Professional Documents
Culture Documents
Ngàn Năm Áo Mũ PDF
Ngàn Năm Áo Mũ PDF
Bn quyn tc phm c bo h. Mi hnh thc xut bn, sao chp, phn phi di dng
in n hoc vn bn in t, c bit l vic pht tn trn mng Internet m khng c s cho
php bng vn bn ca Nh xut bn l vi phm php lut v lm tn hi n quyn li ca
nh xut bn v tc gi. Khng ng h, khuyn khch nhng hnh vi vi phm bn quyn.
Ch mua bn bn in hp php.
Trn Quang c
Ngn nm o m / Trn Quang c. - H. : Th gii ; Cng ty Vn ho v Truyn thng
Nh Nam, 2013. - 397tr. : nh, tranh ; 25cm
Ngn nm o m chc chn khng th hon thnh sm nu khng nc ta, trc nay khi mun tm hiu vn ha c ca dn tc,
c s gip nhit tnh t pha nhng ngi bn, ngi ng nghip nht l v cch n mc, ngi ta khng bit phi trng vo u. Cc sch
ca chng ti. c nh Lch triu hin chng hay cc sch Khm nh, Hi in i khi
Nay nhn dp cun sch c ra mt bn c, chng ti xin cm c nhc n mt vi kiu y phc, m mo, nhng cng ch s lc, v
n cc anh ch Trnh Bch, L Tip, Philippe Trng, Nguyn Ln thng khng c hnh nh dn chng.
Cng, Nguyn Nh an Huyn, Nomura Chosho, Nguyn Quang Cc tc phm trn c vit vi mc ch p dng cho ngi ng
Duy, Nguyn Nht Anh, Nguyn Thnh t, Thn Tun, Nguyn thi, ch khng phi l s liu hay ti liu vn ha cho i sau. Hn na,
Th Bch, Nguyn Th Dung, T Lan, Trn Vn Quyn, Nguyn Pht trong thi i ca cc c tc gia , khi nhng kiu loi trang phc c
H Giang, Chihiro Motohiro, H Nh , l nhng ngi sao chp, nhc n trong sch ca h vn cn thng dng, tn gi h lit k vn l
cung cp t liu cho chng ti. c bit, L Tip cn l ngi gip cc vt dng i thng, th vic gii thch v chng l khng cn thit.
chng ti thc hin mt s tranh v phc dng. T d nh ngy nay c my ai cn phi c ging gii mi bit th no
Chng ti xin chn thnh cm n anh inh Thanh Hiu, Trnh l ci o di hay chic nn l. Nhng tng t, vi nm na y phn
Bch, on nh Dng, nhng ngi tn tnh hiu nh bn tho, ng gii tr s khng mng tng ni ci o i cn nh th no.
bc Lai Thy, bc Dng Trung Quc, anh Nguyn Mnh Tin, ch Vn ha trang phc truyn thng Vit Nam b mt du tch su
Quch Hin, anh ng Hi Quang nhng ngi c nhiu s quan m nht khi nn vn ha Ty phng do ngi Php a vo c p
tm v gip chng ti trong vic tm kim cc ngun ti tr. t trit ln x hi Vit Nam. Tip theo l s i thay ca lch s v
Chng ti xin trn trng cm n cc anh Nguyn Hu Chin, thc h. Nhng bin ng x hi y khin cho ngy nay khng ai cn
Nguyn Hng Minh, Nguyn Quang Huy cng cng ty PMC, cng ty BFS bit ng b ta ngy xa n mc, sinh sng nh th no. V khi cn ti
ti tr cho cng trnh nghin cu ny. hin li n mc ca ngi Vit trong qu kh, ngi ta sng tc mt
Chng ti xin gi li tri n ti ban lnh o cng cc anh ch phng cch ty tin.
Tu th, phng Ch bn thuc Cng ty Vn ha v Truyn thng Nh Phim nh l phng tin truyn b vn ha cho gii tr hu hiu v
Nam, nhng ngi to nhiu iu kin cho s ra i cun sch ny. trc tip, nhng hin nay nhiu b phim hay v kch ti hin lch s li
Chng ti c bit cm n ch Nguyn Hong Diu Thy, bin tp vin c phc trang truyn thng khc nhau. Ri gn y khi s giao lu vn
chnh ca cun sch, ch Mai Th Mai, ngi trc tip trnh by cun ha tr nn d dng th trang phc truyn thng Vit Nam trong phim
sch, v anh T Quc K Nam, ha s thit k ba sch. nh v trn sn khu li mang m du n ca phim nh Trung Quc.
y l t hy dit nguy him hn ht cho kin thc v lch s vn ha
H Ni, cui xun nm Qu T 2013 o m truyn thng ca gii tr Vit Nam.
Trn Quang c
LI TA 2
1. Chng ti dng tn ny ch nc Triu Tin thi k phong kin thng nht t nm 1910 tr v trc, khi
cha b Nht Bn chim ng v cha b chia tch thnh CHDCND Triu Tin v Hn Quc nh hin nay.
ch thng tr ca Trung Quc(1). Bt k quan nim ca ngi phng Bc ca quan nh Tng, Trnh Tng: H L t sau Cng
cho rng, tri ch c mt thin t, thin h ch c mt hong , song Un truyn n thi Ho Sm ngy nay, thy tm i.
20 21
khng t th lnh nc Vit mi khi ginh c c lp, ginh quyn Tn cc i l Nht, l Cn, l Dng, l Thin, l Long
lm ch ci t phng Nam u xng , d khi chm trn thin triu u c ln vt b trn. Triu nh coi nc y xa ni
vn nhn mnh xng l b ti: L B xng nm 544, Mai Thc Loan gc b, khng thm ln la so o(1); cng c khi li tr
xng nm 713, v nm 968, inh B Lnh t xng i Thng Minh thnh mt trong nhng ci c san bng nc Vit,
hong Phan Huy Ch s d coi nc Vit t thi inh L m nc m nh im l cuc xm lc ca nh Minh trong
i chi vi Trung Hoa , bi tnh t thi im ny tr i, v th ca mt
(2)
nhng nm u th k XV. Vic khng tun theo
t nc c lp c khng nh, t tng b ch tri Nam ht chnh sc ca triu nh (lch nh Minh), tim vt i
sc sng r nh chnh li chc ca Nam Vit Vng inh Lin nhn gi quc hiu thnh i Ngu, xng lo tn hiu, i nin
trn ct kinh trng: Chc i Thng Minh hong mi lm b ch tri hiu Nguyn Thnh(2), mt trong hai mi ti c nh
Nam, gi yn ngi bu, mi trn vng tri Nam, th l khung ph Minh gn cho cha con h H, trn thc t cng chnh
nghip. Vic y cng nh li nhn xt ca quan Trung Quc thi Minh
(3)
l qun l ca triu nh i Vit. Nhng sau bao cng
l L Vn Phng: Nht Tn t lm nc y [] ly quc hiu i sc vo cng cuc gio ha hng rn dy An Nam
Vit. T y v sau, con chu h L cho ti h Trn, L, Mc u gim theo phi ngoan ngon nghe li, ca nh Minh vn Gi chu ra thi
vt c, tim xng hiu. (4)
hon ton sp , bi vi chin thng ca L Li hai Nguyn (BAVH).
Vic vua nc Vit xng , mi nm sau, t ct li l t ct An Nam, nhn
ng ngha vi vic ng vua Vit dn li l nhn dn An Nam, phong tc o m li c ng nh xa,
c hng mi c quyn, nghi l nn np mi ging li c sng nh c(3), c bit, theo L Vn Phng,
dnh cho thin t, khng km vua L Li khng ngh n vic thnh tht hi li, b ngoi thn phc,
Trung Hoa. Thi ca triu nh nhng bn trong li rp tm ln vt, tim hiu, ci nguyn i chi
phng Bc i vi vic ln vt, ngang hng vi Trung Quc.(4)
khng king d(5) ca triu nh Chnh v vy, cng d hiu khi vua cha Vit Nam lun mun mnh
i Vit l nhiu khi nh phi Rng thi L khai qut ti ngang hng, thm ch vt tri so vi cc v vua ti c ca Trung Hoa,
hong thnh Thng Long.
khut mt trng coi nh ghi nhn m khng phi vua cha ca mt quc gia no khc. S so snh ny
khi l s so b v ti nng nh L Chiu Hong khen chng, Trn Cnh:
1. S lm lon ny c khng t quan li phng Bc a tin v thin triu nh Thi th Giao Ch, Hp Vn cht v, thc th cch qun t hin nhn, uy nghi ng hong,
Ph thi Ng l Tit Tng (?-243) dng s vit: (Giao Ch) ni rng him tr, d lm lon, kh tr (An
Nam ch lc. Tr.118. Nguyn vn: ); Th s Giao Chu thi Ty Tn l o c t cht thnh thn vn v, d Hn Cao T, ng Thi Tng cng
Hong cng vit: Dn chu ny thch gy ha lon. (An Nam ch lc. Tr.121. Nguyn vn:
); n tn thi Ng i, vua Nam Hn l Lu Nghim vn phn nn: Dn Giao Ch a lm lon.
(An Nam ch lc. Tr.279. Nguyn vn: )
2. (Vit) Loi ch - Vn tch ch - T. Nguyn vn: 1. (Trung) Trnh Khai Dng tp tr - Q.6 - An Nam k lc. Tr.45. Nguyn vn:
3. Vn khc Hn Nm. Tp 1. Tr.64, 66. Nguyn vn: []
2. (Trung) Minh thc lc - Thi Tng thc lc - Q.60 - Mc ngy t Mi thng 10 nm Vnh Lc th t.
4. (Trung) Vit kiu th - Tng t - S 162. Tr.666. Nguyn vn: Nguyn vn: Ton th chp nin
hiu thi H Qu Ly l Thnh Nguyn
5. T dng ca Ch Nhn Hoch, ngi thi Thanh. (Trung) Kin h d tp - Q.1 - An Nam th lc. Nguyn 3. (Vit) Lam Sn thc lc - Ph lc li bnh. Nguyn vn:
vn: (Nc An Nam cch Trung
Quc my ngn dm, mang ting gi gn thanh gio, nhng k thc t lm hong mt nc. t nin 4. (Trung) Vit kiu th - T. Tr.664. Nguyn vn: ,
hiu, nh quy ch u khng king d)
khng hn c(1), hay s thn V Qunh khen vua L Thnh Tng: dng ting Hn c chiu. T chiu c on k ti T cho thnh trit
Quy m xp t, cng nghip trung hng, c th snh vai vi H Thiu hn Tam hong, c cao hn Ng ; coi Vn vng, V vng khng
22 23
Khang, ni gt c Chu Tuyn Vng, m khinh hn Hn Quang V, lm php tc, khinh Chu cng, Khng t khng lm bc thy; hy
ng Hin Tng l hng di vy(2); khi l s so snh v c nh bng Mnh T l o nho (tay nh nho n trm - TQ ch), Trnh Chu tho
vua Trn D Tng khen vua Trn Thi Tng: Sng nghip Vit - ng, cp nht. Di thnh di tri, khng ngi khng th. Tim quc hiu gi l
hai Thi Tng/ Kia xng Trinh Qun, ta Nguyn Phong/ Kin Thnh b i Ngu, trm k nguyn gi l Thiu Thnh. Xng l Lng cung hong
git An Sinh sng/ Miu hiu nh nhau, c chng ng ; cng c khi
(3) , dm dng nghi l triu nh. Chng phi ch ngang tng ci xa, m
ch n gin l s so snh v dng v ca i tai, con mt nh trng k thc mun chng chi ngang hng cng Trung Quc.(1)
hp Thng th Nguyn Cng Bt ca ngi vua L Nhn Tng: Mt trong V mt l nghi trang phc, bi vy, cng khng th thua km. Do
m en trng r rng, khc con mt hai ngi Thun ; tai p m vnh c s nhn ng v in chng, vn hin ca Trung Quc, trong sut
tai di rng, ch ci tai ba l H vng(4) v.v. Vic so b ti nng c mt thi gian di, cng ging nh Triu Tin, triu nh Vit Nam coi
vi vua cha Trung Hoa trn thc t khng cn l vic lu hnh ni th ch, vn hin Trung Hoa l ngun tham kho chnh thng. Ch
b trong triu nh i Vit. Triu Tin vng triu thc lc cho bit, trang phc cung nh Vit Nam m phng ch ca Trung Quc
vo ngy mng 1 thng 5 nm Triu Tin Thi Tng th 7 (nm 1407), c c s uy nghim, chun mc tng t. Tuy nhin, theo quy lut
quan Ni s nh Minh l Trnh Thng, hnh nhn Phng Cn, mang t sng to vn ha, li trn tinh thn t ch, ch ng xy dng t nc
chiu bnh nh An Nam n Triu Tin. Ti cung Kyeongbok, s thn theo m hnh Trung Hoa, triu nh Vit Nam trong hn mt ngn nm
tuyn chiu, sai Jeong Gu () dng ting a phng, Jo Jeong () phong kin - qun ch d nhiu ln m phng ch o m, l nhc,
khoa c ca cc triu i Trung Quc, vn lun to nn nhng nt bin
d c o, lm tn thm v uy nghi, sang trng ca vua quan nc Vit.
1.2. Quan nim Hoa di
Ngoi t tng vng, triu nh Vit Nam cn chu nh hng
t mt quan nim, vn trn ngp trong cc kinh in ca Trung Quc,
l quan nim Hoa di. Trc th k XIX, khi cha tr thnh danh t ring
c ch mt chng tc hay mt quc gia c th, cc khi nim Hoa,
H, Trung quc, Trung H, Trung chu v.v. xut hin trong kinh
in thi Xun Thu (770-476 tr.CN) c dng ch vng t, cng c
khi ch nhng ngi vn minh trung tm, c l gio, khu bit vi cc
Chung. Chung Trung Quc thi ng (618-907. Bo tng Giang Ty);
Chung Vit Nam thi L (1009-1225. BTLSVN); Chung Hn Quc thi sc dn man, di, nhung, ch bn pha xung quanh. Chin quc sch
Cao Ly (918-1392. Cha i Phc Daeboksa). Chung Nht Bn thi Bnh
gii thch: Trung quc l ni bc tr tu thng minh c tr, ni vn vt
An (794-1192. Cha Qun Th m Kanzeonji).
ti nguyn hi t, ni thnh hin trin khai gio ha, ni nhn ngha
c ban b thi hnh, ni thi th, l nhc c s dng, ni ti ngh k
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:, ; , ,
Nhng li khen ny vn c vit bi tay vn thn do Trn Th sp t. 1. (Triu) Triu Tin vng triu thc lc Thi Tng thc lc. Mc ngy 1 thng 5 nm Thi Tng t 7.
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: Nguyn vn: ,,,,,,
,,,[],
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn: , , , ;,;,,
4. (Vit) Th vn L Trn. Tp 1. Tr.392. Nguyn vn: , ;, ,,,
Ton th chp nin hiu thi H Hn Thng l Thiu Thnh.
tuyt c trin thi, ni phng xa n quan nhng ngi hc theo kinh in ca Trung Quc th khng th b coi
ngng, ni man di phng noi theo. (1)
l man di, v bn thn nhng quc gia c l gio tng t cc triu Hn
24 25
T quan nim trung tm vn minh, ng cng u c th c coi l Hoa H, l Trung quc. Hay c th
thnh ca o Nho, Mnh T ch trng hiu mt cch n gin hn nh hc gi ngi M, Alexander Barton
dng H bin di, em vn minh tin tin Woodside v chnh khi nim Trung quc c s dng ti Vit Nam
ca trung nguyn truyn b ra xung quanh vo thi Nguyn: Nm 1805, vua Gia Long coi Vit Nam l vng quc
nh mt cng cuc khai ha. Tuy nhin, sau trung tm hay Trung quc. Thut ng ting Hn thng thng c
khi tip nhn mt phn vn ha Hn, hp dng ch Trung Hoa, nhng trong tay ngi Vit, n li tr thnh
thu t tng Xun Thu, vua ti cc nc mt khi nim tru tng khng c s tham kho a l no. N bin
Vit, Triu, Nht u t nhn l Trung quc, i thnh mt cm t c kh nng c dng ch bt k vng quc
Trung H, tc ch th ca mt nn vn minh no c lp nn trn c s nhng nguyn tc kinh in Trung Hoa, khi
Mnh T (Thnh miu t c y l gio, vn hin khng thua km nhn thy xung quanh mnh b bao bc bi nhng k man di khng
in kho).
(Vit) i Nam Quc m t cc triu i Hn ng. Asami Keisai ( c gio ha.(1)
v dch cm t Dng H ), hc gi Nht Bn thi trung i tng L gii quan nim ca vua ti ngi Vit t nhn t Vit l quc
bin Di l: Dng php
K Ch m i thi mi bn lun v khi nim Trung quc cho bit: gia vn minh trung tm mi c th l gii c vic vua ti Vit Nam
(Tr.230), ng thi gii Nc ti (ch Nht Bn) bit o Xun Thu th khng t ln s dng khi nim Trung quc, Trung H, Khu H, Hoa H
thch t Hoa di ngha l K
Ch, mi ni chung. (Vit) nc ti l ch th. Nu coi nc ti l ch ch nc mnh. T nh:
Mnh T Quc vn gii th th thin h i nht thng l ng gc - Ton th vit: Trc y, L Gic trn sang Chim Thnh, ni
thch gii thch: H l ni
vn minh, c l ngha gio nc ti nhn sang cc nc khc, cng tnh hnh h thc ca Trung quc (1104); i vi nhng ngi ho kit
ha. (Quyn h. Tr. 306). chnh l tn ch ca Khng T. Khng nm Trung quc, chng (ch nh Minh) phn nhiu v trao cho quan tc ri
c iu ny m c sch ng th thnh em v an tr phng Bc (1417); Thng 8, nm 1426, vua L Thi T
ra nhng k sng bi c sch ng (phim ch sch v Trung Quc), ng t ban d cho c nc vit: Gic cn Trung quc, dn chng cn cha
gc nh ng trng sang soi chiu Nht Bn th lun xim nnh yn.(2) v.v.
nh ng v ring dng khi nim di r l gii Nht Bn, hon ton - Thin Tng kha h ng lc ca Trn Thi Tng khi bn v s qu
i ngc li tn ch Xun Thu ca Khng T. Khng T m sinh ra bu ca thn ngi c on vit: Ngi nay chng bit, li qu vt m
Nht Bn th s t Nht Bn lp ra tn ch Xun Thu. Hiu nh vy mi r thn, chng hay thn mnh c ba iu kh gp [] Mt l, trong lc
l ngi gii hc sch Xun Thu. Nay c Xun Thu m gi Nht Bn l o ch c ngi l qu [] c k b a xung o a ngc, A tu la, Ng
di r th khng phi do sch Xun Thu hi n o Nho, m do k khng qu, Sc sinh, khng c lm ngi [] Hai l, c sinh ra lm
gii c Xun Thu hi sch Xun Thu vy. Nh vy, Keisai quan nim
(2)
ngi nhng li c k sinh ra ni man di, tm th chung sng, nm th
r chn, sang hn ln, trai gi sng chung, chng m gi nhn, chng
nhun gio ha [] Ba l, c sinh ra Trung quc, nhng su cn
1. (Trung) Chin quc sch - Triu sch. Nguyn vn:
khng , bn th chng ton, m ic ngng cm [] tuy trong Hoa
2. (Nht) Trung Quc bin. Dn theo i Loan ng vn minh nghin cu hc khan. Q.3. K 2. Tr.96.
Nguyn vn: 1. Vietnam and the Chinese model. Tr.18-19.
2. (Vit) Ton th. Tp IV. Tr.135. T 14b. Nguyn vn: ; Tr.289. T 1b. Nguyn
vn: ; Tr.307. T 37b. Nguyn vn: bn dch
Vit vn hin nay ch dch l nc ta, trong nc.
H cng ht nh ngoi hoang d. Nay lm phi b tho pht. Vit Nam va nm trong h thng nhng nc triu
ngi, c sinh ra Trung quc, li c su cng ca triu nh Trung Hoa, va thit lp ring mt h thng tng
26 27
cn, h chng qu lm sao? (1)
ch - phin thuc i vi cc vng t v quc gia phng Nam. Quan
- i Vit Lam sn D lng bi (son nm nim ny c th hin ht sc r rt qua cc t chiu, hch, vn khc
1504) t ti lng vua L Hin Tng (di tch Lam ghi cng ca vua ti nc Vit trc hoc sau khi tho pht cc tc ngi
Kinh) c on vit: Trung quc vng mnh, thiu s v cc nc phng Nam, nh:
ngoi di khip hi. - Bi hch nh ng Ma Sa ca vua L Nhn Tng c on vit:
- T s Mc ng Dung tu ln vua L vo Trm coi triu h trong bn b u nh con . n ci xa cng mn
thng 12 nm 1517 xin git L Qung , i ni: lng nhn m quy ph, phng khc cng m ngha m li chu. Nay
Tam cng ng thng l rng ct chng tri tn t trng hn nh ngi ngu xun, ph c ng cha, qun vic tu
t, l tr t yn sinh dn. Nc m khng cng.(1)
c cng thng th tuy l Trung H cng c khc - Thi y Anh V nh L ni: bn man di quy H l ti ca
no di ch. Ngi m khng c cng thng th thn [] Nay cm ch thi mi, chp tay m chu mc hnh; trm cp
tuy mc xim o, cng c khc no cm th. (2)
dn ven, mt mt m theo hong ha.(2)
Trung quc thnh cng, - Bc th cha Trnh Trng gi cho Ton - Vn khc Chinh Ai Lao k cng ma nhai ca Nguyn Trung Ngn
ngoi di chn ip (i
Vit Lam sn D lng bi quyn ng n H Lan ti Batavia (nay l Jakarta) trn sn ni Trm Hng (Ngh An) nm 1335 c on vit: Vo thi
Di tch Lam Kinh. nh: nm 1637, c on vit: Nay ta c mong qu hong th su triu Trn nc
Trn Quang c).
quan tit ch ca qu quc Lan (tc H Lan - TQ Hong Vit, Thi thng hong
ch) kt giao vi ta. Trn danh ngha chn chnh, hai nc m bc Chng Nghiu Vn Trit c
thng yu, mi n mun i. Vy ct c hoc hai ba tu, hoc hai trm tri ban mnh, gi t Trung H,
lnh thin x n Trung quc ta, ly lm tin. v.v. (3)
khp trong bn b, u cng thn
Phi cng tm nhn nhn rng, vua ti nc Vit trong giai on phc, Ai Lao cn con, dm chng
phong kin t ch xy dng ch theo m thc Trung Hoa, ly trt vng ha. Nm t Hi, ma thu,
t Hoa Di lm nn tng. M thc ny coi ci t hong ng tr l trung thn chinh soi lnh su qun,
Thn chinh Phc L chu o Ct Hn bi vn.
tm thin h, tc Trung quc, Trung H, Hoa H. Hong thi hnh n nh Nam Hng, H Ni. i tun min Ty, th t nc
c, ng thi bo ban, dy d bn ci xung quanh, gi l vng ha, Chim Thnh, Chn Lp, Xim
hong ha. Cc vng bin vin, man di ngng m n c ca thin La cng t trng man di o Thn, Qu Cm [] u dng phng vt,
triu phi thn phc v n triu cng; nhng k chng i, ng ngnh tranh nhau nghnh n. Ma ng, ng qun cnh ng C n
Mt chu, lnh cho cc tng v qun lnh man di tin vo nc y.(3)
1. (Vit) Thin Tng kha h ng lc - Quyn thng - Ph khuyn B tm. Nguyn vn:
[]
[] 1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: []
[][] . ,
[] 2. (Vit) C Vit Quc Thi y L cng thch bi minh t. Dn theo Th vn L Trn. Tp 1. Tr.464. Nguyn
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: vn: []
3. Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp 2. Tr.287. Nguyn vn:
3. (Nht) Iwao Seiichi ."V bc th An Nam gi cho H Lan xin Hi qun H Lan gip . Dn
theo ng phng hc. K 23. Tr.109-118. Nguyn vn: []
- Vn khc trn vch vng Ty Bc Thn chinh Phc L chu o b, ko di chc lt, lm nh vy i vi t tin th no, i vi thin
Ct Hn do vua L Thi T ng ch cng c on vi i tng t: Bn h th no, i vi hu th th no?(1) Cn Matsumiya Kanzan (
28 29
di ch l mi ha vng bin cng, t xa c. Bn Hung N thi ), binh php gia Nht Bn th ni: Trm ngh, nc ta t xa vn
Hn, bn t Quyt thi ng, bn man mi Mng L pha Ty nc hin y, t xng l Trung chu, gi nc kia (ch Trung Quc - TQ
Vit ta cng vy. Va ri chnh tr Trn H suy vi, bn phin thn ngang ch) l Ty phin (phn giu pha Ty - TQ ch). S phn bit trong ngoi,
nhin ct c, Ct Hn gi nguyn thi c, a th him tr khng chu th ch rt l nghim ngt.(2) n thi Nguyn, i Nam thc lc cng
hi ci. Nay ta em qun tin nh, hai qun thy b cng tin, ct mt nh khng t sch v triu Nguyn gi
trn l dp yn. Nhn vit mt bi th ng lut, khc ln trn , ngi Vit l Hn nhn, Hn dn(3),
rn nhng tn t trng man di chng li vng ha i sau.(1) gi ngi Trung Quc l Thanh nhn,
- T chiu i nh Ai Lao ca vua L Thnh Tng thng 7 nm 1479 m Thanh nh vua Minh Mng tng
cng vit: Bc vng i xa ch ng di ch, phc tng th cu mang ni, T tin l ngi Mn [] Mn l
bng c, phn li th sm st ra oai [] Trm nay ni cng t tng, gi di r.(4) Thm ch, nhng ngi phng
c nghip ln, t Trung H, v yn ngoi di [] Hung chi, m dn Ty nh ngi Php, ngi Anh cng
chn man r ny, t lu nhim mi hi tanh ca loi ch Lo Qua, mun u tng b vua quan nh Nguyn gi
khi phc cng thng cho tc mi [] . Trong t chiu nh Bn
(2)
thng thng l Dng di.
Man, ng cn vit: Nc nh ta tm thu b ci, thng ng Hoa di . (3)
Quan nim Hoa di, c kt li c th
Quan nim Hoa di c y ln cao ti Vit Nam, Triu Tin v thy r nht qua s vic Lang trung L
Nht Bn sau khi triu nh phong kin Trung Hoa do ngi Hn tr v b Vn Phc sang Thanh, thy ngi Thanh
thay th bi ngi H phng Bc, c bit sau khi ngi Mn lm ch vit bn ch ln Vit di hi qun ln D ch t tng hch vn (Ton th.
Tp IV. Tr.206. T 13a) Vi Trung
Trung Quc, lp nn nh Thanh. Lc ny, ba nc u t nhn l quc vch tng, ng rt tc gin, trch
quc chi tng, th lp Di t nhi v
gia trung tm, ch th lu gi nn vn minh c phc v mit th gc gc mng quan Qun bn, nt mt v ging phn tm?
du mc vn khng c l gio ca tc ngi Mn Mng. cng chnh ni u rt d, khng chu vo qun, sau
l t tng n cha trong cu phn vn ca Hng o Vng trong D lnh hnh nhn x nt ch di i ri mi vo, on vit Bin di lun
ch t tng hch vn, sau khi ng k cho tng lnh nhng cu chuyn trn by. i lc ni: Vit Nam vn hu du ca Thnh Thn
y ngha kh thi Xun Thu: Cc ngi l tng ca Trung quc, phng Nng, l Hoa, chng phi di vy, o hc noi theo Khng Mnh Trnh
s t trng di r m khng thy cm phn? (4)
V pha Triu Tin, T Chu, php tun theo Chu Hn ng Tng, khng vn tt tc, vt
gin Jo Kyeong () by t: Nc ta xa nay ni danh thin h bi c tri nh ngi di. n nh vua Thun sinh ra Ch Phng, Vn Vng
l ngha, c gi vi tn Tiu Trung Hoa, k tha lit thnh, th nc sinh ra K Chu, ngi i cn chng dm coi vua Thun, Vn Vng
ln mt lng, cung knh cn thn, nay phng s gic H, trm yn tm l di, hung h dm coi ta l di ?(5)
1. (Hn) Triu Tin Nhn T thc lc - Q.32 - Mc Thng 2 nm Bnh T. Tr.8. Nguyn vn:
1. Nguyn vn:
?
2. (Nht) Tng Cung Quan Sn tp. Dn theo Tng chu bin khn Trung Quc. Tr.137. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Tp IV. Tr.425, t 20a, 21a. Nguyn vn: .
[][], 3. Ni dung chi tit ca cch gi ny, bn c c th tham kho cun Vng t Nam B di triu Minh Mng
ca Gs.Ts Choi Byung Wook. Tr.216-219.
3. (Vit) Ton th. Tp IV. Tr.424. T 17b. Nguyn vn: 4. (Vit) i Nam thc lc. Tp 2. Tr.270. Nguyn vn: []
4. (Vit) Ton th. Tp IV. Tr.206. T 13a. Nguyn vn: 5. (Vit) Quc s di bin Tp h. Mc ngy 10 thng 2 nm Thiu Tr th 1 (1841). Nguyn vn:
Xut pht t t tng Hoa lm ch Trung Quc, gic
di, quy ch trang phc trong tc, mc o ngn, noi theo
30 31
cung nh Vit Nam phn ln thi c Mn Chu. o m
c tham kho t in chng, l tc Tng Minh v vy mt
ch ca triu nh Trung sch.(1) Bi Vn D nhn
Quc, mt trong nhng thc nh: Triu Thanh hng
o vn minh t trong bi cnh thi bnh lu ngy [...]
x hi ng thi. K t nm ring ch o m khng
939, Ng Quyn sau khi xng i. Tc Mn suy cho cng
o Cn 12 chng, m Min 12 lu, ngc khu.
Vua Khi nh nh Nguyn; Vua Long Hi i Hn vng ln u tin cho m thiu trang nh [...] T khi
quc.
phng quy ch o m ca nh triu Thanh lm ch Trung
ng th hin qua vic ly mu sc trang phc lm tiu ch phn bit Quc, bn phng phi Mao tit, mt trong nhng nghi trng ca vua quan
phong kin. 1. Mao tit ca nh Minh (Tam ti hi); 2.
phm trt ca b quan. Tip n, thi Tin L ti thi L u ln lt m co tc, i y phc. Hai
Mao tit ca Triu Tin (Triu Tin ng l ); 3. Mao tit
phng quy ch o mo ca nh Tng, nh du bi cc s kin p dng trm nm tr li y, tai ca quan nh Nguyn Vit Nam (K thut ngi An Nam
Cm c tuyt mao); 4. Mao tit trong cung nh triu
ch Triu phc nm 1006 v ch Cng phc nm 1059. Ring vi mt ngi ta quen c Nguyn (Bu vt triu Nguyn).
triu nh nh H, t sau ci cch thi Trn Thun Tng nm 1396 m [...] khng cn nhn ra kiu
thc cht do H Qu Ly thao tng, triu phc ca vn v b quan li quay dng Hoa H ngy xa na. S nc ta ti Yn Kinh, i mc phm phc,
v m phng theo ch trang phc ca nh Hn. Cc triu L, Nguyn c k nhn ra trm ngng m Hoa phong. Nhng bn khng c tr tu,
v sau chu nh hng mnh m t trang phc ca nh Minh, bt ngun phn nhiu tm tm ci a, thy m Phc u, Vng cn, ai o bn
t ci cch trang phc thi vua L Thi Tng nm 1437, c y mnh ch tr cho l kiu cch tung cho. Tc r H thay i con ngi ta n
vo khong nhng nm 1471 thi vua L Thnh Tng, v hon b vo mc phi ta thn nh vy y(2). Tc gi Nam s t k u thi Nguyn
nm 1500 thi vua L Hin Tng. i vi vi trang phc ca cc triu cng chp: Thanh Th t ln ngi, t nin hiu Thun Tr, thng nht
i Nguyn, Thanh, vua quan nc Vit thng t ra bi bc, khinh th. thin h, thay i y phc Trung Quc [] Nc Nam ta y phc vn nh
Nh vi trang phc ca nh Nguyn, vua Trn Minh Tng tng ni r: xa. Sau ny s nc ta n Yn Kinh, ph lo Trung Quc thy y phc
Ngn ng (ch ngn ng Hn quan phng) khng khc nhau nhiu, nhng o ca s ta u ri nc mt.(3) Nm 1830, chnh vua Minh Mng ni r:
m khng th ging nhau c.(1) Nguyn Tri nhn xt v khuyn co: Trm xem sch Hi in ca nc Thanh [] o m triu phc u theo
Ngi Ng (ch ngi Minh) lu ngy nhim thi tc ca ngi Nguyn, tc thi tc man di, khng phi ch phc sc ca c nhn, nh th li
xa, rng trng, o ngn m tay o di, m xim le lot, lp lp nh l cng sai tri, khng th lm khun php.(4)
vy [] khng nn noi theo lm lon quc tc.(2) Cn trang phc ca i vi trang phc dn gian, trong mt s phu ngi Vit, trang
triu nh Mn Thanh, nm 1696, s thn nh L cho bit ngi Thanh
son c phn khoa trng. Song vo nm 939, Ng Quyn xng phc mc trong cc bui l) ca nh Tng c ba loi m Lng Quan vi ba
kiu: Tin Hin, iu Thin, Gii Tri, cn Cng phc (trang phc dng
1. (Vit) i Nam thc lc - Chnh bin - nh k - Q.163. Tr.11 (A.2772/ 32). Nguyn vn:
[]
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
[] 2. Trung Quc y quan phc sc i t in. Tr.193.
2. Dn li L Qu n. (Vit) Ton Vit thi lc - L ngn. Nguyn vn: (Vn minh khng km 3. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
Trung Quc); (Vit) i Vit thng s- T. Nguyn vn: (Vn vt in chng rt 4. (Trung) Tng s - Giao Ch truyn. Nguyn vn:
p, khng km Trung Quc). 5. (Trung) o di ch lc. Nguyn vn:
3. (Trung) Lun hng - Q.19 - Khi quc. Nguyn vn: 6. (Trung) Tng s - Giao Ch truyn. Nguyn vn: []
[]
4. (Trung) Liu H ng tp - Q.10. Nguyn vn: 7. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
khi x l cng v, thi ny ng ngha vi Thng phc) duy c Song n thng 5 nm 1437 thi vua L Thi Tng, mt cuc tranh ci
m Phc u . Ton th cng ghi nhn s tn
(1)
ny la gia phe bo th mun gn gi ch c Trn - H v phe cp
36 37
ti ca loi m Lng Quan vo thi L, ng thi tin mun du nhp ch o m triu nghi mi ca nh Minh din
cho bit nm 1059, nh L lnh cho b quan phi ra, m ng u hai phe l Nguyn Tri v Lng ng. Do s thiu
i m Phc u, i hia mi c vo triu, vic khuyt s liu v s chn ch ca Nguyn Tri, vua L Thi Tng
i m Phc u, i hia bt u t . (2) Nh vy, chun theo tu ngh ca Lng ng du nhp mt phn ch phm
ch Triu phc v Cng phc ca b quan nh phc ca nh Minh, theo vo dp i l vua mc o Cn, i m
Tng ln lt c p dng vo triu nh i Vit Min, Thng triu i m Xung Thin, mc Hong bo; mng mt,
vi mc nm 1006 v nm 1059. ngy rm, b quan mc Cng phc, i Phc u; Thng triu i
Ch trang phc ca nh Trn v c bn m Sa, o c trn. Nm 1437, vua L Thi Tng ng thun vic du
k tha ch ca nh L. Tuy nhin, tnh n nhp dng o m Cng phc v Thng phc mi ca nh Minh (lc
trc thi im nm 1396, nh Trn c hai t ci ny khi nim Cng phc khng cn ng nht vi khi nim Thng phc), lm tin
ai - M. Quan thi
ng cm ht trong cch trang phc Thng triu cho b quan, ln cho nm 1471, vua L Thnh Tng tip tc du nhp ch phm phc
B lin . th nht din ra vo nm 1254, ln th hai sau B t, v nm 1486 quy nh b quan vo triu phi i m Sa vi
46 nm. T nm 1301, kiu dng o m Thng triu ca b quan u hai cnh nht lot hng v pha trc. Ch Sa - B phc l ch
c ch mi. Lc ny, m Phc u ca thi L b ph b, thay vo
l m inh T. Ring Tng quan c quy nh i m Ton Hoa
mu xanh. Vng hu hoc i m Triu Thin, hoc i m Bao Cn
ty xem h tc di hay ct ngn. Ngoi ra, trong ch quan phc
L Trn cn c s xut hin ca quy ch Ng i, th trang sc c hnh
con c, mc vo ai t s sang trng, vinh hin, phng theo ch
quan phc nh Tng, m xa hn l nh ng. Trang phc nh H k
tha ch o m nh Trn sau ci cch nm 1396 vi nhng chic
m Khc Phi, Vin Du, Thi C, Cao Sn v.v. vn l cc loi m mo B t (vung vi thu hnh chim th nh trc ngc b quan vn v phn bit phm cp). 1. B
t Tin hc ca nh Minh (Chc t trn phm); 2. B t Tin hc ca Triu Tin (BTCCQLSU);
ca b quan nh Hn, th hin r tm l sng c v mun c s khu 3. B t Tin hc ca nh Nguyn (A History of Embroidery in China, Korea, Japan and Vietnam).
bit v vn vt ca nh H. Vi nhiu l do, nh H ch gi ngi c 7
nm, mt ln na sau 1000 nm Bc thuc, t nc li ri vo ch o m c th khu bit kh k chc tc, phm trt ca b quan, vy
thng tr ca Trung Hoa. nn nh Thanh, nh Triu Tin, Lu Cu (nay l tnh Okinawa, Nht Bn) v
L Li pht c khi ngha Lam Sn, sau 10 nm thu li c ton nh Nguyn sau ny u tham chc m phng. n thi vua L Hin
vn lnh th, ti thit triu nh i Vit. Sau khi k cng c lp Tng, nm 1500, triu nh i Vit thc hin ci cch i vi chic
li, quan ch v trang phc triu nh L s u tun theo ch Trn m Phc u, trong bao gm vic sa i kiu dng cnh chun v
- H, th hin vic s dng rng ri m Cao Sn cho vn v b quan. quy nh trang sc vng bc trn m tip tc phn bit phm cp
mt cch k lng hn. Cc triu vua L v sau cho n thi nh Mc
cng c mt s ln thay i quy ch m mo phm phc, song nhn
1. Trung Quc phc sc thng s. Tr.110. chung vn da trn ch c bn c xc lp t thi vua L Thnh
2. Nhng thng tin lin quan n trang phc cung nh t thi L ti thi Nguyn trong phn tng quan ny
chng ti khng tip tc s dng cc ch. Tng, L Hin Tng.
Sau nhng ng lon cui thi L Thin, Cu Long ng Cn ca hong , m Phc u, H u,
s, bc vo thi L Trung Hng, vua Xun Thu ca b quan vi khng t trang sc vng bc nh Bc sn,
38 39
L dn dn ch cn h v, cn cn quyn kha gin, giao long cng nhng tm Long bo, Mng bo thu dy c
lc ng sang cha Trnh, khin mt phn hoa vn rng my, sng nc mang li cm gic ngp mt chnh l
quy ch o m dnh cho thin t nh L c trng ca trang phc cung nh triu Nguyn.
b lc b. Trc y, b quan c Triu Nh vy c th thy ch o m ca triu nh nc Vit
phc, Thng phc mc vo chu vua, thng xuyn din ra cc t ci cch, sa i, xut pht t tm l
th nay cn c thm b trang phc mun khng nh s tin b v khc bit v vn vt trong s i snh
mc ring vo vng ph hu cha. Vi gia cc vng triu ni b nc Vit v trong s i snh gia vng
B phc. Thng phc ca quan nhng bin c cung nh lin tip din ra triu Vit Nam vi vng triu Trung Quc. Bn cnh , hu qu
i Vit thi L (m Sa, o c
trn nh B t) v quan Vit Nam
trong giai on ny, cng s cng knh ca nhng t ph hy kinh thnh, sch v ca qun Chim v qun
thi Nguyn (m ng Pha, o ca b my quan liu k t na cui Minh trong th k XIII, XIV cng nhng ng lon ca ni chnh nh
giao lnh nh B t) trong Hong
Thanh chc cng (Q.1 v Q.9).
giai on L Trung Hng, quy ch trang L trong sut nhng th k XVII, XVIII cng l nhng nguyn nhn
phc ca b quan cng ht sc hn lon, chnh khin vic ti thit ch triu nghi, phm phc ca triu nh
buc Tham tng Nguyn Cng Hng nm 1721 sau khi i s sang nh tr nn bc thit.
Thanh phi tm kim in chng c ca nh Minh v t nh li ch
phm phc cho c ng n. Trang phc cung nh nh L lc
ny tip tc thu nhn cc kiu dng hoa vn, trang tr ca Trung Quc
giai on cui Minh u Thanh. Cng k t y, trang phc b quan
vo hu cha tip tc c phn lm hai b: mt b mc khi cha coi
chnh s ph v mt b mc khi cha tip
khch cc.
Mt khc, cha Nguyn t khi vo
phng Nam m ci dn dn c nh c
lp vi triu nh cha Trnh ng Ngoi.
n thi cha Nguyn Phc Khot, nm
1744, cha t xng vng, quyt thay i Bin khnh ca nh Nguyn (Bu vt triu Nguyn), nh Tng (Tam l )
v nh Triu Tin (Bo tng c cung quc lp Seoul. nh: TQ).
nghi l, trang phc t cung nh cho n dn
gian ng Trong u nht lot theo phong
kh mi. T vic k tha mt phn trang phc
ca nh L, tham kho hnh dng o m
trong Tam ti hi ca nh Minh, c bit
ph bin kiu o c ng ci khuy, vua cha
triu Nguyn qu nhin to nn mt ci
Triu phc ca quan triu
y quan vn hin khc hn vi cc triu i Nguyn: m Phc u, Mng
trc y. Nhng chic m Cu Long Thng bo T linh. (nh: Alber Kahn).
II. TRANG PHC DN GIAN VIT NAM phc dn gian Vit Nam khng ch c
TC NHUM RNG EN
vi kiu dng o qun n nht, song
40 41
(Trung) Lnh ngoi i p m t ngi thng c mt vi kiu trang phc
thi L: Ngi nc y o thm, rng
c bit thnh hnh mi thi on
en. (Trung) o di ch lc m t
ngi thi Trn: Nam n mt trng khc nhau.
rng en. (Hn) Triu Tin vng
Thi k Bc thuc ko di sut triu thc lc (Tc Tng. Q.23. Nm
C th ni, khc vi tnh cht
mt thin nin k trn nc Vit, 1691) m t s thn thi L: Thng phc tp v s vn ng ring bit
xuyn nhai tru cau, gp khch ming
nhng cha lc no ngi Vit ngui vn nhai, rng u en nh sn. (Vit)
ca trang phc cung nh, trang
ngoai kht vng c lp, m minh An Nam phong tc sch miu t tc phc dn gian Vit Nam nhn chung
nhum rng thi Nguyn: Trai gi hn
chng l cc cuc khi ngha ca hai 10 tui, rng sa thay ht, rng mi
kh n nh v kiu dng v hnh
B Trng, B Triu, Mai Thc Loan, mc u th ai ny bt u nhum rng. thc, c bit l trang phc ca tng
Cch lm l ly cnh kin tn nh ha
Phng Hng, Khc Tha D, Dng vi nc chua thnh thuc, qut ln l lp thng dn. Vo thi L Trn, o
nh Ngh v.v. chng li s cai tr ca cau, bui m dn ln rng, lm hn c trn l kiu o ph bin ca c
mi ln nhum thnh mu . Li ly
triu nh phng Bc. Khng th phn en ha ln vi thuc trn dn vo n ng v n b. Ring n ng
ph nhn, trong thi k b h ko rng dm ba ln th nhum thnh cn quy Thng, mt dng vy
Bnh ng vi v ci tru ca ngi mu en. n ng nhum mt ln, n
di, ngi Vit tip nhn kh nhiu b nhum lm nhiu ln, rng phi en quy bn ngoi qun la, di vt o
Thi. (Bo tng quc gia Thi. Dn theo
Trin lm vn vt folklore ng Nam thnh t ca vn minh Trung Hoa, nhnh mi cho l p. T in; n b chung mc o giao
Phi-Thi-Vit-n).
nhng cc tp tc truyn thng trong lnh c ln. Thi k ny, o t thn
li sng, trong sinh hot, trong li n ting ni hng ngy vn c c may bng bn kh vi, hai vt song song bung di xung pha
ngi Vit lu gi bn chc. trc xut hin, y cng l mt trong nhng kiu o ph bin ca
Sau khi nh nc phong kin - qun ch ca ngi Vit c to ph n Vit Nam c k tha qua sut thi Trn, L. Bc sang thi L,
lp, mi triu i mi dng ln lun quan tm n vic ti thit triu kiu o chung ca n ng v n b l o giao lnh (c o vt cho, cn gi
nghi, phm phc, song ring vi trang phc dn gian, triu nh Vit Nam l o trng vt). n ng lao ng, lnh trng vn lu gi tc ng kh nh
nhn chung u mun dn chng gi nguyn phong tc vn c. V nh ngi thi L - Trn; n b tip tc duy tr b trang phc ym - vy, o
thng 5 nm 1437, vua L Thi Tng chun tu ngh ca Lng t thn. T khi cha Nguyn ct c phng Nam, nc Vit phn lm
ng, p dng mt phn ch trang phc ca nh Minh vo trang phc vng quc ng Trong v ng Ngoi, nm 1744, cha Nguyn Phc
cung nh, trong khi n thng 12 li ra lnh cho ngi Minh i Khot h lnh thay i ton b trang phc dn gian ng Trong. Ti thi
Vit phi nht lot mc o v ct tc ngn theo phong tc ca ngi Kinh im ny, kiu dng o di c ng ci khuy c ph bin, trong sut
bn a.(1) iu ny tip tc c minh chng qua chnh sch khoan ha thi Nguyn v sau, loi o ny khng ngng thay i v di rng ca
ca vua Quang Trung trong chiu ln ngi, khi ng cho php y phc dn ng tay, vt o, c o, dn dn thay th trang phc o c trn v o giao
gian Nam H, Bc H u c theo tc c, ch c m o trong triu th lnh ca cc triu i trc y.
nht lot tun theo quy nh mi Nhn chung, triu nh Vit Nam t Mt mt khc, c th ni s chng i lm lon ca ngi Giao
thi L n thi L u khng c chnh sch bt p thay i trang phc Ch trong khong 1000 nm Bc thuc chc hn dy ln bi chnh
dn gian trong ton quc, ngoi tr triu Nguyn sau ny. D nhin, trang sch tham tn ca cc thi th v nhng rng buc g b ca l li Trung
Hoa, nhng ng thi n cng phn no th hin bn tnh a t do ca
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: ngi Vit. C iu, v sau, tnh thoi mi trong thi quen sinh hot
nh vy?(1) Tuy th, thi thong ta vn thy mt vi hnh vi thoi mi
ca cc quan chn cung nh, nh vic cc quan nh L thoi mi nh
42 43
nc ct tru, nh b ra ca v sn an Tr dn n lnh cm ca triu
nh vo thng 11 nm 1473(2) v.v.
Bn tnh bo th, gi gn bn sc ch
thc s c y mnh v tr nn quyt
lit vo nhng thi k ngi Vit nhn
thy c nguy c b ng ha vn ha, cn
trong thi bnh, h li t ra kh linh hot
trong vic tip thu cc nn vn ha xung
o vng. K n thi Nguyn, nm 1915, mc o nm thn mu vng (nh:
Albert Kahn); Ngi Tonkin nm 1714, mnh ph mc o giao lnh mu quanh. Lc ny, chnh nhng ngi tr v
vng. (Th gii nhn vt quyn); n ng thi L Trung Hng xa tc t nc li thc v vic bo tn truyn
i nn, mc o giao lnh mu vng (Hong Thanh chc cng ).
thng. Khng t ln ngi dn phng
nhiu khi ln ti v php tc dn n vic thi no cng c ngi theo li n mc, thm ch ni pha ting
dn c gan vn qun o mu vng, sc phc lun c triu nh Vit ngi Minh, Thanh, Chim, Lo khin
Nam quy nh dnh ring cho thin t. S ln vt ty nh ny chng triu nh phi ban lnh cm, nh nm
bit bt u t khi no, ch bit nm 1182, vua L Cao Tng cm 1375, nh Trn - H cm qun dn mc Khn xp, o the, b trang phc in
hnh ca nam gii triu Nguyn, l n
thin h khng c mc trang phc mu vng(1), sau khi nh Minh kiu o ca ngi phng Bc v phng tng mc nh ca nhiu ngi Vit
h nc ta cng nhiu ln ra lnh cm dn gian mc o mu vng(2). ting ni ca ngi Chim, Lo (Ton v trang phc ca ng cha. Tuy nhin,
dng o c ng ci khuy nh hnh v
Nm 1448, vua L Nhn Tng vn ra lnh cho b L tuyn b li lnh th). Nguyn Tri bnh xt: Ngi trong ph bin t th k XVIII. Trc ,
cm dn gian mc mu vng v by gi thi tc chung s xa hoa, ln nc khng c bt chc ting ni v nam gii ngi Vit phn ln mc o
giao lnh - trng vt. (Chn dung Chu
vt.(3) n tn nm 1916, vua Khi nh cng phi ph rng: Ngy trang phc ca cc nc Ng, Chm, Lo, Vn An, v nm 1995).
trc khi trm cn l hong t lun thy dn chng c nhiu ngi n Xim, Chn Lp lm lon quc tc.
mc qun o mu vng, nh th l phm lut. Nn ng thi sc cho Li cm ch ni rng: Ting Ng ton m li, phi chuyn ng sau mi
Ph Tha Thin yt bng nghim cm t nay tr i nhn dn khng c hiu c. Ting Lo ton m hng. Ting Xim, Chm, Chn Lp ton
n mc qun o c mu vng v nhng mu sc gn vi mu vng c m hu, nghe nh ting chim b lao. Ngi Ng lu ngy nhim thi tc
s phn bit.(4) ca ngi Nguyn, tc xa, rng trng, o ngn m tay o di, m xim
Trong khi triu nh n np vn nghim ngt v g b hn le lot, lp lp nh l vy. Ngi Minh tuy khi phc o m Hn ng
nhiu so vi chn dn gian, cho nn c lc th lc ln t vua, t thn xa, nhng thi tc khng i. Ngi Lo dng vi len qun ngi trng
Nguyn Cng Hng ngh cha Trnh Cng vn o mu vng tip nh o Thy in ca nh Pht. Ngi Chm dng khn che v i, l
kin qun thn, nhng ng vn mt mc t chi: Talc no cng coi hnh th. Xim La, Chn Lp dng vi bc lin t tay n u gi nh bc
s tn knh lm lng. Mu vng l sc phc ca thin t, ta u dm lm xc cht, u khng nn noi theo lm lon quc tc.(3) Ngoi ra, thng
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 1. (Vit) Cng mc. Nguyn vn: . ,
2. (Trung) An Nam ch nguyn. Tr.253. Nguyn vn: 2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 3. (Vit) c Trai di tp - Q.6 - D a ch. Nguyn vn:
4. (Vit) ng Khnh Khi nh chnh yu. Tr.431.
8 nm 1499, vua L Hin Tng xung chiu
Ph lc
cm trn t thn vng, di n dn
44 45
chng, u khng c ly n b con gi BIN DI LUN
Chim Thnh lm v, cho phong tc c
thun hu(1); nm 1696, 1717, 1727 nh L
lin tc cm ngi trong nc khng c Khc Trai L Vn Phc
m phng trang phc, ting ni v u tc (Chp trong Chu nguyn tp vnh tho)
ca ngi Thanh; nhng ngi Thanh c
ng ti nc Vit u phi nht nht tun Nguyn vn:
theo phong tc bn quc, ai vi phm s b
trc xut(2).
Tm li, mt phn do s bo th ca
ngi Vit, mt phn do quy nh ca triu
nh m li n vn trong dn gian qua cc
triu i khng bin i nhiu. Ch n thi
1. Ph n thi L mc o giao lnh Nguyn, c bit di thi vua Minh Mng,
(Hong Thanh chc cng ); 2. ngi dn Vit Nam mi ln u tin b p
Ph n thi L mc o c trn bn
vt (Vn quan vinh quy . Bo phi thay i trang phc thng ngy, b
tng M thut Vit Nam); 3. Ph cm s dng cc loi o t thn, vy p, Quan nh Nguyn nm
n thi Nguyn mc o t thn 1915 (nh: Albert Kahn).
khn vung, kh v.v. bt k nam n nht
(Vit Nam t in); 4. Ph n thi
Nguyn mc o di ci khuy, vn nht u phi mc o di nm thn ci
khn (Tranh T n).
khuy. Tuy nhin, ngoi chic o di nm
thn c t nh nm 1744 m n thi Nguyn tr thnh quc phc
- tin thn ca chic o di nh ta thy ngy nay - cc loi o c trn,
trng vt, t thn cn hin din n u th k XX u l nhng dng
thc trang phc dn gian lu hnh ph bin qua cc thi k trc .
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Vit) Lch triu tp k. Tr.143-145.
Ty Nam st vch Xim La, cc thuc quc cn li v tc man di khc
nhau ni ph u c, tht l mt i quc sng sng gia tri t.
46 47
(Lc ny) coi l th tc cng khng c, coi l qun huyn cng khng
c, hung h c th coi l di sao? Song y tm c vi li nng cn
nh vy .
Bn v php tr nc th noi nh tam vng, bn v o thng th
Dch ngha: noi lc kinh t t, coi Khng Mnh l nh, coi Chu Trnh l ca. V hc
T xa, c Trung Hoa th c di ch, y l s ngn cch t nhin vn th coi T, Quc l ngun, coi Ban, M l nhnh. V vn chng th
ca tri t. Hoa l Hoa m di l di, cng l s phn bit nghim minh th ph noi Chiu Minh, Vn Tuyn, xem L, l tm gng; th ha
ca thnh hin. Hoa l Hoa, bt k bn thn vn minh khng man mi, theo Chu l, Lc th, coi Chung, Vng l m phm. Chiu hin i s, y
hay khng man mi nhng li b coi l man mi, u khng th khng khoa c Hn ng vy. ai rng m cao, y y phc Tng Minh vy. C
bin lun cho r rng c. Xt, di c gi l vy m suy, i nh th. Xt, n vy m vn gi l di th ta cng chng
di, kinh truyn thnh hin coi l k khc (khng bit th no mi l Hoa vy. C k ngh lun cao minh ni rng: Thun l
phi ging ni ta - TQ ch) nn Chu cng phi ngi ng di, Vn vng l ngi Ty di, trong kinh truyn c ni n,
tho pht. C sao vy? C bn chuyn lm vic nhng di y tn hi g? H khng bit ch l li ni ch ni cc ngi sinh
bo ngc khng bit l ngha danh phn, nh ra thi. Thun vn l Thun, Vn vng vn l Vn vng, t khi c th
Kinh S thi xa; cng li c bn em c nc tch n gi c th tch no gi Thun l di chng, gi Vn vng l di
ra lm tr d hm, bt chp cng thng o vng chng? Cng c k lun bn th thin rng: Chc l do ting ni,
ngha ca ngi ta, nh bn man di gio quyt trang phc khc l nn coi l di thi. Nh vy cng khng ng. C
ng Ty Dng thi nay vy; gi chng l di ni chuyn trc mt, nh mt tnh Phc Kin, l ni cn di gio ca thy
l v cch lm ca chng. Chu Kho nh, ring vng Tuyn Chng, ngi y thng i khn
Nc Vit ta l phng y chng? Nc thay m, vy l trang phc khc l chng, c th v th m coi l di chng?
Vit ta khng phi chng vy, m l hu du Li nh mi tm tnh ngn ng khc nhau, ting nh qu v ting nh
ca Vim , h Thn Nng, bc thnh Trung quan cng khc nhau, vy l ting ni khc l chng, c th v th m coi
quc thi c vy. Thi c l vng hoang vin, l di chng?
cha khai ha, by gi coi l di th c. thu hiu ci ngha Hoa di, nn tm trong vn chng l ngha,
Nhng n thi Chu l Vit Thng, coi vy th li lun bin ca ti cng chng cn vit ra, ti u c a bin
l th tc, cc i sau l Giao Ch, coi l qun lun, l do ti bt c d m thi.
huyn, cha bao gi gi l di c. Hung h, t Li bn lun ny sau khi vit ra, n tay Tn tng c, ng tuyn b ti ch:
thi Trn, L, quc th An Nam ngy cng m Qu s ln ny n y, bn c t dng l s thn i i, khng dm coi l
rng, n nay gp bi ln, pha Bc gip ba ngoi di na. Sau s phu Trung chu ni nhau sao chp, c nhiu ngi vit
Ti Vit Nam, quy ch o Cn
m Min b ph b vo thi L tnh Qung ng, Qung Ty, Vn Nam ca thm li bnh phm ngi ca. C ng L Chn Nhn l Nho hc Hun o, tnh
Trung Hng v c khi phc Trung chu; pha Ty khng ch cc tc man cc khng khi, sau khi thy o m nc ta lin nm m ca mnh xung t
vo thi Nguyn. Ti Trung
Quc, quy ch ny b ph b di, tip vi cc nc Nam Chng, Min in; ni rng: Ta l di ri, sao li coi ngi ta l di y?
vo thi Thanh. Trong nh l pha ng trng ra b ln, m bc cc o;
quan nh Nguyn mc Cn
Min dn theo BAVH. pha Nam cng chm ti bin, vng qua pha
CHNH VN
2. (Trung) Tng hi yu tp co - Phin Di - Giao Ch v Tng s - Giao Ch truyn u ghi chp r cc cng
phm ny. Loi gh chng ti cp, nguyn vn gi l Tht bo trang long phng t,
hoc Kim ngn tht bo , hoc D kim ngn tht bo trang giao (gh
Giao trang sc bng vng bc tht bo)
3. (Trung) Lnh ngoi i p. Tr.58. Nguyn vn:
n rng thi L v theo gch khai qut ti Hong thnh Thng Long.
Ng ph, bn tri mt chic, bn phi mt yu mn ca vua i vi b ti. L Tc cng cho bit vo thi Trn trong
chic, chic bn tri dng khi vo ni, chic dp i l, quan vn eo Kim Ng, v quan khng eo.
bn phi eo ty thn, khc h tn quan li, Phan Huy Ch bnh lun: Theo vn kim thch cn li, cc quan triu
ra vo khp li vi nhau. V ng Ng ph L phn nhiu c ban o - Ng i, Kim Ng i th bit thi by gi
trong ti, nn gi l Ng i (ng: c; i: ti). noi theo ch nh Tng. Quy ch Ng i khng bit n thi no khng
Ng ph thi ng.
Nh Tng noi theo, nhng quy ch khc dng na.(2) Ln theo gi ca Phan Huy Ch, chng ti tra ton b vn
bit, dng vng bc sc thnh hnh con c, trong b Cng phc th eo bia L - Trn trong hai tp Vn khc Hn Nm. Kt qu cho thy, cm
vo ai, r ra ng sau, phn bit sang hn, khng cn l loi ph hiu
thi ng na. T nm u nin hiu Ung Hy i vua Tng Thi Tng, 1. (Trung) Tng s - Ch 106 - D phc ng. Nguyn vn:
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
[]
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 2. (Vit) Loi ch - L nghi ch B quan chng phc chi ch. Nguyn vn:
3. (Trung) Lnh ngoi i p. Tr.59. Nguyn vn: ,
t T Ph Ng i, T Kim Ng i xut hin sm nht trn vn khc 1185 Bia cha Th T - Kim Ng i
Chung x Thanh Mai vi nin i nm 798 (thi thuc ng), v mun ~1214 Chc Din Triu ngh i phu
80 Thnh 81
nht l trn vn bia cha Vnh Bo khc nm 1391 (cui thi Trn). Bo n
1314 Chung Trn Nht Ni kim hiu Thi y T - Kim Ng i
~1324 Qun Dut Bnh chng s Thanh
Thng Ha ph l nguyn
BNG THNG K NG I
Thnh soi, Thng tr quc,
Theo Vn khc Hn Nm Bch Khai quc vng
Hc
Nm Tn bia H tn Chc tc c ban 1367 Bia thp Trn Thng tr quc, Khai T - Kim Ng i
Hin Nguyn quc Cung Tnh
B Phn quan th Vn chu Ph - Ng i Diu Trc i vng
m Bnh ph bit tng
1382 Bia cha H Tng Vinh lc i phu, Th T - Kim Ng i
Quch Lp Kinh chu T mn ph Ph - Ng i T n Thc trung th lnh kim Hn
Chit xung lm hc s phng ch,
Tri thm hnh vin s,
Cao Thi Nha tin t tng, th Ph - Ng i Thng h qun
Bnh H chu H tp
ph bit tng 1391 Bia cha Trn [?] Thi trung i phu, Hn T - Kim Ng i
Vnh Bo Cng lm hc s, Thi Nguyn
Hong Ngn chu bit tng, T - Kim Ng i (khuyt tn l An ph s kim
Nh ao Thng tr quc m) Chuyn vn s
798 Chung
x Thanh L Hoi Qu chu bit tng, T - Kim Ng i
Mai Trung Thng tr quc
Tuy nhin, trong khi Phan Huy Ch (1782 - 1840) ni rng khng bit
Anh Qun chu du dch s, T - Kim Ng i
Thng tr quc n thi no khng dng quy ch Ng i, th L Qu n (1726 - 1784)
Hoi Qun chu th s, Sung T - Kim Ng i
tip tc ghi nhn s tn ti ca Kim Ng i vo thi L s qua i Vit
Bch bn chu du s, thng s, theo , Kim Ng i vn c vua L Li ban thng cho cc
Thng tr quc
cng thn khong t nm 1426 n nm 1460. Chnh Nguyn Tri cng
Qung Ty Bnh chu th s, T - Kim Ng i
l bc khai quc cng thn c ban Kim Ng i v o bo ta(1).
Du Thng tr quc
Ti Trung Quc, Ng i c t nh vo thi ng v b ph b
Bia cha L Tha n Triu lit i phu, ng T - Kim Ng i vo thi Minh(2). Ti Vit Nam, mt s t liu vn t cho thy Ng i xut
1107 Bo Ninh thng cp mn s, hin t rt sm, c th sm hn nin i 798 ca Chung x Thanh Mai,
Sng Thng th vin
Phc ngoi lang v c duy tr n khong nhng nm 1460 mi b ph b. i vi hnh
1118 Bia cha Chu Phng nghi lang, th Ph - Ng i
dng Ng i ca Vit Nam, chng ta ch bit mt thng tin duy nht do
Sng Nguyn Thi thng tha, kim Chu Kh Phi cung cp, l trong on s gi i Vit sang Tng, cc
Nghim Ho Qun ng ph ti ha,
Din Kiu k y
Thnh 1. Tn phm tc y ca Nguyn Tri l Tuyn phng i phu Nhp ni Hnh khin Mn h Hu gin
ngh i phu ng Trung th lnh s T T Kim Ng i Thng h quc Quan phc hu t tnh L Tri.
1121 Bia thp L Bo Hu th lang, Thng T - Kim Ng i
Sng Cung th, Cng b vin ngoi (Vit) c Trai di tp - Q.3. Tr.36. Nguyn vn:
Thin lang, ng tri Thm
Din hnh Vin s, Thng 2. (Hn) Nghin Kinh Trai ton tp - Q.47 - Phc sc kho. Nguyn vn:
Linh khinh xa y Nh Tng li dng vng bc sc thnh hnh con c.
Trong b Cng phc th eo ai, r xung pha sau, cho m quan, vinh hin. n thi Minh th ph b
ma r rt. Ma ng gi rt, ma h nng
nc, bt k trang phc ca vua cha, quan
82 83
li hay binh lnh u c s phn bit gia
trang phc ma ng v trang phc ma h,
thm ch cn c trang phc ma thu.
1. Gip Tr
Tng s cho bit, trn chin gia Tng
v i C Vit din ra vo ma xun nm
981, qun Tng chin thng v thu c
hai trm chin thuyn cng mt vn b
Gip Tr ca i C Vit(1). Ma xun nm
1002, vua L Hon xung chiu ch to hng
nghn m u Mu cho su qun(2).
u Mu l tn gi khc ca m
Tr, th m bo v phn u ca binh s
khi gio mc, v hnh dng ging chic Tng cha i mc Gip Tr,
mu, mt loi ni thi c ca Trung Quc trong vn bia c gi l Thin
nhn - Thn tng, sau c nh
1. Ng i. Hin vt Ng i ca Nht Bn (Di 13cm, rng 3cm, dy 1,5cm. Ct gi ti Shsin). nn c gi l u Mu(3). Ti Vit Nam, ng thnh Kim Cng bt b.
2. Hnh v Ng i trong sch Oa Hn Tam ti hi. 3. Hnh Ng i trn bch ha chn dung Do l thn tng, nn c th v
To Din Lc (hang Du Lm, n Hong). s xut hin ca m u Mu trong c s
mt trang phc, phn no th hin
sm nht l vo nm 485, th s Giao Chu trang phc ca tng v thi L.
quan vn v u mc o bo ta, eo ai sng t nn , khng eo Ng L Thc Hin sai s sang nh T xin bi
i. T sau khi cng voi, L Bang Chnh tip tc i s ti Khm Chu, lin binh, dng 20 c m u Mu ton bng bc cng di tua bng lng
c thm chic Kim Ng i rt di v ln. C kh nng trc nm 1059,
(1)
cng cm ln chp m(4); nm 549, Triu Vit Vng cu khn thn
Ng i ca Vit Nam vn cn mang dng thc Ng ph thi ng. linh c c m u Mu chp cm mng rng nh gic(5). Nm
T sau khi vua L Thnh Tng quy nh ch Thng phc Phc u 571, L Pht T em qun nh Triu Vit Vng, Triu Vit Vng
phng theo quy ch Tng, Ng i ca Vit Nam c th c i sang thng tht c qun, i m u Mu ng ch.(6) n thi H sau
kiu dng mi, song kch c to v di hn Ng i ca nh Tng. ny, khi H Nguyn Trng b bt sang Bc Kinh, ng ln u tin m
Khi Gip xng ch to o Gip v m Tr cho Trung Quc. Cc s
III. Trang phc qun i liu trn cho thy b Gip Tr c p dng lm qun trang cho qun
C kin cho rng, Vit Nam l x nng nn qun trang khng th i nc Vit xut hin t rt sm, tng c s dng trong nhiu
c o Gip, m Tr, v nu c cng khng dy dn, nhiu trang sc nh
Gip Tr ca cc nc ng . Tuy nhin, y ch l kin mang tnh 1. (Trung) Tng s - Q.488 - Lit truyn - 247 - Ngoi quc t - Giao Ch i L. Nguyn vn:
c on, bi l trn quc th thi L, Trn, L, thi tit Vit Nam c bn
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
3. Trung Quc y quan phc sc i t in. Tr.84-85.
4. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
1. (Trung) Lnh ngoi i p. Nguyn vn: 5. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
6. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
triu i phong kin Vit Nam, ngoi tr inh, c duy tr s dng n cui thi Hu L vi t cch l mt loi
triu Nguyn. m qun trang.
84 85
Din mo Gip Tr t thi inh, Vo thi L, Ton th ch nhc ti b trang phc Gip Tr, khng
L tr v trc khng c hin vt lm ng ti chic m T Phng Bnh nh. Song v loi m ny n
chng. Gip Tr thi L - Trn, xt mt thi L Li khi ngha vn c s dng lm qun trang, chng t tri
chng mc nht nh, c th tham kho qua cc triu i L, Trn, H, T Phng Bnh nh vn c k tha,
t pho tng Kim Cng cha Long i p dng cho mt b phn binh lnh ca triu nh i Vit.
v tng tng lnh khai qut ti di tch
Bo Thp, x Thng Li, huyn Vn n,
Qung Ninh. B Gip phc th hin trn
hai pho tng ny tuy khng hon ton
ng nht, song u c s k tha, m
phng t b Gip Minh Quang
Tng Kim Cng thi L.
1. (BTMTVN); 2. (iu khc c Vit ca nh ng vi c trng l hai
Nam); 3. (Hoa vn Vit Nam). tm h tm hnh trn trc ngc v hai
ming trang sc hnh u h gn hai bn vai. Cn lu thm rng, nm
1009(1) v nm 1014(2), vua L Long nh v vua L Thi T ch ng
xin cc b Gip Tr vng ca nh Tng, v c vua Tng chp thun. m ma ca mt qu tc ng Ngoi (S. Baron,
1683. Dn theo T liu cc cng ty ng n
2. T Phng Bnh nh v Anh v K Ch - ng Ngoi th k XVIII);
Ngoi trang phc Gip Tr dnh cho tng Binh lnh tp v trn thp gm thi Trn (Bo
tng Lch s Vit Nam. nh: TQ).
lnh v mt s i qun c bit, ma xun nm
974, vua inh Tin Hong nh ra Thp o
qun, lnh cho binh lnh cc o u i m T 3. Ci trn ng kh
Phng Bnh nh . Loi m ny c Ton
(3)
Ngoi trang phc Gip Tr, T Phng Bnh nh, binh lnh i
th m t l lm bng da, nh m phng, bn Vit n cui thi Hu L vn lu gi tc ci trn ng kh c xa ca
bn khu gip li, trn hp di rng, quy ch n ng Giao Ch. Chng ta c th thy li trang phc gin tin ny qua
ny n i bn triu (Hu L) khi ngha vn cn hnh nh ngi lnh din tp v ngh th hin trn thp gm thi Trn,
dng, i sau cng noi theo.(4) Nh vy chic M T Phng Bnh nh qua bc ha ngi An Nam trong Tam ti hi(1) thi Minh, qun Giao
m T Phng Bnh nh xut hin t thi ca nho sinh thi Minh Ch v nm 1590 trong Boxer Codex v.v. c bit, bc ha m ma ca
(Trung Quc phc trang s).
mt qu tc ng Ngoi v i rc kiu vua L do S. Baron v khong
nhng nm 1683 th hin nhng ngi n ng rc quan ti v phu
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: . (Trung) An Nam ch lc L th th gia. Nguyn
vn: . (Trung) Tng s - Q.488 Lit truyn 247 Ngoi quc t - Giao Ch
i L. Nguyn vn: .
2. (Trung) An Nam ch lc - L th th gia v Tng hi yu tp co - Phin di nht - Giao Ch. Mc ngy 17 1. Vng K, tc gi ca Tam ti hi, c thin kin khng tt p v ngi Vit. Tuy nhin, gt i nhng
thng 7 nm th 7 i Trung Tng Ph (1015) u chp: li l ph bng, c th thy nhng bc ha trong Tam ti hi vn c gi tr tham kho nht nh. i Vit
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn: [] s k tc bin cho bit cha Trnh Giang sai t thn xt duyt sch Tam ti hi bn nh ra l nhc
4. (Vit) Ton th. Nguyn vn: (Tr.135). Ph bin tp lc cho bit cha Nguyn Phc Khot h lnh tham kho Tam ti hi t ra trang
phc cho ng Trong (Tr.334).
khing kiu vua vn ci trn ng Marco Polo ghi nhn, ti Giao Ch, thng thng
kh, chng t theo quan nim ca c n ng ln ph n u v trn ngi nhiu hnh
86 87
ngi Vit xa kia, ci trn ng kh th nh s t, rng, chim chc, vn vn, v cc hnh
c coi l vic ht sc bnh thng, c v bng kim trnh b phai mt [...] h cho
dung d, c s dng ngay c trong rng trn ngi cng nhiu hnh xm th cng p v
nhng trng hp tng nh cn ra dng qu tc(1). Tuy nhin, t nm 1323 thi vua
phi lch s, trang nghim nht. Ch Trn Minh Tng tr i, triu nh tuyn qun li ly
ring nh Nguyn v sau mi t thi ngi bo trng lm hng trn, vy nn t qun s
khinh b, cho rng li y phc c khng cn tip tc xm mnh na.(2)
cu ca Bc H qu kch, ng thi Ngoi nhng hnh rng cun xm trn ngc,
ra lnh nghim cm tc ng kh. bng v i, Trn Cng Trung cn miu t c k
Lnh Giao Ch v nm 1590 trong Boxer
Bn cnh , qua nhng nt v tr vo ngc my ch (Ngha
Codex v lnh cm c dt nga thi L. (Bo
tng Lch s Vit Nam). th s trn thp gm hoa nu thi d quyn khu, hnh vu bo quc tc v ngha qun
Trn, chng ta vn c th nhn ra mnh, t lng bo quc). Ngay con em ca vua nc Tng n
(tc ngn).
hnh rng cun xm trn i nhng ngi lnh i Vit. Ton th chp: ny cng nh vy. Ring binh lnh thi L, trn trn
Bui u dng nc, qun s u xm hoa vn hnh rng bng, lng u xm ba ch (Thin t qun)(3) nh binh lnh thi Tin L(4).
v hai v i.(1) Cng c trng hp hnh rng c xm ngc, nh Theo ghi chp ca Lnh ngoi i p th ba ch ny c xm theo
chnh Ton th ghi nhn: Ngi Tng thy trong b ng y c tn h chiu ngang(5).
Dng, ngc hn xm hnh rng en, v bn th lnh chu B nm
ngi, bit l ngi nc Vit ta, u tr v.(2) Chu Kh Phi miu t hnh IV. TRANG PHC DN GIAN
xm trn ngi thi L nh hnh dng trng ng , cn s thn nh
(3)
1. Y phc
Nguyn Trn Cng Trung miu t hnh xm ca qun dn thi Trn Tr li thi im cch nay 1000 nm, quc th i Vit ni chung,
l nhng hnh mc cu ni lin gp khc, nh hnh dng l nh bng kinh thnh Thng Long ni ring l ni c tr ca nhiu tc ngi, cng
ng thi xa. (4)
Nh vy, hnh xm m Chu Kh Phi v Trn Cng c man n l, t binh nc ngoi. Ngay t nm 862, An Nam Kinh lc s
Trung miu t nhiu kh nng chnh l hoa vn rng cun trn c Phn Xc ghi nhn: B lc Mang man [] nh lu, khng c thnh
trng ca thi k ny. Cn ni thm rng, vo thi L, vic xm hnh quch, sn rng, u mc qun vi xanh, dng ct my qun quanh eo,
rng ln c th tng b triu nh cm p dng i vi thn phn n l vi sn qun bi tc, bung phn tha ra pha sau lm trang sc. n
v y t, nh o lnh cui nm 1118 cm gia n xm hnh rng ln b khoc o sa la ng sc. Chim cng lm t trn cy nh h. Voi to nh
ngi, o lut ban hnh vo thng 6 nm 1157 quy nh gia n ca con tru. Tc ngi th nui voi cy rung, t c phn ca n []
cc vng hu khng c xm hnh rng ngc (5)
v.v. Vo thi Trn, Ngy 21 thng 12 nm Hm Thng th 3 (tc 862), cng c tc Mang man
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 1. Vn dm ca Marco Polo. Dn theo Nhng l khch trong hnh trnh khm ph Vit Nam. Tr.20
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
3. (Vit) Ton th. Mc thng 8 ma Thu nm 1059. Nguyn vn:
3. (Trung) Lnh ngoi i p. Nguyn vn:
4. (Trung) S Giao thi tp. Nguyn vn: 4. (Trung) Tng S. Giao Ch truyn. Tr.14061. Nguyn vn:
5. (Trung) Lnh ngoi i p. Nguyn vn: . Qun nhn u xm ngang ln
5. (Vit) i Vit s lc. Nguyn vn: trn ba ch Thin t binh. y Chu Kh Phi chp lm ch Binh.
ny qun t b sng T Lch An Nam n en, ci trm bc hoc st, i dp da,
hai ba nghn i . Phong kh hn hu cht
(1)
cm qut lng hc, i nn c. Dp
88 89
phc, tp tc mng mn an xen t kinh da, dng da lm , gia thm tr nh,
k, n cui thi H vn c Nguyn Phi ly ngn chn kp li m i. Qut, tt
Khanh ghi li bng cu th: Trng An t xa t lng chim hc, trnh rn. Nn
l t vng [] Phong tc ln vi Di c, an t lt trc, hnh dng nh con
Lo, nhn dn nh thi thi c. Cao Hng (2)
c, trng tinh xo nht. Ph n nhiu
Trng, tc gi An Nam ch nguyn cng ghi ngi trng tro, khc hn n ng,
nhn: Nhng ni thnh quch trng yu thch mc o trc lnh mu lc thng
tp np gn ng chim ngng, phn tay, u tht bng thng en.(1)
Mnh ph Vit Nam thi L mc o trc lnh
ln phng theo kiu cch Trung Hoa. Nhng Nh vy, cch n mc ngy mu lc. (Tp ch T Cm Thnh); Ph n
ni bin phng lng x thn xm xa vn thng ca n ng thi L gm thi L mc o c trn, dng vy quy li
bn ngoi. (Bo tng M thut Vit Nam).
noi theo thi c, cha thay i ht c. (3)
hai chic o c trn mc lng ghp.
Nh vy, trang phc trong dn gian ng Chic o ngoi cng x bn vt, di lp o ny c quy mt dng
thi hn rt a dng. xim mu en, cn c gi l thng, bn trong cng l chic qun la
o c trn bn vt, bn trong
quy Thng en, trong cng Tuy nhin, xt ring din trang phc trng, tng t li n mc ca quan dn thi Trn theo li m t ca L
mc qun l trng. (Phc dng); ngi Vit sng trong thnh, Chu Kh Phi Tc. Chu Kh Phi cn nhn xt, nhng ngi Vit i giy tt do chi
Dp quai ngang thi Nguyn (K
thut ca ngi An Nam). cho bit: Ngi nc y o thm, rng en, ph phng trng khng khc ngi nc ta (tc ngi Tng)(2). Triu Nh
bi tc chuy k, i t, sang hn u nh vy. Thch, tc gi Ch Phin ch (nm 1225) cng c li bnh tng t v
Vua ngy thng cng vy, song ci trm vng, trn mc o Sam vng, di ngi i Vit rng trang phc v m thc kh ging Trung Quc, song
mc thng ta. Nhng ngi cn li, ngy thng trn th vn o Sam khc bit l nam n u i chn t(3). Ngoi ra, vic thng xuyn mang
en c trn b st, bn vt nh o Bi T, gi l o T in; di th vn theo qut c th coi l mt trong nhng c im ni bt ca ngi Vit
thng en. Hoc c k ci trm st, c k i dp da, tay cm qut lng hc, tri t thi L n thi Nguyn. Nh nm 1621, Cristophoro Borri cng
u i nn hnh c [] n b trng tro, khc hn n ng. Thng en miu t ngi Vit ng Trong: C n ng n b u a cm qut rt
l phc sc quy bn ngoi ca n ng. (4)
M oan Lm tham kho ghi ging nh chu u. H cm l cm ly l thi.(4)
chp ca Chu Kh Phi, ng thi ch thch: Nhng ngi cn li u mc i vi trang phc ca n gii, qua miu t ca M oan Lm, ph
o c trn bn vt, o Sam en khng tht lng, di o Sam tht thng n i Vit u thch mc o trc lnh mu lc, thng tay, u tht bng
vy en. Khi nim o trc lnh thng c hiu l o giao lnh, s d
gi trc lnh (c thng) ch yu nhm phn bit vi loi o vin lnh (c
1. (Trung) Man th - Q.4 - Danh loi t. Nguyn vn: []
trn). Thch danh nh ngha: Trc lnh, c o chch thng xung, giao
[]862
2. Th vn L Trn. Tp 3. Tuyn chiu bi bit Vn ph Nguyn Vim. Tr.447. Nguyn vn:
[] 1. (Trung) Vn hin thng kho. Nguyn vn:
3. (Trung) An Nam ch nguyn - Quyn 2 - Phong tc. Nguyn vn:
4. (Trung) Lnh ngoi i p. Tr.59-60. Nguyn vn: 2. (Trung) Lnh ngoi i p. Nguyn vn:
[] 3. (Trung) Ch phin ch - Giao Ch quc. Nguyn vn:
[] 4. X ng Trong 1621. Tr.56.
nhau pha di.(1) Vo thi L,
loi o trc lnh ht sc ph bin,
90 91
p dng cho c n ng v n b.
Nm 1744, nh L sau khi t nha
mn Trn ph Thun Ha lin
xung ch d buc ngi x ng
Trong phi thay i y phc, quay
v tc l ca min Bc; t d ny
vit: Y phc bn quc vn c ch
[] Nhng loi qun o kiu
ngi Khch thng mc m nay
vn thy nn i theo th ch ca 1. Din vin Cho Thu Huyn trong vai Sy Vn. (nh: TQ); 2. Ph n Vit thi L (Hong
Tng th n thi Bc Tng trong in Thnh Thanh chc cng ); 3-4. Ph n ng Ngoi v ng Trong nm 1590 trong Boxer Codex.
Mu n Tn T thnh ph Thi Nguyn, Trung nc nh (ch tc nh L, min Bc) []
Quc; Ph n H Ni nm 1645 (Vn quc n ng n b dng o trc lnh 2. Kiu tc
nhn vt . Nht Bn).
ngn tay (tay o chm n c tay), ng tay Ngi Vit c cu tc ng Ci rng ci tc l gc con ngi th
rng hp cho c ty tin. C iu, sau khi nh Nguyn thng nht t
(2)
hin s coi trng rng tc nh phn din mo trc tip biu hin nhn
nc, mt trong nhng lnh cm y phc thi Minh Mng cng bao gm cch. Theo thm m quan ca ngi Vit xa kia, mi tc di mt, hm
iu cm o giao lnh i vi ph n . (3)
rng en nhnh mi c coi l p. Tuy nhin, khc vi tnh n nh
Ngoi ra, chng ti tn ng kin ca TS. on Th Tnh khi cho ca tc nhum rng en, kiu tc Vit tri qua nghn nm c nhiu
rng dng o di T thn ca ph n Vit c nhiu nt tng ng vi o bin i, khng phi thi no cng c m tp n nht n ng bi t,
Bi t ca ph n nh Tng , ng thi cho rng dng o T thn c
(4)
n b vn khn nh n tng chung ca ngi Vit hin i v t tin
lu hnh v ph bin vo thi k ny. Xt v kiu dng, o Bi T v o t trong qu kh. Qua kho st t liu hnh nh v vn t tng quan, c th
thn u l loi o x t hai bn sn, c hai vt kiu i khm, c o c vin thy ngi Vit t thi L n thi Nguyn tng nhiu kiu tc khc
chy thng xung di, di qu gi. o Bi t thnh hnh vo thi Tng, nhau, song nhn chung c bn cch tc ph bin, bao gm: 1. bi tc
trn t hong hu phi tn, di ti ca k, t thip trong cc bui l tip, yn chuy k; 2. co trc; 3. ct tc ngn; 4. xa tc di. Trong , bi tc chuy
hi u mc. Loi o T thn thi Nguyn thng thy l loi o hp tay, k (bi tc c hnh) l kiu tc thnh hnh vo thi L, v l kiu tc n
tuy nhin t thi L tr v trc, ng tay o rng hp u c ty nghi s nht ca nam gii Vit thi Nguyn; tc co trc u thng thy thi
dng. Bn cnh , qua cc hnh v ngi Giao Ch trong Boxer Codex (nin Trn; mi tc ngn chm vai ph bin vo thi Trn v L s; tc xa di
i 1590), c th thy trang phc vy, ym kt hp vi chic o cc tng t c a chung vo thi L - Trnh. Ti phn ny, chng ti i su lm r
nh trang phc ph n Mng thi nay cng l dng trang phc ph bin bi tc chuy k. Tc ct tc ngn v bung xa tc di, chng ti s ln
ca ph n Vit thi L, thm ch c th truy ti thi L Trn. lt trnh by ti phn kho v kiu tc ca ngi thi Trn v thi L.
S liu sm nht cp ti vic ngi Vit bi tc chuy k l S k
ca T M Thin, vi dng miu t Triu nhim theo phong tc ca
1. (Trung) Thch danh Thch y phc:
2. (Vit) Ph bin tp lc - Phong tc. Nguyn vn: [] ngi Vit bi tc chuy k, ngi di th gp Lc Gi(1). n th k III
[]
3. (Vit) Hi in - Q.78. Nguyn vn:
4. Trang phc Thng Long H Ni. Tr.55. 1. (Trung) S k - L Sinh Lc Gi lit truyn. Nguyn vn:
sau Cng nguyn, Thi th Tit bi tc. Nhan S C gii thch chuy k l bi tc bng mt nm tay, hnh
Tng trong t s xin chn Th nh ci v(1). Kiu bi tc ny phn ln c bi sau u, thm ch di
92 93
s Giao chu miu t ngi xung gy. Trng Thng trong Doanh nhai thng lm tp (th k XV)
Vit: Bi tc chuy k, i t, miu t kiu tc ca ngi Chm n ng u b tc ri, n b bi tc
(mc o) chui u vt tri . (1)
chuy k pha sau(2). Sch Cu ng th miu t bn v cng nc
Th k XI, Chu Kh Phi qua Cao Ly bi tc chuy k pha sau, dng la sm tht quanh trn, sc
Lnh ngoi i p cho bit, thm nhc bng vng(3), ng thi miu t ngi man vng Ty Nam
ngi Vit u mc o thm, Trung Quc trai gi u bi tc chuy k, dng la tht li, ng xung
Diu i b nguyt (Nam Tng. BTCCBK). rng en, bi tc chuy k, i pha sau(4). Ring bi tc ca nam gii thi Nguyn, Mai Vin on
t, khng phn sang hn, u Trin cho bit: n ng bi tc sau nh u, sau vn khn.(5)
nh vy. Vua ngy thng cng vy, song ci trm vng.(2) Vo th k XV, Kt hp nhng ghi chp trn y vi hnh nh ngi n ng thi
Cao Hng Trng dn Nam Vit ngoi k miu t ngi Vit hoc bi tc kn trn cn mui ng Sn, hnh nh ngi ph n
chuy k, hoc ct tc ngn, xm mnh, i t, ming , rng en, sang trn trng ng ng X, u tng ngi men nu
hn u n tru cau . u th k XIX, Phm nh H ghi nhn: Nay
(3)
sm thi L v hng lot t liu nh chp ngi Vit
tc nc ta (tc thi Nguyn) bi tc chuy k, vn khn vi thm. Nm 1835, (4)
Nam thi Nguyn, c th thy bi tc ca ngi dn
Thi nh Lan ngi Thanh m t ph n Vit Trung Nam k ra ngoi Vit hu ht to c nm tay chch sau nh u, thm
bun bn, bi tc chuy k, i chn t, dng la qun u, i nn l c ch di xung gn gy, khc vi bi tc gn nh nh
nh phng . (5)
u ca nam gii Trung Quc thi Tng - Minh v nam
Tuy nhin cn nhn mnh gii ngi Triu Tin. Bi tc chuy k vo thi Nguyn
rng, kiu tc chuy k khng phi c gi l bi tc c hnh, c kiu, hay n gin l
kiu tc ca ring ngi Vit. y bi t. Vo thi L, ngoi bi tc c hnh, ngi Vit
cng l kiu bi tc chung ca cn ct tc ngn hoc xa tc. n thi Trn, thi L,
Tng u ngi
nhiu tc ngi, trong c ngi nhng ai tc xa di khi no cn thun tin li bi thi L (C vt
Chn Lp(6), Chim Thnh v.v. Xt mt bi tc sau u, nh chng ta c th thy hai Thng Long H Ni)
tt bng cc loi chu ngc eo c, vn l trang sc eo trn tng Pht. Ting Pali: c ch nh xen ln c hoa, rt kho lo, gi l vi ip trng(3)), C Bi, qun cho
Keyra) Ph n khi ci mc o gi lam (o nh cha?) kh ngang may vai, vng quanh eo, bn trn eo thm ht trn chu, kha vng, lm
khp li nh thnh ging, u i hoa bo (Tn th chp l bo hoa) [] Khi thnh di anh lc, tc qun, u i (m) hoa. Phu nhn mc o lm
c tang th ct tc, coi l o hiu(1). bng vi Triu h, vy ngn lm bng vi C Bi, u i (m) hoa vng,
Ty th (th k VII): Vua i m hoa mnh eo di anh lc kt ngc chu, kha vng. Th v ca nh vua c
vng, hnh dng nh m Chng Ph, mc nm ngn tn lnh, tho dng n v kch, dng my lm gip, ly tre lm
o may bng vi Triu h (rng my sm, c l cung, ci voi chin u [] Cha m mt, con co tc m khc(4).
ch hoa vn?), khoc di anh lc nh cc lot i Vit s lc: (Nm 1069) Vua (ch vua L Thnh Tng) t Chim
ngc chu, chn i dp da, cng c khi li Thnh v [] ngi ng trn xe bu, qun thn u ci nga dn ng.
mc o gm Ngi nc y mt su mi Vua Chim Thnh C (tc Ch C, Rudravarman III) i m Ma Ct (ma: vi
cao, tc qun da en, tc u i t, dng gai; ct: xng; Ma Ct c l l phin m tn gi ca ngi Chm), mc o may bng
kh vi qun ngi, ma ng mc o kp. vi ip trng, dng la tht lng. Vua lnh cho nm ngi thuc Hng
Ph n bi tc chuy k [] (Khi c tang) V dn i, li tri bn ng thuc a i cng.(5)
n ng n b u ct tc, theo m ma Ch Phin ch: Vua Chm [] i m vng, mnh eo anh lc []
n bn nc, au bun tt bc ri thi, Ngi Chm a sch s, mt ngy tm bn nm ln, ly long no, x
khi tr v th khng khc na(2). hng bi ln c th, li t cc loi hng xng o.(6)
Nam s (th k VII): n ng n b
u dng kh vi C Bi (cng gi l Ct Bi. 1. (Vit) Vn i loi ng - Q.5 - Phm vt cu. Tr.19. Nguyn vn:
L Qu n dn sch n trai nhn lm cho bit:
Thn Siva, tng Chm, c eo anh
T Mn Lnh tr v pha Nam c nhiu cy go. 2. (Trung) Nam s - Q.78 - Lit truyn lc thp bt - Di mch thng - Lm p quc. Nguyn vn :
lc, qun ngn l v i. (BTLSVN)
Ngi bn th ua nhau trng bng, c n my
[]
nghn gc, hoa ca n dng lm vi, gi l vi Ct Bi. Li nh cc nc Lm p c cy 3. (Vit) Vn i loi ng - Q.5 - Phm vt cu. Tr.19. Nguyn vn:
4. (Trung) Cu ng th - Q.197 - Lit truyn 147 - Ty Nam man - Lm p. Nguyn vn:
1. (Trung) Nam T th - Q.58 - Lit truyn tam thp cu - Man - ng Nam di - Nam di - Lm p quc.
Nguyn vn: [][] []
5. (Vit) i Vit s lc. Nguyn vn:
2. (Trung) Ty th - Q.82 - Lit truyn t thp tht - Nam man - Lm p. Nguyn vn :
[] 6. (Trung) Ch phin ch - Chim Thnh quc. Nguyn vn: [][]
[]
Tng s: Ngi nc Chm khng c t tm, dng vi ip trng
Ph lc 2
qun ngc, bung xung chn, mc o hp tay, tm tc thnh bi, bung
98 99
ln tha ra sau [] Vua nc y bi tc ta k sau u (ch kiu bi MT S GHI CHP V HNH NH LIN QUAN TI V NHC
mt ln tc pha sau, sau y ln nh u, dng kp c nh li, tc VIT NAM THI L TRN
tha bung ra pha sau), khoc o Ct Bi, i m sc hoa bng vng,
dng di anh lc tt bng by loi qu lm trang sc, v i u l c,
i dp da, khng x tt. Ph n cng bi tc sau u, khng ci trm,
trang phc v cch chp ly nh n ng [] Tng Hy Ninh nm th 9
(tc 1076), vua Chm 36 tui, mc o thng ln may bng gm i thc
hoc gm Xuyn php, khoc by di anh lc bng vng, i m vng
sc by loi qu, i giy da . Vua xut cung lin c nm trm ngi
theo hu, mi ph n bng trp vng ng tru cau i trc lm vui.(1)
c Trai di tp: Ngi Chim ly khn che v i, l hnh th.(2)
Doanh nhai thng lm tp: Vua Chim l ngi Ta L (Ta L vn l
vng ven bin Coromandel, n . Tuy nhin y, cch ni ngi Ta L phim ch ngi n
1. (Trung) Tng s - Q.489 - Lit truyn 248 - Ngoi quc ng - Chim Thnh. Nguyn vn:
l nhc Chim Thnh, ting trong tro, ai on bun ru, ngi nghe phi
[] chy nc mt. Thng 10, ma ng, nm 1268, thng hong (Trn Thi
Tng) mc o bng trng, Tnh Quc ma iu ma ca ngi H, thng
[]
. hong ci o ban cho.
2. (Vit) c Trai di tp - Q.6 - D a ch. Tr.31. Nguyn vn: .
3. (Trung) K lc vng bin - Q.63 - Doanh nhai thng lm tp - Chim Thnh. Nguyn vn:
An Nam tc s: (khong 1288-1293) Tng t chc yn tic ti in Tp
Hin, trai gi ht tr mi bn mi ngi, u ngi xung t, c cc loi
[]
[] n t b, tu (thanh trc nh, c th l so?), n tranh, nht huyn (mt dy, c
.
th l n bu?). Li ca ha vi ting n, khi ht th ngn r ron trc (c th
l li ht r ren?), sau mi ht li. Di in c cc tr din xic, leo ct, ma
100 ri u gy, li c k mc qun gm ci trn va nhy nht va h ht. n
b i chn t, mng tay mi ngn ci di ci ngn [] Hn mi ngi
n ng u ci trn, khoc vai nhn chn, i thnh vng trn ht mt hi
lu. mi hng c mt ngi gi tay th hn mi ngi khc u gi tay,
khi bung tay cng th. Ca khc th c cc bi Trang Chu mng ip, Bch
Lc thin mu bit t, Vi sinh ngc tiu, p ca, ho ca. Ring bi Thn th
thi th thit nht, song nghe khng th hiu c. Khi tu i nhc trn
in trong bui i yn th dn nhc c tu sau hnh lang, khng nhn
thy nhc c v nhc cng. Mi khi chuc ru th ln ting h tu khc
nhc no , ngi di hnh lang lin ng ting tu ln. Cc khc nhc
c khc Ging hong long, Nhp hong , Yn Dao tr, Nht giang phong,
m iu rt c, nhng ngn gt(1).
Tng v cng thi L trn b cha Hoa Long, x Vnh Thnh, huyn Vnh Lc,
Thanh Ha (nh: TQ).
1. (Trung) Tng hi yu tp co - Phin di nht - Giao Ch. Mc ngy 21 thng 8 nm 26 nin hiu Thiu
Hng (1156). Nguyn vn:
[]
2. (Trung) Tng hi yu tp co - Phin di nht - Giao Ch. Mc ngy 4 thng 7 nm th 9 nin hiu Cn o
(1173). Nguyn vn: []; []
3. (Trung) Nguyn s. Q.209. An Nam truyn. Nguyn vn:
Nguyn xung lnh i voi v yu cu triu cng hng nm, vua Trn p ny, trong qu trnh nc Tng i
Thnh Tng gi th sang gii thch: V li d tm voi, trc s tri n dit vong, v s binh tng, quan
102 103
ch, nn loanh quanh cha dm ni thng. Thc ra, duyn do l v qun dn ngi Tng u ln lt sang xin
tng khng n xa nh, kh sai h khi hnh.(1) V phi 7 nm sau, nm quy ph i Vit (iu ny lp li cui thi
1278, sau khi nh Tng hon ton b tiu dit, nh Trn mi ln u Minh) . Xut pht t tm l ght Nguyn
(1)
cng cho nh Nguyn 2 con voi(2). mn Tng, trong vic pht trin vn ha
S xut hin ca qun Nguyn i Vit sau khi kt thc chin tranh,
Mng ti Trung Quc v hnh trung vua quan nh Trn va k tha, pht
thc y mi quan h Vit - Tng huy in chng vn hin vn c ca
thm hu ho. Sau khi qun Nguyn nh L, va tip tc p dng mt phn
xm chim v s t ai ca nh quy ch ca nh Tng, kin quyt bi
Tng, vua ti nh Tng b buc phi xch ch ca nh Nguyn. 1. Vua Nguyn Anh Tng; 2. Vua
Quai vng bng ng thi Trn. Nguyn Th T; 3. Hong hu ca vua
di xung Giang Nam b gi trong thc c s bt ng v vn ha, Nguyn Thun Tng; 4. Hong hu ca
(Bo tng Lch s Vit Nam).
phn t cht hp, khin giao thng phong tc, trong li d vua ti i Vit vua Nguyn Th T. (C cung).
Bc Nam tr nn ch tc. Nm 1242, vua Trn Thi Tng sai tng sang vo thng 12 nm 1260, vua Nguyn chp nhn: Quan li dn chng,
nh chim bin gii thng hiu vi nc Tng. Trc ngha c ny,
(3)
phm o m, in chng, l nghi, phong tc c tun theo ch trc
nm 1243 vua Tng xung chiu, c bit gia tng vua Trn l Th kia ca nc mnh.(2) Tuy nhin, du vua Nguyn ni ngon ngt, Hng
ngha cng thn (Cng thn gi ngha)(4). Tip nm 1257, nh Nguyn o Vng vn thng thng gi ng ta l Di t (t trng di r) v t r ch
ly c Vn Nam, nhng mt nm sau, nh Trn li tip tc sai s sang phn khng n cng trc s e da ca qun Mng Tht; vua Trn
thng hiu vi Tng . n khi nh Nguyn chnh thc lp quc vo
(5)
Minh Tng, sau khi nghe s gi bo tin vua Nguyn Anh Tng ln ngi,
nm 1271, t kinh ti Yn Kinh, th nm 1273, nh Trn vn tip tc vit bi th c chc mng rng: Chu T Minh tip gip vi bin gii
sai s sang Tng biu tng phng vt . Thm ch, n nm 1276, vua
(6)
nc Vit, cch nhau chng bao xa. Ngn ng khng khc nhau nhiu (ch
Nguyn Th T Ht Tt Lit nh Giang Nam, sai Hp Tn Nhi Hi Nha ngn ng Hn dng trong quan phng), nhng ch o m khng ging nhau
sang i Vit d su vic nh iu dn, gip qun nh Tng, nhng c [] nh khng phn bit Hoa Di, (mong rng) u cng nhau bc
vua Trn Thnh Tng u khng nghe . D rng, mt trong nhng l
(7)
ln ci th.(3) Thi bi xch y phc nh Nguyn cn c Phm S
do ca vic thng xuyn thng hiu l nhm thm d tnh hnh qun Mnh th hin qua bi th xng ha vi s thn nh Minh l D Qu:
Nguyn v t chng Nguyn ca nh Tng, song mi quan h Vit - Triu nh mi (nh Minh) thay i ht phong tc ca ngi H (ngi
Tng du ni th no, t trong bi cnh ng thi vn c th coi l Nguyn), o m l nhc li tr v vi quy ch nh Hn.(4) L T Tn, quan
mi quan h ha hiu v tin l. Chnh v bn duyn t mi quan h tt vn th thi L s bn lun: T sau khi ngi Nguyn vo Trung Quc,
cao c vng trng ci trn tra, khoc ln mnh phc (tc L phc) c chim Vn Ni lnh th x, lnh th x M Min bc (Ngn Min)
phng xoay trn rc r. Hnh nh chim phng xoay trn c nhc
(3)
V Ni thng ban, thng ban M Min bc (Ngn Min)
n trong bia chc hn l hoa vn phng thu trn tm o Phng
ng t phc ca tc hu, minh t thi Trn. V trn m Cng Thn, V Ni thng ch, thng ch M Min bc (Ngn Min)
V Ni cung phng, cung phng M Min bc (Ngn Min)
1. C i Hn ng t in. Tr.475. Lun ng - Vi chnh - nh. Nguyn vn: V Ni th cm, th cm M Min bc (Ngn Min)
() Dng c lm chnh tr th v nh sao Bc Thn (tc Bc u) c mun
sao m bc.
Vn Hiu th lang quyn min M Min bc (Ngn Min)
2. (Trung) Cu Ng i s - ng th. Nguyn vn: Nh
cung hu th x
Lng c cc qun nh Long Nhng, Thn Uy, Cng Thn, u l binh s v dng vy. Dn theo Zdic.
net (Hn in).
3. Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp 2. Tr.10. Nguyn vn:
i chiu quy ch m Min vi quan ch nh Trn (bng biu Dng ng, h Nguyn, hy m, hiu l
trn), c th thy quy ch m Min dnh ring cho cc tc t i liu Hng Phc c s.(1)
116 117
ban xung ti ch v khng r rng. Sp theo th bc, cc tc t i Xt v danh xng, cc d bn An Nam ch
liu ban ti ch v cn ng trn vin ngoi lang, trong khi vin lc nh Lc bn, Ni bn, Tnh bn, Anh bn
ngoi lang, lang tng i m Min c vin vng bc an xen, lnh nht lot chp l Dng Thng. Bn Vn
th x, hiu th lang i m Min vin bc th phi chng m Min Uyn cc chp l Dng ng, khp vi
ca cc quan i liu ban, thn vng ban, k ban, ch v l m Min t dng trn chung cha Din Thnh Bo n
vin vng? thi Trn. Cc sch Ton th, Loi ch, Cng
Mt khc, Vit in u linh bn bn chp tay A.1919 cho bit ngi mc u nht lot chp l Dng ng
bin tp sch ny l Th i Tng kinh Trung phm Phng ng L T (ch Dng y c b Mc khc vi b Th
Xuyn, ng thi cho bit ngi chp sch ng thi l Mn h tnh s bn Vn Uyn cc). Chng ti cho rng cch
Ni lnh s th t Kim Min Mt n(1). Vo thi L Trn, nhiu khi tn o c Dng ng l chun xc.
m c vit km theo tn chc quan lm r thm chc phn. y, Xt v ni hm ca khi nim Dng
Ni lnh s l chc quan dnh cho ngi thi k thi Li vin vi hai ni ng, Ton th ghi rng, nm 1401, nh H
dung vit ch v lm tnh. Chiu theo quy ch ca An Nam ch lc, Mt quy nh tt c n l phi c ghi du ln trn.
n ch c i Ngn Min (Min bc), Vit in N l ca cc quan tr hnh qu cu la, n l ca
M th trong n S Nhip
u linh chp l Kim Min (m Min vng) liu c (Bc Ninh) (nh: TQ). cng cha tr hnh Dng ng.(2) Nm 1499,
s lm ln no chng? vua L Hin Tng quy nh, cc tc cng, hu,
Ngoi ra, cn c theo nhn xt ca L Tc b, ph m v quan vn v tam phm tr ln mc Cng phc m Phc
v s tng ng gia Cn Min ca nh Trn u [] khng c dng trang sc Dng ng.(3) Nh vy khi nim
v Trung Quc th chng t quy nh v cht Dng ng t thi H ti thi L u ch mt dng hoa vn trang sc.
liu ngc, s dy lu dnh cho b quan v i Nm 1661 thi vua L Thn Tng,
th ging nh quy ch ca ng - Tng. Triu phc ca hong t, vng t c
c. Dng ng phong tc quc cng c quy nh l
An Nam ch lc cho bit: Ni quan, m Dng ng v o bo mu ta(4).
thng phm i m Dng ng, nh hnh Loi m ny c Phan Huy Ch miu
ong bm bng vng, dy tha khc bit. V t: Kiu dng nh m Phc u, duy
trang phc, trung phm mu sc o m gim pha sau cao hn, hai cnh chun nm Mnh thi Trn (Bo tng Lch
s Vit Nam. nh: TQ).
xung mt cht, h phm i m Dng ng vng.(5) Nh vy, m Dng ng
khng trang sc, o bo ta, u chp tay ly,
khng c ht. An Nam ch lc, bn Vn 1. Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp 2 - Thi Trn (1226- 1400) Tp thng. Tr.252. Nguyn vn:
Bia cha Din Thnh Bo n c nin i Uyn cc. Ba ch Dng
ng quan c ng
nm 1333 ghi nhn: Thng Lin Tam ha trong khung mu .
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: []
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn: []
Chnh chng phng ng Trung phm i m 4. (Vit) L triu thin chnh in l. Dn theo Cng mc. Nguyn vn:
5. (Vit) Loi ch - L nghi ch - B quan chng phc chi ch. Nguyn vn:
1. (Vit) Vit in u linh. Nguyn vn:
thi L Trung Hng l m Triu phc ca hong t v vng t c Cn(1). M Thng phc ca
phong tc quc cng, cn m Dng ng thi Trn l m L phc Tng quan trc y l m Ton
118 119
ca Ni quan. Qua miu t ca L Tc, m Dng ng thi Trn c Hoa, song nm 1374, vua Trn
sc hnh ong bm bng vng tng t m Cng Thn, cng c trng Du Tng quy nh li ch
hp m Dng ng trn khng c trang sc. Cn theo miu t Tng quan, ra lnh cho 800 th
ca Phan Huy Ch, m Dng ng thi L Trung Hng c kiu dng v nhn trong ngch Tng quan
tng t m Phc u, ring hai cnh chun c nm vng v phn u i m Bn Hoa(2).
hu sn nh cao. Chiu theo nhng ghi chp ny, r rng trang sc a. Triu Thin, Bao Cn
Dng ng khng c mi lin h trc tip ti loi m Dng ng. ,
Song chng ti mnh dn t gi thit, trn loi m c kiu dng tng Thi Trn, dn chng phn
t m Phc u vi phn hu sn nh cao, hai cnh chun nm vng, nhiu ct tc ngn, hoc co
ngoi trang sc ong bm bng vng cn c mt dng hoa vn trang sc trc, cc quan trong triu c
c nh mang tn Dng ng. ngi tc di, c ngi ct tc
2. Thng phc ngn, vua l ngi duy nht bi
u tng thi Trn (tc ngn) ti lng vua Trn
Bui u thi Trn c hai ln sa i trang phc Thng triu din tc bc li bng la trng. Nm Hin Tng (M thut thi Trn);M Triu Thin
ra vo nm 1254 v nm 1300. Mt s loi m mo c t nh vo 1300, quy ch Thng phc ca (Trung ng cung quan phc; bch ha thi Tng
ti cha Khai Ha dn theo Trung Quc phc
nm 1300 v 1301, song khng c cp trong An Nam ch lc. Nh nh Trn quy nh, vng hu trang s).
vy ch Thng phc theo ghi nhn ca L Tc l trc nm 1287, tc tc di i m Triu Thin, tc
nm L Tc chy sang Trung Quc. Song quy ch L phc v Triu phc ngn i Bao Cn.
theo ghi nhn ca L Tc c l vn c p dng cc triu i sau. Bi T in Vit - B - La ca Alexandre de Rhodes gii thch: M Triu
nh m Dng ng t nht n nm 1333 vn c s dng lm m Thin: vng min, m Triu Thin: m ca vua(3). iu ny cho thy
Triu phc (theo vn bia cha Din Thnh Bo n vi nin i 1333 th v Hng Phc ti Vit Nam vo thi L, khi nim m Triu Thin cng c dng
c s h Nguyn c chc tc l Thng Lin Tam ha Chnh chng phng ng Trung ch m Xung Thin ca hong , c kiu dng m Phc u vi hai
phm i m Dng ng). cnh chun hi cong hng ln tri. Ring m Triu Thin ca Trung
Xt v tng th, Thng phc ca vng hu v b quan vn v nh Quc c nh ngha m Phc u [] hai cnh chun hi gp li
Trn thi k u vn k tha quy ch Thng phc m Phc u - bo cha ln trn, nn gi l m Triu Thin (hng ln tri).(4)
phc ca b quan nh L. Nm 1300, ch ra kiu o m mi cho quan M Triu Thin l dng m hai tng, phn hu sn pha sau l ni
v i, quan vn i m inh T mu en v Tng quan i m Ton cha bi tc, tng t m Phc u. T loi suy, m Bao Cn p
Hoa mu xanh nh quy ch c . Tuy nhin, sau khi o m Thng
(1)
dng cho vng hu tc ngn c l l loi m ch c mt tng, tng t
triu kiu mi ca quan v c ban hnh ba thng, thng Ging nm loi m th hin trn u pho tng quan triu Trn pht hin ti lng
1301, vua li xung chiu lnh cho cc quan vn v u thng nht i
m inh T. n thng 10 nm 1301, nh Trn tip tc quy nh kiu 1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
m cho vng, hu, ai tc di i m Triu Thin, ai tc ngn i Bao ,
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: []
3. T in Vit - B - La. Tr.153, Tr.237
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 4. (Trung) Trn s - Quyn thng. Dn theo Trung Quc phc sc i t in. Nguyn vn: []
vua Trn Hin Tng. Tuy nhin, hai loi m dnh cho vng hu ny c ghi chp l in chng ch nh Trn trc nm 1287, trong thi gian
l khng ch l nhng chic m trn khng c trang sc. nh Trn va tri qua hai cuc khng chin chng qun Nguyn ln th
120 121
b. Phc u nht v th hai. Phi chng trong giai on ny, vua Trn Nhn Tng
Khong t nm 1225 n nm p dng phng thc tng thng T T Kim Ng i, c ban cho
1301, vo nhng bui Thng triu, mt b phn ln b quan c mc o bo ta, ring ban vn eo thm
b quan vn v nh Trn i m Phc Kim Ng i, nh mt c n i vi cc cng thn? Tuy nhin, cng
u, mc bo phc nh ch quan khng loi tr kh nng trong qu trnh sao chp, do ch T (trng
phc ca triu L. An Nam ch lc trn) c t dng gn ging ch T (mu ta), nn T phc (trang phc
m t s lc kiu dng ca m Cng trn, khng c hoa vn) b chp nhm thnh T phc (o mu ta).
Thn, Cn Min, song khng m t V cc ph kin i km theo b Cng phc nh ai, ht, An Nam
kiu dng m Phc u, chng t loi ch lc cho bit: ai hoc bng sng t, hoc bng vng, ty theo phm
m ny ca nh Trn v c bn tng trt. Ht ng cng nh vy. Cc chc quan v t chc i m Phc u,
t nh m ca nh L v nh Tng, o bo ta, ai sng t, khng mang ht, chp tay ly. Ghi chp cho thy
ngoi tr vic dng vng dt ln m vo thi Trn, ai ca b quan u l loi ai nh sng t hoc ai vng,
Thng th Trn nh B mc Triu phc, nh Vn hin thng kho m t. khng dng loi ai nh i mi nh triu L - Nguyn. Ht ng thi
cm ht. (nh: Bi Trung Sn). Theo ghi chp ca An Nam ch Trn nhiu khi cn c khc ln bi minh, nh nm 1298 vua Trn Anh
lc, dng nh b quan vn v nh Tng ban ht cho Trn Thi Kin, khc bi minh do vua ng ch: Thi
Ht: Thch Danh vit: Ht, vua
c li bo ban, mnh lnh hoc b Trn, ngoi tr ngch Tng quan, u Sn trinh cao/ Tng ht trinh lit/ Linh tri tin gic/ Vi ht nan chit(1).
ti c li mun tu th vit ln ht nht lot c mc o bo mu ta. L Ngoi ra, s thn Trn Cng Trung khi i s i Vit cn miu t:
cho khi qun. Loi ch - L nghi
Tc ghi nhn: M Min, trong cc dp Dn u i chn t, thi thong c ngi i giy da, n in lin ci b.
ch vit: Xt trong Kinh L c ni:
Quan i phu sp n cng s, i l th s dng. L thng ch i Nhng khi ra ngoi tip n (s gi), trm ngi mc o bo, cm ht,
s quan a cho ci ht, vit ba m Phc u, o bo ta, nh Cung u ch i t m thi.(2) Trc nm 1059, vua L Thnh Tng quy
ch T i Mnh (Nh lm trn
bn phn p li mnh vua). hu, Th x ng [] Cc chc quan nh b quan phi i hia mi c vo triu; cn theo ghi nhn ca cha
Nh th khi lng qun v phi v t chc i m Phc u, o bo Marini ng Ngoi t nm 1646 - 1658, tt c cc quan, k c hong
knh cn. l t su sc ca c ta. y l iu kh hiu, mu thun t, h vo cung chu vua u phi i chn t, nu i giy dp s b coi
nhn. V sau, ht ch mang tnh
trang sc, biu th cp bc. vi chnh ghi chp ca Ton th v l c ti, ch c vua mi i hi(3). Chng t, vo thi L trc nm 1059
sc phc thi Trn: By gi Bo V v t thi Trn tr v sau n ht thi L, khi vo chu, cc quan u i
Vng c ban tc Thng v hu mc o en, Nguyn Trung Ngn s chn trn.
sut, khi ghi s sch th xp lm vo hng o ta. Vua thng ng c ti, v
li cng do lm l, khng bt ti.(1) Cng mc ch thch: Ch phc
sc ca nh Trn coi mu ta l trn ht, vic tc b hay ban cho mc 1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
. Ngha l: Thi Sn vng cao/ Ht ng cng chc/ Linh tri dng sng/
mu ta u do Thng hong quy nh.(2) Nhng iu An Nam ch lc Lm ht kh gy.
2. (Trung) Nguyn thi k s - Q.9 - S Giao thi tp. Tr.178. Nguyn vn: . Kin
vn tiu lc ca L Qu n cng chp ni dung tng t, duy chp sai ch Tin (i t) thnh ch Qu
(qu), nn bn dch ca Phm Trng im (Tr.69) dch l Dn u i chn khng, gin hoc c ngi i
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: giy da, khi n cung in th trt giy ra. Trong lc n tip ngoi p, hng trm ngi mc o bo,
cm ht, u qu.
2. (Vit) Cng mc. Nguyn vn: . 3. Dn theo Nhng l khch trong hnh trnh khm ph Vit Nam. Tr. 61 -62.
c. inh T Alexandre de Rhodes ch thch: M
Xt v danh xng, inh T ngha l ch inh. Ton th, Cng nhc: m thng ca lnh. Mc t
122 123
mc chp l inh T cn; Nht dng thng m chp inh T nhc li ch thch: Th m thng
mo; Hong L nht thng ch, Loi ch, V trung ty bt xut hin c thng lnh quen dng khi phi vo
hai trng hp inh T cn v inh T mo. Nh vy, c th thy khi chn cung nh.(1) Phm nh H
nim cn v mo khng phn bit, nh chnh Nht dng thng cho bit: M inh T phn lm ba
m gii thch, Cn l khn li cng l m. (1)
Bn cnh , Loi ch loi [] Loi th ba thn trn may
ch thch: inh T cn, tc gi l m Nhc . Nht dng thng (2)
b, lm bng vi Thanh Ct, l m
m cng ghi nhn: inh T cn l m Nhc , chng t m inh (3)
thng dng ca s th, nha li v binh
T cn c tn nm, gi l m Nhc. lnh(2). Nh vy, i tng s dng
m inh T vo thi L Trung Hng
phn ln l binh lnh, nha li, cng c
khi c c dn thng.
Xt v hnh dng ca m inh Trng s trong l hi n i m inh
T, Cng mc bnh lun: M inh T c di ai mu nh gy m; trng s
trong hi Ging n Ph ng i m inh
T, kiu dng rt th b, v hnh dng T c di ai mu vng nh gy m.
nh ch inh nn t tn nh vy.
Cui thi L vn c nhiu ngi i.(3) Ng Th S c chung quan im
vi cc tc gi sch Cng mc, ng nhn xt: Kiu m inh T []
Tranh sn mi vua L Nam v hong hu, th k XVIII (Cc b, Bo tng Thi Bnh). Tiu li,
kiu dng rt ti tin.(4) Theo quan im ca Phm nh H: inh Tin
qun lnh i m inh T lm t cht liu a la (gai); V quan vinh quy , th k XVIII (Bo tng Hong thot ch ra m T Phng Bnh nh, kiu dng m vung, nh
M thut Vit Nam). (nh: TQ).
bng, lm bng da, y l qun trang. i sau [] li bin dng vung
Vo thi Trn, m inh T thnh dng trn, b dng thng thnh dng cong, lm m thng dng
c s dng lm m Thng triu khi chu hu, gi l m inh T(5) ng ng thi cho bit, m inh
ca b quan vn v. n cui thi T c phn lm ba loi, trong loi m th ba thn trn may b,
L Trung Hng, Ng Th S nhn lm bng vi Thanh Ct (6). Chng ti cho rng loi m c dng cong
xt: Kiu m ch inh n nay vn trn ny chnh l loi m ca cc quan nh Trn trong miu t ca s
cn nha li, qun lnh u i,
Tng quan hu ti n S Nhip, Bc Ninh.
by gi (tc thi Trn) l m thng
(nh: TQ). ,
dng cho b quan vn v, khng 1. T in Vit - B - La . Tr.153, Tr.170.
tn nghim khin ngi ta chim ngng.(4) T in Vit - B - La ca 2. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Quan l. Nguyn vn: []
3. (Vit) Cng mc. Mc thng Ging nm 1301 thi vua Trn Anh Tng. Nguyn vn:
1. (Vit) Nht dng thng m. Tr.62. .
2. (Vit) Loi ch - L nghi ch B quan chng phc chi ch. Nguyn vn: Mt s d 4. (Vit) Loi ch - L nghi ch - B quan chng phc chi ch. Nguyn vn: [].
bn chp ch Nhc theo li d th, trng ta ch Minh, nn bn dch ca Nxb. KHXH mi dch tc gi l 5. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Quan l. Nguyn vn:
m nh Minh. Cch c v hiu nh vy khng chnh xc. []
3. (Vit) Nht dng thng m. Tr.63. Nguyn vn: 6. Cch phn chia ca Phm nh H khng hon ton chnh xc. Ti phn kho v trang phc thi L Trung
4. (Vit) Loi ch - L nghi ch B quan chng phc chi ch. Nguyn vn: [] Hng, chng ti s lm r s nhm ln ca ng.
thn Trn Cng Trung nm 1293: Sc m thp cho n dn thng triu L u i loi m c dng cong trn,
mu xanh sm, lm bng la qut sn, quy vn ra sau gy. mt s pho tng nh tng quan hu ti n S
124 125
quanh trn bng mt si st, phn trc cao Nhip (Bc Ninh) cn xut hin di vi nh gy m, bung ra sau
mt thc, un cong ra sau chm ti gy, dng lng. Chng ti cho rng, m inh T nguyn thy l loi m phng
di ai tht ngc li ra sau, chp m c mc theo hnh dng ch inh, nt ngang ca ch inh tng hnh trn m,
st, ngi c chc quyn gia thm di vi vo nt s mc tng hnh thn m cong trn hng ra pha sau. Chnh hnh
mc. (1)
Ring di vi nh vo m, Ton th dng k d ny khin loi m inh T b nho thn triu L Trung
cho bit nm 1301, m inh T dnh cho b Hng v triu Nguyn ch l th
quan vn v u nht lot c gn di tua b v ti tin.
mu ta pha bic, tn ch l T tu gin bch . (2)
d. Ton Hoa, Bn Hoa
Di vi ny, theo L Tc, c gn vo ai ,
ngang sau m Thng phc ca Ni quan nh Theo An Nam ch lc, ngch
Trn loi m thng phm i khi Thng Tng quan trong quan ch nh
triu dng vi nhung mu ta pha bic lm Trn bao gm Nhp ni Phn th
thnh su tua, nh vo ai ngang sau m. hu cai qun ngch quan Cn th,
C kh nng trong qu trnh sao chp, S Giao thng phm hu, thng phm
thi tp ca Trn Cng Trung chp nhm Ch inh nm ngang; minh t, thng phm i liu
Trng s n , Bc Ninh.
mt s ch do hnh th vn t gn ging nhau, ban, thng phm phng ng,
c th ch Hng (gy) b chp nhm thnh ch nh (chp), cu trung phm phng ng, h phm Tng quan thi Trn trong Trc Lm i s
xut sn .
chp m c mc st, ngi c chc quyn gia phng ng, th v nhn ha u
thm di vi vo mc nn c ci chnh (Ton th: ha u), th v nhn dng gi, th v nhn, phn quyn quan,
thnh gy m c mc st. Ngoi ra, Ton thi s thi y v quan, vng hu nha hnh khin quyt v ni th,
th cho bit, nm 1300, ch ra kiu o m vng hu nha qun gip.
mi cho quan v i, quan vn i m inh Ton th ng thi cho bit: thng 10 nm 1374, nh Trn nh li
T mu en v Tng quan i m Ton Hoa ngch Tng quan, t su cc Cn th Chi hu, ly vng hu lm chnh
mu xanh nh quy ch c, chng t quy ch chng, 800 ngi lm Th v nhn trong Chi hu, do phn th cai
m inh T c t nh vo trc nm qun, u i m Bn Hoa(1). Thng tin trn cho thy Tng quan c
1300, cho nn nm 1293, Trn Cng Trung cu thnh bi cc Chi hu nh, gm chung ngch Cn th quan v Ni
sang i Vit mi thy c loi m ny. quan. ng u ngch l chnh chng, ng u Chi hu l phn th,
Kt hp s liu vi cc t liu tranh phn thng, trung, h ba phm, cai qun thuc quan nh thi gim,
tng thi L Trung Hng, c th thy tuyt th v, th n v.v.
Tng cha Du, xa tc, i m
inh T. (nh: TQ). i a s hnh tng binh lnh, quan v cp Quy nh quan phc nm 1300 cho bit ton b ngch Tng quan
u i m Ton Hoa mu xanh nh quy ch trc y. Trong , m
1. (Trung) Nguyn thi k s - Q.9 - S Giao thi tp. Tr.178. Nguyn vn: []
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
Ton Hoa c m t c hai kim hon nh t trc nm 1301, t nm 1396 n ht thi H, li c p dng cho
hai bn . M Thng triu ca Ni quan trc
(1)
cc quan vn v Tng Tht phm. Do cc chi tit th hin trong bc
126 127
nm 1287 c L Tc ghi nhn: Loi m thng tranh c nhiu im trng khp vi thc t Vit Nam thi Trn, chng
phm i khi Thng triu dng vi nhung mu ti cho rng, cc dng o m th hin trong tranh mt phn no c
ta pha bic lm thnh su tua, nh vo ai t thc.
ngang sau m, t cao qu vy; trung phm Tuy nhin, lin h m Thng phc Ton Hoa, Bn Hoa vi m
dng tua ta; h phm dng tua en; hon lm Triu phc Dng ng ca Tng quan, c th thy cc tn Ton Hoa,
bng vng thng phm v i mi l khc bit. Bn Hoa (Ton: t tp, hp li; Bn: chu), Dng ng u c cng mt
Hai ghi chp trn cng cp n mt loi trang trng ngha. Xt theo danh xng, m Ton Hoa, Bn Hoa hn phi
sc hnh vng khuyn c nh hai bn m. c nh nhiu trang sc hoa l, song chng ta khng thy cc trang
Loi khuyn ny vn c tn l Cn hon. Vic sc ny trong Trc Lm i s xut sn . Chng ti t ra hai kh nng:
dng Cn hon nh m thnh hnh vo thi mt l, loi m th hin trong tranh l m Ton Hoa, song ha s khng
Tng, t thi Tng tr v trc khng c kiu c t cc chi tit trang sc c th trn m, ch bt ly c im ni bt,
trang sc ny. Cn hon ca nh Tng ch yu hoc cng c th danh xng ca m khng c mi lin h trc tip ti
c lm t vng, bc, ngc v st nm si bc . (2) trang sc m; hai l, loi m th hin trong tranh khng phi m Ton
Cn hon. Cn hon thi Cn hon ca nh Trn c miu t l lm bng Hoa, song vn l loi m Thng phc (cha r tn) ca ngch Tng
Nam Tng khai qut ti quan thi Trn.
vng thng ng v i mi l khc bit so vi
huyn An Ngha, Giang
Ty, Trung Quc (Tp ch Trung Quc.
Thu tng gia); Ha Lang
i vi kiu dng m Ton Hoa ca Tng
thi Bc Tng (Bo
tng C cung i Bc). quan thi Trn, chng ta khng bit g hn ngoi
m t ca Ton th v loi trang sc Cn hon
nh hai bn m. L Tc miu t m Thng triu ca Ni quan, cng
ch cp n Cn hon v di nhung su tua. Qua bc tranh Trc Lm
i s xut sn c nin i tng ng vi thi Trn, c th thy cc
quan ty tng, th v v thi gim i nghnh n Pht hong Trn Nhn
Tng hu ht i chung mt dng m. Dng m ny c trn m ta mt
na hnh lc lng, hai cnh m vung ngn, c cnh cun trn v pha
sau, c cnh cun v pha trc, c cnh dui thng, hai bn thi dng
a s nh Cn hon. Bn cnh , mt b phn th v cn i mt loi
m (khn) m gia hai cnh m nm ngang cn c nh mt ph
kin c su kha, khp vi m t ca An Nam ch lc. Cn lu rng,
m Thng phc Ton Hoa c p dng cho ton b ngch Tng quan
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: [] M ca Tng quan nh Trn (mt trc v mt sau) th hin trong Trc Lm i s xut sn .
2. Dng Chi Thy, H an. Kho v vng bc thi Tng Nguyn Bo tng tnh Giang Ty, Tp ch
Thu tng gia, k 8, 2009.
I NT V TRC LM I S XUT SN
Trc Lm i S xut sn Hc s Tng Khi, hai v quan vn Minh. Ni hoc qu qun ca cng cho bit: Ngi hc Pht
l ha phm c v vo cui th Hn lm vin, c vua Minh coi ng gn lin vi dng sng L, Vit sng L Trn Quang Ch cm
k XIV u th k XV, miu t s trng ng thi . Ngoi ra, dng
(1)
Nam. Ngoi ra, da vo nhng li bc v ny n gp ta xin vi
kin Pht hong Trn Nhn Tng ch trin Trc Lm i s xut bt nh km bn tri bc Trc li.(3) Chng t ng thi, Trn
tu hnh c o, ri khi ng V sn c vit bi Hn lm vin lm i s xut sn , ta bit rng Quang Ch ht sc trn trng,
Lm tr v, vua Trn Anh Tng Trung th x nhn Trn ng. nm Vnh Lc th 18 (nm 1420), v tng nhc lng cho vic qung
cng on Tng quan nh Trn V lai lch ca Trn Quang Trn Quang Ch s hu ha b bc tranh.
ti nghnh n. Trong tranh c Ch, ngi vit li bt t xng l phm ny. ng hoan h vit li V lai lch ca Trn ng
tng cng 82 nhn vt, c tng ngi hc o Pht sng L, Hn bt: [] S tch ca i s c (1362 - 1428), ngi vit by ch
s, o s v nho s th hin r t lm th ging D nh trong bi k Truyn ng lc ghi chp y , trin Trc Lm i s xut sn
tng Tam gio ng tn thi vit km sau bc Trc Lm i s ngi Giao Ch vn c th k li u bc ha, Dng S K
Trn, ng thi tot ln mt cm xut sn gi ng l ngi c. Ta nhn thy bc v ny, (1364 - 1444) thi Minh chp li
hng t ho, sng knh. T cc vt hc Pht Giao Ch Trn Quang dm thut li i li i khi chp m ch ca Trn ng cho bit,
dng ht sc quen thuc vi ngi Ch. Minh Thc lc cho bit vo vo bn tri, ng hu dng cc bc Trn ng l ngi Trng Lc,
Vit nh chic vng, hp ng ngy Mu Dn thng 11 nm 1407, tu nhn quan chim, khin cng Phc Kin, t tin l ngi huyn
tru, ng nh v.v. cho ti hnh su mi by ngi Giao Ch bn hnh ca i s khng mai mt C Thy - Quang Chu (H Nam),
tng voi ch kinh, tp tc ct tc th l Trn Tr, Trn Quang Ch, vy. (1)
D nh cho bit Ngi gii th php, c bit l th ch
ngn, i t ca ngi thi Trn Trn Sm n cng vng bc v hc Pht Giao Ch Trn Quang Ch Trin, c tuyn vo Hn lm
u ht sc sng ng, chn thc. phng vt, ban cho tin bc v cm bc Trc Lm i s xut sn vin lm Trung th x nhn vo
Mun nht vo nm 1420, qun o. Nh vy, c th bc
(2)
n cho ta xem vit li k [] nm Vnh Lc th 2 (nm 1404).
ha phm ny tr thnh vt u xc nh, Trn Quang Ch l ngi Nam Giao v li s vic nht Cc bin ngch ch ln ca triu
s hu ca Trn Quang Ch, mt ngi Vit hm m o Pht, lm thi, hoan h truyn xem, hn o nh u do ng vit, ngi t x
v th quan Vit Nam thi thuc quan ti Vit Nam vo thi thuc hnh ca i s c xng tng n xin ch ng khng ngy no
Minh. T ho xen ln cm khi, Nam Giao t lu ri . Tng Khi
(2)
khng c, nhng ng cha tng c
Trn Quang Ch vit li bt ghp 1. (Trung) Minh thc lc - Thi Tng thc lc - v chn nn(4). C th chnh Trn
vo sau tranh, k v hnh trng ca Q.268. Mc ngy Nhm T thng 2 nm Vnh Lc
Quang Ch nh Trn ng
th 22. Nguyn vn: 1. Li bt trong Trc Lm i s xut sn . Nguyn
vua Trn Nhn Tng cng nim vn:
hoan h khi c xem bc ha.
2. (Trung) Minh thc lc - Thi Tng thc lc - 3. Li bt trong Trc Lm i s xut sn . Nguyn
Sau ng tip tc mang tranh ti Q.73. Mc ngy Mu Dn thng 11 nm Vnh Lc 2. Li bt trong Trc Lm i s xut sn . Nguyn vn:
th 5. Nguyn vn:
xin li k, li bt ca Hn lm Th vn: 4. (Trung) ng l vn tp - Q.19 - Trn T Hiu m
[] ch minh. Nguyn vn:
ging D nh, Hn lm Th c
ch vo nm 1420, cng dp nh ngay t nm 1319. C th im qua ngi con Chi in.(1) c th thy r, v li dng lc khon
D nh v Tng Khi, nhng v mt s ghi chp nh sau: -o Tng Nghi (1329 - 1410) Ch Chnh chp tam nin xun
quan vn hay ch tt trong vin -Dng V (1285 - 1361, cho bit: Tin ng Trn Gim Trn Gim Nh t sau ny mi
Hn lm thi Vnh Lc. ngi Hng Chu) cho bit: Ti Nh c suy tn mt thi bi ti in vo cng ht sc r rt. Theo
V tc gi ca Trc Lm i hi nh ngi hu chiu nh hc s v truyn thn. (2)
Quyn 5 sch hi bo gim ca
s xut sn , dng lc khon cui Triu T Ngang (tc Triu Mnh Ph), -in Nh Thnh (1503 - H Vn Ngn thi Nguyn cho bit
bc tranh cho bit, y l ha phm gp lc Trn Gim Nh v tranh 1557 ngi Tin ng, Hng Trn Gim Nh sng Hng Chu,
do ha s Trn Gim Nh v vo truyn thn mang bn phc tho Chu) cho bit: Trn Gim Nh, tinh thng v truyn thn, l cao th
ma xun nm Ch Chnh th 23, chn dung ng Triu n dng ln. ngi huyn Nhn Ha (Hng s mt ca quc triu. Song trc
tc nm 1363. Cho n nay, lai lch ng Triu cm bt sa cho ng y, Chu), tinh thng vic v truyn mt chng ta cha thy tc phm
ca ha s Trn Gim Nh thng ng thi ni nguyn do nhng thn, n nay con chu ng vn no ca ng, nn khng c cch
ch c bit n qua dng ghi ch cha c. (2)
cn k tha gia hc. v.v. (3)
no so snh vi bc tranh ny c,
chp ngn gn ca H Vn Ngn -L T Hin (1287 - 1367) quan Tuy nhin, theo gim nh ca ring dng lc khon sau ny mi
(khong 1312 - 1370): Trn Gim Cao Ly cho bit: Nm K Mi nin Bo tng Liu Ninh Trung Quc, tc in chng minh y khng
Nh sng Hng Chu, tinh thng hiu Din Hu (1319), ti i theo gi ca Trc lm i s xut sn phi ha phm c v ra t tay bt
v truyn thn, l cao th s mt Trung Tuyn vng xung Bo khng phi Trn Gim Nh. Liu Trn Gim Nh. Da vo bn na
ca quc triu (nh Nguyn). Con ng Qut Giang Nam, vng cho gi Ninh tnh bc vt qun tng Th con du gip lai nh K Ngao, Ty
l Chi in c th k nghip ng. (1)
Trn Gim Nh Hng Chu, bo ha trc lc Hi ha quyn do S Vng Tn ca Hng Nguyn
Qua kho st mt s t liu nin v chn dung xu x ca ti.(3) Nxb. M thut Liu Ninh xut bn Bin phn cch thy sau tranh, c
i cui Nguyn u Minh cp -Ha Hu Nhm (1286 - 1364) nm 1999 nhn nh: Sch B in th thy r rng vic ny pht sinh
ti Trn Gim Nh, chng ti nhn cho bit: Ngi v chn dung xng chu lm thi Thanh nhn nh Trc trong lc ngi ta ct xn tranh khi
nh Trn Gim Nh l ngi huyn l cha con Trn Gim Nh Tin Lm i s xut sn l do Trn bi biu. T c th on rng,
Nhn Ha, sng Tin ng, c ng t n ch tinh diu. Ti Gim Nh v, thc ra lm. Bi vt thi gian in lc khon phi ri
hai huyn u thuc Hng Chu, khng quen bit Gim Nh, ch bit tch ct xn phn cui tranh vn vo qung sau khi h Hng ng n
Trung Quc. ng tng th gio v trc khi c a vo cung nh
Triu Mnh Ph v tr thnh bc Thanh. Bc tranh tuy khng phi
1. (Trung) Ch Chnh tp - Q.31 - T - Tng t chn
danh ha, gii v tranh truyn thn 2. (Trung) Sn C Tn ng - Q.2. Nguyn vn: Trn Chi in t. Nguyn vn: tc phm ca h Trn, song xt t
phong cch hi ha, trang phc ca
2. (Trung) Chuyt canh lc - Nhn trung. Nguyn
vn: nhn vt v cc li k, tn ca
1. (Trung) hi bo gim - Q.5. Nguyn vn: 3. (Triu Tin) ch trai lon co - Q.4. Nguyn vn: 3. (Trung) Ty H du lm ch d - Q.17 - Ngh vn
nhiu danh nhn u thi Minh,
Nguyn vn: ,, thng gim. Nguyn vn:
. v i th c th xc nh c nin
III. TRANG PHC QUN I
Ton th chp: (Nm 1285) Quan qun giao chin vi qun Nguyn
133
Hm T Quan, cc qun u c mt, ring qun ca Chiu Vn Vng
i ca tranh. Trong li bt ghi r nhng ngi vit li bt sau tranh
Trn Nht Dut c ngi Tng, mc o kiu Tng, cm cung tn chin
nm Vnh Lc th 18 (1420), v c u khng mt li nhc n danh
u. Thng hong s cc qun c th khng phn bit c, sai ngi
ba ngi ghi r nin i ti phn lc ha Trn Gim Nh. Trong khi ,
d rng: y l qun Tht ca Chiu Vn Vng, phi nhn cho k! Chng
khon; Trn ng, ngi vit ch D nh sau khi nghe Trn Quang
v ngi Tng v ngi Tht, ting ni v trang phc tng t.(1) T y
trin dn th, li l huyn lnh La Ch thut li s tch ca vua Trn,
c th suy, ng thi din mo qun trang ca binh tng i Vit c
in gia thi Hng V, iu ny lin ni T triu trc n nay,
s phn bit kh ln vi qun trang ca ngi Tng v ngi Nguyn.
xc quyt rng, bc tranh khng th tn tui ngi khng c bit n
mun hn thi Minh s, c th truy Trung chu [...] Nay may gp thnh
ln n cui thi Nguyn [] Bc triu, khi phc cng th thi Hn
tranh ny vo cui thi Minh c ng, thu ht t y, nhp vo bn
Hng Nguyn Bin thu gi, sau khi , khin phong tc ng vn ng
c a vo ni ph nh Thanh, qu, nn tranh ny mi c truyn
trc khi Ph Nghi nhng ngi, vi b kinh s. Bng khng, tn tui
danh ngha l vt thng cho Ph ca i s cng ch lu truyn mt
Kit, c vn chuyn cng mt vng Nam Giao m thi [...] Ngi
s bc th ha khc qua Thin Tn Nam Giao v li s vic nht thi,
ti ngy cung Trng Xun. Sau hoan h truyn xem(2). Ph Hip vit
khi Th chin th hai kt thc, Ph li bt cui tranh cng ni Ngi Qun i triu Tng v triu Nguyn do Lu Vnh Hoa phc dng (Trung Quc
c i qun nhung phc sc); Binh lnh triu Trn (Bo tng Lch s Vit Nam).
Nghi mang cc ha phm ny chy trong nc hm m, lm ra tranh
ti thnh ph Lm Giang tnh Ct ny(3). Nh vy, vi nhng chng
Nh chng ti cp ti phn kho v trang phc qun i thi
Lm, b qun ta bt c, giao li c hin c, chng ti cho rng tc
L, qun trang ca i Vit ch yu gm: trang phc Gip Tr dnh cho
cho Ngn hng nhn dn ng Bc gi ca Trc Lm i s xut sn
tng lnh, trang phc T Phng Bnh nh v khinh trang mnh trn
chuyn cho y ban qun l vn vt khng phi Trn Gim Nh, m rt
ng kh dnh cho qun binh. Din mo qun trang ny vn tip tc
ng Bc, sau a v Bo tng c th l mt ha s Vit Nam.
c k tha vo thi Trn.
ng Bc tc Bo tng Liu Ninh
i chiu pho tng Kim Cng thi L, pho tng tng canh ca
ngy nay ct gi(1).
2. Li bt sau tranh. Nguyn vn: khai qut ti di tch Bo Thp thi Trn, c th thy b Gip Tr Minh
Cn lu thm rng, v quan
Quang c du nhp v Vit ha t thi Tin L v thi L vn c k
ngi Vit Trn Quang Ch v
tha vo thi Trn. Ring pho tng khai qut ti di tch Bo Thp c
i cht bin d so vi tng Kim Cng thi L, trong tm gip che
1. Liu Ninh tnh bc vt qun tng - Th ha trc []
lc - Hi ha quyn. Tr.248 3. Nh trn. Nguyn vn:
Tng quan ca nh Trn trc y. i vi nhng loi m Gic nh, Nh H Vit Nam Nh Hn Trung Quc
Phng Thng, xt theo danh xng, c l m Gic nh (gic: gc, sng; M Vin Du Vng hu Vng hu
nh: nh) l m nh nhn hoc c sng tng t nh m Gic Cn M Khc Phi Ng s i Cung in mn li, Bc x
ca n s Trung Quc; m Phng Thng hn c nh trang sc hnh M Cao Sn Quan vn Trung quan, ngoi quan,
Phng Thng (hnh bnh hnh an xen). Ring m Chit Xung dnh cho v Lc phm tr ln cn thn, yt gi
quan, chng ti cho rng khng th da vo tn m m on y l loi M Thi C Quan vn, v Cng khanh, i phu
Lc phm tr xung
m c cnh chun gp (chit) ri hng thng ln tri (xung) nh m
Triu Thin, loi m dnh cho vng hu nh Trn. y, Chit Xung l
tn mt i qun ca nh ng nhiu ln xut hin trong vn khc QUY CH THNG PHC CA B QUAN
M Phc sc M Phc sc
V sc m, chnh sc en, tng sc xanh
Nht phm Cao Sn Ta Chit Xung Ta
Nh phm Cao Sn sm Chit Xung sm
Tam phm Cao Sn Hng Chit Xung Hng
T phm Cao Sn Lc Chit Xung Lc
M Khc Phi, m Cao Sn, m Vin Du, m Thi C. Trn y l cc loi m theo quy ch thi
Hn ng do Nhip Sng Ngha, ngi thi Tng kho, vit trong sch Tam l . Nh H ti Ng phm Cao Sn Bic Chit Xung Bic
ch cc loi m c thi Hn ng, nhiu kh nng da vo cun sch ny. D nhin, nhng chic Lc phm Cao Sn Bic Chit Xung Bic
m khi c p dng vo triu nh i Ngu hn c s bin d.
Chnh tht Thi C Bic Thi C Bic
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
phm
2. Bi minh khc trn chic chung x Thanh Mai c c vo ngy 30 thng 3 nm Trinh Nguyn 14 nh Tng tht Ton Hoa Bic Ton Hoa Bic
ng, tc ngy 20 thng 4 nm 798. Ni dung k khai h tn chc tc ca nhng thnh vin Hi Ty H phm
v nhng ngi tham gia c chung. Trong c nhng v nh: Tm chu An Lc ph Chit Xung y
Quch T Cng; Dim chu Dim xuyn ph Chit Xung Cao Tho; Tm chu an lc ph Chit Xung Bt phm Thi C Xanh Thi C Xanh
Quch du l; Kinh chu T mn ph Chit Xung, thng ph Ng i Quch Lp; Chiu V hiu y Hng
chu gii hu Chit Xung, thng tr quc Thiu Ngh v.v. (Dn theo Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp Cu phm Thi C Xanh Thi C Xanh
1. Tr.19). Tham kho thm nh ngha ca Hn in (Zdic.net).
i vi trang phc qun i thi H, chng ti cho rng gip phc chng lm quan theo quy ch trong bng vn, ngi khng c chng
ca tng lnh thi H vn k tha gip phc thi L - Trn. Ngoi ra, lm quan phi bi tc, dng la en bc u, khuyn tai, lc cho
146 147
bn thn cc loi o gip khng ch c lm bng kim loi, lp lt trong c ty nghi s dng. o u phi dng o Sam, vy di, hi dng hi
cng ca o phn ln c lm bng da. Vy nn nm 1401 trn ng vi hoc da, nht lot khng c ct tc i t, khng c dng cc
i nh Chim Thnh, gp phi nc l, cn kit lng thc trong ba mu sc huyn, vng, ta.(1)
ngy, tng s phi nng gip da n(1). Bn cnh , L H ngi
thi Minh cho bit, sau khi b bt v Bc Kinh, Thng th b Cng (nh
Minh) ng L Trng (tc H Nguyn Trng) ln u tin m Thn C doanh
Ph lc 1
(doanh tri to sng thn c), xy Khi Gip xng (xng ch to o Gip
m Tr), ch to thn thng thn sng, bn lui gic Tht di chn ni TRANG PHC C TANG V QUAN NIM V MU EN TRNG
Cu Long(2), chng t bn thn H Nguyn Trng rt tho vic ch to
Gip Tr.
i vi trang phc dn gian di triu H, ta cng ch bit rng - (Trung) An Nam ch lc (Trn): Quc ch ngy thng i m
nm 1404, H Hn Thng cm mi ngi trong thin h dng loi ng Cn, thng phc coi mu trng l mu sang qu. Ngi trong
la phiu k lm o, ch cho phiu s qua, (3)
tc ch cho php dn nc ai mc mu trng tc l tim ch, ring ph n khng cm. Nm
gian c dng loi la th may qun o, khng c dng la mn. 1291, khi vua Trn Thnh Tng mt, vua Trn Anh Tng ni vi s thn
Mt s lnh cm ca nh Minh i vi u tc qun o ca ngi nh Nguyn: Ta tang cha, mc o en, n rau c, trai gii trong nm
Vit, cng h l cho chng ta c bit din mo trang phc dn gian nm.(2) Phn Phong tc li vit: Quy ch tang l v dng trong cung
thi k ny. Ton th chp: (Nm 1414) Nh Minh cm nam n khng tht kh ging Trung Quc.(3)
c ct tc. Ph n mc o di, vy di, i theo phong tc phng - (Vit) Ton th (Trn): Nm 1377, d b ti nhiu ln can ngn,
Bc. (4)
An Nam ch nguyn cng ghi lnh cm rng: K no dm noi vua Trn Du Tng vn quyt ch thn chinh i nh Chim Thnh.
theo thi t trc y, co trc i t [] Hu ty s ti phi gia nghim m t cho vic xut qun bt li v d on v mt kt cc tang tc,
trng tr(5); v T nay vic n mc khng c noi theo thi tc man Ton Th miu t: khi vua dn mi hai vn qun n bn sng x Bt,
di, i t h ngc, ln vt s dng cc sc huyn, vng, ta u coi l c ngi lng lm m ma, vua bt v 30 quan tin. n thng 5 nm
lnh cm, nhum gi phong tc Trung Hoa, k no vi phm th bt sau, trc khi ra trn, vua quyt nh mc qun phc mu en, cho
ti. Quan li u dng m Phc u c hai cnh chun thun di, o Ng Cu Vng Hc mc mu trng, ci nga trng. Kt qu: Vua b
di c trn vt phi, vt c o dt bng t, lng tht dy thao, chn i hm trong trn m cht. Bn i tng L, Nguyn Np Ha, hnh
hi. Sinh vin u dng m Phc u cnh chun thun di, o c khin Phm Huyn Linh u cht c. Gic bt sng c Ng Cu Vng,
trn mu xanh lam, c vt, tht thao, i hi. Cc chc dch cai qun em con gi g cho.(4)
dn chng nh th lnh, quan lang, x chnh, li giam, khai sao u
dng o di c trn vt phi, i khn m, i giy hia. Ph n nu c 1. (Trung) An Nam ch nguyn. Nguyn vn:
,,,,
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Trung) Gii am lo nhn mn bt - Q.6 - An Nam ng thng th. Tr.220. Nguyn vn:
2. (Trung) An nam ch lc - Q.3 - i Nguyn phng s - Trng thng th hnh lc. Nguyn vn:
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
4. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 3. (Trung) An Nam ch lc - Phong tc. Nguyn vn:
5. (Trung) An Nam ch nguyn. Nguyn vn: [] 4. (Vit) Ton th. Tp 2. Tr.160-161.
- (Trung) Doanh nhai thng lm tp:
Ph lc 2
(Chim Thnh) cho php c mc mu ta,
148 149
ring vua mc trng, cm mc cc mu S LNG THT LA V QUT CNG SANG NH MINH
en huyn, mu vng, k no lm tri th b T 1416 N 1423
ti cht. (1)
- (Vit) Lch triu hin chng loi ch (L): trong 100 ngy cc Minh thc lc - Thng 12 1.288 tht 10.000 chic
Thi Tng thc nm 1418
quan u phi mc o trng, ngoi 100 ngy dng o xanh hoc en, lc. Q.207
khng c dng mu hng, lc(4).
Minh thc lc - Thng 12 1.325 tht 10.000 chic
- (Vit) Vn i loi ng (L) cho bit: Tc nc ta khng king Thi Tng thc nm 1419
lc. Q.219
mu trng, n b u i khn trng. Thy ngi i khn , mi
ngi u ci v qui d ca h.(5) Minh thc lc Thng 12 2.265 tht 10.000 chic
- Thi Tng thc nm 1420
- (Vit) Gia nh thnh thng ch (Nguyn s) cho bit: C tang c lc. Q.232
k mc qun o la mu xanh en, ng nh li ng ng Pha ni: o Minh thc lc Thng 12 1.535 tht 7.535 chic
m kh phn bit c ngi c vic hiu hay vic h.(6) - Thi Tng thc nm 1421
lc. Q.244
Minh thc lc - Thng 12 1.390 tht 8.430 chic
Thi Tng thc nm 1422
lc. Q.254
1. (Trung) K lc vng bin - Q.63 - Doanh nhai thng lm tp - Chim Thnh. Nguyn vn: Minh thc lc - Thng 12 1.747 tht 10.000 chic
Thi Tng thc nm 1423
2. (Trung) Minh thc lc - Thi Tng thc lc - Q.214. Mc thng 7 nm 1419. Nguyn vn: lc. Q.254
[]
3. (Vit) L Qu n ton tp - Tp III - i Vit thng s. Tr.96.
4. (Vit) Loi ch - L nghi ch - Tang nghi v tang phc. Tr.75.
5. (Vit) Vn i loi ng - Q.5 - Phm vt cu. Tr.21.
6. (Vit) Gia nh thnh thng ch - Q.4 - Phong tc. Nguyn vn: []
1. (Vit) i Vit thng s. Tr.87.
bc, m ca tc minh t mt bc, tn l m Cng Thn, pha trn nh
Ph lc 3
hnh ong bm bng vng, to nh dy tha khc bit. Thn vng mc
150 PHN CHNG PHC TRONG AN NAM CH LC 151
o bo ta dt vng. Tc hu v tc minh t mc o bo thu hnh
phng c. T i liu ban tr xung mc Cn Min ty theo cp bc, ban
vn eo thm Kim Ng i. Vin ngoi lang, lang tng i m Min c
Bn Hn vn An Nam ch lc hiu bn do y ban Phin dch s cc vin vng bc an xen; t lnh th x ti hiu th lang thng ch th
liu Vit Nam thuc i hc Hu thc hin, in trong bn dch An Nam cm u i m Min bc. M Min dng trong cc dp i l.
ch lc xut bn nm 1961, c mt s im cha hp l v mt c u L thng ch i m Phc u, o bo ta, nh cung hu, th x
dn n vic phin dch thiu chnh xc. c bit phn Chng phc ng. ai hoc bng sng t, hoc bng vng, ty theo phm trt, ht ng
m t trang phc ca vua quan thi Trn do ngi dch khng nm c cng nh vy. Cc chc quan v t chc i m Phc u, o bo ta, ai
cc kin thc v phc trang nn cch hiu v phin dch c nhiu sai st. sng t, khng mang ht, chp tay ly.
Ngoi ra, hiu bn ny da vo bn d bn lu hnh hin nay l Lc bn, Quc ch ngy thng i m ng Cn, thng phc coi mu
Ni bn, Tnh bn, Anh bn, song so vi bn Vn Uyn cc vn c i trng l mu sang qu. Ngi trong nc ai mc mu trng tc l tim
ch xut nhp. Nay chng ti i chiu Hiu bn ca i hc Hu vi ch, ring ph n khng cm. V phc sc, vng hu v th dn thng
bn Vn Uyn cc, lp ra bn hiu chnh ny, ng thi c u v phin mc o c trn, mc thng mu en, qun bng l trng, chung loi
dch li nh sau: hi bng da. Vng hu gp ring quc ch khng i m, t thn thit
Nguyn vn: qu mn, th dn khng c nh vy.
Th cn ni quan, thng phm i m Dng ng, nh hnh
ong bm bng vng, dy tha khc bit. V trang phc, trung phm
mu sc o m gim xung mt cht, h phm i m Dng ng
khng trang sc, o bo ta, u chp tay ly (vua), u khng c ht.
Loi m thng phm i khi Thng triu dng vi nhung mu ta pha
bic lm thnh su tua, nh vo ai ngang sau m, t cao qu vy;
trung phm dng tua ta; h phm dng tua en; Cn hon lm bng
vng thng phm v i mi l khc bit.
Dch ngha:
Quc ch c m Bnh Thin, m Quyn Vn, m Ph Dung, mc
o Cn, eo ai Kim Long, c khoc phng tm khc lnh bng l trng
thu b gm nh vng, trn chu, tay cm ngc khu, phm tt l nhn
qun thn ly mng. M ca tc vng ba bc, m ca tc hu hai
153
1. (Hn) Sau khi nh Minh sp , vng triu Triu Tin vn tip tc s dng nin hiu Sng Trinh (v
vua cui cng ca nh Minh) cho ti tn u th k XIX. Triu Tin thc lc khng t ln ca ngi cng n
nh tri b ca nh Minh dnh cho Triu Tin, nh n ti to ca Thn Tng hong (ch Minh Thn
Tng), t khi m ci n gi, cha tng thy chp vo in tch. Th gi l Nhn, chng g ln bng o
cha con, Ngha chng g ln bng o vua ti l vy. M trong o vua ti, chu n v cng, cha tng c
mi quan h no nh triu ta vi Hong Minh vy. (Hiu Tng thc lc. Mc ngy Bnh Tut thng 10 nm
th 8. Nguyn vn:
); Triu ta i vi i Minh, l vua
ti m cng l cha con vy. (Hiu Tng thc lc. Mc ngy Bnh Tut thng 7 nm th 16. Nguyn vn:
)v.v.
2. (Trung) Minh Thi t thc lc - Q.26 - Mc ngy Bnh Dn, thng 10 ma ng, Hng V nguyn nin.
Nguyn vn: ,
vy nn Trung Quc t vng th bn phng yn bnh.(1) Chnh v vy Tuy nhin, quan h Vit - Minh ch tri qua mt giai on mt ngt
ngay sau khi ln ngi, ng lin thc hin k hoch ti thit trt t Hoa ngn ngi, bi triu nh i Vit d sao vn mang tm thi ca mt
154 155
Di, yu cu cc thuc quc ni li quan h triu cng, trong Triu quc gia t ch, khng mun chu s chi phi ca triu nh Trung Hoa.
Tin v An Nam l hai ln quc c nh Minh u i hng u. Qu Bt k nhng bin c lin tip din ra trong ni b cung nh, hay s
thc, ngay sau khi nh Minh thnh lp, nm 1368 vua Trn D Tng x xt thng xuyn vi Chim Thnh phng Nam, mi vic u do
c Don Thun Thn sang s nh Minh. Ti thi im ny, vua Minh triu nh i Vit t gii quyt, khng cp bo v cng khng nghe
Thi t khen vn hin nc Nam vn gn gi c ch c, khng thay theo li dy bo ca thin triu. iu ny c cho l s thiu chn
i theo phong tc Nguyn Mng, ng thi tng bn ch Vn hin chi thnh trong vic th nc ln, v cng l nguyn nhn chnh gy rn
bang, sp ch ng ca s thn An Nam ln trn s thn Triu Tin ba nt trong mi quan h Vit - Minh. Trong nhng chiu sc vua Minh
bc , mt s u i ht sc hy hu. Chnh vua Minh Thi T tuyn b:
(2)
Thi T ban cho vua nh Trn v sau, thng xuyn c li nhc nh: cc
Trm lm vua thin h, thnh chnh thng, t nay c ba nm, cc cng phm ch l by t tm lng thi, nu lng th nc ln mi mi
nc hi ngoi vo triu cng th An Nam ng u, sau ti Cao Ly, bn chc, th u cn cng vt thnh son(1) [] Vt khng cn nhiu, ct
sau na ti Chim Thnh, cc nc u dng biu xng thn, hp vi quy lng thnh.(2) Tuy nhin, v vic t hnh x v thng xuyn thc
ch c, trm ht sc khen ngi.(3) i hc s triu Minh l Vng Ngao c chi ti ca nh Trn khin vua Minh Thi T
cn cho bit: Khp trong bn b, nhng ni uy c ca nc nh tri hon ton nh mt nim tin mt phin bang
n khng ni no khng vo triu cng hng nm, Triu Tin v An vn c nh gi ngang hng vi Triu Tin
Nam gn li thn, l cc nc c vn hin c l gio, vy nn l tit ca lng thnh thn phc. Nm 1372, vua Minh Thi
triu nh i vi hai nc y l u i nht. (4)
t tc kh ni: Gian manh lo xc, sinh s gy
him khch, la di Trung Quc [] T nay An
Nam triu cng, ch c nhn.(3) Thm ch vua
Minh cn nh ngha: An Nam [] bn trong
ly s di tr lm u, khng c lng thnh ca
mt nc nh th nc ln, l nc sinh s.(4)
D rng vua Minh Thi T lit tn nc
Vit vo trong mi lm nc bt chinh chi
quc, dn con chu mun i khng c ng
ao binh, song mi nguy ngi v mt cuc chin
tn khc vn khin T Chng Tc hu Trn
n chng. 1. Hong Hu chi bo (Nh Nguyn); 2. Hong Hu chi bo (Nh Thanh); 3.
Chiu Hin vng hu chi bo (Nh Triu Tin). Nguyn n phi khuyn vua Trn Ngh Tng Vua Minh Thi t v Minh
Thnh t.
knh nc Minh nh cha, yu Chim Thnh nh
1. (Trung) Minh Thi t thc lc - Q.37 - Mc ngy Nhm Thn, thng 12, Hng V nguyn nin. Nguyn
vn:
2. (Vit) c Trai di tp - Q.6 - D phc ch. Tr.31. Nguyn vn: 1. (Trung) Minh Thi t vn tp - Q.2 - D An Nam quc vng chiu: .,
3. (Trung) Minh Thi t thc lc - Q.47 - Mc ngy Nhm Tut, mng 1, thng 12, nm th 2 nin hiu Hng 2. (Trung) Minh Thi t vn tp - Q.8 - Mnh Trung th hi An Nam cng vn:
V. Nguyn vn: 3. (Trung) Minh thc lc - Thi t thc lc - Q.47 - Mc ngy Bnh Thn, thng 6, nm th 4 nin hiu Hng
V. Nguyn vn: []
4. (Trung) Chn trch tp - Quyn 11 - Tng ty M Lng qun s An Nam t. Nguyn vn: 4. (Trung) Minh Thi t vn tp - Q.6 - Mnh Trung th d ch An Nam hnh nhn sc. Nguyn vn:
[]
con, nh vy th nc nh v s.(1) Song du xt kha cnh tm l hay thuc Minh, cng vi kip nn nm 1371 gic Chim a vo thnh []
din bin thi cuc by gi, vic knh nh Minh nh knh cha, yu Chim t tri cung in, nh ca. Th tch, s sch do vy sch khng(1), n
156 157
Thnh nh yu con l vic hon ton khng th. Cui cng, nm 1406, thi L s, nhng b sch quan trng ghi chp in chng ch c
vin c ph Trn dit H, Minh Thnh T Chu c qun xm lc th ca cc triu i trc y hu nh mt tch(2).
Vit Nam, song ngay sau khi nh bi cha con h H, ng ta li nhanh Cng chnh bi s mt mt th tch
chng sp nhp nc Vit vo bn Trung Quc, phng danh xng c ny, ngay t thi L s, in chng ch
t qun Giao Ch, ng thi ra lnh binh lnh vo nc y, ngoi tr ca cc triu i L, Trn kh c th
sch kinh v vn in ca o Pht, o Lo khng thiu hy; tt c th k kho tng tn. Vo thi vua L Thi T
tch, vn in cho n nhng loi v tr con qu ma tp vit nh Thng v na u thi vua L Thi Tng, vn ha
i nhn, Khu t d , mt mnh mt ch u phi t ht. Khp trong
(2)
thi L s vn c s tip ni phong cch L
nc y phm nhng ni di tch c bia do Trung Quc dng th gi li, - Trn. Ring quy ch Thng phc ca b
cn cc bia do An Nam dng th ph hy ht, mt ch ch cn.(3) quan nh L vn phng theo ch trang
Nm 1407, Minh Thnh t li ra ch d nhc li vic trn: Nhiu phc c ca thi Trn - H sau ci cch nm
ln ra ch d cc ngi rng: phm An Nam, tt c cc vn khc th 1396. Tuy nhin, quy ch ny ngy cng th
tch cho n tng mnh tng ch ca loi v tr con qu ma tp vit nh hin r tnh cht i khi, thiu s rch ri
Thng i nhn, Khu t d, cng nhng tm bia x y t dng ln, trong vic phn bit phm trt ca vn v Tr em Vit Nam thi Nguyn
tp vit Thng i nhn
h trng thy l hy ngay lp tc, ch st li. Nay nghe ni sch v thu b quan. Nh nm 1434, thng 8, ban cho (K thut ngi An Nam); Giy
c trong qun doanh, khng ra lnh cho binh lnh t ngay, li xem hc tr trong Quc T gim v hc tr cc l tp vit ca tr em thi Thanh
(BTDTDL). Thng i nhn,
xt ri mi t. Trong khi qun lnh phn ng khng bit ch, nu th huyn u c mc quan phc, ng thi Khng t d, ha tam thin, tht
no cng lm nh vy, khi vn chuyn t s mt mt nhiu. T nay, cc li cho gio th Quc T gim, gio chc thp s, nh tiu sinh, bt cu t,
giai tc nhn, kh tri l d.
ngi phi lm ng nh li sc trc, lnh cho qun lnh h thy mi cc l huyn c i m Cao Sn(3); n
th sch v vn t x y l t ngay, ch lu li.(4) Nh vy, sau 20 nm nm 1437, vua Thi Tng li cho cc quan v cng c i m Cao Sn
ging nh quan vn. Theo ch ca nh H trc kia, quan vn t lc
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
phm tr ln i m Cao Sn, quan v t lc phm tr ln i m Chit
2. (Vit) Sn c tp thut Thng i nhn cho bit: Tr con mi tp vit ch, t vit Thng i nhn, Xung, n y, bt k vn v b quan hay gio th Quc T gim, thm
Khu t d, ha tam thin, tht thp s, nh tiu sinh, bt cu t, giai tc nhn, kh tri l d (Bc i nhn
thi thng c, ch c ngi Khng Khu m thi, ngi gio ha ba nghn , c by mi hc tr gii, nay
ch gio vin cc l, huyn u c i cng mt loi m. S i khi
hc tr nh cc ngi, tm chn a, lm iu nhn, bit l ngha), thin h u nh vy, khng bit bt u trong cch n mc ca b quan chng t ch quan phc ng thi c
t khi no. Nguyn vn: :,,,,,,,
.
nhiu khim khuyt, cn c mt cuc ti thit trn din rng.
3. (Trung) Vit Kiu Th - Q.2. Dn theo Th vn L Trn. Tp 1. Tr.58. Nguyn vn:
,
Bn dch trong sch Th vn L Trn c 1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: []
ch cha c xc ng, t nh cu dch l nhng loi (sch ghi []
chp) ca l dn gian, hay sch dy tr, nh loi sch c cu Thng i nhn, Khu t d. T L tc 2. Sau nhng t thiu hy th tch ca i Vit, 12 nm sau, nm 1418, vua Minh li sai H Thanh, H Th
(l: nh qu; tc: th tc) khng phi loi sch ghi chp ca l dn gian, c th ngi dch hiu nhm sang sang ly cc sch v ghi chp s tch xa nay ca nc ta (Ton th). Cc sch i Vit thng s (Tr.101),
t l ng, l ca. (Bn Vit kiu th in trong T kh ton th tn mc tng th - S b - Q.162 - Tr.695 Loi ch - Vn tch ch (Tr.63), Cng mc (Q.13) u nhn nh: Tng nh Minh, Trng Ph ly ht sch
chp l l tc). v ghi li s tch ca nc ta t thi Trn tr v trc a v Kim Lng. Song trn thc t, bin mc sch
4. Nh trn. Nguyn vn: Vit Nam thi Minh khng xut hin nhng cun sch m Phan Huy Ch, L Qu n nu. Nhiu kh
nng phn ln s sch Trng Ph thu gom b thiu hy.
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
o m l nhc c coi l vn hin ca mt quc gia phi c t nh
thn trng, v phi c gng ti a gn gi c ch c theo ng
158 159
truyn thng Nho gia. Nguyn Tri v cc triu thn ng tm tn sng
Chu Cng, bc v nhn c Khng T ht li ca ngi v cng lao ti
thit, duy tr ch l nhc c ca nh Chu. Tuy nhin, sau khi du nhp
v c t nh nhiu ln qua cc triu i L - Trn - H, vn hin Nho
gio c nhng nt c sc ring bit ti triu nh Vit Nam. c bit,
t sau ci cch ca H Qu Ly, o m i Vit phn ln c m phng
t quan phc Hn - ng. n thi vua L Thi T, Nguyn Tri c
giao nhim v ti thit o m l nhc, song thnh qu kho cu ca
Thng phc m Sa o bo nh B t. 1. Quan Triu Tin;
2. Quan i Vit triu L; 3. Quan nh Minh. ng th hin vic p dng m Cao Sn cho b quan ngy mt t r s
khim khuyt, khin cui cng ng v cc Nho thn phi t nhn rng:
Song vn do s mt mt s liu, ngay c v nho thn uyn bc nh
vic t nh l nhc phi i c nhiu ngi c thng bit rng, nm
Nguyn Tri cng gp nhiu kh khn trong vic t nh phm phc
r quy ch c mi c th hon thnh. i vi trang phc ca nh Minh
triu nghi. Vn d t thi vua Thi T lnh cho Nguyn Tri t nh
ch quan phc, c l vic cha hon tt nn n khi vua Thi Tng
ln ngi, sau mt lot cc quy nh p dng m Cao Sn thi H cho vn
v b quan, cui cng vua vn mt ln na lnh cho Nguyn Tri cng
Thi gim Lng ng t li ch quan phc. Song n thng 5 nm
1437, Nguyn Tri xin tr li mnh lnh, khng mun tip tc hp tc
cng Lng ng, nguyn nhn chnh l do nhng iu Nguyn Tri
thy u khc vi Lng ng(1) Sau khi vua Thi Tng chp thun li
kin ngh ca Lng ng p dng ch l nhc mi m qu bn l
o thi Nguyn, o thi Minh s k (thi Hng V), o thi
ch o m ca nh Minh, Nguyn Tri cng mt s v triu thn nh Minh hu k. (mingyiguan).
Nguyn Truyn, o Cng Son, Nguyn Vn Huyn, Nguyn Liu dng
ng thi, Nguyn Tri nhn nh Ngi Ng lu ngy nhim thi tc
s ni: Vic ch tc l nhc t phi i c ngi ri sau mi tin hnh,
ca ngi Nguyn, tc xa, rng trng, o ngn m tay o di, m xim
c nh Chu Cng v sau khng c li ch trch. Nay li sai tay hon
le lot, lp lp nh l. Ngi Minh tuy khi phc o m Hn ng xa,
quan Lng ng chuyn trch vic t l nhc, chng l lm nhc nc
nhng thi tc vn khng i(1), ng khng nn noi theo.
sao? V li vic y lm di trn la di, chng da vo u c.(2) Lng
Trong khi , Lng ng l mt vin hon quan phc v trong
ng thanh minh: Thn khng c hc thc, khng bit ch c, nay
cung nh, chc hn trng thy nhiu dng o m l nhc ni cm
nhng vic t nh u da vo nhng iu mt thy m thi.(3)
cung, c cho l ngi c hiu bit cht t, nn c giao nhim v
Xt t gc ca Nguyn Tri, vi nhn quan ca mt nho thn,
hp tc cng Nguyn Tri t nh l nhc. Nu nh gi Lng ng
ch n thun l tay hon quan khng c hc thc, gy ra mi hi to
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
1. (Vit) c Trai di tp - Q.6 - D a ch. Nguyn vn:
3. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
ln cho vn ha i Vit th khng tha ng. t trong bi cnh triu Xt v kiu dng v trng hp s dng, trang phc thi L s c ba
nh i Vit va phc hi, sch v th tch nht thi gn nh trng im khu bit vi trang phc thi L Trung Hng. Th nht, vo dp i
160 161
trn, in chng ch khim khuyt, cc Nho thn loay hoay ch l, cc vua L s mc L phc Cn Min, cc vua L Trung Hng ch mc
i thm ngi, trong khi ch l nhc ca nh Minh c s k tha Hong bo, i m Xung Thin, vn l Thng phc ca cc vua thi L
v pht trin t vn ha truyn thng, ring trang phc cung nh c s. Th hai, trang phc b quan thi L s c phn lm ba loi trang
coi l nh cao ca ngh thut trang phc c i Trung Hoa, c sc nh phc: Triu phc, Cng phc v Thng phc, cn trang phc L Trung
hng mnh m ti Triu Tin v Lu Cu, th vic vua L Thi Tng Hng hp nht quy ch Cng phc v Triu phc, ng thi phn chia
chp thun kin ngh ca Lng ng, sao phng mt phn quy ch o r quy ch trang phc chu vua v trang phc hu cha. Th ba, thi L
m l nhc ca nh Minh p dng vo triu nh i Vit l mt xu th Trung Hng triu nh thng xuyn lc c, nn khc vi tnh n nh
tt yu. Mt khc, ch o m mi c t nh, du ni th no vn ca trang phc thi L s, trang phc Thng triu ca b quan lc ny
l sn phm chung ca Lng ng v Nguyn Tri, bi nhiu loi o thng khng theo quy nh khin triu nh nhiu ln phi quy nh
m thi Trn - H vn c duy tr s dng n tn thi L Trung Hng li phm phc triu nghi. Vy nn ti chng ny, chng ti phn trang
m khng b thay th ton b bng o m kiu Minh. Chnh v vy, trong phc thi L lm hai phn: trang phc thi L s (1428-1527) v trang
bi th chc mng Gin ngh i phu Nguyn c Trai, Phan Phu Tin phc thi L Trung Hng (1533-1789), ch yu phn bit trang phc
vn khng nh cng lao ch tc ra quy ch l nhc mi ca Nguyn ca vua cha, quan li v qun i. Trang phc hu cung v trang phc
Tri . Quy ch l nhc mi ny k t thng 11 nm 1437 c chnh
(1)
dn gian chng ti kt hp vit chung ti phn kho v trang phc L
thc p dng trong cc dp Thnh tit, Chnh n, Sc vng, Thng Trung Hng.
triu v i yn . (2)
ht thi vua L Chiu Tng, triu nh nh L thc hin cc ci cch trang mc Triu phc bt u t y.(1) Theo Phan Huy Ch, Min phc ca
phc thng qua quy nh v cht liu o m, hnh dng B t v quy ch thin t t thi L Trn tr v trc khng th kho c [] Min phc
trang sc trn m Phc u.
phn bit tn ti biu dng cng vung vi nh trc ngc v sau lng). Tuy nhin, t nm 1500 tr v sau, khi
thn, ch y nh, h nn thay nim Cng phc li c hp nht vi khi nim Triu phc.
i? Vua L Thi Tng nh nghe Tuy Ton th nhiu ln cp n Triu phc dnh cho b quan
theo. (1)
Trong nhng nm 1434 n nh L s sau khi p dng ch quan phc ca nh Minh, song khng
1437, triu nh L s ln lt quy h ng ti quy ch c th ca Lng quan Chu phc. C iu, trong
nh b quan vn v nht lot i m Thp gii c hn quc ng vn, vua L Thnh Tng nhc n m iu
Cao Sn. n gia nm 1437, vua L Thin qua cu th: C k i iu Thin nhn mt, c ngi vn Gii
Thi Tng lnh cho Nguyn Tri v Tri ngang ngang v trong V trung ty bt, Phm nh H cng cp
Lng ng t nh li ch quan ti chic m Gii Tri ca thn ph mnh, ng thi h l cho chng ta
phc. K t y, mt phn quy ch o bit vo thi L Trung Hng, kiu dng m Gii Tri khc vi m Phc
m ca nh Minh c p dng vo u (m Gii Tri triu Nguyn l m Phc u nh thm hai chic sng nh trn trang sc Bc
triu nh i Vit, lm tin cho sn). C liu ny khin chng ti ng rng, c th vo triu L s, quy ch
1. Rng thi L (Hong thnh); 2. Rng
thi Tng (Cm t vn chng); 3. Rng nhng t sao phng Minh ch din Lng quan (vi ba loi m Tin Hin, iu Thin, Gii Tri) c ti
thi L s (Bn rp ha tit m thut c ra di thi vua L Thnh Tng v cc du nhp lm Triu phc ca b quan nh L, trc ci cch nm 1500
Vit Nam); 4. Rng thi Minh s trn Long
bo ca vua Minh Thnh t; 5. Rng thi triu vua L, Nguyn v sau. thi vua L Hin Tng. Ring m Gii Tri vi kiu dng Lng quan vn
L s (Bo tng Lch s); 6. Rng thi Theo quy ch mi: L c i c duy tr n cui thi L Trung Hng.
Minh s trn Mng bo ca Vng Ngao.
triu v Thng triu. Nh l t Giao, 1. Cng phc - Triu phc
Co miu, Thnh tit, mng mt Tt Nguyn n th p dng l i a. Phc u
triu, hong mc Cn Min, ln ngi ngai bu, b quan u mc Triu Nh chng ti cp ti phn kho v trang phc b quan nh
phc; cn nh mng mt v ngy rm th hong mc Hong bo, i L, nm 1059 l thi im m Phc u c chnh thc p dng lm
m Xung Thin, ln ngi Bo ta, b quan u mc Cng phc Phc u. Thng phc cho b quan i Vit. Quy ch ny tip tc c p dng
Thng triu hong mc Hong bo, i m Xung Thin, ln ngi Kim vo u thi Trn, b ph b vo nm 1300 sau ci cch trang phc
i, b quan u mc Thng phc o c trn, m Sa [] (2)
Thng triu ca vua Trn Anh Tng. Vo thi thuc Minh, nh Minh
Theo quy ch ny, Triu phc c quy nh l loi trang phc mc quy nh quan li v sinh vin Vit Nam nht lot s dng m Phc u
trong l t Giao, Co miu, Thnh tit, mng mt Tt Nguyn n, ch c cnh chun di phng. Sau khi phc quc, triu nh i Vit di
trang phc Lng Quan kt hp vi Chu phc, vn l quy ch c t thi thi vua L Thi T v na u thi vua L Thi Tng p dng m
Tng, b ph b vo thi Nguyn. Cng phc l trang phc mc vo ngy Cao Sn ca nh Trn H lm trang phc Thng triu, phi n nm
1437, sau tu ngh ca Thi gim Lng ng, m Phc u mi quay
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: tr li lm Cng phc ca b quan.
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: Nm 1499, quy ch m Phc u ca b quan nh L c quy
nh: Cng phc Phc u ca cc tc cng, hu, b, ph m v quan
[][]
vn v t tam phm tr ln dng cnh chun bng sa en, hi di v
to hn m ca cc quan vn v khc, u dng ai tc hng vin thau bc
khng c dng trang sc Dng on thm.(1)
172 173
ng, khng c chp hai cnh Kt hp s liu vi t liu nh
li. B quan (t tam phm tr xung) tng thi L Trung Hng, c th suy
vn theo kiu c.(1)
Ngha l t nm on rng, sau ci cch quan phc nm
1437 n nm 1499, b quan nh L 1500, m Phc u chu nh hng
u i m Phc u c cnh chun kiu dng ca m Sa. Cnh chun
thun nh, t nm 1499 tr i, cnh m Phc u lc ny tr nn trn tra
M Phc u dng vung v m Sa dng chun trn m Phc u ca cc v ngn hn trc. Tuy nhin, hai dng
trn ca nh Minh (Khng ph). tc cng, hu, b, ph m v cc m Triu phc v Thng phc ny vn
M Phc u v m Sa quan nht, nh, tam phm mi c c s phn bit r rng, ch yu nm
iu chnh cho di v to bn hn. hai im: 1. m Phc u lm bng sa
T nguyn mu m Phc u dng vung
vi hai cnh chun thun di, nh Minh ch Bn cnh , trong triu xut hin en nh trang sc, m Sa cng lm
ra loi m Sa dng trn vi hai cnh chun nhiu trng hp t dng trang bng sa en song ch l m trn; 2. cnh
trn ngn. M Sa c dng lm Thng
phc, s dng trong nhng bui Thng sc Dng ng nh ln m. chun m Phc u thun nh, cnh
triu; m Phc u c dng lm Cng Nm 1500, thi vua L Hin chun m Sa to ngn.
phc, s dng vo ngy rm v mng mt.
Tng, triu nh nh ra quy ch o b. Bo phc
m mi cho b quan . Lc ny, m Phc u c s dng lm Cng
(2)
Trc nm 1500, m Phc u M Sa trong tranh chn dung
phc kim Triu phc, ng thi c quy nh: Cc v hong thn c p dng lm Cng phc, kt hp Nguyn Tri (BTLSVN); M Phc
u trn tng Thi gim Trnh
v cc quan vn v t tam phm tr ln, m Triu phc dng m Phc vi o bo trn. Phm trt ca b quan
ng ng (M Vn, Hng Yn);
u, hong thn trang sc vng, vn v trang sc bc, phc sc mu c phn bit da trn sc o tng M Phc u ca quan V v quan
ta. B t th hong thn v cc vng cng dng K ln, quan vn nht, t quy ch thi L, Trn, H. Nm 1437, Vn triu Nguyn (BAVH.1916).
Vo thi Nguyn, m Phc u
nh phm dng Tin hc, quan v dng S t, quan vn tam phm dng vua L Thnh Tng cho du nhp ch
trn cn c gi l m Sa.
Cm k, quan v tam phm dng Bch trch. ai th dng ai sng t, B t ca nh Minh, p dng lm trang
hong thn sc vng, vn v nht, nh phm sc bc, tam phm sc i phc Thng triu cho b quan. n thng 6 nm 1466, vua quy nh
mi bc l . T phm n ng phm, quan v dng nn bc, quan phc sc cho vn v b quan, lc ny cc quan t nht phm n tam
vn dng Phc u khng trang sc, phc sc mu lc. B t th quan phm mc o mu , t phm - ng phm mc o mu lc, cn li
v t phm dng H, quan vn dng Khng tc, quan v ng phm u mc o mu xanh(2). T nm 1500 tr i, m Phc u c quy
dng Bo, quan vn dng Vn nhn. ai th quan vn v u dng ai nh lm Triu phc, kt hp vi o bo c trn nh B t, thng gi
i mi sc thau bc l . T lc phm tr xung, quan v i nn son, l B phc.
quan vn i Phc u khng trang sc, phc sc mu xanh. B t th
quan v dng Tng, quan vn dng Bch nhn. ai th quan vn v 1. (Vit) L triu hi in. Dn theo sch Cng mc. Nguyn vn:
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn: ,
QUY CH TRIU PHC CA B QUAN I VIT NM 1500
(theo Cng mc)
174 175
Hong thn i m Phc u sc vng, ai sng t sc vng, B t K
ln, phc sc mu ta.
1. Quan Lu Cu (Tranh Ogoe thi xa xa); 2. Chn dung Nguyn Tri, quan thi L s Vit Nam
(Bo tng Lch s Vit Nam); 3. Chn dung T Quang Khi, quan nh Minh Trung Quc; 4. Chn
dung Trng Mt Tn (Jang Mal Son) quan Triu Tin (mingyiguan). Trong bi th Tng s thn
Lu Cu, Phng Khc Khoan vit: Ni sng phong vc tuy khc bit, o m l nhc li ging
nhau (). Cu th khng hn l so ng, m phn nh kh
chn thc cc din l nhc o m tng ng gia cc nc Vit - Minh - Triu Tin - Lu Cu
khong th k XVI n th k XVIII.
Lc phm v lc khoa Phc Xanh Vn nhn ai k lam Hong t, vng Phc S t -ai nh
cp s trung hm u hng t lm cc chc u sng t bt
chnh tht phm c ng tri, c bc
thim s m c tc -Hia, bt
Tht phm Phc Xanh Bch hc ai tc qun cng tt
u hng
Cc chc l, trn Nn o trc -Dy thao
in qun tng sn son, lnh, n.
qun, lc s hiu y, chp mu -Chc trn
thin h, qun lnh, nh in cm
ph l, chnh hng kim v
Cc chc c Phc S t -ai nh y, ph thin mao di ng.
ng tri, c u i mi h, trung y, lang -Cn li
thim s m c tc bt bc tng, ph qun cm roi v
qun cng -Hia, bt lnh, bch h, kim
tt ht, ph trung y,
Hong t, vng Nn o trc S t -Dy thao ph lang tng, ph
t lm cc chc chp lnh, lt kp xu qun lnh, t hu
hiu kim, c, bc, ton ht ngc tin hu lang tng,
lnh, tham c, nh thn, -eo y, chnh v y,
v s m c tc hng mu gm ph ht, t hu
qun cng mao tin hu ph lang
tng, ph v y, v
hiu kim, Nn o trc H bo -Dy thao y, ph y, ph
c, lnh, tham chp lnh, lt kp trung y
c, v s m c bc, ton - eo
tc qun cng nh thn, gm Cai i, ph cai i, M o -Cm
hng mu chnh i trng, Thanh Thanh gm
mao ph i trng Ct Ct
d trng coi qun khng
Hong t, vng t Sa, c o trc H bo -Dy thao lnh m cha c lt
c tc qun cng ch en lnh, kp xu chc tc
t ni mu ht ngc
360 -eo Cc chc lm vic Khi c l Biu (trc khi dng l mng ln 361
gm ngoi nh tng vua cha, chn ngy lm l dng biu), l Bi
binh s, tng binh (nhng ngy l chnh n, l sinh nht ca
Cc chc cai qun, Sa o trc Tng -Dy thao ng tri, tng binh vua cha, cc nha mn c lm l bi vng)
cai i c tc qun lnh, kp thim s
cng mu - eo Phc C Tng -ai nh
gm u tc: g k lam
o ; hng bt
Cc chc hiu Nn o trc Tng -Dy thao cha thau.
im, c, tham chp lnh, lt Thu bng n. c -Hia, tt
c, ph c, bc, ton t - eo tc: bng l
lnh th v, t hu nh thn, gm o
hiu im m c hng mu xanh,
tc hu mao lc
Cc chc ch huy Nn sn o trc Tng -Dy thao Quan Tam thi, tam thiu Phc Ta Tin hc -ai nh
s, ch huy ng son lnh, n. eo u sng t bt
tri, ch huy thim mu gm bc.
s, ch huy s, ch Hia, bt tt
huy ng tri, ch vn
huy thim s, tng Thng th, ng s Gii Tri -Thng - ai nh
tri, ng tng tri, th: Tin sng t bt
thim tng tri m c hc. Ng bc.
tc hu s: Gii tri Hia, bt tt
T hu th lang Phc Sa k - ai nh
u i mi
bt bc.
Hia, bt tt
Cc chc tha ch, Phc -C Khng - ai nh Cc chc tu son, -Phc Dng Thun ai nh
ph ng s, tha u. tc: tc. i mi gio th, hc chnh, u mu am. (Liu sng tru
chnh s, i hc . bt bc. cp mn s, ng xanh thun) bt thau.
s, t tu, th c, -Ng s: -Cha -Ng s: Hia, bt tt tri ph, t v, chiu mu Hia, bt tt
thim Gii Tri c Gii tri gim, in th, tr en
tc: trung, thng phn,
xanh, lc s, in th, i
lc. chiu, gim b, t
thin gim tha,
Cc chc t khanh, Phc Nh Khng -ai nh t mc hu mc,
tham chnh, ph u. - trn tc. - g k lam cp mn ph s,
don, hc s, t hnh: hnh: Gii hng bt tri huyn, tri chu,
nghip, th ging, Gii Tri tri thau. huyn tha, ng
th th, hiu th, Hia, bt tt quan chnh, chnh
khoa, th ch, t, ng tri chu,
hnh quan, in b, t
ban, hun o
Cc chc cp s, -Cp s: Nh -Cp s: ai nh
hin s Phc trn Vn nhn. g k lam Cc thi y vin i -Phc -o Thun ai nh
u. -Hin s: hng. s, vin s, ng y, u mu am (Liu sng tru
-Hin Gii tri Hia, bt tt nghim bin, lng xanh, thun) bt thau.
s: Gii y chnh, khn chn, mu -Hia, bt
Tri lng y ph, thi en tt
quan th chnh,
Cc chc hn lm -Hn Nh Hn lm: ai nh ng vn nh nhc
362 hiu l, hiu tho, lm: trn Bch nhn. g k lam 363
th chnh, tha d
gim st ng s cc Phc Cai o: hng. cc cc chnh, gio
o u. Gii Tri Hia, bt tt phng ty chnh, t
-Cai o: thn lang
Gii Tri
Cc chc trng Sa n o
Cc chc thng -Thng th y phc cng nh Hn lm hiu s, bnh s, thng dng Thanh
chnh s, thim s, l. Nu thng chnh s c d bng vng th y s, chnh ph t Ct c
kinh lch phc nh t khanh v khoa ngh, ph hiu y, lt
Cc chc thng -Phc Dng Anh v -ai nh th c, ging d, v
chnh s, tham u. mu (vt) sng tru y, tri b, s, tri
ngh, lang trung, -Ring xanh, bt thau. s, in s, ch b,
thiu thim s, hin hin mu -Hia, bt x mc, ngc tha,
ph, thiu khanh, ph: lc tt cc hng thuc vin
thiu don, trung Gii Tri tp lu
th x nhn, t Nhng ngi tn Phc -C Vn nhn ai nh
thin lnh, ph tht thc th cc u tc: i mi
on s, vin ngoi chc lng chnh, mu bt bc.
lang, thng chnh lng ph, lng tha ; -Hia, bt
tha, tri ph v cha tt
nhng chc t tc
khanh, thiu khanh mu
lm vic ngoi xanh,
lc
Ni Cc chc ni gim, Phc Mu H bo ai nh Nh Phc ai Tin Phc ai Bch
tng thi gim, u i mi phm u sng t hc u sng trch
quan thi gim, chng bt bc. sc sc bc sc t sc
gim m c tc -Hia, bt bc bc lnh bc bc
qun cng tt l bc
lnh
Cc chc thi gim, Phc C Vn nhn -ai nh l
thim thi gim, u tc: i mi
tham chng gim, mu bt thau. Tam Phc ai i Cm Phc ai S t
tham tri gim, ng ; -Hia, bt phm u mi sc k u i
tri gim cha tt sc bc sc mi
tc: bc bc sc
mu bc
lc
T Phc ai i Khng Lc Nn Tht H Lc
Cc chc t hu Phc C Bch nhn -ai nh phm u mi sc tc bc di
thi gim, t hu u tc: g k lam sc thau ai
gim tha, t hu mu hng bt ng bc mu
im ; thau. -Hia, thau on ta
cha bt tt thm
tc:
mu Ng Phc ai i Vn Lc Nn Tht Bo Lc
xanh, phm u mi sc nhn bc di
lc, sc thau ai
en ng bc mu
thau on ta
Cc chc phng Sa o thm
364 ng, gim b Thanh 365
Ct Lc Phc ai tc Bch Xanh Nn Tht Tng Xanh
c lt, phm u hng nhn son di
khng tr sc vin ai
ph xung ng thau mu
hu thau bc xanh
on
thm
QUY CH TRIU PHC CA B QUAN Php quan i m Gii Tri, B t Gii tri
NH L TRUNG HNG NM 1725
(theo Cng mc) QUY CH TH PHC CHU CHA CA B QUAN
NH L TRUNG HNG NM 1721
Phm Quan vn Quan v (theo Loi ch)
cp
M ai B t Phc M ai B t Phc
sc sc Chu cha
Nht Phc ai Tin Phc ai Bch Chc tc M o ai, Thao
phm u sng t hc u sng trch
sc sc bc sc t sc Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct, Dy thao kp
bc bc lnh bc bc lm cc chc tam thi, ch en t c ph hu xu ht ngc v
l bc tam thiu m c tc ni sc bc
lnh qun cng
l
Cc chc tam thi, Sa o Thanh Ct Dy thao kp Cc chc l, trn M Thanh o Thanh Ct
Hong tam thiu c tc qun c ph hu xu ht ngc v in qun tng qun, Ct c lt
cng sc bc lc s hiu y, thin
t, h, qun lnh, ph
Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct Dy thao kp l, chnh y, ph
lm cc chc t hu ch en t c ph hu xu ht ngc v thin h, trung y,
vng c m c tc qun ni sc bc lang tng, ph qun
cng lnh, bch h, ht,
t, ph trung y, ph lang
Sa o Thanh Ct Dy thao kp tng, ph qun lnh,
Cc chc t hu c c ph hu xu ht ngc v t hu tin hu lang
m c tc qun cng sc bc tng, y, chnh
quan
Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct Dy thao kp v y, ph ht, t
v lm cc chc c ch en t c ph hu xu ht ngc v hu tin hu ph lang
ng tri, c thim ni sc bc tng, ph v y, v
s m c tc qun y, ph y, ph
cng trung y
QUY CH TRIU PHC CA B QUAN Chnh Phc u Nh trn -ai: sc Phc u Nh -Nh
tng trn, 1 ton vng, vung ban vn; ban
NH NGUYN NM 1804 nh kha kiu mt trc thng vn;
(theo Hi in) phm vng, hoa v sau ai thu ai tr
370 vng u tr Bch Bch 371
mt trc hnh Tin trch trch
Phm Ban vn Ban v v sau, hc; cn
trt hai cnh li, tr
M Y, ai, hia, M Y, ai, chun hnh hoa,
thng, tt thng, hia vin bc nn
B t B t vng, sc
giao long
Trn Phc u -Mng -ai: sc Phc u -Nh -Nh
vng
nht trn, 1 bo c ton vng, vung ban vn; ban
phm kha kiu trn, mu mt trc 1 kha thng vn; Chnh Phc u Nh trn ai: sc Phc u Nh Nh
(Tn vng, 2 ta v sau u kiu thu K ai tr tng trn, 1 ton vung ban vn; ban
nhn ht vng tr mt vng, 2 ln K ln tam kha kiu vng, b thng vn
ph cao 6 -Thng hnh rng ht vng phm vng, mt vng thu S
tn phn; thu Tin bn mng; cao 5 hoa vng khng t
nhn ngch hc xen cn li tr phn; cn mt chm tr,
lnh) tng hoa, mu Tin hc, li nh trc v nn
vng, hoa nn quan vn mt sau;
vng hai cnh
mt trc -Hia u chun
v sau, vung vin bc
hai cnh mu en vng
chun
vin bc -Bt tt
vng, sc vin gm
giao long
vng
Chnh Phc u -Hoa bo ai: mt Phc u -Chnh Nh
Tng trn, 1 c trn i mi, vung t phm: ban
t kha kiu (thu hai vin o Giao vn
Chnh Phc u Nh -ai: mt
phm bc, hoa hoa), di ca ba bo
tng trn, hoa trn, B sng en
vng cc mu ming i (thu
tht bc trc t thu bc bc,
mt trc xanh, lc, mi pha giao
phm sau u L t; nn
v sau, lam, en trc bc long) c
1 bng, tng tht - Bt tt:
hai cnh ty nghi vng, cn trn
hai cnh phm B mu thi
chun li u bc
chun t thu lc
vin bc -Thng: bc, nn -Tng t
vin trn L t nn
vng lm bng phm:
xanh
sa, on; o Hoa
mu bo
-Thng:
xanh, lc (thu
lm bng
ty nghi; hoa) c
sa, on,
nn hoa trn,
mu
trn, mu cc mu
xanh, lc
, thu xanh,
ty nghi;
Khng lc, lam,
phn
tc vin en ty
mu
gm nghi
thi lc
Chnh Phc u -o bo ai: mt Phc u -o bo Nh hai bn
372 tng trn, 1 c trn i mi vung nh ban ban thng
373
ng kha kiu lm bng bc bc, vn ng vn khng
phm bc, hoa sa, on, nn phm, thu hoa
bc nh B B t trn.
mt trc t thu thu Bo
v sau, Vn
hai cnh nhn, -Thng QUY CH TRIU PHC CA B QUAN VN V
chun nn ; thu Bo
vin bc cc mu TRIU NGUYN NM 1845
bc xanh, lc, (theo Hi in)
lam, en
ty nghi
Ban vn Ban v
Chnh Phc u Nh trn, ai: ba Phc u -o bo Nh
tng trn, hoa B t ming vung nh ban ban Quan vn i m Phc u trn, quan v i m Phc u vung,
lc bc thu Bch pha trc vn lc vn thn ai u dng tre thuc (thc sa trc) bc on mu xch v.
phm mt trc nhn mt i phm,
v sau, mi, cn B t M Y, thng, ai, hia, tt M Y, ai,
hai cnh li l sng thu B t thng, hia
chun en, u Hng B t
vin bc bc bc,
bc nn ai -Thng
thu
Hng
Phc u -o bo mu -ai: tng Phc u Nh quan vn
trn, 1 bc sn c ng, may cng 18 vung nht phm; Phc u -o bo nh -ai: Ming Phc u -Nh Nh
vng, 1 ngch bng on ming ai (Tuy thng thu hnh trn, trang sc chnh nh vung pha vung, quan quan
tng vng Bt ti thu pha trc Hi in K ln nh chnh nh phm, ring trc v trang sc vn vn
cao 4 phn, hnh T linh, sau, phi khng ghi phm, ring dng mu hai ming nh quan tng nh tng
pha ngoi t ng sc gia tri, vung chp c m b trang quan lc hnh qu vn tng phm nh
tr hnh giao vng. di, dt; 2 th, song sc giao long -Thng nh trm hai nh phm -Thng phm
long; 2 kha -Thng mc bc; tranh nh mt cnh quan chnh bn phi thu
gin vng; lm bng sa ming th k XX chun nh phm tri u hnh
pha trc 1 mt, t mu chnh gia cho thy, bc t kim, Bch
hoa vng, 2 hoa xch ng pha trc quy ch 14 ming trch
giao long vng; sc gia vng, v hai m Phc cn li bc
pha sau 2 hoa thu hnh ming hnh u nm bc, b mt
vng; hai cnh Tin hc qu trm 1845 ca khm i
chun vin hai bn quan v mi
bc vng, b phi tri tng t
mt sc giao u khm nh quan Phc u -o bo nh -ai: 18 Phc u -Nh Nh
long bn ngc vng, tr vn, song trn, 1 bc sn quan nh ming u vung, quan quan
bng vng, u hnh hoa, s gia vng, 2 kha phm. Ring bc bc, trang sc vn vn
cnh chun cc ming gim nh gin vng, pha dng mu mt khm nh quan chnh chnh
u sc vng; cn li b quy ch trc pha sau bo lam i mi vn chnh tam tam
2 nh vng, mt khm nm 1804) u c 1 hoa -Thng nh tam phm phm phm
2 nhiu tuyn i mi, vng, 2 giao quan nh -Thng
vng u bc bc long vng, 2 phm, ring thu
cnh chun dng mu hnh S
Phc u trn, -o bo mu ai: 13 Phc u vin bc vng, xch mc, t
374 trang sc nh thin thanh ming pha vung, 2 nh vng, thu hnh 375
chnh cht dng on trc v hai trang 2 nhiu tuyn Cm k
phm, ring Bt ti thu bn phi sc nh vng
ngch tng hnh T linh, tri u bc quan vn
cao 3 phn, t ng sc gia t kim; 5 tng nht Phc u trn, -o bo nh ai: Nh Phc u Nh Nh
tr hnh hoa; vng ming pha phm trang sc nh chnh tam quan chnh vung, quan quan
mt m khng -Thng nh sau bc chnh tam phm, ring tam phm, trang sc vn tng vn
c ngc chu; quan chnh bc; mt ai phm, ring dng mu mt khm nh quan tam tng
u hai cnh nht phm khm i b 2 giao long ngc lam sng Bch vn tng phm; tam
chun khng mi vng -Thng nh hoa tam phm Thng phm
sc vng quan chnh thu S
tam phm t
Phc u -o bo mu -ai: trong Phc u -Nh -Nh
trn, 1 bc sn cam bch, 13 ming vung, quan quan Phc u -o bo dng ai: 13 Phc u Nh Nh
vng; 2 kha dng on pha trc trang sc vn vn trn, 1 bc sn tru thu ming pha vung, quan quan
gin vng; Bt ti thu T v hai bn nh quan chnh chnh bc, 2 kha giao long trc v trang sc vn t vn t
pha trc 1 linh, t ng phi tri vn chnh nh nh gin vng, mu quan hai bn nh quan phm; phm
hoa vng, 2 sc gia vng. c 7 ming nh phm phm phm pha trc v lc, t ng tri phi vn t Thng
giao long vng; -Thng nh nm trong -Thng sau u 1 hoa sc gia vng. bc bc; 5 phm thu
pha sau 2 hoa quan chnh bc t kim, thu vng, hai cnh -Thng ming pha hnh H
vng; hai cnh nht phm 6 ming bc hnh chun vin lm bng sa sau bc
chun vin bc, so le; 5 Bch bc vng, 2 mt, t mu ng; tt c
bc vng, b ming pha trch nh bc, 2 bo lam ng u khm
mt sc giao sau bc bc; nhiu tuyn sc gia vng, sng hoa
long vng; 2 tt c u bc thu hnh (hoa gic)
nh vng, 2 khm i Khng tc
nhiu tuyn mi ln b
vng mt
QUY CH TRIU PHC CA MT S V HONG T, HONG THN,
TN THT NH NGUYN NM 1845
(theo Hi in)
M Y, thng, B t ai
Phc u trn, -o bo dng -ai: 9 Phc u -Nh Nh
trang sc nh tru thu hoa ming pha vung, quan quan Tn tht Phc u vung, -o bo T linh -ai ming chnh
quan t phm, mu bo lam, trc v trang sc vn t vn t c 1 bc sn vng, 1 mu chn lan lm gia pha trc
nhng cc t ng sc gia hai bn tri nh quan phm phm phong ngch tng vng bng on Bt ti v 2 ming hnh
trang sc ton vng. phi bc vn ng -B t tc thn cao 4 phn tr hnh ng sc gia kim. dt hai bn phi
bng bc -Thng lm bc v ng phm thu vng, giao long, 2 kha gin -Thng lm bng tri, b mt u
bng sa mt, xen k; 3 hnh Bo qun vng, pha trc 1 sa mt mu hoa tr hnh hoa khm
t mu quan ming pha vng hoa vng, 2 giao long xch ng sc gia vng, cn li b
lc ng sc sau bc vng, pha sau 2 hoa kim, thu hnh K mt khm mai i
gia vng ng; tt c vng. Hai cnh chun ln mi, u bc vng
-B t dng u khm vin bc vng, b mt t kim
on mu sng hoa sc giao long vng
xch v, thu vn ngc chu, u
Vn nhn cnh chun u sc
vng, 2 nh vng, 2
Phc u trn, -o bo dng -ai: ming nhiu tuyn vng
pha trc, sau tru bng chnh gia
u c 1 hoa mu ngc pha trc Tn tht Phc u vung, 1 -o bo T linh -ai 13 ming pha
376 bc; hai cnh lam bc bc, c bc sn vng, 1 ngch mu chn lan lm trc v hai bn 377
chun vin -Thng 9 ming phong tc tng vng cao 3 bng on Bt ti phi tri bc vng
bc bc; 2 nh dng sa T cn li bc thn cng, phn tr hnh hoa, 2 ng sc gia kim. t kim, 5 ming
bc, 2 nhiu mu quan ng; tt c quc cng kha gin vng, pha -Thng lm bng pha sau bc bc,
tuyn bc lc. u khm trc 1 hoa vng, 2 sa mt mu hoa b mt u khm
-B t dng sng hoa giao long vng, pha xch ng sc gia mai i mi
on mu sau 2 hoa vng, 2 cnh kim, thu hnh K
xch v, thu chun vin bc vng, ln
hnh Bch 2 giao long vng, 2
nhn nh vng, 2 nhiu
tuyn vng
ng s, ph ng s v cc chc khoa
o chng n vn cp cho m Gii Tri c Tn tht Phc u vung, 1 -o bo T linh ai 13 ming
hai sng bc th (nay) i 2 kha gin vng c bc sn vng, 2 kha mu t n lm pha trc v hai
thnh 2 giao long bng vng v bc phong tc gin vng, pha trc bng on Bt ti bn phi tri c 7
qun cng, 1 hoa vng, 2 giao ng sc gia kim ming bc vng
huyn long vng, pha sau -Thng lm bng t kim, 6 ming
cng 2 hoa vng, 2 cnh sa mt mu hoa bc bc, xen k. 5
chun vin bc vng, xch ng sc gia ming pha sau bc
b mt sc giao long kim, thu Bch bc, b mt u
vng, 2 nh vng, 2 trch khm mai i mi
nhiu tuyn vng
QUY CH THNG PHC CA B QUAN
NH NGUYN
(theo Hi in)
381
Bn Hoa: loi m Thng phc p dng c o giao lnh, thu cc hoa vn Ph, Pht, Cu Long Thng Thin: cn c gi ca Trung Quc nn gi l u Mu.
cho th v nhn thuc ngch Tng quan Sn, Ha Ring o Cn ca vua c l m Cu Long, hoc m Xung Thin, m inh T: cn gi l m Nhc, loi m
ca nh Trn. thu hoa vn Nht, Nguyt hai vai, Long Triu phc ca hong triu Nguyn, c c kiu dng ch inh nm ngang, trn
Bc Cn: loi m trang trng ca vn hai ng tay o. kiu dng tng t m Xung Thin triu m thng, cong trn dn khi ti nh, vn
nhn, nho s v n ng thng dn thi L Cn Min: tn gi tt ca b L phc o L, ring quy ch trang sc trn m c s ra sau gy. y l loi m Thng phc ca
Trung Hng, c kiu dng tng t m ni, Cn, m Min, l trang phc dnh ring khc bit. cc quan vn v nh Trn k t nm 1301,
song hai bn mang tai c hai di tht, tht cho vng v vng cng i thn s Dng ng: 1. mt trong nhng dng v l dng m c s dng rng ri trong
li sau u. dng trong cc dp i l nh t tri t, hoa vn hnh hoa thi Trn, L. 2. m Triu qun i v dn gian thi L Trung Hng.
Cch i: ai da ni chung, hnh trn, l ln ngi v.v., vo thi vua L Hin Tng phc ca Ni quan thi Trn, phm trt on lnh: cng gi l vin lnh, nm na
trn ai c gn cc ming trang sc hnh cn c s dng lm L phc khi vua cy ca cc quan c phn bit da vo s gi l o c king, ch loi o c trn, gi
vung, hnh trn hoc hnh qu trm. ai Tch in. B L phc ny b ph b vo hnh ong bm sc trn m. 3. m Triu cc bn vai phi. Vo thi L, Nguyn, o
thng to rng, ch mang tnh trang sc. thi L Trung Hng v c khi phc vo phc ca hong t, vng t c phong on lnh ch c dng trong nhng bui
Cao Sn: m Thng phc ca cc thi vua Minh Mng triu Nguyn. Vo thi tc quc cng triu L Trung Hng, kiu i triu.
quan vn t nht phm n lc phm thi Nguyn, Cn Min ch c s dng trong dng nh m Phc u, duy pha sau cao ng Pha: m Thng phc p dng
Trn - H k t sau nm 1396, m Thng dp t Nam Giao. hn, hai cnh chun c khi c nm vng. cho quan vn t, ng, lc phm triu
phc ca vn v b quan, gio th Quc T Cn phc: tn gi chung ca o Cn v a La: cn gi l a La Ni, hay La Ni, Nguyn, l ph pha sau m c ln
Gim v gio vin cc l, huyn thi L s tt c phc sc i km nh thng, t tt, u ch cng mt loi vi gai, phn ln c theo hnh sng, gy m nh hai di anh r
t nm 1434 n nm 1437. i i, cch i, bi, th v.v. mu xanh v . Vo thi L Trung Hng, xung lng.
Cn hon: loi trang sc hnh trn c Cng phc: 1.vn ng ngha vi khi loi m inh T c lm t cht liu vi ng Cn: 1. loi m Tin phc c
nh vo hai bn m Ton Hoa thi Trn. nim Thng phc, tc trang phc mc gai ny c gi l m a La. lm bng the en, tng t kiu dng m
Chit Xung: m Thng phc ca cc vo nhng bui thng triu ngy 5, 10, ai: th phc sc eo ngang lng bn Phc u, ring hai cnh chun c ct lm
quan v t nht phm n lc phm thi 20, 25, t th k XV tr v sau ch loi trang ngoi o bo, c gn cc ming trang sc bng ct my, bung ra sau, choi sang
Trn - H k t sau nm 1396. phc vua quan mc vo nhng bui chu hnh trn, hnh qu trm lm bng kim loi hai bn thnh hnh ch Bt . 2. loi m
Chng: cc hoa vn thu trn L phc mng mt v ngy rm. 2. ch loi trang hoc i mi, c x qua hai dy tht Thng phc ca vua v l m Triu phc
Cn Min, tng trng cho tri t vn vt, phc trang trng ca nho s v dn thng. di ra t nch o, m ly ngi, thng ch ca hong thi t nh Nguyn, m c phn
gm Nht (mt tri), Nguyt (mt trng), Cng Thn: loi m Triu phc dnh mang tnh trang sc gy nh cao, chm khum trn chm v
Tinh thn (sao), Sn (ni), Long (rng), Hoa cho cc v vng, hu, minh t thi L - i i: 1. ai tht lng, c hai di to pha trc, choi sang hai bn thnh hnh
trng (chim tr), Tng di (cc tng miu, Trn, phm trt c phn bit bi s bc bn bung xung di chn, cn gi l ch Bt .
c hnh h v kh), To (rong), Ha (la), v s trang sc ong bm trn m. thn. 2. di la mu xanh trong Cn phc Gic nh: m Thng phc ca cc v
Phn m (go), Ph (ru), Pht (ch ). Cu Long: Xem Cu Long Thng Thin. ca vua quan triu Nguyn; mt u di la c tc cao m khng c chc trong triu
C : tn gi ca mt s dng hoa vn Cu Long ng Cn: cn gi l ng c tht ai da pha trc, sau vng nh Trn - H k t sau nm 1396.
thu trn o bo ca vua quan nh Nguyn. Cn, loi m Thng phc ca hong qua vai, c nh li phn ai sau lng. Gii Tri: m ca php quan cc triu
C king. Xem: on lnh. triu Nguyn, m c phn gy nh cao, Xem: Thn. L, L, Nguyn. Gii tri tng truyn l
Cn: cn gi l Long Cn, hoc Cn chm khum trn chm v pha trc, choi u Mu: cn gi l m Tr, bo v linh th mt sng, bn tnh ngay thng,
Long y, loi o trong L phc Cn Min, sang hai bn thnh hnh ch Bt . Xem: phn u ca binh s khi gio mc, v hnh thng c to hnh tng t k ln.
thng c mu xanh sm hoc mu huyn, ng Cn. dng ging chic mu, mt loi ni thi c Ngay t thi Hn, triu nh Trung Quc
382 383
m phng sng gii tri ch ra loi m sau khng thy na, ti Vit Nam hin ch hu v hng hu triu Nguyn, thng kt dy ngc r pha trc v pha sau, gi l
p dng cho cc quan thc thi php lut, thy qua tm ngi c nin i thi Trn. hp vi o bo T linh mu . lu. Xem: Lu.
nhm nhn gi nim v lng tri v s Hoa bo: tn loi o bo c thu cc L phc: ch loi trang phc vua quan Min bn: cn gi l din, vn p hnh
cng bng. Triu nh nh L, L, Nguyn hnh hoa trn thi Nguyn. mc vo cc bui cng t, l tit, cng c vung (hoc ch nht) trn m Min.
Vit Nam u p dng m Gii Tri cho cc Honh: tn gi ca mt loi dy trn khi c gi l T phc. M Nhc. Xem: inh T.
v php quan, tuy nhin kiu dng m mo m Min gi m c nh trn u, mt Long bo: loi o bo thu hnh rng M Tr. Xem: u Mu.
mi thi mi khc bit, thi L m ny c u dy buc trm ngc ci trn m, sau ca vua cha ni chung. Ngc khu: ming ngc hnh ch nht,
kiu dng Lng Quan, cn thi Nguyn c vng qua cm vt ln u kia ca trm. Lng Cn: 1. loi m thi vua L Thnh nhn u, vua v i thn cm tay trong
kiu dng Phc u. Trm dng c nh bi tc. Vo thi Tng, c lm bng lng ui nga, tn cc bui i l, tnh cht tng t ht. Xem:
Giao bo: tn loi o bo c thu cc Nguyn, dy honh c thay th bng dy m c ngha l m mt v thng c Ht.
hnh giao long dng trn thi Nguyn. thy anh. Xem: Thy anh. s dng vo ma h. 2. loi m i khi vo Ng i: loi phc sc eo trn ai
Giao lnh: cng gi l trc lnh, trng Ht: ming ng (hoc g, tre) hnh ch chu ca hong t, vng t cha c ca cc quan vn. Trung Quc vo thi
lnh, nm na gi l o trng vt, ch loi o nht, cc quan cm tay trong cc bui i phong tc theo quy ch nm 1661. 3. loi ng, Ng i c dng ph hiu mang
c bt cho trc ngc, nh loi o trng l, thit triu, tnh cht tng t ngc khu. m Th phc chu cha ca cc quan vn hnh con c, ng trong ti, dng nh th
ca cc nh s chng ta vn thy hin nay. Xem: Ngc khu. theo quy ch nm 1721. bi ra vo i ni. n thi Tng, Ng
Gip Minh Quang: loi o gip hon Hung bi. Xem: B t. Lng Quan: cn gi l m Tin Hin, i khng cn c ng trong ti m
b vo thi ng vi c trng l hai tm K y: loi o trng c trn cc tay, kt c cc vin lng trang sc chy dc trn dng vng bc trc tip ch thnh hnh
h tm hnh trn trc ngc v hai ming hp vi thng, c mc lt bn trong L thn m, s vin lng c dng phn con c eo ai, ch mang tnh trang sc,
trang sc hnh u h gn hai bn vai. phc, Triu phc v Thng phc ca vua bit phm cp ca b quan. t s cao sang vinh hin. Ng i xut hin
Gip Tr: tn gi chung ca o Gip v quan, qu tc triu Nguyn. Lu: 1. tn gi ca cc chui ngc chu ti Vit Nam mun nht l vo nm 798, b
m Tr. Xem: u Mu. Khn xp: khn vn tc ca n ng nh hai u Min bn trn m Min. S ph b vo thi L s.
Giy Tch: loi giy c hai lp , lp c qun xp np u n, cht theo kiu lu c quy nh da vo thn phn ca Nht Bnh: o Triu phc dnh cho
trn lm bng gai hoc da, lp di lm ch Nht , hoc ch Nhn gia trn. ngi i m, nh m ca hong c 12 cung tn nht, nh, tam, t giai v l Thng
bng g. Giy Tch vn l loi giy thi Hn, Khong nm 1920, 1930, ngi Vit mi ch lu, m ca vng cng c 9 lu. 2. tn ca phc ca hong thi hu, hong hu, cng
v sau ch cn c s dng vo nhng dp ra loi khn khu dn lin nhng vnh np loi di tht Bo phc ca vua v hong cha triu Nguyn. y l loi o x c, c
i l. T nm 1396 n 1404, triu nh li, ch vic t chp ln u cho nhanh hu triu Nguyn. dng i khm, c o to bn to thnh hnh
Trn - H quy nh vn v b quan t lc chng v thun tin, gi l khn xp. M qui: loi o c trn cc tay, m ch nht trc ngc, di c c di vi
phm tr ln u c i giy Tch trong Kh: mc pha di ca n ng, c ngc, ci bng cc, mc lt bn trong. buc hai vt o.
cc bui Thng triu. Vo thi L s, triu khi ch chic qun hai ng, cng c khi ch Mng bo. Xem: T linh bo. Sa: m dnh cho quan vn, c hai
nh nh L vn thng thng giy Tch dng khn qun quanh eo v i che h b. Mng lan: dng o hp tay, c li thu tng, thn trn, hai cnh chun trn v to
cho cng thn. Khc Phi: m Thng phc ca quan sc tng t nh Mng bo, song chiu di bn. M ny vn c ch ra da trn kiu
H u: m Thng phc p dng cho ng s i thi Trn - H k t sau nm vt o v ng tay o u ngn hn Mng dng m Phc u. Xem: Phc u.
quan v nht, nh, tam phm triu Nguyn. 1396. bo, c p dng cho mt s v quan v Phong Cn: cn gi l m T Ti, loi
H Quan: loi m lm bng st, c hnh Kim Quan: loi m Triu phc ca triu Nguyn. m p dng cho quan vn cha nhp lu
u h, xut hin ti Trung Quc vo thi hong t, hong thn c phong tc Min: cn gi l m Lu Min, m Bnh v l m L phc ca dn gian, kiu dng
Ty ng - Ng i, t thi Tng tr v qun cng, huyn cng, hng cng, huyn Thin, c vn p hnh ch nht, nh cc tng t m Vn T Ti, song khng c
384 385
trang sc, khng thu hoa, mu en tuyn. Phng bo: o bo thu hnh chim tam sn (ba ngn ni) nh gia trn m. Thng Thin: tn gi khc ca m
Xem: ng Pha, Vn T Ti. phng ca hu phi triu Nguyn ni T tt: vung vi hnh ch nht che pha Quyn Vn vo thi Trn, m Triu Thin
Phc u: loi m hai tng, tng sau chung. trc h th, mt trong nhng ph kin ca vo thi L, v m Xung Thin vo thi
nh cao hn tng trc, l ni cha bi tc, Phng ng t phc: dng o bo Triu L phc Cn Min. Nguyn. Xem: Quyn Vn, Triu Thin,
gy m nh hai cnh chun nm ngang. phc ca tc hu, minh t thi Trn, trn Thi bo: tn gi chung ca cc loi o Xung Thin.
M Phc u thi Tng c dng vung vc. o thu hoa vn phng c. bo c thu hoa vn sc s. Th: cn gi t th, di tt bng cc
Nh Minh v sau da theo kiu dng m Phng Quan: m Triu phc ca hu Thi C: m Thng phc ca cc quan si t tht sau lng, gm i th, di tt
Phc u thi Tng ch ra mt dng m phi triu Nguyn, ngi th c phn bit vn v chnh tht phm, bt phm, cu kn hnh ch nht, v tiu th, di tt tha,
trn, hai cnh chun trn, to bn, gi l m bi s lng trang sc phng ma rng phm thi Trn - H k t sau nm 1396. nm trn i th.
Sa. M Phc u c du nhp vo Vit bay trn m. M c chn hnh phng ma Thanh Ct: 1. loi vi Ct thng c mu Thng: mt dng vy quy, quy ra
Nam t nm 1059, p dng lm m Thng rng bay c gi l Cu Phng Quan, c xanh en, ngoi ra cn c nhum thnh ngoi chic qun hai ng, loi trang phc
phc ca b quan, n thi Trn b ph by hnh gi l Tht Phng Quan cc mu ha minh, vi minh v mu qu. 2. ny ph bin trong dn gian Vit Nam vo
b, ti du nhp vo triu L s. n thi Qun: t ch chung cc loi vy, bao loi o T phc ca vua cha, Thng phc thi L - Trn. n thi Nguyn, thng
Nguyn, nh Nguyn quy nh m Phc gm c thng. Tuy nhin, t cui thi ca quan li, ng thi cng l Tin phc cn c gi l xim, trang phc c quy
u vung l loi m dnh cho quan v, Nguyn, khi nim qun c dng ch ca quan dn triu L Trung Hng, s khu nh s dng trong nhng bui l, thit
m Phc u trn ( Sa) dnh cho quan loi mc pha di, c hai ng chn. bit da trn mu sc o. 3. loi m ca mt triu, p dng i vi vua quan v hong
vn. M Phc u ca Vit Nam hu ht Xem: Kh, Qun chn. s hng binh lnh cp thp, ca thng dn tc, nhng ngi c danh v v phm trt.
u c gn cc trang sc bng kim loi. Qun chn: ch loi qun c hai ng triu L Trung Hng, c kiu dng tng t Xem: Xim.
Ph Dung: mt loi m ca vua nh chn phn bit vi loi qun khng y, l m inh T, cng l loi m cc quan i Thng phc: trang phc mc vo
Trn theo ghi nhn ca L Tc, nhiu kh chic vy c cu ca ph n Vit xa kia. khi nc c quc tang. nhng bui Thng triu, cc ngy mng
nng l m Thng triu, thng c bit Quyn Vn: tn gi khc ca m Thng Thao: 1. loi dy tt dng treo vo 5, 10, 20, 25.
n l m ca o gio, c hnh dng bng Thin, loi m c chp un cong ng v nn (nn quai thao). 2. loi dy tt dng Thy anh: tn gi khc ca dy honh
sen, chp vo bi tc. pha sau, trng nh ng my cun, thn tht lng, c s dng rng ri vo thi L trn m Min dnh cho hong triu
Ph hu: hai cnh di ra t hai bn sn m c cc vin lng c nh cc ht Trung Hng. Nguyn, c lm bng t vng, tht cm,
o bo theo quy ch ca nh Minh, c p ngc chu. y l loi m Triu phc ca Thn: tn gi khc ca i i, mt c tua hnh ht bt r xung. Xem: Honh.
dng vo triu nh L Trung Hng v triu vua Tng. Qua ghi chp ca L Tc, cc vua dng ai tht lng, c hai di to bn bung Thy ba: hoa vn sng nc trn o bo
Nguyn. nh Trn cng s dng m Quyn Vn, c xung di chn. triu L - Nguyn.
Phng tm khc lnh: dng phc sc l khi p dng vo Vit Nam, loi m ny Tht Long ng Cn: loi m Triu Tin phc: trang phc vua quan mc
lm bng la trng, hnh trn eo vo cng c s dng trong cc bui i triu. phc ca hong thi t triu Nguyn, c vo ngy thng, nhng lc khng phi
c, chnh gia c mt on la di xung Song khai: loi o x vt trc, vt sau, kiu dng tng t m Cu Long ng thit triu.
hnh vung, thng c phi vi L phc trang phc thng dng ca binh lnh triu Cn ca hong , song s lng trang sc Tiu kim t phc: dng o bo Triu
ca vua v cc quan i thn, t nht cn Nguyn. trn m c s gia gim. Xem: ng Cn. phc mu ta nm vng ca tc vng
c s dng n thi Trn. Nh Nguyn Tam Sn: loi m c nhng mi hnh Thin H i: di la trang sc vt ngang thi Trn.
khng s dng loi phc sc ny. my un cong chp m, c ngc chu min bn trn m Min ca vng. Ton Hoa: loi m p dng cho ngch
Phng Thng: m Thng phc ca nh dc cc vin lng tng t m Th phc: trang phc b quan s dng Tng quan ca nh Trn, c hai kim hon
tn tht thi Trn - H k t sau nm 1396. Quyn Vn Thng Thin, c trang sc hnh khi vo chu cha Trnh. nh hai bn m, vi nhung mu ta pha
386 387
bic lm thnh su tua, nh vo ai ngang T in: loi o c trn, t phn c tr vi trang phc Cn Min ca hong , Xun Thu: 1. loi m L phc ca hong
sau m. T nm 1396 n ht triu H, m xung x t, c may bng bn kh vi, mu en huyn hoc xanh sm, thu hoa triu Nguyn s dng khi t l ti tng
Ton Hoa c p dng lm m Thng thng c mu en, c s dng ph bin vn chim tr. miu; 2. loi m Thng phc ca cc quan
phc ca cc quan vn v tng tht phm. trong cung nh v dn gian Vit Nam thi Vin lnh. Xem: on lnh. v t, ng, lc phm triu Nguyn.
Trng vt. Xem: Giao lnh. L - Trn. Vin Du: m Thng phc ca cc v Xung Thin: dng m c kiu dng nh
Triu phc: loi trang phc vua quan T linh bo: cn gi l Mng bo, o vng hu thi Trn - H k t sau nm 1396. m Phc u, ring hai cnh chun hng
mc vo cc bui l nh, song vo thi bo Triu phc ca cc quan nht, nh, tam V i Long: loi m qun phc ca cc ln tri. y l loi m Thng phc ca
Nguyn, c ng nht vi Cng phc, phm triu Nguyn, trn o c thu bn v vua u triu Nguyn, c kt hp vi cc vua thi L s, v l m Triu phc ca
ch loi trang phc mc vo bui i triu loi linh th long, ly, quy, phng. Long bo hp tay. vua L, cha Trnh, cng nh vua cha nh
ngy rm v mng mt. T Phng Bnh nh: m ca nho Vng cn: dng li bc quanh u Nguyn. Quy ch trang sc trn m mi
Triu Thin: 1. m Thng triu ca cc sinh, t ti thi Minh Trung Quc v ca c nh tc c p dng vo triu nh thi mi khc.
vng, hu tc di thi Trn; 2. tn gi cc tn sinh qu tc ca nh Nguyn Vit ng Trong t nm 1744 v tip tc s Yn V: m Tin phc ca cc quan v
khc ca m Xung Thin thi L, loi m c Nam. Loi m ny lm bng the, bn bn dng trong cung nh triu Nguyn. triu L Trung Hng, thn hnh lc lng,
kiu dng tng t m Phc u, hai cnh vung vc, trn rng di hp. Xim: vn ch t tt, vung vi hnh ch sau m c mt l ph tng t hnh ui n
chun hi gp, hng ln tri. T Phng Bnh nh: loi m qun nht che trc h th, vo thi Nguyn c nn cn c gi l m n Dip (l n),
Trc lnh: 1. tn gi khc ca o giao trang p dng cho Thp o qun thi vua dng ch thng. Xem: Thng, T tt. hoc m ui n.
lnh; 2. ch loi o c thng ni chung, bao inh Tin Hong, c duy tr n thi
gm c o giao lnh, t thn, Nht Bnh. L Trung Hng. Loi m ny lm bng da,
Xem: Giao lnh. nh phng, bn bn vung vc c khu
Trung n: o lt trong mu trng, kiu rp li, trn hp di rng. TH MC SCH TRCH DN
giao lnh, c o thng c thu cc hoa T tu gin bch: di vi nhung mu ta
vn Ph. pha bic c gn sau m Thng phc
Trung Tnh: loi m Tin phc ca cc ca cc quan nh Trn. m ca Tng
chc quan i khi nhn h, khng phi vo quan, di vi ny c phn lm su tua, A. T liu Vit Nam: ). Trn Xun Ngc Lan phin m v
triu theo quy ch ca nh Minh, Trung gn ai ngang sau m. An Nam phong tc sch (). ch gii. Nxb KHXH. 1985.
Quc. Ti Vit Nam, hin ch thy loi m Vn Cng: m Thng phc p dng Mai Vin on Trin. Nxb H Ni. 2008. Chu nguyn tp vnh tho ().
ny c th hin trn pho tng hong t cho quan vn nht, nh, tam phm triu Bo tng M thut Cung nh Hu. Tp L Vn Phc. Vin nghin cu Hn Nm.
L nh T cha Bt Thp, Bc Ninh. Nguyn, trang sc ton bng vng, c hai 1. Thi Cng Nguyn ch bin. Trung tm KH: VHv.1146
Trng lnh. Xem: Giao lnh. di anh sc hoa vng khm ngc chu. bo tn di tch c Hu. 1997 C lut Vit Nam: Quc triu hnh lut
T thn: loi o x t hai bn sn, c Vn T Ti: m Thng phc p dng B kho (). Phm nh H. Vin v Hong Vit lut l. Vin S hc. Nxb
hai vt kiu i khm, c o c vin chy cho cc quan vn v tht, bt, cu phm nghin cu Hn Nm. KH: A.956. Gio Dc Vit Nam. 2009
thng xung di, di qu gi. Loi o t triu Nguyn, kiu dng tng t m ng Bn rp ha tit m thut c Vit Nam. C vt Thng Long H Ni. S Vn ha -
thn thi Nguyn thng thy l loi o Pha, ring l ph pha sau m phng l Vin M thut. Nxb M Thut. 2000 Th thao v Du lch H Ni. 2010.
hp tay, tuy nhin t thi L tr v trc, khc bit. Xem: ng Pha. Cc th vn ch Hn Vit Nam. Vin Cng d tip k (). Vin nghin
ng tay o rng hp u c ty nghi s V ch: L phc tn qu nht trong su Nghin cu Hn Nm. Nxb KHXH. 2010 cu Hn Nm. KH: A.44
dng. loi trang phc ca hu phi, tng ng Ch Nam ngc m gii ngha ( Cng h k vn (). Trng
388 389
Quc Dng. Vin nghin cu Hn Nm. Khm nh i Nam hi in s l ( ). ng Chu Nguyn Hu Tin, Tng Th gii di sn. Hi Di sn Vn ha Vit
KH: A.1499 ). Vin nghin cu Hn Nm. Vn Nguyn n Phc dch. Trung Bc Tn Nam. S7. Nm 2009.
D s lc bin i Vit quc Nguyn KH: VHv.1681/13 Vn. 1932. Thin Tng kha h ng lc (
triu thc lc (). Khm nh Vit s thng gim cng Minh Mng chnh yu (). Nxb ).Vin nghin cu Hn Nm. Bn AB.268.
Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.1676. mc (). Th vin Quc gia B Vn Ha Gio Dc v Thanh Nin. 1974. Thng bo Hn Nm hc. Vin nghin
Du hin tng bt (). Bi Vn D. Vit Nam. KH: R.591. M thut thi Trn. Nguyn c Nng cu Hn Nm. 2009.
Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.801 Kim ngc bo t. Bo tng Lch s Vit ch bin. Nxb Vn ha. 1977. Th ch Hn ca vua L Thnh Tng.
i Nam in l tot yu ( Nam. 2010. Nam phng danh vt b kho ( Nxb Vn Hc. 2003.
). Nxb Thnh ph H Ch Minh. 1993. Lo song th lc (). Vin nghin ). Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.43 Th vn L Trn. Tp 1 - 1977. Tp 2 -
i Nam thc lc (). Vin s cu Hn Nm. KH: A.2818 Nam s t k (). Vin nghin 1988. Tp 3 - 1978. Nxb KHXH
hc. Nxb Gio Dc. 2007; Vin nghin cu Lch i danh thn s trng ( cu Hn Nm. KH: A.2207 Ton Vit thi lc (). Vin nghin
Hn Nm. KH: A.2772/ 32; A.2772/27. ). Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.246 Nht dng thng m (). cu Hn Nm. KH: A.1262.
i Nam quc m t v (). Lch s truyn gio Vit Nam. Nxb T Phm nh H. Th vin Quc gia Vit Tuyn tp Ng gia vn phi. Trn Th
Hunh Tnh Ca. Nxb Tr. 1998. in Bch Khoa. 2009 Nam. KH: R.1726. Bng Thanh, Li Vn Hng ch bin. Nxb
i Vit thng s (). Vin L qu dt s (). Bi Dng Nhng khm ph v hong Quang H Ni. 2010.
nghin cu Hn Nm. KH: A.1389. Lch. Nxb KHXH. 1987. Trung. Bng. Nxb Thun Ha. 1994. T in ting Vit. Hong Ph. Trung
i Vit s k tin bin (). L Qu n ton tp (Tp I. Ph bin Nghin cu lch s. S 66. 1964. tm t in Vietlex. 2007
Th vin Vin S hc. KH: BK2. tp lc; Tp II. Kin vn tiu lc Nghin cu tn gio. S 4. 2006. T in Vn hc (b mi). c Hu,
i Vit s k tc bin (). ; Tp III. i Vit thng s ). Ng Th Nhm ton tp. Trung tm Nguyn Hu Chi ch bin. Nxb Th Gii.
Vin nghin cu Hn Nm. Nxb Vn Ha Nxb KHXH. 1977 1978. Nghin cu Quc hc. Nxb Vn Hc. 2001. 2004.
Thng Tin. 2011. L triu chiu lnh thin chnh ( chu cn lc (). Dng Vn Tng c Vit Nam vi truyn thng
i Vit s k ton th (). ). Vin nghin cu Hn Nm. KH: An. Nxb Gio Dc Vit Nam. 2009. iu khc dn tc. Chu Quang Tr. Nxb M
Vin KHXH Vit Nam. Nxb KHXH. 1998. A.257. Qun lc Vit Nam di cc triu i Thut. 2001.
t l qu thi (Phong tc Vit Nam). L triu hi in (). Vin nghin phong kin (T Thng c n Cn kim). Trang phc Thng Long H Ni. on
Nht Thanh. C s n lot ng Sng. cu Hn Nm. KH: A.52. Phm Vn Sn. B Tng Tham mu QL/ Th Tnh. Nxb H Ni. 2010.
1970. Mt s vn bn in ch v Php lut VNCH. 1971 Trang phc triu L Trnh. Trnh Quang
ng Khnh Khi nh chnh yu ( Vit Nam. Tp II. T th k XV n XVIII. Quc s di bin . Phan Thc V. Nxb T in Bch Khoa. 2008.
). Nguyn Vn Nguyn dch. NXB Nxb KHXH. 2009. Trc. Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.1045. Trang phc Vit Nam. on Th Tnh.
Thi i. 2010. Lch triu hin chng loi ch ( Quc vn trch dim. Dng Qung Nxb M Thut. 2006.
Gia nh thnh thng ch (). ). Phan Huy Ch. Nxb KHXH. 1992. Hm. Nxb Tr. 2004 c Trai di tp (). Vin nghin
Trnh Hoi c. Nxb Gio Dc. 1999. (Vin nghin cu Hn Nm, KH: A.1551/4) Sn c tp thut (). Vin nghin cu Hn Nm. KH: VHv.1772/2-3
Hnh nh H Ni cui th k XIX u th Lch triu tp k (). Ng Cao cu Hn Nm. KH: A.822 Vn ho Phng Nguyn. GS.TS Hn Vn
k XX. Nxb H Ni. 2010. Lng. Nxb KHXH. 1975. Tang thng ngu lc (). Th Khn. Nxb i hc Quc gia H Ni. 2005.
Hong L nht thng ch (). Lc s m thut Vit Nam. Trnh vin Quc gia Vit Nam. KH: R.89. Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp 1.
Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.883 Quang V. Nxb T in Bch Khoa. 2009. Tp m thi vn (). Vin nghin T Bc thuc n thi L. cole francaise
Hn Vit. S 3. Thng 6 nm 2006. Mnh T quc vn gii thch ( cu Hn Nm. KH: A.2987 dExtrme-Orient & Vin nghin cu Hn
390 391
Nm. 1998; Tp 2. Thi Trn (1226-1400) Tp An Nam lai uy sch (). Cu ng th (). (Hu Tn) K lc vng bin (). (Minh).
thng. National Chung Cheng University (Minh) Lng Thin Tch . Du Tha. Lu H . (http://toyoshi.lit.nagoya-u. Trung M bch vn th kh (cadal.zju.edu.
v Vin nghin cu Hn Nm. 2002.Vin Quyn h. Quc lp Trung ng th ac.jp/maruha/kanseki/index.html) cn)
nghin cu Hn Nm. KH: Vt 00349. qun. 1981. () i Loan ng vn minh nghin cu Khang Hy t in. (zdic.net).
Vn i loi ng (). L Qu An Nam truyn An Nam tp k An hc khan. Quyn 3. K 2. Thng 12 nm L k. Bc Kinh i hc Xut bn x. 1999.
n. Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.118. nam k du (). 2006. (32 ()
Vn Nang tiu s (). Vin Vng Vn Ng ch bin. Thng V n ) Liu Ninh tnh bc vt qun tng Th
nghin cu Hn Nm. KH: A.872 th qun. 1937. () i Minh y quan phc nguyn nghin ha trc lc Hi ha quyn. Dng Nhn
Vit Nam phong tc. Phan K Bnh. Nxb Cm t vn chng. Cao Xun Minh. cu h lit. Minh triu Lng Quan phc Khi ch bin. Liu Ninh M thut Xut
Vn Hc. 2006. Thng Hi Th ha Xut bn x. 2005. ( nguyn suy trc. (. bn x. 1999. (
Vit Nam s lc. Trn Trng Kim. Nxb ) .) (mingyiguan. . . )
Vn Hc. 2008. Chn Lp phong th k (). org) Liu H ng tp (). (ng)
Vit Nam thi vn hp tuyn. Dng (Nguyn) Chu t Quan . Nxb Vn o Di ch lc (). (Nguyn) Liu Tng Nguyn . Internet Archive
Qung Hm. Nxb Tr. 2005. Ngh. HCM. 2007 Ung i Uyn . Trung Hoa th cc. (archive.org).
Vit Nam t in. Hi Khai Tr Tin c. Chn trch tp (). (Minh) Vng 1981. Lnh biu lc d (). (ng)
1954. Ngao . Trung M bch vn th kh hi bo gim (). (Nguyn) Lu Tun .Vng Vn Ng ch bin.
Vit Nam vn ha s cng. o Duy (cadal.zju.edu.cn) H Vn Ngn . Internet Archive Thng V n Th qun. 1936. (
Anh. Quan Hi Tng Th. 1938. Ch Chnh tp (). (Nguyn) Ha (archive.org) ).
Vit s (). Tp Hin vin. Th vin Hu Nhm. Internet Archive (archive. ng l vn tp (). (Minh) Dng Lnh ngoi i p (). (Tng)
Quc gia Vit Nam. KH: R.279 org) S K . Internet Archive (archive.org) Chu Kh Phi . Trung Hoa Th cc.
Vit s: X ng Trong 1558-1777 (ti Chin quc sch (). Trung Hoa Th Gii Am lo nhn mn bt ( 1999
bn). Phan Khoang. Nxb Vn Hc. 2001. cc. 2009. ). (Minh) L H . Trung Hoa Th Long chi nguyn. Dng Tnh Vinh, Lu
Vit s lc (). Trn Quc Vng Chuyt canh lc (). (Minh) o cc. 1997. Ch Hng. Trung Quc Th im. 2008. (
dch. Nxb Thun Ha. Hu. 2005 Tng Nghi . Internet Archive (archive. Hi ngoi k s (). (Thanh) i 2008).
V trung ty bt (). Vin nghin org) Sn . Trung Hoa th cc. 2000. Lun Hnh (). (Hn) Vng Sung
cu Hn Nm. KH: A.1297 Ch Phin ch (). (Tng) Triu Nh Hn ng phng ch tp dt. Lu V . (guoxue.com)
Thch . Trung Hoa Th cc. 1996. Ngh. Bc Kinh th qun Xut bn x. Man th (). (ng) Phn Xc
B. T liu Trung Quc: Chc t trn phm. Triu Phong. Hng 1997. ( . (archive.org)
An Nam ch lc (). (Nguyn) Cng Ngh Sa ng. 1994. ( ). Minh s (). Quc Hc vng (guoxue.
L Tc . Vin i hc Hu - y ban ) Hin i Hn ng t in. Bn th 5. com)
Phin dch S liu Vit Nam. Hu. 1961; C cung tng tuyn ty. Quc lp C Thng V n Th qun. 2005. ( Minh thc lc loi son. Thip ngoi s
Trung Hoa th cc. 2000; Internet Archive cung Bc vt vin. 1971. ( ). liu quyn (). V
(archive.org). ) Hong Thanh chc cng ( Hn Xut bn x. 1991. ()
An Nam ch nguyn (). (Minh) C i Hn ng t in. Trn Phc Hoa ). Internet Archive (archive.org). Minh thc lc (). Trung ng
Cao Hng Trng . Trung M bch ch bin. Thng V n Th qun. 2002. ( Kin h tp. () Internet Archive Nghin cu vin. Lch s ngn ng nghin
vn th kh (cadal.zju.edu.cn) ) (archive.org). cu s hiu n. 1962. (
392 393
- 1962) (ishare.iask.sina. Vng K . Thng Hi C tch Xut Thng Hi i ng Th cc. 1935. ( bn x. 2006. (
com.cn) bn x. 1988. () ) )
Minh Thi t vn tp (). Tp ch T Cm Thnh. K 131. Thng 4 Tng S (). (Nguyn) Thot Thot Trung Quc y quan phc sc i t
(Minh) Diu S Qun . Internet nm 2005. (131) . Trung Hoa Th cc. Tp 40. 1975. in. Chu Tn, Cao Xun Minh. Thng
Archive (archive.org) Tp ch Thu Tng Gia, k 8, 2009. ( Ty th (). (ng) Ngy Trng . Hi T th Xut bn x. 1996. (
Mng Kh bt m (). (Tng) 8) (http://toyoshi.lit.nagoya-u.ac.jp/maruha/
Thm Qut . Trung Hoa Th cc. 2009. Tp ch Vn S Trit. K 5. 2006. ( kanseki/index.html) )
Nam T th (). (Lng) Tiu T . 5) Trang T (). (Xun Thu) Trang Chu Trung Quc phc sc thng s. Hong
Hin . (http://toyoshi.lit.nagoya-u. Ty H du lm ch d (). . Tn Thng Hidch ch. Trung Nng Phc. Trung Quc Phng chc Xut
ac.jp/maruha/kanseki/index.html) (Minh) in Nh Thnh. Internet Hoa th cc. 2008. bn x. 2007. (
Nam s (). (ng) L Din Th Archive (archive.org) Trin lm vn vt folklore ng Nam )
(http://toyoshi.lit.nagoya-u.ac.jp/ T dn yu thut trc t sch dn. Lu Phi - Vit - Thi - n. Quc lp lch s bc vt Trung Quc phc trang s. Hong Nng
maruha/kanseki/index.html) in Tc, Trn Phng Chnh, H Ch qun. 2007 (:. Phc, Trn Quyn Quyn. Trung Quc L
Nguyn s (). (Minh) Tng Lim Hoa ch bin. Trung vn i hc Xut bn ) du Xut bn x. 1995. (
. Tp 15 (quyn 194 n quyn 210). x. 2001. ( Trnh Khai Dng tp tr (). )
Trung Hoa Th cc. 1975. ) (Minh) Trnh Nhc Tng . Internet Trng Khnh Bc vt qun qun tng
Nguyn thi k s (). (Thanh) T Ninh vn vt trn phm. T Ninh th Archive (archive.org) vn vt sch. Vng Xuyn Bnh ch
Trn Din . Thng Hi c tch Xut Vn Vt cc bin son. Vn Vt Xut bn Trc Gin tp (). (Minh) Phan Hy bin. Vn Vt Xut bn x. 2011. (
bn x. 1987. x. 2010. ( Tng . Internet Archive (archive.org)
Tng chu bin khn Trung Quc. Phc ) Trung Quc c d phc lun tng (Tng )
n i hc Vn s Nghin cu vin bin. Thanh s in. C cung Bc vt vin nh bn). Lc C. Vn Vt Xut bn x. Vn hin thng kho ().
Trung hoa Th cc. 2009. ( bin son. T Cm Thnh Xut bn x. 2002. 2001. ( (Nguyn) M oan Lm . Trung Hoa
) () ) Th cc. 1986.
Sn c tn ng (). (Nguyn) Thanh triu vn hin thng kho ( Trung Quc c i qun nhung phc Vit kiu th (). (Minh) L Vn
Dng V . Internet Archive (archive. ). Trung Hoa Th cc. 1936. sc. Lu Vnh Hoa. Thng Hi c tch Xut Phng . T kh ton th tn mc
org). Thch Danh (). (Hn) Lu Hy . bn x. 2003. ( tng th. T L th x. 1996. (
S k (). (Hn) T M Thin . (china-culture.jlmpc.cn) ) )
Trung Hoa Th cc. 2006. Th vc chu t lc (). (Minh) Trung Quc lch i y quan phc sc
S hc nguyt san. K 10. 2005 ( Nghim Tng Gin . Trung Hoa Th ch. Trn Mu ng. Bch Hoa Vn Ngh C. T liu Hn Quc:
) cc. 1993. Xut bn x. 2005. (. Chi Phong tin sinh tp (
Tam l (). (Tng) Nhip Sng Ton cu ha h Minh s nghin cu chi .) ). L Toi Quang ( ).
Ngha . Internet Archive (archive. tn th d lun vn tp. i Bc ng Ng Trung Quc lch i phc sc s. Vin Kit DB of Korean classics (db.itkc.or.kr)
org). i hc Lch s hc h. 2007 ( Anh. Cao ng Gio Dc Xut bn x. 1994. Phc sc. Yehwa yeoja daehak chulbanbo.
Tam quc ch (). (Tn) Trn Th () () 1995. (.
. Quc Hc vng (guoxue.com) ) Trung Quc long bo . Hong Nng 23. . 1995)
Tam ti hi (). (Minh) Tng hi yu tp co (). Phc, Trn Quyn Quyn. Ly Giang Xut Hn Quc phc sc s. An Myeong
394 395
Suk, Kim Yong Seo. Ye Hak sa. 2006. ( (record.museum.kyushu-u.ac.jp) Bulletin des Amis du Vieux Hu (Nhng t: Lch s ngh thu Trung Quc, Hn
. , . ) Ha Hn tam ti hi (). ngi bn c Hu). 1916 Quc, Nht Bn v Vit Nam). Young Yang
ch trai lon co ( ). The Kyushu University Museum. (record. China: The Three Emperors (Ba hong Chung. Harry N. Abrams. 2005.
L T Hin ( ). DB of Korean museum.kyushu-u.ac.jp) Trung Hoa) 1662 1795. Evelyn Rawski, Tp du k mi v k th v vng
classics (db.itkc.or.kr) Hong Thanh chc cng ( Jessica Rawson. Royal Academy Books. 2006. quc ng Ngoi (1681). Jean-Baptiste
Nghin Kinh Trai ton tp ( ). The Kyushu University Museum. Des Photographes en Indochine Tonkin, Tavernier. Nxb Th Gii. 2007.
). Thnh Hi ng ( (record.museum.kyushu-u.ac.jp) Annam, Cochinchine, Cambodge et Laos Au T liu cc cng ty ng n H Lan v Anh
). DB of Korean classics (db.itkc.or.kr). Lch s quan h Vit Nam Trung Quc. XIX Sicle (Cc nhip nh gia ng Dng: v K Ch - ng Ngoi th k XVII. Hong
Quc triu ng l nghi ( Yamamoto Tatsuro. Yamakawa Xut bn Bc K, Trung K, Nam K, Campuchia v Anh Tun bin son. Nxb H Ni. 2010.
). Thn Thc Chu ( x. 1975. (. . Lo, th k XIX). Muse national des Arts T liu vn hin Thng Long - H Ni:
). Vin nghin cu Hn Quc hc ) Asiatiques Guimet. 2001. Tuyn tp t liu phng Ty. PGS.TS.
Khu Chng Cc i hc Seoul. KH: M thut Nht Bn. S 26. Shibundo. K thut ca ngi An Nam. Henri Oger. Nguyn Tha H ch bin. Nxb H Ni. 2010.
1136-v.1-6. ( 1968. (.26.) Nxb Th Gii. 2009. T in Vit - B - La. Alexandre de
. : 1136-v.1-6.) Tng b Hoa Di thng thng kho ( Lch s vng quc ng Ngoi. Rhodes. Nxb KHXH. 1991.
Trang phc ca nc ta thi Joseon qua ). Nishikawa Joken ( Alexandre de Rhodes. y ban on kt Cng Vietnam and the Chinese model (Vit Nam
tranh nhn vt. Kwon O Chang. Hyeon Am ). (ishare.iask.sina.com.cn) gio Tp HCM. 1994. v m hnh Trung Hoa). Alexander Barton
sa. 1998. ( . Th Gii nhn vt quyn ( Mt chuyn du hnh n ng Ngoi Woodside. Harvard University Press. 1971.
. ) ). Th vin Vn ngh i hc Kyushu nm 1688. William Dampier. Nxb Th Gii. Vit Nam trong qu kh qua tranh khc
Triu Tin vng triu thc lc ( Nht Bn. KH: 17-123. ( 2007. Php. Nguyn Khc Cn, Nguyn Ngc
). (sillok.history.go.kr/ . 17-123) The Kyushu Mt chuyn du hnh n x Nam H ip. Nxb Vn ha Dn tc. 1997.
main/main.jsp) University Museum. (record.museum. 1792-1793. John Barrow. Nxb Th Gii. 2008. Villages et villageois au Tonkin: 1915-
Trung Quc lch i vng Min phc kyushu-u.ac.jp) Nhng l khch trong hnh trnh 1920 (Lng v c dn lng ti Bc K:
nghin cu. Choe Kye Sun. ng Hoa i Tranh Ogoe thi xa xa - Hi ha Lu khm ph Vit Nam. Mario Sica. Nxb Th 1915-1920). Lon Busy. Collections Albert
hc xut bn x. 2007. ( Cu sng li. Satou Fumihiko. Sakuhinsha. Gii. 2013. Kahn, 1986.
. . ) 2003. ( Silken Threads: A History of Embroidery X ng Trong nm 1621. Cristophoro
..) in China, Korea, Japan and Vietnam (Ch Borri. Nxb thnh ph HCM. 1998.
D. T liu Nht Bn: Vn quc nhn vt (). Th
Cu dng k s (). Trnh Bnh vin Nagasaki thuc huyn Nagasaki. (
Trit (). Th vin i hc Tsukuba ( ). The Kyushu University
). (ishare.iask.sina.com.cn) Museum. (record.museum.kyushu-u.ac.jp)
Chu n thuyn hi quyn. Bo tng quc Vn quc nhn vt thuyt (
lp Kyushu. 2009. ( ). Nishikawa Jyoken .
. ) The Kyushu University Museum. (record.
ng phng hc. K 23. (.23) museum.kyushu-u.ac.jp)
Hi ngoi ch o thuyt (
). The Kyushu University Museum. E. T liu phng Ty:
396 397
NGAN NM AO MU
LCH S TRANG PHUC VIT NAM
GIAI OAN 1009-1945
Bin tp ng Vnh
Thit k ba Ta Quc Ky Nam
Trnh bay Mai Mai
Sa ban in Pham Thuy
Hien nay, tren th trng a xuat hien hang loat cuon sach lam gia sach cua
Nha Nam vi chat lng in thap va nhieu sai loi. Mong quy oc gia hay can
than khi chon mua sach. Moi hanh vi in va buon ban sach lau eu vi pham
phap luat va lam ton hai en quyen li cua tac gia va nha xuat ban.
275
Vai tr ca nh nc v h
t tng chnh tr lun c nhng
tc ng trc tip, mang tnh
chi phi ti ton b i sng
vn ha, x hi. Vn ng trong
cc hnh thi x hi khc nhau,
thc th vn ha lun c s k
tha v bin d. Triu Nguyn,
triu i phong kin qun ch
cui cng trong lch s Vit Cu nh t trc sn Th miu trong Hong
thnh Hu. (nh: TQ)
Nam, nh du s thay i to
ln v mt nhn thc ca ngi Vit sau khi tip xc vn ha Php. Song
trc khi vn ha, t tng Php c dp gy nh hng mnh m ln
i sng ca ngi Vit, di s tr v ca cc v vua Gia Long, Minh
Mng, Thiu Tr, T c, Vit Nam vn l quc gia Nho gio kin quyt
gn gi truyn thng n tn cng. Lc ny do vn ha ng Ty xung
t, bn thn nh Thanh li c ngun gc Mn, cho nn nh Nguyn
t nhn l triu i k tha tnh chnh thng ca vn minh Trung Hoa.
Bi vy nh nh s hc Nht Bn, Yamamoto Tatsuro nhn xt: Ngi
Vit Nam vn ht sc t tin cho rng h lu gi c trn vn truyn
thng c ca Trung Quc, ng thi l ngi bo v cho t tng Hoa di
khng km g Trung Quc.(1)
Xut pht t s t tin v t tn v vn hin, vua Minh Mng tng
1. (Vit) i Nam thc lc. Chnh bin. nh k. Q.159. (Tp 4). Cn Long nh Thanh lm th rt nhiu, ta 1. C lut Vit Nam. Quc triu hnh lut v Hong Vit lut l. Tr.173-174.
xem ra, u l nhng bi i thng vo tnh cnh, chng cn nhng li ph phim gt gia, song c nhiu ch 2. (Vit) i Nam thc lc - Chnh bin - nht k - Q.24. Nguyn vn:
cn th [] Cc bi ta lm ch t tnh, t cnh m dng ch chng n ni qu kch nh th.
2. (Vit) Minh Mng chnh yu. Tp.3. Q.12. Tr.CCLXV-4a. Nguyn vn: 3. Minh Mng chnh yu. Tp VI. Ph lc Hn vn. Tr.CCCXIV.31b. Nguyn vn:
[] ; Tr.CCCXXV.37a. Nguyn vn:
ngoi vic k tha mt phn quy ch thi L Trung Hng v thi cha a. Cn Min
Nguyn Phc Khot, triu nh nh Nguyn vn tip tc tham kho ch Thi cc cha Nguyn ct c ng
278 279
trang phc ca cc triu i Trung Hoa l nh Tng, nh Minh v Trong, vo dp t l, cha i m Xung
nh Thanh, trong , trang phc Tng - Minh l ngun tham kho chnh Thin lm bng sa, mc o bo (giao lnh)
thng. T thi vua ng Khnh, Khi nh v sau, trang phc trong mu huyn, i giy mt, khng x tt.(1)
triu khng cn c tun th nghim ngt nh trc; qun phc Sau khi vua Gia Long thng nht lnh
ca nh vua dn dn cng chu nh hng kiu cch qun phc phng th, thng 2 nm 1807, vua mi bt u
Ty, vic i giy Ty trong triu cng ngy mt thnh hnh. c bit di nh i l Nam Giao, vo ngy t, vua
triu vua Bo i, ln u tin vua cho php b quan khng cn mc cc i m Cu Long, mc Hong bo, ai
b Triu phc, Thng phc khi vo chu, ch cn mc b l phc gin ngc, xim vng, ln n lm l.(2) Minh
tin l o the, khn xp. Mng chnh yu cng cho bit t nm
t trong nhn quan phong kin ng thi, triu nh nh Nguyn 1830 tr v trc, khi t Giao, vua ch i
bt lun th no cng s hu mt nn vn hin o mo c b dy m Cu Long, mc Hong bo, ai ngc
truyn thng v nhng cch tn c sc, t tin snh ngang vi cc quc nh khi lm l t Hng Tng miu(3).
gia Nho gio nh Trung Quc, Triu Tin, khin Khm s nh Thanh l M Cu Long c nhc n y
Lao Sng Quang phi cng nhn: Gn gi Trung H, tn sng Nho gio, l m Cu Long Thng Thin, tn gi
yu chung thi th, cng c coi l t thanh danh vn vt, t phi ni khc ca m Xung Thin triu Nguyn.
n hai nc Triu Tin v Vit Nam. (1)
Nh vy L phc t Giao thi vua Gia
Long vn tun theo quy ch thi L
I. TRANG PHC HONG Trung Hng. Nm 1830 l thi im triu
1. L phc nh vua Minh Mng khi phc quy ch
Vua Khi nh mc Cn Min. n t
Tng t nh cc v hong i Vit trc y, cc vua nh Cn Min. Theo quy ch L phc t
Nam Giao ti Hu.
Nguyn cng c t tng vng, lm b ch ton ci phng Nam. tri dnh cho hong c quy nh
c bit sau khi s hu mt quc th rng ln cha tng c trong lch l m Min 12 lu v o Cn 12 chng, c th c Hi in cho bit:
s m nh li triu thn L Vn Phc, Vit Nam lc ny l mt i quc M Min t Giao trn vung di trn, nh hai ch Vn Th
sng sng gia vm tri t, vua Minh Mng cho khi phc quy ch bng vng hoc hai ch Thin a bng vng, 12 hnh rng my, 6 hnh
o Cn m Min, vn b ph b t thi L Trung Hng, nh du v ngn la, 2 thy vn, 4 nhiu tng, 1 hoa sen, 1 a my, 1 lin ng
th ca thin t phng Nam c quyn c lp t tri. chy vin quanh thnh m, 256 ht vng, 2 cc, 2 khuyn. Mt trc v
Theo Hi in, cc vua nh Nguyn c hai loi L phc, gm L sau c 24 di lu, hai bn phi tri mi bn 1 di lu, u xu chui
phc Cn Min s dng trong l t Giao v L phc Xun Thu s dng bng san h, trn chu, pha l v cc ht vng, tng cng 300 ht. Xung
trong cc dp t l ti Tng Miu. quanh c mng kim tuyn nh kt vi 400 ht vng ngc. Trm khm
trn chu ni vi dy thy anh lm bng t vng. Phm l mt rng
Kt hp vi loi m Min 12 lu l b Cn phc 12 chng, phi on Bt ti bng mu hoa xch, thu cc hnh rng my xen vi hnh lan
vi cc phc sc nh ngc khu, ngc bi, i th, T tt, Cch i, i can kim tuyn. ng bin may lin on gm lan can thun bc hoa
i v.v. C th: mai mu bo lam. Vin gm hng nht hoa sen thun vng mu bo lam
o Cn may bng sa mt bng thun ch, mu thin thanh, thu kt vi dy nhung xu ngc cc mu. 1 di thy anh, 2 di thy lu xen
6 chng: Nht, Nguyt, Tinh thn, Sn, Long, Hoa trng. Di thy lu dng tru bng mu vng, trng, .
(ch di vi buc o ca o giao lnh, tnh cht nh cc) thu hnh rng my, hoc may Pha di kt li, thy anh v mc bc
bng sa mt bng thun ch mu tuyt bch. ng tay o thu hnh rng 4 chic, cc vng 7 ht.
my. C o may bng on Bt ti bng mu quan lc. o lt trong may Ngc bi hai di. Mi di c 1 ngc
bng la mu trng thu hoa vn ch (tc chng Pht), di thy lu trng hnh con di, 1 ngc trng hnh
thu hnh rng my, sng nc. vung, 1 ngc trng hnh trn, 2 ngc
Thng may bng sa mt bng thun ch mu vng chnh sc, trng hnh bn nguyt, 1 ngc trng
thu cc chng: To, Ha, Phn m, Ph, Pht, Tng di (Thng 6 chng hnh khnh, xu chui vi cc ht vn
kt hp vi o Cn 6 chng, tng cng 12 chng) v cc hnh c , bt bo, lin mu, san h, h phch mu en, mi
loi hn 200 ht, 1 mc cu vng.
Cch i mt chic, bc t Bt
1. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.5,6. Nguyn vn:
ti bng mu vng chnh sc, kt vi 1
Ngc bi kt hp vi Cn phc ca vua
triu Nguyn (BAVH); 2. Tp bi ming ngc trng hnh vung, 6 ming
2. (Vit) Minh Mng chnh yu. Tp 3. Q.12. Tr.CCLXV-4a. (Tam ti hi). ngc trng hnh chic mc, bn ngoi
u bc vng, 6 chn cc, 2 hnh l Min ca Hong triu Nguyn tuy phn ln tham kho t quy ch
vng ta, 2 khuy kp bc. Tng - Minh, song xut hin rt nhiu bin d, c bit l vic s dng
282 283
i i lm bng on Bt ti i i vt ngang vai v s kt hp gia thng v K y c trn. Ring i
bng mu bo lam, bn trong lt i, theo quy ch Tng Minh, l di ai bng la trng dng tht lng,
tru bng mu hoa xch, hai u kt hp vi ai da - cch i. Song nh BAVH m t, vo thi Nguyn,
xu chui vi cc hng chu ngc, i i l di khn mnh vt qua vai, vt qua ngc, mi u u c
c thy 392 ht, 10 di thy anh kim dim bn rng bng la nm ngc nhiu mu v r xung tht thp.(1)
tuyn.
Bt tt ging nh Triu phc
(thn lm bng t Bt ti bng mu bo lam,
gia l t Bt ti bng mu tuyt bch, pha
Hia p dng cho Cn phc, Triu phc v di l vi ty mu tuyt bch dt thun
Thng phc ca vua triu Nguyn. (Bu vt
triu Nguyn). vng, gm hng nht hoa sen xen lan can
kim tuyn, pha trn gn vi h tt).
Hia thn lm bng t Bt ti mu thm,
thu rng my, lin ng, ngn la v hi
vn kim tuyn, xen k gn kt vi gng ty;
pha di lm bng t lng v mu vng, thu
nh cc loi ht trn chu, san h nh, hnh
rng, mi loi 2 th v cc hnh c , xen k
gn vi gng ty, nh 3 chic kim bn, mi
chic khm 1 ht ha t, 2 ht kim cang lt
on Bt ti mu .(1)
Mt trong nhng chic tt ca
i chiu t liu vn t v t liu hnh vua Khi nh (nh: Trnh
nh tng quan, c th thy trang phc Cn Bch).
vua ng Khnh, Duy Tn, Khi nh, Bo nh nch o, c chc nng nh cc) u thu
i, c th thy li trang sc trn m Cu hnh rng my.
Long ca cc v vua ny khng hon ton Thng lm bng sa mt bng
ng nht. c bit, hai cnh m Xung mu hoa xch, thu hnh cc hnh
Thin th hin trn pho tng kim thn ca rng , sng nc, c , bt bo; pha
vua Khi nh c dng cong trn hi hng di ni vi hnh hi vn, lin ng,
v pha trc, trng khp vi hnh dng lan can mu hoa xch, gm on lt
cnh m Xung Thin ca vua Quang Trung la mu , gm hng nht thu hoa
gi th hin trong bc tranh Cn Long bt sen thun vng mu lc lam. K y lm
tun vn th khnh in . Dng cnh m bng la sng. Chn dung vua ng Khnh (1864 - 1889)
M Cu Long Thng Thin ca mc Triu phc. Ngc o bo thu 2 ch
cc vua nh Nguyn. (Phc ch.
ny nn c coi l quy ch chung nht ca ai lm bng on Bt ti bng Vn Th theo li ch Trin. (Bu vt triu
Bo tng Lch s). Bc sn: trang dng m Xung Thin triu L Nguyn hay mu vng chnh sc may xen vi t Nguyn).
sc hnh bn nguyt chy vng trn
trn m. Ht bc pha l lp lnh:
ch l vi trng hp c bit? Vi c liu mu xch v, nh 18 ming sng t hnh mc di, bn ngoi bc vng,
trang sc nh cho 2 bn Bc Sn. hin c chng ti thin v kh nng th khm 92 ht trn chu.
Nhiu Tng: trang sc nh gia
trn m. Honh long: hc cm cnh
nht, song chng ti cho rng, dng cnh Bt tt c thn lm bng t Bt ti bng mu bo lam, gia l t Bt
chun hnh u rng nm ngang m Xung Thin ny c l ch c s dng ti bng mu tuyt bch, pha di l vi ty mu tuyt bch dt thun
gy m. Ht Thng Thin: hai cnh
chun vn ra t Honh Long, l ra
t thi cha Nguyn Phc Khot tr v sau. vng, gm hng nht hoa sen xen lan can kim tuyn, pha trn gn h tt.
hi cong gp. Ngoi ra, o mo ca vua quan nh Nguyn
v c bn bm st quy ch ca Hi in,
nhng trn thc t vn c s gia gim, c bit l o mo ca nh vua.
b. Bo phc
Kt hp vi m Cu Long Thng Thin l b Bo phc bao gm
Hong bo, ai ngc, xim y, h tt, bt tt v hia.
Trong , o bo lm bng sa on mu vng chnh sc, thu cc
hnh rng my, sng nc ln nh v 4 ch Phc Th, o sa dy thu hoa
T hu (mai, lan, cc, trc) hoc loi tru mu hoa xch thu hoa T hu;
hai cnh (tc hai cnh ph hu lng o) dng on Bt ti bng mu bo lam.
M 6 hoa vng, 6 rng, (?) giao 4 hoa vng, 4 rng, 2 giao long, 24
Bnh long, 24 vn kh, 10 ngn la, vn kh, 10 ngn la, 4 nhiu tuyn,
nh 4 nhiu tuyn, 4 hnh c 2 hnh c v 2 thy vn, nh m
v 4 thy vn, nh m tr 2 tr 2 hnh long vn, bao nh tr 4
hnh long vn, bao nh tr 4 hnh long vn, 28 bin bao
hnh long vn, 28 bin bao
Long bo c trn, mu sm (i Xch) ca vua ng Khnh khi cn lm Hong Thi t. o bo o bo i vn mu sm o bo T linh mu i xch lm
lm bng on Bt ti ng sc bng on Bt ti ng sc gia kim
gia kim
khi cn l Hong thi t v bc nh Hong thi t ai Trc sau c 18 ming, b Phi tri trc sau 18 ming; ai
Bo Long trong l tn phong u th hin b Triu mt tr hnh mng khm ca thn cng b mt tr hnh k
vng, cc ming ai u bc ln khm vng, u bc vng; ai
phc ny. vng ca quc cng ming chnh gia
b. Bnh nh (Bnh Thin) pha trc tr hnh k ln khm
vng, 4 ming hnh dt bn phi
Nm 1816, Triu phc ca cc v hong t, v tri b mt tr hnh hoa khm
hong tn, cng t c quy nh, m dng m vng, 13 ming cn li b mt khm
gng, cc ming ai xen k nhau,
Bnh Thin sc vng v ngc chu. o bo dng u bc vng
Mng bo c trn, mu sm. Thng thu rng Thng Lm bng sa mt mu hoa xch ng sc gia kim, thu hnh k ln
4 mng. ai sc vng rng 4 mng. (1)
Tuy nhin
16 nm sau, vua Minh Mng ra li d, quy nh
i tn m Bnh Thin thnh m Bnh nh v cho
rng tn Bnh Thin l tn nm na khng c in
nh, v li hai ch Bnh Thin cng khng phi t
dnh cho phn b ti(2), ng thi quy nh, m
Bnh nh l m Triu phc p dng cho hong Tuy L vng Min
t, hong thn c phong tc thn vng, qun Trinh v Hong Ha
Qun vng Min
vng, thn cng, qun cng. Trin i m Bnh nh
(BAVH).
M Kim quan. 1. M trong chn dung Tng thin vng Min Thm (mi tn : Bc Sn vng);
2, 4. M lu gi ti Bo tng Qun s Php (nh: Nguyn Nh an Huyn); 3. M lu gi ti
BTLSVN (nh: TQ). gii: 1.Hu x; 2. H k; 3. H Nh; 4. Giao long; 5. Vn kh; 6. Hoa;
1. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.19. Nguyn vn: 7. Thy vn.
. Tr.36. Nguyn vn:
2. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.21. Nguyn vn:
c. Kim Quan d. Phc u
Theo Hi in, m Kim Quan kt hp vi o bo T linh mu l M Phc u c p dng
310 311
Triu phc ca hong t, hong thn c phong tc qun cng, huyn rng ri lm m Triu phc cho b
cng, hng cng, huyn hu v hng hu. quan vn v v mt s v hong t,
hong thn, tn tht triu Nguyn.
Trong , m Phc u trn c
quy nh l m Triu phc ca quan
vn, m Phc u vung l m Triu
phc ca quan v (ngoi tr quan bt, cu
phm)(1), ng thi cng l m Triu M Phc u trn, m Phc u vung,
m Gii Tri. (BAVH).
phc ca cc v tn tht c phong
tc thn vng, qun vng, thn
cng, quc cng, qun cng, huyn
cng, hng cng, huyn hu, hng
hu, cc v hong t, hong thn, tn
tht c phong tc k ngoi hu,
k ni hu, nh hu, tr quc khanh, Hin vt m Phc u vung ca quan
v Nht phm triu Nguyn (b su tp
t quc khanh, phng quc khanh, c nhn).
Tng Thin vng Min Thm (1819 - 1870), i m Kim Quan; Quc cu triu tr quc y, t quc y, phng quc Trang sc: 1. Bc sn (cn gi l kha
Nguyn lm ch hn trong m ci ca cng cha, i m Kim quan. (BAVH). kiu); 2. Hoa; 3. Giao long; 4. Ngch
y, tr quc lang, t quc lang, phng tng; 5. Kha gin (cn gi l ht); 6.
quc lang(2). Ngoi ra, loi m Phc Nh ; 7. Nhiu tuyn.
QUY CH M KIM QUAN NM 1845
u c nh hai sng bc trang
(theo Hi in)
sc bc sn, gi l m Gii Tri, l
m Triu phc ca ng s, ph
Hong t, hong thn c Hong t, hong thn c
phong tc qun cng, phong hng cng, huyn hu, ng s v cc chc khoa o chng
huyn cng hng hu n(3).
M Sc 2 bc sn vng, pha trc v Sc 2 bc sn vng, trc v sau 2 Quy ch Triu phc Phc u
Kim sau 3 hoa vng, pha trc 4 giao hoa vng, cn li ging hong t, ca b quan triu Nguyn c t
Quan long vng, trn nh 2 hnh my, thn vng c phong huyn
1 hu x (cnh sau), 1 h k (bm cng nh ln u tin vo nm 1804 thi Trang sc m Phc u. 1. Bc sn vng
h), 2 h nh (tai h), 6 vn kh, vua Gia Long, c chnh sa vo kha kiu vng; 2. Cnh chun vin bc
nh m tr 1 thy vn, 4 ngn vng, u sc vng, b mt nh giao long
la, u kt chui ht gi chu nm 1845 thi vua Thiu Tr. Quy ch vng; 3. Giao long vng; 4. Kha gin
o bo o bo T linh mu hoa xch lm bng on Bt ti ng sc gia kim nm 1845, v c bn tng t quy ch vng Ht vng.
Tn tht c So vi tn tht c Chnh 1 kha kiu vng, -Chnh tam phm: 1 bc sn vng; 2 kha gin
phong hng cng, phong tc qun cng, tng hoa vng mt vng; pha trc pha sau u c 1 hoa vng; 2
huyn hu, hng m Phc u vung tam trc v mt sau; giao long vng; 2 cnh chun vin bc vng; 2
hu lc i 1 hoa vng pha phm hai cnh chun nh vng, 2 nhiu tuyn vng
sau, mt m lc trang vin bc vng -Tng tam phm: nh chnh tam phm; ring
sc giao long vng b 2 giao long vng
Chnh 1 kha kiu bc, hoa 1 bc sn bc; 2 kha gin vng; pha trc v
bo mu quan lc. Quan ng phm mc
tng t vng mt trc v sau u 1 hoa vng; hai cnh chun vin bc B phc Vn nhn mu bo lam, o bo
314 phm sau, hai cnh chun vng; 2 nh bc; 2 nhiu tuyn bc 315
vin bc vng lm bng tru thu hoa. Quan lc phm
mc B phc Bch nhn mu ngc lam, o
Chnh 1 kha kiu bc, hoa 1 bc sn bc; 2 kha gin bc; pha trc v
tng bc mt trc v sau u 1 hoa bc; hai cnh chun vin bc lm bng tru bng khng thu hoa.
ng sau, hai cnh chun bc; 2 nh bc; 2 nhiu tuyn bc
Nam phng danh vt b kho chp:
phm vin bc bc
Mng bo l o i triu ca cc quan t
Chnh Hoa bc mt trc Pha trc, sau u c 1 hoa bc; hai cnh
tng v sau, hai cnh chun vin bc bc; 2 nh bc, 2 nhiu tuyn tam phm tr ln, thu hnh mng. Quan
lc chun vin bc bc bc chnh nht phm mu ng hng, tng
phm
nht phm mu xanh, chnh nh phm
Chnh Hoa bc trc sau
tng u 1 bng, hai mu bic, tng nh phm mu lc, chnh
tht cnh chun vin tam phm mu bo lam, tng tam phm
phm trn
Vng cn, li bc tc, ai, ht, mu ngc lam. Giao bo l o i triu ca
Hia. (BAVH).
quan t phm, thu hnh giao long. Lam
e. Bo phc
bo l o i triu ca quan ng phm v lc phm, o ca quan ng
Quy ch Triu phc m Phc u
phm thu thm hoa. Hoa bo l o vua ban cho cc v tam khi. Lc bo
kt hp vi B phc thi L Trung Hng
l o vua ban cho tin s.(1)
vn tip tc c p dng i vi cc
Ti Trung Quc, Mng bo xut
chc quan ng, lc phm triu Nguyn.
hin t thi Minh, c gi l Mng y
Bn cnh , quy ch triu Nguyn quy
hoc Mng phc, nu khng c vua
nh: cc quan nht, nh, tam phm mc
c ban, b quan khng c s dng.
Mng bo; quan t phm theo quy ch
Vo thi Thanh, Mng bo c s
nm 1804 mc Hoa bo, t nm 1845 tr
dng lm L phc cho hong t, thn
v sau i sang mc Giao bo.
vng v vn v b quan, phn nhiu
V sc phc ca o bo i Triu,
c dng trong cc dp l tt ln nh
theo Hi in, quy ch nm 1804 quy
l Vn Th, Tt Thng Nguyn v Tt
nh, o bo Triu phc dnh cho cc
Nguyn n v.v.
quan trn nht phm l Mng bo c
Khm nh i Thanh hi in
trn mu ta, t nht phm tr xung,
cho bit: Mng bo, mu lam v mu
cc mu xanh, lc, lam, en cho c ty Quan ng phm triu Nguyn mc
Triu phc. (nh: Nguyn Giang).
thch thanh cho c ty nghi s dng,
nghi. Quy ch ny c sa i vo nm
vin vng. Thn vng, qun vng
Mng bo rng my sng nc dnh cho
1845, lc ny cc quan t Tam phm tr ln u mc Mng bo, trong
thng dng o bo thu 9 hnh mng. Hong t triu Thanh (Thanh Hi in).
quan trn nht phm mc mu ta, quan chnh nht phm mc mu
c ng, tng nht phm mc mu thin thanh, chnh nh phm mc
mu cam bch, tng nh phm mc mu quan lc, chnh tam phm mc 1. (Vit) Nam phng danh vt b kho - Thng - Phc dng mn. Nguyn vn:
mu bo lam, tng tam phm mu ngc lam. Quan t phm mc Giao
Bi lc tr xung ti cc tham kho b cc rng my,
quan vn v tam phm, sng nc ca Mng bo Trung
316 317
qun qun ngch ph, Quc giai on cui Minh u
phng quc tng qun, Thanh. Tuy nhin, Mng bo ca b
nht ng th v u dng quan triu Nguyn cn c thu
o bo thu 9 hnh mng hnh phng, k ln v ra, ng
bn mng. Quan vn v thi c tn gi l o bo T linh.
t, ng, lc phm, phng Nm 1832 vua Minh Mng ra ch
n tng qun, huyn d, xa nay o bo ca quan tam
qun ngch ph, nh ng phm tr ln, tc gi l o bo T
Mt trc v mt sau ca Mng bo v Hoa bo triu
Nguyn. (BAVH).
th v tr xung dng o linh, c hnh rng nm trong s
bo thu 8 hnh mng bn [] cch gi nh vy u khng ph
mng. Quan vn v tht, bt, cu phm, quan v nhp lu dng o bo hp, bi hnh phng, ln, ra ch
thu 5 hnh mng bn mng. Vt o, tn tht, thn vng tr xung u x l hnh ph ha m thi, ch cn gi
bn vt, b quan vn v ch x hai vt trc sau. Ti Vit Nam, quy ch
(1)
Mng bo l c.(1) Mt khc, trn Cc quan v mc Triu phc; Mt trong ba v
Mng bo c p dng lm Triu phc cho b quan vn v ng Trong lng o bo triu Nguyn cn bo Tam khi triu Nguyn mc o Hoa bo, ci
hoa bc trn m. Quan nh phm mc Mng
k t nm 1744 sau ci cch ca cha Nguyn Phc Khot. i Nam thc lu hai cnh l ph hu thi Minh bo v quan t phm mc Giao bo. (nh:
lc ghi: Cha [] chm chc ch cc i, nh Triu phc vn v. Vn (nh L Trung Hng cng m phng dng thc Albert Kahn).
t qun b n chim hu, hun o, v t chng dinh n cai i, m ny), ph kin ny khng xut hin trn o bo ca cc quan nh Thanh
sc vng bc, o dng Trung Quc.
Mng bo hoc gm Ngoi ra, khc vi quy ch o mo thi L Trung Hng, bt k
on theo cp bc. (2)
Cn phc, L phc, Triu phc hay Thng phc ca vua quan triu
L Qu n cng ghi Nguyn u phi vi thng - K y, mt dng xim o mc lt bn trong
nhn sau ci cch ny,
cc quan ng Trong
dng Mng bo thy
ba (hoa vn sng nc), m
mo dng vng bc
trang sc(3). 1. Mng bo (Bo tng Lch s Vit Nam. nh: TQ); 2. Mng
Mng bo triu bo mu ta ca quan Chnh nht phm v B phc Vn nhn
ca quan ng phm (Bo tng Qun s Php. nh: Nguyn Nh
Nguyn nhn chung an Huyn).
Nh phm Vn Cng H u
Tam phm Vn Cng H u
T phm ng Pha: Hoa vng mt trc Xun Thu
v sau, cc trang sc nh hoa,
giao long u dng bc
Ng phm ng Pha: pha trc 2 hoa bc, 2 Xun Thu
giao long bc; pha sau 1 hoa bc
2 giao long bc
Lc phm ng Pha: pha trc 1 hoa bc, 2 Xun Thu (Quan v tht
giao long bc; pha sau 1 hoa bc phm tr xung ch t
tng, khng t chnh)
Cc s t ti trng thi Nam nh i m Phong Cn, mc o giao lnh. Hi in Tht phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc, Tng tht phm i Vn T
cho bit L phc ca dn gian l m Phong Cn kt hp vi o giao lnh, giy 2 giao long bc, pha sau 1 Ti nh vn chnh
tt u mu thm en. Quc S di bin cn ghi nhn m Phong Cn, o giao hoa bc tht phm
lnh l trang phc dng trong l Gia Quan dnh cho nam gii khi trn 20 tui. Bt phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc, Tng bt phm i Vn T
sau 1 hoa bc Ti nh vn chnh bt phm
i chiu m t ca s liu vi t liu tranh nh u th k XX, c Cu phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc Tng cu phm i Vn T
bit l hnh v m ng Pha, Vn T Ti ca Tn Tht Sa trong BAVH, c Ti nh chnh cu phm
th thy trn thc t m ng Pha, Vn T Ti, Phong Cn u c kiu Cha nhp Phong Cn: trc sau u sc 1 Anh Cn: trc sau u sc
dng tng t, c phn bit bi quy ch trang sc v mt s chi tit lu si bc 1 si bc
1. (Vit) D s lc bin i Vit quc Nguyn triu thc lc - Q.8. Tr.14. Nguyn vn:
1756
2. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.57. Nguyn vn:
3. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.50. Nguyn vn: []
QUY CH M H U, O MNG LAN chng ti hin cha th lm r c thn phn ca nhng ngi i m
DNH CHO CC CHC QUAN CAI QUN, Xun Thu trong mt s bc nh ny. Song d sao, m Xun Thu cng
328 329
THNG QUN QUN DOANH V NM 1845 l mt loi m ht sc c bit bi tnh ph dng ca n trong cung
(theo Hi in) nh nh Nguyn, khi va l m L phc ca vua, ng thi cng l m
Thng phc ca mt s hong thn v cc chc quan nh.
M H u o Mng Lan ai
Thng qun Bc sn vng, mt Mu t n, may ai ca cc QUY CH THNG PHC XUN THU
trc v sau 3 hoa bng on ng sc quan v CA HONG THN V CC QUAN V T, NG,
vng, 2 giao long, 1 h gia kim, o song ming chnh
k, 2 c , 2 thy vn, khai, thng kp gia pha LC PHM TRIU NGUYN
bin bao, nhiu tuyn trc sc (theo Hi in)
vng, tr hoa;
Cai qun 1 hoa vng pha trc, Mu tng sm cc ming
cn li nh thng qun ng phi tri M Xun Thu o giao lnh B t Thng
Chng ph Thm 2 hnh ngn la Mu t n dng mai i
thng vng mi bc vng Hong Sc ton vng C o mu K ln Nn vng
xen k bc t, hong trng; o mu Bch trch
Thng ch, M sc vng Mu mc xch bc, khng thn, tn xanh, lc, lam, S t
chng v cn m tht c en cho c
phong ty tin
V y Lc bt 2 giao long Mu tng sm tc thn
vng mt trc m vng
Ph v y Lc bt 2 giao long Mu bo lam v - qun
vng v 1 hoa vng mu thin thanh vng
-thn
cng -
quc cng;
d. M Xun Thu
qun cng
M Xun Thu va l m L phc - huyn
cng;
ca Hong , va l m Thng phc hng
ca cc quan v t, ng, lc phm triu cng -
huyn hu
Nguyn. Theo Hi in, m Xun Thu - hng
kt hp vi B phc cn l Thng hu
phc ca cc v hong t, hong thn, Hong t, Sc vng bc an C o mu H Nn
tn tht c phong tc thn vng, thn xen, pha trc v trng; o mu
vng, tn sau u c 1 hoa xanh, lc, lam,
qun vng, thn cng, quc cng, k tht c vng, cc trang en cho c
phong sc hoa, giao long ty tin
ngoi hu, k ni hu, tr quc khanh,
k ngoi u dng cht
t quc khanh, phng quc khanh v.v. hu, k liu bc
ni hu,
Tuy nhin, da trn mt s t nh hu,
liu nh chp cung nh triu Nguyn M Xun Thu (BAVH); Ngi ng u tr quc
i Nhc cng i m Xun Thu. khanh
u th k XX, chng ti nhn thy i
tng s dng m Xun Thu cn c mt s ngch quan th v, thm
ch l i trng i nhc cng (?). Do thiu t liu vn t i chiu nn
Hong t, Pha trc 2 hoa, C o mu Bo Nn
o giao lnh. Phm cp ca b quan ngoi vic c phn bit hnh
thn 2 giao long, pha trng; o mu dng B t cn c phn bit mu sc ca c o. Trong , c o giao
330 vng, tn sau 1 hoa, 2 giao xanh, lc, lam, 331
tht c long u bng en cho c lnh ca cc quan nht, nh, tam phm mu trng; c o ca cc chc
phong bc ty tin quan cn li c mu sc ging mu o gc. o mu xanh, lc, lam, en
t quc
khanh, c s dng ty nghi (1).
phng
quc
khanh, tr
quc y, t
quc y
Hong t, Pha trc 1 hoa, C o mu Hng Nn
thn 2 giao long, pha trng; o
vng, tn sau 1 hoa u mu xanh, lc,
tht c bng bc lam, en cho
phong c ty tin
phng
quc y,
tr quc
lang, t
quc lang,
phng
quc lang L b ng (Bo tng Lch s Vit Nam).
Cng t Pha trc v sau C o nh mu H Cng t: lc
c t u 1 hoa vng, o, xanh, lc, Quan:
phong trang sc hoa, lam, en cho
tc nh giao long cn li c ty tin
hu, quan u dng bc
v t
phm
Quan v Pha trc 2 hoa C o nh mu Bo Nn
ng phm bc, 2 giao long o, xanh, lc,
bc; pha sau 1 lam, en cho
hoa bc 2 giao c ty tin
long bc
Quan v Pha trc 1 hoa C o nh mu Hng Nn
lc phm bc, 2 giao long o, xanh, lc,
bc; pha sau 1 lam, en cho
hoa bc c ty tin
Cu Am thun Hi m Bch Tng Liu T ngu Y phc o m nh o bo lm bng sa, on trn (khng vn
phm nhn thun 1838 quan lc sc) mu lam, lc; B t thu hnh my;
phm thng lm bng sa Nam, ming B t thu 2
Php Gii tri bn cng thu hnh my; ai bc ng; vng
quan cn, hia.
Cha Luyn tc Khng dng B T M Sa (1 hoa Sa Sa Sa
nhp lu vng pha (1 hoa bc (pha (pha trc v
trc, 1 hoa m vng pha trc v sau u 1 hoa
bc pha sau; trc, 1 hoa sau u 1 bc, 2 cnh
BNG SO SNH QUY CH B T 1840 bc sn bc, bc pha sau, hoa bc, 2 khng vin
CA NH THANH, NH TRIU TIN V LU CU 2 cnh vin 2 cnh vin cnh vin bc)
bc) bc) bc)
(theo Thanh s co, Triu Tin oan Tng thc lc, Cu dng k s)
III. TRANG PHC HU PHI
Y phc -o bo mu lc may bng on Bt ti i Hoa, ai bc on
Xch v, 1 ming pha trc bc bc m vng, 2 ming bc 335
bc, u mt i mi, 7 ming cn li bc ng, mt sng
en; thng may bng sa, on tn hoa mu lam; B t nn
thu Bch nhn; vng cn, hia, ht g
-Ring tam gip: B t nn thu L t; ai sc sng en,
3 ming bc bc, 7 ming bc ng; cn li nh trn
1847 B t Vn nhn Bch nhn L t
2. Thng phc
Theo Hi in, o Nht Bnh l Triu
phc dnh cho cung tn nht, nh, tam, t giai
v l Thng phc ca hong hu, cng cha.
o Nht Bnh c nguyn mu l dng o Phi
Hong Thi hu oan Huy, Trng cng cha con vua ng Khnh, Hong hu Nam Phng.
Phong thi Minh, l loi o x c, c dng i
khm, c o to bn to thnh hnh ch nht
trc ngc, di c c di vi buc hai vt
o. Thng phc Nht Bnh c t nh vo
nm 1807 thi vua Gia Long v c duy tr cho
n cui thi Nguyn. Song quy ch m mo
kt hp vi loi trang phc ny khng n nh.
Nh quy ch nm 1807 quy nh t hong hu Cng cha triu Nguyn.
n cung tn t giai nht lot s dng Kim c
pht phi vi o Nht Bnh, n nm 1846 thi vua Thiu Tr, Kim c
pht c thay th bng mt loi th sc c tn Kim phng. Cung tn
tam giai, t giai v ng giai cn c phn bit bi s lng trm ci.
Kiu dng c th ca Kim c pht v Kim phng, chng ti cha
Phc dng li trang im ca hu phi triu Nguyn trong dp i l; Trng cng cha con vua Dc c.
th kho c. Song t liu tranh nh u th k XX cho thy bt k (nh: Trnh Bch).
IV. TRANG PHC QUN I
T thi cha
344 345
Nguyn, trang phc
qun i v dn gian
ng Trong tri qua
mt cuc bin cch
ln. n thi Nguyn,
chng ta khng cn
thy s xut hin ca
b qun trang Gip tr,
Binh lnh thi Minh Mng
thay vo , quan vin (Vit Nam qua tranh khc Php).
ban v phn ng i
o Nht Bnh thu Phng , Loan (Bo tng M thut Cung nh Hu). m H u, mc Mng Lan. Binh lnh cng khng cn ci trn ng
kh nh thi L Trung Hng.
Nm 1835, Thi nh Lan
QUY CH L PHC CA HU PHI NM 1807
m t: Lnh cp dch tnh gi
(theo Hi in)
l tnh binh, i nn na, nn
nh ch che u, qut sn
Ni Hong hu Cng cha Cung tn Cung tn Cung tn
dung nh giai tam giai t giai mu vng, chm cm lng g,
M 2 chic Cu 1 chic Tht 1 chic Ng 1 chic 1 chic o dng loi dt len mu ,
long Kim c phng phng Tam Nht vin mu lc, ng tay mu lc.
pht, 1 chic Kim c Kim c phng phng
Cu phng pht, 12 pht, 10 Kim c Kim c Lnh ph, huyn gi l ph
Kim c trm hoa trm hoa pht, 8 pht, 8 binh, huyn binh, i nn qut
pht, 8 trm trm hoa trm hoa
phng sn mu lc, mu en, cm
Y 1 o bo lm 1 o Nht 1 o Nht 1 o Nht 1 o Nht lng g, o dng vi en, vin
phc bng sa si Bnh may Bnh lm Bnh lm Bnh lm , ng tay mu .(1) Nhng
vng thu bng sa bng sa bng sa bng sa
20 hnh rng si , mu xch mu tm mu tm dng m t ca Thi nh Lan
phng, loan, thu hnh o thu chnh nht, 1 hon ton khp vi nhng bc
tr, 1 thng phng loan , 1 sc thu thng
lm bng t thng lm phng , lm bng v binh lnh Vit Nam do mt
Bt ti mu bng t Bt 1 thng t Bt ti s ngi phng Ty khc ha.
trng thu ti trng thu lm bng trng thu 1. Nn K Mao, lnh kinh k i; 2. Nn K binh;
rng phng loan t Bt ti loan 3. Nn lnh Tp; 4. i Binh; 5. o lnh An Nam; 6. Ngoi ra, qua tranh nh u th
trng thu Lnh Tp kh xanh. (K thut ca ngi An Nam). k XX vi nhng hnh v m t
loan
(Thiu Tr 6-1846) Cung tn nht nh
giai: m Kim phng u c 3 bc sn,
ring nht giai 8 phng, nh giai 7 1. (Trung) Hi Nam tp tr - Vit Nam k lc. Nguyn vn:
phng; tam giai trn bi tc ci trm
phng; t giai, ng giai trn bi tc
khng ci trm t s phn bit
kh chi tit trang phc
TRANG PHC QUN I TRIU NGUYN
ca mt s hng qun
346 (theo Qun lc Vit Nam di cc triu i phong kin, bn sao ca EFEO)
binh nh lnh cm v,
lnh k binh hong gia,
lnh th v, lnh thy
qun, lnh pho th,
lnh bn sng thn
cng, lnh hu trong o th v (Bo tng M thut Cung nh Hu), o lnh, o ca
cung, lnh hu n v.v. i nghi v (Silken threads-A History of Embroidery in China,
Korea, Japan and Vietnam).
do Vin Vin ng Bc
C (EFEO) thc hin, c th thy binh lnh triu Nguyn tuyt i a s
u i nn, i t. S phn bit gia cc hng binh lnh ch yu nm
kiu dng nn mo. Ring o mc phn nhiu l loi o song khai(1), ci
khuy, x vt trc v sau, vai o c vin my bao quanh, gi l vn kin.
Ngoi ra, t sau khi chim ng Nam k, Bc k, ngi Php thnh
lp n v qun bn x ph tr cho qun chnh quy ca Php, gi l
lnh Tp. Lnh Tp cn c gi l lnh kh , lnh kh xanh, bi b
qun trang c trng ca hng lnh ny l nn dp, qun o chn, c
bit l di tht lng buc bng c mt u bung xung che phn h
b, trng tng t nh chic kh.
Ngay trang phc trong dn gian, mc d c qun trng. Tuy nhin sau qun
tnh bo th v t bin cch nh trang phc C ng i khn xp, o the. trng dn d c dng vi n gii,
cung nh, song so vi thi L, Trn, trang (Hnh nh H Ni). ban u cn rt r, sau khp ni u
phc dn gian thi L, Nguyn cng c a chung.(1) Nh vy s kt hp gia
nhiu thay i. c bit phi k n vic ph bin o di c ng ci o di nm thn v qun mu trng
khuy, ph b o giao lnh trong dn gian mang tnh cng p di thi hn ch xut hin t u th k XX tr
vua Minh Mng. v sau, trc ngi Vit hu ht u
Loi trang phc ph bin nht trong cung nh v dn gian Vit mc qun mu thm hoc mu .
Nam thi Nguyn hin nhin l b qun chn o cht. Song theo ghi C iu, sau nhng phong tro ci
nhn ca Thi nh Lan th vo nm 1835 thi vua Minh Mng, nam lng nu cao tinh thn on tuyt lc
gii ngi Vit Trung, Nam k thng mc o cht mu en ci khuy hu, hng ti vn minh t cui th k
hp tay kt hp vi qun nhiu . ng cho bit (h) u dng la XIX, song song vi vic ct b bi t,
en vn u, mc o en ng tay hp, qun may bng lnh , i chn rng trng, khng t nam n ngi
t. Quan vin Vit Nam ra ngoi cng u i t, o khng phn ma Vit, c bit l gii tr thc Ty hc
nng ma lnh, ma ng vn mc o la mng. Ngi sang hay dng dn i sang mc trang phc chu u.
hai mu lam, en, vn khn quanh u cng nh vy, qun u mu Trang phc ca n gii lc ny cng
1. V chng nng dn o ti, vy p;
.(1) Ring loi qun chn o cht ca n gii, theo Phan K Bnh, tri qua nhng t bin cch v kiu 2. ng chu n xin; 3.ng gi mc o
trong khong nhng nm 1910-1915, qun th phn nhiu mc qun dng nhm lc bt s lng thng ca cc (loi o c vt trc khp chm
ln gi na vt bn phi, nm khuy
si, qun lnh thm, i khi cng c ngi mc qun nhiu . (2)
Nht loi o truyn thng trc y. Nhng ci khuyt tt vi vi hai di bi cho
Thanh ghi li khong t 1910 tr i c nhng me Ty bo dn bt u ci cch kiu dng o di n tiu biu buc pha di, khong nm 1970 cn
t ngi Thun Qung a mc. t l
phi k n o di Le Mur ca ha s qu thi. Tr. 218); 4. Ngi n b quy
Ct Tng nm 1930 v o di L Ph gnh, cht khn vung i nn ba tm.
1. (Trung) Hi Nam tp trc. Nguyn vn:
2. Vit Nam phong tc. Tr. 324. 1. t l qu thi. Tr. 212.
ca ha s L Ph nm 1934. ng Ct
Tng pht biu trn t Phong ha
350 351
v chic o di n kiu c cho bit: Y
phc ca cc bn gi, ti xem thy c
nhiu iu bt tin m li khng c v
chi l m thut. Tuy rng vi nm gn
y cng c mt vi phn sa i [...]
chng qua ch my ci mu sc sc
s, my th hng l nc ngoi [...]
cn th vn kiu o le xe y, vn ci Ph n Gia nh bi tc; Tr con vn khn; Soi gng i khn; Bi tc.
(K thut ca ngi An Nam).
qun lng thng en ngm y. Hoc
gi cng c ngi a mc qun trng dng cc loi tht lng ln nh, tht li trc bng, thot khi nhng
song tic rng s vn rt t [...] Cn cm lnh kht khe di triu vua Minh Mng.
sa i dn: trc ht phi hp vi kh Ngoi ra, c mt s kin cho rng vo u th k XIX, trong gii
hu x ta, vi thi tit cc ma, vi phong lu nho nh s dng loi o b ba, loi o c ngun gc t
cng vic, vi khun kh, mc thc o Penang Malaysia, ni c tc ngi B Ba sinh sng(1). Da vo mt
ca thn hnh mi bn. Sau na phi s bc ha trong An Nam quc giang phiu lu phong tc t sinh
gn gng, gin d, mnh m v c v do ngi Nht Bn v vo nm 1794 ti vng ng Trong, c th thy
m thut v lch s. Chng ti ng ngay t cui th k XVIII, loi o vt ngn khng bu, x gia, ci bng
tnh vi quan im ca b Nguyn cc xut hin ti vng ng Trong Vit Nam. Nhiu kh nng y
Ngi ng Trong nm 1794 c v trong
An Nam quc giang phiu lu phong tc t Th Chn Qunh khi cho rng ng chnh l tin thn ca loi o b ba. Tuy
sinh . (T Lan cung cp). Ct Tng ch l mt mt xch trong nhin, ngun gc ca loi o ny c phi
chui di nhng ngi khng li xut pht t o Pengnang Malaysia hay
tn tui nhng cng gp phn ci sa, gip cho ci o di mang hnh khng, hin cha c t liu no c th
dng hin nay, cng nhn nh ng Ct Tng ch o Vit Nam le xe, khng nh c.
lng thng, khng m thut, nhng ti li thy o t thn, o giao lnh 2. Kiu tc
cng nh o di u p c, mi ci mt v. Nhn tm ty thch, kh m Sau mt lot sc lnh cm s dng
tranh ci.(1) cc loi m Tin phc triu L ban b
i vi tng lp dn ngho, s gia Trn Trng Kim cho bit: Cch vo thi vua Minh Mng trong khong t
n mc th ch c vi nu, ngi ngho kh ch c manh o cnh v nm 1828 n nm 1842, nam gii ngi
thng th ng ci kh, c i u mi mc ci qun vi di n u gi. Vit trong ton quc hu ht u bi tc
Ngi sung tc mi c vi ci o nu en v vi ci qun hoc nhum vn khn theo phong tc ng Trong.
nu, hoc trng . Ph n Bc k vn mc o t thn, vy p, vn s
(2)
Ban u, cc loi khn lt, khn nhiu,
C gi i khn xp khong nm 1945.
khn thm ca n ng c qun ri, (Hnh nh H Ni).
1. o di xa nay. (http://chimviet.free.fr/quehuong/chquynh/chqyn_aodaixuanay.htm).
2. Vit Nam s lc. Tr.537. 1. Din o b ba n khch Ty. Dn theo Tp ch Hn Vit. Tr.31.
v sau c qun xp np bng nan giang, qut
u n, cht theo kiu ch sn du trn mt cho
352 353
Nht , hoc ch Nhn khi thm nc ma
gia trn. Khong nm gi l nn sn. Nn lp
1920, 1930, ngi Vit mi bng l da rt mng,
ch ra loi khn xp, khu nh, quai la bch, i
dn lin nhng vnh np trng ra v ho hoa
li, ch vic t chp ln phong nh. Quan liu
M Ni. (Vit Nam qua tranh khc Php; K thut ca u cho nhanh chng v a i nn lng, lng
ngi An Nam). Xe si. (nh: Albert Kahn).
thun tin. (1)
cnh chim lp hai t,
Trong khi , ph n ng Ngoi vn vn khn thm, lt, nhiu, trn nh c chp bng bc chm tr, hay bng i mi vnh vng vnh
i thm khn vung m qu bng vi nu hoc xuyn, bt chp lnh bc.(1) Loi nn b ca n b m Phan K Bnh nhc ti ch cc loi nn
cm n b khng c dng vi, la ngn qun u, khng c ba tm, nn Ngh, nn quai thao v.v. c s dng thng xuyn vo
i khn vung. Khc vi ph n ng Ngoi, ti Trung k, Nam k, u th k XX.
n b bi tc bt khn vung, khng vn khn nh ngi Bc , n (2)
1. t l qu thi. Tr.223.
2. Vit Nam phong tc. Tr.324.
3. t l qu thi. Tr.223.
4. T in Vit - B - La. Tr. 171.
5. Vit Nam phong tc. Tr.324. 1. t l qu thi. Tr.224.
LI KT
vua L Trung Hng p dng Thng phc ca vua L s lm L phc v n t th i m Xung Thin, mc Hong bo,
Triu phc, ph b quy ch Cn Min trong dp t Giao. iu ny tuy tht ai ngc, n in Chiu S hnh l. Cha
b ngoi ch l s thay i v o m, song thc cht l s thay i v t Trnh v b quan vn v theo hu l bi theo
tng cng nh t thi ca vng. Chnh Phan Huy Ch nhn nh: nghi thc(3). Tng quc cng Trnh Tng
(trinhtocgiapha.com).
T thi Trung Hng v sau, vo cc dp i l, hong thng ch i m Qua nhn nh ca Loi ch v Cng
Xung Thin. Trm ngh [] kiu dng m Xung Thin so vi m Phc mc, c th thy vua L, cha Trnh vo cc dp i l nh l t Giao,
u khng qu khc bit. Vn sc khng y th th cch khng tn
nghim. Bc vng gi t nh l nghi th phi khi phc quy ch Cn
1. (Vit) Cng mc - Q.32. Nguyn vn:
Min. Khng T ni mc Cn Min ca nh Chu. Thc l php thc cho []
mun i vy.(1) Mc d Triu phc Xung Thin khng tn nghim 2. (Vit) Loi ch - L nghi ch Quan gia quan phc chi ch. Nguyn vn:
[]
3. (Vit) Cng mc - Q.32. Nguyn vn: []
1. (Vit) Loi ch - L nghi ch - Quan gia quan phc chi ch. Nguyn vn:
[]
l ng c, tin tn, ban chiu sc v.v. cha Trnh Sm nm 1777: Vng xt theo Chu L,
u i m Xung Thin kt hp vi o khi t tri mc Cn Min, cc i Hn, ng, Tng,
190 191
bo. L phc ca cha Trnh nhn chung Minh, Thanh khi t Giao v Thi Miu u dng Cn
tng t vua L, ch ly phc sc mu ta Min, ch c ngy k th hm y i o t lng hiu
phn bit vi vua. Ngoi ra, ring trang m. Nay xin tham kho phng theo, c hng nm
phc t Giao, trc khi ti nh i Th n l Tr tch yt in Knh Thin v cc l knh co
thay Hong bo, vua L mc o m mu ngy thng th dng sa on Bc, mu thin thanh
huyn trn dc ng i t ca i Hng (mu huyn), thu kiu Long vn i hi. L sinh nht
ra. Mu huyn chnh l mu o t tri, cc tin vng Thi Miu th dng sa on Bc,
tng t mu o Cn theo quy ch c. mu nguyn thanh (mu xanh en), thu kim tuyn; l k
Nhng tm Hong bo ca vua L nht dng sa on Bc, mu thin thanh, thu kim
D Tng (1679-1731) c khai qut vo tuyn; ch c l k nht ca Hy t (Trnh Cng) dng vi
nm 1958 l nhng hin vt hy hu, em Thanh Ct mu qu, l sinh nht tin thnh vng
Tranh chn dung tng Phm Tu,
li ci nhn chn thc v din mo trang Ngh t (Trnh Doanh) th dng vi Thanh Ct mu vi Phc dng Triu phc
nh Ngoi x Thanh Lit, H Ni
v tng vua L Thn Tng cha phc ca vua L, cha Trnh thi k ny. minh (hi sng), cn l k nht vn dng vi thm ca vua L D Tng.
Mt Sn, Thanh Ha. nh: TQ).
Qua so snh i chiu mt s hin vt, c hp s nghi.(1)
th nhn thy kiu cch trang tr rng my, sng nc trn tm Long
bo ca vua L D Tng ht sc gn gi vi nhng tm Long bo, Mng
bo ca Trung Quc c nin i cui Minh u Thanh. iu ny thc ra
khng kh l gii, bi l triu L Trung Hng tng ng vi thi Minh
mt Thanh s. Cuc thay triu i i gia nh Minh v nh Thanh din
ra nm 1644, trong khi nm 1718,
tham tng Nguyn Cng Hng i s
Trung Quc, phng tm in hin
c ca nh Minh, v nc t nh
ra phm phc.(1) Cn bo phc ca
cha Trnh, sm nht l nm 1777
mi chun theo tu ngh ca nh
An Nam quc vng ch T th sn trang
thn s dng loi o thu kiu Long in trong Thp ton phu to sch, v
vn i hi tng t nh o bo ca cnh vua Thanh ban o m cho vua L
Chiu Thng cng mt s cn thn. Vua 1. Long bo ca vua L D Tng (Bo tng Lch s Vit Nam. nh: Trnh Bch); 2. Tng bo thi
vua L. Chng ta bit c iu ny L Chiu Thng trong tranh i m Xung Thanh (Chc T Trn Phm); 3. Mng bo ca Tn Lng Ngc (1574-1648) (Bo tng Trng
qua li khi bm ca nh thn vi Thin, mc Hong bo. Khnh); 4. Mng bo cui thi Minh (Bo tng T la Hng Chu).
1. (Vit) Loi ch - L nghi ch - Quan gia quan phc chi ch. Nguyn vn: ,
,,,
1. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Quan l. Nguyn vn: ,,,,
. V trung ty bt chp l nm Khang Hy th 21 tc 1682 lc ny ng Nguyn Cng ,,,
Hng mi 2 tui, chng ti da theo Cng mc (Q.35) i thnh nm Khang Hy th 57 tc nm 1718. .Nh Thanh ph b Cn Min, nh thn tu li ny lm.
2. T phc lm T phc ca vua cha triu L Trung Hng l loi m lm bng the
a. M Bnh nh qut sn, thn m v nh m hnh lc lng, dng m khng qu cao.
192 193
Phm nh H cng ghi nhn thm rng, nhng nm Chnh Ha, Bo
Thi (1680-1705; 1720-1729), T tng Nguyn Cng Hng tip tc khu
bit cc hng m, m Bnh nh t hng vng cng xung ti li s, ly
chiu cao ca m phn th bc, m ca vua cha dng kim tuyn
phn bit.(1) Vi d liu khan him, chng ta khng bit m Bnh nh
c c nh cc trang sc vng bc hay khng, ch bit ring m Bnh
M T Phng Bnh nh, m inh T, m t Bnh nh lc lng theo m nh ca vua cha c phn bit vi m Bnh nh ca vng cng, li
t ca Phm nh H. (Phc dng). s bi cc si kim tuyn. Ngoi ra, trong b T phc ny, m Bnh nh
c kt hp vi o Thanh Ct, loi o kiu trng vt.
Phan Huy Ch cho bit: Hong thng [] vo ngy gi Thi b. o Thanh Ct
Miu i m Bnh nh, mc o Thanh Ct Cha thng khi yt kin Theo ghi nhn ca Phan Huy
lu Knh Thin v l sinh nht Thi Miu th i m Bnh nh, mc Ch, vo cc ngy t gi tin , tin
o Thanh Ct mu ha minh, ngy gi Thi Miu th mc o Thanh Ct vng, vua L cha Trnh u i m
mu qu; ngy gi cc v i gn th dng m Bnh nh, o vi thm. (1)
Bnh nh. Cha Trnh mc o Thanh
Nh vy vo thi L Trung Hng, m Bnh nh c quy nh l loi Ct vi hai mu c bn l mu ha
m s dng trong cc dp t gi tin , tin vng ca vua L, cha minh v mu qu, c khi mc phi
Trnh, c tnh cht tng t m Thng Thin ca vua Trn v m Xun vi o vi thm ty theo tnh cht ca
Thu ca vua Nguyn. bui l. Vua L vo ngy gi ti Thi Di xe ch gm. Vn ha ng u (nm
Kho v quy ch m Bnh nh, Phm nh H cho bit: inh Miu cng mc o Thanh Ct.
3500-3000 tr.CN). (Bo tng H Ni).
GS.TS Hn Vn Khn cho bit: Di xe ch
Tin Hong ch ra m T Phng Bnh nh, quy ch ca m y vung Khi nim Thanh Ct trong Loi tm thy kh ph bin trong vn ha Phng
m nh m phng [] i sau i thnh kiu lc lng, h phn trn ch, Cng mc, L triu hi in, L
Nguyn (nm 2000-1500 tr.CN) [...]Nh
vy ngh dt vi ph bin trong vn ha
xung, lm bng the qut sn, y l m t, gi l m Bnh nh; li bin triu chiu lnh thin chnh, V trung Phng Nguyn. C dn vn ha ny t nht
dng vung thnh dng trn, b dng thng thnh dng cong, lm m ty bt, Tang thng ngu lc c
cng c hai loi vi mc, l vi v cy
v vi dt t si(Vn ha Phng Nguyn).
thng dng khi chu hu, gi l m inh T.(2) Chng ti khng tn chp l ; trong Nht dng thng
ng quan im ca Phm nh H khi ng cho rng loi m Thng m c chp l . Ring Nht dng thng m, mc Ct b
phc inh T ca b quan thi Trn, m T phc Bnh nh ca vua L (vi ct) c vit theo c hai cch v . Chng ti cho rng ch
cha Trnh u c ngun gc t m T Phng Bnh nh ca qun i ct chp trong Loi ch, Cng mc v.v. l ch gi t, vit thay cho
triu inh. Tuy nhin cch l gii ca ng gip ngi i sau d hnh ch ct l tn mt loi vi. Vo thi L Trung Hng, L Qu n v
dung v kiu dng ca cc loi m ny, theo , m Bnh nh p dng Phan Huy Ch u ghi nhn: Tc nc Nam dng vi nhum chm,
sau li nhum nu, cho thm t keo, ly chy p ri phi kh, gi
1. (Vit) Loi ch - L nghi ch - Quan gia quan phc chi ch. Nguyn vn: [] l o Thanh Ct. Bt c quan dn, sang hn u mc, ring dng di
[][]
2. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Quan l. Nguyn vn:
1. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Quan l. Nguyn vn:
ngn phn bit.(1) Tuy nhin, ngoi ngha mu xanh cn c
o Thanh Ct khng ch c mt ngha mu en(1). Ti phn
194 195
mu n nht, chnh Phan Huy Tang bin trong V trung ty
Ch, L Qu n v c Phm bt, Phm nh H ghi: o
nh H u nht tr nhn nh Thanh Ct, hi gim sc ha
loi o ny c ba mu l mu ha minh, gi l mu sng, cng
minh, mu vi minh v mu qu. tc l mu qu, nhng hi
Ring Phm nh H cn ni r, khc mt cht.(2) Nh vy,
Tm long bo th ba ca vua L D Tng c kiu
giao lnh l loi o vua mc vo ngy thng. theo l c, o Thanh Ct coi mu vi t liu hin c, chng ti Chn dung cha Trnh Giang, Trnh Sm v Trnh Bng
(Gia ph h Trnh).
ha minh l hn c, mu vi minh cho rng Thanh Ct vn l
km hn, ngi thp km dng mu qu, tc gi l o mu sng. Nu mt loi vi ct, sau khi tri qua cc cng on nhum mu, gia keo,
gp quc tang th vng cng khanh s u mc mu qu. By gi khng p nn, phi kh th c mu xanh en. Ngoi ra, loi vi ny cn c
c ngi sang ngi hn u mc mu qu c, cn mu ha minh v nhum thnh cc mu ha minh, vi minh v mu qu. Trong , mu
mu vi minh th cho l qu kch, khng dng na. C iu dng nh(2)
qu cn c gi l mu sng, mu ha minh v mu vi minh cng tng
chnh Phm nh H cng mu thun vi cch hiu ca mnh, bi trong t mu sng, song mu sc sng hn. Phan Huy Ch ch cho bit mu
Nht dng thng m, ng gii thch Thanh Ct l o en . (3)
o t ca cha Trnh, khng cho bit mu o ca vua L. Da vo tnh
Th nht, phi khng nh rng, vi ct c ngi Vit ch to cht t l, c th on rng, o t ca vua L phi l loi o sm mu, gn
v s dng t rt sm. Ngay t thi ng Hn (25-220), sch D vt ch vi mu xanh en, tng t nh b Huyn bo ng s dng khi t Giao.
ca Dng Phu cho bit: Cy chui, l to nh chiu, thn nh khoai, Ring kiu o Thanh Ct, chng ti cho rng loi o ny c kiu giao lnh,
em un ln th nh t, c th xe si dt vi, ph n dt thnh loi vi hy bi nh L Qu n cho bit, y l loi o quan li v dn thng thi
(vi mn, si nh), khch (vi th, si to), nay l vi ct ca Giao Ch. Sch Nam
(4)
L u mc, ng thi cn ni: L phc dng o trc lnh (l tn gi khc ca
Vit Ch ca Thm Hoi Vin (~285) cho bit: Vi chui c ba loi l vi o giao lnh) ng tay di, hoc may bng vi Thanh Ct, hoc vi thm, hoc
chui, vi trc v vi ct, tuy th mn khc nhau, nhng u cng mt vi trng ty nghi.(3)
ngun m tn gi khc bit.(5) Vo th k XV, An Nam ch nguyn cng 3. Thng phc
cho bit: Hai th gai v t chui, c th chp li lm vi, mn nh la Phan Huy Ch cho bit: T thi Trung Hng v sau, hong thng
nn, rt hp mc vo ma h. Th hai, trong ting Hn c, ch thanh
(6)
[] Thng phc i m Tam Sn, mc o c cc mu xanh, mu huyn
[] Cha thng [] th chnh, triu hi, tip kin qun thn u i
1. (Vit) Vn i loi ng - Q.5 - Phm vt. Tr.21. Nguyn vn:
m Tam Sn, o mu ta.(4)
(Vit) Loi ch - L nghi ch - B quan chng phc chi ch. Nguyn vn:
1. C i Hn ng t in. Tr.1251. Cc t thanh ti, t xanh, tc xanh, thc cht ch mi tc en; thanh li,
2. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Y phc. Nguyn vn: thanh nhn vi ngha mt xanh, thc cht l mt en; thanh sam, thanh y l o xanh, trn thc t l o mu
en v.v. Vo thi L, Nguyn Cng Bt tng ca ngi vua L Nhn Tng Mu trng nhi thanh bch phn
minh (mt trong m xanh trng r rng), t thanh bch (xanh - trng) y phi c hiu l en trng.
3. (Vit) Nht dng thng m. Tr.63. 2. (Vit) V trung ty bt - Quyn h - Tang bin. Nguyn vn:
4. (Trung) D vt ch. Dn theo T dn yu thut trc t sch dn. Tr.179. Nguyn vn:
3. (Vit) Ph bin tp lc - Phong tc. Nguyn vn:
5. (Trung) Nam Vit ch. Nguyn vn:
Vi chui cng c dng lm kimono ca ngi Nht. 4. (Vit) Loi ch - L nghi ch - Quan gia quan phc chi ch. Nguyn vn: []
6. (Trung) An Nam ch nguyn - Q.2 - Th sn. Nguyn vn: [][]
trong K thut ca ngi An Nam, chng ta c th kim chng c
hnh dng Tam Sn theo quan nim ca ngi xa.
196 197
SO SNH QUY CH B T V AI
Phm Quan v 1500 Quan v 1661 Quan v 1725
NM 1500, 1661 V 1725 cp
B t ai B t ai B t ai
(theo Cng mc)
Nht S t ai sng t S t ai sng t Bch ai sng
phm sc bc sc bc trch t sc bc
Phm Quan vn 1500 Quan vn 1661 Quan vn 1725 bc lnh l
cp
B t ai B t ai B t ai
Nh S t ai sng t -S t -ai i Bch ai sng
Nht Tin ai sng t Tin ai sng t Tin ai sng
phm sc bc -Tng mi trch t sc bc
phm hc sc bc hc sc bc hc t sc bc
-Dy thao bc lnh l
bc lnh l
n
Tam Bch ai i mi Tng Dy thao S t ai i
Nh Tin ai sng t Tin ai sng t Tin ai sng
phm trch sc bc bc n mi sc
phm hc sc bc hc sc bc hc t sc bc
l bc
bc lnh l
T H ai i mi Tng Dy thao H Tht di
phm sc thau n ai mu
Tam Cm k ai i mi Cm k ai i Cm k ai i
bc l ta
phm sc bc bc mi mi sc
l bc Ng Bo ai i mi Dy thao Bo Tht di
phm sc thau n ai mu
T Khng ai i mi Khng ai i Khng ai i
bc l ta
phm tc sc thau tc mi tc mi sc
bc l thau bc Lc Tng ai tc Dy thao Tng Tht di
on thm phm hng vin n ai mu
thau bc xanh
Ng Vn ai i mi Khng ai i Vn ai i
on thm
phm nhn sc thau tc mi nhn mi sc
bc l thau bc Tht Tng ai tc Dy thao Tng Tht di
on thm phm hng vin n ai mu
thau bc xanh
on thm
1. Trung Quc y quan phc sc i t in. Tr.122. Phng lnh ha vn bi th "Ban yn cho nhng ngi tin s in Quan c ca
2. (Vit) L triu hi in. Nguyn vn: , nh vua.
3. T in Vit - B - La. Tr. 53. 1. (Vit) V trung ty bt - Quyn h - Tin in Nguyn tc. Nguyn vn:
4. Th vn L Trn. Tp 3. Tr.115. Nguyn vn: (Bi th mang tn
phn kho v trang phc qun i. vy, m Sa thi L Trung Hng c
M Sa l loi m Thng phc v ba loi: Sa c ch en t ni, Sa
208 209
Th phc ca b quan, chng ti s thng thng v Sa n dng. Trong
trnh by quy ch c th ti phn , m Sa c ch en t ni v m
sau. Di y l mt s ghi chp Sa thng thng kt hp vi B phc,
lin quan ti cc loi m Sa, Gii ring m Sa n dng kt hp vi o
Tri, Lng Cn p dng lm Triu Thanh Ct.
M Sa c ch en t ni chnh gia phn phc cho cc quan. - Triu phc, Thng phc Lng
hu sn. (Chn dung Nhan Hi. Vn Miu
Quc T Gim H Ni; Chn dung quan Triu - Triu phc Sa : L Cn en : Theo quy ch nm
Tin. Bo tng Quc gia Seoul). (nh: TQ).
triu chiu lnh thin chnh chp 1661 v nm 1721, hong t, vng t
quy ch Triu phc nm 1661 cho bit: Hong t, vng t c phong cha c phong tc khi vo chu
tc qun cng i m Sa c ch en t ni, triu phc dng mu , u i m Lng Cn en, mc o the
trc lnh, B t hnh H bo, dy thao kp c ngc, eo kim. Cc chc cai en(1). Loi m mt ny vo thi vua
qun, cai i c tc qun cng i m Sa, triu phc dng mu , L Thnh Tng c a chung n M Gii Tri ca quan ng s triu
Nguyn (BAVH.1916). Hi in vit:
trc lnh, B t hnh voi, dy thao kp, eo kim [] Con chu ca quan ni xy ra tnh trng ct trm lng ui M th dng m Sa, trn Bc sn
vn c tp m, khi vo chu nhn nga cng lm m, khin nm 1467 bng bc nh thm hai chic sng bng
bc, gi l m Tri; B t Gii tri thi
nhim v i m Sa n dng, o triu nh phi h lnh cm dt to m Minh. (Cm t vn chng).
Thanh Ct c lt. (1)
Quy ch Triu Lng Cn(2). Loi ch cn cho bit mt
phc nm 1721 v c bn tng t trong nhng quy nh v cht liu to m ca hong thn, vng thn
nh quy ch nm 1661, ngoi ra cn nm 1720 l m ma xun - ma h dng lng ui nga, ma thu -
quy nh, cc chc trng s, bnh ma ng dng on mu huyn(3). Chnh v thng c s dng vo
s, thng s, chnh ph t nghi, ma nng nn loi m ny c nh danh l Lng Cn, tc m mt.
ph hiu y, th c, ging d, v - Triu phc Gii Tri : Theo quy ch nm 1721, thng
y, tri b, s, tri s, in s, ch th, ng s, ph ng s, hnh, hin s, gim st ng s cc o v.v.
b, x mc, ngc tha v cc hng u i m Gii Tri, mc B phc Gii Tri. Cng mc cho bit: Php
Tng quan, tp lu i m Sa n Quan vn v An Nam. Hong Thanh chc quan u dng Gii Tri (ch m v B t).(4) Gii tri tng truyn l
cng (Yn hnh lc). Quan vn nc
dng, o Thanh Ct c lt [] Cc linh th mt sng, bn tnh ngay thng(5), thng c to hnh tng t
An Nam i m sa, mc Triu phc, tht
chc phng ng, gim b (trong ngch ai, bung di thn, chn i hia da. Quan k ln. Ngay t thi Hn, triu nh Trung Quc m phng sng Gii
v nc An Nam i m sa nh bng, mc
Ni quan) i m Sa, o Thanh Ct
Triu phc, tht ai, hia lm bng da en,
c lt, khng c ph hu.(2) Nh mi hia nhn khc vi quan vn. 1. (Vit) Cng mc. Nguyn vn:
2. (Vit) Ton th. Nguyn vn:
3. (Vit) Loi ch - L nghi ch - B quan chng phc chi ch. Nguyn vn:
1. (Vit) L triu chiu lnh thin chnh. (A.257) Nguyn vn:
4. (Vit) Cng mc. Nguyn vn:
; Cng mc. Nguyn vn: 5. (Trung) D vt ch ch thch: Vng hoang mc ng Bc c loi th, tn l Gii Tri, mt sng, tnh ngay
thng, thy ngi u tng th nhm vo k khng thng m hc, nghe ngi tranh lun th nhm vo k
2. (Vit) Loi ch - L nghi ch - B quan chng phc chi ch. Nguyn vn: khng ngay m go. Nguyn vn:
. Hu Hn Th cho bit: M Php quan [] cn gi l m Gii Tri. Gii tri l con d thn,
c th phn bit cong thng. Vua nc S bt c, em v lm m.
tri ch ra mt loi m p mt chic m Gii Tri, hi nh trong khi a nghch, ta thng ly ra
dng cho cc quan thc thi i, thch nht l m Gii Tri, c cm cng khng c(1), c th thy
210 211
php lut, nhm nhn gi ngoi chic sng mang tnh cht biu tng, kiu dng ca m Gii Tri
nim v lng tri v s cng v m Phc u thi L cha hn hon ton tng t nh vo thi
bng. Ti Trung Quc, m Nguyn. Ngoi ra, khc vi Triu phc Gii Tri ca triu Nguyn (m Gii
Gii Tri thnh hnh vo Tri kt hp vi Mng bo), vo thi L Trung Hng m Gii Tri kt hp vi B
triu Hn, ng, Tng; phc thu hnh Gii tri, tng t quy ch ca nh Minh. Chnh vua L
triu Minh v triu Thanh Thnh Tng tng cp dng B t ny trong Thp gii c hn quc
ly hnh Gii tri lm B ng vn: C k i iu Thin nhn mt, c ngi vn Gii tri ngang
t, ph b quy ch m Gii ngang. Cch ni vn Gii tri ngang ngang tc l mc bo phc vi
Tri(1). ming B T hnh Gii tri nh ngang trc ngc.
The Court of the Chova or General of Tonqueen.
Ti phn kho trang 2. Thng phc - Th phc
(S.Baron, 1683) Ph cha Trnh (T liu cc Cng phc b quan thi L chng u thi Trung Hng, b quan
ty ng n, H Lan v Anh v K Ch - ng Ngoi
TK17). Nhng ngi trn u c nh s 2 c ch ti cp, triu Tin L vn v vo hu ph cha u dng m
thch: B quan cc phm t lng tn knh i vi ngi. v triu L phng quy ch Lng Sa, o mu thm en, ng cp
C th thy ba loi m chnh th hin trong tranh l m
Sa, m Bnh nh v m inh T. m mo ca nh Tng du cha c quy ch nht nh. n thng 6
nhp ba loi m Tin Hin, nm 1661, triu nh nh L nh r, khi
iu Thin, Gii Tri. Trn thc t, m Gii Tri thi k ny cng chnh vo chu vua v hu cha, hong thn,
l m Tin Hin, trn m c nh thm mt chic sng nn gi Gii vng t, b quan vn v u dng m
Tri. Ti Trung Quc, m Gii Tri b ph b vo thi Minh, song ti Vit Sa, o Thanh Ct. Nm 1720, triu
Nam, cc triu i L - Nguyn vn s dng biu tng sng gii tri nh nhc li quy nh, phm khi chp
nh ln m phng theo quy ch c. Vo thi Nguyn, m Gii Tri l s, hnh l v th s u i m Sa,
m Phc u nh thm mt cp sng bng bc. Hi in triu Nguyn mc o Thanh Ct, vo hu ph cha
cho bit: Minh Mng nm th 18, xung d: Khoa o l chc gi hin Trnh cng nh vy.(2) Mt b Thng
php trong triu nh, triu nh u i ngn quan t r phong ha phc kim Th phc bao gm m T tng Nguyn Qun Nho (1638-
1708) mc Thng phc th ti nh th
hin php [] M th dng m Sa, trn bc sn bng bc nh thm Sa, o Thanh Ct, dy thao x ngc, ty
dng h Nguyn Qun. (nh: Thn
hai chic sng bng bc, gi l m Gii Tri [...] hp vi ngha gii theo phm trt cao thp m c s phn Tun, Hiu ph trng PTTH Nguyn
tri hc t.(2) Da theo li th ca Nguyn Tri tng v Ng s h Hong bit.(3) Ngoi ra, y cng l b trang Qun Nho, Thanh Ha cung cp).
thi L s: M Tri cao cao mt ta st, chng ring yu mai cn yu
tuyt(3), cng li k ca Phm nh H, cha ta tng lm hin st Nam 1. (Vit) V trung ty bt Quyn thng T thut. Nguyn vn:
nh v tun ph Sn Ty, trong trp ct mt chic m Phc u v
2. (Vit) Cng mc. Nguyn vn: . (Phm khi
chp s, hnh l v th s u dng o Thanh Ct, m Sa, khi chu ph cha Trnh cng nh vy); (Vit)
Loi ch v Lch triu tp k u c ni dung tng t. Nguyn vn:
1. Trung Quc y quan phc sc i t in. Tr.49, 50. ,. (Vn v, ni gim chp s hnh l v th s u dng o Thanh Ct, m
2. (Vit) Hi in - Q.78. Nguyn vn: [] Sa, quan vn v phng chu ni cc cng nh vy). Ring i Vit s k tc bin, Mc nm 1720 chp:
[] Cc quan vn khi vo hu ni cc cng nh vy. (Tr.78)
3. (Vit) c Trai di tp - Q.1 - Hong ng s Mai Tuyt hin. Nguyn vn: 3. (Vit) Cng mc. Mc thng 11 nm 1725. Nguyn vn:
phc Cng s c php mc vo ly cc quan trong trng thi(1), QUY CH TH PHC TRIU L TRUNG HNG
tng t trang phc m Phong Cn - o giao lnh thi Nguyn.
212 213
Ngoi ra, vo cui giai on L Trung Hng, trang phc ca b ~1661 1661-1721 1721 ~
quan vo hu cha cng c quy nh ht sc phin phc. T nm - Khi chp s v hnh l:
1721, thi cha Trnh Cng triu nh c quy nh khi cha coi chnh M Sa, o Thanh Ct
M Lng Sa, M Sa, - Khi cha coi chnh s ph:
s ph, b quan i m Bnh nh, mc o Thanh Ct, song khi cha o mu thm en o Thanh Ct M Bnh nh, o Thanh Ct.
tip khch cc, cc quan vn i m Lng Cn, quan v i m Yn - Khi cha tip khch cc:
Quan vn: M Lng Cn
V(2). Nhng khng t quan li, c bit l cc quan vn v cp thp, qun Quan v: M Yn V
lnh v nha li u n vn khng ng quy nh. Trn thc t, cc loi m
Bnh nh, Lng Cn, Yn V, inh T k trn, b quan u c th i 2.1. M Sa, o Thanh Ct
vo ngy thng. Vy nn * M Sa
Lng Cn v Yn V c Tng t quy ch
V trung ty bt xp vo Triu phc, Thng
loi trang phc thng th, phc m Sa p dng
th s, song Tang thng cho b quan khi chp s
ngu lc li xp vo loi v khi vo hu ph cha
Quan vn i m Sa o Thanh Ct dng giao lnh trong trang phc ngy thng ; (3)
cng c phn lm ba
Vn quan vinh quy th k XVIII. (Bo tng M thut). m Bnh nh c V loi: m Sa c ch en
trung ty bt xp vo loi m thng nht ca vua quan s th, song t ni, m Sa v m
ng thi cng li c xp vo loi trang phc b quan mc khi vo Sa n dng. Trong
chu cha(4); m inh T (Thanh Ct, a La) l loi m thng xuyn , m Sa l loi m
c quan vn v cp thp, nha li i vo chu c ph cha ln cung p dng cho tuyt i a Hai bc chn dung t ha ca vn thn Kang Se Hwang
(Khng Th Hong) thi vua Jeong Zo (Chnh T) Triu
vua, thm ch qun dn ngy thng cng u c i . (5)
s b quan vn v, l m Tin. 1. M Sa - B phc - ai. 2. M Sa, o giao lnh,
Sa trn theo quy ch dy thao n. (M Sa c ch en t ni).
1. (Vit) Lch i danh thn s trng - Ch kh - Nguyn Th Nghi. Nguyn vn: thi L s.
2. (Vit) V trung ty bt - Quyn h - Thn l. Nguyn vn: [] M Sa c ch en t ni theo Phan Huy Ch l m Thng phc
[]
ca hong thi t, vng th t cng hong t, vng t lm cc chc
3. (Vit) V trung ty bt Quyn thng - Quan l. (Vit) Tang
thng ngu lc - Thng sch - Nguyn Cng Hng. Nguyn vn: tam thi, tam thiu c tc qun cng; hong t, vng t lm cc chc
,
t hu c c tc qun cng; hong t, vng t lm cc chc
4. (Vit) V trung ty bt Quyn thng - Quan l. Nguyn vn:
c ng tri, c thim s c tc qun cng; hong t, vng t lm
5. (Vit) Cng mc. Nguyn vn: (Trc y, Thng phc
cc chc hiu kim, c, lnh, tham c, v s c tc qun
ca quan, nha li, qun, dn u dng o Thanh Ct, i m inh T); (Vit) Loi ch, L triu tp k, i
Vit s k tc bin. Nguyn vn: (Ch c, cc nha li vn cng; hong t, vng t c tc qun cng, phn bit vi loi m Hc
v ln nh v qun lnh u mc o Thanh Ct, i m inh T). Ngoi ra, Loi ch cn dn li Ng Th S
cho bit: M inh T, n nay vn cn, nha li qun
Lng Cn ca hong t, vng t cha c phong tc. Da vo danh
nhn u i. Chng ti cho rng, cm t quan li qun dn trong Cng mc, vn v i tiu t li xng ca m, i chiu vi loi m Sa ca Trung Quc v Triu Tin
qun trong Loi ch, L triu tp k v i Vit s k tc bin, hay t li qun nhn trong li ca Ng Th
S u ch quan li vn v cp thp v binh lnh, khng nn dch thnh cc quan vn v, nha li ln nh,
cng thi, chng ti cho rng y l loi m Sa c cp ch en to, t
binh lnh nh mt s bn dch lu hnh hin nay. ni chnh gia phn hu sn.
M Sa n dng theo quy ch nm s thn nh Nguyn. Pho tng quan hu
1721 c p dng i vi cc chc trng ti lng vua Trn Hin Tng th hin li
214 215
s, bnh s, thng s, chnh ph t nghi, ph tht dy thao hnh s 8 thi Trn. i vi
hiu y, th c, ging d, v y, tri b, dy thao tht lng thi L, T in Vit - B -
s, tri s, in s, ch b, x mc, ngc tha, La nh ngha:Thao: dy la cc nh quyn
v cc hng thuc vin tp lu; cc chc c qu v vn nhn dng tht lng. Tht
nhn, n li, tng thn thao, tho thao. Tng hp ghi chp trong
li, lnh s, Ni th t Cng mc, Loi ch, L triu chiu lnh
th t cai ty, cai hp, thin chnh v.v. c th thy dy thao thi L
th hp tr ln, Th ni Trung Hng c phn lm 5 loi: dy thao
Tng ti cha Bt Thp Bc vn chc th t nho sinh o ph hu, tng cha Vnh n, dy thao kp (tc dy thao c chp li t hai
Ninh i m Sa khng c cnh Nghim, Bc Giang. (nh TQ).
trng thc, gim sinh dy thao n), dy thao kp xu ngc, dy thao
chun, mc o giao lnh.
tr ln; nhng nho sinh kp xu ngc sc bc, dy thao kp xu ngc sc vng. Trong , loi dy
trng thc, gim sinh, nho sinh, x chnh, x s, thao kp xu ngc sc vng dnh ring cho hong thi t v vng th
x t, sinh , quan vin t tn, nhiu nam; con t(1). Theo Lch triu tp k, loi dy thao ny c xu ba vin ngc(2).
chu cc quan vn c phong m tr ln. Da vo Dy thao kp xu ngc sc bc dnh cho hong thn, vng thn. Cc
danh xng n dng, i chiu vi mt s pho loi dy thao kp xu ngc, dy thao kp, dy thao n c p dng
tng c m mang kiu dng Sa - Phc u thi cho b quan, ty theo phm trt cao thp.
L Trung Hng, chng ti ng rng m Sa n
dng c th l m Sa khng c hai cnh chun.
* o Thanh Ct M Sa n dng, m
Sa thng thng, m
Thng 6 nm 1653, triu nh h lnh cho Sa c ch en t ni.
php quan vn t khoa o, quan v t qun cng (Phc dng: TQ).
1. (Vit) Ton th. Nguyn vn: 1. (Vit) Loi ch - L nghi ch B quan chng phc chi ch. Nguyn vn:
2. (Vit) Tang thng ngu lc. Nguyn vn: [] 2. (Vit) Lch triu tp k. Tr.135. Nguyn vn: ng Hong Vn Lu (Nxb. KHXH, 1975)
Bn dch lu hnh hin nay dch cm t ph hu l hai vt trc vn ln buc vo sau dch l di thao ch t o gip nhau c trang sc bng vng v xu ba vin ngc. Cch hiu v dch nh
lng. Cch hiu v dch nh vy khng chnh xc. vy khng chnh xc.
2.2. Bnh nh
DIN MO TRANG PHC L TRUNG HNG M Sa, o Thanh Ct va
217
TH HIN QUA TRANH TH VUA L NAM l Thng phc khi vo hong
cung chu vua, va l Th phc
khi vo vng ph hu cha. Nm
Qua tranh th vua L Nam v hong hu c nin i th k XVIII 1721 thi cha Trnh Cng, quy
hin ct gi ti Bo tng Thi Bnh, c th thy trang phc ca b quan ch Th phc c iu chnh,
th hin trong tranh trn thc t l trang phc vo hu cha ca b quan lc ny khi cha coi chnh s
thi L Trung Hng. Trong tranh cc quan vn u i m Bnh nh ph, b quan u i m Bnh
bng sa en ng hng trn cng, cc quan v i m inh T bng nh, mc o Thanh Ct [] khi
gai (a La) ng hng th hai bn tay tri, binh lnh v tiu li phn cha tip khch cc, cc quan
ln cng i m inh T hoc mu hoc mu en (Thanh Ct) ng vn i m Lng Cn, quan v
hng th ba. Li phc sc ny kh khp vi miu t ca Thanh triu vn i m Yn V. Phm nh H
hin thng kho (khc in nm 1787) : Quan phc, quan vn m Sa, o cn k li rng, vo cc k thi
c trn, ai, hia; ngy thng th i m cao lm bng on mu en, o Hi di thi cha Trnh Giang
bo thng tay lm bng vi xanh [] quan v ngy Triu h dng m a ( ngi 1729-1740), ti nht
Quan vn An Nam (Jean-Baptiste Tavernier 1605
La Ni cc sc [] ngy thng dng m mu xanh, o bo xanh.(1) trng, hong thng ng gi ti
1689); V quan vinh quy (Bo tng M thut
in Ging Th, b quan u i Vit Nam); Tranh sn mi vua L Nam v
m Phc u, mc B phc, tht hong hu (Bo tng Thi Bnh).
1. (Trung) Thanh triu vn hin thng kho - Q.296 - T du t - An Nam. Nguyn vn: 1. (Vit) Tang thng ngu lc H sch - Hi th. Nguyn vn: [][]
[] []
thi gim(1). Cng mc, Loi ch, i Vit s k khi chu hu cng i, nhng hnh dng m khc
tc bin u cho bit m ca thi gim l m nhau (1) - mi nn coi l bin th ca m inh T.
218 219
Bnh nh sau i thnh kiu dng lc lng(2). 2.3. inh T (Thanh Ct, a La)
Alexandre de Rhodes trong T in Vit - B - M inh T tr thnh m Thng phc
La nh ngha: M the: M lc lng ca cc v ca b quan vn v nh Trn k t nm 1301.
vn nhn. M su gc, m lc lng, cc vn Tuy nhin sau khi tri qua cc t ci cch trang
nhn v bc quyn qu An Nam s dng. (3)
phc trong sut thi Trn - H - L s, n thi L
Nh vy m Bnh nh vn c dng trn, v Trung Hng, kiu dng v i tng s dng ca
sau c i thnh dng lc lng. Ring m m inh T u thay i. Vo thi L Trung
ca thi gim nh lm, phn bit vi m nh Hng, m inh T phn ln c s dng trong
phng (Bnh nh) ca vua quan v nho s. phm vi quan li cp thp, binh lnh v thng
Qua mt s tranh nh thi L Trung Hng dn. Ring trong trng hp quc tang, cc quan
hin cn, c th thy m Bnh nh mu en, i thn, thm ch th t, vng t cng u s
c kiu dng kh cao, m ca vn nhn nho s dng m inh T lm t vi Thanh Ct (tc l m Tng cha Ty
u khng c trang sc. V quan Triu Tin l Thanh Ct). Hong L nht thng ch miu t Th Phng, H Ni.
Bc v ngi An Nam trong Hong Thanh chc cng ng ta nhn thy lc nn nh khun. n ng n b 1. Nn Trung k; Nn ny ngi Trung
c ch thch: n ng i m c trng ln, hnh
nh ci vc p, mc o trng lnh thng, tay cm qut ny thng u trn, thn qu i Xun Li tiu lp, tc k i; Nn nh hiu. 2. Nn tiu phu; 3.
Ngi nh qu i nn ny; 4. Nn sn.
chui, x giy m i. Ngi ngho th mc o ngn, i khng my khi i nn gi l nn s nh. Qun lnh i Nhiu nho s v thng nhn i. Bn
chn t, cn c cy cy. Ph n qu tc xa tc, khng
ci trm, tai eo kim hon [] Ph n ly kh vi che m, ngoi tr khi tri Tro lp, tc gi l nn cho vnh. trong lm bng l, bn ngoi dng l tre
tt li, ri sc bng sn. 5. Nn n b,
u, o di vt di, i giy l gt, gp nhau th ly tru
ma; ch c nhng ngi Ngi hu h v v con qun lnh tc gi l ba tm; 6. Nn inh phu, n
cau lm l, gii cc vic thu tha, bp nc.
dn chi v th thuyn i Vin u lp (vin u: ci u trn), ng nh ngho i nn ny che ma
nng. 7. Nn Bc Ninh, di lm bng vi
mi thng xuyn i tc gi l nn kha. Nh s v o xanh; 8. Nn hn l, ngy xa n du
th dng, nay thay i; 9. Nn nh s.
nn rng vnh, nh phng nh tm vn. (2)
Song Nishikawa Joken, s i Cu Din lp (cu: ci l bt c),
Ngi c tang cng dng.
tc gi ca Hoa Di thng thng kho, li c ghi nhn hon ton tri tc gi l nn mt l. Ngi c tang
ngc vi William Dampier. ng cho bit khong nhng nm 1645, i Xun Li i lp, tc gi l nn cp. Ngi tang mt nm tr
ngi Vit h i b th t i nn . V theo ghi nhn ca Phm nh
(3)
xung i C Chu lp, buc thm quai my. Ring nh quyn th c
H c th thy n cui thi L Trung Hng, cc dng nn ht sc tang th i Cu Din lp phn bit. n nh hai vng Thanh Ngh
phong ph v ph bin trong dn gian Vit Nam. Trong c nhiu th ngi ta u i Vin C lp (vin c: ci st trn), tc gi l nn Ngh.
Ngi Mn Nng ngoi trn u i Tim Quang u Nhc lp,
1. (Trung) Thanh triu vn hin thng kho - Q.296 - T du t - An Nam. Nguyn vn: hnh nh nn kha m chp nhn, lm bng v mng na, l khc vi
ngi t ching. n khong nm Nhm Dn, Qu Mo (1782-1783)
2. Mt chuyn du hnh n ng Ngoi nm 1688. Tr.61.
3. (Nht) Tng b Hoa Di thng thng kho - Q.3 - Giao Ch. Tr.11. Nguyn vn: qun Tam ph lm lon, cy cng lm cn, nhiu ngi i nn Vin
C ln vi lnh, dn chuyn thnh tc. n nm Bnh Ng (1786) c coi l p(1). V hn 100 nm sau,
trong nc c bin, li b Vin C i Cu Din, ngi tang mt nm 1792, ngi Vit vng ng Trong
246 247
nm tr xung, buc quai si trng phn bit. thn qu th phng quan nim tc ngn khng nhng
theo dng nn Ngoan Xc m h thp phn trn xung, gi l Toan b coi nh du hiu ca s th tc, m
B lp, tc gi l nn v ba. Thnh thong c ngi i Xun Li tiu cn l biu th ca s thoi ha(2)
lp, cn nhng nn nh nn Ngoan Xc, Tam Giang, Phng u, C Nh vy, quan nim v mi tc
Chu, Lin Dip v Tro lp th khng thy na. (1)
ca ngi Vit thi L s thay i so
vi ngi thi Trn, v cng hon ton
khc bit so vi ngi thi L Trung
Hng. Vo thi L Trung Hng, theo
Alexandre de Rhodes, triu nh nh
L ra lnh t nay dn ng Ngoi
khng kt tc bc trong li trn u
nh ngi Tu, v t ra c lp, h
b tc di ta trn vai.(3) Cha Marini
Lch s t nhin, dn s v chnh tr x ng Ngoi nm 1778 (Jerome Richard) cho bit: Dn cng ghi nhn di thi Bc thuc (ch Cnh dy hc thi L Trung Hng
chng khng mc qun o cho tr con khi chng di 6, 7 tui. Mt vi ngi khoc ln chng mt thi thuc Minh), c n ng v ph n (Ging hc , th k XVIII, Bo tng
ci o ch di n rn. a phn bn tr con x ny hon ton trn trung. Lch s Vit Nam) v thi Nguyn.
u tc bi cao nhng khi thot khi
2. Kiu tc ch h, h th tc xung v i chn
Sau lnh cm co trc i vi nhng ngi khng phi s si vo trn nh l biu tng ca s t do.(4)
nm 1470, thi tc co trc trong dn gian dn bin mt. Theo Jean- Ngha l triu nh cm dn gian bi tc
Baptiste, vo nm 1642, ngi Vit lc ny cho rng u trc l mt tht Vng cn nh phong tc ca ngi
hnh ng xc phm n danh d, v ch c nhng k phm ti hnh s, Minh. Lc ny, ngi Vit hu ht u
khi b bt mi b co trc u. Ring tc ct tc ngn t nht vn tip tc di, bung xa trn vai.
tc c ngi Vit duy tr n tn nm 1513 vi ghi nhn ca s thn Chng ta c th kim chng tc
nh Minh, Phan Hy Tng. Chng ta hin cha r tc ct tc ngn chnh xa tc qua mt lot t liu tranh tng
thc bin mt vo nm no, ch bit hn 80 nm sau, nm 1621, sau khi thi L Trung Hng, cng nh v s
nh L Trung Hng thnh lp, Christophoro Borri ghi nhn ngi Vit nhng ghi chp ca cc nh du hnh, s
tc xa v r xung vai, c ngi tc di chm t, cng di cng thn ngoi quc m t dung mo ngi
Vit th k XVII, XVIII, nh nm 1621,
1. (Vit) V trung ty bt - Quyn thng - Lp. Nguyn vn: Ca nng cm n y th k XVIII. Christophoro Borri ghi nhn H cng
(Bo tng M thut Vit Nam; nh
tc di nh n b, cho xa tc ti gt
Ngoi, Thanh Lit, H Ni. nh: TQ).
1. X ng Trong nm 1621. Tr. 54.
2. Mt chuyn du hnh n x Nam H (1792-1793). Tr. 83.
3. Lch s vng quc ng Ngoi. Tr.4.
4. Dn theo Nhng l khch trong hnh trnh khm ph Vit Nam. Tr.58.
chn v cng i nn; nm 1685 Samuel Baron m t Bt lun nam ca Samuel Baron,
hay n u mi tc di thng xung. (1)
Nm 1688, William Dampier bc Triu phc b
248 249
cng miu t:Tc h en, di v rt dy, xa xung tn vai [] Rng quan vn v ti vng
h en ht mc h c th lm c, v h coi y l mt li trang im cao ph ca Jean Baptiste
qu. L Tin Cn (1621-1690) ngi thi Thanh cho bit: Ngi nc
(2)
Tavernier, hnh quan
y xa tc, dng sp thm chi tc nn khng b bung, i t, song chn vn quan v trong
khng c bi bn, chng bi t u l ct sch. Nm 1691, triu thn
(3)
Nhng khu truyn gio
Mn m tr li vua Triu Tin Tc Tng v phong tc ca ngi Vit, p ca cha Marini, qua m
rng: Bt k ngi sang k hn u bung xa mi tc, nhai tru cau lun t ca s thn Han Tae
ming, i p vi khch cng khng ngng, rng u en nh sn. Tnh Dong nm 1713: M Tranh chn dung Phng Khc Khoan th ti nh th h Phng,
cch ca h i knh kiu dng dng nhng khi gp g giao tip cng Sa, o c trn, ai tht, Thch Tht, H Ni.
rt bit l ngha, khim nhng.(4) phm trt i nh ch nc ta, duy c vic xa tc bung ra pha
sau ri i m ln l him thy m thi(1), qua m t ca s thn Seo
Ho Su nm 1713: Quan An Nam bi tc, bung xa phn cn li ra sau,
ri mi i m Sa(2). Thm ch Phng Khc Khoan khi vo chu vua
Minh bi tc theo phong tc ca thin triu, song ngay sau khi v s
qun ng lp tc r b ngay. S thn Triu Tin L Toi Quang miu
t: ng tuy rt gi nhng sc lc cn khe, thng c sch vit lch
khng ngng. Gp ngy triu hi vo chu ca khuyt th bi tc i m,
nht nht noi theo phc sc ca thin triu, nhng nom sc mt ng c
v nhn nh kh chu, va v l ci b ngay. C on hai mi ba ngi
u xa tc. Ngi cao sang th sn rng, k h tin th mc o ngn i
t, d vo ma ng vn i t, khng x tt di. Chng phong tc ca
h l vy.(3)
Tuy c thi quen bung xa tc di, nhng khi cn gn gng thun
Chn dung cc gio s ngi Vit nm 1688, v bi Carlo Maratta. (Dn theo Siam and the Vati- tin, mt cch ht sc t nhin, ngi Vit li bi mt bi tc sau u.
can in the seventeenth century).
Khong nhng nm 1695, nh s Thch i Sn m t nhng ngi Vit
V chung bung xa mi tc di, khng t v quan nh L khi vo ng Trong trn thuyn u ci trn xa tc, dng mnh vi qun
chu u xa tc i m, hoc bi mt phn tc, phn cn li bung
xa. Kiu tc ny ta c th kim chng qua bc tranh Ph cha Trnh 1. (Hn) Yn hnh lc - Hn Thi ng - Lng th Yn hnh lc. Tr.233. Dn theo Ct Triu Quang. i
Minh y quan kim h ti. S hc nguyt san. K 10 - 2005. Nguyn vn:
1. M t vng quc ng Ngoi. Tr.108. 2. (Hn) Yn hnh k - Q.2. Tr.459. Dn theo Ct Triu Quang. i Minh y quan kim h ti, S hc nguyt
2. Mt chuyn du hnh n ng Ngoi nm 1688. Tr.59. san. K 10 - 2005. Nguyn vn:
3. (Trung) An Nam truyn, An Nam tp k, An nam k du - An Nam tp k. Tr.1. Nguyn vn: 3. (Hn) Chi Phong tin sinh tp - Q.8 - An Nam quc s thn xng ha vn p lc - Hu. Nguyn vn:
4. (Hn) Triu Tin vng triu thc lc - Tc Tng - Q.23 - Mc ngy t Du mng 5 thng 12 nm th
17 triu vua Tc Tng. Nguyn vn: . Mt s bn dch hin nay dch b pht l bi tc. Cch dch nh vy hon
ton sai lc. B pht , phi pht u c ngha l xa tc.
che pha trc, gin hoc cng c giy l gt, gp nhau i tru cau, gii cc vic thu tha nu nng.(1)
ngi bi tc chuy k tin lm Alexandre de Rhodes cng ghi nhn ph n Vit nhng nm 1625-1645
250 251
lng, rng u en [] Mt thuyn dng the lm khn trm u(2).
tip n c v quan cng xa tc i Ngoi ra, qua mt s s liu v
chn t . (1)
tranh nh cho thy khng t nam gii
Vi mi tc di bung xa, nh ngi Vit xa tc, ng thi co mt
giu qu tc thi L Trung Hng vnh tc trn trn thp. Gii thch
thng dng mt vung vi ln ph ngha ca vic co tc ny, hin c bn
ln u, tng t cc quan triu nhm quan im sau:
Trn qua m t ca Trn Cng A. Co tc khi c tang, nn thi k
Trung, hay truy xa hn l li th sc c tang gi l thi tang tc. Tc gi sch
ca vua L Nhn Tng trong miu Sn c tp thut cho bit tc ngi mn
t ca L Tc dng la ph ln mng Vit Nam cui thi L, vo
u, git kim bc ln Cu trng ngy thnh phc, cc con u co u,
i . Li dng khn ph mang
(2)
b cht m cn th co mt na. n khi
m m hng Pht gio ny xut ng phc, xem mi quan h thn hay s
hin kh nhiu qua tranh tng m co tc nhiu hay t. Nay t kinh k
thi L Trung Hng, v c minh cng c ngi theo tc ny, gi l Tang Ngi ng Kinh (H Ni) trong Hi
ngoi ch o thuyt.
chng qua miu t ca s thn tc(3). Jean-Baptiste Tavernier cho bit,
Triu Tin L Toi Quang v Chnh vo nm 1681, vua mi (tc thi t ni ngi, con vua qu c) ct tc, u
s i Vit Phng Khc Khoan: S i m rm(4) Cha s Marini cho bit, vo khong nhng nm 1646 -
thn h Phng, tn Khc Khoan, 1658, khi c tang, ngi Vit ct tc t lng tn knh(5) Tuy nhin
hiu l Ngh Trai, tui hn by ghi nhn ca Sn c tp thut, Jean Baptiste Tavernier v cha Marini
1-2. Tng Trn Th v Trn Th Dung
mi, hnh dong rt l, sn rng xa (ct hoc co tc khi c tang) li mu thun vi ghi nhn ca Alexandre de
(cha Cu ng, H Ni); 3-4. Tng cha
Bt Thp, Bc Ninh (nh: TQ); 5. V tc, o di tay thng, dng c kh Rhodes (ngy thng co tc, khi c tang th khng co). Alexandre de Rhodes
chnh s mc Mng bo mu trng, ph khn
iu, ng u on cng s i Vit thi
vi en ph ln u nh kiu khn cho bit v cch tang th c s khc nhau v k d v o mc; cch
L Trung Hng trong Vn quc lai triu nh s, cho mt na kh r ra thng thng v chung cho mi ngi l tc. Phi nam khng c tang
(ha phm thi Cn Long. Bo tng C cung
Bc Kinh. nh: H Nh ); 6. Mnh ph An
ng sau qu vai.(3) Hong Thanh th tc pha trc ct na vng trn trn trn, khi c tang th tc
Nam (Hong Thanh chc cng ). chc cng cng m t: n b di xung ti mt, kh vng. Tri li phi n c tang th ct mt phn
giu sang xa tc, khng ci trm,
tai eo kim hon [] n b dng khn ph u, o di, vt di, i
1. (Trung) Hong Thanh chc cng - An Nam quc. Tr.15-17. Nguyn vn:
[]
1. (Trung) Hi ngoi k s - Q.1. Tr.12. Nguyn vn: 2. T in Vit - B - La. Mc t The. Tr.218
[] 3. (Vit) Sn c tp thut - Q.2 - Man lo phong tc. Nguyn vn:
2. (Trung) An Nam ch lc - C tch - Cu trng i. Nguyn vn: Thnh phc ch tang
3. (Hn) Chi Phong tin sinh tp - Q.8 - An Nam quc s thn xng ha vn p lc - Hu. Nguyn vn: phc thn quyn mc sau khi ngi cht c nhp lim.
4. Tp du k mi v k th v vng quc ng Ngoi (1681). Tr.85
5. Dn theo Nhng l khch trong hnh trnh khm ph Vit Nam. Tr.82
tc khng cho di ra, kiu tc Sakayaki (kiu tc ny c th i
1. Lch s vng quc ng Ngoi. Tr.53 1. (Nht) Tng b Hoa Di thng thng kho Q.3 Giao Ch, ng Kinh. Tr.11 Tr.14. Nguyn vn:
2. T in Vit B - La. Mc t Tang tc. Tr. 211. Bn dch ting Vit dch t radunt (nguyn tc) l ct,
y chng ti sa li thnh t co. ...
3. (Nht) Ha Hn tam ti hi Q.13 D quc nhn vt Giao Ch, ng Kinh. Tr.30. Nguyn vn:
[] 2. (Vit) Nam s t k Chn Tng Thun hong . Nguyn vn :
[]
quan nim sai lm. Bi t liu cho thy D. Co tc l mt trong nhng cch
tc co tc xut hin ti Vit Nam nh du nhm phn bit binh lnh vi
254 255
trc khi nh Thanh thnh lp. Bn dn thng. Ghi nhn ca An Nam k du
cnh , cc sch nh Lch i danh (Thanh, 1688) cho bit: Con trai n tui
thn s trng, Nhn vt ch, Cng d trng thnh, ph hp vi ngch quy nh
tip k, Danh thn danh nho truyn phi bin vo qun ng th quan cho co
k u chp: Khi ngi Thanh vo lm my tc tc trn trn phn bit vi dn(1).
ch Trung Hoa, sai s mang chiu th Ghi chp trn hon ton khp vi hnh v
n nc ta, lnh cho quc dn u lnh Giao Ch trong Boxer Codex vi nin i
phi co tc, b trn ly lm lo, lnh 1590 (Philipines).
cho ng Nguyn ng Co n ca Vi nhng chng c hin c, ch c
quan nghnh n, ng bn lm bi nhm quan im th t cho rng vic co
Gii ch hu hoc vn ni r t, Binh lnh Giao Ch trong Boxer mt phn tc c thc hin trong qun
Codex (1590).
ngi Thanh mi thi . (1) Qun tng Hi An trong Chu n i, nhm phn bit qun lnh vi dn
thuyn hi quyn (1609).
Tuy nhin, sau khi ngi Thanh thng, khng tn ti mu thun. Trong cc quan im cn li, chng
giao thng vi ngi Vit, qu nhin c khng t ngi Vit co tc ti nghing v quan im cho rng, mt b phn ngi Vit co tc khi
bt chc ngi Thanh, khin triu nh nh L phi nhiu ln ra lnh: c tang, do thi k c tang c gi l thi tang tc.
Thng nhn phng Bc qua li nc ta, quc dn c nhiu k bt Ngoi ra cn lu thm rng, trong khi triu thn nh L l L
chc h, bn nghim sc cho ngi phng Bc nhp tch vo nc ta, Qunh th cht khng chu co tc th Quc Uy cng Nguyn Phc
t ngn ng n y phc, nht nht phi noi theo quc tc ; Nm 1696, (2)
Thun ng Trong li co tc tng t kiu kayasaki ca ngi
Ph Liu li vng mnh truyn rng: phm cc x dn gip a gii Nht. Triu thn L Qunh sau khi b Phc Khang An d co tc
ngoi quc, t ngn ng n n mc v c x u nn tun theo dng
v l li v phong tc nc ta, nu co trc u th cng nn bt li mt
mng tc, ch khng c cn by bt chc ting ni v qun o ca
ngi ngoi quc. K no vi phm th cng cho php quan trn ph iu
tra trng tr, nm 1727 li truyn rng con trai trong nc ta, h ai co
tc cng nn theo phong tc nc nh, li ci chm t ra phn bit.
K no vi phm th cho php quan lu th hoc quan lnh pht ngay
10 trng.(3)
1. (Vit) D s lc bin i Vit quc Nguyn triu thc lc - Q.11. Tr.75. Nguyn vn:
2. Quc vn trch dim. Tr.172.
3. Vit Nam thi vn hp tuyn. Tr.365. 1. Relation dun voyage en Cochin-Chine en 1778. Tr.61.
267
Hn ba chc nm, sau ci cch l nghi phm phc din ra trn ton
ci ng Trong, anh em Ty Sn khi ngha. Qua nhng ghi chp m t
cc dng trang phc, m mo ca vua quan Ty Sn, t vic cht khn
vo ngy thng ti vic s dng cc loi m Xung Thin, Sa, Phc
u, Vn Cng, cc dng Long bo, Mng bo, B phc v.v. vo cc ngy
triu h, c th bc u nhn nh, phm phc triu Ty Sn chu
nh hng t ci cch ca cha Nguyn Phc Khot, c nhiu nt tng
ng vi quy ch o m ca triu Nguyn Gia Long v sau.
I. Trang phc cung nh
i vi trang phc ca triu
nh Nguyn Nhc ( ngi t nm
1778 n nm 1793), qua miu t
ca Chapman, c th thy trong
nhng bui thit triu, Thi c
Nguyn Nhc i m Xung
Thin nh trang sc bng vng
v bo thch, mc Long bo mu
vng sm; b quan trong triu
i nhng chic m c trang
Tng vua Quang Trung cha Bc (H Ni) v
sc bng vng bc, mc Mng hai v triu thn phi hng u i m Xung
bo, eo ai lng. Chapman cho Thin, B phc K Ln, theo m tp to tng Tk
XVIII. (nh: TQ).
bit: Nh vua mc mt chic o
di bng la vng m, thu nhng con rng v nhng k hiu bng ch
vng. ng i mt chic m cht, pha sau nh ln, pha trc trang tr
nhng chu bu - ni bt ln trn nhng chu bu l mt vin
ln l lng trn khng, cch phn pha trc m ny 135 mm v c gi
vng bng mt si dy vng xuyn qua. Mi ln u ca nh vua c ng thu bn rng , cn cho theo phc
l mi ln vin ny rung rung v sng rc ln. Phn ln cc v quan sc ca A Ca, thng Mng bo vng
268 269
u mc o di la c mu sc khc nhau, thu hnh nhng con rng, m kim, t r s bit i(1), nhng
h i c trang tr bng nhng bng hoa bng vng hoc m vng. H vua quan nh Thanh u khng
eo ai lng, mt vi ngi mc o di rng hn mu hng iu c khuy ng dng thc Mng bo Nguyn
mc bng vng v c trang tr m no hng nh vo cng th kim Quang Bnh gi sang l dng o
loi. B ngoi ca h nom thc s p mt v d cn thiu rt nhiu v uy c trn theo quy ch Hn(2). Tuy
nghi, lng ly nh cc hong thn phng ng khc, khung cnh vn nhin, xut pht t tnh cm c
khin ta c cm gic mt v vua quyn lc c qun thn bao quanh bit dnh cho Quang Trung, Cn
ang hin din. Trang phc ca binh lnh th mi hai lnh gc, mc Long khng nhng khng khin
d mu xanh l, i mt th nh l m ct (casque: m bo him) bc giy M Ng lng Kim quan ca Triu Tin. (Bo trch m cn t nh rng: Trm
sn c trang tr bng nhng bng hoa v nhng ha tit bng st trng tng C cung Quc lp Seoul). bit tc nc y xa nay theo quy
sm en, ging trn chui kim v bao kim ca h. (1)
ch Hn, y phc u tc u khng
i vi trang phc ca vua Quang th thay i c Qua Cn Long bt tun vn th khnh in , c
(3)
Trung Nguyn Hu ( ngi t nm 1788 th thy hnh tng vua Quang Trung gi xut hin trong tranh i m
n nm 1792), Thanh thc lc cho bit, Xung Thin nh trang sc bng vng trn m, mc Long bo mu
loi ai tht quc vng nc y dng thu hoa vn rng my, sng nc theo dng thc bo phc thnh hnh
trong nc l ai nn , nay mun gia ti Trung Quc v Vit Nam vo th k XVII, XVIII.
ban ai nn vng t r s bit i , (2)
Tn mt gp g s thn Ty Sn v v vua Quang Trung c ng
ng thi cho bit Nguyn Quang Bnh th, cc s thn Triu Tin c nhng miu t nh sau:
(ch ngi ng gi vua Quang Trung sang nh Thanh) Seo Ho Su (T Ho Tu) cho bit: Ban triu h in Thi Ha v
v nc, khi qua Qung ng, tng ni ban t l n Tch Nguyt mi thy ci gi l Bn phc. (Bn phc)
thch Mng bo ni a v v hoa m, th quc vng u cht Vng cn, i Tht Lng Kim quan, mnh mc
bnh sinh cha tng thy bao gi, lin Long bo mu , tht ai bch ngc. Tng thn (b ti i theo - TQ ch)
mua my tm kinh , li t mua cng cht Vng cn, i m Ng Lng quan mu en, mc Mng bo, v
Cn Long bt tun vn th khnh in
. (China: The Three Emperors 1662 H Bc, Hn Khu em v. Nay quc mu sc c k mc mu xanh, c k mc mu ta, tht ai vng, hoa vn
- 1795).
vng y li gi dng thc sang, xin dt trn o bo vn vn qui l(4).
Mng bo giao long, lm trang phc triu hi(3) Tng loi Mng bo Yu Deok Gong (Liu c Cung) ghi nhn: Vua ti Quang Bnh
Quang Trung yu thch l dng o kiu Mn, Cn Long rt mng,
ni nu quc vng ny qu c , trm t c bit gia n, ban cho L 1. (Trung) Thanh thc lc - Cao Tng thc lc - Q.1349. Tr. 32 - 34. Nguyn vn:
phc. Khng nhng ban cho m nh bo thch mu , o M qui
2. (Trung) Thanh thc lc - Cao Tng thc lc - Q.1349. Tr. 32 - 34. Nguyn vn:
1. Relation dun voyage en Cochin-Chine en 1778. Tr.30 v 27.
2. (Trung) Thanh thc lc - Cao Tng thc lc - Q.1349. Tr. 32 - 34. Nguyn vn: 3. (Trung) Thanh thc lc - Cao Tng thc lc - Q.1349. Tr. 32 - 34. Nguyn vn:
3. (Trung) Thanh thc lc - Cao Tng thc lc - Q.1349. Tr. 32 - 34. Nguyn vn: 4. (Hn) Yn hnh k. Nguyn vn:
u mc o m Mn Chu [...] Tng chng ti trnh by ti phn kho v Triu phc ca b quan nh L.
thn l Thng th b Li Phan Huy ch Lng quan phi vi Long bo, Mng bo l s kt hp c o, c l ch
270 271
v Thng th b Cng Ho Trch hu xut hin triu nh Ty Sn. y c th chnh l quy ch phm phc
V Huy Tn hai ngi, dng ngi thp mi theo ghi nhn ca t Chiu ln ngi ca vua Quang Trung o m
b, mt mi kh sm, rng tha m en. vo chu nht nht tun theo quy ch mi.
Nhng ngi i theo cn li cng u nh Bn cnh , cc dng
th. Coi vy th Quang Bnh l ngi cao o m ca vua quan Ty Sn
ln ca nc y vy [...] Vua nc y ngu c cp trong ghi chp
nhin hi s thn nc ta rng cch Nht ca s thn Triu Tin nh
Bn xa hay gn. S thn p li. Vua nc Phc u, Sa, Vn Cng,
y nh ni tip th bn Phan Huy ch lic Mng bo, Long bo, Vng
mt ngn cm, tht ng s vy [...] Bn cn v.v. u l nhng dng
Phan Huy ch mc o di nm thn Phan Huy ch mc o m Mn Chu cng phc sc c s dng trong
gi khuy. (Chinh ph ngm b kho).
rt bit xu h. Bo rng v nc th khng triu nh nh Nguyn. iu
nh vy, ngy mi ba, yn l ti Thi Ha in, s dng nghi l c ca chng t, quy ch phm
nc ti vo triu tham. n ngy mi ba li c v i T M nm m phc ca triu Ty Sn c
s qun mi vo chu, ng trn Phan Huy ch. Ba ngi bng chc thay t nh trn c s quy ch o
i cch n mc trc y. M Phc u, ai vng, o bo hoc hoc mo triu cha Nguyn Phc
bic, c hoa vn rng, mng; ring hai l phc hu sau o qu cao, khi Khot, sau ci cch nm
khu u th nh ln hai vai, ta nh hai chic sng. Vng cn tt bng 1744. V nh vic s dng
t, kt li qu tha, li khng tht cht . (1)
Vng cn, trong khi cc quan
Kim Jeong Jong (Kim Chnh Trung) m t: Quan An Nam bi tc triu L Trung Hng u xa
cao dng Vng cn, bo phc vo chu v ai sng rt ging vi nc ta, tc, th sau ci cch nm
v li cn i m gi l m Vn Cng. (2)
1744, quan li ng Trong
Theo m t ca s thn Triu Tin Seo Hao Su (T Ho Tu), th vo bi tc, tht Vng cn theo Cn Long bt tun vn th khnh in . An Nam
quc vng Nguyn Quang Bnh [] n Kinh cung
cc bui triu h, t l, vua Quang Trung gi cn i Tht Lng quan quy ch ca nh Minh. M chc vn th, y trng ngng (China: The Three
kt hp vi Long bo mu ; cc quan ty tng i Ng Lng quan kt Vn Cng th tip tc c p Emperors 1662 - 1795).
hp vi Mng bo. Lng quan l loi m Triu phc (kt hp vi o mu dng lm m Thng phc
) kim T phc (kt hp vi o mu en hoc xanh) theo quy ch Tng Minh, ca quan vn nht, nh, tam phm triu Nguyn. Ngoi ra, hnh tng
cc quan Ty Sn th hin trong Cn Long bt tun vn th khnh in
1. (Hn) Loan dng lc - Q.1. Nguyn vn: [] v Nguyn Hu khin it Nguyn Quang Hin nhp cn t yn chi
u mc B phc, i m Sa, tng t cc quan Triu Tin. Ring v
[]
[] quan dn u s on, Nguyn Quang Hin, mc B phc mu ta, i
m Xung Thin, trc trn m nh qu cu . Theo quy ch triu L
Nguyn, ch c vua cha mi c i m Xung Thin. Nh vy c th
2. (Hn) Yn hnh lc tuyn tp - Thng sch. Tr.573. Dn theo S hc nguyt san. K 10 - 2005. Nguyn
vn: ci cch triu phc ca triu nh Ty Sn cn bao gm vic p dng m
Xung Thin i vi mt s v H khng ch tri qua mt cuc bin
vng cng i thn. cch m cn c rt bt i rt nhiu
272 273
V qun trang ca triu [] Qun o ca gii n khng c g l
Ty Sn Nguyn Hu, Bi hp dn. Nhn chung mt chic o vi
Dng Lch cho bit Ty bng di lng thng, mu nu hoc
Sn cho qun mc o mu, xanh, bung r xung tn gia bp i,
phn nhiu l mu ta, mt chic qun en bng vi th dy,
trn nh nn, m nh lng may rt rng, l y phc thng thng
chin , li thng mc o ca h. H hon ton khng dng bt
Nguyn Hu khin it Nguyn Quang Hin nhp cn
gm mu ; Minh s
(1)
tt v i giy, nhng tng lp trn i
t yn chi (Cc b).
miu t Nguyn Hu Vn mt loi dp hoc giy vi rng. V L
Hu mc o ngn gip (o gip bc), u i mo thu .(2) Kt hp phc mc trong nhng dp c bit, mt
vi ghi chp ca s thn Triu Tin v bc v vua Quang Trung gi mc qu b thng mang mt lc ba bn
Long bo mu , chng ti ng tnh vi quan im ca T Ch i Vin quan cp thp vnh Nng
chic o mu sc, di ngn khc nhau,
Trng, khi ng cho rng trong phong tro Ty Sn c c mt h thng (Mt chuyn du hnh n x Nam H). chic ngn nht l ni bt hn c [] Y
t chc mang tnh tn gio. Nguyn Nhc c loan tin c gm thing, phc ca ngi n ng t phn bit vi
c xng tng l Thng s; Nguyn L cng mang danh i Php s y phc n gii, nu c l mt chic o khoc v i ng qun di. Mt
ton ng Trong, vy nn quan qun Ty Sn mang mu thn thnh s ngi cht khn qun u, c hnh dng ging nh chic khn xp
ln l c, ln sc m o . (3)
ca ngi Hi gio. Mt s khc i nn, m c hnh dng khc nhau
Tm li, quy ch o m phm phc ca triu Ty Sn v c bn c v lm bng nhng cht liu khc nhau.(1)
nhiu nt tng ng vi quy ch o m triu Nguyn. Ring s kt hp Vo ngy thng,
gia Lng quan vi Long bo, Mng bo, m Xung Thin vi B phc l qun dn Ty Sn cng
nhng bin cch c o, ch xut hin triu nh Quang Trung. mc o cht ci khuy,
II. Trang phc dn gian vn khn cao trn u
Sau ci cch y phc ca cha Nguyn Phc Khot, qun chn theo tc ca ngi ng
o cht dn tr thnh dng trang phc truyn thng ca ton ng Trong. Theo m t ca
Trong, bt k l vng t ca dng di cha Nguyn hay vng t ca Chapman nm 1778 th
anh em Ty Sn. Nh chng ti cp, Chapman m t trang phc Nguyn Nhc sau khi ci
dn gian ng Trong di s cai tr ca Nguyn Nhc nm 1778 cho b qun o thit triu th
bit, n ng v ph n Nam H u mc cng mt loi o c nh mc o la ngn n Ngi Vit ng Trong (Mt chuyn du hnh n x
ci cc bt cho trn ngc. Cn John Barrow miu t trang phc vng gin vi nhng chic cc Nam H).
Gia nh v Nam b nm 1792 cho bit: Y phc ca ngi dn Nam kim cng, qun quanh u mt mnh la nh mt chic khn.(2)
Nguyn Hu khi ra Bc xin ci cng cha Ngc Hn, cu thn nh L
1. (Vit) L qu dt s. Tr.77.
2. Dn theo Nhng khm ph v hong Quang Trung. Tr.181. 1. Mt chuyn du hnh n x Nam H (1792-1793). Tr.76 v Tr.83.
3. Lch s ni chin Vit Nam t 1771 n 1802. Tr.474. 2. Relation dun voyage en Cochin-Chine en 1778. Tr.32.
Trn Danh n vn cm ght qun Ty Sn m t Quang Trung i
chic khn Trng Gic cht cao trn u. Trng Gic l th lnh cuc
274 khi ngha Hong Cn thi Hn, cn gi l gic khn vng. Vy nn
chng ti cho rng loi khn Quang Trung Nguyn Hu vn trn u
ng thi l khn mu vng(1), c qun ri, cht cao trn u. Vi
bn tnh khoan ha, gn gi vi dn chng, Quang Trung Nguyn Hu
khi ln ngi ti Thng Long tn trng phong tc ca nhn dn hai
min Nam Bc, cho php y phc dn gian Nam H, Bc H u c
theo phong tc ca mi min, ch c o m vo chu ca b quan th
nht nht tun theo ch mi.(2)
Tuy nhin, cng cn phi ni rng,
trong cch nhn kht khe ca khng t s
phu nh L ng thi, trang phc ca
ngi Nam H ni chung, ca qun Ty
Sn ni ring b coi l loi trang phc
khc thng, thm ch l s ph b
truyn thng o m c t ngn i ca
i Vit. Nm 1786, qun Ty Sn tin
ra Bc, danh s nh L l Bi Dng Lch
(1757-1828) sau khi vo thnh Thng
Long trng thy qun Ty Sn lin cm
khi: Trong ngoi thnh khi nghe v
thy qun Ty Sn u kinh hi. H
ni nng, n mc hon ton d l []
Lnh ng Trong (Mt chuyn du hnh
o m ngn xa thnh ra ct bi.(3) n x Nam H).
Ng Th o (1732-1802) vn mt lng
trung thnh vi nh L, bt hp tc vi Ty Sn, t than rng: Sng
chng gp thi, cht chng xong/ Nh cc tht tha gia t tri tht
ng gin/ Nhn cnh non sng tng gt nc mt [...] Trng o m li
xt xa Trng Lng nh Hn.(4)
Vai tr ca nh nc v h
t tng chnh tr lun c nhng
tc ng trc tip, mang tnh
chi phi ti ton b i sng
vn ha, x hi. Vn ng trong
cc hnh thi x hi khc nhau,
thc th vn ha lun c s k
tha v bin d. Triu Nguyn,
triu i phong kin qun ch
cui cng trong lch s Vit Cu nh t trc sn Th miu trong Hong
thnh Hu. (nh: TQ)
Nam, nh du s thay i to
ln v mt nhn thc ca ngi Vit sau khi tip xc vn ha Php. Song
trc khi vn ha, t tng Php c dp gy nh hng mnh m ln
i sng ca ngi Vit, di s tr v ca cc v vua Gia Long, Minh
Mng, Thiu Tr, T c, Vit Nam vn l quc gia Nho gio kin quyt
gn gi truyn thng n tn cng. Lc ny do vn ha ng Ty xung
t, bn thn nh Thanh li c ngun gc Mn, cho nn nh Nguyn
t nhn l triu i k tha tnh chnh thng ca vn minh Trung Hoa.
Bi vy nh nh s hc Nht Bn, Yamamoto Tatsuro nhn xt: Ngi
Vit Nam vn ht sc t tin cho rng h lu gi c trn vn truyn
thng c ca Trung Quc, ng thi l ngi bo v cho t tng Hoa di
khng km g Trung Quc.(1)
Xut pht t s t tin v t tn v vn hin, vua Minh Mng tng
1. (Vit) i Nam thc lc. Chnh bin. nh k. Q.159. (Tp 4). Cn Long nh Thanh lm th rt nhiu, ta 1. C lut Vit Nam. Quc triu hnh lut v Hong Vit lut l. Tr.173-174.
xem ra, u l nhng bi i thng vo tnh cnh, chng cn nhng li ph phim gt gia, song c nhiu ch 2. (Vit) i Nam thc lc - Chnh bin - nht k - Q.24. Nguyn vn:
cn th [] Cc bi ta lm ch t tnh, t cnh m dng ch chng n ni qu kch nh th.
2. (Vit) Minh Mng chnh yu. Tp.3. Q.12. Tr.CCLXV-4a. Nguyn vn: 3. Minh Mng chnh yu. Tp VI. Ph lc Hn vn. Tr.CCCXIV.31b. Nguyn vn:
[] ; Tr.CCCXXV.37a. Nguyn vn:
ngoi vic k tha mt phn quy ch thi L Trung Hng v thi cha a. Cn Min
Nguyn Phc Khot, triu nh nh Nguyn vn tip tc tham kho ch Thi cc cha Nguyn ct c ng
278 279
trang phc ca cc triu i Trung Hoa l nh Tng, nh Minh v Trong, vo dp t l, cha i m Xung
nh Thanh, trong , trang phc Tng - Minh l ngun tham kho chnh Thin lm bng sa, mc o bo (giao lnh)
thng. T thi vua ng Khnh, Khi nh v sau, trang phc trong mu huyn, i giy mt, khng x tt.(1)
triu khng cn c tun th nghim ngt nh trc; qun phc Sau khi vua Gia Long thng nht lnh
ca nh vua dn dn cng chu nh hng kiu cch qun phc phng th, thng 2 nm 1807, vua mi bt u
Ty, vic i giy Ty trong triu cng ngy mt thnh hnh. c bit di nh i l Nam Giao, vo ngy t, vua
triu vua Bo i, ln u tin vua cho php b quan khng cn mc cc i m Cu Long, mc Hong bo, ai
b Triu phc, Thng phc khi vo chu, ch cn mc b l phc gin ngc, xim vng, ln n lm l.(2) Minh
tin l o the, khn xp. Mng chnh yu cng cho bit t nm
t trong nhn quan phong kin ng thi, triu nh nh Nguyn 1830 tr v trc, khi t Giao, vua ch i
bt lun th no cng s hu mt nn vn hin o mo c b dy m Cu Long, mc Hong bo, ai ngc
truyn thng v nhng cch tn c sc, t tin snh ngang vi cc quc nh khi lm l t Hng Tng miu(3).
gia Nho gio nh Trung Quc, Triu Tin, khin Khm s nh Thanh l M Cu Long c nhc n y
Lao Sng Quang phi cng nhn: Gn gi Trung H, tn sng Nho gio, l m Cu Long Thng Thin, tn gi
yu chung thi th, cng c coi l t thanh danh vn vt, t phi ni khc ca m Xung Thin triu Nguyn.
n hai nc Triu Tin v Vit Nam. (1)
Nh vy L phc t Giao thi vua Gia
Long vn tun theo quy ch thi L
I. TRANG PHC HONG Trung Hng. Nm 1830 l thi im triu
1. L phc nh vua Minh Mng khi phc quy ch
Vua Khi nh mc Cn Min. n t
Tng t nh cc v hong i Vit trc y, cc vua nh Cn Min. Theo quy ch L phc t
Nam Giao ti Hu.
Nguyn cng c t tng vng, lm b ch ton ci phng Nam. tri dnh cho hong c quy nh
c bit sau khi s hu mt quc th rng ln cha tng c trong lch l m Min 12 lu v o Cn 12 chng, c th c Hi in cho bit:
s m nh li triu thn L Vn Phc, Vit Nam lc ny l mt i quc M Min t Giao trn vung di trn, nh hai ch Vn Th
sng sng gia vm tri t, vua Minh Mng cho khi phc quy ch bng vng hoc hai ch Thin a bng vng, 12 hnh rng my, 6 hnh
o Cn m Min, vn b ph b t thi L Trung Hng, nh du v ngn la, 2 thy vn, 4 nhiu tng, 1 hoa sen, 1 a my, 1 lin ng
th ca thin t phng Nam c quyn c lp t tri. chy vin quanh thnh m, 256 ht vng, 2 cc, 2 khuyn. Mt trc v
Theo Hi in, cc vua nh Nguyn c hai loi L phc, gm L sau c 24 di lu, hai bn phi tri mi bn 1 di lu, u xu chui
phc Cn Min s dng trong l t Giao v L phc Xun Thu s dng bng san h, trn chu, pha l v cc ht vng, tng cng 300 ht. Xung
trong cc dp t l ti Tng Miu. quanh c mng kim tuyn nh kt vi 400 ht vng ngc. Trm khm
trn chu ni vi dy thy anh lm bng t vng. Phm l mt rng
Kt hp vi loi m Min 12 lu l b Cn phc 12 chng, phi on Bt ti bng mu hoa xch, thu cc hnh rng my xen vi hnh lan
vi cc phc sc nh ngc khu, ngc bi, i th, T tt, Cch i, i can kim tuyn. ng bin may lin on gm lan can thun bc hoa
i v.v. C th: mai mu bo lam. Vin gm hng nht hoa sen thun vng mu bo lam
o Cn may bng sa mt bng thun ch, mu thin thanh, thu kt vi dy nhung xu ngc cc mu. 1 di thy anh, 2 di thy lu xen
6 chng: Nht, Nguyt, Tinh thn, Sn, Long, Hoa trng. Di thy lu dng tru bng mu vng, trng, .
(ch di vi buc o ca o giao lnh, tnh cht nh cc) thu hnh rng my, hoc may Pha di kt li, thy anh v mc bc
bng sa mt bng thun ch mu tuyt bch. ng tay o thu hnh rng 4 chic, cc vng 7 ht.
my. C o may bng on Bt ti bng mu quan lc. o lt trong may Ngc bi hai di. Mi di c 1 ngc
bng la mu trng thu hoa vn ch (tc chng Pht), di thy lu trng hnh con di, 1 ngc trng hnh
thu hnh rng my, sng nc. vung, 1 ngc trng hnh trn, 2 ngc
Thng may bng sa mt bng thun ch mu vng chnh sc, trng hnh bn nguyt, 1 ngc trng
thu cc chng: To, Ha, Phn m, Ph, Pht, Tng di (Thng 6 chng hnh khnh, xu chui vi cc ht vn
kt hp vi o Cn 6 chng, tng cng 12 chng) v cc hnh c , bt bo, lin mu, san h, h phch mu en, mi
loi hn 200 ht, 1 mc cu vng.
Cch i mt chic, bc t Bt
1. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.5,6. Nguyn vn:
ti bng mu vng chnh sc, kt vi 1
Ngc bi kt hp vi Cn phc ca vua
triu Nguyn (BAVH); 2. Tp bi ming ngc trng hnh vung, 6 ming
2. (Vit) Minh Mng chnh yu. Tp 3. Q.12. Tr.CCLXV-4a. (Tam ti hi). ngc trng hnh chic mc, bn ngoi
u bc vng, 6 chn cc, 2 hnh l Min ca Hong triu Nguyn tuy phn ln tham kho t quy ch
vng ta, 2 khuy kp bc. Tng - Minh, song xut hin rt nhiu bin d, c bit l vic s dng
282 283
i i lm bng on Bt ti i i vt ngang vai v s kt hp gia thng v K y c trn. Ring i
bng mu bo lam, bn trong lt i, theo quy ch Tng Minh, l di ai bng la trng dng tht lng,
tru bng mu hoa xch, hai u kt hp vi ai da - cch i. Song nh BAVH m t, vo thi Nguyn,
xu chui vi cc hng chu ngc, i i l di khn mnh vt qua vai, vt qua ngc, mi u u c
c thy 392 ht, 10 di thy anh kim dim bn rng bng la nm ngc nhiu mu v r xung tht thp.(1)
tuyn.
Bt tt ging nh Triu phc
(thn lm bng t Bt ti bng mu bo lam,
gia l t Bt ti bng mu tuyt bch, pha
Hia p dng cho Cn phc, Triu phc v di l vi ty mu tuyt bch dt thun
Thng phc ca vua triu Nguyn. (Bu vt
triu Nguyn). vng, gm hng nht hoa sen xen lan can
kim tuyn, pha trn gn vi h tt).
Hia thn lm bng t Bt ti mu thm,
thu rng my, lin ng, ngn la v hi
vn kim tuyn, xen k gn kt vi gng ty;
pha di lm bng t lng v mu vng, thu
nh cc loi ht trn chu, san h nh, hnh
rng, mi loi 2 th v cc hnh c , xen k
gn vi gng ty, nh 3 chic kim bn, mi
chic khm 1 ht ha t, 2 ht kim cang lt
on Bt ti mu .(1)
Mt trong nhng chic tt ca
i chiu t liu vn t v t liu hnh vua Khi nh (nh: Trnh
nh tng quan, c th thy trang phc Cn Bch).
vua ng Khnh, Duy Tn, Khi nh, Bo nh nch o, c chc nng nh cc) u thu
i, c th thy li trang sc trn m Cu hnh rng my.
Long ca cc v vua ny khng hon ton Thng lm bng sa mt bng
ng nht. c bit, hai cnh m Xung mu hoa xch, thu hnh cc hnh
Thin th hin trn pho tng kim thn ca rng , sng nc, c , bt bo; pha
vua Khi nh c dng cong trn hi hng di ni vi hnh hi vn, lin ng,
v pha trc, trng khp vi hnh dng lan can mu hoa xch, gm on lt
cnh m Xung Thin ca vua Quang Trung la mu , gm hng nht thu hoa
gi th hin trong bc tranh Cn Long bt sen thun vng mu lc lam. K y lm
tun vn th khnh in . Dng cnh m bng la sng. Chn dung vua ng Khnh (1864 - 1889)
M Cu Long Thng Thin ca mc Triu phc. Ngc o bo thu 2 ch
cc vua nh Nguyn. (Phc ch.
ny nn c coi l quy ch chung nht ca ai lm bng on Bt ti bng Vn Th theo li ch Trin. (Bu vt triu
Bo tng Lch s). Bc sn: trang dng m Xung Thin triu L Nguyn hay mu vng chnh sc may xen vi t Nguyn).
sc hnh bn nguyt chy vng trn
trn m. Ht bc pha l lp lnh:
ch l vi trng hp c bit? Vi c liu mu xch v, nh 18 ming sng t hnh mc di, bn ngoi bc vng,
trang sc nh cho 2 bn Bc Sn. hin c chng ti thin v kh nng th khm 92 ht trn chu.
Nhiu Tng: trang sc nh gia
trn m. Honh long: hc cm cnh
nht, song chng ti cho rng, dng cnh Bt tt c thn lm bng t Bt ti bng mu bo lam, gia l t Bt
chun hnh u rng nm ngang m Xung Thin ny c l ch c s dng ti bng mu tuyt bch, pha di l vi ty mu tuyt bch dt thun
gy m. Ht Thng Thin: hai cnh
chun vn ra t Honh Long, l ra
t thi cha Nguyn Phc Khot tr v sau. vng, gm hng nht hoa sen xen lan can kim tuyn, pha trn gn h tt.
hi cong gp. Ngoi ra, o mo ca vua quan nh Nguyn
v c bn bm st quy ch ca Hi in,
nhng trn thc t vn c s gia gim, c bit l o mo ca nh vua.
b. Bo phc
Kt hp vi m Cu Long Thng Thin l b Bo phc bao gm
Hong bo, ai ngc, xim y, h tt, bt tt v hia.
Trong , o bo lm bng sa on mu vng chnh sc, thu cc
hnh rng my, sng nc ln nh v 4 ch Phc Th, o sa dy thu hoa
T hu (mai, lan, cc, trc) hoc loi tru mu hoa xch thu hoa T hu;
hai cnh (tc hai cnh ph hu lng o) dng on Bt ti bng mu bo lam.
M 6 hoa vng, 6 rng, (?) giao 4 hoa vng, 4 rng, 2 giao long, 24
Bnh long, 24 vn kh, 10 ngn la, vn kh, 10 ngn la, 4 nhiu tuyn,
nh 4 nhiu tuyn, 4 hnh c 2 hnh c v 2 thy vn, nh m
v 4 thy vn, nh m tr 2 tr 2 hnh long vn, bao nh tr 4
hnh long vn, bao nh tr 4 hnh long vn, 28 bin bao
hnh long vn, 28 bin bao
Long bo c trn, mu sm (i Xch) ca vua ng Khnh khi cn lm Hong Thi t. o bo o bo i vn mu sm o bo T linh mu i xch lm
lm bng on Bt ti ng sc bng on Bt ti ng sc gia kim
gia kim
khi cn l Hong thi t v bc nh Hong thi t ai Trc sau c 18 ming, b Phi tri trc sau 18 ming; ai
Bo Long trong l tn phong u th hin b Triu mt tr hnh mng khm ca thn cng b mt tr hnh k
vng, cc ming ai u bc ln khm vng, u bc vng; ai
phc ny. vng ca quc cng ming chnh gia
b. Bnh nh (Bnh Thin) pha trc tr hnh k ln khm
vng, 4 ming hnh dt bn phi
Nm 1816, Triu phc ca cc v hong t, v tri b mt tr hnh hoa khm
hong tn, cng t c quy nh, m dng m vng, 13 ming cn li b mt khm
gng, cc ming ai xen k nhau,
Bnh Thin sc vng v ngc chu. o bo dng u bc vng
Mng bo c trn, mu sm. Thng thu rng Thng Lm bng sa mt mu hoa xch ng sc gia kim, thu hnh k ln
4 mng. ai sc vng rng 4 mng. (1)
Tuy nhin
16 nm sau, vua Minh Mng ra li d, quy nh
i tn m Bnh Thin thnh m Bnh nh v cho
rng tn Bnh Thin l tn nm na khng c in
nh, v li hai ch Bnh Thin cng khng phi t
dnh cho phn b ti(2), ng thi quy nh, m
Bnh nh l m Triu phc p dng cho hong Tuy L vng Min
t, hong thn c phong tc thn vng, qun Trinh v Hong Ha
Qun vng Min
vng, thn cng, qun cng. Trin i m Bnh nh
(BAVH).
M Kim quan. 1. M trong chn dung Tng thin vng Min Thm (mi tn : Bc Sn vng);
2, 4. M lu gi ti Bo tng Qun s Php (nh: Nguyn Nh an Huyn); 3. M lu gi ti
BTLSVN (nh: TQ). gii: 1.Hu x; 2. H k; 3. H Nh; 4. Giao long; 5. Vn kh; 6. Hoa;
1. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.19. Nguyn vn: 7. Thy vn.
. Tr.36. Nguyn vn:
2. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.21. Nguyn vn:
c. Kim Quan d. Phc u
Theo Hi in, m Kim Quan kt hp vi o bo T linh mu l M Phc u c p dng
310 311
Triu phc ca hong t, hong thn c phong tc qun cng, huyn rng ri lm m Triu phc cho b
cng, hng cng, huyn hu v hng hu. quan vn v v mt s v hong t,
hong thn, tn tht triu Nguyn.
Trong , m Phc u trn c
quy nh l m Triu phc ca quan
vn, m Phc u vung l m Triu
phc ca quan v (ngoi tr quan bt, cu
phm)(1), ng thi cng l m Triu M Phc u trn, m Phc u vung,
m Gii Tri. (BAVH).
phc ca cc v tn tht c phong
tc thn vng, qun vng, thn
cng, quc cng, qun cng, huyn
cng, hng cng, huyn hu, hng
hu, cc v hong t, hong thn, tn
tht c phong tc k ngoi hu,
k ni hu, nh hu, tr quc khanh, Hin vt m Phc u vung ca quan
v Nht phm triu Nguyn (b su tp
t quc khanh, phng quc khanh, c nhn).
Tng Thin vng Min Thm (1819 - 1870), i m Kim Quan; Quc cu triu tr quc y, t quc y, phng quc Trang sc: 1. Bc sn (cn gi l kha
Nguyn lm ch hn trong m ci ca cng cha, i m Kim quan. (BAVH). kiu); 2. Hoa; 3. Giao long; 4. Ngch
y, tr quc lang, t quc lang, phng tng; 5. Kha gin (cn gi l ht); 6.
quc lang(2). Ngoi ra, loi m Phc Nh ; 7. Nhiu tuyn.
QUY CH M KIM QUAN NM 1845
u c nh hai sng bc trang
(theo Hi in)
sc bc sn, gi l m Gii Tri, l
m Triu phc ca ng s, ph
Hong t, hong thn c Hong t, hong thn c
phong tc qun cng, phong hng cng, huyn hu, ng s v cc chc khoa o chng
huyn cng hng hu n(3).
M Sc 2 bc sn vng, pha trc v Sc 2 bc sn vng, trc v sau 2 Quy ch Triu phc Phc u
Kim sau 3 hoa vng, pha trc 4 giao hoa vng, cn li ging hong t, ca b quan triu Nguyn c t
Quan long vng, trn nh 2 hnh my, thn vng c phong huyn
1 hu x (cnh sau), 1 h k (bm cng nh ln u tin vo nm 1804 thi Trang sc m Phc u. 1. Bc sn vng
h), 2 h nh (tai h), 6 vn kh, vua Gia Long, c chnh sa vo kha kiu vng; 2. Cnh chun vin bc
nh m tr 1 thy vn, 4 ngn vng, u sc vng, b mt nh giao long
la, u kt chui ht gi chu nm 1845 thi vua Thiu Tr. Quy ch vng; 3. Giao long vng; 4. Kha gin
o bo o bo T linh mu hoa xch lm bng on Bt ti ng sc gia kim nm 1845, v c bn tng t quy ch vng Ht vng.
Tn tht c So vi tn tht c Chnh 1 kha kiu vng, -Chnh tam phm: 1 bc sn vng; 2 kha gin
phong hng cng, phong tc qun cng, tng hoa vng mt vng; pha trc pha sau u c 1 hoa vng; 2
huyn hu, hng m Phc u vung tam trc v mt sau; giao long vng; 2 cnh chun vin bc vng; 2
hu lc i 1 hoa vng pha phm hai cnh chun nh vng, 2 nhiu tuyn vng
sau, mt m lc trang vin bc vng -Tng tam phm: nh chnh tam phm; ring
sc giao long vng b 2 giao long vng
Chnh 1 kha kiu bc, hoa 1 bc sn bc; 2 kha gin vng; pha trc v
bo mu quan lc. Quan ng phm mc
tng t vng mt trc v sau u 1 hoa vng; hai cnh chun vin bc B phc Vn nhn mu bo lam, o bo
314 phm sau, hai cnh chun vng; 2 nh bc; 2 nhiu tuyn bc 315
vin bc vng lm bng tru thu hoa. Quan lc phm
mc B phc Bch nhn mu ngc lam, o
Chnh 1 kha kiu bc, hoa 1 bc sn bc; 2 kha gin bc; pha trc v
tng bc mt trc v sau u 1 hoa bc; hai cnh chun vin bc lm bng tru bng khng thu hoa.
ng sau, hai cnh chun bc; 2 nh bc; 2 nhiu tuyn bc
Nam phng danh vt b kho chp:
phm vin bc bc
Mng bo l o i triu ca cc quan t
Chnh Hoa bc mt trc Pha trc, sau u c 1 hoa bc; hai cnh
tng v sau, hai cnh chun vin bc bc; 2 nh bc, 2 nhiu tuyn tam phm tr ln, thu hnh mng. Quan
lc chun vin bc bc bc chnh nht phm mu ng hng, tng
phm
nht phm mu xanh, chnh nh phm
Chnh Hoa bc trc sau
tng u 1 bng, hai mu bic, tng nh phm mu lc, chnh
tht cnh chun vin tam phm mu bo lam, tng tam phm
phm trn
Vng cn, li bc tc, ai, ht, mu ngc lam. Giao bo l o i triu ca
Hia. (BAVH).
quan t phm, thu hnh giao long. Lam
e. Bo phc
bo l o i triu ca quan ng phm v lc phm, o ca quan ng
Quy ch Triu phc m Phc u
phm thu thm hoa. Hoa bo l o vua ban cho cc v tam khi. Lc bo
kt hp vi B phc thi L Trung Hng
l o vua ban cho tin s.(1)
vn tip tc c p dng i vi cc
Ti Trung Quc, Mng bo xut
chc quan ng, lc phm triu Nguyn.
hin t thi Minh, c gi l Mng y
Bn cnh , quy ch triu Nguyn quy
hoc Mng phc, nu khng c vua
nh: cc quan nht, nh, tam phm mc
c ban, b quan khng c s dng.
Mng bo; quan t phm theo quy ch
Vo thi Thanh, Mng bo c s
nm 1804 mc Hoa bo, t nm 1845 tr
dng lm L phc cho hong t, thn
v sau i sang mc Giao bo.
vng v vn v b quan, phn nhiu
V sc phc ca o bo i Triu,
c dng trong cc dp l tt ln nh
theo Hi in, quy ch nm 1804 quy
l Vn Th, Tt Thng Nguyn v Tt
nh, o bo Triu phc dnh cho cc
Nguyn n v.v.
quan trn nht phm l Mng bo c
Khm nh i Thanh hi in
trn mu ta, t nht phm tr xung,
cho bit: Mng bo, mu lam v mu
cc mu xanh, lc, lam, en cho c ty Quan ng phm triu Nguyn mc
Triu phc. (nh: Nguyn Giang).
thch thanh cho c ty nghi s dng,
nghi. Quy ch ny c sa i vo nm
vin vng. Thn vng, qun vng
Mng bo rng my sng nc dnh cho
1845, lc ny cc quan t Tam phm tr ln u mc Mng bo, trong
thng dng o bo thu 9 hnh mng. Hong t triu Thanh (Thanh Hi in).
quan trn nht phm mc mu ta, quan chnh nht phm mc mu
c ng, tng nht phm mc mu thin thanh, chnh nh phm mc
mu cam bch, tng nh phm mc mu quan lc, chnh tam phm mc 1. (Vit) Nam phng danh vt b kho - Thng - Phc dng mn. Nguyn vn:
mu bo lam, tng tam phm mu ngc lam. Quan t phm mc Giao
Bi lc tr xung ti cc tham kho b cc rng my,
quan vn v tam phm, sng nc ca Mng bo Trung
316 317
qun qun ngch ph, Quc giai on cui Minh u
phng quc tng qun, Thanh. Tuy nhin, Mng bo ca b
nht ng th v u dng quan triu Nguyn cn c thu
o bo thu 9 hnh mng hnh phng, k ln v ra, ng
bn mng. Quan vn v thi c tn gi l o bo T linh.
t, ng, lc phm, phng Nm 1832 vua Minh Mng ra ch
n tng qun, huyn d, xa nay o bo ca quan tam
qun ngch ph, nh ng phm tr ln, tc gi l o bo T
Mt trc v mt sau ca Mng bo v Hoa bo triu
Nguyn. (BAVH).
th v tr xung dng o linh, c hnh rng nm trong s
bo thu 8 hnh mng bn [] cch gi nh vy u khng ph
mng. Quan vn v tht, bt, cu phm, quan v nhp lu dng o bo hp, bi hnh phng, ln, ra ch
thu 5 hnh mng bn mng. Vt o, tn tht, thn vng tr xung u x l hnh ph ha m thi, ch cn gi
bn vt, b quan vn v ch x hai vt trc sau. Ti Vit Nam, quy ch
(1)
Mng bo l c.(1) Mt khc, trn Cc quan v mc Triu phc; Mt trong ba v
Mng bo c p dng lm Triu phc cho b quan vn v ng Trong lng o bo triu Nguyn cn bo Tam khi triu Nguyn mc o Hoa bo, ci
hoa bc trn m. Quan nh phm mc Mng
k t nm 1744 sau ci cch ca cha Nguyn Phc Khot. i Nam thc lu hai cnh l ph hu thi Minh bo v quan t phm mc Giao bo. (nh:
lc ghi: Cha [] chm chc ch cc i, nh Triu phc vn v. Vn (nh L Trung Hng cng m phng dng thc Albert Kahn).
t qun b n chim hu, hun o, v t chng dinh n cai i, m ny), ph kin ny khng xut hin trn o bo ca cc quan nh Thanh
sc vng bc, o dng Trung Quc.
Mng bo hoc gm Ngoi ra, khc vi quy ch o mo thi L Trung Hng, bt k
on theo cp bc. (2)
Cn phc, L phc, Triu phc hay Thng phc ca vua quan triu
L Qu n cng ghi Nguyn u phi vi thng - K y, mt dng xim o mc lt bn trong
nhn sau ci cch ny,
cc quan ng Trong
dng Mng bo thy
ba (hoa vn sng nc), m
mo dng vng bc
trang sc(3). 1. Mng bo (Bo tng Lch s Vit Nam. nh: TQ); 2. Mng
Mng bo triu bo mu ta ca quan Chnh nht phm v B phc Vn nhn
ca quan ng phm (Bo tng Qun s Php. nh: Nguyn Nh
Nguyn nhn chung an Huyn).
Nh phm Vn Cng H u
Tam phm Vn Cng H u
T phm ng Pha: Hoa vng mt trc Xun Thu
v sau, cc trang sc nh hoa,
giao long u dng bc
Ng phm ng Pha: pha trc 2 hoa bc, 2 Xun Thu
giao long bc; pha sau 1 hoa bc
2 giao long bc
Lc phm ng Pha: pha trc 1 hoa bc, 2 Xun Thu (Quan v tht
giao long bc; pha sau 1 hoa bc phm tr xung ch t
tng, khng t chnh)
Cc s t ti trng thi Nam nh i m Phong Cn, mc o giao lnh. Hi in Tht phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc, Tng tht phm i Vn T
cho bit L phc ca dn gian l m Phong Cn kt hp vi o giao lnh, giy 2 giao long bc, pha sau 1 Ti nh vn chnh
tt u mu thm en. Quc S di bin cn ghi nhn m Phong Cn, o giao hoa bc tht phm
lnh l trang phc dng trong l Gia Quan dnh cho nam gii khi trn 20 tui. Bt phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc, Tng bt phm i Vn T
sau 1 hoa bc Ti nh vn chnh bt phm
i chiu m t ca s liu vi t liu tranh nh u th k XX, c Cu phm Vn T Ti: pha trc 1 hoa bc Tng cu phm i Vn T
bit l hnh v m ng Pha, Vn T Ti ca Tn Tht Sa trong BAVH, c Ti nh chnh cu phm
th thy trn thc t m ng Pha, Vn T Ti, Phong Cn u c kiu Cha nhp Phong Cn: trc sau u sc 1 Anh Cn: trc sau u sc
dng tng t, c phn bit bi quy ch trang sc v mt s chi tit lu si bc 1 si bc
1. (Vit) D s lc bin i Vit quc Nguyn triu thc lc - Q.8. Tr.14. Nguyn vn:
1756
2. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.57. Nguyn vn:
3. (Vit) Hi in - Q.78. Tr.50. Nguyn vn: []
QUY CH M H U, O MNG LAN chng ti hin cha th lm r c thn phn ca nhng ngi i m
DNH CHO CC CHC QUAN CAI QUN, Xun Thu trong mt s bc nh ny. Song d sao, m Xun Thu cng
328 329
THNG QUN QUN DOANH V NM 1845 l mt loi m ht sc c bit bi tnh ph dng ca n trong cung
(theo Hi in) nh nh Nguyn, khi va l m L phc ca vua, ng thi cng l m
Thng phc ca mt s hong thn v cc chc quan nh.
M H u o Mng Lan ai
Thng qun Bc sn vng, mt Mu t n, may ai ca cc QUY CH THNG PHC XUN THU
trc v sau 3 hoa bng on ng sc quan v CA HONG THN V CC QUAN V T, NG,
vng, 2 giao long, 1 h gia kim, o song ming chnh
k, 2 c , 2 thy vn, khai, thng kp gia pha LC PHM TRIU NGUYN
bin bao, nhiu tuyn trc sc (theo Hi in)
vng, tr hoa;
Cai qun 1 hoa vng pha trc, Mu tng sm cc ming
cn li nh thng qun ng phi tri M Xun Thu o giao lnh B t Thng
Chng ph Thm 2 hnh ngn la Mu t n dng mai i
thng vng mi bc vng Hong Sc ton vng C o mu K ln Nn vng
xen k bc t, hong trng; o mu Bch trch
Thng ch, M sc vng Mu mc xch bc, khng thn, tn xanh, lc, lam, S t
chng v cn m tht c en cho c
phong ty tin
V y Lc bt 2 giao long Mu tng sm tc thn
vng mt trc m vng
Ph v y Lc bt 2 giao long Mu bo lam v - qun
vng v 1 hoa vng mu thin thanh vng
-thn
cng -
quc cng;
d. M Xun Thu
qun cng
M Xun Thu va l m L phc - huyn
cng;
ca Hong , va l m Thng phc hng
ca cc quan v t, ng, lc phm triu cng -
huyn hu
Nguyn. Theo Hi in, m Xun Thu - hng
kt hp vi B phc cn l Thng hu
phc ca cc v hong t, hong thn, Hong t, Sc vng bc an C o mu H Nn
tn tht c phong tc thn vng, thn xen, pha trc v trng; o mu
vng, tn sau u c 1 hoa xanh, lc, lam,
qun vng, thn cng, quc cng, k tht c vng, cc trang en cho c
phong sc hoa, giao long ty tin
ngoi hu, k ni hu, tr quc khanh,
k ngoi u dng cht
t quc khanh, phng quc khanh v.v. hu, k liu bc
ni hu,
Tuy nhin, da trn mt s t nh hu,
liu nh chp cung nh triu Nguyn M Xun Thu (BAVH); Ngi ng u tr quc
i Nhc cng i m Xun Thu. khanh
u th k XX, chng ti nhn thy i
tng s dng m Xun Thu cn c mt s ngch quan th v, thm
ch l i trng i nhc cng (?). Do thiu t liu vn t i chiu nn
Hong t, Pha trc 2 hoa, C o mu Bo Nn
o giao lnh. Phm cp ca b quan ngoi vic c phn bit hnh
thn 2 giao long, pha trng; o mu dng B t cn c phn bit mu sc ca c o. Trong , c o giao
330 vng, tn sau 1 hoa, 2 giao xanh, lc, lam, 331
tht c long u bng en cho c lnh ca cc quan nht, nh, tam phm mu trng; c o ca cc chc
phong bc ty tin quan cn li c mu sc ging mu o gc. o mu xanh, lc, lam, en
t quc
khanh, c s dng ty nghi (1).
phng
quc
khanh, tr
quc y, t
quc y
Hong t, Pha trc 1 hoa, C o mu Hng Nn
thn 2 giao long, pha trng; o
vng, tn sau 1 hoa u mu xanh, lc,
tht c bng bc lam, en cho
phong c ty tin
phng
quc y,
tr quc
lang, t
quc lang,
phng
quc lang L b ng (Bo tng Lch s Vit Nam).
Cng t Pha trc v sau C o nh mu H Cng t: lc
c t u 1 hoa vng, o, xanh, lc, Quan:
phong trang sc hoa, lam, en cho
tc nh giao long cn li c ty tin
hu, quan u dng bc
v t
phm
Quan v Pha trc 2 hoa C o nh mu Bo Nn
ng phm bc, 2 giao long o, xanh, lc,
bc; pha sau 1 lam, en cho
hoa bc 2 giao c ty tin
long bc
Quan v Pha trc 1 hoa C o nh mu Hng Nn
lc phm bc, 2 giao long o, xanh, lc,
bc; pha sau 1 lam, en cho
hoa bc c ty tin
Cu Am thun Hi m Bch Tng Liu T ngu Y phc o m nh o bo lm bng sa, on trn (khng vn
phm nhn thun 1838 quan lc sc) mu lam, lc; B t thu hnh my;
phm thng lm bng sa Nam, ming B t thu 2
Php Gii tri bn cng thu hnh my; ai bc ng; vng
quan cn, hia.
Cha Luyn tc Khng dng B T M Sa (1 hoa Sa Sa Sa
nhp lu vng pha (1 hoa bc (pha (pha trc v
trc, 1 hoa m vng pha trc v sau u 1 hoa
bc pha sau; trc, 1 hoa sau u 1 bc, 2 cnh
BNG SO SNH QUY CH B T 1840 bc sn bc, bc pha sau, hoa bc, 2 khng vin
CA NH THANH, NH TRIU TIN V LU CU 2 cnh vin 2 cnh vin cnh vin bc)
bc) bc) bc)
(theo Thanh s co, Triu Tin oan Tng thc lc, Cu dng k s)
III. TRANG PHC HU PHI
Y phc -o bo mu lc may bng on Bt ti i Hoa, ai bc on
Xch v, 1 ming pha trc bc bc m vng, 2 ming bc 335
bc, u mt i mi, 7 ming cn li bc ng, mt sng
en; thng may bng sa, on tn hoa mu lam; B t nn
thu Bch nhn; vng cn, hia, ht g
-Ring tam gip: B t nn thu L t; ai sc sng en,
3 ming bc bc, 7 ming bc ng; cn li nh trn
1847 B t Vn nhn Bch nhn L t
2. Thng phc
Theo Hi in, o Nht Bnh l Triu
phc dnh cho cung tn nht, nh, tam, t giai
v l Thng phc ca hong hu, cng cha.
o Nht Bnh c nguyn mu l dng o Phi
Hong Thi hu oan Huy, Trng cng cha con vua ng Khnh, Hong hu Nam Phng.
Phong thi Minh, l loi o x c, c dng i
khm, c o to bn to thnh hnh ch nht
trc ngc, di c c di vi buc hai vt
o. Thng phc Nht Bnh c t nh vo
nm 1807 thi vua Gia Long v c duy tr cho
n cui thi Nguyn. Song quy ch m mo
kt hp vi loi trang phc ny khng n nh.
Nh quy ch nm 1807 quy nh t hong hu Cng cha triu Nguyn.
n cung tn t giai nht lot s dng Kim c
pht phi vi o Nht Bnh, n nm 1846 thi vua Thiu Tr, Kim c
pht c thay th bng mt loi th sc c tn Kim phng. Cung tn
tam giai, t giai v ng giai cn c phn bit bi s lng trm ci.
Kiu dng c th ca Kim c pht v Kim phng, chng ti cha
Phc dng li trang im ca hu phi triu Nguyn trong dp i l; Trng cng cha con vua Dc c.
th kho c. Song t liu tranh nh u th k XX cho thy bt k (nh: Trnh Bch).
IV. TRANG PHC QUN I
T thi cha
344 345
Nguyn, trang phc
qun i v dn gian
ng Trong tri qua
mt cuc bin cch
ln. n thi Nguyn,
chng ta khng cn
thy s xut hin ca
b qun trang Gip tr,
Binh lnh thi Minh Mng
thay vo , quan vin (Vit Nam qua tranh khc Php).
ban v phn ng i
o Nht Bnh thu Phng , Loan (Bo tng M thut Cung nh Hu). m H u, mc Mng Lan. Binh lnh cng khng cn ci trn ng
kh nh thi L Trung Hng.
Nm 1835, Thi nh Lan
QUY CH L PHC CA HU PHI NM 1807
m t: Lnh cp dch tnh gi
(theo Hi in)
l tnh binh, i nn na, nn
nh ch che u, qut sn
Ni Hong hu Cng cha Cung tn Cung tn Cung tn
dung nh giai tam giai t giai mu vng, chm cm lng g,
M 2 chic Cu 1 chic Tht 1 chic Ng 1 chic 1 chic o dng loi dt len mu ,
long Kim c phng phng Tam Nht vin mu lc, ng tay mu lc.
pht, 1 chic Kim c Kim c phng phng
Cu phng pht, 12 pht, 10 Kim c Kim c Lnh ph, huyn gi l ph
Kim c trm hoa trm hoa pht, 8 pht, 8 binh, huyn binh, i nn qut
pht, 8 trm trm hoa trm hoa
phng sn mu lc, mu en, cm
Y 1 o bo lm 1 o Nht 1 o Nht 1 o Nht 1 o Nht lng g, o dng vi en, vin
phc bng sa si Bnh may Bnh lm Bnh lm Bnh lm , ng tay mu .(1) Nhng
vng thu bng sa bng sa bng sa bng sa
20 hnh rng si , mu xch mu tm mu tm dng m t ca Thi nh Lan
phng, loan, thu hnh o thu chnh nht, 1 hon ton khp vi nhng bc
tr, 1 thng phng loan , 1 sc thu thng
lm bng t thng lm phng , lm bng v binh lnh Vit Nam do mt
Bt ti mu bng t Bt 1 thng t Bt ti s ngi phng Ty khc ha.
trng thu ti trng thu lm bng trng thu 1. Nn K Mao, lnh kinh k i; 2. Nn K binh;
rng phng loan t Bt ti loan 3. Nn lnh Tp; 4. i Binh; 5. o lnh An Nam; 6. Ngoi ra, qua tranh nh u th
trng thu Lnh Tp kh xanh. (K thut ca ngi An Nam). k XX vi nhng hnh v m t
loan
(Thiu Tr 6-1846) Cung tn nht nh
giai: m Kim phng u c 3 bc sn,
ring nht giai 8 phng, nh giai 7 1. (Trung) Hi Nam tp tr - Vit Nam k lc. Nguyn vn:
phng; tam giai trn bi tc ci trm
phng; t giai, ng giai trn bi tc
khng ci trm t s phn bit
kh chi tit trang phc
TRANG PHC QUN I TRIU NGUYN
ca mt s hng qun
346 (theo Qun lc Vit Nam di cc triu i phong kin, bn sao ca EFEO)
binh nh lnh cm v,
lnh k binh hong gia,
lnh th v, lnh thy
qun, lnh pho th,
lnh bn sng thn
cng, lnh hu trong o th v (Bo tng M thut Cung nh Hu), o lnh, o ca
cung, lnh hu n v.v. i nghi v (Silken threads-A History of Embroidery in China,
Korea, Japan and Vietnam).
do Vin Vin ng Bc
C (EFEO) thc hin, c th thy binh lnh triu Nguyn tuyt i a s
u i nn, i t. S phn bit gia cc hng binh lnh ch yu nm
kiu dng nn mo. Ring o mc phn nhiu l loi o song khai(1), ci
khuy, x vt trc v sau, vai o c vin my bao quanh, gi l vn kin.
Ngoi ra, t sau khi chim ng Nam k, Bc k, ngi Php thnh
lp n v qun bn x ph tr cho qun chnh quy ca Php, gi l
lnh Tp. Lnh Tp cn c gi l lnh kh , lnh kh xanh, bi b
qun trang c trng ca hng lnh ny l nn dp, qun o chn, c
bit l di tht lng buc bng c mt u bung xung che phn h
b, trng tng t nh chic kh.
Ngay trang phc trong dn gian, mc d c qun trng. Tuy nhin sau qun
tnh bo th v t bin cch nh trang phc C ng i khn xp, o the. trng dn d c dng vi n gii,
cung nh, song so vi thi L, Trn, trang (Hnh nh H Ni). ban u cn rt r, sau khp ni u
phc dn gian thi L, Nguyn cng c a chung.(1) Nh vy s kt hp gia
nhiu thay i. c bit phi k n vic ph bin o di c ng ci o di nm thn v qun mu trng
khuy, ph b o giao lnh trong dn gian mang tnh cng p di thi hn ch xut hin t u th k XX tr
vua Minh Mng. v sau, trc ngi Vit hu ht u
Loi trang phc ph bin nht trong cung nh v dn gian Vit mc qun mu thm hoc mu .
Nam thi Nguyn hin nhin l b qun chn o cht. Song theo ghi C iu, sau nhng phong tro ci
nhn ca Thi nh Lan th vo nm 1835 thi vua Minh Mng, nam lng nu cao tinh thn on tuyt lc
gii ngi Vit Trung, Nam k thng mc o cht mu en ci khuy hu, hng ti vn minh t cui th k
hp tay kt hp vi qun nhiu . ng cho bit (h) u dng la XIX, song song vi vic ct b bi t,
en vn u, mc o en ng tay hp, qun may bng lnh , i chn rng trng, khng t nam n ngi
t. Quan vin Vit Nam ra ngoi cng u i t, o khng phn ma Vit, c bit l gii tr thc Ty hc
nng ma lnh, ma ng vn mc o la mng. Ngi sang hay dng dn i sang mc trang phc chu u.
hai mu lam, en, vn khn quanh u cng nh vy, qun u mu Trang phc ca n gii lc ny cng
1. V chng nng dn o ti, vy p;
.(1) Ring loi qun chn o cht ca n gii, theo Phan K Bnh, tri qua nhng t bin cch v kiu 2. ng chu n xin; 3.ng gi mc o
trong khong nhng nm 1910-1915, qun th phn nhiu mc qun dng nhm lc bt s lng thng ca cc (loi o c vt trc khp chm
ln gi na vt bn phi, nm khuy
si, qun lnh thm, i khi cng c ngi mc qun nhiu . (2)
Nht loi o truyn thng trc y. Nhng ci khuyt tt vi vi hai di bi cho
Thanh ghi li khong t 1910 tr i c nhng me Ty bo dn bt u ci cch kiu dng o di n tiu biu buc pha di, khong nm 1970 cn
t ngi Thun Qung a mc. t l
phi k n o di Le Mur ca ha s qu thi. Tr. 218); 4. Ngi n b quy
Ct Tng nm 1930 v o di L Ph gnh, cht khn vung i nn ba tm.
1. (Trung) Hi Nam tp trc. Nguyn vn:
2. Vit Nam phong tc. Tr. 324. 1. t l qu thi. Tr. 212.
ca ha s L Ph nm 1934. ng Ct
Tng pht biu trn t Phong ha
350 351
v chic o di n kiu c cho bit: Y
phc ca cc bn gi, ti xem thy c
nhiu iu bt tin m li khng c v
chi l m thut. Tuy rng vi nm gn
y cng c mt vi phn sa i [...]
chng qua ch my ci mu sc sc
s, my th hng l nc ngoi [...]
cn th vn kiu o le xe y, vn ci Ph n Gia nh bi tc; Tr con vn khn; Soi gng i khn; Bi tc.
(K thut ca ngi An Nam).
qun lng thng en ngm y. Hoc
gi cng c ngi a mc qun trng dng cc loi tht lng ln nh, tht li trc bng, thot khi nhng
song tic rng s vn rt t [...] Cn cm lnh kht khe di triu vua Minh Mng.
sa i dn: trc ht phi hp vi kh Ngoi ra, c mt s kin cho rng vo u th k XIX, trong gii
hu x ta, vi thi tit cc ma, vi phong lu nho nh s dng loi o b ba, loi o c ngun gc t
cng vic, vi khun kh, mc thc o Penang Malaysia, ni c tc ngi B Ba sinh sng(1). Da vo mt
ca thn hnh mi bn. Sau na phi s bc ha trong An Nam quc giang phiu lu phong tc t sinh
gn gng, gin d, mnh m v c v do ngi Nht Bn v vo nm 1794 ti vng ng Trong, c th thy
m thut v lch s. Chng ti ng ngay t cui th k XVIII, loi o vt ngn khng bu, x gia, ci bng
tnh vi quan im ca b Nguyn cc xut hin ti vng ng Trong Vit Nam. Nhiu kh nng y
Ngi ng Trong nm 1794 c v trong
An Nam quc giang phiu lu phong tc t Th Chn Qunh khi cho rng ng chnh l tin thn ca loi o b ba. Tuy
sinh . (T Lan cung cp). Ct Tng ch l mt mt xch trong nhin, ngun gc ca loi o ny c phi
chui di nhng ngi khng li xut pht t o Pengnang Malaysia hay
tn tui nhng cng gp phn ci sa, gip cho ci o di mang hnh khng, hin cha c t liu no c th
dng hin nay, cng nhn nh ng Ct Tng ch o Vit Nam le xe, khng nh c.
lng thng, khng m thut, nhng ti li thy o t thn, o giao lnh 2. Kiu tc
cng nh o di u p c, mi ci mt v. Nhn tm ty thch, kh m Sau mt lot sc lnh cm s dng
tranh ci.(1) cc loi m Tin phc triu L ban b
i vi tng lp dn ngho, s gia Trn Trng Kim cho bit: Cch vo thi vua Minh Mng trong khong t
n mc th ch c vi nu, ngi ngho kh ch c manh o cnh v nm 1828 n nm 1842, nam gii ngi
thng th ng ci kh, c i u mi mc ci qun vi di n u gi. Vit trong ton quc hu ht u bi tc
Ngi sung tc mi c vi ci o nu en v vi ci qun hoc nhum vn khn theo phong tc ng Trong.
nu, hoc trng . Ph n Bc k vn mc o t thn, vy p, vn s
(2)
Ban u, cc loi khn lt, khn nhiu,
C gi i khn xp khong nm 1945.
khn thm ca n ng c qun ri, (Hnh nh H Ni).
1. o di xa nay. (http://chimviet.free.fr/quehuong/chquynh/chqyn_aodaixuanay.htm).
2. Vit Nam s lc. Tr.537. 1. Din o b ba n khch Ty. Dn theo Tp ch Hn Vit. Tr.31.
v sau c qun xp np bng nan giang, qut
u n, cht theo kiu ch sn du trn mt cho
352 353
Nht , hoc ch Nhn khi thm nc ma
gia trn. Khong nm gi l nn sn. Nn lp
1920, 1930, ngi Vit mi bng l da rt mng,
ch ra loi khn xp, khu nh, quai la bch, i
dn lin nhng vnh np trng ra v ho hoa
li, ch vic t chp ln phong nh. Quan liu
M Ni. (Vit Nam qua tranh khc Php; K thut ca u cho nhanh chng v a i nn lng, lng
ngi An Nam). Xe si. (nh: Albert Kahn).
thun tin. (1)
cnh chim lp hai t,
Trong khi , ph n ng Ngoi vn vn khn thm, lt, nhiu, trn nh c chp bng bc chm tr, hay bng i mi vnh vng vnh
i thm khn vung m qu bng vi nu hoc xuyn, bt chp lnh bc.(1) Loi nn b ca n b m Phan K Bnh nhc ti ch cc loi nn
cm n b khng c dng vi, la ngn qun u, khng c ba tm, nn Ngh, nn quai thao v.v. c s dng thng xuyn vo
i khn vung. Khc vi ph n ng Ngoi, ti Trung k, Nam k, u th k XX.
n b bi tc bt khn vung, khng vn khn nh ngi Bc , n (2)
1. t l qu thi. Tr.223.
2. Vit Nam phong tc. Tr.324.
3. t l qu thi. Tr.223.
4. T in Vit - B - La. Tr. 171.
5. Vit Nam phong tc. Tr.324. 1. t l qu thi. Tr.224.
LI KT
Lc phm v lc khoa Phc Xanh Vn nhn ai k lam Hong t, vng Phc S t -ai nh
cp s trung hm u hng t lm cc chc u sng t bt
chnh tht phm c ng tri, c bc
thim s m c tc -Hia, bt
Tht phm Phc Xanh Bch hc ai tc qun cng tt
u hng
Cc chc l, trn Nn o trc -Dy thao
in qun tng sn son, lnh, n.
qun, lc s hiu y, chp mu -Chc trn
thin h, qun lnh, nh in cm
ph l, chnh hng kim v
Cc chc c Phc S t -ai nh y, ph thin mao di ng.
ng tri, c u i mi h, trung y, lang -Cn li
thim s m c tc bt bc tng, ph qun cm roi v
qun cng -Hia, bt lnh, bch h, kim
tt ht, ph trung y,
Hong t, vng Nn o trc S t -Dy thao ph lang tng, ph
t lm cc chc chp lnh, lt kp xu qun lnh, t hu
hiu kim, c, bc, ton ht ngc tin hu lang tng,
lnh, tham c, nh thn, -eo y, chnh v y,
v s m c tc hng mu gm ph ht, t hu
qun cng mao tin hu ph lang
tng, ph v y, v
hiu kim, Nn o trc H bo -Dy thao y, ph y, ph
c, lnh, tham chp lnh, lt kp trung y
c, v s m c bc, ton - eo
tc qun cng nh thn, gm Cai i, ph cai i, M o -Cm
hng mu chnh i trng, Thanh Thanh gm
mao ph i trng Ct Ct
d trng coi qun khng
Hong t, vng t Sa, c o trc H bo -Dy thao lnh m cha c lt
c tc qun cng ch en lnh, kp xu chc tc
t ni mu ht ngc
360 -eo Cc chc lm vic Khi c l Biu (trc khi dng l mng ln 361
gm ngoi nh tng vua cha, chn ngy lm l dng biu), l Bi
binh s, tng binh (nhng ngy l chnh n, l sinh nht ca
Cc chc cai qun, Sa o trc Tng -Dy thao ng tri, tng binh vua cha, cc nha mn c lm l bi vng)
cai i c tc qun lnh, kp thim s
cng mu - eo Phc C Tng -ai nh
gm u tc: g k lam
o ; hng bt
Cc chc hiu Nn o trc Tng -Dy thao cha thau.
im, c, tham chp lnh, lt Thu bng n. c -Hia, tt
c, ph c, bc, ton t - eo tc: bng l
lnh th v, t hu nh thn, gm o
hiu im m c hng mu xanh,
tc hu mao lc
Cc chc ch huy Nn sn o trc Tng -Dy thao Quan Tam thi, tam thiu Phc Ta Tin hc -ai nh
s, ch huy ng son lnh, n. eo u sng t bt
tri, ch huy thim mu gm bc.
s, ch huy s, ch Hia, bt tt
huy ng tri, ch vn
huy thim s, tng Thng th, ng s Gii Tri -Thng - ai nh
tri, ng tng tri, th: Tin sng t bt
thim tng tri m c hc. Ng bc.
tc hu s: Gii tri Hia, bt tt
T hu th lang Phc Sa k - ai nh
u i mi
bt bc.
Hia, bt tt
Cc chc tha ch, Phc -C Khng - ai nh Cc chc tu son, -Phc Dng Thun ai nh
ph ng s, tha u. tc: tc. i mi gio th, hc chnh, u mu am. (Liu sng tru
chnh s, i hc . bt bc. cp mn s, ng xanh thun) bt thau.
s, t tu, th c, -Ng s: -Cha -Ng s: Hia, bt tt tri ph, t v, chiu mu Hia, bt tt
thim Gii Tri c Gii tri gim, in th, tr en
tc: trung, thng phn,
xanh, lc s, in th, i
lc. chiu, gim b, t
thin gim tha,
Cc chc t khanh, Phc Nh Khng -ai nh t mc hu mc,
tham chnh, ph u. - trn tc. - g k lam cp mn ph s,
don, hc s, t hnh: hnh: Gii hng bt tri huyn, tri chu,
nghip, th ging, Gii Tri tri thau. huyn tha, ng
th th, hiu th, Hia, bt tt quan chnh, chnh
khoa, th ch, t, ng tri chu,
hnh quan, in b, t
ban, hun o
Cc chc cp s, -Cp s: Nh -Cp s: ai nh
hin s Phc trn Vn nhn. g k lam Cc thi y vin i -Phc -o Thun ai nh
u. -Hin s: hng. s, vin s, ng y, u mu am (Liu sng tru
-Hin Gii tri Hia, bt tt nghim bin, lng xanh, thun) bt thau.
s: Gii y chnh, khn chn, mu -Hia, bt
Tri lng y ph, thi en tt
quan th chnh,
Cc chc hn lm -Hn Nh Hn lm: ai nh ng vn nh nhc
362 hiu l, hiu tho, lm: trn Bch nhn. g k lam 363
th chnh, tha d
gim st ng s cc Phc Cai o: hng. cc cc chnh, gio
o u. Gii Tri Hia, bt tt phng ty chnh, t
-Cai o: thn lang
Gii Tri
Cc chc trng Sa n o
Cc chc thng -Thng th y phc cng nh Hn lm hiu s, bnh s, thng dng Thanh
chnh s, thim s, l. Nu thng chnh s c d bng vng th y s, chnh ph t Ct c
kinh lch phc nh t khanh v khoa ngh, ph hiu y, lt
Cc chc thng -Phc Dng Anh v -ai nh th c, ging d, v
chnh s, tham u. mu (vt) sng tru y, tri b, s, tri
ngh, lang trung, -Ring xanh, bt thau. s, in s, ch b,
thiu thim s, hin hin mu -Hia, bt x mc, ngc tha,
ph, thiu khanh, ph: lc tt cc hng thuc vin
thiu don, trung Gii Tri tp lu
th x nhn, t Nhng ngi tn Phc -C Vn nhn ai nh
thin lnh, ph tht thc th cc u tc: i mi
on s, vin ngoi chc lng chnh, mu bt bc.
lang, thng chnh lng ph, lng tha ; -Hia, bt
tha, tri ph v cha tt
nhng chc t tc
khanh, thiu khanh mu
lm vic ngoi xanh,
lc
Ni Cc chc ni gim, Phc Mu H bo ai nh Nh Phc ai Tin Phc ai Bch
tng thi gim, u i mi phm u sng t hc u sng trch
quan thi gim, chng bt bc. sc sc bc sc t sc
gim m c tc -Hia, bt bc bc lnh bc bc
qun cng tt l bc
lnh
Cc chc thi gim, Phc C Vn nhn -ai nh l
thim thi gim, u tc: i mi
tham chng gim, mu bt thau. Tam Phc ai i Cm Phc ai S t
tham tri gim, ng ; -Hia, bt phm u mi sc k u i
tri gim cha tt sc bc sc mi
tc: bc bc sc
mu bc
lc
T Phc ai i Khng Lc Nn Tht H Lc
Cc chc t hu Phc C Bch nhn -ai nh phm u mi sc tc bc di
thi gim, t hu u tc: g k lam sc thau ai
gim tha, t hu mu hng bt ng bc mu
im ; thau. -Hia, thau on ta
cha bt tt thm
tc:
mu Ng Phc ai i Vn Lc Nn Tht Bo Lc
xanh, phm u mi sc nhn bc di
lc, sc thau ai
en ng bc mu
thau on ta
Cc chc phng Sa o thm
364 ng, gim b Thanh 365
Ct Lc Phc ai tc Bch Xanh Nn Tht Tng Xanh
c lt, phm u hng nhn son di
khng tr sc vin ai
ph xung ng thau mu
hu thau bc xanh
on
thm
QUY CH TRIU PHC CA B QUAN Php quan i m Gii Tri, B t Gii tri
NH L TRUNG HNG NM 1725
(theo Cng mc) QUY CH TH PHC CHU CHA CA B QUAN
NH L TRUNG HNG NM 1721
Phm Quan vn Quan v (theo Loi ch)
cp
M ai B t Phc M ai B t Phc
sc sc Chu cha
Nht Phc ai Tin Phc ai Bch Chc tc M o ai, Thao
phm u sng t hc u sng trch
sc sc bc sc t sc Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct, Dy thao kp
bc bc lnh bc bc lm cc chc tam thi, ch en t c ph hu xu ht ngc v
l bc tam thiu m c tc ni sc bc
lnh qun cng
l
Cc chc tam thi, Sa o Thanh Ct Dy thao kp Cc chc l, trn M Thanh o Thanh Ct
Hong tam thiu c tc qun c ph hu xu ht ngc v in qun tng qun, Ct c lt
cng sc bc lc s hiu y, thin
t, h, qun lnh, ph
Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct Dy thao kp l, chnh y, ph
lm cc chc t hu ch en t c ph hu xu ht ngc v thin h, trung y,
vng c m c tc qun ni sc bc lang tng, ph qun
cng lnh, bch h, ht,
t, ph trung y, ph lang
Sa o Thanh Ct Dy thao kp tng, ph qun lnh,
Cc chc t hu c c ph hu xu ht ngc v t hu tin hu lang
m c tc qun cng sc bc tng, y, chnh
quan
Hong t, vng t Sa, c o Thanh Ct Dy thao kp v y, ph ht, t
v lm cc chc c ch en t c ph hu xu ht ngc v hu tin hu ph lang
ng tri, c thim ni sc bc tng, ph v y, v
s m c tc qun y, ph y, ph
cng trung y
QUY CH TRIU PHC CA B QUAN Chnh Phc u Nh trn -ai: sc Phc u Nh -Nh
tng trn, 1 ton vng, vung ban vn; ban
NH NGUYN NM 1804 nh kha kiu mt trc thng vn;
(theo Hi in) phm vng, hoa v sau ai thu ai tr
370 vng u tr Bch Bch 371
mt trc hnh Tin trch trch
Phm Ban vn Ban v v sau, hc; cn
trt hai cnh li, tr
M Y, ai, hia, M Y, ai, chun hnh hoa,
thng, tt thng, hia vin bc nn
B t B t vng, sc
giao long
Trn Phc u -Mng -ai: sc Phc u -Nh -Nh
vng
nht trn, 1 bo c ton vng, vung ban vn; ban
phm kha kiu trn, mu mt trc 1 kha thng vn; Chnh Phc u Nh trn ai: sc Phc u Nh Nh
(Tn vng, 2 ta v sau u kiu thu K ai tr tng trn, 1 ton vung ban vn; ban
nhn ht vng tr mt vng, 2 ln K ln tam kha kiu vng, b thng vn
ph cao 6 -Thng hnh rng ht vng phm vng, mt vng thu S
tn phn; thu Tin bn mng; cao 5 hoa vng khng t
nhn ngch hc xen cn li tr phn; cn mt chm tr,
lnh) tng hoa, mu Tin hc, li nh trc v nn
vng, hoa nn quan vn mt sau;
vng hai cnh
mt trc -Hia u chun
v sau, vung vin bc
hai cnh mu en vng
chun
vin bc -Bt tt
vng, sc vin gm
giao long
vng
Chnh Phc u -Hoa bo ai: mt Phc u -Chnh Nh
Tng trn, 1 c trn i mi, vung t phm: ban
t kha kiu (thu hai vin o Giao vn
Chnh Phc u Nh -ai: mt
phm bc, hoa hoa), di ca ba bo
tng trn, hoa trn, B sng en
vng cc mu ming i (thu
tht bc trc t thu bc bc,
mt trc xanh, lc, mi pha giao
phm sau u L t; nn
v sau, lam, en trc bc long) c
1 bng, tng tht - Bt tt:
hai cnh ty nghi vng, cn trn
hai cnh phm B mu thi
chun li u bc
chun t thu lc
vin bc -Thng: bc, nn -Tng t
vin trn L t nn
vng lm bng phm:
xanh
sa, on; o Hoa
mu bo
-Thng:
xanh, lc (thu
lm bng
ty nghi; hoa) c
sa, on,
nn hoa trn,
mu
trn, mu cc mu
xanh, lc
, thu xanh,
ty nghi;
Khng lc, lam,
phn
tc vin en ty
mu
gm nghi
thi lc
Chnh Phc u -o bo ai: mt Phc u -o bo Nh hai bn
372 tng trn, 1 c trn i mi vung nh ban ban thng
373
ng kha kiu lm bng bc bc, vn ng vn khng
phm bc, hoa sa, on, nn phm, thu hoa
bc nh B B t trn.
mt trc t thu thu Bo
v sau, Vn
hai cnh nhn, -Thng QUY CH TRIU PHC CA B QUAN VN V
chun nn ; thu Bo
vin bc cc mu TRIU NGUYN NM 1845
bc xanh, lc, (theo Hi in)
lam, en
ty nghi
Ban vn Ban v
Chnh Phc u Nh trn, ai: ba Phc u -o bo Nh
tng trn, hoa B t ming vung nh ban ban Quan vn i m Phc u trn, quan v i m Phc u vung,
lc bc thu Bch pha trc vn lc vn thn ai u dng tre thuc (thc sa trc) bc on mu xch v.
phm mt trc nhn mt i phm,
v sau, mi, cn B t M Y, thng, ai, hia, tt M Y, ai,
hai cnh li l sng thu B t thng, hia
chun en, u Hng B t
vin bc bc bc,
bc nn ai -Thng
thu
Hng
Phc u -o bo mu -ai: tng Phc u Nh quan vn
trn, 1 bc sn c ng, may cng 18 vung nht phm; Phc u -o bo nh -ai: Ming Phc u -Nh Nh
vng, 1 ngch bng on ming ai (Tuy thng thu hnh trn, trang sc chnh nh vung pha vung, quan quan
tng vng Bt ti thu pha trc Hi in K ln nh chnh nh phm, ring trc v trang sc vn vn
cao 4 phn, hnh T linh, sau, phi khng ghi phm, ring dng mu hai ming nh quan tng nh tng
pha ngoi t ng sc gia tri, vung chp c m b trang quan lc hnh qu vn tng phm nh
tr hnh giao vng. di, dt; 2 th, song sc giao long -Thng nh trm hai nh phm -Thng phm
long; 2 kha -Thng mc bc; tranh nh mt cnh quan chnh bn phi thu
gin vng; lm bng sa ming th k XX chun nh phm tri u hnh
pha trc 1 mt, t mu chnh gia cho thy, bc t kim, Bch
hoa vng, 2 hoa xch ng pha trc quy ch 14 ming trch
giao long vng; sc gia vng, v hai m Phc cn li bc
pha sau 2 hoa thu hnh ming hnh u nm bc, b mt
vng; hai cnh Tin hc qu trm 1845 ca khm i
chun vin hai bn quan v mi
bc vng, b phi tri tng t
mt sc giao u khm nh quan Phc u -o bo nh -ai: 18 Phc u -Nh Nh
long bn ngc vng, tr vn, song trn, 1 bc sn quan nh ming u vung, quan quan
bng vng, u hnh hoa, s gia vng, 2 kha phm. Ring bc bc, trang sc vn vn
cnh chun cc ming gim nh gin vng, pha dng mu mt khm nh quan chnh chnh
u sc vng; cn li b quy ch trc pha sau bo lam i mi vn chnh tam tam
2 nh vng, mt khm nm 1804) u c 1 hoa -Thng nh tam phm phm phm
2 nhiu tuyn i mi, vng, 2 giao quan nh -Thng
vng u bc bc long vng, 2 phm, ring thu
cnh chun dng mu hnh S
Phc u trn, -o bo mu ai: 13 Phc u vin bc vng, xch mc, t
374 trang sc nh thin thanh ming pha vung, 2 nh vng, thu hnh 375
chnh cht dng on trc v hai trang 2 nhiu tuyn Cm k
phm, ring Bt ti thu bn phi sc nh vng
ngch tng hnh T linh, tri u bc quan vn
cao 3 phn, t ng sc gia t kim; 5 tng nht Phc u trn, -o bo nh ai: Nh Phc u Nh Nh
tr hnh hoa; vng ming pha phm trang sc nh chnh tam quan chnh vung, quan quan
mt m khng -Thng nh sau bc chnh tam phm, ring tam phm, trang sc vn tng vn
c ngc chu; quan chnh bc; mt ai phm, ring dng mu mt khm nh quan tam tng
u hai cnh nht phm khm i b 2 giao long ngc lam sng Bch vn tng phm; tam
chun khng mi vng -Thng nh hoa tam phm Thng phm
sc vng quan chnh thu S
tam phm t
Phc u -o bo mu -ai: trong Phc u -Nh -Nh
trn, 1 bc sn cam bch, 13 ming vung, quan quan Phc u -o bo dng ai: 13 Phc u Nh Nh
vng; 2 kha dng on pha trc trang sc vn vn trn, 1 bc sn tru thu ming pha vung, quan quan
gin vng; Bt ti thu T v hai bn nh quan chnh chnh bc, 2 kha giao long trc v trang sc vn t vn t
pha trc 1 linh, t ng phi tri vn chnh nh nh gin vng, mu quan hai bn nh quan phm; phm
hoa vng, 2 sc gia vng. c 7 ming nh phm phm phm pha trc v lc, t ng tri phi vn t Thng
giao long vng; -Thng nh nm trong -Thng sau u 1 hoa sc gia vng. bc bc; 5 phm thu
pha sau 2 hoa quan chnh bc t kim, thu vng, hai cnh -Thng ming pha hnh H
vng; hai cnh nht phm 6 ming bc hnh chun vin lm bng sa sau bc
chun vin bc, so le; 5 Bch bc vng, 2 mt, t mu ng; tt c
bc vng, b ming pha trch nh bc, 2 bo lam ng u khm
mt sc giao sau bc bc; nhiu tuyn sc gia vng, sng hoa
long vng; 2 tt c u bc thu hnh (hoa gic)
nh vng, 2 khm i Khng tc
nhiu tuyn mi ln b
vng mt
QUY CH TRIU PHC CA MT S V HONG T, HONG THN,
TN THT NH NGUYN NM 1845
(theo Hi in)
M Y, thng, B t ai
Phc u trn, -o bo dng -ai: 9 Phc u -Nh Nh
trang sc nh tru thu hoa ming pha vung, quan quan Tn tht Phc u vung, -o bo T linh -ai ming chnh
quan t phm, mu bo lam, trc v trang sc vn t vn t c 1 bc sn vng, 1 mu chn lan lm gia pha trc
nhng cc t ng sc gia hai bn tri nh quan phm phm phong ngch tng vng bng on Bt ti v 2 ming hnh
trang sc ton vng. phi bc vn ng -B t tc thn cao 4 phn tr hnh ng sc gia kim. dt hai bn phi
bng bc -Thng lm bc v ng phm thu vng, giao long, 2 kha gin -Thng lm bng tri, b mt u
bng sa mt, xen k; 3 hnh Bo qun vng, pha trc 1 sa mt mu hoa tr hnh hoa khm
t mu quan ming pha vng hoa vng, 2 giao long xch ng sc gia vng, cn li b
lc ng sc sau bc vng, pha sau 2 hoa kim, thu hnh K mt khm mai i
gia vng ng; tt c vng. Hai cnh chun ln mi, u bc vng
-B t dng u khm vin bc vng, b mt t kim
on mu sng hoa sc giao long vng
xch v, thu vn ngc chu, u
Vn nhn cnh chun u sc
vng, 2 nh vng, 2
Phc u trn, -o bo dng -ai: ming nhiu tuyn vng
pha trc, sau tru bng chnh gia
u c 1 hoa mu ngc pha trc Tn tht Phc u vung, 1 -o bo T linh -ai 13 ming pha
376 bc; hai cnh lam bc bc, c bc sn vng, 1 ngch mu chn lan lm trc v hai bn 377
chun vin -Thng 9 ming phong tc tng vng cao 3 bng on Bt ti phi tri bc vng
bc bc; 2 nh dng sa T cn li bc thn cng, phn tr hnh hoa, 2 ng sc gia kim. t kim, 5 ming
bc, 2 nhiu mu quan ng; tt c quc cng kha gin vng, pha -Thng lm bng pha sau bc bc,
tuyn bc lc. u khm trc 1 hoa vng, 2 sa mt mu hoa b mt u khm
-B t dng sng hoa giao long vng, pha xch ng sc gia mai i mi
on mu sau 2 hoa vng, 2 cnh kim, thu hnh K
xch v, thu chun vin bc vng, ln
hnh Bch 2 giao long vng, 2
nhn nh vng, 2 nhiu
tuyn vng
ng s, ph ng s v cc chc khoa
o chng n vn cp cho m Gii Tri c Tn tht Phc u vung, 1 -o bo T linh ai 13 ming
hai sng bc th (nay) i 2 kha gin vng c bc sn vng, 2 kha mu t n lm pha trc v hai
thnh 2 giao long bng vng v bc phong tc gin vng, pha trc bng on Bt ti bn phi tri c 7
qun cng, 1 hoa vng, 2 giao ng sc gia kim ming bc vng
huyn long vng, pha sau -Thng lm bng t kim, 6 ming
cng 2 hoa vng, 2 cnh sa mt mu hoa bc bc, xen k. 5
chun vin bc vng, xch ng sc gia ming pha sau bc
b mt sc giao long kim, thu Bch bc, b mt u
vng, 2 nh vng, 2 trch khm mai i mi
nhiu tuyn vng
QUY CH THNG PHC CA B QUAN
NH NGUYN
(theo Hi in)
381
Bn Hoa: loi m Thng phc p dng c o giao lnh, thu cc hoa vn Ph, Pht, Cu Long Thng Thin: cn c gi ca Trung Quc nn gi l u Mu.
cho th v nhn thuc ngch Tng quan Sn, Ha Ring o Cn ca vua c l m Cu Long, hoc m Xung Thin, m inh T: cn gi l m Nhc, loi m
ca nh Trn. thu hoa vn Nht, Nguyt hai vai, Long Triu phc ca hong triu Nguyn, c c kiu dng ch inh nm ngang, trn
Bc Cn: loi m trang trng ca vn hai ng tay o. kiu dng tng t m Xung Thin triu m thng, cong trn dn khi ti nh, vn
nhn, nho s v n ng thng dn thi L Cn Min: tn gi tt ca b L phc o L, ring quy ch trang sc trn m c s ra sau gy. y l loi m Thng phc ca
Trung Hng, c kiu dng tng t m ni, Cn, m Min, l trang phc dnh ring khc bit. cc quan vn v nh Trn k t nm 1301,
song hai bn mang tai c hai di tht, tht cho vng v vng cng i thn s Dng ng: 1. mt trong nhng dng v l dng m c s dng rng ri trong
li sau u. dng trong cc dp i l nh t tri t, hoa vn hnh hoa thi Trn, L. 2. m Triu qun i v dn gian thi L Trung Hng.
Cch i: ai da ni chung, hnh trn, l ln ngi v.v., vo thi vua L Hin Tng phc ca Ni quan thi Trn, phm trt on lnh: cng gi l vin lnh, nm na
trn ai c gn cc ming trang sc hnh cn c s dng lm L phc khi vua cy ca cc quan c phn bit da vo s gi l o c king, ch loi o c trn, gi
vung, hnh trn hoc hnh qu trm. ai Tch in. B L phc ny b ph b vo hnh ong bm sc trn m. 3. m Triu cc bn vai phi. Vo thi L, Nguyn, o
thng to rng, ch mang tnh trang sc. thi L Trung Hng v c khi phc vo phc ca hong t, vng t c phong on lnh ch c dng trong nhng bui
Cao Sn: m Thng phc ca cc thi vua Minh Mng triu Nguyn. Vo thi tc quc cng triu L Trung Hng, kiu i triu.
quan vn t nht phm n lc phm thi Nguyn, Cn Min ch c s dng trong dng nh m Phc u, duy pha sau cao ng Pha: m Thng phc p dng
Trn - H k t sau nm 1396, m Thng dp t Nam Giao. hn, hai cnh chun c khi c nm vng. cho quan vn t, ng, lc phm triu
phc ca vn v b quan, gio th Quc T Cn phc: tn gi chung ca o Cn v a La: cn gi l a La Ni, hay La Ni, Nguyn, l ph pha sau m c ln
Gim v gio vin cc l, huyn thi L s tt c phc sc i km nh thng, t tt, u ch cng mt loi vi gai, phn ln c theo hnh sng, gy m nh hai di anh r
t nm 1434 n nm 1437. i i, cch i, bi, th v.v. mu xanh v . Vo thi L Trung Hng, xung lng.
Cn hon: loi trang sc hnh trn c Cng phc: 1.vn ng ngha vi khi loi m inh T c lm t cht liu vi ng Cn: 1. loi m Tin phc c
nh vo hai bn m Ton Hoa thi Trn. nim Thng phc, tc trang phc mc gai ny c gi l m a La. lm bng the en, tng t kiu dng m
Chit Xung: m Thng phc ca cc vo nhng bui thng triu ngy 5, 10, ai: th phc sc eo ngang lng bn Phc u, ring hai cnh chun c ct lm
quan v t nht phm n lc phm thi 20, 25, t th k XV tr v sau ch loi trang ngoi o bo, c gn cc ming trang sc bng ct my, bung ra sau, choi sang
Trn - H k t sau nm 1396. phc vua quan mc vo nhng bui chu hnh trn, hnh qu trm lm bng kim loi hai bn thnh hnh ch Bt . 2. loi m
Chng: cc hoa vn thu trn L phc mng mt v ngy rm. 2. ch loi trang hoc i mi, c x qua hai dy tht Thng phc ca vua v l m Triu phc
Cn Min, tng trng cho tri t vn vt, phc trang trng ca nho s v dn thng. di ra t nch o, m ly ngi, thng ch ca hong thi t nh Nguyn, m c phn
gm Nht (mt tri), Nguyt (mt trng), Cng Thn: loi m Triu phc dnh mang tnh trang sc gy nh cao, chm khum trn chm v
Tinh thn (sao), Sn (ni), Long (rng), Hoa cho cc v vng, hu, minh t thi L - i i: 1. ai tht lng, c hai di to pha trc, choi sang hai bn thnh hnh
trng (chim tr), Tng di (cc tng miu, Trn, phm trt c phn bit bi s bc bn bung xung di chn, cn gi l ch Bt .
c hnh h v kh), To (rong), Ha (la), v s trang sc ong bm trn m. thn. 2. di la mu xanh trong Cn phc Gic nh: m Thng phc ca cc v
Phn m (go), Ph (ru), Pht (ch ). Cu Long: Xem Cu Long Thng Thin. ca vua quan triu Nguyn; mt u di la c tc cao m khng c chc trong triu
C : tn gi ca mt s dng hoa vn Cu Long ng Cn: cn gi l ng c tht ai da pha trc, sau vng nh Trn - H k t sau nm 1396.
thu trn o bo ca vua quan nh Nguyn. Cn, loi m Thng phc ca hong qua vai, c nh li phn ai sau lng. Gii Tri: m ca php quan cc triu
C king. Xem: on lnh. triu Nguyn, m c phn gy nh cao, Xem: Thn. L, L, Nguyn. Gii tri tng truyn l
Cn: cn gi l Long Cn, hoc Cn chm khum trn chm v pha trc, choi u Mu: cn gi l m Tr, bo v linh th mt sng, bn tnh ngay thng,
Long y, loi o trong L phc Cn Min, sang hai bn thnh hnh ch Bt . Xem: phn u ca binh s khi gio mc, v hnh thng c to hnh tng t k ln.
thng c mu xanh sm hoc mu huyn, ng Cn. dng ging chic mu, mt loi ni thi c Ngay t thi Hn, triu nh Trung Quc
382 383
m phng sng gii tri ch ra loi m sau khng thy na, ti Vit Nam hin ch hu v hng hu triu Nguyn, thng kt dy ngc r pha trc v pha sau, gi l
p dng cho cc quan thc thi php lut, thy qua tm ngi c nin i thi Trn. hp vi o bo T linh mu . lu. Xem: Lu.
nhm nhn gi nim v lng tri v s Hoa bo: tn loi o bo c thu cc L phc: ch loi trang phc vua quan Min bn: cn gi l din, vn p hnh
cng bng. Triu nh nh L, L, Nguyn hnh hoa trn thi Nguyn. mc vo cc bui cng t, l tit, cng c vung (hoc ch nht) trn m Min.
Vit Nam u p dng m Gii Tri cho cc Honh: tn gi ca mt loi dy trn khi c gi l T phc. M Nhc. Xem: inh T.
v php quan, tuy nhin kiu dng m mo m Min gi m c nh trn u, mt Long bo: loi o bo thu hnh rng M Tr. Xem: u Mu.
mi thi mi khc bit, thi L m ny c u dy buc trm ngc ci trn m, sau ca vua cha ni chung. Ngc khu: ming ngc hnh ch nht,
kiu dng Lng Quan, cn thi Nguyn c vng qua cm vt ln u kia ca trm. Lng Cn: 1. loi m thi vua L Thnh nhn u, vua v i thn cm tay trong
kiu dng Phc u. Trm dng c nh bi tc. Vo thi Tng, c lm bng lng ui nga, tn cc bui i l, tnh cht tng t ht. Xem:
Giao bo: tn loi o bo c thu cc Nguyn, dy honh c thay th bng dy m c ngha l m mt v thng c Ht.
hnh giao long dng trn thi Nguyn. thy anh. Xem: Thy anh. s dng vo ma h. 2. loi m i khi vo Ng i: loi phc sc eo trn ai
Giao lnh: cng gi l trc lnh, trng Ht: ming ng (hoc g, tre) hnh ch chu ca hong t, vng t cha c ca cc quan vn. Trung Quc vo thi
lnh, nm na gi l o trng vt, ch loi o nht, cc quan cm tay trong cc bui i phong tc theo quy ch nm 1661. 3. loi ng, Ng i c dng ph hiu mang
c bt cho trc ngc, nh loi o trng l, thit triu, tnh cht tng t ngc khu. m Th phc chu cha ca cc quan vn hnh con c, ng trong ti, dng nh th
ca cc nh s chng ta vn thy hin nay. Xem: Ngc khu. theo quy ch nm 1721. bi ra vo i ni. n thi Tng, Ng
Gip Minh Quang: loi o gip hon Hung bi. Xem: B t. Lng Quan: cn gi l m Tin Hin, i khng cn c ng trong ti m
b vo thi ng vi c trng l hai tm K y: loi o trng c trn cc tay, kt c cc vin lng trang sc chy dc trn dng vng bc trc tip ch thnh hnh
h tm hnh trn trc ngc v hai ming hp vi thng, c mc lt bn trong L thn m, s vin lng c dng phn con c eo ai, ch mang tnh trang sc,
trang sc hnh u h gn hai bn vai. phc, Triu phc v Thng phc ca vua bit phm cp ca b quan. t s cao sang vinh hin. Ng i xut hin
Gip Tr: tn gi chung ca o Gip v quan, qu tc triu Nguyn. Lu: 1. tn gi ca cc chui ngc chu ti Vit Nam mun nht l vo nm 798, b
m Tr. Xem: u Mu. Khn xp: khn vn tc ca n ng nh hai u Min bn trn m Min. S ph b vo thi L s.
Giy Tch: loi giy c hai lp , lp c qun xp np u n, cht theo kiu lu c quy nh da vo thn phn ca Nht Bnh: o Triu phc dnh cho
trn lm bng gai hoc da, lp di lm ch Nht , hoc ch Nhn gia trn. ngi i m, nh m ca hong c 12 cung tn nht, nh, tam, t giai v l Thng
bng g. Giy Tch vn l loi giy thi Hn, Khong nm 1920, 1930, ngi Vit mi ch lu, m ca vng cng c 9 lu. 2. tn ca phc ca hong thi hu, hong hu, cng
v sau ch cn c s dng vo nhng dp ra loi khn khu dn lin nhng vnh np loi di tht Bo phc ca vua v hong cha triu Nguyn. y l loi o x c, c
i l. T nm 1396 n 1404, triu nh li, ch vic t chp ln u cho nhanh hu triu Nguyn. dng i khm, c o to bn to thnh hnh
Trn - H quy nh vn v b quan t lc chng v thun tin, gi l khn xp. M qui: loi o c trn cc tay, m ch nht trc ngc, di c c di vi
phm tr ln u c i giy Tch trong Kh: mc pha di ca n ng, c ngc, ci bng cc, mc lt bn trong. buc hai vt o.
cc bui Thng triu. Vo thi L s, triu khi ch chic qun hai ng, cng c khi ch Mng bo. Xem: T linh bo. Sa: m dnh cho quan vn, c hai
nh nh L vn thng thng giy Tch dng khn qun quanh eo v i che h b. Mng lan: dng o hp tay, c li thu tng, thn trn, hai cnh chun trn v to
cho cng thn. Khc Phi: m Thng phc ca quan sc tng t nh Mng bo, song chiu di bn. M ny vn c ch ra da trn kiu
H u: m Thng phc p dng cho ng s i thi Trn - H k t sau nm vt o v ng tay o u ngn hn Mng dng m Phc u. Xem: Phc u.
quan v nht, nh, tam phm triu Nguyn. 1396. bo, c p dng cho mt s v quan v Phong Cn: cn gi l m T Ti, loi
H Quan: loi m lm bng st, c hnh Kim Quan: loi m Triu phc ca triu Nguyn. m p dng cho quan vn cha nhp lu
u h, xut hin ti Trung Quc vo thi hong t, hong thn c phong tc Min: cn gi l m Lu Min, m Bnh v l m L phc ca dn gian, kiu dng
Ty ng - Ng i, t thi Tng tr v qun cng, huyn cng, hng cng, huyn Thin, c vn p hnh ch nht, nh cc tng t m Vn T Ti, song khng c
384 385
trang sc, khng thu hoa, mu en tuyn. Phng bo: o bo thu hnh chim tam sn (ba ngn ni) nh gia trn m. Thng Thin: tn gi khc ca m
Xem: ng Pha, Vn T Ti. phng ca hu phi triu Nguyn ni T tt: vung vi hnh ch nht che pha Quyn Vn vo thi Trn, m Triu Thin
Phc u: loi m hai tng, tng sau chung. trc h th, mt trong nhng ph kin ca vo thi L, v m Xung Thin vo thi
nh cao hn tng trc, l ni cha bi tc, Phng ng t phc: dng o bo Triu L phc Cn Min. Nguyn. Xem: Quyn Vn, Triu Thin,
gy m nh hai cnh chun nm ngang. phc ca tc hu, minh t thi Trn, trn Thi bo: tn gi chung ca cc loi o Xung Thin.
M Phc u thi Tng c dng vung vc. o thu hoa vn phng c. bo c thu hoa vn sc s. Th: cn gi t th, di tt bng cc
Nh Minh v sau da theo kiu dng m Phng Quan: m Triu phc ca hu Thi C: m Thng phc ca cc quan si t tht sau lng, gm i th, di tt
Phc u thi Tng ch ra mt dng m phi triu Nguyn, ngi th c phn bit vn v chnh tht phm, bt phm, cu kn hnh ch nht, v tiu th, di tt tha,
trn, hai cnh chun trn, to bn, gi l m bi s lng trang sc phng ma rng phm thi Trn - H k t sau nm 1396. nm trn i th.
Sa. M Phc u c du nhp vo Vit bay trn m. M c chn hnh phng ma Thanh Ct: 1. loi vi Ct thng c mu Thng: mt dng vy quy, quy ra
Nam t nm 1059, p dng lm m Thng rng bay c gi l Cu Phng Quan, c xanh en, ngoi ra cn c nhum thnh ngoi chic qun hai ng, loi trang phc
phc ca b quan, n thi Trn b ph by hnh gi l Tht Phng Quan cc mu ha minh, vi minh v mu qu. 2. ny ph bin trong dn gian Vit Nam vo
b, ti du nhp vo triu L s. n thi Qun: t ch chung cc loi vy, bao loi o T phc ca vua cha, Thng phc thi L - Trn. n thi Nguyn, thng
Nguyn, nh Nguyn quy nh m Phc gm c thng. Tuy nhin, t cui thi ca quan li, ng thi cng l Tin phc cn c gi l xim, trang phc c quy
u vung l loi m dnh cho quan v, Nguyn, khi nim qun c dng ch ca quan dn triu L Trung Hng, s khu nh s dng trong nhng bui l, thit
m Phc u trn ( Sa) dnh cho quan loi mc pha di, c hai ng chn. bit da trn mu sc o. 3. loi m ca mt triu, p dng i vi vua quan v hong
vn. M Phc u ca Vit Nam hu ht Xem: Kh, Qun chn. s hng binh lnh cp thp, ca thng dn tc, nhng ngi c danh v v phm trt.
u c gn cc trang sc bng kim loi. Qun chn: ch loi qun c hai ng triu L Trung Hng, c kiu dng tng t Xem: Xim.
Ph Dung: mt loi m ca vua nh chn phn bit vi loi qun khng y, l m inh T, cng l loi m cc quan i Thng phc: trang phc mc vo
Trn theo ghi nhn ca L Tc, nhiu kh chic vy c cu ca ph n Vit xa kia. khi nc c quc tang. nhng bui Thng triu, cc ngy mng
nng l m Thng triu, thng c bit Quyn Vn: tn gi khc ca m Thng Thao: 1. loi dy tt dng treo vo 5, 10, 20, 25.
n l m ca o gio, c hnh dng bng Thin, loi m c chp un cong ng v nn (nn quai thao). 2. loi dy tt dng Thy anh: tn gi khc ca dy honh
sen, chp vo bi tc. pha sau, trng nh ng my cun, thn tht lng, c s dng rng ri vo thi L trn m Min dnh cho hong triu
Ph hu: hai cnh di ra t hai bn sn m c cc vin lng c nh cc ht Trung Hng. Nguyn, c lm bng t vng, tht cm,
o bo theo quy ch ca nh Minh, c p ngc chu. y l loi m Triu phc ca Thn: tn gi khc ca i i, mt c tua hnh ht bt r xung. Xem: Honh.
dng vo triu nh L Trung Hng v triu vua Tng. Qua ghi chp ca L Tc, cc vua dng ai tht lng, c hai di to bn bung Thy ba: hoa vn sng nc trn o bo
Nguyn. nh Trn cng s dng m Quyn Vn, c xung di chn. triu L - Nguyn.
Phng tm khc lnh: dng phc sc l khi p dng vo Vit Nam, loi m ny Tht Long ng Cn: loi m Triu Tin phc: trang phc vua quan mc
lm bng la trng, hnh trn eo vo cng c s dng trong cc bui i triu. phc ca hong thi t triu Nguyn, c vo ngy thng, nhng lc khng phi
c, chnh gia c mt on la di xung Song khai: loi o x vt trc, vt sau, kiu dng tng t m Cu Long ng thit triu.
hnh vung, thng c phi vi L phc trang phc thng dng ca binh lnh triu Cn ca hong , song s lng trang sc Tiu kim t phc: dng o bo Triu
ca vua v cc quan i thn, t nht cn Nguyn. trn m c s gia gim. Xem: ng Cn. phc mu ta nm vng ca tc vng
c s dng n thi Trn. Nh Nguyn Tam Sn: loi m c nhng mi hnh Thin H i: di la trang sc vt ngang thi Trn.
khng s dng loi phc sc ny. my un cong chp m, c ngc chu min bn trn m Min ca vng. Ton Hoa: loi m p dng cho ngch
Phng Thng: m Thng phc ca nh dc cc vin lng tng t m Th phc: trang phc b quan s dng Tng quan ca nh Trn, c hai kim hon
tn tht thi Trn - H k t sau nm 1396. Quyn Vn Thng Thin, c trang sc hnh khi vo chu cha Trnh. nh hai bn m, vi nhung mu ta pha
386 387
bic lm thnh su tua, nh vo ai ngang T in: loi o c trn, t phn c tr vi trang phc Cn Min ca hong , Xun Thu: 1. loi m L phc ca hong
sau m. T nm 1396 n ht triu H, m xung x t, c may bng bn kh vi, mu en huyn hoc xanh sm, thu hoa triu Nguyn s dng khi t l ti tng
Ton Hoa c p dng lm m Thng thng c mu en, c s dng ph bin vn chim tr. miu; 2. loi m Thng phc ca cc quan
phc ca cc quan vn v tng tht phm. trong cung nh v dn gian Vit Nam thi Vin lnh. Xem: on lnh. v t, ng, lc phm triu Nguyn.
Trng vt. Xem: Giao lnh. L - Trn. Vin Du: m Thng phc ca cc v Xung Thin: dng m c kiu dng nh
Triu phc: loi trang phc vua quan T linh bo: cn gi l Mng bo, o vng hu thi Trn - H k t sau nm 1396. m Phc u, ring hai cnh chun hng
mc vo cc bui l nh, song vo thi bo Triu phc ca cc quan nht, nh, tam V i Long: loi m qun phc ca cc ln tri. y l loi m Thng phc ca
Nguyn, c ng nht vi Cng phc, phm triu Nguyn, trn o c thu bn v vua u triu Nguyn, c kt hp vi cc vua thi L s, v l m Triu phc ca
ch loi trang phc mc vo bui i triu loi linh th long, ly, quy, phng. Long bo hp tay. vua L, cha Trnh, cng nh vua cha nh
ngy rm v mng mt. T Phng Bnh nh: m ca nho Vng cn: dng li bc quanh u Nguyn. Quy ch trang sc trn m mi
Triu Thin: 1. m Thng triu ca cc sinh, t ti thi Minh Trung Quc v ca c nh tc c p dng vo triu nh thi mi khc.
vng, hu tc di thi Trn; 2. tn gi cc tn sinh qu tc ca nh Nguyn Vit ng Trong t nm 1744 v tip tc s Yn V: m Tin phc ca cc quan v
khc ca m Xung Thin thi L, loi m c Nam. Loi m ny lm bng the, bn bn dng trong cung nh triu Nguyn. triu L Trung Hng, thn hnh lc lng,
kiu dng tng t m Phc u, hai cnh vung vc, trn rng di hp. Xim: vn ch t tt, vung vi hnh ch sau m c mt l ph tng t hnh ui n
chun hi gp, hng ln tri. T Phng Bnh nh: loi m qun nht che trc h th, vo thi Nguyn c nn cn c gi l m n Dip (l n),
Trc lnh: 1. tn gi khc ca o giao trang p dng cho Thp o qun thi vua dng ch thng. Xem: Thng, T tt. hoc m ui n.
lnh; 2. ch loi o c thng ni chung, bao inh Tin Hong, c duy tr n thi
gm c o giao lnh, t thn, Nht Bnh. L Trung Hng. Loi m ny lm bng da,
Xem: Giao lnh. nh phng, bn bn vung vc c khu
Trung n: o lt trong mu trng, kiu rp li, trn hp di rng. TH MC SCH TRCH DN
giao lnh, c o thng c thu cc hoa T tu gin bch: di vi nhung mu ta
vn Ph. pha bic c gn sau m Thng phc
Trung Tnh: loi m Tin phc ca cc ca cc quan nh Trn. m ca Tng
chc quan i khi nhn h, khng phi vo quan, di vi ny c phn lm su tua, A. T liu Vit Nam: ). Trn Xun Ngc Lan phin m v
triu theo quy ch ca nh Minh, Trung gn ai ngang sau m. An Nam phong tc sch (). ch gii. Nxb KHXH. 1985.
Quc. Ti Vit Nam, hin ch thy loi m Vn Cng: m Thng phc p dng Mai Vin on Trin. Nxb H Ni. 2008. Chu nguyn tp vnh tho ().
ny c th hin trn pho tng hong t cho quan vn nht, nh, tam phm triu Bo tng M thut Cung nh Hu. Tp L Vn Phc. Vin nghin cu Hn Nm.
L nh T cha Bt Thp, Bc Ninh. Nguyn, trang sc ton bng vng, c hai 1. Thi Cng Nguyn ch bin. Trung tm KH: VHv.1146
Trng lnh. Xem: Giao lnh. di anh sc hoa vng khm ngc chu. bo tn di tch c Hu. 1997 C lut Vit Nam: Quc triu hnh lut
T thn: loi o x t hai bn sn, c Vn T Ti: m Thng phc p dng B kho (). Phm nh H. Vin v Hong Vit lut l. Vin S hc. Nxb
hai vt kiu i khm, c o c vin chy cho cc quan vn v tht, bt, cu phm nghin cu Hn Nm. KH: A.956. Gio Dc Vit Nam. 2009
thng xung di, di qu gi. Loi o t triu Nguyn, kiu dng tng t m ng Bn rp ha tit m thut c Vit Nam. C vt Thng Long H Ni. S Vn ha -
thn thi Nguyn thng thy l loi o Pha, ring l ph pha sau m phng l Vin M thut. Nxb M Thut. 2000 Th thao v Du lch H Ni. 2010.
hp tay, tuy nhin t thi L tr v trc, khc bit. Xem: ng Pha. Cc th vn ch Hn Vit Nam. Vin Cng d tip k (). Vin nghin
ng tay o rng hp u c ty nghi s V ch: L phc tn qu nht trong su Nghin cu Hn Nm. Nxb KHXH. 2010 cu Hn Nm. KH: A.44
dng. loi trang phc ca hu phi, tng ng Ch Nam ngc m gii ngha ( Cng h k vn (). Trng
388 389
Quc Dng. Vin nghin cu Hn Nm. Khm nh i Nam hi in s l ( ). ng Chu Nguyn Hu Tin, Tng Th gii di sn. Hi Di sn Vn ha Vit
KH: A.1499 ). Vin nghin cu Hn Nm. Vn Nguyn n Phc dch. Trung Bc Tn Nam. S7. Nm 2009.
D s lc bin i Vit quc Nguyn KH: VHv.1681/13 Vn. 1932. Thin Tng kha h ng lc (
triu thc lc (). Khm nh Vit s thng gim cng Minh Mng chnh yu (). Nxb ).Vin nghin cu Hn Nm. Bn AB.268.
Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.1676. mc (). Th vin Quc gia B Vn Ha Gio Dc v Thanh Nin. 1974. Thng bo Hn Nm hc. Vin nghin
Du hin tng bt (). Bi Vn D. Vit Nam. KH: R.591. M thut thi Trn. Nguyn c Nng cu Hn Nm. 2009.
Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.801 Kim ngc bo t. Bo tng Lch s Vit ch bin. Nxb Vn ha. 1977. Th ch Hn ca vua L Thnh Tng.
i Nam in l tot yu ( Nam. 2010. Nam phng danh vt b kho ( Nxb Vn Hc. 2003.
). Nxb Thnh ph H Ch Minh. 1993. Lo song th lc (). Vin nghin ). Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.43 Th vn L Trn. Tp 1 - 1977. Tp 2 -
i Nam thc lc (). Vin s cu Hn Nm. KH: A.2818 Nam s t k (). Vin nghin 1988. Tp 3 - 1978. Nxb KHXH
hc. Nxb Gio Dc. 2007; Vin nghin cu Lch i danh thn s trng ( cu Hn Nm. KH: A.2207 Ton Vit thi lc (). Vin nghin
Hn Nm. KH: A.2772/ 32; A.2772/27. ). Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.246 Nht dng thng m (). cu Hn Nm. KH: A.1262.
i Nam quc m t v (). Lch s truyn gio Vit Nam. Nxb T Phm nh H. Th vin Quc gia Vit Tuyn tp Ng gia vn phi. Trn Th
Hunh Tnh Ca. Nxb Tr. 1998. in Bch Khoa. 2009 Nam. KH: R.1726. Bng Thanh, Li Vn Hng ch bin. Nxb
i Vit thng s (). Vin L qu dt s (). Bi Dng Nhng khm ph v hong Quang H Ni. 2010.
nghin cu Hn Nm. KH: A.1389. Lch. Nxb KHXH. 1987. Trung. Bng. Nxb Thun Ha. 1994. T in ting Vit. Hong Ph. Trung
i Vit s k tin bin (). L Qu n ton tp (Tp I. Ph bin Nghin cu lch s. S 66. 1964. tm t in Vietlex. 2007
Th vin Vin S hc. KH: BK2. tp lc; Tp II. Kin vn tiu lc Nghin cu tn gio. S 4. 2006. T in Vn hc (b mi). c Hu,
i Vit s k tc bin (). ; Tp III. i Vit thng s ). Ng Th Nhm ton tp. Trung tm Nguyn Hu Chi ch bin. Nxb Th Gii.
Vin nghin cu Hn Nm. Nxb Vn Ha Nxb KHXH. 1977 1978. Nghin cu Quc hc. Nxb Vn Hc. 2001. 2004.
Thng Tin. 2011. L triu chiu lnh thin chnh ( chu cn lc (). Dng Vn Tng c Vit Nam vi truyn thng
i Vit s k ton th (). ). Vin nghin cu Hn Nm. KH: An. Nxb Gio Dc Vit Nam. 2009. iu khc dn tc. Chu Quang Tr. Nxb M
Vin KHXH Vit Nam. Nxb KHXH. 1998. A.257. Qun lc Vit Nam di cc triu i Thut. 2001.
t l qu thi (Phong tc Vit Nam). L triu hi in (). Vin nghin phong kin (T Thng c n Cn kim). Trang phc Thng Long H Ni. on
Nht Thanh. C s n lot ng Sng. cu Hn Nm. KH: A.52. Phm Vn Sn. B Tng Tham mu QL/ Th Tnh. Nxb H Ni. 2010.
1970. Mt s vn bn in ch v Php lut VNCH. 1971 Trang phc triu L Trnh. Trnh Quang
ng Khnh Khi nh chnh yu ( Vit Nam. Tp II. T th k XV n XVIII. Quc s di bin . Phan Thc V. Nxb T in Bch Khoa. 2008.
). Nguyn Vn Nguyn dch. NXB Nxb KHXH. 2009. Trc. Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.1045. Trang phc Vit Nam. on Th Tnh.
Thi i. 2010. Lch triu hin chng loi ch ( Quc vn trch dim. Dng Qung Nxb M Thut. 2006.
Gia nh thnh thng ch (). ). Phan Huy Ch. Nxb KHXH. 1992. Hm. Nxb Tr. 2004 c Trai di tp (). Vin nghin
Trnh Hoi c. Nxb Gio Dc. 1999. (Vin nghin cu Hn Nm, KH: A.1551/4) Sn c tp thut (). Vin nghin cu Hn Nm. KH: VHv.1772/2-3
Hnh nh H Ni cui th k XIX u th Lch triu tp k (). Ng Cao cu Hn Nm. KH: A.822 Vn ho Phng Nguyn. GS.TS Hn Vn
k XX. Nxb H Ni. 2010. Lng. Nxb KHXH. 1975. Tang thng ngu lc (). Th Khn. Nxb i hc Quc gia H Ni. 2005.
Hong L nht thng ch (). Lc s m thut Vit Nam. Trnh vin Quc gia Vit Nam. KH: R.89. Vn khc Hn Nm Vit Nam. Tp 1.
Vin nghin cu Hn Nm. KH: A.883 Quang V. Nxb T in Bch Khoa. 2009. Tp m thi vn (). Vin nghin T Bc thuc n thi L. cole francaise
Hn Vit. S 3. Thng 6 nm 2006. Mnh T quc vn gii thch ( cu Hn Nm. KH: A.2987 dExtrme-Orient & Vin nghin cu Hn
390 391
Nm. 1998; Tp 2. Thi Trn (1226-1400) Tp An Nam lai uy sch (). Cu ng th (). (Hu Tn) K lc vng bin (). (Minh).
thng. National Chung Cheng University (Minh) Lng Thin Tch . Du Tha. Lu H . (http://toyoshi.lit.nagoya-u. Trung M bch vn th kh (cadal.zju.edu.
v Vin nghin cu Hn Nm. 2002.Vin Quyn h. Quc lp Trung ng th ac.jp/maruha/kanseki/index.html) cn)
nghin cu Hn Nm. KH: Vt 00349. qun. 1981. () i Loan ng vn minh nghin cu Khang Hy t in. (zdic.net).
Vn i loi ng (). L Qu An Nam truyn An Nam tp k An hc khan. Quyn 3. K 2. Thng 12 nm L k. Bc Kinh i hc Xut bn x. 1999.
n. Th vin Quc gia Vit Nam. KH: R.118. nam k du (). 2006. (32 ()
Vn Nang tiu s (). Vin Vng Vn Ng ch bin. Thng V n ) Liu Ninh tnh bc vt qun tng Th
nghin cu Hn Nm. KH: A.872 th qun. 1937. () i Minh y quan phc nguyn nghin ha trc lc Hi ha quyn. Dng Nhn
Vit Nam phong tc. Phan K Bnh. Nxb Cm t vn chng. Cao Xun Minh. cu h lit. Minh triu Lng Quan phc Khi ch bin. Liu Ninh M thut Xut
Vn Hc. 2006. Thng Hi Th ha Xut bn x. 2005. ( nguyn suy trc. (. bn x. 1999. (
Vit Nam s lc. Trn Trng Kim. Nxb ) .) (mingyiguan. . . )
Vn Hc. 2008. Chn Lp phong th k (). org) Liu H ng tp (). (ng)
Vit Nam thi vn hp tuyn. Dng (Nguyn) Chu t Quan . Nxb Vn o Di ch lc (). (Nguyn) Liu Tng Nguyn . Internet Archive
Qung Hm. Nxb Tr. 2005. Ngh. HCM. 2007 Ung i Uyn . Trung Hoa th cc. (archive.org).
Vit Nam t in. Hi Khai Tr Tin c. Chn trch tp (). (Minh) Vng 1981. Lnh biu lc d (). (ng)
1954. Ngao . Trung M bch vn th kh hi bo gim (). (Nguyn) Lu Tun .Vng Vn Ng ch bin.
Vit Nam vn ha s cng. o Duy (cadal.zju.edu.cn) H Vn Ngn . Internet Archive Thng V n Th qun. 1936. (
Anh. Quan Hi Tng Th. 1938. Ch Chnh tp (). (Nguyn) Ha (archive.org) ).
Vit s (). Tp Hin vin. Th vin Hu Nhm. Internet Archive (archive. ng l vn tp (). (Minh) Dng Lnh ngoi i p (). (Tng)
Quc gia Vit Nam. KH: R.279 org) S K . Internet Archive (archive.org) Chu Kh Phi . Trung Hoa Th cc.
Vit s: X ng Trong 1558-1777 (ti Chin quc sch (). Trung Hoa Th Gii Am lo nhn mn bt ( 1999
bn). Phan Khoang. Nxb Vn Hc. 2001. cc. 2009. ). (Minh) L H . Trung Hoa Th Long chi nguyn. Dng Tnh Vinh, Lu
Vit s lc (). Trn Quc Vng Chuyt canh lc (). (Minh) o cc. 1997. Ch Hng. Trung Quc Th im. 2008. (
dch. Nxb Thun Ha. Hu. 2005 Tng Nghi . Internet Archive (archive. Hi ngoi k s (). (Thanh) i 2008).
V trung ty bt (). Vin nghin org) Sn . Trung Hoa th cc. 2000. Lun Hnh (). (Hn) Vng Sung
cu Hn Nm. KH: A.1297 Ch Phin ch (). (Tng) Triu Nh Hn ng phng ch tp dt. Lu V . (guoxue.com)
Thch . Trung Hoa Th cc. 1996. Ngh. Bc Kinh th qun Xut bn x. Man th (). (ng) Phn Xc
B. T liu Trung Quc: Chc t trn phm. Triu Phong. Hng 1997. ( . (archive.org)
An Nam ch lc (). (Nguyn) Cng Ngh Sa ng. 1994. ( ). Minh s (). Quc Hc vng (guoxue.
L Tc . Vin i hc Hu - y ban ) Hin i Hn ng t in. Bn th 5. com)
Phin dch S liu Vit Nam. Hu. 1961; C cung tng tuyn ty. Quc lp C Thng V n Th qun. 2005. ( Minh thc lc loi son. Thip ngoi s
Trung Hoa th cc. 2000; Internet Archive cung Bc vt vin. 1971. ( ). liu quyn (). V
(archive.org). ) Hong Thanh chc cng ( Hn Xut bn x. 1991. ()
An Nam ch nguyn (). (Minh) C i Hn ng t in. Trn Phc Hoa ). Internet Archive (archive.org). Minh thc lc (). Trung ng
Cao Hng Trng . Trung M bch ch bin. Thng V n Th qun. 2002. ( Kin h tp. () Internet Archive Nghin cu vin. Lch s ngn ng nghin
vn th kh (cadal.zju.edu.cn) ) (archive.org). cu s hiu n. 1962. (
392 393
- 1962) (ishare.iask.sina. Vng K . Thng Hi C tch Xut Thng Hi i ng Th cc. 1935. ( bn x. 2006. (
com.cn) bn x. 1988. () ) )
Minh Thi t vn tp (). Tp ch T Cm Thnh. K 131. Thng 4 Tng S (). (Nguyn) Thot Thot Trung Quc y quan phc sc i t
(Minh) Diu S Qun . Internet nm 2005. (131) . Trung Hoa Th cc. Tp 40. 1975. in. Chu Tn, Cao Xun Minh. Thng
Archive (archive.org) Tp ch Thu Tng Gia, k 8, 2009. ( Ty th (). (ng) Ngy Trng . Hi T th Xut bn x. 1996. (
Mng Kh bt m (). (Tng) 8) (http://toyoshi.lit.nagoya-u.ac.jp/maruha/
Thm Qut . Trung Hoa Th cc. 2009. Tp ch Vn S Trit. K 5. 2006. ( kanseki/index.html) )
Nam T th (). (Lng) Tiu T . 5) Trang T (). (Xun Thu) Trang Chu Trung Quc phc sc thng s. Hong
Hin . (http://toyoshi.lit.nagoya-u. Ty H du lm ch d (). . Tn Thng Hidch ch. Trung Nng Phc. Trung Quc Phng chc Xut
ac.jp/maruha/kanseki/index.html) (Minh) in Nh Thnh. Internet Hoa th cc. 2008. bn x. 2007. (
Nam s (). (ng) L Din Th Archive (archive.org) Trin lm vn vt folklore ng Nam )
(http://toyoshi.lit.nagoya-u.ac.jp/ T dn yu thut trc t sch dn. Lu Phi - Vit - Thi - n. Quc lp lch s bc vt Trung Quc phc trang s. Hong Nng
maruha/kanseki/index.html) in Tc, Trn Phng Chnh, H Ch qun. 2007 (:. Phc, Trn Quyn Quyn. Trung Quc L
Nguyn s (). (Minh) Tng Lim Hoa ch bin. Trung vn i hc Xut bn ) du Xut bn x. 1995. (
. Tp 15 (quyn 194 n quyn 210). x. 2001. ( Trnh Khai Dng tp tr (). )
Trung Hoa Th cc. 1975. ) (Minh) Trnh Nhc Tng . Internet Trng Khnh Bc vt qun qun tng
Nguyn thi k s (). (Thanh) T Ninh vn vt trn phm. T Ninh th Archive (archive.org) vn vt sch. Vng Xuyn Bnh ch
Trn Din . Thng Hi c tch Xut Vn Vt cc bin son. Vn Vt Xut bn Trc Gin tp (). (Minh) Phan Hy bin. Vn Vt Xut bn x. 2011. (
bn x. 1987. x. 2010. ( Tng . Internet Archive (archive.org)
Tng chu bin khn Trung Quc. Phc ) Trung Quc c d phc lun tng (Tng )
n i hc Vn s Nghin cu vin bin. Thanh s in. C cung Bc vt vin nh bn). Lc C. Vn Vt Xut bn x. Vn hin thng kho ().
Trung hoa Th cc. 2009. ( bin son. T Cm Thnh Xut bn x. 2002. 2001. ( (Nguyn) M oan Lm . Trung Hoa
) () ) Th cc. 1986.
Sn c tn ng (). (Nguyn) Thanh triu vn hin thng kho ( Trung Quc c i qun nhung phc Vit kiu th (). (Minh) L Vn
Dng V . Internet Archive (archive. ). Trung Hoa Th cc. 1936. sc. Lu Vnh Hoa. Thng Hi c tch Xut Phng . T kh ton th tn mc
org). Thch Danh (). (Hn) Lu Hy . bn x. 2003. ( tng th. T L th x. 1996. (
S k (). (Hn) T M Thin . (china-culture.jlmpc.cn) ) )
Trung Hoa Th cc. 2006. Th vc chu t lc (). (Minh) Trung Quc lch i y quan phc sc
S hc nguyt san. K 10. 2005 ( Nghim Tng Gin . Trung Hoa Th ch. Trn Mu ng. Bch Hoa Vn Ngh C. T liu Hn Quc:
) cc. 1993. Xut bn x. 2005. (. Chi Phong tin sinh tp (
Tam l (). (Tng) Nhip Sng Ton cu ha h Minh s nghin cu chi .) ). L Toi Quang ( ).
Ngha . Internet Archive (archive. tn th d lun vn tp. i Bc ng Ng Trung Quc lch i phc sc s. Vin Kit DB of Korean classics (db.itkc.or.kr)
org). i hc Lch s hc h. 2007 ( Anh. Cao ng Gio Dc Xut bn x. 1994. Phc sc. Yehwa yeoja daehak chulbanbo.
Tam quc ch (). (Tn) Trn Th () () 1995. (.
. Quc Hc vng (guoxue.com) ) Trung Quc long bo . Hong Nng 23. . 1995)
Tam ti hi (). (Minh) Tng hi yu tp co (). Phc, Trn Quyn Quyn. Ly Giang Xut Hn Quc phc sc s. An Myeong
394 395
Suk, Kim Yong Seo. Ye Hak sa. 2006. ( (record.museum.kyushu-u.ac.jp) Bulletin des Amis du Vieux Hu (Nhng t: Lch s ngh thu Trung Quc, Hn
. , . ) Ha Hn tam ti hi (). ngi bn c Hu). 1916 Quc, Nht Bn v Vit Nam). Young Yang
ch trai lon co ( ). The Kyushu University Museum. (record. China: The Three Emperors (Ba hong Chung. Harry N. Abrams. 2005.
L T Hin ( ). DB of Korean museum.kyushu-u.ac.jp) Trung Hoa) 1662 1795. Evelyn Rawski, Tp du k mi v k th v vng
classics (db.itkc.or.kr) Hong Thanh chc cng ( Jessica Rawson. Royal Academy Books. 2006. quc ng Ngoi (1681). Jean-Baptiste
Nghin Kinh Trai ton tp ( ). The Kyushu University Museum. Des Photographes en Indochine Tonkin, Tavernier. Nxb Th Gii. 2007.
). Thnh Hi ng ( (record.museum.kyushu-u.ac.jp) Annam, Cochinchine, Cambodge et Laos Au T liu cc cng ty ng n H Lan v Anh
). DB of Korean classics (db.itkc.or.kr). Lch s quan h Vit Nam Trung Quc. XIX Sicle (Cc nhip nh gia ng Dng: v K Ch - ng Ngoi th k XVII. Hong
Quc triu ng l nghi ( Yamamoto Tatsuro. Yamakawa Xut bn Bc K, Trung K, Nam K, Campuchia v Anh Tun bin son. Nxb H Ni. 2010.
). Thn Thc Chu ( x. 1975. (. . Lo, th k XIX). Muse national des Arts T liu vn hin Thng Long - H Ni:
). Vin nghin cu Hn Quc hc ) Asiatiques Guimet. 2001. Tuyn tp t liu phng Ty. PGS.TS.
Khu Chng Cc i hc Seoul. KH: M thut Nht Bn. S 26. Shibundo. K thut ca ngi An Nam. Henri Oger. Nguyn Tha H ch bin. Nxb H Ni. 2010.
1136-v.1-6. ( 1968. (.26.) Nxb Th Gii. 2009. T in Vit - B - La. Alexandre de
. : 1136-v.1-6.) Tng b Hoa Di thng thng kho ( Lch s vng quc ng Ngoi. Rhodes. Nxb KHXH. 1991.
Trang phc ca nc ta thi Joseon qua ). Nishikawa Joken ( Alexandre de Rhodes. y ban on kt Cng Vietnam and the Chinese model (Vit Nam
tranh nhn vt. Kwon O Chang. Hyeon Am ). (ishare.iask.sina.com.cn) gio Tp HCM. 1994. v m hnh Trung Hoa). Alexander Barton
sa. 1998. ( . Th Gii nhn vt quyn ( Mt chuyn du hnh n ng Ngoi Woodside. Harvard University Press. 1971.
. ) ). Th vin Vn ngh i hc Kyushu nm 1688. William Dampier. Nxb Th Gii. Vit Nam trong qu kh qua tranh khc
Triu Tin vng triu thc lc ( Nht Bn. KH: 17-123. ( 2007. Php. Nguyn Khc Cn, Nguyn Ngc
). (sillok.history.go.kr/ . 17-123) The Kyushu Mt chuyn du hnh n x Nam H ip. Nxb Vn ha Dn tc. 1997.
main/main.jsp) University Museum. (record.museum. 1792-1793. John Barrow. Nxb Th Gii. 2008. Villages et villageois au Tonkin: 1915-
Trung Quc lch i vng Min phc kyushu-u.ac.jp) Nhng l khch trong hnh trnh 1920 (Lng v c dn lng ti Bc K:
nghin cu. Choe Kye Sun. ng Hoa i Tranh Ogoe thi xa xa - Hi ha Lu khm ph Vit Nam. Mario Sica. Nxb Th 1915-1920). Lon Busy. Collections Albert
hc xut bn x. 2007. ( Cu sng li. Satou Fumihiko. Sakuhinsha. Gii. 2013. Kahn, 1986.
. . ) 2003. ( Silken Threads: A History of Embroidery X ng Trong nm 1621. Cristophoro
..) in China, Korea, Japan and Vietnam (Ch Borri. Nxb thnh ph HCM. 1998.
D. T liu Nht Bn: Vn quc nhn vt (). Th
Cu dng k s (). Trnh Bnh vin Nagasaki thuc huyn Nagasaki. (
Trit (). Th vin i hc Tsukuba ( ). The Kyushu University
). (ishare.iask.sina.com.cn) Museum. (record.museum.kyushu-u.ac.jp)
Chu n thuyn hi quyn. Bo tng quc Vn quc nhn vt thuyt (
lp Kyushu. 2009. ( ). Nishikawa Jyoken .
. ) The Kyushu University Museum. (record.
ng phng hc. K 23. (.23) museum.kyushu-u.ac.jp)
Hi ngoi ch o thuyt (
). The Kyushu University Museum. E. T liu phng Ty:
396 397
NGAN NM AO MU
LCH S TRANG PHUC VIT NAM
GIAI OAN 1009-1945
Bin tp ng Vnh
Thit k ba Ta Quc Ky Nam
Trnh bay Mai Mai
Sa ban in Pham Thuy
Hien nay, tren th trng a xuat hien hang loat cuon sach lam gia sach cua
Nha Nam vi chat lng in thap va nhieu sai loi. Mong quy oc gia hay can
than khi chon mua sach. Moi hanh vi in va buon ban sach lau eu vi pham
phap luat va lam ton hai en quyen li cua tac gia va nha xuat ban.