Tolerans PDF

2009 Kasm
www.guven-kutay.ch
TOLERANSLAR
Ve
LLENDRME
02
zet
M. Gven KUTAY
02-toleranslar.doc
2 T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
NDEKLER
0 llendirme ve Toleranslar .................................................................................................................5

0.1 Genel..............................................................................................................................................5
0.2 Toleranslarn Tanmlanmas ..........................................................................................................6
0.2.1 Tolerans guruplarnn tanmlanmas ..........................................................................................6
1 l toleranslar.....................................................................................................................................7
1.1 Genel..............................................................................................................................................7
1.2 Gemeler........................................................................................................................................9
1.2.1 rnek, boluklu geme ..............................................................................................................9
1.2.2 Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas..............................................................................10
1.2.3 " k " Faktrnn saptanmas....................................................................................................10
1.2.4 Geme toleranslar iin neriler...............................................................................................16
1.2.5 Gemelere rnek......................................................................................................................21
1.2.5.1 Ara geme ........................................................................................................................21
1.2.5.2 Sk geme .......................................................................................................................22
1.3 Genel toleranslar GT ................................................................................................................23
1.4 Boyuna toleranslar .......................................................................................................................24
1.4.1 Boyuna toleranslarn analitik hesaplanmas ............................................................................25
1.4.2 Boyuna toleranslarn Tablo ile hesaplanmas ..........................................................................26
1.5 lendirme ve toleranslarn maliyete etkisi ..............................................................................27
1.5.1 rnek 1, Kaldrma redktr mili ...........................................................................................30
1.5.2 rnek 2, Fonksiyon l ann yaplmas, elektrik motoru ...................................................31
2 ekil ve konum toleranslar .................................................................................................................33
2.1 ekil toleranslar ..........................................................................................................................33
2.2 Konum toleranslar ......................................................................................................................33
2.3 rt art ......................................................................................................................................36
3 Yzey kalitesi ......................................................................................................................................38
3.1 Genel tanmlamalar......................................................................................................................38
3.1.1 malata gre yzeyler ..............................................................................................................38
3.1.2 Kullanla gre yzeyler.........................................................................................................38
3.2 Yzey tipolojisi............................................................................................................................38
3.2.1 Yivsiz yzeylerin zellikleri....................................................................................................39
3.2.1.1 Dalgal yzeyler...............................................................................................................39
3.2.2 Yivli yzeylerin zellikleri ......................................................................................................40
3.2.2.1 Yivin tarifi .......................................................................................................................40
3.2.2.2 Yiv profili ........................................................................................................................40
3.2.2.3 Yiv ekilleri .....................................................................................................................40
3.2.2.4 Yiv gruplarnn tanm .....................................................................................................41
3.2.2.5 Yivlerin istenilen ynde verilmesi (DIN ISO 1302)........................................................42
3.3 Yzey kalitesi sembol................................................................................................................43
3.4 Yzey kalitesi ve maliyet.............................................................................................................43
3.5 Yzey kalitesi tolerans sembolnn artlarla tamamlanmas.....................................................44
3.6 Yzey przl kalitesi seimi..................................................................................................45
3.7 Talal imalat iin yzey przl kalite nerileri ....................................................................45
3.8 Yzey przl tolerans birimleri .............................................................................................47
3.8.1 Aritmetik ortalama deeri Ra .............................................................................................47
3.8.2 max. Przlk derinlii Rt ....................................................................................................48
3.8.3 Ortalama Przlk Rz ...........................................................................................................48
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e 3
3.8.4 Yzey dalgas tolerans hD.................................................................................................48

4 rnekler ...............................................................................................................................................49
4.1 rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali..................................................................49
4.2 rnek 2, Redktr orta mili.........................................................................................................51
4.3 rnek 3, .......................................................................................................................................52
4.4 ekil 68, Montaj plakas teknik resminin analizi: .......................................................................52
5 Kaynaklar.............................................................................................................................................53
5.1 Literatr .......................................................................................................................................53
5.2 Standartlar....................................................................................................................................53
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar) .......................................................................................53
5.2.2 DIN- Normen ve VDI-Richtlinien (Alman Standartlar).........................................................54
5.2.3 TS-Standartlar.........................................................................................................................55
6 Konu ndeksi........................................................................................................................................57
www.guven-kutay.ch
Sembol ve tanmlamalar
Sembol Tanmlama
AaG Gbek alt sapma deeri
AaM Mil alt sapma deeri
ABB Byk boluk sapma deeri
ABK Kk boluk sapma deeri
ASB Byk sklk sapma deeri
ASK Kk sklk sapma deeri
AG Gbek st sapma deeri
AM Mil st sapma deeri
B Boluk
BB Byk boluk
BB Boyuna byk boluk
BK Kk boluk
BKB Boyuna kk boluk
BN Boyuna boluun nominal deeri
BOR Ortalama boluk
(v) ok kaba (very coarse)
d ap
dG Gbek ap
dM Mil ap
EB En byk boyut
EK En kk boyut
GT Geme tolerans
GT Genel toleranslar
h (f) Hassas (fine)
IT nternasyonal Toleranslar
i, I Tolerans birimi
k Faktr
k (c) Kaba (coarse)
LH Hakiki boyut
o (m) Orta (medium)
SB Byk sklk
SB Boyuna byk sklk
SK Kk sklk
SKB Boyuna kk sklk
SOR Ortalama sklk
T Tolerans
TA Tolerans Alan
TT Temel tolerans
www.guven-kutay.ch
0 llendirme ve Toleranslar
0.1 Genel
retilecek her parann saysal bir boyutu vardr. Bu saysal boyut aritmetik bir say ile llendirilir.
Pratikte bu boyut hibir zaman istenilen aritmetik deerde tam olarak elde edilemez. Bunun iin nceden
kabul edilen bir sapma alan ile l tolerans lanr.
llendirmede ve toleranslamada bir l u ekilde ayrt edilir. Bir l ya

dorudan fonksiyon lsdr veya,
dolayl fonksiyon lsdr.
Dorudan fonksiyon ls olarak Gbek/Mil balantsndaki mil ap lsn ele alabiliriz. Bu ly
analize edecek olursak;
zerine geecek gbek ile (Rulman yatak, dili ark, v.s.) istenilen fonksiyonu yapacak ekilde
llendirilir ve toleranslanr.
Tolerans sapma alanlar olduka dar yani kk alnr.
Paralar olduka hassas bir ekilde retilir.
retimde kalite pilan bilinli olarak kontrol altnda tutulacak ekilde yaplr.
Konrol altnda bilinli bir imalat sistemiyle retilir.
ok az bir ksm kabul edilebilecek kadar sapma alan dnda olabilir.
retim resminde kontrol ls belirli ve anlalr ekilde gsterilir.
rnein: Alman Standartlarnda byle ller Zeppelimass olarak 40 0,05 gsterilmektedir.
Dolayl fonksiyon lsn analize edecek olursak;

Tolerans sapma alanlar olduka geni, yani byktr.
Paralar olduka kaba bir ekilde retilir.
Genelde kontrol edilmezler ve bundan tr kalite pilan yaplmaz.
Tolerans sapma alan dndaki ller genelde hata olarak kabul edilmez.
Dolayl fonksiyon lleri kontrol lleri deildir.
Dolayl fonksiyon lleri genelde Genel tolerans larla toleranslanrlar.
Tolerans sistemleri genel olarak u grupta tolanrlar:
1. Aritmetik (linear) tolerans hesaplar,

2. Karesel (kinci dereceden) tolerans hesaplar,
3. Statik tolerans hesaplar
Drtgen dalml,
Trapez dalml,
gen dalml.
Bu fasiklde yalnz Aritmetik (linear) tolerans hesaplarn greceiz.
www.guven-kutay.ch
0.2 Toleranslarn Tanmlanmas

mal edilen parada nceden kabul edilen hatalara, veya bar iinde severek ve memnuniyetle
kabullendiimiz hatalara Tolerans denir.
mal edilen her parada belirli bir hata vardr. Hatann olmamas imkanszdr. Kalite ve maliyetin en iyi
ve ekonomik ekilde tutulabilmesi iin, gerekli toleranslar kabul edilmitir. Toleranslar kabul edilecek en
byk sapmalardr. Bu sapmalar l, ekil ve konum ve Yzey kalite toleranslar olarak
gruplandrrz.
0.2.1 Tolerans guruplarnn tanmlanmas
KAMA
ekil 1, Tolerans guruplarnn tanmlanmas
1. l toleranslar
Gemeler
Genel toleranslar
Boluk veya boyuna toleranslar
2. ekil ve konum toleranslar
3. Yzey kalite tolerans
www.guven-kutay.ch
1 l toleranslar
1.1 Genel
Aadaki anlatmlar evre ssnn sabit ve paralarn elastik ve plastik olarak deforme olmamas halinde
geerlidir. Buradadaki toleranslar Aritmetik tolerans deerleridir ve min ile max deerler ile tolerans
hesaplar yaplmtr. Dier deyimle statistik toleranslar burada ele alnamamtr. evre referans ss
olarakta 20C kabul edilmitir.
Terim tanmlamalar
NL Nominal l:
NL Parann adlandrlan aritmetik deerli boyu.
Sfr izgisi EK En kk boy:
T
Parann olabilecek en kk boyu.
EK
Aa L A L EB En byk boy:
Parann olabilecek en byk boyu.
EB LH Hakiki l:
Parann imalattan sonraki hakiki boyu.
LH
T Tolerans:
Kabul edilen hatann deeri.
ekil 2, Paradaki boylar ve tolerans
NL = 30 T = 0,4 30 0,2
1. EB = 30,2 A = + 0,2
EK = 29,8 Aa = 0,2
NL = 30 T = 0,4 30 + 00,4
2. EB = 30,4 A = + 0,4
EK = 30,0 Aa = 0
NL = 30 T = 0,4 30 00,4
3. EB = 30,0 A = 0
EK = 29,6 Aa = 0,4
NL = 30 T = 0,4 30 ++ 0,3
0,1
4. EB = 30,3 A = + 0,3
EK = 29,9 Aa = 0,1
NL = 30 T = 0,4 30 + 0,3
0,1
5. EB = 30,1 A = + 0,1
EK = 29,7 Aa = 0,3
NL = 30 T = 0,4 30 ++ 0,5
0,1
6. EB = 30,5 A = + 0,5
EK = 30,1 c = Aa = + 0,1
NL = 30 T = 0,4 30 0,5
0,1
7. EB = 29,9 c = A = 0,1
EK = 29,5 Aa = 0,5
ekil 3, Toleransn lde verilmesi
Yukarda ekil 3 de verilen llendirmede boy ve tolerans ayndr. Maliyet bunun iin deimez ayn
kalr. Fakat artlara gre bu llendirmeden biri seilir. Programlanan makinalar iin simetrik
toleranslama idealdir.
www.guven-kutay.ch
Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi
Aada ekil 4 de toleranslar byklkleri ve ekillerine gre ekilsel gsterilmitir.

1 numaral tolerans Simetrik tolerans dr.
2 numaral tolerans sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans lardr.
3 numaral tolerans tek ynl Asimetrik tolerans lardr.
NL Sfr izgisi
+
T
1 Aa L=T/2 A L=T/2
A L=T
Aa L= 0
Aa L=T
A L= 0
2 Aa L AL
Aa L AL
c A L=T
3 Aa L=T c
ekil 4, Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi
ekil 3 ve ekil 4 de verilen toleranslar, ISO toleranslarnn pratikteki hali grlmektedir. yleki:
Simetrik tolerans Js ...
Sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans h.., j.., H.., J..
Tek ynl Asimetrik tolerans m.., g.., M.., G
www.guven-kutay.ch
1.2 Gemeler
Sklk
dM = dG
dMmax < dGmin boluklu geme
Boluk
dMmax > dGmin
dM
dG
ara geme
ii bo cisim dMmin < dGmax
Gbek
Dolu cisim dMmin > dGmax sk geme
Mil
Boluklu geme Ara geme Sk geme

BB = AG AaM BB = AG AaM SK = AG - AaM
BK = AaG AM SB = AaG - AM SB = AaG - AM
BOR = 0,5 . (BB - BK)
BOR = 0,5 . (BB - BK) SOR = 0,5 . (SB + SK)
SOR = 0,5 . (SB + SK)
GT = BB - BK GT = BB - BK(SB) GT = SB - SK
1.2.1 rnek, boluklu geme
dG = 50 H7 dM = 50 h6
Tablo 3 den AaG = 0 m Tablo 2 den AM = 0 m
Tablo 1den 50 ve IT 7 TT = +25 m Tablo 1den 50 ve IT 6 TT = -16 m
AG = +25 m AaM = -16 m
LC
, TOLERANS ALANLARI GECME
, TOLERANS ALANI
+40
+60
+30 A G =+25
+50
+20 B B= +41
H7 +40
+10
BK
BB
AM = 0 +30
0
AaG = 0
GT
h6 +20
-10
+10
-20 Aa M = -16
0
-30 BK= 0
-40
BK = AaG AM = 0 0 = 0 BOR = 0,5 . (BB - BK) = 0,5(+41-0) = + 20,5 m
BB = AG AaM = 25 (-16) = +41 m GT = BB - BK = +41 0 = + 41 m

n iaret + Boluklu gemeyi, - Sk gemeyi gsterir.
www.guven-kutay.ch
Tablo 1, Temel tolerans TT deerleri m olarak

nominal l snr mm olarak
Tolerans k
1 >3 >6 >10 >18 >30 >50 >80 >120 >180 >250 >315 >400
Grubu faktr
3 6 10 18 30 50 80 120 180 250 315 400 500
IT 1 0.3 0.4 0.4 0,5 0,6 0,6 0,8 1,0 1,2 2 2,5 3 4
IT 0 0.5 0.6 0.6 0,8 1,0 1,0 1,2 1,5 2 3 4 5 6
IT 1 0.8 1,0 1,0 1,2 1,5 1,5 2 2,5 3,5 4,5 6 7 8
IT 2 1.2 1.5 1.5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
IT 3 2 2.5 2.5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
IT 4 3 4 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20
IT 5 4 5 6 8 9 11 13 15 18 20 23 25 27 7
IT 6 6 8 9 11 13 16 19 22 25 29 32 36 40 10
IT 7 10 12 15 18 21 25 30 35 40 46 52 57 63 16
IT 8 14 18 22 27 33 39 46 54 63 72 81 89 97 25
IT 9 25 30 36 43 52 62 74 87 100 115 130 140 155 40
IT 10 40 48 58 70 84 100 120 140 160 185 210 230 250 64
IT 11 60 75 90 110 130 160 190 220 250 290 320 360 400 100
IT 12 100 120 150 180 210 250 300 350 400 460 520 570 630 160
IT 13 140 180 220 270 330 390 460 540 630 720 810 890 970 250
IT 14 250 300 360 430 520 620 740 870 1000 1150 1300 1400 1550 400
IT 15 400 480 580 700 840 1000 1200 1400 1600 1850 2100 2300 2500 640
IT 16 600 750 900 1100 1300 1600 1900 2200 2500 2900 3200 3600 4000 1000
IT 17 1500 1800 2100 2500 3000 3500 4000 4600 5200 5700 6300 1600
IT 18 2700 3300 3900 4600 5400 6300 7200 8100 8900 9700 2500
Temel tolerans deerlerinin hesaplanmas (TT=IT nternasyonal Toleranslar):
IT = k . i veya IT = k . I i, ve I Tolerans birimi

k Faktr
1.2.2 Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas
nominal l < 500 mm i = 0,45 3 D + 0,001 D

nominal l = 500 ... 4000 mm I = 0,004 D + 2,1
Ortalama geometrik deer D = D max . D min
Dmax ve Dmin nominal l snr deerleridir. Sonularda yuvarlamalar yaplr.
1.2.3 " k " Faktrnn saptanmas
Temel toleranslar T 01 ... IT 04 iin k deeri zel hesaplanr. Temel toleranslar IT 5 ... IT 16 iin IT 5 ,
k = 7 ve IT 6 , k = 10 alnr. Dierleri iinde R5 Standart say sras 10 dan itibaren kullanlr.
www.guven-kutay.ch
Tablo 2, a) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
st sapma deeri AM Alt sapma deeri AaM
nominal c d e f g h js j k
l snr
IT5 IT4 IT 7
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin ve IT 7 - den
IT 6 IT 7 byk
> 3 - 6 -70 -30 -20 -10 -4 0 -2 -4 +1 0
> 6 - 10 -80 -40 -25 -13 -5 0 -2 -5 +1 0
> 10 - 14 -95 -50 -32 -16 -6 0 -3 -6 +1 0
> 14 - 18 -95 -50 -32 -16 -6 0 -3 -6 +1 0
> 18 - 24 -110 -65 -40 -20 -7 0 -4 -8 +2 0
> 24 - 30 -110 -65 -40 -20 -7 0 -4 -8 +2 0
> 30 - 40 -120 -80 -50 -25 -9 0 -5 -10 +2 0
Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

> 40 - 50 -130 -80 -50 -25 -9 0 -5 -10 +2 0
> 50 - 65 -140 -100 -60 -30 -10 0 -7 -12 +2 0
> 65 - 80 -150 -100 -60 -30 -10 0 -7 -12 +2 0
> 80-100 -170 -120 -72 -36 -12 0 -9 -15 +3 0
> 100-120 -180 -120 -72 -36 -12 0 -9 -15 +3 0
> 120-140 -200 -145 -85 -43 -14 0 -11 -18 +3 0
> 140-160 -210 -145 -85 -43 -14 0 -11 -18 +3 0
> 160-180 -230 -145 -85 -43 -14 0 -11 -18 +3 0
> 180-200 -240 -170 -100 -50 -15 0 -13 -21 +4 0
> 200-225 -260 -170 -100 -50 -15 0 -13 -21 +4 0
> 225-250 -280 -170 -100 -50 -15 0 -13 -21 +4 0
> 250-280 -300 -190 -110 -56 -17 0 -16 -26 +4 0
> 280-315 -330 -190 -110 -56 -17 0 -16 -26 +4 0
> 315-355 -360 -210 -125 -62 -18 0 -18 -28 +4 0
> 355-400 -400 -210 -125 -62 -18 0 -18 -28 +4 0
> 400-450 -440 -230 -135 -68 -20 0 -20 -32 +5 0
> 450-500 -480 -230 -135 -68 -20 0 -20 -32 +5 0
AaM = AM TT TT bak Tablo 1

AM = AaM + TT
Okuma rnei : Mil 50 js6 .

50 mm > 40-50 nominal l snrndadr. nk bu 50mm ve 50 mm ye kadar
demektir.
Tablo 1 den IT 6 ve > 40-50 nominal l snr iin TT = 16 okunur.
AM = AaM = TT/2 = 16/2 = 8m
Bylece 50 js6 iin AM = +8 m ve AaM = - 8 m dir.
www.guven-kutay.ch
Tablo 2, b) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152) devam
nominal Alt sapma deeri AaM
l snr m n p r s t u x z za zb zc
mm olarak
Btn tolerans deerleri iin
> 3 - 6 +4 +8 +12 +15 +19 +23 +28 +35 +42 +50 +80
> 6 - 10 +6 +10 +15 +19 +23 +28 +34 +42 +52 +67 +97
> 10 - 14 +7 +12 +18 +23 +28 +33 +40 +50 +64 +90 +130
> 14 - 18 +7 +12 +18 +23 +28 +33 +45 +60 +77 +108 +150
> 18 - 24 +8 +15 +22 +28 +35 +41 +54 +73 +98 +136 +188
> 24 - 30 +8 +15 +22 +28 +35 +41 +48 +64 +88 +118 +160 +218
> 30 - 40 +9 +17 +26 +34 +43 +48 +60 +80 +112 +148 +200 +274
> 40 - 50 +9 +17 +26 +34 +43 +54 +70 +97 +136 +180 +242 +325
> 50 - 65 +11 +20 +32 +41 +53 +66 +87 +122 +172 +226 +300 +405
> 65 - 80 +11 +20 +32 +43 +59 +75 +102 +146 +210 +274 +360 +480
> 80-100 +13 +23 +37 +51 +71 +91 +124 +178 +258 +335 +445 +585
> 100-120 +13 +23 +37 +54 +79 +104 +144 +210 +310 +400 +525 +690
> 120-140 +15 +27 +43 +63 +92 +122 +170 +248 +365 +470 +620 +800
> 140-160 +15 +27 +43 +65 +100 +134 +199 +280 +415 +535 +700 +900
> 160-180 +15 +27 +43 +68 +108 +146 +210 +310 +465 +600 +780 +1000
> 180-200 +17 +31 +50 +77 +122 +166 +236 +350 +520 +670 +880 +1150
> 200-225 +17 +31 +50 +80 +130 +180 +258 +385 +575 +740 +960 +1250
> 225-250 +17 +31 +50 +84 +140 +196 +284 +425 +640 +820 +1050 +1350
> 250-280 +20 +34 +56 +94 +158 +218 +315 +475 +710 +920 +1200 +1550
> 280-315 +20 +34 +56 +98 +170 +240 +350 +525 +790 +1000 +1300 +1700
> 315-355 +21 +37 +62 +108 +190 +268 +390 +590 +900 +1150 +1500 +1900
> 355-400 +21 +37 +62 +114 +208 +294 +435 +660 +1000 +1300 +1650 +2100
> 400-450 +23 +40 +68 +126 +232 +330 +490 +740 +1100 +1450 +1850 +2400
> 450-500 +23 +40 +68 +132 +252 +360 +540 +820 +1250 +1600 +2100 +2600
AaM = AM TT TT bak Tablo 1

AM = AaM + TT
Okuma rnei : Mil 50 r6 .

50 mm > 40-50 nominal l snrndadr. nk bu 50mm ve 50 mm ye kadar
demektir. Bylece r iin AaM = +34 okunur.
Tablo 1 den IT 6 ve > 40-50 nominal l snr iin TT = 16 okunur.
AM = AaM + TT = +34 + (16) = + 50
Bylece 50 r6 iin AM = + 50 m ve AaM = + 36 m dir.
www.guven-kutay.ch
Tablo 3, a) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
Alt sapma deeri AaG st sapma AG
nominal l
snr C D E F G H Js J
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin TT6 TT7 TT8
> 3 - 6 +70 +30 +20 +10 +4 0 +5 +6 +10
> 6 - 10 +80 +40 +25 +13 +5 0 +5 +8 +12
> 10 - 14 +95 +50 +32 +16 +6 0 +6 +10 +15
> 14 - 18 +95 +50 +32 +16 +6 0 +6 +10 +15
> 18 - 24 +110 +65 +40 +20 +7 0 +8 +12 +20
> 24 - 30 +110 +65 +40 +20 +7 0 +8 +12 +20
> 30 - 40 +120 +80 +50 +25 +9 0 +10 +14 +24
> 40 - 50 +130 +80 +50 +25 +9 0 +10 +14 +24
Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

> 50 - 65 +140 +100 +60 +30 +10 0 +13 +18 +28
> 65 - 80 +150 +100 +60 +30 +10 0 +13 +18 +28
> 80-100 +170 +120 +72 +36 +12 0 +16 +22 +34
> 100-120 +180 +120 +72 +36 +12 0 +16 +22 +34
> 120-140 +200 +120 +72 +36 +12 0 +16 +22 +34
> 140-160 +210 +145 +85 +43 +14 0 +18 +26 +41
> 160-180 +230 +145 +85 +43 +14 0 +18 +26 +41
> 180-200 +240 +145 +85 +43 +14 0 +18 +26 +41
> 200-225 +260 +170 +100 +50 +15 0 +22 +30 +47
> 225-250 +280 +170 +100 +50 +15 0 +22 +30 +47
> 250-280 +300 +190 +110 +56 +17 0 +25 +36 +55
> 280-315 +330 +190 +110 +56 +17 0 +25 +36 +55
> 315-355 +360 +210 +125 +62 +18 0 +29 +39 +60
> 355-400 +400 +210 +125 +62 +18 0 +29 +39 +60
> 400-450 -440 -230 -135 -68 -20 0 +33 +43 +66
> 450-500 -480 -230 -135 -68 -20 0 +33 +43 +66
AaG = AG TT TT bak Tablo 1

AG = AaG + TT
Okuma rnei : Gbek 60 Js8 .

Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.
Tablo 1 den IT 8 ve > 50-80 iin TT = 46 m okunur.
Tolerans dalm : TT/2 = 23 m
Bylece 60 Js8 iin AG = -23 m ve AaG = - 23 m dir.
www.guven-kutay.ch
Tablo 3, b) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
nominal st sapma deeri AG
m olarak
l snr K M N P ...ZC
mm olarak IT8 kadar IT7 kad. IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8
> 3 - 6 -1+ -4+ -8+ 1 1.5 1 3 4 6
> 6 - 10 -1+ -6+ -10+ 1 1.5 2 3 6 7
> 10 - 14 -1+ -7+ -12+ 1 2 3 3 7 9
> 14 - 18 -1+ -7+ -12+ 1 2 3 3 7 9
> 18 - 24 -2+ -8+ -15+ 1.5 2 3 4 8 12
Deerler temel tolerans deerleri bak Tablo 1, c) + eklenecek

> 24 - 30 -2+ -8+ -15+ 1.5 2 3 4 8 12
> 30 - 40 -2+ -9+ -17+ 1.5 3 4 5 9 14
> 40 - 50 -2+ -9+ -17+ 1.5 3 4 5 9 14
> 50 - 65 -2+ -11+ -20+ 2 3 5 6 11 16
> 65 - 80 -2+ -11+ -20+ 2 3 5 6 11 16
> 80-100 -3+ -13+ -23+ 2 4 5 7 13 19
> 100-120 -3+ -13+ -23+ 2 4 5 7 13 19
> 120-140 -3+ -13+ -27+ 2 4 5 7 13 19
> 140-160 -3+ -15+ -27+ 3 4 6 7 15 23
> 160-180 -3+ -15+ -27+ 3 4 6 7 15 23
> 180-200 -3+ -15+ -31+ 3 4 6 7 15 23
> 200-225 -4+ -17+ -31+ 3 4 6 8 17 26
> 225-250 -4+ -17+ -31+ 3 4 6 8 17 26
> 250-280 -4+ -20+ -34+ 4 4 7 8 20 29
> 280-315 -4+ -20+ -34+ 4 4 7 8 20 29
> 315-355 -4+ -21+ -37+ 4 5 7 11 21 32
> 355-400 -4+ -21+ -37+ 4 5 7 11 21 32
> 400-450 -5+ -23+ -40+ 4 5 7 13 23 34
> 450-500 -5+ -23+ -40+ 5 5 7 13 23 34

AG = AaG + TT
Okuma rnei : Gbek 60 M7 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.

Tablo 1 den IT 7 ve > 50-80 iin TT = 30 m okunur.
> 50-65 ve M iin AG = -11+ , burada = 11 , bylece AG = 0
AaG = AG TT = 0 (30) = -30 m
Bylece; 60 M7 iin AG = 0 m ve AaG = - 30 m dir.
Gbek 60 P6 . Tablo 1 den IT 6 ve > 50-80 iin TT = 19 m okunur.

Tablo 3, c) den P iin AG = -32 + , = 6 AG = 26 m,
AaG = AG TT = 26 (19) AaG = 45 m
www.guven-kutay.ch
Tablo 3, c) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
st sapma deeri AG
nominal l
snr P R S T U X Z ZA ZB ZC
mm olarak
IT7 den byk temel tolerans deerleri iin
> 3 - 6 -12 -15 -19 -23 -28 -35 -42 -50 -80
> 6 - 10 -15 -19 -23 -28 -34 -42 -52 -67 -97
> 10 - 14 -18 -23 -28 -33 -40 -50 -64 -90 -130
> 14 - 18 -18 -23 -28 -33 -45 -60 -77 -108 -150
> 18 - 24 -22 -28 -35 -41 -54 -73 -98 -136 -188
> 24 - 30 -22 -28 -35 -41 -48 -64 -88 -118 -160 -218
> 30 - 40 -26 -34 -43 -48 -60 -80 -112 -148 -200 -274
> 40 - 50 -26 -34 -43 -54 -70 -97 -136 -180 -242 -325
> 50 - 65 -32 -41 -53 -66 -87 -122 -172 -226 -300 -405
> 65 - 80 -32 -43 -59 -75 -102 -146 -210 -274 -360 -480
> 80-100 -37 -51 -71 -91 -124 -178 -258 -335 -445 -585
> 100-120 -37 -54 -79 -104 -144 -210 -310 -400 -525 -690
> 120-140 -37 -63 -92 -122 -170 -248 -365 -470 -620 -800
> 140-160 -43 -65 -100 -134 -199 -280 -415 -535 -700 -900
> 160-180 -43 -68 -108 -146 -210 -310 -465 -600 -780 -1000
> 180-200 -43 -77 -122 -166 -236 -350 -520 -670 -880 -1150
> 200-225 -50 -80 -130 -180 -258 -385 -575 -740 -960 -1250
> 225-250 -50 -84 -140 -196 -284 -425 -640 -820 -1050 -1350
> 250-280 -56 -94 -158 -218 -315 -475 -710 -920 -1200 -1550
> 280-315 -56 -98 -170 -240 -350 -525 -790 -1000 -1300 -1700
> 315-355 -62 -108 -190 -268 -390 -590 -900 -1150 -1500 -1900
> 355-400 -62 -114 -208 -294 -435 -660 -1000 -1300 -1650 -2100
> 400-450 -68 -126 -232 -330 -490 -740 -1100 -1450 -1850 -2400
> 450-500 -68 -132 -252 -360 -540 -820 -1250 -1600 -2100 -2600

AG = AaG + TT
Okuma rnei : Gbek 60 P8 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr. Tablo 1 den
IT 8 ve > 50-80 iin TT = 46 m okunur.
> 50-65 ve P iin AG = 32
AaG = AG TT = 32 (46) = -78 m
Bylece 60 P8 iin AG = 32 m ve AaG = -78 m dir.
www.guven-kutay.ch
1.2.4 Geme toleranslar iin neriler

Geme toleranslar iin genel geerli bir reetenin verilmesi imkanszdr. Fakat bir aada Birim delik ve
Birim mil sistemleri iin toleranslar neri olarak verilmitir. zel tecrbe ile belirlenmi verilerin
olmad yerde kullanlmasnda fayda vardr.
Tablo 4, Birim delik sistemi iin geme toleranslar nerileri

H8 H7
Geme Geme karakteri Kullanld yer iin rnek
Mil
d9 kaba boluk
kiden fazla yataklanm miller, Kaygan yataklar
e8 hissedilen boluk
Boluklu
h9 hafif kaymal Kaymal kavramalar, bilezikler

f7 f6 ok az boluk Klavuz, Piston ve krank kollar mafsal, dz yatak
g6 hissedilmeyen boluk Hassas kaygan yatak
Ayar bilezii, vites dilileri, merkezleme, torna
h7 h6 yalannca kayan
kza
js6 hafif bastrmada kayan Tam hassas merkezleme
k6 normal kuvvette kayan Kavramalar, kay kasna, el ark, sk geme
Ara
Ek emniyetle torsiyon momenti aktarma

m6 n6 kuvvetle geirilen
elemanlarnda, boyuna sk geme
p6
Istarak veya Torsiyon momenti aktarma elemanlarnda, boyuna
Sk
r6
presleyerek geirilen ve enine sk gemeler
s6
Tablo 5, Birim mil sistemi iin geme toleranslar nerileri

h9 h6
Geme Geme karakteri Kullanld yer iin rnek
Gbek
H11 kaba boluk Kolay monte edilmek istenen paralarda
D10 olduka byk boluk Serbest kamalarda
Boluklu
E9 byk boluk Boluklu saplamalar ve manevelalardba

F8 hissedilen boluk Klavuz, Piston ve krank kollar mafsal, dz yatak
G7 hissedilmeyen boluk Kaygan yataklarda
H9 H7 el kuvvetiyle kayan Mil/Gbek kamalarnda, oynak kavramalarda
JS9 Ara gemeli Mil/Gbek kamalarnda
hafif bastrmada kayan
JS7 Sk sk De/monte edilen paralarda
Ara
K7 normal kuvvette kayan El arlar, Kavramalar ve Kay kasnaklarnda

N7 kuvvetle geirilen Silindirik saplamalarda
P9 skya yakn geme Sk gemeli Mil/Gbek kamalarnda
Istarak veya
Sk
P7 Ek emniyetsiz kk moment iletmelerinde

presleyerek geirilen
Burada nerilen toleranslarn saysal deerleri Tablo 6 dan Tablo 9 a kadar verilmitir. Buradaki Tablo 4
ve Tablo 5 de neriler toleranslarn dndaki toleranslar Tablo 1 den Tablo 3 e kadar verilen deer ve
rneklere gre hesaplanr.
www.guven-kutay.ch
Tablo 6, H7 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal Boluklu geme Ara geme Sk geme
l H7
mm olarak f6 g6 h6 js6 k6 m6 n6 p6 r6 s6
+ 10 6 2 0 +6 +8 + 10 + 12 + 16 + 20
3 0 3 + 10 + 14
12 8 6 0 +2 +4 +6
+ 12 10 4 0 +9 + 12 + 16 + 20 + 23 + 27
> 3 - 6 0 4 + 15 + 19
18 12 8 +1 +4 +8 + 12
+ 15 13 5 0 + 10 + 15 + 19 + 24 + 28 + 32
> 6 - 10 0 4,5 + 19 + 23
22 14 9 +1 +6 + 10 + 15
+ 18 16 6 0 + 12 + 18 + 23 + 29 + 34 + 39
> 10 - 18 0 5,5 + 23 + 28
27 17 11 +1 +7 + 12 + 18
+ 21 20 7 0 + 15 + 21 + 28 + 35 + 41 + 48
> 18 - 30 0 6,5 + 28 + 35
33 20 13 +2 +8 + 15 + 22
+ 25 25 9 0 + 18 + 25 + 33 + 42 + 50 + 59
> 30 - 50 0 8 + 34 + 43
41 25 16 +2 +9 + 17 + 26
+ 60 + 72
> 50 - 65
+ 30 30 10 0 + 21 + 30 + 39 + 51 + 41 + 53
9,5
0 49 29 19 +2 + 11 + 20 + 32 + 62 + 78
> 65 - 80
+ 43 + 59
+ 73 + 93
> 80-100
+ 35 36 12 0 + 25 + 35 + 45 + 59 + 51 + 71
11
0 58 34 22 +3 + 13 + 23 + 37 + 76 + 101
> 100-120
+ 54 + 79
+ 88 + 117
> 120-140
+ 63 + 92
+ 40 43 14 0 + 28 + 40 + 52 + 68 + 90 + 125
> 140-160
0 68 39 25 12,5 +3 + 15 + 27 + 43 + 65 + 100
+ 93 + 133
> 160-180
+ 68 + 108
+ 106 + 151
> 180-200
+ 77 + 122
+ 46 50 15 0 + 33 + 46 + 60 + 79 + 109 + 159
> 200-225 14,5
0 79 44 29 +4 + 17 + 31 + 50 + 80 + 130
+ 113 + 169
> 225-250
+ 84 + 140
+ 126 + 190
> 250-280
+ 52 56 17 0 + 36 + 52 + 66 + 88 + 94 + 158
16
0 88 49 32 +4 + 20 + 34 + 56 + 130 + 202
> 280-315
+ 98 + 170
+ 144 + 226
> 315-355
+ 57 62 18 0 + 40 + 57 + 73 + 98 + 108 + 190
18
0 98 54 36 +4 + 21 + 37 + 62 + 150 + 244
> 355-400
+ 114 + 208
+ 166 + 272
> 400-450
+ 63 68 20 0 + 45 + 63 + 80 + 108 + 126 + 232
20
0 108 60 40 +5 + 23 + 40 + 68 + 172 + 292
> 450-500
+ 132 + 252
www.guven-kutay.ch
Tablo 7, H8 ile geme toleranslar. Deerler m olarak
Nominal l Boluklu geme

H8
mm olarak d9 e8 h9 f7 h7
+ 14 20 14 0 6 0
3
0 45 28 25 16 10
+ 18 30 20 0 10 0
> 3 - 6
0 60 38 30 22 12
+ 22 40 25 0 13 0
> 6 - 10
0 76 47 36 28 15
+ 27 50 32 0 16 0
> 10 - 18
0 93 59 43 34 18
+ 33 65 40 0 20 0
> 18 - 30
0 117 73 52 41 21
+ 39 80 50 0 25 0
> 30 - 50
0 142 89 62 50 25
> 50 - 65
+ 30 100 60 0 30 0
0 174 106 74 60 30
> 65 - 80
> 80-100
+ 35 120 72 0 36 0
0 207 126 87 71 35
> 100-120
> 120-140
+ 40 145 85 0 43 0
> 140-160
0 245 148 100 83 40
> 160-180
> 180-200
+ 46 170 100 0 50 0
> 200-225
0 285 172 115 96 46
> 225-250
> 250-280
+ 52 190 110 0 56 0
0 320 191 130 108 52
> 280-315
> 315-355
+ 57 210 125 0 62 0
0 350 214 140 119 57
> 355-400
> 400-450
+ 63 230 135 0 68 0
0 385 232 155 131 63
> 450-500
www.guven-kutay.ch
Tablo 8, h9 ile geme toleranslar. Deerler m olarak
Nominal l Boluklu geme Ara geme

h9
mm olarak H11 D10 E9 F8 H9 JS9 P9
0 + 60 + 60 + 39 + 20 + 25 6
3 12
25 0 + 20 + 14 +6 0 31
0 + 75 + 78 + 50 + 28 + 30 12
> 3 - 6 15
30 0 + 30 + 20 + 10 0 42
0 + 90 + 98 + 61 + 35 + 36 15
> 6 - 10 18
36 0 + 40 + 25 + 13 0 51
0 + 110 + 120 + 75 + 43 + 43 18
> 10 - 18 21
43 0 + 50 + 32 + 16 0 61
0 + 130 + 149 + 92 + 53 + 52 22
> 18 - 30 26
52 0 + 65 + 40 + 20 0 74
0 + 160 + 180 + 112 + 64 + 62 26
> 30 - 50 31
62 0 + 80 + 50 + 25 0 88
> 50 - 65
0 + 190 + 220 + 134 + 76 + 74 32
37
74 0 + 100 + 60 + 30 0 106
> 65 - 80
> 80-100
0 + 220 + 260 + 159 + 90 + 87 37
43
87 0 + 120 + 72 + 36 0 124
> 100-120
> 120-140
0 + 250 + 305 + 185 + 106 + 100 43
> 140-160 50
100 0 + 145 + 85 + 43 0 143
> 160-180
> 180-200
0 + 290 + 355 + 215 + 122 + 115 50
> 200-225 57
115 0 + 170 + 100 + 50 0 165
> 225-250
> 250-280
0 + 320 + 400 + 240 + 137 + 130 56
65
130 0 + 190 + 110 + 56 0 186
> 280-315
> 315-355
0 + 360 + 440 + 265 + 151 + 140 62
70
140 0 + 210 + 125 + 62 0 202
> 355-400
> 400-450
0 + 400 + 480 + 290 + 165 + 155 68
77
155 0 + 230 + 135 + 68 0 223
> 450-500
www.guven-kutay.ch
Tablo 9, h6 ile geme toleranslar. Deerler m olarak
Nominal l Boluklu geme Ara geme Sk

h6
mm olarak G7 H7 JS7 K7 N7 P7
0 + 12 + 10 0 4 6
3 5
6 +2 0 10 14 16
0 + 16 + 12 +3 4 8
> 3 - 6 6
8 +4 0 9 16 20
0 + 20 + 15 +5 4 9
> 6 - 10 7
9 +5 0 10 19 24
0 + 24 + 18 +6 5 11
> 10 - 18 9
11 +6 0 12 23 29
0 + 28 + 21 +6 7 14
> 18 - 30 10
13 +7 0 15 28 35
0 + 34 + 25 +7 8 17
> 30 - 50 12
16 +9 0 18 33 42
> 50 - 65
0 + 40 + 30 +9 9 21
15
19 + 10 0 21 39 51
> 65 - 80
> 80-100
0 + 47 + 35 + 10 10 24
17
22 + 12 0 25 45 59
> 100-120
> 120-140
0 + 54 + 40 + 12 12 28
> 140-160 20
25 + 14 0 28 52 68
> 160-180
> 180-200
0 + 61 + 46 + 13 14 33
> 200-225 23
29 + 15 0 33 60 79
> 225-250
> 250-280
0 + 69 + 52 + 16 14 36
26
32 + 17 0 36 66 88
> 280-315
> 315-355
0 + 75 + 57 + 17 16 41
28
36 + 18 0 40 73 98
> 355-400
> 400-450
0 + 83 + 63 + 18 17 45
31
40 + 20 0 45 80 108
> 450-500
www.guven-kutay.ch
1.2.5 Gemelere rnek

1.2.5.1 Ara geme
ap 100 mm olan kay kasnann geme toleranslar belirleyip tolerans diyagramlarn iziniz.
Geme toleranslar Tablo 4 veya Tablo 5 den: 100 H7/k6
Toleransn nominal l snr:
Tablo 1 den IT 7 100 mm iin 35 m IT 6 100 mm iin 22 m
Alt sapma deeri:
Tablo 3, a dan H ve 100 mm iin 0 Tablo 2, a dan k ve 100 mm iin +3 m

Veya Tablo 6
AG = + 35 m AM = + 25 m
AaG = 0 m AaM = + 3 m
Byk boluk BB = AG AaM = + 35 (+ 3) = + 32 m
Kk boluk veya byk skma SB = AaG - AM = 0 (+ 25) = 25 m
Ortalama boluk veya skma SOR = 0,5 . (BB + SB) = [+ 32 + ( 25) ]/2= + 3,5 m
Geme tolerans GT = BB - SB = + 32 ( 25 ) = 57 m
LC
, TOLERANS ALANLARI GECME
, TOLERANS ALANI
+40
A G = +35 +40 BB= +32
+30
+30
A M= + 25 +20
BB = 32 m
+10
+20
H7
GT
SB= - 25 m
0
k6 -10
+10
-20
AaM = + 3 -30 S B= -25
0
AaG = 0
-5
ekil 5, 100 H7/k6, ara geme diyagram
www.guven-kutay.ch
1.2.5.2 Sk geme
ap 100 mm olan moment ileten gbek/mil balantsnn geme toleranslar belirleyip tolerans
diyagramlarn iziniz.
Geme toleranslar Tablo 4 veya Tablo 5 dan: 100 H7/s6
Toleransn nominal l snr:
Tablo 1 den IT 7 100 mm iin 35 m IT 6 100 mm iin 22 m
Alt sapma deeri:
Tablo 3, a dan H ve 100 mm iin 0 Tablo 2 b, den s ve 100 mm iin +71 m

Veya Tablo 6
AG = + 35 m AM = + 93 m
AaG = 0 m AaM = + 71 m
Kk sklk SK = AG AaM = + 35 (+ 71) = 36 m
Byk sklk SB = AaG - AM = 0 (+ 93) = 93 m
Ortalama boluk veya skma SOR = 0,5 . (SK + SB) = [ 36 + ( 93) ]/2= 64,5 m
Geme tolerans GT = SB SK = 93 ( 36 ) = 57 m
L TOLERANS ALANLARI GEME TOLERANS ALANI
+100 A M= + 93
0
+90
+80 s6 -10
-20
+70 Aa M= + 71
-30 SK = -36
S K = 36 m
+60
SB= - 93 m
- 40
+50
- 50
+40 A G = +35
- 60
+30
GT
+20 - 70
+10
H7 - 80
- 90
0
AaG = 0 S B= -93

-5
ekil 6, 100 H7/s6, sk geme diyagram
www.guven-kutay.ch
1.3 Genel toleranslar GT

Genel toleranslar iin firmada bir ynerge yaplr. Eer byle bir ynerge yoksa burada verilen bilgiler
ynerge olarak kabul edilir.
Tablo 10, Uzunluk lleri iin Genel toleranslar

Nominal l snrlar
Tolerans 0,5 >3 >6 > 30 > 120 > 400 >1000 >2000 >4000 >8000
gurublar ... 3 ... 6 ... 30 ...120 ...400 ...1000 ...2000 ...4000 ...8000 ..12000
Sapmalar
h Hassas 0,05 0,05 0,1 0,15 0,2 0,3 0,5
o Orta 0,1 0,1 0,2 0,3 0,5 0,8 1,2 2 3 4
k Kaba 0,2 0,3 0,5 0,8 1,2 2 3 4 5 6
ok kaba 0,5 1 1,5 2 3 4 6 8 10
Tablo 11, Yuvarlamalar, yar aplar ve ke krmalar iin Genel toleranslar

Nominal l snrlar
Tolerans a x 45
0,53 > 36 > 630 >30120 >120400
gurublar
Nominal l snrlar
R
KK
h Hassas
0,2 0,5 1 2 4 L
o Orta

k Kaba
0,4 1 2 4 8
ok kaba
ekil 7, rnek lama
Tablo 12, Alar iin Genel toleranslar
Ann ksa kolunun nominal deeri mm olarak
Tolerans
... 10 > 1050 > 50120 >120400 ... 10 > 1050 > 50120 >120400
gurublar
Sapmalar derece ve dakika olarak Sapmalar mm/100mm olarak
h Hassas
1 30 20 10 1,7 0,9 0,6 0,3
o Orta
k Kaba 130 1 30 15 2,5 1,7 0,9 0,4
ok kaba 3 2 1 30 5 3,5 1,7 0,9
Milletler aras ISO h, Hassas f, fine o Orta m, medium

Toleranslarnda k Kaba c, coarse ok kaba v, very coarse
Okuma rnei : ekil 7 de = 60 asnn ksa kolu LKK = 150 mm, a = 8 mm ve

Genel Tolerans GT o ise, llerin toleranslar ne kadar dr?
150 mm ve o iin Tablo 11 dan 0,5 mm, 60 iin, Tablo 12 den LKK = 150 mm iin
ya 10 veya edeer byklk 0,3 mm ve 8 mm iin Tablo 11 dan 0,5mm okunur.
www.guven-kutay.ch
1.4 Boyuna toleranslar

Boyuna toleranslar hesaplayabilmek iin Kuvvet emberi diye adlandrdmz l veya kuvvet
emberini kurmamz gerekir. Bu ilem sylendii kadar kolay ve basit deildir. Fakat bunu basite
indirerek anlatabiliriz. yleki; Bir kitaplk rafmzn olduunu ve bu rafta bir sr eitli kalnlkta
kitaplarmzn bulunduunu var sayalm, ekil 8. Kitaplarn dzgn grnmeleri iin raftaki boluk
kalnlnda bir kitab rafa koymak istersek iki elimizi kitaplar arasndaki bolua koyup raf kenarlarna
doru iteriz. Bylece kitaplara etkilediimiz kuvveti raf kenarlar kar kuvvetle tutar ve ellerimizin
bulunduu yerde bir B boluu oluur. B kalnlnda bir katab buraya koyarsak raftaki btn kitaplar
gayet gzel ve muntazam olarak durur, ekil 9.
ekil 8, Kitaplk raf

Bu dnce makina montajndada aynen uygulanr. Makinadaki paralarla raftaki kitaplar arasnda hi bir
fark yoktur. Boluk veya skln arand yere gelinir ve sanki itme kuvveti ile btn paralar harekete
geirilecei kabul edilir. Makinadada raf kenarlar gibi bu kuvveti karlayacak paralar vardr ve aranlan
yerdeki boluk veya sklk bulunur. Bulunan deerin iareti art ise boluk, eksi ise sklk var demektir.
+ B
ekil 9, Kitaplk raf kuvvet emberi
ekil 10, Gereken kitap, para, boluk veya sklk
www.guven-kutay.ch
S S S
ekil 11, Kk kay kasna
L2 B L3
L1
ekil 12, Kuvvet emberi
1.4.1 Boyuna toleranslarn analitik hesaplanmas

Boyuna boluun nominal deeri BN BN = + L1 - L2 L3
Boyuna byk boluk veya boyuna byk skln
BBB = SBB = L1max - L2min - L3mn
deeri BBB , SBB
Boyuna kk boluk veya boyuna kk skln
BKB = SKB = + L1mn L2max L3max
deeri BKB , SKB
i=n i=n
Bmax = ( + Li max ) + ( - Limin )
i=1 i=1
Forml olarak
i=n i=n
Bmin = ( + Li min ) + ( - Limax )
i =1 i =1
Boluun st sapma deeri AB AB = AL1 + AaL2 + AaL3
Boluun alt sapma deeri AaB AaB = AaL1 + AL2 + AL3
BOR = (BBB + BKB)/2
Ortalama Tolerans
SOR = (SBB + SKB)/2
TA = ABB ABK
Tolerans Alan
TA = ASB - ASK
www.guven-kutay.ch
1.4.2 Boyuna toleranslarn Tablo ile hesaplanmas
L1 = 40 0,1
L2 = 37,5 +0,2/-0,1
L3 = 2,5 +0,06/0
Tablodaki zm:
B = 0,2 +0,36/-0,20
L2 B L3 B = 0 ... 0,56 mm
L1
ekil 13, Kuvvet emberi

B = L1 - L2 - L3
l Tol. A Aa
Sembol mm mm mm mm Tan1mlama
+0,100
L1 +40,00 -0,100
+0,100 -0,100
+0,100
L2 -37,30 -0,200
+0,200 -0,100
+0
L3 -2,500 -0,060
+0,060 0
+0,360
B + 0,200 -0,200
+0,360 -0,200
zmn anlatm:
2. Bolua gre forml yazlr: B = L1 - L2 -L3,
3. Tablonn birinci stununa forml yerletirilir,
4. st ve alt sapma deerleri oklarn gsterdii gibi yerletirilir,
5. Sapmalar ve nominal deerler matematie gre topanr (n iaretlere gre),
6. Boluun sapmalar oklarn gsterdii gibi ters ynden yerletirilir.
www.guven-kutay.ch
1.5 lendirme ve toleranslarn maliyete etkisi

Teknik resmin llendirilmesi ve toleranslanmas konstruksiyon brosunda en ok yaplan gnlk
ilemlerden biridir. Bir parann retilebilmesi iin onun llendirilmesi gerekir. Konstrktr bu ilemle
parann maliyetini etkiler. Fakat her ne sebeptense, bir ok konstrksiyon brosunda bu i hafife alnr ve
gereken kymet verilmez. Halen bir ok kontrksiyon brosunda taslak bitiminde llendirme a
kurulmaz ve llerle toleranslar dnlerek verilmez. Bu ilem halen boa giden emek olarak kabul
edilir ve bir ilim olduu hala inkar edilir. Bu ilem yaplmad taktirde; fonksiyon hatalar, retim ve
montaj zorluklar, parann skartaya kmas veya dzeltme ilemleri, teknik resimlerin devaml
dzeltilmeleri vede termin uzatmalar normal yaamn paras olur. Btn bu para tuza ilemlerden ve
hatalardan bilinli yaplan llendirme ve toleranslama ile kurtulunur. Buda sistematik ve bilinli
llendirme ve toleranslamann ne kadar mhim olduunu gsterir.
Bir parann llendirilmesi ve toleranslanmas o parann geometrik fonksiyonuna gre yaplmaldr.
Bylece parann nasl retilecei ve nerelerinin kontrol edilecei kesin olarak tanmlanm olur. Bilinli
olarak yaplan llendirme ve toleranslama istenilen ve planlanan kaliteye ulalmasn salar. Bilinli
yaplan toleranslama, korku tolerans denilen ve paray pahallatracak gereksiz hassas toleranslarn
kullanlmasn nler.
Paralarn llendirmesi eitli ekilde yaplabilir. rnein; ekil 14 de grld gibi. Burada yalnz 4
llendirme ekli verilmitir. Fakat para daha bir ok ekilde llendirilebilir. Paralarn llendirme
says paradaki ke saysyla bantldr ve u basit formlle hesaplanr:
s = n n 2
s 1 llendirme says
n 1 parann ke (ke) says
ekil 14, llendirme ekilleri

ok basit bir parada dahi bir sr llendirme imkan vardr. ekil 14 deki parann 6 kesi vardr ve
llendirme says s = 66-2 = 1296 olarak bulunur. Burada konstrktre ok zor i dmektedir. Bu 1296
varyanttan en dorusu bulup onu semelidir. Konstrktr parann geometrik fonksiyonunu ok iyi
bilmeli ve buna gre llendirme ve toleranslamay yapmaldr. Buda paraya bakp falc veya
sihirbazlar gibi hemen sonu bulunmaz. Bunu grmek iinde bir rnek alp analizini yapalm.
ekil 15, Perno
www.guven-kutay.ch
Yukarda ekil 14 da verilmi paradan daha basit bir paray (ekil 15) ele alalm ve analizini yapalm.
Parada ke vardr ve llendirme says s = 33-2 = 3 dr. Bu lden biri doru olan
llendirmedir ve her llendirme parann alaca yer ve geometrik fonksiyon artlarna gre en
doru llendirme olabilir. Aada ekil 16 de pernonun monte edilecei ayr sistem grlmektedir.
B2=25 A3=15
A1=15 B1=25 C2=40 C3=40
Perno A Perno B Perno C
S11 S21 S12 S22 S13 S23
Perno harici para lleri ekonomik retim iin GT o olarak kabul edilmitir.
Varyant a Varyant b Varyant c
Geometrik fonksiyon artlar: Geometrik fonksiyon artlar: Geometrik fonksiyon artlar:
S11 = 0,1 ... 0,9 mm S12 = 0,1 ... 0,9 mm S13 = 0,2 ... 0,8 mm
S21 = min 0,2 mm S22 = 0,1 ... 0,9 mm S23 = 0,3 ... 0,7 mm
15,50,2 25,40,2 40,50,3 15,50,2 250,2
200,2
4,50,1
B2 A3
A1 B1 C2 C3
A1 = 15 0,2 mm B2 = 25 0,1 mm A3 = 15 0,1 mm

B1 = 25 0,2 mm C2 = 40 0,1 mm C3 = 40 0,2 mm
Burada: Burada: Burada:
C1 = 40 0,4 mm dir. A2 = 15 0,2 mm dir. B3 = 25 0,3 mm dir.
Perno A bu pernonun en ucu- Burada Perno A veya Perno B Perno A (daha ucuz olmasna
zudur. Grld gibi tolerans- kullanlamaz, nk geometrik ramen) ve Perno B burada
lar en kaba olandr. Burada Per- fonksiyon artlar yerine getire- kullanlamaz, nk geometrik
no B veya C kullanlabilir, fakat mezler. fonksiyon artlar yerine getire-
ekonomik deildir. mezler.
ekil 16, llendirme varyantlarnn analizi
www.guven-kutay.ch
Dier taraftan varyant a daki llendirme dorudan fonksiyon llendirmesidir. Bazan fonksiyon
llendirmesi dolaylda yaplabilir. Fakat bu ekonomik bir tutum olmaz. yleki;
Geometrik fonksiyon artlar
A B
A = 15 0,05 mm
B = 25 0,10 mm
retim
llendirme varyant ller Tolerans/Maliyet
M
I
Dorudan fonksiyon
llendirmesi T
150,05 250,1
M
II
B ls iin dolayl fonksiyon

llendirmesi 150,05 T
400,05
M
III
A ls iin dolayl fonksiyon

llendirmesi 250,02 T
400,003
ekil 17, llendirme varyantlar
nerimiz; parann daima fonksiyonuna gre llendirilmesidir. nk; retim ekli veya yeri deiince
para muhakkak daha pahalya mal olacaktr.
rnein; Parann retildii makinann yenisi ile deimesi, retim eklinin deimesi veya retilen
firmann deitirilmesi gibi.
Parann fonksiyonuna gre llendirilmesi u avantajlar salar:
Rahat, hatasz ve verimli montaj salar,
Ucuz, kolay ve ekonomik bakm salar,
Ayn anda ekonomik olarak eitli atlyelerde retimini salar,
Rahat ve kolayca baka ekilde retilmesini kolaylatrr.
www.guven-kutay.ch
1.5.1 rnek 1, Kaldrma redktr mili

A TARAFI
3. Mil 2. Mil
4. Mil B TARAFI 1. Mil
ekil 18, Kaldrma redktr

L2 Kaldrma redktrnn (ekil 18) 3 nc
milini ele alrsak, 6 kesi olduunu
grr bununda 1296 ekilde l varyant
verebileceini grrz. Burada fonksiyon
L1 lleri ekil 19 de gsterilmitir.
D1
D2
D4
D3
Fonksiyon ls olan aplarn llen-

dirme ekli kanlmaz bir ekildedir ve
varyant yoktur. Fakat uzunluk iin
L3 verilen fonksiyon lleri dolayl veya
dorudan verilebilir.
ekil 19, Kaldrma redktr 3. mili Bunlar ekil 20 ve ekil 21 de verilmitir.
B1
A1 A2 A3 B2
B3
ekil 20, 3. milin dolayl llendirilmesi ekil 21, 3. milin dorudan llendirilmesi
Yukarda ekil 19 de verilen fonksiyon llerinin toleranslar:
L1 = 0,1 ; L2 = 0,1 ; L3 = 0,1 olduunu kabul edelim.
ekil 20 da fonksiyon llerinin toleranslarn tutabilmek iin; L3 = A1 + A2 + A3 olacandan,
A1 = 0,02 ; A2 = 0,03 ; B3 = 0,05 olmas gerekmektedir.
ekil 21 de fonksiyon l toleranslarn tutabilmek iin tolerans deitirmeye gerek yoktur, nk;
L1 = B1 = 0,1 ; L2 = B2 = 0,1 ; L3 = B3 = 0,1 dr.
www.guven-kutay.ch
1.5.2 rnek 2, Fonksiyon l ann yaplmas, elektrik motoru

Aada ekil 22 de tasla bulunan elektrik motorunda boluk B bykl aranmaktadr. Boluk ara-
5 6 8 9 10
Boluk "B"
3 1 2 3 7
ekil 22, Elektrik motoru
1 Mil 6 Stator
2 Rotor 7 Yayl rondela
3 Rulman 8 Arka kapak
4 n kapak 9 Ventilatr
5 Gvde 10 Arka muhafaza
nan yerin detayn alp incelersek (ekil 23) yayl rondelann bulunduunu grrz. Yayl rondelann ge-
rilme kuvveti Fmin = 10 N ile Fmax = 220 N arasnda
olmas, istenilen konstruksiyon artlarndan biridir.
Yayl rondelann bask halde kalnl, G = 0,5 0,05
mm olduu bilinmektedir. stenilen bu arta gre
deerler u ekilde hesaplanr:
S max = h max G = 2,1 0,45 = 1,65 mm
S min = h min G = 0,9 0,55 = 0,35 mm.
F [N]
Bu hesaplardan B = S min ... S max iin;
220
B = 0,4 ... 1,6 olarak kabul edelim.
Bu kk hesaptan sonra ekil 24 deki kuvvet emberi
10 s max kurulur.
0 0,9 1,5 2,1 2,5 f [mm] Burada standart para olarak u ller seemeden
3 2,1 1,5 0,9 0,5 h [mm] aynen kabul etmek mecburiyetindeyiz;
s min G L7 = G = 0,5 0,05 Yayl rondela
hmin L3 = 14 0/ 0,12 Rulman yatak, 6204
h L1, L4, L5 ve L8 kendi retimiz olduundan normal

hmax toleranslarn seebiliriz. L4 ve L8 iin normal tolerans
olarak 0,1 mm kabul edelim, ller u ekilde olur;
B
L4 = 4 0,05
ekil 23, Detay B yayl rondela L8 = 4 0,05
www.guven-kutay.ch
L1 ve L5 in birin boyut ve toleransn seip dierinin boyut ve toleransn hesaplamamz gerekir. nk

bu hesab yapabilmemiz iin elimizde bir denklem vardr bununlada bir bilinmiyen zlr.
+
L3 L1 L3 B L7
L4 L5 L8
ekil 24, Elektrik motoru kuvvet emberi

Bunun iin de L1 = 132 mm ve toleransnda ekonomik olarak 0,1 mm olarak seip L5 i bulmak iin
hesaplara balayalm.
ekil 24 deki kuvvet emberine gre B nin ters istikameti + olarak kabul edip denklemimizi kuralm:
B = L8 + L5 + L4 L3 L1 L3 L7 Buradan L5 in nominal deeri;
L5 = B + L3 + L1 + L3 + L7 L8 L4 = 1 + 14 + 132 + 14 + 0,5 4 4 = 153,5
L5 = ( L3 + L1 + L3 + L7 + L8 + L4) = 1 (0,12 + 0,2 + 0,12 + 0,1 + 0,1 + 0,1) = 0,26
L5 in min ve maksimumunu hesaplarsak;
L5 max = B max ( L4max + L8max L3min L1min L3min L7min
L5 max = 0,5 ( 0,1 + 0,1 + 0,12 + 0,1 + 0,12 + 0,05) = 0,5 0,59 = 0,09 bu max olamaz
L5 min = B min ( L4min L8min L3max L1max L3max L7max)
L5 min = 0,5 ( 0,1 0,1 0 0,1 0 0,05) = 0,5 + 0,35 = 0,15
Buradan L5 deeri u byklkte alnr ve kontrol hesaplar yaplrlduu hesaplanr: L5 = 153,4 0,1
L5 byle alndnda boluk B nin deeri :
B = L8 + L5 + L4 L3 L1 L3 L7 = 4 + 153,4 + 4 14 132 14 0,5 = 0,9
B max = L4 max + L5max + L8max L3min L1min L3min L7min
B max = 0,1 + 0,1 + 0,1 + 0,12 + 0,1 + 0,12 + 0,05 = 0,69
B min = L4 min + L5min + L8min L3 max L1 max L3 max L7 max
B min = 0,1 0,1 0,1 0 0,1 0 0,05 = 0,45
B = 0,45 ... 1,59 mm buda yukarda ekil 23 de hesaplanan S = 0,35 ... 1,65 snrlar iinde olduu
iin kabul edilen bir llendirme olacaktr.
L5 = 153,6 0,1
Bylece motorun imalinde, montajnda ve servisde para deitirmede hibir glk ve terslik
olmayacaktr.
www.guven-kutay.ch
2 ekil ve konum toleranslar

2.1 ekil toleranslar
ekil toleransnn imalat resminde gsterilmesi
stenilen toleransn
ekli ve sembol
Yardmc izgiler
0,05
Toleransn saysal deeri
ekil toleransnn ait

olduu yzey
ekil 25, ekil tolerans
2.2 Konum toleranslar
Konum tolerans iin gerekli referansn imalat resminde gsterilmesi
A *)1
Referans ap lsnn hemen ucunda veya 4 mm
A aklndan yakn ise, referans parann ya dnme veya
30h6
orta eksenidir.
Referans
4 A
*)1
Referans ap lsnn 4 mm aklndan daha uzak
30h6
ise, referans yzeyi parann d yzeyidir.
ekil 26, Referansn gsterilmesi

Konum toleransnn imalat resimde gsterilmesi
stenilen toleransn
ekli ve sembol
Yardmc izgiler Referans

0,05 A
Toleransn saysal deeri

Konum toleransnn
ait olduu yer
ekil 27, Konum tolerans
*)1 Bu artlar ekil ve konum toleransnn ait olduu yeri gsteren ok iinde geerlidir.
www.guven-kutay.ch
Tablo 13, ekil toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Kullanlm rnei
Sembol ve tolerans zellii Tolerans snr
Resminde gsterilii Aklama
0,05
Parann dnme veya orta
t
Doruluk ekseni, ap 0,05 mm olan
silindirin, iinde olmaldr.
0,05 Toleranslanan yzey, ara

akl 0,05 mm olan iki
Dzlemlik t paralel dzlemin arasnda
Tek eleman
olmaldr.
0,05
t
Her kesitin d emberi

Dairesellik kalnl 0,05 mm olan bir
yzn iinde olmaldr.
0,05
Toleranslanan yzey, et
t
Silindiriklik kalnl 0,05 mm olan

borunun iinde olmaldr.
Toleranslanan profil,
0,05 merkezi toleranslanan
izginin
Tek veya ilikili eleman
profilin ideal geometrik

t
yanal
ekli izen ve ap 0,05 mm
tolerans
olan daireye teet olan, iki
izgi arasnda olmaldr.
Toleranslanan yzey,
0,05 merkezi toleranslanan
Yzeyin
yzeyin ideal geometrik
yanal
ekli izen ve ap 0,05 mm
tolerans
Kre ap1 t olan kreye teet olan, iki
dzlemin arasnda olmaldr.
Tablo 14, Doruluk ve Dzlemlik iin genel ekil toleranslar

Doruluk ve Dzlemlik iin genel ekil toleranslar nominal lleri
Tolerans
> 10 > 30 > 100 > 300 > 1000
snf
10 kadar 30 100 300 1000 3000
H 0,02 0,05 0,1 0,2 0,3 0,4
K 0,05 0,1 0,2 0,4 0,6 0,8
L 0,1 0,2 0,4 0,8 1,2 1,6
www.guven-kutay.ch
Tablo 15, Konum toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Sembol ve tolerans Kullanlm rnei
Tolerans snr
zellii Resminde gsterilii Aklama
0,05 A
Toleranslanan eksen, referans
t

A
eksenine paralel, ap 0,05 mm
olan silindirin, iinde olmaldr.
Paralel-
lik 0,05 Toleranslanan yzey, refe-rens
t yzeyine paralel ve ara akl
Yn toleranslar
0,05 mm olan iki dzlemin arasnda

olmaldr.
t
Toleranslanan eksen, refe-rens
0,05 A yzeyine dik ve ara akl 0,05
Diklik A
mm olan iki paralel dzlemin
arasnda olmaldr.
t
Toleranslanan eksen, refe-rens
0,05 A
Asal- 60
A yzeyine 60 ve ara akl 0,05
lk 60 mm olan iki paralel dzlemin
arasnda olmaldr.
0,05 Toleranslanan delik ekseni, drtgen

t
iine alnm llerin gsterdii
Konum
100
yerde ap 0,05 mm silindirin

10
0 80 80 iinde olmaldr.
Konum toleranslar
A Toleranslanan orta yzey, referans

0,05 A elemanna paralel ara akl 0,05
t
Simetri
mm olan iki paralel dzlemin
arasnda olmaldr.
A 0,05 A
Toleranslanan eksen, referans
t

E elemann ekseniyle ayn ve ap

eksenlik 0,05 mm olan silindirin, iinde
olmaldr.
0,05 AB Referans ekseni etrafndaki bir

Radyal devir esnasnda toleranslanan
t
Salg toleranslar
salg yzeyin radyal salgs 0,05 mm den

A B byk olmamaldr.
A Referans ekseni etrafndaki bir

Eksenel 0,05 A
devir esnasnda toleranslanan
salg yzeyin eksenel salgs 0,05mm
t
den byk olmamaldr.
www.guven-kutay.ch
2.3 rt art
rt art DIN ISO 8015 ile tam tarif edilmitir.
Mil Mastar Gbek

d A/Aa d max d max
T1=0...t T2=t-T1
t=A-Aa T1=0...t d min T2=t-T1

tolerans
ekil 28, Milde rt art
rt art; bir parann toleranslarnn snrlad ideal geometrik eklinin iinde olmas, dier bir deyimle
maksimum ve minimum deerlerni amamas demektir.
Yukarda ekil 28 da ve aada ekil 29 de bu tarif resim olarak anlatlmtr.
Gbek/Delik Mastar mil

Dmax
DA/Aa T1=0...t T2=t-T1 Dmax
T1=0...t T2=t-T1
T2=t-T1
t=A-Aa Dmin
Dmax T1=0...t
tolerans
ekil 29, Gbekte rt art
www.guven-kutay.ch
zet:
Toleranslar gerekli olduklar yerde ve fonksiyona faydal olacaklarsa kullann.
Kullanacanz her toleransn, imal edilen paray pahallatracan unutmaynz.
l toleranslar ayn zamanda ekil ve konumuda ierirler. Bunun iin ekil ve konum toleranslar
l toleranslarndan kk olmaldr.
ekil ve konum toleranslarn ihtiyatl kullannz, fakat hi bir zaman ekil ve konum toleransn
kullanmamak iin l toleransn hassaslatrp paray gereksiz yere pahallatrmaynz.
ekil ve konum toleranslarn kullanrken, daima bunun pratikte nasl llp kontrol edileceini
aratrp karar veriniz. Eer lp kontrol etme olanaklar yoksa bo yere, laf olsun diye ekil ve
konum toleranslarn kullanmaynz.
ekil ve konum toleranslarn tek tek kullanrken pek bir sorun kmaz. Fakat iki veya daha fazlas
bir arada kullanldnda, sorunlar kacaktr. Bunun en iyi hal aresi, imal ve kontrol eden kiilerle
konuup fonksiyon ve deerlerde anlamak ve bu anlamay ya imalat resminde veya ek bir
talimatla tam ve yazl olarak belirtmektir.
Tablo 16, Diklik ve Paralellik iin genel ekil toleranslar

Diklik toleranslar nominal lleri Paralellik toleranslar nominal lleri
Tolerans > 100 > 300 > 1000 > 100 > 300 > 1000
snf
100 300 1000 3000 100 300 1000 3000
H 0,2 0,3 0,4 0,5 0,5
K 0,4 0,4 0,8 1,0 0,6 0,8 1,0
L 0,6 1,0 1,5 2,0 0,6 1,0 1,5 2,0
Tablo 17, Radyal, eksenel ve dnen her cisim iin genel salg toleranslar
Tolerans snf Salg toleranslar
H 0,1
O 0,2
K 0,5
Genel toleranslar imalat resimlerinin resim balklarnn hemen stnde u ekilde gsterilir.
l tolerans iin rnek:

Genel tolerans Ynerge snf o ( h = hassas, o = Orta, k = kaba, = ok kaba)
ekil ve konum tolerans iin rnek:

Genel tolerans Ynerge snf oK ( H = hassas, O = Orta, K = kaba )
www.guven-kutay.ch
3 Yzey kalitesi
3.1 Genel tanmlamalar
Yzey: Bir paray snrlar ve evresinden ayrr.
Yzeyler eitli ekillerde tanmlanr.
3.1.1 malata gre yzeyler
Ham yzeyler; scak haddelenmi, dvlm veya dkmle elde edilmi.
lenmi yzeyler; talal veya talasz imalatla elde edilmi.
Isl ilem grm yzeyler.
Yzey kaplamas (metal veya metal olmayan kaplamalar) grm yzeyler.
Kimyasal ilemlerle korunmu veya gzelletirilmi yzeyler.
3.1.2 Kullanla gre yzeyler
Mekanik etkinin olmad yzeyler.
Grnen yzeyler; estetik veya pisikolojik artlar yerine getiren yzeyler.

Ek ilem yaplacak tutucu yzeyler; kaplama, boyama veya yaptrma iin yzeyler.
Optik zellii olan yzeyler; kran veya aksettiren yzeyler.
Hareketsiz yzeyler.
Belirli geme zelliini veren iki parann yzeyleri.

Dayanma yzeyleri.
Darbeli temas karlayan yzeyler.
Szdrmazlk yzeyleri; gaz ve svlar iin.
Hareketli yzeyler.
Kayganlk zellii istenen yzeyler; kaygan yatak, kzak, v.b. gibi.

Yuvarlanma zellii istenen yzeyler.
Akkanlar eviren yzeyler.
Sv, gaz ve dier maddelerin akt yzeyler.
3.2 Yzey tipolojisi

Yzey tipolojisi, yzeylerin geometrik zelliklerini snflandrmadr. Yzeylerin fiziki zellikleri, sertlik,
yzey gerilimleri v.b. tipolojiye girmez.
www.guven-kutay.ch
3.2.1 Yivsiz yzeylerin zellikleri

3.2.1.1 Dalgal yzeyler
Dalgalar imalat ekline gre u ekilde oluurlar.
Dkm kalbnn yzeyinin fra ile ilenmesi sonucu oluan yzey (ekil 30).
Noktalar halinde oluan dalgalar (ekil 31)
Karmak oluan dalgalar (ekil 30).
ekil 30, Karmak oluan dalgalar ekil 31, Noktalar halinde oluan dalgalar
3.2.1.2 Kubbe ukurlu yzeyler

Kubbe ukurlu yzeyler imalat ekline gre u
ekilde oluurlar (ekil 32);
Hafif ukurlu.
Nokta eklinde ukurlar.
Przl ukurlar
ekil 32, Kubbe ukurlu yzeyler
3.2.1.3 Sngerimsi yzeyler

Sngerimsi yzeyler imalat ekline gre u ekilde
oluurlar (ekil 33);
Yuvarlak dzensiz ukurlar.
Dzensiz kenarl ukurlar.
ekil 33, Sngerimsi yzeyler
3.2.1.4 Basamakl yzeyler

Basamakl yzeyler imalat ekline gre u ekilde
oluurlar (ekil 33);
Yamuk eklinde basamakl yzeyler.
Serpilmi basamakl yzeyler.
Pul pul serpilmi basamakl yzeyler.
ekil 34, Basamakl yzeyler
www.guven-kutay.ch
3.2.2 Yivli yzeylerin zellikleri

3.2.2.1 Yivin tarifi
malat ekli veya sistemi sonucu parann ilenmi yzeinde oluan derinlik veya izler yiv olarak
adlandrlr. Bak ekil 35 ve ekil 36
3.2.2.2 Yiv profili
Yiv profili ekil 35 de grlmektedir. Bir yivin genilii b ve derinlii t vardr. Bu geometrik
byklkler ekil 35 de grlmektedir.
ekil 36 dede yivler aras ller grlmektedir.
a
t
t
b
b
ekil 35, Yiv ekil 36, Yiv lleri
3.2.2.3 Yiv ekilleri
Tablo 18, deal yiv ekilleri
gen Dzenli
Dzensiz
Sivri ulu tarak Dzenli
Dzensiz
Yuvarlak ulu tarak Dzenli
Dzensiz
Dalgal Dzenli
Dzensiz
www.guven-kutay.ch
3.2.2.4 Yiv gruplarnn tanm
ekil 37, Dzenli paralel yivler ekil 38, Periodik paralel yivler
ekil 39, Spiral veya ember yivler ekil 40, Yay eklinde yivler
ekil 41, Daire yay eklinde yivler ekil 42, Kesien paralel yivler
ekil 43, Kesien yay yivler ekil 44, Ayn ynde hareket eden spiral yivler
ekil 46, Dzenli, dzensiz, doru veya kark

ekil 45, Dairesel hareket eden spiral yivler yivler
www.guven-kutay.ch
3.2.2.5 Yivlerin istenilen ynde verilmesi (DIN ISO 1302)
leme iaretinin verildii =

yzeydeki kenara paralel olarak
= ilenecek demektir (ekil 47).
ekil 47, Kenara paralel yivler
leme iaretinin verildii

yzeydeki kenara dik olarak
ilenecek demektir (ekil 48).
ekil 48, Kenara dik yivler
leme iaretinin verildii X

yzeydeki kenara apraz olarak
X ilenecek demektir (ekil 49).
ekil 49, Kenara apraz yivler
eitli ynlerde karma kark M

(ekil 50).
M
ekil 50, eitli ynlerde yivler
M
Aa yukar dairesel. Daire
merkezi parann orta noktas.
C (ekil 51)
ekil 51, Dairesel yivler
R
Parann orta noktasndan geen
radyal dairesel (ekil 52).
R
ekil 52, Radyal dairesel yivler
Aklama: Tam olarak anlatlamayan yiv yn, teknik resimde ak ve anlalr ekilde anlatlmaldr.
www.guven-kutay.ch
3.3 Yzey kalitesi sembol

Yzey kalitesi imal edilen parann fonksiyonuna gre konstrktr tarafndan belirlenir ve imalat
resminde ileme (imalat) art olarak verilir. Buda ekil 53 grld gibi standartlatrlm sembolle
gsterilir.
Mecburi Serbest Yasak

Yzey kalitesi muhakkak Yzey kalitesini elde etmek Yzey kalitesi iin talal
talal imalat yntemiyle elde iin muhakkak talal imalat imalat yntemi katiyen
edilecektir. yntemine ihtiya yoktur. Her kullanlmamaldr. Dier bir
trl imalat yntemiyle kalite deyimle yasaktr.
elde edilebilinir.
ekil 53, Yzey kalitesi sembol
Yzey kalitesi sembol ile imalata u artlar konulur:

1. malat ekli,
2. Yzey ilem metodu,
3. Yzeyin ilem geometrisi
4. Yzey kalitesi tolerans
3.4 Yzey kalitesi ve maliyet

Bir parann maliyetine u faktrler etki eder;
retim ekli,
retilecek para says,
Malzeme cinsi,
Nominal l bykl,
Yzey kalite ve genel toleranslar.
Burada yzey kalite toleransn analize edecek olursak u genel tanmlar yapabiliriz;
Kk toleranslarda (T < 0,01 mm) toleransn yar byklkte seilmesi, retim maliyetini
drt katna kartr,
yzey ile d yzey ayn tolerans snfnda olurda i yzey d yzeyden daha pahalya
retilir. Bunun iinde Gbek milden bir kalite daha kaba seilmelidir.
www.guven-kutay.ch
3.5 Yzey kalitesi tolerans sembolnn artlarla tamamlanmas
Yzey przl tolerans olarak Aritmetik

a ortalama deeri, Ra N9 6,3
a Bu deer ya standartlarda kabul edilen sembol
N.. ile veya dorudan ortalama mikron deeriyle
gsterilir.
ekil 54, Aritmetik ortalama deeri, Ra
b Yzey ilem metodu, talanacak

b Kaplama veya ileme metodu.
rnein: Sertletirildikten sonra talanacak,
0,5 mm semente edilecek
ekil 55, Yzey ilem metodu
Referans boyu, Cut off-boyu.

c 0,8 mm
c
rnein: 0,25 mm, 0,8 mm
Cut off-boyu LC = Lt / 6 alnr.
ekil 56, Cut off-boyu
Kalem izi yn.

Kalem izi yn iz dm dzlemine dik,
d d = Paralel, C
X apraz, C Merkezlenmi,
R Radyal, M eitli ynlerde.
ekil 57, Kalem izi yn
leme pay.
e e
rnein: 2, 5 deerler mm olarak verilir. 2
Burada 2 mm dir.
ekil 58, leme pay
Yzey przl tolerans olarak herhangi bir

(f) f
deer verilmesi. (R z= 10 m)
rnein: (Rz = 10 m),
(Rt = 25 m),
ekil 59, Yzey przl tolerans

www.guven-kutay.ch
3.6 Yzey przl kalitesi seimi

ekil 60, Rochusch'a gre yzey przl kalitesi seme diyagram
6 8 10 12 14 16 18
nu
ok nemli 5 7 9 11 13 15 17 ISO kalitesi
iy o
ks
fon
nemli
y
ze
y
re
g
normal
e
64
47
N
fonksiyonsuz
DI
>3
>3- 6
nominal l
> 6 - 10
> 18 - 50
> 50 - 120
> 120 - 250
> 250 - 500 yzey przlg kalitesi
(
0,63
0,25
0,10
0,40
0,16
400
250
630
100
160
2,5
6,3
4,0
1,0
1,6
25
63
40
10
16
Rz m olarak
DIN ISO 1302 ye gre
N11
N12
N10
N1
N3
N5
N8
N2
N4
N6
N7
N9
przlk derecesi
Tablo 19, Yzey przl derecesinin kaliteye evrilmesi ( neri deerleri ) DIN/ISO 1302
Eski
Yeni N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12
Ra
0,025 0,05 0,1 0,2 0,4 0,8 1,6 3,2 6,3 12,5 25 50
m
Rz
0,063 0,16 0,25 0,63 1,6 2,5 6,3 16 25 63 160 250
m
3.7 Talal imalat iin yzey przl kalite nerileri

Aada veriler yalnz neridir. Konstrktrn seimi iin bir yol gstermedir. En ok kullanlan ap
lleri 25 ile 250 mm aras iin demir ve elik malzeme iin u genel neri geerlidir:
l tolerans sahas IT n (IT 6 h 6) ise yzey przl kalitesi max N(n+1) (max N7) olmaldr.
Bylece l tolerans ile yz toleransnn dengesi kurulur. Bunun yannda demir olmayan metallerde bir
derece daha hassas, Dkmlerdede bir derece daha kaba alnabilir.
Kaba ileme ; N10 N11 / Ra 16 40 m / Rz 63 160 m

Mil ve akslarn iki ba yzeyleri,
Hi bir parayla temas olmayan yanyzler, d aplar ve hibir fonksiyonu olamayan yzeyler,
Redktr kutularnn ayak altlar
Plastik contalarn kullanld yzeyler,
DIN veya ISO ya gre 9 11 kaliteli di yanaklar,
Vinlerde ve konvoyrlerde halat makaralar ve tamburlar,
Statik yklemedeki civatalarn dayanma yzeyleri,
Halat sktrma paralarnn yzeyleri,
Temassz szdrmazlk sistemlerindeki yzeyler
www.guven-kutay.ch
Normal ileme ; N8 N9 / Ra 4 6,3 m / Rz 16 25 m

Fatura dibi oluu, eik yzeyler, yuvarlak yzeyler
Kaplanacak yzeyler(Kaplamalar),
Redktr kutularnn temas yzeyleri,gbeklerde rulman yataklarn geme yzeyleri,
Kapaklar, szdrmazlk fonksiyonu olmayan yzeyler
altrma cvatalar delikleri (elik konstrksiyon),
Kama kanallar, dz kamal miller,Yaptrlan ve lehimlenen yzeyler,
DIN veya ISO ya gre 7 8 kaliteli di yanaklar,
Tama aralar tekerlekleri,
Hassas ileme ; N5 N6 / Ra 0,4 0,63 m / Rz 1,6 2,5 m

Her trl sk gemeler, millerde rulman yataklarn geme yzeyleri,
Szdrmazlk fonksiyonlu flanlar, mil szdrmazlk contalarnn yerletii delikler,
Kaygan yatak yzeyleri, Fren kasnaklarnn yzeyleri,
DIN veya ISO ya gre 6 kaliteli di yanaklar, Dili kavramalar,
ok hassas ileme ; N2 N3 / Ra 0,04 0,063 m / Rz 0,16 0,25 m

Yksek devirli kaygan yatak yzeyleri, Tampon mastar yzeyleri,
l aletleri, Besleme plakalar,
Takm tezgahlar hareket tablas, krlang gemeler,
Yksek devirli millerde szdrmazlk yzeyleri
DIN veya ISO ya gre 3 5 kaliteli di yanaklar, Dili kavramalar,
15
14
13
12
11
D z
10
D
Ray
n
9
lem
en
bal
ta
8
tal
ama
lam
7
ama
zle
a
6
m
Pl Al
n
fre
5 an fre
.
ya M ze
4 atk lem
Tor ap e
3 na
2
1
N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12
ekil 61, Yzey przl kalitesinin maliyete etkisi
www.guven-kutay.ch
3.8 Yzey przl tolerans birimleri
Kontrol iin seilecek Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC u artlar ve bantlarla seilir.
LC = L t / 6
Tablo 20, Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC (DIN 4768)

Tanm Sembol Boylar mm, przler m olarak
> 0,01 > 0,04 > 0,13 > 0,40 > 1,30
Oyuklar mesafesi bak ekil 64 Sm
0,04 0,13 0,40 1,30 4,00
Przlk Ra bak ekil 62 Ra < 0,1 0,1 2,0 2,0 10 10
Przlk Rz bak ekil 64 Rz < 0,5 0,5 10 10 30 30
Cut off-boyu bak ekil 62 LC 0,08 0,25 0,80 2,5 8
Referans boyu ekil 64 Lt 0,48 1,5 4,8 15 48
n boy bak ekil 64 L 0,04 0,125 0,40 1,25 4
Son boy bak ekil 64 LS 0,04 0,125 0,40 1,25 4
n ve son boy deerlendirmede kullanlmaz. Bunlar llen boyu tam tanmak iin gereklidir.
Kontrol kesiti ilemi parann yzeyinin iki boyutta l deerlerini bulan sistemdir.
Referans boyu Lt , Kontrol kesiti ileminin yapld boy.
Genelde standart olarak Lt = 1,25 ; 4,0 ; 12,5 mm olarak alnr.
Mevcut profil, parann kontrol kesiti ilemi ile bulunan hakiki yzeydir. Mevcut profil
ile yzeyin; Form sapmalar, Yzey przl sapmas, ekil ve biim
sapmas ve Yzey dalgalar sapmalar saptanr.
Cut off-boyu LC Cut off-boyu LC Kontrol kesiti boyunun altda biri olarak alnr.
LC = Lt / 6
Deerlendirme daima mevcut profille yaplr.
3.8.1 Aritmetik ortalama deeri Ra
Bu deer pratikte ok zor kontrol edilen bir ldr. Bundan dolay genelde yalnz bakarak veya trnak
kontrolu (Rugo-Test plakas) ile kontrol edilecek yzeylerde verilir.
Hassas kontrolu gereken yerlerde

Referens profili ya max. Przlk derinliiveya
A1 A3 hesaplanan ortalama Przlk
A5 A7
deeri verilmelidir.
Ra
A6 Alan ortalama prof ili Aritmetik ortalama deeri Ra

A2 A4 ller yapldktan sonra u ekilde
Taban prof ili hesaplanr.
A + A 2 + .... + A n
Referens boyu R a = A / LC = 1
LC
www.guven-kutay.ch
ekil 62, Aritmetik ortalama deeri Ra
3.8.2 max. Przlk derinlii Rt
Bu deer gayet kolay kontrol

Referens prof ili
edilmesine ramen yzey kalitesi
hakknda pek doru bir deerlendirme
vermez.
Rt
Bundan dolay pratikte kullanlmamas
nerilir.
Referens boyu
ekil 63, max. Przlk derinlii Rt
3.8.3 Ortalama Przlk Rz
Bu deer gayet kolay kontrol edilir

LC /2 LC LC LC LC LC LC /2
ve yzey kalitesi hakknda pek
doru bir deerlendirme verir.
Bundan dolay pratikte kullanlmas
nerilir.
Z1
Z2
Z4
Z5
Z3
Ortalama Przlk Rz
Z + Z 2 + Z3 + Z 4 + Z5
Sm Rz = 1
L 5 x Cutoff-boyu LC LS 5
Referens boyu Lt
ekil 64, Ortalama Przlk Rz
3.8.4 Yzey dalgas tolerans hD
Yzey dalgas tolerans hD, kontrol ileminin yapld, kontrol kesiti boyunda verilen yzey dalga
kontrol boyundaki LDa, sapmasdr.
Referens profili
h Da
L Da
ekil 65, Yzey dalgas tolerans hD
www.guven-kutay.ch
Bu dkmanda bulunan btn bilgiler bizim tasarrufumuzdadr. All rights are reserved for this document, even in case of issuance
Bizden yazl msaade alnmadka oaltmak, nc ahslara Genel toleranslar ISO 2768-m ' e gredir of a patent and registration of another industrial right. Misapplica-
vermek veya bilgi olarak aktarmak sutur ve yapanlar hakknda General tolerances according to ISO 2768-m tion, in particular reproduction or handing over to third parties is
kanuni takibata geilir. prohibited and actionable under civil and criminal law.
FRMA FRMA
0 50 100
Adedi / Nr. of pieces Poz. Tanm Malzeme Aklamalar
IV III II I Pos. Text Material Remarks
4 rnekler
1 1 Eksantrik mil Ck 15 E
A A
N8
145 1 ( )
42 (5) 98
99
0,02 A
A *)1 8
15
0
2.5 X 3 3 6 N9
15
X 0,05 A
15
31
3,5 +0,1
*)1
0,02 A
A
B B
0
15 X
40
A
M6
30 k6
25 k6
20 k6
9
29,8 0,2
25 h11
19 h12
3
23,9 h12
20h5
B X
Y B AA
B 1,3 H13
0,02 A
35
B
2
20 3 13,2 +0,1
0 5 1,3 H13
4
24 30 30 34 0,2
4.1 rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali
C C
www.guven-kutay.ch
Semente edilmi 0,3 ... 0,5 mm kalnlkta
0,2 +0,1
X N6
= Sertletirdikten sonra talanm
R1 15 Y N5
= Gayet hassas perdahlanm
2,5
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
*)1 Ke yuvarlatlm ve parlatlm

B 5:1
Keler 0,2x45 krlm
izen / Issued: lek / Scale :

D Kontrol eden / Reviewed: Yeni Res. / Superseded by:
D
Revision
Onaylayan / Approved: Yerineyaplan / Replecement for:

Deiiklik
Tanm / Title Format Sayfa-No. Sayfa Ad.

Paralistesi Format Page-No. No. Page
Part list
Eksentrik mil A4
F R M A
1 2 3 4 5 6
ekil 66, Eksentrik mil

49
rnek 1, ekil 66, Eksentrik mil teknik resminin analizi:

aplar fonksiyonlarna gre llendirilmi ve toleranslandrlmtr. Seilen toleranslar Tablo 4
veya Tablo 5 den fonksiyon artlarna gre seilmitir.
Milin eksentrik ksmnn yalanmas iin eksenden alan ya delii iletmede yalanabilecek
ekilde n grlm ve llendirilmitir.
ke balantlar monte edilecek paralarla bir sorun kmayacak ekilde standartlara gre
yaplmtr ve tam anlalmas iin byk lekle detayda verilmitir.
Kama yuvas standartlara gre llendirilmi, toleranslanm ve konum tolerans olarakta mil
eksenine paralellii verilmitir.
Kama genilik toleransn konstruksiyon artlar ne olursa olsun milde hafif sk geme olarak
alnmas avantajdr. nk mile kama kurun veya sentetik ekile vurularak gayet rahat geirilir
ve montajda milin dnpte kamann dimesi sonucu, montajda zaman kayb nlenir.
Keelerin montajda geirilecei aplar 15 eiklikle ve keleri perdahlanarak keelerin montajda
zedelenmemeleri nlenmitir.
Serbet kenarlarn 0,2x45 krlarak retim ve montaj esnasnda ellerin veya parmaklarn kesilmesi
nlenmi ve gereksiz vakit kayplar bylece ortadan kaldrlmtr.
Para kk olduundan ekonomik ynden btn para sertletirilmitir. Eer para byk
olsayd yalnz sertletirilmesi gereken yerlerin sertletirilmesi daha ekonomik olacakt.
Segman yivlerinin llendirilmesi ideal llendirme ekliyle, ara parann dayand ke ile
segmann d taraf llendirilip toleranslanmtr. Segmann oturaca oluk, standartlarn n
grd tolerans ile llendirilmitir.
Yzey kalitesi konstruksiyon artlarna gre zel yzeylerde N5, N6 ve genel olarak dier btn
yzeylerde N8 kabul edilmitir.
Yalama balants iin metrik M6 vidas 8 mm derinlikle n grlmtr. Nakliye veya montaj
esnasnda vida giriinin zedelenmeyecei kabul edidiinden vida dii dorudan ekilmitir. Eer
herhangi bir sebepten vida diinin zarar grecei var saylrsa di balangcnn koruma ukuruna
alnp yle di ekilmesi gerekir.
Referans A 30 mm lik apn ekseni olarak alnmtr. nk referans taban hemen 30 mm ap
l okuna konulmutur. Burada referans eksendir. Eer referans taban l okundan 4 mm veya
daha uzaa konulmu olsayd referans olarak silindirin yan yzeyinin alnmas gerekir. Buda
gereksiz yere burada tolerans dahada hassaslatrp maliyetin ykselmesini dourur.
Milde ortalamay ve gbein rahat geirilmesini salamak iin ou konstruksiyonda 45 eiklik
alnmaktadr. Bu dnce yanltr. 45 ile 90 arasnda pratikte ortalama iin pek fark olmaz.
Gbek veya emsali parann montajn kolaylatrmak iin 25 ile 20 eiklin 3 ila 5 mm
arasnda alnmasnda fayda vardr. Eer mmknse bunu firma konstruksiyon standart olarak
kesinletirmekte fayda vardr.
Tolerans verilmemi ller resim formatnda
Genel toleranslar ISO 2768 e gredir. diye GT o olarak belirlenmitir. rnein: toplam boy
147 mm nin tolerans (bak Tablo 10) 0,5 mm dir.
www.guven-kutay.ch
4.2
1 1 Pinyonlu mil 42CrMo4
N8 N6 N10
1 ( ,
255
2090,05
23 64.5 60 65 2
B
N10
2
N10
0,9 R
rnek 2, Redktr orta mili
2,5 N10 2,5

X
N10
2 0
20
N10
R
N6
N10
N10
N6 N6
20
3,15
10
60
6,7
20
120
120
55
44
44
35k5
35k5
45u6
B 63,67h9 B
6,8
0,01 A 0,01 A
A A A
Di says z 18
www.guven-kutay.ch
Normal modl mn 3
Kavrama as 2,5
0,3
20 0,5 mm derinlikte semente edilerek
Helis as 15,2185 sertletirilecek. 620...740 HB 0,05 A
Helis yn sol
Taksimat dairesi d 55,963
15
,8

R0
Profil kaydrma faktr x +0,30
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Diekme kalitesi DIN 8

llecek di says 3
A
X
l deerleri W3 23,594 Di yanaklar sertletirildikten sonra talanacak
W3 max 23,477
W3 min 23,420 Keler 0,2x45 krlacak
Eksen mesafesi a 1600,020 Parann arl 4,1 kg
Kart di says z 84
Kart dili Res.No.: ABC 123
51
ekil 67, Redktr orta mili

rnek 1, ekil 67, Redktr orta mili teknik resminin analizi:

aplar fonksiyonlarna gre llendirilmi ve toleranslandrlmtr. 35 mm lik aplar YNS
Rulman yataklar, 45 mm ap Mil-Gbek balantlar ve 63,67 apta Dililer kitabnn
toleranslar ksmnda geni olarak anlatlmtr.
Milin eitli tezgahlarda ilenecei dnlerek garantili ortalamay salamak iin nakliye veya
balant esnasnda ortalama deliinin zedelenmemesi iin koruma ukuruna alnp standartlara
gre yaplmtr.
Burada 45 mm ap referens olarak alnmtr ve dili taksimat dairesi dahil btn aplar konum
tolerans ile konumlar belirlenmitir. Dili toleranslar Dililer kitabnn toleranslar ksmnda
geni olarak anlatlmtr.
120
60
30 A
15
0,1 AB
15'
6x60
60
45
50
11 11
0,1 AB
C
0,1 AB 30
0
B 4
11 11
0,1 AB
6x
M8
0,1 C
ekil 68, Montaj plakas
4.3 rnek 3,
4.4 ekil 68, Montaj plakas teknik resminin analizi:
Referens olarak plakann iki birbirine dik kenarlar A ve B olarak alnmtr. Plaka stndeki
deliklerin konumu bu referens kenarlarna gre toleranslanmtr. Deliklerin ekseni A ve B
kenarlarndan drtke iine alnm llerin kesitii noktaya gre oluan 0,1 mm apndaki
silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn birbiriyle olan aras 15' toleransl olabilir. M8 vidalarnn taksimat dairesi
tolerans AB referens kenarlarna gre oluan 0,1 mm apndaki silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn konum tolerans zel olarak C referensine gre 0,1 mm olarak verilmitir.
Cvata gei delii olarak verilen 11 mm lik delikler zel toleranslar olan deliklerdir ve Cvata
ve Somunlar kitabnda etraflca anlatlmtr.
www.guven-kutay.ch
5 Kaynaklar
5.1 Literatr
BARTSCH, H-J. Taschenbuch mathematischer Formeln

Verlag Harri Deutsch, Thun und Frakfurt /Main, 9 Auflage1986
Das Techniker Handbuch Grundlagen und Anwendungen der Maschinenbau-Technik

Friedr.Vieweg & Sohn, Braunschweig/Wiesbaden, 16. Auflage
2000
Dubbel, H. Taschenbuch fr den Maschinenbau,

Springer Verlag,Berlin/Heidelberg/New York, 14. Auflage 1981
Felber/Felber, Toleranz-und Passungskunde,

Fachbuchverlag, Leipzig 1976
Gieck Technische Formulsammlung

Gieck Verlag, 27. Auflage 1981
Htte Die Grundlagen der Ingeneurwisssenschaften

Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York, 29.Auflage 1991
Kirschling,G. Qualittssicherung und Toleranzen,

Springer-Verlag, 1988
KraftfahrTechnischer Taschenbuch Firma BOSCH,

Dsseldorf VDI Verlag, 22. Auflage, 1995
Pahl, G./Beitz, W. Konstruktionslehre

Roloff/Matek Maschinenelemente
Friedr. Vieweg & Sohn Braunschweig/Wiessbaden
Roth, K. Konstruieren mit Konstruktionskatalogen,

Technisches Taschenbuch INA Wlzlager, D-91074 Herzogenaurach

6. berarbeiteter Nachdruck, 2000
Tschochner, Toleranzen,
Wintersche Verlagshandlung, Fssen 1952
5.2 Standartlar
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar)
VSM Normen- Auszug fr Technische Schulen, 9.Auflage 1986,
Bezug: VSM- Normenbro, Kirchenweg 4, Postfach, 8032 Zrich
VSM 10204 Form- und Lagetoleranzen
www.guven-kutay.ch
VSM 10230 Oberflchenbeschaffenheit und Bearbeitungsangaben
VSM 58400 Grundlagen der Toleranzen und Abmasse ISO-Toleranzsystem
VSM 58401 Abmasse der Bohrungen, ISO-Toleranzsystem, Grundlage ISO/R 286-1962
VSM 58402 Abmasse der Wellen, ISO-Toleranzsystem, Grundlage ISO/R 286-1962
VSM 58410 Passungen, Spiele und/oder bermass (rechn. und graph.)
SN 258440 Allgemeintoleranzen fr spanende Bearbeitung
5.2.2 DIN- Normen ve VDI-Richtlinien (Alman Standartlar)

Normenheft 7, DIN: Anwendungen der Normen ber Form- und Lagetoleranzen in der Praxis
Bearbeitet von ; H. Fischer, H.-P. Grode, G. Harz, G. Noppen
Beuth Verlag GmbH- Berlin, Kln
Normenheft 13, DIN: Toleranzen und Passungen fr Lngenmasse (ISO-System)

Bearbeitet von A. Sievritts
Beuth Verlag GmbH- Berlin, Kln (Vergriffen, keine neue Auflage)
DIN 250 Rundungshalbmesser
DIN 406 B1,B2 Masseintragung in Zeichnungen
DIN ISO 1101 Form- und Lagetolerierung
DIN 1319 Bl1-3 Grundbegriffe der Messtechnik
DIN 7168 T1 Allgemeintoleranzen, Lngen- und Winkelmasse
DIN 7168 T2 Allgemeintoleranzen, Form und Lage
DIN 7168 T2B1 Allgemeintoleranzen, Form und Lage, Messprotokolle
DIN 7182 T1 Masse, Abmasse, Toleranzen und Passungen Grundbegriffe
DIN 7184 B1 Form- und Lagetoleranzen, Begriffe/Zeichnungeintragungen
DIN 7185 Auslege Paarung
DIN 7186 B1 Statische Tolerierung, Begriffe, Anwendungsrichtlinien und

Zeichnungsangaben
DIN ISO 8015 Technische Zeichnungen, Tolerierungsgrundsatz
VDI 3219 Oberflchenrauheit und Masstoleranz in der spanenden Fertigung
www.guven-kutay.ch
5.2.3 TS-Standartlar
TS 450 20.04.1993 Teknik Resim-Toleranslar Lineer ve Asal Boyutlar in
TS 1304 11.07.1995 Teknik Resim-Geometrik Toleranslar-ekil, Dorultu, Konum ve

ISO 1101 Dnme Toleranslar-Genel, Tarifler, Semboller ve Resimler zerinde
Gsterme
TS 1498 20.02.1974 Teknik Resim ekil Toleranslar ve Konum Toleranslar Drdnc
Blm Resimler zerinde Gsterme rnekleri
TS 11397 28.04.1994 Teknik Resim-llendirme-Uygulama Kurallar
TS 11398 28.04.1994 Teknik Resim- llendirme, Terimler, Genel Kurallar
TS 11399 28.04.1994 Teknik Resim-Boyutlandrma-Makina ile Programlama in

llendirme
TS ISO 5459 04.04.1996 Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma-Geometrik Toleranslar in
Referanslar ve Referans Sistemleri
TS ISO 8015 04.08.1996 Teknik Resim-Toleranslandrmann Esaslar
TS 3532 20.03.1998 Teknik Resim-lekler

EN ISO 5455
TS 2955 22.04.1998 Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma-En ok Malzeme Prensibi
ISO 2692
TS 1503 25.02.1997 Teknik Resim-Profillerin llendirilmesi ve Toleranslandrlmas
EN ISO 1660
TS 10844 EN 27.02.2001 Teknik Resim- Geometrik Toleranslar in Semboller- Oranlar ve
ISO 7083 Boyutlar
TS ISO/TR 22.04.1998 Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma ekil, Dorultu, Konum ve
5460 Dnme Toleranslarnn Dorulama Prensipleri ve Metotlar-Klavuz
TS ISO 10579 24.02.1999 Teknik Resim- Rijit Olmayan Paralarn llendirilmesi ve
Toleranslandrlmas
TS 88-22 22.11.2000 Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 22: Klavuz
ISO 128-22 izgileri ve Referans izgileri in Temel Kurallar ve Uygulamalar
TS 2318 22.11.2000 Teknik Resim- Konik Elemanlarn llendirilmesi ve
ISO 3040 Toleranslandrlmas
TS ISO 10578 27.02.2001 Teknik Resim- Dorultu ve Konum Toleranslandrmas- z Drlm
Tolerans Blgesi
TS 88-24 27.04.2003 Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 24: Makine
ISO 128-24 Teknik Resminde izgiler
TS 88-30 27.04.2003 Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 30:
ISO 128-30 Grnlerle lgili Temel Kurallar
TS 88-34 27.04.2003 Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 34: Makine
ISO 128-34 Teknik Resminde Grnler
www.guven-kutay.ch
TS 88-20 17.03.2005 Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 20: izgiler
ISO 128-20 in Temel Kurallar.
2000/T1 Numara tadili , TS 88-20 EN ISO 128-20
TS 88-21 24.03.2005 Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 21: CAD
ISO 128- Sistemleri ile izgilerin izilmesi.
21:2000/T1 Numara tadili, TS 88-21 EN ISO 128-21
TS 11399/T1 23.12.1997 Teknik Resim-Boyutlandrma-Makina ile Programlama in
llendirme
www.guven-kutay.ch
6 Konu ndeksi
A M
Ara geme ......................................................................... 8 Miller iin sapma deerleri ..............................................10
Aritmetik ortalama deeri Ra ..................................... 46
N
Aritmetik ortalama deeri, Ra .......................................... 43
Aritmetik tolerans.......................................................... 4, 6 Nominal l......................................................................6
Asimetrik tolerans ............................................................. 7
O
B
l toleranslar.............................................................6, 8
Basamakl yzeyler ......................................................... 38 Ortalama Przlk Rz ...................................................47
Birim delik sistemi .......................................................... 15 rt art ..........................................................................35
Birim mil sistemi............................................................. 15
Boluklu geme ................................................................. 8 P
Boyuna toleranslar........................................................... 23 Przlk derinlii Rt .....................................................47
C R
Cut off-boyu .................................................................... 43 Referans boyu ..................................................................43
Cut off-boyu LC .......................................................... 46 Referans boyu Lt ..........................................................46
D S
Dalgal yzeyler .............................................................. 38 Salg toleranslar ..............................................................34
ekil toleranslar ........................................................32, 33
E
ekil ve konum toleranslar .............................................32
En byk boy .................................................................... 6 Sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans......................7
En kk boy..................................................................... 6 Sk geme..........................................................................8
Simetrik tolerans ................................................................7
G
Statik tolerans ....................................................................4
Geme toleranslar iin neriler ...................................... 15 Sngerimsi yzeyler.........................................................38
Gemeler ........................................................................... 8
T
Genel ekil toleranslar.................................................... 33
Genel toleranslar ............................................................. 22 Tek ynl Asimetrik tolerans .........................................7
Gbek iin sapma deerleri............................................. 12 Temel tolerans deerleri ....................................................9
Temel toleranslar ...............................................................9
H
Tolerans .............................................................................6
Hakiki l ........................................................................ 6 Toleranslarn guruplar.......................................................5
I Y
nternasyonal Toleranslar .................................................. 9 Yiv profili ........................................................................39
leme pay ...................................................................... 43 Yiv ekilleri.....................................................................39
Yivlerin teknik resimde gsterilmesi ...............................41
K
Yivli yzeyler ..................................................................39
Kalem izi yn ................................................................ 43 Yn toleranslar................................................................34
Karesel tolerans ................................................................. 4 Yzey dalgas tolerans hD .........................................47
Konum toleranslar.................................................... 32, 34 Yzey ilem metodu ........................................................43
Kubbe ukurlu yzeyler .................................................. 38 Yzey kalitesi ..................................................................37
Kuvvet emberi ............................................................... 23 Yzey kalitesi sembol ....................................................42
Yzey kalitesi toleranslar................................................37
L
Yzey przl kalitesi seimi ......................................44
Lngenmasse ................................................................... 50 Yzey przl tolerans ...............................................43
www.guven-kutay.ch

Tolerans PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tolerans PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2009 Kasm

0 llendirme ve Toleranslar .................................................................................................................5

3.8.4 Yzey dalgas tolerans hD.................................................................................................48

llendirmede ve toleranslamada bir l u ekilde ayrt edilir. Bir l ya

Dolayl fonksiyon lsn analize edecek olursak;

Tolerans sistemleri genel olarak u grupta tolanrlar:

1. Aritmetik (linear) tolerans hesaplar,

Bu fasiklde yalnz Aritmetik (linear) tolerans hesaplarn greceiz.

0.2 Toleranslarn Tanmlanmas

ekil 1, Tolerans guruplarnn tanmlanmas

ekil 2, Paradaki boylar ve tolerans

Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

Aada ekil 4 de toleranslar byklkleri ve ekillerine gre ekilsel gsterilmitir.

ekil 4, Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

Simetrik tolerans Js ...

Tek ynl Asimetrik tolerans m.., g.., M.., G

dMmax < dGmin boluklu geme

Boluklu geme Ara geme Sk geme

BK = AaG AM = 0 0 = 0 BOR = 0,5 . (BB - BK) = 0,5(+41-0) = + 20,5 m

BB = AG AaM = 25 (-16) = +41 m GT = BB - BK = +41 0 = + 41 m

Tablo 1, Temel tolerans TT deerleri m olarak

Temel tolerans deerlerinin hesaplanmas (TT=IT nternasyonal Toleranslar):

IT = k . i veya IT = k . I i, ve I Tolerans birimi

1.2.2 Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas

nominal l < 500 mm i = 0,45 3 D + 0,001 D

1.2.3 " k " Faktrnn saptanmas

Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

AaM = AM TT TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Mil 50 js6 .

AaM = AM TT TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Mil 50 r6 .

Bylece 50 r6 iin AM = + 50 m ve AaM = + 36 m dir.

> 3 - 6 +70 +30 +20 +10 +4 0 +5 +6 +10

> 6 - 10 +80 +40 +25 +13 +5 0 +5 +8 +12

> 10 - 14 +95 +50 +32 +16 +6 0 +6 +10 +15

> 14 - 18 +95 +50 +32 +16 +6 0 +6 +10 +15

> 18 - 24 +110 +65 +40 +20 +7 0 +8 +12 +20

> 24 - 30 +110 +65 +40 +20 +7 0 +8 +12 +20

> 30 - 40 +120 +80 +50 +25 +9 0 +10 +14 +24

> 40 - 50 +130 +80 +50 +25 +9 0 +10 +14 +24

Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

> 65 - 80 +150 +100 +60 +30 +10 0 +13 +18 +28

AaG = AG TT TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Gbek 60 Js8 .

Deerler temel tolerans deerleri bak Tablo 1, c) + eklenecek

AaG = AG TT TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Gbek 60 M7 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.

Gbek 60 P6 . Tablo 1 den IT 6 ve > 50-80 iin TT = 19 m okunur.

AaG = AG TT TT bak Tablo 1

1.2.4 Geme toleranslar iin neriler

Tablo 4, Birim delik sistemi iin geme toleranslar nerileri

h9 hafif kaymal Kaymal kavramalar, bilezikler

Ek emniyetle torsiyon momenti aktarma

Tablo 5, Birim mil sistemi iin geme toleranslar nerileri

E9 byk boluk Boluklu saplamalar ve manevelalardba

K7 normal kuvvette kayan El arlar, Kavramalar ve Kay kasnaklarnda

P7 Ek emniyetsiz kk moment iletmelerinde

Tablo 6, H7 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Tablo 7, H8 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal l Boluklu geme

Tablo 8, h9 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal l Boluklu geme Ara geme

Tablo 9, h6 ile geme toleranslar. Deerler m olarak