H VN NG ( C XNG KHP )

CHNG 2
C IM GII PHU SINH L C TH HC VN NG
2.1 Khi nim
Gii phu hc (Anatome) l mn khoa hc nghin cu hnh thi v cu trc ca c th ngi,
mi lin quan ca cc b phn trong c th vi nhau cng nh tng quan ca c th vi mi trng
(V d: nghin cu v xng, khp xng, c, no, tim.v.v).
Gii phu theo ting Hy Lp: Anatome (Ana: phn tch ra v tome: ct). Ngha l ct ra hoc
ct lin tip nhiu ln. Ni theo ngn ng hin nay l phn tch.
2.2 i cng v h vn ng (H xng, khp, c)
- Vn ng l mt trong nhng hnh thc cm ng ch yu ca ng vt vi
mi trng.
- Vn ng c th l s di chuyn v tr ca mt b phn hoc c th l s di
chuyn ca ton b c th trong khng gian do s hot ng ca cc c quan vn
ng. Chnh nh cc hnh thc vn ng m ng vt c th tin hnh trao i cht,
lao ng t v, duy tr v pht trin ni ging.
V vy c quan vn ng i vi ng vt ni chung v i vi c th ngi ni
ring l v cng quan trng.
- Vn ng l do xng lm n by, khp xng lm im ta v c bp sn
sinh ra lc tc ng v c c c tnh co rt c. C co rt sinh ra cng. Tc co
rt c ca cc loi ng vt khc nhau th cng khc nhau. V d: Ra 1 ln/giy; ch
5 ln/giy; rui, ong 300 ln/giy; ngi mc trung bnh so vi cc loi trn.
- Cc hnh thc vn ng cc ng vt khc nhau cng c s khc nhau: c
s vn ng ch yu l do ct sng. C bp pht trin ch yu l cc c thn mnh,
cc khp xng u nm ct sng. Xng sng c nhiu khp, c phn b theo
cc t sng . Cn s vn ng ca ngi ch yu l da vo t chi. V vy c bp
t chi rt pht trin. Xng t chi ch yu l cc xng ai, khp xng rt linh
hot, c phn ha rt cao, sc co rt rt ln. Do vy h vn ng chim phn ln
trng lng c th (70%).
- mt c th ton vn th h c quan vn ng u c s iu khin ca h
thn kinh thc hin mi chc nng vn ng. Chnh do chc nng ny gip c
th thch ng c vi mi trng bn trong v bn ngoi. S thch ng ny chnh
l nhng phn x vn ng (Phn x khng iu kin v phn x c iu kin).
- C quan vn ng bao gm h thng t chc t bo tham gia vo b phn
thc hin cung phn x. ngi, c quan vn ng bao gm:
Neuron vn ng v ui trc ca n chy n tn c. Neuron vn ng
nm trong cht xm ca ty sng v hnh ty.
H xng bao gm xng, khp v dy chng.
H c (c vn).
2.2.1 H xng
2.2.1.1 i cng v b xng
B xng ngi gm c 205 - 206 xng, c
chia thnh xng trc v xng ph, lin kt vi
nhau to thnh b xng hon chnh. Cc xng trc
gm xng u mt, ct sng, cc xng sn v
xng c. Cc xng ph gm cc xng chi trn v
cc xng chi di.
Trong s 206 xng th c 85 i xng (hay
xng chn: 170 xng) v 36 xng l. Ngoi ra cn
c cc xng vng trong gn c v cc xng bt
B xng ngi.
thng khc.
Trng lng tng i ca ton b xng chim 18% ca trng lng c
th nam gii, 16% n gii v 14% tr s sinh. S khc nhau ny l do
ngi ln, t chc xng phn no b mt nc do t trng cao hn.
2.2.1.2 Chc nng b xng ngi
B xng ngi c chc nng quan trng nh :
+ Nng : B xng to thnh b khung cng nng v to ch bm cho
cc cu trc mm ca c th: Nh cc xng chi di nng thn mnh; lng ngc
nng thnh ngc. . .
+ Bo v: Cc xng u mt to thnh hp s bo v s no; Lng ngc bo
v tim, phi; Khung chu bo v bng quang, t cung . . .
+ Vn ng: Cc c bm vo xng nn khi co c s to c ng quanh cc
khp.
+ To mu v trao i cht: Ty xng to ra hng cu, bch cu ht v tiu
cu. ng thi xng cng l ni d tr v trao i m, canxi, phospho. . . khi cn
thit th c huy ng s dng.
2.2.1.3 Hnh th cc xng
Cc xng c hnh th, kch thc cu to khc nhau. Hnh th ca cc xng
khng nhng do c tnh di truyn m cn do nhng trnh trng chc nng ca
xng. Ni chung ngi ta phn bit 4 loi xng chnh: Xng di ; Xng ngn;
Xng dt; Xng bt nh hnh (khng c hnh dng nht nh) v xng vng
(xng bnh ch).

Xng di Xng ngn Xng dt Xng bt nh hnh

2.2.1.4 S pht trin ca b xng
giai on u ca bo thai, b xng cha phn ha thnh cc phn ring
bit. Qua tng thi k, cc sn xng dn dn b ct ha to xng. im ct
ha cc u xng lm cho lan dn mi (pht trin b di). Ni chung s pht
trin v ln ln ca xng t t chc sn c thc hin bng ct ha mng ngoi
xng v ct ha sn u xng.
n tui trng thnh, sn ha thnh xng hon thnh (tr mt s t sn
nh: sn l ma mi, sn din khp, sn ca cc xng sn...) v b xng phn
ha thnh xng u mt, thn mnh v t chi. S pht trin ca xng v qu
trnh trao i cht xy ra trong xng c iu ha bi h thng thn kinh v cc
tuyn ni tit lm nh hng ti s pht trin v ln ln ca cc xng.
c bit l tuyn yn, tuyn gip, tuyn sinh dc.. . v k c mt s vitamin.
Nhng iu kin dinh dng v nhng chc nng thc hin cng ng mt vai
tr ln (nh cc bi tp th lc lm cho cc thuc tnh c hc ca xng cng c
nng cao hn, v phng din sc chng khi b gy hay un cong, p, ko
dn, xon vn. . .). Nu lao ng lin tc qu sc t nh th qu trnh ct ha s din
ra nhanh lm nh hng n sc ln ca b xng, qu trnh ct ha s kt thc
nhanh, c th khng pht trin c.
Ngi bnh thng, khong 25 tui, xng ht pht trin (song cng c th
sai s phn no). n gii sc ln ca xng kt thc sm hn nam gii cht t.
Cng c mt s tc gi chng minh rng chiu cao ca c th vn c th tng thm
tui trn 25 khi c tp luyn th thao, c bit l bi li.
Nu lao ng ng mc v nht l luyn tp
th dc th thao thng xuyn, c h thng, b
xng c pht trin mnh cng vi cng
rn bn vng v c nhiu mu g gh hn lm
ch bm vng chc cho h c. H.1. 9
nhng mn th dc th thao khc nhau th s pht trin ca h xng
cng khc nhau. Cn c vo s quan st cc b xng ca cc vn ng vin u t
cc mn th dc, th thao th thy " nhng bin i v hnh thi chc nng tin
trin ht sc r rt".
2.2.2 Khp xng
2.2.2.1 Khi nim khp xng
Khp xng l t chc ni tip gia u
gn ca xng ny vi u xa ca xng kia hay
cc b ca cc xng khc nhau. Trong thnh
phn ca khp xng ngoi hai u tip khp ca
xng cn c cc t chc khc nh bao khp, sn
chm hoc sn vin, bao hot dch, dy chng,
m m. . .
thi k phi thai t chc khp ch l m lin kt. Sau trong qu trnh
pht trin v hon thin b xng, t chc khp pht trin c tnh chuyn bit theo
chc nng ca nhng phn c th khc nhau. Do pht trin c nhiu dng khp
khc nhau.
2.2.2.2 Phn loi cc dng khp
V mt chc nng s lin kt ca xng c th phn chia thnh 3 loi khp:
khp bt ng (khp rng ca, khp vy, khp nhp, khp mo), khp bn ng,
khp ng.

Khp bt ng Khp bt ng

Khp bn ng Khp ng
2.2.2.3 Hnh th cc loi khp
- Trong c th hnh dng tip xc ca cc din khp rt khc nhau. Cn c vo
hnh dng cc din khp v s trc vn ng ca n m ngi ta phn loi ra nhiu
loi khp nh:
Khp 1 trc. Hoc:
Khp 2 trc. Khp hnh rng
Khp nhiu trc. rc.
Khp hnh yn Khp cho
mcau. Khp rong roc Khp hnh tru Khp bauduc Khp ye
n nga

H.2. 5
nga.
Khp hnh tr.
Khp hnh bu
dc.
Khp chm cu.

K h
p mo
t truc K h
p hai truc
K h
p a truc

X ng quay X n g tru

K h p c o ta y
( k h p b a u )
X n g n g u y e t X n g t h u y e n
X n g th a n g
X n g o t b a n 1
X n g c a n h t a y

X n g b a v a i
K h p n g o n c a i - x n g t h a n g
( k h p y e n n g a ) K h p v a i

Khp khuu
 Khp yn nga Khp vai
2.2.2.4 S vn ng ca khp
Hnh dng cu to ca cc khp khc nhau cho nn s vn ng ca n cng
khc nhau. C th phn s vn ng ca khp ra lm 4 loi vn ng ch yu: Gp
dui, dng khp, xoay v quay.

G a p d u o
i

D a n g k h e p X o a y t h a n n g i Q u a y

Gp dui Dng khp Xoay Quay

linh hot ca cc khp cn ph thuc vo la tui gii tnh v s cu to
ca bao khp, dy chng ca tng ngi khc nhau, n hi ca cc t chc ni
khp khc nhau. Ngi tr, khp linh hot hn ngi gi, n linh hot hn nam.
i vi nhng ngi luyn tp th dc th thao th linh hot cc khp hn
nhng ngi khng tp luyn nhiu. V vy nhng vn ng vin th dc th thao
th c ng ca cc khp rt nh nhng v uyn chuyn.
2.2.3 H c
2.2.3.1 Khi qut h c
H c cu to gm nhng m c phn b u khp c th, chim t l kh
ln. V d c th tr s sinh c chim 25% trng lng c th . M c l nhng t
bo c c tnh co rt gip vn ng cc b phn ca c th. c tnh co rt ca t
bo c l nh trong bo tng c cu trc c bit cc vi si Actin v Myozin. Cc vi
si ny sp xp xen k nhau to thnh cc phc hp trt ln nhau rt ngn
chiu di gy co c. Cn c s co rt c theo thc hay t ng ta c ba loi m c:
c trn, c vn v c tim.
2.2.3.2 Hnh dng ca c
Mi c gm hai phn:
 Phn thn c mu nu , c to
a
u gan
(nguyen u
y)

thnh bi nhiu t bo c hp li.

Tha
n c

Phn gn c c to thnh bi cc
si lin kt trng, chc, ng nh, bm vo
au ga
n

xng. Nu gn to thnh bn dt rng th gi (ba

m ta
n)

l cn. Cc phn ca c
S khc bit v hnh th ca c cng lin quan n s khc bit v chc nng
ca chng. Nhng c di, mng c din bm vo xng khng ln th tham gia vo
nhng ng tc vi bin rng. Ngc li, nhng c ngn, dy tham gia nhng
ng tc c bin nh, c th chia cc dng c thnh hai nhm: c mnh v c
kho.
C mnh: L nhng c to, din bm rng, tham gia nhng ng tc sc
mnh,
Cc c kho: Thng l nhng c nh hoc dt din bm nh nh cc
c bn tay, u, mt.
Hng ca cc si c cng khng ging nhau trong tt c cc c. a s
trng hp, cc si c xp song song vi trc ca c (c hnh thoi). Song cng c
nhng c m si c c hng xin (c hnh lng chim). Do vy m sc mnh (lc)
ca cc c ny cng khc nhau v lc do c sn sinh ra ph thuc vo s lng si
c trn thit din ngang sinh l (mt phng ct ngang bp c v thng gc vi cc
si c) ca n, hay ni cch khc: Lc tuyt i ca c cng ln khi s lng si c
cng nhiu. V th n c quy nh bi tng s ca tt c cc b c hay bi thit
din ngang sinh l.
- Thit din ngang sinh l cng ln th sc co c cng ln. Do c hnh lng
chim c lc mnh nht v c ny c thit din ngang sinh l ln nht.

1 2 3

Cc dng sp xp ca si c
 1. Si c xp song song; 2. Si c xin hnh lng chim;
3. Si c hnh r qut.
2.2.3.3 Tn gi cc c
Ngi ta cn c vo mt s du hiu ch yu ca cc c gi tn chng nh:
+ Gi theo chc nng ca c nh dui chung ngn tay, c gp, c dng, c
khp, c nng, c h. . .
+ Gi theo u nguyn y (u bm gc) nh c nh u, c tam u . . .
+ Gi tn theo hnh dng bp c nh c lc, c thang, c trm, c delta.
+ Gi theo v tr nh c ngc ln, c tht lng chu...
+ Gi theo hng cc si c nh c thng, c cho . . . Hay gi theo mt s
cc du hiu khc na . . .
Mi c thng c 2 ni bm vo
Nguye
n u
y

xng. Ch u c bm vo xng gi l
Ba
m ta
n

nguyn y, ch ui c bm vo xng gi
l bm tn.

i vi cc c chi v c u th u nguyn y nm trn, u bm tn nm

di. Mi c thng bm vo hai (hay nhiu) xng, vt qua mt (hay nhiu) khp.
Khi c co rt s ko hai xng li gn nhau hoc ra xa (tc gc to gia 2 xng b
li hoc ln ln).
Trong vn ng nguyn y c coi nh im tnh (im ta) l im khng
chuyn dch khi vn ng, u bm tn l im vn ng (im ng hay im di
ng).
2.2.3.4 Phn tch tnh cht hot ng ca c
- Ta thy s b tr ca cc nhm c ty theo cc trc vn ng ca cc khp.
i vi khp mt trc th c hai nhm c i lp nhau (gp v dui).
i vi cc khp hai trc th c 4 nhm c tng ng vi nhau (gp,
dui, dng, khp).
Vi khp nhiu trc th c 6 nhm c tng ng nhau (gp, dui, dng,
khp, xoay trong, xoay ngoi) nh khp vai, khp chu i.
Ni chung ta thy mi c ng ca c th u c s tham gia ca rt nhiu
c. Ngoi nhng c c tc dng ch yu thc hin ng tc cn c cc c c tc
dng lin minh v cc c c tc dng i khng (c cng tc, c hip ng, c c
nh v c i khng). chnh l nhng c ng vn v c i khng. S phi hp
cc hot ng lin minh v i khng l v cng a dng. Cc c l ng vn i vi
ng tc ny nhng c th tr thnh i khng i vi ng tc khc v ngc li.
Trong vn ng, cc c ny hip ng tt chng no th cc ng tc tr nn nh
nhng, uyn chuyn, thun thc chng ny (do qu trnh tp luyn).

C cng tc hip ng v c i khng

2.2.3.5 nh hng ca ngoi cnh i vi c
C hot ng sinh ra nng lng v c mun pht trin cn nhiu cht dinh
dng, v vy tng cng vn ng c v dinh dng y s lm c pht trin.
iu ny c nhn thy r nhng ngi lao ng chn tay, luyn tp thn th
nhiu.
Do mt s ngh nghip lm pht trin lch mt s c, do cn phi luyn
tp TDTT lm cho c pht trin u n.
2.2.4 nh hng ca hot ng th dc th thao n h vn ng
2.2.4.1 H xng
Qua qu trnh tp luyn th dc th thao thng xuyn s dn n s thay i
ca h xng nh sau:
- H xng lun lun c cung cp mu y khi vn ng, cc t bo
xng c nui dng tt.
- Do , t chc xng c s thay i v cu trc:
+ xng pht trin tt, cng, dy nn rt vng chc.
+ b mt xng sn si, to iu kin cho cc c bm vo.
Cho nn nhng ngi tp luyn th thao khi b va chm mnh hoc b t ng,
nguy c chn thng v xng thp hn so vi nhng ngi khng tp luyn th
thao l do cu trc xng thay i xng khe v kh nng chng tt hn.
2.2.4.2 Khp xng
Qua qu trnh tp luyn th dc th thao thng xuyn s dn n s thay i
ca h khp nh sau:
+ Bao hot dch trong khp s tit cht nhn y ,
+ Khp c bi trn, c ng d dng, cc dy chng va chc, khe v dai.
Do , khi thc hin cc ng tc vi bin ln s khng b hn ch, khp hot
ng linh hot s hn ch vic gin dy chng v sai khp trong qu trnh vn ng.
2.2.4.3 H c
H c b nh hng r rt sau qu trnh tp luyn, c biu hin nh sau:
Ph i c:
L do kch thc ca tng si c trong b c dy ln, lng c tng, s t c
v cc yu t cu to khc u tng. Do , ngi khng tp luyn th thao c s b
nho dn n mau mi.
S ph i c vn lm cho vic cung cp mu cho chng c ci thin hn,
ng thi phn c c rn luyn bn trong s xy ra qu trnh bin i v sinh ha.
+ Qu trnh tng hp m trong si c tng ln, trong khi s phn hy ca
chng li gim i. Hm lng ARN v AND trong c ph i tng cao hn so vi
bnh thng, hm lng creatin cao trong c khi hot ng c kh nng kch thch s
tng hp actin v miozym v nh vy thc y ph i c.
Chc nng ca c c rn luyn cng thay i:
Tnh hng phn v tnh linh hot ca c tng ln do bin i v cu to v ha
sinh xy ra lm cho s phi hp gia cc c co khi thc hin ng tc c hon
thin hn.
Tc co v th lng ca c tng ln:
L mt yu t quan trng ca sc mnh, di tc ng ca tp luyn. Ngi
hot ng th dc th thao thng xuyn, cc c phi hp hot ng nhp nhng,
ng tc thc hin chnh xc, loi b c ng tc tha, tit kim sc lc. Mi ln
co c l p ng nhng yu cu hu ch, tr thnh kho lo v bn b.
Hot ng th dc th thao khng ch pht trin cc c xng m cn rn luyn
v lm tng tnh ca cc c quan ni tng nh: c tim, c d dy, c thnh rut
 Muc ich ca vic nghin cu v c im gii phu nhm:
- Tm hiu hnh thi v cu trc c th.
- Quan h gia cc b phn trong c th.
- S tng quan ca ton c th vi mi trng.
Vn dng kin thc trong vic rn luyn th lc v tr lc.
. Nguyn tc t tn
- Cc chi tit gii phu c m t v t tn da trn t th gii phu.
- T th gii phu l : C th con ngi, sng, ng, chi trn th dc theo thn mnh, lng bn
tay hng ra trc.
Cc tnh t gii phu hc:
- Trn - di = u, ui.
Gn v xa l so vi gc hoc ni bt u ca cu trc.
- Trc sau = bng, lng.
Bn tay th mt trc gi l mt gan v mt sau gi l mt mu.
- Ngoi - trong: c th thay bng t gia v bn.
- Cn c dc - ngang v phi - tri.
Cc ng tc gii phu: Gp - dui; Dng khp; Xoay vo trong - xoay ra ngoi; Sp - nga.
B xng ngi: 206 chic, di, ngn, dt khc nhau hp li cc khp xng v a
s l xng chn.
Cc xng truc: 23 chic xng s v mt, 26 chic xng ct sng, 25 chic xng
lng ngc.
Cc xng phu: 64 chic xng chi trn, 62 chic xng chi di, 6 chic xng nh.
+ 1 s xng vng gn c +1 s xng bt thng khc.
Cc yu t ch yu nh hng n s pht trin ca xng l:
*Ch dinh dng:
. Vitamin D: Cn thit cho qu trnh hp thu Ca++
. Vitamin C: Cn thit cho s tng hp si collagen mi thay th cc si c
*Cc hormone: Sinh trng, tuyn c, sinh dc u c nh hng n qa trnh hnh thnh v
pht trin ca xng
*Di truyn.
CC THNH PHN CHNH CA B XNG
B xng ngi chia lm ba phn:
1. Phn xng u (gm cc xng mt v khi xng s)
2. Phn xng thn (gm xng c, xng sn v xng sng)
3. Phn xng t chi (chi trn tay v chi di chn)
Xng c cu to bi 3 lp: Sn, xng cng , xng xp
Xng c 4 chc nng chinh:
- Nng
- Bo v
- Vn ng
- To mu v trao i cht
Ty xng:
Nm trong ng ty, hc ty v c trong cc ng xng sn. Gm 2 dng c bn:
 * Ty to huyt (mu ): c nhiu phi thai v tr s sinh. Loi ty ny c kh nng to
huyt.
* Ty m (mu vng):cha nhiu t bo m, l ni d tr m ca c th. Ty ny c nhiu
ngi ln.
2.3. Qu trnh sinh trng v pht trin ca xng.
a. S pht trin ca xng: C hai cch: Pht trin t mng m (VD: xng chu, xng hp
s); Pht trin t m sn (VD: xng t chi).
b. Qu trnh sinh trng ca xng: c biu hin 2 qu trnh: Xng dy ln; Xng di
ra.
- Xng dy ln: thi k thanh thiu nin mng xng kh dy, mng ngoi khng
ngng tit ra cc t bo trung m lm cho xng dy ln. Khi trng thnh xng dy ln l do
mng m ct ho to thnh.
- Xng di ra: Khi thi k thanh thiu nin gia u xng v thn xng tn ti lp
sn. Thn xng khng ngng di ra v khng ngng ct ho.
2.4. nh hng ca luyn tp TDTT i vi hnh dng cu to ca xng
* Luyn tp thng xuyn c h thng s nh hng n hnh dng cu to ca xng:
Hnh dng cu to ca xng bin i thch nghi bi tp, lm xng c dy ln, ng
knh ca xng tng, im bm ca c xng hn ln r rt. S sp xp b xng lm cho
trng lc, p lc thay i v c quy lut.
VD: Tp luyn wushu: cc b xng ca chn pht trin v rng v di mt cch r rt;
VV bng r, bng chuyn xng bn tay, ngn tay to
* Cng vi s thay i v hnh thi cu to xng s tng ln v dy, cng chc,
gip chng chn thng xng, chng li p lc, v nhng xon vn. iu ny t nhiu cng
c tc dng tt i vi pht trin t cht v thnh tch luyn tp. Ty vo vic tp luyn cc
mn th thao khc nhau nh hng i vi xng cng khc nhau.
* la tui thanh thiu nin xng ang trong thi k sinh trng v pht trin, trong
thi k ny tin hnh luyn tp TDTT hp l v lao ng thch hp i vi xng c tc dng rt
tt. Ngc li, khi vn ng luyn tp vi cng qu ln khng thch hp li khng ch
ngh ngi s dn ti xng pht trin khng bnh thng.
* Tp luyn TDTT phi c tin hnh lin tc, tp luyn nhng mn mang tnh ngh
thut cao, rn luyn mt cch chuyn nghip v ton din. Nu khng nhng thay i tt p
t c i vi c th sau qu trnh tp luyn s dn dn mt i. Luyn tp TDTT c th duy
tr tnh n hi xng khi tui gi.
2. KHP:
* nh ngha: Khp xng l ch cc xng tip xc v lin kt vi nhau.
* Phn loi: S phn loi khp thng da vo:
- Hot ng ca khp: Gm c ba loi: khp bt ng, khp ng, khp bn ng. .
KHP BT NG: L khp m gia cc xng lin kt khng c khoang khp ( khp)
hoc khe khp m cc xng c dnh cht vi nhau nh m lin kt si hoc sn. Khp ny
phm vi hot ng ca khp rt nh hoc khng th hot ng c
KHP BN NG:
Khi nim: Khp bn ng l khp m gia cc xng lin kt cn c khe khp. Khp ny hot
ng km linh hot, bin nh. c im chung ca khp l ch c lp sn gia ch tip
xc cc xng.
Phn loi: Gm hai loi:
* Khp sn s: V d khp gia thn cc t sng, khp mu
* Khp sn trong: V d nh khp gia cn xng c vi thn xng c, khp gia xng cng
vi xng ct.
2.5. nh hng ca luyn tp th dc th thao i vi hnh thi cu to ca khp.
Lm cho xng c din khp dy ln t m n c th chu lc c tt hn. S
dy ln ca lp sn din khp l kt qu ca c cht v t bo sn hp th dch th.
Sn l mt loi cht c tnh n hi, c nhng l hng, gia cc m c cha y dch th
nhng dch th ny c th lu thng trong m sn, y l cch cung cp dinh dng quan
trng cho m khng c mch mu chy qua.
Hot ng TDTT c th lm cho gn c v dy chng dy ln, sc mnh ca c xung
quanh khp c tng cng, lm tng thm tnh n nh ca khp. Tnh c nh ca khp
tng c tc dng bo v rt tt, nhng nh vy thng lm gim bin hot ng ca khp,
luyn tp tnh mm do mt cch h thng s lm cho tnh co dui ca c, gn, dy chng
quanh bao khp tng ln t m bin hot ng ca khp ln hn.
Lu y: Khi tin hnh nhng bi tp pht trin sc mnh nn kt hp mt lng bi tp
mang tnh mm do nh vy lm cho hai t cht sc mnh v tnh mm do ng thi tng. T
cht do pht trin c tc dng iu ho ng tc, gim chn thng v phng nga chn
thng c ngha rt quan trng.
i vi nhng mn th thao khc nhau pht trin tnh do ca khp cng khc nhau.
V d bi li v th dc c th lm cho khp vai, khp khuu, khp bn tay, khp bn chn
thm do dai, vt ro hoc nhy cao tng bin hot ng ca khp hng, i vi th dc
ngh thut trt bng ngh thut c th lm cho bin hot ng ca ct sng tng.
VN NG HC
Vn ng l mt c trng ca s sng, n c c trn ng vt, thc vt v con ngi.
Vn ng l mt c trng quan trng ca ngi v ng vt. Nh c kh nng vn ng m
ng vt c th di chuyn t ni ny sang ni khc kim n, tm ni , trnh k th, tm bn
i trong ma sinh sn. ng vt, s vn ng do mt loi m c chuyn ha m
nhim, l m c. Da vo cu to v chc nng c c chia lm 3 loi: c vn (hay c
xng), c trn v c tim. C chim khong 50% trng lng c th, trong c vn chim
40%, s cn li l c trn v c tim.
C l t chc tn ti cng vi con ngi t lc mi sinh cho n cht. Ting khc u
tin bo trc s tn ti ca chng ta trn ci i ny ch thc hin c vi s tham gia ca
c. Hi th cui cng chng ta trt t bit ci i cng phi c s tham gia ca c mi thc
hin c. C l mt t chc rt khc nhau v mt cu to, ngun gc pht sinh v chc phn.
Tuy nhin, tt c cc loi c u c chung mt c im l u c kh nng co gin. Tt c cc
loi c u tham gia vo hin thc ha cc chc nng chuyn ng ca c th hay ca mt b
phn no trong c th.
H c cng vi xng, khp to nn h vn ng ca c th. Khi c co sinh ra cng v lc pht
ng lm di chuyn mt b phn hoc ton b c th.
 C vn (c xng) bm vo cc xng v chu s iu phi ca thn kinh trung ng v
gp phn to nn hnh dng c th. ng vt c khong 250 c chim 36- 45% khi lng c
th, ngi c vn chim 40% khi lng c th. Phn ln l c chn, mt t c l.
C c 4 c tnh: tnh co rt, tnh n hi, tnh kich thch, v tnh truyn dn .
Mi s vn ng ca c u l kt qu ca s co rt. Tc co rt c cc loi rt khc nhau.
S cng c l trng thi co rt ca c khi c th trng thi ngh. V s co ca mt nhm c
ny lun c cn bng bi tnh cng c ca mt nhm c dui khc. Tnh cng c m
bo t th ng ca con vt. Cc nguyn nhn no lm suy gim tnh cng c u lm con vt
mt cn bng v ng xung.
2. Phn loi c: Tt c c khong 600 c to thnh h c v c phn lm 3 loi: c vn (c
xng), c trn v c tim
Thnh phn ho hc ca c
. Nc: 75 - 80%.
. Cht kh: 20 - 25% gm : protit, khong, cht hu c khc, cc men, nguyn t vi lng.
Protit l thnh phn ch yu gm: miogen, miozin, cc enzin,
axt amin, creatin, acginin, axt glutamic adenin, guanin, ur. Cc cht khc: Cc cht cha
photphat, glicozen, cholesteron, lypit, .v.v.
Vai tr ca Ca2+ trong vic m cc cu ni ngang khi c b kich thich
S c ch phn t ca s co c
Khi co c, cc si actine v myosine trt ln nhau lm cho si c co ngn li. Cc phn
t myosine dy hn, kt hp vi nhau v ni vi phn t actine .Hin tng ny cn c phn
ng ho hc, cn s hin din ca canxi v tiu th nng lng
. S cc ngun nng lng cho co c ATP Creatin Phosphat Glucose
C cng co mnh th s an xen vo nhau ca cc si actine v myosine
cng ln v s tiu hao nng lng cng nhiu.
C vn: l cc bp c, mi bp c tn cng c hai u c bm chc vo xng. Trong
bp c c cc b c. Mi b c li bao gm nhiu si c hay l cc t bo c c ng knh t
10-100 m v chiu di c th ti 30cm.
C trn l nhng t bo c chiu di t 0,02 0,5mm, ng knh 5-10 m, nhn hnh
gy v trong bo tng c t c. C rt nhiu si c trn khc nhau nh: b c chn lng,
m mng trn thnh mch mu, ph qun, niu o, cc ng tuyn; b cho thnh cc
tng rng nh t cung, bng quang, ti mt
-M c tim c cu to t nhng t bo c tim ring bit.
-T bo phn nhnh, c 1 hay 2 nhn hnh trng, kch thc khong 15 - 50 m. Cc t
bo c tim ni tip nhau bng cc lin kt u si c v bng cc nhnh ni, hp thnh li
si c.
-Hot ng co bp ca tim ging nh c trn, ngoi mun ca con ngi.
Tm li:
C c nhiu hnh dng & kch thc khc nhau nhng chng u c to thnh bi nhng t
c -> si c -> b c -> bp c. Trong c c nhiu mch mu & dy thn kinh n tn tng si
c
=> lm cho c th nhn cht dinh dng & tip nhn kch thch
 Cng vi h xng, h c gip c th vn ng nhip nhng (trong d c ch ng & lao ng
c).
Cc nhm c ch yu: H c chia 3 nhm
- Nhm c u- c gm: c nhai c nt mt, vng c- c vng gy
- Nhm c mnh gm: c lng ngc c bng c lng.
- Nhm c chi gm: chi trn chi di
Nh vy, tp th thao to ra nhng thay i c v ton b c th, c lin quan n
hot ng chuyn ho, nng lng, h tim mch, h hp, ni tit t v thn kinh. Tp luyn th
thao lm thay i s nhy cm ca si c khi co cng nh dn.
Hot ng co c gng sc dn n: tng s dng glycogen, c th gy ra h ng
huyt, tng tiu th lipid a n s tch t nhiu sn phm chuyn ho nh th cetone. Mt
nc v cc cht in gii qua m hi lm gim th tch mu: gim pH mu, c nhng tn
thng vi th si c. Mt mi l kt qu ca tt c cc hin tng ny, c bit l khi gng
sc ko di (chy marathon, ua xe p, bi li).
Trong nhng trng hp gng sc ngn hn: Mt mi sinh ra l do s tch t acid lactic
si c, lm chm qu trnh ly gii glucose, v vy lm chm qu trnh sn xut ra ATP. S tch
t acid lactic ny c th l ngun gc gy ra vp b, cm gic mt mi, au bng, ri lon tiu
ho.
Nhng mt mi cng c th l do nhng ngun gc khc nh: S tch t amoniac trong
qu trnh thoi ho proteine, v l c cht ca h thn kinh trung ng, hay c th l do s
tch t cc sn phm thoi ho ca chnh ATP. Cui cng, gng sc a n nhng thay i
bch cu, nhng chng ta vn cha r c ch.

TM L V SC KHE
Bn cht ca tm ly
Khi nim tm ly hc: Tm l hc l mt ngnh khoa hc nghin cu nhng hin tng
tm l ca con ngi bao gm qu trnh tm l, nhng trng thi tm l v nhng thuc tnh
tm l.
i tng ca tm ly hc: L ton b i sng tm l ca con ngi nh: cm gic, tri
gic, t duy, tng tng, tr nh, tnh cm, nhu cu, hng th, nng lc, kh cht, tnh cch
Tm l quan tm n s kt ni gia Tm tr-Th xc
Tm tr tc ng ln th xc:
V d?
Th xc tc ng ln tm tr:
V d?
Suy ngh, cm xc, nim tin v thi c th nh hng tch cc hoc tiu cc n cc chc
nng sinh hc ca c th. Ni cch khc, tm tr c th tc ng n sc khe ca th xc.
Nhng g chng ta lm vi th xc ca mnh (n, ung, hot ng vn ng, t th, ngh ngi,
.) cng c th nh hng tch cc hoc tiu cc n trnh thi ca tm tr.
Nghin cu cc yu t v x hi, hnh vi, nhn thc v cm xc c nh hng n:
Duy tr v nng cao sc khe
S hnh thnh v tin trin ca m au, bnh tt
ng ph ca bnh nhn v gia nh i vi m au v bnh tt
Thng tp trung vo xy dng cc chng trnh gip cc c nhn thay i cc hnh vi c hi cho
sc khe hoc gim nguy c thc hin cc hnh vi c hi ny
Cu phn tm ly
Hnh vi (chp nhn thc hin v duy tr)
 Tnh cm (cm xc)
Nhn thc (suy ngh, nim tin, thi )
Nhn cch cc cch suy ngh v cm xc c trng
Ti sao cn c kin thc v Tm ly c th hc vn ng
Thay i cc m hnh gy thnh nn nhng loi bnh tt
Cc dch v chm sc sc khe ngy cng m rng v a dng
S tha nhn vi tr ca Tm l hc v sc khe ca cng tc TDTT
ng gp ca bn thn ngnh Tm l hc sc khe vo chm sc sc khe, v du: can thip
thay i hnh vi nng cao sc khe
ng gp v mt phng php ca Tm l hc sc khe.
Nm nhim vu chinh ca tm ly c th hc vn ng
Tng cng trng thi tm l lnh mnh cho mi la tui
Tng cng kh nng phng nga (rn luyn sc khe,..) v thch nghi tm l cho mi ngi
trong qu trnh hot ng vn ng
Nghin cu nguyn nhn dn n tnh trng au m trong vic phng bnh (tp luyn v rn
luyn th cht) hoc cc hnh vi khc dn n bnh tt.
Ci tin phng php nh gi sc kho
Ci thin h thng chm sc sc kho (h thng cc mn hc, cc cu lc b, cc m hnh th
thao gii tr,)
Kt lun
1. Tm l c th hc vn ng (TLCTHV) gip hiu c mt phn nhng nh hng v:
Tai sao mi ngi li khe mnh hoc m au
Mi ngi ng ph vi tnh trng m au nh th no?
2. TLCTHV gp phn vo:
Tm hiu cc nguyn nhn v yu t nh hng ti sc khe
Nng cao sc khe
Phng v iu tr cc vn sc khe
Ci thin h thng chm sc sc khe
Hnh thnh cc chnh sch y t

Nh vy:
Tm l l c ch iu khin hnh ng (tr tu & vn ng) bao gm 04 yu t: nh hng;
ng c thc y; iu khin; iu chnh kim sot.
 Tam l co kha nang huy ong, kch phat cac kha nang the chat va tinh
than tiem tang e con ngi co nhng giay phut thang hoa, xuat than. Trong
xuc cam, hng phan manh me con ngi co the thc hien c nhng sang tao
ky dieu trong nghe thuat, trong khoa hoc; co the thc hien c hanh ong the
chat phi thng.

CC GIAI ON PHT TRIN TM L

L qu trnh hnh thnh, pht trin cc yu t, qu trnh, thuc tnh, trng thi tm l ca mi
c th.
Qu trnh ny i t n gin n phc tp theo nhng quy lut c lin quan, ph thuc ln
nhau.
Cc c im tm l khc nhau theo tng giai on pht trin ca con ngi.
iu kin pht trin tm ly
1. S trng thnh/pht trin v th cht (iu kin cn):
. S hon thin ca cc c quan trong c th, c bit l ca h thn kinh trung ng
2. Cc yu t mi trng (iu kin ):
. T nhin
 . X hi: tc ng ca gia nh, bn b, phong tc tp qun, gi tr, nguyn tc ng x,
phng thc nui dy con...
Hc thuyt v s pht trin ca con ngi
Erik Erikson (1902- 1994) l nh tm l hc phn tm
Cc tc phm chnh:
-Tr em & x hi (1950)
- Bn sc, Tui tr & khng hong (1968)
ng phn chia cuc sng con ngi theo 8 giai on Tm l cn bn v nhn mnh rng
ngi ta ch c th pht trin y mt giai on no v phng din tnh cm,
tm l, x hi, nu giai on trc khng b gin on.

Cm nhn bo thai chuyn ng

Tun th 9 - 12: thai nhi bc vo giai on an ton, b bt u t chi trong bng m
& c phn x u tin (c cm gic)
Tun th 13 - 17: thai c th cm nhn c m thanh
Thai nhi 5 6 thng tui: c th cm nhn bit c hot ng ca th gii bn ngoi nh:
nghe nhc, vut ve bo thai
Gen & s di truyn: Khuyt tt bm sinh d tt: Mt s d tt v pht trin ny sinh t s ri
lon cu trc gen.
Tui ngi m: Tui v thnh nin , > 35 40 tui Ri ro cao: sy thai, non, con c
khuyt tt bm sinh.
Sc khe, dinh dng hng ngy ca ngi m
Mi trng: S pht trin tnh cch thai nhi c mi lin quan nht nh i vi vic dng
thai: Tm trng, tnh cm ca ngi m, ngi thn trc & trong lc mang thai; Cch thc
n nhn & ng x vi thai nhi; Ha kh ca gia nh; Hnh vi thi quen ca cha m.
Cc nhn t c kh nng gy d tt bm sinh: thc n, ung, thuc l,
thuc cha bnh...
Pht trin v th cht
Mi nhu cu ca tr cn c ngi ln tha mn, v d nh n no, mc m,
Nhu cu giao tip vi ngi ln nu thiu th tr khng tn ti & pht trin
c (giao tip ban u b bng, m hn, u ym..)
Quan h gn b M - Con
Quan h phi ngn ng, tc ng ti s pht trin ca tr.
y l giai on ming: b hc c v bn thn mnh v th gii xung quanh qua cch t
mi th b c c vo ming.
Vn ng:
 S pht trin tm l ca tr giai on ny th hin tnh tch cc vn ng: bt
chc hnh ng ngi ln hnh vi mang tnh ch nh xut hin.
Ngn ng:
2 thng bit hng chuyn, 5 thng bit pht ra 1 s m n iu, 12 thng ni
c 1 s t n gin.
Cm xc tnh cm:
Giao tip bng mt, mm ci thn thin.
X hi & nhn cch:
- Phn bit c ngi quen, ngi l
- Bc tin quan trng v mt XH
- Tr c quan h x hi ch yu vi cha m (m & ngi thn)
- S quan tm chm sc ca cha m to cho tr c lng tin, cm gic c tha mn.
- Tnh yu, s u ym, m p ca cha m rt cn thit c c tnh yu, s tin tng vi con
ngi sau ny.
Nu c gii quyt tha ng nhu cu ny, b s c thc c bn v s an ton.
X hi & nhn cch
Ngc li, nu KHNG c gii quyt tha ng nhu cu (i x khng nht qun, thiu s
gn gi, m p) nht l ngi m hay thng xuyn vng mt.
B ny sinh mt cm gic mt lng tin, mt an ton, lo lng & s hi (nh hng n nhn cch)

NHNG RI NHIU V TM L
Ri nhiu?
L s ri lon hot ng cc chc nng tm sinh l ca c nhn c th hin trong
hnh vi, ng x bt thng ca h
Cc yu t chnh gy ra ri nhiu
- Yu t di truyn
- Cc ri lon chc nng sinh hc
- Lo lng, s hi ca tr: tc ng ca mi trng
L mt vn tm l nghim trng, ko di nhiu kh khn cho c nhn/cuc sng
hng ngy
 M (hay ngi thn) c nhng bt n v mt tm l
Khi tr mt i s gn gi chm sc ca m
Tr c cm gic s hi
Kh hnh thnh nim tin....
Phn ng ca tr:
- Bing n, b n
- Mt ng
- Thiu nng ng
- Bun b, ku khc
TUI NH TRE (1-3 TUI)
Pht trin v th cht
Tr giai on tr khn gic - ng"
La tui hiu ng, tng kh nng vn ng & pht trin ngn ng hnh thnh Ci
ti ca tr
Ngn ng:
Xut hin t duy
Ngn ng pht trin
Giai on: t - cu
Cm xc tnh cm: 2 chiu yu ght
X hi & nhn cch: Giai on hnh thnh
Tnh t ch, thc c lp, mong mun c quyn ring ca tr (bng bnh)
Liu lnh, mc cm t ti
NHNG RI NHIU TM L TUI NH TRE:
nh hng nhiu t mi trng gio dc
V d: Hnh vi lun ngn cm, ph phn qu mc, lm theo mnh lnh (i hi vt qu nng
lc tr)
Phn ng ca tr:
- Ny sinh cm gic nghi ng, xu h nht nht
- L thuc vo ngi khc
 - Nn lng, mt t ch nhn cch b thu hp
- To ra nhng i u cng thng ph v mi quan h nng gia cha m & con ci
TUI MU GIO 3 6 TUI
Pht trin v th cht:
- Tr t ch i li => tng kh nng thm nhp tm hiu th gii
- Tr bt u nhn thc v gii tnh & mun t khng nh mnh
Vn ng: Vn ng ca tay chn gn lin vi nhng thao tc nht nh, say sa trong cc tr
chi
Ngn ng:
Vn t tng ni thnh cu
Bit nghe & k li chuyn
Hc n ni, t cu hi ti sao?
Cm xc tnh cm:
Bit v tr ca mnh gia mi ngi, thot khi
nhng i hi tuyt i v mnh
X hi & nhn cch
Quan h XH ch yu l gia nh
T khng nh mnh: Mun c lp, t chm sc bn thn, t lm tt c
Quan st, hc hi, bt chc hnh ng theo cch ring Giai on ca s sng to c
sng kin
y l giai on pht trin nhn cch & nhn thc
ng vin, khuyn khch tr tng tng, t m ca tr di s kim sot ca
ngi ln
tr c c hi thc mc, c hng dn hn l khin trch, coi thng
Li gio dc p buc, hoc khng cho php tr khi xng & thc hin cc hot
ng ny hn ch s pht trin nhn cch tr.
Mi trng gio dc tt:
c hot ng
c hng dn
- Pht huy tnh t m, tnh sng to
 Mi trng hot ng khng tt:
- Hot ng lun b kim ch, cm on, ch bai
- C cm gic thiu t trng
- Tr s khng bit lm rt r, cm gic ti li
- Tr nn khp kn bi quan mt t tin
TUI THIU NHI 6 - 12
Pht trin v th cht:
- Cc hot ng tr nh, t duy, ch ... pht trin tt nht tr bc vo trng hc
- Do h thn kinh pht trin & mi trng hot ng phong ph nn tri gic ca tr pht
trin: t tri gic chi tit kh nng tri gic tng hp
- Hot ng ch yu ca giai on ny l hc tp.
Ngn ng
Vn t ca tr tng (khong 10.000 t)
Bit c, bit vit
Vn ng
-Giai on ny, c th tr cha pht trin y , s phi hp chn tay cha nhp nhng v n
khp.
-Tr t ra vng v
X hi & nhn cch
Quan h XH mi:
- Trng hc (thy c, bn b)
Cui tui ny nhn cch ca tr c hnh thnh v c nhng biu hin:
Np sng, thi quen, nhng hnh vi c thc
T khp mnh vo nhng qui tc ca XH hoc nhng gi tr bn thn chp nhn
Mt c tnh r rt, mt s thch, mt s trng ring
Bt thng tm l c th l do cc nguyn nhn:
- Di truyn
- Th cht (tn thng no)
- Tnh cm ( Gia nh; Thy c; Bn b)
 Thnh cng hay tht bi trong hc hnh l ch yu
Thnh cng: tr c nhiu ngh lc & kinh nghim ng u vi kh khn & khng hong
sau ny
Tht bi: tr d cm thy thua km bn b
Cc ri lon tm l thng gp:
V vn ng & ngn ng: vng c, ni lp, th ng,.
V tr tu: khng hc c, lu ban
Tnh cm & quan h vi ngi khc: lo u, t ti, t ni,.
Gip tr pht trin tri tu & nhn cch th cn:
- ng h tr v tinh thn: Vai tr C vn, bit chp nhn sai lm ca tr v lm ch da chng c
c hi khc phc sai lm
- To c hi tr khm ph & tm hiu th gii xung quanh
- Thng xuyn tr chuyn vi tr
- Khng p tr qu mc: Khng p tr tt bt, cng thng dnh khong thi gian hnh phc
thi th u
TUI THIU NIN 12 16 TUI
Pht trin v th cht: y l giai on t tr em thnh ngi ln
S pht trin th cht i vo giai on n nh:
- Tng chiu cao, c th cn i khe mnh, c bp pht trin, th lc
Thay i v ni tit (dy th):
- Pht trin mau l v th cht (tng trng mnh v chiu cao v hon thin th cht,...)
- Trng thnh v mt tnh dc
T duy
- T duy tru tng, logic xut hin
- Nng lc ghi nh c tnh ch ng
Cm xc tnh cm: Giai on nhy cm thay i khng ngng trong cc mi quan h:
Vi gia nh
Vi bn b cng trang la, quan tm ti thch, nguyn vng ca bn khc gii
T ch, c lp lm vic, c xu hng c lm ngi ln
 Giai on c nhiu thay i tr rt cn ch da tnh cm, cn ngi gn gi tm s, trao
i...
Ngn ng
Vn t tng thm do tip thu trong qu trnh hc tp
T duy tinh t v ngha t
- L gii c nhng hnh ng ca ngi ln
- Lnh hi c nhiu tri thc kinh nghim ca nn vn minh nhn loi
X hi & nhn cch
Dnh quyn t ch i vi cha m, a ra cc quyt nh trn cc mc tiu ngh nghip
To ra mt bn sc gii tnh bn sc ci ti
Mi rng buc vi gia nh s dn ra
M rng trong quan h tnh bn (khc gii)
Tch bit khi cha m gia tng quan h bn b cng trang la
Nu hc hi tt nng cao lng t ho, t trng, tn trng ngi khc.
Khng c hc tp tt c th dn ti: mt thc v gi tr, a v chnh mnh trong mi tng
quan vi XH
Nhng ri nhiu tm l
Bin i v mt tm sinh ly, gii tnh pht trin:
- Tm t xao xuyn, nhn cch b ph v
- Nu mi trng sng, mi trng GD khng tt, cc giai on pht trin trc y c
vn cc ri nhiu tm l.
Cn lu y mt s ri nhiu sau:
- Sa st trong hc tp, gim nng sut cng vic.
- Hnh vi chng i, n mc khc thng, b hc, b nh i lang thang...
- Trng thi trm cm...
TUI THANH NIN 16 - 30
Giai on rc r nht v nhn thc,cm xc tnh cm, o c x hi v hon thin nhn cch
mi c nhn
Tui ca yu thng & lao ng, hc hnh & ngh nghip
Pht trin v th cht
 T cht & th lc: sc mnh ca c bp, s bn b do dai ca th lc pht trin nh tuyn
ni tit n nh
n nh & hon thin v sinh l, tm l
- Chun b cuc sng t lp
- nh hng ngh nghip
- ch t n mc cao nht
Cm xc tnh cm: C khuynh hng to mi tng quan vi ngi khc mt cch ring t &
thn mt hn
X hi & nhn cch:
Nhn cch kh n nh v tip tc c hon thin
Cc yu t nh: Kh nng c lp, T ch; ch ngh lc, Tinh thn trch nhim ca bn
thn.
Tip tc pht trin v chiu su & mang tnh chun mc
Nhim v chnh ca tui thanh nin: Hc t, lao ng sn xut to ra ca ci vt cht, Tm hiu
bn i, xy dng gia nh
NHNG RI NHIU TM L TUI THANH NIN
La tui ny t xy ra cc ri nhiu tm l.
Nu c th:
Do nh hng ca s pht trin bt thng cc giai on trc
Do nhn cch khng n nh,
Kh thit lp cc mi quan h x hi (c c, n c...)
GIAI ON TRUNG NIN 30 60
Trung nin sm 30 45:
Th cht:
- G chn mui v mt tm sinh l, m bo cc iu kin sinh hc nh:
Lm v, lm chng, lm cha m.
Ngi lao ng thc s ca G & XH
Tnh cm tm l:
G p ng vi nhng s kin quan trng /cuc sng
Tt nghip & bt u ngh nghip, Thng tin ngh nghip
 Hn nhn - Lm cha m
Giai on i mt vi nhng iu khng mong
i:
Vn ly hn
Cc tai nn tn thng, mt ngi yu qu, mt vic trong thi gian di
X hi & nhn cch:
La tui c s hon thin v gia nh, ngh nghip & QHXH
Tch ly c nhiu kinh nghim sng, cng vic
V y cng chnh l giai on ca:
- T duy sng to, s hon thin vi tnh c lp cao
- Kh nng t ch
- Cng hin cho khoa hc k thut, gia nh, x hi
Bt u quan tm n con ngi, x hi & th gii hn chnh bn thn mnh v chnh thi gian
ny h Mun lm hoc li mt ci g cho th h mai sau
Th cht:
C th khng cn cn i, tc mng & bc mu
Hot ng h thn kinh trung ng gim
Lng cholesteron tng, chc nng thn gim, dung lng phi gim
Gim kh nng hot ng bnh tt
Ph n 45 - 55 tui:
Thi k tin mn kinh, mn kinh
D mt mi, au u,
D mt cn bng: bun ru, cu gin, d thay i
Tnh cm tm l
Biu hin cn khng hong gia i: Mt ng, trn trc, Chn nn, Th , lnh cm vi cuc
sng
L do: Con ngi tnh tm li, nhn li mnh, suy xt nm bt c nhng chn l, rt kinh
nghim cho bn thn
Th cht:
C th khng cn cn i, tc mng & bc mu
 Hot ng h thn kinh trung ng gim
Lng cholesteron tng, chc nng thn gim, dung lng phi gim
Gim kh nng hot ng bnh tt
Ph n 45 - 55 tui:
Thi k tin mn kinh, mn kinh
D mt mi, au u,
D mt cn bng: bun ru, cu gin, d thay i
Tnh cm tm l
Biu hin cn khng hong gia i: Mt ng, trn trc, Chn nn, Th , lnh cm vi cuc
sng
L do: Con ngi tnh tm li, nhn li mnh, suy xt nm bt c nhng chn l, rt kinh
nghim cho bn thn
TUI GI > 60
WHO:
Nm 2000: # 500 triu ngi > 60 tui
D on 2020: # 1 t ngi > 60 tui
Vit Nam:
Hin c khong 8,15 triu ngi cao tui, chim 9,4% dn s
Ni chung c nhng thay i quan trng:
Sc khe Cng vic Thu nhp
Thu hp mi quan h x hi: Cm gic lo u, bt lc, t ti & c n Km thich nghi vi
nhng thay i tt yu y nhanh qu trnh lo ha ca tui gi,
Th cht:
Hot ng ca c quan ni tng gim
C bp nho
Long xng dn, d gy
Mc nhiu bnh mn tnh
Tri nh thay i: Qun iu mi Nh r nhng k nim Phn x thn kinh
quyt nh chm,
Tui gi: Cm thy yu t, mt t ch, d mi lng, hn di, ut c
 Tnh cm tm ly:
Chp nhn cuc sng tui gi
An phn, gip con chu
Tha nhn qui lut: SINH LO BNH T
Thich hng v qu kh
Vi mt s ngi c c vng, muc ich cha thc hin c:
Trm cm, c n, d b kich ng
Hi tic v qu kh
Quan h x hi: Cc mi quan h XH ngi gi gim i:
Ngh vic cng s, khng tham gia hot ng XH
i li kh khn
Con ci khng quan tm ng mc
Nhng quan nim cng ngc v tui gi
C LP, C N, BI QUAN
Cht l giai on cui cng ca s pht trin
Quan im sinh ly hc:
- Cht l mt hin tng t nhin
- Mi vt th sng u cht i, l s ngng li hon ton tt c cc chc nng sng
Quan im tm ly hc:
- Ci Cht c mt y ngha c nhn v cng to ln i vi ngi cht cng nh i vi G & bn
b h
- Con ngi cht i l chm dt s tip thu kinh nghim, li nhng ngi thn yu, s
nghip d dang v i vo ci vnh hng.
 + n ung l bn nng cn thit ca con ngi.
+ Vic n ung ph thuc theo cc i tng khc nhau.
+ Chu nh hng bi: kinh t, vn ha, x hi,.
ngha ca dinh dng hc
- Pht hin cc thnh phn dinh dng cn thit cho c th.
- L gii v iu tr cc bnh l lin quan n dinh dng.
- Nng cao chm sc sc khe.
Khi nim v dinh dng:
Dinh dng l mt nhu cu cn thit bo m cho mt sinh vt c th sng v tn ti c.
Ni n dinh dng l ni n vn n ung, hp thu v s dng cc cht protid, glucid, lipid,
cc Vitamin, khong cht v nc.
Qu trnh dinh dng l nhm cung cp cc cht cn thit cho c th sng, gip cho cc t bo
trong c th c kh nng hot ng c.
Khi nim v sc khe:
 Theo T chc y t th gii, Sc khe l trng thi lnh mnh v th cht, thoi
mi v tinh thn v y v phc li x hi, ch khng n thun ch l khng bnh tt.
Tht vy, ngi c sc khe phi l ngi c ch dinh dng tt, pht trin th cht bnh
thng khe mnh, v tinh thn lun c thoi mi khng lo lng, bun phin.

Mi lin quan gia dinh dng v sc khe:

T xa n nay, con ngi lun bit rng gia dinh dng v sc khe lun c mi lin quan
cht ch vi nhau. C dinh dng th cc t bo trong c th mi c th sng v hot ng
bnh thng, v lc c th mi khe mnh.
Ch dinh dng tt, hp l: thnh phn dinh dng trong 1 ba n gm cc cht protid,
glucid, lipid, cc Vitamin, khong cht v nc, khng tha khng thiu.
Mt ch dinh dng khng hp l s dn n tnh trng hot ng khng bnh thng ca
cc t bo, cc c quan trong c th, gy nn nhng ri lon chc nng... v lm cho c th
khng kho mnh
Hu qu ca thiu dinh dng trong bo thai:
Cn nng s sinh thp, vng u v chiu di c th thp hn.
Gim TB no v do c nh hng n tr thng minh v sau.
Tr s sinh c cn nng thp thng c t l t vong cao v c th tr nn thp nh v sau.
M b thiu dinh dng l yu t nguy c chnh ca bnh tim mch sau ny.
s pht trin ni chung phu thuc:
Yu t di truyn
Ni tit
Thn kinh thc vt
Dinh dng
C th c kh nng thch ng vi s thiu ht dinh dng tm thi.
Khi thiu n tm thi c th pht trin chm li nhng tnh trng c th c phc hi khi
n y .
Tuy nhin cng cn lu c bit n dinh dng ca tr em, trong trng hp dinh dng
khng hp l ko di c th cn tr qu trnh phc hi.
Thiu dinh dng lm gim sc khng ca c th
Cc nhim khun lm suy sp thm tnh trng suy dinh dng sn c.
 Thiu dinh dng c hiu v chm tng trng
Hnh nh chung: chm tng trng, ci cc, gy mn, thng c m t l thiu n, hoc
thiu dinh dng protein-nng lng.
Hin nay nc ta cc bnh c xem l thiu dinh dng c hiu c ngha sc khe cng
ng bao gm: thiu dinh dng protein-nng lng, thiu vitamin A v bnh kh mt, thiu
mu dinh dng v thiu iod.
Bnh suy dinh dng thiu protein, nng lng
Thiu protein v nng lng c nh hng trc tip n h thng min dch.
Tr b SDD, qu trnh trng thnh ca t bo lympho gim st, ri lon, tuyn c b gim th
tch v bin i hnh thi, cc mng Peyer rut non cng b teo t, gim cc nang lympho
bo.
Nhiu tc gi cho rng vn cn t chc tim chng cho cc em ny, c bit l si v ho g ngay
c khi c p ng min dch dch th.
Vitamin v min dch
Vitamin A: Vitamin chng nhim khun c vai tr vi min dch dch th v min dch t bo.
nhng tr em b kh mt nng rt cao t l t vong do nhim khun.
Vitamin C: : Globulin (IgA & IgM) tng, tnh c ng v hot tnh cc bch cu tng, kch
thch chuyn dng cc lympho bo v gip to thnh mt trong cc thnh phn ca b th:
yu t C3;
- Thiu: S nhy cm i vi cc bnh nhim khun tng ln
Cc vitamin nhm B:
- Thiu folat (B9): tuyn c b teo t v s lng cc t bo cng gim. Trn thc t
tr em v nht l ph n c thai, thiu folat thng i km thiu st l hai yu t gy thiu
mu dinh dng;
- Thiu pyridoxine (B6) s lm chm tr cc chc phn min dch, c dch th ln trung
gian t bo.
CHT KHONG
St:
- Cn thit cho s tng hp DNA, ngha l i vi qu trnh phn bo, hn na st cn
tham gia vo nhiu enzym can thip vo cc qu trnh phn gii cc vi khun bn trong c th
- Thiu st nh hng n min dch qua trung gian t bo, tnh nhy cm i vi nhim
khun tng.
Km:
 - Thiu km tuyn c s nh i, cc lympho bo gim s lng v km hot ng bi v
hormon Thymulin ca tuyn c c cha km.
- L coenzym ca mt s men nh ADN v ARN polymerase, cng nh carbonic
anhydrase ca hng cu. Thng t khi gp thiu km n thun m hay kt hp vi thiu
protein, st v cc vitamin.
Cc im nn ch :
- Cn nhiu cht khong khc c vai tr trong p ng min dch: magi, coban, iod,
niken v phn ln cc kim loi nng.
- Cc cht ny va cn thit, va thit yu nhng khi tha u gy c.
- S thiu tuyt i cc cht ny t gp ngi, tr cc bnh bm sinh.
- ng v phng din sc kho cng ng, thiu st v thiu km ng c quan tm
hn c.
Dinh dng v bnh mn tnh
Bo ph:
- VN (14,6%) ngi t 25 64 tui
- Bo ph lm tng nguy c bnh mch vnh, i tho ng, tng huyt p v bnh
xng khp hn bn b cng la tui.
- Nguyn nhn: di truyn, ch vn ng, ch n v bnh tt.
Tng huyt p:
- L yu t nguy c c lp ca bnh tim, kch thch to cc mng x va, hnh thnh cc
cc mu ng, l nguyn nhn t qu v cc tn thng thn.
- Ch n l yu t quan trng kim sot huyt p
Bnh tim mch:
- Lng cholesterol cao trong huyt thanh c lin quan n bnh tim mch, c bit l
vai tr ca cc lipoprotein c t trng cao (HDL) v thp (LDL).
- Ch n c nhiu tht bo, chin, ngt, b, sa ton phn, du m v mn
gy tng LDL-cholesterol.
- Ch n nhiu rau qu kt hp vi tng cng hot ng th lc c tc dng lm
tng HDL-cholesterol
Bnh i tho ng:
- Bo ph l nguy c chnh ca bnh i tho ng tup II (khng ph thuc insulin),
nguy c ny tng ln theo thi gian v mc bo.
 - Chng bo ph, ch n thc vt nhiu rau, gim acid bo no, gim cholesterol v
ng c tc dng gim nguy c mc bnh.
Bnh long xng:
- L tnh trng khi lng xng gim dn ti gy xng ch sau chn thng nh, l
do lng protein v cht khong trong thnh phn c bn ca xng b gim mc d t l
tng quan ca chng khng thay i.
- Ch n calci v fluor (bao gm c trong nc) gip tham gia vo qu trnh ct
ha hp l, bn cnh cng cn ch vai tr ca vitamin D.
X gan:
- Mi lin quan gia s dng ru v x gan c tha nhn rng ri, khi ung ru,
kh nng chuyn ha ru ca gan tng ln v khi lng ru ung vo qu nhiu c th dn
n ng c, hy hoi t bo gan v b thay bng t chc so.
Ung th:
- Bo ph v ch n c nhiu cht bo l yu t nguy c ca mt s ung th.
- Ch n hp l, rn luyn th lc, duy tr cn nng nn c c th gim c t l
mc bnh ung th.
- Cc ch n nhiu rau qu v hn ch ung ru cng gp phn gim nguy c mc
bnh ung th.
KT LUN

Tha v thiu dinh dng u dn n cc vn sc khe ng quan tm.

Nc pht trin: t l t vong do bnh tim mch, bnh ung th, bnh i tho ng tng ln.
Nc ta: SDD v nhim khun l ph bin, bnh bo ph ang c xu hng tng mt s i
tng dn c, bnh tng huyt p ang tng r rt.
Mt ch n cn i, hp l l cn thit con ngi sng kho mnh v c tui th cao