quan cm gic, nhng n li l c quan
cm gic lu i nht ca c th. Rt nhiu ng vt hoang d u da vo khu gic tm thc n,
trnh nguy him, tm bn i. C quan cm gic nguyn thy ny i vi con ngi cng rt c ch.
V d, hng v ca thc n c th lm tng cm gic n ngon; khi ngi thy mi chy ta s cnh
gic phng ha hon; nu ngi thy mi kh ga r r, hoc thc n bin mi th ta s trnh c
nguy him. C nhng ngi lm ngh c bit c th cn c vo mi v phn on cht lng
nc hoa, hng liu, ru tt hay xu. C mt s thanh nin nam n ngi dn tc thch ngi mi
trn c th ca nhau tng thm tnh cm.
Khu gic ca con ngi ang thoi ha chng? Khng phi! Thng qua kt qu nghin cu ca
my chc nm gn y cc nh khoa hc bt u coi trng n khu gic, thm ch h rt kinh ngc
i vi nhy cm rt cao ca khu gic con ngi. V d mt chuyn gia hng liu c kinh
nghim ch da vo mi ngi cng c th phn bit c my nghn, thm ch hng vn loi mi v,
hn na ngay lp tc h c th ni ra thi gian mi ny bc ln bao lu, thnh phn ch yu trong
gm nhng g. Ngy nay cc nh khoa hc tin rng tm quan trng ca khu gic chc chn
khng km hn cc c quan cm gic khc.
111. V sao c ngi d chy mu mi?
Bnh thng mi khng chy mu. Mi d chy mu c th l do bn thn l mi c bnh, cng c
th l do nguyn nhn nh: mch mu nh li ti trong mi b v do ng, va chm, ngoy mi, khng
kh qu kh... Ngoi ra, sau khi l mi mc bnh no (nh vim mc cp tnh hoc mn tnh),
nim mc mi cng b xut huyt.
Mi hay chy mu c th cn do cc bnh truyn nhim cp tnh nh: thng hn, st cao... Trong
qu trnh b bnh, thn nhit qu cao nn nim mc mi y mu, ch cn va chm nh l mu s
chy. nhng bnh nhn mu trng hoc mc cc bnh ng mu khc, v mu kh ng nn cng
d b chy mu mi.
Khi c th thiu vitamin, ch yu l thiu vitamin C, s hp thnh gia cc cht ca t bo gp tr
ngi, tnh thm thu ca cc mch mu nh tng ln. Mch mu tr nn gin, ch cn b ma st nh l
s chy mu.
Bnh nhn cao huyt p khi ho hoc ht hi cng d chy mu mi, v khi , huyt p tng ln rt
C th ngi nhiu tc gi

nhiu.
112. V sao khng th ng thi x mi bng hai l mi?
Khoang mi c che ph bi mt lp nim mc hng nhun; n tit ra mt cht nc mu trong,
khin cho nim mc mi lun nhun t. Bnh thng, mi ngy mt ngi tit ra khong mt lt
nc mi. Nhng ta khng cm thy c iu v thnh phn nc trong mi bin thnh hi,
khin cho khng kh th vo tr thnh m v t, ch c mt phn nh cn li bin thnh nc mi,
c thi ra ngoi.
Cc bc s cho rng, khi x mi, khng nn dng lc mnh qu m nn cn thn, trc ht dng mt
ngn tay n bt mt bn, x mi t l bn kia, sau li i bn. Nu khng, bnh nhn rt d b
vim tai gia hoc vim xoang mi.
V sao li th? Ngy nay, ngi ta bit c rng pha sau xoang mi l yt mi, mi bn c mt
ng ng thng vi tai gia. Nu khi x mi, ta ng thi bt cht hai l mi th khoang mi v yt
mi s chu mt p lc rt ln, khin cho mt phn nc mi s thng qua ng ng i vo tai gia.
Nh vy, vi khun trong nc mi s lm cho tai gia b vim.
Ngoi ra, chung quanh khoang mi c mt s xoang c cu to bi cc cht sn cha kh. Nhng
xoang ny u thng vi khoang mi. Khi ng thi bt cht hai l mi, nc mi v vi khun trong
s i vo xoang mi, gy vim xoang.
113. V sao khi khc to, nc mi chy nhiu theo nc mt?
Khi b oan ung hoc trong lng cm thy hn ti, nhn khng c, bn s khc to. T b n ln,
bn chc khc to nhiu ln. Khi , ngoi nc mt gin gia, nc mi cng tng ln rt nhiu.
V sao li nh th?
Theo l m ni, khi khc to, nc mt ra nhiu l hin tng bnh thng, khng h lin quan n
nc mi, nhng qui l l chnh lc , nc mi cng tit ra rt nhiu. gii thch b mt ny,
trc ht chng ta phi tm hiu c quan nc mt. Tuyn l l ni sn sinh ra nc mt. Khi khng
khc, n cng lin tc tit ra mt t nc mt bi trn nhn cu. Chng ta hng ngy phi chp
mt v s ln l bi u nc mt ln b mt nhn cu. Mi ln chp mt ging nh mt ln lau
gng, nhn cu ca ta lun lun sch v sng.
Tuyn l gm c hai phn. Mt l phn sn sinh ra nc mt; hai l phn ng ng dn nc
mt ra; n thng n khoang mt, cng c ni thng vi khoang mi. Bnh thng, v nc mt
tit ra rt t cho nn n khng chy n khoang mi, v vy m ta khng cm thy c. Nhng khi
bn khc to, nc mt tit ra rt nhiu, trong mt phn chy ra khoang mt, cn mt phn na
chy n khoang mi. Trn thc t, trong nc t mi chy ra c c nc mt.
114. V sao ting ni t my ghi m pht ra khc vi ting ni ca mnh?
Chng ta thng gp hin tng th v sau: khi ta ni hoc ht, ghi bng li, cho d my ghi m tt
C th ngi nhiu tc gi

bao nhiu th khi pht bng, m thanh m ta nghe c khng hon ton ging vi ting ni ca
mnh. Nhng iu k l l ngi khc nghe th vn cm gic c l ging ni ca bn, n khng
khc g m thanh ca bn ni thng ngy. V sao li nh th?
B mt then cht y l ng tip nhn m thanh khc nhau. Mi ngi u bit, ngi ta dng
tai tip thu m thanh t bn ngoi. Nhng khi bn ni th m thanh pht ra khng ch i qua khng
kh v truyn vo tai m n cn thng qua xng s truyn tn hiu m thanh n thn kinh thnh
gic. Trn thc t, m thanh ca chnh mnh m bn nghe thy c truyn n ng thi qua c
"ng truyn qua khng kh" v "ng truyn qua xng s".
Khi bn dng my ghi m pht li ting ni ca mnh th bn ch nghe c ting ni truyn n
tai qua khng kh m khng nghe c bng con ng "truyn qua xng s". Do , mc d m
thanh khng h thay i, bn vn cm thy khng cn ging ting ni ca mnh na.
115. V sao hu nh khng h c ting ni ging nhau?
Khi ta ni hoc ht, m thanh do yt hu pht ra, chnh xc hn l do thanh i ca yt hu pht ra.
Thanh i l mt tp hp cc lp nim mc trong hu, n dai v c tnh n hi, ging nh cc dy
n mu trng bc. Khi pht m, di s kch thch ca dng kh, nim mc ca thanh i s rung
ln nh ln sng, pht ra nhng m sc mun mu mun v.
V thanh i ca mi ngi di ngn khc nhau cho nn m thanh pht ra cng cao thp khc nhau.
V d, thanh i ca tr em di 6-8 mm, ca con gi tui thnh nin di 15-20 mm, ca con trai tui
thnh nin di 20-25 mm. V vy, ting ni ca tr em va sc va cao, ca nam gii va thp va
trm, khc nhau rt r. Nhng trn th gii ny c hn 5 t ngi, nhng ngi c thanh i di
ngn hon ton ging nhau chc l rt nhiu, vy v sao ting ni ca mi ngi li khng hon ton
ging nhau?
Cc nh khoa hc khi xc nh ting ni ca ngi cn c vo thanh iu cao thp v m sc
phn thnh "thanh ph". T thanh ph, h pht hin thy hu nh khng c ngi no m thanh hon
ton ging nhau. l v khi ngi ta pht m, tuy thanh i c vai tr cc k quan trng nhng n
khng hon ton quyt nh c im m thanh. Vn ny cn lin quan n h thng cng hng.
Khi con ngi pht m, ngoi thanh i, cc b phn khc nh hu, yt, khoang ming, khoang mi,
lng ngc... u cng tham gia sn sinh chn ng. V cc c quan v b v ca mi ngi khng
hon ton ging nhau nn kch thc v hnh dng ca chng kh trnh khi c nhng khc bit nho
nh. Ngoi ra, s khc bit v u li, hm rng, mi, g m, tui tc, gii tnh, kh cht, s gio
dc... khin cho m sc, m iu, cng , tit tu tr nn mun hnh mun v, to nn c trng
m thanh ring ca tng ngi.
116. V sao khi my bay ct cnh hoc h cnh, thnh lc ca hnh khch bin i?
Nhng ngi tng i my bay thng c cm gic sau: khi my bay ct cnh v h cnh, l tai nh
C th ngi nhiu tc gi

c vt g nt cht, nhng m thanh chung quanh tr nn yu hn, nghe khng r, ng thi l tai
cm thy tc b, c lc cn au. Nhng sau khi my bay h cnh, cm gic khng thoi mi ny rt
nhanh mt i, thnh lc tr li bnh thng. V sao li c hin tng k l ?
Trc ht chng ta hy xt n cu to ca tai. Trong l tai c ng ng v vnh tai (nhng t chc
ca tai ngoi, c chc nng tp trung m thanh li, truyn n mng tai). Mng tai l khi im ca
tai gia (gm bung nh, ba, cc c ca tai gia v ng nh). Nhng m thanh tai ngoi tp trung
lm chn ng mng nh, thng qua xng ba truyn n tai trong. Trong tai trong c mt kt cu
ging nh ng t v sng tru, cha rt nhiu t bo cm th m thanh, c th chuyn nhng chn
ng ca m thanh truyn n thnh cc tn hiu m thn kinh thnh gic hiu c. Nhng tn hiu
ny c trung khu thnh gic ca v no tip nhn, lm cho ta nghe c m thanh.
Trong h thng thnh gic ca ngi, mng nh l mt kt cu quan trng, n c mt mng rung
ging nh mng rung trong my in thoi. Pha trong ca mng nh l bung nh. Trong iu kin
bnh thng, p lc pha ngoi bung nh tng gim theo p sut khng kh bn ngoi. Khi ln cao,
p lc khng kh ln tai tng; nhng p lc trong bung nh khng kp iu chnh, dn n s chnh
p gia hai bn mng nh. V p lc bn ngoi ln hn p lc trong bung nh, mng nh b p lm
vo, khin chng ta c cm gic nh l tai b bt li v nghe khng r.
V vy, khi my bay ct cnh hoc h cnh, nhn vin hng khng thng nhc ta phi nhai ko hoc
h ming ra cho p lc trong bung nh cn bng vi p lc pha ngoi mng nh.
117. Ngoy tai tt hay khng tt?
Rt nhiu bn nh c thi quen ngoy tai, thm ch c lc cn dng c que cng cho vo l tai
ngoy. Thc ra, ry tai khng c hi i vi sc khe con ngi, thm ch cn c tc dng bo v tai
l ng khc.
Di mt da ca c th c nhiu tuyn m, thng tit ra cht du. Tng t, trong ng tai cng c
tuyn m tit ra cht du. N c th dnh kt cc cht bn hoc cc vy nh trong tai, kt thnh ry
tai.
Nhng cht bn trn cc b phn khc ca c th c ty sch thng qua tm ra. Nhng l tai su,
khng d lm sch, thi gian cng di, cht bn tch ly cng nhiu. Trong trng hp bnh thng,
ry tai tch ly nhiu s t ri ra. Khi ta n hoc ni, l tai b ng y, dn dn lm cho ry tai bong
ra.
Mt lng ry nht nh nm trong tai, nhiu lc li c ch. V d, khi ngu nhin c con su nh
chui vo l tai, nu n c th i thng vo th s gp tai gia, c th gy tn thng cho mng nh.
Nhng nu trong tai c ry, tai ha bt ng ny s c ngn chn. Do ry tai c v ng c bit nn
con su s phi b ra.
Tc hi ln nht ca vic ngoy tai l d gy tn thng cho ng tai. Da trong ng tai rt mm v
C th ngi nhiu tc gi

non; nu khng cn thn, ng tai s b nhim vi khun, vim c m. ng nhin, nu lm rch

mng nh th vn cng tr nn nghim trng hn.
V vy, ngoy tai khng phi l mt thi quen tt. Khi ry tai tch li rt nhiu, gy nga ngy kh
chu, cn phi ngoy tai, nhng tt nht l dng u que tm cun bng sch, tuyt i khng dng
nhng que cng hoc nhn ngoy tai.
118. V sao khi nc vo tai th khng nghe r?
Khi bi, nc rt d vo tai. Lc , bn s cm thy nghe khng r nhng m thanh chung quanh.
Bnh thng, ta c th nghe c m thanh l nh h thng truyn m ca tai gia chuyn m thanh
vo tai trong. Tai gia gm c mng nh, xng ba v ng ng. Pha ngoi bung nh c mt
lp mng rt mng, gi l mng nh. Khi m thanh t bn ngoi i vo tai gia gp mng nh, mng
nh s rung ln. Sng m thanh cng mnh, mng nh rung ng cng ln v ngc li. m thanh
nhn, mng nh rung ng cng nhanh; m thanh thp, mng nh rung ng chm. Cn c vo sng
m thanh mnh hay yu, nhanh hay chm m mng nh pht sinh rung ng, a nhng tn hiu ny
vo tai trong, t tai trong truyn ln no, nh ta mi nghe c ting ng. Nu sng m thanh
khng i vo tai th mng nh khng rung ng, ta khng nghe c ting ni.
Khi nc vo tai, n s ngn cn m thanh i vo, sng m thanh khng vo c th mng nh
khng th rung ng, hoc sng i vo tr nn yu i nn mng nh rung ng yu, khin ta nghe
khng r. Tng t, nu dng bng nt cht hai tai hoc dng tay bt tai, ta cng s khng nghe thy
ting ng.
Khi nc vo tai, nn lm th no? C th nghing u khin cho nc trong tai chy ra, hoc nhc
chn i din ln, nhy my ci nc chy ra. Khi cn thit, c th dng tm bng cho vo tai cn
thn thm nc ra.
119. V sao c ngi ni lp?
Ni lp thng a li nhiu phin phc v au kh. C mt s ngi ni lp, khi nhn thy ngi
khc c lu lot hoc ni rt hng hn, cn bn thn lp ba lp bp khng ni r c t ca
mnh th trong lng cm thy b c ch. c bit, khi b ngi khc ci a, h cng t ra cng
thng, ni khng ra li.
Cc bc s cho rng ni lp ch yu c my nguyn nhn sau:
- T m, thch bt chc ngi khc ni lp, hoc thng tip xc vi nhng ngi ni lp nn tip
thu phi nhng m th khng tt, kt qu t mnh dn dn cng bin thnh ni lp.
- B qu pht hay uy hip qu mc, hoc tinh thn b tn thng m gy nn ni lp.
- Sau khi b cc bnh truyn nhim nh dch cm, ho g..., chc nng v i no b gim yu, tinh
thn d b kch thch, dn n cng thng qu mc, gy ni lp.
Khi ni, bnh nhn thng c tinh thn gp gp, c khi lc u, hoa chn, ma tay, trng mt, mo
C th ngi nhiu tc gi

ming, mi run, ni mt cu phi tn rt nhiu sc. Nghim trng hn, phn ng ngi ni lp u
l thanh nin; v ni nng kh khn nn h dn tr nn c c, co mnh li, xu h v mc cm; cn
c bin php un nn kp thi.
Mun b c ni lp, trc ht phi xa b tr tri v tm l. Nu xem ni lp l vn qu
nghim trng th tr ngi tm l s tng ln. Ngc li, nu cho l mt tt bnh thng, c thi
coi thng th s d un nn, thm ch khng cha cng khi.
Phng php hu hiu cha bnh ni lp l tc ni phi chm, khi ni phi mnh dn, va
phi bnh tm, ha nh, t nhin, c gng pht m chm v du dng.
Ngoi ra, khi ni c gi tit tu, c th chia li ni thnh cc n gin, mi ni mt ln. Cu ni
phi ni vi nhau. Ch c pht m chm v c tit tu mi c th khin cho ngn ng nh nhng, du
dng, lin tc m khng b t on.
Ngoi ra, ngi ni lp nn tp c to mi ngy mt ln, trc ht l c cho mnh nghe, sau dn
dn m rng phm vi, c th tham gia ngm th, biu din vn ngh trc bn b. iu ny va c
th khc phc tr ngi v ngn ng, va khc phc c tr ngi v tm l. Ngi ni lp phi dm
mnh dn th hin mnh, c ni chuyn ch ng ngi cho s cng thng tm l gim i. S
tp trung tinh thn vo tit tu v m lut s khin bnh nhn chuyn c s ch i vi ng tc
pht m, dn dn s ni t nhin hn.
120. Ngi cm c nht nh l ic khng?
Ngi ic khng nht nh l cm, nhng ngi cm hu nh u l ic. Rt nhiu ngi tai
khng nghe thy ngi khc ni, nhng t mnh ni ln li rt r ging nh ngi khc cng l
ngi ic vy. Cn ngi cm th khng nh th, tr khi anh ta ang ni chuyn vi bn, nu khng
th d c ht v hng anh ta vn khng bit tr li.
Con ngi s d bit ni hon ton l do hc nhau m ra. Hc ni l mt qu trnh phc tp. Tr em
u thng qua tip xc vi nhng ngi chung quanh, ni chuyn vi h, bt chc ngi ln, dn
dn mi bit ni. Nu mt ngi sinh ra khng th nghe c, hoc thi k bt u hc ch bi
b m mt i thnh lc th khng th nghe thy ting ni ca ngi khc, nh th s khng bit ni,
nhiu nht ch c th pht m mt s t n iu.
Ni chung, ngi ic bm sinh thng t gp. Bnh xy ra ch yu do c quan thnh gic pht trin
khng y , hoc trong thi k mang thai, ngi m ung mt lng ln cc loi thuc
Streptromixin, Kanamixin, lm tn tht thn kinh thnh gic; hoc khi sinh, phn u b kp tn
thng lm cho c quan thnh gic hng i.
Ngi ic hu thin xy ra do mt loi bnh no sau khi sinh ra, khin cho b my truyn m
ca l tai b hng, hoc l bnh khin cho tai trong v thn kinh thnh gic b thay i.
Nhng ic c dn n cm khng? Cn phi xem ngi khc gip bnh nhn nh th no. Nu
C th ngi nhiu tc gi

b m i vi ngi con b ic thiu kin nhn, cho rng d sao con mnh khng nghe thy th
cng khng th ni chuyn vi n c, a tr ban u s c th nghe thy mt t, nhng sau v
khng c luyn tp nn dn dn bin thnh cm. Nu cha m kin tr gip , hun luyn con ch
nhn vo ming ni ca mnh th d ic tng i nng, tr cng c th dn dn hiu c cu
ni. Sau , c th a tr n trng cm ic hc pht m v hc ni din t c mun
ca mnh m khng phi dng tay ra hiu.
121. V sao tui cng cao cng s lnh?
Cui ma thu, khi thanh nin cn mc o s mi th ngi gi phi mc o len. n ma ng,
ngi gi cng s lnh; tui cng cao cng s lnh.
ngi gi, mc hp thu, o thi gim yu r rt so vi tui tr. Do , cng nng sinh nhit
ca c th cng km i. Ngoi ra, hot ng ca ngi gi gim thp cng vi cng nng ca cc c
quan, khin cng nng trung khu iu tit thn nhit ca i no gim i. Trong mt nghin cu, cc
nh khoa hc thn nhit di nch ca 1.025 c gi tui 60-90. Kt qu l thn nhit ca h thp
hn 0,3 C so vi ngi tr bnh thng. Chnh v s hp thu v o thi ca c th ngi gi
gim, nhit lng sn sinh ra thp, cng nng trung khu iu tit thn nhit b gim xung nn khi
nhit bn ngoi hi gim thp th c th rt kh thch ng, khin h s lnh. Tui cng cao,
nng lc thch ng cng km, nn cng s lnh.
V vy, gi m cho ngi gi l vic rt quan trng. Khi thi tit sp chuyn lnh th phi kp thi
mc thm qun o.
122. V sao ta c cm gic nng v lnh?
Ngy ng thng chp, gi bc la tng cn khin cho ta c cm gic lnh but. Ngy h oi bc, cho
d ch mc o lt mong manh, ta vn cm thy nng. V sao vy?
Cc nh khoa hc gii thch rng, trong da c mt lng ln cc c quan cm th v nhit . Chng
gm hai loi ln: loi chuyn cm th lnh (nhng phn da c c quan gi l im lnh) v loi
chuyn cm th nng (nhng phn da c c quan gi l im nng).
Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, trn c th c khong 25 vn n 30 vn im lnh, 3 vn im
nng. Mi cm2 da c khong 8-9 im lnh, 1,7 im nng. B mt da trc cnh tay c 13-15 im
lnh, 1,5 im nng. Mi cm2 da chn bnh qun c 4,8 - 5,2 im lnh, 0,4 im nng. So vi t chi
v mt, da phn thn c nhiu im lnh hn. Do , da trn t chi v mt chu lnh tt hn so vi
trn thn th.
im lnh v im nng c cm gic lnh nng nh th no? Nguyn l khi da chu s kch thch
ca nhit thp, c quan cm th im lnh s hng phn ln, truyn nhng tn hiu nhn bit ln
trung khu thn kinh, c th s sn sinh cm gic lnh. i vi cm gic nng cng tng t.
C th ngi nhiu tc gi

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 8

108. Con ngi c "mt th ba" khng?

Trong Ty Du K c thn Nh Lang v thut rt cao cng, u ngang nga vi Tn hnh gi. Trc
trn Nh Lang c con "mt th ba". Con mt ny rt sc so, cho d Tn Ng Khng bin i u,
thnh vt g u b Nh Lang pht hin. ng nhin ch l chuyn thn thoi.
Con ngi thc cht c "mt th ba" khng? Cc nh khoa hc pht hin "mt th ba" trn thc t
l mt ht ging nh ht qu thng, nm su chnh gia u, to bng ht u, cho nn gi l "ht
thng". Nhng con mt ny khng th nhn thy cc vt nh con mt bnh thng, tc l n khng
c y th lc bnh thng.
Vy n c tc dng g? Ngy nay, ngi ta bit c trong c th c ng h sinh hc rt k diu.
C ngi khng dng chung ng h bo thc m sng vn dy ng gi, ch chnh vi ba pht.
chnh l nh ng h sinh hc. Cc nh khoa hc pht hin "ht thng" chnh l ng h sinh hc
trong c th. Ban m, n sn sinh ra mt cht kch thch gi l cht thot en. Ban ngy, n t ng
ngng sn sinh cht ny; do con ngi c th cm bit c s thay i ca ngy m.
Ngoi ra, cht thot en m "ht thng" tit ra cn c tc dng khng ch cng nng sinh dc ca
con ngi. Cc nghin cu chng t n c th khng ch s pht trin ca tuyn gii tnh trong
thi k nin thiu. n mt thi k nht nh n s xa b s khng ch ny cho thi k thanh
xun n. Ngy nay, thi k thanh xun ca thiu nin thng n sm. Mt trong cc nguyn nhn
quan trng l vo ban m, thi gian chiu sng ko di, lm cho cht thot en c sn sinh ra t,
khin thi gian khng ch tuyn gii tnh b rt ngn.
109. V sao mi c th ngi c cc loi mi?
Mi ngi c hai cng nng: h hp v nhn bit mi. Trong cuc sng thng ngy, vai tr ca c
quan khu gic l khng th thiu c. V d, khi mt ta cha nhn thy, tai cha nghe thy th mi
ngi thy mi chy, do m cnh gic c vi nn ha hon, kp thi dp tt ngn la. C mt
s vt khi ta cm ln, nhn, nghe nhng vn cha bit n l g, nhng khi a ln mi ngi th lp
tc bit c. iu chng t khu gic c th gip ta phn bit cc cht khc nhau.
C ngi nh ch tp luyn c bit m mi c kh nng phn bit rt cao. V d, th lnh ngh
trong cc ngnh nc hoa v tinh du l nhng chuyn gia ngi mi. H ch dng mi l c th phn
C th ngi nhiu tc gi

bit c nhiu loi nc hoa, hng thm, thm nh cht lng chng tt hay xu. Nhng chuyn
gia nh gi cht lng sn phm tr, ru, c ph... ngoi vic s dng v gic cn dng khu gic
nhy cm ca mnh nh gi cht lng sn phm.
Ngoi ra, khu gic cn lm tng thm cm gic ngon ming. Sau khi mi bit c hng v hp
dn ca thc n, ta s thy thm n. Khi tt mi, n g cng khng cm thy ngon. Thc ra nhng
thc n y vn ngon, chng qua v mi khng ngi thy mi thm cho nn khng kch thch ngon
ming m thi.
Mi c th ngi c cc loi hng v l do nim mc trn thnh khoang mi (rng khong 5 cm2)
c hn 10 triu t bo khu gic; chng c lin quan vi i no. Nh ta bit, mi v l do cc
cht bc hi thnh phn t m gy nn. Khi ta th, nhng phn t mi v bay ln trong khng kh s
i vo khoang mi, tc ng vo t bo khu gic. Nhng thng tin ny c truyn ln i no.
Nh m chng ta ngi c cc mi v khc nhau.
110. Trong c th, kh quan no lu i nht?
C th c 5 gic quan: th gic, thnh gic, xc gic, v gic v khu gic. Theo thng k, trn 90%
thng tin m ta nhn c n t th gic, tip theo l thnh gic, xc gic v v gic. Ring khu
gic thng b xp vo v tr khng ng k. Sinh l hc truyn thng thm ch cn xem khu gic l
c quan cm gic nguyn thy ang thoi ha dn.
Mc d khu gic khng chim a v ch o trong 5 c quan cm gic, nhng n li l c quan
cm gic lu i nht ca c th. Rt nhiu ng vt hoang d u da vo khu gic tm thc n,
trnh nguy him, tm bn i. C quan cm gic nguyn thy ny i vi con ngi cng rt c ch.
V d, hng v ca thc n c th lm tng cm gic n ngon; khi ngi thy mi chy ta s cnh
gic phng ha hon; nu ngi thy mi kh ga r r, hoc thc n bin mi th ta s trnh c
nguy him. C nhng ngi lm ngh c bit c th cn c vo mi v phn on cht lng
nc hoa, hng liu, ru tt hay xu. C mt s thanh nin nam n ngi dn tc thch ngi mi
trn c th ca nhau tng thm tnh cm.
Khu gic ca con ngi ang thoi ha chng? Khng phi! Thng qua kt qu nghin cu ca
my chc nm gn y cc nh khoa hc bt u coi trng n khu gic, thm ch h rt kinh ngc
i vi nhy cm rt cao ca khu gic con ngi. V d mt chuyn gia hng liu c kinh
nghim ch da vo mi ngi cng c th phn bit c my nghn, thm ch hng vn loi mi v,
hn na ngay lp tc h c th ni ra thi gian mi ny bc ln bao lu, thnh phn ch yu trong
gm nhng g. Ngy nay cc nh khoa hc tin rng tm quan trng ca khu gic chc chn
khng km hn cc c quan cm gic khc.
111. V sao c ngi d chy mu mi?
Bnh thng mi khng chy mu. Mi d chy mu c th l do bn thn l mi c bnh, cng c
C th ngi nhiu tc gi

th l do nguyn nhn nh: mch mu nh li ti trong mi b v do ng, va chm, ngoy mi, khng
kh qu kh... Ngoi ra, sau khi l mi mc bnh no (nh vim mc cp tnh hoc mn tnh),
nim mc mi cng b xut huyt.
Mi hay chy mu c th cn do cc bnh truyn nhim cp tnh nh: thng hn, st cao... Trong
qu trnh b bnh, thn nhit qu cao nn nim mc mi y mu, ch cn va chm nh l mu s
chy. nhng bnh nhn mu trng hoc mc cc bnh ng mu khc, v mu kh ng nn cng
d b chy mu mi.
Khi c th thiu vitamin, ch yu l thiu vitamin C, s hp thnh gia cc cht ca t bo gp tr
ngi, tnh thm thu ca cc mch mu nh tng ln. Mch mu tr nn gin, ch cn b ma st nh l
s chy mu.
Bnh nhn cao huyt p khi ho hoc ht hi cng d chy mu mi, v khi , huyt p tng ln rt
nhiu.
112. V sao khng th ng thi x mi bng hai l mi?
Khoang mi c che ph bi mt lp nim mc hng nhun; n tit ra mt cht nc mu trong,
khin cho nim mc mi lun nhun t. Bnh thng, mi ngy mt ngi tit ra khong mt lt
nc mi. Nhng ta khng cm thy c iu v thnh phn nc trong mi bin thnh hi,
khin cho khng kh th vo tr thnh m v t, ch c mt phn nh cn li bin thnh nc mi,
c thi ra ngoi.
Cc bc s cho rng, khi x mi, khng nn dng lc mnh qu m nn cn thn, trc ht dng mt
ngn tay n bt mt bn, x mi t l bn kia, sau li i bn. Nu khng, bnh nhn rt d b
vim tai gia hoc vim xoang mi.
V sao li th? Ngy nay, ngi ta bit c rng pha sau xoang mi l yt mi, mi bn c mt
ng ng thng vi tai gia. Nu khi x mi, ta ng thi bt cht hai l mi th khoang mi v yt
mi s chu mt p lc rt ln, khin cho mt phn nc mi s thng qua ng ng i vo tai gia.
Nh vy, vi khun trong nc mi s lm cho tai gia b vim.
Ngoi ra, chung quanh khoang mi c mt s xoang c cu to bi cc cht sn cha kh. Nhng
xoang ny u thng vi khoang mi. Khi ng thi bt cht hai l mi, nc mi v vi khun trong
s i vo xoang mi, gy vim xoang.
113. V sao khi khc to, nc mi chy nhiu theo nc mt?
Khi b oan ung hoc trong lng cm thy hn ti, nhn khng c, bn s khc to. T b n ln,
bn chc khc to nhiu ln. Khi , ngoi nc mt gin gia, nc mi cng tng ln rt nhiu.
V sao li nh th?
Theo l m ni, khi khc to, nc mt ra nhiu l hin tng bnh thng, khng h lin quan n
nc mi, nhng qui l l chnh lc , nc mi cng tit ra rt nhiu. gii thch b mt ny,
C th ngi nhiu tc gi

trc ht chng ta phi tm hiu c quan nc mt. Tuyn l l ni sn sinh ra nc mt. Khi khng
khc, n cng lin tc tit ra mt t nc mt bi trn nhn cu. Chng ta hng ngy phi chp
mt v s ln l bi u nc mt ln b mt nhn cu. Mi ln chp mt ging nh mt ln lau
gng, nhn cu ca ta lun lun sch v sng.
Tuyn l gm c hai phn. Mt l phn sn sinh ra nc mt; hai l phn ng ng dn nc
mt ra; n thng n khoang mt, cng c ni thng vi khoang mi. Bnh thng, v nc mt
tit ra rt t cho nn n khng chy n khoang mi, v vy m ta khng cm thy c. Nhng khi
bn khc to, nc mt tit ra rt nhiu, trong mt phn chy ra khoang mt, cn mt phn na
chy n khoang mi. Trn thc t, trong nc t mi chy ra c c nc mt.
114. V sao ting ni t my ghi m pht ra khc vi ting ni ca mnh?
Chng ta thng gp hin tng th v sau: khi ta ni hoc ht, ghi bng li, cho d my ghi m tt
bao nhiu th khi pht bng, m thanh m ta nghe c khng hon ton ging vi ting ni ca
mnh. Nhng iu k l l ngi khc nghe th vn cm gic c l ging ni ca bn, n khng
khc g m thanh ca bn ni thng ngy. V sao li nh th?
B mt then cht y l ng tip nhn m thanh khc nhau. Mi ngi u bit, ngi ta dng
tai tip thu m thanh t bn ngoi. Nhng khi bn ni th m thanh pht ra khng ch i qua khng
kh v truyn vo tai m n cn thng qua xng s truyn tn hiu m thanh n thn kinh thnh
gic. Trn thc t, m thanh ca chnh mnh m bn nghe thy c truyn n ng thi qua c
"ng truyn qua khng kh" v "ng truyn qua xng s".
Khi bn dng my ghi m pht li ting ni ca mnh th bn ch nghe c ting ni truyn n
tai qua khng kh m khng nghe c bng con ng "truyn qua xng s". Do , mc d m
thanh khng h thay i, bn vn cm thy khng cn ging ting ni ca mnh na.
115. V sao hu nh khng h c ting ni ging nhau?
Khi ta ni hoc ht, m thanh do yt hu pht ra, chnh xc hn l do thanh i ca yt hu pht ra.
Thanh i l mt tp hp cc lp nim mc trong hu, n dai v c tnh n hi, ging nh cc dy
n mu trng bc. Khi pht m, di s kch thch ca dng kh, nim mc ca thanh i s rung
ln nh ln sng, pht ra nhng m sc mun mu mun v.
V thanh i ca mi ngi di ngn khc nhau cho nn m thanh pht ra cng cao thp khc nhau.
V d, thanh i ca tr em di 6-8 mm, ca con gi tui thnh nin di 15-20 mm, ca con trai tui
thnh nin di 20-25 mm. V vy, ting ni ca tr em va sc va cao, ca nam gii va thp va
trm, khc nhau rt r. Nhng trn th gii ny c hn 5 t ngi, nhng ngi c thanh i di
ngn hon ton ging nhau chc l rt nhiu, vy v sao ting ni ca mi ngi li khng hon ton
ging nhau?
Cc nh khoa hc khi xc nh ting ni ca ngi cn c vo thanh iu cao thp v m sc
C th ngi nhiu tc gi

phn thnh "thanh ph". T thanh ph, h pht hin thy hu nh khng c ngi no m thanh hon
ton ging nhau. l v khi ngi ta pht m, tuy thanh i c vai tr cc k quan trng nhng n
khng hon ton quyt nh c im m thanh. Vn ny cn lin quan n h thng cng hng.
Khi con ngi pht m, ngoi thanh i, cc b phn khc nh hu, yt, khoang ming, khoang mi,
lng ngc... u cng tham gia sn sinh chn ng. V cc c quan v b v ca mi ngi khng
hon ton ging nhau nn kch thc v hnh dng ca chng kh trnh khi c nhng khc bit nho
nh. Ngoi ra, s khc bit v u li, hm rng, mi, g m, tui tc, gii tnh, kh cht, s gio
dc... khin cho m sc, m iu, cng , tit tu tr nn mun hnh mun v, to nn c trng
m thanh ring ca tng ngi.
116. V sao khi my bay ct cnh hoc h cnh, thnh lc ca hnh khch bin i?
Nhng ngi tng i my bay thng c cm gic sau: khi my bay ct cnh v h cnh, l tai nh
c vt g nt cht, nhng m thanh chung quanh tr nn yu hn, nghe khng r, ng thi l tai
cm thy tc b, c lc cn au. Nhng sau khi my bay h cnh, cm gic khng thoi mi ny rt
nhanh mt i, thnh lc tr li bnh thng. V sao li c hin tng k l ?
Trc ht chng ta hy xt n cu to ca tai. Trong l tai c ng ng v vnh tai (nhng t chc
ca tai ngoi, c chc nng tp trung m thanh li, truyn n mng tai). Mng tai l khi im ca
tai gia (gm bung nh, ba, cc c ca tai gia v ng nh). Nhng m thanh tai ngoi tp trung
lm chn ng mng nh, thng qua xng ba truyn n tai trong. Trong tai trong c mt kt cu
ging nh ng t v sng tru, cha rt nhiu t bo cm th m thanh, c th chuyn nhng chn
ng ca m thanh truyn n thnh cc tn hiu m thn kinh thnh gic hiu c. Nhng tn hiu
ny c trung khu thnh gic ca v no tip nhn, lm cho ta nghe c m thanh.
Trong h thng thnh gic ca ngi, mng nh l mt kt cu quan trng, n c mt mng rung
ging nh mng rung trong my in thoi. Pha trong ca mng nh l bung nh. Trong iu kin
bnh thng, p lc pha ngoi bung nh tng gim theo p sut khng kh bn ngoi. Khi ln cao,
p lc khng kh ln tai tng; nhng p lc trong bung nh khng kp iu chnh, dn n s chnh
p gia hai bn mng nh. V p lc bn ngoi ln hn p lc trong bung nh, mng nh b p lm
vo, khin chng ta c cm gic nh l tai b bt li v nghe khng r.
V vy, khi my bay ct cnh hoc h cnh, nhn vin hng khng thng nhc ta phi nhai ko hoc
h ming ra cho p lc trong bung nh cn bng vi p lc pha ngoi mng nh.
117. Ngoy tai tt hay khng tt?
Rt nhiu bn nh c thi quen ngoy tai, thm ch c lc cn dng c que cng cho vo l tai
ngoy. Thc ra, ry tai khng c hi i vi sc khe con ngi, thm ch cn c tc dng bo v tai
l ng khc.
Di mt da ca c th c nhiu tuyn m, thng tit ra cht du. Tng t, trong ng tai cng c
C th ngi nhiu tc gi

tuyn m tit ra cht du. N c th dnh kt cc cht bn hoc cc vy nh trong tai, kt thnh ry
tai.
Nhng cht bn trn cc b phn khc ca c th c ty sch thng qua tm ra. Nhng l tai su,
khng d lm sch, thi gian cng di, cht bn tch ly cng nhiu. Trong trng hp bnh thng,
ry tai tch ly nhiu s t ri ra. Khi ta n hoc ni, l tai b ng y, dn dn lm cho ry tai bong
ra.
Mt lng ry nht nh nm trong tai, nhiu lc li c ch. V d, khi ngu nhin c con su nh
chui vo l tai, nu n c th i thng vo th s gp tai gia, c th gy tn thng cho mng nh.
Nhng nu trong tai c ry, tai ha bt ng ny s c ngn chn. Do ry tai c v ng c bit nn
con su s phi b ra.
Tc hi ln nht ca vic ngoy tai l d gy tn thng cho ng tai. Da trong ng tai rt mm v
non; nu khng cn thn, ng tai s b nhim vi khun, vim c m. ng nhin, nu lm rch
mng nh th vn cng tr nn nghim trng hn.
V vy, ngoy tai khng phi l mt thi quen tt. Khi ry tai tch li rt nhiu, gy nga ngy kh
chu, cn phi ngoy tai, nhng tt nht l dng u que tm cun bng sch, tuyt i khng dng
nhng que cng hoc nhn ngoy tai.
118. V sao khi nc vo tai th khng nghe r?
Khi bi, nc rt d vo tai. Lc , bn s cm thy nghe khng r nhng m thanh chung quanh.
Bnh thng, ta c th nghe c m thanh l nh h thng truyn m ca tai gia chuyn m thanh
vo tai trong. Tai gia gm c mng nh, xng ba v ng ng. Pha ngoi bung nh c mt
lp mng rt mng, gi l mng nh. Khi m thanh t bn ngoi i vo tai gia gp mng nh, mng
nh s rung ln. Sng m thanh cng mnh, mng nh rung ng cng ln v ngc li. m thanh
nhn, mng nh rung ng cng nhanh; m thanh thp, mng nh rung ng chm. Cn c vo sng
m thanh mnh hay yu, nhanh hay chm m mng nh pht sinh rung ng, a nhng tn hiu ny
vo tai trong, t tai trong truyn ln no, nh ta mi nghe c ting ng. Nu sng m thanh
khng i vo tai th mng nh khng rung ng, ta khng nghe c ting ni.
Khi nc vo tai, n s ngn cn m thanh i vo, sng m thanh khng vo c th mng nh
khng th rung ng, hoc sng i vo tr nn yu i nn mng nh rung ng yu, khin ta nghe
khng r. Tng t, nu dng bng nt cht hai tai hoc dng tay bt tai, ta cng s khng nghe thy
ting ng.
Khi nc vo tai, nn lm th no? C th nghing u khin cho nc trong tai chy ra, hoc nhc
chn i din ln, nhy my ci nc chy ra. Khi cn thit, c th dng tm bng cho vo tai cn
thn thm nc ra.
119. V sao c ngi ni lp?
C th ngi nhiu tc gi

Ni lp thng a li nhiu phin phc v au kh. C mt s ngi ni lp, khi nhn thy ngi
khc c lu lot hoc ni rt hng hn, cn bn thn lp ba lp bp khng ni r c t ca
mnh th trong lng cm thy b c ch. c bit, khi b ngi khc ci a, h cng t ra cng
thng, ni khng ra li.
Cc bc s cho rng ni lp ch yu c my nguyn nhn sau:
- T m, thch bt chc ngi khc ni lp, hoc thng tip xc vi nhng ngi ni lp nn tip
thu phi nhng m th khng tt, kt qu t mnh dn dn cng bin thnh ni lp.
- B qu pht hay uy hip qu mc, hoc tinh thn b tn thng m gy nn ni lp.
- Sau khi b cc bnh truyn nhim nh dch cm, ho g..., chc nng v i no b gim yu, tinh
thn d b kch thch, dn n cng thng qu mc, gy ni lp.
Khi ni, bnh nhn thng c tinh thn gp gp, c khi lc u, hoa chn, ma tay, trng mt, mo
ming, mi run, ni mt cu phi tn rt nhiu sc. Nghim trng hn, phn ng ngi ni lp u
l thanh nin; v ni nng kh khn nn h dn tr nn c c, co mnh li, xu h v mc cm; cn
c bin php un nn kp thi.
Mun b c ni lp, trc ht phi xa b tr tri v tm l. Nu xem ni lp l vn qu
nghim trng th tr ngi tm l s tng ln. Ngc li, nu cho l mt tt bnh thng, c thi
coi thng th s d un nn, thm ch khng cha cng khi.
Phng php hu hiu cha bnh ni lp l tc ni phi chm, khi ni phi mnh dn, va
phi bnh tm, ha nh, t nhin, c gng pht m chm v du dng.
Ngoi ra, khi ni c gi tit tu, c th chia li ni thnh cc n gin, mi ni mt ln. Cu ni
phi ni vi nhau. Ch c pht m chm v c tit tu mi c th khin cho ngn ng nh nhng, du
dng, lin tc m khng b t on.
Ngoi ra, ngi ni lp nn tp c to mi ngy mt ln, trc ht l c cho mnh nghe, sau dn
dn m rng phm vi, c th tham gia ngm th, biu din vn ngh trc bn b. iu ny va c
th khc phc tr ngi v ngn ng, va khc phc c tr ngi v tm l. Ngi ni lp phi dm
mnh dn th hin mnh, c ni chuyn ch ng ngi cho s cng thng tm l gim i. S
tp trung tinh thn vo tit tu v m lut s khin bnh nhn chuyn c s ch i vi ng tc
pht m, dn dn s ni t nhin hn.
120. Ngi cm c nht nh l ic khng?
Ngi ic khng nht nh l cm, nhng ngi cm hu nh u l ic. Rt nhiu ngi tai
khng nghe thy ngi khc ni, nhng t mnh ni ln li rt r ging nh ngi khc cng l
ngi ic vy. Cn ngi cm th khng nh th, tr khi anh ta ang ni chuyn vi bn, nu khng
th d c ht v hng anh ta vn khng bit tr li.
Con ngi s d bit ni hon ton l do hc nhau m ra. Hc ni l mt qu trnh phc tp. Tr em
C th ngi nhiu tc gi

u thng qua tip xc vi nhng ngi chung quanh, ni chuyn vi h, bt chc ngi ln, dn
dn mi bit ni. Nu mt ngi sinh ra khng th nghe c, hoc thi k bt u hc ch bi
b m mt i thnh lc th khng th nghe thy ting ni ca ngi khc, nh th s khng bit ni,
nhiu nht ch c th pht m mt s t n iu.
Ni chung, ngi ic bm sinh thng t gp. Bnh xy ra ch yu do c quan thnh gic pht trin
khng y , hoc trong thi k mang thai, ngi m ung mt lng ln cc loi thuc
Streptromixin, Kanamixin, lm tn tht thn kinh thnh gic; hoc khi sinh, phn u b kp tn
thng lm cho c quan thnh gic hng i.
Ngi ic hu thin xy ra do mt loi bnh no sau khi sinh ra, khin cho b my truyn m
ca l tai b hng, hoc l bnh khin cho tai trong v thn kinh thnh gic b thay i.
Nhng ic c dn n cm khng? Cn phi xem ngi khc gip bnh nhn nh th no. Nu
b m i vi ngi con b ic thiu kin nhn, cho rng d sao con mnh khng nghe thy th
cng khng th ni chuyn vi n c, a tr ban u s c th nghe thy mt t, nhng sau v
khng c luyn tp nn dn dn bin thnh cm. Nu cha m kin tr gip , hun luyn con ch
nhn vo ming ni ca mnh th d ic tng i nng, tr cng c th dn dn hiu c cu
ni. Sau , c th a tr n trng cm ic hc pht m v hc ni din t c mun
ca mnh m khng phi dng tay ra hiu.
121. V sao tui cng cao cng s lnh?
Cui ma thu, khi thanh nin cn mc o s mi th ngi gi phi mc o len. n ma ng,
ngi gi cng s lnh; tui cng cao cng s lnh.
ngi gi, mc hp thu, o thi gim yu r rt so vi tui tr. Do , cng nng sinh nhit
ca c th cng km i. Ngoi ra, hot ng ca ngi gi gim thp cng vi cng nng ca cc c
quan, khin cng nng trung khu iu tit thn nhit ca i no gim i. Trong mt nghin cu, cc
nh khoa hc thn nhit di nch ca 1.025 c gi tui 60-90. Kt qu l thn nhit ca h thp
hn 0,3 C so vi ngi tr bnh thng. Chnh v s hp thu v o thi ca c th ngi gi
gim, nhit lng sn sinh ra thp, cng nng trung khu iu tit thn nhit b gim xung nn khi
nhit bn ngoi hi gim thp th c th rt kh thch ng, khin h s lnh. Tui cng cao,
nng lc thch ng cng km, nn cng s lnh.
V vy, gi m cho ngi gi l vic rt quan trng. Khi thi tit sp chuyn lnh th phi kp thi
mc thm qun o.
122. V sao ta c cm gic nng v lnh?
Ngy ng thng chp, gi bc la tng cn khin cho ta c cm gic lnh but. Ngy h oi bc, cho
d ch mc o lt mong manh, ta vn cm thy nng. V sao vy?
Cc nh khoa hc gii thch rng, trong da c mt lng ln cc c quan cm th v nhit . Chng
C th ngi nhiu tc gi

gm hai loi ln: loi chuyn cm th lnh (nhng phn da c c quan gi l im lnh) v loi
chuyn cm th nng (nhng phn da c c quan gi l im nng).
Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, trn c th c khong 25 vn n 30 vn im lnh, 3 vn im
nng. Mi cm2 da c khong 8-9 im lnh, 1,7 im nng. B mt da trc cnh tay c 13-15 im
lnh, 1,5 im nng. Mi cm2 da chn bnh qun c 4,8 - 5,2 im lnh, 0,4 im nng. So vi t chi
v mt, da phn thn c nhiu im lnh hn. Do , da trn t chi v mt chu lnh tt hn so vi
trn thn th.
im lnh v im nng c cm gic lnh nng nh th no? Nguyn l khi da chu s kch thch
ca nhit thp, c quan cm th im lnh s hng phn ln, truyn nhng tn hiu nhn bit ln
trung khu thn kinh, c th s sn sinh cm gic lnh. i vi cm gic nng cng tng t.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 9

123. V sao t trn cao nhn xung, ta cm thy hi hp v tay chn yu i?

Khi xem ngi biu din "tip xc vi in", ta lin trnh ra. Khi trong lng ngh n nhng chuyn
vui trc y, ta bng sung sng ci ln; khi nhn thy my en y tri ta bit c tri sp ma;
khi nhn thy du chn trn mt t ta bit rng c ngi i qua... Tt c nhng iu ny u c
hnh thnh trn c s phn x c iu kin.
T trn cao nhn xung, tim hi hp, chn run cng l do nguyn l . Khi nhn t trn cao xung,
ta s ng thi lin tng n kinh nghim trong qu kh b ng, do hiu c hu qu nguy
him ca vic ng t trn cao xung. V vy, tim s p lin hi, chn tay mm nhn ra. Nhng phn
x tm l ny ca con ngi chu nh hng mnh m ca mi trng v tnh nng ng ch quan.
Nu ta cho mt ngi m ng trn nh nh lu cao mi tng m khng bo cho anh ta bit
trc th cha chc ngi c cm gic run s. Khi ng trn nh ni cao, nhn ra phng xa ta
c cm gic thoi mi, nhng khi ng trn mt vch tng dng ng, nhn xung vc su th ta s
tr nn s hi. Ngi mi hc nhy d tuy rt lo s nhng khi khc phc c tm l hoang mang
th s bnh tnh nhy vo trong khng trung, khng s g c.
124. V sao phi phng bnh bo ph t b?
Cng vi mc sng c nng cao, t l bnh bo ph c xu hng tng ln r rt. Bo ph khng
C th ngi nhiu tc gi

nhng nh hng n th hnh m cn d pht sinh nhiu loi bnh nh tiu ng, cao huyt p,
bnh ng mch vnh, mu nhiu m, si mt v thng phong... Do , vic gim bo cho c th
ngy cng c nhiu ngi coi trng. V tr em bo d b pht trin thnh ngi ln bo nn cc
nh khoa hc ku gi phng bnh bo ph t b.
tr em bo ph, lp m di da c trng lng vt qu 20% so vi nhng tr em cng tui, c
cng chiu cao. M tha c tch tr di hai phng thc: mt l s lng t bo m tng ln; hai
l lng m trong t bo m tng cao. Tr em pht ph phn nhiu l do s t bo m tng ln, l
dng bo sau ny rt kh gim. Bin php gim bo ch c th gip cc t bo m nh i nhng
khng th gim s t bo m. V vy, phng bo t b l iu v cng quan trng.
Vic phng tr em pht ph nn bt u t lc s sinh. Tr em sau khi sinh ra nn b sa m hon
ton trong 4-5 thng u, khng nui bng thc n c hoc c men amilase. Nu trong gia nh c
ngi b bnh pht ph hoc khi trng lng tr em vt qu phm vi bnh thng, nn cn thn ht
sc sm c phng php thc n ung hp l. Thc n phi t cht ng, t m, bo m
anbumin. n nhiu rau xanh, hoa qu, hn ch thc n ngt. Phi tham gia rn luyn th dc v cc
hot ng ngoi tri.
125. V sao gim bo kh n th?
Cng vi mc sng khng ngng c nng cao, thn th mi ngi ngy cng bo hn. Rt nhiu
ngi b giy v v bo qu, tm mun phng ngn k cho thn th c thanh mnh hn. Do
, gim bo khng nhng tr thnh u cu chuyn c nhiu ngi quan tm m cn cun ht
c s ch ca cc nh khoa hc. Qua kiu thc nghim, cc nh khoa hc a ra nhiu l
lun v bin php nhm gim bo, nhng ng tic l hiu qu u cha my kh quan. V sao gim
bo li kh khn n th?
gim bo c hiu qu, trc ht, phi tm hiu nguyn nhn khin cho c th bo. Cch gii thch
thng thng nht l nhit lng a vo c th nhiu qu, lm cho c th khng ngng tch ly m,
gy bo ph.
Vic n t, n king rt nhanh tr thnh phng php gim bo thnh hnh nht. Nhiu ngi
t c mc ch gim bo nhn i, nhn kht, khng ch n ung, hng ngy ch n khng qu
3700 Jun. Nhng hu qu ca n kh tai hi. Mt s ngi mc phi chng chn n, thn th tr nn
yu ui v cng.
Cc nh khoa hc i hc Alapama cho rng: Tng nhit lng do thc n cung cp bao nhiu
khng quan trng m iu ct yu l phi n nhng thc phm c khi lng ln nhng nhit nng
thp. Nh vy th cho d n nhiu cng khng h g. Nhng thc n di y c coi l tng i
l tng: rau xanh khng cha bt (u xanh, rau sng, c rt, da chut, rau thm), hoa qu ti v
nhng thc phm c nu chn cha qua tinh ch (khoai lang, ng, u). Tuy nhin, phng php
C th ngi nhiu tc gi

ny cng c nhc im. Khi bn cho rng n king thnh cng, t c mc ch gim bo nh
nh, nu thay i thc n th th trng rt nhanh tr v nh c, thm ch cn bo hn trc.
V sau, tin s Japosther Laifuli (M) a ra mt cch nhn nhn mi. ng cho rng c th vn c
bn nng t nhin khng tng trng lng. V vy, cho d n nhiu hay t, thn th u duy tr
trng lng trong mt phm vi nht nh. Phng php gim bo an ton v tin cy nht l hng
ngy phi vn ng thch ng. ng ni: "Vn ng c th gip tiu ha nng lng trong thc n.
V d, nu mi ngy i b hoc chy chm 3 km, ta s tiu hao thm 6000 Jun nhit lng trong 1
tun. Qua hai tun, th trng s gim c 500 g. Ni mt cch khc, vn ng c th tiu hao m,
lm tng c bp. Khi duy tr thn th trng thi bnh thng, c bp i hi nhit lng nhiu hn
so vi m, cho nn c bp cng nhiu th s tiu hao nhit lng cng nhiu. My gi sau khi vn
ng, c th vn tng tc hp thu v o thi, lm cho s tiu hao nhit lng trong thc n tng
ln".
Nu ch cn gim bo 1-2 kg th phng php trn s hiu qu. Cn gim t 2,5 kg tr ln th
khng th t c. Vy c phi l cn nhng phng php gim bo tt hn khng? Nguyn nhn
cui cng khin cho c th bo l g? ng Laifuli vn cha a ra c li gii p xc thc nht.
Mi n gn y, ba nh khoa hc i hc Rocfeol (M) l: Sxi, Phost v Libec mi pht hin:
D l ngi hay ng vt, s n nh th trng u lin quan n cc t bo m trong c th. H cho
rng, s lng t bo m khng c nh, nhng mt khi sn sinh ra th khng th xa b i c.
S pht hin mi v t bo m dn n con ng mi chn tht, trit gim bo c hiu
qu, l khng ch sn sinh t bo m. Ni chung, nhng ngi bnh thng, m c gi mt
th tch nht nh, v nhng t bo m ny b b phn qun l n ung ca thn kinh i no khng
ch. ngi bo, th tch cc t bo ny ln gp i, thm ch gp nhiu ln so vi ngi bnh
thng. Nu h dng bin php khng ch n ung, c th th trng s gim, nhng chc nng ha
hc trong c th s b nhiu lon rt nhiu. T bo m ca h s rt nh, gn nh ngi b chng
kn n do thn kinh. Mch v huyt p ca h rt thp, kinh nguyt km, h lun cm thy lnh v
thm n.
C mt ph n sau khi gim c 9 kg th thn hnh bin thnh rt qui d, v bp i v phn m
mng hu nh khng gim st. Sau khi nghin cu cn thn, ng Libec pht hin thy t bo m c
hai loi th th: th th alfa thc y tch t m; th th bta thc y phn gii m. ngi ph n
ni trn, phn ln t bo m bp i v mng thuc loi th th alfa; v vy, s t bo m c
phn gii v phng thch rt t.
Pht hin ny khin cho cc nh khoa hc c hng nghin cu mi. H hy vng c th tm ra mt
loi "vin thuc thanh mnh", cng bc nhng t bo m khng chu "hp tc" kia chu phn gii
m. Nhng mun t c kt qu ny, ta cn phi ch kh lu.
C th ngi nhiu tc gi

Tm li, hin nay, cc kt qu gim bo u phi c tr gi bng s n lc rt gian kh, lu di,

ngi bnh thng chc kh m thc hin c. Cn cc loi thuc gim bo ang lu hnh trn th
trng u khng t c hiu qu mong mun, thm ch c th pht sinh nhng phn ng ph bt
li.
126. V sao c bn chn bng?
Khi i ng bng chn trn, mi ngi s li du chn. gia du chn bao gi cng c hnh
khuyt mt trng. Hnh khuyt ny l ng cong lng bn chn ca mi ngi. Con ngi s d c
th i trn ng g gh c chnh l nh tc dng ca hnh cong ny. Trng hp lng bn chn
khng c hnh cong c y hc gi l chng "chn bng". ngi b chng ny, khi i ng, thn
kinh mch mu lng bn chn b dn p, c th khin bn chn b t, au v lnh. V chn bng,
khi i, cc c lng bn chn khng c lc n hi, nn khng th i xa, khng th ng lu, cng
khng c sc bt v khng th mang vc nng. V sao li sn sinh ra tt chn bng?
Cc nh khoa hc gii thch rng: hnh cung ca lng bn chn l do xng gt, xng t bn chn,
xng mu bn chn, xng t chn, xng chm 1-3, xng mp ngoi bn chn 1-5, dy chng v
cc c t chc nn. Khi xng chn, dy chng v cc c b khc thng, chn s b bng. V d,
thanh thiu nin ang thi k pht trin nu ng lu, mang vc nng lu ngy, hay phi i xa, ngh
ngi hoc dinh dng khng y , bn chn s mt mi, dn n tn thng mn tnh, c bp v
dy chng co li, hnh thnh tt bn chn.
Ngoi ra, nu khp xng mu bn chn pht trin qu di, xng mp ngoi bn chn th nht qu
ngn, xng chn s b d dng bm sinh. Vic phn chn b gip hoc gy, bi lit ( tr em), vim
khp dng phong thp u c th dn n chng chn bng. B m chn bng th con ci cng
thng c chng chn bng.
Thanh thiu nin nn tham gia th thao, i b v i xe p nhiu phng chng chn bng.
Ngi c chng chn bng th khng nn i dp l m nn i giy c gt hoc giy hiu chnh.
Cng c th i chn trn nhng mi chn chm t, hoc dng bn chn p ln bn l xo tng
thm lc ca c bp, cho c ca hnh cung lng bn chn.
127. V sao c ngi chn nhiu m hi?
C mt s ngi i ng nhiu hoc sau khi chy b, m hi chn ra nhiu, t m tt v giy,
mi rt kh chu. Cc nguyn nhn bao gm:
- C nhiu tuyn m hi phn chn, thng lin quan vi nhn t di truyn.
- Cc dy thn kinh chi phi tuyn m hi chn nhiu v nhy cm, hoc phn b cng vi thn kinh
giao cm trn da. Mi ln i b, chy hoc b kch ng, cng thng, thn kinh giao cm s b hng
phn cao , tuyn m hi tit ra nhiu m hi.
- i giy khng thong, m hi tit ra khng kp thi bc hi. Nn i tt si bng, giy vi hoc giy
C th ngi nhiu tc gi

da; loi tt v giy ny ht nc mnh nn m hi chn d bc hi. Khng nn i giy cao su bt kn,
khi cn thit phi i th c th m thm mt lp lt xp ht nc tt.
Ngi m hi chn nhiu c th dng bin php ngn nga m hi cc b. V d, dng dung dch c
5% phn chua, dung dch c 3-5% methanal, hoc dung dch c 0,5% dm bi ln chn ch m
hi nhiu. C th dng thuc probanthil, atrpin nghin thnh bt bi ln phn chn c nhiu m hi
128. V sao hc sinh cp 1-2 khng nn i giy cao gt?
Chn l nn tng ca c th, n khng nhng phi gnh chu trng lng ton thn m cn phi i v
nhy. Giy l vt bo v cho bn chn, n c tc dng lm cho bc i n nh v gi m bn chn.
Giy cao gt c th tng thm ng nt thanh mnh ca hnh th v dng yu iu ca ngi ph
n. Do , tng v p, khng t em hc sinh cng mun i giy cao gt. Thc ra, i vi hc
sinh cp 1-2, c th ang pht trin, vic i giy cao gt s li t hi nhiu, thm ch rt c hi cho
sc khe.
Giy cao gt l loi giy c gt cao hn 3 cm. V gt giy cao v rt nh nn trng lng ton thn
tp trung mt im nh. hc sinh cp 1-2, hnh cung bn chn pht trin cha hon thin; cc em
li rt hiu ng, d b tn thng bn chn, mt c v cc c, dy chng ca bn chn. Nu dng
lu, bn chn v tht lng s xut hin chng au mi. Gt giy cao qu cn khin cho xng gt
chn c khuynh hng chn xung, hnh cung b ph hoi, d to nn chng chn bng. Khng
nhng th, giy cao gt cn khin cc ngn chn b dn vo u mi giy nhn, b bp nght, lu
ngy s dn n cc bnh v ngn chn, to nn cc mt g trn mu bn chn.
Nghim trng hn, nu i giy cao gt lu ngy, thn th v pha trc khin cho ct sng vng
tht lng cong li mt cch khng t nhin nhm bo m cho c th c cn bng, hu qu l c
tht lng b mi mt, au; c khi xng chu b d dng, nh hng n s sinh sau ny.
Qua , c th thy hc sinh cp 1-2 khng nn i giy cao gt. Cc nh khoa hc cho rng, gt giy
ca cc em khng nn cao qu 3 cm, to hnh mt giy nn ging vi hnh cung ca bn chn, lm
cho lng bn chn chu lc u, khi i khng cm thy kh chu. Tuy nhin, gt giy thp qu cng
s khin cho c bp chn cng thng, d mt mi, i b lu s cm thy c bp chi di mi, khng
c lc.
129. V sao chn bi lit c loi cng v loi mm?
Chn bi lit c hai loi hon ton khc nhau. Mt l chn bi lit cng; khi thn di ng v pha
trc, phng mi chn ng xung t, bnh nhn buc phi nhc chn bi lit cao ln v hi
khunh ra pha ngoi, v mt vng cung mi c th i c. Loi kia l chn bi lit va mm va
ngn so vi chn bnh thng. Nhn t th i, bc s c kinh nghim s bit ngay l loi bi lit
no. Thng thng, h gi loi bi lit th nht l bi lit cng, loi th hai l bi lit mm.
V sao li phn chia thnh bi lit cng v bi lit mm? l v s vn ng cc chi ca ngi ph
C th ngi nhiu tc gi

thuc vo s chi phi ca h thng thn kinh. T no, ty sng n t chi c mt mng li thn
kinh hon chnh, ging nh li in phn b khp ton thn. H thng thn kinh li c th chia
thnh thn kinh nguyn vn ng trn (ch yu l i no v ty sng) v thn kinh nguyn vn ng
di (ch yu l thn kinh ngoi vi).
Bnh bi lit pht sinh do thn kinh nguyn vn ng trn s khin cho trng lc ca chi di tng
cao, cng , biu hin thnh bi lit cng. Nguyn nhn thng gp nht l di chng sau khi b
trng phong, no b chn thng hoc ty sng b tn thng. Cn bnh bi lit do thn kinh nguyn
vn ng di thng khin cho trng lc ca chi di gim thp, mm nhn, bin thnh bi lit
mm. Nguyn nhn thng gp nht l di chng bi lit.
130. V sao trong m ti, khi i ch trng, ta thng hay quay vng v ch c?
m ti mt, nu i b ch trng, ngi ta thng hay lc ng. iu th v l phng thc lc
ng i th rt ging nhau: trong phm vi nht nh, h thng quay vng tr v ch c. Dn gian
thng gi hin tng ny l "qu a ng".
V sao li xut hin hin tng nh th? T nhng nm 50 ca th k 20, nh sinh vt hc Nauy
Jathpoke quyt tm lm sng t cu hi ny. Trong hn 30 nm, ng i khp cc nc Ai
Cp, Trung Quc, n , Mianma, cc nc chu u, chu M, phng vn khp nhng ngi i
nhiu bit rng v tin hnh thc nghim nghin cu. Cui cng, Yathpoke tm thy cu tr li
c tnh khoa hc.
Nguyn l khi i b, ta thng ch n chn ca mnh, cho thn th i theo ng thng. y,
vai tr quyt nh khng phi l i chn m l i no v con mt. Nhng a s ngi, mc
pht trin ca bp chn tri v phi c khc nhau, bp chn phi thng pht trin di hn chn tri.
V d, nam gii, mt bc ca chn phi di khong 66 cm, cn mt bc chn tri ch khong 40
- 51 cm, tc l bc i ca chn phi lun lun bng 3/2 bc i chn tri. Nu ngi ny i 10
bc (tc l mi chn i 5 bc) th chn phi i c 3,3 m cn chn tri ch i c 2,2 m. Khi
i no v con mt ch huy, ngi i b s bit t iu chnh, v d thn hng v bn phi mt t th
mi chn s lch v bn phi mt t, hoc l c ra lnh chn phi bc di hn.
Nhng trong m ti, i no v con mt khng pht huy c tc dng, cho nn mi ln i mt
bc th thn th li lch tri mt t. Cui cng, ng i ca ngi ny tr thnh hai vng trn hon
chnh. Vng trn ngoi l qu tch chn phi, vng trn trong l qu tch chn tri.
131. V sao ngi lu hay ng lu, chn s cng to ln?
Nu bn ngi xem kch hoc ng lin tc my ting ng h, hai chn c cm gic cng ra. So vi
ngi lu, ng lu khng vn ng cng kh chu hn. V d, khi bn sp i hnh biu din th
thao, hoc n khch, duyt binh, ng cha n 2 gi, hai chn cng ln, ng lu na th bp
chn c th s ph to.
C th ngi nhiu tc gi

V sao vy? l v c th ta cha rt nhiu nc, chim khong 60% trng lng ton thn. Tui
cng b th t l nc trong c th cng cao.
Thnh phn nc ny chy trong c th, phi bo m phn b cn bng v khng ngng lu ng
mi gi cho tun hon mu v qu trnh hp thu o thi c bnh thng. Nu v mt nguyn nhn
no , s tun hon ca dch nc trong c th gp tr ngi, n s ng li gia cc khe ca cc t
chc. Lc , nu c th c s hot ng thch hp (thng qua s co bp v chng lng ca cc c),
dch th s khi phc tr li trng thi cn bng. V d, khi chi di hot ng, c bp co bp s p
cc tnh mch trong c bp, mu trong tnh mch s c y v tim. Nu ngi lu khng hot ng,
c bp khng co p th mu trong tnh mch c di khng d chy v tim.
Khi ng lu, do sc ht ca qu t, mu s tch t li trong tnh mch chi di, khin cho p lc
trong tnh mch tng ln, p lc trong cc mch mu nh cng tng cao, thnh phn nc trong mu
s chuyn vo cc khe gia cc t chc nhanh hn. Do , cht lng gia cc khe tun hon t,
ngng li qu nhiu lm cho ta cm thy bp chn cng ln, sau c th xut hin ph chn.
132. Khi i ng, v sao hai vai li lc?
Ch cn ta bc i, hai vai s lc rt t nhin. Ni chung, s chuyn ng ny khng mt sc. Sau
khi i b mt qung ng di, hai chn au mi, bp chn kit sc, nhng hai vai vn lc i
lc li mt cch nh nhng. ng tc ny l do kt qu ca c hai cnh tay c co li mt cch c
nhp iu.
Khi i ng, v sao hai tay a i a li? Ban u c ngi cho rng iu ny c th gim thp
tiu hao nng lng khi i b. Nhng kt qu o c chng t, vic hai cnh tay a i a li
hay khng thng khng nh hng n nng lng tiu hao. Cng c ngi cho rng ng tc trn
c th hiu chnh v tr ca phn u. V khi i b, u lun hng v pha trc; nhng cng vi hai
chn thay nhau bc, phn mng s chuyn ng, s chuyn ng ny thng qua vai truyn n u,
khin cho u khi i b chuyn ng sang tri sang phi. Tay v chn thay nhau lc s khin cho
chuyn ng ca u c trit tiu. Nhng cc nh khoa hc qua o c chnh xc pht hin
thy, khi i b, mc d hai cnh tay khng lc, gc chuyn ng ca cnh tay cng ch khong 9
; n phn vai, gc chuyn ng cn nh hn, cui cng phn u ch chuyn ng sang tri, sang
phi khng qu 2 , cho nn khng nh hng n mt hng v pha trc. ng nhin, l do
ny cng khng ng vng.
C mt s nh khoa hc lin tng n vic con ngi l ng vt tin ha t loi vn 4 chi m
ra. ng vt 4 chi khi i b th cc chi trc v chi sau bc i rt c quy lut. Con ngi khi bt
u ng thng i th hai chi trc ca ng vt 4 chi bin thnh hai tay. C ngi lm th
nghim: khi ngi i ng b cht hai tay li, kt qu c bp ca cnh tay vn co bp c quy lut
nh c. Qua , c th thy vic hai tay lc l khi i b l nh hng ca t th i ca ng vt t
C th ngi nhiu tc gi

chi cn lu li. Tc dng ca n ch yu l gi cn bng v hi ha cho t th i ng.

133. V sao ngn tay ci ch c hai t?
Bn tay ngi c 5 ngn tay di ngn, to nh khc nhau. Hn na, mi ngn tay u c tn gi ring,
l: ngn ci, ngn tr, ngn gia, ngn eo nhn v ngn t.
iu th v l ngn tr, ngn gia, ngn eo nhn v ngn t u c ba t, duy ch ngn ci ch c
hai t. Kt cu ny c ngha g?
Cn c thuyt tin ha lun, ngi ta bit c con ngi t loi vn c tin ha ra. Loi vn c
sng trong rng, da vo t chi, i, ngn tay ci hoc ngn chn ci tch khi 4 ngn khc. Khi
leo cy, ch c cc ngn 3 t l thch hp nht, cn ngn ci c hai t c dng khng nhiu. V
sau, loi vn c xung t hc ng thng, hai chi trn c gii phng, c bit l sau khi chng
bin ha thnh con ngi. V tay thng s dng cng c nn ngn ci bin thnh to khe. Ch gn
ngn ci cn sn sinh ra mt c rt pht trin, khin cho ngn ci c th phi hp hot ng vi 4
ngn i din.
Chnh l nh kt qu tin ha ny m ngn ci ca ngi hin i c mt tc dng to ln trong
bn tay. Hm ngha ca cu thnh ng "ngn ci ng u" l ni n ni tri nht. Qu ng nh
th! Theo thng k ca cc nh khoa hc, hu ht cng vic cn n s h tr ca ngn ci. Ngn ci
va c lp, va c th phi hp vi 4 ngn kia lm vic.
Ngn ci quan trng nh th, v sao li ch c hai t? Cc nh khoa hc cho rng kt cu ny ca n
l thch hp nht. V ngn ci nu ch c mt t th s phi hp nm bt ca n vi 4 ngn kia s
khng khe, cn nu ngn ci c ba t th lc ca n s yu i, khng th no c lc mnh. Cho
nn kt cu ny ca ngn ci l mt trong nhng kt qu hp l nht ca qu trnh tin ha t loi
vn n loi ngi.
134. V sao a s ngi, tay phi mnh hn tay tri?
Trn 90% nhn loi c thi quen dng tay phi lm vic. Tay phi ca h c v lc, to nh hoc
v trng lng u mnh hn tay tri. Tay phi pht trin hn tay tri, thm ch chn phi cng pht
trin hn so vi chn tri.
Theo nghin cu ca cc nh khoa hc, vic dng tay phi l do thi quen c hnh thnh dn dn
trong qu trnh lao ng lu di.
T xa xa, thi i c, con ngi sng thnh by n, tay nm ru, mi sn bt loi
th. Khi giao chin, ngi ta thng dng tay phi cm v kh xng vo d th. T nhng bc
tranh tng c Hy Lp hn 1000 nm trc cn lu li chng ta cng c th thy c tnh trng
ny. Con ngi dng tay phi nm cung v mi tn, cn tay tri nm thun.
Qua nhng nm thng lu di, loi ngi dn dn tr thnh thi quen dng tay phi. Sau trong lao
ng v chin u loi ngi thng dng tay phi, mc d c lc c nhng em b c bit dng tay
C th ngi nhiu tc gi

tri vit hoc cm a, nhng thy gio v b m bt em sa. Dn dn hin tng "tay phi chim
u th" khng cn l thi quen hu thin m tr thnh di truyn bm sinh.
Trong c th ngi, mng li kinh lc ca thn kinh an xen nhau, tc l tay phi thuc v bn cu
i no tri "qun", tay tri thuc v bn cu i no phi "qun". C mt s ngi v b trng phong
m na thn bn phi bt ng, l do bn cu i no tri b tr ngi, cn nhng ngi na thn
bn tri bt ng l do bn cu phi ca i no b khc thng. V con ngi thng dng tay phi,
dn dn lm cho hot ng ca bn cu i no tri tr thnh phc tp hn, iu ngc li li thc
y cho ngi ta quen dng tay phi.
135. Hai na tri, phi ca c th c i xng nhau khng?
Nhn b ngoi m xt, c th ngi c 5 gic quan v 4 chi, c tnh i xng tri, phi rt hon m.
V d: hai tay, hai chn, hai tai, hai mt... hon ton tun theo quy lut i xng tri phi. Nhng
trong c th cn c nhiu hin tng khng i xng.
Nu i su vo bn trong c th, ta s pht hin khng t c quan ni tng trong ngc v bng khng
i xng vi nhau. Ai cng bit tim nm hi lch tri trn ngc, cn gan nm lch phi trong bng.
Li xt n kh qun, n t trn i xung di ri chia thnh mt nhnh tri, mt nhnh phi. iu
th v l hai nhnh kh qun ny khng ging nhau. Nhnh kh qun tri nh v di, hng i hi
lch ngang; cn nhnh kh qun phi th to v ngn, hng i hi thng xung. Chnh v vy khi
khng cn thn lm ri vt g vo kh qun th hu nh u ri vo nhnh kh qun phi.
Hai chn ngi khi ng thng, thng thng chn tri c din tch tip xc vi mt t to hn chn
phi, cng tc l trng tm hi ri v chn tri, chn tri tr thnh chn chng chnh. C mt nh
khoa hc qua kho st lu di pht hin, khi con ngi pht hin pha trc c nguy him th a s
u np v pha bn tri, do ng cho rng iu ny c lin quan vi chn tri trng tm, khin
cho chn phi d p ln mt t.
Trong c th cn c nhiu b phn tri phi khng i xng. V d c ngi mt mt hai m, cn
mt kia mt m; hai lng my bn cao bn thp; khi ci mt bn c lm ng tin, bn kia khng
c. Tt c nhng iu ny u l nhng hin tng khng i xng bnh thng. Nhng khi mt
ngi nu xut hin mt hin tng khng i xng no khc thng trong c th th thng
thng l im d bo bnh tt. V d in hnh nht l ra m hi, nu ch c na ngi ra m
hi, na khc khng c th l s cnh bo, nu khng ch th sp ti bn c th b trng phong
hoc bi lit na ngi.
136. V sao khi ng phi ch t th nm?
Ng l phng thc ngh ngi quan trng nht ca c th. Cht lng ng quan h n hiu sut hc
tp v lm vic ban ngy. Gic ng c cht lng cao khng nhng c quyt nh bi thi gian
ng, mi trng m cng lin quan n t th ng.
C th ngi nhiu tc gi

C ngi thch ng nm sp, ngc xung di, lng ln trn, hnh nh ng vy th yn tnh hn.
Nhng khi nm sp, mt s c dy chng ca chn v thn ngi khng c chng lng v ngh
ngi hon ton. Di sc nng ca c th, hot ng ca ngc b hn ch, nh hng n s h hp
ca phi v cng nng ca tim. B ngc v phn bng b , khng li cho s pht trin ca la tui
thanh, thiu nin. Khi nm sp, u thng lch mt bn trnh l mi b gi bt, sau thi gian di,
cc c bn c d b ko cng. Do , nm sp l t th ng khng khoa hc nht, nn thay i.
Khng t ngi c thi quen ng nm nga, thn nm thng, t chi m ra thoi mi, h cho rng t
th ny c th phng lng b g, c li cho ct sng v khung xng, thc y pht trin chiu
cao. Nhng cng ging nh nm sp, khi nm nga, mt b phn c bp ca thn v chn vn
trng thi khng c bung lng, cho nn hiu sut ngh ngi khng cao. Khi nm nga, vic t
hai tay ln ngc hoc b chn dy ln ngc s cn tr tim lm vic, thm ch khin ta hay chim
bao v c cm gic kinh hong. Nhiu ngi ngy to khi ng nm nga v khi , hu sa xung, b
kh th kch thch.
T th ng nm nghing, thn hi cong v pha trc, cc khp ca chi c bung lng, hi cong...
l trng thi ngh ngi tt nht. V vy, ngi xa thng ni "nm nh cy cung" tc ch nm
nghing l t th ng hay nht.
Tr thn v t chi, t th u v c cng rt quan trng. Cc t sng c hi nghing v pha trc,
nu khng c gi hoc gi qu thp th c c khng c th gin, cc mch mu phn u d b
huyt, sau khi ng dy s cm thy cng u hoc au u, m mt hi ph. Nhng nu gi qu cao,
c sau c b ko cng, ng mch c b tr ngi, sau khi ng dy cm thy mi c, chong u, cng
no. Kt qu nghin cu chng t gi dy 8-15 cm l thch hp. Khi nm nga, gi cao khong bng
mt nm tay v va, khi nm nghing, gi cao khong 1 nm tay ri l thch hp.
T th ng tt bo m gic ng tt, gic ng tt khin cho tinh thn ban ngy thoi mi hn.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 10

137. Ng tra c li g?
Rt nhiu ngi c thi quen ng tra, c bit l v ma h; mc ch ng l xa b mt mi, khi
phc sc lc.
C th ngi nhiu tc gi

Bui sng, sc lc con ngi rt di do. l v qua mt m ngh ngi, cc c quan trong c th
c tu chnh li, xa b ht s mt mi ca ngy hm trc. Nhng sau mt bui sng lm vic
hoc hc tp, v th lc v u c tp trung cao v khn trng, s mt mi li xut hin. Hn
na, nhit lng trong c th cn, cc chc nng sinh l ngoi yu cu c b sung nhit lng
cn i hi c ngh ngi thch ng tiu tr mt mi, khi phc sc lc, bui chiu c th
lm vic hay hc tp. Gic ng tra gip ta t c mc ch . V ma ng hay ma xun th
ng tra tc dng khng r lm, ni chung bui tra ng mt chc l c. Nhng v ma h, tc
dng ca gic ng tra rt r rt.
Ma h, ng lc chnh tra, mt tri chiu nng, nhit mi trng chung quanh rt cao, mch
mu da gin n, mt lng ln mu tp trung mt da, gy ra s mt cn bng phn phi mu trong
c th. Mu chy qua no t, sinh ra hin tng no thiu mu nht thi, khin cho ta tinh thn u
oi, l m bun ng. Ngoi ra, ma h m ngn ngy di, cng thm nng bc, mi ngi thng
ng mun, dy sm, rt kh bo m gic ng y . n bui tra, h thng hay ngp ngn,
ngy di, l hin tng tt nhin v sinh l.
i vi tr em, gic ng tra li cng cn thit. T chc cc c quan ca tr em cn non yu, chc
nng sinh l cha hon thin, nn d mt mi. Qua gic ng tra, chc nng ca cc b phn trong
c th mi c tu chnh li y .
138. V sao khi ng c ngi li ngy kh kh?
Chc bn tng gp ngi ngy rt to khi ng, lm nh hng n gic ng ca ngi khc, nhng
bn thn anh ta ng say nn khng h hay bit.
Nguyn l khi ng, c bit l khi ng say, c bp ton thn chng nguyn, ngay n "li g" c
hng cng sa xung, b khng kh th ra th vo lm rung ng, gy ngy kh. Ngy cng c th
xut hin do s lu thng ca khng kh trong l mi gp tr ngi. Khi mi khng thng, th kh
khn, t nhin ngi ta s th bng ming. Vic th ming, c bit l ng tc ht vo, s lm chn
ng hm ch mm pha trn cung hng. Hm ch mm cng vi khng kh v ming cng rung
ng s pht ra ting ngy kh kh.
Theo nguyn l trn y, c mt s ngi s hi: v sao mi khng c bnh m li khng thng kh?
l v nhng ngi ny khi ng, v tr ca u khng nm ngay ngn, khin cho mi khng thng.
V vy, trnh ting ngy, lc ng phi ch v tr ca u, khng nn nm nga m nn nm
nghing; ng mi b tc. Nu khi ng quen th bng ming th ting ngy rt kh loi b.
Ngoi ra, mt s ngi c cc tuyn lympho cung mi sng to, khin cho mi khng thng nn
ngy to. Trng hp ny tr em cng hay gp.
Nu ngy to, tt nht l i bnh vin kim tra; nu ngy do bnh th cn kp thi cha tr.
139. V sao ni ng ging hi cng phng l tt?
C th ngi nhiu tc gi

Con ngi mt khong 1/3 cuc i cho vic ng; do , ging i vi chng ta rt quan trng. C
nhiu loi ging: ging phng, ging m, ging l xo, ging chiu... Vy ng loi ging
no c li cho sc khe?
T kt cu sinh l c th m ni, ging chiu mm, ging l xo, ging m u qu mm, l loi
ging ng khng l tng. Nu ng trn ging mm, ct sng s thnh hnh cong khi nm nga,
cong theo chiu nghing khi nm nghing, khin cho dy chng v cc khp hai bn ct sng s chu
sc nng qu mc. Lu ngy s gy au mi ct sng.
Nu tr em ng ging mm, ngoi nhng iu khng th trnh khi nh trn, tr cn d b bin
dng ct sng do khung xng cha pht trin hon thin.
V vy, mi ngi nn ng ging vn phng. Ni chung cng c coi l chun nu nm nga
m khng b ln nhiu. Nu ng ging g, ct sng s gi c trng thi sinh l bnh thng.
Nu ct sng b lch nh, ch cn ng ging phn phng mt m l s c un nn li.
Tr em ng ging phng s gip khung xng pht trin bnh thng. Ph n ng ging phng s
c ng cong thn th p.
140. V sao khi ng khng nn trm chn kn u?
Khng t ngi khi ng thng thch trm chn kn u v ton thn, c bit l khi s hi hoc tri
qu lnh. y mt thi quen khng tt. N khng nhng khin ta khng c ngh ngi y m
cn nh hng xu i vi sc khe.
V sao nh th? V chng ta lun phi th, ht khng kh mi vo v th ra kh CO2, nh th cc c
quan trong c th mi duy tr c trng thi tt p. Khi bn vi u trong chn ng, lp chn dy
s cch ly bn vi mi trng bn ngoi, khng th trao i khng kh c. Kh xy trong chn
ngy cng t i, cn kh CO2 ngy cng nhiu ln. V khng c cung cp xy nn cc c quan
trong c th khng th lm vic bnh thng, gy nh hng khng tt cho sc khe.
Ngi ng trm chn s cm thy tc ngc, th gp hoc na m thy c mng, lo s, ton thn m
hi m a ging nh va tri qua mt trn vt ln kch lit.
Tm li, v sc khe, v ngh ngi c tt hn, bn khng nn ng trm chn kn u.
141. Mt ngi mi ngy nn ng bao lu?
Mi ngi khng th khng ng trong mt thi gian di. C nh nghin cu tng lm th nghim:
cho mt s ngi khe khng ng sut 72-90 gi lin; kt qu l h ln lt xut hin "trng thi
tinh thn khc thng". Khi ngng th nghim, cho h ng my gi, mi hin tng li tr v bnh
thng.
Vy trong 1 ngy, mi ngi nn ng bao lu th va? Vi a s ngi ln, mi m ng 7-8 gi l
. Hip hi Ung th M lm mt cuc iu tra, kt qu l nhng ngi ng bnh qun mi ngy
7- 8 gi c tui th di nht. nhng ngi ng t hn 4 gi mi ti, t l t vong cao hn ngi
C th ngi nhiu tc gi

ng 180%; nhng ngi ng trn 10 gi/ti, t l t vong cao hn 80% so vi ngi ng va

.
La tui khc nhau th nhu cu v thi gian ng cng khc nhau. Mi ngy, tr 1-3 tui cn ng 14-
16 gi; tr 4-6 tui cn ng 12-14 gi; tr 7-9 tui cn ng 11 gi; 10-13 tui: 9-10 gi; 14- 20 tui:
8-9 gi. Ngi t 20 tui tr ln cn ng 7 - 8 gi/ngy. ng nhin, thi gian ng di hay ngn c
th do thi quen hnh thnh lu ngy. Pit ngi Nga sut i mi ngy ch ng 5 gi. Aiti mi
ngy ch cn ng 2-3 gi, Napoleon c ngy ch cn ta vo gc cy chp mt mt chc l c th
xa b mt mi, trong khi Anhstanh mi ngy cn ng n 10 gi.
Nu sau khi ng, bn cm thy u c tnh to, tinh thn thoi mi, khe mnh ngha l bn ng
.
142. V sao ngi c tui, nhu cu ng li t i?
Trong cuc sng, ta thy ngi cng tr, thi gian cn ng cng di, cn ngi cng ln tui, thi
gian cn ng cng ngn. Trong trng hp bnh thng, tr em s sinh ngoi thi gian n l ng, cn
ngi gi mi ngy ch ng 5 - 6 gi l khng ng c na. Thc cht nguyn nhn v u?
Mun hiu iu ny, trc ht ta hy tm hiu ng l g. Khi con ngi lm vic hay hc tp c ngy,
ti n, t bo thn kinh v i no mt mi, t trng thi hng phn chuyn sang trng thi c ch.
Hn na, s chuyn bin ny t cc b dn dn khuch tn rng ra. Khi v no v tng di v no
pht sinh c ch rng ri th s i vo gic ng. Theo quan st in no , con ngi khi ng c hai
trng thi thay th nhau. Mt loi l ng sng chm, gic ng khng su, hi th chm v u, mch
v huyt p n nh, thy th no tit ra "cht kch thch sinh trng", thc y s hp thnh hp thu
v o thi ca c th, gip cho th lc c hi phc. Ng sng chm ko di 80-120 pht, sau
chuyn sang ng sng nhanh. Khi ng sng nhanh, gic ng su, kh gi tnh, mch mu no gin
n, lng mu qua no nhiu hn lc ng sng chm 30-50%, cc t bo no c hp thu o thi
mnh m, khin cho no c phc hi. Trng thi ny ko di khong mi my pht n na
ting, sau li chuyn sang gic ng sng chm. C hai loi thay th cho nhau lin tc, mt m
khong 4-6 ln.
Ngi n tui gi, v cng nng v i no hot ng khng mnh m nh tui tr, tc hp thu
o thi gim chm, hn na hot ng th lc gim rt nhiu, do thi gian ngi gi cn ng
cng gim theo. Tc ng ni "30 nm u ng khng tnh, 30 nm sau ng khng say" l v l .
Ni chung, ngi gi mt m ng 5-6 gi l . Ngi gi ban m kh i vo gic ng, na m
d tnh dy, thi gian ng ngn hn mt t, a s c th thng qua ngh ngi hoc chp mt mt chc
v ban ngy l b p c. u l nhng phng php tt tiu tr mt mi.
Thi gian ng c nhin rt quan trng, nhng quan trng hn l cht lng gic ng. cho ngi
gi ng tt, phng ng nn gi yn tnh, trong phng khng c nh sng, khng kh thong v chn
C th ngi nhiu tc gi

p thch hp. Ngoi ra, nn tp thnh thi quen ng c quy lut bo m cht lng. Nh th s
c li cho vic ko di tui th.
143. C phi ng gi cng cao cng tt khng?
Con ngi dnh 1/3 cuc i cho ng, m gic ng gn lin vi ci gi, cho nn ci gi c vai tr rt
quan trng i vi sc khe.
Nu ti ng khng c gi th v tr u s thp hn tim, mu chy ln u tng ln, dn n cc mch
mu no b dn mu, thi gian lu s gy au u, m mt sng ln v ng khng tt.
Ngc li ng c gi, u c nng cao, phn ngc cng hi c nng cao, nh vy mu na
di s chy chm hn, c th gim nh gnh nng cho tim. i vi ngi c thi quen ng nm
nga, gi u ng th phi s khng p st vi ging, c li cho s th. Hn na, ng c gi u
th phn c c cong v pha trc, c c c th gin, c li cho ngh ngi, sng tnh dy tinh
thn thoi mi.
Tc ng ni, "gi cao u v lo". Thc ra cch ni ny thiu c s khoa hc. Gi khng phi l cng
cao cng tt. Nu gi u qu cao, cc c c s khng c th gin t nhin, phn c pha p vo
gi b ko cng, khin c bp cng thng, d gy mt mi. Nu sut m ng gi cao, c s au, u
au, thm ch ngng u hoc ci u u kh khn, c kh quay. Hn na, gi qu cao s lm cho
tim cung cp mu ln no kh khn, v hnh trung tng thm gnh nng cho tim. Ng gi cao cn
lm gim gc gia c v ngc, khin cho kh qun b cong, vic th gp tr ngi , d dn n yt hu
kh au v ngy to. Ngoi ra, gi qu cao s khin cho cc c ngc v lng cng thng, cc t
chc phn mm c b ri lon, khin mch mu, thn kinh b dn nn gy ra mi vai, t tay v
chong u.
Vy gi cao bao nhiu l va? Cc chuyn gia lm th nghim o in no i vi nhng
ngi dng gi cao thp khc nhau, kt qu l nhng trng hp dng gi cao 6-9 cm, in no
xut hin trng thi n nh; gi cao hoc thp qu u nh hng n gic ng, khin cho c th c
cm gic khng thoi mi hoc kh ng.
Cc chuyn gia khoa xng cho rng, t gc sinh l v hnh dung t sng c m xt, khi ng c
gi u, gi cao 8-15 cm l thch hp. Gi nn c hnh dng hnh yn nga l tt nht, tc hai u
cao khong 15 cm, gia thp khong 8 cm. Khi nm nga, u gia gi, khi nm nghing th u
gi vo hai bn. Gi c cao v hnh dng nh th rt ph hp vi hnh cung ca c, c li cho
phng bnh t sng c v gip ngh ngi tt.
144. V sao khi ngi mt mi li hay ngp di?
Khi ngi mt mi, thiu ng, tinh thn bun t, khng hng th vi mi vic chung quanh, hoc khi
trong ngi s rt th ta hay ngp di.
Ngp l triu chng ca mt mi. Ging nh khi c th thiu nc th phi ung nc, d dy trng
C th ngi nhiu tc gi

rng th phi n cm, ngp cng l mt hot ng phn x vn c ca c th. N c ngha nht
nh i vi bo v c th. V d, khi c th mt mi, li phi lm vic hay hc tp n ti khuya,
ming s ngp lin tc, thc gic ta nn i ngh.
Ngp cng c tc dng iu tit nh i vi mt mi. Khi ngp, hai mt nhm li, ming m to
th; ti chn tay, mt c, li v yt hu, cc c bp c co li lm cho i no ang hot ng
hng phn nay tm thi gim yu, th su hn, hot ng c bp ca ton thn tm ngng xung,
cm gic ca thn th i vi s kch thch chung quanh gim thp. Chnh thi im ta c ngh
ngi tm thi.
Bui sng khi mi ng dy, v hot ng ca i no t trng thi c ch chuyn sang hng phn, c
bp ang chng, ton thn u oi, c th ang nng cm gic mt mi cho nn ta cng thng ngp,
c bit l khi ng cha li cng hay ngp hn.
Ngi c tinh thn phn chn, sc lc di do, sng c quy lut, thng tp luyn, sng mnh m th
thng t ngp. Khi th cht h yu, thiu ng, tinh thn u oi, sng khng c quy lut, thiu vn
ng, thiu hng say v cng vic th thng hay ngp nhiu hn.
Khi ngp, nng lc phn ng ca c th tr nn km hn, hiu qu lm vic hay hc tp khng cao.
Lc , c th ra ngoi tri hot ng mt cht hoc th khng kh trong lnh, hoc lm mt vi
ng tc lao ng nh, nu qu bun ng th nn i ng.
145. V sao sau mt thi gian mt mi, qung mt li thm en?
nhiu ngi, mi ln mt mi, c bit l thiu ng hoc thc m nhiu, hai qung mt s thm
en. l v sao? Y hc hin i pht hin, con ngi mt mi, qung mt thm en trong hai
trng hp:
- Mt mi qu mc hoc thiu ng: M mt b cng thng lu di, dn n nhng mch mu nh
phn da qung mt gin n, lm huyt. Cc t chc di da ca qung mt b chng lng, cc
mch mu huyt nhiu, mu khng lu thng, cng thm da qung mt rt mng, do qung
mt xut hin vng xanh xm. i vi trng hp qung mt thm en khng phi do bnh nh th
ny, ch cn ch ngh ngi, ng tt l c th xa b c rt nhanh. Nu dng ngn tay xoa nh ln
qung mt gip cho cc mch mu lu thng tt th hin tng en qung mt cng s gim nh
hoc mt dn.
- Mt c quan no trong c th c bnh, kh nng nhiu nht l bnh thn. Cc t chc t bo ca
thn c mt loi sc t en. Sau khi cng nng thn suy nhc, sc t en s hin ra r rng, khin
cho qung mt thm en. Ngoi ra, cc bnh v ni tit hoc bnh v mch mu tim cng gy ra s
nhiu lon v tun hon mu trong c th, cc mch mu nh da qung mt b huyt lu di m
to nn qung en.
Tm li, qung mt en l mt loi "tn hiu", n bo hiu ta b mt mi qu mc, nn ch ngh
C th ngi nhiu tc gi

ngi; cng c th l mt s "cnh bo" rng ta ang c mt loi bnh no , nn i n bc s

kim tra sc khe.
146. V sao thanh, thiu nin khng nn thc thu m nhiu?
Mt ngi nu sut ngy tay khng ri sch hoc vi u lm vic th dn dn s cm thy u c
cng ln, nng lc t duy gim thp. Tng t, nu lao ng th lc vi thi gian ko di m khng
c ngh ngi ng mc th cng s tn hi n sc khe. Cho nn mun tiu tr mt mi, ta phi
bit cch ngh ngi.
Phng php ngh rt a dng, trong , ng l iu khng th thiu c. Nu con ngi khng ng
th cuc sng khng th ko di.
V sao ng li quan trng n th?
Tt c mi hot ng ca con ngi, bao gm hot ng tr lc v th lc, u chu s ch huy ca
v i no. V i no gm hn 10 t t bo thn kinh t chc thnh, c phn cng v cng tinh
vi. N l b t lnh cao nht ca c th, c tnh phn ng rt cao, cm th rt nhanh tt c nhng
kch thch ca ngoi gii v kp thi pht ra mnh lnh ng ph li. Nhng i no li c bit
mm yu. T bo thn kinh i no nu khng nhn c xy trong mt pht th con ngi s mt i
cm gic; sau 5-6 pht s t vong. No tuy mm yu nh th nhng cng c bin php t bo v
mnh: Khi ngoi gii kch thch qu nhiu, gy hng phn qu th n s chuyn t hng phn sang
c ch. Do , con ngi s dn dn i vo trng thi ng t bo thn kinh no khi mt mi qu
mc v khi b tn thng. gi l "s c ch c tnh bo v".
Khi ng, hi th tr nn su hn, tim p chm hn, c bp ton thn c th gin, nhng t bo
mt mi c ngh ngi, nhn c cc cht dinh dng mi t mu a n, lm cho c th dn
dn c khi phc.
Thi gian v su ca gic ng sinh l thay i ty theo tui tc, tnh trng sc khe v cc ma
khc nhau. Ni chung, mi ngy, ngi gi ng 5-6 gi, thanh nin, trung nin ng 8 gi, cn tr em
ang thi k pht trin mnh m cn ng 9-10 gi mi tha mn nhu cu ca c th.
Thi k thanh thiu nin ang l giai on hc tp cng thng. Mt s thanh thiu nin v tranh th
thi gian xem sch nn thng thc qu khuya, thm ch thc thu m. iu ny va khng c li
cho sc khe va khin hiu qu hc tp cng gim st, li nh hng n vic hc tp ca hm sau.
V vy, i vi c th v s hc, vic thc thu m qu l li bt cp hi. nng cao hiu sut hc
tp, ngoi vic bo m ng y , cn phi tham gia thch ng mt s hot ng vn th khc c
li cho sc khe. Vic tham gia hot ng vn th khin cho mt s b phn ca v i no hng
phn ln, cho khu vc ph trch hc tp hay cng tc trong i no t trng thi hng phn
chuyn sang trng thi c ch ngh ngi. Nh vy, ta va c th tiu tr mt mi, va c th rn
luyn thn th, tng cng sc khe.
C th ngi nhiu tc gi

147. V sao chim bao?

Chim bao l hin tng sinh l thn b nht, nhng cng ph thng nht. Khi chim bao, ngi ta
hu nh bc vo mt th gii mi l. Trc y do khng bit nguyn nhn chim bao nn ngi ta
thng lin h chim bao vi ct, hung, ha, phc ca vn mnh cuc i, khin cho chim bao
mang y mu sc thn b.
Ngy nay, cc nh khoa hc bit c, khi ng say, phn ln cc t bo ca v i no c ngh
ngi, nhng c mt b phn t bo thn kinh vn ang trng thi hng phn, chnh v nguyn nhn
m sinh ra chim bao.
Chim bao s d rt thn k l v trong cnh mng lun lun xut hin nhng ni dung rt li k, qui
l. Vy nhng ni dung ny c sn sinh nh th no? C mt im c th khng nh, l n gn
cht vi cuc sng thng ngy. Ni dung chim bao cho d hoang ng bao nhiu, ta vn c th
tm thy nhng hnh nh cuc sng thc trong . Nu bn l mt ngi nguyn thy cch bit vi
th gii th chc chn trong gic mng khng th xut hin cnh tu ha, my bay.
C nhng gic chim bao lin quan mt thit vi nhng vic ta tng tri qua v c n tng su
sc, hoc l chu nh hng ca nhng tnh tit no trong tiu thuyt, v tuyn hay phim nh. Mt
s gic chim bao xut hin do c th chu s kch thch no m sn sinh ra. V d, thi tui nh
(3-6 tui), do nng lc t khng ch cn km, c nhng m ta ung nc nhiu, chim bao thy i
tiu, kt qu l ta b i dm.
Mt nguyn nhn khc hnh thnh chim bao l do lng mong mun rt mnh lit. V d, khi bn yu
ng, trong gic mng thng xut hin ngi yu. Khi bn mun n chi mt ni no , hoc
mun n vt g th trong chim bao thng t c iu . Cho nn, nh tm l hc ni ting
ngi o l Fuloist ni: chim bao l s t c ca nguyn vng.
ng nhin, c rt nhiu nguyn nhn gy nn chim bao; c nhng gic chim bao ngay cc nh
khoa hc n nay vn cha lm sng t c. Chnh v l m nghin cu chim bao lun l mt
vn cun ht cc nh khoa hc.
148. V sao c ngi mng du?
Mng du l mt hnh vi v thc c lin quan vi gic ng, cng l mt hin tng ng m hng
trm, hng nghn nm nay cha c gii thch r rng.
Ta thng gp trng hp nh th ny: Ngi mng du sau khi ng say t nhin ng dy mc
qun o, sau i ra ngoi mt vng, hoc lm mt vi vic no ri li tr v nm ng, t mnh
khng h bit nhng vic mnh lm.
Cc nh khoa hc khi nghin cu mng du pht hin: Mt s trng hp mng du c lin quan
n s tr ngi ca cng nng no. Trong trng hp bnh thng, nu khi ng m nhn cu chuyn
ng nhanh th i no s truyn mnh lch hnh ng cho h thng vn ng c bp (v d: Nu
C th ngi nhiu tc gi

mng thy ha hon, i no s mnh lnh cho hai chn chy mau). Nhng con ngi cn c mt c
ch t hm khc, tc l khi ng, c th khng cho tn hiu truyn n h thng vn ng c bp,
gip ta c th ng yn n trn ging. Nu c th t hm ny mt s iu ha th con ngi s sn
sinh hnh ng, xut hin hin tng mng du.
Trong cc thng k v quan st ngi mng du, ngi ta pht hin a s h la tui di 15; c th
do s pht trin i no ca h cha thnh thc, v i no thiu cng nng khng ch. Ni chung,
sau khi n tui thnh nin, chng mng du s t ng mt i. V vy, nu mng du khng phi l
bnh thuc v kh cht i no th thng thng khng cn cha tr. C trng hp v tm tnh hong
s, lo lng qu mc nn sinh ra mng du hoc lm cho chng mng du nng thm. Lc , cn phi
tm cch xa b trng thi tm l lo s trn.
ng nhin, cng c khng t ngi mng du v no b b cm nhim, chn thng hoc c bnh
ng kinh. i vi trng hp ny, phi n bnh vin kim tra v iu tr.
149. V sao c mt s c mng c th bin thnh im d bo bnh tt?
Nh khoa hc c Hy Lp Aristot tng d on: c mng rt c th l im bo trc bnh tt. Bc s
ni ting c La M l ng Linc trong tc phm ca mnh tng k li cu chuyn: c mt ngi
nam thng chim bao thy chn tri mnh nng nh , bc i khng ni. Chng bao lu sau, qu
nhin chn tri anh ta b bi lit.
Mt s nh sinh l hc, tm l hc v y hc hin i cng khng ngng my m v mi quan h gia
c mng v bnh tt. Theo nghin cu ca h, nu mng thy nhn, rn c v nhng ng vt ng
s khc th thng l im d bo s mc bnh ngoi da; mng thy b ngi khc truy ui hoc t
trn cao ri xung vc thm, mun gi m khng gi c th phi ch n bnh tim; nu mng
thy no thng b p, th kh khn th phi ch bnh v phi; mng thy thng n phi c thi,
tm ra hay thc phm i thiu th c th l im bo trc v bnh d dy.
V sao nhng cn c mng ny s tr thnh im d bo bnh tt? V bnh tt lc khi pht, bnh
nhn tuy cha c cm gic nhng trong c th xut hin nhng mm bnh tim tng. Ban ngy
khi tnh to, tn hiu kch thch ca ngoi gii truyn vo i no rt nhiu; i no bn gia cng, x
l cc tn hiu ny nn nhng kch thch nh yu ca bnh tt thi k u thng b i no b qua.
Ngoi ra, i no cn c cng nng iu ch v thch ng i vi nhng chng bnh cn nh ny nn
c th cha cm gic g. Nhng khi ng, tnh hnh khc hn. Lc , rt nhiu t bo ca i no
chuyn sang trng thi ngh ngi, nhiu tn hiu kch thch mnh ca bn ngoi khng th truyn
vo i no c, cng nng iu ha v thch ng cng gim thp. Do , nhng tn hiu khc
thng ca mm bnh trong c th c th khin cho cc t bo nhng b phn tng ng ca i
no bt u hot ng. Lc , c mng s nhn c hi m hnh thnh. V mt s cnh tng ca cn
c mng c quan h vi nhng mm bnh tim tng trong c th cho nn n tr thnh im d bo
C th ngi nhiu tc gi

v bnh tt.
Ni n y, c ngi s lo lng: mt khi thy c mng th cho rng mnh b bnh. V vy, cn
ni ngay rng, s lo lng l khng cn thit. Nu ni dung c mng tng t xut hin nhiu ln
th chng ta nn tm nguyn nhn hai mt v c th mnh sm c bin php xa b hu ha.
150. V sao c gic mng c nh r, c gic mng khng nh r?
Mi ngi chng ta u tng chim bao v u c kinh nghim sau: sng mai tnh dy c lc nh r
nhng chi tit trong chim bao, nhng c lc khng nh c g. Ti sao?
Nguyn l trong 1-2 gi u, ta ng su nht, sau dn dn nng hn. Trong khi ng l m, s c
ch ca v i no s rt cn, lc nhng cnh mng pht sinh ra rt ging vi cuc sng thng
ngy, tnh nht qun ca gic mng c lc kh mnh; sau khi tnh dy, nhng hnh nh lu li trong
u cn rt r, cho nn nh c r rng. Cn lc va vo gic ng hoc khi ng su th cc
mng cnh, hnh tng pht sinh m nht chp v, thi gian c ch ca v i no cn di cho nn
sng mai lc tnh dy thng khng nh r.
Ngoi ra, nhng vic chng ta thng gp hoc tip xc gy n tng mnh th hi c trong mng
ngc li rt yu t v m h. Cn i vi mt s vic trong qu kh xa xi, ch cn thy mt ln, li
l vic khng ng ch lm nhng khi ng v cm gic kch thch yu c m rng nn cnh
tng xut hin trc mt ta rt r rng. cng l nguyn nhn lm cho ta nh r hoc khng
nh r cnh chim bao.
151. "Ng ng" c th gip ko di tui th khng?
Hng trm, hng nghn nm nay, nhn loi lun i tm phng thuc b mt ko di tui th, thm
ch mong rng mnh s trng sinh bt lo, sng mi vi thi gian. Nhng t nhng danh y xa xa,
cc thut s luyn n n cc nh khoa hc ngy nay u khng th thc hin c nguyn vng tt
p ny. Nhng h tm thy s gi m, t nhen nhm ln ngn la hy vng "trng sinh bt lo".
Loi di ng ng, cn loi chut khng ng ng. Thn hnh ca chng gn ging nhau, nhng loi
di c th sng c 20 nm, cn loi chut ch sng khong na nm. l v sao? Nguyn l khi
ng ng, t l tiu hao nng lng v hp thu o thi ca c th rt thp, hn na ng ng khin
cho bnh tt pht trin chm li. V d, nu cy t bo ung th cho ng vt, sau cho n ng ng
th nhng ng vt ny s khng v ung th m cht nhanh, bi v t bo ung th cng trng thi
tim phc, khng th hot ng c.
Vy con ngi c th da vo ng ng ko di tui th khng? Nhng chuyn gia nghin cu v
mt ny cho rng: con ngi mun ng ng th trc ht phi lm cho i no (c quan bo m
nhit c th n nh) khng ch c nhit c th mc thp nht. Ngy nay, ngi ta c
th dng cc phng php ha hc i no gi cho nhit c th h thp trong vng my gi, i
vo trng thi ng ng. Nhng khong thi gian ny cn ngn qu cho nn gic ng ng ny mi
C th ngi nhiu tc gi

ch dng vo nhng phu thut v no.

Cch y khng lu, c ngi lm ng lnh c vng nhit - 210 C trong mt thi gian,
sau ch ht ng lnh th pht hin c vng vn sng bnh thng. Cn c hin tng ny, cc
nh khoa hc bng nhin ngh ti vic mt s bnh nhn giai on cui cng ca bnh vo mi
trng nhit siu thp, cho ng ng, ch n khi y hc c th cha khi loi bnh ny mi cho
h sng tr li, nh vy khng nhng s cha c bnh m cn ko di tui th.
Cch ngh ny cho n nay khng ch dng l lun m bt u c thc hin. M, ti thiu
c 27 bnh nhn ung th c cho ng lnh, nghe ni c th gi c trn 1.000 nm. H u
tin rng mt ngy no c th sng tr li, tr v cuc sng bnh thng.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 11

152. V sao khi ngp, nc mt li tro ra?

Khi ngp, hai m mt khp li, ming m to, ngi hi ng v pha sau, th su v mnh, km theo
ng tc un vai. Lc , bn s pht hin thy ngi ngp tro ra mt t nc mt.
pha trn nhn cu ca khoang mt c tuyn l. Nc mt t tit ra tng gi tng pht, tr lc
ng. Bnh thng, ta khng cm thy c v trong c th c mt "thit b" thu thp v bi tit nc
mt. gc trong mi khe mt c mt l nh, nc mt t chy ra ng nc mt, ri i vo ti
nc mt. Pha di ti ny l ng nc mt mi, thng vi khoang mi. Nc mt c tit ra
cui cng s ln vi nc mi m chy i.
Khi ngi ngp, ming m to, mt lung kh t trong ming ph ra, p lc trong khoang ming rt
cao, p lc trong xoang mi cng theo tng ln, nc mt trong ng ng nc mt tm thi b
ngn cn nn s tro ra t mt.
Vic ht hi, ho, nn... cng c th lm cho p lc trong xoang mi tng ln, khin nc mt tro ra.
153. V sao sau mi tit hc phi ngh 10 pht?
Nh ta bit, i no l "b t lnh" ca c th. Di s ch huy ca n, tt c hot ng ca con
ngi u din ra theo mt trt t nht nh. Lc ta hc tp, t bo ca mt khu vc no ca i
no lm vic, trng thi hng phn. Khi ta hot ng th mt b phn t bo khc ca i no s
hng phn.
C th ngi nhiu tc gi

V v i no cn c kh nng t bo v mnh cho nn khi mt cng vic no ko di, hng

phn s gim xung. Nu c tip tc lm vic , nhng kch thch ca ngoi gii s khng lm cho
v i no hng phn na, thm ch s dn n c ch. V d, trong cuc sng thng ngy ta hay
gp cc trng hp sau: hc lu, sc ch s khng tp trung na, u c cng ln, iu chng t
i no ang chuyn t hng phn sang c ch, xut hin mt mi. Nu khng c ngh, c th s
mt mi qu mc v gy tn hi cho v i no.
Mun cho cng nng ca i no lun trng thi mnh m th phi cho cc trng thi hng phn
v c ch ca i no lun phin nhau. V vy, sau 45 pht ln lp, ngi ta thng dnh 10 pht
ngh ngi cho mt b phn t bo no ca v i no t hng phn chuyn sang c ch, hy
vng qua mt chc, tinh lc s di do tr li tip thu tit hc sau. S ngh ngi cng lm gim
nh s mt mi ca mt.
V vy, trong 10 pht ngh gia hai tit, hc sinh nn i ra ngoi, th khng kh mi, hot ng tay
chn, khng nn ngi l trong lp hoc tranh th lm bi tp. Nhng cng khng nn hot ng th
dc qu mc, vo tit sau kh yn tnh tr li, nh hng n hc tp.
154. V sao nam gii c ru, cn ph n th khng?
Nam n khc nhau khng nhng v tm vc v cng nng ca cc t chc kh quan m cn c mt
s khc bit rt ln: nam gii n tui thanh nin trn ming mc ru, cn n gii th khng c.
Nhiu ngi cm thy iu ny rt k l, v sao n gii li khng c ru? Thc ra iu c lin
quan mt thit vi s hp thu, o thi ca cc cht kch thch.
Ni chung, thanh nin khe mnh sau thi k dy th u mc ru, ban u l mt lp lng tha,
mu nht v mm, v sau dn dn bin thnh dy v th cng. Y hc hin i pht hin, vo thi k
ny, trong c th nam gii tit ra nhiu hoc mn nam, khin cho lng tc en v th. Mc ru chnh
l mt biu hin in hnh. Cn n, thi k ny cc hoc mn n chim u th tuyt i, lng
hoc mn nam rt t, cho nn tc dng mc lng tc km xa nam gii. Tc ca n gii cng mm
yu v mu sc nht hn.
Nhng c mt s thiu n cng mc mt lp lng t m nh "ru", v th m h cm thy rt kh
chu. Thc ra khng phi l ru m ch l lp lng mp hi dy, n khng nh hng g n sc
khe ca c th, thng thng qua tui dy th, t n s mt i.
155. V sao ni chung n thp hn nam?
Ni chung a s n thp hn nam, ng nhin cng c nam gii thp, nhng l thiu s.
Chiu cao ca mt ngi c quyt nh bi s di ngn ca khung xng, c bit l di ngn
ca xng chi di. Khng tin th bn th lm xem: hai ngi cao thp khc nhau cng ngi ln gh
bng, na thn trn chnh lch khng bao nhiu, nhng khi dui chn ra th chnh nhau mt on
ln. Cho nn bnh thng ta hay ni ngi cao l ngi "chn di", ngi thp l ngi "chn ngn".
C th ngi nhiu tc gi

iu l c l. Chnh v chiu cao ca mi mt ngi ch yu biu hin chn dy hay ngn, cho
nn mu cht vn n thp nam cao l ch s pht trin ca chi di khc nhau.
Tr em sau khi sinh ra, xng chi di pht trin nn chiu cao ng nhin s tng ln. Nhng s
pht trin ca c th c mt quy lut nht nh, khng phi u n hng nm m l tng trng theo
hnh sng. Nm th nht, chiu cao tr em tng ln r rt, khong 23 - 25 cm. Nm th hai ch tng
10 cm. V sau, tc ln ngy cng chm: nm th ba 8 cm, nm th t, th nm mi nm ch tng
khong 4 - 6 cm. Nu khi s sinh, chiu cao ca em b l 50 cm th n 5 tui s tng ln gp i,
tc l khong 1 m; n 6 - 7 tui li ln nhanh hn, mi nm khong 8 - 10 cm. T v sau, mi
n trc tui dy th, tc ln bt u gim dn, mi nm ch ln khong 3 - 4 cm.
Gi l thi k dy th v l thi k pht trin mnh. Cc c trng v gii tnh xut hin, nam v
n bt u khc nhau. B gi ni chung bt u pht dc khong 11-12 tui, cn b trai chm hn,
sau 2 - 3 nm. Trong thi gian ny, chiu cao s tng trng nhanh hn, mi nm thm 5-7 cm. n
tui 17-18, s tng chiu cao ch yu da vo s tng trng ca ct sng. S tng trng ny chm
nhng ko di, v vy tc cao gim dn. S pht dc v pht trin ca nam tuy bt u chm,
nhng tc li vt qu n gii v kt thc chm. Ni chung, n kt thc tng cao lc 19-23 tui,
cn nam gii lc 23-26 tui. Cho nn n gii ni chung thp hn nam gii.
156. C th nam v n c g khc nhau?
tr em, s khc nhau gia nam v n khng r rt, ngoi tr c quan sinh dc. n sau tui dy
th, s khc bit gia nam v n mi biu hin trn nhiu mt.
Da ca nam gii tng i th rp, cn da ca n th trn bng v mm nn, khng c np nhn. C
bp ca nam pht trin hn n, khung xng cng chc cng hn. Tuyn m ca n nhiu hn.
nam 20 tui, m ch chim khong 15% trng lng; cn n, t l ny l 27%. V vy, kh nng
lao ng th lc ca n yu hn so vi bn nam cng la tui khong 25-50%, nhng n li c kh
nng chu i tt hn nam gii.
Cc c quan tng ph ca nam v n c g khc nhau? Nh ta bit, nhp tim nam gii chm, nhp
tim n nhanh hn. mt ngi nam khe mnh, bnh qun 1 kg trng lng c th c khong 80 ml
mu, cn n gii t hn, 1 kg trng lng ch c khong 75 ml mu. S hng cu trong mu nam gii
cng nhiu hn n. Theo o lng, lng hot ng ca phi nam gii hu nh cao gp 1,5 ln so
vi n. S lng xy trong mu ca nam cng cao hn n. Do , nam gii c sc lc mnh hn.
No ca nam v n cng khng hon ton ging nhau. Hnh dng no ca con ngi ging nh nhn
ht o, gm 2 bn cu i no t chc thnh. Ni chung, nam gii, bn cu no phi ph trch
cng nng m nhc, hi ha tng i pht trin. Cn n gii bn cu no tri ph trch v ngn
ng tng i pht trin. Do , tr em gi sm n ni lu lot hn tr em trai. Cn v mt m nhc,
c bit l sng tc m nhc, nhc s ni ting hu nh l nam.
C th ngi nhiu tc gi

ng nhin, s khc bit ln nht gia nam v n l c quan sinh dc. C quan sinh dc ca nam
gii bao gm: dng vt, ti tinh, ngc hon v ng dn tinh. Ngc hon nm pha ngoi c th, l
c quan sn xut tinh trng v tit ra kch thch t nam. C quan sinh dc ca n gm c: m o, t
cung, ng dn trng v bung trng. T cung nm su trong bng di, l "ni" ca bo thai. Bung
trng hai bn t cung. Vai tr ca n l sn sinh ra trng v tit ra cht kch thch t n.
Thng thng, ngi ta c th nhn thy ngay con gi thng p, trau chut, cn con trai th phong
, ci m. Nhng s khc bit gia nam v n l tng i. C mt s nam gii cng rt ging n,
ngc li cng c ngi n b ngoi ging con trai. C lc b ngoi nam n ln ln, kh phn bit.
Di truyn hc hin i cho ta bit: c th ngi l do hng nghn t t bo cu to nn. Trong mi t
bo c 46 i nhim sc th; trong c hai si nhim sc th quyt nh gii tnh. Ngy nay, ngi
ta bt u dng nhim sc th gii tnh kim tra nam hay n: XY l nam, XX l n. Trong cc th
vn hi Olympic quc t, ngi ta phn bit vn ng vin nam hay n bng phng php ny.
157. C phi con gi t thng minh hn con trai khng?
Nhiu ngi cho rng, con gi khi hc cp 1 thng chm ch hn con trai, thnh tch cng tt hn.
Nhng ln trung hc, c bit l cp 3 th lc hc con gi thng khng ui kp con trai. Do ,
mt s ngi a ra kt lun: con gi cui cng khng thng minh bng con trai. S thc th khng
phi con trai thng minh hn con gi u.
Vy tr lc ca con trai v con gi c g khc nhau? Cu tr li khng nh l c. Cc nh khoa hc
nc ngoi nghin cu tr em trai v gi 3 nm u ca cp 1 v nhn thy tuy cng mt lp
nhng tm l la tui ca chng c khc nhau. Tm l la tui bnh qun ca con trai thng km
hn so vi con gi 1-1,5 tui; tc l nhng nm u ca cp 1, tm l ca con gi pht trin nhanh
hn con trai, v vy s nhy bn v nhn thc ca con trai v con gi c khc nhau.
Kt qu cc nghin cu chng t xc gic ca con gi tng i nhy cm, ng tc bt chc ca
con gi kh chnh xc, tay kho lo, qua rn luyn d vit c ch p, an nn nhng tm o len
rt p hoc c nhng t th ma m ngi, c th lm nhng vic i hi ng tc chnh xc cao
nh h l hoc nh my ch. S phn bit v m thanh ca em gi v nng lc nh v cng kh
mnh, d b cc m thanh thu ht, c cm gic vui thch mnh m, thch ht v nghe m nhc. Cn
th gic v nng lc phn on phng v ca con trai li mnh hn. Chng lun thch th vi cc vt
thc, m hnh v cc phng n, c th nhanh chng phn bit phng hng, hiu c phng v
ca cc vt th. Khi ng trc nhng m cung d lm lon mt, thm ch trc nhng bng mch
in rt phc tp, chng hiu c nhanh hn con gi.
Con gi v mt din t ngn ng v nh nhanh th tri hn con trai. Khi thut li mt cu chuyn
no , cc em gi thng th hin tnh cm m su sc, sau khi xem phim hoc xem kch
thng thch miu t li cc vai mt cch c sc thi, c tnh cm, thm ch cn t mnh bt chc.
C th ngi nhiu tc gi

S trng ca cc em gi l t duy hnh tng, thch nhng mn khoa hc c lin quan vi nhn vn
v quan h con ngi nh ng vn, ngoi ng, lch s, y hc v ngh thut. Cn tr em trai c nng
lc phn tch tng hp kh mnh, v mt quan st v suy l thng tri hn cc em gi. T duy ca
chng c tnh tru tng, rng ri v linh hot, cha y kht vng khm ph b mt ca s vt. Tm
li, tr em trai c t duy logic mnh, yu thch nhng mn khoa hc tru tng nh ton, vt l v
ha hc. Khi ni hay vit vn, tr em trai tuy km hn cc em gi v mt miu t tri chy, li vn
sinh ng v t ng phong ph nhng li mi m, su sc, cu t c o v hm ngha su xa
hn.
Qua , c th thy tr em trai, gi v mt pht trin tr lc mi bn c c im ring, khng phi l
trai mnh hn gi, cng khng th ni l gi mnh hn trai. C ngi tng iu tra trong s hc sinh
thnh tch u vit nht v km nht v nhn thy t l phn trm tr em trai cao hn tr em gi, cn
thnh tch mc trung bnh th tr em gi chim nhiu hn. V thnh tch bnh qun ca tr em trai
v tr em gi th khng c g chnh lch r rt.
158. V sao n gii thng du dng, n ha hn nam gii?
Ni chung, tnh cch ca nam v n khng ging nhau. Nam gii c tnh ua tranh v c lp kh
mnh, cn n gii tng i n du, giu lng ng cm.
Hai loi tnh cch khc nhau ny c hnh thnh nh th no? Mt nh khoa hc ca Cc Nghin
cu Tinh thn bang Atlanta (M) tng thm d mi quan h gia tnh cch v gii tnh. ng pht
hin thy trong mu c hai loi cht vi lng lin quan vi trng thi tinh thn. l cht kch thch
tuyn thng thn A v cht huyt thanh. Cht kch thch tuyn thng thn A c th khin cho tnh
tnh tr nn nn nng, d b kch ng, thch thch thc; cn cht huyt thanh th ngc li, c th
khng ch tnh nn nng, khin cho con ngi t ra hin du, ha thun.
Thng thng, trong mu ca mi ngi u c hai cht ny, nhng t l ca chng rt khc nhau.
Cc nh khoa hc phn tch mu ca nam v n v pht hin thy, 85% n gii, hm lng
huyt thanh t cao hn nam gii; 80% nam gii, hm lng cht kch thch tuyn thng thn A
cao hn n gii. Kt qu nghin cu ny, v mt sinh l, lm r nguyn nhn v sao n gii n
ha, du dng hn nam gii.
Nhng cc nh tm l hc li cho rng s khc bit tnh cch ca nam n chu nh hng rt ln ca
mi trng x hi. Nam v n u sng trong mt mi trng x hi nht nh. Hot ng tm l v
phng thc hnh ng ca h cn phi c x hi tip thu, tha nhn. Thng thng, x hi yu
nam gii phi dng cm, kin nh, c tnh c lp, quyt on, dm chu trch nhim; n gii cn
n du, thn tnh, t m, gn gh, giu tnh nhn ni v oan trang. Ban u, b m cn c vo hnh
nh ca nam gii v n gii trong s tng tng ca mnh gio dc v un nn con ci. n khi
i hc, do hc tp v bt chc nhau, tnh cch ca nam v n dn dn khc bit r hn. Sau khi
C th ngi nhiu tc gi

trng thnh, truyn thng vn ha, phong tc tp qun ca x hi s lm cho s khc bit ny ngy
cng nh hnh.
ng nhin, y ta ni n s khc bit v tnh cch gia nam v n l ni v a s. Trong cuc
sng vn c nhng ph n tnh tnh kin nh, mnh m, tm l ua tranh v ch tin th rt mnh,
trong s nghip ginh c nhiu thnh tch huy hong vt qua nam gii. Tng t, cng c nhiu
nam gii c tnh ha du, thn tnh.
159. V sao b con gn khng th ly nhau?
Tc phm vn hc ni ting "Hng Lu Mng" miu t t m mi tnh gia Gi Bo Ngc, Lm i
Ngc v Tit Bo Thoa. Cu chuyn lm xc ng lng ngi, nhng h l nhng ngi b con c
quan h huyt thng nn vic ly nhau l khng thch hp.
Trong 23 i nhim sc th ca con ngi, c khong 10 vn gene di truyn, vi hn 1.000 gene c
vn tim n (c th gy bnh). Nu hai bn b m c 23 i nhim sc th mang gene gy bnh
ging nhau, i con s mang bnh. Nu ch mt trong hai bn b m mang gene gy bnh th i con
ch tim n bnh m khng pht ra, cho nn con khng c bnh.
Trong trng hp bnh thng, mi ngi ch c 5-6 i nhim sc th ging nhau trong s hn
1.000 gene gy bnh tim n, cho nn hai ngi khng phi b con kt hn c rt t c hi cng
mang gene di truyn tim n ging nhau. Do , bnh di truyn mang tnh tim n ny rt t gp, t
l pht bnh ch l mt phn my vn, thm ch mt phn mi my vn m thi.
Nhng nu v chng l b con gn th tnh hnh li khng cn nh th na. Nu h c chung ng b
ni (hoc ng b ngoi) th t ng b ni (hoc ng b ngoi) qua m (hoc b) n bn thn h, s
gene gy bnh tim n ging nhau 2 v chng tng ln rt nhiu so vi nhng ngi khng c
ng b ni (ngoi) chung. Nh vy, c hi gp nhau gia nhng cp nhn gy bnh tim n trong
bn thn a con sau ny s tng ln gp bi. V vy, kh nng con b bnh di truyn l kh trnh
khi.
Do , lut php Trung Quc quy nh khng cho php kt hn gia nhng ngi thn thch vi
nhau, ch yu l gia nhng ngi trong vng ba i, v d anh em h hoc anh em chung ng b
ni, ngoi.
160. V sao c ngi cha nhiu bo thai?
Trong cuc sng, ta thng gp mt s ngi c khun mt gn nh hon ton ging nhau. l
nhng anh (ch) em sinh i, hoc sinh ba.
Thng thng, mi ln mang thai, ngi m ch sinh mt a con. Nhng ti sao c ngi mt ln
sinh n hai, ba hoc nhiu a con?
Cc nh khoa hc gii p rng: tr em s sinh c cu to nn t hng nghn t t bo, cn thai nhi
ban u c pht sinh t mt t bo duy nht - trng th tinh. N gii t tui dy th tr i, mi
C th ngi nhiu tc gi

thng trng chn v rng mt ln, mi ln thng l mt trng. Nu n gp v kt hp vi tinh trng

th s thnh trng th tinh. Trng th tinh khi di chuyn v t cung th bt u chia ra thnh hai hoc
tng nhiu hn na. Cng vi vic cc t bo khng ngng ln ln v phn ha, cui cng, trng th
tinh s tr thnh thai nhi trong c th m.
Nu trng sau khi th tinh c chia lm i, mi bn s pht trin thnh mt bo thai, ta gi hin
tng ny l "mt trng song thai". Tr em sinh i ny sau khi sinh ra khng nhng din mo ging
nhau m ngay n gii tnh, nhm mu v nhn di truyn cng u ging nhau. Nu thay cc c
quan ca chng cho nhau th khng gy ra phn ng bi xch no.
So vi mt trng song thai th a s trng hp song bo thai khng ging nhau n th, chng hoc
nam hoc n, c cao c thp ging nh anh ch em bnh thng. l v m ca chng mt ln
rng hai hoc nhiu trng, pht trin thnh nhng bo thai khc nhau. Trng hp ba bo thai th
cng phc tp hn nhiu. Chng c th gm mt trng song thai v mt trng mt thai, cng c th
ging nh hai trng song thai, cng c th t ba trng hnh thnh ba bo thai. Trng hp bn bo
thai, nm bo thai cng tng t.
161. Thai nhi trong bng m lm nhng g?
Trong bng m, thai nhi sut ngy lm g? Trc y, ngi ta khng h bit g v vn ny. Ngy
nay, cc nh y hc qua siu m quan st c thai nhi trong bng m, nhn thy tng ng tc ca
thai nhi rt r. Thai nhi khng phi "hai tai khng nghe" nhng vic ngoi t cung, khng phi ch
bit ng sut ngy.
Thai nhi c th dng mt nhn vt. Khi n ng hoc i t th, mt s di ng. Nu c mt lung
sng chiu vo bng m, thng qua vch t cung v nc i, n c th nhn thy nh sng l m
ging nh nh sng n pin b che bi mt lp giy. Thai nhi s m to mt v quay mt nhn v pha
nh sng.
Thai nhi c thnh gic. N thch nghe m nhc c tit tu chm, tit tu tt nht l 60 nhp trong
mt pht v n gn ging vi nhp tim ca m. Nu c m nhc, n s quay u li nghe m thanh
bn ngoi.
Bt u t thng th t, li ca thai nhi c i v bt u pht trin. N ght v ng v thch v
ngt.
Trong c th m, thai nhi cng c phn ng v xc gic. Nu ta ng vo chn thai nhi, n s m
chn ra hnh ci qut, ng vo tay n, n s nm tay li.
Thai nhi 8 thng bit lm mt s vic. N bit ngp, nm tay, mt ngn tay, n vai, un lng v
p, bit mm ci, chau my, gii mt, thm ch bit lm xu. ng nhin, nhng hot ng ny
u l v thc.
Thai nhi 3 - 4 thng c cng nng bi tit nc tiu. Trong bng quang n tch cha nc tiu.
C th ngi nhiu tc gi

Ngy nay, ngi ta bit c thai nhi 7 thng mi gi bi tit khong 10 ml nc tiu, trc khi
sinh mi gi c th bi tit 27 ml. Nc tiu v nhng cht thi khc ca thai nhi u thng qua nhau
ca m bi tit ra ngoi.
162. V sao tr em mi sinh ra li khc?
Khc v ci u l s biu l tnh cm ca con ngi, nhng ngha biu t hon ton ngc
nhau. Ci thng thng biu th s vui mng, khc thng biu th s au kh. Mc d khc nh
th no, khc ra nc mt mi l khc tht, nu khng th l khc gi.
Hi nhi va sinh ra khc l khc gi. Bi v ting khc ny ch c ting m khng c nc mt,
hn na hi nhi va sinh ra cn bn khng c g au kh m phi khc, hn na n cng cha hiu
c khc l g. ng nhin, hi nhi khc l khc gi, khng phi l biu hin v au kh. Vy
v sao n li khc?
Trn thc t ting khc ca hi nhi biu th s kin lp vn ng h hp ca n. Hi nhi sau khi sinh
ra nu khng khc tc l khng th, l ngt th. Thai nhi bnh thng (khi cha sinh ra) nm trong
bng m khng t h hp. xy v cc cht b cn thit u t mu ca m chuyn n thng qua
dy rn v rau. Nhng sau khi ra i, tnh hnh khc. Hi nhi ri khi bng m sng c lp phi
da vo s h hp ca mnh hp th xy v thi ra kh CO2, phi tun hon mu ton thn, phi
t mnh n ung hp thu dinh dng.
Khng kh i vo phi l nh phi co v gin. S co gin ca phi l nh lng ngc m rng v co
li. Khi lng ngc m ra th phi cng gin ra. Do , p lc trong phi thp hn p lc khng kh,
khng kh bn ngoi nhn i vo phi. Ngc li, khi lng ngc thu nh th phi cng thu nh, p
lc trong phi cao hn p lc khng kh, kh trong phi b dn ra. Khi thai nhi ang trong bng m,
trong phi khng c khng kh. Hai l phi lc cn l mt t chc c, nhng y trong ngc;
v khi lng ngc ang trng thi co li nn rt nh. Sau khi ra i, v t th thay i, tay chn
c dui ra lm cho lng ngc bng nhin gin ra, n to, phi cng n to, lc hi nhi s ht vo
hi u tin. Sau khi ht vo, khng kh t kh qun i vo t bo, cc c ht lp tc gin ra, cn cc
c th th co li, lng ngc t m ra li thu nh v trng thi c, khin cho khng kh trong phi b
p ra. Do khng kh bn ngoi c p lc nht nh nn khi cht kh t trong ph bo i ra ngoi qua
kh qun, cc c ca u yt hu s co li, hai dy thanh i nm trong yt hu b cht kh lm rung
ng, bt ra ting ku nh ting khc.
Hi nhi lc va ra i phn nhiu trng thi thiu xy, kh CO2 trong mu kh nhiu. iu ny
kch thch v lm hng phn trung khu thn kinh h hp, khin tr ht vo tng ngm khng kh. V
vy, tr em sau khi sinh u khc mt trn, ch n lc hot ng h hp c nhp bnh thng th s
ht khc.
163. V sao trong thi k c kinh ban u, con gi phi ch v sinh kinh nguyt?
C th ngi nhiu tc gi

Ni chung, con gi khong 14 tui, c quan gii tnh bt u pht trin, ng thi xut hin chu k
kinh nguyt. Nhng cng c em rt sm, t 9 tui, hoc rt mun, n 18 tui, mi c kinh. iu
ph thuc vo t cht thn th, khu vc a phng, iu kin kh hu. thi k u kinh nguyt, do
tui tr t hiu bit cng thm tm l xu h nn cc em gi d mc bnh v kinh nguyt. Cng c em
v thiu kin thc v sinh sinh l, thy kinh nguyt ban u b nhiu lon th lo s v cng thng. V
vy, vic tm hiu hin tng sinh l kinh nguyt thi k u kp thi c s quan tm y l rt
quan trng, nhm bo m cho sc khe v s pht trin ca cc em.
Vy c th nn ch nhng im no?
Th nht, v tui cn tr, cng nng trng cha hon ton thnh thc nn kinh nguyt giai on
u rt khng n nh, chu k c th ngn hoc di, thm ch mt thng c hai ln hoc my thng
mi c mt ln. Cng c trng hp sau khi c my ln li b tc mt thi k, sau li tr v bnh
thng, hoc hnh kinh ko di 10 - 20 ngy, thm ch sut c thng khng sch. Sau mt nm, mi
th s tr li bnh thng, khng nht thit phi cha tr, tr khi s ln kinh nguyt c bit nhiu,
hoc ko di khng sch, nh hng n hc tp, hoc thi k u ko di 2 - 3 nm vn cha tr li
bnh thng, c lc gy ra hin tng thiu mu. Lc ny, nn nh bc s ph khoa kim tra.
Th hai, khi c kinh, nn ch ngh ngi, khng tham gia nhng hot ng th dc mnh. Khng
nn s xu h m hy trnh by r vi thy gio thy gio ch chiu c thch ng. C nhng
em gi v xu h khng dm bo vi thy, v vy thy gio phi ch ng quan tm. Trong thi gian
hnh kinh, khoang chu huyt, lc c th cc em yu, nu hot ng mnh rt d dn n au
lng hoc chng bng.
Th ba, thi k c kinh khng nn n thc n lnh, cay, ng, thc phm c tnh kch thch, khng
tm ra nc lnh v ch khng c th b lnh.
Th t, phi ch gi v sinh v trong thi gian sc khng yu, ca t cung m d b nhim
khun, phi dng bng v sinh c cht lng v tiu c tt.
Th nm, trong thi k ny, tnh tnh nn thoi mi, ci m, khng nn cu gt v nhng vic nh
nht, nh vy vic hnh kinh s c thun li.
164. Di tinh c hi cho sc khe khng?
Nam gii n tui dy th thng chim bao di tinh, tc l tinh dch tit ra. l v n tui dy th,
ngc hon khng ngng sn xut tinh trng, tinh nang v tin lit tuyn khng ngng xut ra nc
dch nhy. Sau khi tch tr n mt lng nht nh, xung ng thn kinh s sn sinh, to nn di tinh.
Ngi xa ni "tinh y t xut" l . Di tinh l mt tiu ch biu hin gii tnh thnh thc. Di
tinh ln u l s th nghim tm l mi. Cng vi tui tc tng ln, ngi thanh nin bt u
cm thy s hp dn ca ngi khc gii, c nhu cu th nghim. Do , khi chim bao thng di
tinh, cn gi l mng tinh. C nhng thanh nin khi di tinh th t ra rt lo lng, h ngh rng "mt
C th ngi nhiu tc gi

git tinh qu bng mi git mu, tinh dch mt i l mt i tinh kh". Thc ra, s lo lng khng
cn thit. Bi v ngc hon khng ngng sn xut tinh trng, lu ngy y ln th s bi tit ra ngoi.
Di tinh l mt phng thc ch yu thc hin s bi tit . ng nhin, s ln di tinh ca mi
ngi khc nhau, c ngi mi thng mt vi ln, c ngi vi thng mt ln, l bnh thng.
Nu t thnh phn tinh dch m xt, trong dch tinh nang chim khong 60%, dch tin lit tuyn
chim khong 30%, tinh trng khong 5%. Trong tinh dch, ngoi tinh trng ra, thnh phn ch yu
l nc, mt s t cn li l ng gluco, anbumin, m, cc loi men v cc mui v c khc. Nhng
cht dinh dng t i ny i vi c th m ni thc t khng ng k. V vy, c th thy, di tinh s
khng lm tn hi n sc khe.
Nu s ln di tinh qu nhiu, thm ch 1 - 2 ngy mt ln, hoc c h b kch thch, hoc va ngh
n l c, sau di tinh ngi mt mi, u oi, chng u, au lng th nn n bc s khm iu tr.
Nu di tinh xut hin lin tip, trc ht phi ch xem c phi l bnh thuc v c quan sinh dc
khng, v d dng vt, tin lit tuyn b vim, v ch vim b kch thch s khin cho thn kinh
trung khu trng thi hng phn, gy phng tinh. Ngoi ra, vic da bao u dng vt di qu, ti da
u dng vt cu bn cng l mt nhn t kch thch di tinh. Trong trng hp ny, nn tch cc
iu tr v thng tm ra, ch v sinh c nhn.
Ngoi ra, thanh thiu nin nn tham gia cc hot ng tp th, tham gia cc hot ng vn th c ch,
khng nn xem sch vng hoc phim nh vng; khi ng tt nht mc qun o rng, chn p khng
nn nng qu, nh vy s gim c s ln di tinh.
165. V sao th dm li c hi cho sc khe?
Th dm l nhng hnh vi dng tay hoc cc phng thc tng t kch thch, nhm t tha mn
nhu cu sinh l. Ban u, chuyn ny c th l ngu nhin, chng hn nh tr em thng v t m
hoc mc qun lt cht, ci xe, tro cy; ma st khin cho dng vt b kch thch, c bp c xoa
bp hoc vut ve, sn sinh ra khoi cm. Sau tui dy th, s pht trin sinh l ca gii tnh bc vo
giai on mi, s pht trin ca c quan gii tnh dn dn thnh thc, kch thch t tit ra nhiu, tr
bt u hnh thnh thc gii tnh, do sn sinh ra s xung ng gii tnh. Khi b kch thch, ngi
ta rt d pht sinh nhng hnh vi th dm v thc.
Hot ng gii tnh c quan h mt thit vi s pht trin lnh mnh ca tm, sinh l v s hnh
thnh phm cht o c. Th dm, vi t cch l mt b phn hot ng ca gii tnh, thng thy
trong thanh, thiu nin. a s ngi ban u l v t m, ngu nhin pht sinh, dn dn to thnh thi
quen nn rt c hi cho sc khe.
Thanh thiu nin ang thi k hc tp, giai on nng cao kin thc v c th sinh trng, khng
nhng s pht trin sinh l cha hon ton thnh thc m trng thi tm l cng cha n nh. Ngi
c thi quen th dm thng khng quan tm n nhng hnh vi bt lng ca ngi khc; khi th
C th ngi nhiu tc gi

dm mt mt cm thy t tha mn, mt khc li va t trch mnh, t ti v lo s. Th dm nhiu s

khin cho bn thn thng trng thi tm l cng thng, ni tm mu thun, gy nh hng n s
hnh thnh lnh mnh v o c v s pht trin bnh thng ca tnh cch, phm cht.
Ngi ln su vo th dm khng nhng t mu thun t tng v c gnh nng tinh thn rt ln m
cn c th b nhiu lon hot ng bnh thng ca h thng thn kinh do trung khu hng phn ca
i no lun lp i lp li trng thi hng phn. Khi ln lp hoc lm vic, sc ch ca h khng
tp trung, sc hiu sa st, tr nh gim thp, hn na thng b kch thch th dm. Qu trnh
hng phn v c ch ca i no mt iu ha, gy chng mt, tai, tim p nhanh, mt ng v cc
chng thn kinh suy nhc, thm ch s lm xut hin s nhiu lon cng nng tm thi hoc tnh
tnh cu gt.
C mt s t ngi th dm qu s cm thy bng di au m , lng mi, chn gi, i tiu nhiu
ln v c chng di tinh. Chng thng c quan h vi cc bnh ca h thng tit niu. Th dm qu
mc khng nhng lm xoang chu b huyt lu di m cn a nhng vi khun gy bnh t trn
tay nhim vo c quan sinh dc, dn n cm nhim ng tit niu, hoc tinh nang b vim.
Th dm l s bt u gii tnh c thc, tc hi ca n lun lun vt qu bn thn s th dm,
lm cho tm l b giy v v xut hin cc phn ng bnh l khc na. Thanh nin khng nn xem
sch v, phim nh khng lnh mnh, tch cc tham gia hot ng tp th, bi dng nhng th vui
v s thch c ngha, nui dng thi quen v sinh... Nhng iu ny u l phng php tt
khc phc th dm.
166. V sao khi cm mo, ta s s mi nc, tt mi v st cao?
Mt trong nhng bnh m con ngi thng gp nht l cm mo. C th ni hu nh mi ngi,
nhiu t u b cm mo giy v.
Tuy cm mo khng phi l loi bnh him ngho, nhng sau khi b cm, ta s tt mi, th kh khn,
ting ni b r, c th rt kh chu. Trong thi k b cm, nc mi chy ra khng ngng, ta phi
thng xuyn dng giy hoc khn lau mi, gy ra nhiu phin phc trong sinh hot. Nu bn b cm
nng th nhit cn tng cao, c c th v th m cm thy mt mi.
V sao khi khi b cm li xut hin nhng triu chng in hnh ny? l mt vn rt c
ngha. Nh ta bit, nguyn nhn chnh gy ra cm l c t bnh. Khi c t bnh xm nhp vo
c th, khng nhng vi khun mt thng khng nhn thy c, c th s t ng dng cc
bin php chng li, do xut hin tt mi, chy nc mi, ht hi, pht st... Trn thc t, nhng
hin tng ny l phn ng t bo v ca c th.
Cc nh y hc gii thch v cc chng ny nh sau: h ni mi tt c th ngn nga c t bnh
xm nhp, nc mi chy ra lin tc v ht hi l thi ra nhng c t bnh xm nhp vo;
thn th pht st c th kch thch bch cu, thc y khng th hnh thnh, bao vy, tiu dit vi
C th ngi nhiu tc gi

khun. Hn na, i b phn c t bnh cm s nhit, thn th pht nhit gy tr ngi cho c t
bnh pht trin.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 12

167. V sao in thoi cng cng d truyn nhim bnh?

Trong cuc sng hin i, in thoi tr thnh cng c giao dch thng tin rt ph cp. in thoi
c gia nh, vn phng c quan, ngoi ng ph... C th ni hu nh hng ngy, chng ta u
tip xc vi in thoi. Chnh v th cho nn cc bc s khuyn chng ta phi ch v sinh my in
thoi phng chng truyn bnh sang ngi.
V sao my in thoi li c th truyn bnh c? Nguyn l mt my in thoi, nht l my in
thoi cng cng, hng ngy b nhiu ngi s dng, trong s c ngi khe, c ngi mang v16i
khun, k c bnh nhn. Khi h gi, vi khun bnh trong ming bn theo nc bt vo ng in
thoi. , khun bnh nh iu kin ti v m m sinh si ny n. Khi ngi khc s dng, nu
ming gn ng ni, s c kh nng hp thu khun bnh vo ming.
Cc nh y hc kim tra tm khng nguyn bnh vim gan B trn in thoi cng cng v pht hin
thy t l dng tnh l 4%. iu chng t tnh trng nhim ca in thoi l khng th xem
thng. Qua kim tra, h cn pht hin thy ngoi c t bnh vim gan B, trong ng ni in thoi
cn c hn 480 loi vi khun v c t bnh. Ni chung, in thoi c tn s s dng cng cao th
khun bnh cng nhiu. Do , c th thy my in thoi tr thnh k mi gii quan trng trong
truyn bnh.
phng my in thoi truyn bnh, bnh thng, ta nn ty c cho my; khi gi in thoi
phi ch ming cch xa ng ni, khng nn p ng nghe in thoi st mt, khng nn ni to
phng nc bt bn vo my. Ngoi ra, nhng ngi c bnh ng h hp v bnh truyn nhim
ng tiu ha khng nn trc tip gi in thoi; cn ngi khe sau khi gi in thoi nn ra tay
sch s ri mi ng vo thc n. ng nhin, khi c iu kin, nn s dng mng tiu c cho
in thoi tr mi hi v dit khun.
168. V sao thn th ni nt m ay?
C ngi sau khi n bng nhin cm thy ton thn pht nga, ni cc nt mu hng hoc mu
C th ngi nhiu tc gi

trng sng, l m ay. Thng thng, nt m ay c to c nh, nh nh ht go, to c th rng

hn c bn tay. Thi gian ni m ay thng khng qu 24 gi, nhng cng c th ko di hn.
M ay hnh thnh nh th no? Cc nh y hc gii thch rng, ngi thng pht sinh m ay l
nhng ngi c th rt nhy cm. Khi mt s cht c bit no c a vo c th th c th sn
sinh ra mt cht khng c li. Trong qu trnh khng, mt s t chc, t bo no pht sinh
bin i, nh ra mt s cht c bit, khin cho mch mu gin ra, huyt thanh thm thu vo trong
t chc da. Trong da, hm lng huyt thanh tng ln, lm cho da phnh ln, sn sinh ra m ay. Khi
huyt thanh trong da c hp thu ht th m ay cng bin mt.
Bnh thng, ta n mt s thc n bin nhng khng b m ay. Nu mt mi qu mc hoc ung
ru qu nhiu, ng thi n tht hoc n c nhiu, ng rut v d dy s khng tiu ha ht hon
ton cc cht anbumin; cng l mt trong nhng nguyn nhn pht sinh m ay.
Khi c th c bnh mn tnh, nh vim rut tha mn tnh, su rng, trong ng rut c k sinh
trng hoc cm nhim vi khun, ta u c th b m ay. C bit c ngi v s lnh hoc s kch
thch ca nng bc cng s sinh ra m ay.
C ngi khi ung thuc hoc sau khi tim b ni m ay, l do d ng thuc gy nn.
Nu pht sinh m ay, nn tm r nguyn nhn. Khi tm khng ra nguyn nhn, nn dng bin php
khng d ng cha tr.
169. V sao vo ma h, tr em d b rm, mn nht?
Rm v mn nht u do khun cu b o thm nhp vo da gy ra, xut hin nhiu vo ma h,
nht l tr em.
Da ging nh ci o ngoi bo v c th. Trn mt da tn ti cc loi vi khun, trong c cu
khun b o. Mt khi da b ph hoi (thm ch s ph hoi mt thng khng nhn thy c), cu
khun s tha c xm nhp, tc oai tc qui. Trc y, c ngi tng kim tra tnh trng vi khun
trn da, h thng k s vi khun trong bn tm ca mt ngi sau khi tm v pht hin: ngi tng
i sch c hn 8,5 triu con vi khun, cn ngi tng i bn th c hn 1,21 t con.
Ma h, khi bn ra m hi nhiu v khng c kp thi lau sch th m hi s b phn gii, nhng
cht sn sinh ra tr thnh mi trng mu m cho vi khun pht trin. Trn mt da ton thn c
khong hn 2 triu tuyn m hi, ging nh c hn 2 triu cnh ca m ra, lm cho vi khun c
th xm nhp bt c khi no gy nn rm hoc mn nht.
Da ca tr em c bit non mm v hng nhun; l v da tr kh mng, cc mch mu di da
phong ph, cht sng c tc dng bo v trn mt da cng rt mng. V vy, n cng d b xy xc,
d cm nhim vi khun.
Ngoi ra, v tr em khng bit ni r cm gic nng lnh ca mnh, qun o tr mc c la chn
cn c vo cm gic ca b m nn c lc mc qu nhiu, gy ra m hi, l c hi lm tng thm
C th ngi nhiu tc gi

rm sy.
Hn na, da ca tr em tng i nhy cm, nhng vt thng nh trn da cng s pht sinh phn
ng rt r. Nhng nt mn khi pht sinh s rt d chuyn thnh mn nht.
Tr em ra m hi t mnh khng bit lau sch, cng d nga ngy v sinh mn nht. Do , v ma
h, b m phi c bit ch tm sch cho con v phi cho n mc ph hp vi thi tit.
170. Ho g c phi l ho mi "trm ngy" khng?
Bnh ho g do loi khun a ho g gy nn. l loi bnh ng h hp cp tnh, tr em 1-6 tui
rt d mc. Lc u, bnh nhn ch ho tng ting, sau chuyn thnh ho tng trn, mi trn lin tc
ko di mi my ting n my chc ting, ho n mc mt ta tai, nc mt nc mi dm d,
cong lng tht bng, thm ch khng th c. Mi ngy tr ho t th mi my ln, nhiu n 30 -
40 ln. V vy, b m rt lo lng v thng hi: ho g c phi s ko di mi khng?
Ngy nay, ngi ta bit c bnh ho g xut hin do cc nhnh hoc mng kh qun b vim, lm
nh hng n s vn ng ca cc lng t, khin cho cc cht chung quanh nim mc kh bi tit,
gy nn tng trn ho co tht. Bnh ho g tng i ko di, c lc qu tht n "trm ngy". Nhng
thc ra khng phi mi bnh nhn u ho lu n th. Bnh nng hay nh, lu hay mau c lin quan
n sc khng ca c th bnh nhn v s cha tr c tch cc, kp thi hay khng. Thng thng,
bnh pht trong vng vi ba tun, dng thuc khng sinh l t hiu qu tt.
171. V sao phi phng bnh au mt ?
au mt l bnh "vim kt mc cp tnh", do vi khun hoc c t bnh gy nn. Bnh pht rt
gp, sau khi nhim vi khun hoc c t bnh my gi l c biu hin ngay. Ma h nng bc, vi
khun v c t bnh d pht trin nn au mt c khi thnh dch. T lc mc bnh n lc khi t
th 3-4 ngy, nhiu th 7-8 ngy, thm ch di hn.
Triu chng ban u l nga mt, c cm gic nh b bi ct bay vo, lng trng mt dn, m mt
sng ln, d nhiu, bui sng ng dy hai m dnh y d. Bnh nhn nhn m, c lc cn au u,
au hng, pht st, lng trng mt mu. Nu bnh tnh nghim trng th nhn cu s b nh hng,
gy vim v nh hng n th lc.
Bnh au mt truyn ch yu qua tip xc tay, khn tay, khn mt, cc bn tm, b bi... Bnh
hon ton c th phng c bng cch tp thi quen ra tay, khng dng tay bn hoc khn bn
gii mt. Lc ra mt, phi dng nc sch, khn sch, khng dng chung khn vi ngi bnh.
Khn mt phi git bng x phng, phi ch thong gi bo m sch s, kh ro. Bn ra mt
phi c gi sch s, khn dng chung phi c luc v kh c.
Khi b bnh au mt, nn t gic khng i bi, khng n nhng nh tm cng cng. ng nhin,
quan trng nht l phi n bnh vin iu tr.
172. V sao bnh "mt g chi" thng khng t khi?
C th ngi nhiu tc gi

ngi bnh thng, hai mt nhn mt vt, nh ca vt th in trn vng mc ca c hai mt,
truyn ln trung khu th gic no, chp li lm thnh mt vt lp th hon chnh. Cng nng ny
gi l "hai mt thnh mt cch nhn". tr s sinh, qu trnh hnh thnh "hai mt mt ng nhn"
rt d b nh hng ca ngoi gii, khin cho ch mt mt nhn vo mc tiu, gy lc mt. Khi nhn
cu nhn vo vt xin v pha trong th gi l lc trong, tc "mt g chi".
V sao mt g chi l kh t khi? lm sng t iu ny, phi bt u t cc c vn ng v thn
kinh qun ca nhn cu. Pha ngoi nhn cu c 6 c mt; trong iu kin bnh thng, khi ta nhn
mt vt no th d mt nhn v hng no, s chuyn ng ca hai mt u song song nht tr vi
nhau. Do s co ca c mt chu s iu tit ca thn kinh nn khi xem mc tiu bn phi, hai mt
u chuyn sang bn phi; khi xem mc tiu bn tri, hai mt u chuyn sang tri.
Nu hai mt tr pht trin khng ging nhau (mt mt nhn ln pha trn hoc b tn quang, hoc
nhn xa ca hai mt chnh lch nhau rt ln) hoc tr t b thch chi nhng rt nh, chi
trong iu kin nh sng rt m hay chi nhng tr phi nhn gn, c mt s mt cn bng, c thn
kinh mi mt, c th pht sinh bnh mt g chi.
nhng tr b mt g chi, nu khng kp thi un nn s cn bng ca c mt, bnh s khng t
khi. Hn na, do mt mt b lc ko di nn ngi bnh khng th dng mt ny, lu ngy s pht
trin ca mt s b nh hng, thm ch gy nhc th (rt kh phc hi). Tr em b bnh mt g chi
ch dng mt mt nhn nn khng c cm gic lp th v vt, khng th phn bit vt xa hay
gn. V d: Lc xu kim khng th lun ch ng l; khi dng bt chm mc th khng chm ng
ming l mc, kh tm kim nhng vt nh th kh nhn... nh hng rt nhiu n hc tp v cng
tc sau ny.
Do , khi pht hin con b bnh mt g chi, b m phi kp thi a i cha tr. Vic cha bnh
sm khng nhng c th un nn c mt m cn gip khi phc th lc. Nu b l c hi, a tr
ln ln d c phu thut cng kh ci thin tnh hnh v nht l khng khi phc c th lc cng
nh cm gic lp th.
173. Bnh chp sn sinh nh th no?
Chp gm hai loi: chp mt bn ngoi m mt gi l chp ngoi; chp nm bn trong m mt gi l
chp trong. Khi bnh mi pht sinh, trn m mt (st chn lng mi) xut hin mt im , hnh
ging ht go. im nh ny sng ln, s vo th au. My ngy sau, vt sng m rng khin cho c
m mt sng , mt kh m, ngi c th pht st. Sau my ngy, m dn dn lm m, da m mt
v, m chy ra ri dn dn s khi.
Chp mt c hnh thnh nh th no? C ngi ni l hu qu vic "trm kim khu" ca ngi
khc. iu ny hon ton khng c cn c. Nguyn nhn ch yu gy bnh l khng ch gi v
sinh mt sch s, chng hn nh dng tay bn hoc khn bn lau mt, khin cho m mt cm nhim
C th ngi nhiu tc gi

vi khun, gy m.
Khi mc bnh ny, ban u c th dng khn m chm. Mi ngy chm 4-5 ln, mi ln 10-15
pht, vt sng s dn dn tiu i. Nu vt sng khng tiu hoc xut hin m mu vng, nn n
bc s, tuyt i khng t mnh x l, khng dng kim cha ty trng hoc dng vt khc khi
m, cng khng nn dng lc nn p. V iu ny s lm cho vi khun hoc c t trong m p vo
mch mu, t lan ra, gy bi huyt hoc nhng bin chng bt ng khc.
174. V sao nhn dn mt s vng d b bu c?
nhng vng ni rng, ngi dn thng mc bnh bu c (y hc gi l ph tuyn gip trng a
phng). Nguyn nhn ch yu nht l hm lng it trong nc ung, mui n, rau xanh v lng
thc nhng vng ny rt thp.
I t l cht khng th thiu c i vi hot ng ca tuyn gip trng. N tham gia vo hot ng
hp thu o thi ca c th. C th ngi ging nh mt c my v cng tinh vi, phc tp. Khi thiu
it, vic sn xut cht ni tit tuyn gip s gim. Lc , c th s thng qua chc nng iu tit ca
h thng thn kinh t ng sn sinh ra "tn hiu" kch thch hai b phn ch qun tuyn gip, l
i no di v thy th hng phn. Nh vy, lng tit ra ca cht ni tit tuyn gip s tng ln.
iu ny tc ng vo t chc tuyn gip, gy cc bin i. Nhng t bo tuyn gip t hnh lp
phng bin thnh hnh hp to hn thch ng vi vic sn xut nhiu ni cht tit. Do , th tch
tuyn gip trng cng tng ln, gy bnh bu c.
175. V sao tr em cng cao huyt p?
Ni n cao huyt p, ngi ta thng ngh l bnh ca ngi gi, khng lin quan n tr em.
Thc ra tr em, thm ch tr s sinh cng c th mc bnh huyt p cao, t l mc bnh ngy cng c
xu hng tng ln. Theo nhiu kt qu thng k, bnh huyt p cao chim khong 3% tng s tr em.
Rt nhiu ngi ln mang bnh huyt p cao c cn nguyn t thi tr em.
Bnh huyt p cao ca tr em c th chia thnh hai loi: mt l k pht ca mt s bnh no nh
vim thn cp tnh, vim mch mu thn bin chng, ng mch ch bng b hp v mt s bnh ni
tit. Loi khc lin quan vi cc yu t di truyn, bo ph hoc b cng thng.
Phi tranh th pht hin sm nhng nhn t nguy him gy nn bnh cao huyt p c li cho vic
phng v khng ch s pht sinh, pht trin ca bnh.
176. V sao ngi b bnh tim thng b tm mi?
Trong c th c hai loi mu: mu ng mch cha nhiu xy nn c mu ti; mu tnh mch
cha CO2 nn mu hi en.
Mu ng mch a xy n khp cc c quan, lm cho c th hot ng bnh thng. Khi xy b
tiu hao ht, mu ng mch s tr thnh mu tnh mch. Sau , mu trao i kh phi b sung
xy, tip tc theo ng mch n cc t bo. Trong qu trnh ny, tim ng vai tr rt quan trng. N
C th ngi nhiu tc gi

ging nh ci bm khng ngng bm mu ng mch, mang nhiu xy i khp ton thn v thu hi
mu trong tnh mch a ln phi, tin hnh trao i kh. Mt khi tim mc bnh th cng nng
bm s gim yu hoc mt i, nh hng n tun hon mu.
Tim c 2 tm nh v 2 tm tht. Chng ging nh bn gian phng. Tm nh tri v tm tht tri thng
vi nhau, cha mu ng mch; tm nh phi v tm tht phi cng thng vi nhau, cha mu tnh
mch. Trong trng hp bnh thng, tm nh tri v tm nh phi, tm tht tri v tm tht phi
khng thng vi nhau. Nhng mt s bnh nhn tim, vch ngn gia hai bn xut hin l thng
nh, khin mu tnh mch vn tm nh phi v tm tht phi s ln sang mu ng mch. Khi ,
hm lng xy trong mu s thp i. Chng i theo ng mch n khp c th, cho nn mi ca
bnh nhn c mu m hn so vi ngi bnh thng, thm ch c mu tm.
Mi mu tm khng ch xut hin ngi bnh tim. Nu phi trao i kh khng tt, hoc c th b
lnh nng, mu cung cp khng cng s xut hin mi tm.
177. V sao khi b lnh, ngi ta d b tiu chy?
D ma h hay ma ng, c th b lnh s d tiu chy. Tiu chy do lnh khc vi tiu chy do
ng c thc n, vim rut, kit l. N c hai c im: bng si lin tc km theo au tng cn;
phn khng vn tng cc m l nc long, km cn b thc n cha hon ton tiu ha.
Lnh gi l mt loi kch thch kh mnh. Khi c th b lnh, c bit l bng di b lnh, nhu ng
rut tng ln khin cho nhng thc n trong rut cha c tiu ha hoc hp thu ht b o thi ra
ngoi cng mt lng ln nc. Cho nn khi bng ku lin tc, au co tht tng cn s i ra phn
lng.
V vy, m ng tt nht nn dng vi mng p kn phn bng, nu khng s d b i chy.
178. Bnh au d dy c truyn nhim khng?
Mi ngi u bit vim gan, lao phi u l bnh truyn nhim, nhng nu ni au d dy cng
truyn nhim th li cm thy kh tin. Thc ra, l mt pht hin mi ca y hc trong nhng nm
gn y.
Bnh au d dy lin quan vi mt loi vi khun a hnh xon c. Khong 50-95% bnh nhn au
d dy u cm nhim loi vi khun ny. N l th phm ng u gy bnh d dy. Vi khun a
xon c sng trong d dy ngi v ng vt cao cp, n cng truyn nhim ging nh cc loi vi
khun khc.
Cc kt qu nghin cu chng t loi khun a xon c c th truyn nhim qua thc n.
nhng ngi dng chung cng c n ung, t l nhim loi vi khun ny rt cao. Cc bc s kim
tra nhng bnh nhn d dy mang loi vi khun ny v pht hin l trong cn rng, nc bt v cht
nn ca h u c vi khun a xon c, trong phn cng c loi vi khun ny.
T , c th thy, vim d dy cng l loi bnh truyn nhim. Do , mun phng bnh d dy,
C th ngi nhiu tc gi

phi trnh cm nhim loi vi khun trn. Nn trnh dng bt a chung v khng n rau sng. Hy
tp thi quen ra tay trc khi n v sau khi i tin.
179. Vim rut tha c phi do hay n cm chy gy ra khng?
Trc kia, ngi ta thng gi vim rut tha l vim mng trng, cho rng n pht sinh l do n
cm chy, ht cm ri vo mng trng. Thc ra iu ny khng ng.
Trn thc t, rut tha l mt on nh ging nh con giun, nm bn ngoi mng trng. N d vim
khng phi do hay n cm chy m ch yu l n rt nh, d b si hoc trng k sinh trng lm tc.
Hn na, rut tha nh v di nn khi di ng d b xon. Ngoi ra, cc ng mch ca rut tha
u l phn cui, khng c nhnh tun hon. Nu on rut tha ni vi mng trng b tc th nhng
cht ni tit trong nim mc rut tha s khng o thi ra c, p lc trong rut tha s tng cao,
khin cho mu chy trong thnh rut tha khng tun hon c. Nu b phn ny khng c nui
dng tt, cc vi khun gy bnh trong rut s nhn c hi xm nhp, gy vim nhim.
Triu chng ch yu ca vim rut tha l au bng. Ban u thng au phn bng hoc chung
quanh rn, rt ging au d dy. My gi sau, vng au chuyn dn sang bn phi bng di. 70 -
80% bnh nhn u c chng au in hnh ny. au nng hay nh ch yu do mc vim quyt
nh.
Ngoi au bng, ngi b vim rut tha cn hay km theo nn. Nu bng mm, pha phi bng
di (v tr rut tha) b au khi n vo n th au, thn nhit khng cao chng t chng vim cn
nh. Nu vim nng, c m, hoi t, hoc thng th bnh nhn au bng rt d di, phm vi s
au cng m rng, km theo st cao, khi n bng th c bng cng cng, hoc pha bn phi bng
di c cc cng.
D vim nng hay nh, mt khi pht hin vim rut tha, bnh nhn phi n ngay bnh vin
iu tr.
180. V sao ngi b bnh tiu ng thng hay i?
Trong b phim nc ngoi c tnh tit sau: bui ti, mt em b gi nhn lc gia nh i ng ln
xung nh n ly, n . Khi b ngi nh pht hin v ngn li, c ta cn git mt ming tht nht
vo ming. C phi l c b b ngc i khng? Khng phi. C ta l con cng ca mt nh
giu, v c y b bnh tiu ng nn rt d i. Ti sao th?
Mun hiu c iu ny, phi bt u bn v nguyn nhn c bn ca bnh tiu ng. Ni mt
cch d hiu, tiu ng l loi bnh ng trong nc tiu qu cao. Cng nng hp thu v o thi
ca ng trong c th chu s iu tit ca tuyn ty. C ngi v thiu insulin nn s hp thu
ng b tr ngi. Phn ng "tha ra" s c bi tit theo nc tiu. Nh vy, t chc t bo ca
c th s khng th dng ng gluco sn sinh ra nng lng cn thit, v vy, ngi bnh lun
ri vo trng thi i, lun mun c b sung thc n.
C th ngi nhiu tc gi

Ngi b tiu ng khng nhng n nhiu m cn ung v i tiu nhiu, trng lng gim. C
ngi gi bnh tiu ng l "bnh trng lng gim", "bnh ba nhiu, mt t".
Nguyn nhn cn bn sinh bnh tiu ng l insulin khng , cho nn c th dng phng php
tim insulin cha bnh tiu ng. ng nhin, nhng bnh nhn cn nh ch cn khng ch n
ung l c th iu chnh c.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 13

181. V sao mt c si?

bn phi bng trn ca c th c mt h thng ng mt gm ti mt v ng mt, trong c
dch mt ( c sn xut ti gan, mi ngy 50-100 ml). Dch ny c a vo ng rut gip
tiu ha thc n. Vy v sao trong mt li c si?
Ni chung, ngi ta cho rng, s hnh thnh si mt c ba iu kin:
- Tnh cht dch mt thay i, thnh phn cholesteron hoc sc t mt tng ln, to nn si
cholesterol, si sc t mt hay si hn hp.
- H thng ng mt b vim hoc c giun a lm tc, khin dch mt khng lu thng, tch li,
thnh si.
- Nhng ht cholesterol hoc sc t mt dn dn kt t, pht trin thnh si.
Si mt l bnh thng gp. Khi n thc n nhiu m hay lng vn ng gim i, thnh phn dch
mt b nh hng, hm lng cholestron, sc t mt tng ln. Ngoi ra, h thng ng mt c rt
nhiu c hi vim. c bit l nng thn, t l bnh giun a rt cao, dn n giun a ng mt,
lm cho dch mt tch li hnh thnh si. Mt khi si mt hnh thnh s ngy cng to thm.
ngn nga bnh si mt, ta nn trnh n thc n nhiu m gim thp cht m, cholesterol v
sc t mt trong c th. Ngoi ra, nn n rau ti v hoa qu tng thm vitamin; y cng l mt
bin php c hiu qu ngn chn si mt.
Vic tch cc vn ng, tng thm cng nng ca cc ni tng khng nhng phng c si mt
m cn gip gim bo, tng thm sc khng cho c th trnh vim h thng ng mt. Kp
thi cha bnh giun a hoc bnh vim ng mt cng l nhng bin php quan trng
phng si mt.
182. Hiu ng tr c phi l chng hnh ng lung tung khng?
C th ngi nhiu tc gi

C nhng tr em rt hiu ng, t sng n ti ngoi thi gian ng ra th hot ng khng ngng. Do
, nhiu bc b m cm thy lo lng, cho rng con mnh mc bnh ng nhiu. Thc ra, tr em hiu
ng l bm tnh. Hiu ng khng phi l chng ng nhiu. Hai trng hp nn c phn bit
mt cch r hn trnh nh hng n s lnh mnh ca con ci.
Trong y hc, tr em qu hiu ng, sc ch phn tn, km theo tnh cch v hnh vi lun thay i
c coi l mc chng hay ng. Theo kt qu iu tra my trng tiu hc Thng Hi, t l pht
sinh chng hay ng tr em l khong 5 -13%. Nguyn nhn c th do di truyn, no b chn
thng hoc mi trng gy nn.
Nhng biu hin ch yu ca bnh gm c: khng tp trung c s ch , ng tc lt vt nhiu,
mt s c th t ng, ngi tnh mt ch trong lp hc, nhng t tng li ang "mng lung khng
c nh". Loi tr em ny hnh ng nhiu, ni dung hot ng khng r rt, trong phng hc c th
t ngi gt bt ch, cn mng tay, nghch sch v lm nh hng n cc bn chung quanh, thm ch
bt gic nh nhau. Sau gi hc v nh khng ng gi, lang thang trn ng, phn nhiu hc tp
kh khn, thm ch lu ban. b m d phn bit tr em c mc chng ng nhiu hay khng, cc
bc s a ra my tiu chun sau phn on.
1. Sc ch khng tp trung (ti thiu c 3 trong 5 mc sau):
- Lm vic qua loa, khng hon thnh cng vic theo tng bc.
- Ln lp khng ch nghe ging.
- Sc ch d b phn tn.
- Khng th tp trung ch mt thi gian di lm xong bi hoc nhng vic khc.
- Khi tham gia tr chi cng kh lm y t u n cui.
2. D b xung ng (c 3 trong 5 mc sau):
- Lm vic thiu suy ngh.
- Nhiu ln b d vic ny chy theo vic khc.
- Khng th lm mt vic mt cch c th t (khng phi do nng lc nhn thc gy nn).
- Thng gi to v c trong lp hc.
- Khi chi tp th, khng ch c n phin mnh.
3. Hot ng qu mc (ti thiu c 2 mc trong 5 mc sau):
- Hay chy nhy hoc leo tro.
- Ngi khng yn hoc ng ngi khng n nh.
- Khng th ngi yn ch ca mnh, nhp nha nhp nhm.
- Khi ng thng hay tr mnh.
- Hot ng sut t sng n ti, khng h ngh ngi.
4. B mt bnh no trc 7 tui, bnh ko di trn 6 thng.
C th ngi nhiu tc gi

5. Loi tr tt c nhng nguyn nhn khc, k c nguyn nhn do gio dc gia nh khng thch
ng, hoc c nhng hnh vi gio dc khng thch hp... gy nn, tr c biu hin pht trin tr tu
rt chm chp.
Mt khi chn on chnh xc tr em c chng ng nhiu, nn ci thin mi trng, sa i
phng php gio dc, kt hp ung thuc theo s ch dn ca bc s. Ch cn tr em, b m, thy
gio v bc s tch cc phi hp vi nhau th hiu qu cha tr ni chung l tt, thm ch c th cha
khi hon ton.
183. V sao c ngi "ng nc"?
Trong cuc sng thng ngy ta thng gp trng hp: ngi chuyn n mt vng mi, v mi
trng a l t nhin thay i m cm thy khu v khng hp, mt ng, chong u, u oi, thm
ch ngi gy i, a chy, nga... Nhng hin tng ny khng phi do bnh tt gy nn m l do t
nhin thay i mi trng, dn gian thng gi l "ng nc".
V sao mt ngi ang bnh thng li "ng nc"? Nguyn nhn ch yu l c th c phn ng
khng thch nghi c vi kh hu, a hnh, nc ung, thc n v cc iu kin phong tc tp qun
ch mi. c bit, h thn kinh trung khu va l b t lnh ti cao ca c th, va c vai tr ch
huy v iu ha mi lin h gia c th vi mi trng bn ngoi. Bnh thng, i vi mi trng
quen thch ng th qu trnh hng phn v c ch ca hot ng thn kinh thng gi c cn
bng. Nhng sau khi thay i mi trng, mi lin h gia c th v mi trng b nhiu lon, t
lm o ln mi quan h cn bng gia hng phn v c ch ca hot ng thn kinh, dn n xut
hin mt lot cc chng "ng nc".
Nhng con ngi c bn nng thch ng vi mi trng v chin thng t nhin. Sau khi xut hin
hin tng "ng nc", cng nng sinh l ca c th s tin hnh mt lot iu chnh khin cho n
dn dn thch nghi vi mi trng mi.
c bit l thanh thiu nin, s thay i v sinh l thch nghi vi mi trng rt mnh, h lun
lun d khc phc hin tng "ng nc" hn" so vi ngi ln tui.
184. V sao xut hin "phn ng chnh lch gi"?
Nhng ngi i xa tham gia thi u, biu din hoc du lch... thng i my bay ng di, c th
hay xy ra mt vn khin ngi ta au u, l "phn ng chnh lch gi". Sau khi n ch
mi, thng ban ngy h cm thy mt mi, l m bun ng, n khng ngon, bui ti li hng phn
khc thng, kh ng.
l do phn ng ca c th khng quen vi s chnh lch ca thi gian m gy ra. Mi ngi u
bit: qu t t quay t ty sang ng, c 24 gi quay c 360 , tc mt gi quay c 15 .
Mi gi nhng kinh khc nhau c khc nhau. Ngi ta quy nh cch 15 kinh l mt mi
gi. Ton cu c chia thnh 24 mi gi. Cng mt mi gi th dng gi nh nhau, gia hai mi
C th ngi nhiu tc gi

gi cnh nhau chnh nhau mt gi, pha ng sm, pha ty mun, nh sng mt tri di chuyn trn
mt t 15 th chuyn qua mi gi khc. Gi nh sng mt tri n sm hay mun quy nh s
bin i gi tiu chun ch . My bay i t ng sang Ty, ph hp vi s chuyn di ca nh
sng mt tri, cho nn thi gian "co ngn" hn. V d, t Thng Hi bay i Oasinhtn mt 12 ting,
vt qua 13 mi gi; nu i t 9 gi sng ngy 1/6 th lc n ni l n 8 gi sng ngy 1/6
Oasinhtn (lc l 9 gi ti Thng Hi). Ngc li, my bay bay v pha Ty th thi gian s
"di ra".
Ging nh quy lut chuyn ng hng ngy ca qu t, c th cng c quy lut hot ng 24 gi
trong mt ngy ca n. Ngi ta c thi quen ban ngy lm vic, m ngh ngi. Nhit bnh
thng ca ngi bui sng thp nht, bui chiu ti cao nht. Nhp tim, nhp th ban ngy nhanh,
ban m thp. S lng hng cu v bch cu trong mu bui sng thp nht, bui ti tng nhiu.
Cc cht ni tit t hng ngy cng c tng gim. V d, cht ni tit t ca v thng thn ban m
t, ban ngy nhiu, cht kch thch t sinh trng ban ngy t, ban m nhiu. Nhng iu ny u th
hin quy lut bin i chu k ngy m ca sinh l c th. S hnh thnh quy lut bin i sinh l c
th lin quan mt thit vi s bin i ca thi gian chiu sng ca mt tri, nhit , p sut khng
kh, m ca mi trng trong thi gian lu di.
Khi i my bay v pha ng hoc pha Ty trong mt thi gian ngn, xuyn qua nhiu mi gi, do
mi gi thay i nn thi gian ngy m cng thay i. Vic ng, thc, nhit , huyt p, tit ra cc
cht kch thch t... vi nhp iu sinh l bnh thng b o ln, thm ch o ngc. Nh ni
trn, t Thng Hi i v bui sng, qua 12 ting n Oasinhtn vn l bui sng; trong khi bnh
thng, l lc tri ti v hnh khch c ngh ngi. V vy, tuy l bui sng nhng ngi ta vn
l m bun ng, mt mi, sc ch v hiu sut lm vic gim thp. Nhng qua my ngy hoc
my tun sau, nhp iu tm l v sinh l ca c th t ng iu tit thay i thch nghi vi mi
trng, s phn ng v chnh lch gi s mt dn i.
185. V sao vo ngy nng to c nhiu ngi ng nng?
Ma h, di nh nng chi chang, nu khng c che mt, li i b, vn ng hoc lm vic mt
thi gian di ngoi tri, bn c th t nhin b ng ln ra, gi l ng nng.
V sao li ng nng? V c th con ngi tng gi, tng pht u sn sinh nhit; khi vn ng, nhit
sn sinh cng nhiu. C th ngi khng th gi c nhiu nhit nh th m lun lun phi pht tn
ra. V hot ng tn nhit ch yu do trung khu thn kinh iu tit nn nu b phn ny gp trc tr,
nhit trong c th khng xut ra c, tch ly ngy cng nhiu, dn n ng nng.
Ng nng gm my loi sau:
- Chng qu nhit: Khi lao ng trong mi trng nng v oi bc ( m ln), nhit trong c th kh
khuch tn ra nn tch ly ngy cng nhiu. Do , thn nhit tng cao, c th trn 40 C. Lc ,
C th ngi nhiu tc gi

trung khu iu tit ca thn nhit nhiu lon, mt iu ha, khng th ch huy bnh thng; thm ch
c th ngng ra m hi, ng kn con ng khuch tn nhit ch yu, khin cho da b kh v nng.
Lc , con ngi s cm thy au u, bun nn, thm ch hn m, c lc cn ni sng.
- Chng mt tri chiu: Khi lm vic ngoi ng, u khng i nn, nh nng mt tri chiu thng
xung u, nhit phn u tng ln gy au u, phin no, thm ch hn m, ni sng.
- Nhit suy kit: Trong mi trng nng gt, da v cc mch mu c bp gin ra. Nu chng gin
qu mc th mt lng ln mu s phn b trn da v trong c bp; lng mu tr v tim t, khin
huyt p gim xung, mch p yu, hi th cn, ton thn ra m hi lnh, ngi cm thy hi hp,
u oi, thm ch khng tnh to.
- Nhit co rt: Do lm vic trong mi trng nhit cao, m hi ra qu nhiu gy nn. Lc , c
th s mt qu nhiu mui, gy thiu mui, khin c bp b co rt (thng l c bp chn, c khi c
c bng, c tay v c thn), rt au v kh chu.
Ngi bo, ngi yu (c bit l ngi c bnh tim), thiu ng, d dy khng tt, n ung khng
bnh thng d b ng nng. V vy, khi lm vic trong nhng ngy nng bc, nn ngh ngi thch
ng; ngi c th yu cng phi ch phng ng nng.
Khi pht hin c ngi ng nng th khng c hoang mang. Trc ht, phi a h vo ch rm
mt hoc thong gi, m qun o tn nhit, ng thi nhanh chng a n bnh vin gn
cp cu.
186. St cao c phi l xu khng?
Nhit c th cn bn l c nh, thng mc 37 C. Khi ch s ny vt qu phm vi bnh
thng th gi l "st". Trc kia, nhiu ngi cho rng st l khng tt. V khi ln cn st, ngi ta
cm thy kh chu, tim p nhanh, th dc, n t v au u.
Nhng nm gn y, cc nh y hc cho rng, vic ln cn st khng phi l khng tt. Trc ht,
cn st l tn hiu ca bnh, c li cho bc s chn on. Ngy nay, mt s ngi c h ln cn st,
cha lm r nguyn nhn dng thuc h st. Nh vy, tuy chng bnh tm thi c ha hon
nhng b mt tht ca bnh b che lp, gy kh khn cho chn on v iu tr.
Ngoi ra, cn st l phn ng phng v c tnh sinh l c th chng li vi khun xm nhp, c tc
dng bo v c th. Khi nhit c th tng cao, nng lc hot ng ca cc loi men tng ln, s
hp thu o thi tr nn mnh m, cng nng gii c ca gan mnh ln rt nhiu. ng thi, lng
bch cu - phng tuyn bo v t nhin trong mu - cng s tng ln rt nhiu. Chng s bao vy
tng m vi khun gy bnh, khin cho vi khun b tiu dit. Lc , nhit c th s dn dn tr
v bnh thng, sc khe cng c khi phc.
Cn st cn lm cho h thng min dch trong c th tri dy, khin cho c th sn sinh sc
khng i vi bnh tt. Mt s bnh nhn ung th sau khi khi mt bnh nhim khun pht hin
C th ngi nhiu tc gi

thy khi u tr nn chm pht trin. l do cn st kch thch h thng min dch.
ng nhin, st cao qu v ko di s khng c li cho c th v s lm nhiu lon cc cng nng
sinh l, cn phi x l h st.
187. V sao vo ngy nng to c nhiu ngi ng nng?
Ma h, di nh nng chi chang, nu khng c che mt, li i b, vn ng hoc lm vic mt
thi gian di ngoi tri, bn c th t nhin b ng ln ra, gi l ng nng.
V sao li ng nng? V c th con ngi tng gi, tng pht u sn sinh nhit; khi vn ng, nhit
sn sinh cng nhiu. C th ngi khng th gi c nhiu nhit nh th m lun lun phi pht tn
ra. V hot ng tn nhit ch yu do trung khu thn kinh iu tit nn nu b phn ny gp trc tr,
nhit trong c th khng xut ra c, tch ly ngy cng nhiu, dn n ng nng.
Ng nng gm my loi sau:
- Chng qu nhit: Khi lao ng trong mi trng nng v oi bc ( m ln), nhit trong c th kh
khuch tn ra nn tch ly ngy cng nhiu. Do , thn nhit tng cao, c th trn 40 C. Lc ,
trung khu iu tit ca thn nhit nhiu lon, mt iu ha, khng th ch huy bnh thng; thm ch
c th ngng ra m hi, ng kn con ng khuch tn nhit ch yu, khin cho da b kh v nng.
Lc , con ngi s cm thy au u, bun nn, thm ch hn m, c lc cn ni sng.
- Chng mt tri chiu: Khi lm vic ngoi ng, u khng i nn, nh nng mt tri chiu thng
xung u, nhit phn u tng ln gy au u, phin no, thm ch hn m, ni sng.
- Nhit suy kit: Trong mi trng nng gt, da v cc mch mu c bp gin ra. Nu chng gin
qu mc th mt lng ln mu s phn b trn da v trong c bp; lng mu tr v tim t, khin
huyt p gim xung, mch p yu, hi th cn, ton thn ra m hi lnh, ngi cm thy hi hp,
u oi, thm ch khng tnh to.
- Nhit co rt: Do lm vic trong mi trng nhit cao, m hi ra qu nhiu gy nn. Lc , c
th s mt qu nhiu mui, gy thiu mui, khin c bp b co rt (thng l c bp chn, c khi c
c bng, c tay v c thn), rt au v kh chu.
Ngi bo, ngi yu (c bit l ngi c bnh tim), thiu ng, d dy khng tt, n ung khng
bnh thng d b ng nng. V vy, khi lm vic trong nhng ngy nng bc, nn ngh ngi thch
ng; ngi c th yu cng phi ch phng ng nng.
Khi pht hin c ngi ng nng th khng c hoang mang. Trc ht, phi a h vo ch rm
mt hoc thong gi, m qun o tn nhit, ng thi nhanh chng a n bnh vin gn
cp cu.
188. St cao c phi l xu khng?
Nhit c th cn bn l c nh, thng mc 37 C. Khi ch s ny vt qu phm vi bnh
thng th gi l "st". Trc kia, nhiu ngi cho rng st l khng tt. V khi ln cn st, ngi ta
C th ngi nhiu tc gi

cm thy kh chu, tim p nhanh, th dc, n t v au u.

Nhng nm gn y, cc nh y hc cho rng, vic ln cn st khng phi l khng tt. Trc ht,
cn st l tn hiu ca bnh, c li cho bc s chn on. Ngy nay, mt s ngi c h ln cn st,
cha lm r nguyn nhn dng thuc h st. Nh vy, tuy chng bnh tm thi c ha hon
nhng b mt tht ca bnh b che lp, gy kh khn cho chn on v iu tr.
Ngoi ra, cn st l phn ng phng v c tnh sinh l c th chng li vi khun xm nhp, c tc
dng bo v c th. Khi nhit c th tng cao, nng lc hot ng ca cc loi men tng ln, s
hp thu o thi tr nn mnh m, cng nng gii c ca gan mnh ln rt nhiu. ng thi, lng
bch cu - phng tuyn bo v t nhin trong mu - cng s tng ln rt nhiu. Chng s bao vy
tng m vi khun gy bnh, khin cho vi khun b tiu dit. Lc , nhit c th s dn dn tr
v bnh thng, sc khe cng c khi phc.
Cn st cn lm cho h thng min dch trong c th tri dy, khin cho c th sn sinh sc
khng i vi bnh tt. Mt s bnh nhn ung th sau khi khi mt bnh nhim khun pht hin
thy khi u tr nn chm pht trin. l do cn st kch thch h thng min dch.
ng nhin, st cao qu v ko di s khng c li cho c th v s lm nhiu lon cc cng nng
sinh l, cn phi x l h st.
189. Th no l trng thi th ba ca c th?
My nm gn y, trn cc tp ch, ngi ta thng c thy nh khoa hc ni ting no qua i,
rt nhiu ngi tui cn cha n 50. iu kin cha tr ca h rt tt, tnh trng sc khe cng
khng c bnh g c bit, nhng v sao h li cht sm? iu ny c lin quan vi mt khi nim
mi trong y hc, l trng thi th ba ca c th.
Sc khe, tnh yu v cuc sng lnh mnh l ba vn ln ca cuc i, trong sc khe nn l
ci gc. T xa n nay, ngi ta thng ly c bnh hoc khng c bnh lm cn c xc nh
tiu chun phn on sc khe. Cng vi s pht trin nhanh chng ca y hc, T chc Y t Th
gii a ra mt khi nim mi v sc khe rt ni ting: Sc khe khng nhng l khng m m
l mt trng thi tt p ca c th, tm l v s thch ng vi x hi".
Vy th no l trng thi th ba ca c th? Trn thc t, trng thi th ba l trng thi nm gia
ngi khe v ngi m, tc l va khng khe thc s, va cha th hin l c bnh. l mt
trng thi c bit. ngi ri vo trng thi ny, c th c v vn cn khe nhng trng thi tm l
khng tt hoc khng thch ng c vi cng vic, mi trng hay x hi, hoc cc t chc trong
c th c mm bnh, chng qua cha xut hin nhng chng bnh tng ng m thi. iu ng
s hn l ngi trng thi th ba khng h hay bit g v tnh trng sc khe ca mnh. Do , h
khng h c nhng bin php cn thit gi gn, iu chnh hoc phng.
V nhp iu cuc sng hin i ngy cng nhanh, khng t nh khoa hc cho rng hin nay trn th
C th ngi nhiu tc gi

gii c n mt na s ngi ri vo trng thi th ba. Do , mi chng ta nn nng cao nhn thc
i vi trng thi th ba, phi coi trng bo v sc khe, nn tham gia luyn tp, n ung ng mc
v gi v sinh, nh k i khm sc khe khin cho mnh c mt tm l lnh mnh v mt th cht
sng khoi vui ti.
190. "Ngi thc vt" l th no?
Trong bnh vin, c lc ta bt gp nhng bnh nhn rt c bit. Tuy h m to mt, lc nhn ln
tng, lc nhn trn nh, c lc nhn ngi i li gn mnh nhng khi ngi khc gi tn th h
khng c phn ng g. Khi ta a cc vt no t trc mt h, hai mt bnh nhn vn khng h
chp, ming khng h ni, khng n, khng ung, khng th khng ch i, tiu tin. Nhng hin
tng ny chng t cng nng i no ca bnh nhn mt, khin h hon ton khng cn tri gic;
nhng qui l l bnh nhn vn th, tim vn p, ho, ht hi v vn nut c, tc l vn tn ti
nhng phn ng bn nng bm sinh. Bnh nhn phi da vo vic bm sa v cc cht lng duy
tr cuc sng. Nhng ngi nh th ging nh thc vt, ch bit hp thu dinh dng duy tr s
sng, nn c gi l "ngi thc vt".
C rt nhiu nguyn nhn tr thnh ngi thc vt: no b chn thng nghim trng, ng c kh
gas, ngt th, tc ng mch vnh cp tnh gy ngng th v ngng tim t ngt. Khi bnh nhn
ngng th v ngng tim, s cung cp xy cho no cng ngng; sau thi gian di, t chc no b tn
thng nghim trng, cc tnh hung hp thu o thi b tr ngi v t bo no ng c axit. S tn
thng ny thng bt u t v i no, dn dn m rng ra ty sng. Cho nn tnh trng no thiu
mu hoc thiu xy cng ko di th tn thng no cng nng. Y hc cho rng, di nhit v p
sut bnh thng, no c th chu ng tnh trng thiu xy ti a 3-4 pht. No thiu xy 15 giy,
bnh nhn hn m my pht; thiu xy 3 pht: hn m my ngy. Nu tim ngng p 5 pht,
bnh nhn s t vong.
Nu thi gian ngng tim v ngng th vt qu ngng k trn, no b - c quan ch huy ca trung
khu thn kinh - mt i th d bnh nhn c cp cu v phc hi li h hp v tim p li, h
vn khng th c tri gic nh c m tr thnh "ngi thc vt".
T , c th thy, phm nhng bnh c th to nn s tn hi nghim trng cho no u c th
khin cho bnh nhn tr thnh "ngi thc vt". Sau khi tr thnh "ngi thc vt", mun khi phc
tr li bnh thng l v cng kh. Nhng cng c trng hp ngoi l. V d: Ngy 17 thng 2 nm
1991, Bo "Tn Dn bui chiu" a tin: thnh ph Tuyn Chu c mt "ngi thc vt", sau khi
hn m 14 thng ni c. Lm th no cu sng "ngi thc vt"? y l mt vn ng
c i su nghin cu.
191. Ung th l g?
Trong s nhng bnh nguy hi nht, phi k n ung th. Con ngi lo s bnh ny n mc h ni
C th ngi nhiu tc gi

n ung th l mt bin sc. Ung th cp i s sng ca v s ngi, nhng thc cht n l bnh
g?
l mt loi bnh thng gp, xy ra khi c khi u c tnh. C ngi ni ung th l bnh do x hi
hin i gy ra. Thc ra khng phi th. Loi ngi nhn bit v bnh khi u t rt lu i.
Trung Quc, trong cc vn bn gip ct i nh n dng n ch "dim" (ch "dim" ting c c
ngha l khi u, tc l khi u cng nh ). Ch khi u ting Anh ly t ch La tinh, c ngha l
con cua, tc ngi ta hnh dung khi u nh c tm cng pht trin ra bn pha.
Ngy nay, y hc hin i c mt nh ngha cht ch v khi u. Ni mt cch khi qut th khi u
l t chc t bo pht trin khc thng do tc dng ca mt s nhn t trong c th. Nh ta bit,
t bo ca c th c mt qu trnh ra i, pht trin, suy lo v t vong. Sau khi t bo gi cht i th
c t bo mi thay th duy tr cng nng bnh thng ca cc t chc v c quan trong c th. i
b phn t bo ca c th u c th pht trin, l hin tng bnh thng. Khi s tng trng tr
nn khc thng v khng c khng ch th s hnh thnh khi u.
T bo bnh thng sau khi pht trin s c mt qu trnh phn ha thnh thc, sau tr thnh cc
t bo ca cc t chc c th. Cn i a s t bo khi u c mc phn ha rt thp, khng th
hnh thnh t bo bnh thng pht huy cng nng vn c ca n. Ngc li, n tiu hao mt
lng ln cht dinh dng trong c th, khin cho s ra i v pht trin ca cc t bo bnh thng
khc b nh hng. iu ng s hn l sau khi hnh thnh, khi u cn thng qua mu, lympho...
chuyn dch n ph hoi t chc ca cc c quan khc.
ng nhin, khi u khng phi l khng th cha khi. Ch cn pht hin sm, ct b n trc khi
t bo khi u di cn l c th cha khi trit . Ngc li, khi khi u di cn, mun cha tr trit
l rt kh. Cho nn, hin nay, bin php tt nht i ph khi u l pht hin bnh sm v cha
tr kp thi.
192. V sao AIDS c gi l "i dch ca th k 20?"
Cui thp k 70, u thp k 80, cc nc u, M bt u lu hnh mt cn bnh k qui. Bnh
nhn phn ln u c triu chng ging nh vim phi, st ko di, ho; mt s c biu hin tiu chy
mn tnh, trng lng gim dn. V sau, h b nhim cc men khun. iu k l l cc chng bnh
rt ph thng ny khng p ng vi bt c loi thuc no. Khong 4 - 5 nm sau, nhng bnh nhn
ny u cht.
bc trn b mt ca cn bnh ng s ny, cc nh khoa hc iu tra nghin cu mt lng ln
cc bnh n. n cui nm 1981, h pht hin nguyn th bnh l mt loi c t bnh cha h gp.
N ging nh n dch, pht trin vi tc nhanh trn phm vi ton th gii. V loi bnh ny khin
cho cng nng min dch ca c th mt ht tc dng nn n c gi l Hi chng suy gim min
dch tng hp, vit tt l AIDS.
C th ngi nhiu tc gi

Bnh AIDS trong my nm ngn ngi lan trn khp th gii. Hu nh nc no cng khng trnh
khi. N tr thnh s uy hip nghim trng nht m loi ngi phi i mt.
Hin nay cha c thuc c hiu cha bnh AIDS. Mt s thuc tuy c ci thin c tnh trng
bnh v ko di thm mt t tui th, nhng li c phn ng ph. V bnh AIDS cha c vacxin
phng nga, sau khi pht bnh li khng c thuc c tr cho nn t l t vong rt cao. V vy m
ngi ta gi n l "i dch ca th k 20".
Cc kt qu nghin cu chng t, ng truyn ch yu ca AIDS l mu, tinh dch v cc dch th
khc bao gm nc bt, sa. Con ng truyn nhim l ng tnh luyn i, quan h nam n lung
tung, tip mu, tim, sinh v b sa. N khng truyn nhim qua khng kh, qua vt mui cn,
cng khng truyn nhim qua ng n ung, lao ng, bi li, bt tay v dng chung h x. V vy,
ch cn gn gi bn thn sch s, khng c nhng hnh vi gii tnh khng ng n, khng nghin
ht, cn thn khi truyn mu... l s hn ch c nguy c nhim bnh AIDS.
193. c t bnh AIDS hy hoi h thng min dch ca c th nh th no?
Hung th gy nn bnh AIDS l virus Human immunodeficiency virus, gi tt l HIV. c t bnh
ny v cng nh, u mi kim c th cha c mi su nghn con. Mc d nh nh th nhng n
li c sc st thng rt mnh i vi h thng min dch ca con ngi v cui cng ph tan h
thng min dch. Qu trnh ny c din ra nh th no?
c t bnh AIDS thng qua hnh vi gii tnh khng an ton ca con ngi hoc kim tim b
nhim m i vo tnh mch, thm nhp vo c th. Mc tiu u tin m n cng kch l t bo
lympho T c tnh b tr (T - helper cell).
T bo lympho T c tnh b tr ng mt vai tr v cng quan trng trong h thng min dch ca c
th. N l cht lm hi ha, c th truyn tn hiu ha hc kch thch c th sn sinh ra khng th
chuyn dng chng li vi khun xm nhp. N cn c th khng ch s pht trin ca my loi t
bo khc trong h thng min dch.
Nhng ht c t bnh AIDS sau khi xm nhp vo c th s cng vi nucleoxit v axit nucleic hp
thnh RNA. Trn RNA mang y thng tin di truyn ca ht c t bnh. S kt hp ny c tnh
chuyn nht rt mnh, ging nh mt cha kha ch c th m c mt kha, phi hp rt nghim
ngt vi nhau. Mt khi c t kt hp vi th th th iu ng s s xy ra. c t bnh cho RNA
xm nhp vo trong t bo lympho T c tnh b tr, thng qua men ghi nh chuyn RNA thnh
DNA, hp li vo trong DNA ca t bo lympho T. c t bnh DNA sau khi i vo t bo lympho
T s nm im , c th nm im trong mt thi gian di. Nhng vo mt dp no , khi h thng
min dch ca c th c kch hot chng li loi vi khun no mi xm nhp, t bo lympho
T b cm nhim bn sinh si ny n, t m sn sinh ra v s ht c t bnh AIDS. Nhng ht
c t ny s c gii phng ra khi cc t bo lympho T. Mt mt, chng git cht mt lng ln
C th ngi nhiu tc gi

t bo T, lm cho phng tuyn th nht ca h thng min dch tan r; mt khc, n tip tc cng
kch cc loi t bo khc ca h thng min dch, cui cng ph hy trit h thng ny, khin cho
c th mt i kh nng min dch.
Trong thc t, bnh AIDS c tn gi chnh thc l "chng thiu min dch tng hp". Chnh v n c
th ph hy h thng min dch ca c th cho nn mi c tn gi nh th.
194. V sao h thng min dch ca c th c th tiu dit c vi khun?
Trong c th ngi bnh thng, h thng min dch rt hon chnh. Khi c th b vi khun gy bnh
tn cng, h thng min dch s c kch hot v phn kch li vi khun bnh xm nhp vo.
H thng min dch ca c th tin hnh cng kch khun bnh nh th no? y l mt qu trnh v
cng phc tp. Sau khi vi khun gy bnh xm nhp vo c th, trc ht t bo to trong h thng
min dch s pht ng cng kch. N "nut" vi khun vo trong bng ca mnh, phn gii cc vi
khun trong bng thnh tng mnh vn. Nhng mnh vn ny ca vi khun hin trn b mt ca t
bo to, tr thnh khng nguyn. Chng ging nh nhng nhn hiu biu th mnh l t bo to nut
cc vi khun xm nhp, ng thi bo cho t bo T trong h thng min dch bit.
T bo T cng vi nhng mnh vn trn b mt t bo to (hay ni cch khc l khng nguyn vi sinh
hai bn gp nhau) ging nh mt cha kha phi hp vi mt kha, lp tc kt hp vi nhau sinh
ra phn ng. Khi , t bo to s sn sinh ra mt cht gi l nhn lympho. Tc dng ln nht ca n
l kch hot t bo T. T bo T "tnh dy" lp tc s pht lnh "cnh bo" i vi h thng min dch,
bo tin c mt lng ln "k ch" xm nhp vo. Lc , h thng min dch s a ra mt loi
t bo lympho T c tnh st thng v n cn dn xut ra loi t bo lympho B c cng dng c
bit. Cui cng, t bo lympho B s sn sinh ra cht khng th chuyn dng tiu dit khun bnh.
T bo lympho T c tnh st thng c th truy tm nhng t bo trong c th b cm nhim khun
bnh, tiu hy chng, ngn nga khun bnh tip tc pht trin. ng thi vi vic ph hy t bo b
cm nhim, t bo lympho B cn sn sinh ra khng th, kt hp vi vi khun trong t bo, khin cho
vi khun mt i tc dng gy bnh. Chnh nh thng qua mt lot qu trnh phc tp nh th m h
thng min dch c th khng ch c hiu qu nhng vi khun gy bnh trong c th.
Sau khi s cm nhim ln th nht c khng ch, h thng min dch s ghi li ton b qu trnh
i khng ca n i vi khun bnh v bo tn lu di. Nu c th li b loi khun bnh ny xm
nhp ln th hai, h thng min dch s bit r cn phi lm th no i ph li chng. N s c
nhng phn ng d dng, chnh xc, nhanh chng tiu dit vi khun xm nhp.
195. ng y khm bnh v sao phi xem li?
Khi khm bnh, thy thuc ng y thng bo "th li ra xem". Nh th l v sao? Nguyn nhn l
li phn nh tnh hnh cc b phn trong c th. Mt khi c th mc bnh, li thng c s bin
i. Thy thuc c th cn c vo cc vt tch "nh mng nhn" trn li chn on bnh.
C th ngi nhiu tc gi

Cch xem li nh th no? Thy thuc ch yu quan st i li v cht li. i li l nhng

nm mng nm trn mt li. ngi bnh thng, nm li mng, mu trng, gi l nm trng
mng. Cht li l mu sc ca li, ngi bnh thng ni chung li c mu hng nht.
Khi mc bnh, trc ht c th thy nm li b thay i, sau cht li cng thay i. Nu i
li t mng bin thnh dy, t mu trng bin thnh mu vng, vng chy thm ch l mu en th
chng t bnh t nh bin thnh nng. Tng t, khi cht li t mu hng nht bin thnh mu
, mu sm, thm ch l mu tm hoc nhng vt tm xanh th chng t bnh nng ln nhiu.
iu cn ch l ngi gi, v mch mu x cng, t chc lo ha, cht li cng c th xut hin
nhng vt tm xanh, cn phn bit vi khi b bnh. Ngoi ra, trong qu trnh b bnh, i li thng
bong, b mt li rt trn, ging nh mt gng, chng t bnh rt nng.
c im ca nhng v tr khc nhau trn b mt li cng c th lm cn c b tr chn on
bnh. u li thng phn nh s bin i ca tim v phi, phn gia li phn nh l lch v d
dy, hai bn mp li phn nh gan v mt, cn cung li phn nh thn.
Ngoi ra, tnh trng i li tr nn dy c lin quan n vic tinh thn b cng thng, th bng
ming, ht thuc, xoang ming v sinh khng tt hoc b nhim khun.
Ngoi ra, mt s ngi tuy sc khe bnh thng nhng li hi khc thng, c th lc trong c
th tim tng mt s bin i v bnh l, nhng tm thi cha c bin php chn on ra. V
vy, cn phi nng cao cnh gic, nh k kim tra sm pht hin bnh tnh trong c th.
196. V sao "siu m B" cng c th chn on c bnh?
Cng vi s pht trin ca y hc, nhng thit b chn on bnh tin tin khng ngng ra i. Chn
on siu m B chnh l phng php chn on mi hnh thnh trn c s s pht trin ca in t
hin i, kt hp nguyn l ra a vi m thanh hc. Phng php ny c cc u im l tnh chun
xc cao, khng gy tn thng hay au n, khng c phng x, khng cn thuc to nh c hi v
tn km... N khng nhng c th kim tra cc bnh ca ni tng nh gan, thn, l lch, ty v t
cung m cn c th tm hiu tnh trng pht trin ca thai nhi trong t cung.
Siu m B v sao li c th pht hin bnh tnh ca cc c quan trong c th? iu ny phi bt u
t nguyn l to thnh nh ca n. Siu m l mt loi sng m thanh, c tn s rt cao vt qu
phm vi tai ngi nghe c (tn s vt qu 2000 ln/giy).
Siu m c cc tnh cht vt l ging nh m thanh bnh thng, dng phng thc sng dc v vi
tc nht nh truyn trong mi trng khng kh, nc v cht rn. Khi gp vt tr ngi, n s
phn x hi m v c th b mi cht hp thu lm yu i. ng thi, siu m cn c mt s c im
vt l quan trng khc, v d n c hng thng nht vi hng nh sng, c th pht thnh chm
tia, pht thnh nhng tia nng.
My siu m va c tc dng pht ra siu m, va c tc dng thu tn hiu phn x. Khi lm vic, n
C th ngi nhiu tc gi

to ra nhng sng c cao tn, tc l siu m, nh k pht sinh tn hiu siu m. Bc s tay cm u
d t vo nhng v tr cn kim tra ca bnh nhn thm d. V cc t chc trong c th dy c
nn h s tr khng v h s hp thu siu m rt khc nhau. c bit, khi nhng t chc trong c th
b vim tch nc, sng to, can xi ha v c bng kh th hi m t trong cc c quan ca c th phn
x li s rt khc nhau. Lc , u d c th chuyn tn hiu siu m phn hi thnh tn hiu in,
thng qua mt loi x l phc tp v tinh t ca my siu m chuyn thnh nh mt ct ca cc c
quan v hin ln mn hnh. Bc s cn c cc nh mt ct khc nhau ny phn tch tng hp, t
xc nh c tnh cht v v tr mc bnh.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 14

197. K thut CT chn on bnh nh th no?

T sau khi tia X. c nh vt l Lnxin pht hin, n pht huy tc dng to ln trong y hc; c
bit, t khi xut hin k thut chp CT th hiu lc chn on ca n cng nh "h c thm cnh".
Tn gi y ca CT l k thut qut lp tia X ca my tnh in t. K thut ny ra i nm 1972,
n nay thay i 4 i my. S ng dng k thut CT lm cho phng thc chn on bng tia
X chuyn ln mt bc nhy vt. Trc kia, ngi ta cha th dng k thut X-quang kim tra
nhng v tr nm su trong cc ni tng. Ngy nay, k thut CT c th tin hnh kim tra c
bnh tnh nhng v tr b che khut . C th ni s pht minh k thut CT l tin b ln nht ca
lnh vc y hc phng x k t ngy pht hin tia X-quang n nay.
u tin, k thut CT c ng dng chn on cc bnh v no, t l chn on chnh xc i
vi cc khi u no t t 95% tr ln. N chn on rt chnh xc i vi chng ph no. K thut
CT phn bit hiu qu bnh trng phong do xut huyt no v bnh trng phong do no thiu mu;
bi v nh CT no xut huyt c mt thay i rt cao, cn nh CT no thiu mu th mt rt
thp.
Cng vi s ci tin v khng ngng hon thin, thit b chp CT c dng rng ri trong vic chn
on cc bnh lng ngc, bng, xoang chu, ct sng v t chi. V d, vic dng k thut CT kim
tra phn ngc c th gip pht hin bnh lao phi, phi ph nc, phi b khi u v mng ngc, cc
C th ngi nhiu tc gi

bnh honh cch m. N cn c th gip ta tm hiu cc thi k v hng pht trin ca khi u.
iu i vi phng n iu tr chnh xc rt c gi tr.
Gan l mt c quan c v ln, kh chn on bnh bng phng php chp X-quang. Vi k thut
CT, cc khi u, cc ti vim, ti m trong gan th hin rt r rng.
Vic dng k thut CT chn on bnh tuyn ty c gi tr thc dng rt ln, v tuyn ty nm
su trong khoang bng, k thut chp chiu X-quang hoc siu m rt kh hin r; cn CT c th
pht hin c rt sm nhng khi u, chng vim cp tnh v cc bnh khc tuyn ty.
Ngoi ra, vic dng k thut CT kim tra xoang chu cng c th chn on bung trng c khi
u, khi u t cung v cc bnh bng quang, tuyn tin lit. Vi ct sng, ty sng v t chi, k thut
ny th hin rt r cc t chc phn mm nh c thn v nhng c khc chung quanh ct sng, t
m c c nhng t liu chn on.
198. Chiu X-quang c hi cho sc khe khng?
Chiu X-quang l mt bin php c ng dng rng ri trong chn on v iu tr. Khi kim tra
sc khe, bc s thng dng X-quang chiu phn ngc. Khi h thng tiu ha, h thng tim
mch v h thng xng c bnh, bc s cng thng dng X-quang kim tra.
C mt s ngi khi kim tra X-quang thng lo lng sc khe c b tn hi khng? V tia X-quang
c tc dng st thng nht nh i vi t bo sinh vt nn c th sau khi chiu X-quang cng s c
nhng phn ng sinh l nht nh. Chiu X-quang qu mnh s gy tn hi i vi cc t chc, nh
hng n chc nng sinh l, thm ch gy nguy him cho tnh mng. Nhng chiu X-quang ng
mc th s khng nh hng n sc khe, v lng phng x khi chiu rt nh, ch hn ch trong
phm vi an ton. Nu cn phi chp nh hoc chiu li, bc s cng s xt n thi gian phn cch
gia hai ln (c bit l khi ngu nhin chiu phn ngc hoc kim tra d dy, ng rut, chp nh
xng hoc mch mu). ng thi, tng cng bo v, cho d chiu kim tra hay cha tr,
nhng b phn khng cn thit phi chiu (c bit l nhng t chc nhy cm), bc s u dng
tm ch hoc tm cao su cha ch che chn. Hn na, h c gng chiu trong thi gian ngn nht.
Cho nn khi chiu X-quang, bn khng cn phi lo lng.
199. V sao my tnh c th chn on c mt s bnh?
Ngy nay, trong lnh vc k thut cao, my tnh khng nhng dng tnh ton m cn c mt vai
tr to ln trong nhiu lnh vc, trong c chn on bnh.
Nhiu ngi c th s nghi ng iu ny v h cho rng, nu my tnh c th khm bnh th cn g
n bc s na? Thc ra, my tnh ch l mt loi my mc, cn c con ngi iu khin; hn na,
trnh t chn on ca n cng l do bc s thit k nn. Tm li, d my mc tin tin n bao nhiu
th iu quyt nh vn l con ngi, my tnh khm bnh cng khng ngoi nguyn l .
V sao my tnh c th chn on c mt s bnh? iu ny phi bt u ni v nguyn l lm
C th ngi nhiu tc gi

vic ca my tnh. Trc ht, ngi ta phi xy dng cho my tnh mt kho bnh n, tc l bc s
phi lp cc dng chng bnh, cc kt qu th nghim v a ra nhng phng n cha tr tng ng
ri a trnh t vo my tnh. Khi bnh nhn n khm, ch cn cho vo my tnh nhng d liu
(nh triu chng bnh, kt qu th nghim), my tnh s cn c nhng ch tiu ny t ng tm kim
trong kho bnh n tm ra bnh tng ng. Mt khi tm c, n s a ra kt qu cho bit bnh
nhn mc bnh g, nn iu tr nh th no. V d: Mt ngi n khm bnh vi biu hin sc mt
ti xm, thng cm thy au u, hoa mt, sc ch khng tp trung v c chng gan, l lch sng
to; kt qu xt nghim hng cu v bch cu u thp, cht st trong huyt thanh thp. Sau khi a
nhng thng tin v bnh n ny vo, my tnh s x l v pht hin n n khp vi cc ch tiu bnh
mu thiu st. My tnh s a ra kt lun chn on bnh nhn mc bnh thiu mu, thiu st.
Qua , c th thy vic dng my tnh khm bnh thc cht l vic bc s dng cc tiu chun chn
on cc bnh sp xp theo mt th t nht nh a vo trong my tnh. Khi bnh nhn n
khm, ch cn a cc thng tin v chng bnh, kt qu xt nghim vo i chiu; nu ch tiu hai
bn n khp nhau th c th a ra kt qu chn on. Cho nn, then cht ca vic chn on bnh
trn thc t vn l do bc s quyt nh.
200. V sao nn dng nc m ung thuc?
Khi ung thuc, ni chung dng nc m l tt nht. Mt s ngi khi ung thuc vin t ra dng
cm, c bn lnh cho vin thuc vo ming v nut m khng cn dng nc. Trn thc t, cch
ung thuc nh vy rt khng khoa hc, thm ch cn c hi cho sc khe.
Cc nh y hc cho bit, nu ung thuc nut kh, vin thuc rt d ngng li trong thc qun, gy
cm gic rt kh chu. Hn na, a s thuc vin u c tnh kch thch nht nh i vi nim mc
thc qun. V d: cc vin khng sinh, sunfat ferrous... c tnh kch thch mnh, ha tan chm trong
thc qun nn n s dn n tnh trng nim mc huyt, sng ln, thm ch hnh thnh vt lot v
xut huyt. Do , pht huy y cng hiu ca thuc, ngn nga tc dng ph, khng nn ung
thuc kh.
Phng php ung thuc vin chnh xc nht l dng nc m ung, nn ung nc nhiu
gip nhng thuc c tnh kch thch i vo d dy mt cch nhanh chng, trnh ngng li trong thc
qun, lm hi nim mc thc qun.
201. V sao phi ung thuc ng gi quy nh?
Khm bnh xong, cm n ca bc s n ca hng thuc, khi giao thuc, dc s s bo cho bn
bit tng loi thuc, mt ngy ung my ln hoc cch my gi ung mt ln, mt ln ung my gi
hoc my vin. Vic nghim khc quy nh thi gian v lng ung thuc c cn c khoa hc ca
n.
Khun bnh va ngoan cng va rt gio quyt. Bn ung thuc vo, nu lng t, khng nhng
C th ngi nhiu tc gi

thuc khng git cht vi khun m cn lm tng tnh nhn ca chng; nu ung lng nhiu rt c
th gy hi cho mt s b phn no ca c th. Nu bn khi cao hng ung thm nhiu ln, khi
khng cao hng ung t ln th khun bnh sau mt trn vt ln kch lit c th s bung ra lm lon,
c th bn rt kh i ph.
Chnh v khun bnh kh i ph nh th cho nn phi quy nh mt ngy ung thuc my ln, hoc
cch my gi ung mt ln, mi ln ung bao nhiu thuc trong c th c nng hp l. Nh
vy, khun bnh khng ngng b khng ch, tiu dit, khin cho chng khng sinh trng c,
khng c sc chng li, bnh mi khi.
Ngoi ra, cn phi ch c loi thuc ung trc khi n cm, c loi ung sau khi n. Khu v
khng tt, khng n ni cm th phi ung thuc tng thm s hot ng ca d dy thc y
thm n. Nu d dy hoc hnh t trng b lot th phi ung loi thuc c th bo v thnh d dy,
gim nh s ma st c hc ca thc n. Nhng loi thuc ny u phi ung trc khi n cm, nu
n xong mi ung s khng cn tc dng.
Tiu ha khng tt nn ung thuc tr gip tiu ha. Mun tiu ha th phi c ci g tiu ha;
v vy loi thuc ny phi ung sau khi n, nu ung thuc gip tiu ha khi trong bng khng c g
th s khng c tc dng.
C nhng loi thuc i hi c th phi nhanh chng hp thu, phi ung trc khi n, v lc bng
i, thuc c th tip xc trc tip vi thnh d dy. Nhng c nhng loi thuc c tc dng kch
thch nht nh, i hi phi c hp thu chm, thi gian ko di, cn ung sau khi n thuc v
thc n trn ln vi nhau, lng thuc tip xc vi thnh d dy s t i.
202. Lm th no to thnh thuc t vi khun ?
Trong thuc hin i c mt thnh phn gi l cht nhiu. N khng nhng c th khng nhiu
loi c t bnh, cha c mt s bnh do c t bnh gy nn, m cn c tc dng iu tit min
dch v khng ch khi u, c vai tr quan trng trong vic khi phc sc khe. Nhng sn xut hng
lot cht gy nhim ny l vic v cng kh khn. Nu tch n t trong mu ngi th gi thnh qu
cao. Nu tch t trong mu ng vt th hiu qu ca thuc thp. V sau c mt nh khoa hc
dng vi khun, da vo k thut gene, cui cng gii quyt c kh khn ny.
Di truyn l c tnh chung ca gii sinh vt trong t nhin. Hai con sn dng b m ch c th sinh
ra c sn dng con, ht ging da chut ch c th mc da chut. Tt c nhng iu ny u do
quy lut di truyn quyt nh. Ngy nay, ngi ta bit c cht khng ch di truyn trong tt c
cc loi sinh vt l axit nucleic, m on axit nucleic ph trch nhim v di truyn ny l mt ci
nhn. Trong k thut gene, cc chuyn gia em mt mu phn t trn axit nucluic ca mt loi ct ra,
lp ghp ln phn t axit nucleic ca mt loi sinh vt khc, khin cho loi sinh vt th h sau biu
hin ra c tnh ca mu nhn ny. ng nhin, khng phi dng ko ct m l dng mt loi
C th ngi nhiu tc gi

men c hot tnh c bit.

Nm 1973, nh khoa hc M Khin ln u dng k thut gene em nhn ca cc loi sinh vt khc
ghp vo trong loi khun a i trng (c tc sinh si tng i nhanh), khin cho th h sau
ca khun a i trng c sp xp li, c th duy tr c c tnh ca sinh vt ban u. S xut
hin khun a i trng ny nh du s thnh cng u tin ca k thut gene.
Nm 1980, cc nh khoa hc ghp nhng mu nhn anbumin ca ngi qua x l vo khun i
trng, dng k thut gene t chc li, ch thnh cng cht gy nhiu nhn to. V khun a i
trng sinh si ny n rt nhanh, trong 20-30 pht c th sinh c mt i, sau 24 gi c th sinh
si 70 i. Nguyn liu nui khun a i trng rt n gin, ngun phong ph nn gi thnh thp.
Ngy nay, vi tc pht trin cao ca khoa hc k thut, vic dng vi khun ch to thuc qu
tr thnh hin thc.
Ngy nay, cc nh khoa hc khng nhng li dng k thut gene ch to ra cht nhiu m cn
c th ng dng n rng ri vo trong cc lnh vc sn xut thuc khc v ginh c nhng thnh
tu rt ng k. nhng nm 90 ca th k 20, ngi ta p dng k thut gene dng vi khun
hoc t bo ng vt c v sn xut ra hn 100 loi thuc, trong c vacxin vim gan B, cht
nhiu, bch cu gii t 2, nhn sinh trng t bo dng x...
203. V sao khng nn lm dng vitamin?
Tc ng c cu: "Thuc ba phn l c". Vitamin cng l thuc, v vy nn ung theo nhu cu,
khng th lm dng.
ng tic l khng t ngi cho rng vitamin l thuc b, c li cho sc khe, ung cng nhiu cng
tt. Vitamin qu thc c li cho c th, khng th thiu; tnh trng thiu vitamin s gy ra cc triu
chng lm sng (chng hn, thiu viatmin A s dn n kh mt, qung g). Nhng iu khng
c ngha l dng vitamin cng nhiu cng tt; bi v n khng phi thuc b m l thuc, nu dng
qu liu s pht sinh biu hin ng c c hi cho sc khe.
Vitamin c phn lm hai loi:
- Loi ha tan trong nc: Gm nhm vitamin B, vitamin C... Chng d b o thi cho nn ch cn
khng ung qu nhiu mi ln l c th o thi ra khi c th, khng gy ra ng c mnh.
- Loi ha tan trong m: Gm vitamin A, D, E, K. Chng i hi thng qua lng m trong c th
ha tan v o thi. Khi dng lng qu nhiu, o thi khng kp, chng s tch li trong c th,
lu ngy s gy ng c.
V d: Trong ng c vitamin A, bnh nhn s c biu hin chn n, ri lon tiu ha, da ni vt
tng m, nga, bong da, rng tc, tc gin v d gy; bnh nhn thng b au xng; nu bnh
nghim trng s nn, au u, bun ng. Tnh trng ng c vitamin D (do ung qu liu) gy chn
n, nn nao, phin toi, bt an, km theo chng nhit thp, v sau c th xut hin co git, nhp
C th ngi nhiu tc gi

tim khng u, au u, cng nng thn suy kit, ng h hp b cm nhim, s pht trin tm vc
ca tr em b nh hng.
Qua cc v d trn, c th thy vic ung vitamin qu liu lng gy nguy hi rt ln, khng km g
tnh trng thiu vitamin.
V vy, khng nn lm dng vitamin. Nhn chung, nu bn c ch n a dng, cc thc phm
hng ngy cung cp lng vitamin cn thit cho c th. Ch mt s trng hp c bit (nh
n king lu ngy, nn ma nhiu hoc b nhng bnh c tnh tiu hao nhiu) mi cn ung thm
vitamin.
204. V sao trc lc tim, phi y mt t thuc ra khi kim tim?
Nu bn ch quan st s pht hin thy y s trc khi tim thng y mt t thuc ra khi kim
tim. l bo m iu tr an ton. Khi y s rt thuc t trong ng thuc, iu chnh lng
thuc, hoc rt thuc t trong ng tim ra, thng kh trnh khi tnh trng u kim b l ra khi mt
thuc. Nu khng y mt t thuc ra khi kim trc khi tim, h s y khng kh vo c th. Vy
khng kh tim vo trong c th c hi g?
Khng kh tim vo trong c th s gy ra mt s phn ng, ph thuc vo lng khng kh vo
nhiu hay t v tim v tr no. Lng khng kh tim vo cng nhiu, nh hng cng ln; nu ch
mt t th c l cm gic khng r.
Khi tim phng dch, ni chung l tim thuc di da, nu ln vo mt t khng kh th ngoi cm
gic cng au hi khc thng ra, thng khng c nh hng g ln lm. Nhng nu tim nhm
mt t khng kh vo mch mu th s rt phin phc. Bi v khng kh s cng mu i khp c th;
n ch ng knh mch mu nh, bt kh khng vt qua c, dn n tnh trng ging nh ci
bnh b bt nt. iu s cn tr mu lu thng, nh hng n cng nng vn chuyn xy v cht
b ca mu, lm cho cc t chc pha sau mch mu thiu xy v cht dinh dng. Tnh trng
ny c y hc gi l apxe, hoc n sn sinh apxe.
Nh vy, tim tuy l mt vic bnh thng, nhng nu x l khng thch ng, s c rt nhiu hu
qu tai hi.
205. Trc khi tim penicelin, v sao phi tim th phn ng di da?
Penicelin l loi khng sinh u tin con ngi pht hin c. S pht hin ra n gip cho con
ngi khng cn phi b tay trc vi khun bnh. Nhng ngi ta cng pht hin ra mt iu rt l
l c mt s ngi sau khi dng penicelin b kh th, mt trng bch, m hi, huyt p gim thp,
c ngi thm ch hn m, t vong. iu ny khin cho cc nh y hc thi cm thy rt hoang
mang, khng hiu v sao li xut hin tnh trng nghim trng nh th?
Qua nghin cu khng mt mi, cui cng cc nh khoa hc lm sng t iu b mt . Nguyn
l trong c th c mt h thng phng ng min dch. Khi cht khng nguyn t bn ngoi xm
C th ngi nhiu tc gi

nhp, h thng min dch s phn ng, sn sinh ra khng th tng ng nn c th khng pht sinh
phn ng d ng. Nhng vi nhng ngi c tnh d ng, nu mt ln na tip xc vi loi khng
nguyn tng t th khng th trong c th s pht huy tc dng vi khng nguyn , khin cho mt
s t bo b ph hoi v gii phng ra mt hot cht. Hot cht ny s lm xut hin trong thi gian
ngn hng lot phn ng nghim trng nh huyt p gim thp, da ni mn, yt hu sng nc, th
kh khn... Penicelin cng l mt loi khng nguyn nn cng c kh nng pht sinh phn ng d
ng. V c th ca mi ngi c khc nhau, lng khng th sn sinh ra cng khc nhau nn khng
phi tt c u b d ng.
C bin php g bit trc l penicelin c gy d ng hay khng? Qua nghin cu, ngi ta
pht hin: Khng th gy d ng vi penicelin l mt loi bch cu IgE, tn ti ngay trong huyt
thanh. V vy, nu tim th di da, ta c th bit c loi khng th ny c tn ti hay khng. Nu
kt qu th di da l dng tnh th khng th tim Penicelin, nu khng s gy d ng nh hoc
nng.
Hin cc nh khoa hc ang nghin cu mt loi penicelin khng gy ra phn ng d ng. Khi
con ngi s khng cn phi tim th di da na.
206. V sao cm vn ng vin ung thuc kch thch?
Nm 1988, ti Th vn hi Seun, vn ng vin in kinh Canada B.Jonhson tham gia chy 100 m
nam. V kt qu kim tra nc tiu ti hin trng cho thy c thuc kch thch nn danh hiu qun
qun ca anh b tc i. Ngoi ra, vn ng vin ny cn b pht 2 nm khng c thi u.
Tn ch ca Th vn hi l th cht mnh m, tng cng sc khe; cho nn mi hnh thc mn
thuc nng cao thnh tch thi u u tri vi tn ch ny. Hn na, vic dng cc thuc kch
thch chc chn rt c hi cho sc khe. V vy, nhng loi thuc ny tr thnh thuc cm ca Th
vn hi.
Thuc cm ca Th vn hi c khng di 100 loi, ch yu thuc my dng sau:
- Thuc gy hng phn thn kinh trung khu nh caphein, lithalin, strycnin. Chng c tc dng gy
hng phn i vi h thn kinh, lm tinh thn phn chn, ngi tnh to, gim cm gic mt mi.
Nhng chng cng em li nhng hu qu khng tt nh d ng thn kinh, mt ng, chong u, tim
hi hp, huyt p tng cao, gy nghin.
- Thuc gy hng phn c bp nh sinsitimin pintinsitimin, niwelin. Chng c th gy hng phn
mc nht nh i vi c vn ng, tng cng lc co ca c. Nhng thuc cng gy ra tc dng
ph nh tim p chm, nn nao, nn u, da ni mn...
- Loi steron o thi: C tc dng tng tc hp thu, o thi, tng cc cht to thnh anbumin,
tng cng nng ni tit. Thuc d dn n ph thng, tn hi gan.
- Thuc li tiu: C tc dng tng tiu, thng qua nc tiu bi tit nhanh nhng cht thi trong
C th ngi nhiu tc gi

c th; hoc lm cho c bp vn ng, sn sinh nhanh cc cht ph thi c li cho vic nng cao sc
mnh v sc chu ng ca c bp. Ngoi ra, thng qua c ch li tiu, thuc gip bi tit nhanh
nhng cht thuc m Th vn hi cm. Nhng thuc li tiu cng gy mt nhiu nc v mui, lm
nhiu lon cc cht axit, kim trong c th.
bo m sc khe cho vn ng vin, cc Th vn hi hin i c Trung tm kim nghim
ngn nga vn ng vin dng thuc kch thch.
207. V sao khng nn lm dng thuc khng sinh?
Lch s pht trin y hc ca Vit Nam v th gii c nhiu bi hc v sai lm. Trong , li thuc
khng sinh, lm dng khng sinh l mt trong nhng sai lm ln nht.
Trc y, khi pht hin ra thuc khng sinh, loi ngi thu c nhiu li ch to ln. N c th
khin cho ph n st cao khi sinh khng b cht nh trc y; khin cho nhng bnh truyn
nhim git cht hng triu ngi (nh dch hch, thng hn, dch t...) c khng ch hiu qu;
khin cho nhng cuc phu thut ln khng v nhim trng m tht bi. Nhng cng vi vic s loi
thuc khng sinh tng ln, hin tng lm dng thuc cng ngy cng ph bin, ng thi a li
nhng hu qu khng lng trc c.
Thuc khng sinh c th phn thnh nhiu loi. Mi loi c phm vi khng khun ring. Ni mt
cch n gin, mt loi khng sinh c tc dng dit khun hoc khng ch mt loi bnh no ,
nhng n khng c tc dng i vi cc vi khun khc. Vic chn dng thuc khng sinh sai, hoc
dng mt loi thuc khng sinh no ko di s gy nn hu qu khng tt; nh th khng c tc
dng cha bnh, nghim trng hn l s ko di bnh tt, thm ch gy ra nhiu phn ng xu, khin
cho ngy cng c nhiu loi vi khun nhn thuc.
Mt s thuc khng sinh ban u vn rt cng hiu nhng dn dn mt i hiu lc; do , ngi ta
khng th khng vt c tm ra nhng loi khng sinh mi. iu au u nht l tc pht hin
cc cht khng sinh mi khng ui kp tc nhn thuc ca vi khun. Hn na, cht c ca vi
khun nhn thuc ngy cng mnh, ngy cng kh i ph. i ph vi vi khun nhn thuc, bc
s bt buc phi dng ng thi nhiu loi khng sinh. Vic ny tuy git cht nhng vi khun c hi
nhng cng khin mt s vi khun c ch b tiu dit, gy mt cn bng trong qun th vi khun,
gim thp nng lc khng ca c th.
Ngoi ra, ng thi vi tc dng cha bnh, cc loi thuc khng sinh t nhiu u c tc dng ph.
Nu khng c hiu bit y v nhng tc dng ph ca thuc m vn lm dng thuc th hu
qu tht khn lng. V d: C loi thuc khng sinh nh hng n thnh lc, thm ch gy ic; c
thuc khng sinh lm tn hi thn, nu dng cho nhng bnh nhn c bnh thn s lm bnh nng
thm; c nhng loi thuc khng sinh gy d ng, trc khi dng nht nh phi th di da... Do ,
khi chn dng thuc phi v cng thn trng.
C th ngi nhiu tc gi

Rt nhiu ngi c quan im sai lm, cho rng khng sinh l thuc vn nng, ch cn hi au u,
hi st l ty s dng. iu khng nhng gy lng ph ln m cn lm cho khun bnh nhn
thuc. Ngoi ra, vic s dng khng sinh nhiu s gim thp r rt kh nng khng ca c th. V
vy, bnh nhn khng nn t mnh s dng khng sinh m nht thit phi nghe theo ch dn ca bc
s.
208. V sao c mt s xt nghim mu phi ly mu khi i?
Nhng ngi xt nghim mu u bit r, khi lm mt s xt nghim mu nh ng huyt, m
huyt, bnh nhn khng c n g vo bui sng ly mu.
V sao li cn lm nh th? Bi v phng php thc hin ca cc loi xt nghim u khc nhau,
gi tr bnh thng ca kt qu xt nghim cng khc nhau. c s liu ng, cn ly mu mu i
xc nh. V lc i, c th trng thi o thi c s, c th bi tr nh hng ca cc nhn t
trong thc n. Lc i, tnh tnh bnh nhn li tng i n nh, kt qu xt nghim mu s chn
thc nht. Do , khi kim tra mu bnh nhn, nn ly mu xt nghim lc bng i. Nh vy, kt
qu xt nghim mi c tnh so snh phn nh trung thc tnh hnh thc t ca bnh nhn, n c
gi tr chn on bnh c chnh xc.
Nu ly mu sau khi n, mt s thnh phn ca thc n c tiu ha s ln vo mu, khin cho
nng ca mt s thnh phn no trong mu tng cao, kt qu xt nghim s khng chnh xc.
Trc kia, rt nhiu loi xt nghim i hi phi nhn n. Nhng cng vi s pht trin ca k thut
xt nghim, phng thc xt nghim cng c nhiu bin i. Nhng xt nghim v cng nng
gan, cng nng thn dn dn khng i hi phi nhn n. Vi s pht trin ca y hc, sau ny,
nhng xt nghim cn nhn n c th s dn dn tr thnh khng cn thit.
209. C th gim au khi tim khng?
Ngi m th phi ung thuc hoc phi tim. Trong hai cch , hiu qu ca thuc theo ng
tim s nhanh hn nhiu so vi ng ung. Nhng vic tim thuc li khin bnh nhn b au. c
bit l tr em khi thy y t chun b tim rt cng thng v khc tht ln, v vy c bp trng thi
cng cng, khi tim cm gic au s nhiu hn.
thp k 90 ca th k 20, mt nh khoa hc Anh pht minh ra dng c tim khng au. Hnh
dng ng tim ging nh khu sng lc, em mi sng d vo ch cn tim, ch cn n nt l thuc
i vo c th. Bnh nhn ch cm thy nh c mt lung kh xung ng, khng h au, li rt
thoi mi.
Loi dng c tim ny khng c kim, khng cn cm vo c bp, vy thuc lm th no i vo c
th c? Nguyn l thuc trong ng tim l thuc bt rt mn. Bt thuc tim phi c nghin
mn, ng knh ht thuc ch khong 0,02 - 0,0c mm. Nu bt thuc khng t yu cu ny th
khng th no tim c, tc l khng t c hiu qu iu tr.
C th ngi nhiu tc gi

Trong sng tim c mt my pht sng siu m rt nh. Khi tim, sng siu m s khin cho da hoc
nim mc ch tim t nhin gin n. Ni th chm nhng lm th nhanh; chnh ti thi im , bt
thuc b bn vi tc 750 m/s i vo t bo da, cng vi mu tun hon khp c th. Bt thuc
xuyn thu nim mc hoc da vi tc nhanh nh th cho nn bnh nhn khng h c cm gic
au. Mt nguyn nhn khc khng gy au l nh bt thuc rt mn, khng cha nhng cht b tr
v khng cn pha long, so vi th tch ca cc cht thuc tim ph thng th c th ni l rt t.
Nhiu th nghim chng t vic tim loi bt kh ny khng lm cho da b tn thng. Pht minh
tim bng bt thuc ny chc chn l mt cuc cch mng ln trong lnh vc cng nghip bo ch
thuc.
i vi bnh nhn, dng c tim khng au c rt nhiu u im. Nhiu bnh nhn tiu ng phi
iu tr sut i bng cch tim insulin mi ngy; ngoi ra cn phi thng xuyn tim thuc ct cn
au. Vic dng thuc bt s gii thot cho h khi ni kh ny.
210. V sao vic ung thuc, tim thuc c th gip cha c bnh?
Mi ngi trong c cuc i kh trnh khi c lc b m; phi ung thuc, phi tim th bnh mi
khi. V sao ung thuc v tim c th cha c bnh?
Nguyn l vic ung thuc hay tim thuc thc cht u l s dng ha cht cha bnh. Chng
c a vo c th theo nhng phng thc khc nhau. Thng qua tun hon mu, thuc s n
nhng ch cn thit pht huy tc dng, t m cha c bnh.
Bnh tt vn mun mu mun v, v d nh cm, vim phi... Ngay chng cm cng biu hin
dng nh au u, ln cn st. Do , cc loi "v kh" cha bnh cng theo m ra i. C loi
v kh st khun, dit vi khun nh thuc khng sinh, c loi v kh tn cng cc t bo khi u nh
thuc khng u. Hn na, mi loi li c nhiu dng thuc khc nhau, ging nh v kh nh trn c
sng my, sng ngn, sng trng.
Cho d l loi bnh g, d theo ng ung hay ng tim, vic dng thuc vn khng ngoi mc
ch cha nguyn nhn (loi b nhng nguyn nhn gy bnh) hoc cha triu chng (loi b cc
biu hin bnh). V d: Mt em b vim phi v nhim khun s xut hin cc chng s rt, st cao,
ho, au ngc... Bc s s cho em tim thuc khng sinh chin u vi vi khun; cho ung thuc
h nhit, gim au (thuc s tc dng vo trung khu iu tit nhit ca c th, ra lnh gin mch
mu da v thi m hi gii nhit, ng thi n nhng ni b tn thng c ch cn au). Bnh
nhn cng c dng thuc trn ho, ha m c ch phn x ho, lm long dch m.
Bnh nhn ung hoc tim thuc, thuc s c tc dng trc tip hoc gin tip t c mc ch
cha bnh. V d: Khi bnh tim nng lm cho lc tim suy kit, bnh nhn v thiu xy m th gp,
mi tm, c th xut hin ph nc. Sau khi ung hoc tim thuc tr tim, thuc s trc tip tip xc
vi tim, lm tng lc co bp ca c tim, nng cao cng nng ca b phn ny. chnh l tc dng
C th ngi nhiu tc gi

trc tip ca thuc tr tim. Thng qua tc dng tr tim, bnh nhn i tiu nhiu hn, l tc dng
gin tip ca thuc tr tim.
a s cc cht ha hc khi c dng vi liu lng thch ng s phn bit c mc tiu cn cng
kch, n ch gy tc dng vi mt s t chc hoc c quan no ; i vi nhng t chc hoc c
quan khc th tc dng rt t, thm ch hu nh khng h nh hng. Y hc gi l tc dng la
chn.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 15

211. pht huy tc dng cha bnh, thuc c lin quan vi th th nh th no?
Thuc v cht c sau khi vo c th s c tc ng khc nhau. Thuc pht huy tc dng cha bnh,
cn cht c sn sinh phn ng c hi i vi c th. Tuy nhin, c hai u l nhng hot cht c
ngun gc t bn ngoi.
Trong c th chng ta cng c rt nhiu cht hot tnh sinh vt nh cht truyn thn kinh, cht kch
thch... Chng c vai tr v cng quan trng i vi cng nng sinh l, s sn sinh v iu tit trong
c th. Chng c gi l cht hot tnh sinh vt ngun trong.
Cht hot tnh sinh vt (d l ngun trong hoc ngun ngoi) khi sn sinh cng nng sinh l hoc
hiu qu trong c th u phi kt hp vi th th trn t bo bia. Th th ging nh mt ca i; cc
cht hot tnh sinh vt n u phi tri qua s kim tra nghim ngt, hon ton hp cch mi c
th pht huy tc dng. Th th ny l mt loi anbumin ha hp thnh phn t cao sinh vt, thng
nm trn mng ngoi ca t bo. Khi cht hot tnh n t bo bia, n s kt hp vi th th, chuyn
nhng thng tin c c tnh ph hp cho c th th, thng qua th th li truyn vo cc kt cu khc
bn trong t bo, cui cng sn sinh cng nng sinh vt trn cht phn ng.
Loi th th ny c mt kh nng nhn thc v phn bit vi tnh chuyn nht rt cao i vi cht
hot tnh. Nhng th th ring bit c th nhn thc c cc cht hot tnh ngun trong, hoc phn
bit c cc cht thuc hoc c t c c trng tng ng. V d, cht truyn thn kinh
acetycholine c phi vi th th acetylcholine. Loi th th ny khng bit nhn nhng cht
truyn thn kinh khc. Cho nn acetylcholine ch c th thng qua acetylcholine pht huy cng
nng sinh l truyn thng tin thn kinh.
C th ngi nhiu tc gi

Tc dng ca thuc cng tng t. N c th kt hp vi nhng th th c bit no v kch hot

th th sn sinh ra cng nng cha bnh. Sau khi thuc kt hp vi th th, n s chim lnh v tr
khin cho cht hot tnh ca ngun trong khng th kt hp c vi th th, tc l con ng thng
thng gia hai bn b ct t, t m pht huy tc dng cha bnh. V d: th th H2 dng
cha bnh lot d dy s ngn tr cht Cimetidine, thng qua c ch ny sn sinh ra hiu qu iu
tr.
212. V sao khng nn ung nhiu thuc b?
Trung Quc c cu "Thuc b khng bng thc n b"; ngha l ngi bnh thng nn da vo thc
n b sung dinh dng l chnh, khng nn da vo thuc tng thm sc khe. Mt s ngi
cho rng ung nhiu thuc b l tt nn ung nhiu nhn sm, a giao, lc nhung... Kt qu l nh
hng khng tt n sc khe.
Nu ni v nhn sm, vn c coi l "vua ca cc loi thuc" th hng sm thin v nhit, sinh sm
thin v lnh, bch sm thin v n. Ngi ha kh mnh khng nn ung hng sm, nu ung s
gy au u, ming kh, c hng v mi xut huyt. Ngi ha kh yu khng c ung sinh sm,
nu ung s s rt, chong u, hoa mt, tiu chy. Vic ung nhiu bch sm s gy ra hng phn,
kch ng, mt ng v huyt p tng cao.
A giao l mt loi keo da c nu t da con la en, c tc dng t b i vi ph n kinh nguyt
qu nhiu. Nhng ngi khe dng loi thuc ny s nh hng n cng nng tiu ha, thm ch
gy hin tng au bng, i ngoi.
Lc nhung l loi thuc b thch hp vi ngi gi s lnh v ph n c th yu. Ngi khe mnh
dng n s cm thy khng thoi mi, thm ch sinh cc hin tng cng u, kh ming, mi xut
huyt.
Ngoi ra, i vi nhiu thuc b c chng ct, tinh ch (nh nhn sm, sa ong cha, bt trng
tho)..., khng phi ngi no cng ung c.
Mt ngi khe bnh thng khng cn ung thuc b, c bit l tr em v thanh thiu nin, nhng
ngi c cng nng sinh l tt, s hp thu, o thi u mnh m, cc kh quan trong c th ang
pht trin. Vic lon n, lon ung c th sn sinh tc dng ph. c mt s tr em v ung thuc
b c nhng thnh phn kch thch m dn n dy th sm. Nhng ngi cn ung thuc b cng
khng c ung lung tung m phi theo ch dn ca bc s. Bc s s cn c vo tnh hnh sc khe
chn loi thuc b thch hp, lng ung va phi.
213. V sao tuyt i khng c th thuc gy nghin?
Ni n thuc phin, hu nh mi ngi u bit n rt nguy hi cho c th, mt khi nghin ht
th rt kh b.
Trong h thuc phin, thng gp nht l nha phin, heroin, maphy, tama, cocain... Theo ngun v
C th ngi nhiu tc gi

phng thc sn xut, chng c th phn thnh ba loi ln l: nhng cht c hi thin nhin, cht
c hi tinh ch v cht c tng hp. Heroin, maphy, thuc phin c luyn t cy anh tc; cn
tama v cocain luyn t cy tama v cy cocain. Anh tc, cy tama v cy cocain l thuc loi cht
c t nhin; cn heroin, maphy, tama, cocain l nhng cht c tinh ch. Cht c tng hp c
sn xut t cc cht ha hc.
Trong cuc sng, c nhiu mn n ta cha h c nm qua nn mun th bit c hng v
ca n. Cc loi nc gii kht mi, loi ko mi u c mi ngi mun nm th xem sao.
Nhng vi thuc phin th tuyt i khng c nm th, bi v n ging nh c qu, mt khi
nm qua, n s sinh ra s rng buc mnh lit i vi c th v tinh thn. Nu ngng hoc gim
lng dng, c th s v cng au kh, biu hin l ngp di, ht hi, s rt, nn nao, bun nn,
bng au tht, i ngoi, xng v c bp au n... Ch cn dng thuc tr li th nhng chng trn
s nhanh chng tiu tan. chnh l s ph thuc ca c th vi thuc c. Ngoi ra, nhng ngi
ht thuc phin s khng bao gi qun c khoi cm do thuc a li, v vy lun lun tm
cch c ht; l s rng buc v tinh thn do thuc c sn sinh ra.
Thuc c tuyt i khng th th, khng th v t m m th. C ngi ch ht mt ln l nghin,
sau khi nghin hu nh khng th no dt b c. Vic da vo sc lc ca c nhn thc hin
cai nghin thng khng th thnh cng.
V sao cai nghin kh nh th? Nhng ngi nghin khng th sc t khng ch mnh, v nhn
cch tan nt, kh chu ng c s cm d thm kht thuc. h xut hin tm trng lo lng
bun phin, thm ch i n t st, dng mi th on tm bng c thuc ht. C cu chuyn k
v mt ngi nghin nh sau: biu th quyt tm cai nghin, anh ta dng dao cht t mt
ngn tay cnh co mnh khng c ht tr li. Nhng khi ngn tay cn nh mu rng rng th
quyt tm anh ta li lung lay. Anh ta tm ming vi bng b li v i ra khi phng tm thuc.
Do , mun cai nghin, nht nh phi nht kn bnh nhn, dng th on cng bc nh tan s
rng buc v c th. gii tr rng buc v tinh thn, bnh nhn cng phi nh nhn vin y t
hng dn ng n v c k hoch, tin hnh tng bc.
214. V sao m nhc cng c th cha bnh?
Vic thng thc m nhc khin cho ta c cm gic thoi mi, th gin, c tc dng tch cc i vi
sc khe. Hin nay, phng php cha bnh bng m nhc tr thnh mt mn khoa hc mi
trong y hc, ngy cng c nhiu ngi quan tm. V d: Trong nu c km m nhc th thi
gian phu thut ngn, xut huyt t, tm trng bnh nhn tt. Nhiu bnh nhn tm thn mn tnh
c iu tr bng m nhc cho bit, sau khi iu tr, h cm thy lng ngc thong ng, lng tin
chin thng bnh tt c nng cao, tinh thn phn chn. Vic s dng m nhc cng c th gim
bt cm gic bt an i vi ngi hin mu.
C th ngi nhiu tc gi

Cng hiu cha bnh thn k ny ca m nhc ch yu thng qua hai con ng vt l v tm l.
Ging nh mt hn si nh c th lm rung ng c mt nc h, nhng m iu nh nhng ca m
nhc sau khi truyn vo c th s lm cho tm l thoi mi, khin cho cc t chc t bo tr nn hi
ha v cng hng ln nhau, t c tc dng xoa bp t bo mt cch k diu. ng thi, n cn
khin cho hp s, lng ngc hoc mt s t chc no sn sinh cng hng, nh hng trc tip
n sng in no, nhp tim, nhp h hp... khin cho nhp iu sinh l tr v bnh thng. Mt khc,
m nhc c th nng cao s hng phn i vi cc t bo thn kinh v no, lm sinh ng v ci
thin tm trng, xa b trng thi tm l thn kinh cng thng do mi trng bn ngoi gy nn,
nng cao sc khng ca c th.
Sng sm ng dy, nghe mt khc nhc tit tu sng sa, giu tnh kch thch, ta s thy tinh thn
sung mn, tm tnh thoi mi. Bui ti, sau mt ngy lm vic, nn chn nhng bn nhc c in c
m iu p, tit tu chm, s c li cho vic th gin, gim bt mt mi. Tuyt i khng nn nghe
nhng bn nhc kch thch mnh v n c hi cho sc khe.
215. V sao vic tm nc lnh c tc dng rn luyn thn th?
Ngi xa cho rng, mun sc khe tt phi thng tm nc lnh. S tht qu nh th. C th
chng ta d ban ngy hay ban m, ma ng hay ma h u lun ra m hi. M hi mang theo
nhng cht thi trong c th, n kt hp vi bi bm v lp da rng ra lm thnh cu bn, v pht ra
mi kh chu. Nu nhng cht bn ny lm tc l chn lng, sc khng ca da s gim thp, vi
khun sinh si dn n cc bnh ngoi da. V vy, cn tm lun c th gi cho da sch, t mc bnh.
Vic tm nc lnh cn li ln hn th na. Nu dng nc lnh 10-22 C tm, nhit da s
gim xung. Qua cc c quan cm th v thn kinh da, kch thch lnh c truyn ln v i no,
nng cao s hng phn ca v i no, khin cho tinh thn si ni, tinh lc sung mn, n ngon. N
cng nh hng n trung khu iu tit thn nhit ca c th, khin ta thch ng c vi nhit
bin i, nng cao kh nng chu rt. Nu thng xuyn dng nc lnh tm, tinh thn s y ,
c th sng khoi, sc chu ng gi lnh, m t v s bin i thi tit tng cao, t b cm lnh v
nhiu bnh khc.
Vic dng nc lnh rn luyn c th nn bt u t ma h. Hng ngy, vo bui sng, nn dng
nc lnh tm, c th cho n ma ng. Trc khi tm, nn dng khn thm nc lnh lau
mnh, bt u t hai tay, qua lng ngc, bng, sau lng xung n chn khin cho da ln l va,
lm cho thn th quen dn vi nc lnh. Ban u, thi gian mi ln tm khng nn qu 5 pht, v
sau dn dn tng ln n 15-20 pht, c tun t tng ln v rn luyn thng xuyn.
Khi c th khng thoi mi hoc b m th nn ngng tm ngay; trc hoc sau khi n cm na gi
cng khng nn tm.
216. V sao tm nng nhiu c hi cho c th?
C th ngi nhiu tc gi

Cuc sng con ngi lin quan mt thit vi nh sng mt tri, tia t ngoi trong nh nng c th
git cht cc loi vi khun, ngn nga nhiu bnh pht sinh. Tr em b ci xng thng c bc s
nhc nh cho tm nng, v nh nng c th khin cho mt cht ha hc trn da tr em chuyn thnh
vitamin D, thc y s pht trin ca xng. Nhng vic tm nng qu mc, c bit l phi mnh
trn di nh nng mt tri mnh, s lm tn hi da, gy nn cc bnh do tm nng.
cc nc u, M, thi quen tm nng rt ph bin. Nhng nm gn y, vng duyn hi Trung
Quc cng bt u thnh hnh tm nng. Ngi ta ch mc qun o tm, h ngc v lng, ng trn
bi ct, nng t da ln. Khi da phi nng thnh mu sm th thc t l da b tn hi. Ni
chung, sau my gi tm nng, trn da xut hin nhng m , c cm gic bng rt, thm ch cn
ni nhng nt phng nh. l v tia t ngoi kch thch t bo da, khin cho mch mu lp da
trong gin n ra m hnh thnh nhng m . Nhng m da ny phi qua 3 - 4 ngy mi khi.
Bnh nhn c th bong da, hoc sc t trm tch li khin cho da tr thnh mu nu. Y hc gi l
vt phn ng phi nng, mt loi tn thng ca nh nng i vi da.
Phi nng qu nhiu c th gy ung th da. c, ngi ta nghin phi nng, hu qu l mi nm
c khong 10 vn ngi b ung th da. Tia t ngoi qu nhiu s ph hoi t bo da v sn sinh hin
tng da. Tip theo, lp da b cht s bong ra, dn n hnh thnh khi u mu en c tnh. Do ,
nhng ngi hay phi nng hoc c din tch da phi nng qu nhiu nn n bc s nu pht hin
thy trn c th c nhng m sc t ging nh cao su, g bin ni ln.
Vic tm nng qu mc cng lm gim thp sc khng ca da, ph hoi t chc da v lm cho t
bo b bin i, d pht sinh cc bnh cm nhim v da. Thi quen ny cng khin cho da lo ha
nhanh. V tip xc vi nng lu, t bo da b mt nc, dn n xut hin nhng np nhn dy, da b
sng ha, lp da trong mt tnh n hi v cc si x b gy, bin cht, da tr nn th rp, kh. V
vy, nhng ngi la tui 30 hay tm nng, trn trn sm xut hin np nhn. nhng c gi
la tui 20 hay tm nng, ui mt cng sm xut hin np nhn hnh ui c.
Qua , c th thy, thi gian tm nng khng nn di. Nn trnh nh nng qu mnh tn tht
da, lm nh hng n thm m v sc khe.
217. V sao trc khi ng nn ung mt cc sa?
Nhiu b m thch cho con ung sa bui sng. H cho rng nh th d hp thu, thc ra cch ngh
ny khng ng.
Trong sa c 87% nc, 13% cn li l cc cht anbumin, m, cc hp cht ca nc v ccbua v
mt s nguyn t vi lng nh canxi, cc sinh t...
200 gam sa c th cung cp 451kJ, nhng nu ung khi i, lng nc trong sa s khin cho dch
v long ra, nh hng n tiu ha v hp thu. Ngoi ra, sa l cht lng, thi gian ngng li trong
d dy rt ngn, thnh phn dinh dng kh c hp th ht, cho nn tt nht l n ng thi vi
C th ngi nhiu tc gi

bnh m, bch quy, khng nn ung sa khng.

My nm gn y, mt s nh khoa hc pht hin thy trong sa c mt cht khin cho con ngi d
mt mi, l axit amonic L, c tc dng trn tnh i vi c th. T , ta thy nu bui sng ung
mt cc sa khi bng i, c th s mt mi, nh hng n hiu qu cng vic v hc tp.
Vo bui ti trc khi ng, vic ung mt cc sa c th gip b sung dinh dng, ng ngon, bo
m ngh ngi y , c li cho hc tp v cng tc ngy hm sau, c bit l i vi nhng ngi
thn kinh suy nhc, kh ng.
Sa khng nhng giu dinh dng m cn c tc dng iu tr v phng nga mt s bnh. V d,
nhng ngi b bnh lot d dy hoc hnh t trng nu thng xuyn ung sa c th gi cho nim
mc tt, thc y vt lot mau lnh. Trong sa c nhiu cht canxi, d c c th hp thu, sa cao
canxi c th phng bnh long xng. Ngoi ra, sa cho thm mt ong c tc dng nhun trng,
gip cha bnh to bn.
218. V sao vic m lng c th gii tr mt mi?
Trung y truyn thng cho rng, cuc sng ca con ngi c quan h cht ch vi kh huyt. Kh l
cht c bn thc y hot ng sinh l ca cc t chc v cc kh quan; huyt l danh t gi
chung cc dch trong c th. Kh huyt nh kinh lc m tun hon, vn chuyn khp ton thn, cung
cp dinh dng cho cc t chc trong c th.
C ngi v thn kinh v tm l qu cng thng, li thiu nhng hot ng v rn luyn cn thit nn
s vn hnh kh huyt trong c th lun lun b tr ngi, sinh ra cm gic tht lng au mi. Lc ,
nu c con chu hoc ngi nh dng tay xoa m trn lng th sau mt chc, cm gic mt mi s
tiu tan ht.
m lng v sao li c tc dng k diu nh th? Lng l b phn c mch trong h thng kinh lc;
pha trn l huyt i chy, pha di l huyt mnh mn v nhiu huyt quan trng khc. Vic m
lng c tc dng kch thch nhng huyt ny, thc y cc b s lu thng huyt, khin cho kh
huyt khng b tc , gn ct v c bp vn cng thng nay c th gin. Nh vy, s mt mi t
nhin s mt, con ngi cm thy hng phn, d chu.
219. V sao ma xun cn m, ma thu cn lnh?
"Ma xun cn m, ma thu cn lnh" l cu ni ca ming m ta thng nghe thy. ngha ca cu
ny l kh hu ma xun va chuyn sang m, khng nn mc qu mong manh m nn "mc m"
mt cht. Sang ma thu, kh hu bt u chuyn lnh, khng nn mc qun o dy sm qu, nn
cho thn th hi lnh mt cht. "Xun m, thu lnh, bch bnh u d trnh", l kinh nghim ca
dn gian tng kt ra trong qu trnh thc tin u tranh lu di vi thin nhin. Cho nn, cu ni ny
c c s khoa hc nht nh.
Nh ta bit, thn nhit ca con ngi lun gi mc 37 C. Nu thn nhit qu cao hoc qu
C th ngi nhiu tc gi

thp, cng nng sinh l ca c th d b tn hi.

C th lm g gi c nhit bnh thng ? Mt l da vo s iu tit trong ni b c th
(s gin n hoc co bp ca cc mch mu di da, ra m hi nhiu hay t); hai l da vo vic mc
qun o nhiu hay t (khi tri nng th mc t mt cht, nh vy c li cho s tn nhit ca c th;
khi tri chuyn lnh mc nhiu mt cht trnh c th b mt nhit nhiu).
Ma ng qua, ma xun n l cc giai on qu chuyn t lnh sang m. Lc ny, thi tit tuy
m dn nhng kh hu thng bin i, chc nng, chc lnh, thng l khi mt tri ln th m,
khi ni gi th lnh. Do , c th trong ma ng quen vi vic mc nhiu, n ma xun nu
mc t qu s khng thch nghi c vi s bin i ca kh hu v d b cm lnh. Cho nn, vo u
ma xun, mi ngi c "mc m" mt cht, gim qun o dn dn.
Ma h qua, ma thu n l giai on qu chuyn t nng sang lnh. Thi tit tuy bt u lnh
nhng vn c mt qu trnh chuyn i. C ngi va vo ma thu vi vng mc nhiu o m,
thm ch sm mc c o bng, cch lm khng tt. V mc m sm qu th c th khng c rn
luyn vi ci lnh, khin cho kh nng phng rt km i, khng li cho s iu tit cng nng ca c
th. Kt qu n gia ma ng, thi tit tht rt, mi v kh qun b khng kh lnh tn cng th cc
mch mu trong khng khng ni, khin cho lu lng mu t, sc khng gim xung.
Nhng khun bnh nm sn trong mi v kh qun tha c hot ng, gy nn cc chng ho, cm
mo, ht hi, chy mi, pht st. Cho nn ma thu nn "lnh" mt cht, qun o mc tng dn.
"Xun cn m, thu cn lnh", cu ni ny tuy c c s khoa hc nht nh, nhng cng phi xut
pht t thc t. Nu u ma xun, thi tit tng i nng m vn cn mc o bng, u ma thu
thi tit tng i lnh m vn mc mong manh th s b m ngay. Tm li, phi cn c tnh hnh
bin i ca kh hu v tnh trng sc khe bn thn n mc cho ph hp.
220. V sao khi ln cn st, nn ung nhiu nc m?
i vi c th, nc v cng quan trng, gn cht vi s sng ca con ngi. Ngi no khng
ung nc 7 - 8 ngy lin s t vong.
Ni chung, mi ngi mt ngy m cn khong 2,5 lt nc. Nhng lng nc c th cn khng
phi l c nh. Ma h nng nc, ngi ta cn lng nc nhiu hn; sau khi vn ng nhiu cng
cn lng nc nhiu hn.
Vy v sao khi ln cn st, ta cng cn lng nc nhiu hn so vi lc bnh thng? Nguyn l rt
n gin, l v khi st cao, lng nc trong c th t ng h hp v t da bc hi rt nhiu.
Cho nn phi ung nhiu nc m b sung, nu khng s c hin tng mt nc v m thm
nng. Ngoi ra, nc c cng nng iu tit thn nhit. Vic ung nhiu nc c th gip gim thp
thn nhit thng qua m hi hoc tiu tin. Ngoi ra, vi cc trng hp st do vi khun, vic ung
nhiu nc s lm long c t do vi khun tit ra trong mu, thi n ra ngoi.
C th ngi nhiu tc gi

Hn na, khi st cao, qu trnh hp thu, o thi ca c th b ri lon, nhng cht c hi trong c
th s xut hin trong mu. Vic ung nhiu nc s lm long nhng cht c hi ny, gim nh
hng khng tt ca n i vi c th.
221. V sao ni "ra chn nc nng trc khi ng cng nh ung thuc b"?
Hai chn con ngi khng nhng trng lng ton thn m cn chuyn di thn th i. Theo tnh
ton, mt ngi trong cuc i i khong 10 vn km, tng ng vi 2,5 vng trn qu t.
Con ngi hot ng, chn phi lm vic rt nng nhc, cho nn vic gi m i chn v cng quan
trng i vi cng tc, hc tp v sc khe. Ra chn trc lc ng l mt phng php bo v sc
khe, rt c ch cho ton thn, li ngn nga bnh nm chn.
Vic dng nc m ra chn c tc dng nh ung thuc b. Nc nng 60 - 70 C c th kch
thch u cui thn kinh, iu tit h thng thn kinh thc vt v ni tit t, thc y mu tun hon
tt, cung cp cht b v kh xy, kp thi bi tr nhng cht thi tch t, ci thin gic ng v
nng cao tr nh.
Theo hc thuyt kinh lc ca ng y, lc ph ng tng ca c th u c nhng huyt v tng ng
trn chn. C hai chn c tt c 66 huyt, chim 1/10 tng s huyt ton thn. Vic ra chn v xoa
bp cc huyt trn chn s ngn nga c nhiu bnh cc b v ton thn. V d: V sao khi hai
chn b lnh, ta li d b cm? l v hai chn cch xa tim, cho nn mu c cung cp t, nhit
ca da chn hi thp. Ngc li, chn c quan h cht ch vi h thng thn kinh ca nim mc
ng h hp. Chn b lnh s c phn x lm cho cc mch mu trong nim mc ng h hp co
li, lng mu lu thng t, s vn ng ca cc lng t gim, do sc khng bnh ca c th
gim r rt. Khi , nhng khun bnh vn tim tng trong mi v yt hu s sinh si ny n, gy ra
bnh. Sau khi b cm, mi ngy dng nc m ra chn 2 - 3 ln, s khin hin tng huyt trong
nim mc mi v yt hu bin mt, chng cm s nh i.
Ngoi ra, vic dng nc m ra chn cn c th lm tan mt mi, ngn nga chi di au mi do i
ng xa hoc lao ng nng gy nn. Vic dng nc m ra chn trc khi ng cn c th iu
tit cng nng v i no, khin cho thn kinh tr v trng thi yn tnh, th gin, gip ng ngon.
222. V sao phi cn thn khi tm hi?
Tm hi do ngi Phn Lan pht minh ra. Hi , nh tm cn l mt cn phng bng g dng bn
b h. Trong phng u tin t la chy, t mt hn trn ngn la, i n khi nng th
khot nc l ln, khin hi nc bc ngn ngt trong cn phng nhit tng cao. Ngi tm ci
trn trong phng mt thi gian, m hi ton thn m a th i ra ngoi v nhy xung h nc
lnh. Sau dng cnh cy c du thm nh khp mnh, c lm nh th lin tc nhiu ln.
Ngy nay, tm hi m rng ra khp th gii. Nhiu khch sn v nhng tm sang trng cng dng
cch tm ny. Cch tm ngy nay ni chung l x hi nc nng vo phng tm, trong mt thi gian
C th ngi nhiu tc gi

ngn, nhit trn mt da ln n 38-40 C. Ngi tm trong phng 5-10 pht, sau tm nc
lnh cho nhit trn da xung thp 4-8 C. Cng c ngi bt chc cch tm ca ngi Phn
Lan: Trong mt gc ca phng tm t mt l la, trn ngn la mt tng to, khi hn nng
th khot nc t mt thng cnh ln hn ... Hiu qu cch tm ny rt tt, ngi tm cn c
th hng th nim hng th, v vy rt c a thch.
V sao nhiu ngi nghin tm hi? N c li g cho sc khe? l v khi m mnh trong nhit
cao th m hi ra rt nhiu; mi ln tm, ngi c th ra khong na lt m hi. C hai tun tm mt
ln, lin tc 4-5 thng, tnh trng hp thu o thi ca c th s c ci thin, trng lng gim.
Vic tm hi cng khin cho nhp tim v mch p tng, huyt p hi cao, mch mu di da gin
n, kt qu tng t nh rn luyn th dc chy ng di, c li cho vic tng cng th cht,
phng cc chng cm gi, lng au mi v au khp...
Nhng vic tm nng lnh khng ng cch cng d gy nguy him hoc t t. Ngi tm ln u,
c bit l ngi gi, ch nn trong phng hi nc nhit cao nhiu nht 5 pht, v sau thch
ng dn mi c th tng thi gian ln, nhng mi ln khng vt qu 10 pht, nu khng s d nguy
him. Ngi ang st, ngi mt nc, ngi mi ung ru hoc va tp luyn xong (c th ang
thiu nc) khng nn tm hi ngay, nu khng s b ra m hi qu nhiu, rt c hi. Ngi in
hoc b bnh tim, phi u khng nn tm hi. Ngi b bnh vim gan A v ph n tin mn kinh
lc tm phi rt cn thn.
223. V sao sa u cha un chn c c?
4.000 nm trc, nhn dn Trung Quc bt u bit n sa u. ung ny c hm lng dinh
dng phong ph nn lun c xem l thc n b dng. Nhng mt s gia nh ch sa u cha
un chn em dng, kt qu l xut hin cc chng ng c nh au bng, tiu chy v nn.
V sao ung sa u cha un chn li gy ng c? Nguyn nhn l trong u sng c cc cht c
ch nh trypsin, cht ngng kt t bo, cht saponin... Nhng cht c ny tng i bn nhit,
ngi n sa u cha nu chn hoc bt u cha c rang chn c th b ng c. Triu chng
xut hin sau khi ung khng lu: nn nao, nn, au bng, bng chng, tiu chy, c th dn n
mt nc v ri lon cht in gii. Bnh nh s t khi sau 3-5 gi, nng th ko di 1-2 ngy.
ngn nga ng c, bc s nhc nh chng ta trc khi tinh ch sa u, nn rang chn hoc nu
chn. Thng thng, trong qu trnh un, khi nhit ch mi t 80-90 C, nc sa si bt.
Nhit ny vn cha th ph hoi hon ton cc cht c trong sa u. Lc , nn gim ngn la
sa u khng tro ra, tip tc un si 10-15 pht mi c th ph hoi trit cc cht c trong
sa u.
224. V sao khi ng thnh tng chn pht, cu th bng dng hai tay m bng di?
Xem bng, ta thng thy trong nhng pha pht trc tip, cc cu th ng thnh tng chn
C th ngi nhiu tc gi

bo v cu mn. Lc , phn ln h u dng hai tay che bng di, v sao?

Nguyn l khong cch gia hng ro chn v v tr qu bng rt gn. Khi qu bng i, khng
nhng lc rt ln m tc cng rt nhanh, cc cu th ng thnh hng ro chn c th khng phn
ng kp. Trong khoang bng c rt nhiu tng ph quan trng nh gan, l lch, d dy, ty, thn...
Hn na, da v c bp y li rt mng. Cu th b trng bng khng nhng bng au d di m
cn c th b tn thng cc tng ph, chng hn v gan, l lch.. Ngoi ra, b phn sinh dc ca h
(vn khng c b phn bo v) cng s b tn thng nghim trng nu trng bng.
Do , khi ng thnh hng ro chn pht, cc cu th phi dng hai tay bo v bng. y l
phng php hiu qu phng bng hoc dng vt b tn thng.
225. V sao khi kht, vic ung nc nng c tc dng gii kht tt hn nc mt?
"i thm n, kht thm ung", l hin tng sinh l bnh thng. Vo ma h oi bc hoc sau
khi lm vic nhiu, c th ra nhiu m hi, ngi ta s cm thy kht, mun ung nc. Nhng iu
th v l rt nhiu ngi cm thy ung nc nng gip gii kht tt hn nc mt.
Ngi ta s d c cm gic kht l do khi c th thiu nc n mt mc nht nh (tc mt i
khong 10% lng nc), h thn kinh s truyn nhng thng tin ny ln i no. Lc , vic ung
nc mt v nc m c hiu qu rt khc nhau. V nc mt sau khi i vo ng tiu ha s kch
thch nim mc, mch mu d dy v ng rut, khin chng co li theo phn x t nhin, khng
li cho s hp thu nc trong d dy vo mu. Cn khi ung nc m, nim mc, mch mu ca d
dy v ng rut trng thi gin ra, c li cho s hp thu nc vo mu. Nh vy, sau khi ung
nc nng, ta s c cm gic kht hn.
Do , sau khi vn ng hoc lao ng ra m hi nhiu, cm thy kht th nn ung nhiu ln bng
nc m (20-30 C). Ngoi ra, vic thot m hi s khin c th mt i mt lng mui ln. Lc
, nu ch ung nc m m khng b sung mui th sau khi nc c c th hp thu, chng li
bin thnh m hi v tip tc lm mt mui trong c th, gy ri lon in gii. V vy, khi ung
nc nn cho vo mt t mui.

nhiu tc gi

C th ngi

Phn 16

226. V sao trc khi vn ng mnh, phi vn ng chun b?

C th ngi nhiu tc gi

S sng th hin s vn ng. Thng thng, vic tham gia th dc, rn luyn thn th s gip ch
cho lc cng ca c bp, nng cao cng nng ca tim phi, tng cng th cht. Nhng khi tham gia
thi u bng hoc bng r, cc vn ng vin trc khi ra sn u phi hot ng chun b. V sao
cn lm nh th?
Nguyn l khi c th phi vn ng mnh, h thng thn kinh v c bp trng thi cng thng cao
; ng mch vnh, h thng h hp v bi tit u hot ng mc cao. cc c quan trong c
th t c mc ny, c th phi c mt qu trnh iu chnh tng ng. Nu trc khi vn ng
mnh, cng thng m khng c chun b y , h thng mch mu ca tim v h h hp khng
th phn ng p ng ngay, cho nn c th khng th no pht huy k thut c tt nht.
Cn c mt nguyn nhn na: V c bp v cc khp xng ton thn cha c trin khai y ,
khi t ngt vn ng cng thng c th xut hin cc chng lc yu, au mi, c bp thiu xy, d
dn n b thng hoc rch c, chut rt, thm ch dn n tai nn.
V vy, trc khi vn ng mnh, nht nh phi khi ng chun b, tun t tin ln, khin cho cc
h thng trong c th c iu chnh n trng thi sinh l tt nht thch ng vi nhng vn
ng i khng, ng thi c th trnh c nhng tn thng bt ng.
227. V sao ln u tham gia vn ng mnh, c bp thng pht sinh au mi?
Ngi thng khng hay vn ng, mt khi tham gia vn ng mnh, v lng vn ng nhiu nn
cc b c bp c hin tng au mi. l iu rt t nhin. Nhng nguyn nhn au mi thc cht
l do u?
Thng thng, s au mi c lin quan vi lng hp thu, o thi ca c bp. V d, khi u bng
r, trong qu trnh thi u, ta phi chy nhanh, chy nhiu v lm loi ng tc; nh vy, c bp
ton thn, c bit l c chn, phi co bp mnh v lin tc. C bp co bp phi tiu hao nng lng
nhiu, nng lng c cung cp nh phn ng ha hc ca cc cht xy ra trong c bp.
Cc bin i ha hc trong c bp c hai loi: mt l hp thu, o thi khng c xy tham gia phn
ng ha hc, hai l c xy tham gia phn ng o thi. Trong phn ng khng c xy, cc cht nh
Ado photphoric, ng nguyn (l cht cung cp nng lng) trong c bp b phn gii, ng thi
gii phng nng lng cung cp cho c bp co bp. ng nguyn trong iu kin thiu xy s phn
gii thnh axit lactic. Khi hp thu o thi c xy, axit lactic b xy ha bin thnh nc v CO2;
ng thi vi qu trnh , nng lng cng c phng thch. Nhng khng phi tt c axit lactic
u b xy ha m phn cn li c bin thnh ng nguyn, lu gi trong gan.
ngi t vn ng, khi ngu nhin vn ng mnh, v thiu mu cung cp cho c bp nn c bp
thiu xy, axit lactic khng c xy ha kp thi, tch t li trong c bp. Lng axit lactic qu
nhiu s kch thch cc c quan cm th ha hc (t chc chu s kch thch ca cc cht ha hc)
trong c bp, hoc chnh s tch t ca cht ny gy nn p lc thm thu, khin cho t chc c bp
C th ngi nhiu tc gi

hp thu nhiu nc, dn n ph nc cc b, khin cho c bp c cm gic au mi. Hin tng

ny khng gy hi nhiu, qua my hm s t khi. Nu au mi d di, c th tm nc nng v xoa
bp ch au mi tng tun hon mu, gim nh dn v t khi.
Cng c nh khoa hc cho rng, au mi l do vic vn ng lm cho c bp mi mt, cc th tht
trong c bp co gin khng ng u, sinh ra s ri lon nh. Trong trng thi , mch mu b dn
p, mu khng lu thng khin cho c bp thiu xy. Gp trng hp , nn thng qua phn x
thn kinh khin cho c bp th gin, hin tng au mi s gim dn.
Vy c th trnh hoc gim nh tnh trng c bp b au mi khng? Mun vy, trc khi vn ng
phi chun b tt, lng vn ng nn tng dn, sau khi kt thc phi lm ng tc th gin hay xoa
bp. iu ny c th s gim nh hoc trnh c bp pht sinh au mi.
228. V sao vic n lng thc tp li c ch cho sc khe?
Ngi phng Nam mt ngy n ba ba, hu nh u bng cm, cn ngi phng Bc li ly bt
m lm lng thc chnh. Nhng cc nh dinh dng hc li khuyn chng ta rng: nn n nhiu loi
lng thc tp. n ng cc hn hp tt hn l ch n mt loi. Lng thc tp l ngoi go v bt m
ra cn dng ng, cao lng, cc loi u...
Qu trnh trng thnh v pht dc, hp thu, o thi v cc chc nng sinh l ca con ngi u i
hi ngun dinh dng phong ph, trong c anbumin, cc loi m, ng, vitamin v nguyn t vi
lng. Mt ngi trng thnh mi ngy cn c hp thu 80-100 g anbumin, mt trong hn 20 loi
axit amoni m c th khng t hp thnh c, phi da vo s cung cp ca thc vt. Vic c th
thiu mt loi anbumin no s dn n gim trng lng, c bp co rt, dinh dng khng tt. V
d: Thiu nhm vitamin B s gy ra cc chng vim thn kinh, nga da, thiu mu. Hng ngy,
chng ta n cm chnh l hp th cc loi dinh dng t trong thc phm. Go v bt m ch c
th cung cp cho ta cc hp cht ca ccbua vi nc v anbumin, cn nhng thnh phn dinh
dng khc th khng . Lng thc tp c tc dng b sung nhng thnh phn cn thiu ny.
Ng l lng thc ph mi ngi thng n. So vi bt m, ng khng thua km mt cht no v s
nng lng, vitamin v khong cht. Gi tr anbumin ca n nm mc gia bt m v go. Ng cha
kh nhiu axit m khng no, gip chng bnh x cng mch mu, phng t bo suy lo. Trong
ng cn c cc cht vi lng nh canxi, pht pho, c li cho s pht trin khung xng v h thng
thn kinh, gim huyt p. Ngoi ra, ng cn c tin vitamin A, c tc dng bo v th lc v da (m
trong bt go v bt m khng c). Hm lng anbumin, m v cht st ca ng u nhiu hn go;
n li c nhiu loi axit gc amin, cha vitamin B di do m nhng lng thc ph khc khng c.
Cc loi axit amin trong khoai lang nhiu ngang vi go, c gi tr dinh dng cao; hm lng cc
vitamin nhm B v canxi trong khoai cng cao hn go. Trong khoai cn c vitamin C v tin
vitamin A.
C th ngi nhiu tc gi

c im ln nht ca cc loi u l hm lng anbumin rt cao, gp 2-5 ln so vi go hoc bt

m. Trong cc loi u cn c cht lysin m trong anbumin m cc loi ng cc khc khng c, tuy
n khng c cc loi axit amin thng gp trong ng cc.
Qua so snh, ta thy cc loi lng thc u c c im dinh dng ring. Go, khoai lang, bt m
c lng anbumin cao; ng nhiu axit bo khng no v tin vitamin A; cc loi u khng nhng c
hm lng anbumin cao v tt m cn cha nhiu loi vitamin B. Cn c vo c im ny, chng ta
nn phi hp hp l nhiu loi lng thc ph ba n y dinh dng, tha mn nhu cu pht
dc v bo m sc khe.
Hng ngy, chng ta c th n cm hay bt m, thm khoai lang, khoai ty ( thay th mt phn
go). Vic n nhiu lng thc ph khng nhng gip thay i khu v m cn c li cho sc khe.
229. V sao vic nhai ko cao su li c ch?
Ko cao su rt tt cho sc khe khng nhng ca tr em m c vi thanh nin. Vic nhai loi ko
ny khng nhng c li cho s pht trin ca cc c mt m cn c li cho rng.
Ko cao su thc t l loi ko rt t ng, c tnh do v n hi cao. Khi nhai ko, cc c mt
khng nhng phi lm vic m mt rng cng c xt ln nhau. Ngi thng n ko cao su c ba
iu li nh sau:
- phng su rng: Trn 50% tr em mc phi bnh su rng, nguyn nhn chnh l khng ch
gi v sinh ming, trc khi ng cn n ngt, li khng nh rng, lm cho cc cht cn lu li trong
khoang ming v gia cc k rng. Vi khun nhn c hi m sinh si ny n, chn rng hnh
thnh nhng vt en. Nu sau ba n, cc em n mt ci ko cao su th qua vic nhai i nhai li, ko
c th cun tri nhng thc n cn ng li gia cc k rng, li kch thch nc bt tit ra. Nc bt
nhiu s c tc dng lm cho ming sch.
- Lm cht rng: Khi hai hm rng dng lc cn bng nhai ko, va l mt s kch thch sinh
l i vi rng li va l mt s kch thch c hc c tc dng xoa bp rt tt. N lm cho rng chc,
chn rng khe, lm cht rng.
- Gip c mt pht trin: Trong cuc sng hin i, cc loi lng thc tp, lng thc th dn dn
b cc thc phm tinh ch thay th. Thc n ca tr thng mm v nh, phn nhiu khng i hi
phi nhai lu c th nut c. Nh vy, cc t chc c mt vn ng t, khng c rn luyn
thch ng nn pht trin khng tt. Tnh trng ny ko di s khin tr d b thin u thng khi ln
ln. Nhng vi nhng em hay n ko cao su th tnh hnh s khc, c mt pht trin bnh thng, c
chc khe khin cho b mt y n.
Qua , ta thy ko cao su l loi ko c ch. Vic n n thng xuyn c li cho sc khe. Nhng
cng cn ch , khi n ko tt nht khng nn nhai mt bn ( trnh hm v c mt pht trin lch),
hoc va n va lm bong bng (v nh vy va khng vn minh va mt v sinh).
C th ngi nhiu tc gi

230. V sao khng nn n c u, ng sen, c nn?

pha nam Trung Quc c mt s thc vt thy sinh nh c u, ng sen, c nn..., v thm v ngon,
nhng ngi n chng d mc bnh sn l gng.
Sn l gng l mt loi k sinh trng trng trong rut non ca ngi v bi tit ra ngoi theo
phn. V ngi min nam Trung Quc thng dng phn ti bn cy nn trng sn rt d ln
vo trong cc ngun nc. Trng sn di nhit thch hp s tr thnh u trng lng, chui vo
trong con c. R cy c u, ng sen, c nn l nhng cht c rt thch n. Khi c sng r cy ny
th u trng lng trong c s chui ra, lm thnh t kn trn r .
Thng 7 n thng 9 hng nm l ma thu hoch cc loi thc vt thy sinh trn, cng l ma kn u
trng nhiu nht. Nu n phi c u, ng sen, c nn c kn, kn u trng s xm nhp c th, pht
trin thnh sn l gng, sinh sng trong rut non, gy bnh vim nim mc rut non, nh hng n
tiu ha. Triu chng l bng trn kh chu, khu v khng tt, a chy, tiu ha khng tt, thm ch
gy suy dinh dng, mt v tay chn ph thng, tr em pht trin khng bnh thng.
Do , nu n cc loi c trn, cn luc tht chn. Nu n sng th phi nhng qua nc si t 3 n
5 pht, sau dng dao bc v; nht thit khng c n c v.
231. V sao khng nn n s?
Nm 1988, Thng Hi xut hin i dch vim gan A. C gia nh tt c mi ngi u mc
bnh. Trong mt thi gian, khoa cch ly ca bnh vin khng cha bnh nhn. H ni n vim
gan A l mt mi ngi bin sc. iu g khin dch vim gan A ly truyn rng ri nh th? Qua
nghin cu, ngi ta pht hin mi chuyn u do tnh thch n s gy nn.
S sng vng bin cn, ni rt d b nhim. Trong khu vc nc nhim, c th s thng c
virus vim gan A. Virus ny c sc khng rt mnh, chu c nhit 56 C trong vng 1 gi;
nhit 100 C, n c th chu c 5 pht. gi hng v thm ngon ca s, ngi ta ch
nhng n s qua vo nc si, sau cho gia v vo n. Tuy nc c nhit cao nhng thi
gian nhng qu ngn nn virus vim gan A trong tht s vn cha mt tc dng; n xm nhp c th
v gy bnh. Vim gan A li l loi bnh truyn nhim, n khng pht sinh ngay sau khi n s m
ch c triu chng sau 3-4 tun bnh; trong thi gian , bnh truyn qua nhiu ngi v bnh
nhn cha c cch ly. Mt truyn mi, mi truyn trm, do gy nn i dch.
232. V sao lc nc ct khng nn ung nc?
Thng th nc ct pht sinh mt cch t nhin. Bn va cm thy phn trn lng ngc b co git
tng cn rt kh chu th ming t nhin pht ra tng ting nc. Nc ct pht sinh nhanh v mt
cng nhanh, thng ch ko di my pht. Hin tng ny khng gi l bnh. N xut hin v ngi
ta n qu nhanh hoc ci nhiu, ht phi kh lnh.
Mt s ngi b nc ct lu khc thng. l biu hin ca mt loi bnh no nh vim d dy,
C th ngi nhiu tc gi

chng bng, d dy b phnh ra, hoc cc bnh v c honh, kh qun.

Trong tt c cc trng hp, nc ct u xut hin do c honh co tht tng t. C ny nm gia
lng ngc v bng trn, cho nn khi n b co tht th lng ngc rt kh chu. V c honh co tht
tng ln t ngt nn khng kh ht vo xung kch ln li g c hng, pht ra thnh ting nc.
C ngi ni khi b nc ct, nu ung my ngm nc m th s khi nhanh. Thc ra, khi khng
nn ung nc v d b sc vo kh qun. l v kh qun nm pha trc thc qun, c hai u
bt u t c hng. Pha trc kh qun c mt xng sn. Khi ta nut, kh qun nng ln, do
ming kh qun c xng sn ny y li, nc hoc thc n nh th m i vo thc qun, ri
xung d dy. Khi ta th, ming kh qun m ra. Do khi nc ct, ta khng ch ng khng ch c
kh qun nn rt d b sc, nc vo kh qun gy nn ho sc hoc tc th.
233. n hoa qu c v c tt khng?
Nhiu ngi trc khi n hoa qu khng ra sch, ch dng tay chi qua. iu khng tt.
Trc kia, nhiu ngi cho rng hoa qu l ngun dinh dng phong ph, cht dinh dng trong v
khng t, nn n c v th tt hn. Cho d v ca mt s qu rt kh n nhng khng t ngi vn tn
dng (nh ngm v qut vo nc ung). Thc ra, lm nh th l khng hay. V rt nhiu vng
trn t nc ta, ngi trng cy thng phun thuc nh k ngn nga su b. Do , v hoa qu
kh m trnh tnh trng nhim thuc. Nu gp phi nhng loi thuc c tnh thm thu mnh, thm
ch ngm su vo trong ququ th d c ra k cng khng th sch.
Vy i vi nhng loi qu khng th gt v nh nho, o, xoi, i to... th lm th no? i vi
nhng loi , trc ht nn ra qua nc sch, sau ngm vo dung dch thuc tm 10 pht,
dng nc si ngui ra sch ri mi n. Thao tc ny va c th dit c vi khun trn v, va
kh c tn d thuc thc vt.
Nhng cng vi s pht trin ca nn nng nghip hin i, thc bo v mi trng ngy cng
tng, nhng thc phm khng b phun thuc v khng nhim phn ha hc s ngy cng nhiu. Loi
thc phm ny (bao gm c hoa qu) ng nhin s trnh c tnh trng trn. Nu hoa qu bn
mua v l hoa qu sch, vic n c v s khng gy tc hi g.
234. Bi vo mt th lm th no?
Nhng ngy gi to, i ngoi tri, ct bi rt d bay vo mt. V mt l c quan th gic rt nhy cm
nn d ht bi nh hn ht ci, ta cng cm thy rt kh chu. Lc , mt s ngi dng tay gii
mt, hy vng y bi ra ngoi. Nhng vic ny d gy tn thng cho nhn cu.
Nh ta bit, con mt ging nh my nh v cng tinh xo. Gic mc ging nh mt lp thy tinh
mng che pha trc. N trong sut, trn phng cho nh sng i vo tn y mt. Sau khi mt b
bi vo, nu dng lc gii mt th lp thy tinh ny s b rch thnh nhiu ng, khin cho mt m
i, nhn khng r.
C th ngi nhiu tc gi

Vy khi mt b bi th lm th no? Trc ht, ta cn li dng nc mt. Bnh thng trong mt lun
c nc mt, c tc dng bi trn nhn cu. Khi mt b bi, nc mt tng ln rt nhiu. nc
mt cun tri bi d dng, hy nhm mt li, dng tay nm m mt ko nh nhng my ln. Nu lm
cch ny vn khng th c th nh ngi khc lt m mt ln, dng vi mm hoc bng xoa nh,
hoc nhng mt vo nc sch ri nhp nhy.
Nu sau khi lt c hai m m khng tm thy bi, nhng mt vn c cm gic cm xn th c th bi
dnh vo gic mc. Lc , nn n bnh vin kim tra, nh bc s x l.
235. Hc xng th lm th no?
Hc phi xng th lm sao? Khng t ngi c thi quen dng phng php n mt ming cm to
ko xng i theo. Thc t phng php ny rt nguy him bi v cc cm rt d khin cho
xng cng cm su hn, khng nhng kh ly ra m cn lm cho thc qun d b vim nhim hoc
thng, gy hu qu nghim trng. Do , khi hc xng c, nn kp thi tm cch gp n ra, khng
nn n nut lung tung.
Nu xng c cm vo yt hu, nhn thy c khi m to ming th c th dng nhp ly ra. Nu
hc cung hng hoc xung quanh xng sn li g, t mnh kh nhn thy th nn mi bc s
dng nhp c bit ly ra. Nu hc trong thc qun th bc s cng khng nhn thy c, phi
chiu X-quang kim tra. Bnh nhn c cho nut cht cn quang, cht ny gp phi xng s b
xng gi li, hin hnh rt r trn mn X-quang hin ra rt r. Nh xc nh chnh xc v tr ca
xng, bc s c th dng n soi thc qun ly n ra.
Trong dn gian lu truyn cch ung dm cha hc. Trong trng hp khng c thit b soi thc
qun, bn c th th phng php xem sao.
phng hc xng, khng nn ni chuyn khi n cm (c bit l nhng ba c mn c) v vic
va ni va n s cn tr ng tc nut bnh thng, rt d gy hc.
236. V sao ngi nui sc vt cnh d b bnh truyn nhim?
Cng vi mc sng khng ngng c nng cao, sc vt cnh cng ngy cng quan trng trong cuc
sng gia nh. Vic nui mo hoc ch cnh s tng thm khng kh vui ti trong gia nh; ngi
gi c n nui sc vt cnh s thy cuc sng bun t hn.
Tuy nhin, vic nui sc vt cnh cng tim n mi nguy him v bnh truyn nhim. V d, khi nh
bn nui mo, bn phi c bit cnh gic vi bnh giun kim.
Giun kim l mt loi k sinh trng do mo truyn sang. Trng giun ra ngoi theo phn mo, n
thnh u trng giun. Khi xm nhp c th ngi (qua ng tiu ha), u trng s tr thnh giun
kim, bm vo vch rut ht mu. Chng c th theo mu i vo cc c quan nh no, tim, gan, c
bp... v sinh si ny n . Ngi nhim giun kim phn ng khng c triu chng r rng, mt
s trng hp xut hin bu to sau c. Nhng ngi min dch km c th b vim gan, thn, c
C th ngi nhiu tc gi

tim v no. ph n c thai, giun kim c th xuyn qua rau vo thai, gy hu qu rt nghim
trng.
Ging nh ngi, trong rut mo cng c giun a (nh hn giun a ca ngi). Trng giun a
ca mo sau khi bi xut theo phn s gy nhim thc n. Ngi n phi n s b bnh; c bit l
tr em sau khi mc bnh giun a thng xut hin cc chng km n, bng trng, st, thiu mu...
Vic nui ch cnh cng khng an ton. Nu b ch di cn th hiu sut t vong rt cao. Mt vt
nui khc l chim vt cng d gy bnh st anh v.
V sinh vt cnh d truyn bnh. V vy, khi nui chng phi c nhng bin php phng tt nh
tim d phng nh k, gi gn vt nui sch s...
237. n trng g nh th no mi c li cho sc khe?
Trng g l loi thc phm ph thng, giu dinh dng, d n, li r, do c nhiu ngi a
thch.
C ngi cho rng, trng g sng d hp thu, gi tr dinh dng cao, b cho c th. Thc ra khng
phi nh th. Trc ht, trng g sng cha nhng cht khng sinh v men c hi cho s tiu ha
ca c th. Chng gy thiu nhm vitamin B. Cn trng g luc chn, cc cht khng sinh ny
b ph hoi. Hn na, kt cu anbumin ca trng g sng rt vng chc nn t l hp thu cha n
60%, phn cn li u b thi ra ngoi. Cn anbumin ca trng g chn th kt cu lng lo, d
c c th hp thu, t trn 90%.
Ngoi ra, trn v trng g c rt nhiu vi khun v trng k sinh trng. Chng i vo trong qua
nhng l nh trn v trng, gy nhim. Cn trng g chn, chng b tiu dit.
Trng g v tt hay trng g v trng tt? Trng g v mu hng nhun, v chc kh v, lng
cng m hn cho nn nhiu ngi cho rng dinh dng ca n nhiu hn trng g trng. Thc
ra, lng dinh dng ca chng chng chnh nhau l my. trng g , hm lng anbumin l
12,4%, hm lng m l 11,2%. Cn trng g trng, cc ch s ny ln lt l 13% v 9,9%.
Nhng thnh phn khc u tng ng gia 2 loi trng.
238. V sao chi in t qu mc s c hi?
Tr chi in t l sn phm khoa hc k thut cao cp, tr thnh phng tin vui chi rt quan
trng trong cuc sng hin i. c bit l Brickgame th tch nh, khng b thi gian v khng gian
hn ch nn rt c hoan nghnh. C ngi cho rng Brickgame bc x khng mnh nh my tnh
in t nn nh hng mt khng ln, thc t khng hon ton nh vy.
Chng ta thng bt gp mt s ngi chi Brickgame trn tu ha, t, chi l ko di vi
ting, con mt dn vo mn hnh nh, tay bm lin tc, rt d gy mi mt, cng tay. Nu khng ch
hng chiu ca nh sng v t th ngi m chi lu, h s gim th lc, thn kinh cng thng, sc
ch khng tp trung, dn n tinh thn u oi.
C th ngi nhiu tc gi

i vi thiu nhi, vic chi Brickgame qu mc cng c hi v c th ang pht trin, mt, khung
xng v cc c quan khc cha hon thin pht trin hon ton. Cng c hi hn nu tr dnh thi
gian ln lp v lm bi tp cho tr chi ny. Nhiu nghin cu cho thy, tr em nghin tr chi
Brickgame d dn n hc tp kh khn, mt tnh sng to v nng lc suy on, tr thnh ngi
"my". Lu ngy, chng s tr nn nghin, dc ton b hng th v thi gian vo tr chi. Mt s
nh hng t chc tr chi cn t gii thng thu ht cc em, thm ch c nhng phng chi cn
nh bc; nhiu tr chi mang ni dung tnh dc, bo lc, rt c hi cho thanh thiu nin.
S xut hin tr chi in t c th lm phong ph cuc sng ca con ngi, nu l nhng chi
lnh mnh. Tuy nhin, theo khuyn co ca cc chuyn gia, d sao cng khng nn chi in t (k
c Brickgame) qu mt gi. Sau khi kt thc tr chi nn cho mt ngh, nn tp th dc cho tay, hot
ng t chi trnh cc nh hng c hi.
239. V sao khng th c nhng ngi tng mo hon ton ging nhau?
Tng mo l phn c th gy ch nht cho con ngi, cng l cn c mi ngi nhn bit v
tm hiu ln nhau. V sao tng mo ngi ta khng ai ging nhau? ng lc "to nn" tng mo l
g?
Con ngi hnh thnh do s kt hp ca tinh trng v trng ca hai bn b m. S lng nhim sc
th trong tinh trng v trng l 23 x 2 = 46 ci. c trng tng mo ca con ngi do cc gene trn
cc nhim sc th quyt nh.
Mi nhim sc th u c cu to v hnh dng ring. Trn mi nhim sc th c khong 1250 gene.
Ngy nay, cc nh y hc cho rng tng s gene ca con ngi khong 1-2 triu. V vy, chng c
th "nn ra" v s tng mo, khng nhng mt, mi, ming, tai... c hnh dng v v tr khc nhau
m khun mt cng khc nhau; thm ch mt mt m v mt hai m cng u l do nhng gene di
truyn khc nhau quyt nh. Ngay trng hp sinh i, s sp xp gene di truyn trn nhim sc
th cng khng hon ton ging nhau, ch c 1/70-1/80 kh nng ging nhau. Do , nhng ngi
ging nhau hon ton c th ni l khng c.
240. Cha m thp c sinh c con cao ln khng?
Thng thng, cha m cao th con ci cng cao. Nhng khng th ph nhn l trong mt s gia nh
cha m cao nhng li xut hin con thp v ngc li, nhiu gia nh cha m thp nhng li c
nhng a con cao. Ti sao vy?
Th nht, nhng ngi thn cao thng chu nh hng r rt ca nhn t mi trng. Khi con
ngi thi k pht dc, nu gp mi trng c li cho s pht trin chiu cao (kh hu thch hp,
dinh dng y , rn luyn vn ng ng mc...), c th d pht trin cao; nu ri vo mi
trng bt li th s pht trin chiu cao d b nh hng.
Th hai, chiu cao c th cn chu nh hng ca nhn t di truyn. Loi ngi c my gene di
C th ngi nhiu tc gi

truyn quyt nh chiu cao thn th. Nu cha m truyn cho con nhiu gene di truyn c li cho
chiu cao th con ci ln ln s cao v ngc li.
Tm li, chiu cao ca con ngi va chu nh hng ca nhn t mi trng va chu nh hng
ca nhn t di truyn. V iu kin mi trng ca mi ngi khc nhau, nhn di truyn quyt nh
chiu cao b m truyn cho cng khc nhau nn chiu cao ca c th con ci l mun hnh vn trng.
Nhng nhn chung, b m cao th con ci phn nhiu cng cao.
241. V sao c mt s ngi thp nh?
C nhiu ngi trng khun mt r rng l trng thnh nhng thn th li rt thp b, ging nh
mt thiu nin.
S sinh trng v pht dc ca c th chu s khng ch ca cht kch thch sinh trng do thy no
tit ra. Nu cht kch thch ny c tit ra qu nhiu, ngi s to t; nhng nu trc thi k pht
dc, cht kch thch ny c sn xut khng , c th s rt thp b.
Mt s ngi do thiu cht kch thch sinh trng nn chiu cao ch t trn di 1,32 m i vi nam
v 1,23 m i vi n. V phn u ca h vn nh ngi ln bnh thng cho nn h c hnh dng
khng cn xng. Tuy tr lc ca ngi thp b khng b nh hng my nhng vi tm vc nh th,
h gp nhiu tr ngi trong sinh hot v c p lc tm l to ln.
Hin cc nh khoa hc cha xc nh c nguyn nhn ti sao nhng ngi ny, no li khng
tit ra cht kch thch, khin h mc chng bnh thp b. Nhiu ngi cho rng tnh trng ny do
c th bm sinh pht dc khng y gy nn; c ngi li cho rng vic ny lin quan n chng
nhim trng hoc b k sinh trng ht mu. Mt s ngi mc bnh nh b do no b mt khi u bn
cnh chn p.
Nhng ngi thp b do thiu kch thch t sinh trng c th iu tr bng cch tim cht kch thch
sinh trng. Nu nguyn nhn gy thp b l khi u th trc ht cn tm cch cha tr khi u.
242. Ti sao cc nh khoa hc phi khm ph b mt gene di truyn ca con ngi?
Cc nh khoa hc ang khm ph b mt gene di truyn ca con ngi nhm v ra bc tranh chnh
xc v di truyn. Khng t ngi s hi, mc d chng ta cng ph c ca i ny nhng n s em
li ngha thc t g cho cuc sng nhn loi?
Di truyn hc hin i mch bo chng ta rng, gene l c s ca di truyn, do ADN t chc thnh.
N quyt nh cc tnh trng ca c th, v d ngi chu mt en, ngi chu u mt xanh. Mu
sc ca nhn cu l do gene chi phi.
Khng nhng th, c nhiu bnh con ngi mc phi l do gene di truyn. Bnh nhn di truyn do
mt gene no bin i v kt cu m gy nn, in hnh nht l bnh thiu mu dng t bo li
lim. Cn bnh do nhiu gene di truyn l do kt cu nhiu gene bin i gy nn, v d nh khi u,
cao huyt p...
C th ngi nhiu tc gi

Chnh v vy, nu nm vng kt cu tng gene trong c th v tnh trng hoc bnh tt tng ng vi
n th cho d con ngi mc bnh g cng ch cn khc phc c gene tng ng l tm c
phng php cha bnh. V vy, cc nh khoa hc ang khao kht dch c b mt gene.
243. Bnh di truyn pht sinh nh th no?
Trong quan nim ca ngi xa, bnh di truyn c lin quan ti c quan sinh dc. Cng vi s pht
trin ca sinh vt hc phn t hin i, loi ngi c nhn thc su sc hn i vi bnh di
truyn. Ngy nay, ngi ta cho rng bnh di truyn c th do cha m truyn li, cng c th khng
phi t cha m li. V d, bnh bm sinh ngu n va c th do gene b bin i, cng c th l
bnh di truyn, tc l t b m truyn li. Nhng bnh ung th m mi ngi u s li khng phi
do b m di truyn, m l do gene bin i trc nh hng ca mi trng.
Bnh do gene c th chia lm 3 loi ln: bnh di truyn n gene, bnh nhim sc th, bnh di truyn
a gene.
Bnh di truyn n gene do mt gene no pht sinh bin i m gy nn, thng dn n s ri
lon hp thu, o thi hoc pht dc ca c th. B m ca bnh nhn xem ra rt bnh thng, nhng
trn thc t u mang nhng gene gy bnh dng tim n. Lc gi "Di truyn c tnh tim n".
Cng c trng hp b m bnh nhn cng pht bnh, gi l "di truyn hin r". Bnh n gene c
rt nhiu loi: thiu mu dng li lim, bnh mu nhm A, m mu ...
Bnh nhim sc th xut hin do tha hoc thiu nhim sc th. Mc d dy nhim sc th ny u
c cc gene bnh thng nhng bnh nhn vn xut hin chng tng hp ng th (bm sinh ngu
n).
Bnh di truyn a gene kh phc tp, do nhiu gene gy nn. C lc tt c cc gene u bnh thng,
nhng tng hp cc gene ny trn mt c th no li lm xut hin bnh chng nghim trng, v
d nh bnh tim, khi u, bnh ng mch vnh... Loi bnh ny cng chu nh hng ca mi
trng, phng thc sinh hot c nhn v iu kin ngoi gii.
Bnh di truyn lm tn hi nghim trng n loi ngi, c bit l gia nh ca bnh nhn. Theo
thng k,1/3 s tr n iu tr ti khoa nhi c lin quan n bnh di truyn. Trong cc ca t vong
tr em t 15 tui tr xung, bnh di truyn chim phn ln.
Ngy nay, loi ngi vn cha c bin php cha tr hiu qa i vi loi bnh ny; do , vic chn
on v d phng sm l v cng quan trng. V d: Cm kt hn gia nhng ngi c quan h
huyt thng gn; trc khi kt hn v sinh phi kim tra v hi han v di truyn sinh con tt;
i vi nhng thnh vin trong gia nh d mc bnh, cn t vn sm phng...
Nh s pht trin ca y hc hin i, t bo hc v sinh vt hc phn t, con ngi ngy cng hiu
bit su hn nguyn nhn gy cc loi bnh ny. Cc thnh qa nghin cu khoa hc a li
nhng bin php c hiu qa chn on v d phng bnh di truyn. Cha bnh bng gene di
C th ngi nhiu tc gi

truyn cng l phng hng ch yu ca y hc v sinh vt hc hin i.

244. Gene di truyn vn tay l g?
Vn tay l t ch cc hoa vn trn da u ngn tay. Chng c v khc nhau khng nhiu, nhng thc
ra l thin bin vn ha. Mi n ngy nay, ngi ta vn cha pht hin ra hai ngi c vn tay hon
ton ging nhau trn th gii ny. Chnh nh c im m cnh st c th thng qua vic gim
nh du vn tay li trn hin trng tm ra ti phm, xc nhn phm nhn l ai.
Nh ta bit, gia nhng ngi khc nhau, gene di truyn trong c th tuy cn bn ging nhau
nhng vn c s khc bit nhiu hay t. C th ni, ging nh vn tay, trn th gii ny khng tn ti
hai ngi c gene di truyn hon ton ging nhau, ngay vi ngi sinh i cng c s khc bit nho
nh. Cc nh khoa hc c th cn c mt m di truyn, qua x l c bit nhn bit hnh v no
, nhn vo ging nh nhng hnh mt m en trng an xen nhau, chnh l gene di truyn
vn tay.
Gene di truyn vn tay ging nh vn tay, s gip cnh st ph n rt tt. Trnh k thut ngy
nay c th t mt git mu, t mt cy tc, mt cht nc bt tm ra c nhn di truyn vn tay.
V d khi ti phm vt ln vi ngi b hi, rt c th b sy st da, thm ch li vt mu hin
trng. chnh l u mi quan trng cnh st t tm ra gene di truyn vn tay, sau tin
hnh kim tra mu i vi nhng ngi b nghi ng. Mt khi pht hin c gene di truyn thng
nht, ngi ta c th xc nh c ai l ti phm.
245. Tr em sinh trong ng nghim c phi ln ln trong khng?
Ni n tr em sinh trong ng nghim, hu nh ai cng nghe bit, nhng khng phi ai cng hiu r
tr em c sinh trong ng nghim nh th no. Rt nhiu ngi cho rng tr em c th c nui
ln trong ng nghim. Thc ra l cch hiu rt sai. Vy tr em sinh trong ng nghim thc cht l
nh th no?
Cc nh khoa hc cho chng ta bit, k thut th tinh trong ng nghim bao gm hai phn ch yu:
l th tinh bn ngoi c th v di cy phi thai. Phn u tin hnh trong ng nghim, phn sau
l di phi thai cy vo trong t cung ngi m thai pht trin dn ln.
S ra i "tr em ng nghim" i th cn phi kinh qua my qu trnh sau: Trc ht, bc s dng
thuc gip ngi m rng trng ng thi gian yu cu, sau dng mt kh c c bit cho vo
bng ngi m ly trng ra. Tip theo, bc s cho trng vo dung dch nui trng, ch khi trng
hon ton thnh thc mi cho tinh trng qua x l vo, cho tinh trng v trng th tinh trong
ng nghim, ch khng phi trong c th ngi m, m hnh thnh trng th tinh.
Lc ny, trng th tinh c ngm trong dung dch nui dng v bt u sn sinh, phn chia t bo.
Mt trng th tinh phn chia thnh hai, hai thnh bn, bn thnh tm..., dn dn pht trin thnh phi
thai nh nhoi. n giai on ny, bc s a phi thai di vo t cung ngi m. Thai ln dn n
C th ngi nhiu tc gi

lc tr thnh hi nhi.
K thut sinh trong ng nghim ch yu c thc hin i vi nhng ngi ph n b tc ng dn
trng v nhng ngi chng m cht v lng tinh trng c vn , khng th t nhin c thai c.
S ra i ca k thut ny em li hy vng v hnh phc to ln cho nhng cp v chng b bnh
v sinh.
246. Con ngi c th t nhn bn mnh khng?
Con ngi phc ch mnh, sinh ra mt ngi nhn bn ging nh mnh? Cng vi s ra i ca cu
Doly, iu ny c v s tr thnh hin thc. Nu xt v mt l thuyt, nhn bn c cu Doly th
cng c th nhn bn c tru b, con ngi. Cu v ngi u l ng vt c v; vy k thut
nhn bn v tnh cu cng c th dng c cho ngi.
Tuy nhin, i vi vn nhn bn con ngi, hin nay gii khoa hc ang tranh lun cha dt.
Nhng ngi tn thnh cho rng, vic nhn bn ngi thnh cng l mt may mn to ln i vi
nhng cp v chng v sinh. N cng m ra mt bu tri rng ln v ngun cung cp cc c quan
thay th. Vic thc nghim k thut nhn bn v tnh cn th hin m c "trng sinh bt lo" ca
mt s ngi. Khi cuc i ca mt ngi i n tn cng, h c th nh cc nh khoa hc nhn bn
mnh.
Nhng ngi phn i nhn bn v tnh ngi cng a ra nhiu l do. Ngi nhn bn thnh
cng cu Doly tng cho bit, ng dng n ba cu m gi, vi tng cng 277 trng; trong ch
29 trng pht trin c n giai on c th cy; qua nhiu x l ca k thut m cui cng ch c
c mt con cu. Nu lm th nghim nh th trn con ngi th s gp rt nhiu kh khn v phin
phc cha th lng ht c. Ch ring v trng m ni, mt ph n trong thi k sinh mi
thng ch rng mt trng; kh nng nhn bn v tnh trng ny thnh cng l rt t; cho nn phi c
rt nhiu ph n tham gia th nghim th mi thnh cng c.
Cc nh khoa hc cho rng, vic dng phng php v tnh sn sinh ra con ngi s khin cho
loi ngi mt i tnh a dng v di truyn, dn n ph hoi s sinh tn ca loi ngi. Nhn bn
v tnh ngi l s xm phm "quyn li v gene di truyn c lp" ca c th sinh mnh . Con
ngi nn yu mn hnh thc sinh mnh c o ca mnh, cng nn tip thu s t vong t nhin ca
c th. l s bo v c trng c tnh v tn trng nhn cch ca mnh.
Ngoi ra, cc nh x hi hc cn cho rng, nhn bn v tnh ngi l mt s i lp mnh m i vi
lun l, kt cu gia nh v trt t x hi hin c, nh mt i tnh thn truyn thng, trch nhim gia
nh v ngha v x hi... Tt c nhng iu ny a li tc hi khn lng.
Trong cuc tranh lun rm r ny, ting ni ca nhng ngi phn i chim a v ch o. Nm
1997, T chc Khoa hc gio dc ca Lin hp quc tin hnh i hi Php, thng qua vn kin
v chun mc o c v ch o nghin cu di truyn. i hi ny ra "Tuyn ngn di truyn
C th ngi nhiu tc gi

Nhn loi" yu cu cm nhn bn v tnh ngi v nhng hnh vi nghin cu khoa hc khc lm tn
hi n quyn li v s tn nghim ca con ngi.
247. Con ngi v sao bit xu h?
C mt s ngi khi giao tip vi ngi khc, c bit l vi ngi l, thy gio hoc ngi ln tui,
thng cm thy xu h v s hi. H thng lp bp, ni nh, thm ch c lc ni khng ra li. Ti
sao vy?
Trc ht, l v nguyn nhn tm l. Ngi hay xu h thng cm thy mnh yu ui v v
cng t ty. Trong , c ngi thiu lng t tin, qu lo lng l mnh s li n tng khng tt cho
ngi khc, lun lo s ngi khc khinh mnh. C ngi trong giao tip gp phi trc tr, t tr
nn thiu mnh dn.
Th hai l nguyn nhn v sinh l. Phn ng sinh l khi xu h hon ton ging nh trng thi cng
thng: tim p nhanh, c bp cng thng, hm lng cc cht kch thch trong mu v trong no tng
cao. Lc , nhp tim ri lon, mt , tay run, thm ch tot m hi.
Th ba l nguyn nhn v x hi. Khi Lm i Ngc trong "Hng Lu mng" va n Gi ph th
rt thn thng e ngi. Hnh tng ny c cho l in hnh ca n tnh, nhn c s ng cm ca
x hi. Theo mt iu tra Nht Bn, a s ngi c hi n cho rng, phm cht nn c ca nam
gii l tnh cng ngh; cn phm cht nn c ca ph n l tnh du dng, m xu h l mt biu
hin.
Lm th no khc phc tm l xu h? Th nht, phi tng cng lng t tin, khng nh y
ch mnh ca mnh, khuch trng ch mnh, trnh ch yu. Th hai, phi tranh th c hi tranh
lun (trc d, sau kh) rn luyn. V d: Ch ng pht biu trc nhiu ngi quen bit, sau
m rng phm vi v tng thm kh; cui cng l phi tip xc nhiu vi nhng ngi c tnh
cch ci m, lc quan, nhit tnh c li cho vic khc phc tm l xu h.

Li cui: Cm n bn theo di ht cun truyn.

Ngun: http://vnthuquan.net
Pht hnh: Nguyn Kim V.

Ngun: vnexpress.net
c bn: nhk1978 a ln
vo ngy: 30 thng 5 nm 2004