Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

8. ODREDJENI INTEGRALI

8.1 Opcenito o odredjenom integralu

Odredjeni integral je granicna vrijednost sume beskonacnog broja clanova a svaki clan tezi k nuli
i oznacava se sa :
b

f ( x ) dx = lim f ( )+ x
a
n
1 1 + f ( 2 )+ x2 + f ( 3 )+ x3 + ... + f ( n )+ xn = ( b a ) f ( )

gdje je a donja granica b gornja granica integracije

Vrijednost integrala jednaka je povrsini lika omedjenog granicama integracije i funkcije f ( x )
b
Sab = f ( x ) dx
a

Povrsina omedjena krivuljama f ( x ) i g ( x ) te granicama intervala [ a,b] dobije se po izrazu:

b b b
S = f ( x ) g ( x ) dx = f ( x ) dx g ( x ) dx
b
a
a a a

Odredjeni integral se racuna na slijedeci nacin:

1. Naj prije se izracuna neodredjeni integral funkcije ispod znaka integracije
2. U rezultatu se zamijeni nezavisna promijenjiva x sa gornjom i potom sa donjom granicom
integracije.
3. Oduzme se vrijednost rezultata donje granice od rezultata gornje granice.
b
S = f ( x ) dx = F ( x ) a = F ( b ) F ( a )
b b
a
a

Pravila integriranja :
b a
Ako se granice zamijene, integral poprima suprotnu vrijednost f ( x ) dx = f ( x ) dx
a b
b b b
Integral zbroja i razlike: f ( x ) f ( x )dx = f ( x ) dx f ( x ) dx
a
1 2
a
1
a
2

b b
Umnozak konstante i integranda: k f ( x ) dx = k f ( x ) dx
a a
b c b
Integral se moze podijeliti na vise integrala: f ( x ) dx = f ( x ) dx + f ( x ) dx c [ a, b ]
a a c

Racunanje povrsina :
b b
Funkcija je zadana u eksplicitnom obliku: y = f ( x ) S = f ( x ) dx = ydx
a a

Odredjeni integrali 1
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

1 2
Funkcija je zadana u polarnim koordinatama: y = r ( ) S = r ( ) d
2 1
x = x (t ) t2

Funkcija je zadana u parametarskom obliku: S = y ( t ) x ' ( t ) dt

y = y (t ) t1

Racunanje statickog momenta likova, kada su poznate koordinate tezista T ( x,y )

i povrsina lika S: M x = ydS M y = xdS
S S
b b
1 2
Za y = f ( x ) i dS = ydx M x =
2 a
y dx M y = xydx
a
2
1 1 1 2
Za y = r ( ) i dS = r 2 d M x = r 3 sin d M y = r 3 cos d
2 3 1 3 1
Racunanje momentra inercije ravnih likova:
Moment tromosti materijalne tocke jednaks je umnosku mase i kvadrata udaljenosti te tocke
od osi vrtnje:
Aksijalni moment tromosti: I x = m y 2 I y = m x 2 I x = y 2 dS I y = x 2 dS
S S

Polarni moment tromosti: I p = m r I p = r dS

2 2

V
Guldinova pravila za povrsinu i volumen rotacionog tijela:
Povrsina rotacione plohe S jednaka je umnosku duzine lika s koji rotira i duzine puta tezista
luka s : S = s 2 yT
Volumen rotacionog tijela jednak je umnosku povrsine lika koji rotira i duzine puta tezista lika:
V = 2 ydS
S

8.2 Razni zadaci

1
dx dx
1. Izracunaj ( x + 2 )( 3 x ) Rijesimo naj prije neodredjeni integral ( x + 2 )( 3 x ) =
-1

dx dx dx dx
( x + 2 )( 3 x ) = 3x x 2 x + 6
2
=
6 ( x x)
2
=
1 1 1
6 x2 x +
2 4 4
dx 1 dx
2
Izvrsimo zamjenu x
2
= u dobijemo: ( x + 2 )( 3 x )
25 1
x
4 2

Odredjeni integrali 2
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

du du 1 1
25
rjesenje je tipicni integral: a u
2 2
=
u
=
1
+C
u2 sin x2
4 a sin
5
2
Uvrstimo granice integracije i rijesimo:
1

1
dx 1 1 1 1 1
( x + 2 )( 3 x ) = 1
=
2 (1) 1
=
2 ( 1) 1 sin 1

3
x 2 sin
-1
sin sin 5 5
sin 5 5
5
2 1
1
dx
( x + 2 )( 3 x ) = sin ( 0.2 ) + sin ( 0.6 )
1 1

-1

2. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 2 i osi x od x = -1 do x = 2

2
Postavimo integral: S = x 2 dx Naj prije rijesimo neodredjeni integral
-1
2 2
1 3 1 1 3
x dx = x + C S = x 2 dx = x 3 ( 2 ) ( 1) = 3
3
2
=
3 3 1 3
-1

1
3. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 2 i pravcem y = x + 2 u intervalu od x = 1
2
i osi x = 0 ( os y )
b 1
1
Postavimo integral: S = f ( x ) g ( x ) dx = x + 2 x 2 dx
b
a
a 0
2
1 1 1
Rijesimo neodredjeni integral: x + 2 x 2 dx = x + 2 x x3 + C
2 4 3

Odredjeni integrali 3
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

1 1
1 2 1 1 3 1 1 23
0 2 x + 2 x dx = 4 x + 2 x 3 x 0 = 4 + 2 3 ( 0 + 0 0 ) = 12

1
2
x
4. Izracunaj sin x
0
2
1 x4
dx

x x sin 1 x 2
Rijesimo neodredjeni integral: sin x 2
1 x 4
dx =
1 x 4
dx sin 1 x 2 = u

2x 2 xdx 1 x4
du = d ( sin x 1 2
)= dx = dx = du Uvrstimo u integral :
1 ( x2 )
2
1 x4 2x

u


1 2
x sin x x u 1 x4 1 1
1 x4
dx = 2x
du = udu = u 2 + C Uvedimo granice integr.:
2 4
1 x4
1
1
2 2
1 1 1
2 1
x 1 1
= ( sin 1 x 2 ) ( sin 0 )
2 2 1 2 2
dx = u 2 = sin
2

sin x 1 x
2 4 4 0 4 0 4 2
0

2
1 1
I = sin 1
4 2

5. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 3 i pravcem y = 2 x u intervalu koje cine tocke

presjeka tih dviju krivulja.
b b
Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = ( 2 x ) x3 dx
a a

y=x 3
Odredimo presjecista: 2 x = x3 x1 = 0; x2,3 = 2
y = 2x
Postoje dvije povrsine sa granicom integracije od x = 0 do x = 2
2 x2 1 4
Rijesimo neodredjeni integral: ( 2 x ) x 3 dx = x +C
2 4

Odredjeni integrali 4
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

2
Uvedimo granice integracije za dvije povrsine S=2 ( 2 x ) x dx
3

0
2
2 x2 1 4
( 2) 1
( 2)
2 4
S =2 x =2 0+0 = 2
2 4 0
4

6. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljama y = cos x i y = sin x u intervalu od x = 1

do x =
4

b 4
Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = [ cos x sin x ] dx
a 1

Rijesimo neodredjeni integral: [cos x sin x ] dx = sin x + cos x + C

4

S = [ cos x sin x ] dx = sin x + cos x 14 = sin + cos sin1 cos1
1
4 4
2 2
S= + 0 1 = 2 1
2 2

6. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljama y = cos x i y = sin x u intervalu od x = 1 do x =
4

b 4
Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = [ cos x sin x ] dx
a 1

Rijesimo neodredjeni integral: [ cos x sin x ] dx = sin x + cos x + C

4

S = [ cos x sin x ] dx = sin x + cos x 14 = sin + cos sin1 cos1 =
1
4 4
2 2
S= + 0 1 = 2 1
2 2

Odredjeni integrali 5
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

7. Izracunaj povrsinu omedjenu parabolama y = 6 x x 2 i y = x 2 2 x

y = 6 x x2
Presjecista su: 6 x x2 = x2 2 x x2 4 x = 0
y = x 2x
2

x1 = 0 y1 = 0 b 4
S = f ( x ) g ( x ) dx = ( 6 x x 2 ) ( x 2 2 x ) dx
x2 = 4 y2 = 8 a 0
4 4 4
x2 x3 64
S = ( 6 x x ) ( x 2 x ) dx = ( 8 x 2 x )dx = 8 2
2 2 2
=
0 0
2 3 0
3

x = t sin t
8. Izracunaj povrsinu cikloide zadane u parametarskom obliku 0 t 2
y = 1 cos t
t2

S = y ( t ) x ' ( t ) dt
t1

d
x' (t ) = ( t sin t ) = 1 cos t Uvrstimo u integral:
dt
2 2 2 2 2

(1 cos t )(1 cos t ) dt = (1 cos t ) dt = dt 2 cos tdt + cos

2
S= 2
tdt
0 0 0 0 0
2 2
2 1 sin 2t
dt = t
0
cos tdt = sin t
0
0
=0
2 cos 2tdt =
4
+ C tipican integral

Odredjeni integrali 6
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

a a
x x
Izracunaj duzinu luka lancanice y = f ( x ) = e + e a
u intervalu od x = 0 do x = a
2
b
Duzina lancanice se dobije iz: L = 1 + f ' ( x ) dx
2

a
'
a x
x
a 1 ax 1 ax 1 ax
x
f ' ( x) = ea + e a = e + e = e + e a

2 2 a a 2
2
a a
1 x
x

( x )
2
L = 1 + f '
dx = L = 1 + e a + e a dx
0 0 2

1 a ax 2ax 1 a
a 2x x a 2x 2x

L= 1 + e 2e e + e
a
dx = 1 + e 2 + e a dx
0
4 0
4
2
1 a 1 a 1 a
a 2x 2x a x x a x x

L= 1 + e 2 + e dx =
a
e + e dx = e + e dx
a a

0
4 0
4 0
2
a a
1 a 1 a a
x x x x
a
= ( e e )
1
L = e + e = ae ae
a
2 0 2 0 2

10. Izracunaj povrsinu prvog zavoja Arhimedove spirale zadane sa y = 2

1 2 2
y ( ) d ; Granice integracije su 1 = 0; 2 = 2
2 1
Povrsina iznosi : S =

2 2 2
1 4 3 2 16
( 2 ) d = 2 d = 2 ( 2 ) 0 = 3
2 3
S= =
2 2 0 3 3 3
0 0

11. Parabola y 2 = 8 x rotira oko osi x. Izracunaj volumen nastalog tijela, od vrha
do ravnine polozene kroz tocku x = 2 okomito na os x.
b 2

Volumen nastalog tijela, prema Disk Formuli jednak je: V = f ( x ) dx

a

Odredjeni integrali 7
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

b 2 2 2 2
x2
V = f ( x ) dx = y dx = 8 xdx = 8
2
= 16
a 0 0
2 0

12. Parabola y = 4 x 2 rotira oko osi y. Izracunaj volumen nastalog tijela omedjenog krivuljom,
ishodistem i ravninom paralelnom sa osi x, y = 16.
b 2

Volumen, prema Disk Formuli jednak je: V = f ( x ) dx

a

y
U ovom slucaju integriramo po osi y od 0 do 16: y = 4 x 2 x 2 =
4
b 2 16 16
y y2
V = [ x ] dy = dy =
4 4 2
=
8
(16 2 0 ) = 32
a 0 0

13. Promatrajmo istu parabolu y = 4 x 2 koja rotira oko osi x. Izracunajmo volumen tijela
kome je gornja granica ravnina f ( x ) y = 16 a donja, nasa parabola g ( x ) y = 4 x 2 .
Volumen se moze naci primjenom "washer" (podloska) formule. Ime je dobila po obliku
nastalog tijela, koje lici na podlosku koja se koristi uz maticu i vijak.

{ }
b
Volumen, prema Washer Formuli jednak je: V = f ( x ) g ( x ) dx
2 2

U ovom slucaju integriramo po osi x od 0 do 2: Granicu x = 2 dobili smo iz presjecne

tocke dviju krivulja.

Odredjeni integrali 8
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

{ } { }
b 2 2
V = f ( x ) g ( x ) dx = [16] 4 x dx = {162 16 x 4 }dx
2 2 2 2 2

a 0 0

5 2
x 16 2 2048
5

V = 256 x 16 = 2 256 =
5 0 5 5

14. Izracunaj volumen tijela nastalog rotacijom oko osi y, povrsine omedjene sa y = 4 ( x 1)
2

i pravcima x = 0 i y = 16.
b
Rjesenje je dano formulom "Shells": V = 2 x f ( x ) g ( x ) dx
a

Vidimo, granica integracije je od 0 do 3. Tocka T ( 3,16 ) , je presjeciste zadanih krivulja.

{ }
b 3

{ }
V = 2 x f ( x ) g ( x ) dx = 2 x [16] 4 ( x 1) dx =

2

a 1
3 3
V = 2 x (16 4 x + 8 x 4 )dx = 2 (16 x 4 x3 + 8 x 2 4 x )dx =
2

1 1
3
8 8
V = 2 8 x 2 x 4 + x 3 2 x 2 = 2 ( 72 81 + 72 18 ) 8 1 + 2 =
3 1 3
112
V =
3

Odredjeni integrali 9
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

15. Izracunaj volumen rotacionog tijela nastalog rotacijom oko osi y, povrsine u prvom
kvadrantu, omedjene sa kruznicom x 2 + y 2 = 9 i pravcima y = 1 i y = 2.
b 2
Rjesenje dobijemo disk formulom: V = x dy x = 9 y = x 2 dy
2 2 2

a 1
2 2 2 3 3
y
V = x 2 dy = x 2 dy = ( 9 y 2 ) dy = 9 y
2
=
1 1 1
3 1

33 1 28
V = 93 9 =
3 3 3

16. Izracunaj koordinate tezista paraboloida nastalog rotaciom parabole y = x 2 oko osi x u
intervalu od x = 0 do x = 3.

xdV b
Rjesenje je dano sa izrazom: xT = V
V = x 2 dx dV = x 2
V a
3 3
6 3
x ( x 2 ) dx x(x )
2 2 2
x
xdV dx
5 3 5 5
xT = V
= 03 = 03 = 65 = x 0 = 3 =
V x 6 6 2
( x 2 ) dx ( x 2 ) dx 5
2 2

0

0 0

17. Izracunaj koordinate tezista gornjeg zadatka samo sada oko osi y. Obzirom da se rotacija
vrsi oko druge osi, interval integracije se od y = 0 do y = 9, tj. y = x 2 x = y.

Odredjeni integrali 10
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

ydV b
Rjesenje je dano sa izrazom: yT = V
V = y 2 dy dV = x 2
V a
9 9

y( y )
2 3 9
y
ydV yx 2 dy dx
2 9 2
xT = V
= 0
9
= 0
9
= 32 = y = 9 = 6
( )
V 2 y 3 0 3
x 2 dy y dx
0 0
2 0

18. Izracunaj povrsinu i moment inercije lika nastalog rotacijom parabole y = 4 x 2 oko y osi,
od vrha do osi x.
b 2
S = ydx ydx Granice integracije su od x = 2 do x = 2
a 2

2
x3
2
8 ( 2 )
3
32
S = ( 4 x ) dx = 4 x
2
= 4 2 4 ( 2 ) =
3 3 3 3
2 2
2 2
Moment inercije obzirom na os y : I y = x f ( x ) dx = x ( 4 x ) dx =
2 2 2

2 2
2 2
4 3 1 5 4 1 4 1 5
( 4x x 4 ) dx = = 2 3 2 5 ( 2 ) ( 2 )
3
Iy = 2
x x
2
3 5 2 3 5 3 5
128
Iy =
15

Odredjeni integrali 11
Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

19. Izracunaj povrsinu i moment inercije lika nastalog rotacijom funkcije y = sin x oko y osi.
Uzmi u obzir samo pozitivni dio sinusoide za 0 x
b
S = ydx sin xdx Granice integracije su od 0 x
a 0


S = sin xdx = cos x 0 = cos + cos 0 = 2
0

Moment inercije obzirom na os y : I y = x 2 f ( x ) dx = x 2 sin xdx
0 0

Integral rijesimo parcijalnom integracjom:

u = x 2 du = 2 xdx
Iy = N
x sin

xdx
2
=
u dv
dv = sin xdx v = sin xdx = cos x

I2
 
I1 = x sin xdx = x ( cos x ) ( cos x ) 2 xdx = x cos x + 2 x cos xdx
2 2 2

u = x du = dx
I 2 = 2 x cos xdx =
dv = cos xdx v = cos xdx = sin x
{ }
I 2 = x sin x sin xdx = x sin x cos x


I y = x 2 sin xdx = I1 + 2 I 2 = x 2 cos x + 2 ( x sin x cos x ) =
0
0

I y = 2sin x 2 cos x x 2 cos x = 2 4
0

Odredjeni integrali 12