l anl Bora

Trkiye'nin
Lin Rejimi

Birikim
Yaynlar
TANIL BORA Trkiyenin Lin Rejimi
TANIL BORA 1963 Ankara doumlu. stanbul Erkek Lisesi ve Ankara niversitesi
SBF mezunu. 1988den beri letiim Yaynlarnda aratma-inceleme dizisi editr
ln yrtyor. Birikim'de yazyor. aylk sosyal bilimler dergisi Toplum&Bilim
dergisinin yayn ynetmeni. Arlkl alma alan: Trkiyede siyasal dnceler,
zellikle sa ideolojiler ve milliyetiliktir. Bu konulardaki kitaplar: Devlet Ocak
Dergh - 1980lerde lkc Hareket (Kemal anla birlikte 1991), Milliyetiliin Kara
Bahan (1995), Trk Sann Hali (1999), Devlet ve Kuzgun - 19901ardan2000lere
MHP (Kemal anla birlikte, 2004), Modem Trkiyede Siyas Dnce, 4, Milliyetilik
(editr, 2004), Medeniyet Kayb: Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar (2006), Tr
kiyenin Lin Rejimi (2008), Sol, Sinizm, Pragmatizm (2010).
Dier almalar: Yeiller ve Sosyalizm (derleme, 1988), Rudolf Bahro: Nasl Sos
yalizm, Hangi Yeil, Niin Tinsellik? (derleme, 1989), Yugoslavya: Milliyetiliin Pro
vokasyonu (1991), Bosna-Hersek Yeni Dnya Dzeninin Av Sahas (1994), Futbol
ve Kltr (derleme, R. Horak ve W. Reiterte birlikte, 1993), Yeni Bir Sol Tahayyl
iin (derleme, 2000), Takmdan Ayn Dz Kou (derleme, 2001), Ankara Rzgr -
Genlerbirlit Tarihi (Genlerbirlii Spor Kulb yayn, 2003), Taraya Bakmak
(derleme, 2005), Krhanede Romantizm - Futbol Yazlan (2006), izgi A: Futbol
Yazlan izileri (Turgut Ykselle birlikte) (2013).

Birikim Yaynlan 4 2
ISBN -13: 9 7 8 -9 7 5 -5 1 6 - 0 6 2 -7
2 0 0 8 Birikim Yaynclk Ltd. ti.
1-2 . BASKI 2 0 0 8 -2 0 1 1 , stanbul
3 . BASKI 2 0 1 4 , stanbul

EDTR Abdullah O nay - K erem nvar

DZ KAPAK TASARIMI U tku Lom lu
KAPAK Suat Aysu
KAPAK FOTORAFI 2 0 1 3 H aziram nda Eskiehirde
Ali smail K orkm azn urad lin saldrsnn video kaytlarndan
UYGULAMA Hsn Abbas
DZELT Siyami Kuzu
BASKI ve CLT Sena Ofset SERTFKA NO. 12064
Litros Yolu 2. M atbaaclar Sitesi B Blok 6. K at N o. 4N B 7 -9 -1 1
Topkap 3 4 0 1 0 stanbul Tel: 2 1 2 .6 1 3 0 3 21

Birikim Yaynlan s e r t i f i k a n o . 11248

Binbirdirek M eydan Sokak, iletiim H an 3 , Fatih 3 4 1 2 2 stanbul
Tel: 2 1 2 .5 1 6 2 2 6 0 - 6 1 -6 2 Faks: 2 1 2 .5 1 6 1 2 5 8
e-mail: birikim @iletisim .com .tr
 TANIL BORA

Trkiyenin
Lin Rejimi
G EN LETLM BASKI

Birikim Yaynlar
 NDEKLER

Sunu................................................................ 7

Razgrad, Vagonli, Hatay olay. Tan Matbaas, 6/7 Eyll

Erken Cumhuriyet ve Lin Disiplini.................. 19

Lin Ortam ve Faizmin Sarkac....................... 31

Mukayeseli Lin Etdleri

Nazi Almanyas - Bugnn Trkiyesi...............................................41

Lin Alm ...................................................... 57

Lin Kltr zerine Birka Not 65

"Gezi" Linleri................................................. 69
Trkiye nsan Haklar Vakf Dokmantasyon Merkezi

2002-2013 Yllar Arasnda Gerekleen

Lin Giriimleri................................................ 83
 Sunu

Lin, 2008de yitirdiimiz szlk ustas Ali Pskllo-

lunun Trke Szlk'nde yle tanmlanr: Halktan bir
topluluun, bir suluyu ya da kendilerine gre su olan dav
ranta bulunmu birini yumruk, ta, sopa gibi aralarla d-
ve dve ldrmesi.
lm, u nokta; o noktaya varmayan iddete de lin di
yoruz pekl. En azndan lin giriimi diyoruz. Lin girii
mi de, kast bakmndan ve ortaya kartt sosyal ve nsan
durum bakmndan, linten baka bir ey deildir.
Sosyal teoride bir unsur daha vurgulanr lini tanmlarken:
Ajitasyon unsuru. Halktan bir topluluk, onlar eyleme a
ran birileri tarafndan seferber edilmitir. Bunlara kim dur di
yecek! diye tahrik eden gazeteler tarafndan... dorudan do
ruya vurun erefsize, ne duruyorsunuz! diye haykran pro
vokatr tarafndan... fkeyle fokurdayarak kendi kendim azd
ran kalabalk iinden ilk yumruu indiren birisi tarafndan...
Linin hedefi: Sulu veya kendine gre su olan davra
nta bulunmu birisi veya birileri... lin, bir cezalandrma
eylemi. Liniler, sulunun tesbitini ve cezalandrlmasn
bizzat ellerine alyor, hukuku devre d brakyorlar. Huku
kun iyi ilemediini, sulular lynca cezalandrmadn
dnyorlar. Olaan yarglama prosedr, zaten sululu
una oktan karar verdikleri o reziller iin -her kimseler- bir
mkfat nitelii tayor onlara gre: Mahkeme aylarca sre
cek, avukat bir boluk bulup beraat ettirecek ya da ieri girse
bile elini kolunu sallaya sallaya biraz yatp kacak; Bunla
r zaten kolluyorlar. Byle dnyorlar. Dahas, o kiilerin
normal hukuku hak etmeyecek derecede aalk mcrim
ler olduklarn dnyorlar. nsan cinsinden saymyorlar'
onlar. nsanca bir muameleyi hak etmedikleri kanaatindeler.
*

Lin, modern bir szck. Amerikan i savandan sonra

rk Ku Klux Klan gruplarnn, siyahlara uygulad idde
ti tanmlamak zere kullanld ve yerleti. Ki Ku Klux Klan
marjinal bir hcre deil, iinde gcnde, sradan yurtta
larn mensup olduu binlerce kiiye yaylm bir rgtlen
meydi. Dolaysyla, kitlesel bir kabul gren, diyebiliriz ki be
lirli bir toplumsal meruiyete yaslanan bir pratikti.
Zaten, lin szcnn refakatinde lin hukuku kavra
myla beraber zuhur etmi olmas, bizi irkiltmeli. Kavramn
adndan tretildii sylenen -farkl kaynaklara gre- drt
kiiden yargtr zaten. 1493te rlandann Galway kasa- '
basnda cinayet zanls olunu mahkm ettikten sonra evi
nin penceresinden sarktarak bizzat asan, gaddarlyla n
l yarg James Lynch... Amerikan bamszlk savanda ge
rek ngiltereye sadk kalan dmanlar gerekse her adi
su zanlsn mahkemeye karmadan, ounlukla krbala
tarak, cezalandrtan yarg Charles Lynch... 16. yzyl son
larnda Kuzey Carolinada olaanst sertliiyle nam salm
bir yarg, John Lynch... Linin isim babas adaylarndan
yarg olmayan, yalnzca William Lynch: 18. yzyl sonu/19.
8
yzyl balarnda Pittsylvania kentinde bir haydut etesini
bizzat cezalandrmak zere milis rgtleyen bir adam...
Yoksa lini, modern hukuk dzenlerinin bodrumlarn
da saklanan ikence letlerine mi benzetmeli? Nasl, Cari
Schmitte gre, olaanst hal ilan etme ve uygulama yetki
si hukukun kurucu unsuruysa, son kertede hukuku muktedir
klan g buysa ve her daii devreye sokabilecei bir imkn
sa... Nasl Giorgio Agamben, modem iktidarn insanlar key
fi biimde hkmedilebilir plak hayata indirgeyen hukuk-
suzlatnlm meknlarna dikkat ekiyorsa... Lin de, hu
kuk devletlerinin gzlerden rak tutulan ama kapatlmam,
ara ara geit verilen ya da verilebilecek bir yan yolu olabilir mi?
Dnyann her kesinden baka rnekler yannda, Trki
yenin gerek btn modem tarihindeki gerek yakn yllarda
ki tecrbesi, aka bunlar dndryor.
*

Radikal siyasal teorinin eletirel sorgulamasnn gster

dikleri, bizi hukuk devleti ilkesi ile lin arasndaki mutlak
badamazla dikkat ekmekten alkoymamal. Lin hu
kuku, hukuksuzluk demektir. Baz insanlarn hukuktan
istisna edilmesi demektir. nsanlarn hukuktan istisna edil
mesinin, yani hakszln, adaletsizliin doallamas, me
rulamasdr.
Hukukun stnlnn, -k i kanunlara riayetle mahdut
olmayan bir etik ilkedir-, berhava olmas, gcn ve iddetin
keyfliine alan aar. Lini tolere etmek, Trkiyede siyas
ve mlk erknn ska yapt gibi mazur gstermek, hukuk
devletinin kendini inkrdr.
*

Lin szcnn mecaz kullanmlarnn son zamanlarda

gndelik dilde hayli yaygnlatm fark ediyor musunuz?
9
zel hayatyla ilgili iftiralara maruz kalan manken ve
ya dizi oyuncusu, medyann itibardan drd herhangi
bir kamusal ahsiyet, lin edildiini, yargsz infaza kur
ban gittiini syleyerek tepki gsteriyor. Hakszla ura
dn, adaletsizlie maruz kaldn syleyen mehur ego
lar, gerek linlerin kurbanlarna ok zaman nasip olmayan
bir duygudalkla karlanabiliyorlar. Galiba, lin kavram
nn gerek bir infial konusu olmamasnn bir iaretidir bu.
*

Gerek bir inflin zemberei, hukuk fikrinden, kamu

sal bilinten, vatandalk etiinden baka bir yerde iliyor-
dur belki. Elbette bunlarla bsbtn alkasz olmayan, ter
sine bu deerlerle mmur bir yerde: vicdanda. Kamu vicda
nna gelene kadar, her nevi mnferit vicdann da szlama
s beklenmez mi linin deheti karsnda? Lin, kalabaln
azl inemesidir - bazen, tek birisini. Korunmasz, are
siz durumdakine saldrmaktr. Keye kstrlm, kuatl
m olana ullanmak... Yerdekine bir tekme savurmak... Bi
reysel sorumluluk stlenmeden, kalabaln koynuna sn
m, anonim bir crmn glgesine saklanarak...
Yaplabilecek en byk vicdanszlklardan, olup olabile
cek en erefsizce ilerden biri, ksacas. Her cann skan,
her tuhafna gideni, en basit bir gndelik hayat ihtilfndaki
muhatabm eddeli eddeli erefsiz diye anmann konu
mada virgl yerine getii bir toplumsal vasatta, linin infil
yaratmamas da bize bir eyler sylyor olmal.
*

Kalabaln koynuna snmaktan, anonimlemi bir c

rmden bahsettik. Linin tekinsiz yan bu. Aa yukar yz
yldr bir beer-doal fet olarak siyas mhendislik hesap
larna dahil edilen kitle psikolojisi etmeni... Tek balarna
10
byle bir eye cesaret etmeyecek insanlar, birlikte yapyor ol
mann cesaret asyla vurup kralar... Kitleyle beraber akar
ken, kitlenin bir paras olmann cezbesi iinde, yaptklar
nn su olduunu, yz kzartc olduunu, gnah olduunu,
zillet olduunu idrak etmez, edemez, ar-hay eiini atlarlar.
Bazen, meum bir frsat gibi gelir bu... Lin kurbanyla,
onun meselesiyle dorudan alkal olmas bile gerekmez;
ylm honutsuzluklarn yk, engellenmilik duygusu
nun biriktirdii saldrganlk potansiyeli, zayf ve serbest
bir hedef bulmutur ya, boalr onun zerine.1
*

Konuyla ilgili sosyoloji, psikoloji, siyasetbilimi, antropo

loji literatrnde, lin szcnn daim refakatisi: g
ruh. Deersiz kalabalk, ayaktakm, sr. Linin znesi ol
duu kadar, nesnesidir de gruh. Lin giriimcilerini ill bir
lmpenler topluluu, azgn bir fanatik kitlesi, tutunaca bir
dal, balanaca bir deer kalmam kopuklardan mteek
kil bir kara kalabalk olarak tasavvur etmeyin. Elbette, by
le bir kitlenin line celp edilmesi bilhassa kolaydr; byle-
leri eii kolayca geebilir, knp dkebilirler. Ama unutul
masn: Lin eylemi, ona kalkanlar, ona kaplanlar gruha
dntrr. Lini yapan gruh olduu kadar, gruhu yara
tan da lintir. Lin deneyimi, giriim ve ajitasyon aamasn
dan itibaren, kitleyi, kalabalk iindeki insanlar gruh hali
ne getirir. Gruhlamann meyli, linedir.
Linin insan dehete dren, drmesi gereken yan,
budur. nsan topluluklarnn gruhlamas... Av gruhuna
benzemesi... Yrtc hayvan srsne benzemesi... Barbarla
mas... nsanlktan kmas...
1 Murat Paker bu konudaki bir makalesinde, linin saiki olan psiko-sosyal me
kanizmalar ele alr: Linin psiko-politii: Nedir, niin, nasl?, Psiko-politik
Yzlemeler iinde, Birikim Yaynlan, stanbul 2007, s. 191-206, zellikle s.
194-199.

11
 Lin, en aikr medeniyet kaybdr. Linin sradanlat,
kolektif bir utan yaratmad, infil uyandrmad bir top
lum, toplum olma vasfm yitiriyor demektir.
*

Trkln nc dnr ve Trk faizminin en tutar

l ideologu Nihal Atsz, 1963te yazd bir mektupta Polat-
l civarnda iki Alman turiste yaplan canavarlk hakkmda-
ki bir gazete haberine deinir ve yle hayflanr: Dorusu
nu istersen, bu olayda mill bir utan ve rezalet var. Bu utan
ancak bu iki canavarn halk tarafnda lin edilmesiyle temiz
lenebilir ama o haysiyet, o uur, o kan, o gayret nerede?2
Sanki meden cesaret kavramn tersine eviren bir eda var
dr bu serzenite. Toplum (daha dorusu millet) olma vas
f, erefini kanla temizlemeye hazr olma pervaszlyla s
nanr. Faist ahlk, mill-toplumsallm hayatiyetini, kanda
ilkel topluluun gd ekonomisini canlandrmakta bulur.3
*

mit Kvan, 2008 Ekiminde Balkesir/Ayvalk/Altmo-

vada iki gen grubu arasndaki gerginliin cinayetle sonu
lanmasndan sonra beldedeki Krtlere kar bir lin havas
nn estirilmesi zerine yazd yazy yle bitirmiti: Ha
limi sorarsanz, bir sonraki lin-katliam giriiminde ilk l
drleceklerden biri olmay diliyorum.4 Bu sardonik in
fil, lin vakalarnn olaanlat bir toplumun toplumluk-
tan/insanlktan kmasnn karsnda insann dibine batt
umutsuzluun ifadesidir.
*

2 Ycel Hacalolu, Atszn Mektuplar, tken Neriyat, stanbul 2013, s. 62.

3 Bu paragraf 3. Baskda eklendi.
4 Akl katlettik, sra insanlarda, TaraJ, 4 Ekim 2008.

12
 Buraya kadar, soyut olarak linten sz ettim. Linin va
hametini idrak etmek iin buna ihtiyacmz var. Saikleri-
ne, muharriklerine, sebeplerine, sonularna hi girmeden,
bunlar hi bilmeden ve hesaba katmadan, lini ar bir zil
let, bir insanlktan kma dknl olarak grmek iin...
Faillerine, kurbanlarna, yerine yurduna, toplumsal ve poli
tik balamna, vesilesine hi bakmadan, her lin vakas ba
mz nne edirir, edirmelidir. En mhimi, bu.
*

Trkiyede son yllarda neredeyse rutinleen lin vakala

r ve bunlarn yetkililerce belirli bir toleransla karlanmas
karsnda, bu soyut ve ahlk infilin eksikliinden muz-
darib olmalyz. Vekil vkel, asker ve mlk erkn, b
yk medyada sz sahibi olanlar, kanaat nderleri, politika
c zmresi, lin olaylarna tepki gsterdiklerinde, -gsterir-
lerse-, khir ekseriyetle, bu olaylarn yine asayi cinsinden
sonularna dikkat ekerek kayg belirtiyorlar - belirtirler
se. Vatandalar kendini devlet otoritesi yerine koyarak su
lu grdklerini cezalandrma ya da hak alma (ihkak- hak)
cihetine giderlerse bunun devlet otoritesinin altn oyaca
n ve hukuk devletini ifls ettireceini syleyerek... ve tabii,
bu gibi provokasyonlarn Trk-Krt atmasna, yani sivil/
i savaa yol aarak birlik ve beraberliimizin kkne kibrit
suyu dkecei uyarsnda bulunarak...
Linlerin kendisinden ok sonulanndan duyulan bu en
dieye de razyz tabii. Kimileri bu vakalardan ancak dev
letli ve mill mlahazalarla rahatszlk duyacaksa, bari y
le duysun...
*

Zira, sylemeye gerek yok, Trkiyede yakn dnemde o

alan lin vakalarnn gerekten Trkler ve Krtler ara-
13
smda, husumet tohumlan eken, gndelik hayattaki aynma-
lan derinletiren bir etkisi vardr.
Sz konusu vakalann ounun belirgin muharriki, Krt-
lere ynelik hntr. Her Krtn ahsnda PKKy grmektir;
kimi zaman rant ihtilfnda ne kmak, kimi zaman kendi
ni asl yerlisi sayd kentin/kasabann/mahalledeki hki
miyet ve stnln savunmak iin, bayraklan fora edip
ahaliyi hain Krtlere kar ayaklandrma imkndr. Ba
ka bir eyleri protesto eden solcu genleri hedef alan lin gi
riimlerinde bile, atlan ilk yumruk, aklan ilk kibrit: Bun
lar PKKl! lfdr.
Korkulacak u nokta, kaybedecek bir eyi ve bir midi ol
mayan kitlelerin biriktii yerlerde-ortamlarda, lmpen ka
labalkla toplu knmlara girimesidir. Fakat hazr gruh
lara dikmeyelim sadece gzmz; lin atmosferinin iin
de gcndeki insanlar gruhlatrc etkisini unutmaya
lm. Aynca, en u noktaya, felket raddesine varmasa, daha
hesapl leklerde kalsa ve gerek kendi iinden gerek yu
kardan gemlense dahi, bu eilimin, bu yatknln, toplu-
luklan gitgide birbirinden uzaklatraca aktr. Bu, toplu-
luklann kendi iinde de etnik uurun pekimesi; insanla-
nn etnikliine indirgenmesi demektir. Ve ne kadar tekrarla
sak az: Toplum olma vasfnn kayb demektir, toplumun ili
inin erimesidir.
*

Yetkililerin engin hogrs, lin gruhlarna fevkalde

geni bir tahrik olma hakk bahedilmesi, kimi zaman
bunlarn yan-legal milis gruplarymasna hayrhh mua
meleye tabi tutulmas, Trkiyede lin olgusunun son de
rece nemli bir vehesini oluturuyor. Linin, merula
ma demeyeceksek, olaanlamasnn belki de temel sebe
bi budur.
14
 Dahas, bu sunu yazsnn balannda geerken im et
tiim ve baka bir yerde zerinde durduum gibi,5 Trki
yede, bir kriz idaresi ve olaanst hal yntemi olarak lin
in ilevselletirildiini, nnn aldm dndrtenbir
tablo karsndayz. Bunun vahim bir rneiyle, elinizdeki
metin yayma hazrlanrken karlatk. stanbul Okmeyda-
nnda protesto gsterisi yapan DTPli gruba, bir mahalleli
pompal tfekle ate at ve Babakan Recep Tayyip Erdoan
bu vatanda tepkisine u szlerle empati gsterdi:

Eer siz vatandan maazasnn camlarn indirirseniz,

vatandan hayatna kast ederseniz, hayatna kastettiiniz
vatanda kalkp da eer elinde byle bir tedbiri, byle bir
imkn varsa, o da kendini savunma yoluna gidecektir.6

Derlemedeki makalelerden biri, Trk liniliinin bu va

him vehesine odaklanyor ve buradaki lin rejimini Nazi
Almanyas rneiyle kyaslyor.
*

Burada bir araya getirilen iki ksa makale, Trkiyede

2007-2008 arasnda ba gsteren lini parlamalar vesilesiy
le yazlmt. Popler televizyon dizisi Kurtlar Vadisinden
hareketle iddetin pornografik hazlarla oaltlmasn ele
alan yaz da yine linlerin ard yresine bir bak atyordu.
(3. Basmda, konuyla ilgisinin fazlaca dolayl olduunu d
nerek bu yazy kardm.) Birikim dergisinde yaymlan
m olan bu yazlarda7 kk deiiklikler ve gncelleme

5 Trkiyenin kriz idaresi yntemi: Mill refleks ve lin ojisi, Tanl Bora, Me
deniyet Kayb, Birikim Yaynlan, tstanbul 2007 (3. bask), s. 191-201.
6 4 Kasm 2008 tarihli gazeteler.
7 Lin ortam ve faizmin sarkac, say 223 (Kasm 2007), s. 9-12; Mukayeseli
lin etdleri - Nazi Almanyas, Bugnn Trkiyesi, say 230-231 (Haziran-
Temmuz 2008), s. 100-106; Kurtlar vadisi, iddetin pornografisi ve tekinsiz-
lii", say 215 (Mart 2007), s. 38-42.

15
ler yapld. Metnin sonunda, 2002den bu yana Trkiyede
kaydedilmi lin giriimlerini anlatan bir dkm yer alyor.

3. BASKIYA NOT

lk iki basks Birikim Yaymlanmn Gncel-bror dizisin

den yaplan bu kk kitabn elinizdeki yeni basmna, ko
nuyla ilgili daha sonra yazlm birka yaz (gelitirilerek)
eklendi.8 Gezi linleri balkl yaz, ilk kez bu kitapta ya
ymlanyor.
Betl Bakinin, Toplum ve Bilim dergisinin 128. saysnda
(s. 163-182) yaymlanan Trkiyede lin: 1991-2011 dne
mindeki lin eylemlerinin analizi balkl makalesini de bu
rada zikretmek isterim. Baki, memlekette lin vakalarnn
analitik bir dkmn yaparken, siyasi ve adi vakalar ara
sndaki mekanizma ve dinamik farklarna dikkat ekiyor.
Trke edebiyatn iki usta yazarnn, Haan Ali Topta ve
Ayfer Tunun son romanlar,9 lin sahneleriyle bitiyor. Za
ten Tunun Dnya Ansnn kaynanda lin vardr; kahra
manmz, hayatn karartan anlamszlk duygusunu, sevgi
sizlii, ergenliinde gayr ihtiyar dahil olduu bir lin tec
rbesinin iine ektii vicdan arsna borludur. Lin, o ta
ra ehrinde byyen muhafazakrln, mitsizliin, hncn,
riyakrln bir infilki gibidir ayn zamanda. Toptata elle
rinde sopalar, talarla zerine doru gelen insanlara bakaka

8 Lin alm, Birikim'de yaymland (say 249, Ocak 2010, s. 3-5). Lin kl
tr zerine birka not, kk deiikliklerle Kaos GLnin 116. saysnda
(Ocak-ubat 2011) ve nsan Haklan Ortak Platformunun nsan Haklan iin
Diyalog Dergisinin 7. saysnda (Ocak 2011, s. 26-28) yer ald. Erken cumhu
riyet ve lin disiplini balkl yaznn 6/7 Eylle odaklanan daha ksa bir ver
siyonu, stanbul Bilgi niversitesinde 17-19 Haziran 2013te dzenlenen Kit
leleri Yeniden Dnmek: Hukuk, iddet ve Demokrasi konferansndaki su-
nulan derleyen kitaba verildi.
9 Haan Ali Topta, Heba, letiim Yaynlan, stanbul 2013; Ayfer Tun, Dnya
Ars, Can Yaynlan, stanbul 2014.

16
lan lin kurbannn bu insanlarn hepsi bana saldrmak iin
geliyor olamaz, geridekiler mutlaka ndeki o gz dnm
leri durdurmaya alyor diye iinden geirmesi, ummak
istemesi, lin deheti karsndaki sahih insan hayreti an
latr bize, iki edebiyatnn gzlerini line evirmesi de bize
bir ey anlatyor olmaldr.

Ta n i l B o ra

17
 Razgrad, Vagonli, Hatay olay.
Tan Matbaas, 6/7 Eyll
Erken Cumhuriyet
ve Lin Disiplini

6/7 Eyll olaylar, Trkiye tarihinin vahim lin vakalarn

dan birisidir. Kbrs sorunuyla ilgili uzun sredir milliyet
i ajitasyonla hazrlanan kamuoyu, 6 Eyll 1955te Ata
trkn Selanikteki evine bomba konduuna dair bir yalan
haberle1 ayaklandrlm, protesto gsterileri lin seferberli
ine dnmtr. stanbulun eitli semtlerinde lin g
ruhlar gayrimslimlerin yaad ve i yapt 5 bini akn
mekn tahrip etmi, kesinletirilemeyen bilgilere gre en az
11 kii ldrlm, en az 60 kadna tecavz edilmitir.2 s
tanbuldaki Rum aznln bir blm bu olaylarn zerine
Yunanistana g etmitir.
Bu ksa yazda, Ekim 1960 - Ocak 1961 arasnda grlen
6/7 Eyll Olaylan Davasnda, bu lin rezaletinin yarg, ida-
re-polis ve (sabk) hkmet zaviyesinden nasl yorumland
na, nasl anlamlandnldma ilikin gzlemlerde buluna
cam. Bunu yaparken, 6/7 Eylln, devletin lin disiplinin
1 Yalana dayanak olmak zere, Selanikteki Trkiye Konsolosluunun bahesin
de bizzat bir Trk istihbarat ajan-provokatr tarafndan bomba patlatlmt.
Dilek Gven: 6-7 Eyll Olaylar, iletiim Yaynlan, stanbul 2006, s. 92-3.
2 Dilek Gven, a.g.e., s. 48-56.

19
de nasl bir sapma veya gelimeye tekabl ettiini de d
nme frsatmz olacak.

YASSIADA 6/7 EYLL DAVASININ NEM

Bu dava, bir byk lin olaynn yarg nne getirilmesini

salayan istisnai bir emsal olarak zel bir nem tar. imdi
ye kadar belki bu neminin zerinde yeterince durulmam
olduunu syleyebiliriz. Bunun temel nedeni herhalde bu
davann, askeri darbeyle devrilen DP iktidar ileri gelenle
rine ynelik olaanst bir yarglamann paras olmasdr.
Gerekten de Yassada yarglamalar balamnda grlen da
vann, sabk iktidar mahkm etme giriimi iinde arasal-
latrldm teslim etmek gerekir. Davann arasallatnl-
masnm temel vehesi, lin olaynn sorumluluunun sa
bk hkmetin srtna yklmasdr. DP iktidarn karalama
maksad erevesinde, 6/7 Eyll olaylan, bir byk su ola
rak skandalize edilmitir. Linin skandalize edilmesi ise, Tr
kiyede devlet ve yarg pratiinde istisnadr.
Basavc mtalaasnda vahi sulardan, vatanda doku
nulmazlnn inendiinden sz etmi, linileri apulcu
lar diye anm, bir svire gazetesinin Rum aznl iktisa-
den ykmak iin hesapl tertipli bir hareket yorumunu ak
tarmakta beis grmemi; gazeteci Hseyin Cahit Yalmm 6/7
Eylln aleyhimizde en kt bir tesir yapm, bizi Bat me
deniyeti ailesinin dna atm, elleri sklamaz adamlar mev
kiine drm olduuna dair szlerini onaylayarak zikret
mitir. Bir DP mebusunun olaylan tabii afet olarak deer
lendirmesinden -yine Hseyin Cahite istinaden- olumsuzla-
yarak bahsedilmesi de dikkate deerdir.3 Zira lini merula

3 6-7 Eyll Olaylan Davas, haz. Emine Grsoy Naskali, Kitabevi Yaynlan, s
tanbul 2007, s. 562-5. Bundan sonra, bu kitaptan yaptm alntlan, metin
iinde sayfa numaralann keli paranteze alarak belirteceim.

20
trmann veya mazur gstermenin allagelen yntemi, onu
tpk tabii afet gibi, tabii bir toplumsal (veya milli, ahla
ki...) tepkinin kontrol edilemez davurumu olarak doalla-
trmaktr. Bir baka kurumsal doallk mili olarak devreye
sokulagelen komnistler yapmtr isnadnn da boa k
t, yarglamalarda dnp dolap not edilen bir husustur.4
Yassada yarglamasnda, allagelen bu doallatrmalardan
uzak durularak skandalize edilen olaylar, bir tertibe dayand
vurgulanarak DP iktidarnn siyasi sorumluluuna havale
edilir. Tanklardan gazeteci llhami Kaymak, bu sorumlulua
atfla, olayn millete mal edilemeyeceini vazeden ananevi
tezi yle ileyecektir: Trk milletinin esasnda, anasndan
emdii helal stn esasnda, yer ykmak, kilise ykmak, iba
dethane yakmak yer almaz. Buna cesaret etmek iin akl seli
min hem dnda, hem de apulcu bir zmrenin yolcusu ol
mak lazmdr. Bu hadiseleri yapmak iin politikay apulcu
lua evirmek icap eder [s. 427], Yine de, satr aralannda,
bu insanlk suunun somut faillerinin neticede milletimizin
mensuplar olduunu hatrlarz. rnein Tmgeneral Arif
Onat, bir kilisenin an kulesini yakan topluluktan bililerinin
kendisine Paam, grdnz m, Trk milleti byle yapar
diyerek vndn aktarrken, onlara Milli servet heder
ediliyor, bunun acsn ilerde ekeceiz cevabn verdiini,
bunun zerine hakaretlere maruz kaldn syler [s. 216].

RAZGRAD, VAGONU, HATAY - "NEZH" RNEKLER

Yarglamann bana kalrsa kilit mtalaa izgisi, Basavcnn

sanklan neden bir Razgrad, bir Vagonli, bir Hatay hadise
4 Konuyla ilgili ifadeler, Souk Savam bu scak zamanlarnda komnistlerin
oturtulduu olaan pheli statsn trajikomik bir olaanlkla tasvir et
mektedir. Mahkeme bakanmm Komnist tertibi olamaz nk daima el al
tnda bulunduru[lu]yorlar (srekli kontrol ve takip altnda tutuluyorlar) de
mesi de hotur [s. 182]!

21
si tecrbelerinden istifade edilmediini yoklayarak sorgu
lamasdr [s.101]. ahitlerden biri, tpk Basavc gibi, Va-
gonli hadisesini doru milli galeyan rnei olarak anm-
tr [s. 427]. DP iktidarnn Babakan Adnan Menderes de
herhangi bir milli meselede Trk genlii [ve] Trk efka
r umumisini seferber etmenin bilinen tecrbeleri olarak
Razgrad hadisesi ve Vagonli meselesine atfta bulun
mutur [s. 19]. Savc, samk ve ahidin ayn referans ereve
sinde birlemeleri anlamldr.
Bu olay nedir? Razgrad olaynda, 1933te Milli Trk Ta
lebe Birlii (MTTB) yesi renciler, Bulgaristandaki Ms
lman mezarlklarnn tahrip edilmesini protesto etmek ze
re Bulgaristan Konsolosluu nnde izinsiz nmayi yapm,
hkmet bu pervaszla 80 renciyi tutuklatarak tepki gs
termitir. Gerek Razgrad hadisesinde, gerek 1936da Hatay
meselesiyle ilgili miting dzenlemek istediklerinde MTTBye
hkmetin meseleyi takip ettii, eer tezahrata ihtiya
olursa kendilerinden yardm istenecei bildirilmi, renci
ler kendilerine ihtiya duyulacak zamana kadar dersleriyle
megul olmaya davet edilmitir.5 Razgrad ve Hatay olaylar,
erken cumhuriyet dneminde tek parti rejiminin, resm po
litikay destekleme izgisinde dahi olsa, babozuk hareket
lere cevaz vermemesinin rnek vakalardrlar. 1933teki Va
gonli olaynda ise, sokak protestolarna, sadece eyaya za
rar vermeleri artyla gz yumulmutur. Fransz Wagons-Lits
iletmesi ynetiminin, telefonda Trke konuan bir memu
ru cezalandrmasna tepki gsteren niversite rencileri ir
ketin Beyolu ve Karaky brolarn tahrip etmiler; Cumhu
riyet gazetesinin hakl bir asabiyet olarak tanmlad bu
taknlktan tr on be gen ksa sre gzaltnda tutu
lup salverilmilerdir.

5 Zlkf Oru, Bir renci Hareketi Olarak Milli Trk Talebe Birlii, Pnar Yayn
lan, stanbul 2005, s. 22-3.

22
 Tek parti dneminde devlet, tahmin edilebilecei gibi,
iddet tekelini paylamamakta iyice kskantr. Ancak ho
mojen toplum fantezileri, lini almlara msaittir. Ga
zi Eitim Enstits Pedagoji ubesinin kurucusu olan Halil
Fikret Kanat, soysuzlatn dnd, ahlaki dkn
lk iinde olan, her trl lkden mahrum, hodbinlik ve
hayvanlk temayllerine son derece bal birok vatandala
r... canlariyle, mallan ve mlkleriyle btn o sevdikleri ky
metli eyalariyle yok etmeli, derken, bir lin atmosferine
davetiye kartr: imizde bu nevi vatandalann rahat ya-
amalanna asla imkan vermemelidir.6
Yassadada 6/7 Eyll mukayese ederken anlmayan va
kalar da vardr: Trakya olaylan ve Tan Matbaas baskn.
1934te antisemitist tahrikler sonucunda Trakya illerinde
gerekleen yama ve tecavzler sonucunda yaklak 15 bin
Yahudi ge zorlanmt. 1945te muteber basn organlann-
ca -bata, 6/7 Eyll hararetle kriminalize eden Hseyin Ca
hit Yaln!-7 komnizm propagandasyla sulanan Tan gaze

6 Halil Fikret Kanat, Milliyet deali ve Topyekn Milli Terbiye, ankaya Matbaa
s, Ankara 1942, s. 124.
7 Hseyin Cahit, Tan Matbaas basknnn iaret fiei saylan yazsnda unlar
sylemitir: Byk vatansever Namk Kemalin sesi bugnn parolasdr. M
cadele balyor. Ve balamak lzm. nk en azgn ve insafsz bir propaganda
nn, Trk vatandalarnn ruhuna her gn en yakc, yeis verici, mit kinci bir
propaganda zehirini dkmesine msaade edemeyiz. Bir vatan sahibi olmak, bu
vatann iinde hr ve mstakil yaamak isteyen her Trk bu propagandaya kar
koymaya mecburdur. Grler Dergisini ap da Bayan Sertelin Zincirli Hr
riyet makalesini okuduum zaman, sayfay ssleyen bu kpkzl demirlerle, bi
ze nasl bir hrriyet hazrlamak istediklerini derhal anladm. Bayan Sertel yle
diyor: Hr insanlar cemiyetinin en byk ian, geni halk kitlelerinin menfaa
ti iin icabederse, ahsi menfaaderini feda etmektir. Komnist edebiyatyla me
gul olmam olanlar bu satrlarn altnda gizlenen mnay gzden karabilirler.
Geni halk kidelerinin menfaati namna hrriyederin feda edildii yer Rusyadr.
Bunlan susturmak iin, cevap vermek hkmete dmez. Sz, eli kalem tutan
gazetecilerin ve hr vatandalanndr" (3 Aralk 1945, Tanin). Yaln, somasn
da olay memleket lehinde sulh iinde kazanlm bir muharebe olarak nitele-
yecektir (akt. Cemil Koak, Trkiyede iki Partili Siyas Sistemin Kurulu Yllan
(1945-1950), cilt 1, kinci Parti letiim Yaynlan, stanbul 2010, s. 801).

23
tesinin matbaas bir lin gruhunca tahrip edilmiti. Her iki
olay da yarglama konusu olmam, skandalize edilmemitir.
Trakya olaylar sessizlikle geitirilmi, Tan Baskn ise ba
snda ve parlamentoda hakl bir milli infial olarak merula
trlm, gstericilerin vakar iinde hareket etmeleri vl
mtr. Saygn bayazarlardan Nadir Nadi Milli birlii ko
rumak duygusundan baka hibir ama gtmeyen o hareket,
her yerde takdirle kark bir ilgi uyandrdn sylerken,
Cahit Baban Trk milletinin beka hakk ortaya knca, ar
tk her ey durur demitir.8 Dahas bir milletvekili, Osman
evki Uluda, bu olay yorumlarken lin kavramn ntr hat
ta belki olumlu bir anlamda kullanmtr: O gazete ki, mille
tin iradesi olan genler tarafndan lin edilmitir.9
Yassadada Trakya ve Tan matbaas olaylarnn anlmayp
Razgrad-Hatay-Vagonli rneklerine atfta bulunulmas, Dev
let Akl nezdinde bu olayn, milli infiale dayal sokak
hareketlerini deerlendirmekte bir referans erevesi olarak
tercih edildiini gsterir. En azndan resm gr budur:
Milli infialin devlet/hkmet kontrol altnda tutulmas, is
tenmeyen nmayilere meydan verilmemesi (Razgrad ve Ha
tay), nmayilere yol verildiinde de aa kan iddetin ca
na deil sadece eyaya ynelmesi isteniyordur. Dnya kamu
oyu karsnda zor duruma dmemeyi de salayacak olan
meden usuln bu olduu mtalaa ediliyor olmaldr. Asim-
da, birok tank, hkmetin 6/7 Eylldeki nmayileri can
kaybna ve yamaya yol amasn istemeden tertip veya tevik
ettii izleniminde birlemitir [rnein s. 163-5, s. 174-5]. Ni
tekim Menderes de olaylarn balangcm, milli hislerin ev
kiyle nezih gsteriler diye tanmlar [s. 26].
Ne var ki birok tank, zabtann milli galeyan nedeniy
le kendini saldrgan kalabalklara mdahaleden alkoydu

8 Akt. Cemil Koak, a.g.e., s. 799.

9 Akt. Cemil Koak, a.g.e., s. 802.

24
unu aktanr. Bazlar, zabtaya hain davranmamalar tel
kininin yapldna tanklk eder [rn. s. 449]. zmir valisi
nin bizzat beu bir ehreyle nmayiilere katld akta
rlr [s. 577-8]. Zaten protestonun meru erevesinden ta
masna yol aan bir tertibin var olduu iddias, bu ifade ve
gzlemlere dayandrlacaktr.

KTLE KORKUSU VE YNETMSEL KNOW-HOW

Yarglanan eski hkmet yeleri, byle bir tertibe tevessl

etmelerinin mmkn olmadm anlatrken, Kbrs konu
sunda nmayiler dzenlemeye kararl biimde uzak dur
mu olduklarn vurgulamlardr. Menderes, Yunanistan
bu tutumun aksi ynndeki kt emsal olarak gsterir: Yu
nanistann mtenazran [bize simetrik olarak - T.B.] on kat
yirmi kat iddetle bu hareketleri yaptn syler [s. 19].
Yunanllarn byk grlt yapmalarna mukabil, ken
dileri, skun ve vakar iinde vaziyeti idare etmek yolunu
tutmulardr. Milli Savunma Bakan Etem Menderes Yuna
nistanda, her yerde mitingler yaplrken Trkiyede yapl
madn, msaade edilmediini vurgular [s. 222], Di
leri Bakan Fatin Rt Zorlu, Adana veya Mersinden ge
len miting talebini reddettiini syler [s. 39]. Cumhurba
kan Celal Bayar Biz politikay sokaa drmedik, beynel
milel alemde ve uur ile hareket ettik diye vnr [s. 612].
Menderes, vakar ve d siyaset yolundan kmaz, konuyu
i politikaya sokmazken, hkmeti bu milli dava konusun
da pasif kalmakla sulayan tepkilere de gs gerdiklerine
dikkat eker [s. 615], Nitekim Ankara Valisi Kemal Aygn,
Kbrsta katliam ihtimalinden sz edilir ve Yunanistanda
art arda nmayiler yaplrken maalesef Trkiyede buna ait
toplantlara izin verilmemesinin vatandalar zerinde bom
ba tesiri yapyor olduundan yaknr [s. 119].
25
 ok partili ve demokratik sfatlarn tayan bir rejimde,
toplant ve gsteri yapmann hkmet msaadesine tabi bir
i olarak grldn ve bu vesayet denetiminin hem yar
g hem savunma tarafndan doal karlandn tespit ede
lim, ncelikle. Menderes Ya Taksim Ya lm mitingleri
ne de, ancak msaade etmek zaman ve sras geldii iin
izin verilmi olduunu syler [s. 102], Bu doallam anti
demokratik tutum, Trk milli devlet ideolojisinin (Kema-
lizmle milliyeti-muhafazakarlm paylat) kitle korku
suna da iaret eder. Cumhuriyetin kurucu kuann Gusta-
ve Le Bondan ok etkilenen aydnlan, modem ada kitle
leri seferber ve kontrol edebilmekteki politik g kapasitesi
ne bir yandan zlem duyarken, bir yandan da o gc tekin
siz bulmulard. 1935 ylnda Trkiyenin Bari Bakonsolosu
M. H. Sinanolunun faist milislerin bir trl tam anlamyla
askerleemediklerini, disiplinsiz bir klhanbeyi tutumu
nu devam ettirdiklerini tekdir ederek anlatan raporu, bu en
dienin bir ifadesi saylabilir.10 6 Eyllde olaylann ilk saatle
rinde de stanbul Valisi Fahrettin Kerim Gkaym: Sokaa
den nmayiten hayr gelmez, derhal datn dedii akta-
nlr [s. 51]. Belki ahaliyi politikann (atma ve mzakerey
le zne olma deneyiminin) deil siyasetin (gdp ynetme
nin) konusu olarak gren Osmanl devletl geleneinin ba
kiyesinin izini srebiliriz burada.11
Ama galiba sadece bir gelenein mirasndan deil, modern
ve gncel bir problemden de sz etmeliyiz. O da, devletin/

10 Akt. Murat Ylmaz, Recep Peker, CHP ve brokrasi: Kzm Dirik rnek olay
zerinden Parti-Devlet uygulamas ve Faist Proje, Mete Tunaya Armaan
iinde, (der.) M. 0 . Alkan, T. Bora, M. .Koraltrk, letiim Yaynlan, stanbul
2007, s. 683-706.
11 Kitleyi rgtleyenler de devlet-merkezli dnmektedir. Kbns Trktr Cemi
yeti yneticilerinden Hikmet Bil, Menderesle konumasn yle aktanr: Biz ce
miyeti zaten halka bal olan Kbns davasn devlete mal etmek iin kurmutuk.
Grlyor ki, zataliniz mkemmel benimsemisiniz. Msaade ederseniz bu Ce
miyeti feshedelim dedim. Yok, daha dursun, Cemiyet bize lazm, dedi [s. 287].

26
hkmetin kitleyi seferber ve kontrol etme kabiliyet ve tec
rbesiyle ilgili eksiklik ve gvensizliktir - bir nevi ynetiim-
sel know-how meselesi. Nitekim Savunma Bakam Etem Men
deres, zabta ve polisin bylesi hadiseler karsnda vazife
grm ve tecrbe sahibi olmu olmamasn mazeret ola
rak ileri srer [s. 223]. Kemal Aygn de imkanlarn azl
yannda ehliyetimizin eksikliinden yaknr. Bu ikrar, kit
leleri (kamuoyunda destei artrc, hasmlan caydrc hatta
cezalandrc, neticede iktidar berkitici) bir g unsuru ola
rak seferber etme arzusunun varolduunu fakat fenow-howla
ilgili bir eksiklik hissedildiini dndrr.
Bu noktada, dnemin stanbul Emniyet Mdr Yardmcs
Necdet Uurun muhakemesi ilgintir [s. 494 vd.]. Zira daha
sonra CHPnin sosyal demokratlama srecinin nemli ente
lektellerinden olacak olan Uur, epeyce mesafeli ve gven
lik mhendislii asndan profesyonelce bir deerlendirme
yapar. Yunanllar sokak nmayileri yaparken, bu tutumu
takip etmeyen bizim hkmet bundan sonra baka memle-
kederin efkar umumiyesini [...] tesir altnda brakmak iin
ayn yolu tutma yoluna gitti der Uur. Bu yol hadiseyi halk
kitlelerine intikal ettirmek ve halk kitlelerinin meselesidir di
ye ortaya atmaktr. Ancak ona gre bu hadisenin halk kit
lelerine intikal ettirilmesi iin, halk kitlelerinin hazrlanma
s gerekir. Bu hazrln, sadece hkmetten gelen bir ha
reket deil halktan gelen bir hareket izlenimi uyandrma
y hedeflemesi gerektiini anlatr Necdet Uur. Yunanllar
bunu yapmlardr; Nihayet biz de bunu yapmak ihtiyacn
duyduk ama bunun yap ekli ve ls vardr der. Trk-
Yunan tarihi hassasiyetinden tr ok dikkatli ve l
l olmak gerekirdi ona baklrsa. Babakan, aklamalarnda
Yunan hkmetine hitap etmekten ziyade stanbulda has
sas olan halk kitlelerini ok tahrik etmi idi: Amme hiz
metlerinin en yukarsnda bulunan zat devletin tutumunu
27
ok sert bir ekilde ifade ederse vazifeli olanlar o zatn tutu
muna uygun bir ekilde hareket ve kararlarn takdir ederken
elbette nce bir kararszla ve tereddde der [s. 495]. K
sacas Necdet Uur da, kamuoyunu ve kitleleri seferber etme
teknii asndan tecrbe ve ehliyet eksikliine iaret etmek
tedir. l onun iin karlm, Razgrad/Vagonli ayan tut
turulamamtr!

"MUHTEEM RGTLENME"

Fakat biz 6/7 Eyll olaylarmn'bir lszlk, bir tecrbe

sizlik veya bir kaza deil, pekl profesyonel bir baan y
ks olarak anlatln da biliyoruz. 36 yl sonra, emekli
orgeneral Sabri Yirmibeolu, bakanln yapm olduu
zel Harp Dairesi hakknda kendisiyle yaplan bir mlakat
ta: 6-7 Eyll de bir zel Harp iiydi. Ve muhteem bir r
gtlenmeydi. Amaca da ulat diyecek, gazeteciye Soranm
size, bu muhteem bir rgtlenme deil miydi? diye ste
leyerek bundan duyduu gururu paylamak isteyecektir.12
zel Harp Dairesi, NATO yesi lkelerde komnizm tehdi
di olarak alglanan sol hareketleri bastrmak zere rgtle
nen kontrgerilla, gaynnizami ve psikolojik harp ebekesinin
Trkiye koluydu. Souk Savam bitmesinin ardndan tal
yadaki adyla (Gladio) mehur ve tehir olan ve -grnr-
de- tasfiye edilen bu ebekenin Trkiyedeki kolu kamud-
yunda ancak snrl lde tartlabilmi, Susurluk Skanda
li (1996) veya Ergenekon Soruturmas (2007) erevesin
de baz faaliyetlerinin zerindeki perde aralansa da, aktan
bir yzleme konusu olmamtr. Bylesi bir resm-yer alt
rgtlenmesinin varlnn, doru ynetilirse, milli men
faatler ve devletin yksek kan asndan elzem olduu fik

12 Fatih Gllapolu, Trk Gladiosu in Baz tpulan, Tempo dergisi, Haziran

1991 ,9 -1 5 .

28
rinin genel kabul grdn syleyebiliriz. Emekli orgene
ral Yirmibeolunun 6/7 Eyll olaylarn bir zel harp ope
rasyonu olarak gururla sahiplenebilmesi de bu meruiyet al
gsnn almetidir.
Bu sahiplenme, bu ikrar, ayn zamanda, devletin pro
vokasyon teknolojisinde ve kitle siyasasnda bir deiikli
e iaret eder. Razgrad/Vagonli ayarlaryla oynanm, uya
ryla yetinmeyen, kan dkmeyi de ieren bir lin modu-
na geilmitir. Yassada yarglamasnda hl kendini gste
ren kitle korkusu, gaynnizam harp aygt tarafndan al
m grnr.
6/7 Eyll gerekten maksadn amam bir zel harp ope
rasyonu idiyse, bu maksat (lin, yama ve aznlklar malla
rn mlklerini yok pahasna satarak ge zorlama), Yassa-
dada yarglanan devlet ve hkmet yetkililerinin haberi ve
denetimi dnda m tasarlanmt? Olabilir zira Gladio yap
lan zaten hkmetlerin denetimi dma kamlan yaplar
d.13 Yoksa maksattan haberdar olan devlet ve hkmet yet
kilileri veya onlardan bazlan mahkemede bu sim saklam
lar mdr? Geri mesela Celal Bayar gibi bir komitacdan bu
beklenebilir (!) - ama ok sayda tann uzun sorgulamala
r boyunca bu ynde hibir imaya, iarete rastlanamamas,
ihtimali kltyor.
Emekli zel harpi generalin, bir yama ve lin eylemiyle
vnmesine ne demeli? Ama sadece o mu? Babakan Men
deresin son savunma konumasnda syledikleri irkilticidir;
yarglama boyunca 6/7 Eyllde olanlann sorumluluundan
kanmaya alrken orada bir su ilendiini, kt bir

13 Kbrsa dnk zel harp rgtlenmesinin, hkmetin ve Genelkurmaym ta

sars ve talimat hilafna, bu yan-Iegal yeralt rgtlenmesinin kendi inisyati-
fiyle, Kbrs istirdat (geri alma) hedefiyle yrtlm olmas, bu yapnn
yksek greli zerkliine rnek oluturur. Bu rgtlenme, giderek resm po
litikay da kendi izgisine gelmeye zorlamtr! Bkz. smail Tansu, Aslnda Hi
Kimse Uyumuyordu, Minma Matbaaclk, Ankara (yayn yl yok), s. 34 vd.

29
ey olduunu ikrardan gelen Menderes, son savunmasnda,
bu milli lin eylemini aklamaya girimitir:

6/7 Eyll gecesinde cana taarruz vaki olmam, mala taar

ruz edilmi ve yer yer, mahalle mahalle syleyenler bulun
mu, bu da bir tertip delili olarak gsteriliyor. Bunu bir ter
tip delili olarak telakki edilecek yerde, Trk Milletinin va
tanperverliinin ve siyasi dehasnn bir tecellisi olarak te
lakki etmek lazm gelir. u suretle ki, eer bu adi, plak
kt bir apul, yama ve tahripten, cana taarruzdan ibaret
bir hadise olsayd, btn plaklyla ortada kalrd.
Mesele o deil, bu topraklarda, Trkiye denilen yurtta,
vatan parasnda, asrlar ve asrlar ehrin kasrgalarna kar
nasl tutunmuuz? Bu mill dava sayesinde. Bunu bir tertip
eseri olarak mtalaa etmek deil, adeta, itirak edenlerden
byk bir ksmnn bir kuds heyecan iinde bulundukla
rn kabul etmek lazm gelir. Yoksa bu bir adi apulculuk
tan ibaret kalr. Bunda milli heyecan unsurunu ve cevheri
ni kaldrdnz zaman, tertipi kim olursa olsun, bu maa
lesef yz binlerin itirak ettii galiz ve kt bir hadise ola
rak tarihe intikal eder [s. 670-1].

Menderesin son sma, son tutama budur: Milli da

va gerekesi, millilik atfedilen bir galeyan, lini merula-
tnyordur. 6/7 Eyll olaylan yarglamalar, Trkiye tarihin
de bu meruiyetin resmen-hukuken sorguland tek -veya,'
en nemli- urak olmutur. Ne var ki bu sorgulama da as
ker darbeyle devrilen iktidar sulandrma kaygsnn glge
sinde kalm, kalc bir kazanma dnememitir.
 Lin Ortam ve
Faizmin Sarkac

Mill refleks olarak hakllatnlan reaksiyonlarn iddete

dklmesi, linlere yol amas, Trkiyede devlet gelenei
iinde yerleiklemi bir uygulama. Sadece Trkiyeye zg
deil ama Trkiyede zellikle ne kan bir idare teknii,
bu.1 Milletin hakl tepkisi olarak yorumlanan tepkilerin,
kar konulmaz bir doal refleks olarak grlmesi, bunla
ra mutlak bir meruiyet tannmas... Bunlar hukuk tanmaz
hale geldiinde de, o doallktan ve saiklerinin asaletin
den dolay ho grlebilmesi... 6-7 Eyll olaylarnda gre
biliriz bu tavr. 1960-1980 dneminde nce Komnizmle
Mcadele Demeklerinin sonra lkclerin komnist ola
rak damgaladklar her eye kar uyguladklar iddetin ko
runup kollanmasnda grebiliriz. Sivas-Madmak katliam
nn geitirilmesinde grebiliriz. Son iki ylda ok sayda
lin giriiminin yerel ve merkez devlet yetkilileri tarafndan
dehet verici bir sinizmle vatandalarmz hakl tepkileri
ni gstermilerdir slbuyla yorumlanmasnda grebiliriz.

1 Bkz. Tanl Bora, Trkiyenin kriz idaresi yntemi: Mill refleks ve lin ojisi,
Medeniyet Kayb iinde, Birikim Yaynlan, stanbul 2007 (3. bask), s. 191-201.

31
Trk Silahl Kuvvetlerinin gece yars internet aklamala
r serisinde 8 Haziran 2007de yaymlanan bildirideki te
rr olaylarna kar, yce Trk milletinin kitlesel kar koy
ma refleksini gstermesi ibaresi de, sonradan yaplan id
detten uzak durulmas tevilini zor kaldracak armlar
davet ediyordu. Hrant Dink cinayetinin de, -stanbul Emni
yet Mdr Celalettin Cerrahm zaten nnda tevessl ettii
zere-, mill refleks gerekesiyle ho grlmesinin nn
deki ar perdesi, fazla kaln deildir.
Zararl, tehlikeli saylan hareketlere, kiilere, grupla
ra kar mill refleksi seferber'etmek, bir gaynnizam asa
yi tedbiri olarak i gryor. Devletin iddet tekelini bir s
reliine askya alarak millete (imdilerde sivil toplum da
diyorlar) devredebileceim im etmesi, ak bir tehdit ola
rak kullanlyor. Hem bizzat problem saylan kiilere, grup
lara kar bir tehdit; hem pervaszca hkm srmeyi meru
latran bir tehdit, hem de icabnda diplomasi masasna s
rlecek bir koz. Meclis Bakan Koksal Toptanm, ABDde-
ki szde Ermeni soykrm yasa tasars ile ilgili uyan cm
leleri gibi: Byle bir gelime sonucunda Trk kamuoyu
nun bu konuda gsterecei tepkinin tetikleyecei dinamik
lerin denetim altnda tutulmasn salamak g olacaktr (8
Ekim 2007 tarihli gazeteler). Tezkerenin kanld gnler
de MHP lideri Devlet Bahelinin szleri gibi: Terrn ve
kayplarn bu iddette devam halinde ykselen milli tep
ki kontrol dna kabilecek ve Trk milleti sorunlan ken
di imkanlanyla zme araylarna ynelebilecektir. Asl risk
ve tehlike buradadr (17 Ekim 2007 tarihli gazeteler). Bu
radaki ihkak- hak anlayna ve bunun ifade biimindeki si-
nizme dikkat edelim. Sorunu kendi imknlanyla zmek
gibi cool ve pratik bir ifadeyle doallatmlamn, peinden
kayda geirilen tehlike ve risk erhiyle rtlmesi mm
kn mdr? Milletin tepkisini kontrol edemeyiz, edemeye
32
biliriz gibi uyan szleri, bir tehdidin sadece dile getirilme
sinden te, ona iaret etmekte, onun srtm svazlamaktadr.
Daha nemlisi, bu yntemin bir rza retim mekanizmas
olarak ilemesidir. Akla deil, aslnda asla duygulara da de
il, reflekse, gdlere hitap eden bylesi kampanyalar, fke
si hatta saldrganl serbest braklan topluluklann bir kit
le dinamii iinde zdeleme ve kimlik bulmalanna, ken
dilerini bir mill cemaat aidiyeti iinde eritmelerine katkda
bulunuyor. Ynetenler, sosyal devletin son kalmtlannn da
eridii, milyonlarca insann perianlk iinde yaad, bir
g sahibi olmayan kimsenin kendisini reit insan yerine
konuyor hissedemedii bir toplumun kendisini bir ve bera
ber hissetmesini salamann baka bir aracna sahip deil
dir. ok vnlen bayrak selleri, toplumsal ilikilerdeki
zlmenin ve bundan doan umutsuzluun, kayglann s
tn rtyor. Tabii, sorulann da stn rtyor. Sz bitti
emri, daha balamam konumay bouyor.2
Yine teden beri, bu mill refleksin meruiyetine ve sa
lad kollama mekanizmalanna dayanarak rgtlenen, bu
nun zerine bir siyaset ina eden gruplarn varln unut
mamalyz. MHP ve BBPnin temsil ettikleri bu izgi, reji
min bir idare teknii arac olarak bavurduu mill refleksi
temsil etme iddiasyla, o refleksi kontrol etme yeteneini bir
siyasal g unsuru olarak kullanyor. O refleksin yeniden
retimini, fanatiklemesini salyor, onu hazr bulunduru
yor, hem de bu potansiyeli kontrol altnda tuttuklan uyans-
n-tehdidini bir saduyu almeti olarak sergiliyorlar.
Milli fkeyi seferber edip bir noktada kontrol altna al
mak; bir lin potansiyeli oluturup bir noktada veya ara ara
bunu gemlemek, faizmin sarkacdr.

2 Yasin Aktay 22 Ekim 2007de Yeni afakta, bir an evvel ve defaatle szn bit
tiini ilan etme telnn berisinde, hibir zaman salkl bir diyalog/tartma/
mzakereye alan a(a)mama vakasnn yattna dikkat ekiyordu.

33
 Vicdan sahibi her insann iini yakan, gencecik insanlann
can verdii, yoksul ailelerinin acya boulduu PKK sald
rlarnn ardndan, zellikle snr tesi harekt talebinin bir
zm olarak ykseltilmesinden sonra kitleselleen knama
ve protesto gsterilerine baktmz zaman ne gryoruz?
Mill refleksi bir siyaset etme yntemi olarak kullanan ge
lenein vahim rneklerini gryoruz.

LN GRUHU

ncelikle, szn ettiimiz rgtl gruplarn, yaygn ve

medya tarafndan daha da yaygnlatrlan toplumsal fke
yi fanatik bir saldrganlk diline ve lini bir seferberlie ka-
nalize etmeye altklarn gryoruz. Durumu belirli
sloganlarla lnetlemeyi, tayin edilmi andlan tekrarlamay,
bizden saylmann mkellefiyeti gibi dayatyorlar. Yeteri
kin cokusuyla katlm gstermeyenlere bakman bir tehdit-
krlkla yapyorlar protestolann. Bizzat knama ve protesto
gsterileri, insanlan hain deil bizden saylmak iin itira
ke zorlayan bir sembolik line dnyor.
Sembolik linin fiil lin biimini alabildiini de biliyoruz.
Zaten bu gei ok zor deildir. Bu linin ngrlm, stan
dart mecralan zaten var. Krt kimliiyle zdeletirilmi
kurulular, mahalleler hatta tek tek insanlann evleri, dk-
knlan yannda, birok yerde solcu partiler, demekler frsat
tan istifade hedef alndlar. rgtl gruplann provoke ettii
bu saldrlar yannda, aralanna kukusuz frsatlann, ya
maclarn da kant, kendiliinden patlamalar vuku da
bulabiliyor - vuku bulmas her zaman an meselesidir,
Malm: Kitle psikolojisi denen ey... fkeli sloganlarla
ajite olmu vaziyette akan bir kitle, okluk/ounluk olma
nn verdii g duygusuyla, hele sabnmz tat haklly
la hukuk ya da baka sosyal kontrollerden azde olduu
34
nu hisseder hale gelmise, korkutucu bir kolaylkla bir lin
gruhuna dnebilir. Kendine kurban baknr hale gelebi
lir. Kk bir yanl anlama, bir iaret, kimden geldii bi
linmeyen bir emir - ve vururlar abalya. Zaten faizmin
kitleyle bulumasm salayan bir ilkel gddr bu: Gnah
keisi aramak! Beer sorunlar karmaktr, ba etmesi zor
hatta ksa zamanda halledilemeyecek yanlan da vardr, en
nemlisi kendimizle ilgili yanlan vardr; oysa gnah keisi,
btn sorumluluun zerine yklabilecei bir hedeftir. G
nah ona ykleyerek, onu ortadan kaldrarak, her eyi halle
debileceinizi sanrsnz.
Mill refleks ve onun zumundaki lin tehdidinin bir si
yaset etme yntemi olarak kullanlmas, politikann inkn-
dr. Bizzat Devlet 01mann inkndr. Asl nemlisi, top
lum olmann inkrdr. Toplum olmak (millet olmak da
diyenler olabilir), kendini ortak deerlerle, ama biz iyiyiz,
biz stnzle deil evrensel, nsan, ahlk deerlerle ta
nmlamak ve bu temelde kendini birbirinden sorumlu his
setmek demektir. Tek ortak ba kendi bizliinin zerine
kapanp aidiyet yemini trenleri yapmak haline gelen, inti
kam peinde bir lin gruhuna dnen bir toplumun, her
eyden nce toplum olma vasf (millet de diyenler olabi
lir) tahrip olur. Bu tahribat, o toplumun insanlannm kendi
lerine sahici bir gven duymasna da manidir.
rgtl gruplar tarafndan provoke edilmediklerinde ve
mutlaka lin gruhuna dnmediklerinde bile, bir baka i
burkucu ehresi yok mu bu gsterilerin? fkenin dile geti
rili biimiyle ilgili ehresinden, bir de -paradoksal gibi g
rnebilir- tuhaf bir neeyi yanstan ehresinden sz ediyo
rum. Gsterilerin, basbaya gsterie dnt durum
lardan... Okulu resm izin hatta tevikle krmann ve her
ey serbestin kudurukluuyla, gerekten nee iinde bay
rak sallayarak yryp lml kanl sloganlar atan orta
35
renim ocuklar grdk, defalarca. Kravatn syrm, elin
de bayrak, tribn arklarndan uyarlama sinkafl intikam
arklaryla ve aynen tribndeki gibi hoplaya zplaya yr
yen ergenler grdk. Birok yerde futbol takm taraftarlar
nn gsterilere itiraki, bu enlikli manzaray tamamlyor
du. (Giden canlarn szm ona acsn paylamak adna ser
gilenen bu arszca manzaralar Trk milleti savaa dne
gider gibi gider ecaatiyle yorumlayanlar da olacaktr bel
ki!) Bu gsterilerin birounda tehir edilen pankartlar fe-
tihi sava sloganlaryla, iddet pornografisiyle, en galizin
den kfr edebiyatyla doluydu. Meclisi basarz, 23 kii
yi asanzl pankartlardaki ak seik/ak sak su unsuru
nun ve dorudan doruya mill egemenlik ilkesinin ayak
lar altna alnmasnn (TBMM dahil) hibir makam tarafn
dan problemli grlmedii, bylesi sloganlarn kol gezdii
iddet dilinin yerleikletii nmayilerin bar gsteri
sfatyla vld bir ortamdan sz ediyoruz.
Sosyolojik vehesiyle, pop milliyeti dediimiz damarn
kabardr bu. Bu reaksiyonun siyasal militanlkla bada
mas halinde alaca tehlikeli biimleri gemliyor belki, kimi
durumda. Beri yandan, ajitasyona amade klyor, kolaylkla
akntya kaplabiliyor.
Sava dili ve her zaman fiil line dklmese de lini bir
atmosferi hkim klan gsteriler, bir deneyim yaratyor. He
men btn sosyalleme yaplarnn krizde olduu, gitgidfe
atomize olan, stelik insanlarnn byk bir ksmnn can
nn burnunda olduu bir toplumda, kalabalk iinde kendi
ni gl hissedip milllikle merulaan reflekslerini ser
beste davurma deneyimi... Bu kimileri iin bir sbaptr
belki. Ama kimileri iin de, yeni vesileleri aranacak bir al
kanlk olacaktr. Bu deneyim, tekrarlayalm, mill birlik
gsterisi adna toplum olma vasfn kundaklamaktadr. Lin
ve lin tehdidi, hukuksal dzeyde su olmaktan te, mede
36
niyet kaybdr. Millet olma bilincinin pekimesine sevi
nenler arasnda, toplum olma ve/insan olma bilincinin
erimesinden rahatsz olan da kar m?

DUYGU TUTULMASI VE YAS YASAI

Ama asl nemlisi, buradaki manev yozlamadr. Hep akl

tutulmasndan sz ediyoruz; evet, lini atmosfer bir akl tu
tulmasna yol ayor. Ama bununla e nemde bir duygu tu
tulmas da yayoruz biz. Kayplarnn yasn tutamayan, yas
tutmann vakarn gsteremeyen, kendi iine bakmak zere
bir an sessiz kalamayan, acsn, tepkisini mutlaka ve sade
ce intikam diline transfer eden, srekli buna itilen bir top
lumun durumunda duygusal bir problem grmez misiniz?
ehit ailelerinin trenlerden sonra da kalan aclaryla, ge
nel olarak kayplarmzla, aclarmzla ba etmenin hamaset
ve intikam d yollaryla ve icaplaryla kim ilgileniyor? Kim
byle bir dille konuuyor?
Salkl bir yas tutma deneyimi: insann sevdiiyle be
raber hayatndaki/hayatyla bir ilikiyi kaybettiini, byle-
ce hayatnda esasl bir deiiklik olduunu kabul etmesi; bu
deiiklikle ba etmeye hazr olmas, hazrlanmas, yeni bir
balang yapmasdr. Bu acl deneyim esnasndaki kendin
den gei/kendinden k, kendiyle ve hayatla/dnyayla,
bakalaryla yzlemek iin ve bakalarnn varlna bam
ll fark etmek iin bir mesafedir. Dolaysyla, dnyadaki
baka aclar, bakalarnn aclarn fark edebilmek, baka
larnn kayplarnn, baka aclarn da deerini bilebilmek
iin bir mesafe...
Judith Butler, 11 Eyll saldrsndan sonra Bush Efen-
dinin sinir iinde matemi sona erdirme arsnda bulun
masnn, ite byle bir saaltc, insaniyet kazandrc yas
tutma deneyimini engelleme telna dayandn vurgula
37
mt. Yas tutmaktan duyulan bu korku, insanlarn kaypla
ryla ba etmesi yerine onu intikamla telfi etmek ve dn
yay kayptan nceki eski gzel haline dndrmek gibi k
t fantezilerle birleiyor, onlar tevik ediyordu.3
Bizde de yasaktr, yas.

TDAL?

Baz devlet yetkililerinin, bizzat yol verdikleri bu mill

refleksin kontrolyle ilgili kayglarn ifade ettiklerini iit
tik. Birok ilde okul ocuklar gsterilere sevk edilirken,
Adana Valiliinin ocuklarn sokaa karlmamas uyar
snda bulunmas, dikkate deerdi. Nitekim arkasndan mer
kez bir yasak kondu. MHPyle beraber CHP de, dorusu
pek de ciddiyetle uygulanmayan bu nlemi yanl buldu!
CHP deil fakat MHP veya Trk Ocaklar gibi milli refleks-
i odaklar, byk medyann pek fazla kaale almad lin
saldrlarnn yaylmas riskine kar itidal ans yaptlar.
Geri, itidal arsnda bulunanlarn nemli bir blmnn
lin ortamna ve i barn bozulmasna ynelik uyanla
rnn, medeniyet kayb kaygsndan ziyade, arasal-taktik-
sel hesaba dayand aktr: Byle bir gelimeden, esas iti-
banyla PKKnm iine yarayaca ve Trkiyeyi uluslarara
s kamuoyunda mkl duruma drecei iin rahatszlk
duyarlar. Emekli Orgeneral Edip Baerin yaz banda Erz-
rumda yapt bir konuma, lini eylemleri neredeyse g
nl ister ki hepimiz... makamnda anarak yreine ta ba
san bir tembihi rnekler: Ayn tepkiyi, terrist bizim bu
lunduumuz yerde olsayd biz de ayn ekilde iimizde his
seder, gstermeyi de arzu edebilirdik. Ama bunun dourabi

3 Judith Butler, Gewalt, Trauer, Politik, Gefhrdetes Leben - Politische Essays

iinde (ngilizceden eviren Karin Wrdemann), Suhrkamp, Frankfurt a.M.
2005, s. 36-68.

38
lecei sonulann, PKKnn hedefine hizmet olacan vatan
dalarmz unutmamal. Maalesef bugn gerek olan bir ey
var. Trkiye bu mcadelede olduka yalnzdr. Yannda yer
almas gerekenlerin ounun yannda olmadn gryo
ruz (21 Haziran tarihli gazeteler).4
Her ne olursa olsun, yetkililerin bu uyanlar st ste yi
nelemesi, nemsiz deildir. Sarkacn olaan salmmnm ica
b mdr bu uyanlar? Yoksa bu kez gerekten tehlikeli olaca
n, bir snnn alabileceini mi dndler? Her ne olur
sa olsun, mill refleksin (fiil) lin tehdidinin kysnda ge
zen bir doldur-boalt yntemi gibi kullanm sona ermedik
e, lini ortam hakl tepki hogrsyle coturulmaya
devam ettike, bu eylemlerin sorumlulan caydrc biim
de cezalandmlmadka, bu mnferit duyarllklar nafiledir.
rnei en utan verelim: Almanyada geen ay yaymla
nan bir aratrma,5 zellikle tarada Yahudilere kar tevik
edilen mill fkenin kontrol edilemez hale gelmesinin so
nunda Nazi ynetimine bile rahatszlk verdiini anlatyor.
Zira bu saldrganlk onlann otoritesini de ineyen bir nok
taya varmt...

4 Haktanrlk, milliyeti-muhafazakr cenahta, lini ortamdan insaniyet nm

na" rahatszlk duyanlarn da varln kaydetmeyi gerektirir. Ahmet Turan Al-
kanm ifrda varan mill ruh ve heyecann galeyann ve lmpen demeye di
linin varmad vasfszln sorgulad, Kt milliyetiliin kokusu ba
lkl makalesi ibretliktir: Zaman, 27 Ekim 2007. http://wwww.zaman.com.tr/
webapp-tr/yazar.do?yazino=605954.
5 Michael Wildt, Volksgemeinschaft als Selbtermchtigung, Hamburger Edition,
Hamburg 2007.

39
 Mukayeseli Lin Etdleri
Nazi Almanyas - Bugnn Trkiyesi

SAKARYA VE BAKA YERLER

27 Nisanda (2008) Sakaryada dzenlenen DTP gecesi, bir

lin yinine dnt. Salonun kapsnda toplanan 100-150
kiilik protestocu grup, emniyet kuvvetlerinin bunda bir
emniyet problemi grmeyerek izlemede kalmasyla, bin be
yz - iki bin kiiye kadar ulat. stikll Mar sylendi, bay
raklar ald. Kimileri yere yatp bayra zerlerine serdiler.
Bozkurt iaretleri yaplyor, blcle kahreden sloganlar
banlyor, ta atlyordu. Lin cemaati, ierdekilerin ken
dilerine verilmesini istiyordu. erdekiler saat 15 dolayla
rnda girdikleri salonda gece yarsna kadar mahsur kald
lar. Havaszlk, kstnlmlk duygusu, endie... Salonda, ha
vaszlktan fenalk geiren bir insan, hastaneye sevk edildik
ten 5 dakika sonra ld.
Sakaryada son iki ylda -bilinen- altnc lin giriimiy
di bu.1
1 T a ra f ta, inci Hekimolunun, Adapazanmn -tpk Mersin gibi-, etnik
atmalann deneme sahas olarak kurcalandn ileyen bir rportaj yaym
land (8 Mays 2008). Etnik atmayla bahsedilen, aslnda lin giriimleridir.

41
 Peinden, Mays iinde, Balkesir-Edincikte iki Krt ina
at iisinin, dolmuta Krte konutuklar iin saldrya u
radklarna dair haberler szd basna. Linten yaral olarak
kap kurtulanlar, jandarmann olay izlediini, ancak yara
llar hastaneye gtrmek zere mdahale ettiini anlamlar.
Tedavi grdkleri devlet hastanesinden rapor da alamam
lard. Ayn gnlerde, Mersin-Silifkede gece lkcler tara
fndan evleri baslan, kaplan kmlmaya allan ve yanm sa
at sonra gelen jandarma tarafndan koruma amacyla kara
kola alman be renci, ileyi terk ettiler.2
O ara, Sakaryadaki olayla ilgili'inceleme yapan ileri Ba
kanl mfettilerinin raporu akland.3 Mfettiler DTP
gecesini tahrik unsuru olarak belirlemiti. Gecenin, Kara-
prekli bir ehidin cenaze treninden drt gn sonra d
zenlenmi olmas, tahrik unsuruydu. Blgenin nfus yap
snda arlkl olan etnik gruplardan Karadenizliler dinen
ve devleti duygularna bal, abuk parlayp abuk tep
ki veren bir yapda, Trakya gmenleri ve yerli kesim de
blclk konusunda ok duyarl idi. Mfettilere gre
zaten toplum, devletin blnmezlii ve rejimi deitirmeye
ynelik hareket iindeki demek ve parti gibi kurululara ta
hamml edemiyordu.

LN RUTNMZ

Trkiyede lin giriimleri, kendine gre bir rutine oturmu

durumda. En ok Krtleri, zaman zaman solculan, bir de
ecinselleri ve sapkn saylan baka cinsiyet gruplanm he
def alyor. (deolojik bir maksada hamledilemeyecek, zel
alanda cereyan eden teebbsler, cabas.) Emniyet gleri
nin de lin durumlannda aa yukan oturmu bir tatbika
2 Birgn, 30 Mays 2008.
3 Milliyet, 25 Mays 2008, Tolga ardann haberi.

42
t var. Lini gruba anlayla davranlyor; birok durumda,
aa yukar ldrme kad darp eiine kadar, fizik idde
te de mdahale edilmiyor. Lin gruhlar, kendilerini anla
dklarn anladklar ancak resm sfatlan veya formel hukuk
icaplan nedeniyle elleri kollan bal olduunu dndkleri
emniyet grevlilerine, onlan bize verin diye ykleniyorlar.
Lin tehdidi altndakilere hitaben, Dua edin polise sloga
n atyorlar. Dualk polis, lin saldrsna urayanlan koru
ma amal olarak alp iaretliyor. Baz rneklerde sonra
dan madurlar aleyhine dava da alyor. nk line maruz
kalanlar, neredeyse bir doal hukuk varsaymyla, tahriki
kabul ediliyorlar. Lin, bu gibilerin esasnda hak ettii, an
cak ho (k) olmayan veya lkemizi dnya kamuoyun
da (AB ve ABD komiserleri karsnda) zor durumda bra
kacak bir mill refleks ifadesi olarak grlyor. Lin teeb
bslerinin, devletin iddet tekelinin altn oyduu ve Dev
let otoritesini zaafa uratt ise anlalan pek o kadar d
nlmyor, pek fazla dert edilmiyor.
Bu bakmdan, Sakarya 1. Asliye Ceza Mahkemesinde 19
kii hakknda su ilemeye alenen tahrik etmek, kanuna ay-
kn toplant ve yry dzenlemek ve bunlann hareketine
katlmak sulamasyla 2 yldan 4 yla kadar hapis cezas is
temiyle dava almas,4 ilgin ve seyri takip edilmesi gere
ken bir gelime - idi. Ekim ay bandaki mahkeme karan, o
kadar da mit verici bir seyri ortaya koymuyordu: DTP ile
bakan Aziz Koakla ilgili rgt propagandas yapmak, su
ve suluyu vmekten dolay be yl hapis istemiyle dava a
lrken, lin giriiminde bulunanlardan haklannda dava a
lan 19 kiinin ne zaman yarglanaca hl belirlenmemiti.5
Lin tatbikatlannn ve lin atmosferinin Trkiyenin bir
kriz idaresi yntemi olarak i grdn, Medeniyet Kay
4 Radikal, 20 Haziran 2008.
5 www.bianet.org, 7 Ekim 2008.

43
b kitabma aldm bir makalede tartmtm.6 Daha sonra,
Dalca saldrs sonrasnda Kuzey Iraka bir asker harekt
talebini benimsetmek zere tahrik ve tevik edilen gste
ri dalgas erevesinde oluan lin atmosferi vesilesiyle sr
drdm bu tartmay.7 Orada, ikinci Dnya Sava nce
si Almanyada nasyonal sosyalistlerin lin politikasn in
celeyen bir aratrmaya deinmitim.8 imdi bu alma
nn temel bulgularn zetleyeceim; mukayese ve refleksi-
yon iin.

AAIDAN YUKARIYA OLAANST HAL

Michael Wildt, 1919dan 1939a kadar Almanya tarasnda

Yahudilere ynelik sivil iddeti inceliyor andm kitabn
da. 1919-1939: yani, Birinci Dnya Sava sonras revanist-
reaksiyoner milliyeti ve anti-semitist hareketin oluumun
dan; iktidara gelen Nazilerin sava balatt, bylece Yahu-
dileri tasfiye politikasnn baka bir boyuta getii aama
ya kadar uzanan sre. Bu kesitte ele ald olaylar, zellikle
Nazi iktidarnn ilk evresinde younlayor (bunun sebebi
ni de greceiz.) Taraya bakmasnn nedeni, kk kent ve
kasabalarn aznlklar iin byk ehirlerden daha emniyet
siz olduunu hesaba katmas; hem ounluk basks, hem de
merkezden uzak olmann gzlerden rak kalmay da berabe
rinde getirmesi nedeniyle.
Wildtin de hatrlatt gibi, Naziler iin iddet bal ba
na kurucu bir rol oynuyor, ilkesel bir deer tayordu. Po
litikann bir arac deil, ta kendisi idi iddet. Politik szn

6 Taml Bora, Medeniyet Kayb - Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar, Birikim

Yaynlan, stanbul 2007 (3. bask), s. 191-202.
7 Lin ortam ve faizmin sarkac", Birikim 223 (Kasm 2007), s. 9-12. Bu ma
kale elinizdeki kitapta yer alyor.
8 Michael Wildt, Volksgemeinschajt als Selbtermchtigung, Hamburger Edition,
Hamburg 2007.

44
ve hukukun kaypaklna kar iddet, esas meselenin sa
hih bir biimde konmas (ak koyunun kara koyunun ortaya
kmas) anlamna geliyordu. Ayrca iddet deneyimi etra
fnda bir cemaat in ediliyordu. Nitekim Almanlm kut
sal fkesine hitap etmek, Nazi propagandasnn gzde bir
motifi idi. Bu fkenin aa kmas, geminden boanmas,
riyakrlkla kirlenmi politik zeminin temizlenmesini sala
yacakt. Yozlam, zne yabanclam komnistlerin, po
litikaclarn, aydnlarn, tek kelimeyle Yahudinin veya Ya-
hudilemi olanm kahpe sesi; ancak salkl mill igd
lerin davurumuyla kesilirdi. Nasyonal sosyalist hareketin
bu istikametteki endoktrinasyon, propaganda ve ajitasyonu,
mill cemaate/bnyeye yabanc saylanlara, onlar temsi-
len ksaca Yahudiye kar iddet eylemlerini merulatr
m, merulatrmakla kalmayp tevik etmi, tevik etmek
le kalmayp bizzat rgtlemitir. Taradaki parti yeleri ve
sempatizanlar, giderek sade vatandalar, yukandakilerce
meru grlen, dahas en st dzeyde belirlenmi bir mis
yonu yerine getirmek zere hareket ettikleri gvenini hat
ta gururunu duyarak, ta atm, yangn karm, insanlar
tartaklam, tekmelemiler - en azndan bu yaplanlara se
yirci kalmlardr. iddetin dozunun kat vakalarda (bu
na yine geleceiz) Fhrerin ve vekil-vkelnn itidal tavsi
ye eden hatta bazen hafife ayplayan szlerine de fazla bak
mamak gerektii fikri yaygndr. nk, birincisi, Fhrer ve
Fhrerlerin Yahudiye yaplacak muameleye dair daha n
ce syledikleri ortadadr; kincisi, onlarn darya (hem ge
nel kamuoyuna hem zellikle Batya) kar her eyi o ka
dar ak syleyemeyeceine inandklarndan, yukandakile-
rin de bu tr tekdir szleriyle aslnda kendilerine gz krpt
n dnyorlardr.
Cari Schmitt, malm, politik hkmranln zn, istis
nay belirleme yetkisi veya olaanst hali tayin etme gc
45
olarak tanmlamt. Wildt, Cari Schmittin iarn uyarlaya
rak, Nazilerin Yahudiye kar iddeti ho grme hatta te
vik etme politikasyla, baka deyile linin fiilen serbest b
raklmasyla, aadan yukar olaanst hale alan aldn
sylyor. Mill fke, onlara mill dman ve mill hedefi
gsteren devlet ve hkmet yetkililerinden ald genel yet
kiye dayanarak, cil veya lzumlu durumlarda aadan yu
kar olaanst hal ilan edebilirdi. Nazilerin iktidara gelme
sinden sonra, hava, buydu.
Nitekim yerel Nazi rgtleri ve onlarn seferber ettii
gruplar, bu yetkiyi hevesle kullandlar. yle ki, merkez h
kmet ve Parti, bu tazyike sbap aabilmek iin zaman za
man ulusal kitlesel eylem kampanyalar dzenleme gerei
hissediyordu.
Lin kampanyalarnn, ayn zamanda tarada bir mil
l cemaat oluumuna katkda bulunduunu ortaya koyuyor
Wildt. Gl bir tehdit ve maduriyet alglamasyla bilenen
mill uur, dman imgesini cisimletiren Yahudileri
mill cemaatten ihra eden ritellerde onay buluyordu.
Wildt, Yahudilerin ellerinde Ben bir Alman kzn kirleten
bir Yahudi domuzuyum vb. yaftalarla hakaret, ta, yumruk,
tkrk yamuru altnda kasabann ana yolu boyunca y
rtld bu trenleri; Ortaada ayp (ounlukla cinsel
su) ileyen erefsizlerin herkesin nnde tehir edilip ce
zalandrld ritellere benzetiyor. Hep tetikte durarak ko-
runabilen ve tehditler karsnda hep yeniden kantlanmas
gereken patriyarkal erefin yerini bir rk-mill eref alyor
du imdi. Bu deiim bir baka fark belirliyordu: Ortaam
tehir ve aalama ritelleri, bozulduu dnlen ananev
dzenin, trensel bir arnma edimi yoluyla yeniden ihdasna
ynelikti. Nazi lin kampanyas ise, yeni bir ahlk ve eref
tzyle, yeni bir dzen kurmay amalyordu.

46
MNFERT EYLEMLER

Yahudiere kar iddeti seferber eden gsterilerin, birok

rnekte, ergenlik ya eiindeki ocuklarn provokasyonla
ryla balad grlyor. Saldrlarn younlat ulusal l
ekteki kampanyalarn vazgeilmez unsurlarndan biri, ev
lere ve iyerlerine bayrak asmak. 1935te Saarland blgesi
nin yeniden Almanyaya balanmas vesilesiyle yaplan kut
lamalarda, Gestapo (Geheime Staatspolizei: Gizli Devlet Po
lisi) Yahudiere bayrak asma yasa getirmi! Yahudiler Al
man mill cemaatine dahil olmadklar iin...
Emniyet yetkilileri, Yahudiere ynelik bazen birka gn
sren, benzer seyir izleyen ve ard arkas kesilmeyen sald
rlan rapor ederken sistemli olarak Einzelaktionen adlan
drmasn kullanyorlar. Trkesi: Mnferit eylemler!
Polis, saldmya urayanlan sistemli olarak Schutzhafta
alyor. Bunu da tanyoruz: Koruma amal gzalt. Saldr
ganlarla ilgili ise ilke olarak herhangi bir gzalt uygulama
s yaplmyor.
Birok durumda, Yahudilerin urad madd zarar ve
darp, kayda gemiyor; tersine, kendileri sulanabiliyorlar.
rnein, 1935te Kassel kentinde Yahudi bir hekimin yol
da giderken kendisine saldran gen Naziyi ihbar etmesi
zerine, bu kiilere haydut diyerek hakaret ettii ithamy
la gzaltna alnmas gibi... Bu olay, yetkililerce aynen yle
rapor edilmi: Dvlen hekim zamannda hastasna yetie
bilmi, dolaysyla bir zarar meydana gelmemitir!
Velhsl, kstahlkta snr tanmayan bir sinizm...

NEREYE KADAR MSAADE..?

nlemlerin eklinden, verilen talimatlardan ve raporlann di

linden, Devlet ve Parti yetkililerinin, saldnlann ve lin giri

47
imlerinin ldrme aamasna gelmemesini gzettikleri, daha
doru deyile tercih ettikleri anlalyor. Ama kitlelerin nasl
gaza getirildii ve eylemlerini ne kadar meru ve erefli gr
d dnldnde, kaza ve zayiat elbette kanlmaz.
1938de bir Parti ii yazmada mill fke vakalarnda len
lerden bahsederken 91 rakam geiyor. Wildt, aratrmasnn
sonucunda Nazilerin iktidar dneminde linlerde lenlerin
saysn yzlerce mertebesinde tahmin ediyor.
Tabandan yksel(til)en mill fkenin, Parti ve hkmet
tarafndan Yahudiye kar daha sert nlemler ve yeni rk
dzenlemeler iin bir gereke olarak kullanldn da unut
mamak lzm. Dngsel bir ileyi bu. Mill bnyeyi zehirle
yen Yahudiye kar ajitasyon ykseltiliyor ve Alman halk
tepkisini gstermeye arlyor; Alman halk tepkisini gs
terdike, bu arada istenmeyen olaylar da meydana geldik
e; bu fkeyi yattracak ve mill vicdana tercme olacak ya
sal dzenlemelere ihtiya duyuluyor. Tevik-nlem git ge-
liyle ilerleyen bir sre...
te yandan, aadan yukarya olaanst hal rejiminin,
Nazi iktidar asndan kendine mahsus birtakm sorunlar
var. Hrant Dinkin katledilmesinden sonra kan Birikimde
(ubat 2007/say 214), Nazi Propaganda Bakam Joseph Go-
ebbelsin Gnlklerinden yaptm aktarmlar hatrlataca
m. Orada, bir politika olarak lin stratejisinin i meselele
rinin veciz zetine rastlarz. Goebbels, her eyden nce aa
dan yukarya olaanst halin tesisini gayet veciz zetler:
Gsterileri devam ettirtiyoruz. Polisi geri ekiyoruz. Ya-
hudiler mill fkeyi hissetsinler bir bakalm. (...) imdi ey
lem sras halkta.9 Sonra, mill fkenin tezahrnde orta
ya kabilen ksa devreleri, ayar bozukluklarn, i kazalar
n not eder:

9 Joseph Goebbels, Tagebcher 1924-1945 (be cilt), Piper Verlag, Mnih 2003
(3.bask), s. 1281-2.

48
 Parti (....) Yahudi dkknlarnn vitrinlerini boyaya bu
layp yazlad. Bunun zerine Funk [Propaganda Bakan
l Mstear] devreye girdi. Her eyi legal biimde yap
mak istiyor. Ama ok uzun sryor. Bu arada yamalama
lar da oldu. ingeneler ve gn na alerjisi olan baka un
surlar tarafndan. Topunu toplama kampna yollatyorum.
Helldorff [Polis Mdr] emirlerimi tam tersinden anla
m. Ben polisin yasal bir ehreyle harekete gemesini, Par-
tinin de seyircileri ayarlamasn sylemitim. imdi olan,
bunun tersi.10

Devletin hkmranlnn temeli olan olaanst hal ya

ratma erki ile, aslnda yine bu erkin harekete geirdii aa
dan yukarya olaanst hal dinamii arasndaki srtme
lerdir, burada sz konusu olan. Bu, Nazizmin devletin id
det tekeli ile ilgili genel meselesinin bir parasdr. Nazi dev
leti, bir yandan iddet tekelini berkitmeyi hedeflerken, dier
yandan iddet uygulamaya yetkili mercileri oullatryor
du: Emniyet, Gestapo, SS (Partinin polis cihaz), 1934teki
tasfiyesine kadar SA (Hcum Ktalar; Partinin paramiliter
birimi)... Baz aratrmaclar zaten genel olarak Nazi iktida
rnn politokratik, bundan dolay da yer yer kaotik bir yap
arz ettiini saptarlar.11 Bu yap, bizatihi, olaanst hal reji
mini sreenletiren bir etkendir.12 Ancak, resm iddet te
kelini deruhte eden mercilerle, aadan yukarya olaans
t halin unsurlar arasndaki eliki, daha derindi. eli
ki, aadan yukar iddeti rgtleyen SAlarda13 ulayor

10 A.g.e., s. 1228.
11 Om. Smelser, Syring ve Zitelmann (ed.), De Braune Elite (2 cilt), Wissensc-
haftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1999, s. VII vd.
12 Bu anti-normatif iddet pratiinin oklu mekanizmalarnn dili ark, Gesta-
poydu. Bkz. Peter Nitschke, Polizei und Gestapo, Die Gestapo: Mythos und Re-
alitt iinde, (der.) Paul ve Mallmann, Primus Verlag, Darmstadt 2003, s. 321.
13 Thomas Balistier, Gewalt und Ordnung - Kalkl und Faszination der SA, Westf-
lischen Dampfboot Verlag, Mnster 1989, zellikle s. 146-167.

49
du. Nasyonal sosyalist hareketin radikal-plebyen kanadnn
ve SAlann temsil ettii bu ynelim, mill fkenin ve salkl
mill igdnn nne engel kartlmamas gerektiini d
nyor; sokaktaki eylemci iradenin resm siyaset ve formel
hukuk tarafndan dondurulmasn kar-devrim olarak g
ryordu. Onlara gre aadan yukarya olaanst hal, s
rekli devrim motorunun yaktyd.
Oysa Hitler 1933te mill devrimin sona erdiini ilan et
miti. Komnist tehdit ezilmiti, imdi devlet otoritesi tesis
edilmeli, bilhassa ktisad yaam istikrarszlatrc disiplin
sizliklerden kanlmalyd. Hider ve dier Parti-Devlet erk
n, Yahudiye kar boykodar, protestolar ve lin giriimle
rinde de zaman zaman polisin yeterince etkin ve vaziyete h
kim olmadndan ikyet ediyorlard. Hitler, bu gsterilerde
disiplin salanamad takdirde araya szacak komnist ajan
larnn yol aabilecei provokasyonlara kar uyaryordu.
Bu vasatta, Emniyet kuvvetlerinin aadan yukarya ola
anst hal rejimindeki grev erevesini izmekte de m
klt kyordu. Lin ortamnn denetimini ve disiplinini
salamakla grevlendirilen polisler, galeyan halindeki lin
gruhu tarafndan Yahudi misiniz, Yahudi dostu musu
nuz? diye hakarete uruyorlard. Gestapo raporlarnda, po
lislerin bundan tabii fevkalde rencide olduklar not edili
yor. Birka kez SAlar ve SSlerle, Yahudileri koruma ama
l gzaltna alan polis arasnda atmalara bile rastlanm
t. Bu tatszlklar karsnda polis kendisini protestolarn g
zetim ve denetiminde bir snr belirleme sorunuyla kar'
karya bulmutu. Gestaponun Kln mdrlnn 1935
Hazirannda bu meseleyi aydnla kavuturmak amacyla
merkeze yazd yaz, manidardr:

Son aylarn hadiseleri, gelecee dnk olarak, merkez

makamlarn anti-Yahudi propaganda dalgas erevesinde

50
 neye msaade olduuna ve neye msaade olmadna dair
ak talimatlar vermesinin zorunlu olduunu gstermitir.
Aksi takdirde, eninde sonunda sorumluluun tm ykn
srtnda tayan polis memuru, hadiselere mdahale etme
si durumunda ya da kritik hallerde olay yerine yaklamaya
rak kendini gstermemesi durumunda, gereken himayeden
mahrum kalacaktr. Her iki durumda da zarar gren, devlet
otoritesi olacaktr.14

Bu rapordan da anlalaca zere, polisin ncelii as

la soyut bir hukuk devleti ilkesi deil; devlet otoritesinin
stnlne halel getirmemek ve kontrol elinde bulun
durmakt. Nitekim buradaki Neye msaade vardr ve ne
ye msaade yoktur? sorusu, herhangi bir nyargdan ve
ya normatif yargdan azdedir. Nazi polisi, linin son nok
tasna vardnlmasna gz yummaya da linilerin bir nok
tada zor kullanarak datlmasna da amdedir; yeter ki s
nr belirlenmi olsun, kontrol onun elinde kalsn ve mirle
ri arkasnda dursun - ki devlet otoritesine halel gelmemi
olsun. Aranan, hukuka uygunluk deil, talimatlara, emirle
re uygunluktu.

RESTORASYON: LN VATANDATAN
MUHBR VATANDAA

Buras bir restorasyon eiidir. Nasyonal sosyalizmin iktidar

yolundaki nemli berzahlardan biri, devletin iddet tekeli
nin dalmas olmutu.15 Nazilerin, iddeti trmandrmasna
ve hkim dil haline getirmesine kout olarak, paramiliter ya
plarn yaygnl ve etkisi 1933e doru arttka artt. Sosyal
demokratlar ve bilhassa komnistler, SAlann yannda baka
14 Wildt, a.g.e., s. 201.
15 Elias da bunu vurgular: Norbert Elias, Studien ber die Deutschen, Suhrkamp,
Frankfurt a. M., 1992, s. 289 vd.

51
milliyeti-muhafazakr paramiliter gruplarn da yer ald fa
ist cephenin bu meydan okumasna kar koyamadlar - ve
ya kar koyaym derken onlarn iktidar stratejisinin girdab
na ekildiler. Milliyeti-muhafazakr ideolojinin kk sald
ordu ve polis iinde, Weimar Anayasasmn liberal-demokra-
tik erevesinden memnuniyetsizlik duyan unsurlarn arl
, ok nemli bir etkendi. Zira bu durum, iddet tekelini ci-
simletiren gvenlik aygtnn messes nizam -ve bizzat id
det tekelini- muhafaza etme dorultusunda seferber olma
evkini kryordu! Kukusuz, iddet tekelini messes nizam
muhafaza dorultusunda tahkim edebilecek politik iradenin
krklyla birlikte dnmek gerekir bu durumu. Sonu
ta, iddet tekelinin gevemesi, Nazi iktidarnn sadece politik
deil ayn zamanda toplumsal zeminini oluturdu.
ktidar aldktan sonra ise, iddet tekelinin yeniden tesisi
gerekiyordu. Sadece nasyonal sosyalist elitin iman ettii to~
tal/mutlak devlet mitosunun icab deildi bu. Nasyonal sos
yalistler, byk sermayenin, bakiye aristokrasinin ve ordu
nun itimadn kazanabilmek iin de istikrarl bir devlet oto
ritesini ve iddet tekelini tahkim etmeliydiler. Nitekim, by
le yaptlar. SAlann tasfiyesi, bunun iin yaplm sembolik
hamledir. Aadan yukarya olaanst hal, yerini, devlet
otoritesi altnda kalc olaanst hal rejimine brakr. Klem-
pererin yaln zetiyle: Pazar sporu mhiyetindeki yan zel
cezalandrma harektlarnn yerini, nnda, nizam ve resni
polis eylemi ald - hintyanm yerini de toplama kamplar.16
Lini vatandalar, muhbir vatandalara dntler. Etrafn
daki mill bnyeye yabanc hal ve davran almetlerini der
hal ihbar etmeye arlan vatanda, -bilhassa rejimin en-
16 Victor Klemperer, LTI - Notizbuch eines Philologen, Reclam Verlag, Leipzig
2001, s. 61. [LTI: Nasyonal Sosyalizmin Dili, ev. Tanl Bora, letiim Yaynla
r, 2013, s. 56], Not: Kuvvetli bir mshil olan hintyan zorla byk miktarda
iirip sonra sokakta yrmeye zorlamak, Nazi hareketinin Yahudilere ynelik
iddet ve aalama eylemlerinde bavurduu bir yntemdi.

52
doktrinasyonuna ak ve aadan yukarya olaanst hal
deneyiminden idmanl olan, veya en azndan bu hallere ah
an, bunlan seyrede seyrede kanksayan vatanda-, artk bu
imkn kulland bir lin mekanizmas olarak. Bizzat ken
disinin de ihbar edilebilecei ihtimaliyle srt rpererek s
rekli teyakkuz ve tarassut halinde olan vatandalar, bir ih
bar hummasna kaplmasma, pheli davranlara ilikin
gzlemlerini sular seller gibi Gestapoya akttlar. Yakn d
nemde Gestapo zerine yaplan bir aratrma, Nazi istihbarat
ve gvenlik aygtnn ileyiinde ihbarlann olaanst yk
sek bir katk pay olduunu ortaya koyuyor.17

MUKAYESE: BENZERLK VE FARK

Genel olarak, son be yln Trkiyesindeki iktidar oyun-

lannn, iddet kltrnn ve toplumsal atmosferin Wei-
mar Almanyasnda Nazi iktidann douran toplumsal-poli-
tik ortamla benzerliklerini malm sayabiliriz. Murat Belge,
gazete yazlarnda uzun zamandr ara ara bu benzerlikleri i
liyor. Cem zatalaym daha nce Birikimde yazdklar da bu
konuda dikkate deerdi.18
Linler ve lin rejimi, bu uursuz benzerliin belli bal
grnlerinden biridir. Nazi devletinin in sreci ile Tr
kiyenin haldeki durumu arasnda, linin gndelik hayatta
ki yeri, anlam bakmndan ve polis siyasetinin lini idare
etme sistematii bakmndan ilk bakta grlebilecek ben
zerlikler, insanlk nmna utandrcdr. Her eyden nce

17 Gisela Diewald-Kerkmann, Denunziantentum und Gestapo, Die Gestapo:

Mythos und Realitt iinde, (der.) Paul ve Mallmann, Primus Verlag, Darmsta-
dt 2003, s. 288-305. Baka aratrmalar da, herkesin nefes al veriini izledi
i sylenerek mitletirilen Gestaponun, baarsn nemli oranda ihbarlara
ve halk katksna borlu olduunu gsteriyor.
18 Cem zatalay, Trkiye Toplumunun Faisdemesine Dair: ook Almetler
Belirdi!, Birikim, say 218 (Haziran 2007), s. 88-97.

53
bunu sylemek, bunun farknda olmak gerekir; her eyden
nemlisi budur.
Ayrca, Kari Marxm nl szn (Grundrisse) hatrlar
sak: Maymunun anatomisinin anahtar insanmki ise, Nazi
deneyimine de faizmin belirtilerini ve nlann/uraklann
fark etmemize ve zmlememize yardmc olacak anatomi
atlas olarak bakabiliriz.
Beri yandan, yapsal farklar da gz ard etmemek gere
kir elbette.
lk akla gelen yapsal fark, phesiz, Trkiyede devletin
iddet tekelinin ayakta oluudur.
Bu fark nemlidir; ancak neo-liberal ada devletin b
rnd gvenlik devleti modelinin yapsal zellikleriyle
birlikte dnldnde, greceleen bir farktr. Sosyal re
fah devleti klfetlerinden soyunan bu devlet rejimi, merui
yetini kuvvetli ve rgn bir terr ve tehdit alglamas zerin
den yeniden retirken, yasalarn askya alnmasn ve teh
dit unsurlarnn vatandalk ve insan haklarndan istisna
edilmesini olaanlatryor: bir kalc olaanst hal rejimi
nin yolu deniyor.19 Bununla birlikte, aadan yukarya
olaanst hal dinamiine de bir menfez alyor. Zira, zel
likle tehdit algsnn yksel(til)mesine bal olarak, devle
tin birok rnekte an iddet kullanmyla -refakaten id
det diliyle- emsalini oluturduu, hukuku askya alan, is
tisna hali yaratan iddet eylemleri, sivil takipilerini, tatbik-
ilerini buluyor. Resmen yaratlan ve merulatrlan istisna
hallerinin ve hukuk-d iddetin olaanlamas, benzer du
rumlar (tehdit zneleri) karsnda lin giriimlerini zen
diriyor. Birok rnekte, lin giriimlerinin en azndan niyet
itibaryla anlayla karlanmas, bu zendirmenin bir par
asdr. Bylece, gnmz Trkiyesindeki lin giriimleri

19 Bu rejimin global lekte yerleikleme eilimiyle ilgili bkz. Mithat Sancar,

Kalc Global Olaanst Hal, Birikim, say 151 (Kasm 2001), s. 12-21.

54
nin bu temelde bir tahlilini yapan Zeynep Gambettinin is
met Akadan naklettii ifadeyle iddet taeronlatnlabili-
yor; veya Godoytan aktard daha karanlk terimle, iddet
demokratikletiriliyor!20 Ve tpk Nazi rejiminin in sre
cindeki gibi o korkun dng iliyor: aadan yukarya ola
anst hal pratikleri, yukardan aa olaanst hal reji
minin berkitilmesini gerekelendirmeye de yaryor. Berlus-
coninin post-faist iktidarna giren talyada, yine getii
miz ay, Napolide ingene yerleimlerine ynelen lini sal
dn zerine, ileri Bakanlnca nlem olarak g ve ilti
ca ardannm arlatrlmas gibi...21
Neo-liberal gvenlik devletinin global sreci ile Trkiye
devletinin otantik gelenei, pek rahat eklemlenmitir. Mo
dem devletin insnn ilk evresini oluturan ge-Osmanl dev
letiyle devamllk iinde dnmemiz gereken (Osmanl-nce-
sinden devreden bir kadim devlet geleneiyle birlikte dn
meyi teklif edenler olabilir) Trkiye devleti, mhim bir lin
rejimi tecrbesinin birikimine sahip. Bu birikimin oluturdu
u gelenekte, bir yzlememe/unutma/unutturma inad vardr;
bir zmn aklama, en azmdan ho grme gelenei vardr. Ad
nan Menderesin Yassada mahkemelerinde 6/7 Eyll olaylary
la ilgili yukarda aktardm u szlerim yineleyeceim:

6/7 Eyll gecesinde cana taarruz vaki olmam, mala taar

ruz edilmi ve yer yer, mahalle mahalle syleyenler bulun
mu, bu da bir tertip delili olarak gsteriliyor. Bunu bir ter
tip delili olarak telakki edilecek yerde, Trk Milletinin va
tanperverliinin ve siyasi dehasnn bir tecellisi olarak te
lakki etmek lazm gelir. u suretle ki, eer bu adi, plak
kt bir apul, yama ve tahripten, cana taarruzdan ibaret
bir hadise olsayd, btn plaklyla ortada kalrd.
20 Zeynep Gambetti, Lin giriimleri, neo-liberalizm ve gvenlik devleti, Top
lum ve Bilim, say 109, s. 7-34.
21 Jungle World, 29 Mays 2008.

55
 Mesele o deil, bu topraklarda, Trkiye denilen yurtta,
vatan parasnda, asrlar ve asrlar ehrin kasrgalarna kar
nasl tutunmuuz? Bu mill dava sayesinde. Bunu bir tertip
eseri olarak mtalaa etmek deil, adeta, itirak edenlerden
byk bir ksmnn bir kuds heyecan iinde bulundukla
rn kabul etmek lazm gelir. Yoksa bu bir adi apulculuk
tan ibaret kalr. Bunda milli heyecan unsurunu ve cevheri
ni kaldrdnz zaman, tertipi kim olursa olsun, bu maa
lesef yz binlerin itirak ettii galiz ve kt bir hadise ola
rak tarihe intikal eder.22

Bu ilere nasl bakmak gerektiiyle ilgili bir devletl uya

ndr bu. Devlet akl, lini lin olarak grmeye direniyor, lin
vakasnn tarihe galiz ve kt bir hadise olarak intikal et
mesine mani olmak istiyor, adi apulculuu sineye ek
mek pahasna oradaki mill heyecan unsurunu ve cevheri
ni kurtarmaya alyordur... (Devlet aklnn sank sandal
yesindeki temsilcisi, bu olaanst-istisn hukuk organ
nndeki ender diklenmelerinden birini bu uyary yapar
ken gerekletirmitir.) Unutmayalm ki, Menderesin Yas-
sadada 6/7 Eyll olaylarndan sulu bulunmas da asla bu
olayla ilgili resm bir hesaplamaya balanmamtr.
Nazi tecrbesiyle olan zelil benzerlie de, neo-liberal g
venlik devletinin analizine de muhta olmakszn, linin
barbarlk saylmad bir politik gelenekle yz yzeyiz. r
gtllk ve ynlendirme ile geveklik ve kendiliindenli-
in mulak, gevek bir bileimi... Neo-liberalizmin ada
devlet rejimine uyarlanmas, kukusuz bu gelenei daha iri,
daha diri klyor. Linin en gevek anlamyla reaksiyon
grmenin ve reaksiyon gstermenin ilk akla gelen me
cazlarndan biri olarak kullanld bir gndelik dilin n
n aan bir vasattr bu...
22 Akt. Rasih Nuri ileri, 2 7 Mays - Menderesin Dram, Yaln Yaynlan, stanbul
1986, s. 329-330.

56
 Lin Alm

DTPnin kapatlmasn1 protestoya dnk, dorusu hepsi

pek de barl olmayan gsteriler, yine, yeni bir lin dal
gasn harekete geirdi. ncesinde de Bayramite Bayra
mi Krtlere mezar olacak slogan atan kalabalk Krtlerin
yaad mahalleye yrm, zmirde DTP konvoyuna tal
saldn dzenlenmiti, Istanbul-Tarlabanda Roman mahal
lesinde fkeli vatandalar gstericilerin zerine satrlarla,
tabancalarla yrdler. Silah kullananlardan birisi, binleri
nin kendisini parayla bu ie tevik ettiini syledi, ama bel
li ki biroklar da can- gnlden katlmt lin srsne.
Mu-Bulankta beteri oldu, bir esnaf kalanikofla ate aa
rak iki insan ldrd. Sonra, esnafn sadece esnaf olmayp,
devlet tarafndan silahlandmlm gnll koruculardan biri
olduu renildi. 23 bin kiilik bu korucu kuvvetinin resm
silahlan hl kendilerindeydi.
Trkiyenin lin alm devam ediyor.
MHP, millet ayaa kalkarsa tehdidi ile lin ruhunu ok
uyor. Devlet Bahelinin tehditkr dili, yerel hatiplerin iin
1 Demokratik Toplum Partisi 12 Aralk 2009da kapatld.

57
de bol kpek ve lm geen nutuklaryla revnaklanyor.
MHP, Krt Almnn bandan beri, bir i sava (ve lin)
potansiyelini elinin altnda bulundurduunu izhar etmek
te. Bu strateji, milliyeti tabann gnln ho ederken, dev
let ve elitler katnda da sokaa dklebilirler ama dkl
myorlar dln bir defa daha almaya yaryor. MHPnin
ana meruiyet kayna, dozunda tutulmu bu i sava tehdi
di deil mi? Lkin, gayr nizam harp aygtnn mdahalele
ri, yerel inisiyatifler ve basite taban dinamii, o dozun ayar
lanmasn mkl klabilir.
MHPyi baaktr gibi dnmemeli zaten. Mill fkeyi ka
bartp karar ve icra iin bir merci-i taklit mertebesine getir
me siyaseti, mill gvenlik aygtnn ve ideolojisinin sabitesi
olarak duruyor. MHP ve CHPnin izgisini tamamen belirle
yen bu anti-politik tavrn, AKPde de mmessilleri yok deil.

LN VE DDET SARMALI

Lin eylemleri, eksik adaleti, eksik gvenlii, eksik polis n

lemini ikame etmek zere devreye giren bir doal fet gi
bi izah edilir; sokaktaki adam tarafndan ve sokaktaki adam
hakknda ahkm kesen adamlar tarafndan yle alglanr b
yk ounlukla. Krt Alm konjonktrnde, ekyaya
haddini bildirme iradesindeki eksii ikame etmek zere,
aynen yle anlamlandrlyor. Bylece, nizam iddeti me
rulatran bir ymak oluturuyor.
Korkun ihtimal, vicdan sahibi herkesin syledii gibi,
bir skynetime veya formel bir olaanst hale varma/var-
dnlma tehlikesinden bamsz olarak, bizzat halihazr ola
anst hal ortamnn bir atma ve iddet sarmaln tetik-
lemesidir. Olaanst haller/istisna halleri, -tekrarlayalm,
sadece formel rejimler deil, linin u noktasn tekil etti
i fiil olaanst haller de-, iddetin eitlenmesine ve ya
58
ylmasna zemin olutururlar. Norm ve meruiyet alglan,
kolayca bulanklar. Liniler okanarak yattnlrken lin-
e urayann tahriki saylp tutuklanmas, (bazen de ko
ruma amal) gzaltna alnmas, bu bulanmann standart
neticelerindendir, malm. Kimi MHP-tesi milliyeti yayn
organlanndaki gibi Krt protestoculann lini olarak tas
vir edilip onlan line kalkanlann meru mdafaa haklan-
n kullandklannn sylenmesi, ayn bulandrmann bir st
aamasdr. PKKnm g gsterisinin eyaya kar iddet
ten te sivilleri tehdit eder hale gelebilmesi, hele basbaya
lini mecralara dklebilmesi (Hakkride bir polisi linten
DTP yerel yneticilerinin kurtarmas, basma yansyan r
nek), bu bulandrmaya cephane salamann tesinde, elbet
te bizzat vahimdir. Lini maduriyete, mtekabiliyete ve son
kertedeki haklla atfla hogrmek, sadece toplam medeni
yet erozyonuna katkda bulunmaya yarar.

LN RUHU

Mu-Bulanktaki korkun olay zerine internetteki bir ha

ber sitesine yazlan ksa yorumlara baktnz zaman, me
deniyet kaybn ve lin ruhunun yaygnlm grrsnz.
Olay gn yayma konan be yze yakn ksa yorumun ya
rsndan fazlas, (internet sitesinin beyanna bakarsak ha
karet, kfr, aalama vb. ifadeler ieren mesajlar ayklan
mtr!), cinayete alk tutmaktadr. Henz sadece esnaf ola
rak bilinen kalanikoflu esnaf onlarca kii tarafndan elle
rinden, alnndan plmekte, hell olsun kurban olaym
diye kucaklanmaktadr. Birka kii, l says ikide kald
iin zntsn bildirmektedir. Biroklan, Polisin ya
pamadn yapm, devletin yapamadm bu adam yap
t fikrindedir.
Kalanikoflu korucu-esnafn gerek (yani sadk) Krt
59
temsil ettiini syleyerek (kimileri ise Arap -iyi Arap- ola
rak kaydetmektedir), szde-Krtlerin (ki bunlarn aslen
Ermeni ve/veya Yahudi olduunu yazanlar da vardr) kat
lini vacip sayanlar, nemli bir grup oluturmaktadr. Ay
rca Tahriklere kaplmayalm, oyuna gelmeyelim mesaj
veren aznlk iinde de rastlarz Ermeni izi arayanlara. Mi
sal (orijinal yazmyla): bu ermenilerin oyununa gelme
yin kardelerim krt trk bu ermeniler yildirip ge zorla
mak istiyorlar.
Dikkate deer bir nokta, kalanikoflu esnaf maln koru
maya alan vatanda sfatyla tanmlama eiliminin yay
gnldr. Adam, ok sayda mesajda, maln/ekmek teknesi
ni/ iyerini/ekmek yedii dkkn korumaya alyor olma
s ile hakllatrlmaktadr. Mill beka kaygsnn mal-mlk
ve maiet kaygsyla btnlemesi ve lin ruhunun orta s
nflardaki taban dinamii hakknda, bir iaret.
Hakaret, kfr, aalama ve benzerlerinden gy arn
drlm bu caniyne nefret sylemindeki lin ruhu, ne dere
ce sahici temaylleri yanstr? Sessiz ounluu, ortak du
yuyu temsil oran nedir? Bunlar tartabiliriz. Bu kadanna
vicdan elvermeyenler, bu manzaralardan holanmayanlar,
kr, ounluu oluturuyorlar. Tartmaya hacet olmayan
ey, bu dilin lini merulatrd, normalletirdiidir. Med
yann bilhassa politik olmayan lin haberlerini veri tarzn
daki pomografik-dikizci tavrn da bu normalletirmeye kat
kda bulunduunu eklemeliyiz. 23 Kasm tarihli Hrriyet'in
bir 3. sayfa haberi, rnein: Mersinde kalabaln yakalad
kapkaya meydan daya atmas, bir iyerinin gven
lik kameras tarafndan kaydedilmiti ve gazete, en yeni tek
nolojiden yararlanarak, okurlarna bu lin sahnesini seyyar
ekranlarna indirme frsat sunuyordu, u anonsla Lin vi
deosu iin tiktaglaym.

60
CHANDA LN

nc sayfalklarn yan sra baka lkelerdeki lin haber

lerinin de medyada sakmmaszca, pomografik-dikizci bir i
tahla sunulmas eilimi, gayet belirgindir. Bulanktaki ola
yn ertesi gn, Guatemaladaki bir lin olay, hemen btn
gazetelerin internet sayfalarnda davetkr fotoraflar iin
tklayn arlaryla sunuldu.
Ocak 2010da Birikim1de Trkiyenin lin rejimini Nazi
Almanyasyla karlatrmtk. Mukayeseli lin etdlerine
devam edelim.
nce u Guatemala rneine bakalm. 16 Aralktaki olay
da, bindii otobste silahl soygunla sulanan gen bir ka
dn, elbiseleri yrtlp rlplak brakldktan sonra gaz d
klerek yaklmaya allm, son anda yetien polis tara
fndan kurtarlmt. Guatemalada sadece bu yl 219 kii
nin lin saldrsna urad, bunlardan 45inin ld bil
diriliyordu.
Guatemalada linin bir mill spor haline gelmesi, uzun
yllardr insan haklan rgtlerinin gndeminde olan bir me
sele. Kaynanda, orduyla gerillalar arasnda yllar sren sa
van arkasnda brakt rme var. 1991de gerillalarla
hkmet arasnda bar anlamas yaplmasndan sonra, kr
sal blgelerde ordu tarafndan rgtlenen kontrgerilla da
tld. Bunun yerine uluslararas mavere ve mal destekle
bir polis gc oluturuldu. Ancak asayi ilerinin esas sahi
bi olarak kendini gren ordu ve onun etkisindeki hkmet
ler, polis rgtlenmesini o kadar nemsemediler. Polis etki
siz, mahkemeler de hem byke yerleim yerleriyle snrl
hem yozlam olunca, aadan yukarya olaanst hal de
nen dinamik geliti. 1991den sonraki on ylda 421 lin va
kas kaydedilmiti.2 Hrszlk veya cinayet zanllar doru
2 Guatemala leidet unter der Lynchjustiz, Neue Zrcher Zeitung, 2 Aralk 2002.

61
dan line maruz kalyor. Lin tehdidi yerel siyaset arac ola
rak da iliyor. Honut olunmayan belediye bakannn istifa
sn veya sevilmeyen polis memurunu tayin edilmesini sa
lamak iin, lin kalabalklar toplanyor. Mahkemelerin ba
sld da oluyor.
Baz yorumcular linin normallemesini, zellikle Kzl
derili halkn yaad blgelerde, iktidar boluu nedeniy
le geleneksel hukukun (tre) etkinlemesine balyorlar.
Tre mitosu, bir saptrma. Zira Kzlderili tresi geri tabii
modem yarg ve hapis cezasna itibar etmiyor ama benimse
dii otantik yntem sulunun/zanlnn lin edilmesi deil.
Trede en byk ncelik: barmay salamak. Dolaysyla
genel ilke, suluyu/faili, lenin yaknlarnn veya zarar gre
nin ihtiyalarn karlamaya zorlamak. Guatemalann top-
lumsal-politik yapsn bilenler, uzun sren i savan ba
ka birok ey gibi treyi de tarumar ettiine dikkat ekiyor
lar. Lin, treden deil sava ve askerlik deneyiminden re
nilmi bir ey. Nitekim uluslararas insan haklan rgtleri,
lin olaylannda ba ekenlerin ve kkrtclann, ounluk
la sava yaam veya kontrgerillada alm kiiler oldu
unu saptyorlar. Lin, burada devlet terrnn brakt bir
miras.3 zellikle ordunun ve kontrgerillann halk yllarca
terrize ettii blgelerde, insanlann boazlannda, midele
rinde dm olmu iddet birikimi, bir kvlcmla patlyor.
Gayn nizam i harbin iyice drd iddet eii, linleri
yol veriyor. Boaz, mide deyince, elbette, derinleen yoksul
luun bytt aresizlii de unutmadan.
Trkiyeyle mukayese edin, farklan ve benzerlikleri bulun.
Bir mukayese de srailden ve Filistinden. Bat eriada
bir lin rutini var: Kendini srailin vaat edilmi topra

3 Anika Oettler, Lynchjustiz in Guatemala, B. Basedau, H. Mattez ve A. Oett-

ler (deri.), Multiple Unsicherheit iinde, Deutsches bersee-Institut, Hamburg
2005, s. 229-250.

62
m temellk etmeye adam militan yerleimciler, Filistin
li Arap kylleri yldrmak iin sistemli olarak zor kulla
nyorlar; dvyorlar, ate ayorlar (ilke olarak belden aa
sna). Filistinlilerle dayanmak iin blgeye gelen srail
li bar eylemcileri de bu saldrlardan nasibini alyor. Polis
ler, hem zaten pek gnll olmadklar iin, hem de basba
ya bir paramiliter g oluturan yerleimcilerden ekin
dikleri iin, bu olaylarn peine dmyorlar. Ayrca, bu
blgede ve genelde smr boylarnda grevlendirilen polisler
Rusya ve Etiyopya gmeni oryantal Yahudiler; ve bunlar
Yahudi milliyetiliinin hiyerarisinde en altlarda oldukla
rndan kendilerini yerleimcilere kar ezik hissediyor, bu
nun acsn Araplardan karmaya da yatkn oluyorlar. sra
illi insan haklan rgt Yesh Dinin (Trkesi: Hukuk Var)
2002-2005 dnemini kapsayan aratrmasna gre, gnde
likleen bu saldnlarn yalnzca 392si ikyet konusu ya
plm, yalnzca 11 dava alm ve yalnzca 4 saldrgan ce
za alm.4 Yerleimciler bu ender davalarda kendilerini ga
yet hkmran bir tutumla, biz burada ban ve huzurun te
mini iin devlete ve orduya yardmc oluyoruz diyerek sa
vunuyorlar.
Yine: Trkiyeyle farklan ve benzerlikleri dnn.
Genel ve evrensel bir teorik sonu kartacak olursak...
Modem ulus-devletin mehur iddet tekeli, hibir zaman
mutlak bir tekel olmad. Devletin iddet tekelini bir iktidar
kant olarak gsterdii yukandan aaya olaanst hal
rejimleri, aadan yukanya olaanst hal rejimleriyle ta
mamlanr (linin bunun bir u noktas olduunu syledik),
onla iblm yapar (kriz idaresi olarak lin rejimi dediim
tatbikat) - veya kimi zaman da arpr, onun ihlline urar.

4 Gadi Algazi, Sperrzonen und Grenzflle, Staats-Gewalt: Ausnahmezustand

und Sicherheitsregimes, deri. A. Ldtke-M. Wildt, Wallstein Verlag, Gttingen
2008, s. 309-346.

63
 Polisin aka lini gibi davranmas da, zaman zaman i
i eylemlerinde tekrar grdmz gibi, nizam iddet teke
li ile gaynnizam olaanst iddet arasndaki geililiin
bir belirtisi deil mi?
Genel, evrensel bir ahlk ve politik sonu kartacak
olursak, linin tek karl var: Barbarlk.

64
 Lin Kltr zerine
Birka Not

Trkiyede siyasi saikli lin eylemleri, nadirattan deil. zel

likle Krtlerin, solculann, ecinseller-lezbiyenler-transsek-
sellerin uradklar lin saldrlan, neredeyse rutin haber
nitelii tayor.
Yakm zamandan bir rnei hatrlayalm. 18 Ekimde
(2010) stanbulda Galatasaray Meydamnda yasa d dinle
melere kar bir protesto gsterisi yapan zgrlk ve Daya
nma Partisi yeleri, Kasmpaa mana gitmekte olan yak
lak yz kiilik bir Trabzonsporlu taraftar grubunun sald
rsna uradlar. Trabzonsporlu taraftar grubu Kahrolsun
PKK tezahratyla, partililerin zerine saldrd. Lin ruti
nimizin standart zelliklerinden biri budur: Alkal-alka-
sz PKKllar bildiri datyor diye bardnz birileri-
ne kar, bir topluluu lin gruhuna dntrmek ok ko
lay. Trabzonda yaymlanan Cnebak gazetesinde, bu sal
drganlktan Trabzonlular adna hicap eden bir yazara tepki
gsteren bir okurun elektronik mektubunda syledikleri de,
lini zihniyetin tyler rpertici bir beyan niteliinde (im
lsna dokunmadan aktaryorum):
65
 DPlilere tepki gsterenlere sonuna kadar destek veriyo
rum. Kimsenin zoruna gitmesin. Ulusal basn azylada ya
z yazma yok. Trabzonun darda kt imaj oluyormuta
bilmem ne?.. Bunlar beni ilgilendirmiyor. Dardaki insan
lar nce kendi kapsnn pisliini temizlesin. DPlilerin
eski genel bakan u an BDPde vekil. Hangi siyasi yelpaze
de de olduklar aikardr. Sen gsteri yapacam deyip ha
zrladn kartpostallarda Babakana ve Fethullah Glene
hakaret ederken bir de stnde san krmz filatnalar. Biz
PKK kahrolsun dediimizde faistiz! Ohh ne gzel dnya.
Ben AKPli deilim hite hazetmem Tayyip Erdoandan.
Ama bu DPli grup ve destekleyenlerinin PKKdan hi bir
fark yoktur. Sonuna kadar Trabzonluyum. Ogn Samast
da ok seviyorum. Hrant Dink adam olsayd da Trklerin
kann zehire benzetmeseydi. ldkten sonra herkes kah
raman oluyor. Ahmet Kaya da PKKnm nde gideniydi.
imdi yaasa peygamber ilan edeceklerdi. Brakn bu ile
ri. Herkes adam olsun sonra gelsinler Trabzonlularn milli
yetiliini, adamln sorgulasnlar. Son olarak son zaman
larda Trk milliyetilii sanki cym gibi gstereliyor.
Eer vatani duygulan ok derin yaamak faizme giriyorsa
ne mutlu bana, Ne Mutlu Trkm Diyene.

rnek olaymzn bir baka tipik zellii, polisin saldrgan

Trabzonsporlu taraftarlar hakknda ilem yapmas, onlar
embere alarak gvenle gidecekleri maa kadar refakat et
mesidir. Birok benzer olayda, bunun da tesinde, lin sald
rsna urayanlarn sulandn hatrlyor, biliyoruz. Bu ola
yn byk medyada ounlukla Trabzonsporlu taraftarlarla
DPliler arasnda bir gerginlik olarak haberletirilmesi de
tipiktir; lin, kavga olarak sunulmutur.
Lin eylemlerinin kolayca gereklemesi, cezasz kalmas
hatta gerek kamuoyunda gerekse idari ve siyasi makamlarca

66
merulatnlmas, Trkiyede kanksanacak derecede yerle-
iklemitir. Bu neredeyse dzenli pratik nedeniyle, bir lin
rejiminden sz edebileceimizi dnyorum - elinizdeki
kitap adn bu fikirden alyor.
*

Dikkat ekmek istediim ikinci nokta, lin konusunda

sanki ok byk bir duyarlln olduu zehabna kaplma
mza yol aabilecek bir ekilde, her yerde her vesileyle lin
ten sz ediliyor olmasdr! Bir dizi rnek sayabiliriz. Son
Anayasa referandumundaki tutumu nedeniyle (baka sanat
larn, yazarlarn yan sra) Sezen Aksuya ynelen tepkiler,
sanatnn lin edildii yorumuyla karland. Fazl Saym da
arabeskilere yavak dedii iin urad eletiriler ze
rine lin edildii yazlp sylendi. Antalya Altn Portakal
yarmasna davet edilen sinemac Emir Kusturicaya Yu
goslavya i savalarnda etnik temizliki Srp milliyetileri
ni destekledii iin yneltilen protestolar, lin olarak yo
rumland. Protestoculardan ynetmen Semih Kaplanolu da
sert biimde eletirilince, onun da lin edildiini syleyen
ler oldu. 2010 Martmda ksa bir sre gzaltnda tutulan ar
kc Tarkann menajeri, Lin kampanyas yaplyor demi
ti. st ste yenilgiler alan Fenerbahe futbol takm iin ya
ral hayvan ifadesini kullanmas zerine eletiriye urayan
Beikta Teknik Direktr Schusterin de lin edildii sy
lendi. Ama en arpc rnek, 12 Eyll 2009da Kanaltrkte
Manken Tuba zaym syledikleridir: Beni lin etmek
iin, kilolu dediler... Velhasl, herkes linten muzdariptir
- buna karlk tal sopal, darpl bir lin vakas olduunda
bunu lin olarak kamuoyu gndemine getirmek hi kolay
deildir! Bir mankenin hafif tombul olduunu ima etmek bi
le bu lintir tepkisiyle karlanabilmekte, ama rnein ya
znn banda aktardm olay veya Tophanede bir sanat ga-
67
lensini basarak sergi alndaki toplulua saldran gru
hun eylemini lin olarak tanmlamaktan, birok kanaat
nderleri dahi kanmaktadr. Bu dengesizliin, gerekten
hastalkl bir durumu iaret ettiini fark etmek zorundayz.
Lin szcnn olur olmaz kullanmnn, gerek linle il
gili duyarll drc etkisini de fark etmek zorundayz.
*

Hem iddet kltryle hem az evvel sz ettiim hastalkl

ruh ve zihin haliyle ilgili bir noktaya daha deineceim, in
ternette bir lin videolar indir-izle sitesi var. Ziyaretilere
tecavzcye lin giriimi, hrsza meydan daya, tan-
gal erkee lin giriimi, taksiciden travestiye polis oto
sunda dayak, Amerikada 16 yandaki kz dven liseliler
gibi balklar altnda lin grntleri servis ediyor. Bunun
benzerlerini lkenin ok satan gazetelerinin internet sayfa
larnda da grebilirsiniz; kapkaya lin trnden anons
larla, okurlar izlemek iin tklamaya davet ediliyorlar. Bu,
linin seyirlik elence olarak sunulmasdr, iddet pornog
rafisidir. Linin skandal olarak karlanmad, lin vakas
nn insanlk adna bir utan duygusuyla deil de acaba niye
yapmlar? (zmnen: kim kanm) merakyla karland
bir toplumsal vasatta, linin seyirlik olmas artc deildir.

68
 "Gezi" Linleri

stanbulun Taksim Meydanndaki Gezi Parkyla ilgili be-

tonlatnc kentsel dnm dzenlemelerine kar protes
toyla balayan, polisin bu protestolar mutad orantsz id
detiyle bastrmas zerine, Babakann kibirli, mtehakkim
hal ve tavrnn biriktirdii fkeyle de birleerek byyen is
yan hareketi, Trkiye tarihinin byk olaylanndan biri ola
rak imdiden tescillendi. Gezi Park ve Taksim alannda on
gn akn sreyle bir tr komnal yaam kuruldu; alann
sert polis mdahalesiyle boaltlmasndan sonra da yaklak
hafta boyunca direni ve protestolar devam etti. Sadece
stanbulda deil, zellikle Ankarada ve daha ksa sreli ol
makla birlikte birok ehirde, bir protesto ve direni mevsi
mi yaand. Devamllk ve kitlesel katlm bakmndan, sade
ce Trkiye tarihinde deil, dnyada da kayda geecek lek
te bir toplumsal olayd bu.1
Babakan ve hkmet, Gezi olayn gayr meru bir eylem
ler dizisi olarak grdler, ilk safhasnda masum evreci bir
meruiyet tayan ve hogrlebilecek olan olay, marjinal
1 Bu olay ele alan bir yazm: Gezi direnii: Bir yanmz bahar bahe... , Birikim,
Say 291-292 (Temmuz 2013), s. 20-26.

69
gruplarn szmas ve ynlendirmesiyle mahiyet deitirmi;
bir asker darbeye zemin hazrlamaktan, Trkiyenin byk
g olmasm istemeyen d mihraklarn hesaplarna kadar
bir dizi komploya hizmet eder hale gelmiti, buna gre. Ba
bakan Recep Tayyip Erdoan eylemcileri ilk bata apulcu
lar diye karalad, sonralar iktidar szcleri vandalizm te
riminde birletiler. Hkmetin samimi tehdit algs ve hid
deti, gerek polisin gerek iktidar yanls medyann alabildii
ne sertlemesini beraberinde getirdi. Babakan Erdoan, ku
tuplatrmadan politik kr devirmeyi ngren bir strateji iz
leyerek, bu iddet ve celli rutin aklamalarla krkledi. Ey
lemlerin ilk gnlerinde yapt Evlerinde zorla tuttuumuz
bu lkenin en az yzde ellisi var, biz onlara diyoruz ki aman
sabrl olun aklamas, sinik bir tebessm eliinde, sokak
ta protestoculara sivillerin mdahalesi opsiyonunu im edi
yordu. Bu, lini de im etmek demekti. 7 Haziranda Babaka
nn stanbul havalimannda yapt mitingde kalabalktan at
lan Yol ver gidelim Taksimi ezelim slogan, halk fkesi/mil
l fke adna bu imya icabette bulunmaktayd. Erdoan, sa
duyudan uzaklamadan evinize dnn derken, fkeden du
man tten yzde elliye hkmeden saduyulu lider imgesiyle
beraber tehdidin de altm izmi oluyordu - byle giderse on
lar tutmak zor olabilirdi.
Gn Zileli, erken bir aamada, 4 Haziranda, iktidarn is
yan bastrmak iin bavuraca yntemlerden birinin, gs
tericileri dverek yldrmaya ve yakalayp polise teslim et
meye dnk sivil saldrlarn nn amak olaca uya
rsnda bulunmutu. O, lin yerine vigilantizm kavramna
bavuruyordu; kendi tarifiyle: ABDde kanuni yetkisi olma
dan kendi fikrine gre zorla dzen salamaya alan kimse.
Bunlar yerel-sivil kardevrimcilerdir...2

2 Gn Zileli, Gezi Notlan III: ktidar Hata Yapmaz,.http://www.gunzileli.

com/2013/06/04/gezi-notlariiii-iktidar-hata-yapmaz/

70
 Gezi olaynn bir cephesi de lin giriimleri veya ite, vi-
gilantizmdir. imdi bunlarn tasnifini yapmaya alacam.

'STANDART' LN GRMLER

Standart lin eylemlerinin ilk rnei, eylemlerin ilk gnle

rinde, Rizede gerekleti. 5 Haziranda Gezi Park eylemle
rine destek vermek iin Memiaa Parkna basn aklama
s yapmaya gelen Trk Genlik Birlii (TGB) yesi kk
bir grup, evrede toplananlarn saldrsna urad. Grup Ata
trk Dnce Demeine snd. Bina nnde hzla b
yyen bir kalabalk topland. Camlan talayan kalabalk, bi
nadan kan olaydan habersiz insanlara da saldrd; camiye
gitmekte olduunu syleyen bir gen, linten polis mdaha
lesiyle kurtanld. Polis sonunda kalabal datmak iin bi
ber gaz kulland, esnaf bunu protesto iin kepenklerini in
dirdi. Binada mahsur kalanlar ancak 5 saat sonra kabildi
ler. 17 Haziranda Konyada Gezi Parkna polisin mdahale
sini protesto etmek isteyen kk bir grup, saldnya urad.
Olayn iktidar yanls bir sosyal medya mecrasndaki sevin
li aktanm, manidardr: Gezi Parkna mdahaleyi protesto
etmek isteyen yaklak 50 kiilik gruba, saduyulu vatanse
verler (ab. - T.B.) lin giriiminde bulundu! Gerekleri g
ren KONYA halk bu protestoya izin vermedi! Memleketin
lin normalleri iinde addedilebilecek bu iki olay, tarann
milliyeti-muhafazakr vasatnda reyen faizan saldrgan
ln, Gezi konjonktrnde kapsam genilettiini gsterir:
tahrik znesi, sadece blc, vatat-millet dman diye
eytanlatmlan Krtlerle radikal sol gruplar deildir artk.
Haberdar olamadmz baka vakalar da olabilir ama Gezi
gnlerinde bir tarada lin dalgasndan sz edemeyiz. Ri
ze ve Konya vakalan, lin tarifesindeki deiim olaslklan-
na iaret etmeleri bakmndan nemlidir.
71
"PALALI SALDIRGAN"

Gezi gnlerinin zgn lin vakalarndan birisi, palal

saldrgandr. Istanbul-Beyolunda esnaflk yapan Sabri e
lebi, 7 Temmuz gn polisten kaan gstericilere yannda
birka esnaf arkadayla beraber palayla saldrd. Video ka-
ytlannn yaratt infial zerine gzaltna alman elebi ser
best brakld. Sadece malma, iyerime olan saldry k
krtmak3 amal bir tepki gsterdiim syleyerek kendini
savundu.4 Belki kamuoyundaki tepkinin de etkisiyle yeni
den yakalama karan kanldmda, yurtdna km oldu
u renildi. elebi Trkiyeye dnd ve savcnn 27 yl ha
pis isteminde bulunmasna ramen tutuksuz yarglanmak
zere salverildi. Trk Yargsmn daha zayf delillere daya
narak daha hafif cezalann istendii durumlarda dahi san
tutuklamadan duramadna dikkat ekenler, dahas Ge
zi protestolannda savunma ve tepki amal bile iddete ba
vurmayan birok gstericinin tutuklandn bilenler, bu ka
ran bir skandal olarak karladlar.
Bu vakada dikkate deer olan nokta, iktidarn ve tarafta-
n olan medyann saldrganl merulatrma abasyd. AKP
ankm Milletvekili dris ahin, elebinin palasn savur
masn hukuk erevesinde bir eylem sayyor, Babakan
Yardmcs Bekir Bozda burasna kadar gelmi, bizim es
nafmzdan diyerek neredeyse ge kalm bir teebbs ola*
rak anlayla karlyordu. Yeni Akit gazetesi Yuh Artk
balkl haberinde Yakana ykana ceza yok, kyma ba
na 27 yl hapis diyerek bir adaletsizlie isyan etti. Yeni a
fak, Gezi Park olaylarnda maddi sknt iine giren Tak
sim esnafnm Sabri elebiye destek vererek eylemlere ar

3 Muhtemelen savuturmak gibi bir ey demek istemi, belki zihni kkla-

ma fiiline de kaymt.
4 Radikal, 9 Temmuz 2013.

72
tk yeter dediini haber verdi. Lini tepkileri hogrmek
ve tahrik hakkn temellendirmek iin, mill fkenin yanma
ekmek paras gerekesinin katldn grdk bylece. Ek
mei iin alan esnaf vatanda, tekiler ise vatandalk
lar amlmakszm (saylmakszm) gsterici, eylemci olu
yordu - ayet terrist, ekya deilseler...

LN GRUHLARI:
"POLSE UZANAN ELLER KIRILSIN"

Palalmnki bireysel bir hareketti. Gezi Parkndaki adrla

rn sklmesi ve alandakilerin kesif gaz bombardman ve po
lis saldrsyla pskrtlmesinden sonra protestolar srer
ken, toplu saldrlar devreye girdi. Tipik bir rnei, 17 Hazi-
randa stanbulda polis tarafndan ihaneye doru srlen
kalabaln zerine, Kasmpaadan gelen, bakl-sopal 30-
40 kiilik bir grubun saldrmasyd. Baz gstericiler yaknda
ki CHP 11Merkezine snd, saldrganlar bu binann camlar
n krdlar. Ayn gece polisler gstericileri kovalayarak geldik
leri Tophanede alklarla karlandlar. Polis alklara Vatan
sana canm feda sloganyla teekkr etti, Tophaneli grup bu
na tekbir getirip Polise uzanan eller krlsn, Dik dur eil
me Tophane seninle, Tophane sizinle gurur duyuyor ve
Hepimiz Tayyipin askerleriyiz sloganlaryla mukabelede
bulundu.5 Tophanenin yerel haber sitesi, daha sonralar ma
hallelinin Gezicilere meydan daya att haberini pek ho
nut bir edayla verecekti.6 erif Mardinin 2007de ortaya att
mahalle basks mefhumunun, mevhum [evham rn,
zannedilen] olmaktan kt bir and bu!
Gezi isyannn art eylemleri niteliinde gelien, eitli
mahallelerdeki park forumlarna da birka yerde sopal, de

5 Milliyet, 17 Haziran 2013.

6 www.tophanehabei.com, 11 Eyll 2013.

73
mirli, satirli, kpekli gruplar saldrdlar. stanbuldaki bas
na ve televizyona yansyan saldrlarn yan sra; Trkiyenin
baka byk ehirlerinde de, lin gruhlar ve liniye d
nen vatandalar polisten kaan insanlar sokak aralarn
da gaddarca dvdkleri vakalar, sosyal medyadan izlemek
mmknd.
Bu lin gruhlaryla ilgili bir kovuturma sz konusu ol
mad.
Kasmpaallar ve Tophaneliler, Gezi protestocular
na kar bir tr gnll milis misyonu grmekten kendileri
ne bir mefahir (vn) kardlar. Beiktan ar grubu
nun, Gezi isyannn ilk gnlerinde polis iddetine kar oy
nad muharip snf ilevine7 muadil bir imgeye talip g
rnyorlard. Nitekim bu gruhlar iinde mahall futbol ku
lplerinin taraftar gruplan da yer almt. Kasmpaal baz
taraftarlar ilerleyen haftalarda bir mata, birok staddaki Ge
zi arts tezahrata8 tepki olarak evik Kuvvet oley! te
zahrat bile yaptlar!
Kasmpaallar modelinin zellii, polis iddetine fiilen
takviye sunmakla kalmayp, ona aktif moral destek verme
leri, tezahratlarla teci etmeleridir. Polise destein bu bii
mi, balbama sembolik bir lin eylemidir. Zira polisi co
kuyla iddet kullanmaya, hainlerin haddini bildirmeye,
onlara acmamaya yreklendirerek, adeta kendi lini hn-
lann polise aktarmaktadrlar. Bu, sembolik olarak, polisi efe
lin ruhuna dahil eder. Polis, bu davete mesafe almadn
da, hele aktardm rnekteki gibi lin gruhuyla sempati
alveriine girdiinde, sembolik olarak linileir. Sz ko

7 Yay. haz. Anl Helvac, ar Geliyor1., OkuyanUs Yaynlan, stanbul 2013. Ta-
nl Bora, arnm gzellii", Radikal, 12 Haziran 2013.
8 Bu tezahrat, hkmetin lig balarken siyasi slogan yasa ilan etmesine kar
tribn ahalisinin gsterdii tepkiye de dayanyordu. Bkz. Tanl Bora, Tri
bnlerin iten tepmeli politizasyonu, Evrensel Kltr, Say 263 (Kasm 2013),
s. 77-79.

74
nusu lin gruhlarnn zaten -kimi durumlarda- polisin bil
gisi dahilinde hatta ynlendirmesiyle hareket ettiine dair
belirtiler, sembolik olmakla kalmayan bir lin modelini or
taya koyar.

"SVLLER" VE KAYIT-DII POLS DDET

Lin, yasal yetkiye-greve dayanmayan bir cezalandrma

pratiini tanmlyor. Devletin iddet tekelini temsil eden
polisin uygulad iddet, mevcut hukuk ve siyasal dzen
iinde meru addedilir ancak bunun da koulu iddetin ka
nlmazlk/zorunluluk halinde, yasal yetki kapsamnda ve
orantl kullanlmasdr. Zanly veya polisin souk ifade
tarzyla ahs etkisiz klmay amalamakla yetinmeyip ona
cezalandrmay amalarcasma uygulanan keyf iddet, tek
nik adan, linten ok farkl deildir. Polisin sadece yasa
lar ineyen vatanda gzyle grmeyip siyaseten ve ahla
ken kt, hain, dman gzyle bakt insanlara bu ideo
lojik damgalamann ykledii nefretle iddet uygulad du
rumlar, aka lin karakteri arz eder. Bylesi mdahaleler,
tekil eylemler olarak lin nitelii tamaktan te, lin atmos
ferini, lin rejimini yeniden retir.
Trkiyede polisin Krt siyasal hareketine ve solculara
(zellikle solcu rencilere9) uygulad orantsz iddetin,
lini bir mahiyet tadn ileri srebiliriz. Gezi olay, bu
mahiyetin belirginlemesine vesile oldu.
Kamuoyuna yansyan vahim vaka, Antalyada bir otopar
ka snan gstericilerin polislerce dvlmesidir. 2 Hazi-
randa Gezi Park protestolar srasnda polisten kaarak oto
parka sman genten (erkek olan) ikisi, 17 polis tarafn
dan copla dvlp, tekmelenmiler, yerde srklenmiler

9 Bkz. Gker Tahinciolu-Kemal Gkta, Bu rencilere bu ii mi rettiler -

renci Muhalefeti ve Basklar, letiim Yaynlan, stanbul 2013.

75
di. Gzaltna alma ilemi yaplmam, tutanak tutulmamt,
yani ortada bir sulama da yoktu. Otoparkn gvenlik kame
ralar tarafndan kaydedilmesi sayesinde kamuoyunun ha
berdar olduu vaka, ada Hukukular Demeinin girii
miyle soruturmaya konu oldu.10 Soruturma, Emniyet m
fettilerinin polislerin kimliklerini tespit edememesi zeri
ne kapand.11
Antalyada bu soruturma erevesinde sorgulanan baz
polisler, copun yetersiz kalmas zerine demir ubuk, sopa
ve talar temin etiklerini akladlar.12 Tehizatlarn tala,
sopayla (bazs ivili sopa), bakla takviye eden polisler,
Gezi protestolarnn ilk gnlerinde Ankara, stanbul, Es
kiehir, zmirde de grlmlerdi. zmirde bankta oturan
iki gen kz dven eli sopal sivillerin sivil polis oldukla
r, yine olayn sosyal medya zerinden duyulup infial ya
ratmas zerine yaplan soruturmayla ortaya kmt. Bir
gazete haberine gre, Babakanlk-ileri Bakanl-Em-
niyet Genel Mdrl zinciriyle aktarlan kesin ve bel
li ki epeyce de asab eylemcileri datn talimat zerine
il emniyet mdrlkleri, sivil polisleri sahaya srmler
di - haber metninde aynen sahaya srmek ifadesi kul
lanlyordu.13
Biliyorsunuz, halk arasnda sivil polise ksaca sivil de
nir. Eli sopal sivil polisler vakas, polis, sivil polis anlamn
da sivil ve asker/resm grevi bulunmayan yurtta anla
mnda sivil kavramlarnn birbirine getii bir lin durumu
dur. Eli sopal sivil polisler, kayt d iddet tehdidini beden-
letirirler; polis iddetinin lin karakterine brnmesini ay
yuka karrlar. Ayn zamanda halktan insanlar gibi gr

10 Hrriyet, 24 Haziran 2013.

11 Radikal, 21 Austos 2013.
12 Radikal, 6 Temmuz 2013.
13 Taraf, 23 Haziran 2013.

76
nleriyle, halk fkesinin/mill fkenin sokaa tat izleni
mini uyandrrlar. Kasmpaahlar ve imdi zerinde dura
camz Ali smail Korkmaz cinayeti rneindeki gibi, kayt
d polis iddetiyle sivil liniliin kombinasyonlar da or
taya kabilir.

AL SMAL KORKMAZ CNAYET

Gezi olaylarndaki lin vakalarnn en vahimi, en acs, can

kaybyla sonulanan Ali smail Korkmaz vakasdr. Eski
ehirde niversite rencisi olan 19 yandaki Ali smail
Korkmaz, 2 Haziranda alt kii tarafndan tekmelenip dv
lerek ldrld. Radikal muhabiri smail Saymazm ulat
grnt kaytlarndan, linilerden birinin polis memuru
Mevlt Saldoan, dierlerinin sivil vatandalar olduu anla
ld: Harman Ekmek Fnnnm sahibi smail Koyuncu, ak
rabalar Ramazan Koyuncu, Muhammet Vatanseven ve Ebu-
bekir Harlar. Bu be kii kasten adam ldrme sulamasy
la tutuklandlar. (Sonradan koup gelerek line katld id
dia edilen polis memuru Y. A. pheliden tank stats
ne geirilmiti.)
Sivil sanklarn ifadeleri arpcdr. Frnda ocaklk ya
pan Ebubekir Harlar, polis Mevlt Saldoanm Yakalayn
diye barmas zerine Korkmaz elmeyle drdkleri
ni, tekmelediklerini, sonra polisin gelip Korkmazm kafas
n tekmelediini anlatt. Bu esnada etrafta grlen eli sopa
l kiiler, bildii kadaryla sivil giyimli polis memurlaryd.
Drt sivil vatanda da kendini Biz devletin polisine yardm
etmek istemitik, Polislere yardmc olmak kastyla yap
mtk diyerek savundu. Terrle Mcadele polisi Y.A., Ey
lemcilerin dvlmesi veya yakalanmas konusunda resmi
veya sivillere herhangi bir emir ya da talimat vermedii" be
yannda bulundu. Kendisi gstericiyi kovalarken sivil grup
77
nne kmt, sivillerin yakalayp kovaladklarn gr
mt, darp edip etmediklerini bilmiyordu.14 Bu polis-si-
vil karma ekibin ayn gece baka sokaklarda kstrd pro
testocular dvdne ilikin grntlere de rast gelindii
ni ekleyelim.15
Mert Arslanalp, AKPnin demokratikleme vaadinin gz
de lkleri arasnda yer alan devletle milleti kaynatr
ma ve devlet-millet g birlii iarlarnn, Gezi protesto
cularna uygulanan iddette bir tecellisini bulduunu yaz
d: Devletiyle milletiyle kaynam bu rejimde, 6-7 Eyll,
Mara, orum ve Sivas gnlerinin, Krtlere ynelik lin gi
riimlerinin, Hrant Dinkin katlinin ok uzanda deiliz.
Trkiye Cumhuriyetinin istedii zaman gayet akkan, gi
riken ve esnek olabildii, snrlarn kalkt o gri alann ta
merkezindeyiz.16 Bir tek cann kaybyla kitlesel katliam
larn veya bir ls kam bir dayak ile planl bir suikas
tn mukayese edilmesine dudak bkenler kacaktr kuku
suz. nemli olan, yol at felketin ap ne olursa olsun,
polisliin, ayakst olaanst hal uygulamasnn, gayr ni
zam operasyon yntemlerinin ve linin i ie getii o ka
yt d iddet alannn olumasdr. Etkisi, kapsam, srekli
lii ne olursa olsun, o alan, barbarln ve faizmin alandr.
Ali smail Korkmaz cinayeti, kelimenin tam anlamyla te-
rrize edici (dehet salmaya dnk) bir eylemdir ayn za
manda. Gezi olaynn mmeyyiz vasflarndan birisi, insan
larn devlet terrnden duyduu korkuyu amasyd. Dev
let, hkmet ve gvenlik aygt, o korkuyu yeniden tesis et
meyi, varlk sebeplerinden bilmi olmaldrlar. Korkmazla
ve dier Gezi cinayetleriyle ilgili davalan takip edenlerin te-
14 smail Saymaz, Radikal, 21 Austos 2013.
15 Bunu zikredenlerden biri, hkmete gayet hayrhah yaklaan bir yazardr: G
lay Gktrk, Kim bu eli sopallar, Bugn, 15 Temmuz 2013.
6 Nizami Pala, Birikim Gncel (17 Temmuz 2013): http://www.birikimdergisi.
com/birikim/makale.aspx?mid=1000&makale=Nizami%20Pala

78
rrize edilmesi, bu icabn bir parasdr.17 Elinizdeki kitabn
varlk sebebi ise lin denen barbarln olaanst dehetine
dikkat ekmek. Ali smail Korkmaz cinayetini unutmama
nn, bu nedenle, fazladan bir anlam var.

27 MAYIS ENDES VE LN ATMOSFER

Gezi protestolarna kar oluan lin atmosferinde, AKPnin

tehdit algsnn bir motifi olarak 27 Mays benzetmesinin pa
y olduunu dnyorum.18
ktidarn kanaat distribtrleri, Gezi isyann ve devamn
daki protestolar 27 Mays heylasyla akladlar. Bu protes
tolarda, 27 Mays ncesinin darbeye meruiyet zemini ha
zrlayan gsterilerinin yeni zamanlardaki kopyasn gr
yorlard. Babakan, 12 Eyll yldnmndeki konumasn
da, darbe vesilesiyle yine sz buraya getirdi: Bugn ya
ananlarla o gn yaananlar birbirine tpatp benziyordu.
Defalarca yasaklanm, partisi kapatlm bir siyas gele
nekten gelen kadrolarn 27 Mays benzetmesine saplanmas,
sahici bir tehdit algsn da temsil ediyordu. Gezi gnlerinde
dolama kan Menderesi astnz, zal zehirlediniz, Er
doan yedirtmeyiz slogannda patetik doruuna varan 27
Mays benzetmesinin temsil ettii tehdit algs, bir realitedir
ve samimidir. Temmuz banda Msrda gerekleen asker
darbe de bu 27 Mays efektini kuvvetlendirmitir. Ama 27
Mays heylas, bu tehdit algsn sadece yanstarak deil, bir
meruiyet kozuna dntrerek de temsil eder.

17 Korkmaz olaynn zerinin rtlememesinde ciddi katks olan gazeteci sma

il Saymazn, Eskiehir valisinin tehditkr bir mesajna muhatap olduunu bi
liyoruz. Radikal, 2 Ekim 2013.
18 Aada syleyeceklerimi ilkin u yazmda dile getirmitim: AKP ve 27 Mays
iltibas, Birikim Gncel (18 Eyll 2013): http://www.birikimdergisi.com/bi-
rikim/makale.aspx?mid=1031&makale=AKP%20ve%2027%20May%FDs%20
%DDltib%E2s%FD

79
 Gezi isyan tecrbesinde, 27 Mays tehdidi, ders kar
tlacak bir tecrbe olarak da temsil yetenei kazand. Zira
AKPliler 27 Maysa, sadece orduyu da ieren -veya ordu
nun mdahil olduu- muhalefeti ve iin darbeye varm ol
masn sorunlatrarak deil, Demokrat Parti iktidarnn za
afn da sorunlatrarak baktlar, bakyorlar. ktidara yerle
me srecinde kazandklar greli zgvene bal olarak, da
ha ok bu yanndan bakyorlar. Menderesin zaafna bak
yorlar. Menderesin muhalefeti yeterince ezmemi, sahiden
ezmemi olmasndaki gafleti gryor ve bu hataya dme
meye azmediyorlar.
slamcln byk mridi Necip Fazl, Benim Gzm
de Menderes kitabnda19 Menderesi ilan- ak, at ve sitem
arasnda gidip gelerek yd eder. Sitemi: Salam durmad,
abes derecesine kanuna bal kald, bu yzden demok
rasinin sald mikrop dedii muhalefeti yok etmedii iin
dir. Menderes, iktidara gelir gelmez devr-i sabk ilan etmeli
ve almalyd stada gre; sonra da muhalefet kprtlarn
haarat gibi ezmeliydi. Kendisine aktif destek verecek, ge
rekirse sokakta g oluturacak milliyeti-muhafazakr r
gtleri kayrmalyd; oysa o tersine onlar yldrmtr (milli-
yeti-muhafazakar at rgt Milliyetiler Demeinin ka
patlmasndan yaknlr hep)... ktidarszlk meselesinden
konuulup da lfn erkeklie gelmemesi mmkn m? Ne
cip Fazl, iktidarszlna can- gnlden zlrken bir yef-
de hns20 da der Menderese.
Gezinin karsna Dik dur eilme/Millet seninle sloga
nm kartan zihnin gerisinde, Necip Fazlm bu Menderes
siteminden kartlan dersi grmek zor deil. ktidarn kah-
har ve mntekim yzn gstermek, beka davasdr byle

19 Necip Fazl Ksakrek, Benim Gzmde Menderes, tken Yaynevi, stanbul

1970.
20 ift cinsiyetli, er-dii. Necip Fazl, a.g.e., s. 414.

80
baknca. iddet, daha ok iddet, iktidarszlk korkusunun
ilacdr. Menderesin durumuna dmemek demek, muha
lefeti ezerken elini rkek altrmamak, sokaa pabu b
rakmamak, bunun iin de sokakta kprdayan her eyi ga
za, tazyikli suya bomak demek olur. Gezi olayndan 3 ay
sonra, Ekim banda gndeme gelen yasal dzenleme hazr
l, olay karma potansiyeli olan rgt ve kiilere dnk
nleyici gzalt yetkisini ngrmekteydi. Sokaktaki pro
testolar kriminalize ve terrize ederek gayn meru hale ge
tirmek, 27 Mays sendromuyla ba etmenin asl stratejisidir.
Sokaa pabu brakmamann bir baka cephesi, sokaa so
kakta, anlayaca dilden karlk vermektir. 27 Maysta ik
tidar destekleyen sessiz ounluun meruiyeti izgisi ne
deniyle pasif kalmasnn darbeyi kolaylatrm olduu ka
naati, o ounluun sokaktaki grlt karsnda pek o ka
dar sessiz kalmamas gereini telkin eder. 27 Mays endie
siyle beraber AKPnin kimi kadrolarnn dayand militan
gelenek ve destek-nemalanma a ierisindeki etevari yap
lar tarafndan da tahrik edebilecek bu ynelim, lin atmos
ferinin basncn artran bir dinamiktir. Bu vigilantist yne
limin (Tophane&Kasmpaa zm, diyelim) nndeki
engel, AKPnin bir muhafazakr parti olarak istikrar ve ni
zama dknl, byk -ve bilhassa merkezdeki- se
men kitlesini sokak hareketleriyle rktmek istememesi,
zaten umumiyetle sokaa iyi gzle bakmamasdr. Nitekim
Gezi olaynda da vigilantizme mevzii ve yardmc rol yk
lenmitir.

AAIDAN OLAANST HAL

Gezi isyan, devrimci bir ura barndran, olaanst bir

toplumsal olayd. Karlat devlet ve iktidar tepkisi de ola
anst oldu: Yukardan olaanst halle beraber, bu ki
81
taptaki Mukayeseli lin etdleri balkl yazda ele ald
m aadan olaanst hal stratejisi de devreye girdi. Aa
dan olaanst halin temel istidatlarndan biri, lintir. Ge
zi olay, bu lkedeki lin istidadnn ehrelerini de grme
mizi salamtr.

82
 Trkiye nsan Haklar Vakf
Dokmantasyon Merkez1
2002-2013 Yllar Arasnda
Gerekleen Lin Giriimleri

2002

8 Kasm 2002 gecesi stanbul Maltepede Hac Mehmet

Canbolat (18) adl gen, 10-15 kiilik bir grup tarafndan
dvlerek ldrld. Edinilen bilgiye gre, Canbolatm
bindii servis arac saat 23.00 sralarnda Glensu ma
hallesinde bir grup tarafndan durduruldu. Gruptakiler
tarafndan ar bir biimde dvlen Canbolat, olay yerin
de ld. Hac Mehmet Canbolatm birka gn nce lm
orucu nedeniyle dzenlenen bir eyleme katlanlarla tar
tt ve eylemcilere kfrettii renildi. Olaydan sonra
TKKO yesi olduklar ve Canbolat ldrdkleri id
dia edilen Cemal Ulu, Baysal Demirhan, Hseyin Uzun-
da, Gkhan Aydn, Serkan Aykol ve Medine ahin g
zaltna alnd. Bu kiilerden Cemal Ulu, Baysal Demir
han, Hseyin Uzunda ve Gkhan Aydn 14 Kasm 2002
gn stanbul DGM tarafndan tutukland.
1 Dokmantasyon Merkezinin hak ihlali raporu kesinlemedii lde iddiadr,
ihlal iddias yarg kararlan dahil olmak zere Dokmantasyon Merkezinin de
rinlikli aratrmalar sonucu ya kesinleerek veri olur veya hak ihlali bilano
sundan karlr.

83
2003

Balkesirin Ayvalk ilesi Altmova beldesinde DEHAP

belde binas 15 Mart 2003 gecesi 150 kiilik bir grubun
saldrsna urad. Binada hasara neden olan saldn nede
niyle gzaltna almanlar, ifadeleri alndktan sonra ser
best brakld. DEHAP Altmova Belde Bakan Abdunah-
man Akm, Olay Altmova Lisesinde lkc renciler
ile Krt renciler arasnda yaanan atmayla balam.
Cuma (14 Mart) gn balayan kavga, okul dnda bu
lunan bir parkta devam etmi. Daha sonra Jandarma Ko
mutan Metin Ta ile grtk. Okuldaki kavga sonras
her iki taraftan 8-10 kiinin gzaltna alndn syledi.
Daha sonra bantrmlar. Okuldaki olaylar yatt hal
de dn gece bir grup lkcnn yrdn ve jandar
malarn 10 kiiyi gzaltna aldn rendik. Komutan
50-60 kii diyor, ancak grg ahitleri 100-150 kiilik bir
grup diyor. Gzaltndan ktktan sonra DEHAP binasna
gitmi, binann camlann ta ve sopalarla krmlar dedi.

12 Mays 2003 gn zmirin Torbal ilesinde DEHAPm

dzenledii piknie katlanlar, sa grl bir grubun
saldrsna urad. Piknik alanndan aynlan Cemile iek
adl kadnn Erzurumlular Demei yesi olduu ileri s
rlen bir grup tarafndan dvlmesi zerine kan kavga
da DEHAP yesi yaraland, iki kii gzaltna alnd.

Ankarann Aya ilesine bal Oltan beldesinde inaat i

ileri aralannda Krte konutuklar ve Krte mzik
dinledikleri gerekesiyle 1 Ekim 2003 gn DYPli Bele
diye Bakan Ali Ada ve 40-50 kiilik bir grubun saldms-
na urad.
84
2004

Mulann Bodrum ilesinde akli dengesinin bozuk olduu

ileri srlen Adil Adgzel adl kiinin 1 Mays 2004 g
n Atatrk heykeline saldrmas zerine, ilede Trklerle
Krtler arasnda atma kt. lede yaayan Krt esnaf
lardan Aziz Alkaner, 2 Mays 2004 gn baz kiilerin Adil
Adgzeli dvdn, kardei mer Alkanerle birlikte
olaya mdahale ettiklerini syledi. Bunun zerine kardei
mer Alkaner ve Adil Adgzelin gzaltna alndn an
latan Aziz Alkaner, Kardeim serbest brakld ama dar
da fkeli bir grup toplanmt. Muladan geldikleri syle
nen grubun Mula lk Ocaklar Bakam Ali an adl bir
kii tarafndan ynlendirildii duyumunu aldk. Kardeim
dar kar kmaz saldrdlar, kardeim son anda evre
den yetienlerin sayesinde lin olmaktan kurtuldu. Daha
sonra Turgutreis lk Ocaklar yneticileri telefonla ara
yarak Olay unutalm, ocaa gel konualm. Bytecek bir
ey yok dediler. Babamla birlikte lk Ocaklanna gittim.
eriye girince yaklak 50 kii zerime saldrd. Babama
dokunmadlar ama onun ellerini arkadan tutup beni dv
melerini seyrettirdiler. Vcudumu tekmelediler dedi.

2005

2 Austos 2005 gecesi Bursanm Nilfer ilesine bal

Grkl beldesinde inaatlarda alan Krt iilerle ay
n blgede oturan Bulgaristandan gen kiiler arasmda
kavga kt. kan olaylarda Hakk Pala, Abdurrahman
Erdem, Mehmet Kapak ve Bar Dursun adl iilerin
Bulgaristan gmenleri tarafndan dvld, ok say
85
 da aracm da zarar grd bildirildi. Kavgann ardndan
Bursa-Balkesir yolunu trafie kapatan yaklak bin kii
lik bir grup, Krtler aleyhine sloganlar att.

5 Austos 2005 gecesi Bursann Fevzi Dere mahallesin

de oturan DEHAP yesi Ubeydullah Saylganm evine si
lahl saldn dzenlendi. Saylgan, Saat 21.00 sralannda
evin nnde yaklak 50 kiilik bir grup topland. Grup
bizi korkutmak iin be el ate etti. Polise bildirdik, an
cak olay gece 02.00ye kadar srd halde polis gelme
di. Polis grup daldktan sonra geldi dedi.

21 Austos 2005 gn zmirin Seferihisar ilesine ba

l rkmez beldesinde kan bir tartmann ardndan g
zaltna alnan Naim Doan Balgn, Veysel Ferit Balgn,
brahim Bedk, Halil Bedk ve Uur Tankm PKKli ol-
duklan iddiasyla lin edilmek istendii bildirildi. Daha
sonra tutuklanan bu kiilerin gzaltnda da ikence gr
dkleri ne srld. Cezaevinde HD zmir ubesi avu-
katlan ile gren Naim Doan Balgn, nce resmi kya
fetli bir uzman avula trafik nedeniyle aralannda tart
ma ktn belirterek, unlan syledi:

Uzman avua Ailem de arabada, ya pasta alp ka

cam, durmayacam dedim. Uzman avu Araban
ek dediysem ekeceksin ulan dedi. Ben de Doru ko
nu, ne biim konuuyorsun, ailem arabada oturuyor
dedim. Ben Dou ikesi ile konutuum iin, Sen nere
lisin dedi. Ben Diyarbakrlym dedim. Bunun zerine
Ben de Elazlym lkcym. Siz Krtsnz, PKKl-
smz diye barnca etraflardaki kalabalklat. Ben ok
Diyarbakrl s... dedi ve elindeki kalemini bak gi
bi kamma doru vurdu. Birden ben bir ey yapmadan

86
 evredeki kalabalk zerimize gelmeye balad. Jandar
ma gelip bizi arabasna bindirdi. Baka bir uzman avu
silahn dipii ile bana vurdu ve aracn kaplarn aa
rak, insanlarn bizi dvmesini saladlar.

Eyp Balgn de jandarma aracnda coplu saldrya ma

ruz kaldklarn, gtrldkleri karakola gelen ayn as
kerin kendilerine kfrettiini belirterek, Uuru, beni ve
Halili yz koyun yatrdlar. Biz yatarken astemen as
kerlere, O doktoru arayn, doru rapor versin diyordu.
Sonra bizi hastaneye gtrdler. Rtbeli askerler doktor
ile konuuyordu. Rapora ne yazdn bilmiyorum dedi.
Bu arada olaylarn ardndan Seferihisar Kaymakam
Mehmet Gdekmerdan Anadolu Ajansna olaylarla ilgi
li olarak yapt aklamada, Vatanda, devlete ve aske
re kar harekete pabu brakmyor. Zanllarn adliyeden
k srasnda gerginlik yaand. Devlet olarak sanklarn
gvenliini salamak durumundayz. Vatandan Trab
zonda olduu gibi burada da hassasiyeti var. Olay gerek
mi, deil mi, buna mahkemeler karar verecek. Trkiyede
iler kanun erevesinde yrmektedir. Seferihisarn ad
nn bylesi bir olayla duyulmasna zldk dedi. ileri
Bakanlnm, daha sonra Gdekmerdan hakknda akla
malar nedeniyle soruturma at bildirildi.
Seferihisarda yaanan lin giriimi ile ilgili 29 Aus
tos gn bir basn toplants dzenleyen HD zmir ube
Bakan Mustafa Rollas, linin olaylarn balamasndan
bitimine kadar rgtl olan bir grubun srarl, kkrtma
ya dnk yanl bilgilendirme ve faaliyetleri neticesinde
gerekletiini syledi.

Dzcenin Akakoca ilesine bal Karatavuk kynde, 5

Eyll 2005 gn kyllerle fndk toplamak iin kye ge

87
 len iiler arasnda kan kavgada bir kii ld, bir kii ya
raland. Ky muhtar dris Post, kavgann Dou ve G
neydou Anadolu blgelerinden gelen fndk iilerinin
PKK lehine slogan atmalar zerine ktn iddia etti.
zgr Gndem gazetesinin haberinde ise iilere kyde
ki sa grllerin saldrd ileri srld. Kavga srasn
da kimlii belirlenemeyen bir kylnn ate amas ze
rine makm Beytebap ilesi nfusuna kayd Abdul-
rezak zdemir ld, kran Yiit adl kadn da yaraland.
Jandarma yetkililerinin aklamasna gre, Adanadan
Karatavuk kyne fndk toplamak iin gelen iiler ara
snda bulunan 15 kiilik bir grup ile kyller arasnda
tartma kt. Tartmann kavgaya dnmesi zerine,
grup iinde bulunan kimlii henz belirlenemeyen bir
kii tarafndan av tfeiyle ate ald. Alan ate sonu
cunda yaralanan fndk iisi, Abdulrezak zdemir yap
lan mdahalelere ramen ld, kran Yiit adl kadn
da yaraland. Karatavuk Ky Muhtar dris Post fndk
iilerinin, terr rgt PKK lehine slogan atmalan ze
rine kyllerin olaya mdahale ettiini iddia etti.

6 Nisan 2005 gn Trabzonda bildiri datan Ekmek ve

Adalet dergisi Temsilcisi Zeynep Erturul, Nurgl Acar,
Emre Batur ve hsan zdil, kalabalk bir grubun saldrs
na urad. Edinilen bilgiye gre, bir trafik polisi Kundu
raclar Caddesinde bildiri datan drt kiiye engel olmak
istedi. Ancak trafik polisine bildirileri vermeyi kabul et
meyen Zeynep Erturul ve arkadalan evrede bulunan
larn saldrsna urad. Bunun zerine kamaya balayan
drt kii Trk bayrann yakld sylentisi zerine
pelerine taklan kalabalk tarafndan ar biimde dvl
d. Erturul ve arkadalan, polisler tarafndan zrhl bir
arala olay yerinden Emniyet Mdrlne gtrld.
88
 Saldrya urayanlar 7 Nisan gn polise direndikle
ri, bildiri dattklar, izinsiz gsteri dzenledikleri, halk
gvenlik glerine kar kkrtmaya altklar ve top
lumda infial yaratacak davranta bulunduklar iddiala
ryla tutuklandlar.

DEHAP ve TUHAD-FED tarafndan Abdullah calanm

durumunu protesto amacyla 4 Eyll 2005 gn Bur-
sanm Gemlik ilesinde dzenlenmesi planlanan miting,
Bursa Valilii tarafndan yasakland. Mitingin yasaklan
ma kararndan sonra eitli kentlerde kan olaylarda bir
kii polisler tarafndan ldrld, ok sayda kii yara
land, gzaltna alnd.
Miting iin 1 ve 2 Eyll gnlerinde bir ok kentten yo
la kan otobsler, sk sk arama ve kimlik kontrol iin
durduruldu. Bir ok kent ve ilede aralar eitli gereke
lerle trafikten men edildi, aralarnda DEHAP Bingl eski
11 Bakan Hadi Korkutatann da bulunduu 11 kii g
zaltna alnd. Yola devam eden gruplar da 4 Eyll gn
Bursann negl ilesi yaknlarnda durduruldu. Binler
ce kii yola devam edilmesine izin verilmemesi nedeniy
le geri dnd. stanbulda ise DEHAP stanbul 11 Bakan
Yardmcs Murat Yaztekin, 150 otobs iin anlatklar
otobs firmasnn iileri Bakanlnm yazs nedeniyle
szlemeyi feshettiini bildirdi.
Bu arada Gemlike gitmek iin eitli semtlerde topla
nan kalabalk gruplarla polisler arasnda atmalar kt.
eitli kentlerde de otobsler sa grl gruplarn sal
drsna urad. Bilecikin Bozyk ilesinde dzenlenen
saldrda aralarda bulunanlardan 41 kii, sekiz gvenlik
grevlisi ve 5 saldrgan yaraland.
Saldrya urayan gstericiler arasnda yer alan Sadriye
Sular, Bozykte bekletildikleri srada polislerin Yollar-
89
 da sizi bekliyorlar. Biz de engelleyemeyiz. ok kalabalk
lar dediini belirterek, yaadklarn yle anlatt:

Arabalarnza binin biz sizi koruruz dediler. Bindikten

sonra bir otobs arkadan arp bize. ofrmz kt ya
raland. Aracmz hareket edemedi. Otobsn iinde kal
dk. Talarla, molotoflarla saldrdlar. Aracmz atee ver
diler. Ondan sonra polis otobse girerek bazlannuz
kard. Baka otobslere gtrdler. Biz dokuz kii otob
sn iinde mahsur kaldk. Polis bize kmayn dedi. Kol-
tuklann arasna girdik. ok kt darbeler aldk. ofrn
yatt yere sndk. erisi tala dolmutu. Dan ksak
lin edileceiz. Biri geldi ka kiisiniz dedi. Kurtulacaz
diye sevindik, ancak polis hepimizin elini arkaya bkt.
Yerlerden srkleyerek bizi emniyete gtrdler.

Emniyet Mdrlnde de dvldklerini ve hakare

te maruz kaldklarn belirten Sular, baz yarallarn has
tanede de saldrya uradn, yarallarn yanndaki bir
gencin ar biimde dvldn syledi. Bu arada sal
drya urayan grupta yer alan Mahmut Tekinden haber
alnamad bildirildi.
eitli kentlerde olaylar 5, 6 ve 7 Eyll gnlerinde de
srd. Vanda Gemlikten dnen grubun dzenledii ba
sn aklamasna polis mdahale etti. Grubun polislere
ta atarak karlk vermesi zerine kan atmada u
polis 10 kii yaraland, 80 kii gzaltna alnd. Yarallar
dan biri kolundan, Selahattin Urgan da bandan silah
la vuruldu. Selahattin Urganm daha sonra bitkisel haya
ta girdii bildirildi. Hekimlerin, Urganm kurtulma an
s bulunmadn syledikleri renildi. Anadolu Ajans
foto muhabiri Ahmet Izgi de gstericiler tarafndan d
vld. Vanda 6 Eyll gn de sren gsteriler ve at
malarda Nurettin Gl adl kii de silahla yaraland. Olay-
90
 lar srasnda bir polise ait olduu renilen araba yakld,
ok sayda iyeri ve AKP binas da taland.

stanbul Kkarmutludaki lm orucunda yaamn yi

tiren Canan Kulaksz (15 Nisan 2001) ve Zehra Kulak-
szm (29 Haziran 2001) mezarlarn ziyaret etmek iin
2 Kasm 2005 gn Artvinin Hopa ilesinden Rizeye gi
den Tutuklu ve Hkml Aileleri ile Dayanma Demei
(TAYAD) yesi 15 kii, sa grl kalabalk bir grubun
saldrsna urad.
Edinilen bilgiye gre, TAYAD yeleri Rize Belediyesi
ve Emniyet Mdrlnn de bulunduu sahil yolun
da sa grllerin saldrsna urad. Polisin mdaha
le etmedii olaydan sonra minibsle Rize Meslek Yk-
sekokulunun bulunduu Atmeydam Mahallesine giden
grup, yine saldrya urad. Lin giriiminden glkle
kurtulan grup, polis eliinde kent merkezine indirildi.
11 dna karlmak istenen grup, gvenlik nlemlerine
karn Ziraat Yokuu olarak bilinen blgede tekrar sald
rya urad. Cumhuriyet meydannda da minibsn yo
lunu kesen 300 kiilik grup, minibsn camlarn krp
TAYAD yelerini dvd. Polisler, kalabal havaya ate
aarak datt. Daba blgesinden geerek aykent bel
desi zerinden kent dna karlmak istenen TAYADl
grubun n burada da bir kez daha saclar tarafndan
kesildi. Gvenlik glerinin mdahalesinden sonra TA-
YADllar polis eliinde kent dna karld.

1 Aralk 2005 gn Konyann Seluklu ilesinde bir ma

azann nne braklan kukulu anta ile ilgileri olduu
ne srlen gen, evredekiler tarafndan lin edilmek
istendi. Edinilen bilgiye gre, bir bilgisayar maazasnn
nnde bulunan anta, alanlarn haber vermesi zeri
91
 ne bomba imha uzmanlan tarafndan padatld. antadan
sadece belgeler kt. Maazann gvenlik kamerasndaki
grntleri izleyen polisler, antay brakan gencin ka
labaln iinde olay izlediini belirledi. Polisler, Orhan
Veli zdemir (18), Sadk Kabal (25) ve Ercan Uyutucu
(21) adl genleri gzaltna almak istedi. Bu srada yaylan
sylenti zerine evrede bulunanlar, genleri lin etmeye
kalkt. Polisler tarafndan kurtanlan gencin ifadele
rinde, antay baka bir sokakta bulduk. inde para ola
bileceini dnerek aldk. Para olmadn grnce ma
azann nne braktk dedikleri renildi. Genler daha
sonra Cumhuriyet Savcl tarafndan serbest brakld.

Benzer bir olay da 13 Aralk 2005 gn Samsunda ya

and. Temel Haklar ve zgrlkler Demekleri Federas-
yonunun dergisini datan drt kii, bir grubun saldr
sna urad. Federasyondan yaplan aklamada, llksu
Caddesindeki datm srasnda bir minibsle caddeye
gelen on be kii[nin], dernek alanlann dverek ya
ralad bildirildi.

2006

13 Kasm 2006 gn Balkesirin Ayvalk ilesinde Krt

kkenli kiilere saldr dzenlendi. Bir dnem HADEP
ve DEHAP yneticilii yapan Sabahattin Enitekin, Nec
mettin Karata, Halit Koolu ve Ferit Aslan, be kiinin
silahl ve bakl saldrsna urad, ayn sralarda yakla
k 20 kii de Mehmet Koolu adl kiinin evine saldrd.
Jandarma tarafndan gzaltna alman saldrganlann gece
saatlerinde serbest brakld renildi.
14 Kasm gn saat 04.00 sralannda da DEHAP Ayva-
92
 lk ile eski Bakan Salih Karademir ve kardei Muzaffer
Karademirin evlerine molotof kokteyli atld. Daha nce
de saldrlara maruz kaldklarn anlatan Sabahattin Eni-
tekin, Saat 22.30 sralarnda bir arkadamz ziyaret
ten geliyorduk. nmzde duran arabadan inen ve elin
de bak olan bir kii Ulan siz Krtler ne zaman buray
terk edeceksiniz eklinde bararak kfr etti, Necmet
tin Karataa tokat att. Olayn bymemesi iin saduyu
lu davranarak karlk vermedik dedi. Bu kiinin yanma
drt-be kii daha alarak kendilerine bir kez daha saldr
dn anlatan Enitekin, gzaltna alnan kiilerin kendi
lerini karakolda da tehdit ettiini belirtti.

3 Eyll 2006 gn stanbul Fatihte bulunan Ismailaa

Camiinde vaaz veren emekli imam Bayram Ali ztrk,
baklanarak ldrld. Olayn hemen ardndan katil
zanls olduu iddia edilen Mustafa Erdal, camidekiler ta
rafndan lin edildi.
Ancak Emniyet Mdrl tarafndan yaplan ilk ak
lamada, Erdaln kendini ldrd ne srlerek, y
le denildi:

3 Eyll gn Ismailaa Camiindeki sabah namazm m

teakip sohbet esnasnda Allah diye baran bir kii, Bay
ram Ali Oztrk kalbinin zerinden baklamak suretiyle
yaralamtr. ztrk, kaldnld hastanede vefat etmitir.
Baklayan kii, daha sonra ban mihraba vurmaya ba
lam, cami ierisinde l olarak bulunmutur. Vuran ki
inin, zerinden kan ehliyet bilgilerine gre, Kahta 1979
doumlu Mustafa Erdal olduu tespit edilmitir.

Emniyet Mdrlnden 5 Eyll gn yaplan ak

lamada ise bilgi notunun grg tanklarndan alman ilk
bilgilere dayanarak hazrland belirtildi ve her iki ola
93
 yn da adam ldrme olarak kaytlara getii belirtildi.
Olaydan sonra camide bulunanlardan hi kimse gzalt
na alnmad, polisin de camide yeterli delil toplamad di
le getirildi. Daha soma olay srasnda camide n sralarda
olduklar belirlenen 17 kiinin ifadesi 9 Eyll gn Fatih
Cumhuriyet Savcl tarafndan alnd. Bu kiilerden 16s-
mn Kalabalktan gremedim, Ben yanma gittiimde l
mt, Sadece hastaneye gtrlmesine yardm ettim
yolunda ifade verdii, rfan Can adl kiinin ise cinayet
ten sonra Mustafa Erdal havaya kaldrarak yere frlatt
n kabul ettii renildi. rfan 'ann, Ba grnce n
ce ardm. Daha sonra bir kez hocaya saplaynca yerim
den frladm. kinciyi vurmaya hazrlanan Mustafa Erdal
ba tuttuu elinden yakaladm. Bayram Ali ztrke da
ha fazla zarar vermemesi iin iki elimle onu havaya kald
rarak mihraba doru hzla frlattm. Bann zerine d
tkten sonra kmldamadm grnce hocama yardm et
mek iin onun yanma doru dndm dedii bildirildi.

25 Haziran 2006 gn Trabzonda basn aklamas yap

mak isteyen TAYAD yeleri, kalabalk bir grubun saldr
sna urad. Trabzonda 6 Nisan 2005 tarihinde meydana
gelen lin giriiminde de yaralanan etin Gven ve Em
rah Bakrm da aralarnda bulunduu dokuz TAYAD ye
si, polisler tarafndan kurtarld.

2007

1 Nisan 2007 gn Zonguldakm Ereli ilesinde TKP ta

rafndan yrtlen ABDden Korkmuyoruz kampanya
s iin imza toplayan bir grup, sa grllerin saldrs
na urad. Saldry knamak iin 2 Nisan gn Ereli Be
94
 lediye Meydannda toplanan TKPliler de saldrya ura
d. Kavga srasnda TKP yesi bir gencin lin edilmesi po
lisler tarafndan nlendi. Kavgann ardndan meydan ya
knlarndaki Eitim-Sen binasna snan TKPliler sa
grller tarafndan taland.

12 Ekim 2007de Zonguldaka bal Alapl ilesinde, Zon

guldak Genlik Dernei yesi Ersin Snmez, Yry
dergisi okuduu gerekesiyle evredeki kimi kiiler tara
fndan lin edilmek istendi. renciyi kurtarmak isteyen
bir esnaf da saldrya maruz kald.

stanbulda Toplu Konut daresinin (TOK) kitellide

yaptrd inaatta alan bir grup ii, ayn yerde alan
Krt iilere saldrd. Olay yerine gelen polislerin ise sal
drda bulunan iileri gzaltna almak yerine, polis ara
basn Krt iilerin zerine srd iddia edildi. evik
kuvvet ekiplerinin de Krt iilere coplarla mdahale et
tii ileri srld. Sevin Sever (23) adl iinin saldn s
rasnda zerine ya varilinin dmesi nedeniyle omurga
kemiinin knld bildirildi.

2008

Malatyada 24 ubat 2008de snr tesi operasyonlarla il

gili basn aklamas yapmak isteyen DTPlilere kimlii
belirsiz bir grup ehitler lmez vatan blnmez, kah
rolsun PKK sloganlar eliinde saldrarak lin girii
minde bulundu

Antalya Akdeniz niversitesinde 6 Nisan 2008de meyda

na gelen ve 10 rencinin yaralanmasyla 6 rencinin tu
95
 tuklanmasyla sonulanan olaylar sonrasnda, 8 Nisan ge
cesi 3 renciye niversite yurduna girileri srasmda evik
kuvvet polisleri tarafndan kimlikleri soruldu. Polis me
murlarnn rencilere siz PKKli misiniz? demesi zeri
ne yaanan gerginliin ardndan odalarna kan 3 ren
ci 75 kiilik an sac bir grup tarafndan lin edilmek is
tendi. Arkadalarnn yardmyla yurttan aynlan 3 renci,
can gvenlikleri kalmad gerekesiyle yurdu terk etti.

14 Haziran 2008de Kocaelinin Gebze ilesinde bir asfalt

iletmesinde geici olarak alan Krt iiler, an sa
c bir grup tarafndan mahallenin halkna szl tacizde
bulunduklan iddiasyla lin edilmek istendi. Saldn so
nucu 1 iinin ar yaraland renildi. An sac gru
bun iilerin ardndan, iilerin kaldklan yere de sald
rarak eyalan atee verdikleri bildirildi.

15 Haziran 2008de Adanada Toplu Konut tdaresinin

(TOK) inaatnda alan Krt iilerinin, evlerine gi
derken bir grubun saldrsna urad; saldn sonrasnda
bir kiinin parmann koptuu bildirildi.

11 Temmuz 2008de stanbul Istinyede bir inaatta a

lan Krt iiler, an sac bir grubun saldmsna ura
d. Saldrnn ardndan srekli yeni saldmlann yaplaca
ynnde kendilerine tehdit ierikli bilgiler geldiini ak
taran Hamza Gvc, 70 Krt iisinin maka geri dn
me karann aldn bildirdi.

13 Temmuz 2008de Ankarann amldere ilesinde bir

Krt ii, amlderede yaayan bir grubun saldrsna
urad. Polis ekiplerinin mdahalesi sonucu ar sac
grup datlarak iinin can gvenlii saland.
96
 30 Eyll 2008de Balkesirin Ayvalk ilesinin Altmova
beldesinde Murat Aygn, husumetli olduu Ouz Drt-
kardein (23) zerine, Drtkardein yksek sesle mzik
dinledii iin balayan tartmann kavgaya dnmesinin
ardndan kamyonetini srd. Aracn altnda srklenen
Drtkarde ile Ezer Krcal adl kii ld, 6 kii yaraland.
Olay duyanlar ise Murat Aygnn Krt olmasn bahane
ederek Altnovada oturan Krtlerin ev ve iyerlerini tah
rip etti, bir ev ve minibs atee verildi. kan olaylarda 36
ev ve iyerinin hasar grd tespit edildi. Gvenlik gle
ri nlem ald Alnovaya gelen Bahkesir Valisi Selahattin
Hatipolu ise kalabal sakinletirmeye alarak Krtlerin
ev ve iyerlerinin tahrip edilmesinin anlayla karladkla
rm aklad. Saldrlar esnasmda gruba herhangi bir mda
halede bulunmayan gvenlik glerinin 37 kiiyi gzaltna
ald ve aralarnda Murat Aygnn de bulunduu 10 ki
inin tutukland akland. te yandan inceleme yapmak
iin bir heyet gnderen DTPye Balkesir Valilii, heyetin
halk kkrtabilecekleri gerekesiyle izin vermedi.
Olay anlatlanlara gre u ekilde geliti: Ouz Drt
karde, Ahmet Erkula ait bakkaln nnde otomobilinde
yksek sesle mzik dinledi. Erkul ve apartmanda oturan
lar, Drtkardei uyard. Drtkardein kendisini uyaranlar
la tartmas zerine tartma Murat Aygne haber verildi.
nceden de Drtkardele kavga eden Murat Aygn, iddi
alara gre kamyonetini aralannda Drtkardein de bulun
duu grubun zerine srd. Kamyonet altnda srklenen
Drtkarde, olay yerinde, Ezer Krcal (31) ise hastanede
hayatm kaybetti. Olayda, Ercan Takran (31), Hamit Tim-
sa (40), Adil Sanhanl (27), Mustafa Kaar (25), Murat K-
lmolu (39) ve Enver Ceren (40) yaraland.
te yandan rk saldrlar Kkky beldesine de
srad. Murat Aygnn Kkkyde oturan akraba
97
 s E.A.nn park halindeki kamyoneti 3 Ekimde sabaha
kar kimlii belirsiz kiilerce kundakland ve kullanl
maz hale geldi.

Trabzonun Arakl ilesinde yaayan M.A. adl Krt ii, 2

Ekim 2008de an sac bir grubun saldrsna uradm
belirterek, ileyi terk etmesi ynnde tehdit edildiim bil
dirdi. M.A., nn kesen an sac grubun neden bura
dasn, neden gitmiyorsun? diyerek kendisini tekme to
katla dvmeye baladn belirterek, daha sonra ileyi en
ksa srede terk etmem iin tehdit edildim diye konutu.

2009

Giresun niversitesi ebinkarahisar Meslek Ykseko-

kulunda Turizm ve Otel letmecilii Blm rencisi
Behet zkan, an sac bir grubun fiziki saldrsna u
radn 3 ubat 2009da aklad. zkan grubun kendi
sine Krtsn buralarda okul okumayacaksn, git kendi
memleketine de okul oku dediini ifade etti. zkan al
d darbeler sonucu kendisine bir ay i gremez rapo
ru verildiini syledi.

15 Mart 2009da Bursada Uluda niversitesi rencisi

Lokman Bayer, an sac 30 kiilik bir grubun fizik sal
drsna urad. Satr ve sopalarla saldmya urayan Ba-
yerin hastaneye kaldnld belirtildi.

Bursada 6 Austos 2006da Gkkua Travestileri,

Transsekselleri, Biseksellleri, Geyleri, Lezbiyenleri
Koruma Yardmlama ve Kltrel Etkinlikleri Gelitir
me Demeinin dzenledii 1. Trkiye Ecinseller Bu
98
 lumas yryn katlmclara lin giriiminde bu
lunarak engelleyen grubu ynlendiren Bursasporlu Esnaf
ve Sanatkrlar Demei Bakam Fevzinur Dndar, halk
kin ve dmanla alenen tahrik ettii gerekesiyle Trk
Ceza Kanununun (TCK) 216. maddesi uyarnca Bursa 4.
Asliye Ceza Mahkemesinde yargland davadan 3 Ni
san 2009da beraat etti.

23 Nisan 2009da Mersinde ocuklar arasmda kan kav

gaya karan aileler arasnda kan tartmada yaklak
2000 kiilik bir grup Krt kkenli bir aileyi lin etmek is
tedi. Grubun ateli silahlarla saldrd ailenin evine ate
almas sonucu saldrya urayan aileden 10 kii ve 3 po
lis memuru yaraland. Mevsimlik ii olarak Mersinde
alan aile hakknda saldran grubun daha nce de ma
halleden uzaklatrlmalar ynnde dileke verdikleri ve
meydana gelen olaylar zerine ailenin yaadklar mahal
leden kolluk glerince] tahliye edildii bildirildi.

10 Mays 2009da spartada eitli siyas partilerin ve ku

ramlarn 6 Mays 1972de idam edilen Deniz Gezmi,
Hseyin nan ve Yusuf Aslan anmak iin dzenledikleri
toplant ar sac yaklak 1000 kiilik bir grubun sald
rsna urad. Saldrda 3 kii yaraland.

11 Temmuz 2009da stanbulda bulunan Topkap Sara-

ynda piyanist dil Biretin verdii klasik mzik konse
ri ncesinde konser alan, ar sac bir grup tarafndan
baslmak istendi. Kendilerini Alperen Ocaklar diye tan
tan grup ieride arap iiliyor diyerek konser alanna
girmeye alt. Polis ve jandarma ekiplerinin engelledii
grup daha sonra konser afilerini yakt.
Konser ncesinde Vakit gazetesinde 10 Temmuz 2009-
99
 da Mukaddes Avluda arap Kstahl balyla bir ha
ber yer ald belirtilirken konseri dzenleyen Hakan Er
doan, konserden nce srekli olarak konserin yaplp ya
plmayacan soran faks ve e-postalar aldklarn ifade etti.

stanbulun Kathane ilesindeki Talatpaa Milliyeti

Hareket Partisi (MHP) Mahalle Tekilatnda zaman ge
iren ili Endstri Meslek Lisesi son snf rencisi l-
kcan Avcnm (18) babas Turgut Avc, olunun son d
nemde eve gelmemesi zerine endielenerek artk bura
ya gitmemesini istedi. 8 Temmuz 2009da mahalle teki
latm arayan Turgut Avc, olunun uzaklatrlmas iin
yardm istedi. Telefonda hakaretle karlaan baba Tur
gut Avc, mahalle tekilatna gitti. kan tartma srasn
da Turgut Avcnm MHP mahalle tekilat bakan Emrah
Tosun ve beraberindekilerin saldrsna urad ne s
rld. ddiaya gre, 5 kiilik grup, beyzbol sopasyla Tur
gut Avcnm bana vurdu. Ald darbenin etkisiyle yere
ylan Avc, ar yaraland.

3 Austos 2009da anakkalenin Bayrami ilesinde so

kakta yaplan bir dnde, davetlilere ikram edilen koko
reten kendisine verilmemesine kzan Fahrettin Baydonun
(48) kokore datanlarla yapt kavgann nedeni olarak
ilede yaayan Krder gsterilince ilede yaayan Krdr
toplanan bir grup tarafndan lin edilmek istendi. anak
kaleden gelen evik kuvvet ekiplerinin nlem ald ilede
toplanan grup 4 saat beklemenin ardndan dald.

16 Austos 2009da Rizede bakkaldan yaplan alveri

srasnda Krt inaat iileri ile mahallede yaayanlar ara
snda kan tartmann kavgaya dnmesi sonucu 12
ii mahallede yaayanlar tarafndan lin edilmek isten-
100
 di. 2 kiinin yaraland olaya polis ekiplerinin mdahale
etmesi sonucu 12 ii gzaltna alnrken iilerin alt
inaat firmasnn 2 iiyi iten kartt 10 iiye de 2
gn izin verdii renildi.

18 Austos 2009da stanbulun Gaziosmanpaa ilesine

bal Karadeniz Mahallesinde bir parka aralaryla gelen
50 kiilik rk grubun buras Krtlere mezar olacak
eklinde slogan attktan sonra aralarn parkta bulunan
kiilerin zerine srmesi sonucu ar yaralanan Bitlisli
Ihsan Erbey (71) yaamn yitirdi, 3 kii de yaraland.

anlurfadan Ankarann Polatl ilesine almak iin gi

den mevsimlik 2 Krt iinin, 21 Eyll 2009da polis eki
binin yapt kimlik kontrol srasnda polis ekibinin fi
zik iddetine ve polis ekibinin kkrtmas sonucu evre
de bulunanlarn lin giriimine maruz kald renildi.

anakkalenin Biga ilesinde 22 Eyll 2009da yaplan bir

nian treninde Krte mzik alan aile, an sac bir
grubun saldrsna maruz kald. Saldnda 15 kiinin yara
land renildi.

Sakarya'nn Arifiye ilesinde 14 Ekim 2009da minibste

Krte konuan inaat iisi Halis elik, minibste bulu
nan an sac 10 kiinin saldnsma urad. Saldrganlann
Buras Trkiye, Krte konuamazsn. Pis Krtler, sizi il
emizde istemiyoruz eklinde hakaretlerine maruz kalan
Halis elike 15 gnlk i gremez raporu verildi.

Afyonda 17 Kasm 2009da Koca tepe niversitesi

rencisi Ali Canan, kendisine nereli olduunu soran ve
boynundaki pouyu karmasn isteyen ar sac bir
101
 grubun saldrsna urad. Saldn sonucu Ali Canann al
d darbelerle burnunun knld renildi.

anakkalenin Bayrami ilesinde 25 Kasm 2009 gecesi

Krtlerin yaad Harmanlk Mahallesinde toplanan 2000
kiilik grup, Bayramite yaayan Krtlerin ileyi terk etme
sini isteyerek evlere saldrdlar. Polis ekiplerinin gzaltna
ald Krtn kendilerine verilmesini isteyen rk grup
le Emniyet Mdrlnn nnde toplanarak Krder
dan eklinde slogan att. le Emniyet Mdrlnn
kan olaylan kontrol altna lmak iin anakkale 1 Emni
yet Mdrlnden takviye ekip istedii renildi.

Afyonda Kocatepe niversitesi rencisi Hakkrili Yusuf

al, Tokatn Readiye ilesinde yedi askerin lmy
le sonulanan saldmnn ardndan 8 Aralk 2009da an
sac bir grubun yedi askere yedi Krt eklindeki rk
sloganlan eliinde grubun saldmsma urad. Yusuf a-
ln renci yurduna yakn olmas nedeniyle saldnda
yara almad renildi.

Edirnede yasad rgt propagandas yaptklan iddia

syla 16 Aralk 2009da tutuklanan arkadalannn serbest
braklmas iin 27 Aralk 2009da ehir merkezinde im
za kampanyas dzenleyen Edime Genlik Demei yesi
sekiz kii evrede bulunanlann saldmsma urad. Bura
s Edime, burada hain yok, Kahrolsun PKK diye slo
gan atarak sekiz kiiyi lin etmeye alan yaklak 750
kiilik grubu datamayan polis ekipleri Edirne Gen
lik Demei yesi sekiz kiiyi polis minibsyle olay ye
rinden uzaklatrd. Alt kiinin yaraland olayn ardn
dan Edime Genlik Demei yesi sekiz kiinin gzaltna
alnd renildi.
102
2010

Edirnede yasad rgt propagandas yaptklar iddia

syla 16 Aralk 2009da tutuklanan arkadalarnn serbest
braklmas iin 27 Aralk 2009da ehir merkezinde im
za kampanyas dzenleyen Edime Genlik Demei yesi
sekiz kiinin evrede bulunanlarn saldrsna uramasn
3 Ocak 2010da protesto etmek iin Edirneye gelen Halk
Cephesi yeleri de otoyolda an sac bir grubun lin gi
riimine maruz kald.

Manisa'nn Selendi ilesinde 24 Aralk 2009da Burhan U

kun (32) adl Romanm gittii kahvehaneden Roman ol
duu iin kovulmasnn ardndan balayan tartmalar rk
saldnlara dnt. Kahvehaneden kovulan Burhan U
kun, 31 Aralk 2009da kahvehaneye tekrar gelerek sigara
yakmak istedi ve bunun zerine Burhan Ukun, kahveha
nede bulunanlar tarafndan dvld. Olay renen Bur
han Ukunun yaknlan kahvehaneyi tahrip etti. Bunun
zerine kahvehanede toplanan iki bin kiilik grup Roman-
lann evlerini talayp otomobillerini atee verdi. 5 Ocak
2010da kahvehanenin tekrar tahrip edildii sylentileri
nin yaylmasnn ardndan Romanlann yaad mahalleler
rk grup tarafndan Romanlan istemiyoruz eklinde
ki sloganlarla tekrar basld. Polis ekiplerinin olaylan n
lemede yetersiz kalmas zerine ileye jandarma ekipleri
geldi. kan olaylan yattrmak iin Selendiye gelen Ma
nisa Valisi Celalettin Gven ve 11 Emniyet Mdr Adem
Aydemir ile Jandarma Alay Komutan Kdemli Albay Mr-
sel ahin, Romanlarla grerek ileyi terk etmelerini iste
di. Manisa Valisi Celalettin Gvenin buradan kendi iste
imizle aynlyoruz yazl kdan Romanlara imzalatma
103
 snn ardndan Selendiden karlan 15i ocuk 74 kii Ku
la, Salihli ve Grdes lelerine yerletirildi.

Hatayn Drtyol ilesinde 26 Temmuz 2010da drt polis

memurunun lmesiyle sonulanan saldrnn ardndan
gzaltna alman kiinin le Emniyet Mdrlnde
olduunun renilmesi zerine le Emniyet Mdrl
nnde toplanan rk grup gzaltna alnanlarn ken
dilerine verilmesini istedi. Kolluk kuvvetlerinin ve ile
ye sevk edilen askeri birliin biber gaz skarak ve havaya
ate aarak le Emniyet Mdrlnn nnden uzak
latrd rk grup, daha sonra Bar ve Demokrasi Par
tisi (BDP) Drtyol le rgt binasn ve Krtlere ait ba
z iyerlerini atee verdi.

Mersinin Akdeniz ilesinde bulunan Kazanl Lisesinde 5

Ocak 2010da iki renci arasnda kan kavgann Krt
ocuklar Trk ocuklar dvyor diye duyurulmas ze
rine evrede bulunan aileler Kazanl Lisesi rencisi Krt
ocuklarna lin giriiminde bulundu. Kahrolsun PKK,
Krtler dar gibi sloganlar atan an sac 200 kiilik
grubun saldrs sonucu alt kii yaraland.

2011

stanbulda 19 Nisan 2011de Taksim Meydamnda y

ryen Mehmet elikin (21) boynunda san-krmz-yeil
renklerden oluan bir pou nedeniyle, biri polis memuru
alkoll kii tarafndan, boaz kesilerek ldrld.

Eskiehirin Mihalk ilesine bal merkye daha

dk cretle ve gvencesiz olarak almak zere ta-
104
 nm iisi olarak gelen Krt iilerle kyller arasnda 26
Temmuz 2011de kiraz toplama nedeniyle kan tartma
rk saldrya dnt. Trk bayra ap stiklal Mar
okuyan kyller, iilere saldrmas sonucu sekiz ii
bakla yaraland; be kyl gzaltna alnd. Saldn ne
deniyle kyde bulunan Krt iiler memleketlerine dn
mek zorunda kald.

Aydmm Nazilli ilesinde, 28 Temmuz 2011de yoldan

geen insanlann kimlik bilgilerini kontrol eden rk bir
grup, bir lokantada garsonluk yapan Nadir Gleni Krt
olduu iin lin etmek istedi. Irk grubun bakl ve so
pal saldmsmdan bir eczaneye snarak kurtulan Nadir
Glen, grubun kendisine, Buralar sizin mezannz ola
cak. Defolun gidin buralardan dediini aktard.

zmirin Aliaa ilesinde 15 Aralk 2011de bir bara e

lenmeye giden Gazi Akbayrn, Zazaca trk istedii iin
tartt bir grup tarafndan nce baklanarak sonra da
silahla vurularak ldrld renildi.

Antalyada 11 Temmuz 2011de bankaya para yatrmaya

giden E. ve S. adl iki trans birey, evrede bulunan esna
fn szl tacizinin ardndan, 15 kiilik bir grubun lin gi
riimine maruz kald. Saldmya urayan E. yapt ak
lamada, aramalanna ramen polis ekibinin gelmediini;
saldndan bir saat sonra gelen polis ekibinin yannda da
darp edildiini fakat saldrganlardan gzaltna alman ol
madn ifade etti.

Diyarbakrn Silvan ilesinde 14 Temmuz 2011de kan

atmann ardndan, 18 Temmuz 2011de Trabzonda
bir parkn al nedeniyle toplanan an sac bir gru
105
 bun lokantada yemek yiyen Krt iilere saldrmas so
nucu ii yaraland.

Diyarbakrn Silvan ilesinde 14 Temmuz 2011de kan

atmann ardndan, 17 Temmuz 2011de Erzurumun
Aziziye ilesinde an sac bir grup, Krt inaat iile
rine saldrd. Olayda bir ii yaralanrken, gvenlik n
leminin yeterince alnmad Aziziyede, iilerin inaat
alannn dna kamad renildi.

Diyarbakrn Silvan ilesinde14 Temmuz 2011de kan

atmann ardndan, 15 Temmuz 2011de Aydmn Ger
mencik ilesine bal Bozkyde bir termal otelin inaatn
da alan Krt iilere, an sac bir grubun ve ky hal
knn saldrmas sonucu bir ii yaraland. naatn etraf
n saran kyllerin, iiler Bozky terk edene kadar in
aatn evresinde bekleyeceklerini syledikleri renildi.

2012

stanbulun Avclar ilesine bal Denizkkler Mahalle-

sinde 2 haftadr trans bireylere ynelik yaplan eylemle
rin szl iddeti giderek artarken 6 Ekim 2012de 8 dai
rede yaayan trans bireylerin kald 120 dairelik sitenin
nne konvoy oluturarak gelen kalabalk bir grup si
tenin nnde ate yakarak trans bireyleri tehdit etti. 20
Ekim 2012de trans bireylerin kald sitenin nne ge
len kalabalk bir grup Michelle adl bir trans bireye kar
lin giriiminde bulundu.

Ktahyann Emet ilesinde bir okul inaatnda alan

4 Krt ii ile Emette yaayan iki kii arasnda 13 Mart
106
 2012de omuz atma tartmas yznden kan tar
tma rk saldrlara dnt. Tartmann ardndan
Emette Krt iiler antiyeye szde PKK bayra asm
sylentileri zerine toplanan 500 kadar Emetli, 25 Krt
iinin kald inaat antiyesine gelerek iilerin kaldk
lar adrlar yaktktan sonra iileri lin etmek istediler.
Irk grubun datlmasnda kolluk kuvvetinin yeterli ol
mamas zerine iiler oluturulan gvenlik koridoru e
liinde Emetten karldlar.

Ktahyann Simav ilesine daha dk cretle ve g

vencesiz olarak almak zere inaat iisi olarak gelen
Krt iilerle Simavda yaayan bir grup arasmda 9 Hazi
ran 2012de henz bilinmeyen bir nedenle kan tartma
rk saldrya dnt, iilerin alt inaata gelen 40
kiilik grubun iilere saldrmas sonucu alt ii yaralan
d. Saldn nedeniyle saylan 35i bulan Krt iilerin in
aat antiyesinden kamad ve Simav terk etmeye zor-
landklan renildi.

stanbulun atalca ilesine bal Ormanl Kynde as

falt yapm iinde alan Krt iiler 18 Haziran 2012de
Krte ark dinledikleri gerekesiyle kyde yaayanlann
fiziki saldmsna maruz kaldlar. Bir iinin kyller tara
fndan darp edildii renilirken Krt iilerden 14 de
ifadeleri alnmak zere jandarma karakola gtrld.

Malatyann Doanehir ilesine bal Srg beldesinde 28

Temmuz 2012de, sahur vaktinde evlerinin nnde davul
alnmasn istemeyen Krt kkenli ve Alevi olduklan bili
nen Evli Ailesinin evine beldede yaayanlar tarafndan ta
l saldnda bulunuldu. Aileye ait bir ahr da atee verildi.
Olay yerine gelen jandarma ekiplerinin, evi talad iddia
107
 edilen kalabala mdahale etmekte yetersiz kalmas ze
rine Doanehir ilesinden takviye ekip istendi.

stanbulun ili ilesine bal Ayazaa Mahallesinde in

aat iinde alan Krt iiler 30 Temmuz 2012de ma
hallede yaayanlann lin giriimine maruz kaldlar. i
lerin saldrya karlk vermeleri zerine olay yerine ge
len polis ekiplerinin biber gaz skarak iileri olay yerin
den uzaklatrdklar renildi.

stanbulun ili ilesine bal Ayazaa Mahallesinde in

aat iinde alan Krt iiler 30 Temmuz 2012de ma
hallede yaayanlarn lin giriimine maruz kalmlard.
Mahallede gerginliin devam etmesi zerine kavgaya ka
rtklar iddia edilen 15 iinin mahalleden gnderildi
i, 1000e yakn Krt iinin ise Ayazaay terk etmek
zorunda kald ve mahalleden ayrlmalarn devam ettii
renildi.

Mulann Ortaca ilesine bal Dalyan beldesinde 1

Austos 2012de Krt iverene ait bir otelde alan Krt
iiler rk bir grubun saldrsna urad, iilerin alt
otelin restaurant ksmna ta ve sopalarla zarar verildi
i, iilerin otelin st katma snd renildi.
S

orumda 1 Austos 2012de Alev iki kiinin su itikle

ri esnada evrede bulunanlarn lin giriimine maruz kal
dklar renildi.

Erzincanda 17 Austos 2012de Alev bir kiinin Rama

zan aynda sigara itii gerekesiyle evrede bulunanla
rn lin giriimine maruz kald renildi.

108
 Sakaryann Kocaali ilesine bal Ortakye mevsimli ta
rm iisi olarak Diyarbakrdan giden Krt ailelerin 26
Austos 2012de uradklar rk saldn sonucu 18 ii
nin yaraland ve ailelerin Diyarbakra dnme karan al
d renildi.

stanbulun Bayrampaa ilesinde 17 Kasm 2012de, a-

ltklan atlyede Krte mzik dinleyen tekstil iileri
nin rk bir grubun saldmsma uramas sonucu iiler
den 2sinin yaraland, yaral iilerden Mehmet Sadk
obanm kafasna 9 diki atld ve 26 gnlk i gre
mez raporu ald renildi.

21 Mart 2012de Kazleme Meydanndaki Newroz

kutlamalarna katlmak isteyen Frat Ayt (15), polis
ekipleriyle yaad kovalamaca sonucu girdii Kara-
gmrk Mahallesinde bir grup tarafndan darp edildik
ten sonra baklanarak ar yaraland. Zeytinbumu ile
sindeki mdahale esnasnda ise protestocu grupta yer
alan iki kii evredeki esnaf tarafndan dvlerek lin
edilmek istendi.

2013

Mersinin Arslanky beldesinde 8 ubat 2013te gittikleri

bir dnde Krte konuan aileleri dnde bulunan-
lann demir ubuklarla ve sopalarla darp etmeleri sonucu
biri ar 11 kii yaraland.

Krt meselesinin banl yollarla zmne ynelik PKK

lideri Abdullah calanla yaplan grmeler srerken,
sreci anlatmak amacyla Halklann Demokratik Kong
109
 resinin (HDK) ald karar dorultusunda Karadeniz il
lerini ziyaret eden milletvekilleri Srr Sreyya nder,
Levent Tzel, Sebahat Tuncel ve Erturul Krknn
program kapsamnda orumdan 18 ubat 2013te gel
dikleri Sinopta, 4 milletvekilinin de bulunduu HDK
heyeti, basn toplants yapmak iin bulunduklar Sinop
retmenevinde rk saldrya urad.
Heyet kente gelmeden nce caddelere ve iyerlerine
Trk bayraklar asld renildi. retmenevinin ev
resinde beklemeye balayarak sloganlar atan ve kendile
rine Sinop Genlik Platformu adn veren grup bir sre
sonra HDK heyetini Sinopa getiren aralara tal saldr
da bulunarak aralan yamalad.
Polis ekiplerinin binaya ta ve yanc madde atlmasna
ramen mdahale etmedii lin giriimi nedeniyle HDK
heyeti, olas saldrlara kar bulunduklar binadan 9 sa
at boyunca kamad.
Saatler sonra ulalan Sinop Valisi Ahmet Cengizle ya
plan grmenin ardndan polis panzerlerinin ve polis
ekiplerinin eliinde bir polis minibsyle binadan kan
HDK heyeti, programlan dorultusunda Samsuna hare
ket etti. Irk saldmya dair aklama yapan Sinop Valili
i, gn boyunca binann evresinde 800 kiinin topland
n, 14 kii hakknda yasal ilem balatldm duyurdu.
S

stanbulun mraniye ilesinde 22 Nisan 2013te rk bir

grubun lin giriimi sonucu ar yaralanan ve mraniye
Devlet Hastanesinde youn bakmda tedavi edilen Diyar
bakrn nar ilesinin nfusuna kaytl Kahraman Kaya
(17) 5 Mays 2013te yaamn yitirdi.

Diyarbakrn nar ilesinden Erzurumun Narman ile

sine mevsimlik tanm iisi olarak gelen iki Krt ii 10
110
 Mays 2013te, Krte mzik dinledikleri iin rk bir
grubun lin giriimine maruz kald. almak zere gel
dikleri Orman letmesinin lojmanna snan 2 kiiyle
birlikte toplam 21 Krt ii olaylarn bymesi zerine
ileyi terk etmeye zorlandlar.

Trabzonda 10 Mays 2013te, kald renci yurdunda te

lefonla Krte konuan Karadeniz Teknik niversitesi
rencisi bir kii an sac bir grup tarafndan darp edildi.

stanbulun Beyolu ilesinde 8 Mays 2013te Vahab Ay

han (28) ve Gke ler (29) adl 2 Krt yolda yrr
ken sopal 3 kiinin lin giriimine maruz kald. Krt-
lere lm diye bardklan ileri srlen 3 kiinin sopa
l saldrsna maruz kalan 2 kii bacaklanndan ve ellerin
den yaralanrken eyalannm da gasp edildii renildi.

Gezi Park iin 5 Haziran 2013te Rizede eylem yapan

Trkiye Genlik Birlii yelerine ynelik lin giriimi ol
du. Kalabaln kendilerini lin etmesinden korkan grup
Atatrk Dnce Demeinin binasna snd. Kalaba
ln bina nnde beklemeye balamas ve polisin mda
hale etmemesi zerine 4 saat binada mahsur kalan kii
ler, ilde bulunan yetkililerin kalabalkla grmesi sonu
cu binadan kabildi.

anlurfadan orumun Alaca ilesinin Bolatck Kyne

mevsimlik tanm iisi olarak gelen Krt aileye yol verme
dikleri iddiasyla ilede yaayan bir ailenin dzenledii si
lahl saldn sonucu Halaf Hlo (47) adl Krt ii yaamn
yitirirken, biri ar olmak zere 2 Krt ii de yaraland.
Grg tanklan soan ve pancar tarlalannda almak
zere gelen mevsimlik iilerin bir sredir Erdoan ailesi
111
 tarafndan tehdit edildiini, Erdoan ailesinin askerde bir
yaknlarnn yaralandn syleyerek mevsimlik iilerin
ky terk etmeleri ynnde tehdit ettiini ileri srdler.

stanbulda Gezi Park eylemlerine polisin saldrs nede

niyle 3 Haziran 2013te Eskiehirdeki protesto gsterile-
risine katldktan sonra yolda kimlii hala belirleneme
yen kiilerce sopalarla dvlen Ali smail Korkmaz (19)
bilinci kapal halde bekletildii hastanede 9 Temmuz
2013te yaamn yitirdi.

Tatillerini geirmek zere Manisadan Trabzonun Aka

abat ilesine giden R.. ve .. adl kardeler 21 Tem
muz 2013te, bunlar Krt, terrist diyen rk bir gru
bun saldrsna urad. Saldn sonrasnda yaralanan ..
hastaneye kaldmld.

Ankarann Altnda ilesine bal Iskitler Mahallesinde

18 Austos 2013te bir arata bulunan trans bireylere 30
kiilik bir grubun saldrmas sonucu yaralanan 2 trans bi
rey hastaneye kaldmld.

Bursanm znik ilesinde 7 Eyll 2013te yol verme me

selesi yznden kan kavgada len Zeki Dursunun
(26) yaknlarnn kavgaya karan ve gzaltna alan
N.D. (45) ile M.D.nin (16) de yaad Roman mahalle
sine ynelik rk saldmlan 9 Eyll 2013te de devam et
ti. Saldmlann lin giriimine dnmesi zerine mahal
lede yaayan Romanlann baka illere gitmeye baladk
lar renildi.

112
 arihimizde pek ok rnei bulunan, bugn de
gayet olaan bir ekilde srp giden linler sil
silesi, Trkiye'de srekli bir lin "rejim i"nin
var olduunu dndryor. Hepsinin baha
nesi ya da hedef ald kesimler, isimler birbirine benzi
yor. Bunlar eskiden aznlklar, daha yakn zamanda
Aleviler, komnistler olurdu; 200()Terde, PKK'y bahane
ederek Kltlere yneldi. Linleri besleyen tarih anlats,
"m ill" eitimden itibaren resm azlarca yaygnlatrlan
dmanca rk-etnisist sylemler barndryor. Yaanan
lin giriimlerine bunlarn izdmleri olarak da bakmal.
Tanl Bora, Trkiye'nin Lin Rejimi'nde, bahanesi ve me
rulatrma mekanizmalar hep hazr tutulan lin eylemle
rinin analizini sunuyor. Nazi Almanyas ile halimizi kar
latrarak... Son yllardaki lin giriimlerinin inanlmas
zor dkmn sunarak... "Lin, en aikr medeniyet kayb
dr. Linin sradanlat, k o lek tif bir utan yaratm ad,
infial uyandrmad bir toplum, toplum olm a vasfn yiti
rir" szlerinin altn izerek...

Kitabn bu yeni basksnda, 6-7 Eyll olaylar, popler

lin sylemi ve "Gezi" eylemleri dnemindeki linlerle
ilgili ilave yazlar yer alyor.

ISBN-13: 978-975-516-062-7