CRNA GORA

Vlada Crne Gore

Nacionalni savjet za obrazovanje

Nivo obrazovanja Gimnazija

Nastavni predmet FILOZOFIJA

Predmetni program FILOZOFIJA

Razred IV

Podgorica,
2014.
SADRAJ:

1. Naziv nastavnoga predmeta: FILOZOFIJA .................................................................. 3

2. Odreenje predmetnoga programa .............................................................................. 3
3. Opti cilevi predmetnoga programa............................................................................ 3
4. Sadraj i operativni cilevi predmetnoga programa .................................................... 3
5. Didaktike preporuke .................................................................................................... 9
6. Korelacija meu predmetima ...................................................................................... 10
7. Standardi znanja (ispitni katalog) ............................................................................... 10
8. Provjeravanje znanja i ocjenjivanje ............................................................................ 12
9. Resursi za realizaciju................................................................................................... 12
10. Profil i struna sprema nastavnika/nastavnica ....................................................... 12
1. Naziv nastavnoga predmeta: FILOZOFIJA

Naziv predmetnoga programa: FILOZOFIJA

2. Odreenje predmetnoga programa

1.1 to je filozofija
Pitanje to je filozofija i samo je filozofsko. Filozofija je u svojoj sutini nain upitnosti, ona sadri otvorenost
prema problemu i nema odgovora koji ne upuuje na novo pitanje.
Od samih poetaka evropska filozofija problematizuje pitanja o temelima svijeta, ludskoga saznanja i
djelovanja. S jedne strane, filozofija nema neki vrsto utvren predmet koji bi pripadao samo njoj, ime se
razlikuje od drugih nauka; stoga ona polazi od prethodno datoga znanja svakodnevnoga svijeta, religije i svih
nauka i umjetnosti. S tim u vezi je i injenica da su se tokom istorije milenja, iz filozofije izdvojile mnoge
nauke, ali tako da i dale unutar njih opstaju filozofski problemi. S druge strane, filozofija je meutim
vremenom od sebe same izgradila sopstvenu predmetnost, koja je nezaobilazna ne samo kao dio opte
obrazovanosti, ve i kao dio same stvarnosti, ponajprije duhovne. Otud filozofija pretenduje da pretpostavke
svih znanja sintetizuje i generalizuje do sveobuhvatnog i utemelujueg Znanja, koje kao takvo postaje
predmet filozofske refleksije.
Saoptavanje filozofskih sadraja u nastavi jeste praksa same filozofije. Da bi predstavlala uvoenje u
filozofski nain milenja, nastava filozofije, kao i filozofija sama, mora biti traganje za smislom, ona bi trebalo
da bude dijaloki napor razvijanja samostalnog i kritikog milenja uenika/uenice, a ne samo davanje
gotovih odgovora. Smisao nastave filozofije, dakle, nije samo u tome da uenik/uenica stekne doksografsko
znanje, ve da nastava filozofije uenika/uenicu uvede u misaoni odnos prema svijetu i podstakne razvoj
njegovih/njenih umnih sposobnosti.

1.2. Broj asova

U nastavnome planu za gimnazije planirano je da filozofija bude zastuplena u 4. razredu sa 2 asa
sedmino, odnosno 66 asova godinje.
Napomena: Meupredmetne oblasti/teme obavezne su u svim nastavnim predmetima i svi/sve
nastavnici/nastavnice obavezni/obavezne su da ih ostvaruju. Meupredmetne oblasti / teme su sadraji koji
omoguavaju da se u opteobrazovni kurikulum uklue odreeni cilevi i sadraji obrazovanja koji nijesu dio
formalnih disciplina ili pojedinih predmeta, ili koji su po strukturi interdisciplinarni. Ovi sadraji doprinose
integrativnom pristupu opteg obrazovanja i u veoj mjeri povezuju sadraje pojedinih predmeta.

3. Opti cilevi predmetnoga programa

Nastava filozofije treba da:
- uenike/uenice uvodi u tokove filozofskoga milenja
- promila i povezuje razliita iskustva (nauke, umjetnosti, religije)
- omoguuje duhovnu orijentaciju u savremenome svijetu
- podstie i razvija kritiko milenje i prosuivanje o temelnim pitanjima svijeta, prirode i ovjekova
saznanja i djelovanja
- podstie duhovnu samostalnost i otvorenost za druga stanovita
- osposoblava za izgradnju sopstvenoga milenja
- razvija sposobnost za otklanjanje predrasuda i usmjerava prema tolerantnome i
racionalnoargumentovanome dijalogu
- razvija komunikativne sposobnosti i konstituie odgovornost za Drugog (za linost i zajednicu)
- omogui primjenu osnovnih filozofskih pojmova na ovjeka, drutvo, prirodu i ukupnu duhovnost
- doprinosi cjelovitome razvoju linosti
- razvija sposobnosti za samoispitivanje i integraciju u zajednicu.

4. Sadraj i operativni cilevi predmetnoga programa

4.1 Sadraj
1. TO JE FILOZOFIJA? (10 asova) (emu filozofija, uvoenje u filozofiju)
2. TO JESTE ONO PRVO? (14 asova) (Pitanje o bivstvovanju, problem ishodita svijeta i
ontolokog primata)
3. TO MOGU ZNATI? (14 asova) (Kako je mogue saznanje, gnoseologija)
4. TO TREBA DA INIM(O)? (14 asova) (Praktika filozofija, etika, antropologija i aksiologija)
5. IZBORNA TEMA (14 asova)
 Tema: TO JE FILOZOFIJA? (10 asova)
OPERATIVNI CILjEVI
Uenik/uenica:
- zna da odredi i obrazloi
pojam filozofije
- razumije specifinost
filozofskih pitanja
- razlikuje osnovne filozofske
probleme, problemska pola i - iznose sopstvena milenja o datome pitanju
filozofske discipline
- upotreblava jezik filozofije
- shvata odnos filozofije i njene - diferenciraju osnovne pojmove
istorije
- vrednuje perspektivnost i
upotreblivost filozofije u
modernome svijetu i ivotu.
Tema: TO JESTE ONO PRVO? (14 asova)
OPERATIVNI CILjEVI
Uenik/uenica:
- zna da obrazloi osobenost
ontologije
- shvata metafiziku potrebu u
filozofiji
- razlikuje temelne ontoloke
METODE / OBLICI NASTAVE
AKTIVNOSTI SADRAJI KORELACIJA
/ UENA
Uenici/uenice:
- sluaju izlaganje datoga filozofskog sadraja (filozofski
pojmovi, pitanja, discipline) Filozofska upitnost; ime i Metoda usmenoga izlaganja, Logika:
- bilee bitne sadraje (osnovna struktura izlaganja) pojam filozofije; izvor metoda razgovora, dijalog, prilikom odredbi milenja i
- reprodukuju date sadraje filozofiranja (uenje, sumnja, diskusija i rasprava, djelovanja; znanja, saznanja,
- ue kako se formuliu pitanja smisao); osnovna pola i interaktivno (kooperativno) razumijevanja.
problemi filozofskoga uenje, rad na tekstu
- aktivno sluaju sagovornika/sagovornicu istraivanja; filozofske (specifinost itanja Sociologija:
- argumentovano potvruju ili osporavaju dato milenje discipline; osnovni filozofski filozofskoga teksta), oblici identifikovanje odnosa
pojmovi (jezik filozofije); nastavnoga rada (frontalni, izmeu filozofije i nauke.
- objanjavaju date pojmove filozofija i drugi oblici znanja i grupni, individualni).
- objanjavaju razliku izmeu termina i pojma djelovanja; filozofija i njena Istorija:
- upotreblavaju filozofske termine istorija; perspektive filozofije u kod upoznavanja s istorijom
- objanjavaju razliku izmeu sadraja i obima pojma modernome svijetu. filozofije.
- uoavaju etimoloko i esencijalno znaenje pojmova
- pronalaze primjere u realnome ivotu
- primjenjuju usvojene pojmove na konkretne situacije
- itaju izvorni tekst (uoavaju bitne elemente datoga
teksta, izdvajaju nejasne i nepoznate rijei, analiziraju
osnovne pojmove)
- povezuju nove sadraje s prethodnim znanjem i
iskustvom
- povezuju nove sadraje sa srodnim sadrajima iz drugih
nastavnih predmeta
- samostalno formuliu pitanja
- izvode zakluke o perspektivnosti filozofije u modernome
svijetu.
METODE / OBLICI
AKTIVNOSTI SADRAJI
NASTAVE / UENA KORELACIJA
Uenici/uenice: a) Pojmovi:
- sluaju izlaganje datoga filozofskog sadraja (filozofske teorije, pojmovi, ontologija, metafizika; Metoda usmenoga Istorija religije:
problemi; autorska rjeenja) bivstvovanje, bivstvujue; izlaganja (teorijsko Avgustin
- bilee bitne sadraje (osnovna struktura izlaganja) jedno mnotvo; sutina pojava; predavanje, opisivanje, Akvinski.
- upoznavaju tipine filozofije i njihove teorije objektivizam subjektivizam; objanjavanje,
klasina i moderna metafizika; kritika pripovijedanje); metoda Matematika:
- ponavlaju date sadraje
 kategorije
- razumije probleme ontologije i
metafizike
- spoznaje i razlikuje osnovna
stanovita klasine i moderne
metafizike
- razumije kritiku metafizike
- prepoznaje i obrazlae
Parmenidovo i Heraklitovo
razvijanje pitanja o bivstvovanju
i kretanju
- razumije Platonovu teoriju ideja i
Aristotelovu metafiziku
- razumije klune paradigme
srednjovjekovla
- razumije konstituisanje pojma
subjekta i supstancije od
Dekarta do Hegela
- analizira Kantovu kritiku
metafizike
- vrednuje posthegelovsku
dekonstrukciju metafizike
- razlikuje i kritiki prosuuje
moderne ontoloke koncepte.
Tema: TO MOGU ZNATI? (14 asova)
OPERATIVNI CILjEVI
Uenik/uenica:
- upoznaje i razumije strukturne
teorije i pojmove saznanja
- razvija sposobnost za jasno i
diferencirano milenje
- razvija sposobnost logike
analize problema
- upotreblava osnovne pojmove u
procesu istraivanja
- razvija sposobnost za korienje
- konstruiu filozofske probleme i pitanja metafizike. razgovora; dijalog; Dekartovo i
- pronalaze pitanja iz horizonta razliitih filozofskih orijentacija diskusija i rasprava; Lajbnicovo
- diferenciraju kluna ontoloka pitanja preko osnovnih filozofskih autora b) Autori: skandalon; postavlanje uenje.
Parmenid Heraklit (postavlanje problema i njihovo
- uporeuju osnovna stanovita klasine i moderne metafizike pitanja o bivstvu); Platon Aristotel rjeavanje; interaktivno Umjetnost:
- objanjavaju ire problemske kontekste
(teorija ideja, metafizika); Plotin (kooperativno) uenje; relacija Nie
- sintetiu date sadrajne cjeline Akvinski (problem Jednog, Boije rad na tekstu Vagner.
- navode konkretne primjere postojanje); Dekart Spinoza (specifinost itanja i
- izvode zakluke na osnovu konkretnih situacija iz realnoga ivota Lajbnic (subjekat, supstitucija); Kant interpretacije filozofskih Crnogorski
- argumentovano diskutuju o datome problemu (kritika metafizike); Hegel (apsolutni tekstova); metoda srpski,
idealizam); Nie (voluntarizam); pisanih radova (referati, bosanski,
- kreiraju tolerantan i zasnovan dijalog
Kjerkegor (filozofija egzistencije); analize, ogledi, prikazi, hrvatski jezik i
- itaju izvorni tekst (analiziraju osnovne pojmove, interpretiraju filozofske Hajdeger (fundamentalna domai zadaci); oblici knjievnost:
probleme) ontologija); Sartr (bivstvo i nita). nastavnoga rada knjievnost
- uoavaju odnose izmeu pojmova i filozofskih teorija (frontalni, grupni, romantizma,
- provjeravaju validnost svojih stavova v) Problemski sklopovi: individualni). predstavnici
- iznose sopstvena zapaanja, asocijacije, razumijevanja problem kosmosa i kretanja; egzistencijalizma
- povezuju nove sadraje s prethodnim znanjem i iskustvom Platonova teorija ideja; Aristotelova Kami, Sartr.
- povezuju nove sadraje sa srodnim sadrajima iz drugih nastavnih metafizika; Jedno i emanacija;
predmeta metafizika subjekta; apsolutni
- piu krae eseje o zadatome problemu idealizam; kritika metafizike;
filozofija egzistencije; fundamentalna
- pismeno rjeavaju zadatke ontologija i egzistencijalna analitika
- analiziraju pogrene odgovore
tu bivstvovanja; bivstvo i nita.
- samostalno formuliu pitanja
- valorizuju kritiku metafizike u savremenome svijetu.
METODE / OBLICI
AKTIVNOSTI SADRAJI
NASTAVE / UENA KORELACIJA
Uenici/uenice: a) Pojmovi:
- sluaju izlaganje o osnovnim pojmovima saznanja, sadraju mnjenje, znanje, nauka; sumnja, istina;
i obimu njihova vaenja iskustvo, razum i um; neposredno i Metoda usmenog Logika:
- bilee relevantne sadraje (osnovna struktura izlaganja) posredno saznanje; empirizam i izlaganja (razni oblici), izvori, mogunosti i vrste
- upoznaju tipine filozofe i njihove saznajne teorije racionalizam; a priori i a posteriori; metoda razgovora, dijalog, saznanja; odnos
objektivno i subjektivno; relativno i skandalon, diskusija i milenja i jezika; teorije
- ponavlaju date sadraje apsolutno; indukcija, dedukcija i druge rasprava, rad na tekstu istine; uenje o
- vjebaju logiko zakluivanje metode saznanja. (specifinost itanja i elementima milenja;
- analiziraju osnovna pitanja saznanja interpretacije filozofskih metodologija
- itaju izvorni tekst tekstova), metoda pisanih istraivanja.
b) Autori:
- uoavaju smisao znaenja osnovnih pojmova Protagora (relativnost saznanja); Platon radova (razni oblici),
 naune metodologije
- razvija sposobnost primjene
usvojenih znanja na saznanja iz
drugih predmeta
- razvija sposobnost za
samostalno korienje izvorne
liturature.
Tema: TO TREBA DA INIM(O)? (14 asova)
OPERATIVNI CILjEVI
Uenik/uenica:
- upoznaje i utemeluje
filozofsku antropologiju, etiku
i aksiologiju
- razvija smisao za uoavanje
problema i njihovu analizu
- pravilno upotreblava etike i
antropoloke pojmove
- uporeuje teorijske modele i
praksu
- analizira etike, politike i
antropoloke probleme na
konkretnim primjerima
- razrjeava etike dileme iz
neposrednoga ivota
- razvija sposobnost
interdisciplinarnoga
povezivanja znanja
- razvija sposobnost za
samostalno korienje
izvorne literature
- razvija kulturu itanja,
- prepoznavu saznajne probleme u nauci i praksi Aristotel (sistem znanja); Dekart, postavlanje problema i Psihologija:
- uoavaju odnose izmeu pojmova i filozofskih teorija Spinoza, Lajbnic (racionalistiki koncept njihovo rjeavanje, uloga znanja i iskustva u
- primjenjuju gnoseoloke pojmove na konkretnim primjerima saznanja); Bekon, Hobs, Lok, Barkli, interaktivno (kooperativno) milenju;
Hjum (empiristiki koncept saznanja); uenje, oblici nastavnoga metodologija prirodnih i
- argumentovano diskutuju o datome problemu Kant (kritika saznanja). rada (frontalni, grupni, drutvenih nauka.
- povezuju nove sadraje s prethodnim znanjem i iskustvom
individualni).
- povezuju nove sadraje sa srodnim sadrajima iz drugih v) Problemski sklopovi:
nastavnih predmeta osnovni strukturni elementi saznanja
- samostalno formuliu pitanja odnos meu njima; spoznajne
- pismeno rjeavaju zadatke metode i metodske tehnike; osnovni
- provjeravaju tanost odgovora problemi saznanja; osnovne teorije
- analiziraju pogrene odgovore. saznanja; subjekat i objekat saznanja.
METODE / OBLICI
AKTIVNOSTI SADRAJI
NASTAVE / UENA KORELACIJA
Uenici/uenice: a) Pojmovi: Metoda usmenoga izlaganja Psihologija:
- sluaju izlaganje o osnovnim etikim i ovjek i zajednica; etika i (razni oblici), metoda razgovora, emocionalni ivot; razvoj i
antropolokim pojmovima moral; dobro i vrlina; linost, dijalog, diskusija i rasprava, socijalizacija linosti;
- bilee relevantne sadraje (osnovna struktura sloboda, odgovornost; skandalon, postavlanje osoba u socijalnoj
izlaganja) dunost i zadovolstvo; problema i njihovo rjeavanje, interakciji.
- ponavlaju date sadraje vrijednost i vrednovanje. rad na tekstu (analiza i
- identifikuju reprezentativne filozofske probleme i interpretacija izvornih tekstova), Sociologija:
autore u oblasti antropologije i etike b) Autori: interaktivno (kooperativno) kultura i drutvo; drutvene
- analiziraju osnovne etike i antropoloke Aristotel (etika i politika); Mil uenje, metoda pisanih radova institucije i organizacije; oblici
(razni oblici), oblici nastavnoga drutvene svijesti.
pojmove (srea i zadovolstvo); Kant
rada (frontalni, grupni,
- argumentovano potvruju ili osporavaju dato (dunost); Nie (kritika
morala); Sartr (sloboda); individualni). Crnogorski srpski,
milenje
- itaju izvorni tekst Levinas (odgovornost bosanski, hrvatski jezik i
Drugi). knjievnost:
- uoavaju i interpretiraju osnovne etike i
primjeri s etikom sadrinom.
antropoloke probleme
- otkrivaju mogunosti novih interpretacija v) Problemski sklopovi:
ovjek i njegovo djelovanje; Istorija religije:
- iznose sopstvena zapaanja i asocijacije
odnos vrijednosti i hrianska etika, budizam,
- samostalno formuliu pitanja islam.
stvarnosti; etika ethos,
- odreuju pole vaenja i primjene datoga
moral; razliite teorije
problema
morala; autonomija i
- navode primjere iz neposrednoga ivota heteronomija; Ja, Drugi,
- razrjeavaju etike dileme odgovornost; etika, pravo,
 usmenoga i pismenoga - verifikuju validnost sopstvenih stavova politika.
izraavanja - povezuju nove sadraje s prethodnim znanjem i
- predvia mogue etike i iskustvom i sa srodnim sadrajima iz drugih
politike situacije. nastavnih predmeta
- piu krae eseje o zadatome problemu
- pismeno interpretiraju proitane filozofske
tekstove
- pismeno rjeavaju zadatke
- kritiki vrednuju pravno-politiki poredak i
institucije civilnoga drutva.
IZBORNA TEMA (14 asova)
Prijedlog izbornih tema:
a) jedna od filozofskih epoha: antika filozofija, vizantijska, sholastika, srednjovjekovna, novovjekovna, savremena filozofija
b) jedna od filozofskih disciplina: filozofija religije, filozofska antropologija, estetika, filozofija politike, filozofija istorije,
istorija filozofije
v) jedan od pravaca savremene filozofije: egzistencijalizam, pozitivizam, strukturalizam, fenomenologija, hermeneutika filozofija,
kritika teorija drutva, postmoderna filozofija.
Navodimo primjer za jednu izbornu temu:

Tema: IZBORNA TEMA ANTIKA FILOZOFIJA (14 asova)

OPERATIVNI CILjEVI
Uenik/uenica:
- upoznaje se s pregledom antike
filozofije
- razumije glavne probleme antike
filozofije
- razumije uenje pojedinih filozofa
- pravilno upotreblava temelne pojmove
- razvija sposobnost za analizu problema
- poznaje objanjenja odgovora koje su
predlagali tadanji filozofi
- samostalno promila o odreenoj temi.
METODE / OBLICI
AKTIVNOSTI SADRAJI
NASTAVE / UENA KORELACIJA
Uenici/uenice:
- sluaju izlaganje datoga filozofskog sadraja
- bilee bitne sadraje (osnovna struktura izlaganja) Predsokratovska Metoda usmenoga Matematika:
- upoznaju tipine filozofe i njihove teorije misao; sofisti; Sokrat; izlaganja (razni oblici), Pitagora klasifikacija
- ponavlaju date sadraje Platon; Aristotel; metoda razgovora, dijalog, brojeva; problem
- konstruiu filozofske probleme i pitanja helenistika filosofija. diskusija, analiza tekstova, nesamjerlivosti; Tales
- objanjavaju ire problemske kontekste metoda pisanih radova geometrijske figure; likovi -
- navode konkretne primjere (razni oblici), postavlanje oblici.
- argumentovano diskutuju o datome problemu problema i njihovo
rjeavanje, interaktivno
- itaju izvorni tekst
uenje, oblici nastavnoga
- analiziraju osnovne pojmove
rada (frontalni, grupni,
- interpretiraju filozofske probleme individualni).
- iznose sopstvena milenja o datome problemu
- povezuju nove sadraje s prethodnim znanjem i
iskustvom, kao i sa srodnim sadrajima iz drugih
nastavnih predmeta
 - piu krae eseje o zadatome problemu.
Napomena: Predloeni program u skladu je s etrdesetoasovnim optereenjem uenika/uenica.
Obrazloenje: Ukoliko se nastava s 2 asa sedmino izvodi kvalitetno, uenicima/uenicama je, za proeno savladavanje planiranih sadraja, dovolan jo 1 as
aktivnog uenja kod kue.
5. Didaktike preporuke

1. Polazita za nastavu
Nastavnik/nastavnica je u ostvarivanju cileva predmeta samostalan/samostalna i istovremeno duan/duna
da na to efikasniji nain doprinese njihovoj realizaciji. Nastava filozofije treba da podstie samostalnost
milenja uenika/uenice, mogunost razumijevanja temela stvarnosti, saznanja i ludskoga djelovanja.
Filozofska refleksija podstie i omoguava samorazumijevanje i orijentaciju u svijetu, to se u velikoj mjeri
postie povezivanjem nastave sa ivotom, prethodnim znanjima i iskustvom samih uenika/uenica.
Uenike/uenice treba osposoblavati za kritiko milenje i prosuivanje; upuivati ih da razumiju probleme
savremenosti i preuzmu odgovornost za vlastito djelovanje.
U filozofiji ne postoji neki svevaei i nepromjenlivi kanon pitanja i odgovora. No, postoji sistematinost (to
nije nuno i sistem) i disciplinovanost filozofskih znanja i filozofskih pitanja. Iz studiranja filozofskih problema
u istoriji i savremenosti jasno je da nas same i svijet razumijevamo uvijek iz tradicije utisnute u nae
milenje, koju stoga moramo i uvati i kritiki reflektovati. Tako su istorijska i sistematska dimenzija filozofije
uvijek isprepletane, pa i nastava filozofije mora uvaiti i istorijski i problemsko-sistematski aspekt.

2. Sposobnosti koje filozofija podstie i razvija

Filozofija trai i razvija problemsku svijest, duhovnu samostalnost, otvorenost za druga stanovita i misaone
postavke i spremnost na razmilanje i dijalog bez predrasuda.
Ona potencira misaonu i jeziku jasnost, tj. sposobnost da se jasno i diferencirano misli kroz pojmovnu
analizu i sintezu, razmilanje bez predrasuda i odmjerenu argumentaciju.
Ona upuuje na razumijevanje teksta, tj. razvija sposobnost za interpretaciju (razumijevanje i tumaenje),
sposobnost za analizu i sintezu, to omoguuje formulisanje sopstvenoga milenja i njegovu argumentaciju.
Pritom, poseban znaaj pripada pojmovno jasnom formulisanju misli i njihovih znaenja.
Filozofija postie samostalnost, tj. interesovanje da se na temelu sopstvenih pitanja autonomno traga za
informacijama i znanjima, koristei se izvornom literaturom i drugim instrumentima saznanja.
Ona razvija sposobnost izraavanja, tj. koncentrisanoga praenja predavanja s apstraktnim misaonim tokom
i istovremeno shvatanje kompleksnih veza i kritiko prosuivanje. Takoe je vana sposobnost vladanja
kulturom usmenoga i pismenoga izraavanja.

3. Izvoenje nastave
3.1. Izbornost
Uopte, u metodskome smislu, nastavu filozofije treba izlagati jasno, razumlivo i ekonomino.
Profesor/profesorica moe imati interpretativno stanovite, ali treba da vodi rauna o pristupanosti,
postepenosti, preglednosti i podsticajnosti svojih izlaganja za samostalno uenikovo/ueniino promilanje.
Za tu svrhu najbole je kombinovati istorijski prikaz slijeda milenja s izlaganjem problemskih sinopsisa u
razumijevanju pojedinih teorija i oblasti. Tako se moe oekivati da nas filozofija ne samo ui nekom
spolanjem znanju, ve da nas na unutranji nain osposoblava za izgradnju vlastitoga stava i sopstvenoga
milenja.
Nastavni program je otvoren i dat je orijentaciono bez detalne operacionalizacije. Program je strukturisan
kroz sledee komplekse: to je filozofija? to jeste ono prvo? to mogu znati? to treba da inim(o)? i
Izborna tema.
Uvod u filozofiju treba poeti upoznavanjem uenika/uenica s pojmom filozofije, izvorima filozofiranja,
osnovnim polima filozofskoga istraivanja, klunim filozofskim pitanjima, filozofskom sistematikom uopte i
odnosom filozofije prema drugim oblicima znanja i djelovanja.
U ovome poglavlu uenici/uenice treba da shvate prirodu filozofije kao posebnoga stava prema svijetu, iz
ega proizilaze vrijednost i znaenje osnovnih sadraja u filozofskoj teoriji.
U obraivanju kompleksa vezanih za problematiku ontologije, saznanja i etike nastavni program predvia tri
naina realizacije (pojmovni, autorski i problemski). Nastavnik/nastavnica ima mogunost da pronalazi vlastiti
metodski postupak. Nastavnik/nastavnica se, takoe, moe opredijeliti za one probleme, autore i pojmove
koje smatra sutinskim za razumijevanje odreene teme.
Otvorenost programa za autonomiju nastavnika/nastavnica i uenika/uenica naroito je naglaena u izboru
teme po slobodnome izboru u zavisnosti od interesovanja uenika/uenica.
U obraivanju tema vezanih za antiku filozofiju i ranu patristiku potrebno je insistirati na filozofskoj
terminologiji, problemu poetka filozofije na koji se nain filozofija raa, korpusu grke filozofije,
novoplatonizmu i recepciji helenske filozofije u hrianstvu, odnosno sporu helenizma i hrianstva.
to se tie srednjovjekovne filozofije, naroito se treba zadrati na problemu univerzalija centralnome
problemu zapadne sholastike i na osnovnim momentima vizantijske duhovnosti.
U obradi novovjekovne filozofije treba naglasiti znaaj Dekartova kopernikanskog obrta i modernoga
preporoda nauke. Takoe je potrebno elaborirati i kritiki prosuditi osnovne ideje renesanse, racionalizma,
empirizma, prosvetitelstva, francuskoga materijalizma. Posebnu panju treba posvetiti razumijevanju
njemake klasine filozofije, naroito Kantove i Hegelove teorijske pozicije koje plodno dovravaju jednu
epohu u milenju. U ovome kontekstu vala razumjeti i posthegelovske filozofske teorije koje kritiki razvijaju
probleme prakse, istorije, slobode i ovjeka.
U obradi savremene filozofije treba sveobuhvatno prikazati temelna filozofska strujanja kroz uenje njihovih
najznaajnijih predstavnika. U ovome segmentu treba to vie koristiti izvorne tekstove savremenih filozofa,
problematizovati ih i obraivati kroz dijalog i filozofsku raspravu u kojoj e uenici/uenice nauiti da se u
vlastitome promilanju koriste filozofskim tekstom i teorijskom argumentacijom.

3.2. Nastavne metode i oblici nastavnoga rada

Nastavnik/nastavnica pri izboru nastavnih metoda i oblika nastavnoga rada treba da se opredijeli za one koje
e to efikasnije podsticati aktivno uee uenika/uenica i istovremeno omoguiti ostvarivanje cileva
predmeta i realizaciju programskih sadraja. To se moe cjelishodno ostvariti adekvatnim izborom i
umjenom primjenom razliitih metoda i metodskih postupaka koji se kombinuju u zavisnosti od planiranoga
tipa i cila asa, oblika rada i prirode programskih sadraja.
Izbor i primjena nastavnih metoda spadaju u podruje nastavnikova/nastavniina stvaralatva.
Uenike/uenice treba motivisati na misaonu aktivnost u toku samoga asa i na uenje s razumijevanjem. To
svakako podrazumijeva individualizovani pristup uenicima/uenicama, upoznavanje njihova prethodnog
znanja, interesovanja i sposobnosti.
Pored znaaja koje metode usmenoga izlaganja i razgovora imaju u nastavi filozofije, ukazujemo i na znaaj
diskusije kao oblika filozofskoga dijaloga, skandalona, primjenu izvornoga teksta i metodu pisanih radova.
Primjena metoda aktivnoga uenja predstavla takoe jedan od najefikasnijih naina koji podstie uenje s
razumijevanjem, misaono aktiviranje, razvijanje kulture komunikacije i intelektualno osamostalivanje
uenika/uenica.
Kod izbora oblika nastavnoga rada (frontalni, grupni, individualni) treba imati u vidu da nijedan od njih ne
moe biti jedini i da se u okviru realizacijije jedne nastavne jedinice svi oblici mogu sinhronizovano
kombinovati. Najboli rezultati postiu se njihovom korelacijom, koja proizilazi iz zahtjeva za korelacijom
nastavnoga procesa.
Za uspjenije i obuhvatnije realizovanje programa potrebno je organizovati i vie oblika rada: filozofske
sekcije, tribine, rasprave, u kojima bi uenici/uenice kroz ravnopravan i slobodan dijalog mogli ispoliti
interes i samostalnost za misaonu elaboraciju i istraivanje odreene filozofske problematike.

6. Korelacija meu predmetima

Povezivanje sadraja filozofije sa srodnim sadrajima drugih nastavnih predmeta podrazumijeva saradnju i
timski rad izmeu samih nastavnika/nastavnica i uvid u strukturu programskih sadraja razliitih predmeta.
To se prije svega odnosi na nastavu knjievnosti, istorije, sociologije, psihologije, logike, istorije religija,
matematike, fizike itd.
Isticanje korelacije uenicima/uenicama znatno olakava razumijevanje meusobne povezanosti razliitih
nastavnih predmeta, doprinosi efikasnijem usvajanju novih znanja i njihovu trajnijem zadravanju.

7. Standardi znanja (ispitni katalog)

Ovim standardima propisuju se razliiti nivoi znanja1 koje treba usvojiti s obzirom na taksonomske stepene u
svakoj tematskoj cjelini posebno.

1. TO JE FILOZOFIJA?
Uenik/uenica zna da:
- nabroji osnovna odreenja filozofije
- prepozna filozofska pitanja
- razlikuje osnovne filozofske discipline
- nabroji filozofske epohe u razvoju filozofskoga milenja
- objasni znaenje osnovnih pola i problema filozofskoga istraivanja
- razumije izvor filozofskoga milenja (uenje, sumnja, smisao)

1
(, , ) :
)
) ( )
) ( ).
 - pravilno upotreblava osnovne filozofske kategorije (teorija, praksis, poesis, mudrost, saznanje,
svijet, svijest, znanje itd.)
- v) objasni odnos filozofije i drugih oblika znanja i djelovanja
- v) shvati perspektivnost i upotreblivost filozofije u modernome svijetu i ivotu.

2. TO JESTE ONO PRVO?

Uenik/uenica zna da:
- odredi pojam ontologije
- nabroji osnovne ontoloke pojmove (bivstvovanje bivstvujue; jedno mnotvo; sutina pojava)
- prepozna relevantne filozofe za ontologiju (Heraklit, Platon, Aristotel, Dekart, Kant, Hegel, Nie,
Hajdeger)
- objasni znaenje osnovnih ontolokih pojmova
- razumije osnovne ontoloke ideje (kosmos, kretanje, Jedno)
- obrazloi problemske sklopove (Platonova teorija ideja, Aristotelova metafizika, apsolutni idealizam,
kritika metafizike)
- da se slui izvornim tekstom i da interpretira jedan segment izvornoga teksta
- argumentovano razgovara o zadatome ontolokom problemu
- samostalno prezentuje jedan moderni ontoloki koncept
- napie krai esej o zadatome problemu.

3. TO MOGU ZNATI?

Uenik/uenica zna da:

- definie pojam gnoseologije
- nabroji osnovne gnoseoloke pojmove: znanje, istina, nauka, metoda
- prepozna filozofe relevantne za gnoseologiju (Platon, Aristotel, Dekart, Lok, Kant)
- razlikuje: mnjenje znanje, razum ulnost, neposredno posredno saznanje
- identifikuje osnovne strukturne elemente saznanja
- objasni znaenje osnovnih gnoseolokih pojmova
- obrazloi odnos izmeu osnovnih strukturnih elemenata saznanja
- razlikuje metode spoznaje i metodske tehnike
- v) primijeni gnoseoloke pojmove na konkretne primjere
- v) interpretira jedan segment izvornoga teksta (po izboru)
- v) primijeni gnoseoloka znanja na vlastito iskustvo.

4. TO TREBA DA INIM(O)?
Uenik/uenica zna da:
- navede osnovna znaenja praktike filozofije (etike, antropologije i aksiologije)
- nabroji temelne pojmove praktike filozofije (ovjek, zajednica, linost, moral, dobro, sloboda,
odgovornost, vrijednost)
- prepozna filozofe relevantne za etiku, antropologiju i aksiologiju (Aristotel, Mil, Kant, Levinas)
- objasni znaenje osnovnih pojmova praktike filosofije
- diferencira problemska pola morala, prava, politike, umjetnosti
- obrazloi jednu etiku teoriju (po izboru)
- navede primjere iz neposrednoga ivota
- kritiki prosudi etike primjere iz sopstvenoga ivota
- interpretira jedan segment izvornoga teksta (po izboru)
- verifikuje validnost sopstvenih stavova
- vrednuje pravno-politiki poredak i institucije civilnoga drutva
- napie krai esej o zadatome problemu.

5. IZBORNA TEMA
Uenik/uenica zna da:
- identifikuje filozofsku epohu, disciplinu ili jedan od pravaca savremene filozofije
- nabroji osnovne pojmove iz izbornoga sadraja
- prepozna relevantne filozofe za izborni sadraj
- objasni znaenja osnovnih pojmova iz izbornoga sadraja
- pravilno upotreblava pojmove iz izbornoga sadraja
- interpretira jedan tekst (po izboru) iz izbornoga sadraja
- samostalno napie esej, prikaz ili referat o izbornoj temi
 - iznosi sopstveno milenje o datome problemu.

7. Provjeravanje znanja i ocjenjivanje

Provjeravanje znanja i ocjenjivanje uenika/uenica jedan je od najsuptilnijih i najkompleksnijih zadataka u
nastavi filozofije. Da bi bio u funkciji ostvarivanja cileva predmeta, proces vrednovanja treba da obuhvati ne
samo provjeru stepena usvojenosti znanja i razmijevanja programskih sadraja, ve i provjeru sposobnosti
uenika/uenica za analitiko i sintetiko rasuivanje i primjenu nauenoga. To se uspjeno moe ostvariti
kontinuiranom primjenom raznovrsnih oblika provjere znanja (usmenim, pismenim provjeravanjem i
provjeravanjem primjenom testova), to doprinosi objektivnijem vrednovanju ukupnih aktivnosti
uenika/uenica i potpunijem sagledavanju njihova napredovanja.

Nastavnik/nastavnica je odgovoran/odgovorna za ocjenjivanje i tu je njegova/njena odgovornost nedjeliva.

Ocjena treba da stimulie uenika/uenicu i podstakne njegovo/njeno interesovanje za nastavni predmet.
Provjera znanja treba biti u funkciji dolaenja do novih saznanja, da uenike/uenice podstie na
samovrednovanje, to se postie obrazlaganjem ocjene i upoznavanjem uenika/uenica s kriterijumima
ocjenjivanja.

U procesu verifikacije i ocjenjivanja stepena ovladanosti problemima, treba uzeti u obzir nivo znanja i
poznavanja literature te uee u diskusiji i postavlanju problema. Polazna osnovna vrednovanja moe biti
analiza i interpretacija izvornih tekstova, pisanje eseja, ogleda, prikaza ili referata o odreenoj temi ili
problemu. Naroito vala cijeniti sklonost za zauzimanje kritikoga stava i izgradnju vlastitoga interpretativnog
stanovita.

8. Resursi za realizaciju
8.1. Literatura

Hrestomatije izvornih tekstova

- Filozofska hrestomatija 1-9, MATICA HRVATSKA, Zagreb, 1978.
- Nagovor na filozofiju (hrestomatija I i II), priredio Vidak Markovi, Uenika zadruga gimnazije
Svetozar Markovi, Ni, 1996. i 1997.

Literatura za profesore
a) struna literatura
- Windelband: Povijest filozofije I i II, Naprijed, Zagreb, 1978.
- Hegel: Istorija filozofije (1, 2, 3), BIGZ, Beograd, 1975.
- Koplston: Istorija filozofije I (Grka i Rim) i II (Srednjovjekovna), 1991; III (Kasni srednji vek i
renesansna filozofija), 1994; IV (Od Dekarta do Lajbnica), 1995; BIGZ, Beograd
- Koplston: Filozofija u Rusiji, BIGZ, Beograd 1992.
- Tatakis: Istorija vizantijske filozofije, Drutvo filozofa i sociologa Crne Gore, Niki, 1996.

b) metodika literatura
- Marinkovi J.: Metodika nastave filozofije, kolska knjiga, Zagreb, 1983.
- Gvozdenovi S.: Metodika nastave filozofije, Univerzitet Crne Gore, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Podgorica, 1999.

9. Profil i struna sprema nastavnika/nastavnica

Nastavu filozofije u gimnaziji moe izvoditi lice koje je u toku univerzitetskoga obrazovanja (240 ECTS),
steklo jedno od sledeih zvanja: profesor filozofije, diplomirani filozof, profesor filozofije i sociologije.

Da bi se planirani programski sadraji uspjeno realizovali, neophodno je kontinuirano struno-metodiko

usavravanje nastavnika/nastavnica.

Nacionalni savjet za obrazovanje na 27. ednici, odranoj 17. marta 2014.godine, utvrdio je izmjene
predmetnoga programa Filozofija za IV razred gimnazije.