Professional Documents
Culture Documents
Polina PDF
Polina PDF
P O L I N A
ROMAN
1
Pjesa e par
PRJETIM KUJTIMESH
2
I
3
nuk guxonte tia prishte qetsin. Mirpo ajo dit kishte nisur e mbar
pr gruan, e cila nuk ngurroi tia bnte at vrejtje, q e kishte
konservuar pr nj koh t gjat thell n shpirt:
Pse nuk e pi i qet kafen, por t mbetn syt mbi libr? do
veprim duhet br n kohn e tij.
Njeriu nuk do t jetonte dot as prgjysm, grua, po t priste q pr
do veprim n jet t kishte nj koh t caktuar, u prgjigj ai, pa i
shkputur syt prej librit.
E kur i kam fituar debatet me ty un, belbzoi ajo duke u kthyer
srish n kuzhin. Edhe kur t t vij fundi, ti do t heqsh dor m
par prej ushqimit, pastaj nga leximi.
4
II
5
Sa her q rivendoste n raft ndonj libr t Dostojevskit, ai nuk
harronte t prsriste shprehjen:
Sikur t t kishin ekzekutuar aq t ri, letrsia botrore do t ndiente
boshllkun e veprave, q ti shkrove pas vuajtjeve n Siberi.
Kur u kishte lindur djali, e shoqja e kishte pyetur:
Martin, ke menduar pr emrin e tij? Apo do ti osh at t babait
tnd?
Jo, emrin e babait do tia ojm ndonj djali tjetr, apo le ta
gzoj ndonj nip. Kt do ta quajm Fjodor.
h, e mora vesh, ishte prgjigjur ajo duke mbledhur buzt.
Dashkemi ta bjm edhe pjestar t familjes at q t mori mendjen me
librat e tij!
Ato libra skan nevoj pr mendjen time, grua, mendja ime ka
nevoj pr to, ia kishte kthyer Martini. Do t ishte fat i rrall pr
familjen ton q t kishim nj Fjodor me gjysmn e aftsis s atij
shkrimtari.
Pse sta nx goja t thuash me dyfishin e aftsis s atij, i kishte
br vrejtje gruaja.
Se un, si arkitekt, nuk e kam projektuar aq t lart tavanin e
shtpis sime, sa t nxr brenda nj gjigant t till, ia kishte pritur ai,
duke e fshikulluar me shikimin e tij ironik.
6
III
7
IV
8
V
9
VI
10
njeriun e domosdoshm pr t realizuar ndrrn e tij t madhe.
Hovard Karter, bir i nj familjeje t varfr me shum fmij, me
prirje pr tu br piktor kafshsh si babai. Nj tek e fatit e rrmbeu
befasisht n moshn 17 vjeare prej fushs s Norfolkut, n jug-lindje t
Anglis, pr ta vendosur n Egjipt, i cili u b atdheu shpirtror i
Hovardit, q kaloi atje afro nj gjysm shekulli. Autodidakt, egjiptolog i
formuar n terren, puntor i palodhur, shum krkues ndaj vetes dhe
bashkpuntorve, i pasionuar n profesion, ai arrin t bhet arkeologu
m i madh i kohs. Karter fliste arabishten me dialekte, guxonte t
ndeshej personalisht me bandat q plakitnin varret e faraonve, njihte
do pllmb tok t Lugins s Mbretrve. Aftsia e tij superiore nxirrte
n pah dobsit e arkeologve t tjer t aktivizuar n Egjipt, t cilt u
bashkuan n luft kundr Hovardit. Temperamenti i veant i ktij
personi i ndihmonte kundrshtart e tij: Karter nuk ngurronte t
sakrifikohej pr t drejtn edhe n rrethanat m t pafavorshme.
Duke i njohur nga afr kto cilsi t rralla t arkeologut t shquar,
miliarderi i paras e i intelektit, lord Karnarv, u b mburoja, financuesi,
bashkpuntori dhe miku m besnik i Hovardit. Pa hequr dor prej
detyrimeve t shtress s tij t lart me cilsin e Sekretarit Britanik
pr Kolonit, lord Karnarv zhvillonte bisedime sekrete me shtetart
egjiptian , ai i flet me nj sinqeritet t paimagjinueshm pr kastn e
tij Karterit idealist:
Epokn ton e karakterizon materializmi cinik, Hovard. Ajo i
shkatrron ata q nuk i prshtaten voglsis s saj. M vjen keq t t
shikoj t vuash, se ti je miku im i vrtet.
Kur i erdhi vdekja e parakohshme n kulmin e lavdis s tij vetm
pes muaj pas zbulimit m t bujshm arkeologjik, q realizoi n
bashkpunim me Karterin lord Karnarv e befasoi Londrn zyrtare me
testamentin e tij:
Asnj personalitet politik, apo prfaqsues pushteti i do niveli
qoft, t mos marr pjes n ceremonin e thjesht t varrimit tim.
11
VII
12
VIII
13
IX
14
egjiptologji, Mishel, buzqeshi Fjodori.
Jo, un i kam pasur m hert kto bindje, prandaj e kisha ndar
mendjen prej kohsh pr t vazhduar studimet n kt deg t shkencs,
megjith kshillat e babait pr t studiuar diplomaci.
Babai paska dashur t ecje n gjurmt e tij, tha i buzqeshur
Fjodori. Akoma sekretar ambasade ktu n Kairo vazhdon t punoj
ai?
Po, dhe ka t ngjar q s afrmi t zvendsoj ambasadorin, q
del n pension. Por mua vet nuk m trheq aspak diplomacia. sht e
gjashta her q vij n Egjipt kta katr vjett e fundit dhe do her m
forcohet bindja se ky vend, me nj qytetrim katr mij vjear, mbetet
nj bot misteresh.
N pamje t par Lugina e Mbretrve mu duk e egr.
E till sht vrtet, e pannshtruar. Por ajo duhet zbutur, duhet
msuar gjuha e saj, duhet respektuar madhshtia e vrazhdsis s saj.
Duhet t tregohemi t denj pr t, q ajo t na i besoj sekretet.
Mjerisht, ne jemi t rrmbyer, t pakomunikueshm, t pasjellshm.
Edhe sot vazhdojn plakitjet e varreve luksoz. Atyre q kan ditur ta
respektojn, Lugina e Mbretrve u ka besuar thesaret e saj t pamuar.
Hovard Karterit, pr shembull.
Pikrisht. Dekada me radh, ky arkeolog i madh ka rrezikuar
shpesh interesat dhe jetn e tij, pr t mbrojtur luginn legjendare, para
se ajo ti besonte amanetin e saj.
E pres me krshri fjalimin q do t mbaj ai nesr, me rastin e
dhjetvjetorit t triumfit t tij.
Jan t shumt simpatizantt, q presin ta shikojn e ta dgjojn
at nesr, dhe jo t pakt ata q do t krcllijn dhmbt nga fjalimi i tij.
Pata rastin ta dgjoja mbrm gjat nj konference shtypi n Winter
Palace, ku m ka zn nj dhom babai. iltrsia dhe guximi i tij n t
shprehur t bjn pr vete. M erdhi shum keq, kur msova nga goja e
tij, se nuk ia kishin pranuar krkesn pr t filluar pun si profesor
arkeologjie n Londr. Kur e pyeta baban se cila mund t kishte qen
arsyeja e mospranimit t kandidaturs s tij prej autoriteteve angleze,
mu prgjigj me nj buzqeshje t hidhur:
T qndrosh nj shpirt i lir, t cilin nuk e blen dot askush,
kushton shum shtrenjt n kohn ton, bir.
15
X
16
hedhur syt mbi krevatin prej drrase, ku kishte fjetur Hovardi.
Gjithmon n heshtje, t dy shokt morn rrugn pr n Luginn e
Mbretrve. Megjithse bnte vap dhe frynte nj er e ngroht, q e
ngjiste pluhurin n fytyrat e djersitura, radha e vizitorve para hyrjes pr
n varrin muze t faraonit Tutankhamon ishte e gjat. Kushtet e vshtira
t pritjes n diell e shtonin padurimin pr t soditur sarkofagun e art, ku
prehej faraoni.
Misheli prfitoi nga rasti, pr t rinisur bisedn me Fjodorin:
Kur kam zbritur pr her t par n varrin e Tutankhamonit, kam
provuar shum emocione. Babai e kishte parashikuar kt dhe nuk ma
lshoi dorn gjat tr kohs. Prball sarkofagut t florinjt, m pushtoi
nj ndjenj e uditshme. Kisha prshtypjen se ndodhesha midis dy
botsh. Mumia faraonike m ngjante si mishrim i prjetsis, ndrsa ne,
vizitort, ishim udhtar t prkohshm t nj bote q ai e kishte sunduar
dikur. Shikimi yn nuk e deprtonte dot misterin e tij, ndrsa shikimi i tij
ndehej n nj horizont t pakapshm prej t gjallve. Jam i bindur, se kur
ka qen n fuqi ky faraon nuk ka pasur aq pushtet shpirtror sa n
sarkofag. T gjith vizitort, sa fillojn t zbresin shkallinat, i ndrpresin
bisedat e prfshihen nga ankthi i s panjohurs. Edhe pallati mbretror
m i bukur nuk krijon kurr emocione t ngjashme me ato q provon
njeriu duke vizituar varrin e ktij faraoni. Kto q po t them mund t t
krijojn vetm nj ide t zbeht t asaj q do t prjetosh pas pak.
Dy metra para zbritjes pr n varrin muze, nj mbishkrim i gdhendur
mbi nj pllak guri nxiste emocionet e vizitorve:
Gjashtmbdhjet shkallina dhe nj korridor i shkurtr ju ndajn
nga kufiri i nj bote tjetr.
17
XI
18
Duke dal prej restorantit, Fjodori i tha shokut t tij:
Qytetrimin ton po e mbyt hipokrizia, Mishel. Sa t lehtsuar
ndjehen shpirtrisht kta njerz t thjesht, buzqeshja e sinqert e t
cilve t ngjall mirbesim!
19
XII
20
I ftuar n Amerik n kulmin e acarimit t marrdhnieve t tij me
vendlindjen, Hovardi u prit atje si hero. T gjith donin ta shikonin e ta
dgjonin at q kishte nxjerr n drit misterin m t madh t
egjiptologjis, pajisjen funebre t pacenuar t nj faraoni. Fakti q
shkenctart m t shquar t kohs pranonin se n Egjiptin e lasht
besimi nuk bazohej mbi dogma, por mbi njohjen n thellsi t
fenomeneve n prshtatje t nj Rregulli universal, i jepte nj rndsi t
veant zbulimit t pajisjes funebre t nj faraoni. Ajo do t shrbente
pr shkencn si alfabet i leximit t sekreteve t mdha t qytetrimit t
lasht egjiptian. Pr kt arsye edhe autori i atij zbulimi arkeologjik nuk
shikohej si njeri i zakonshm, por si nj misionar historik.
Hovard Karter sht amerikan, dgjoheshin zra n t gjith
qytetet kryesore t SHBA.
Kjo ide e uditshme u ngulit aq fort n opinionin publik t atjeshm,
sa q po i rezistonte edhe prgnjeshtrimeve t medias. Natyrisht, kjo qe
nj sfid e hapur pr konservatorizmin anglez, lidhur me trajtimin e
arkeologut me fam botrore.
Titullin e par honorifik n SHBA - antar nderi i Metropolitan
Museum - Hovardi e mori gjat nj ceremonie solemne n salln
madhshtore t Waldorf Astoria, n pranin e nj numri t madh
gazetarsh q do ta shoqronin gjat gjith turneut t tij. Orator i aft pr
t elektrizuar t pranishmit kureshtar, Karter u prit nxehtsisht n New
York, Filadelfia, New Haven, Baltimore, Worcester, Boston, Hartford,
Pittsburg, ikago, Cincinnati, Detroit, etj.. Universiteti i famshm i Jalit
i dha titullin Doktor. I ftuar n Shtpin e Bardh, Hovardi foli pr
faraonin Tutankhamon prball nj auditori t ngusht t privilegjuarish,
n prani t Presidentit t SHBA, Calvin Coolidge. Pr udin e Karterit,
Presidenti amerikan ishte shum i informuar rreth veprimtaris s tij
arkeologjike n Egjipt.
Me ftes t autoriteteve kanadeze, Hovardit iu desh ta vazhdonte
turneun e tij triumfal edhe n Toronto, Montreal, Otava e qytete t tjer.
Por, megjith suksesin e tij t jashtzakonshm gjat vizits n Botn e
Re, vendlindja nuk denjoi ti jepte as medaljen m t thjesht yllit t
arkeologjis bashkkohore.
Ithtart guximtar t drejtsis shpallen n heshtje persona non
grata prej Londrs, lexoi Fjodori n revist.
Ky konstatim ia turbulloi qetsin at nat nntori djaloshit, n pritje
t njohjes nga afr t Karterit. Ndrkoh i prforcoi simpatin pr
arkeologun e madh lufttar drejtsie dhe krshrin pr ceremonin e
dits s nesrme.
21
XIII
22
radh gazetat londineze kishin shkruar vetm fejtone pr Misionin
Karnarv. Suksesi i tij i befasishm kishte qen nj shuplak morale pr
to. Ky agresivitet i pajustifikueshm i kushtoi shtrenjt British Museum
t Londrs, t cilit lord Karnarv e Karter nuk pranuan ti jepnin asnj
objekt me vler prej varrit shum t pasur t faraonit Tutankhamon.
Eja t zm ndonj vend nga fillimi i salls, se po shtohen t
pranishmit, i pshpriti Misheli shokut t tij q ishte prqendruar n
leximin e nj artikulli.
Dhjet radht e para u ishin rezervuar t ftuarve dhe gazetarve.
Misheli me Fjodorin gjetn dy vende t lir n radhn e
gjashtmbdhjet. Prej aty shikohej shum mir presidiumi i mbledhjes
solemne.
A do ta njohsh dot Hovardin pa ta treguar un? e pyeti Misheli
duke qeshur shokun e pushtuar prej emocioneve.
Nuk do t kesh koh t ma tregosh, se un do ta njoh m shpejt
nga ti, ia priti Fjodori.
23
XIV
24
Karnarv nn drejtimin e arkeologut t talentuar, Hovard Karter, i cili na
nderon me pranin e tij.
N ast shprthyen ovacionet. E ngritur n kmb, salla brohoriste
srish Karterin. Ky u ua pr t prshndetur simpatizantt e shumt.
Meq ovacionet po zgjasnin, pjestart e tjer t presidiumit u detyruan
gjithashtu t ngriheshin n kmb duke duartrokitur.
Kryetari i bashkis s Kairos rimori fjaln:
N shenj mirnjohjeje pr zbulimin m t madh arkeologjik t
derisotm, zotit Hovard Karter i jepet titulli i lart Mik i Egjiptit.
Ovacionet shprthyen prsri. Ato u intensifikuan kur ministri
egjiptian i Kulturs i dorzoi Hovardit medaljen prkatse. N pritje t
ktij asti, gazetart iu afruan presidiumit pr ta fotografuar nga sa m
afr t dekoruarin.
Kur u rivendos qetsia, Karteri nisi prshndetjen e rastit:
Shpreh mirnjohjen time t thell ndaj autoriteteve egjiptiane, pr
nderin e madh q po m bjn, duke m quajtur Mik i Egjiptit. Deri sot
un njihesha si mik i faraonit Tutankhamon, ndrsa tash e tutje do t
njihem si mik i toks s faraonve dhe i popullit t saj t lasht e fisnik.
Kjo sht arritja m e madhe morale q mund t rrokte imagjinata ime.
Tashm ajo sht nj realitet, fal bujaris s natyrshme t bijve t toks
s faraonve.
Nuk prbn sekret fakti q Egjipti mbetet atdheu im shpirtror. Un
kam lindur dhe kalova 17 vjett e par t jets sime n nj vend prej nga
iltrsia tipari kryesor i toks s faraonve sht mrguar, duke ia
ln vendin hipokrizis. N vendlindjen time, sado i pasur q t jesh, nuk
e blen dot nj buzqeshje t iltr, mbasi ajo nuk ekziston m atje, e
vrar prej hipokrizis. N tokn e faraonve, sado i varfr q t jesh,
buzqeshja e iltr e atyre q t rrethojn t ndihmon pr t kuptuar se sa
superiore sht pasuria shpirtrore n hijeshimin e jets, krahasuar me
ftohtsin e pasuris materiale, e cila ka sjell mjerimin shpirtror t
qytetrimit bashkkohor.
sht ndoshta pr kt arsye q qytetrimi modern i ka quajtur pr
nj koh t gjat faraont despot dhe ndrtuesit e veprave madhshtore
t kultit n Egjiptin e lasht skllevr. Dokumentet historike t zbuluara
rishtas dshmojn krejt t kundrtn. N kohn e faraonve skllavria
ndalohej me ligj, ndrsa ndrtuesit e veprave monumentale prbnin nj
shtres shoqrore t privilegjuar, t cilt zgjidheshin n baz t aftsis
dhe pastrtis morale. N kohn ton kolonializmi sht nj skllavri
moderne, q ka zvendsuar zinxhirt e zymt me pranga t ndritshme,
kamxhikun klasik me shkop bambuje, kazermat me geto. Parimi
faraonik i zhvillimit t nj feste ishte shembull i prkryer prgjegjsie
morale ndaj popullit t tyre: Ne nuk kemi t drejt t festojm, n qoft
se n tokn egjiptiane edhe nj familje e vetme vuan apo derdh lot.
25
Ndrkoh q qytetrimi yn modern u la n gjak e n lot pr disa
vjet t lufts botrore, politikant e nderuar, q e shkaktuan at
gjakderdhje, nuk e privuan veten pr asnj ast nga jeta luksoze n
shoqrin e sekretareve me sqim. Par nga ky kndvshtrim, politikant
modern kan pasur t drejt t paraplqenin trajtimin historik t
faraonve si despot, mbasi vezullimet e qytetrimit faraonik do t
nxirrnin akoma m tepr n pah njollat e qytetrimit modern.
Personalisht ndjehem i lumtur q jam mik i toks s faraonve e jo i
politikanve t sotm, shtoi Hovardi duke treguar medaljen e sapomarr.
Fjalt e tij u pasuan prej duartrokitjesh t zgjatura.
N pritje t ktij asti, gazetart nxituan ti drejtonin pyetjet e para
arkeologut t dekoruar.
Zoti Karter, kujt ia kushtoni dekoratn tuaj?
Natyrisht, mikut tim t paharruar, lord Karnarv, pa kontributin e
t cilit faraoni Tutankhamon do t vazhdonte t dergjej n errsirn e
shekujve.
Duke prfituar nga ky ast, nj gazetar i Times t Londrs ndrhyri
me nj pyetje tendencioze:
Dikur ju jeni shprehur, se do t preferonit m mir t mos jetonit,
se sa ta siguronit jetesn duke ngritur valixhet e lordve. A mos vall
miqsia me Kontin Karnarv ju ka br t ndryshoni mendim pr kt?
Prkundrazi, kjo miqsi e sinqert m ka bindur edhe m tepr pr
drejtsin e pikpamjes sime. Ve dua t shtoj se, sikur vetm 20 % e
antarve t Dhoms s Lordve t ishin Karnarv, un do t krenohesha
me vendin tim.
Pse, sot nuk krenoheni me t?
Mendoni vrtet se kam arsye t krenohem?
Pas ksaj replike, gazetari anglez i ndrpreu pyetjet, duke br nj
kryq t madh me nervozizm n bllokun e tij.
I nxitur prej ktij asti t tensionuar, nj gazetar egjiptian e pyeti:
A jeni mik i shtypit ju, z. Karter?
Kur ai sht mik i s vrtets, po.
Si mendoni, a sht shtypi i sotm mik i s vrtets?
N prgjithsi, jo.
Pse ndodh kjo, sipas mendimit tuaj?
Se ata q kan forcn, nuk e plqejn t vrtetn.
A nuk sht shtypi kontrollor i atyre q kan forcn?
Brenda limiteve q i caktojn ata vet.
Duke marr fjaln, nj gazetar francez i Le Figaro e pyeti i
buzqeshur:
Z. Karter, a e konstatoni se vrejtjet tuaja jan si shum t
hidhura?
Nuk ka ilae t mbla.
26
A jeni optimist, se me qndrimin tuaj kategorik mund t ndikoni
sadopak n prmirsimin e gjendjes?
do mjek i mir prpiqet t kryej detyrn, ndonse e di q as ai
vet nuk i shpton dot vdekjes.
Me far medaljeje ju ka nderuar vendi juaj, pr zbulimin m t
madh arkeologjik?
Me at t papunsis. Aktualisht un jam nj i papun.
Jeni i zhgnjyer prej ktij trajtimi?
Aspak, gjersa sht padrejtsia ajo q drejton botn.
Pas deklarats s ashpr t Karterit, pllakosi nj heshtje e thell.
Ministri egjiptian i kulturs prfitoi nga rasti ta deklaronte mbledhjen
t mbyllur, duke i falnderuar t pranishmit pr pjesmarrjen.
27
XV
Fjodori nuk kishte lvizur end prej vendit, ndonse salla pak nga
pak po boshatisej.
Misheli po e priste pak m tej. Ai e kuptonte se shoku i tij gjendej
nn efektin magjepss t njohjes nga afr me idhullin jashtkohor dhe
ndiente nevojn e meditimit n vetmi. Ndjenjat e tij n ato aste
meritonin respekt e durim m tepr se kurr.
N t vrtet, diskutimi i guximshm i Karterit e kishte befasuar
Fjodorin. Megjithse ai kishte dgjuar e lexuar shum mbi
temperamentin e veant t arkeologut t shquar, ajo ka kishte
prjetuar at dit i tejkalonte parashikimet e tij.
Me sjelljen dhe mnyrn e t shprehurit, Hovardi krijonte
prshtypjen se peripecit e jets kishin pak rndsi pr t, krahasuar me
origjinalitetin e t menduarit e t t vepruarit. Kjo ishte nj krkes e
natyrshme ndaj vetvetes, si pjes e temperamentit t tij, jo si qllim
demonstrimi egoist, pr tu paraqitur si misionar drejtsie. Prkundrazi,
m shum se do gj tjetr n jet Karteri urrente pikrisht falsitetin e
sjelljes, i cili prbnte elementin baz t hipokrizis bashkkohore n
shrbim t interesit material. Ai i prkiste asaj kategorie t veant
njerzish, tek t cilt kompromisi me ndrgjegjen, n dm t moralit e n
dobi t interesit, sht i pamundur. Natyrisht, kta jan t detyruar ta
paguajn rebelimin ndaj shoqris s infektuar nprmjet vuajtjesh
shpirtrore e materiale, t cilat e kalisin edhe m tepr karakterin e tyre
sfidues.
Shpirti i lir i Karterit gjente prehje n botn e faraonve, nprmjet
veprimtaris arkeologjike pr t nxjerr n drit shklqimin e qytetrimit
t lasht egjiptian. Asnjher ai nuk e kishte ndier veten m t lumtur, se
sa kur ishte ndodhur pr her t par ball pr ball me mumien e
Tutankhamonit n sarkofagun e art. Pajisja funebre e pacenuar e
faraonit ishte nj mesazh prjetsie, prball s cils voglsia shpirtrore
e qytetrimit modern tkurrej edhe m shum n syt e Hovardit. Sa her
q dilte nga varri i Tutankhamonit n paqe, ai linte dika prej shpirtit t
tij atje, para se t kthehej n botn e zhurmshme t t gjallve.
Kt udhtim imagjinar npr spiralen shpirtrore t Karterit po
bnte psikologu i ardhshm, kur Misheli e goditi leht n sup duke i
pshpritur:
Eja t dalim, Fjodor. Vetm ne t dy kemi mbetur n sall.
28
XVI
29
Pr individ t rrall si ai, vlerat materiale jan t paprfillshme
ndaj atyre shpirtrore e morale. Kjo nuk sht nj zgjedhje e tyre, por
prirje e natyrshme karakteri e njerzve me brumosje heronjsh.
Kjo sht dhurata m e madhe q mund ti bj natyra njeriut,
kishte pshertir Fjodori, duke nxjerr nga xhepi nj fotografi t
Hovardit.
Babai e kishte kuptuar pshertimn e t birit dhe e kishte shtrnguar
n krah.
30
XVII
31
prbrenda ports dhe nxitoi pr tek djali. Ndrsa ata po prqafoheshin,
Martini shkoi t merrte karrocn.
Fjodori la valixhen n dhomn e tij dhe, pa ndrruar rrobat, kaloi n
sallon e u ul n t njjtn kanap me maman. Martini u bashkua me ta.
Mendoj se nuk je nisur sot prej Parisit, gjersa mbrrite paradite
ktu, hamendsoi babai.
Ashtu sht, u prgjigj djali, q i kishte hedhur dorn n qaf
mamas. Jam nisur qysh dje nga Parisi, por mu lut nj shok t qndroja
n shtpin e tij n Lion. Nuk doja tia prishja qejfin.
Shum mir ke vepruar. sht e natyrshme q jeta do tju ndaj
pas prfundimit t studimeve t larta dhe ia vlen do ta kujtoni me
nostalgji njri-tjetrin m von.
Me far dshiron t t qeras mami? nuk iu durua asaj pa e pyetur
djalin, duke ndrhyr n bised.
Po lere t ndrrohet nj her, t shplaj djersn e pastaj gostite, i
tha Martini duke u rrudhur n fytyr.
Ti nuk ke t drejt t m bsh vrejtje sot, ia ktheu gruaja duke
qeshur. Ke humbur virgjrin.
far thua kshtu, mama? u habit Fjodori prej fjalve t saj.
Martini qeshi duke tundur kokn, ndrsa ajo u prgjigj:
Shikoje me vmendje n fytyr baban dhe do ta kuptosh se far
po them.
Sa i habitur edhe i joshur prej ksaj skene t ngroht familjare,
Fjodori e prqendroi shikimin buzagaz mbi fytyrn e babait. Ky vuri
gishtin tregues mbi vendin e prer gjat t rruajturit at mngjes dhe e
afroi kokn m pran djalit.
Ou, si paska br vak t pritesh ti n t rruar! thirri Fjodori duke
qeshur. Nuk mbaj mend t jesh prer ndonjher tjetr m par. Tani e
mora vesh pr far virgjrie e kishte fjaln mamaja.
Ardhja jote e papritur do t na shrbej si motiv pr amnisti,
premtoi Martini i buzqeshur.
Gzohem, u prgjigj po me t qeshur Fjodori. Ndrkoh un do
t bj nj dush t zgjatur, pr tu lodhur pak.
32
XVIII
Meq kam bler mish qengji, tju gatuaj tav kosi pr drek? e
pyeti gruaja Martinin.
Un nuk kam t drejt vote sot, u prgjigj ai duke shfletuar
gazetn e dits.
Nuk ke t drejt vetoje, ndrsa t drejt vote ke, ia ktheu ajo duke
qeshur.
Kujt i kalon e drejta e vendimmarrjes? pyeti Martini, pa i
shkputur syt prej gazets.
E kujt tjetr, ve mua? Fjodori jo vetm q vjen si mik tek ne, por
sht djali yn dhe nuk mund t marr vendime, q i prkasin familjes s
prindrve.
Por ti n mngjes m the: N Franc jam fizikisht, por moralisht
e shpirtrisht un jetoj me normat e vendit tim. E lejojn normat tona
zakonore q burri t ket t drejt vote e gruaja t drejt vetoje?
Po jetojm n Franc dhe, helbet, dika duhet t ndryshojm n
sjelljen ton, u prgjigj ajo me t qeshur, duke mbuluar fytyrn me duar.
T ndryshosh nga mngjesi n drek sht goxha ndryshim. Duhet
t t pshtyj, se mos t ha me sy.
Mos harro se i ke dhn fjaln djalit, q ardhja e tij e papritur do
t na shrbej si nj amnisti pr kundrshtit tona. Ja, doli nga banja ai.
Tani pyete se me far i plqen ta qerassh, si edhe pr gatimin e
dreks.
Qerasjen e kam gati, se mu kujtua far i plqen t shijoj m
tepr tani n vjesht Fjodorit. Por dua ta pyes se kur parashikon t
interesohet pr pun, gjersa e ka diplomn n xhep.
Martini i bri shenj me kok t mos tia bnte at pyetje t
parakohshme, mirpo Fjodori i kishte dgjuar fjalt e mamas. Ndrsa
po shijonte mblsirn e servirur prej saj t shoqruar me nj pije t
freskt, ai u prgjigj:
Un kam n plan q ti prkushtohem mbrojtjes s ndonj titulli
shkencor n psikologji, para se t interesohem pr pun. Pr mendimin
tim, kjo ka dy t mira. E para, shrben si nj periudh e dobishme
tranzicioni pr kristalizimin e njohurive teorike t fituara n universitet.
N kt mnyr ajo ka vlern e nj stazhi pasuniversitar.
E dyta, duke fituar nj titull shkencor, si rezultat i nj pune
krejtsisht t pavarur, do t ndihem m i sigurt n vetvete dhe kshtu do
t kem t drejt t pretendoj pr nj vend pune sa m premtues. Fillimi i
mbar sht gjysma e puns, thot nj proverb, q m ka msuar babai.
33
Je kshilluar me ndonj pedagog pr kt shtje? u interesua
Martini.
Pardje pata rastin t zhvilloja nj bised t lir me pedagogun e
psikologjis. I krkova t m orientonte ndopak mbi mnyrn e
organizimit t puns s pavarur, mbasi e kuptoj vshtirsin e saj. Mund
t lodhesh shum dhe t mos arrish at q duhet.
T dha ndonj mendim t dobishm?
Po, ideja e tij mu duk interesante. Ai ishte i mendimit se studimi
psikologjik sht m rezultativ tek njerz me gjendje disi t ekuilibruar
psikike, ose q prjetojn tronditje shpirtrore. Sipas tij, dukurit psikike
t ktyre individve jan m t ekspozuara e, rrjedhimisht, m t
lexueshme. N fakt, npr mjedise t tilla i bnim ne ditt e praktiks
edhe kur vazhdonim studimet.
Arsyetimi i tij ka qen binds. Vese duhet ditur ku t drejtohesh,
pr t takuar raste t tilla.
Ia bra kt pyetje pedagogut dhe ai nuk u kursye pr t m
ndihmuar edhe n kt drejtim. Pr mendimin e tij, spitali psikiatrik
ofron nj mozaik rastesh t lakmueshme pr nj studiues serioz.
Un e kam mik njrin prej mjekve m t mir t spitalit
psikiatrik t Marsejs. Para disa vjetsh, i kam br projektin e shtpis
t shkatrruar nga lufta. Rindrtimin e saj, ashtu si kishte qen m par,
ai e kishte shum merak, pr nj arsye familjare t dhimbshme.
Prfundimisht mbeti shum i knaqur dhe nuk dinte si t ma shprehte
mirnjohjen. Pr do vit, vazhdojm ti urojm Krishtlindjet njri-tjetrit.
M duket se sivjet ai sht emruar shef i personelit t spitalit. Madj,
jep edhe leksione n universitet. Jam i sigurt, se ai do t jet i gatshm t
t ndihmoj, po pate nevoj pr t.
Ksaj i thon t t dal asi, buzqeshi Fjodori. Si mjek me
prvoj, ai do t dij t m orientoj n prpjekjet e mia.
Pas shijimit t tavs s kosit n drek, ata foln prsri pr kt
shtje. Bab e bir ishin t mendimit, se mbrojtjes s disertacionit duhej
ti paraprinte nj pun individuale serioze.
Ndrkoh Fjodori po provonte nj ndjenj ankthi, n startin e vnies
n praktik t njohurive t prfituara n universitet: a kishte ditur vrtet
ta zgjidhte fakultetin e t ardhmes s tij?
34
Pjesa e dyt
ZHGNJIM
35
I
36
zgjatur n spital, por edhe gjat kohs s lir tiu shrbenin n banesat e
tyre pacientve t tjer.
Puna e teprt e ndihmonte Danielin t harronte pjesrisht brengat e
pasojave t lufts. Megjithat ato mbeteshin pjes e jets s prditshme,
mbasi ai i ndeshte n spital, n rrug, n banesat e pacienteve q trajtonte
jasht spitalit, apo n mjediset e tjera ku e onte puna.
37
II
38
shum simpati psikiatrit. Ndonse Danieli ishte mjaft i kujdesshm e i
prkushtuar ndaj jets s do t smuri, ai shkonte drejt tek krevati i
djaloshit do mngjes hert q vinte n spital. Duke i buzqeshur me
dashamirsi, e pyeste si e kishte kaluar natn dhe e vizitonte me
vmendje. Mbarvajtja e shndetit t atij e ngazllente.
At nat maji, Danieli e kishte gjetur pacientin simpatik n nj
gjendje shndetsore m t mir nga e mendonte. Djaloshi i ishte lutur
q t merrnin nga nj got shampanj bashk. Danieli nuk ia kishte
prishur qejfin. N ndarje, ai e kishte prcjell deri tek porta dhe i kishte
dhuruar mjekut nj trndafil t bardh me arom t kndshme.
39
M fal, Zhan, belbzoi i prlotur, duke e shtrnguar srish n
krah t vllain. Duke qen shum i ngarkuar me pun, m ndodh t
harroj edhe gjra t rndsishme si kjo. M fal!
Mos u mrzit, Dan; ti nuk ke faj, ia ktheu ai duke e mbledhur
paksa veten. Un e di q ti ke vizituar ndonj t smur, nuk ke shkuar
pr tu dfryer. Nuk ka veprim m t mir, se sa t shptosh jet njerzish,
pas asaj lufte gjakatare.
Je vrtet shum i sjellshm, Zhan; t faleminderit. Gjynah q fati
nuk u tregua dashamirs me ty.
Si e the edhe ti vet, un nuk jam i vetmi me nj fat t till. N
kt koh sht vshtir t gjesh njerz t lumtur, pa fatkeq shikon
gjithandej. Un t paktn kam nj vlla t mir, i cili ma qan hallin e m
ndodhet gjithmon pran.
Kjo sht m e pakta, q un duhet t bj patjetr pr vllain tim.
Ndrkoh Danielit i shkuan syt tek nj lodr fmijsh n fund t
shports, q kishte pasur lule. Ishte nj aeroplan i vogl. Ai u prkul dhe
e mori shportn me kujdes. Duke e ledhatuar me dhembshuri aeroplanin,
Danieli pshertiu.
E kan prekur dokat e Alenit dikur, i tha Zhani me z t mbytur.
Kur u nisa pr n front, e mora me vete. Gjithmon e mbaja n xhep
gjat luftimeve. Edhe ditn q u plagosa, me dorn e vetme kontrollova
xhepin nse e kisha akoma. Ky sht i vetmi kujtim q m ka mbetur
prej tij, pas shkatrrimit t shtpis.
T dy vllezrit e shtrnguan njri-tjetrin n krah, duke lotuar n
heshtje.
40
III
41
Sa her q m kan dal n ndrr gruaja dhe fmijt, e kam par
veten bashk me ta n hyrjen q kishim tek shtpia e dikurshme. Edhe
natn q kaloi, i pash prsri atje dhe Aleni m tha: Mos harro, babi, t
vish nesr mbrma ktu, ta festojm bashk dhjetvjetorin tim. Un tani
nuk pres m gzime nga jeta, Dan. E vetmja dshir q kam, sht
rindrtimi i shtpis son, ashtu si ka qen dikur. Dua t vdes nj dit
tek ajo hyrje, n pranin e shpirtrave t atyre q m presin tiu shkoj
pran.
E di, Dan, q ky do t jet nj shpenzim i madh, por kam menduar
edhe pr kt. Kuptohet q, pr shkak t moshs, t gjendjes fizike dhe
asaj shpirtrore n t ciln ndodhem, un nuk do t martohem m. Pra,
nuk do t kem trashgimtar. Sa pr t ngrysur ditt q m kan mbetur,
m mjafton pensioni i invalidit t lufts. Pr kt arsye, kam vendosur ta
shes pjesn time t vreshts, e cila nuk kushton pak sot. Kjo do t jet e
mjaftueshme, pr tiu dhn nj hov t mir punimeve.
Danieli pickoi fort krahun e tij t majt, pr tu bindur q nuk ishte n
ndrr. Pengesa e pakaprcyeshme pr rindrtimin e shtpis, po kthehej
papritur n forcn m t madhe nxitse pr fillimin e menjhershm t
punimeve.
T jap fjaln, Zhan, se do t porosis urgjentisht projektin e
shtpis, ashtu si ka qen, i premtoi Danieli, duke i shtrnguar dorn e
vetme.
Jo vetm nga pamja e jashtme, por edhe struktura e brendshme
duhet t jet e njjt, i tha Zhani, pr tu siguruar.
Identike. Nuk do t ket asnj dallim midis hyrjes s mparshme
ku jetoje me familjen tnde dhe asaj ku do t jetosh me kujtimin e tyre.
T faleminderit, Dan. Tani mund ta shesim pjesn time t
vreshts, kur t duash.
Nuk kemi nevoj ta shesim. E kemi mundsin ekonomike ta
rindrtojm shtpin, pa e shitur vreshtn. Si pjes e trashgimis s t
parve tan, edhe at duhet ta respektojm, duke e ruajtur.
Por un dshiroja ti fillonim punimet shpejt, murmuriti Zhani
paksa i zhgnjyer.
Menjher, sapo t jet gati projekti. Madj do t angazhojm
ndonj firm ndrtimi nga m t mirat. Ti e di q, nga ana financiare, ne
kemi qen mir edhe m par. N saje t puns me orar t zgjatur, un
prfitoj t ardhura t mira. N kto kushte, mund t marr kollaj nj kredi
t mjaftueshme nga shteti. Shtpin do ta rindrtojm m shpejt nga e
pret ti; t siguroj pr kt.
T knaqur si asnjher tjetr pas lufts, t dy vllezrit e shtrnguan
njri-tjetrin n krah.
42
IV
43
V
44
VI
45
VII
46
Pr sa i prket strukturs s brendshme t shtpis, ne jemi
veanrisht t interesuar pr hyrjen ku ka jetuar vllai, i cili humbi
bashkshorten me dy fmijt natn q ndodhi fatkeqsia. Dshirojm q
ajo t dal sa m e prafrt me hyrjen e dikurshme. Pr fat, disponojm
mjaft fotografi t saj br gjat ceremonive familjare, t cilat tregojn
pamje t ndryshme t asaj hyrjeje. Gjithashtu prshkrimet tona t
hollsishme do ta plotsojn imazhin e saj t sakt n imagjinatn tuaj.
Pjesa tjetr e strukturs s brendshme t shtpis nuk na preokupon n t
njjtn mas.
Mbetet m kryesorja, pamja e jashtme e saj, vrejti arkitekti.
Pr at ju kam sjell nj sr fotografish, tha Danieli, duke treguar
zarfin q kishte prpara. Meqense shtpia e dikurshme ka qen
monument kulture, n Institutin e mbrojtjes s vlerave arkitektonike t
qytetit kam gjetur fotografi, q e tregojn n shum pamje shtpin nga
jasht. Gjithashtu kam trhequr nga hipoteka skicat pr t cilat folt ju.
Danieli i zgjati arkitektit zarfin q kishte prpara.
Martini e falnderoi dhe nxori fotografit. Ato ishin t ndara n dy
pjes, pr pamjen e jashtme dhe t brendshme t shtpis.
Pasi i shikoi me vmendje seciln prej fotografive t pamjes s
jashtme, arkitekti i rreshtoi ato njrn pas tjetrs. Jo sipas radhs q i
kishte par, por sipas imagjinats s tij prej profesionisti n prfytyrimin
trsor t pamjes s jashtme t shtpis, nisur nga imazhet q kishte
prpara. Pas pak, ua ndryshoi pozicionin dy prej fotografive, i hodhi nj
shikim t prqendruar rreshtit t ri, ia bri h! dhe iu drejtua Danielit:
M jepni skicn e hipoteks, ju lutem.
Ai i zgjati nj zarf tjetr. Martini nxori skicn e shtpis dhe nisi ta
shqyrtonte. Pastaj filloi ta zhvendoste gradualisht shikimin prej skics
mbi rreshtin e fotografive dhe anasjelltas.
Mendoj se do ta gjejm fjaln me pamjen e jashtme t shtpis,
tha buzagaz arkitekti. Le t shpresojm t njjtn gj edhe pr ann
tjetr t medaljes.
Si ju thash qysh n fillim, pr sa i prket strukturs s
brendshme t shtpis ne jemi t interesuar kryesisht pr hyrjen q ka
pasur vllai. Dshirojm q ajo t dal sa m e ngjashme me hyrjen e tij
t dikurshme. Pjesa tjetr nuk prbn problem.
Martini nuk foli. Ai filloi t vrojtonte n heshtje skicat e secils prej
hyrjeve, q prbnin shtpin e dikurshme t familjes Kutr. Pastaj i
vendosi t gjitha ato prbri njra tjetrs mbi tavolin dhe shikoi me
vmendje pjesn tjetr t fotografive.
Besoj se hyrja 3 ka qen e familjes s Zhanit, hamendsoi
arkitekti.
Po. Arritt ta gjeni nprmjet fotografive? pyeti pa e fshehur nj
doz knaqsie e optimizmi Danieli.
47
Nuk sht e vshtir kjo pr nj arkitekt, ndrkoh q nj psikiatr
imagjinon se ndodh n botn e brendshme t njeriut, duke u nisur nga
reagimet e pacientit, buzqeshi Martini.
Faleminderit pr komplimentin. Ather, konkluzioni?
Projektin e shtpis do ta keni gati pas dy javsh.
Gzohem shum.
Kafja shijohet m tepr, kur njeriu sht i gzuar, buzqeshi
Martini duke u uar n kmb.
48
VIII
49
aplikimit n jet t asaj far ke arritur t kultivosh n mendje gjat
studimeve universitare, sht nj periudh vendimtare pr t ardhmen e
do studenti. Ka ndodhur q student me rezultate t larta n teori, si ti,
t mos ken qen t suksesshm n praktik. Sikundr ka br vaki q,
student t nivelit mesatar, t ken shklqyer n veprimtarin e tyre t
mvonshme n psikologji. Pr nj rast t till, jam dshmitar edhe vet.
Njri prej zrave m prestigjioz t psikologjis s sotme franceze ka
qen student pa pretendime i brezit tim. Nj dukuri e till shpjegohet nga
fakti, se kjo deg e shkencs sht tepr teorike dhe e vshtir n
aplikim. Ajo sht nj bankprov e vrtet, pr do student t diplomuar
n psikologji.
Megjithat, ti nuk ke asnj arsye ta shikosh me druajtje t ardhmen,
pr shkak t fjalve t mia. Prkundrazi, me rezultatet e tua t larta, ti
premton t bhesh nj psikolog i mir. Un i prmenda surprizat e
msiprme, pr t t trhequr vmendjen mbi rndsin vendimtare t
ksaj bankprove q do ti nnshtrohesh, mbasi dikur kam qen edhe vet
n pozicionin q je ti sot. Nga na tjetr, jam end n korrent t
problematiks dhe ecuris s studentve t universitetit ku jap msim. T
jesh i sigurt, se kto fjal do ti thosha edhe djalit tim, po t ishte n
vendin tnd.
Ju faleminderit shum, profesor, i tha Fjodori, i prekur prej fjalve
t fundit t psikiatrit.
Dua t shtoj se kjo periudh nuk do t jet nj bankprov vetm
pr ty, por edhe pr mua. Kam dshiruar q t m paraqitej rasti, pr tia
shprblyer sadopak Martinit t mirn e madhe q m ka br. Nisur nga
prvoja ime, un do t t rekomandoja q ta fillosh kontaktin me t
smur, diagnoza e t cilve nuk paraqit ndrlikime serioze. Ashtu do ta
kesh edhe m t leht penetrimin n botn e tyre t brendshme.
Un do t respektoj me prpikri udhzimet tuaja, profesor.
Sot un do t merrem me nj pacient t vshtir, pasi t ndahemi
bashk. Pr kt arsye, nuk do t jem i ngeshm q t t shpjegoj dika t
dobishme. Prve ksaj, nuk sht e kshillueshme q kontakti yt i par,
n kuadr t nj studimi t pavarur, t bhet me nj t smur t ksaj
shkalle. Ndryshonte puna kur ju shkonit si grup studentsh t shoqruar
prej profesorit t lnds n spital dhe mbanit shnime, sipas udhzimeve
e shpjegimeve t tij, mbi nj tem msimi t caktuar. Ky sht fillimi i
nj pune t pavarur pr ty, tek e cila nuk dua t ndikoj drejtprdrejt as
un, mbasi nj veprim i till nuk do t ishte n t mirn tnde. Un do t
t ndihmoj pr t kuptuar m qart simptomat e smundjes s pacientve
t ndryshm, q do t jen objekt vzhgimi pr ty, por analizat prkatse
dhe konkluzionet do ti nxjerrsh vet.
Kur mund t fillojm nga puna, gjersa sot ju jeni i zn, profesor?
u interesua Fjodori.
50
Nesr, n orn dhjet, un do t vizitoj nj pacient, q vuan nga
mania e madhshtis, nj smundje psikike t ciln ju e keni studiuar n
fakultet. Ai nuk sht i shtruar n spital, por paraqitet ktu do tremujor
pr ta mbajtur nn kontroll gjendjen e tij, nga frika e degradimit. Ky
sht nj rast i volitshm pr fillimin e puns tnde, besoj. Sot mund ti
hedhsh nj sy gjendjes s prgjithshme t spitalit. Tani mua m duhet t
largohem. Mirupafshim nesr.
Mirupafshim, profesor. Faleminderit.
51
IX
52
Psikiatri e ftoi pacientin t ulej.
Ai ishte rreth t tridhjetave, me shtat mesatar e fytyr t hequr. Flokt
e shtruar t zes i ishin rralluar mbi ball, ndrsa tek tmthat kishin filluar
ti thinjeshin.
Ku e paske grvishtur dorn e majt? e pyeti Danieli.
Pacienti ngriti pak mngn e xhakets, i hodhi nj sy grvishtjes e u
prgjigj duke qeshur:
Un bja kujdes, q ju t mos ta shikonit at, doktor, por nuk arrij
dot tju fsheh gj juve, me sa duket, u prgjigj ai i buzqeshur.
Fundjavn e kaluar isha n fshat. Hipa n nj arr, pr ta shkundur, dhe
rrshqita. N prpjekje pr t evituar rrzimin, grvishta dorn pas nj
dege t vogl.
T paktn ke arritur t mos rrzohesh, kjo sht e rndsishme, i
tha mjeku.
I kapur pas degs, rifitova ekuilibrin dhe u lshova me kujdes n
tok, se nuk kishte zgjidhje tjetr. Megjithse isha goxha lart n pem,
kaloi pa pasoja serioze, ve ksaj grvishtjeje.
Shkon shpesh n fshat? vazhdoi me pyetje Danieli.
Nj her n muaj, t paktn. Atje kam gjyshin nga nna, i cili ka
nj kopsht t madh me pem nga m t ndryshmet. Ka qen agronom
dhe e ka selitur pr qejf t tij at kopsht, i cili sht br sebep q ai t
mbaj edhe disa blet. N pranver, kur elin pemt, dhe n periudhn e
vjeljes s frutave, atje e kaloj pothuajse do fundjav.
Po kur pret blett gjyshi, shkon?
Edhe sikur t mos dua t shkoj un, nuk m ndahet ai. Me
kmbnguljen ton, ne agronomt kemi br edhe bimt e pemt t na
binden e jo m njerzit, m thot her pas here.
T tre qeshn pas ktyre fjalve.
Fjodori, q po e shikonte me simpati e keqardhje pacientin, i drejtoi
pyetjen e par:
Ku punoni?
Sportelist n stacion t trenit, shes bileta.
Me turne?
N prgjithsi atje punohet me dy turne, por un punoj vetm
turni i par, u prgjigj ai, duke u skuqur leht n fytyr.
Fjodori nuk bri pyetje tjetr. Pr disa aste u vendos heshtje e plot.
At e theu zri i profesorit, i cili e gjykoi se kishte ardhur asti t vinte
n prov pacientin, n prani t Fjodorit.
I dgjove lajmet n radio mbrm lidhur me reparacionet e lufts,
q i detyrohet Gjermania Francs?
Ai buzqeshi, tundi leht kokn dhe u prgjigj me nj z t zvarritur:
Eh, m mir t mos i kisha dgjuar...
Pse?
53
Politikanve francez siu ka dal akoma frika prej gjmimeve t
topave t Gjermanis. Megjith kmbnguljen time tek ministri i Punve
t Jashtme, reparacionet q ka krkuar qeveria franceze prej pals
gjermane, nuk mbulojn m shum se 70 % t humbjeve, q ka psuar
Franca n njerz e n pasuri kombtare.
Po pse kshtu?
Se politikant tan jan lepuj. U duket se Gjermania mund ta
rimarr shpejt veten dhe ata do t jen viktimat e para t hakmarrjes s
atyre, n rast se fillon luft tjetr.
Po me vet ministrin e Punve t Jashtme je takuar ndonjher pr
kt problem?
Dy her. Madj hern e dyt m premtoi se do t ndrhynte tek
Presidenti i Republiks, q t m ftonte pr t diskutuar s bashku rreth
reparacioneve q Franca duhej ti krkonte Gjermanis.
E mbajti fjaln?
Sigurisht.
Po Presidenti si reagoi ndaj sugjerimeve t tua?
E urdhroi sekretaren ti shnonte nj pr nj ato, mbasi do t
diskutoheshin n nj seanc t jashtzakonshme t Asambles
Kombtare, kushtuar reparacioneve t lufts.
T ftuan ty n at seanc?
M ftuan, po nuk shkova.
Pse?
Mora vesh se i kishin cilsuar si shum t forta sugjerimet e mia
dhe i kishin hequr paraprakisht gjysmat e tyre.
Pas ksaj prgjigjeje t pacientit, psikiatri iu shmang tems
provokuese dhe, gradualisht, e riktheu bisedn n rrjedh normale.
54
X
55
qndronte si m par. Pas pak minutash, ai lshoi papritur nj klithm
rrqethse dhe goditi murin me kok. Ndrhyrja e psikiatrit qe e vonuar.
I smuri u shemb pa ndjenja n dysheme, me kokn t lar n gjak.
Fjodori u dha alarmin infermiereve dhe vrapoi n ndihm t
psikiatrit. Ndrkoh q t smurin po e prcillnin pr n repartin e
urgjencave, ai shkoi t merrte nj kafe n barin e spitalit, pr t mbledhur
veten pas skens tronditse.
56
XI
57
XII
Kur Danieli shkoi tek stoli, ku ishte ulur Fjodori, ky filloi t fliste pa
pritur q profesori ti drejtonte ndonj pyetje.
Kam prjetuar nj sken shum tronditse sot, e cila m ka...
Nuk pritet t shikohen skena gazmore n nj spital psikiatrik, ia
ndrpreu srish fjaln profesori. Kjo ssht gj e re pr ty, besoj.
Sigurisht, por mendoj se prania ime ndikoi pr keq n at q
ndodhi me t smurin.
Por tek ai q u hodh nga kati i dyt parmbrm, ti ndikove pr
keq? Fjodor, un mund t ta falja nj ndjeshmri t till, po t ishe n
vitin e par t fakultetit, por jo pas diplomimit. Nj sjellje si kjo nuk
sht e justifikueshme, as tek studenti m i rndomt. Sikur njerzit t
ishin kaq t brisht shpirtrisht, nuk do t kishte mjek n bot, e
veanrisht kirurg.
M falni, profesor, por, kto koht e fundit, nuk e di se nga m
vjen nj lloj trishtimi, i paprovuar m par, prej kontaktit me dhimbjen
njerzore.
Psikiatri e kuptoi, se ky rrfim i sinqert kishte nj kosto t lart
shpirtrore pr djaloshin. Ai i buzqeshi atij miqsisht, pr ta qetsuar,
pastaj vazhdoi bisedn:
Njeriu duhet t prpiqet ti njoh dhimbjet, pr t msuar ti
mjekoj ato, Fjodor. Por jo t bhet viktim e tyre. Ndrkoh sht e
drejt, e njhersh edhe detyr e njeriut, ti shijoj gzimet e jets, si
dhurat e prkohshme, e jo t konsumohet npr labirintet filozofike t
mistereve t saj. Ky do t ishte nj absurditet vetvrass, i papranueshm
pr nj qenie t arsyeshme. Orientimi dramatik i jets sht dukuri
natyrore, gjersa stacioni i saj i fundit sht vdekja. Pikrisht pse sht e
till, njerzimi e gzon dhe e shijon at m me pasion. Imagjino pr nj
ast faktin, q pas 80 vjetsh pothuajse gjith banort e sotm t globit
nuk do t jen m. Sipas mendimit tnd, ky fund dramatik i
paevitueshm prligj m shum t drejtn dhe detyrn e njeriut ta gzoj
jetn sa m mir q t jet e mundur, pr aq sa ta ket fat, apo nj vajtim
n kor t shoqris njerzore, duke e shndrruar at n nj marsh funebr
botror? Sigurisht un nuk e v n dyshim prgjigjen tnde t arsyeshme,
por u thellova disi n kt bised, pr t t thn dika tjetr. Un e
konstatova, qysh ditt e para, at lloj trishtimi q ti po provon rishtas, pr
t cilin t falnderoj q ma pohove me gojn tnde. Prandaj t propozova
58
t kontaktonim, si fillim, nj t smur nga mania e madhshtis. As n
at rast ti nuk arrite ta zotroje si duhej veten. Detyra jote ishte t
silleshe si nj studiues smundjeje, jo si nj njeri i zakonshm, i brisht
prball fatkeqsis.
Shpresova se, ndoshta, do t ndryshoje qndrim, po t bashkpunoje
me nj mjek t panjohur, jo me mua. Prandaj t rekomandova tek kolegu
im. Me at ty t ndodhi surpriza m e madhe. Megjithse un dshiroja
shum q tia plotsoja dshirn Martinit, duke t ndihmuar nga afr n
spitalin ton, e shoh se nj veprim i till mund t kthehet n dmin tnd.
Pr mendimin tim, ti ke dhuntin e nj studiuesi t mirfillt t shkencs
s psikologjis, por jo t nj mjeku psikiatr, mbasi ke ndjeshmri t
lart. Un shpresoj se do ta vrtetoj n praktik iden time, duke t
propozuar t ndryshosh mjedisin studimor. Ktu ka shum dram, shum
m tepr dhimbje nga mund t suportoj nj tip i ndjeshm si ti. Pr ty
do t ishte m i dobishm nj ambient m i qet, t paktn n pamjen e
jashtme, por patjetr me problematik shpirtrore. Prndryshe, ai do t
ishte shterp, vetkuptohet.
Ju po m njihni m mir nga sa e njoh un veten time, profesor,
buzqeshi Fjodori. Arsyetimi juaj sht shum i drejt. Mirpo,
ndrkoh q un e kuptoj se ky sht nj mjedis i paprshtatshm pr
qllimin tim, nuk e imagjinoj dot se cili mund t jet ai i prshtatshmi.
Nuk zgjidhet aq thjesht me imagjinat kjo enigm, Fjodor. M pak
akoma, duke i vlersuar mjediset n aparenc. Pr nj psikolog, mund t
jet objekt studimi rezultativ nj eremit n maj t malit e aspak nj
pavijon t traumatizuarish. Megjithat problemi yt sht urgjent e nuk
duhet t vrasim kohn me supozime. Un mund t t sugjeroja dika,
ndoshta t dobishme, por nuk e di nse...
Retienca e profesorit i bri prshtypje Fjodorit, i cili nuk po arrinte
ta kuptonte psen e saj. T folurit pa rezerva t psikiatrit me t, ishte e
nj rndsie t dors s par pr Fjodorin. Prandaj ai e theu pa ngurrim
heshtjen:
Profesor, un i moj shum mendimet tuaja. Prandaj, ju lutem,
shprehuni pa asnj lloj rezerve me mua, pavarsisht se nuk jam francez
nga origjina.
Hm, godite n shenj m duket, ia bri psikiatri Un nuk kam
asnj paragjykim pr vendin tuaj t vogl. Prkundrazi, njohja me
Martinin m ka frymzuar respekt pr popullin shqiptar. Megjithat,
sht normale q do popull t ket konceptet dhe zakonet e tij, lidhur
me dukuri t caktuara shoqrore. Prandaj do t dshiroja t dija
paraprakisht, nse ti ke mbaruar vetm studimet e larta n Franc, apo
m tepr?
Gjith arsimimi im sht francez, profesor; qysh prej ciklit t ult
e deri n prfundim t Sorbons
59
Kjo m bn m tepr optimist, pr sugjerimin q dua t t bj. A e
ke t vshtir, Fjodor, q, pr qllime studimore, t frekuentosh nj
shtpi publike?
Djaloshi buzqeshi i lehtsuar. Pengesa e imagjinuar prej profesorit,
lidhur me propozimin e tij, nuk ekzistonte.
Shtpi publike ka edhe n vendin tim, profesor, u prgjigj ai.
Dhe, natyrisht, jo pr qllime studimore, shtoi duke buzqeshur.
Faleminderit pr iltrsin. E, pra, nj shtpi publike mund t jet
mjedisi yt studimor m i prshtatshm, pr mendimin tim. Kjo, pr dy
arsye. E para, duke qen nj vend dfrimi n shikim t par, ajo e
ndihmon nj tip t ndjeshm si ti q ti zotroj emocionet dhe t
vzhgoj me syrin penetrues t psikologut. E dyta, n kt t
ashtuquajtur vend qejfi prfundojn jo rrall edhe femra, q nuk do ta
dshironin kurr at rol. E till sht jeta. Ekstremet takohen, thot nj
aforizm. Edhe qejfi me mjerimin ndodh t ken pikpjekje mes tyre tek
portat me drita t kuqe. Femra sht nj qenie e brisht dhe tallazet e
jets mund ta prplasin, kundr dshirs s saj, tek nj port e till, ku
ushtrohet profesioni m i lasht i bots. Mendo pr nj ast, Fjodor, far
drame sht t kthehesh n objekt dfrimi pr t tjert, kur shpirti yt
loton!
Ju kuptoj mir, profesor, dhe e vlersoj shum sugjerimin tuaj.
Ve nuk duhet t shkosh n ndonj shtpi publike t rndomt, se
ndodh t jen t pshtira dhe ti je i ndjeshm. Pr ta evituar kt,
frekuento zonn e gjelbr t Marsejs, ose periferin e saj. A nuk jan
vetm t pasurit, q kan t drejtn e zgjedhjes s t mirave t bots
son?
60
Pjesa e tret
PERNDIMI I NJ LUMTURIE
61
I
62
fasadn e Parajss s Seksit ishin t kufizuara. Ato realizoheshin vetm
nga nj seri llambushkash t purpurta, q formonin emrin e saj. Por,
sigurisht, ishte luksi i brendshm q e bnte at t pakrahasueshme me t
tjerat.
*
63
e mposhti dot iden apkne q i lindi at ast:
far gostie dehse i sht br risk atij q e ka zhvirgjruar kt
perl!
*
64
II
65
prshndetjen me nj prthyerje t hijshme t gjunjve e me nj prkulje
t leht t koks. Fjodori u shkput nga ndenjsja, i zgjati dorn dhe e
ftoi t ulej. Ndrsa vajza po rregullonte veshjen e leht, para se t zinte
vend prball tij, djaloshi po mendonte me vete:
Sa i ngeshm paska qen Zoti ditn q ka ngjizur kt perri! Edhe
mblsia e zrit t saj t deh. Ve n fat qenka treguar shum
dorshtrnguar.
Kur Polina u ul dhe hodhi syt mbi Fjodorin, ky instinktivisht e pyeti
me nj z q nuk iu duk i tij:
Si je?
Si n Parajs, u prgjigj ajo me nj buzqeshje t zbeht, q ve
gzim nuk reflektonte dot. Po ju?
M quajn Fjodor. Nuk dshiroj t m flassh n shums.
Faleminderit, Fjodor. Besoj se emrin tim e ke lexuar, nuk sht
nevoja t ta them, shtoi vajza, duke u sforcuar ta ruante buzqeshjen e
zbeht.
Ishte po ajo cilsi buzqeshjeje, q kishte pikasur psikologu i ri n
fotografit e albumit. Por, natyrisht, m shprehse, mbasi prball tij ai
tani kishte vet vajzn. N kt rast, buzqeshja e hidhur e Polins
reflektonte sikletin q provonte n pozicionin ku ndodhej. Ajo ishte e
ndrgjegjshme se djaloshi q kishte prball, ashtu si do klient i
mparshm, i njihte tashm jo vetm emrin, por edhe detaje t trupit t
saj, t cilat prbjn misterin joshs t nj femre t lir. Por ajo e kishte
humbur t drejtn e femrs s lir, mbasi punonte n Parajs.
Megjithat, n padijenin e saj, Polina kt her kishte prball nj
klient q interesohej posarisht pr nj tjetr mister, shum m t
rndsishm nga ai i femrave t zakonshme, t lira. Ai interesohej pr
misterin e asaj buzqeshjeje, q nuk arrinte t maskonte trishtimin e
vajzs. Pra, pr misterin e jets s saj, q e kishte detyruar t prfundonte
n Parajsn-ferr.
Fjodori i tha me nj buzqeshje t prmbajtur:
Edhe emrin e ke t but e joshs, si shikimin e syve, Polin.
Prindrit ta kan zgjedhur at n harmoni me bukurin.
Ah, prindrit...!
Asaj i ngeci zri n fyt dhe dy bula lotsh iu shfaqn tek cepat e syve.
M fal, Polin, nxitoi ti krkonte ndjes Fjodori i prekur, duke i
kapur mblsisht dorn.
66
III
67
se mos i bnte vrejtje padronia pr sjelljen e saj.
Kam prshtypjen se u harxhove shum, Fjodor, i tha Polina me
ton miqsor kur mbetn vetm. Mos harro edhe mimin tim t lart.
Duke shqiptuar fjalt mimin tim, nota e trishtimit n buzqeshjen
e saj u theksua. Fjodori pshertiu leht.
Ti nuk ke mim, Polin. sht fati yn i mir ose i keq, q na i on
mimet n jet sipas kapriiove t tij. Sa pr harxhimin, mos u shqetso,
se e kam marr parasysh dika t till, para se t hyja n Parajs. Un
sapo jam diplomuar n psikologji dhe po prgatitem t mbroj nj titull
shkencor. I knaqur prej rezultateve t mia, babai ka hapur nj llogari
bankare n emrin tim, pr ti dhn shtysn e par jets sime t pavarur.
Aq m tepr q m ka edhe djal t vetm.
Si vajz, edhe un e vetme jam, por kam edhe nj vlla.
Tisi i lotve u shfaq prsri n syt e saj t bukur, kur Polina
prmendi vllain. Fjodori bri sikur nuk e vuri re kt dhe vazhdoi
normalisht bisedn:
Edhe un jam i vetm si djal, por kam edhe dy motra. Mirpo
ndryshe prej francezve, sipas normave zakonore t vendit tim, prindrit
bashkjetojn me djalin, jo me vajzat e martuara. N kt mnyr, un
mbetem trashgimtar i pjess kryesore t pasuris prindrore.
Nuk qenke francez me origjin, Fjodor? udi, ti flet nj
frngjishte m parisiane nga e imja!
Un kam mbaruar studimet n Paris, ndrsa ju, marsejezt, keni
diksionin e Jugut t Francs.
68
IV
69
vendosin pr jetn ton. Mjerisht, fati nuk sht treguar dashamirs me
mua, megjithse...
70
vazhdimin e asaj bisede. Bil do t shtoheshin dhe do ta bnin t
pamundur qndrimin ton ktu.
Besoj se ky problem ka ndonj lloj zgjidhjeje, u shpreh Fjodori,
duke u skuqur leht n fytyr.
Sigurisht q ka, u prgjigj Polina, duke i treguar nj els t vogl.
Ishte elsi i dhoms, ku ata mund t intensifikonin marrdhniet
intime. Ajo e kishte kuptuar qart aludimin e djaloshit.
71
V
72
VI
73
jepja z retiencs tnde t par, q e bri t pamundur vazhdimin e
biseds son n sallon, ku kishte ndenjse t rehatshme. Mirpo qysh n
nisje t biseds ktu, nj tjetr retienc po na i vshtirson
komunikimin. Shpresoj se nuk do ta kemi t vshtir bashk t dalim nga
kjo gjendje e amullt, mbasi n t dy rastet retienca ka pasuar lidhzn
megjithse...
Me durim e me qetsi, le t fillojm zgjidhjen e ktyre dy enigmave
s bashku, duke nisur me t parn. Pr kujtes, un do t ta prsris t
plot frazn, se kshtu do ta kesh edhe m t leht lidhjen e mendimit.
Biseda jon n sallon u ndrpre n astin q ti shprehe me vshtirsi kt
mendim t prfunduar me retienc:
Mjerisht, fati nuk sht treguar dashamirs me mua, megjithse...
Polina kafshoi leht buzn e poshtme dhe, duke pulitur syt,
belbzoi:
Ajo megjithse sht kanata e dritares prej nga duket e kaluara
ime. E parandiej se ti do t trishtohesh, Fjodor, po e hapa un at. M fal
pr turbullimin q do t shkaktoj.
Kjo sht zgjedhja ime e vullnetshme, nuk ke pse t m krkosh
ndjes, Polin. Prkundrazi, un t falnderoj q, pr hatrin tim, ti je e
gatshme t lndosh zemrn tnde. Duke e respektuar sakrificn q po
merr parasysh, un t bj t ditur se do ta mbyll vet at kanat dritareje,
sapo t konstatoj se lndimi yt shpirtror e kaloi masn e arsyeshme. Ve
dshiroj ta rifillosh bisedn pikrisht me at fjali q e nise n sallon dhe
e mbylle me retienc.
Dakord, u zotua Polina me nj buzqeshje t zbeht.
Dhe nisi rrfimin me z t ult.
74
VII
75
q, s bashku me maman, t realizonim ndrrn e babait pr t ardhmen
ton. Fal kujdesit t saj t shtuar ndaj shqetsimeve tona, mamaja arriti
t na ndrgjegjsonte, se ne nuk ishim e vetmja familje q psonim nj
fatkeqsi t till, ndrkoh q jeta rridhte njsoj, si pr fatkeqt edhe pr
t lumturit. Ajo i shtoi edhe m tej prpjekjet e saj n pun, me qllim q
t mos na mungonte gj n aspektin material, krahasuar me periudhn q
jetonim me baban pran.
Gjasht muaj pas vdekjes s babait, mamaja u emrua drejtoresh e
Radio Marsejs. Kjo qe nj ndihmes e vyer pr prmirsimin e
mtejshm t gjendjes son ekonomike. Mamaja ndihej e knaqur tek
konstatonte se un e vllai u ishim prkushtuar msimeve me t njjtin
pasion, si n kohn kur na kontrollonte babai nga afr. Megjith plagn e
madhe shpirtrore, familja jon po e merrte gradualisht vetveten.
Natyrisht, dhimbja e mamas mbetej m e pakurueshme nga e jona. Pr
shkak t moshs, ne fmijve na rrmbente rrjedha intensive e jets
rinore, e cila i fshinte m leht brengat. Kjo i sillte knaqsi mamas,
mbasi n kt mnyr ajo shikonte t mishruar realizimin e misionit t
saj familjar, i cili ishte njhersh edhe detyrim shpirtror ndaj babait
ton.
Parvjet familja jon e vogl po prjetonte periudhn m premtuese
pas vdekjes s babait. N muajin korrik un u shpalla Miss Marseja
1935, n moshn 16 vjeare. N shtator, vllai filloi liceun me medaljen
e nxnsit m t mir t Marsejs n prfundim t shkolls fillore. Ky
triumf familjar u b shkak q mamaja t na onte n Venecie pr
pushimet verore t vitit t kaluar. Qysh prej vdekjes s babait, ishte hera
e par q do ti kalonim pushimet jasht Francs. Por sna shkonte kurr
ndrmend se ajo do t ishte edhe hera e fundit...
Polina heshti pr nj ast dhe uli kokn, duke e mbshtetur n dy
pllmbt e bashkuara t duarve. Nj dridhje e leht e shpatullave linte t
kuptohej se ajo po lotonte. Fjodori e la t qet disa minuta, q t shfrente
dufin. Pastaj lvizi mbi krevat dhe iu afrua pran. Duke e ledhatuar tek
qafa, filloi ti fliste me mblsi:
Polin, un t kisha dhn fjaln se do ta mbyllja kanatn e
dritares prej nga duket e kaluara jote, n qoft se kujtimi i saj do t
lndonte. Jam gati ta bj nj gj t till, por druaj se braktisja e ksaj
teme t diskutimit ton mund t m shndrroj n nj klient tndin t
zakonshm. Mirpo kjo gj nuk sht n pajtim as me qllimin e ardhjes
sime n Parajs, as me trheqjen ton n kt dhom. Prandaj e shikoj
m t arsyeshme q ti t derdhsh lot e t m flassh pr t kaluarn
tnde, se sa t ngujohesh n vetvete e t m largosh mua. Kuraj, Polin!
Bj si duhet, e jo si e ke m t kollajshme pr t br! Megjithat, ti ke
t drejt t vendossh vet pr gjithka.
Duke thn fjalt e fundit, Fjodori pushoi s ledhatuari Polinn dhe u
76
trhoq n pozicionin e mparshm mbi krevat.
77
N astin q po i drejtoheshim hotelit, nj fallxhesh na preu rrugn,
duke na u lutur q t na shtinte fall. Mamaja, e cila e flet rrjedhshm
italishten, i zgjati nj bakshish, duke u justifikuar se ishim t nxituar e
nuk kishim koh ta dgjonim. Dhe na ftoi t vazhdonim rrugn. Pr udi,
fallxhesha nuk e pranoi bakshishin, pa e dgjuar. Ajo insistoi, duke i
thn mamas se e ndjente q kishte nj mesazh t rndsishm pr ti
transmetuar familjes son, prandaj duhej ta dgjonim, vetm nj minut,
jo m shum. Kureshtare, mamaja buzqeshi dhe ndaloi. Bashk me t
edhe un e vllai. Fallxhesha filloi t fliste: Jeni nj familje, q e keni
gjetur rishtas lumturin. Por kjo nuk do t zgjas shum. E shikoni
diellin n t pernduar, si e ka ndezur qiellin zjarr? Ashtu do t perndoj
edhe lumturia juaj s shpejti. Lamtumir!
Me kto fjal, fallxhesha u zhduk si nj vegim dhe ne mbetm n
kmb, si t ngrir. E vetmja prov, se kjo nuk qe nj ndrr, ishte
bakshishi i refuzuar, i mbetur n dor t mamas.
78
VIII
79
dieln. Ky vlersohet nj privilegj i madh ktu dhe, n t vrtet, sht i
till. Pikrisht pr kt arsye, padronia vigjilon n kryerjen e profesionit
nga ana ime. Kjo dhom do t kontrollohet me vmendje nesr n
mngjes. Po qe se ajo konstaton q un nuk i kam plotsuar dshirat e
klientit, m privon dy jav nga trajtimi i privilegjuar, gj q mua m
kushton shtrenjt. Kjo mas ndshkimore sht e sanksionuar n kontrat
dhe padronia nuk do tia dij fare, nse un jam apo jo fajtore pr
pasivitetin e klientit. Ajo shkak krkon pr nj mas t till, q shton
fitimet e saj.
Ksaj i thon t bsh qejf me detyrim, vrejti i habitur Fjodori.
Asnj klient nuk vjen i detyruar ktu dhe qllimi pr t cilin ai
vjen, dihet. N parim, padronia ka t drejt. Mirpo nse klienti nuk
sht n formn e duhur fizike, ajo prsri m bn mua fajtore, pse nuk
kam ditur t ndikoj n rigjallrimin e ndjenjave t tij. Nj rast si i yti
sht i jashtzakonshm, por pasojat pr mua mbeten po aq t rnda.
Mos kishte lidhje pikrisht me kt moment t marrdhnieve
tona retienca jote e dyt q pasoi lidhzn tjetr meqense? pyeti
Fjodori me nj pamje t menduar.
Nj buzqeshje domethnse i parapriu prgjigjes s Polins:
Pikrisht. N astin q ti m pyete: T kishte shkuar ndonjher
ndrmend se mund t hyje n kt dhom vetm pr t biseduar,
Polin?, un tu prgjigja: Kurr. Aq m tepr me nj klient kaq t ri,
megjithse...
Megjithse sht e pamundur hyrja n kt dhom vetm pr t
biseduar, kishe dashur t thoshe besoj, hamendsoi Fjodori.
Pikrisht. N qoft se sonte un do t bja pushim, kt do ta
paguaja me dy jav ndshkim t rrept.
Sa Parajs e uditshme qenka kjo! tha djaloshi me qesndi.
Parajs me rregulla ferri, Fjodor. Kt ta thash qysh n fillim t
takimit.
80
dashamirsia jote ndaj meje t bjn t dallohesh shum prej klientve t
tjer. Nga ana tjetr, nj djal i ri kaq trheqs do t ishte zgjedhja ime
edhe n gjendje t lir.
Duke thn kto fjal, ajo i hodhi duart n qaf dhe e afroi fytyrn
me t djaloshit. Mjaftuan vetm disa sekonda sy ndr sy, q ndjenjat e dy
t rinjve t bheshin inkandeshente.
81
IX
82
Pa dyshim. Vese knaqsit dehse t robrojn zemrn e nuk
lirohesh dot kollaj nga mbresat e tyre.
Nuk keni pse ta vrisni mendjen pr kt. Ky sht nj problem
lehtsisht i zgjidhshm. Polinn e keni n gatishmri, do t enjte e t
diel, n Parajsn ton. Madj, edhe mund tju a rezervoj, nse
parashikoni t vini me vones. Pr kt, mjafton t m bni nj
telefonat. Klient kaq t rinj e t bukur meritojn edhe privilegje t
veanta.
Duke thn kto fjal, padronia i shkeli srish syrin dhe i pickoi
pllmbn e dors s majt mbi tavolin. Fjodori nuk reagoi, pr t mos
zbehur shansin e ujdis q synonte.
Faleminderit, por kjo nuk e zgjidh plotsisht problemin tim, u
prgjigj ai. M duket larg e diela e, m tepr akoma, e enjtja pas s
diels. Nse ju m vlersoni vrtet si nj klient q meritoj t
privilegjohem nga ana juaj, nuk e keni t vshtir ti gjeni nj zgjidhje
m t prshtatshme problemit tim, besoj.
Kaq keq ju paska zn qymyri me Polinn ton? e pyeti padronia
duke i frkuar pllmbn e dors.
T them t drejtn, po, u prgjigj Fjodori, pa e trhequr dorn.
Ather do tia gjejm zgjidhjen, vese do tju duhet t
shpenzoheni pr kt.
Dakord.
Sa sakrifica bhen n emr t dashuris! murmuriti padronia duke
intensifikuar frkimin e dors s djaloshit.
83
X
84
Dakord.
Pr hir t Polins, vetm dakord dini t thoni. T shikojm, nse
do t vazhdoni me kt fjal deri n fund sonte. Ejani t shkojm n
zyr, pr t nnshkruar marrveshjen.
85
XI
86
Kam prshtypjen se ju dhe Polina jeni dy gjysmat e nj lumturie.
M duket sikur keni lindur pr njri-tjetrin. Ju shikoja me vmendje
mbrm, kur bisedonit n sallon. Asnjher m par ajo nuk ka qen aq e
interesuar n komunikim me ndonj klient tjetr, sa me ju. Dhe shkak pr
kt nuk ishte vetm rinia dhe joshja juaj si mashkull i bukur, prndryshe
do t kishit hyr m shpejt n dhom. Baruti dhe zjarri nuk qndrojn dot
gjat pran njri-tjetrit. Jo, dika tjetr, m serioze se afshi i ndjenjave
rinore, ju preokuponte n at bised. Pikrisht pr kt arsye Polina nuk i
rezistoi dot trishtimit t ndarjes me ju dhe nxitoi tju kthente kraht, pa
marr kafe apo ndonj pije tjetr. Pavarsisht se ju m that, q e kishit
ln pr ta pir kafen me mua.
Nj mashkull i hovshm si ju, i cili sht n gjendje t knaq m s
miri, brenda nj intervali t shkurtr kohe, epshin e dy femrave
profesioniste t seksit, nuk e ka problem fare t pij dy kafe. E
kontrollova posarisht dhomn, ku u futt, dhe konstatova se e kishit
vaditur pr s mbari Polinn, para se t bnit t njjtn gj edhe me mua.
Kto q thash nuk jan hamendje t rastsishme, por nj
konkluzion i nxjerr mbi baz provash bindse. Pr shikimin tim t
regjur me kto pun, Polina sht e tejdukshme. Natyra e saj e brisht
dhe mungesa e prvojs pr kamuflim, ia bjn t pamundur asaj
maskimin e ndjenjave. Veanrisht prball meje. Q t bindesha pr
cilsin e komunikimit tuaj t mbrmshm, un sot kisha nj kart t
fort n dor: lajmin q do ti jepja Polins, se do t largohej nj jav
prej Parajss, nn kujdesin dhe intimitetin tuaj. Nuk e kisha t vshtir
ta imagjinoja efektin q do t bnte ky njoftim tek ajo. Pr arsye t
kuptueshme, qndrimi nj jav larg ksaj qendre pune sht nj
frymmarrje lirie, pr seciln prej luleve t Parajss. Aq m tepr pr
Polinn, e cila sht duke prjetuar muajt e par t ksaj karriere t
veant. Mirpo ajo q ndodhi me t, kur ia dhash kt lajm t gzuar, i
tejkaloi parashikimet e mia.
Polina u orodit deri n at mas, sa nuk dinte si t reagonte, e
humbi toruan. Fillimisht lshoi nj klithm gzimi dhe po m puthte
duart, duke mi njomur me lot. Papritmas lott iu than dhe nisi t
prsriste pareshtur pyetjen sht e vrtet?, derisa i ra t fikt. Pr fat
t mir, mjeku ndodhej ktu dhe u kujdes menjher pr t. Un jam e
bindur, se Polins i ndodhi kshtu, ngaq ajo gjat ksaj jave nuk do t
fitoj vetm lirin, por edhe dashurin e saj. Madj, kjo e dyta sht m
kryesorja, mbasi vlera e liris zbehet, kur sht e kufizuar n koh,
ndrsa dashuria e zjarrt e sfidon kohn dhe bhet pjes e prjetsis.
T gzohesh kaq shum, pse i kthen kraht Parajss..., murmuriti
Fjodori i zymt n fytyr.
Ai u pendua n ast pr at q tha, por ishte von. Padronia e kishte
dgjuar mir dhe, me nj buzqeshje ironike e me ton t ftoht, ia priti:
87
Askush n kt bot nuk mundohet t ndrtoj parajs pr t tjert,
djalosh, por vetm pr vete. Edhe figurat m t mdha t fes jetojn n
luks e pasuri prrallore dhe nuk nxitohen t vdesin, pr t shijuar
parajsn q u predikojn t mjerve pas vdekjes. Parajsa e Seksit sht
nj parajs e vrtet pr mua. Edhe pr ato, q prfundojn aty, sht t
paktn nj purgator, mbasi i shpton nga ferri ku kan qen. Prndryshe,
ato nuk do t bnin krkes me shkrim pr t ardhur ktu, ndrkoh q
nuk do ti sillte dot njeri me forc kurr. Pr dijeni, ne marrim aq shum
krkesa prej femrave t ndryshme, saq nuk jemi n gjendje t
plotsojm as 10 % t tyre n vit, pas nj zgjedhjeje cilsore. Kjo sht
jeta, djalosh. Gjithmon n kt bot ka pasur e ka vetm dy kategori
njerzish: pakica q urdhron e shumica q bindet. Jasht ktij kuadri,
gjithka sht demagogji e iluzion.
88
XII
89
po afrohej, i shndriste fytyra paksa e skuqur, ku reflektonte nj
buzqeshje sugjestionuese. Nn ritmin e ecjes s saj elegante, flokt
biond prkundeshin leht, si pr t plotsuar harmonin e tipareve t saj
joshse.
Entuziaste pr skenn q kishte prgatitur, padronia shikonte e
buzqeshur Polinn, ndrkoh q ndiqte me cep t syrit fizionomin e
Fjodorit. Ky dukej sikur nuk po merrte frym. I zhytur n nj prhumbje
dehse, djaloshi po prjetonte nj ndrr. Ai harroi ku ndodhej e pse. At
ast koha pr t kishte ndaluar; e kaluara nuk ekzistonte dhe e ardhmja
ishte fshir nga mendja e tij, pr t mos penguar shijimin e momentit t
paprsritshm. Venusi q vinte drejt tij e buzqeshur eklipsonte
njhersh botn dhe kohn.
Polin, thirri papritmas, si i zgjuar prej nj ndrre.
Ai brofi n kmb dhe i doli asaj prpara. Shoqruesja e vajzs
qndroi dy hapa pas. Polina hapi kraht dhe u prgjigj po me nj fjal:
Fjodor!
Ato dy fjal ishin dy hemisferat e bots pr ta n ato aste. Nga
mnyra se si i shqiptuan, ata kishin thn gjithka midis tyre.
90
XIII
91
XIV
92
XV
93
eksituar nga prania e njri-tjetrit. Kishte ardhur momenti q t
liroheshin prej mbingarkess epshore.
Pas aktit gjith ndje, t dy i zuri nj gjum i thell.
94
XVI
95
Mua po m pret uria edhe pa marr aperitivin, tha duke qeshur
Polina.
Aq m mir. T siguroj, se ti nuk do t kesh pir as gjysmn e
gots, kur kamerierja do t t sjell peshkun e gatuar.
E kisha zgjedhur t madh?
Pak m t vogl nga i imi.
Kjo do t thot, se ai ka jetuar m pak, gjynah! u trishtua ajo.
Pr jetn e atyre peshqve prgjigjen peshkatart dhe kuzhiniert,
jo ne, ia ktheu duke qeshur Fjodori.
Peshkatart do ti linin t qet peshqit, po t mos i hanim ne.
Nuk filozofohet me barkun bosh, Polin. Me far vere do ta
shoqrosh peshkun?
Burgonj e kuqe, e holluar me pak uj, m shijon m shum.
Nga ajo do t marr edhe un.
Vese nuk do ta hollosh me uj, buzqeshi Polina.
Sigurisht.
Kamerierja solli shishen e vers me gotat. Pak minuta m von, dy
pjatancat me peshkun e ngroht e garnitur.
Tek shikonte Polinn ta shijonte me oreks peshkun e freskt, Fjodori
po mrekullohej prej asaj darke.
96
XVII
97
Ndrkoh asaj i ra ndrmend se kishte nisur nj rrfim, q duhej uar
deri n fund. Kshtu i dashuri do t msonte fatkeqsin q e kishte
detyruar vajzn e pafajshme t prfundonte n Parajs.
Polina pshertiu leht dhe u ul n stol.
T kujtohet, Fjodor, ku e kam ndrprer rrfimin tim? e pyeti duke
e shikuar n sy.
Megjithse ajo po buzqeshte, djaloshi e kuptoi se mimi i asaj
buzqeshjeje ishte i lart pr vajzn e dashuruar e t brengosur
njhersh.
Polin, t kam thn se nuk je e detyruar ta vazhdosh rrfimin. M
pak akoma, t vihesh n siklet, se mos harrosh ndonj gj pa rrfyer.
Dikur kam lexuar nj shprehje q m ka plqyer shum, Fjodor:
T folurit, kur duhet heshtur dhe t heshturit, kur duhet folur tregojn
munges menurie.
Je e lir t veprosh si t duash.
Faleminderit. Mu kujtua se ku e kam ln tregimin.
98
XVIII
99
Mamas i telefonuan pr fatkeqsin q kishte ndodhur n shkoll,
duke ia minimizuar pasojat. Mirpo kur ajo shkoi n spital dhe e pa me
sy gjendjen e t aksidentuarve, u trondit pa mas. Ndrsa kur msoi atje
se vllai ishte br shkak pr rrzimin e shokut t tij nga ballkoni dhe
pastaj ishte hedhur pas tij, n tentativ vetvrasjeje, ajo psoi traum dhe
e shtruan urgjentisht n spital. Un mbeta e vetme n shtpi duke qar.
Ndrkoh m duhej t kujdesesha pr vllain dhe maman, t dy n
gjendje t rnd shndetsore. N kto rrethana, u detyrova t ndrprisja
shkolln.
Ktyre fatkeqsive iu shtuan edhe vshtirsit ekonomike t
paevitueshme. Krahas shpenzimeve spitalore t vllait e t mamas, na u
desh t paguanim edhe kurimin afatgjat t shokut t aksidentuar pr
shkak t vllait, si edhe nj kontribut invaliditeti vjetor pr t. Gjith
kursimet familjare, qysh nga koha e babait e n vijim, po shteronin pr t
prballuar kto pagesa. Ndrkoh mamaja e humbi vendin e puns pr
shkak paaftsie shndetsore dhe doli n pension t parakohshm. T
ardhurat e saj ishin t pamjaftueshme pr t prballuar shpenzimet tona
familjare, kurimin e vllait dhe detyrimin financiar pr invaliditetin e
shokut t vllait. E vetmja baz ekonomike, ku mund t hidhnim dorn,
mbetej shtpia jon. Un e kundrshtova iden e mamas lidhur me
shitjen e shtpis pr dy arsye. S pari, ajo shtpi ishte kujtimi i saj m i
shtrenjt i jets bashkshortore. Babai e kishte ndrtuar at n prag t
martess dhe t dy e kishin pagzuar erdhja e lumturis. Humbja e asaj
erdheje kujtimesh t shtrenjta pr maman do t ishte nj goditje
shpirtrore, me pasoja t rnda n gjendjen q ndodhej. S dyti, fakti q
ne duhej t paguanim nj qira t prhershme n apartamentin ku do t
banonim, ishte nj tregues q duhej mbajtur mir parasysh. Mamaja nuk
donte t ma prishte qejfin n krizn shpirtrore q po prjetonim si
familje dhe u pajtua me vendimin tim. Mirpo shpenzimeve t
detyrueshme duhej tiu gjendej nj zgjidhje. Pr kt arsye, un fillova t
krkoja pun.
N pavijonin e spitalit, ku ndodheshin t shtruar vllai im dhe shoku
i tij, shrbente si kryeinfermier djali i tezes s padrones t Parajss s
Seksit. Ai m shikonte mua kur shkoja atje. Bile disa her m kishte
thirrur me t qeshur Miss Marseja. Duke prfituar prej qndrimit
afatgjat n spital t vllait dhe rnies s tij shpirtrore, kryeinfermieri
ishte informuar me hollsi rreth gjendjes s prgjithshme t familjes
son. Pra, ai e njihte mir pozitn ton t vshtir ekonomike. Pr kt e
ndihmonin edhe bisedat me shokun e vllait, i cili ia kishte br t qarta
rrethanat e aksidentit dhe detyrimet tona financiare ndaj tij.
Prillin e kaluar, ne nuk qem n gjendje t paguanim plotsisht
shpenzimet spitalore t shokut t vllait dhe kstin e tremujorit t dyt t
vitit n vazhdim t kontributit pr invaliditetin e tij. Avokati i familjes s
100
t smurit, e cila gjithashtu nuk ishte n gjendje t mir ekonomike, na
paditi n gjyq pr pagesn e munguar. Ndrkoh q mua po m detyronin
rrethanat t pajtohesha me iden e shitjes s shtpis, mamaja kishte
ndryshuar mendim kryekput pr kt shtje. Kur un i fola pr padin
q na kishin ngritur dhe shitjen e shtpis, si e vetmja mundsi pr
shlyerjen e detyrimeve financiare, ajo shprtheu n t qara me dnes
dhe m lutej si fmij:
Po t prgjrohem pr kokn tnde e t djalit q t m helmosh e t
m varrossh mua, para se ta shessh kt shtpi. N qoft se fati i zi nuk
deshi q ajo t ishte erdhja e lumturis son bashkshortore, si e
kishim parashikuar, le t bhet streha e vdekjes sime t afrt. Por nuk
dua t shkoj pran tim shoqi si tradhtare, duke shitur ndrrn ton t
prbashkt.
E ndodhur prball ksaj dileme t vshtir, po e humbisja toruan.
Vllai vazhdonte t kurohej, detyrimet financiare ndaj shokut t tij t
gjymtuar duheshin shlyer pa u zhvilluar seanca gjyqsore, q do ti
shtonte m tej shpenzimet. N moshn 17 vjeare, pa njohur asnj
profesion, un e kisha t vshtir t gjeja pun. Me pensionin e mamas
nuk ia dilnim dot mban. E mbetur fillikat, nuk kisha me k t qaja
hallin, nuk dija kujt ti drejtohesha pr nj kshill t mir, ndrsa koha
nuk priste...
Duke ndjekur tinzisht oroditjen time, t ciln un nuk arrija ta
fshihja dot m, kryeinfermieri me sy prej rrqebulli ia kishte
rekomanduar emrin tim padrones s Parajss s Seksit, si nj rast me
leverdi pr t. Ajo nuk ngurroi t m takonte, duke m propozuar nj
kontrat joshse, pa e fshehur faktin q i kushriri ia kishte prshkruar
me hollsi situatn e vshtir n t ciln ndodhej familja jon. Padronia
merrte prsipr t paguante, pr nj periudh trevjeare, kontributin
financiar pr invaliditetin e shokut t vllait, me kusht q un t pranoja
nnshkrimin e nj kontrate pune njvjeare me Parajsn e Seksit,
kundrejt nj pagese t lart. Para se t ndaheshim, ajo m la numrin e saj
t telefonit. Oferta ishte e vlefshme deri n orn 18 t dats 25 prill,
mbasi m 1 maj un duhej t filloja pun atje.
Vetkuptohej q nnshkrimi i asaj kontrate i jepte nj kthes
rrnjsore jets sime, duke ma kompromentuar keqas t ardhmen.
Mirpo familja jon ndodhej n prag t falimentimit t plot dhe mua m
duhej t vendosja, nse do t ishte m mir t shkatrroheshim si familje,
apo t rrezikoja t ardhmen time, pr t shptuar familjen. Mua nuk m
lejoi ndrgjegjja dhe shpirti t mendoja m shum pr t ardhmen time,
sesa pr jetn e atyre. Ndrkoh doja ta shtyja sa m tepr momentin e
telefonats fatale, me shpres se Zoti ndoshta do t m ndihmonte
papritur n ndonj form. Mirpo nuk qe e thn. N orn 17 e 50
minuta t 25 prillit i rash ziles s telefonit, ku do t lija peng t ardhmen
101
time. Megjithat, Zoti nuk m harroi pr fare. Pa i plotsuar t pes
muajt n Parajs, drgoi ty pr t m lehtsuar dhimbjet.
Polina u ngashrye dhe mbshteti kokn n gjoksin e Fjodorit. I
mallngjyer, ky filloi ta ledhatonte me dhembshuri dhe ngriti syt n
qiell, pr t evituar lott. Ylli polar n bishtin e qerres s Arushs s
Vogl i ngjau me Polinn e braktisur nga qerrja e fatit.
Karkalecat e nats vazhdonin kngn e tyre...
102
XIX
103
XX
Sapo kishte shkuar ora dhjet, kur ata t dy ndaluan para ports s
shtpis. Fjodori i bri shenj Polins, t mos i binte menjher ziles. Ai
e endi shikimin n oborr, prgjat shkallve e ballkonit dhe i fiksoi syt
n katin e dyt.
E paskan ndrtuar t rrumbullakt, q ti ngjante sa m shum
erdhes s lumturis t ndrrs s tyre t vrar,, mendoi me vete.
Projekti i veant i jepte nj pamje trheqse shtpis. Kati i par
kishte form tetkndshe t rregullt, ndrsa i dyti krijonte nj streh
rreth e qark tij, pr t arritur rrumbullaksin e plot. Qysh me shikimin
e par, krijohej prshtypja se porositsi i atij projekti kishte pasur shije
artistike. Fal forms dhe ngjyrs s katit prdhes, erdhja e lumturis
dukej sikur qndronte mbi nj trung baobabi t sharruar.
Nj arom e kndshme vinte prej luleve q qarkonin oborrin. Ato
ishin t sistemuara me kujdes e t mirmbajtura. Kuptohej q e zonja e
shtpis e kalonte nj pjes t mir t dits duke u kujdesur pr to.
Rrugica, prej ports deri n hyrje t shtpis, zbukurohej nga nj mozaik
pllakash guri. Shumica e dritareve ishin t hapura.
Ndrsa Fjodori po sodiste, i zhytur n mendime, at erdhe ku kishte
lindur e pernduar nj lumturi, nj grua e veshur me pantallona gri e
bluz ngjyr qumshti doli n ballkon.
Mamaja, i pshpriti Polina, duke e kapur pr krahu.
Ai i hodhi nj shikim dashamirs fytyrs s skuqur t vajzs e i tha:
Mund ti biesh ziles.
Gruaja n ballkon vuri dorn si streh mbi ball, pr t dalluar m
mir personin q i ra ziles. Duke njohur Polinn, e cila po e prshndeste
me dor, ajo i buzqeshi, e salutoi nga ana e saj dhe shkoi e shtypi
butonin, pr t hapur portn. Polina ftoi Fjodorin t hynte i pari.
Ndjenjat e nns jan shum m t shtrenjta, se etiketa e
mirsjelljes, Polin, i tha ai. Ec takohu shpejt me t, q t qetsohet, e
pastaj m prezanto mua.
m e bij u takuan n sallonin e katit t par. Pr ti ln
momentalisht t qeta, Fjodori nuk e kaprceu pragun. Tek po shtrngonte
Polinn n krah, mamas i rrodhn lot.
Shpirt i mamit, sa hert i njohe hallet e jets! i pshpriti.
Rndsi ka tju gjej prher mir, pa hallet harrohen me koh, iu
prgjigj me nj buzqeshje t sforcuar vajza. Po Lysieni, ku sht?
104
Ka shkuar n spital, se kishte ditn e kontrollit mjeksor sot.
Polina i bri shenj Fjodorit t hynte dhe e ftoi t mn t takohej me
t:
Mama, njihu me mikun tim.
Fjodor Petrela, u prezantua ai, duke i zgjatur dorn me nj
prkulje t leht t koks.
Fjodor..., oh emr i bukur! tha e buzqeshur gruaja, duke i
shtrnguar dorn. Ai sht n harmoni me pamjen tuaj fizike.
Ju lutem, zonj, m flisni n njjs, sugjeroi djaloshi. Duke qen
miku i Polins, un e ndiej veten mik t gjith familjes suaj.
Faleminderit, Fjodor. Ne kemi nevoj pr miq, mbasi shtrngatat e
jets na i kan rralluar s teprmi.
Tek po shqiptonte kto fjal, nj tis lotsh u shfaq n syt e saj. E
skuqur leht n fytyr, ajo klasifikohej pa ngurrim grua e bukur.
Polina ka trashguar bukurin e saj por, ndoshta, jo fatin, mendoi
Fjodori.
Me rritjen e fmijve tuaj, do tju shtohen prsri edhe miqt,
zonj, iu prgjigj ai me nj buzqeshje t leht. Sot ju erdhi Polina e
shoqruar, nj dit tjetr, do tju vij Lysieni.
Faleminderit pr fjalt e ngrohta. Doni t uleni ktu, apo do t
ngjitemi lart? pyeti ajo.
Besoj se do t jemi m mir n ballkon, u prgjigj Polina duke
shikuar Fjodorin.
Un preferoj gjithmon horizontet e hapura, buzqeshi ky.
Kur u ngjitn n katin e dyt, ai ndihmoi Polinn pr t nxjerr n
ballkon nj tavolin me tri karrige. Tek i shikonte dy t rinjt t
sistemonin s bashku tavolinn, gruas shndettronditur i gufoi zemra e
tha me vete:
Sa shkojn me njri-tjetrin, sikur t donte Zoti t...
Ajo nuk guxoi ta onte iden deri n fund, kur kujtoi vendin e puns
t Polins.
Eja ulu, mama, e ftoi e buzqeshur e bija.
Dua tju sjell dika pr t pir, para se t ulem, u prgjigj ajo.
Shrbej un. Ti eja rri me Fjodorin, sa ti sjell un pijet.
Mir. Na sill nga nj liker vishnje.
105
XXI
106
E mbani mend emrin e arkitektit shqiptar, q ju ka projektuar
shtpin, zonj?
Sigurisht. Un thash q im shoq e kishte ftuar disa her n
familje, prej knaqsis q ndjente t bisedonte me t, si edhe n shenj
mirnjohjeje lidhur me realizimin e prkryer t projektit t shtpis son,
t cilin bashkshorti im ia kishte prshkruar si e kishte par n nj film.
Aq m tepr q ai mbante nj emr me origjin franceze; e quanin
Martin. Ai qe i pranishm n ceremonin mortore t tim shoqi, por m
von, natyrisht, nuk erdhi m n shtpin ton.
Fjodori uli syt i menduar, ndrsa Polina ndrhyri energjikisht n
bised:
Un ruaj nj kujtim t muar prej atij. Babai e kishte ftuar me
rastin e dhjetvjetorit t ditlindjes sime dhe ai m solli nj dhurat
shum t bukur, karakteristike pr vendin tuaj, t ciln un e mbaj t
ekspozuar n kutin e saj t posame prej xhami.
E knaqur s teprmi prej rrjedhs q mori biseda, Polina vrapoi n
dhom t sillte kujtimin e muar.
I befasuar nga surpriza e kndshme, Fjodori po mendonte me vete:
sht kjo seri ngjarjesh t habitshme? Fati sqenka gj tjetr,
vese nj kombinim skenarsh qesndiss n jet.
Polina, e buzqeshur, i tregoi dhuratn e Martinit. Djaloshi u
emocionua kur e pa. Ajo ishte nj shqiponj argjendi dykrenore e punuar
n mnyr t admirueshme. Dora e artistit i kishte dhn jo vetm bukuri
t rrall shpendit krenar, por edhe pamjen sikur ishte i gjall.
Fjodori po e sodiste shqiponjn me mallin e mirnjohur t
vendlindjes. Ajo i dukej nj cop atdhe. Mallngjimi iu shtua kur n
gjoks t shqiponjs dalloi inicialet e imta t dhuruesit: MP.
Duke konstatuar emocionin e dukshm t Fjodorit, e zonja e shtpis
i tha e knaqur:
Si e shikon, familja jon ka pasur miqsi me shqiptart qysh
hert. Le ti shprehim mirnjohjen e prbashkt arkitektit t shtpis
son, si lajmtar i miqsis s ardhshme mes ju t dyve.
Mirnjohja ime ndaj tij ka lindur bashk me mua, zonj, u prgjigj
Fjodori me nj buzqeshje domethnse.
N kuptim?
Arkitekti i shtpis suaj sht babai im.
Uaaa!, ia bn njhersh ato t dyja, duke vn duart n kok.
Polina u lshua n kraht e Fjodorit dhe e mbuloi me t puthura.
Me sy t prlotur, e ma u shkoi pran dhe filloi tiu frkonte kokat,
si pr t bekuar dashurin e tyre memece.
107
XXII
108
Vern e vitit t kaluar un dhe fmijt prjetuam nj rastsi t
padshirueshme n Venecie, e cila qe ogur i furtuns q do ti kanosej s
shpejti familjes son. Por le t shpresojm se miqsia e baballarve tuaj
ka qen nj rastsi pozitive, e cila do ti paraprinte miqsis midis ty dhe
Polins. Un si nn dshiroj q dashuria juaj t ket bekimin e tyre dhe
t Zotit.
Dy t rinjt u shikuan sy n sy t buzqeshur. N ato aste
emocionuese, asgj nuk mund ta impulsonte dashurin e tyre m shum
sesa ai urim nne.
109
XXIII
110
psikologu i ri, ndrkoh q kishte fiksuar shikimin mbi fotografin q i
dha Polina. Ai kishte qen 17 vje, kur ishte prgatitur ajo fotografi. N
at periudh adoleshence, buzqeshjet e babait manifestoheshin
gjithmon me rezerv pr t.
Ather Fjodori vazhdonte shkolln e mesme n Marsej dhe Martini
i kujdesshm vigjilonte q i biri t prvetsonte vetm virtytet e atij
vendi t huaj e t begat ku, natyrisht, nuk mungonin as veset. N ato
vite, djaloshi nuk kishte pasur rastin kurr t shikonte mbi fytyrn e
dashur t babait nj buzqeshje kaq t iltr sa n at fotografi. Ndrsa
kishte ngritur lart dorn e djatht t Polins me gishtat e hapur n
maksimum, Martini e ledhatonte biondinn e vogl me nj buzqeshje
tejet t mbl.
A mund ta mbaj un kt fotografi? pyeti befas Fjodori.
Ndrkoh q ai vet e gjykoi t nxituar pyetjen q bri nn ndikimin
e meditimit t tij, e zonja e shtpis iu prgjigj e buzqeshur:
Me gjith qejf, Fjodor. Po t duash, mund t zgjedhsh edhe t
tjera.
Faleminderit shum, ia ktheu djaloshi duke vendosur fotografin
n portofol.
Pastaj ai iu drejtua Polins:
Kjo vizit ishte nga m t veantat q kam br ndonjher. Besoj
se t tilla do t jen edhe frutet e saj. Njohja mbreslnse me maman
tnde dhe kjo fotografi, q po e marr me vete, mendoj se do t shrbejn
si nj trokitje efikase n portn e s ardhmes son. Dshiroj q sot t
njihem edhe me Lysienin, po t jet e mundur.
Jehona e fjalve t Fjodorit qe kumbuese n zemrat e atyre t dyjave.
Nn e bij shikuan t mallngjyera njra-tjetrn.
Pastaj Elvira u prgjigj:
Normalisht Lysieni duhet t kthehet nga spitali pasdite, sepse i
duhet t bj nj sr analizash. Por ne do t drekojm bashk dhe, derisa
t kthehet ai, ti nuk do t mrzitesh duke u prrallur me ne, besoj.
Prkundrazi, do t ndjehesha vrtet i privilegjuar. Mirpo kto dit
jan t mbingarkuara me pun pr mua. M duhet t zgjidh pa vones
disa probleme t ndrlikuara zyrtare e familjare dhe nuk kam koh pr t
humbur. Prndryshe, kostoja e secils prej shtjeve me t cilat do t
prballem mund t rritet me shpejtsi, deri n pamundsi zgjidhjeje. N
kto rrethana, jam i bindur se ju do t m mirkuptoni e do t na lejoni
mua e Polinn t shkojm ta takojm Lysienin n spital. Sot ne t dy nuk
do t rikthehemi m ktu, por t jeni e sigurt se vizita jon e ardhshme
nuk do t jet e largt. Dshiroj shum q ajo t jet nj vizit e
rndsishme si pr mua e Polinn edhe pr ju vet.
Me instinktin e nns, ajo e ndjeu q bhej fjal pr t ardhmen e dy
t rinjve dhe u shpreh me z t prdllyer:
111
Qofshin t bekuara kto dit dhe ta bft Zoti diell ti zgjidhsh
si ta do zemra do problem, me t cilin do t prballesh. Un do t
lutem pa u lodhur pr kt. Duke qen nj nn e dshpruar, shpresoj q
Zoti do ta dgjoj zrin tim. Tani jeni t dy t lir t largoheni, gjersa
puna qenka kshtu. N qoft se je i ngutshm, Fjodor, mos shkoni n
spital me Polinn. Lysienin do ta takosh, kur t vish hern tjetr.
Faleminderit shum pr mirkuptimin dhe prkushtimin tuaj n t
mir t zgjidhjesh s favorshme t preokupimeve tona aktuale. Sa pr
Lysienin, un i kam dhn fjaln Polins se do ta vizitojm sot bashk.
N qoft se vonesa mund t t prish pun, angazhohu n zgjidhjen
e problemeve q prmende. Ska rndsi se i ke dhn fjaln Polins q
do t takoheni me Lysienin qysh sot.
Fjodori u prgjigj duke qeshur:
Meq Polina e mori vesh m s fundi q un jam shqiptar, dua ti
bj t ditur se n vendin tim fjala e dhn respektohet. Ne do t shkojm
n spital ta takojm Lysienin qysh sot.
Edhe Elvira ia ktheu po me t qeshur:
Jam e sigurt se un nuk mund t tregohem dot m kmbngulse
nga ti. Ejani t zbresim pr t mos humbur koh.
N sallonin e katit t par Fjodori u takua me Elvirn dhe doli pr ti
ln ato vetm.
Atje... e ke njohur Fjodorin? e pyeti e ma duke i zvarritur fjalt.
Po.
Ka shum koh?
Dy dit.
E sigurt q Polina ishte ngatrruar, mamaja provoi ta korrigjonte:
Dy muaj, thuaj, apo... dy jav, t paktn.
Para dy ditsh un e njihja Fjodorin aq sa e njihje ti.
Dashurin e zjarrt kalimtare, si flak kashte, italiant e quajn
sventatella. Pr fat t keq, un nuk e di si e emrtojn at shqiptart.
Shikimi i syve t kadifenjt u b flakrues, pas ktyre fjalve t
Elvirs. Me nj skrmitje t pazakont pr t, Polina ia ktheu e indinjuar:
Mjafton t dish se do t thot n frngjisht Paradis du Sex dhe
fodullku yt shumzohet me zero, mama. M fal, jo me zero, por me -1.
Edhe sikur dashuria e Fjodorit pr mua t jet nj flak kashte, ajo
mbetet vlersimi m i madh q mund ti bhet nj vajze t prfunduar n
shtpi publike.
T lutem Polin, mos m lndo zemrn, duke ma prmendur kt.
Ty t dnoi fati t prfundoje atje, jo se ishe e till.
Nuk jam vetm un atje e dnuar nga fati, mama; ka edhe t tjera
q kan psuar nj fat t ngjashm. Por mendoj se nnat e tyre do ti
vlersonin lart ndjenjat e nj djali q do tiu dashuronte vajzn n shtpi
publike, edhe sikur ajo dashuri t ishte nj flak kashte. Pr opinionin
112
shoqror, vajzat q prfundojn atje jan mall tregu, jo krijesa t brishta,
q meritojn dashuri e respekt. E askush nuk do ta dij nse ke
prfunduar nga qejfi apo nga halli n shtpi publike. E till sht jeta n
kt bot t shurdhr shpirtrisht, mama; ti e di m mir nga un kt. E
par me sy realist, dashuria e Fjodorit pr mua meriton respektin m t
lart nga ana jon, edhe sikur t jet nj flak kashte. Kush rrezikon n
kt mes? Un, q nuk i prkas m vetes dhe blihem si objekt dfrimi,
apo ai djal i hijshm 25 vjear, i sapodiplomuar shklqyeshm pr
psikologji n Sorbon, me nj familje t konsoliduar n do pikpamje e
me t ardhme t sigurt?
M ndje, Polin, nse gabova, por kjo m ndodhi nga meraku pr
t ardhmen tnde. Pas tronditjes q psova, jam br edhe m dyshuese
dhe kjo dukuri ma ka dobsuar ndoshta gjykimin. Sidoqoft, gabimet e
nj zemre nne nuk jan kurr keqdashs dhe meritojn t falen. Ec, se
po t pret Fjodori. N far ore ndahesh me t pasdite, pr t shkuar...
atje?
Un nuk do t shkoj m atje gjat ksaj jave, mama. Fjodori i ka
paguar dmshprblimin prkats padrones, bil me t drejt rizgjatjeje t
marrveshjes. Kshtu, ne qndrojm tr kohn bashk. Por, si t tha
edhe vet, aktualisht ai sht shum i preokupuar.
Ndoshta...
Nuk di gj, mama, ia ndrpreu fjaln vajza, duke e kuptuar ku
donte t dilte e ma me hamendjen e saj. Un nuk kam t drejt t flas
n emr t Fjodorit.
T kuptoj. Mirupafshim, shpirti i mamit, e ju prift e mbara pr
gjithka! Un do t lutem pr ju.
Faleminderit e mir t gjetshim!
Ato u prqafuan me dhembshuri e u ndan.
Ndrsa dy t rinjt po largoheshin krah pr krah, Elvira po i ndiqte
me sy duke murmuritur nj lutje. Pamja e tyre iu mjegullua shpejt prej
lotve.
113
XXIV
114
mir, m tha me sy t prlotur: Po t ishte e mundur, jam gati t t
dhuroj nj pjes t shndetit tim, pr t t ndihmuar t ecsh sa m par.
Ajo ka qen ndrra e tij e prhershme, qysh kur ju ndodhi
fatkeqsia. Lysienin e kan torturuar m shum brejtjet e ndrgjegjes,
sesa dhimbjet e plagve. Sot pr at dhe pr gjith familjen ton sht
nj dit feste.
Kto ishin dhe fjalt e Lysienit. Tani ai ka shkuar t bj nj
kontroll radiografie pr t gjitha frakturat, pastaj do t rikthehet srish
ktu.
N katin e nndheshm bhen radiografit? u interesua Polina.
Po. Pr t shkuar atje, ju mund t merrni ashensorin n fund t
korridorit.
*
115
t interesohesh sa m shum pr shndetin tnd, q t luani nj dit
prsri bashk.
Qeshja e iltr e Lysienit reflektonte knaqsin shpirtrore t
mrguar qysh prej dits s aksidentit n lice.
Do t m prisni t shkojm bashk n shtpi, apo do t niseni m
par ju, se mos vonohen prgjigjet e radiografive? i pyeti ai.
Jo, ne prej shtpis vijm dhe nuk do t kthehemi m atje, u
prgjigj Polina. Fjodori sht shum i zn me pun kto dit, por
dshironte t njiheshit sa m par bashk, prandaj erdhm t t takonim
ktu.
Mund t shkojm t marrim nga nj pije, para se t ndahemi,
propozoi Fjodori.
Do t vija me gjith qejf, por kam hall se mos m sjellin pamjet
filmike t radiografive n sall e un nuk do t jem ktu, tha Lysieni.
Ke t drejt, nuk duhet t largohesh prej ktej derisa t marrsh
prgjigjet e radiografive, ia ktheu Polina. Rndsi ka q ti u njohe tani
me Fjodorin dhe s shpejti do t keni rast t takoheni prap bashk.
Ata u prshndetn e u ndan me premtimin se do t takoheshin s
shpejti.
116
XXV
117
Lepurush folm, jo Tigrush, ia priti ai i indinjuar. far Tigrushi
qenkam un, kur ajo m tundet para syve si n sfilat mode e m
fshikullon me shikim prmues, pa m prshndetur as me nj lvizje t
leht koke?
Kush ajo, nuk paska emr ky person? e ngriti zrin padronia
durimhumbur.
Polina, pra; Polin Malarm, Miss Marseja 1935, e kush tjetr?
Po shyqyr q ia prmende emrin, se m torturove, ia ktheu ajo me
ton ankues. Shpjegom tani, si sht puna?
far t t shpjegoj, injorimin q m bri bukuroshja jote? T
shpjegosh nj injorim do t thot t baltossh veten.
Tigrush, ke pir gj sot?
Jo vetm q nuk kam pir, por ti e di mir q mua nuk m z
kollaj pija. Ndryshe nuk do t m flisje Tigrush.
Po far t ka zn, ather, q po flet kodra pas bregut?
M kan zn ethet e kompleksit t inferioritetit, gjersa qenkam i
padenj edhe pr nj prshndetje me maja t buzve t Miss Marsejs,
q un e katandisa n nj lule t Parajss tnde.
Nuk i ka hije nj Tigrushi t pranoj se ndihet inferior prball nj
qenieje t brisht, t ardhmen e s cils ai e manipuloi si i deshi qejfi.
Ashtu mendojm un e ti, por pa pyet zonjush Polinn. T
kapardisur q m ishte br n krah t nj djaloshi azgan, njsoj si at
nat kur fitoi titullin e Missit! Me siguri ai qafiri nuk di gj fare q lulja
jote e zgjedhur i kalon nett n Parajs.
Gabohesh, Tigrush. Ai djal e di shum mir q Polina sht nj
lule e Parajss sime, mbasi ktu e ka njohur.
Tani kam un t drejt t t pyes, a mos je dehur gj kushrira
ime e mir? Ku e di ti pr cilin djal bhet fjal, q m flet me kaq
siguri?
Un e di shum mir pr cilin djal bhet fjal se, dy dit m par,
i prcolla vet prej ktej at me Polinn.
Pr ku i prcolle, moj? pyeti ai me rrmbim.
Padrones s seksit i nxiti t qeshura shqetsimi i pakuptimt i t
kushririt pr prcjelljen prej saj t Polins me Fjodorin. Dihatja e
sforcuar e Tigrushit, q ndihej qart n telefon, i ngjalli dshirn q t
luante pak macja-miu me menaxherin vullnetar. Ajo bllokoi receptorin
me dorn e majt dhe qeshi me z, para se ti prgjigjej:
I prcolla prej Parajss s Seksit pr n parajsn e dashuris s
lir. Ndjenjat e nj Missi jasht shtpis publike jan m superiore se ato
t nj luleje t Parajss sime, Tigrush, apo jo?
Qysh kur qenke br kaq romantike, kushrira ime enigmatike?
Padrones ia shtoi qeshjen toni i theksuar ironik i bashkbiseduesit, i
cili gjith hert e tjera i kishte folur me z lajkatar. Ajo nuk e kishte
118
dgjuar kurr kushririn t prdorte nj fjalor t till me t dhe kjo i
ngjalli krshrin pr ta intensifikuar ngacmimin.
Romantizmi ka qen prher i pranishm n shpirtin tim, Tigrush,
mbasi ai sht nj element i natyrs sime. Kushrira jote, si padrone e
shtpis publike, nuk sht e njjta me kushrirn si femr. Kjo prbn
enigmn e personit tim n syt e tu. Un e dua Parajsn e Seksit dhe i
prkushtohem mbarvajtjes s saj, mbasi ajo sht parajsa ime mbi tok.
Por un nuk jetoj vetm materialisht, Tigrush, se ky do t ishte dnimi
m i madh q do ti bja vetes n jet. Duhet pranuar se Polina dhe
Fjodori bjn nj ift t rrall bashk.
Ou, zotrote i paske msuar edhe emrin jaranit t lules tnde t
zgjedhur, ndrsa un t telefonova duke menduar se ti nuk dije gj fare
me cilin e shijon Polinka parajsn e dashuris s lir gjith ditn!
Ajo e shijon at parajs edhe gjith natn, Tigrush, i tha kushrira
duke qeshur mbyturazi anash receptorit.
Natn shijon Parajsn e Seksit, jo parajsn e lir.
Prkundrazi, Fjodori e ka trhequr Polinn pr nj jav prej ktej,
pr t br orgji n nj hotel turistik.
Ti po flet jerm, m duket, apo ke qejf t m bsh luft nervash
mua? shkroftiu ai i akrdisur.
Nuk qndron as njra, as tjetra, Tigrush i dashur. Po t them vetm
t vrtetn. Un nuk kisha nga ta msoja emrin e adhuruesit t Missit
ton, ve gjat prpilimit t marrveshjes me t.
Si nuk m lajmrove mua, para se t nnshkruaje marrveshjen?
pyeti ai, pik e vrer.
Ti nuk ma ke br m par nj krkes t till.
Por un nuk kisha par ndrr q ti do ta shisje Polinn.
Nuk e kam shitur; e kam dhn me qira.
Ndoshta edhe do ta shessh nj dit, tha ai me ton ironik.
Ndoshta. Tekefundit ajo nuk sht skllavja ime, por nj punonjse
me kontrat.
Seriozisht e ke?
Sigurisht. Ti e di mir q ajo ka nnshkruar nj kontrat pune
njvjeare me Parajsn dhe kaq. Secila prej palve mund ta zgjidh
kontratn para kohe, kundrejt nj dmshprblimi t parashikuar n
tekstin e saj, asgj m tepr.
Por kshtu mund t na shptoj zogu nga dora nj her e
prgjithmon, moj, apo si bn fare kto llogari ti. Aktualisht, familja e
Polins sht n pritje t nj rrethane lehtsuese ekonomike. Ajo mund t
shkarkohet s shpejti prej kontributit t invaliditetit pr t smurin, q
mjekt parashikojn se do t riaftsohet e do t eci normalisht. Ndoshta
ky lajm mund ti ket dhn zemr lules kapriioze, q nuk denjoi as t
m prshndeste sot. Prandaj un jam gati t t jap nj bakshish t madh,
119
me kusht q t mos ta miratosh largimin e Polins prej Parajss s
Seksit, para afatit t parashikuar n kontrat. Kshtu, besoj se do ta
marrin vesh mir se kush jam un, zonjusha kapriioze edhe bandilli i saj
kokorosh.
Un nuk mund ta ndaloj dot at t largohet kundrejt
dmshprblimit pr t cilin t fola, prndryshe shkel ligjin.
Ather duhet t bj un, pr ta penguar patjetr largimin e saj t
parakohshm nga Parajsa?
T marrsh prsipr vuajtjen e burgut, n vendin tim, pr
sekuestrim personi.
Tigrushi e prplasi receptorin me forc, ndrsa padronia, e liruar
prej dialogut, u shkreh s qeshuri.
120
Pjesa e katrt
DILEM
121
I
122
keqardhjeje.
T siguroj se ti nuk ke gabuar askund, Fjodor, prkundrazi, i tha
ajo duke e puthur e prlotur. Por fatkeqsit ma kan dridhmuar
zemrn dhe hija e friks m bn ta humbas toruan. Un nuk dyshoj kurr
se ti mund t m braktissh n mnyr aq t pahijshme, duke m ln n
gjum, por imagjinata ime tani far nuk sajon nn ndikimin e friks!
Un isha n ballkon, se m plqen shum flladi mngjesor i detit,
u justifikua ai.
Po pse t ka dal gjumi hert sot? u interesua Polina duke frkuar
syt. Un nuk t kam ndier fare kur je uar prej krevatit.
Ti ishe n gjum t thell, flije si qengj. T sodita disa minuta i
knaqur, para se t dilja n ballkon. Qetsia jote prligj vlern e
dashuris son, Polin. Pr kt arsye, shqetsimi yt m rndon mjaft n
ndrgjegje.
Faleminderit, Fjodor. Por nuk duhet q ti t sakrifikosh gjithmon
qetsin tnde pr hir t simes, prndryshe, edhe mua m rndon n
ndrgjegje nj akt i till. A mos vall t ka dal gjumi hert sot, ngaq po
e vret shpesh mendjen pr fatin e dashuris son?
Duke vn gishtin mbi plag, syt e saj u rrmbushn prsri.
Sy t bukur t destinuar t lotojn shpesh prej fatit t shmtuar, tha
me vete i prekur Fjodori.
Ai iu prgjigj pyetjes me pyetje:
Ti mendon se dashuria jon nuk e meriton nj preokupim t till,
Polin?
Dashurin e fisnikrojn sakrificat n emr t saj, m ke thn at
nat q shtisnim n park. Un e besoj dhe e ndiej n vetvete kt t
vrtet. Mirpo ka ndonj lloj sakrifice q bie ndesh me normat e
pashkruara morale t bots son hipokrite, Fjodor. Ajo e fisnikron vrtet
dashurin, por mund t sjell pasoja, edhe m t padshiruara se sa vet
humbja e dashuris, pr at q sht i gatshm t sakrifikoj.
T kuptoj mir, Polin, dhe e admiroj kurajn tnde pr t m
folur rreth ksaj shtjeje, q ndodhet n rend t dits t s ardhmes
son. Un e kam bluar gjat n mendje kt problem dhe i kam dhn nj
zgjidhje prfundimtare, t pakthyeshme. Hipokrizia sht helmi i
ndjenjave. Pr mua si psikolog, t jetosh hipokrizisht sht m e pavler
se sa t mos jetosh fare. Un nuk kam ndrmend ti nnshtrohem ktij
mohimi t vetvetes, pr hir t normave morale t pashkruara t bots
son hipokrite, si e cilsove ti me t drejt. Dhe ky prbn nj mision t
dyfisht pr mua, si njeri dhe si psikolog.
Si njeri, un dua ta shijoj jetn ashtu si m plqen mua vet dhe jo
si do tiu plqente spektatorve t jets sime, opinionit publik. Si
psikolog, me aktin e sakrifics sime n emr t dashuris s pastr, un
shpreh protestn ndaj hipokrizis shoqrore, e cila krijon viktima t
123
pafajshme pr munges moraliteti dhe i lejon pastaj vetes ti gjykoj ato
n emr t moralit !
Kto analiza po t vrasin qetsin, Fjodor, murmuriti me z t
dridhur Polina, duke i ledhatuar flokt. Prandaj t ka dal gjumi hert
sot, besoj. Mirpo kjo bot ka krijuar prher viktima t shumta e t
pafajshme dhe ne jemi t pafuqishm pr ta ndryshuar at dhe fatin ton.
Un jam nj e humbur dhe nuk dshiroj kurrsesi q ti t bhesh pjestar i
humbjes sime, Fjodor. Prndryshe, un do tregohesha egoiste, jo nj
vajz e dashuruar iltrsisht me gjith fuqin e ndjenjave t saj. Ky do t
ishte nj ndshkim shpirtror i pamerituar pr mua. Pr kt arsye, nuk
sht mir ta vrasim t tanishmen n emr t nj t ardhmeje t
pamundur. Le ta shijojm disa jav dashurin ton t lir, pa breng, dhe
pastaj secili n fatin e tij, i dashur. M pas, un do t jetoj me kujtimin
tnd dhe do t lumturohem kur t dgjoj q ti je i lumtur.
Duke thn fjalt e fundit, Polina u ngashrye.
124
II
125
saj ishte nj prov e madhe n jet pr formimin e tij si njeri e si
psikolog.
126
iltrsia deri n vetmohim e vajzs s re reflektonte madhshtin e
nj virtyti t rrall. N vend q ajo ta stepte djaloshin e dashuruar me
kt mnyr t foluri, po e trhiqte m shum. Kjo vrtetonte se efekti i
virtytit sht gjithmon i dobishm, kur jehona e tij mbrrin tek njerz t
denj pr t.
Delikatesa e ndjenjave t tua sht nj dhunti e rrall, q po m
robron, Polin, iu prgjigj Fjodori. Orvatja jote pr t m bindur ta
rishikoj vendimin tim, lidhur me t ardhmen ton, sht nj prov m
tepr q ti e meriton plotsisht dashurin time. Sikur ne t dy t lexonim
s bashku n ndonj libr nj ngjarje t ngjashme me kt q po
prjetojm vet sot, jam i sigurt se do ta dnonim njzri djalin q do ta
braktiste nj vajz t till. Ather, pse u dashka q un t veproj ndryshe
nga do dshironim t vepronte personazhi i librit? Pse jam psikolog?
Ky fakt do t ishte nj rrethan rnduese n gjykimin e veprimit tim t
gabuar, Polin.
Lejom ta shpreh gjith shqetsimin tim, i dashur. Un t thash
pak m par se edhe nj francez e ka t vshtir ta quaj t mirqen
martesn me nj vajz t prfunduar n shtpi publike, qoft edhe si
viktim. T siguroj se prindrit e tij do ta kishin edhe m t vshtir ta
pranonin nj gj t till, Fjodor...
Papritmas Polina e ndrpreu t folurin dhe e ledhatoi djaloshin me
nj shikim luts. N kt mnyr ajo po i krkonte ndjes pr aludimin e
saj q mund ta lndonte Fjodorin. Mirpo n vend q ta anashkalonte
iden e ndrydhur t Polins, ai i dha z asaj:
Aq m tepr kur bhet fjal pr dy prindr shqiptar, mentaliteti i
t cilve nuk i prgjigjet nivelit bashkkohor francez.
Duke u shprehur kshtu, Fjodori e shikoi drejt n sy Polinn. Kjo bri
nj buzqeshje t sforcuar n t ciln lexohej leht keqardhja, por nuk e
kundrshtoi mendimin e tij. Gjat gjith ksaj bisede serioze, ajo po
tregohej e sinqert deri n dhimbje.
Po, ke t drejt Polin, kjo sht dilema ime sot, vazhdoi t fliste
Fjodori. Ve duhet t kuptosh qart nj gj t rndsishme. Nuk
ekziston dilem pr bashkimin ton, por pr bekimin e tij prej prindrve
t mi. Natyrisht, un do t dshiroja shum q edhe babai e nna ime ta
bekonin martesn ton si Elvira, por e di q kjo nuk do t jet e leht.
Veanrisht pr nnn time, ndrkoh q mentaliteti i babait sht
pothuajse identik me at t prindrve francez. Por, si e pohove vet,
edhe shumica e prindrve francez nuk do t dshironin q djali i tyre t
martohej me nj vajz t dal nga shtpia publike, pavarsisht se si do t
reagonin prball faktit t kryer.
Megjithat un shpresoj shum tek reagimi i babait ndaj vendimit
tim pr t krijuar familje bashk. Njohja e tij prej kohsh me prindrit e
tu sht nj faktor q do t ndikoj pr mbar n shpirtin e tij t mir. E
127
di q ai do ta ket t pamundur miratimin e martess son me dasm,
mbasi pr kt ekziston nj penges e pakaprcyeshme: kundrshtimi
kategorik i nns. Ajo nuk do ta pranonte kurr nj gj t till. Por, n
mirkuptim me baban, un shpresoj ti gjej nj zgjidhje t pranueshme
prej tij problemit tim jetik. Duke njohur natyrn, mendimet dhe
shpirtmirsin e babait, kam bindjen se ai do t dij ti jap rrugn e
duhur ksaj pune.
M fal, Fjodor, q t shkaktova nj siklet t till, i tha Polina me
z t prdllyer. Sa trishtues paska qen asti i njohjes son!
Ai ka qen nj ast fatlum, Polin, ia ktheu djaloshi. Por gjrat e
muara kan gjithmon mim t lart. A ka gj m t shtrenjt se
dashuria jon?
Dashuria q t krijon brenga familjare bhet e mundimshme,
Fjodor.
Brengat jan pjes e mimit t nj dashurie. Duke qen bashk, ne
do t dim ti prballojm ato. Dje kaluam nj dit t bukur e premtuese
n shoqrin e Elvirs dhe t Lysienit. Sot n drek do t vizitojm
prindrit e mi. Kjo vizit do t jet nj hedhje zaresh pr t ardhmen
ton, Polin.
Prandaj t doli gjumi hert sot? pyeti ajo e merakosur.
Po. Un e prjetoj n meditim e sipr sikletin e nj vshtirsie, me
t ciln m duhet t prballem patjetr. Kjo m ndihmon ti shkarkoj
emocionet para kohe dhe t ndihem i qet e i prgatitur mir gjat
prballjes me t. Aq m tepr q zemra e nj nne t munduar, zemra e
Elvirs, sht duke u lutur pr mbarsin e synimit ton.
Zoti qoft me ne! uroi Polina duke u puthur me t dashurin.
128
III
129
Veantia. I plqen q projektet e tij t dallohen nga t tjert.
Faleminderit. Pas pes minutash do t shfaq mendimin tim.
Polina ndaloi dhe po endte shikimin ngadal mbi fasadat e ndrtesave
prball. Fjodori po e shikonte i buzqeshur e kureshtar. Pas pak, ajo e
prqendroi shikimin vetm mbi tri-katr prej atyre shtpive.
Pes minutat kaluan, e njoftoi Fjodori buzagaz.
Besoj se duhet t jet njra prej dy shtpive q po m bjn m
tepr prshtypje, por nuk vendos dot se cila prej tyre sht, u shpreh
Polina e menduar.
Ather m trego dy shtpit pr t cilat mendon. Nse njra prej
tyre do t jet vrtet e jona, ti ke fituar 50 % t pikve t mundshme.
Pas ksaj ke t drejt t vendossh gishtin mbi njrn prej tyre. Po e
gjete, i fitove t gjitha pikt.
Polina ia tregoi me dor dy shtpit n fjal:
Ajo atje me fasadn bezh dhe kjo tjetra me ngjyr t trndafilt.
Prgjigje interesante, thirri Fjodori i knaqur. Ke fituar 75 % t
pikve t mundshme, jo 50 % sa kishim parashikuar, mbasi t dyja kto
shtpi jan projektuar prej babait. Forca, Polin, t fitosh edhe erekun e
pikve t mbetura. Cila sht shtpia jon?
Ajo me fasadn e trndafilt, u prgjigj Polina duke mbyllur syt.
Fjodori u shkreh s qeshuri.
Jo, sht tjetra. Megjithat un jam m i knaqur q nuk i fitove t
gjitha pikt. Ather do t m zbehej ideja e ogurit t mir, mbasi e di q
nna ime nuk do t votonte kurr pro bashkimit ton. Pikt e humbura
jan pjesa e saj.
130
IV
131
I keni t dy prindrit?
Jo, babai ka humbur jetn n nj aksident automobilistik, para disa
vjetsh, u prgjigj ajo me z m t ult.
Jet t gjat e t lumtur ju t tjert! far shkolle vazhdon ti?
Nj tjetr skuqje i parapriu prgjigjes s Polins:
Fatkeqsisht u detyrova ta ndrpres shkolln, pr arsye
ekonomike.
Nns nuk i la shije t mir kjo prgjigje dhe uli kokn.
Duke e kuptuar se pyetjet e mtejshme mund ta vinin n pozit t
vshtir Polinn, Fjodori ndrhyri pr t ndryshuar rrjedhn e biseds:
Me far do t na qerassh, mama? Ke gjsendi nga Shqipria?
Polins do ti plqente shum t shijonte dika prej vendlindjes sime.
Vajza qeshi dhe e aprovoi thnien e t dashurit me nj lvizje koke.
Po, kam ca fiq t that, arra dhe mjalt. Jan vrtet gosti e
shijshme, rrofsh q t shkoi mendja, u prgjigj e gzuar nna duke
shkuar n kuzhin.
Fjodori e shoqroi pr ta ndihmuar.
Duke i vendosur pjatat mbi tavolinn prej xunkthi n ballkon, ai iu
drejtua Polins:
Zakonisht ne i shijojm fiqt e that dhe arrat t shoqruara me
mjalt lulesh maji. Provoje dhe do ta kuptosh q shqiptart din t
zgjedhin.
Polina ia priti e buzqeshur:
Kjo flet n favorin tim, Fjodor, gjersa jam e zgjedhura e nj
shqiptari.
E sakt. Vese duhet pranuar q edhe marsejezt t zgjodhn
Missin e bukuris s tyre.
Pse, paske qen Miss Marseja ti, Polin? pyeti kureshtare nna.
Po, jam shpallur parvjet, u prgjigj vajza duke u skuqur.
E ke merituar plotsisht, i tha ajo e qeshur. Kjo do t t ket
ndihmuar pr t gjetur ndonj pun t mir, t paktn.
Ejani ti shijojm kto fruta q po na i bjn me sy, ndrhyri
Fjodori n bised. Polin, un do t tregoj se si duhen kombinuar ato,
pr t arritur shijen m t mir.
Ai preu n mes nj fik t that, i futi nj thelb arre brenda, e ngjeu n
mjalt dhe po e prtypte me syt t mbyllur prgjysm nga knaqsia.
Duke e par Fjodorin symbyllur, Polina qeshi me gjith zemr. Por
tingllimi i ziles s ports e pengoi q ta shijonte edhe vet kombinimin
e rekomanduar prej tij t frutave q kishte prpara.
Babai, thirri Fjodori, duke u uar n kmb.
Ai nuk shkoi t shtypte butonin e hapjes automatike, por vrapoi tek
porta.
Polina u ngrit nga tavolina dhe po shikonte me vmendje Fjodorin
132
tek shkmbente disa fjal me baban.
V
133
pirunin e Polins e ngjeu n mjalt dhe e drejtoi tek goja e vajzs. Kjo u
b lulkuqe n fytyr dhe spo e hapte gojn. Mirpo Martini nuk po e
trhiqte dorn. E detyruar, Polina kapi me buz gostin e shijshme.
Fjodori dhe e ma duartrokitn duke qeshur. Edhe vajza nuk e prmbajti
dot t qeshurin dhe vuri nj letr pecet para gojs.
Jepi Polin, se duke ngrn, vjen oreksi, bri shaka Martini.
M tej ata filluan ti shijonin frutat n heshtje.
Pas dhjet minutash, e zonja e shtpis u ua prej tavolins.
Un do t shkoj t prgatis drekn, se po t shkon von ty Martin
pr tu kthyer n pun, i tha gruaja.
N t vrtet un me vones erdha dhe tani nuk kam m koh pr t
pritur prgatitjen e dreks. M mir po shkoj t ha me kta t rinjt tek
nj restorant afr zyrs sime, mbasi pres nj klient pas treerek ore. Po t
duash, mund t vish edhe ti me ne.
Jo, un kam pun n shtpi, por m vjen keq q Polina nuk e
provoi gatimin tim ditn e par q na erdhi.
Rndsi ka q Polina shijoi frutat e toks ton dhe i plqyen mjaft.
E pe se me sa dshir i prtypte? Sa pr gatimet, ti i je prshtatur
kuzhins franceze, t ciln Polina e njeh mir.
Kemi edhe gjell karakteristike t vendit ton ne q Polina nuk i
njeh fare, insistoi mamaja.
Ejani t nisemi se mua po m shkon von, i ra shkurt Martini.
Ata u takuan dhe u ndan me premtimin se do t vinin prsri ditt e
ardhshme.
134
VI
135
Cili prej jush e preferon m shum peshkun e freskt, ti apo
Fjodori?
T dy, u prgjigj vajza me z t ult.
Pse po e zgjasim, ather? Ejani shkojm tek akuariumi pr t
zgjedhur secili peshkun q i plqen.
Ejani t shkojm n estrad, thuaj m mir, baba, ia ktheu Fjodori
duke qeshur fort.
Ndrkoh pran tyre u afrua kryekamerieri me uniformn
karakteristike. Pasi u uroi mirseardhjen duke i prshndetur gjith
mirsjellje, ai i ftoi t shkonin s bashku tek akuariumi pr t br
zgjedhjet prkatse, nse do t porositnin peshk t freskt. Ai restorant
gatuante vetm prodhime deti.
Ndrsa po i afroheshin akuariumit, Fjodori shikonte me cep t syrit
Polinn q ecte me hap t menduar. Ai ishte m i interesuar pr skenn
humoristike t zgjedhjes s peshkut prej saj, se sa pr drekn e shijshme
q i priste. Polina e kuptonte kt dhe e kthente kokn anash t mos i
ndeshej shikimi me t dashurin. Kjo e nxiste edhe m tepr Fjodorin t
tregohej kmbnguls n provokimin e tij.
Cilin peshk dshiron ti, Polin? e pyeti Martini kur mbrritn
pran akuariumit.
Fjodori shprtheu n t qeshura. E zn ngusht, vajza iu drejtua
Martinit me sy t rrmbushur:
Kam nevoj pr ndihmn tuaj; ju lutem ta zgjidhni ju peshkun pr
mua.
T qeshurat e Fjodorit u intensifikuan. Kjo e detyroi vajzn t afrohej
pran Martinit dhe ti pshpriste:
Ju lutem!
Pamja mshirndjellse e Polins dhe zri i saj preks e mallngjyen
Martinin. Duke kuptuar sikletin e vajzs n ato aste, ai iu drejtua t birit
me nj ton qortues:
Jo pa dogan t qeshurat, Fjodor; respektoje sensin e mass.
Po un t paralajmrova baba, se po shkojm n estrad. A nuk
shkohet pr t qeshur atje?
Pa ua vn veshin fjalve t Fjodorit, Martini i ledhatoi me
dhembshuri flokt Polins e i tha:
Pse pr kt shqetsohesh ti? E zgjedh un peshkun pr ty. Nuk e
besoja q ndjeshmria jote shpirtrore do t shrbente si subjekt humori
pr nj psikolog, shtoi ai me ironi.
Sensi i mass sht i vlefshm edhe pr limitet e ndjeshmris
shpirtrore, baba, u mbrojt Fjodori.
Ata bn porosit e tyre dhe shkuan e zun vend n tavolin.
Zakonisht Martinit nuk i plqente t fliste duke ngrn. Prania e
Polins e prforconte n kt rast rregullin e tij.
136
*
137
VII
138
Nj ndjesi e veant e nxiti Fjodorin t riprodhonte n mendje pjesn
prmbyllse t letrs s Mishelit:
Kam fatin e ndrruar prej kohsh t punoj dhe t jetoj n nj vend
t bekuar, ku pasuria e shkrettirs e sfidon ndjeshm at t qytetrimit
bashkkohor. Shurdhria shpirtrore e bots s sotme, pangopsia e pafr
materiale dhe hipokrizia globale po e orientojn njerzimin drejt kaosit
total, drejt hiit. Sa konfuz m ngjan qytetrimi yn, krahasuar me at
egjiptian, kur kthehem n Paris! Tani kam arritur ta kuptoj shkakun e
vrtet t revolts s Karterit ndaj politikanve t sotm. Pr syt e tij
inteligjent, t ndriuar nga vezullimet e qytetrimit t pavdekshm
egjiptian, drejtuesit e bots s sotme nuk jan vese profan, meskin e
dritshkurtr.
Pr t kuptuar m mir kto q po t them si edhe element t tjer
t rndsishm t jets, t lutem t vish edhe ti n Egjipt, Fjodor. Un
jam interesuar dhe t kam gjetur nj vend pune t mir n spitalin m t
rndsishm t Kairos, t ndrtuar prej anglezve. I kam folur drejtorit t
spitalit pr diplomimin tnd n Sorbon me rezultate t larta n
psikologji dhe njohjen e mir t gjuhs angleze. Ai u tregua entuziast pr
ardhjen tnde ktu, mbasi ka munges mjeksh q njohin njhersh
anglishten dhe frngjishten, t cilat jan gjuht zyrtare q prdoren n at
spital krahas arabishtes. N kto kushte ka t ngjar q ti t kesh t
drejtn e zgjedhjes s vendit t puns, ndonse je mjek fillestar. Mos e
refuzo kt ofert, q do t t krijonte mundsin t njohsh nga afr nj
mjedis end t painfektuar prej hipokrizis dhe veseve t tjera t
qytetrimit modern. T jetosh pran Lugins s Mbretrve, do t thot t
jetosh n kufijt e parajss. Tiktaku i ors ktu nuk kumbon n koh, si
n Evrop, por n prjetsi. Vetm mbasi t kesh jetuar dy muaj n kt
tok t bekuar, do ta kuptosh se far humbjeje e pariparueshme do t
kishte qen pr ty mosardhja n Egjipt.
Me syt mbi Luginn e Mbretrve dhe mendjen n tokn e faraonve,
Fjodori nuk e dgjoi thirrjen e babait pas largimit t klientit prej studios.
Martini e kuptoi se psikologu i ri ishte prhumbur n mendime prball
Lugins s Mbretrve dhe iu afrua nga pas me hap t leht. Ai po e
shikonte t birin n heshtje. Ishte shum kureshtar t dinte se po
ndodhte n trurin e djaloshit n ato aste.
Nn efektin e shikimit t prqendruar t Martinit, Fjodori e ndjeu
pranin e atij dhe e mblodhi veten.
Paska ikur klienti, baba? e pyeti buzagaz.
Klienti ka disa minuta q ka ikur, por ti sapo u ktheve prej
Egjiptit, iu prgjigj ai po me buzqeshje.
M par m duhet t shkoj atje, pastaj t mendoj pr tu kthyer.
Kto fjal t thna me nj pamje t menduar prej Fjodorit e bindn
Martinin se i biri po bluante n mendje dika t rndsishme.
139
Eja t bisedojm, i tha ai, duke e shikuar n sy.
VIII
140
Ndrgjegjja profesionale e avokatit Malarm nuk orientohej prej
interesit material, por prej vrtetsis s fakteve pr shtjen gjyqsore
q merrte n ngarkim. Alfonsi i kishte uditur jo rrall, si gjykatsit edhe
kolegt avokat, me prkushtimin e tij ndaj s vrtets. Ndonse i paguar
shum mir, n dy procese gjyqsore t rndsishme ai kishte dhn
dorheqjen nga mbrojtja e klientve t tij, mbasi kishte qen bindur se
ata kishin siguruar prova t rreme pafajsie, pr akuzn e bazuar q u
ishte ngritur. Qysh ather, kolegt e tij e thrrisnin samuraj i drejtsis.
Duke sjell ndrmend aksidentin automobilistik, q i kishte marr jetn
mikut t tij n prag t fitores s gjyqit t bujshm t zgjatur me vite,
Martini tha me vete:
Alfons Malarm punoi, jetoi dhe vdiq si samuraj.
Tek kujtoi se vajza e avokatit t shquar, sipas gjasave, do t bhej
bashkshorte e t birit, Martini e harroi n ast gjendjen ekonomike t
familjes s mir t rn nga vakti.
Dhnt Zoti ti lind ndonj Alfons edhe djalit tim!, uroi me gjith
zemr Martini, duke i shkputur syt prej fotografis.
141
IX
142
Fjodori e shqiptoi shprehjen e fundit me ton m t ult dhe shikoi t
atin n sy. Nga prvoja e komunikimit me djalin, Martini e kuptoi q ai
po prgatitej ti fliste pr dika t rndsishme. Pra, nuk ishte vobektsia
ekonomike e familjes Malarm arsyeja e vrtet, q e shqetsonte
Fjodorin pr t ardhmen e dashuris s tij me Polinn.
Martini hoqi syzet, i futi n kllf dhe prqendroi shikimin tek i biri, i
cili gjithashtu nuk po ia ndante syt. Kuptohej q t dy po prjetonin
ankthin e nj t papriture, e cila mund t ndryshonte jo vetm rrjedhn e
biseds, por edhe t ngjarjeve q do ta pasonin at.
*
143
shkarkua m von prej atij detyrimi financiar. Megjithat kursimet
familjare shtern prej shpenzimeve t tjera t paevitueshme. E vetmja
baz ekonomike, ku ata mund t hidhnin dorn n ato dit t vshtira
mbetej shtpia.
E shitn erdhen e lumturis? nuk iu durua Martinit pa ia
ndrprer fjaln t birit.
Fjodorit i bri prshtypje shqetsimi i babait pr fatin e shtpis s
mikut t projektuar prej tij. Arkitekti i pasionuar i quante projektet q
hartonte si fmij dhe interesohej pr fatin e tyre.
Jo, nuk e shitn, u prgjigj me nj buzqeshje t zbeht Fjodori.
Shkak pr kt ishte br Elvira, e cila e quante si pabesi ndaj
ish-bashkshortit shitjen e saj.
Ka pasur t drejt. Alfonsi m kishte thn me goj t tij:
Kolonat e jets sime jan kto tri dashuri: pr Elvirn, pr fmijt dhe
pr erdhen e lumturis.
N kto rrethana, gjendja e vshtir ekonomike e detyroi Polinn
t krkonte pun. Mirpo mosha e saj e re dhe mosnjohja e ndonj
profesioni ia vshtirsonin gjetjen e nj vendi pune me t ardhura t
mjaftueshme, pr t prballuar shpenzimet mujore.
As fitimi i titullit Miss Marseja nuk e ndihmoi pr kt?
Kur fitoi konkursin e bukuris Polina ishte vetm 16 vjee.
Ather ajo vazhdonte shkolln dhe nuk shtrohej fare shtja e punsimit
t saj. Nga ana tjetr, borxhet e mvonshme familjare n rritje e
detyronin Polinn t krkonte nj pun me t ardhura t mira, prndryshe
shitja e erdhes s lumturis do t bhej e paevitueshme. Kjo do ti jepte
nj goditje t rnd gjendjes s traumatizuar t Elvirs. Sigurisht, edhe
n rrethanat e reja, titulli i Missit e ndihmoi Polinn pr t gjetur pun t
leverdishme, por ajo qe nj ndihm pr t keqen e saj.
144
Pas disa minutash, rruga u zhbllokua dhe qarkullimi n t u
normalizua.
145
mbulonin ballin.
Fjodori u ngrit nga vendi i shqetsuar. Ai i fshiu djersn me shami
dhe filloi ti frkonte leht damart e qafs.
M fal, baba, i pshpriti me nj fije zri.
Martini e futi aparatin n sirtar dhe iu prgjigj fytyrngrysur:
E ka fajin fati im, bir, jo ti.
146
XI
147
pasoj e rrzimit q ka psuar n jet. Por kjo pastrti ndjenjash vetm se
ia shton vlerat n syt e mi dhe m shton dashurin pr t. Un nuk gjej
asnj justifikim moral t qndrueshm n ndrgjegjen time q t ndahem
prej Polins s pafajshme dhe, m pas, t jem i qet pr nj veprim t
till. Prkundrazi, kjo mund t m kalonte n ndonj lloj krize tjetr, me
pasoja edhe m t rnda pr prindrit e mi dhe pr mua vet.
E kuptoj do t thuash, Fjodor, dhe si baba t qortoj q prmend
marrzi t tilla n pranin time. M par ti duhet t eliminosh prindrit e
tu, para se t kalosh npr mend ide kaq t errta pr jetn tnde. Me
kt rast, un t bj thirrje q t mos ta shikosh vetm me sy romantik
jetn. Romantizmi njihet si periudha m trheqse e m melankolike e
njerzimit. Kujtimet e tij krijojn nostalgji edhe sot tek shpirtrat poetik
dhe tek gjith njerzit me ndjenja t holla e imagjinat aktive. N do
epok ka pasur e do t ket njerz romantik, mbasi romantizmi lind nga
natyra, nga mma e jets. Por vet jeta ka ligjet e saj t pashkruara, q
nxisin prparimin e pandalshm t njerzimit, jo rrall edhe n dm t
natyrs. Pr t mos dshtuar n jet, njeriu duhet ti prshtatet kohs s
tij, gjith duke u prpjekur t mos bhet mbarts i veseve q jan t
pranishme n do koh.
Vesi m i madh i epoks son sht makutria, prej s cils lindin nj
sr vesesh t tjera. Nga ky kndvshtrim, edhe un do ta quaja t
neveritshme ndarjen tnde me Polinn pr shkak t vobektsis
familjare. Prkundrazi, un t jap fjaln se, edhe sikur ti t ndahesh me
Polinn, rimkmbja ekonomike e familjes Malarm mbetet nj detyr
pr mua. Ajo sht familja e nj ish-mikut tim t mir dhe fatkeqsit e
saj i konsideroj si t miat. Un nuk mund t ndihem i qet n ndrgjegje,
ndrkoh q Polina - vajza s cils un i kam uruar prvjetorin e
ditlindjes n prani t babait t saj - ka prfunduar n shtpi publike. Un
do ti kthej patjetr lirin dhe pavarsin ekonomike asaj, pr t pasur nj
t ardhme tjetr. Mundsisht pa influencuar n t ardhmen e birit tim t
vetm.
Kjo sht nj prov bindse se, pr parimet e mia n jet,
materializmi cinik i epoks son mbetet nj lnd e huaj; un e neveris
at. Por nuk mund t them t njjtn gj edhe pr normat morale t
pranueshme t kohs son. T siguroj, Fjodor, se asnj familje serioze
franceze nuk do t dshironte kurr q djali i saj t martohej me nj vajz
t dal nga shtpia publike, pavarsisht se ajo nuk ka prfunduar atje pr
faj t saj, por e ka syrgjynosur fati. E till sht jeta, biri im. Gjithmon
do t ket t pasur e t varfr, t llastuar nga fati e viktima t fatit, njerz
me vese q triumfojn e njerz t virtytshm q dshtojn. Njeriu i
moralshm e ka pr detyr t mos pajtohet me padrejtsin dhe vesin, ti
prkrah me sa t mund viktimat e fatit, por jo t bjer vullnetarisht n
mjerimin e tyre, n emr t nj humanizmi utopik. N fund t fundit, kjo
148
filantropi absurde nuk e ndihmon aspak prmirsimin e mjerimit
njerzor. Le t supozojm pr nj ast se martesa jote me Polinn shptoi
nj vajz fatkeqe nga shtpia publike, ku e ka prplasur fati. Sa vajza t
tjera, po aq t pafajshme, prfundojn n shtpit publike t Francs apo
gjetk? A e quan vrtet ti se zgjidhja e ktij problemi t mpreht shoqror
do t realizohej n saje t altruizmit t djemve vullnetar, q do t
pranonin t martoheshin me to? Nj utopi ekstreme.
Nga ana tjetr, a nuk kan t drejt familjet e rregullta t ktyre
djemve q t shqetsohen pr t ardhmen e bijve t tyre? Sa t smur ka
n bot, t cilt do t shptonin nga vdekja, sikur dikush tjetr tiu
dhuronte nj mushkri, shpretk apo mli prej s cils po iu vjen fundi?
Por a do t quhej akt njerzor i pranueshm flijimi i dikujt tjetr, pr t
shptuar nj t smur t dnuar nga fati i tij? Sigurisht q jo. Jan t
tjera rrug e t tjera mjete q po prdorin shoqrit e civilizuara, pr t
luftuar me efikasitet mjerimin njerzor. Ne jemi t pafuqishm ti
shrojm plagt e ksaj bote, biri im. Mjafton q, si qytetar t
ndrgjegjshm t saj, t mos iu krijojm kurr plag t tjerve.
Prkundrazi, me sa t mundim, sht mir tua lehtsojm dhimbjet. Por
kjo nuk nnkupton ti shkaktojm dhimbje vetes. Q ta shptojm
Polinn prej shtpis publike, duke rimkmbur ekonomin e rrnuar t
familjes Malarm, kjo sht detyra jon q do ta kryejm patjetr. Polina
sht shum e re dhe po aq e bukur. Duke e shptuar prej shtpis
publike dhe duke i siguruar nj baz ekonomike t mjaftueshme familjes
s saj, ne i sigurojm Polins nj t ardhme t denj, pa cenuar t
ardhmen e djalit ton. Ndrkoh q ne do t angazhohemi t zgjidhim
problemet e familjes Malarm, nuk paskemi t drejt t mendojm pr
familjen ton?
149
XII
150
Jo, bir, ske pse t m krkosh falje. Un ta thash qysh n fillim,
se e ka fajin fati im q m dnon n kt mnyr nprmjet djalit t
vetm. T tjerat jan llafe boshe. Ve doja t t bja edhe nj pyetje.
Pres do lloj pyetjeje nga ana jote, baba.
A ke menduar pr reagimin e nns tnde lidhur me vendimin q
ke marr?
Sigurisht. Un e di q vendimi im sht jo vetm i papranueshm,
por edhe i paprballueshm nga mamaja. Ajo nuk do ta pranonte kurr
pr nuse Polinn.
far zgjidhje ke menduar pr kt problem?
Baba, duke analizuar kt shtje, un kam menduar edhe pr
shqetsimin tnd, pa le m pr at t mamas. Un nuk mund ti krkoj
asaj t pamundurn. Prania e Polins n Marsej, pas martess me mua,
do ti ngacmonte vazhdimisht dregzn edhe zemrs tnde. Prandaj kam
vendosur q un e Polina t ikim nga Franca dhe t krijojm familje n
ndonj dh t huaj, larg bots s njohur. N kt mnyr, ju do t jeni m
t qet dhe ne do t krkojm ndonj streh paqeje diku larg.
Ne Egjipt, pr shembull, buzqeshi hidhur Martini.
Ti m njeh mir baba, ia ktheu Fjodori.
Ashtu mendoja edhe un m prpara, por sot mbeta i zhgnjyer.
Nuk t kam njohur dot sa duhej, psikologu im.
Je i trishtuar, baba?
Nuk kam arsye t jem i gzuar.
Do ma japsh bekimin pr martesn me Polinn n tokn e
faraonve?
Zemra nuk m thot jo bir.
Faleminderit shum, baba.
Por as goja nuk m thot po.
Prsri t faleminderit.
151
XIII
152
Faleminderit, baba. Ve mos harro, se do t t duhet t
interesohesh edhe pr gjendjen ekonomike t Elvirs dhe t Lysienit.
Megjithat un e Polina e kemi vendosur q, me kalimin e kohs, t ti
kompensojm shpenzimet pr familjen Malarm.
Jo, n asnj mnyr. Ju jeni t rinj dhe duhet t interesoheni pr t
ardhmen tuaj. Ti e di q ne ekonomikisht jemi mir dhe un dua ta shlyej
detyrimin moral ndaj ish-mikut tim. Aktualisht un kisha nevoj pr m
tepr fat, se pasuri kam mjaft. Por mjerisht fati nuk blihet dot me lek.
T krkoj prsri falje pr brengn q po t shkaktoj, baba.
Jan shum t rrall prindrit pa brenga, biri im. Un nuk e pata
at fat. Tani duhet t t oj tek shtpia e Elvirs pr t marr Polinn,
besoj, shtoi ai pr t ndryshuar bised.
Po. Qysh t nesrmen e njohjes, un e Polina jemi strehuar n
hotel Sans Rival.
Shum drejt ke vepruar. Eja nisemi, t mos humbasim kohn kot.
153
Fjalt e Martinit ishin nj prov m tepr pr Fjodorin, se n zemrn
e babait ishte hapur nj plag q nuk do t mbyllej m, derisa ajo t
pushonte s rrahuri.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit t emocionuar.
Kur vetura u nis, Fjodori u drejtua pr n nj zyr poste.
154
XIV
155
uar prej karriges. Lumturia juaj na lumturon edhe mua e Lysienin.
Jo vetm kaq, por ju t dy do t keni gjithashtu pjesn tuaj t
dobis materiale, si pasoj e bisedimeve t mia me baban sot. Ai u
mallngjye shum, kur i tregova fotografin e ceremonis s
dhjetvjetorit t ditlindjes s Polins q m dhat ju. Trishtimi i tij u
shtua ndjeshm kur msoi fatkeqsit e familjes suaj, pas humbjes s
kryefamiljarit. Me kt rast, babai m ka dhn fjaln, se do t bj
gjithka duhet pr rimkmbjen ekonomike t familjes suaj. Kjo do t
jet nj bamirsi falas, n emr t miqsis son t re, t ciln ai e
konsideron si vazhdimsi t miqsis s tij t dikurshme me
bashkshortin tuaj t ndjer. Madj, babai nuk pranoi n asnj mnyr q
un e Polina tia kompensojm n t ardhmen, qoft edhe pjesrisht,
shpenzimet q ai ka vendosur t bj pr prmirsimin rrnjsor t
gjendjes tuaj ekonomike.
Elvirs i shkuan lot. Fjodori e prqafoi srish, pr ta qetsuar.
Prqafimit t tyre iu bashkngjit edhe Polina. Lysieni e gjykoi t
paarsyeshm qndrimin indiferent dhe bri t njjtn gj.
156
XV
157
Si sa m shpejt q t jet e mundur? Pr pun ditsh? nuk iu
durua Elvirs pa ia ndrprer fjaln.
Jo vetm ditt por edhe ort mund t sjellin rrezikun, pr t cilin
fola. Pasnesr ne duhet t nisemi.
Pr ku, Fjodor? guxoi t pyeste Elvira me z t dridhur.
Drejt toks s bekuar t faraonve, n Egjipt.
Por un sjam shkputur end prej... murmuriti Polina duke
ndrhyr n bised.
Nesr n orn 11 prfundon ajo pun, ia ndrpreu fjaln Fjodori,
q e kuptoi prse aludonte vajza.
Si, paske folur me padronen? u habit Polina.
I telefonova, para se t vija ktu. Ajo m befasoi me fjalt q m
tha: E prisja kt veprim nga ana juaj.
Diskutuat pr hollsit
N parim, kemi vendosur pr gjithka. Nesr vetm sa do t
kryhen formalitetet.
Ishte i lart dmshprblimi?
A ka mim dashuria jon, Polin?
Vajza u rrmbush dhe u prqafua me t. Pastaj Fjodori i shtrngoi
dorn Elvirs dhe Lysienit, t cilt e uruan przemrsisht.
E zonja e shtpis u ua dhe hyri n kuzhin. Ajo u kthye prej andej
me nj shishe ver t kuqe n dor, t ciln e vendosi n mes t
tavolins.
Kjo sht ver e zgjedhur 25 vjeare. Alfonsi e ruante prej kohsh,
se kishte vendosur q t kremtonte me t fitimin e gjyqit t bujshm, q i
kushtoi jetn. Sot sht nj prej ditve m t lumtura t familjes son,
pas fatkeqsive t njpasnjshme q prjetuam. Gjithashtu kjo sht nj
dit e riprtritjes s miqsis midis dy familjeve tona. Ky fakt prligj
festimin e ksaj ngjarjeje me kt shishe vere, t ciln un e kam ruajtur
si dika t shenjt, n kujtim t burrit tim. Ndoshta edhe im shoq do ta
ndiej, atje ku prehet, se sot po festohet prsri n erdhen e lumturis.
Ajo i mbushi t katr gotat me dorn e saj. T uar n kmb, ata
uruan njri-tjetrin pr t ardhmen e iftit t ri dhe t familjes Malarm.
158
XVI
159
prfunduar dhe Polina mund t quhej e shumta ish-lule. Ky ast
vendimtar pr t ardhmen e saj po e magjepste, gjith duke i shtuar
dashurin pr Fjodorin.
Si pr tiu dhn z mendimeve t Polins, padronia ngriti gotn:
Ju uroj me gjith zemr jet t gjat e t lumtur; u trashgofshi!
Ata e falnderuan n nj goj dhe takuan gotat me t.
Ku mendoni ta kaloni muajin e mjaltit? i pyeti ajo kureshtare.
N Egjipt, u prgjigj Polina para Fjodorit.
Zgjedhje e prkryer. N do katr-pes vjet, un shkoj patjetr
atje. Vendet ekzotike m rrmbejn shpirtrisht. Do t knaqeni pa mas.
Un kam prshtypjen se nj ift i ri, q e kalon muajin e mjaltit n
Egjipt, prfiton bekimin e toks s faraonve pr t ardhmen e tij.
Dshirojm shum q t jeni zdhnse e Zotit pr kto q that, u
shpreh Fjodori, i knaqur prej urimit t saj.
Tashm un jam afirmuar si zdhnse e fatit t Polins, t paktn,
buzqeshi ajo. N qoft se ju nuk do t ishit njohur bashk ktu, e
ardhmja e secilit do t ishte e ndryshme. Tani mund t niseni, se edhe
minutat ju duken t gjata, e di, shtoi ajo gjithmon e buzqeshur.
Kur doln tek dera e jashtme, Polina e Fjodori u befasuan prej
surprizs s prgatitur nga padronia. Me urdhr t saj, gjith lulet e
Parajss ishin rreshtuar pr t prcjell Polinn. Secila prej tyre i
dhuronte ish-koleges nj lule simbolike n astin e lamtumirs. E fundit
n rresht ishte lulja m me prvoj e Parajss. N momentin e
lamtumirs, ajo i oi nj varse floriri n qaf Polins. Kjo u mallngjye
e i rrodhn lot.
Pasi i prshndeti edhe nj her e emocionuar ish-koleget me n krye
padronen, Polina hyri n taksi bashk me Fjodorin. N nisje ajo nxori
dorn n dritare, pr ti prshndetur srish lulet q skishin lvizur prej
vendit.
Nj sken vrtet emocionuese, pshpriti Fjodori i mallngjyer.
Mbresa e saj do t mbetet e pashlyeshme n shpirtin tim, ia ktheu
Polina duke pshertir.
160
XVII
161
kt nga padija, pjesa tjetr nga djallzia, pr ti shrbyer nj interesi t
pamoralshm, n emr t nj ideali t rrem. Kjo kategori individsh
jan kontingjent renegatsh, q prbjn nj rrezik t prhershm pr t
ardhmen e shoqris. Historikisht vendi yn ka qen nj parcel e
rendimentit t lart pr renegat t till, t cilt nuk e kan ln t bj
prpara.
Duke e kuptuar se Martini priste me t drejt nj reagim m serioz
prej s shoqes rreth tems q po diskutonin, ajo e ndryshoi mnyrn e t
folurit:
Ndoshta nuk i gjeta dot fjalt e duhura, pr t shprehur
dshprimin tim si nn pr ikjen e nxituar t Fjodorit. Sigurisht ai do t
ndahej nj dit prej nesh, duke krijuar familjen e tij, por q ta martojm
pa dasm djalin e vetm, kjo m smbon.
Po mua, m gzon dika e till, mendon ti? ia priti Martini
fytyrvrenjtur.
Edhe pr ty sht hidhrim, e di. Por ti je burr dhe gjen forca pr
ta ndrydhur brenda vetes marazin.
Duhet t jesh e bindur, grua, q un nuk do ta miratoja kurr
nisjen e nxituar t Fjodorit, sikur ajo t mos ishte e vetmja zgjidhje n
rrethanat aktuale. Mirpo at e ka njoftuar nj shoku i tij i ngusht, q
punon n Egjipt si arkeolog, se i ka gjetur nj vend pune shum t mir
n spitalin kryesor t Kairos. Prandaj Fjodori sht i detyruar t shkoj
urgjentisht atje, pr t mos humbur at vend pune t preferuar. Ti e di
prej kohsh q yt bir e ka pasion arkeologjin, njsoj si psikologjin. Ai
ka ndrruar prher t punsohet n Egjipt, me qllim q t ndjek nga
afr zbulimet arkeologjike m n z. Ne si prindr e kemi pr detyr ta
ndihmojm at udhve t jets, me sa t mundim. Por, mbi t gjitha, nuk
duhet tia lejojm vetes kurr q ta pengojm n realizimin e ndrrave t
tij. Vonesa pr t shkuar n Egjipt do t sillte si pasoj humbjen e atij
vendi pune, q ai ndoshta nuk do ta gjente dot m kurr. Kjo do t na
shkaktonte ne, si prindr, nj brejtje ndrgjegjeje m therse sesa martesa
e tij pa dasm. Po ta prsris edhe nj her se, n rrethana t tjera, un
nuk do ta miratoja n asnj mnyr nisjen e menjhershme t Fjodorit.
T jesh e bindur pr kt.
Jam plotsisht e bindur, Martin, i tha ajo duke vn re
dshprimin e thell t t shoqit. M fal q t mrzita me
kmbnguljen time, por doja ta dija shkakun e ndarjes urgjente me djalin
e vetm, se ndoshta do t m lehtsohej dhimbja si nn. Ikja dihet,
ardhja sdihet, thot populli.
Ka gjra n jet q sht m mir t mos i dish, se ta shtojn
dhimbjen, i tha ai me sy flakrues.
Ajo e kuptoi se ta zgjaste m tej diskutimin, ishte njsoj si t
ngacmonte koren e nj plage.
162
XVIII
Elvira dhe Lysieni kishin shkuar tek vendi i takimit 20 minuta para
orarit t caktuar, me shpres se Polina e Fjodorin do t vinin pak m
hert, pr t qndruar m tepr bashk n prag t ndarjes. Mirpo, pas
dhjet minutash, erdhi Martini me bashkshorten, ndrkoh q ifti i ri
nuk po dukej end.
Ndonse kishte koh pa e par Elvirn, Martini e njohu pa vshtirsi.
Pr kt e ndihmonte edhe fakti q ai e dinte se ajo do t vinte aty, pr t
prcjell t bijn. Nj buzqeshje e leht e Elvirs, kur kryqzoi shikimin
me Martinin, i la t kuptonte ktij se edhe ajo e njohu. Elvira e pati m t
leht pr ta njohur, mbasi kishte marr me vete nj fotografi t Martinit
dal me burrin e saj, Alfonsin.
Pas buzqeshjes s leht t Elvirs, Martini i tha s shoqes:
163
Ata atje jan mamaja dhe vllai i Polins. Eja shkojm t
takohemi me ta.
Ndrkoh edhe Elvira me Lysienin po afroheshin me hap t
ngadalshm drejt tyre. Ata u takuan przemrsisht, pa pasur nevoj t
prezantoheshin. Krushqia e br rrmbimthi i kishte bashkuar aty pr t
njjtin qllim.
Ne erdhm ktu pr t prcjell fmijt, por ata spo duken
akoma, megjithse ora kaloi nga njmbdhjet, i tha Martini Elvirs me
buz n gaz.
Besoj se do t jen n kt taksin q po vjen, hamendsoi
Lysieni.
T gjith e prqendruan shikimin atje. Taksia ndaloi pran tyre, gjest
ky q iu linte t kuptonin se kush ishte brenda saj. Ndrsa Fjodori filloi
t nxirrte valixhet, Polina takoi vjehrrin, vjehrrn, vllain e maman. Kjo
e fundit e shtrngoi n krah e nuk donte t shqitej prej saj.
Jo kshtu, mama, se na vjen turp, i pshpriti Polina tek veshi.
Un zvendsoj edhe baban sot pr ty, iu prgjigj Elvira, duke u
prpjekur t mblidhte veten.
Pikrisht pr kt arsye duhet t tregohesh edhe m e fort, i
sugjeroi e bija.
Kto jan gjith bagazhet tuaja? pyeti Martini, duke treguar me
dor katr valixhet.
Po, iu prgjigj Fjodori.
Mir keni br q nuk jeni mbingarkuar. N Egjipt nuk mungon
asgj nga ato q do tju duhen. Ejani t afrohemi tani se, sipas rregullit,
deri n orn njmbdhjet e gjysm, t gjith pasagjert duhet t ken
hipur n vapor.
Ethet e ndarjes u intensifikuan. Veanrisht pr dy nnat.
Pr ta evituar pjesrisht situatn e tensionuar, Fjodori ftoi Lysienin q
ti onin bashk valixhet deri tek kontrollort e biletave. Kur ata u
kthyen srish tek t tjert, dy nnat e kishin vn n mes Polinn dhe po
e mbulonin me t puthura e pshertima.
Mjaft m, lreni vajzn t niset tani, se do u kaloj ora, u bri
vrejtje Martini, duke u afruar pran tyre.
Polina u shkput prej dy nnave dhe u kthye me fytyr nga Martini.
Ky hapi kraht dhe e ftoi t prqafoheshin.
Mirupafshim, baba! i tha ajo me z t dridhur e sy t prlotur.
N portretin tuaj un shikoj edhe Alfonsin n kto aste.
Martini u mallngjye dhe e puthi n ball. Ai u prgjigj me z t
tjetrsuar:
Edhe un po t prshndes e po t uroj n emr t t dyve, Polin.
Mirupafshim engjlli yn i plagosur! Ti ktheft Zoti n lumturi brengat
e derisotshme e t trashgohesh me Fjodorin!
164
Ju faleminderit, baba i mir! Do t keni mirnjohjen time t
prjetshme pr kt urim, q ka vlern e nj testamenti shpirtror pr
mua.
Ajo e shtrngoi fort n krah dhe u shkput kur Fjodori e goditi leht
n shpatull.
Bab e bir mbetn prball njri-tjetrit, duke u shikuar sy ndr sy.
T lutem t m falsh, baba! i tha djali i rrmbushur.
Babai q nuk di t fal, smeriton t jet baba, Fjodor, u prgjigj
Martini, duke e puthur n ball. Fat e jet t lumtur me Polinn, biri
im!
T dy ishin zbehur n fytyr, tek po i shtrngonin dorn njri-tjetrit.
Nj lot rrshqiti prej syrit t djatht t Martinit deri tek cepi i mustaqes
s trajtuar me kujdes. Fjodori i ktheu rrmbimthi kraht, q babai t mos
ta shikonte t prlotur.
Kur, vite m von, do ti kujtohej kjo sken prekse, Fjodori do t
thoshte duke pshertir:
Loti i vetm i babait shprehte m shum sesa gjith urgu i lotve t
mi.
165
Pjesa e pest
N TOKN E FARAONVE
166
I
167
Nj proverb tunizian thot: Kush nuk plqen peshkun, nuk di t
ushqehet.
T qeshurs s tyre me z t lart iu bashkua edhe ajo e kamerierit, i
cili i tha Polins:
Un jam tunizian dhe konfirmoj saktsin e proverbit q cituat.
Pastaj ai bri nj prkulje me dor n zemr dhe u largua duke
pshpritur npr dhmb:
Natyrisht, ngjalat vetm me peshq mund t ushqehen!
168
II
169
vjetsh. Ajo i ngjante nj piramide lvizse, q po ante kaltrsit drejt
atdheut t piramidave historike.
Orkestra profesioniste e vaporit, e ngjitur gjithashtu n kuvert, filloi
t interpretonte pjes t njohura. Jehona e melodive t zgjedhura krijoi
prshtypjen tek t pranishmit se atij lundrimi t kndshm nate i kishte
munguar vetm muzika, pr t plotsuar magjin e tij. Dalngadal ata
filluan t zhvendosen drejt asaj pjese t kuverts, ku kishte zn vend
orkestra.
Prqark Polins e Fjodorit nuk kishte m njerz. T ulur n nj stol
me mbshtetse, ata po i prkushtoheshin trsisht njri-tjetrit. Ai
qndronte gjysm i shtrir me kokn n an t stolit, ndrsa ajo i ishte
ngjitur pas trupit. Nuk kishin ng t flisnin, se buzt i kishin vazhdimisht
t okupuara. Prkundjet e lundrimit, t shoqruara prej tingujve t mbl
t orkestrs, shrbenin si nanurisje pr dashurin e tyre.
Cila sht njsia matse e intensitetit t dashuris, Fjodor? e pyeti
papritur Polina, duke i shkputur pr nj ast buzt.
Mirpo ajo nuk i la koh atij ti prgjigjej pyetjes, mbasi e bllokoi me
t puthurn e radhs. Meqense buzt i kishte t zna, Fjodorit po i
hidheshin ijt prej t qeshurit pa z.
far ke q qesh? i tha ajo duke ia bllokuar srish buzt me t
br pyetjen.
Atij po i mbahej fryma nga t qeshurit mbyturazi dhe nuk rezistoi dot
m. I vuri dorn mbi gjoks Polins dhe e u prpoq ta kthente kokn pak
anash, por ajo nuk po ia ndante buzt, duke rezistuar tej parashikimit t
Fjodorit q spo mbushej dot me frym. I befasuar prej forcs q po
demonstronte Polina, ai u dorzua duke hapur kraht anash.
T munda, i tha ajo entuziaste.
E pranoj humbjen, u prgjigj ai, duke rregulluar me vshtirsi
frymmarrjen.
E msove tani cila sht njsia matse e intensitetit t dashuris?
Ti sma ke thn akoma.
Ta kam thn me veprime, jo me fjal.
Frymmbajtja n zgjatjen e puthjes?
E kush tjetr, zoti psikolog?
Faleminderit pr leksionin.
Ky sht i pari, por jo i fundit.
Po i dyti?
N kabin.
170
III
Qysh prej tingujve t par q erdhn nga orkestra, Polina dhe Fjodori
e kuptuan se vallzimi i zgjedhur pr ta ishte rumba.
Ky krcim afro-kuban kishte pushtuar Amerikn n vitet 1920-1930
dhe, m pas, ishte eksportuar me buj n Evrop. T dy e njihnin mir
rumbn, q vazhdonte t ishte n mod. Pr m tepr, Polina e kishte
msuar at gjat nj kursi vallzimi, q kishte ndjekur kur vazhdonte
shkolln.
Nn duartrokitjet nxitse t t pranishmve, ata nisn krcimin.
Lvizjet harmonike t shpatullave dhe t belit t holl t ngjals
marsejeze, nn ritmin joshs t muziks, dhe valvitja e flokve biond
prej ers s detit e eksituan turmn. N momente t veanta,
bashkrendimi i lkundjeve t Piramids n lundrim me lvizjet elegante
e t vrullshme t Polins, u krijonte prshtypjen t pranishmve se
krcimtarja do t fluturonte si mjellm prej kuverts s vaporit.
Duartrokitjet filluan t shoqroheshin me thirrje admirimi.
Suksesi personal i Polins n at vallzim ift nuk e shqetsonte fare
171
Fjodorin. Prkundrazi, ai po bnte gjith prpjekjet e mundshme q ta
impulsonte suksesin e saj, pa e shuar pr asnj ast buzqeshjen
inkurajuese gjat vallzimit.
Ndrkaq Polina ndihej n ekstaz. Ajo po shijonte natn e par t
muajit t mjaltit, duke vallzuar prball t dashurit n kuvertn e
vaporit q po i onte n tokn e faraonve, pr t thurur erdhen e tyre t
dashuris. Krcimtarja po i dgjonte si n ndrr muzikn, duartrokitjet
dhe thirrjet admiruese t t pranishmve.
Rumba i ngjallte kujtime prekse Polins. Ai kishte qen vallzimi i
preferuar i prindrve t saj qejflinj pr muzikn. Sa her i kishte par
vajza ata duke krcyer t gzuar rumbn n kohn e tyre t art! Pr kt
arsye Polina i ishte prkushtuar me shpirt interpretimit me prsosmri t
ktij krcimi gjat kursit. Por fati e detyroi ta ndrpriste shkolln dhe
kursin
E prfshir nga kjo val kujtimesh, Polina po ia dedikonte me
imagjinat krcimin e zjarrt t nats s 4 tetorit n kuvertn e Piramids
mozaikut t uditshm t jets s saj: t kaluars s hidhur, martess
problematike, muajit t mjaltit dhe misterit t s ardhmes drejt s cils
lundronte. N vallzim e sipr ajo u prkiste t gjitha ktyre kohve, ndaj
i mbetej pak vmendje pr t tashmen. ndrrimi po bhej m dominues
se realiteti tek ajo. Ndrsa Piramida po lundronte npr Mesdhe, Polina
po lundronte n detin e ndrrave. Interpretimi emocional i rumbs po e
bnte magjiplot vallzimin e saj prej shtojzovalleje. Finalja e krcimit e
elektrizoi turmn.
Jehona e brohoritjeve prshndetse ushtoi n kuvertn e Piramids.
Mjaft prej t pranishmve e uruan iftin e ri, duke i ofruar t holla
Polins. Kjo i falnderonte dhe ua dhuronte kartmonedhat pjestarve t
orkestrs, t cilt u mrekulluan me tepr se gjith t tjert prej bukuris
fizike e shpirtrore t interpretueses model t rumbs.
T djersitur e paksa t lodhur, Polina e Fjodori u prshndetn me t
pranishmit dhe, t kapur dor pr dor, u larguan t duartrokitur si heronj
t mbrmjes.
Me t hyr n kabin, ata bn dush dhe
172
dukeshin minuta, e kuptoi se nuk e fitonte dot garn. Vetm ndonj
dredhi mund ta shptonte prej sikletit. Polina rrshqiti gishtat e holl
anash trupit t Fjodorit dhe filloi ta guduliste me t dy duart. Ai ia lshoi
kokn dhe shprtheu n t qeshura.
Pse kshtu i prvetsoke leksionet e dashuris ti? e pyeti Polina
me seriozitet t shtir. Dhe doje t kalonim n leksionin e dyt, pa le!
Vshtir ti kalosh provimet e muajit t mjaltit me kt prgatitje t
dobt.
Fjodori i krceu prsipr, duke i pshpritur tek veshi:
Tani po t jap un nj leksion shqiptar.
Sa kureshtare jam! ia bri Polina duke i hedhur duart n qaf.
A mund ta shuaj edhe un kureshtjen time me nj pyetje, para se t
filloj leksionin?
Patjetr, iu prgjigj ajo duke e trhequr tek qafa dhe e puthi n
buz.
Si ke mundur ta ruaje kt form t shklqyer t gjinjve, sikur t
ishe virgjresh e prhershme?
Shijoi ata, pa e vrar mendjen pse jan t till. Ti m the n
kuvert se muaji i mjaltit shrben pr t shijuar mblsin e jets, jo pr
t studiuar fenomenet e saj. Apo shqiptart jan t prir t predikojn
parime, pa i zbatuar vet? N kt rast, sht m mir t mos ma japsh
at leksionin, pr t cilin isha shum kureshtare.
Mbasi t ta kem dhn un at leksion, me siguri ty do t t vij
keq pr fjalt q m th, ia ktheu ai.
Fjodori filloi t luante me gjinjt e fort t Polins, me t cilt ajo
nuk kishte lejuar asnj abuzim n Parajsn e Seksit. Pr kt e kishte
ndihmuar trajtimi i posam q i ishte rezervuar atje n baz t kontrats,
pr hir t moshs dhe t statusit t Missit.
Fal prvojs s tij n marrdhnie me vajza t zgjedhura dhe intuits
s psikologut n njohjen e efektit t masazheve speciale, Fjodori i
kombinonte frkimet e buta dhe thithjen e mbl t gjinjve kapriioz t
Polins me puthjet e nxehta dhe ngacmimet joshse n pjest m t
ndjeshme t trupit t saj t bukur. Leksioni i tij praktik prej eksperti nuk
vonoi ti sillte pasojat e parashikuara.
E prflakur n fytyr prej eksitimit, Polina i hapi kraht anash dhe,
me nj rnkim t leht, filloi t lakonte trupin duke ekspozuar pjes t
veanta t tij, me qllimin e dukshm pr t prshpejtuar aktin final.
Shikimi i syve t saj po perndonte.
Zotrues kompetent i situats, Fjodori vazhdonte leksionin pa u
ngutur. Me kalimin e minutave, ritmi i lakimit t trupit t Polins po
ngadalsohej, ndrsa rnkimi i saj po dilte m i mbytur e m i zgjatur.
Papritur ajo ngriti kokn dhe e kafshoi Fjodorin n gjoks duke
klithur:
173
I pashpirt!
bn kshtu, se m le shenj, u shqetsua ai.
Nuk pata at qllim, por nj lkundje e vaporit u b shkak q ta
tejkaloja masn padashur, u prgjigj ajo me z t mekur.
Ather mos u habit nse ndonj lkundje e vaporit, pas pak,
bhet shkak q un ta tejkaloj masn tek ti n ndonj drejtim tjetr.
Ai rifilloi leksionin e ndrprer, derisa Polina mezi po shqiptonte me
nj fije zri t zvargur:
I pashpiii paaashpiii i paaaaaa
174
IV
175
N Egjipt do t niste nj jet tjetr pr Fjodorin dhe Polinn; jeta e
familjes s re. Ai e quante fat q do ta krijonin familjen n nj vend t
qet, t banuar nga njerz t thjesht, t padjallzuar. Larg Evrops
zhurmmadhe e hipokrite, prej nga humanizmi e iltrsia ishin mrguar
prej kohsh.
N nj letr q i drgonte nj muaj m par, Misheli i shkruante:
Pas lufts s madhe, Evropa e ka humbur qetsin dhe vshtir se
do ta gjej m. Erra t trazuara po fryjn prsri n qiellin e saj t
zymt, ndrkoh q toka e kontinentit plak sht grryer n brendsi prej
urithve t diplomacis s fsheht. Ndrsa n barkun e toks egjiptiane
flen thesaret m t muar t njerzimit, dshmit e qytetrimit m
gjurmlns q ka lulzuar ndonjher n planetin ton. Eja t jetosh nj
tjetr realitet, vlerat shpirtrore t t cilit ndihen, por nuk shpjegohen dot
kollaj.
Duke njohur mir temperamentin e Mishelit, Fjodori ishte i bindur se
pohimet e shokut t tij ishin t sinqerta. Ai e monte mjaft kapacitetin
intelektual t Mishelit, i cili i kishte prfunduar studimet n egjiptologji
me rezultate premtuese. Punimi i tij shkencor pr mbrojtjen e diploms
ishte vlersuar lart, duke i siguruar n mnyr t parakohshme drejtimin
e nj ekspedite arkeologjike n Luginn e Mbretrve. Kjo trev u
rezervohej vetm ekspeditave m kompetente. N saje t mirkuptimit
dhe t respektit t ndrsjellt me Mishelin, Fjodori do t luante rolin e
nj bashkpuntori t jashtm t ekspedits gjeologjike t drejtuar prej
shokut t tij.
Ndrkoh q knaqsia e ditve t lundrimit e kishte theksuar
freskin e ehres s Polins, ajo e kishte kuptuar q mendja e Fjodorit
shtegtonte her pas here n Egjipt, kur rrinin vetm. Ajo e quante kt
dika t natyrshme, q lidhej me t ardhmen e tyre t afrt. Fjodorit nuk i
durohej dot pa e prmendur t paktn nj her n dit spitalin e Kairos
ku do t punsohej, Luginn e Mbretrve, ku do t gjente fush veprimi
pasioni i tij pr arkeologjin, mundsit pr punsimin e Polins dhe
fmijt q do t lindnin. Kta do t ishin knaqsia dhe ngushllimi m i
madh i tyre pas martess problematike, e cila nuk mund t kalonte pa
pasoja shpirtrore pr prindrit q lan pas.
ndrrat e prbashkta t iftit t ri po bheshin tema m e preferuar e
bisedave t tyre, ndrkoh q po i afroheshin Egjiptit.
176
V
177
krenar pr shokun e tij.
Ndrkaq Fjodori po endte shikimin rreth e rrotull mos dallonte
gjkundi Mishelin. Ky doli nga pas karrocs, duke qeshur, dhe u drejtua
pr atje. Fjodori ishte me krah andej nga po vinte Misheli. Polins i bri
prshtypje buzqeshja e personit q po afrohej dhe i pshpriti:
Mos sht Misheli ky q po vjen duke qeshur?
Fjodori u kthye rrmbimthi dhe u gjend ball pr ball me shokun.
M par dua t uroj patrioten time pr martesn, i tha Misheli pa e
fikur buzqeshjen. Jet t lumtur bashkshortore me shokun tim m t
mir, Polin.
Ai i shtrngoi dorn asaj, duke e shoqruar urimin me nj prkulje t
leht t koks. Ajo buzqeshi dhe e falnderoi.
Pasi u takua me Fjodorin, Misheli i tha me shaka:
Me bukurin q ka Polina, egjiptiant do t mendonin se u ngjall
mbretresha Nefertiti. Por, fatmirsisht, nusja jote sht bionde.
Ata t dy qeshn, ndrsa Polina u skuq dhe e falnderoi Mishelin pr
komplimentin. Ky i bri shenj karrocierit q ta afronte atje karrocn.
Mbasi sistemuan katr valixhet, ata zun vend edhe vet n karroc.
Misheli i ftoi ata t uleshin n dy vendet n ball.
sht hera e par q do t udhtoj me karroc, tha Polina duke
buzqeshur.
Ka edhe gjra t tjera q do ti bsh pr her t par n Egjipt, ia
priti Misheli. Ktu sht tjetr bot, Polin.
Deri ku do t shkojm me karroc? pyeti Fjodori.
Deri n Kairo, u prgjigj Misheli duke shprthyer n t qeshura.
Arrijm dot para Krishtlindjeve n Kairo? bri shaka Fjodori.
Nuk ka rndsi edhe po nuk arritm; ktu nuk festohen
Krishtlindjet.
Nuk i festojn arabt, por ne vet sna ndalon dot kush pr ti
festuar.
Festa familjare zbehet, kur mungon mjedisi festiv shoqror.
Megjithat ju keni zbritur n Egjipt n nj dat t shnuar.
Pse qenka dat e shnuar 15 tetori? pyeti i habitur Fjodori.
Si, harrove? M 15 tetor 1815 zbriti n Shn Elena Napoleoni.
Ai zbriti si i burgosur atje; kjo nuk sht nj dat q ndjell
mbarsi.
Ne t dy jemi simpatizant t lavdis napoleoniane, Fjodor. Edhe
datat e trishtueshme kan shklqimin e tyre, kur bhet fjal pr nj njeri
t shndrruar n legjend.
N fakt si Misheli edhe Fjodori ishin br ithtar t Napoleonit nn
ndikimin e baballarve t tyre. Librat mbi jetn dhe karriern e
jashtzakonshme t Bonapartit kishin qen gjithmon t pranishme n
bibliotekn e babait t Mishelit. Ai i kishte folur shpesh me admirim t
178
birit pr mrekullit e realizuara prej korsikanit, q u b zot i Francs dhe
i Evrops pr rreth 20 vjet. Edhe n bibliotekn e tij n Kairo, ku babai i
Mishelit kryente funksionet e ambasadorit francez, nuk mungonin librat
e historis tronditse t Napoleonit.
E njjta gj mund t thuhej edhe pr baban e Fjodorit. Nse
shkrimtari i preferuar i Martinit mbetej Dostojevski, librat historik m
t plqyer t tij ishin ata t epoks napoleoniane. Sa her q ai i tregonte
ndonj ngjarje t jashtzakonshme Fjodorit lidhur me guximin e pakufi
t Bonapartit apo gjenin e tij t rrall, Martini e mbyllte bisedn me
kto fjal:
Gjynah q nuk e pati fat edhe vendi yn ndonj Napoleon t vogl,
q ta bnte Shqiprin shtet pr t qen!
Kjo ishte br shkak q prmendja e legjends napoleoniane ti
kujtonte t atin Fjodorit.
Ndrsa t dy shokt po diskutonin pr persekutimin e Napoleonit n
Shn Elena prej kryegardianit t pashpirt anglez, Hudson Llou, Polinn
kureshtare po e impresiononin rrugt e Aleksandris. Atje qarkullonin
shum karroca e pak automobila, ndrsa trotuaret ishin plot me
kalimtar. Nj pjese t tyre u trhiqte vmendjen biondina e bukur n
karroc, e veshur evropiane, dhe e prshndesnin gjith przemrsi. N
raste t veanta i flaknin edhe ndonj lule q mbanin n dor. Kjo i sillte
knaqsi Polins dhe i krijonte prshtypjen se po udhtonte midis t
njohurish t vjetr. Duke kujtuar indiferentizmin evropian, ajo tha me
vete: Modernizimi e ka pasuruar materialisht njeriun, po aq sa e ka
varfruar shpirtrisht.
Si pr t ilustruar vrtetsin e ides q i lindi, at ast po e
prshndesnin Polinn, duke tundur duart e tyre t vogla, nj grup
fmijsh t shoqruar prej msueses q po buzqeshte. E prekur, Polina
nxori nj qesk karamelesh prej ants s saj dhe e flaku n drejtim t
msueses, e cila e falnderoi me nj prkulje t leht t shtatit.
Ky veprim i trhoqi vmendjen Fjodorit.
Pak si hert po krijon miqsi me egjiptiant, Polin, bri shaka ai.
Kjo sht merit e tyre, jo e imja, ia ktheu ajo.
Misheli ndrhyri n bised:
Polina ka t drejt. Jo vetm nj grua, por edhe nj burr nuk
mund t mos reagoj me dashamirsi ndaj buzqeshjes miqsore t
banorve vends. Aq m tepr ndaj buzqeshjes engjllore t fmijve.
T kuptoj, Mishel, se kemi diskutuar edhe m par bashk pr
kt shtje, i tha Fjodori.
E di, por mua m plqen t flas gjithmon pr kto cilsi t tyre.
M pas ata e vazhduan rrugn n heshtje, duke soditur secili pr
hesap t tij pamjet e larmishme q u ofronin rrugt e Aleksandris. Pas
nj erek ore arritn n destinacion.
179
Ua, sa modern q e paskan stacionin e trenit! u habit Polina kur po
hynin atje.
Kjo sht linj e re hekurudhore. Udhtimi sht i kndshm e
nuk do ta ndjeni lodhjen, e sqaroi Misheli. Megjithat stacioni i trenit
t Kairos sht edhe m madhshtor se ky, shtoi ai.
180
VI
181
forcat armike, t cilat mund t deprtonin midis tyre n rast msymjeje,
t goditeshin me efikasitet t plot prej t dy palve. Napoleoni
parashikonte se, me distancat ndrmjet kuadrateve, do ti frymzonte
iden e gabuar Murad Beut se goditja ve e ve e divizioneve do t ishte
taktika m e mir e luftimit pr t.
Ndrkoh kuadratet duhej t zhvendoseshin me kujdesin m t
madh, sipas skics q u kishte dhn Napoleoni komandantve t
divizioneve. Pr asnj arsye, ata nuk duhej t ndryshonin formacionin, pa
urdhr korrieri t nisur prej Shefit t tyre. N rast se armiku do ti
sulmonte me synim pr ti rrethuar e asgjsuar, kuadrati duhej t
ndalonte n vend dhe t katr brinjt e tij duhej t hapnin zjarr n t
gjitha drejtimet prkatse, me shikimin nga jasht, duke e goditur kshtu
armikun njhersh n t gjitha frontet dhe duke mbrojtur njkohsisht
kraht e njri-tjetrit. Artileria do t bnte punn e saj. Ndrkoh kuadrati
pasardhs do t godiste forcat armike q do t deprtonin midis dy
kuadrateve.
Meqense 60 mij forcat mamluke e jeniere ishin rreshtuar paralel
me Nilin, forcat e krahut t majt t frontit francez u vendosn deri n
buz t lumit, me qllim q ti mbyllej armikut ai shteg kalimi pr
trheqje gjat luftimeve. Kuadratet e divizioneve t tjera u rreshtuan mbi
vijn e nj gjysm rrethi q i vendoste forcat armike midis tyre dhe Nilit.
E vetmja mundsi trheqjeje pr mamlukt dhe aleatt e tyre, n rast
rreziku, mbetej vetm ajo drejt Egjiptit t Siprm. Pr ti privuar edhe
nga ky shteg shptimi, Napoleoni ia besoi ekstremin e djatht t
kuadrateve franceze gjeneralit t tij m t talentuar, Dezeksit. Ky po e
ngushtonte gradualisht shtegun e fundit t trheqjes s armikut, duke e
zhvendosur n mnyr shembullore divizionin e tij.
Murad Beu e kuptoi planin e Napoleonit dhe vendosi t godiste dy
divizionet ekstreme, at t krahut t majt t forcave franceze dhe at t
krahut t djatht, t cilt po e krcnonin m tepr. Duke grumbulluar
rreth vetes elitn e kavaleris s mirnjohur mamluke, ai sulmoi pr her
t par divizionin e ekstremit t majt francez dhe, n saje t nj gjysm
rrotullimi taktik, iu drejtua divizionit t Dezeksit q po mbyllte morsn.
Mirpo ky e kishte kuptuar menjher manovrn mamluke dhe u dha
urdhr pr pozicion luftimi forcave t tij, qyshkur kavaleria e Murad
Beut goditi divizionin e ekstremit t majt francez. Kshtu q divizioni i
Dezeksit u gjend i prgatitur pr t prballuar sulmin.
Pluhuri i madh q krijohej prej kavaleris mamluke, e cila po
trondiste vendin me msymjen e saj, nuk i pengoi artiljert dhe
pushkatart francez t eliminonin nj t dhjetn e tyre. I befasur nga kjo
rrjedh dramatike e ngjarjeve, Murad Beu i hodhi n ofensiv t
prgjithshme forcat e tij, me objektiv kryesor goditjen e dy divizioneve
ekstreme franceze, q synonin t mbyllnin morsn e rrethimit. Ndrkoh
182
edhe divizionet e tjera franceze nuk bnin sehir, por kaluan prej
formacionit t kuadrateve n nj front t prgjithshm msymjeje me
radh t shtrnguara. Artileria franceze villte zjarr pa pushim mbi
mamlukt dhe kmbsorin e tyre t prfshir n luftime, ndrkoh q
baterit armike me dyzet topa nuk ishin efikase, pr shkak t
pozicionimit t gabuar.
Bilanci i fundit t betejs qe katastrofik pr Murad Beun, i cili arriti
t shptonte me vshtirsi s bashku me tre mij mamluk t tjer.
Gjysma e kavaleris s tij nuk ekzistonte m, ndrsa humbjet e
kmbsoris s saj ishin edhe m t rnda. Francezt numronin dyzet t
vrar e 260 t plagosur.
N trheqje e sipr, t mundurit i vun zjarrin flots s tyre prej 600
anijesh q t mos binte n duart e francezve. N orn shtat t darks,
flakt e mdha prskuqnin minaret e xhamive dhe fasadat e piramidave
t largta. Nj kronist egjiptian, dshmitar okular i ngjarjeve, do t
shprehej: Ky spektakl i rrall nuk shnonte vetm epilogun e nj
beteje, por edhe shembjen e nj bote.
183
VII
184
pastaj anglishten, iu prgjigj Fjodori.
Si, ju nuk qenkeni francez?
Jo, jam shqiptar.
Ky fakt ju bn m interesant n syt e mi, z. Petrela.
E njihni vendin tim, z. Drejtor?
E di se ku ndodhet, megjithse nuk kam qen asnjher atje. Por
jam admirues i poetit ton romantik, Bajronit. ajd Haroldin e tij t
pavdekshm e kam lexuar disa her. Vargjet e zjarrt kushtuar popullit e
vendit tuaj jan nga m mbreslnsit. Kjo m ka frymzuar simpati pr
Shqiprin.
Faleminderit. Shpresoj se un do ta justifikoj at, buzqeshi
Fjodori.
Nuk e v n dyshim nj gj t till. Tani le t diskutojm pr
temn e takimit. Ju jeni diplomuar me rezultate t larta n njrin prej
universiteteve m prestigjioz t kontinentit ton. Ndrkoh zotroni
mjaft mir gjuhn angleze. Kta dy tregues m nxisin q tju besoj nj
vend pune t denj, me hapsir t mjaftueshme veprimi e studimi pr
nj psikolog. Ju nuk jeni nj mjek psikiatr, pr t cilin do t ishte i
domosdoshm stazhi, para se ti besohej vendi i merituar i puns.
Prandaj un mendoj se kontributi juaj do t jet i dobishm pr t
smurt q vuajn nga depresioni n prmasa t ndryshme, apo q e kan
humbur besimin n shrimin nprmjet trajtimit mjeksor, pr shkak t
kohs s gjat t qndrimit n spital. Ju e dini tashm se edhe ilai m i
mir nuk e bn efektin e duhur n organizmin e nj t smuri, i cili nuk
ka besim t plot tek dobia e mjekimit spitalor. Ne po vuajm mjaft nga
kjo dukuri, ngaq na kan munguar psikologt cilsor pr t ndikuar
pozitivisht tek pacientt tan. Kjo bie m tepr n sy tek pacientt
vendas. Besimi i tyre i theksuar tek Zoti e eklipson n mas t ndjeshme
besimin n shkenc. Ju do t jeni nj psikolog shtits n spitalin ton,
duke qarkulluar n pavijonet q do tju rekomandohen, ku dukuria e
lartprmendur sht m problematike. Do tju duhet t punoni me t
smur t ndryshm, ose me grupe t smursh, sipas planit q do t
hartoni vet, duke u konsultuar me prgjegjsit e pavijoneve dhe me
mua. Shpreh bindjen se me rezultatet e puns suaj do t krenoheni jo
vetm ju, por edhe ne. Ve mos harroni zotimin, se do t m ndihmoni n
perfeksionimin e t folurit t frngjishtes, shtoi duke qeshur drejtori.
Edhe Fjodori qeshi i knaqur. Vendi i puns q i ofrohej ishte
trheqs pr t, ndrkoh q drejtori i krijoi prshtypjen e nj njeriu
komunikues e kompetent n detyr. Kjo i shtonte optimizmin pr t
ardhmen e karriers s tij.
Ai u prgjigj duke e theksuar buzqeshjen:
Prparimi juaj n prvetsimin e mtejshm t frngjishtes do t
shkoj paralel me rezultatet e mia n pun. Sa m premtuese t jen
185
arritjet e mia n detyrn e re, aq m t shpeshta do t jen edhe kontaktet
tona, gjat t cilave do t flasim vetm frngjisht. Nj nxits tjetr i
puns sime me ju, n prvetsimin e frngjishtes, do t jet edhe kujdesi
i prhershm q nusja ime, Polina, t msoj gjuhn shqipe.
far profesioni njeh Polina? u interesua drejtori.
Ajo ka mbaruar liceun, por nuk ka arritur t prvetsoj ndonj
profesion. Ndrkoh martesa n mosh t re e privoi prej studimeve t
larta.
A do ti plqente Polins t bhej nj infermiere e mir? pyeti
drejtori frngjisht duke hedhur shikimin mbi t interesuarn.
Patjetr; kjo do t ishte knaqsi pr mua, u prgjigj Polina, pa
pritur t konsultohej me Fjodorin.
Pavijone t veanta t spitalit ton, si ai i pediatris dhe i
kirurgjis, vuajn prej mungess s infermiereve, shpjegoi drejtori.
Do t m plqente shum t punoja n pediatri, tiu shrbej
fmijve, tha duke buzqeshur Polina.
Aq m tepr q s shpejti do t keni edhe fmijt tuaj, e plotsoi
drejtori i ndikuar prej buzqeshjes sugjestionuese t marsejezes s bukur.
Natyrisht, u prgjigj ajo duke u skuqur leht.
Pr t prvetsuar profesionin e infermieres, ju duhet ti
nnshtroheni nj kursi nntmujor me t drejt page t plot. N fund t
kursit, do t pajiseni me nj dshmi mjeksore q ju mundson
punsimin n do spital t Kairos. Por nuk besoj se do t gjeni ndokund
kushte m t mira se sa ktu. Aq m tepr q prania e bashkshortit sht
nj arsye m shum q ju t qndroni n spitalin ton.
Kjo sht e padiskutueshme, tha Polina duke shikuar Fjodorin me
sy t qeshur.
Ather, a kam t drejt t besoj se e arritm marrveshjen n
parim edhe pr punsimin tuaj n kt spital, Polin? e pyeti drejtori me
nj ton zyrtar.
Pa asnj dyshim, z. Drejtor.
Faleminderit. Formalitetet prkatse, pr punsimin e t dyve,
prfundojn s shpejti. Por ju, si turist t rinj n Egjipt, nuk do jeni t
gatshm t nisni nga puna para fillimit t muajit nntor, besoj.
Gjykim i drejt, i tha Fjodori. Fazn e par t udhtimit n
Egjipt ne e vlersojm si muajin ton t mjaltit. N datn 1 nntor do t
jemi t gatshm t fillojm rregullisht punn.
Nntori sht nj ndr muajt m t bukur t vitit n Egjipt. Kjo
mund tju sjell mbarsi juve, si ift i ri, n fillim t puns. Sipas
rregullit t spitalit ton, ne u japin t punsuarve rishtas nj rrog qysh
ditn e par q vijn n pun, me qllim q ti ndihmojm n startin e
jets s re. Meqense ju jeni duke shijuar muajin e mjaltit, un do ta
autorizoj degn e financs s spitalit tju jap rrogat e para sapo t ken
186
prfunduar formalitetet zyrtare. Kjo do tju shrbej si nj ndihmes n
kuadr t shpenzimeve q do t bni.
Me kto fjal, drejtori u ua n kmb. T njjtn gj bn edhe ata
t tre. Pasi u prshndet me Polinn dhe Fjodorin, drejtori i zgjati dorn
Mishelit e i tha me nj ton miqsor:
Ju jam mirnjohs pr rekomandimin tuaj. Sa her t keni
kandidat kaq simpatik pr punsim n spitalin ton, mos ngurroni pr
asnj ast.
Faleminderit pr mirnjohjen, z. Drejtor, por nuk besoj se do t
kem her tjetr kandidat t ktill, u prgjigj Misheli me nj buzqeshje
domethnse.
Kur doln jasht, Misheli entuziast i rrahu kraht Fjodorit e i tha
duke qeshur:
Sa fillim i mbar ky pr ju! Erdhm ktu pr punsimin tnd dhe u
punsuat t dy. Tani do t merrni edhe dy rroga pr ti shijuar si duhet
kto dit t muajit t mjaltit deri n fund t tetorit. A e kishit imagjinuar
nj fillim kaq t mbar?
T them t drejtn, jo, u prgjigj me sinqeritet Fjodori. Kjo na
shton optimizmin pr t ardhmen.
187
VIII
188
Fjodorit po i trhiqnin vmendjen shum objekte t rndsishme
arkeologjike, pr t cilat ai kishte lexuar, por nuk kishte pasur rastin ti
shikonte m par. Mirpo ai priste me padurim t ndodhej prball
thesarit t faraonit Tutankhamon. Sikur t mos ishte nj amator i flakt i
arkeologjis q respektonte do zbulim t saj, Fjodori do t kishte
nxituar t shkonte sa m par tek ajo pjes e muzeut, ku ekspozoheshin
objektet arkeologjike t dinastis s XVIII-t. Polinn po e habiste pasioni
me t cilin diskutonin dy shokt midis tyre.
M s fundi ata u ndodhn prball thesarit t pacenuar t faraonit
Tutankhamon. Megjithse Polina kishte qen e heshtur dhe indiferente
qysh se kishin hyr n muze, papritur ajo thirri me admirim:
Oh, bukuri qiellore paska maska e florinjt e Tutankhamonit!
Syt e tij duket sikur shikojn end! Si shpjegohet q pamja e tyre nuk
shpreh mosh?
Shikimi i syve t tij ndehet n prjetsi, nuk i prket kohs q t
tregoj mosh, u prgjigj Misheli me devocion.
Kur ata prfunduan s sodituri me ng objektet kryesore t thesarit t
Tutankhamonit, kishte shkuar ora tre pasdite.
A keni ndrmend t ham drek sot, apo jo? i pyeti Polina.
Meqense Fjodori po lexonte dika i prqendruar, prgjigjen ia ktheu
Misheli:
Na fal, Polin, por un e Fjodori e humbasim nocionin e kohs,
kur ndodhemi n mes t ktyre mrekullive arkeologjike.
Ata doln prej muzeut me dshirn pr tu kthyer srish nj her tjetr.
IX
189
djerss n mjedisin mbyts t shkrettirs, ku zhvilloheshin punimet.
Megjithse Polina nuk ankohej pr kt, Fjodori e kuptoi sikletin q
provonte marsejezja e re, e msuar t shkelte n asfaltin e freskt t
qytetit t saj bregdetar.
Fakti q atje punohej ishte nj arsye m tepr q vizita e tyre t ishte
sa m e shkurtr, pavarsisht nga gatishmria e Mishelit pr ti
shoqruar.
Fjodorit i plqeu mjaft sistemi i grmimeve t organizuara prej
shokut t tij. Puntort e zhvendosnin t gjith materialin e lvizshm
(rr e gur) t terrenit ku po punonin, derisa arrinin n taban. N kt
mnyr Misheli ishte i sigurt se syrit t tij nuk i shptonte asnj objekt
arkeologjik me vler.
Kur po afronte ora 12, Fjodori vendosi ti jepnin fund vizits.
Polina mezi e duron t nxehtit, prandaj ne do t largohemi tani, i
tha ai Mishelit. Ndrkoh edhe ti duhet t prqendrohesh n pun, se
dje mungove pr shkakun ton.
Pr punn mos u bj merak, se nuk kam njeri mbi kok t m
urdhroj, ia ktheu Misheli. Nse Polina nuk e duron dot t nxehtin,
ktij problemi nuk i gjendet zgjidhja ktu. Ju do t bnit mir t shkonit,
n form shtitjeje, deri n buz t Nilit, duke ndjekur gjithmon
drejtimin veri-lindor. Atje do t shikoni nj xhami t vjetr, t rrethuar
me trndafila e shkurre dekorative. Jo m shum se 100 m matan asaj,
do t takoni n nj ranisht t kndshme, nn hijen e nj tufe pemsh
tropikale. Indigjent nuk pranojn ta shfrytzojn at si vend dfrimi,
meqense ndodhet afr xhamis. Atje do t knaqeni, mbasi nuk do t
shqetsoheni prej kurrkujt. Me ecje normale, nuk do tju duhet m shum
se gjysm ore t arrini n vend.
190
vogl rreth 200 m me rr t imt, pjesrisht i mbrojtur prej rrezeve t
forta t diellit nga nj sr pemsh. Shtrati i gjer i Nilit krijonte aty nj
gji t qet me uj t kthjellt. Nj dhurat magjepsse e natyrs bujare n
at cep t shkrettirs s vaditur prej lumit me prurjen m t madhe n
bot.
Pse nuk na kujtove t merrnim rrobat e banjs, gjersa do t vinim
ktu, Fjodor? pyeti me ton ankues Polina.
Nuk m shkoi mendja se do t bnim plazh sot. Megjithat kjo
sna prish pun.
Si sna prish pun? Ku m durohet mua pa u freskuar n kt uj
t kthjellt, t paktn pr t shplar djersn.
Ktu ska njeri dhe ne mund t lahemi lakuriq.
Seriozisht flet? u habit ajo.
Po.
Po sikur t vij ndokush papritur?
N radh t par kuptohet q ktu svjen njeri, mbasi nuk dallohet
asnj gjurm apo shenj tjetr se dikush ka qen ktu, qoft edhe para
disa ditsh. Nuk sheh kund ndonj cop letr, apo nj send t prdorur
nga njeriu. Pastaj vendi nuk sht krejt i zhveshur. Edhe sikur t vij
njeri papritur, mjafton t maskohemi pas nj peme apo t mbulohemi me
ndonj rrob dhe gjithka kalon shpejt. Mos harro q myslimant e
respektojn shum personalitetin e femrs dhe i shmangin vet situatat
delikate. Ata nuk ngjajn me t rinjt evropian, q ti ngulin syt pa
teklif.
Sidoqoft, personalitetin ton ne duhet ta respektojm vet
njher, pastaj t presim kujdesin e t tjerve.
Dakord. Ndrkoh q ti do t lahesh, un do t vzhgoj se mos
afrohet ndokush. Ti bj banj e qet, se un e shikoj n largsi nj person
q mund t drejtohet pr ktu. Po dgjove fishkllimn time, ti ke koh
t dalsh nga uji e t strukesh pas nj peme, duke u maskuar me adrn e
diellit.
Po kur t lahesh ti, un do t bj roj ? pyeti Polina me ironi.
Mos u bj merak pr kt, se un nuk kam nevoj pr roj.
Maskimi im m i mir sht qndrimi n uj.
Ather ec n krye t detyrs, e urdhroi ajo duke qeshur.
191
end n shkoll. Me kalimin e viteve, ajo e perfeksionoi notin deri n at
shkall, sa filloi t hynte n gar me baban. Ky kishte dashur ta
regjistronte vajzn n klubin e notarve t Marsejs, por kundrshtimi i
Elvirs dhe ngurrimi i Polins ia kishin pamundsuar kt. Megjithat,
fal t dhnave fizike dhe frekuentimit t rregullt t plazhit, Polina ishte
afirmuar si nj notare e shkatht.
Ndrkoh q Fjodori vigjilonte, ajo po knaqej duke i rn cep n cep
gjirit me uj t kthjellt. Polinn e joshte gjersia e lumit dhe do t
dshironte t dilte me not n bregun matan, por trembej nga prania e
ndonj rinoqeronti apo kafshe tjetr grabitqare ujore, me t cilat fauna e
Nilit ishte e pasur. Pr kt e porositi edhe Fjodori, para se t shkonte n
vendroj.
Pas nj erek ore, ai e braktisi shrbimin e rojs dhe u afrua buz ujit.
Polina erdhi aty me not dhe i trhoqi vrejtjen me ton protestues:
Nuk tu durua edhe pak? Kaq shpejt u mrzite?
Nuk jam mrzitur fare. Prkundrazi, knaqem duke t par n
notim e sipr. Mirpo erdha t t bj nj propozim. Meqense orari i
dreks po kalon, un mendoj q ti t dalsh nga uji dhe t qndrosh pa u
veshur sa t t thahet trupi. Ndrkoh un do t zhytem n uj pr t
shplar djersn dhe do t dal shpejt q t thahem e t vishem. Pran
tempullit t Ramseut II, jo aq larg prej ktej, ndodhen disa restorante
shum t mir. N njrin prej tyre kam drekuar me Mishelin, para pes
vjetsh. Pasi t kemi ngrn, do t vijm prsri ktu t qetsohemi nn
hijet e freskta. M von do t lahemi me ng, deri n perndim t diellit.
Nj ide e mrekullueshme! M fal q t trhoqa vrejtjen pa t
drejt. Po dal menjher prej ujit.
Ndrsa Polina ekspozoi pjesrisht n diell trupin, duke qndruar pas
trungut t nj peme, Fjodori u zhvesh dhe shkoi t lahej. Ai e lagu
gjoksin disa her me uj t freskt, para se t zhytej me kok n gjirin e
bukur. Megjithse i premtoi Polins se do t hynte n uj sa pr t
shplar djersn, Fjodori po zhytej e rizhytej pa u ngutur pr t dal.
Freskia e ujit pas t nxehtit t shkrettirs i sillte nj knaqsi q nuk e
refuzonte dot leht.
Ndrkoh Polins iu tha trupi dhe u vesh. Ajo shkoi nn hijen e
freskt t nj peme dhe po priste me durim Fjodorin t dilte prej ujit.
Meqense ai nuk po jepte shenj se kishte ndrmend t dilte, Polina u
afrua buz ujit dhe filloi ti thrriste. Fjodori qeshi dhe notoi drejt saj.
Lejom t bj edhe dy vajtjeardhje deri tek cepi tjetr i gjirit, i
tha ai me ton luts.
Shpejt se m griu uria.
192
X
Kur shkuan tek tempulli i famshm i Ramseut II, Polina u habit prej
madhshtis s tij dhe i tha Fjodorit me nj ton qortues:
Prse nuk na solle ktu qysh paradite, po na ove t shikonim si
lvizin rrn prej vendit egjiptiant?
Kemi koh ti vizitojm t gjitha kryeveprat e Egjiptit t lasht,
mos u mrzit. Vetm dshir t kesh. Ajo puna, q ty t duket e rndomt
dhe e quan thjesht lvizje rre, sht nj veprimtari e pamuar shkencore,
Polin. Pa arkeologjin, njerzimi nuk do ta njihte si duhet t kaluarn e
tij t largt, pr tu orientuar drejt prparimit. Ky tempull q ty t trhoqi
me t drejt vmendjen sht vrtet madhshtor, por pa ndihmn e
arkeologjis vlerat e tij historike do t mbeteshin t panjohura pr
njerzimin. Ai do t ishte memec pr ne, ndrkoh q gjith muret e tij
flasin nj gjuh q na i bjn t njohur vetm arkeologt. N saje t tyre
ne kemi msuar se ky tempull madhshtor e ka emrin Kshtjella e nj
milion viteve. Arkitektt e famshm, q e kan projektuar kt vepr t
pavdekshme, kan parashikuar nj jetgjatsi t saj prej nj milion
vjetsh! Mendo se sa e re sht ajo n mosh, krahasuar me jetgjatsin
e parashikuar: vetm katr mij vjeare! Nisur nga konkluzionet e
nxjerra prej studimeve shumplanshe, shkenctart e sotm mendojn
se jetgjatsia e Kshtjells s nj milion viteve ka t ngjar t jet e
mundshme pr t. Mjafton vetm ky tregues, pr t imagjinuar
madhshtin e qytetrimit t Egjiptit t lasht! u shpreh me pasion
Fjodori.
Imagjinata ime bllokohet, kur jam e uritur, u prgjigj Polina.
M fal! Harrova pr nj ast q ne njerzit e sotm jemi shum
m tepr toksor, sesa egjiptiant e lasht. Tek cili restorant t plqen t
shkojm?
Atje ku ka peshk t freskt Nili.
Ky sht nj artikull konsumi q nuk mungon n asnjrin prej
ktyre restoranteve.
Ather na o tek restoranti ku ke drekuar me Mishelin.
Bukur. At e kemi edhe m pran se t tjert.
Polina e uritur e shijoi s teprmi drekn. N mbarim t ngrnies,
kamerierja e buzqeshur u solli nga nj pjat me hurma t thata falas.
Ngaq ato i plqyen shum, Polina i tha duke qeshur Fjodorit:
M vjen keq q do ti l n pjat kto fruta kaq t mbla.
Mos u shqetso pr kt, se do ti kesh t prditshme n tavolin,
iu prgjigj ai. Toka egjiptiane sht e njohur pr shumllojshmrin e
193
prodhimit t frutave. Ka t ngjar q nesr ta harrosh kt lloj hurme,
ngaq do t plqesh m tepr ndonj tjetr. Tani eja t shkojm pr t
vapuar tek hijet e kndshme buz Nilit.
Oh, mos mi kujto, se mezi duroj pr to!
Kur arritn atje, ora po shkonte 4. Ata u zhveshn dhe zgjodhn nj
pozicion q dielli t binte pjesrisht mbi trupat e tyre. Prej Nilit frynte
nj fllad i leht q ua bnte pushimin t kndshm. Ecja npr shkrettir
dhe t qndruarit n kmb, gjat vizits tek ekspedita arkeologjike e
Mishelit, i kishin lodhur. Banja dhe ngrnia i vun shpejt n gjum.
194
t begat?
Q un t bhesha 18 vjee dhe t t trboja me gjinjt kapriioz
buz Nilit.
Prmes puthjesh t ethshme, ata filluan t rrokulliseshin mbi rr,
duke shtrnguar njri-tjetrin n krah me keqardhjen e pamundsis pr
tu shkrir n nj.
Pooliin!
Fjoodoooor!
Valt e Nilit, lumit t perndive, merrnin me vete jehonn e nj
dashurie t zjarrt, si rekuiem pr ditn q po jepte shpirt.
195
XI
196
XII
197
ishte n krkim t nj lokali t madh me qira, pr ta zgjeruar aktivitetin
edhe me disa punonjse t tjera.
Suksesi n pun kishte ndikuar shum n prmirsimin e gjendjes
shpirtrore e shndetsore t mamas s saj. Ishte Lysieni q e sqaronte
hollsisht Polinn pr gjendjen e Elvirs, mbasi at vet ajo e besonte me
rezerva, ngaq mendonte se mamaja ia zbukuronte gjendjen pr ti hequr
merakun. Por, si letrat e Elvirs edhe ato t Lysienit, kishin prher dika
t prbashkt: t dy e quanin Martinin shptimtari yn. Lysieni ishte
shruar plotsisht dhe vazhdonte rregullisht liceun.
Mirqenia e familjeve t tyre n Franc ishte nj tregues tjetr i
rndsishm, i cili ndikonte pr mir n gjendjen shpirtrore t iftit t ri.
Kjo er e mbar e fatit po reflektonte edhe n gjendjen shndetsore t
Polins. lirimi prej ankthit, q kishte prjetuar n Parajs pr t
ardhmen e saj dhe t familjes n prag t shkatrrimit, po i rikthente
shklqimin disi t venitur fytyrs engjllore t Missit. Ajo ndihej plot
gjallri dhe nj dit iu ankua Fjodorit pr munges fushe veprimi, ku t
derdhte energjin e saj:
Puna n spital nuk m lodh fare. Detyrat, q m jep ti pr msimin
e gjuhs shqipe, jan t pamjaftueshme q un ta ndiej se jam duke
punuar seriozisht. Ushqimin e kemi t prkryer, argtimin t larmishm,
lajmet nga Franca na bjn me krah. Gjith kta faktor ndikojn n
shtimin e energjive tona. Ti vet punon me orar t zgjatur pr ta derdhur
at energji, ndrsa mua m l t dembelosem, t squllem. Nuk pranon t
mi shtosh detyrat n msimin e shqipes. Megjithse je ithtar i
Napoleonit, i harron fjalt q ka thn kryeheroi yt n Shn Helena:
Dikur punoja 17 or n dit dhe forcohesha prher. Sot dergjem i
papun dhe e ndiej se energjia e akumuluar me shumic n organizmin
tim do m vras nj dit.
Fjodori ishte armiku i dembelizmit dhe akuza e Polins e shqetsoi.
Ai iu prgjigj asaj me seriozitet:
Detyrat e prditshme, q t caktoj un pr msimin e gjuhs
shqipe, jan t llogaritura mir, pr t mos dmtuar cilsin e t msuarit.
Kur ti e gjykon se ajo sht ngarkes e pamjaftueshme pr energjin dhe
vullnetin tnd, prsrit sa m shum msimet e kaluara. Vetm n kt
mnyr ti mund ta shpenzosh energjin e teprt me dobi. Un nuk do tia
lejoj vetes kurr t bhem shkak q ti ta msosh gjuhn shqipe me
gabime. Duhet ta dish mir, se sht shum e vshtir ta korrigjosh n t
ardhmen nj fjal q e ke msuar gabim qysh n fillim. Sa pr
Napoleonin, mos harro se sht e vshtir t gjesh nj t dyt si ai n
histori.
Ather po t flas me gjuhn e R. Rolanit, jo t Napoleonit. Pr
situata si kjo q flas un, Rolani ka shkruar: Kali i mir nuk ia fal kurr
kalorsit budalla neglizhencn n t ngar. Un jam nj mz i mir dhe
198
dua t m ngassh sa m shpejt, o kalors i zgjuar!
Duke thn kto fjal, ajo iu hodh n qaf kalorsit, i cili nuk hezitoi
fare ti tregonte se dinte ta ngiste me t katra mzin e tij.
199
XIII
200
Prej nj viti e gjysm ata prjetonin pranvern e lumturis si ift i ri
n Egjipt. Ndonse po shkonte ora pes e pasdites, Fjodori nuk ishte
kthyer end prej puns. Nj dukuri e zakonshme, q nuk e habiste m
Polinn.
Pr t kaluar kohn n pritje t kthimit t Fjodorit, ajo shkoi e mori
n nj sirtar tri kukulla t bukura, t cilat i kishte bler para nj viti si
shenj ndjellse e lindjes s fmijs s tyre t par. Ajo filloi t luante me
to n kuzhin.
Pas gjysm ore Fjodori erdhi. Kur hyri n sallon, atij i trhoqi
vmendjen zri i Polins duke knduar nj kng vajtimtare. E
prhumbur n botn e saj shpirtrore, ajo e kishte ngritur zrin m tepr
nga duhej. Fjodorit i kaluan mornica. Ai hyri qetsisht n dhom pr t
ndrruar rrobat, duke e ln dern hapur q t dgjonte Polinn.
Knga q po kndonte ajo ishte shum e njohur n Francn e
paslufts. Teksti i saj mallngjyes bnte fjal pr dhimbjen e mpreht
shpirtrore t nj nne, e cila kishte prkundur nj nat dimri foshnjn e
saj, pa e ditur q ajo kishte vdekur.
Dera e kuzhins ishte paksa e hapur. Fjodori u afrua qet-qet atje.
Skena q iu shfaq para syve e tronditi. Polina shtrngonte n gji njrn
prej kukullave dhe e nanuriste duke lotuar. Kuptohej q ajo e prjetonte
n thellsi t shpirtit tekstin melankolik t kngs.
Pamja e dhimbshme e Polins e smboi n zemr Fjodorin. I
turbulluar, ai shtyu dern e kuzhins e hyri brenda.
201
XIV
202
mbasi goditja shpirtrore q mori ishte trallisse.
Kukulla q shtrngonte Polina n gji fliste tashm m shum se
gjithka pr intuitn e tij prej psikologu. Katr fjalt q kishte shqiptuar
Polina kryqzonin n mnyr t pamshirshme ndrrn e tyre m t
madhe pr t ardhmen familjare: pranin e fmijve. Shterpsia sht
gjithmon vrastare shpresash, por kur ajo godit vazhdimsin e jets,
bhet fatale.
Ndrkoh q Polina vazhdonte t qante duke hequr n zemr, Fjodori
nuk po arrinte t qetsohej pr vete. Ky thrrmim ndrrash i papritur
sterronte t ardhmen e familjes s krijuar prmes nj labirinti
vshtirsish.
Fjodori e kishte tashm t qart se periudha m e bukur e
bashkjetess s tyre do t mbetej 18 mujori i par n tokn e faraonve,
i cili niste me lundrimin mbreslns n vaporin Piramida. Mirpo
vapori i ndrrave t tyre t bukura ishte mbytur dhe atyre tani e tutje do
tiu duhej t jetonin t sotmen, pa e uar mendjen tek e nesrmja, e cila
vetm mund ti brengoste.
Por a ishte e sigurt Polina pr at q thoshte?
203
sr analizash t kujdesshme.
I kam br dy her ato analiza, Fjodor, u prgjigj Polina me z t
mbytur prej dnesave.
Pse nuk m ke folur m par pr kt problem?
Nuk dshiroja t t shqetsoja. Tekefundit ato ishin vetm
dyshime nga ana ime, meqense po vonohej shtatznia. Nuk ndieja
ndonj shqetsim shndetsor, pr t cilin do t t kisha vn patjetr n
dijeni.
Po si qenke bindur ather pr pamundsin e shtatznis?
Mbasi analizat e prgjithshme t bra n t dy rastet prcaktuan t
njjtn diagnoz.
Ciln?
Polins iu shtuan lott, kur shqiptoi me vshtirsi diagnozn:
Sterilizim prmes injeksionit.
Fjodori ndjeu nj therje n zemr. Ajo ishte nj diagnoz pa shpres
shrimi, s cils ai i trembej shum pr shkak t qndrimit t Polins n
Parajsn e Seksit. Duke dgjuar prgjigjen m t padshiruar pr pyetjen
q kishte br, Fjodorit po i buitnin vesht.
204
XV
205
sillte ndonj dm afatgjat n organizm.
sht e shkruar kjo shprehje n tekstin e kontrats?
Nuk m kujtohet.
Po gjinekologt e ktushm si e shpjegojn aksidentin?
Ata pretendojn se doza q m kan injektuar ka qen 25 % m e
lart nga sa duhej pr moshn time.
Dhe, sipas tyre, sterilizimi sht i plot?
Si prgjigje shrbyen t qarat me dnes.
206
XVI
207
thyer, martesn e djalit t vetm me nj vajz franceze t dal nga
shtpia publike. Edhe prindrit francez, si m t emancipuar n
konceptet shoqrore, jan t rrall q mund ta bjn dika t till. Ndrsa
babai yt nuk u mjaftua vetm me kaq. Mbasi prcolli ne t dy, duke na
uruar jet t lumtur, ai u angazhua pr stabilizimin e familjes s mikut t
tij t dikurshm.
N kto rrethana, un ndihem kaq shum e detyruar moralisht e
shpirtrisht ndaj teje, saq nuk mund tia lejoj vetes q t pranoj sakrifica
t tjera nga ana jote. Sakrificat e njanshme, t prsritura, e
ekuilibrojn dashurin. Njra pal nuk mund t ket vetm detyra,
ndrsa pala tjetr vetm t drejta, Fjodor. Un do t t jem prjet
mirnjohse q m shptove prej ferrit Parajs, si nuk do ta harroj kurr
bamirsin e babait tnd fisnik pr Elvirn e Lysienin. Por e them me
shum dhimbje, se nuk mund t pranoj q ti t mbetesh pa fmij pr hir
tim, gj pr t ciln do t rnkonte edhe shpirti i mir i Martinit. Un do
t prkulem gjithmon me respekt para kujtimit t babait tnd, q m
pranoi nuse pr djalin e vetm, por nuk dshiroj ti krijoj nj plag t
dyt zemrs s tij t madhe, duke t par ty pa trashgimtar.
Mbarove Polin ? e pyeti buzagaz Fjodori, kur ajo heshti pr nj
ast.
Asaj i gufoi zemra nga buzqeshja e Fjodorit, por u prgjigj pa hequr
dor prej pikpamjes s saj:
N qoft se ti bie dakord me mendimin tim, un mund ta quaj t
mbyllur pr sonte kt bised. Nesr diskutojm pr detaje t ndryshme.
N rast t kundrt, do t shprehem prsri, pasi t kesh folur ti.
Nj nga gjrat q un urrej m tepr n jet jan punt gjysmake,
Polin. Ato nuk vlejn pr asgj tjetr, ve pr t vrtetuar se autort e
tyre jan edhe vet gjysmak nga logjika, morali, bota shpirtrore apo
vendosmria pr t vepruar.
Kur un vendosa t t trhiqja prej Parajss s Seksit pr t krijuar
familje bashk, iu binda zrit t zemrs sime, ndjenjave t mia, bots
sime shpirtrore si njeri e si psikolog. Por n peshoren e logjiks sime,
n prag t vendimmarrjes, nuk vura kurr ndonj argument t karakterit
material, i cili mund t fliste pro apo kundr vendimit q do t merrja.
Natyrisht, fmijt jan fruti i shumdshiruar i martess, por jo qllimi
dhe kuptimi i vetm i saj. E drejta e bashkjetess s nj ifti t
dashuruar sht themelore n jet. Flijimi i saj pr munges fmijsh
prbn nj sakrilegj. N emr t cilit humanizm apo morali t
shndosh meritojn t privohen me gjakftohtsi nga njra-tjetra dy jet
t pafajshme, t dashuruara midis tyre, pr hir t faktit q nuk mundn t
sillnin dot n jet nj krijes t prbashkt, jo pr faj t tyre? N emr t
cils s drejte, nj jet q nuk ekziston akoma, duhet t shkatrroj jetn
e dy krijuesve t saj t supozuar? Pse nj ift q lind fmij dhe i vdesin
208
gzon t drejtn e bashkjetess, ndrsa nj ift tjetr i dnuar nga fati
pr t mos lindur duhet t shprbhet ?
ndrra m e madhe e do ifti jan pikrisht fmijt, n saje t t
cilve sigurohet vazhdimsia e jets. Por kjo ndrr e bukur nuk mund
dhe nuk duhet t bhet kurrsesi vrastare e vet iftit t pafajshm.
Prndryshe, vritet jeta reale, n emr t jets s imagjinuar; mohohet e
drejta pr ta gzuar jetn, n emr t krijimit t jets. Ky sht nj
absurditet gjykimi, q on detyrimisht n nj mkat. Un si njeri e si
psikolog jam kategorikisht kundr ktij interpretimi t prmbysur t
parimit t s drejts pr t jetuar, ndrsa si bashkshort nuk do tia lejoja
vetes n asnj mnyr t vras dashurin time t pafajshme, pr shkak t
moslindjes s fmijve. Jo vetm q kjo nuk ka pr t ndodhur kurr, por
un do ta neveritja veten time sikur t ngurroja, qoft edhe pr nj ast,
t respektoja vendimin tim t pakthyeshm.
Tani dua t them dy fjal lidhur me shprehjen tnde Sakrificat e
njanshme, t prsritura, e ekuilibrojn dashurin. Dashuria e vrtet
dhe llogaria e prjashtojn njra-tjetrn, Polin. N zemrat ku hedhin
rrnj dashurit e fuqishme, nuk ka vend pr llogaritje interesash. Ndrsa
pr mendjet e mbizotruara prej llogarive paraprake e prfitimeve
reciproke, n kuadr t martess, dashuria sht nj mask justifikuese.
N nj dashuri t vrtet, si e jona, nuk ka dy pal, por dy zemra t
dashuruara q prbjn nj jet ifti. Prandaj shprehja e prdorur nga ti
Sakrificat e njanshme, t prsritura, e ekuilibrojn dashurin sht
e gabuar. sht e ekuilibruar prej natyre ajo dashuri q numron me
gishta sakrificat e secilit bashkshort, si kusht pr mbijetesn e saj.
Prandaj nuk dua t ma zsh m kurr n goj diskutimin pr t ardhmen.
Bashkjetesa jon do t marr fund vetm pas vdekjes s njrit prej nesh,
Polin.
Problemit t fmijve do ti gjejm zgjidhjen e duhur me koh. Nuk
i dihet se mund t bjer e ardhmja. Nse ne nuk do t lindim edhe pas
disa vjetsh t tjer, mund t birsojm ndonj fmij t motrave t mija,
apo ndonj fmij t panjohur. Kemi koh t diskutojm pr kt. Tani
pr tani ti e ke nj fmij, shtoi duke buzqeshur Fjodori.
E knaqur deri n mallngjim prej diskutimit t bashkshortit besnik,
Polina iu prgjigj buzqeshjes me buzqeshje. Por ajo u hutua prej
fjalve t fundit t Fjodorit. Duke par se Polina nuk po arrinte dot ta
kuptonte aludimin e tij n ato aste hutimi, ai i tha duke qeshur:
Kaq shpejt e harrove premtimin se do ta doje gjuhn shqipe njsoj
si fmijn ton?
Oh, m fal ! Po m zien truri dhe e humba toruan. Por prgjigjen e
ksaj pyetjeje un ta kam dhn me vepra, jo me fjal. E ke pohuar me
gojn tnde, se un po prparoj me shqipen si ti me frngjishten q e
msoje n Franc. Ti e ke kuptuar edhe vet q gjuha shqipe m sht
209
ngjitur n zemr. Ajo na bashkon t dyve si nj fmij.
Turbullimi i Polins tek po shqiptonte fjalt e fundit e nxiti Fjodorin
ta trhiqte at pran e ta puthte n buz. Kur u shkput prej krahve t tij,
ajo i tha duke pshertir:
Nuk m mbetet gj tjetr pr t br, ve ti lutem Zotit t m
krijoj mundsin ta tregoj me prova sesa e gatshme jam t sakrifikoj pr
ty Fjodor.
Ai u prgjigj duke qeshur me z t lart:
Ksaj i thon ti lutesh Zotit t m oj mua n vshtirsi, pr t t
ofruar ty rastin t sakrifikosh pr hir tim. M duket lutje e gabuar kjo.
Zoti e kupton gjithmon si duhet nj zemr t dashuruar, edhe kur
ajo gabon, ia ktheu Polina. Ve eja ta provojm para Tij fuqin e
dashuris son.
Duke thn kto fjal, ajo e trhoqi drejt vetes Fjodorin, i cili nuk
ngurronte kurr pr t dhn prova t tilla.
210
XVII
211
XVIII
212
informimin e mtejshm.
Megjithat ajo foli me shoqet e saj pr skenn q kishte prjetuar dhe
jehona e ksaj ngjarjeje arriti deri n veshin e vmendshm t drejtorit t
spitalit. Si titullar i institucionit, ai u interesua t dinte dika m tepr
rreth shkakut t vrtet t tronditjes s Polins deri n at mas.
Informacionet e vartsve e ndihmuan pr t kuptuar arsyen e brengosjes
s saj.
*
213
Edhe Fjodori qeshi i knaqur. Atij i kishte shkuar mendja n dobin e
ndrrimit t pavijonit t pediatris pr Polinn, por zgjidhja e ktij
problemi paraqiste dy momente t vshtira pr Fjodorin. E para, ai nuk
dshironte t diskutonte me Polinn pr nj shtje q do ti lndonte
asaj plagn e freskt shpirtrore. S dyti, ai nuk dinte si tia shtronte
problemin drejtorit, pr t motivuar krkesn e tij, ndonse ishte i bindur
q ai nuk do tia bnte dy.
Parashtrimi i ksaj shtjeje prej vet drejtorit i shkonte shum pr
shtat situats. Pak rndsi kishte pr Fjodorin nse anglezi e bnte
rastsisht nj propozim t till, apo i nxitur prej pshpritjeve t
brendshme t personelit t spitalit. Vese ai duhej ta zgjidhte m s miri
kt problem, n t gjitha detajet, meqense ishte vet drejtori nismtar i
biseds.
Fjodori u prgjigj me nj buzqeshje t sinqert:
Ju faleminderit pr interesimin tuaj t njerzishm, z. Drejtor.
Konstatimi juaj sht i drejt, por reparti i kirurgjis, q mund t ket
vende t lira, nuk sht m i qet nga ai i pediatris. Rnkimet e
prhershme t pacientve t operuar rishtas do ta ligshtonin m tepr
Polinn. Ather ajo do t kishte t drejt t mendonte se ju e transferuat
n at pavijon t zhurmshm, me qllim q ta sabotonit prparimin e saj
n msimin e gjuhs shqipe dhe t deklaroheshit studenti im m i mir,
shtoi ai duke qeshur.
Edhe drejtori qeshi e mblodhi supet.
Po un nuk jam shprehur akoma, se n cilin pavijon duhet t
transferohet Polina, ia priti ai.
M falni, i tha Fjodori, por kisha parasysh fjalt tuaja ditn e par
t takimit ton. Kur i propozuat ather Polins pr t filluar pun n
spital, ju prmendt faktin q pavijonet e pediatris dhe t kirurgjis nuk
kishin numrin e mjaftueshm t infermiereve.
Sa gjra kan ndryshuar qysh ather! Pas nj viti e gjysm pun,
ju t dy nuk jeni vetm ifti m simpatik i spitalit ton, por nj psikolog i
rndsishm dhe nj infermiere e dalluar. Ndrkoh ne kemi punsuar
nj kontingjent tjetr infermieresh dhe pavijoni i kirurgjis sht i
kompletuar. Por edhe sikur t ishte ndryshe, si mund t mos i plotsoja
un nj dshir kaq t thjesht profesorit tim t frngjishtes, duke i
njohur nuses s tij t drejtn e zgjedhjes s pavijonit ku dshiron t
punoj?
Faleminderit. Ky lajm do ta gzoj Polinn.
Vlersuar nga puna dhe sjellja e saj, ajo e meriton plotsisht
gzimin n jet, ia ktheu drejtori duke e shikuar n sy Fjodorin.
Privilegji q po i bj un sht i parndsishm.
Por mjaft i dobishm pr Polinn. Ne do tju jemi mirnjohs pr
kt.
214
Mirnjohja sht e ndrsjellt, Fjodor, i tha drejtori duke u uar n
kmb.
Ata i shtrnguan dorn miqsisht njri-tjetrit.
215
XIX
216
XX
217
entuziazmin e zakonshm, Misheli qndroi prball tyre dhe hapi dosjen.
N njrn an t saj ishte nj fotografi e zmadhuar e Hovard Karterit,
pjesn e poshtme t s cils e ndrpriste pjerrtas nj shirit i zi.
Si, paska ndrruar jet Karteri? pyeti Fjodori me nj z t
tjetrsuar.
Misheli i bri nj shenj aprovimi me kok.
T tre morn drejtqndrim dhe mbajtn nj minut heshtje.
Ndrsa udhtart e tjer nxitonin pr n destinacionet e tyre at
mbrmje t ngroht t Luksorit, Fjodori, me sy t mbyllur, shikonte
Hovardin duke mbajtur fjalimin e guximshm m 25 nntor 1932, ditn e
dekorimit t tij.
Kur ka ndodhur? e pyeti Mishelin me z t ult, pas minuts s
heshtjes.
Pardje. Lexoje nekrologjin e tij t botuar n gazetn Morning
Post t Kairos. sht interesante.
Fjodori u afrua pran nj feneri t stacionit t trenit dhe filloi t
lexonte:
Ai q i fali pavdeksin Tutankhamonit ton nuk jeton m.
M 2 mars 1939, ka ndrruar jet, n moshn 66 vjeare, arkeologu
m i madh i kohs son, Hovard Karter. Atdheu i tij, Anglia, pati rastin
ta tregonte pr her t fundit urrejtjen e saj ndaj atij lufttari t
paprkulur t s vrtets. Prve varrmihsve, n prcjelljen e t ndjerit
merrte pjes vetm nj personalitet, prfaqsuese e shtress m t lart
t shoqris angleze: Lady Evelin Herbert (Boshamp), vajza e vetme e
Kontit Karnarv. Anglia i preferon shum varrimet e heshtura t
heronjve q duan tiu japin z t vrtetave q dmtojn interesat e saj.
Karter do t takohet me Tutankhamonin e me lordin Karnarv dhe do t
qeshin s bashku me marrzit e bots son.
218
XXI
219
XXII
220
jetn n luft e t kthehej shndosh e mir, pr t vazhduar punn e ln
prgjysm.
Fjodori me Polinn i dhuruan Mishelit pr kujtim nj album t vogl
me fotografi t tyre si ift i ri, t prgatitura n vaporin Piramida. Ai i
falnderoi przemrsisht, duke br nj premtim preks:
Ju jap fjaln se kt album do ta mbaj me vete edhe n front.
fardo q t ndodh, dshiroj q tju kem gjithmon pran zemrs,
miqt e mi.
221
XXIII
222
XXIV
223
XXV
224
zyrn pritse t ambasads. Ambasadori nuk vonoi ti thrriste.
Nj fotografi e zmadhuar e Mishelit me shenjn e zis ndodhej mbi
tavolinn e tij t puns. Fjodori e Polina u trishtuan kur e pan.
Pas ngushllimeve t rastit, ambasadori u krkoi ndjes q nuk kishte
koh t qndronte m gjat me ta, pr arsye pune. Duke i dhn kutin e
vogl Fjodorit, ai i tha me nj emocion t dukshm:
Ju keni qen miku m i shtrenjt i tim biri. Kur t jem pak m i
ngeshm, un do tju telefonoj t kalojm disa aste s bashku, mbasi ju
m sillni aromn e djalit.
Duke shtrnguar duart n ndarje, ata dalluan lot n syt e njri-tjetrit.
225
XXVI
226
t ardhmen e atyre punimeve. Plane q ai i mori me vete, s bashku me
albumin e fotografive t tyre. N rrethana kishte rn? far kishte
menduar n astet e fundit?
Kto pyetje nuk do t merrnin kurr prgjigje, megjithse do t
formuloheshin jo rrall n mendjet e tyre. Brengat e mundojn njeriun,
por pa ato jeta do t ishte m pak njerzore.
N astin q Fjodori me Polinn po u kthenin kraht kangjellave, n
vesht e tyre oshtinte thirrja prekse e Shatobrianit:
227
XXVII
228
zakon ta shtegtonte mendjen gjetk.
Papritur ajo e tundi tek supi Fjodorin dhe duke i treguar me gisht
qiellin e prflakur prej rrezeve t diellit n perndim e sipr, e pyeti me
ehre t zbeht:
T kujtohet q t kam folur pr nj perndim dielli t prflakur n
Venecie ditn q fallxhorja parashikoi dramn e familjes son?
Po, e far pastaj? ia ktheu Fjodori, q e kishte bezdi ti trhiqej
vmendja kur dgjonte lajmet.
Ky perndimi i sotm i diellit sht identik me at t athershmin
n Venecie. Sa udi!
far ka pr tu uditur? I njjti diell ndrion si ktu edhe n
Venecie, ia preu shkurt ai duke u prqendruar n dgjimin e lajmeve.
Por tingllimi i ziles s ports e shprqendroi srish Fjodorin.
Postieri kishte sjell nj telegram. Polina zbriti ta merrte. Ajo po i
ngjiste shkallt ngadal, pa i shqitur syt nga copa e letrs q mbante n
dor.
Nga Franca na i kan drguar? e pyeti Fjodori.
Jo, nga Tirana.
far thot ?
Duke br pyetjen, Fjodori u ua n kmb nga padurimi.
Megjithse un e njoh mir shqipen tani, nuk po i lexoj dot dy
fjal t shkruara jo qart. Por jam e bindur se flitet pr nj udhtim tonin
n Shqipri, shtoi ajo me nj ndjenj knaqsie t prmbajtur.
Fjodori mori telegramin dhe u prqendrua n leximin e tij:
Babai sht mjaft i smur dhe dshiron tju shikoj ju t dy patjetr.
Nxitoni. Jemi n Tiran. Mamaja.
I zbehur n fytyr, Fjodori tha npr dhmb: nxitoni.
Pastaj ai iu drejtua Polins:
Si e ke lexuar edhe vet, babai sht shum i smur dhe krkon
t na takoj. Duhet t nisemi pr n Shqipri.
Kur?
Nesr, sapo t kemi prfunduar formalitetet e shkputjes me
spitalin. sht koh lufte dhe linjat detare nuk funksionojn normalisht.
Mund t udhtojm edhe me tren. Do t na duhet t bjm nj udhtim t
vshtir.
Jam e lumtur t sakrifikoj pr tu takuar me baban tnd; ai sht
nj njeri i rrall. Do ti bhet zemra mal, kur un ti flas rrjedhshm
shqip. A nuk t kisha thn, Fjodor, se e ndieja q do t kishim nj
ndryshim n jetn ton?
229
Pjesa e gjasht
RRSHQITJE N HUMNER
230
I
231
q tregonte se e kishte shkruar vet Martini. Ec e sille pak telegramin,
Lysien; sht tek bufeja n kuzhin, i tha ajo djalit.
Fjodori e prpiu tekstin me nj frym:
Martini nuk sht mir, por le t shpresojm tek Shptimtari.
Ne duhet t vazhdojm rrugn pr n Shqipri, tha ai me ton t
vendosur.
Por qndroni vetm sot ktu, t paktn, q t mallemi bashk,
pastaj nisuni pr n Tiran, sugjeroi Elvira me nj pamje lutse n fytyr.
U bn 7 vjet q sjemi par.
Keni t drejt, por bashk do t shikohemi prsri, ndrsa me
baban, kushedi
Duke thn fjalt e fundit, Fjodori u zymtua n fytyr.
Mama, ka t drejt Fjodori, ndrhyri Polina.
Veproni si tju duket m mir, i dha karar Elvira. Por me far
mjeti do t udhtoni?
Me taksi, deri n Ankona. Prej andej, me anije pr n Durrs. Un
jam interesuar dhe kam marr vesh se lundrimi n detin Adriatik nuk
paraqit vshtirsi, u prgjigj Fjodori.
Taksit jan t rralla dhe krkojn shum t holla, pr t udhtuar
n kt koh plot rreziqe.
E di, por nuk ka rrug tjetr. I kemi marr masat t paguajm
shtrenjt, por t arrijm sa m par n Tiran.
Fjodori i telefonoi agjencis s taksive n Marsej. Pr ta uar deri n
Ankona, taksisti i krkoi 14 her m shum nga sa do ti krkonte n
koh paqeje. Fjodori nuk ngurroi asnj sekond dhe i dha adresn ku
duhej t vinte pr ti marr.
Elvirs iu desh t derdhte lott e ndarjes me Polinn e Fjodorin, pa iu
thar end ata t takimit pas 7 vjetsh.
232
II
233
III
234
Doktori qeshi dhe e prgzoi. Pastaj ai iu drejtua t zonjs s
shtpis:
Meqense ju erdhn kta miq t rndsishm, po kthehem edhe
un t shikoj reagimin e Martinit, mbasi e kishte merak takimin me ta.
Ndrsa po hynin brenda Polina kureshtare e pyeti doktorin:
N far periudhe i keni kryer studimet n Marsej?
N vitet 1923-1928. Un jam i ri krahasuar me Martinin, por kemi
pasur rastin t njihemi si shqiptar n Marsej, ku kam punuar deri m
1939. Sapo filluan t turbulloheshin srish ujrat n Evrop, u ktheva n
vendin tim.
Kur u ngjitn n katin e dyt, doktori i krkoi ndjes Polins q po e
ndrpriste bisedn me t dhe iu drejtua Fjodorit:
sht mir q ju t qndroni pr pak aste ktu, sa ta prgatis un
shpirtrisht Martinin pr takimin me ju. sht prov me zarar q t hyni
befasisht n dhomn e tij, mbasi at po e shqetson mjaft edhe zemra.
Faleminderit pr kujdesin, u prgjigj Fjodori me z t ult.
E zonja e shtpis hapi ngadal dern e dhoms s t smurit, ndrsa
Fjodori me Polinn u trhoqn anash q t mos dukeshin. Doktori shkoi
tek krevati i pacientit. Pa u plotsuar dhjet minuta, ai u afrua prsri tek
dera dhe u bri shenj atyre t hynin.
235
IV
236
m mir.
Kur t takoj Alfonsin, do ti them q ti e ke msuar shklqyeshm
shqipen, gjuhn e bashkshortit tnd. Jam i bindur q ai do t gzohet,
kur t marr vesh q jemi br krushq me njri-tjetrin.
Shpirti i Alfonsit do tju jet prjet mirnjohs pr gjithka ju
keni br aq bujarisht pr familjen e tij. Por do kalojn shum vjet, para
se ju t shkoni tek Alfonsi, tha Polina duke u prlotur.
Mos qaj, Polin, se vdekjen e trheqin lott, mbasi ajo ushqehet
me ta. Aq m tepr tani q t korrat e saj jan t bollshme, pr shkak t
gjakderdhjes botrore. Prdit vriten me mijra djem e vajza n lule t
moshs, jo un, nj plak i smur, q i kam br ditt e perndis. Njeriu
nuk ka n dor as jetn, as vdekjen e tij. Veanrisht kt t dytn. Jam i
lumtur q arrita tju shikoja pr her t fundit dhe ti mbyll syt duke ju
par t dyve bashk. Pr t tjerat nuk
Zri, q kishte ardhur gjithmon duke u mekur, m s fundi u fik. I
smuri oi dorn mbi zemr e u rrudh n fytyr. Shikimi po i venitej.
Polina ia plasi t qarit, ndrsa Fjodori thirri i tronditur:
Jo baba, jo tani!
Hapuni pak, ju lutem, u tha mjeku, duke ndrhyr energjikisht.
Takimi me ju ia konsumoi fuqit e fundit.
Ai filloi ti bnte masazh mbi gjoks t smurit. Pas pak, Martini i
hapi me vshtirsi syt. Me nj hije buzqeshjeje n fytyr, ai e ngriti
paksa pllmbn e dors s djatht, duke br nj shenj t leht
lamtumire.
Jo, baba, t lutem! thirri prsri Fjodori, pa marr parasysh
krkesn e mjekut pr t ruajtur gjakftohtsin.
Nj lot rrshqiti prej syrit t djatht t Martinit n mbyllje e sipr.
Ky ishte loti i dyt dhe i fundit n jet q Fjodori pa t derdhej prej
syve t dashur t babait, shikimi i t cilve ishte nder tashm n
horizonte t tjera.
237
V
238
intensive.
Kur po merrnin kafen pas dreks, patologu nisi nj bised t
rndsishme me psikologun:
Megjithse ti sapo je kthyer aksidentalisht n Shqipri, do t
dshiroja t dija se mendim ke pr situatn n vendin ton.
Me sa kam mundur t informohem, mendoj se horizonti i s
ardhmes shqiptare sht i kuq. Tani ata kan mbetur pa rival pr pushtet
m duket, megjithse ju i njihni m mir kto pun.
Nj sugjerim nga ana ime: sot e tutje do t m flassh me ti, jo me
ju. Ne jemi miq dhe un nuk jam plak, q ti t m thrrassh n shums
pr respekt moshe. Tani t rikthehemi n temn m t rndsishme t
dits. Aktualisht pothuajse i gjith vendi administrohet prej komunistve.
Pritet vetm largimi i gjermanve, q ata t hyjn zyrtarisht n Tiran.
Me nj fjal, pun muajsh. Gjermant jan n trheqje t
prgjithshme kudo.
E sakt. Tani nj pyetje m konkrete: pas vdekjes s babait, ke
ndrmend t kthehesh prsri n Franc me Polinn, apo do t qndroni
n Shqipri?
Pyetje e vshtir. Nuk di t them. Pas martess son, ne n fakt
kemi jetuar n Egjipt. Por edhe atje gjendja u katandis keq dhe krkesa e
babait pr tu kthyer na gjeti t prgatitur shpirtrisht. Tani mamaja e ka
ndar mendjen q nuk ikn m nga Shqipria. Un nuk kam si ta l at
vetm, n kulm t dshprimit. Ndrkoh Polina do ta ket t vshtir t
ambientohet ktu. E ndiej q do ta kem t vshtir ti gjej zgjidhjen e
duhur ksaj situate t komplikuar.
Nuk sht vetm shtja e vshtirsis s ambientimit t Polins.
Pasi ta stabilizojn pushtetin n duart e tyre, komunistt ka t ngjar t
fillojn reprezaljet ndaj shtress s prmbysur, si i quajn ata t pasurit
e sotshm. Bile kt ata e kan shpallur edhe n programin e qeveris
provizore koht e fundit. Pr ty nuk sht e vshtir ta kuptosh se, qysh
prej nj viti t paktn, komunistt po zhvillojn luft civile pr
prqendrimin e pushtetit n duart e tyre. Natyrisht, t mundurit e ksaj
lufte do t paguajn edhe dmshprblimet m pas.
Ata nuk kan ndonj llogari pr t lar me mua. Un kam jetuar
gjith kohn larg Shqipris.
Ke pasur rast ta lexosh korrespondencn sekrete ndrmjet Leninit
dhe ministrit t tij t brendshm, Xherxhinskit, q u botua n Franc m
1936?
Jo, nuk m kan plqyer asnjher librat politik. lidhje ka ajo
korrespondenc me t ardhmen e Shqipris?
Kan lidhje ideologjike. Urdhrat e Mosks do t zbatohen n
Tiran.
far msimi mund t nxirret prej asaj korrespondenc?
239
Nj msim i madh pr t ardhmen ton t afrt. Q t bindesh pr
kt, po t citoj nj fragment t saj:
Cilt jan armiqt m t mdhenj t komunizmit? pyet
Xherxhinski.
Ata q e njohin m mir, prgjigjet Lenini.
Komunizmin e njohin m mir personat q kan mbaruar studimet
e larta n universitetet perndimore, shprehet Xherxhinski.
Ata jan edhe armiqt m t mdhenj t tij, deklaron Lenini
Por, si njerz t kulturuar, ata din ti respektojn ligjet, pr ti
shptuar dnimit, arsyeton Xherxhinski.
Po ne nuk dim tua heqim mundsin e shptimit? Nuk duhet t
presim q ata t vijn ti fusin vet duart n pranga, por do t ojm
prangat tek duart e atyre. Pr t edukuar masat e pashkoll, duhet t
sakrifikojm pikrisht t shkolluarit m t spikatur, udhzon Lenini.
Nj leksion i mir, apo jo? pyeti i buzqeshur patologu.
Mjerisht, po, pr kohn q po jetojm. Por duke e njohur kaq mir
rrezikun e s ardhmes s afrt, po ti vet far masash ke marr, pr ti
br paraprita e duhura?
240
VI
241
njjtn gj edhe tani, kur nna sht n pikun e dshprimit dhe nuk
pranon t largohet nga Shqipria.
N qoft se ty t ndodh gj e keqe n t ardhmen e turbullt, i merr
lumi si nnn edhe gruan tnde t huaj. fitove ather me qndrimin
n Shqipri?
Edhe sikur un me Polinn t iknim nga Shqipria dhe nna t
vdiste e vetme ktej, fitorja ime do t ishte si e Pirros, Kujtim.
T kuptoj. Por, i detyruar nga rrethanat, mendoj se ia vlen t
zgjedhsh t keqen m t vogl.
E keqja m e vogl nuk sht gjithmon ajo q duket n shikim t
par.
Si po rrjedhin ngjarjet, nuk do t t mbetet mjaft koh pr tu
menduar, Fjodor.
Ka t ngjar, por syt e nns s piklluar m akuzojn.
Po syt e Polins, nuk t thon gj?
242
VII
243
VI
Kur mori vesh se djali dhe nusja do t fillonin pun n spital, nna i
tha Fjodorit:
Pasi u nisi juve telegramin pr tu kthyer, Martini m dha kt
porosi: Po qe se un nuk do t arrij t takohem me Fjodorin, duhet ti
thuash t lexoj shnimet e mia n regjistrin e inventarit t pasurive tona
t patundshme. Lidhur me rndsin jetike t pronave, populli yn ka nj
proverb t muar q tingllon si mallkim: E bfsh punn tnde para!
Paraja sht e paqndrueshme, ndrsa pronat jan themeli i jets
ekonomike. Mirpo n vendin ton po fryjn erra t mbrapshta. T jesh
i pasur, do t thot t jesh i urryer e t luftohesh prej atyre q do t vijn
n pushtet s shpejti n Shqipri. Fjodori duhet ta shes nj pjes t
madhe t pronave, sipas shnimeve q po i l un. N qoft se do t ikin
prsri n Franc me Polinn, le ta marrin shumicn e t hollave me vete.
Po qndruan n Shqipri me ty, thuaj t mos i fus lekt n bank, por ti
siguroj diku. Priten koh t vshtira.
Faleminderit t dyve, mama. Un do ti respektoj porosit e
babait, se ato jan shum t vlefshme pr t ardhmen ton t prbashkt.
Edhe Kujtimi ma ka hedhur fjaln me lezet pr kto probleme. Por un e
Polina e kemi vendosur t mos t t lm vetm. Do t qndrojm n
Shqipri me ty.
Por ajo sht e huaj, more bir, nuk sht vajz shqiptare, q t
vuaj bashk me ne, n qoft se vijn koh t vshtira, si mendonte yt
at. Polina i ka nnn dhe vllain n Franc. Pse t vuaj ajo n dh t
huaj? Pr hir t saj, ti duhet t shkosh t jetosh bashk me t atje.
Pr hir t saj, un ju kam ln nj her vetm e jam nisur me
urgjenc pr n Egjipt, mama. Nga ky shkak, ti me baban nuk bt dot
as dasm pr martesn e djalit t vetm. Polina i kupton t gjitha kto
dhe e ka vendosur q ne t qndrojm ktu me ty.
Ajo sht shum e re, Fjodor, e lindur dhe e rritur n Franc.
Ndoshta nuk i kupton dot si duhet vshtirsit, pr t cilat bnte fjal
Martini.
Polina i ka dgjuar me hollsi nga goja e doktor Kujtimit ato
vshtirsi. Kryesisht pr kt qllim na kishte ftuar pr drek. Edhe ai
kmbnguli q ne t ktheheshim sa m par n Franc, por ishte vet
Polina q e kundrshtoi m me forc sesa un.
Kujtimi e njeh m mir nga ti gjendjen n Shqipri dhe e di sesi
mund t jet e nesrmja. Ai ka biseduar edhe me Martinin pr kto pun,
gjat ditve q e kuronte. Dgjoja fjaln, bir.
Nuk t l dot vetm n kt gjendje, mama. Pranon t nisemi qysh
244
nesr t tre bashk pr n Franc?
Un po afroj t shtatdhjetat, more djal! N kt mosh njeriu
kthehet n tokn e tij ku do t prehet prgjithmon, nuk niset pr n
kurbet. sht turp pr mua ti kthej kraht varrit t sapohapur t tim
shoqi.
As pr mua nuk sht nder ti kthej kraht nns sime t veshur
me t zeza dhe varrit t sapohapur t babait.
Duke thn kto fjal, Fjodori prqafoi maman e doli.
245
VII
246
kuptoj, se ti je bashkpuntori im besnik pr trajtimin mjeksor t tij
dhe t bashklufttarve t tij.
Psikologt nuk bhen dot aktor, ia ktheu duke buzqeshur
Fjodori. Megjithat, pr hir tnd, jam gati ta provoj edhe rolin e aktorit.
Jo pr hir tim, Fjodor, por pr hir t s ardhmes tnde dhe te
familjes tnde, i tha doktor Kujtimi duke hapur dern.
Nj her tjetr, tek po pinte kafe me Fjodorin, patologu i bri nj
propozim po t ksaj natyre:
Tre antar t njsitit gueril kan nevoj t qndrojn dy net n nj
baz t prkohshme, kalimtare. M duket rast i prshtatshm pr ty, q ti
pranosh t strehohen n shtpin tuaj. Para se t largohen, ata do t t
lshojn nj vrtetim strehimi, i cili do t ket nj vler t madhe pr
familjen tuaj s shpejti.
Nuk e di se si do t reagonte nna pr kt, mbasi ajo do mngjes
hert vajton pr baban dhe do ti vinte rnd ndoshta nga prania e atyre
t panjohurve.
Kjo do tia shtonte edhe m shum kredibilitetin familjes suaj n
syt e atyre. T bj t ditur, Fjodor, se muajin e ardhshm qeveria e
prkohshme komuniste do t hyj n kryeqytet n mnyr ceremoniale.
Po npr rrugt e Tirans duken end uniformat gjermane.
sht arritur marrveshja prkatse midis t dy palve. Brigadat
partizane do tiu ln rrug t lir kalimi forcave t fundit gjermane t
trhiqen drejt veriut t vendit, ndrsa ata do ta braktisin Tirann pa br
reprezalje. Mirpo, para se t hyj qeveria provizore n kryeqytet, ka t
ngjar t ket flijime midis emrave t shquar t intelektualve shqiptar,
pr ta nnshtruar gjendjen duke zhdukur do shenj disidence.
Po kjo sht m keq nga nj luft civile.
Ne nuk mundim ta ndryshojm dot situatn n vend, Fjodor. T
paktn t kujdesemi pr t ardhmen e familjeve tona.
Nuk jam i bindur se mund t sigurohet e ardhmja me nj qeveri q
paska vendosur ta festoj instalimin e saj n kryeqytet duke derdhur gjak
intelektualsh t pafajshm, t cilt jan t domosdoshm pr prparimin
e vendit. Nj shtet pa intelektual t mirfillt i ngjan nj miopi q nuk
shikon dot rrugn nga duhet kaluar.
Megjithat, fal kmbnguljes s doktor Kujtimit, Fjodori pranoi ti
strehonte tre antart e njsitit gueril n shtpin e tij.
247
VIII
248
Nj pushtet abuzues e on etiketn si t doj.
Si do t vej ky hall kshtu, Kujtim?
N qoft se ke ndryshuar mendje, un mund t t ndihmoj t ikni
nga Shqipria me gjith Polinn. N veri t vendit ka akoma nj shteg
kalimi t lir, i cili do prdoret prkohsisht si valvul pr t ulur
tensionin, gjersa t stabilizohet qeveria.
As mos ma zr ngoje m kt pun.
As ti mos m fol m kurr pr paknaqsit ndaj regjimit t ri.
Pse?
Se ashtu sht m mir.
Pr ty, apo pr mua?
Pr t dy. Madj as Polins nuk duhet ti flassh kurr pr gjra t
tilla, se ia zymton m keq jetn.
Ke t drejt.
Shkresn q ke marr prej njsitit gueril ruaje mir.
Si e kan nisur kta, ska shkres t t shptoj nga kasaphana.
Bj t mundurn. Pr t pamundurn, st vret ndrgjegjja, t
paktn.
249
IX
250
pushtuesi.
Por un, si zot shtpie, nuk kam planifikuar t jap hyrje me qira.
Planet i bn pushteti, populli i zbaton. Apo nuk je dakord me
vendimet e pushtetit popullor ti?
Sigurisht q jam. Por pushteti popullor duhet t mendoj edhe pr
familjen time.
Doemos. Prandaj ju sht br favor, duke ju ln katin e dyt
juve, si pronar t ksaj shtpie. Bile edhe familja q do t banoj ktu
do tju paguaj qira.
Kush do ta caktoj shumn e qiras?
Pushteti popullor, e kush tjetr? Populli yn i ka zgjidhur nj her
e mir kto probleme me revolucionin q bri. Mendon pushteti pr
gjithka; populli le ta kthej kapeln mbi sy tani.
Faleminderit pr sqarimet.
Kjo sht detyra jon ndaj popullit. Ne nuk jemi pushtues, q tju
marrim shtpin pa pyetur.
Kur mendoni se do t vij familja e kuadrit tuaj t banoj ktu?
Nesr, thash; nesr pasdite.
Ju lutem ti bni t ditur asaj familjeje t nderuar, se babai yn ka
ndrruar jet para disa muajsh dhe ndodh q mamaja t qaj ndonjher
me z n kujtim t tij. T na falin pr shqetsimin.
jan kto fjal? Ne jemi t gjith shqiptar dhe i respektojm
rregullat e zis. Aq m tepr q ajo sht familje labe dhe gruaja e shokut
Kanan di t qaj me ligje. Ajo mund ti bj shoqri nns suaj. Viktim
lufte sht babai?
Jo, vdiq i smur.
Pjesrisht viktim lufte, mbasi shrbimi mjeksor nuk ka qen i
rregullt dhe ilaet kan munguar pr shkak t lufts. Pr kt shtje
mund t bisedoni direkt me major Kananin, se ai sht kompetent edhe
pr probleme t tilla.
Faleminderit.
Ska prse. Pushteti sht i popullit, populli sht i pushtetit.
Derdhet vaji, bie n lakra, apo jo?
Po, po.
Tani ne do t largohemi. Mund t shihemi prsri, kur t vijm pr
ndonj vizit tek familja e shokut Kanan.
251
X
252
Po. Si po dgjojm, kontrollet e befasishme npr banesat e
ish-familjeve t pasura jan n rend t dits. N nj rast t till, un jo
vetm q do t humbisja nj shum leksh t konsiderueshme, por edhe
do t arrestohesha pr fshehje pasurie.
E kuptoj. N t vrtet, vetm n shtje leku nuk do t dshiroja t
przihesha kurr. Jeta ka vrtetuar se paraja sht e mbarsur me
keqkuptime. Po pranova q t ti ruaj parat n shtpin time, un do ta
bj kt gj n padijeni t plot t gruas dhe t vajzave t mia. Mirpo
kushedi si rrjedhin punt n kto koh t turbullta dhe un nuk dua q
djersa e familjes suaj t mbetet peng n shtpin time, Fjodor. Njerz
jemi; ja, vdiqa un nj dit papritur p .sh., ti mbetesh me gisht n goj.
Kjo mos ndodht kurr, por edhe sikur t ndodhte, un do t qaja
humbjen e mikut tim t vetm n kt vorbull jete t pasigurt, por
kurrsesi at t parave. Un e di q ti nuk do ti marrsh me vete n botn
tjetr ato. Dhe, mbi t gjitha, ajo gjendje leksh n shtpi time m vret
qetsin, duke pasur n kat t par nj kuadr t rndsishm t pushtetit
t ri. Un nuk mendoj se respekti dhe mirbesimi yn reciprok vlen m
pak se ajo shum leksh.
Ke t drejt. Brenda dy ditsh, un do t siguroj nj vend t
fsheht pr ato lek n qilarin e shtpis sime. Nj skic t sakt t
vendndodhjes do ta jap ty. Sido q t vrtiten punt, njri prej nesh do t
mbijetoj. Tani t rikthehemi n temn e spitalit. Ku mendon ta
sistemojm Polinn s afrmi?
Atje ku sht. Lakmia e teprt t l duarthat n fund.
At e kam parasysh mir un, sidomos n nj koh t till. Por
nuk sht lakmi t pretendosh at q meriton. Asnjra prej infermiereve
t tjera t spitalit ton nuk mund t krahasohet me Polinn, pr nga
aftsia profesionale dhe cilsia e shrbimit. Pr m tepr, ajo e ka gjuhn
e saj frngjishten, n t ciln jan t shkruara rregullat e prdorimit t
shumics s ilaeve.
sht m mir pr ty dhe pr vet Polinn q personeli i spitalit t
krijoj prshtypjen se ajo meriton m tepr, por drejtori tregohet
dorshtrnguar. Opinioni i kundrt do t ishte i dmshm, ndrkoh q
ne punojm si ift n kt spital.
Ky nuk sht privilegj, Fjodor. Aktualisht spitali ka m shum
nevoj pr ju, nga keni ju pr spitalin. Shoku Kanan nuk e bn dot
punn e psikologut, apo jo?
Ishte hera e par q qeshn qysh prej fillimit t biseds.
253
XI
254
filloi t m bnte propagand. Kur e pa q un nuk kisha ndrmend t
hiqja dor prej vendimit tim, ai m tha duke u skrmitur: Nuk sht faji
yt q po na i prplas dern n fytyr, por faji i atij q na del garant pr
simpatin ndaj pushtetit t ri t nj biri pasaniku q na vjen nga Franca.
Pse sylesh na quan ti ne, q pretendon t maskosh urrejtjen tnde ndaj
pushtetit popullor, duke prdorur si mask nj cop letre? Nuk e ditkemi
ne q personat, t cilt e prkrahn luftn ton vetm gjat muajve t
fundit, e bn kt pr t na hedhur hi syve? Kjo jo q po m thua sot
sht maksimumi q ti mund t bsh kundr nj pushteti q t djeg syt.
Do t pendohesh shum pr kt qndrim aventurier, por do t jet tepr
von. Lamtumir!.
Po pse nuk pranove t shkoje prkohsisht, t paktn, gjersa t t
rregulloja un ndonj raport mjeksor paaftsie pr t shrbyer n ushtri?
Ishte e pamundur. Pr t m bindur se sa i nevojshm ishte sot n
ushtrin shqiptare nj psikolog i prgatitur mir, shefi m shfaqi disa
sekuenca filmi q m tmerruan. Atje tregohej se si ishin pushkatuar me
gjyq rrufe shum ushtar t rinj me biografi t keqe, t cilt gjoja kishin
br propagand kundr pushtetit pr mungesn e theksuar t ushqimit
dhe t veshmbathjes n ushtri. Pra, ata ishin thjesht viktima pr t
mbjell terror, q t tjert t kynin gojn. Para se t kalohet n veprime
t tilla kriminale, me siguri krkohet edhe firma e atij q gjoja ushtron
detyrn e psikologut n ushtri. A mund ta bj dot un nj detyr t till,
Kujtim?
Ke t drejt, por
Nga ankthi q po prjetonte, doktor Kujtimi nuk e oi deri n fund
mendimin e tij. Por fjalt e tij t pakta qen t mjaftueshme pr Fjodorin
q u prgjigj:
E di q ndodhem prball nj rreziku eventual. Por edhe sikur t
m thrrisnin prsri, un nuk do ta pranoja kurr at vend pune.
Do ti thuash gj Polins?
Patjetr. M duhet q ta prgatis pak shpirtrisht pr ndonj ndarje
t befasishme. Prndryshe, ajo do t lebetitet kur t mbetet e vetme. Me
kt rast, po t krkoj nj favor, miku im.
Favoret e mundshme ndaj nj miku jan detyr.
N kushtet aktuale, m duhet ta v n dijeni Polinn pr t hollat
q na ruan ti. Natyrisht, ajo nuk do t dij asgj t sakt pr shumn, por
vetm ta marr vesh q nuk do t jet me gisht n goj ditn e hallit. Pr
nj gj t garantoj Kujtim: Polina di ti vlersoj e ti ruaj si duhet
sekretet; mos ki merak.
Un kam prova bindse pr kt. Pr hir t s ardhmes s familjes
suaj, un i kam folur gjat Polins rreth situats q do t krijohej n
Shqipri, pas vendosjes s pushtetit t ri, dhe i kam br thirrje t
bashkpunonte me mua pr kurimin e disa t plagosurve klandestin. Ajo
255
m ka kuptuar shum mir dhe ka vepruar me guxim prkrah mua. Sot
ky sht nj lajm i mir pr ty, se Polina disponon disa dshmi t
rndsishme, q m japin dor mua pr ta prkrahur n qoft se
Ajo do t ndodh, miku im, pa n qoft se Gjuha e shefit t
kuadrit t Ministris s Mbrojtjes ishte gjuh hetuesi.
I turbulluar, doktor Kujtimi nxori nj stilograf t bukur nga xhepi i
brendshm i xhakets dhe ia zgjati Fjodorit, duke i folur me mallngjim:
Ruaje kujtim nga un; e kam bler n Paris.
Fjodori e mori duke e falnderuar. Pastaj nxori nga ana e tij nj
stilograf dhe i tha doktor Kujtimit:
Ky sht stilografi i babait, t cilin e kam prdorur un pas
vdekjes s tij. Pr kt arsye, ai do t jet nj kujtim i dyfisht pr ty.
T dy miqt e shtrnguan njri-tjetrin n krah t mallngjyer. N
mendjen e secilit vrtitej pyetja torturuese:
Edhe sa koh do t jemi akoma bashk?
256
XII
257
XIII
258
Ose t dy, ose asnjri, Fjodor, i tha ajo duke i vendosur duart mbi
supe, me shikimin drejt n sy.
Ngjarjet kan marr rrjedh t keqe, Polin. T paktn lumturia
jote do t ishte nj ngushllim pr mua n fatkeqsi.
Polina ia shtrngoi me gjith forcn supet dhe iu prgjigj me nj
indinjat t dukshme:
Personi q po m flet me kt gjuh nuk sht Fjodori i shtrenjt,
q kam njohur un. Nuk e besoja kurr se mund ti dgjoja ndonjher
fjal t tilla nga goja e njeriut shpirtmadh, q m dashuroi atje ku
dashuria zvetnohet. Ti mendon vrtet se un mund t jem e lumtur pa ty
pran, Fjodor? Prania jote sht lumturia ime, ndrsa mungesa jote sht
fatkeqsia m e madhe, q mund t m ndodh n jet.
Fati ka tronditur her pas here jetn ton, Polin. Ka t ngjar q
un t t mungoj jo pr fajin tim, ndrkoh q mamaja i ka ditt t
numruara n gjendjen q ndodhet. Mos harro, se je nj e huaj n mes t
nj populli t orientuar, i cili po marshon duke knduar drejt mjerimit
m t madh njerzor t eksperimentuar qysh n kohn e Komuns s
Parisit.
E kam kuptuar deri diku situatn, Fjodor, por nuk kam dashur ta
prmend t keqen, se m dukej sikur do ta ndillja t afrohej. Ndoshta
nna, megjithse me shndet t brisht, do t vazhdoj t jetoj, po
ndodhi q ti t m mungosh fizikisht jo pr fajin tnd. Por prania jote n
zemrn time do t jet e prhershme dhe un do t bj t pamundurn q
t t gjendem pran, kudo q t ndodhesh. T jap fjaln se do t pranoj t
rripem si gjarpri n mjerimin shqiptar, por kurrsesi t ndahem pr s
gjalli prej teje. Ti je kuptimi dhe prmbajtja shpirtrore e jets sime.
Vetm duke i ndar bashk si lumturin edhe fatkeqsin, dashuria jon e
rrall do t mbijetoj. Ky ka qen pakti i prhershm shpirtror i
bashkjetess son dhe ai do t na shoqroj deri n varr.
Duke thn fjalt e fundit, Polina e shtrngoi fort n krah dhe e
puthi me sy t prlotur.
Fjodori prfitoi nga rasti pr ti dhn disa porosi t rndsishme:
Edhe po vazhdoi t jetoj, nna nuk sht n gjendje t t
ndihmoj pr asgj, Polin. Miku im i vetm mbetet doktor Kujtimi. Pr
fat t mir, ti e njeh tashm nga afr at dhe ju do t vazhdoni t punoni
bashk, besoj. Kshillat e tij do t jen shum t dobishme pr ty, mbasi
ai e njeh realitetin shqiptar si rrallkush. Tek doktor Kujtimi un t kam
ln nj shum t konsiderueshme t hollash q
Jooo, ne do t jemi gjithmon bashk, thirri Polina duke u
ngashryer dhe e futi kokn n gji t Fjodorit.
Tregohu e fort, e dashur, ashtu si je n t vrtet. Ndodhemi n
nj udhkryq t vshtir t jets dhe na duhet t shpalosim gjith vlerat
tona, pr t prballuar stuhin e fatit q po na kanos. Nj proverb
259
shqiptar thot: sjell ora, se sjell moti. Duhet t jemi t prgatitur pr
gjithka. Dikur m ke thn kto fjal t paharruara: Nuk m mbetet gj
tjetr pr t br, ve ti lutem Zotit t m krijoj mundsin, q ta tregoj
me prova sesa e gatshme jam t sakrifikoj pr ty, Fjodor. Un nuk kam
dshiruar kurr q t vinte nj ast i till, por me sa duket Zoti ta paska
dgjuar kt lutje fatale.
T hollat q kemi tek doktor Kujtimi do ti trheqsh pjes-pjes,
si do ta lyp nevoja, kryesisht pr t paguar tatimet q synojn rrnimin e
familjeve si e jona. Meqense jeta ka edhe t papritura, ti duhet ta dish
mir vendin ku i ka fshehur ai parat n qilarin e shtpis s tij. N kt
letr ke nj skic t qart t vendndodhjes s tyre. Me ndihmn e doktor
Kujtimit, ti do t vazhdosh t shessh edhe disa prej pronave tona, t
cilat un i kam shnuar me nj kryq jeshil n regjistrin e pasurive t
patundshme t familjes. Zoti u bft mburoja jote, e shtrenjta Polin!
Mburoja jon, shpirti im! murmuriti ajo duke hequr thell n
zemr.
Ata qndruan t prqafuar n heshtje, ndrkoh q zjarri n vatr po
venitej.
260
XIV
261
interesat e mjekut bamirs, Fjodori ia kishte ndaluar atij komunikimin n
telefon, apo takimet me njri-tjetrin. Prgjegjshmria e lart morale e
mikut t tij psikolog, ia shtonte respektin pr Fjodorin doktor Kujtimit.
Drejtori i spitalit e shikonte me keqardhje Polinn e prkushtuar n
pun. Ndonse ajo e kishte humbur qetsin shpirtrore pr vete t saj,
infermierja e zellshme u falte gjithmon buzqeshje t smurve dhe
kolegve t personelit. Vetm syt e doktor Kujtimit arrinin t
konstatonin trishtimin e maskuar prej buzqeshjes s mbl t francezes
s bukur. Trishtim q kishte gjas t shtohej
262
XV
Qershori i vitit 1947 filloi i nxeht si nga klima edhe nga tensionet e
brendshme politike n Tiran.
Nj dit doktor Kujtimi kishte hapur dritaren e zyrs dhe po sodiste
nj bli t ngarkuar me lule, vetm pak metra m tej. Aroma e tij dehse i
plqente shum. Nj mori bletsh zukatnin npr degt e blirit, t
knaqura prej asaj gostie t natyrs. Duke i ndjekur me sy, drejtori i
spitalit tha me vete:
Ah, sikur t arrinte edhe njeriu t punonte me prkushtimin e blets,
sa prpara do t ishte shoqria njerzore! Blett japin jetn pr
mbretreshn e tyre, se ajo u siguron vazhdimsin e jets n koshere,
ndrsa njerzit shpesh u binden verbrisht mbretrve, q ua nxijn
jetn.
Meditimin ia ndrpreu shefja e kuadrit t spitalit, e cila hyri me nj
regjistr n dor.
Shoku drejtor, shefi i mparshm i kuadrit ka br disa gabime t
rnda n regjistrin e personelit t spitalit, i tha ajo.
Shefja me arsim fillor kishte punuar nj vit si infermiere pran nj
brigade partizane.
Gabimet jan njerzore, shoqja shefe, iu prgjigj buzagaz drejtori.
M duket gabim i qllimshm, se sht prsritur tek shnimet
lidhur me stazhin n pun t pothuajse gjith antarve t personelit t
spitalit, insistoi ajo.
Dika e uditshme, se ai ishte nj profesionist i mir, tha drejtori
duke marr regjistrin.
Profesionist i mir, por pa partishmri, vrejti shefja, duke harkuar
vetullat.
Kjo sht e vrtet, prndryshe ai nuk do t pushohej nga puna.
Por t lutem m trego ku konsistojn gabimet e tij, mbasi un nuk po
arrij ti gjej vet.
Shefes s re n mosh i gufoi zemra. Ajo po kapte n gabim jo vetm
paraardhsin e saj n detyr, por edhe vet drejtorin!
Shiko se far ka br ai borgjezi: antarve t personelit t
spitalit u ka njohur vjetrsi pune, para se t fillonin pun ktu. Kuptohet
qllimi i tij antiklasor: punonjsit t merrnin, nj dit, m shum pension
nga sa do tiu takonte, ndrsa pushteti yn t harxhohej, n mnyr q t
dobsohej ekonomikisht. Dhe thuaj, pastaj, q ai nuk e meriton ti hidhen
hekurat.
263
N spital ne nuk kemi hekura, ia ktheu drejtori serioz. Prandaj
detyra jon sht t prcaktojm qart gabimin e tij dhe pastaj relacionin
prkats tua prcjellim atyre q kan hekura.
Pse akoma nuk e paske kuptuar gabimin e qllimshm t atij
borgjezit, shoku drejtor? pyeti ajo e habitur.
Un nuk po gjej asnj gabim n regjistr. Ki mirsin t mi
tregosh ti gabimet e atij borgjezit.
Ajo u pozicionua prkrah drejtorit dhe nisi ti shpjegonte gabimet:
Marrim emrin e par. Ja data e fillimit t puns, ja diferenca e
Shefes iu bllokua zri kur e pa se nuk e argumentonte dot gabimin e
supozuar t gjykuar prciptas. Doktor Kujtimi filloi tia sqaronte
funksionin e do kolone t regjistrit dhe ajo arriti m s fundi t kuptonte
se borgjezi nuk kishte sabotuar dot kt her.
Megjithat shefja entuziaste nuk i hodhi armt:
Partia na mson t vigjilojm ndaj npunsve t regjimit
antipopullor. Prandaj jam m e knaqur q e akuzova pr gabime, t cilat
ai nuk i paska br, se sa t mos konstatoja dot gabime t qllimshme.
Apo jo, shoku drejtor? e pyeti ajo e buzqeshur.
Patjetr. At nuk e gjeti asgj e keqe nga akuza jote e pabaz,
ndrsa spitalit ton mund ti kushtonin shum gabimet e qllimshme t
tij.
Shefja e prshndeti dhe doli nga zyra shend e ver.
Eh, regjim i antivlerave !, tha me vete doktor Kujtimi, duke u
avitur srish tek dritarja prball blirit.
264
Doktor Kujtimi e ftoi Polinn t hynte e para n zyr dhe mbylli
dern. Ai u mundua t fliste me nj z sa m t qet:
M telefonuan se ti duhet t shkosh n shtpi, Polin. Ndoshta i ka
ndodhur gj vjehrrs s smur, apo ndonj problem tjetr
Kush ju telefonoi? nxitoi t pyeste Polina.
Personi q m telefonoi nuk mu prezantua as si institucion, as si
individ. Ishte nj z femre q m bri t ditur vetm kaq: njoftimi sht
zyrtar.
Polins iu mbushn syt me lot. Doktor Kujtimi mori fjaln prsri:
Sido q t jet puna, ti duhet t ruash gjakftohtsin, Polin.
Prandaj mblidhe veten, para se t dalsh nga zyra. Kt kshill po ta jap
si mik i familjes suaj, jo si drejtor spitali.
Faleminderit shum. Sipas porosive t Fjodorit, ju do t jeni
kshilltari im besnik n munges t tij.
E kam pr detyr dhe pr nder t luaj kt rol n t mir t nj
familjeje fisnike, me t ciln m lidhin kujtime t shumta. Prve
miqsis s hershme me Martinin, un pata fatin e mir t bashkpunoja
gjat tre vjetsh me Fjodorin. Mbresat q ruaj prej tij jan t
pashlyeshme. Ai sht nj intelektual i holl dhe nj psikolog i talentuar,
me t cilin do t krenoheshin edhe klinikat m t mira t bots. Por, me
sa duket, n vendin ton do t asgjsohet gjithka e mir dhe Shqipria
do t bhet djepi ku do t prkundet e keqja. Prandaj m ndan dhe me
Fjodorin.
Telefonata enigm q keni marr mund t jet sinjal i nj ndarjeje
prfundimtare me t
Qetsohu, Polin, pastaj nisu pr n shtpi.
Pas dy minutash, ajo doli nga zyra.
265
XVI
266
gjoks, ia ndrpreu fjaln shefes ushtarake. Ajo thirri n emr njrin prej
bashkpuntorve t saj dhe i ftoi t vinin t gjith n dhomn e t
smurs.
Duke par vjehrrn q dergjej pa ndjenja, Polina filloi t qante me
dnes.
Duhet ti telefonojm spitalit; e ke numrin e urgjencs? e pyeti
njri prej kolegve prgjegjsen.
Jo; kam vetm numrin e drejtorit t spitalit.
Njsoj sht. Telefonoi atij t drgoj ambulancn.
Prgjegjsja u afrua pran bashkbiseduesit dhe i tha me z t ult:
Si thua ti, ia vlen ta shqetsojm drejtorin e spitalit pr kt
plakaruqe aristokrate?
N kt rast, po. Ajo i humbi ndjenjat mbasi shkove ti atje.
Prgjegjsja rrudhi turinjt nga paknaqsia dhe formoi si me pahir
numrin e telefonit t drejtorit t spitalit. Doktor Kujtimi iu prgjigj
menjher.
267
XVII
Kur xhipsi u zhduk pas kthess s par t rrugs, Polina mbylli dyert
me els dhe nxitoi pr n spital. Para hyrjes pr n salln e
reanimacionit, ajo pa doktor Kujtimin duke br ecejake me duart t
kapura pas shpine.
Qetsohu, Polin, qetsohu! i tha ai duke e par t skuqur n
fytyr prej nxitimit dhe emocionit.
Si sht m, apo
Jo, jeton akoma, e ndrpreu doktor Kujtimi. Por nuk sht mir.
A mund t shkoj ti shrbej pak?
Mund t shkosh pr ta par, mbasi nuk ke far shrbimi ti bsh.
Pr at sht fat ti kthej kraht bots q l pas, por mua m merr
n qaf se mbetem vetm. Do t shkoj ti shrbej sadopak.
I vetmi shrbim, pr t cilin ajo do t ket nevoj s shpejti, sht
prcjellja pr n banesn e fundit, Polin. Pr kt duhet t bisedojm s
bashku; t pres n zyr.
Ndrsa Polina hyri n salln e reanimacionit, drejtori i spitalit u nis
me hap t matur drejt zyrs, duke knduar n surdin dy vargje t nj
knge t lasht franceze q e kishte pr zemr:
268
XVIII
Kur Polina trokiti, doktor Kujtimi nuk i tha hyr!, por shkoi e i hapi
dern. ehrja e saj e vrar e preku mjekun me prvoj t gjat. Arrestimi
i Fjodorit dhe agonia e vjehrrs kishin qen nj goditje e dyfisht pr
Polinn brenda disa orsh. N mngjes ajo kishte ln burrin dhe
vjehrrn n shtpi, ndrsa n mbrmje do ti duhej t mblidhej vetm.
Ose do ta kalonte natn n salln e reanimacionit, pran t vjehrrs, n
qoft se do ta gdhinte e gjall.
Pr syt e strvitur t doktor Kujtimit, ajo dit e kishte lodhur
shpirtrisht Polinn sa tre vjet vuajtje fizike. N cepat e syve t
kadifenjt pr her t par dalloheshin rrudha n moshn 28 vjeare.
Polin, e kuptoj mir pozitn tnde t vshtir dhe m vjen keq q
rrethanat nuk m lejojn t t ndihmoj aq sa duhet, e filloi bisedn doktor
Kujtimi me z t prdllyer.
Faleminderit shum pr aq sa keni br dhe po bni pr mua, zoti
Kujtim. Pavarsisht se jam lindur e rritur n Franc, un arrij ta kuptoj
realitetin e vrazhd shqiptar. Pr kt m ndihmon mjaft fakti q im at e
kishte studiuar me hollsi historin e Komuns s Parisit dhe, her pas
here, prsriste shprehjen e nj historiani t shquar: Udhheqsit
shpirtror t asaj lvizjeje, agresive e regresive, meritojn nj vend
nderi n muzeun e prbindshave t kombit.
Ather pse nuk pranove propozimin e prsritur t Fjodorit, q t
ktheheshe n Franc ?
Pa Fjodorin, pr mua sht Shqipri kudo; ndrsa me Fjodorin,
sht kudo Franc.
Ke akoma koh t mendosh pr kt shtje, Polin.
M vjen keq q po e dgjoj nj sugjerim t till nga miku i vetm i
Fjodorit.
Doktor Kujtimi u skuq n fytyr dhe u orvat ti justifikonte fjalt q
tha:
Komuna e Parisit sht lule, n krahasim me komunizmin primitiv
e barbar q po rrnjoset n Shqipri, Polin. do vler e vrtet e ktij
populli dhe e ktij vendi po shkatrrohet, pr tu prdorur si karburant i
makineris s rnd shkatrrimtare t shtetit, q po tjetrson edhe vet
njeriun. E vrteta po flijohet pr hir t gnjeshtrs, e drejta mohohet n
emr t s padrejts, atdhedashuria sht shpallur mkat klasor prej
internacionalizmit hipokrit e mashtrues. Virtyti po luftohet pr tu
zvendsuar nga vesi, turpi po akuzon nderin, dinjiteti sht shpallur
dukuri antiklasore dhe detyrohet ti lshoj vendin depersonalizimit t
269
skajshm t individit robot. Dhe njeriu tronditet kur mendon se kjo
dram kombtare sht n fillimet e saj Pr kt arsye t bra thirrje
pr ta rishikuar vendimin e qndrimit n Shqipri. T krkoj ndjes,
Polin, nse t kam lnduar pa dashje.
Me takon mua tju krkoj ndjes pr shprehjen e nxituar, zoti
Kujtim. Por jam e sigurt q ju e kuptoni turbullimin tim n nj dit kaq t
tensionuar sa e sotmja. Nuk di se bhet me Fjodorin, nuk di sa do t
zgjas agonia e vjehrrs, ndrkoh q shtpin e kam ln n nj rrmuj
t plot, pas kontrollit t rrept q u ushtrua atje.
far morn me vete ata q bn kontrollin?
Disa dokumente q kishte ln Fjodori pa i asgjsuar, dy ditar t
babait t tij dhe disa libra.
Ke nevoj pr lek tani?
Nuk besoj. Ndoshta do t m duhen s afrmi pr ceremonin
funebre t vjehrrs.
Kryesisht pr kt problem doja t bisedonim. Ti e di q, sipas
rregullores s spitalit, t smurt pa shpresa shptimi ne i nxjerrim pr t
vdekur pran familjeve t tyre. Vjehrra jote sht pikrisht n kt
gjendje. Mirpo ty nuk t leverdis aspak q ne t ta sjellim at n shtpi.
Aq m tepr q atje mbretron rrmuja tani. Un kam vendosur q ta
mbajm n spital, derisa t ndrroj jet. Jo vetm q ky veprim do t t
shptoj ty nga telashet, por duke vdekur ktu, spitali sht i detyruar q
ti bj arkivolin dhe ta prgatis pr n varreza. Ather un do t
lajmroj ndrmarrjen komunale pr ta uar n banesn e fundit. N kt
mnyr, ti lirohesh nga t gjitha shpenzimet. Pr shkak t lufts s
klasave, familja juaj nuk ka m miq pr t krijuar kortezhin e prcjelljes
s fundit, q ti t mos jesh dakord me planin tim.
Faleminderit shum pr kujdesin tuaj atror, zoti Kujtim. Un do
t jem e vetme n varrimin e vjehrrs.
Meq ra fjala, doja t t pyesja se ku gjenden dy motrat e Fjodorit.
E di q e madhja sht martuar hert n Amerik, por pr tjetrn nuk di
gj.
Edhe e dyta n Amerik sht martuar, por ka shum koh q
jeton e paralizuar, si pasoj e nj aksidenti automobilistik. Motra e
madhe e Fjodorit erdhi n Tiran, kur mori vesh pr vdekjen e babait, por
qndroi vetm pes dit dhe iku e trembur prej ngjarjeve t ktushme.
Ather prcjellja e vjehrrs nga spitali pr n varreza eviton edhe
nj dhimbje morale: mungesn e kortezhit.
Po. Pr kt arsye un ju falnderoj edhe nj her tjetr.
Nuk duhet t m falnderosh, Polin, por vetm t m falsh, q
un nuk mund t t shoqroj dot n varreza.
sht kjo fjal, zoti Kujtim? Pas pushimit t Fjodorit nga puna,
ai nuk pranonte m q ju ta takonit as fshehurazi, natn, e jo t vini
270
ashiqare n varrimin e nns s nj t arrestuari pr veprimtari
armiqsore.
Njeriu i virtytshm di ta prezantoj veten n t gjitha rrethanat
por, mjerisht, jetojm n epokn e gjeneral vesit, e mbylli bisedn duke
pshertir doktor Kujtimi.
271
XIX
272
XX
273
XXI
274
XXII
275
rrug t gjat e t vshtir, ku n prgjithsi mungon komunikacioni.
Hallexhinjt si ti e bjn nj pjes t mir t udhtimit m kmb.
T njjtn gj do t bj edhe un.
Natyrisht. Por, si t thash, rruga vajtje-ardhje sht goxha e
gjat dhe udhtimi natn sht i detyrueshm. Ti nuk udhton dot e
vetme n ato zona t shkreta.
Polins i rrodhn lot. Vshtirsia, pr t ciln po i fliste doktor
Kujtimi, iu duk penges e pakaprcyeshme.
Un nuk duroj dot pa e takuar Fjodorin, zoti Kujtim. M
ndihmoni, ju lutem, ti gjej nj zgjidhje problemit t udhtimit.
Ai u mallngjye prej lotve t saj q po shtoheshin.
Mos u trishto, Polin. Do t mundohem t ta zgjidh hallin.
Faleminderit; ju jeni Zoti pr mua.
Jo, Polin; un jam thjesht nj mik familjar, q i prjetoj me
dhimbje vuajtjet tuaja t pamerituara.
276
XXIII
Kur shkoi tek zyra e drejtorit n orn e caktuar, Polina e gjeti atje
shoqen e saj t ardhshme.
Polin, kjo sht Aneta Dema; njihuni bashk, i tha me nj
buzqeshje t prmbajtur doktor Kujtimi.
Ato u prqafuan si dy t njohura t vjetra. E ndjenin reciprokisht se
halli, q po i bashkonte, do ta forconte shpejt miqsin midis tyre.
Doktor Kujtimi mori prsri fjaln, duke iu drejtuar Anets:
Kjo sht francezja Polin Malarm, pr t ciln t kam folur
gjat. Rreth nj vit e gjysm m par, i kan arrestuar burrin q punonte
277
psikolog n spitalin ton. Qysh ather, Polina as e ka par e as ia ka
dgjuar m zrin njeriut t saj m t dashur. Kuptohet me far ankthi e
malli e pret ajo takimin e par me t. Tani bisedoni pr organizimin e
udhtimit tuaj pr n burgun e Burrelit. Fal prvojs s saj t hidhur,
Aneta duhet t kontribuoj m shum pr kt. Natyrisht, n t ardhmen
ju nuk do t keni m nevoj pr ndrmjetsin time.
Me bukurin q ka Polina, duhet t udhtoj e maskuar n ato
zona te shkreta, ku ne do t jemi t detyruara t udhtojm ditn edhe
natn, tha Aneta duke buzqeshur.
Zri dhe mnyra e t shprehurit t saj i ngjalln optimizm Polins.
Aneta linte t kuptohej, se kishte besim n vetvete dhe n at q thoshte.
Ju duhet t diskutoni pr gjithka, mbasi ka detaje mjaft t
rndsishm, si ky q prmendi Aneta, t cilt mund t bhen burim
rreziku pr ju. Tani u njoht bashk dhe mund t shkmbeni vizita me
njra-tjetrn, pr ti rrahur mendimet me ng. Duke dal nga kjo zyr, ne
duhet ta harrojm bisedn q zhvilluam.
278
XXIV
279
At mund ta mbaj edhe n xhep, i tha Polina.
Patjetr. Sipas rregullores s burgut t Burrelit, nuk lejohen m
tepr se 6 kilogram ushqime pr do t burgosur, q bn takim me
familjen. sht mir t mos osh gjell t gatuara, mbasi, gjat kontrollit
me urrejtje q bn policia, ato dalin jasht prdorimit e nuk hahen.
Sheqeri, makaronat, mishi me feta apo kafeja jan artikujt m t
prshtatshm.
Pse, nuk ua siguron ushqimin shteti t burgosurve? pyeti e habitur
Polina.
Shteti u jep atyre 400 gram buk misri n dit, nj garuzhde aj
bajat n mngjes dhe po aq lng qepe t zier n drek. Kaq.
Po sa do ti mbajn ata 6 kg ushqim, q do tiu ojm ne?
Ne kemi pr detyr t bjm at q mundemi, Polin; reston e ka
Zoti n dor.
Ke t drejt. Po veshmbathje, sa lejojn?
Kur takohesh pr her t par me njeriun tnd t burgosur, si puna
jote s afrmi, t lejojn t osh 4 kg veshmbathje. Hert e tjera, vetm 2
kg n do gjasht muaj. Ve duhet t mbash parasysh kt fakt: nuk
duhet t osh kpuc t mira, apo kostum t ri. Polict ti shqyejn ato
nga inati, gjoja pr ti kontrolluar se mos ke futur ndonj letr brenda
tyre. Nuk meritojn veshmbathje t reja armiqt e Partis, thon ata.
Po Fjodori kostumet i ka t mirmbajtur, u shpreh Polina e
menduar.
Ja do t bsh: nuk do ti osh kostum, por xhaketn ndryshe nga
pantallonat. Po qe se jan t reja, zhubraviti n disa vende.
N anta lkure i transportoni ushqimet dhe veshmbathjen pr
atje?
Shyqyr q ma kujtove kt problem t rndsishm! Po t pan ti
afrohesh ports s burgut me anta lkure, polict ti flakin tej me
prbuzje duke klthitur: Posht aristokracia gjakpirse!. Dhe nuk t
lejojn t bsh takim fare me njeriun tnd.
Po si veproni ju?
Ushqimet dhe artikujt e veshmbathjes i ojm n trasta plhure t
vogla, t cilat i fusim pastaj n nj trast m t madhe doku. Atje
mbajm edhe dika pr t ngrn pr vete gjat udhtimit, mbasi n
lokalet e rralla q takojm ushqimi kushton shtrenjt.
Por un nuk kam trasta dhe nuk di si prgatiten.
Bli vetm rrobn, se ti prgatis un trastat.
T faleminderit shum.
Nuk kemi pse ta falnderojm njra-tjetrn, se na lidh i njjti hall.
Edhe dika tjetr, Polin, se pr pak harrova. Duhet t msosh patjetr ti
ngarkosh n shpin me litar t holl trastat, prndryshe nuk i transporton
dot n ato rrug pa fund, ditn dhe natn. Sidomos kur fryn er e bie shi,
280
duhet ta shtrngosh patjetr pelerinn pas trupit; pra, duhet ti kesh duart
t lira.
M fal, Anet, por nuk po t kuptoj dot.
Do m kuptosh dalngadal, kur t ta tregoj konkretisht se si
duhet t veprosh, ia ktheu ajo.
Aneta shkoi n dhomn tjetr, mbushi shpejt e shpejt nj trast me
rroba, mori mushaman e shiut, litarin e holl q prdorte vet pr
ngarkes dhe u kthye srish tek Polina. Ajo i futi kraht mushamas,
mori n dor trastn me rroba dhe filloi ti shpjegonte Polins:
Kur fryn er e fort e bie shi, si ditn edhe natn, nuk mund t
ecsh dot duke e mbajtur trastn e mbushur n dor. N radh t par ajo
t kput kraht dhe lodhesh shpejt, ndrkoh q udhtimi sht shum i
gjat. Nga ana tjetr, duart duhet ti kesh patjetr t lira, ti mbash n
xhepa, q t mos t t ngrijn nga t ftohtit, dhe t shtrngosh
mushaman e shiut ose pelerinn pas trupit. Gjithashtu duart e lira jan t
domosdoshme edhe pr tu mbrojtur nga qent, kur t na sulmojn.
Pse do na sulmojn, jan t trbuar? pyeti e habitur Polina.
Aneta u shkreh s qeshuri dhe e prqafoi me dhembshuri.
Jo, Polin, nuk jan t trbuar, por gjat udhtimit m kmb ne
nuk ecim gjithmon prgjat rrugs automobilistike. Pr t fituar koh,
prdorim udh t shkurtra, t cilat ndodh t kalojn afr banesave t
fshatarve. Qent e ktyre banesave na sulmojn si keqbrs.
Ne na kan br keq t tjert, pa i br keq njeriu, tha Polina duke
pshertir.
Por qent nuk e din kt, ia ktheu Aneta duke qeshur prsri.
Ather duhet t m msosh si ngarkohet trasta n shpin me litar.
Tani u fute n tem. Ja shikom mua si veproj.
Aneta e prsriti ngadal tri her ngarkimin dhe shkarkimin e trasts
prej shpine.
M duket se e kuptova, i tha Polina.
Provoje.
Polina nuk arriti ta ngarkonte dot trastn n shpin, pa ndihmn e
Anets. Por mbasi e prsriti disa her t njjtin veprim, ajo e msoi. Me
trastn n krah, e veshur me pelerinn e shiut t Anets dhe duart n
xhepa, Polina u shpreh e habitur:
Sa shkoll e madhe q sht prvoja, Anet! E ngarkuar n kt
mnyr, mund t ecsh pa shum vshtirsi.
Mos u entuziazmo shpejt, Polin, se do e mir ka t keqen e saj, i
tha Aneta me t qeshur.
Cila sht e keqja n kt rast? e pyeti Polina kureshtare.
Me koh, litari i kryqzuar mbi gjoks do ta vras gjirin tnd t
bukur.
Derisa t dal Fjodori nga burgu, gjirin tim do ta ken vrar
281
vuajtjet dhe mosha, u prgjigj Polina me sy t prlotur.
M fal; bra shaka, i tha Aneta e skuqur n fytyr, duke e
prqafuar.
282
XXV
283
XXVI
Ja i ziu burg, i tha Aneta, kur godina e zymt u shfaq para syve t
tyre t lodhur e t trishtuar.
Prball ports s burgut kishte persona t tjer q prisnin.
Po tani do t bjm? pyeti Polina e stresuar.
Do t paraqitemi tek zyra e oficerit t rojs, ku do t dorzojm
pasaportat dhe do t japim emrat e njerzve tan t burgosur.
Dhe ata do ti thrrasin pastaj?
M ngadal pr ti thirrur, durim. Pa kaluar t paktn tri or, nuk i
takojm dot njerzit tan. Pastaj, si e shikon, ka t tjer njerz n radh
para nesh.
Ato i shkarkuan trastat nga shpina dhe lan Arsenin pran tyre. Aneta
e Polina u futn n radh para sportelit t oficerit t rojs.
Ti kalo para meje, meqense sht hera e par q vjen, i tha Aneta.
Ndoshta do t kesh nevoj ti japsh ndonj shpjegim oficerit t rojs
dhe un mund t t ndihmoj pr kt. Tani hiqe kapuin nga koka.
Oficerit t rojs i trhoqi vmendjen pasaporta e Polins dhe
fizionomia e saj.
Ke qen ndonjher tjetr ktu ti? e pyeti duke hapur pasaportn
pr t br regjistrimin.
Jo, sht hera e par.
Si quhet i burgosuri q do t takosh?
Fjodor Petrela.
h, e paskeni gjetur si me pish njri-tjetrin, ia bri oficeri i
rojs. Pak borgjez ka Franca q paske grisur tri pal kpuc ti, pr t
psonisur kt peshqeshin ton ktu? Apo ke ardhur me mision.
Misioni im sht t takoj burrin e burgosur, zotri.
Zotrinjt ec e gjeji atje n Franc, n qoft se t ka marr malli
pr ta. N Shqipri ka vetm shok. Ndonjrit q e mban veten pr zotri
ktu tek ne, si ai kapadaiu yt, ia thyen hundn Partia, si do ta shikosh
me syt e tu. Tani largohu dhe prit t dgjosh emrin, kur t t thrrasin
pr takim.
284
thirrur pr takim, qysh kur kishin mbrritur Aneta me Polinn, asnjrin
nuk kishte shqiptuar dot t sakt.
Nj punonjs i kartoteks s burgut, q kishte dal t pinte cigare
jasht zyrs, iu afrua pran policit e i tha me z t ult duke qeshur:
Po lexove nj emr t sakt, do t t fal tri cigare.
Nuk sht faji im. Listn e bn oficeri i rojs, q shkruan si me
kmbt e puls; shiko.
Polici i tregoi listn dhe shtoi:
Un vrtet dy klas shkoll kam, por klasn e dyt e mbarova me
fletlavdrimi. Oficeri i rojs ka br vetm gjasht muaj kurs, kur ka
qen partizan. Ma ka thn me goj t tij kt.
Punonjsi i kartoteks qeshi dhe hyri n godinn e administrats s
burgut.
285
XXVII
286
XXVIII
287
muaj. Ti mund t m shkruash edhe m tepr.
Do t shkruaj rregullisht.
Me k erdhe?
Kam nj shoqe shum t mir, me t ciln do t vij gjithmon.
Armiqt e gjejn kollaj njri-tjetrin, tha duke qeshur polici. Tani
ndahuni, se takimi mbaroi, urdhroi ai.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit t mallngjyer:
Poolin!
Fjoodooor!
Npr labirintin e korridoreve t zymt t burgut kumboi jehona e
dhimbshme e dashuris s flijuar.
288
XXIX
Nat. Ato vazhdonin t ecnin qysh prej tri orsh. N mes t tyre,
Arseni. Aneta dhe Polina e kishin kapur pr dore q ti jepnin zemr atij
dhe t merrnin zemr edhe vet. Ideja se ishin tre persona e bnte tri her
m t fort secilin prej tyre.
Mu mpin kmbt, mama; nuk eci dot m, u dgjua zri ankues i
Arsenit.
Forca edhe pak, xhani i mamit. Pas nj erek ore, arrijm tek
Shpella e Lotve. Atje bn m ngroht dhe mund t lodhemi e t flem
dy-tri or.
Po un nuk eci dot m t thash; vetm t zvarritem.
Do t t ndihmojm un e Polina, shpirt.
Ato e kapn fort prej krahsh dhe filluan ta onin pjesrisht pesh. Ai
qeshi me z t lart.
Ule zrin se filluan t lehin qent, vrejti Polina.
Po n Franc shqip lehin qent, Polin? pyeti kureshtar Arseni.
Ishte radha e atyre t dyjave t qeshnin me z.
Oh, t keqen nna, na lodhe me kto fjal! i tha Aneta.
Me t mbrritur tek shpella, Arseni u shtri q n hyrje t saj.
Jo aty, se ka lagshtir, i tha e ma duke ndezur nj qiri. M
tutje ka disa drur t shtruar prtok me kasht prsipr. Hallexhinj si ne
kan qen edhe ata q e kan br kt shrbim t mir.
Pse quhet Shpella e Lotve? e pyeti Polina kureshtare.
Edhe un e kam br kt pyetje dikur. Prgjigjja ka qen se
banorve t zons prqark u ka rastisur t dgjojn t qara natn, kur
kalojn kndej pari.
Dhe ti na sjell ne ktu pr t fjetur? protestoi Arseni, duke e kapur
t mn pr krahu.
Sa her kemi fjetur bashk ktu dhe jemi zgjuar si kokrra e thans,
t kujtohet?
Por ather nuk dija gj un.
Mos e vazhdo m kt bised, Arsen, se Polina do t mendoj q
ti trembesh vrtet, nuk je trim si burrat shqiptar.
Jo, moj; un bra shaka, u trhoq me dinjitet adoleshenti.
Nn dritn e zbeht t nj qiriu, ata hngrn disa kafshata buke, para
se t shtriheshin. Nga lodhja e madhe, i zuri menjher gjumi.
289
luajtur me Fjodorin n vaskn e banjs t kabins s tyre n vaporin
Piramida. Ndrsa ata po gajaseshin me njri-tjetrin, nj dor e zez doli
papritur prej ujit, i kapi hundn me pinc Fjodorit e ia shqeu. Polina
ulriu dhe u hodh prpjet.
pate? e pyeti Aneta e alarmuar.
M fal! U zgjova nga nj ndrr e keqe, u prgjigj Polina me z t
ndrojtur dhe u ngashrye.
Qetsohu, Polin, bn kshtu? Ti shyqyr q na zgjove, se paska
vajtur von, i tha Aneta, duke par hyrjen e shpells t ndriuar nga drita
e dits s re.
290
XXX
291
shpenzimet pr t siguruar artikujt ushqimor t parashikuar n shkresn
e detyrimeve.
Dhe sa arrinte shifra e prgjithshme?
640 mij lek.
Kur duhet ta paguash kt shum?
Pr tri jav.
Po t llogarissh edhe ato t parat, shkojn mbi nj milion e
gjysm lek brenda dy muajsh. Mjer shoqria, kur marroset shteti!
292
XXXI
293
edhe un katr her n vit do t shkoj tek burri.
Polina i ruante me kujdes t gjitha letrat. Her pas here ajo i rilexonte
me mall dhe i dukej sikur bisedonte me Fjodorin. Franceska tashm po
msonte t lexonte edhe midis rreshtave t atyre letrave. Pra, ajo kishte
filluar t kuptonte edhe at q Fjodori nuk e shkruante dot, pr shkak t
censurs s rrept t burgut. Polina e njihte mir stilin e t shprehurit dhe
t t shkruarit t psikologut t saj.
Krahas letrkmbimit me Fjodorin, ngushllimi i dyt i Polins ishte
ditari q ajo kishte filluar t mbante qysh n Kairo, mbasi mori vesh
lajmin e hidhur se nuk do t bhej kurr nn. Me nj shkrim t imt, ajo
kishte derdhur shum dhimbje e nostalgji n flett e ditarit t saj.
Fjodori e kishte kuptuar qysh n Egjipt q Polina mbante ditar, por ai
e kishte gjykuar m t arsyeshme q ajo t mendonte se ai nuk dinte gj.
N kt mnyr, Polina do t ishte m e shpenguar n shfrimin e
ndjenjave dhe mendimeve t saj. Tani q at e rrethonte vetmia e ftoht,
letrkmbimi me Fjodorin dhe faqet e ditarit ishin serumi i shpirtit t saj.
294
XXXII
295
Malarm sht formuar si infermiere n nj shkoll mjeksore shum
cilsore dhe ka nj stazh pune disavjear n njrin prej spitaleve m t
mir t bots. Gjat gjith kohs q ka punuar n spitalin ton, ajo sht
shquar pr nj shrbim shembullor. Mjaft pacient, q kan qen trajtuar
prej saj, i kan drguar letra falnderimi drejtoris s spitalit. Un mund
tju tregoj disa prej tyre.
Duke thn kto fjal, drejtori u shprndau nga nj letr n zarf
kolegve t tij.
Shefja e kuadrit mori fjaln, pa e lexuar fare letrn q i dha doktor
Kujtimi:
Partia na mson se shpesh armiqt e klass, pr t fshehur gjurmt
e tyre, sillen e punojn mir nga frika e ligjeve t pushtetit popullor, jo
nga ndrgjegjja. N relacionin tim bhet fjal pr nj qytetare franceze
q nuk dihet pse nuk kthehet n vendin e saj, por pranon t sakrifikoj
jetn pr nj armik t popullit shqiptar. A nuk sht ky nj solidarizim i
hapur i saj me veprimtarin armiqsore t bashkshortit, i cili ka qen
gjithashtu nj punonjs i ktij spitali? Ne nuk mund ti mbyllim syt
prball sjelljes s saj antiklasore, shoku drejtor, pr hir t faktit se kjo
far borgjezeje na qenka infermiere e mir.
Shprehja e fundit ironike e shefes s kuadrit dhe nj harkim
tendencioz i vetullave t saj e indinjuan doktor Kujtimin.
I prmbajtur por i vendosur, ai u kundrprgjigj:
Partia jon dallohet nga largpamsia dhe qartsia e gjykimeve
dhe e veprimeve t saj, shoqja shefe. Ajo e trajtoi me dashamirsi
psikologun Fjodor Petrela n spitalin ton, pr sa koh ai punoi me
ndrgjegje. Kur ai shkeli ligjet, ajo ia tregoi vendin, pavarsisht se
doktor Petrela kishte sakrifikuar pr strehimin e njsitit gueril t Tirans,
duke u shptuar jetn antarve t tij.
Mos sht ndonj prrall e treguar nga ish-kolegu juaj i puns
kjo, shoku drejtor? ndrhyri n bised sekretarja e partis.
Shefja e kuadrit nuk e prmbajti dot veten dhe ia shkrepi t qeshurit;
sekretarja i bri shoqri n humor.
Kjo sjellje arrogante e dy shoqeve me partishmri i la shije t hidhur
drejtorit, por ai u prgjigj me qetsin dhe maturin e tij t zakonshme:
N t vrtet mua m kan plqyer shum prrallat kur isha fmij,
shoqja sekretare. Por ngaq kisha dgjuar shum, filluan t m krijonin
alergji pas adoleshencs. Un disponoj prova shkresore pr at q thash
dhe ju mund ti lexoni vet ato.
Doktor Kujtimi nxori prej sirtarit tri fleta letre. Ai u dha nga nj
secils prej t pranishmeve, ndrsa t tretn e la mbi tavolin duke i
porositur:
Mbasi ti lexoni dshmit q keni n duar, i shkmbeni me
njra-tjetrn, se jan t ndryshme. Gjithashtu duhet t lexoni edhe at
296
fletn e tret.
Nj heshtje e thell i pasoi fjalt e drejtorit. Dy shoqet partiake
shkmbyen letrat dhe, pas pak, filluan t pshpritnin me njra-tjetrn.
Tani po e kuptoj pse u interesua shoku Rexhep pr Fjodor
Petreln, pas arrestimit t tij, i tha sekretarja e organizats baz doktor
Kujtimit duke i kthyer njrn nga letrat.
Shoku Rexhep nuk do t ishte sot kuadr i rndsishm n
Ministrin e Brendshme, po t mos ia kishte shptuar jetn Fjodor
Petrela dikur, ia ktheu drejtori, duke i theksuar mir fjalt.
E uditshme! E paska br si lopa ish-psikologu i spitalit ton, tha
shefja e kuadrit Megjithat objekt i diskutimit ishte bashkshortja e tij,
jo ai vet, shtoi ajo.
Po, por infermierja e reanimacionit u b objekt diskutimi pr
shkak t bashkshortit, ama, vrejti drejtori.
Dhe pr shkak t nnshtetsis s saj, e plotsoi shefja e kuadrit.
Ju siguroj se un nuk kam punsuar asknd n spital, pa njohur
m par personalitetin e tij si njeri. Polin Malarm ka merita, m
shum edhe nga vet bashkshorti i saj, n mbshtetje t njsiteve
guerile t Tirans. Pr kt edhe ajo m ka paraqitur provat shkresore
prkatse, tha drejtori duke nxjerr prej sirtarit disa letra t tjera.
Ai ua zgjati ato dy shoqeve t pranishme dhe priti reagimin e tyre.
Pr udi t tij, kt her qe vet shefja e kuadrit q shprehu opinion t
kundrt pr Polinn:
Faleminderit pr sqarimet e argumentuara, shoku drejtor. N saje
t dokumentacionit q disponoj n zyrn time, un jam e bindur q
shumica drrmuese e punonjsve t spitalit ton nuk i kan meritat e
infermieres prgjegjse t reanimacionit. Pavarsisht se ajo sht nj
qytetare e huaj, Partia na mson q njerzit ti gjykojm vetm nprmjet
puns. E trheq relacionin q ju paraqita.
Sekretarja e partis u solidarizua me mendimin e koleges parafolse.
Admirues i parimit pragmatist, mishi t piqet, por helli t mos digjet,
drejtori nuk e mbshteti iden e trheqjes s relacionit:
Kur bhet fjal pr luftn e klasave, ne duhet t kemi parasysh
fjaln popullore: Kujdesi nuk sht asnjher i teprt pr shtjet
delikate. Relacioni juaj shpreh vigjilencn klasore q ju karakterizon n
pun, shoqja shefe e kuadrit. Vese, pr hir t s vrtets, ne do ta
marrim at n konsiderat vetm pjesrisht. Pra, infermierja Polin
Malarm do t vazhdoj t punoj n reanimacionin e patologjis, por pa
ushtruar detyrn e prgjegjses nesr e tutje. Pavarsisht prej meritave t
saj personale, pr t cilat tashm jemi t gjith n dijeni, ajo sht gruaja
e nj t burgosuri politik dhe kt fakt ne duhet ta mbajm parasysh. Un
ju falnderoj pr relacionin q m drejtuat dhe shpreh dshirn q t jeni
gjithmon po kaq vigjilente, shoqja shefe.
297
T tre kuadrot drejtues t spitalit doln t knaqur si rrallher prej
mbledhjes. Vese knaqsia e drejtorit ndryshonte rrnjsisht n cilsi,
krahasuar me at t kolegeve t tij.
T nesrmen n mngjes ai e thirri Polinn n zyr e i tha:
Sot e tutje do ta vazhdosh punn thjesht si infermiere n
reanimacion, jo si prgjegjse. Nga kjo detyr ti jo vetm q nuk prfiton
asgj, por ajo tani bhet shkak q t bjer m tepr n sy mungesa jote,
sa her q shkon tek Fjodori.
298
XXXIII
299
katandisur Fjodori, z. Kujtim. N qoft se katr vjett e ndarjes mua m
kan kushtuar sa 14 vjet jet normale, atij i kan kushtuar sa 20 vjet.
Kuraj, Polin, mos u trishto, i tha ai duke vn re q ajo u
rrmbush prsri. Fjodori sht i ri, i shndetshm, burr guximtar dhe
psikolog q e njeh mir jetn. Nga burgu i Burrelit kan dal edhe
persona t moshuar.
Por kan mbetur edhe t rinj pa dal, me sa po marr vesh atje, ia
ktheu Polina me pamje t trishtuar.
Pr sa i prket krkess tnde pr t punuar me orar t zgjatur, do
ta kem parasysh, tha doktor Kujtimi duke i dhn drejtim tjetr biseds.
Por edhe kjo ka limitet e saj. sht e vrtet q spitali yn ka mungesa
t ndjeshme pr infermiere, por rregullorja nuk na lejon t paguajm
asknd m shum se 30 % t rrogs baz. Kshtu q ti mund t punosh
vetm disa turne suplementar n muaj. Me tatimet ke ndonj problem?
Si gjithmon. Pr t zbutur krizn ekonomike q prjeton vendi,
tatimet jan shtuar mjaft. Muajin e ardhshm duhet t paguaj 450 mij
lek t tjera. Prandaj doja t punoja sa m shum q t ishte e mundur,
po t m lejonte rregullorja e spitalit.
Pr fat t keq, shteti i krkon lekt me trast, Polin, ndrsa rroga
jepet me pikatore, i tha ai me nj pshertim t leht.
300
XXXIV
301
XXXV
302
XXXVI
303
N t njjtn mnyr iu prgjigj edhe ajo.
Ndrsa po i drejtoheshin ders s nj zyre, dy t huajt kthyen kokn
t buzqeshur nga Polina, para se t hynin.
304
XXXVII
Nuk vonoi shum dhe npunsi shqiptar doli tek dera. Ai i bri
shenj Polins q t shkonte atje dhe hyri prsri n zyr, duke e ln
dern hapur. Ai i tregoi me dor Polins ndenjsen nga ana tjetr e
tavolins s gjat. Ajo e falnderoi dhe u ul.
Un jam sekretar pr marrdhniet me jasht i Kryqit t Kuq
Shqiptar, iu prezantua ai Polins. Kta dy zotrinjt jan t drguar t
posam t Kryqit t Kuq Ndrkombtar, me qendr n Gjenev, pr tu
interesuar pr shtjen tnde. Meqense ti je nj qytetare me kombsi e
nnshtetsi franceze, ata jan t interesuar pr riatdhesimin tnd mbi
baza vullnetare. Shqipria, si nj shtet antar i OKB-s, e ka nnshkruar
Konventn mbi t Drejtat e Njeriut dhe i respekton me rigorozitet aktet e
prejardhura prej saj. Me autorizim t qeveris, Kryqi i Kuq Shqiptar ka
bashkpunuar me Kryqin e Kuq Ndrkombtar, pr riatdhesimin e
mundshm t disa qytetarve t huaj t mbetur n vendin ton n
rrethana lufte. Lidhur me hollsit e dosjes tnde do t t informojn dy
zotrinjt e pranishm. Ti ke t drejt t komunikosh n frngjisht me ta,
mbasi un e njoh at gjuh.
Zyrtari shqiptar ua kaloi fjaln t drguarve t Kryqit t Kuq
Ndrkombtar, t cilt mbanin prpara nj dosje. Njri prej tyre ishte
zviceran, ndrsa tjetri francez. Ky nisi nj bised t ngroht me
bashkatdhetaren:
Si jeni me shndet, zonja Malarm?
Mir, ju faleminderit.
Sa koh keni q jetoni n Shqipri?
9 vjet.
Jemi n dijeni se keni ardhur ktu pas martess me nj nnshtetas
shqiptar. sht e vrtet?
Po.
Ku ndodhet aktualisht bashkshorti juaj?
N vend q ti prgjigjej pyetjes, Polina shikoi n sy npunsin
shqiptar.
Prgjigju sakt, se ata e din t vrtetn, i tha ky shqip.
Francezi e kuptoi shqetsimin e bashkatdhetares, u skuq n fytyr
dhe e ledhatoi Polinn me nj shikim keqardhjeje. Pasi mori ok e
shqiptarit, ajo iu prgjigj pyetjes s mbetur pezull:
N burg politik.
Si mendoni, kjo rrethan e lehtson apo e vshtirson kthimin tuaj
vullnetarisht n Franc? vazhdoi me pyetje bashkatdhetari i Polins.
E vshtirson.
Pse?
305
Un e braktisa vendin tim pikrisht pr hir t dashuris s atij
personi. Si mund t pranoj t kthehem n Franc duke e ln at n burg?
Edhe sa koh burg i ka mbetur pr t vuajtur end?
Katr vjet.
Po pas daljes s tij nga burgu, do t pranonit t ktheheshit si
person n Franc?
sht hert ti prgjigjem ksaj pyetjeje.
N marrveshje me qeverin shqiptare, Kryqi i Kuq
Ndrkombtar i ka br tashm t gjitha prgatitjet e nevojshme zyrtare
pr riatdhesimin tuaj brenda muajit maj 1953. Ky takim, i realizuar me
ndrmjetsin e Kryqit t Kuq Shqiptar, prbn aktin prmbylls t
dosjes suaj, e cila do ti kaloj pastaj Ministris s Jashtme shqiptare pr
tju lshuar vizn e largimit pr n Franc. Natyrisht, pr kt duhet
doemos deklarata e juaj, se jeni e gatshme t riatdhesoheni vullnetarisht.
Prfitoj nga rasti te falnderoj Kryqin e Kuq Ndrkombtar,
qeverin shqiptare dhe Kryqin e Kuq Shqiptar pr gjithka kan br pr
riatdhesimin tim. Por un nuk pranoj t largohem nga Shqipria.
Francezi u zbeh n fytyr, sikur t ishte ai vet q do t mbetej peng
n Shqipri, pas deklarimit verbal t Polins pr refuzimin e riatdhesimit.
Pastaj ai foli me z t ult me kolegun zviceran. Ky i pshpriti dika
npunsit shqiptar.
Pr t marr dijeni m t hollsishme rreth dosjes, do t t
ndihmoj bashkatdhetari yt, Polin, i tha shqiptari. Un me kolegun
zviceran do t shkojm n nj zyr tjetr, pr t shqyrtuar mundsin e
pezullimit t prkohshm t mbylljes s dosjes tnde, pr shkak t
refuzimit pr tu riatdhesuar.
306
XXXVIII
307
Ajo i tha faleminderit me z t mekur, pa i shkputur syt nga
fotografia q po i ngjallte kujtime mallngjyese. Prball syve t Polins,
me shikim t rnduar tashm nga brengat, shfaqej fytyra simbol shprese
e jets s saj. Fjodori 25 vjear, me tipare harmonike, kryqzonte
shikimin deprtues t psikologut t pasionuar me at t syve t lodhur t
Polins. Ishte bash ajo fytyr magjepsse q i ishte shfaqur pr her t
par, nj nat t largt shtatori Miss Marsejs, n sallonin e kaltr t
Parajss s Seksit, dhe q do ti transformonte jetn. Magjia e asaj fytyre
dhe e atij shpirti do t vulosnin prgjithmon t ardhmen e saj.
308
porositi q tju thosha, se ju mund ta ndihmoni shum m mir
ekonomikisht Fjodorin duke qen n Franc.
Natyrisht. Por Fjodori nuk ka nevoj vetm pr ndihm
ekonomike. Megjithse un jam e bindur q ai do t mrzitet kur t
marr vesh q kam refuzuar riatdhesimin, un i kuptoj vet detyrimet e
mia ndaj tij. Ato nuk jan vetm ekonomike, z. Kutr. Fjodori ka nevoj
q, n munges t tij, dikush tia mbaj hapur shtpin, t interesohet pr
pronat q i kan mbetur, t oj nj tuf lule tek varri i prindrve n emr
t tij, ti shkruaj pr t gjitha kto, apo ti trokas tek dera e burgut.
Javn e ardhshme, un do t shkoj n Rumani, s bashku me
kolegun tim, lidhur me mundsin e riatdhesimit t nj qytetari tjetr
francez. Nisur nga sa m tha mamaja juaj, un e parashikoja deri diku
refuzimin tuaj pr riatdhesim. Pr kt arsye kisha vendosur q tju lija
koh t mendoheshit mir, para se t m jepnit prgjigjen prfundimtare.
Prandaj do ta pezullojm prkohsisht mbylljen e dosjes suaj. Pas nj
muaji, ne do t vijm srish n Tiran, pr t marr prgjigjen tuaj
definitive.
Ju faleminderit pr interesimin tuaj, z. Kutr, por un jam e bindur
q prgjigjja ime nuk do t ndryshoj.
Sidoqoft, un dua t shkarkoj ndrgjegjen time, zonja Malarm. I
kam dhn fjaln babait, se do t bj gjithka t mundur pr riatdhesimin
tuaj. Me sa duket, mamaja dhe vllai juaj ju njohin mir. Ata ishin
pesimist n pranimin e riatdhesimit nga ana juaj.
Sepse ata jan t ndrgjegjshm q ky do t ishte nj akt
mosmirnjohjeje nga ana ime.
Ju do t merrni prsri fletthirrje prej Kryqit t Kuq Shqiptar pr
takimin ton t ardhshm. N qoft se, pr fat t keq, nuk do t
ndryshoni qndrim, un jam i gatshm t marr dorazi nga ana juaj letr
apo do lloj materiali shkresor q do tju interesonte. Ne do t kemi
rastin t flasim prsri kok m kok. Mirupafshim pas nj muaji, zonja
Malarm!
Ju falnderoj przemrsisht pr gjithka jeni duke br n t mir
time. Mirupafshim, zoti Kutr!
309
XXXIX
310
q n fillim, u prgjigj ai i buzqeshur.
Lajm i gzuar pr mua do t jet vetm lirimi yt nga burgu,
Fjodor. Shqipria m sht dukur vendi m i lumtur n bot, kur jetonim
bashk.
Sidoqoft vendlindja nuk duhet harruar, Polin. Mamaja dhe
vllai yt t presin me mall.
Ata kan jetn e tyre, Fjodor, un timen. ndrra ime m e madhe
sht bashkimi yn sa m i shpejt, me rastin e ndonj amnistie t
qeveris shqiptare.
Ti nuk ke t drejt ti biesh me shkelm fatit tnd, e dashur.
Fati im je ti, Fjodor. Po t ktheva kraht ty, un i kam rn me
shkelm fatit tim.
Dgjoma lutjen, Polin: respektoje vendimin e qeveris shqiptare
pr riatdhesim! Un e pranoj me gjith zemr nj ndarje, q i shrben
mirqenies tnde.
Nuk do t ket ndarje pr s gjalli midis nesh, Fjodor. Ky vendim
do t tretet bashk me mua.
Polici prgjegjs lajmroi fundin e takimit. Ai e kishte dgjuar me
kureshtje bisedn, prandaj nuk i ndrpreu m par.
311
XL
312
shpirtrore, duke u hedhur prej ballkonit t katit t dyt t kolegjit, kur
aksidentoi pa dashje shokun e tij t shkolls.
Krenaria pr nj nn e nj vlla t till mua m shumfishon
optimizmin dhe rezistencn n vshtirsi. Prandaj nuk duhet t ndieni
aspak keqardhje pr refuzimin e riatdhesimit nga ana ime. Duhet ta dini
se un nuk jam m ajo Polina e brisht e dikurshme. Vshtirsit e jets
shqiptare ma kan kalitur vullnetin dhe kaprcimi i tyre m sjell nj
knaqsi t paprovuar m par. Triumfi mbi nj jet t vshtir
shprblehet natyrshm prej vetsiguris q fiton njeriu n prballimin e
shuplakave t fatit. Ka visare t shpirtit njerzor q mbeten t panjohur
pr gjith ata q bjn jet t qet. Nuk dihet kush sht i humburi i
vrtet, n bilancin e fundit.
Aktualisht Fjodori sht duke vuajtur n nj burg mizor, prball t
cilit ferri i Dantes ngjan me nj gogol pr t trembur fmijt. Ai sht
tjetrsuar fizikisht deri n at shkall sa q ti dhe Lysieni nuk do ta
njihnit dot, sikur ta takonit sot. Natyrisht, as un nuk jam m ajo q
mbani mend ju. Letrprursi m ka fotografuar disa her dhe ju do ta
konstatoni vet ndryshimin tim. Vese, pr t qen sa m afr realitetit n
imagjinimin e gjendjes shndetsore t Fjodorit pas 6 vjetsh burg
barbar, ju duhet ta trefishoni ndryshimin e konstatuar tek un. Por
rrnimi fizik e ka nxjerr m tepr n pah botn e pasur shpirtrore t
Fjodorit. Ai u trishtua prej vendimit tim pr t mos pranuar
riatdhesimin. N takimin e posam q zhvillova me t n burg pr kt
shtje, ai m tha me prgjrim:
Dgjoma lutjen, Polin: respektoje vendimin e qeveris shqiptare
pr riatdhesim! Un e pranoj me gjith zemr nj ndarje, q i shrben
mirqenies tnde.
far qndrimi stoik dhe shpirt sakrifice i rrall, Mama, po t kesh
parasysh gjendjen n t ciln ndodhet Fjodori! Ai nuk e llogarit fare
veten e tij, pr t mos m penguar mua t kthehem n Franc. Dhe t
mendosh q Fjodori ka sakrifikuar n ekstrem dy her pr mua: kur m
mori me taksi prej Parajss-ferr dhe kur msoi se un nuk do t bhesha
kurr nn. Dashuria e pamas, q un ndiej pr Fjodorin, bn q t m
sjellin knaqsi vuajtjet si dshmi besnikrie ndaj tij. Bekimi yt pr
vendimin tim t mosriatdhesimit sht mbshtetja, pr t ciln kam
nevoj n situatn q ndodhem, e pazvendsueshmja Mama. Lutjet e tua
mi lehtsojn vshtirsit q m duhet t prballoj.
Meqense kjo sht letra ime e vetme q ka fatin e rrall ti shptoj
censurs s rrept shqiptare, dshiroj t t informoj pr rrethanat dhe
njerzit q ndikojn n jetn time t prditshme. E di q zemra e nns
sht e ndjeshme ndaj ktyre dukurive.
Virtytet e spikatura t Fjodorit dhe t babait t tij m kan frymzuar
prej kohsh nj aleanc shpirtrore me popullin e tyre. Kt e ndjeva
313
qart, kur fillova t msoja gjuhn shqipe n Egjipt. Kisha prshtypjen se
dika e pandashme m lidhte me t. Natyrisht, ather un as q mund ta
imagjinoja dot, se do t jetoja n mes t ktij populli pr nj koh t
gjat. Gjithsesi kjo m ndihmoi s teprmi pr tu integruar m leht
shpirtrisht, kur fati i sfidoi parashikimet e mia.
Miku i vetm i Fjodorit dhe i imi ktu sht nj mjek, i cili i ka kryer
studimet n Marsej, ku edhe e ka ushtruar profesionin shum vjet. Nuk
sht njohur me ju, prndryshe do t m kishte thn. Aktualisht ai sht
drejtor i spitalit ku un punoj infermiere, si n Kairo. Doktor Kujtimi
sht njkohsisht edhe nj kshilltar shum i vyer pr mua, mbasi e njeh
si rrallkush skenn dhe prapaskenn e jets politiko-shoqrore
shqiptare. Nuk sht mik i regjimit n fuqi, prkundrazi. Mirpo sht nj
pragmatist, q di ta ruaj si duhet dinjitetin. Pr kt e ndihmon edhe
fakti q djali i xhaxhait t tij, me t cilin ai ka pasur gjithmon
marrdhnie t ngrohta, aktualisht sht zvendsministr i Mbrojtjes.
Megjithat doktor Kujtimi e di shum mir q diktatura shqiptare ka
alergji ndaj intelektualve t diplomuar n Perndim dhe ai nuk i shtrin
asnjher kmbt jasht jorganit. N rrethanat e ktushme, doktor
Kujtimi po zvendson Alfonsin pr mua.
Ai m ka njohur me nj grua, q e ka burrin n t njjtin burg me
Fjodorin. E quajn Aneta. Njohja me t m ka vlejtur shum. Aneta sht
bashkudhtarja ime e prhershme pr n Burrel, qyteti ku ndodhet burgu
i zi. sht pr tu uditur q mbreti i vetm i shqiptarve i ka br si
dhurat nj burg kryeqendrs s rrethit ku ka lindur vet. Pikrisht n
at burg po vdesin sot edhe ithtart e tij.
Aneta sht grua e zgjuar dhe e shkatht, e zonja pr t br humor
edhe n ato rrethana ku shumica e njerzve ligshtohen. sht tamam
tipi m i prshtatshm, pr ta pasur bashkudhtare vshtirsish. Ka dy
vajza t martuara dhe nj djal, q sht rritur duke shoqruar qysh n
vogli nnn rrugve t burgut. Njeriu i tyre lirohet pas nj viti e gjysm,
por Aneta ma ka br t qart, qysh tani, se djali i saj do m shoqroj
mua pr n Burrel, derisa t dal Fjodori prej burgut. A nuk meriton
admirim t posam fisnikria e ktyre njerzve t vuajtur?
Kur shkojm n Burrel, ndodh q nj pjes t madhe t rrugs ta
bjm m kmb, pr munges komunikacioni. Ndonj fshatar, q kalon
rastsisht me kafsh andej, ndalon pr t na marr bagazhet, t cilat i
mbajm n krah. Meqense ne jemi dy gra, ai kalon nga ana tjetr e
xhades me kafshn e tij, pr t mos na bezdisur. T lutem, Mama,
imagjinoje, pr nj ast t vetm, pastrtin shpirtrore t ktyre
njerzve t pikur, q t qytetruarve u plqen ti quajn primitiv! A
meriton nofka prbuzse virtyti?
Djali i Anets e ka emrin Arsen. Prania e tij na jep zemr kur
prshkojm zonat e shkreta, nga kalon rruga pr n Burrel. Sa
314
shpirtmir q sht, Mama! Nj dit ishim ulur t lodheshim. Arseni po
hante pak buk. Un nuk po ia shqisja syt, mbasi dy dhmbt e par i ka
katarosh dhe duket shum simpatik kur prtypet. Ai mendoi se un kisha
uri, q po e shikoja ashtu, dhe pushoi s ngrni, duke m thn:
Polin, mua nuk m hahet m; do ta marrsh ti bukn e mbetur?.
Sa m mallngjeu bujaria e tij prej adoleshenti t uritur! Un isha e
bindur q atij i hahej edhe m tepr nga kishte, por donte ta ndante
kafshatn me mua. Arseni meriton q un ta knaq me ndonj dhurat.
Prandaj, kur t t krijohet mundsia, duhet t m nissh nj pako me kto
sende t nevojshme:
Tri mushama t mira shiu, dy femrash dhe nj pr mashkull, pr
Arsenin. Ti i ke parasysh vet prmasat e trupit tim. Aneta sht rreth 1m
e 60 cm e lart, por m e mbushur se un n trup. Arseni sht rreth 1m e
65cm, me trupin e rregullt t nj 17 vjeari.
Dy pal kpuc me qafa nr. 40 dhe 41 pr femra. T jen t lehta, t
ngrohta e rezistente pr t ecur m kmb. Si dhe nj pal kpuc nr. 40
pr Arsenin. Pr kt mund t osh edhe ndonj bluz t bukur, nj
stilograf dhe nj biak t mir, se ai e ka qejf dhe ne na duhet gjat
udhtimit. Pr gjra t tjera, si ta gjykosh vet.
Pr kureshtje, dua t t them dy fjal rreth nj vetie dalluese t
banorve vendas, e cila m ka trhequr vmendjen si tek kolegt e puns
edhe tek Aneta e Arseni. N qoft se pr popujt e tjer n prgjithsi
shpresa sht nj stimulues i optimizmit, kam prshtypjen se shqiptart e
kan mnyr jetese t shpresuarit. Kur t flasin pr planet e tyre n t
ardhmen, ata besojn shum se gjithka do t ndodh sipas parashikimit
t tyre. Zhgnjimet e prsritura pothuajse nuk ndikojn n besimin e
tyre t tepruar tek shpresa. Sikur nj dit ky popull t shprbhej, ka t
ngjar q historiant t shprehen pr t me kto fjal: Vdiq se i vdiq
shpresa. Por sht n t mir t vet bots q ky popull t jetoj
prgjithmon, mbasi sht mbarts i disa virtyteve t rralla, me t cilat
mund t krenohet mbar njerzimi.
Disa rreshta po ia kushtoj letrprursit. Ai sht i shqetsuar nga
mospranimi im pr tu riatdhesuar. Babai i tij, i cili ka qen mik i
Martinit dhe i vet Fjodorit, e ka porositur q t bj gjithka t mundur
pr riatdhesimin tim. Dhe ai nuk ka ngurruar ta bj nj gj t till.
Madj, prpjekjet e tij n kt drejtim e kan tejkaluar do parashikim.
Ai ka arritur t korruptoj, nprmjet ryshfetit, prfaqsuesin e Kryqit t
Kuq Shqiptar, duke m krijuar mua mundsin q t flas vetm pr vetm
me t. Duhet t njohsh mir realitetin e vrazhd shqiptar, pr t kuptuar
se sa shum sht prpjekur z. Kutr pr riatdhesimin tim.
Pas kundrshtimit kategorik nga ana ime, ai arriti ta pezullonte
mbylljen e dosjes sime pr nj muaj, q t m krijonte mundsi t
mendohesha m gjat dhe ta diskutoja problemin edhe me Fjodorin. Pas
315
nj udhtimi pr shtje shrbimi n Rumani, z. Kutr do t kthehet
srish ktu, me shpres se mos un kam ndryshuar mendim, gj q nuk
ndodh kurr.
do t bnte m tepr se kaq Lysieni, po t ishte n vendin e tij?
Prandaj duhet ti transmetosh z. Daniel Kutr, babait t letrprursit,
falnderimet e mia t przemrta dhe mirnjohjen time t thell pr
prkushtimin e tij dhe t t birit n t mir time.
Dhe tani fundi i letrs?
Ah, si nuk ka asgj pa fund n kt botn ton! T paktn ta gzonte
kt privilegj dialogu me nnn.
N t vrtet nj privilegj t till e gzon dialogu me shpirtin e nns.
Cili njeri n bot nuk ia bn oh, nn! n astin m t vshtir t jets
s tij, edhe kur nna nuk i jeton m?
Ky sht homazh i prjetshm kushtuar nnave, burimit t jets.
Fatkeqsisht mua m ka privuar Zoti nga ky privilegj madhor i
nns. Asnj thirrje oh, nn! nuk do t m adresohet mua e as shpirtit
tim t plagosur. Prandaj homazhi im kushtuar Elvirs do t jet i
dyfisht; edhe n emr t atyre q un nuk i solla dot n jet
Lamtumir, e shtrenjta Nn! Sa her t t zr lemza, thuaj
Polina! dhe ajo do t pushoj.
Prqafoje fort Lysienin dhe bekoje q erdhja e lumturis, e ideuar
nga Alfonsi, t gzohet prej t birit. Ky do t jet ngushllimi m i madh
pr t gjith ne.
T adhuroj, Polina.
316
XLI
317
Kshillat tuaja t vyera do t m mungojn n nj koh q kam
shum nevoj pr to, murmuriti Polina.
Ato do t rrallohen pr shkak t vendeve tona t puns, por nuk do
t mungojn trsisht. Un do t t jap numrin e telefonit tim t shtpis
dhe do her q ti do ta quash t nevojshme t takohemi, m njofto.
Ju falnderoj pr prkushtimin tuaj n ndihm t familjes son.
Jam e ndrgjegjshme q do ta kem t vshtir t msohem me mungesn
tuaj n spital.
Ti je e fort, Polin, dhe ke ditur t prballosh edhe mungesa m
t rndsishme nga e imja. Me rastin e ndarjes, dua t t bj t ditur se ke
edhe nj milion lek akoma n shtpin time.
550 mij duhet thn, se 450 mij do ti paguaj me fillimin e vitit
t ri, buzqeshi hidhur ajo.
Gzuar festat, Polin, dhe t prift e mbara! e uroi doktor Kujtimi
pr t mbyllur bisedn trishtuese.
Gzuar e gjith t mirat, z. Kujtim.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit me nj buzqeshje t sforcuar.
318
XLII
319
t duan. U msuam me kto gjra ne tani, ia ktheu Polina.
Po kjo m rri n mas pas trupit, sikur e kam prer me porosi, tha
Aneta e habitur.
Ia kam prshkruar afrsisht prmasat e trupit tnd dhe t Arsenit
mamas. Si duket, ajo qenka orientuar mir, e sqaroi Polina.
Tani dua t provoj kpuct.
Pas pak Aneta filloi t ecte tutje-thu npr dhom.
Me kt mushama shiu e me kto kpuc, nuk m lodh dot m
rruga e Burrelit, tha ajo duke qeshur. Po ti, ore, e mbarove inventarin e
dhuratave, apo jo? pyeti pastaj t birin.
Jo, akoma, u prgjigj buzagaz Arseni. Paska drguar gjith kto
gjra t mrekullueshme mamaja e Polins.
Shijo ndonj okollat, se ato t kishin mbetur merak.
Kan nj ambalazh kaq t bukur, sa m vjen keq ti hap, i tha
Arseni.
T tre qeshn me z.
Duke i par nn e bir shum t gzuar pr sendet q u solli, Polins
iu kujtua thnia e nj njeriu t shquar:
Lumturia e vrtet kushton pak; po qe e shtrenjt, ajo nuk sht e
llojit t mir.
320
XLIII
321
vuajtjeve dhe pr t na msuar t vdesim duke mshiruar persekutort
tan t degraduar mendrisht.
Fjalt e ktij atdhetari t ndritur jan nj apel drejtuar ndrgjegjes s
popullit shqiptar, i cili po prjeton aktualisht nj traum t rnd
shpirtrore e morale:
Vllezr Shqiptar,
Diktaturat jan pasoja smundjesh psikike t njerzve gjysmak
mendrisht, moralisht e shpirtrisht. Nprmjet terrorit, kjo kategori
individsh agresiv shfre mllefin ndaj shoqris s pafajshme pr
defektet e tyre. Hakmarrja e verbr e fajtorit ndaj t pafajshmit krijon nj
vazhdimsi krimesh mizore, pr t justifikuar krimet e mparshme. Kjo
shpjegon edhe faktin pse diktatort e rinj nuk nxjerrin msimin e duhur
prej fundit t trishtuar t paraardhsve t tyre.
Mirpo, si do epidemi njerzore, edhe diktatura ka fundin e saj t
pashmangshm. Por duhet treguar shum vmendje ndaj asaj q do ta
pasoj diktaturn nj dit, mbasi nj popull pa tradita lirie e demokracie,
i sapodal nga nj shtypje e rrept, ka prirjen t knaqet me pak. Kur
popullit i bhet zakon t duartrokas diktaturn e shpallur me ligj, ai e ka
t leht t duartrokas nj diktatur t kamufluar. Por nuk ka diktatur
m t rrezikshme, se ajo q i serviret popullit me maskn e demokracis.
Autokracia me makijazh demokratik lshon rrnj m t shndosha, sesa
vet diktatura e shpallur, tek nj popull i lodhur e i demoralizuar, i cili
bie n prehrin e saj symbyllas. Si rrjedhim, pasojat e saj jan m
afatgjata se ato t nj diktature t ligjruar, mbasi populli shpreshumbur
gjunjzohet prej dshprimit, duke u br nj pr e leht pr despott e
rinj me grim demokratik.
Ndokush mund t pyes me t drejt: si mund ta dalloj nj popull
apolitik demokracin e vrtet nga pseudodemokracia, q mund t pasoj
diktaturn? Prgjigjja sht e thjesht dhe e qart edhe pr nj njeri t
pashkoll. Nuk mund t jet kurr demokraci nj sistem politik, i cili
pason nj diktatur, dhe nuk mjekon urgjentisht plagt e shkaktuara prej
saj. Duke i ln kastile t hapura e t pamjekuara plagt e diktaturs, ato
do t infektohen dhe shoqria shqiptare do t gangrenizohet, duke u
dobsuar e orientuar progresivisht, derisa t katandiset n nj turm t
hallakatur lypsarsh t nnshtruar. Pseudodemokracia sht nj anarshi e
organizuar, me qllim q pushtetart despot dhe bashkpuntort e tyre
mkatar t prfitojn n mnyr t paligjshme at q ua ndalon ligji i
tyre fasad mashtrimi.
T dashur bashkatdhetar! O Ju q do t mbeteni pas nesh!
Mos gaboni t mendoni se mund t jetoni ndonjher t lumtur mbi
kt tok, q po mbillet me eshtra atdhetarsh t zhdukur pabesisht, pa e
liruar at m par prej tyre dhe pa i ndshkuar me ligj shkaktart e ksaj
vllavrasjeje pa fund. Nuk mund t ngrihen kurr themelet e nj
322
demokracie t vrtet dhe t nj shteti juridik, t domosdoshm pr t
ardhmen tuaj, mbi nj tok q rnkon prej shpirtrave t bijve t saj m t
mir, t cilt faln gjakun pr t. Po gabuat n kt pik vendimtare, vet
ky truall me emrin Atdhe do tju a bj t pamundur paqen sociale dhe
begatin mbi t. Ather ju do t endeni t zhgnjyer mbi tokn mm
dhe do t shikoheni sy ndr sy t hutuar, pa e shpjeguar dot kaosin q do
t prjetoni e pa qen n gjendje ta ndryshoni mjerimin kolektiv. Jeta do
tju duket nj lodr bajate n duart e atyre q i ndihmuat vet tju
nanurisnin me nj parodi demokratike, e cila do tju kushtoj m
shtrenjt nga diktatura e sotme, po rat n kurthin e saj. Dhe bota do tju
qesh e nuk do tju a qaj hallin, mbasi ajo do t jet demokracia q ju
do ta keni zgjedhur vet dhe do ta keni brohoritur, pa u menduar gjat.
Ju ndihmoft Zoti q, t paktn ather, t kujtoheni se Mkati Juaj,
q do tju pengoj ta gzoni jetn si popujt e tjer, sht se po shkelni pa
teklif mbi eshtrat e mohuara t martirve q luftuan pr begatin e
truallit Atdhe, rnkimet e t cilit i dgjon Ai vet edhe po nuk desht ti
dgjoni ju. Dhe rruga e shptimit sht vetm nj: pendohuni me
ndrgjegje pr at q keni br symbyllas, pr hir t interesave t astit.
Pastrojeni vendlindjen prej eshtrave t martirve t shpallur tradhtar dhe
t tradhtarve t shpallur martir. I jepni vendin q i takon do shqiptari
n historin e hidhur t popullit t tij dhe trualli Atdhe do tju fuqizoj si
Toka Anteun, pr t ndrtuar t ardhmen tuaj t lumtur e t merituar, si
gjith popujt e tjer.
323
Po qe se kjo letr do t arrij n dorn tnde, t dhuroj nj puthje t
zjarrt, si ato q kemi shkmbyer tek plazhi i vogl magjepss buz Nilit,
q na i tregoi Misheli.
N qoft se letra do t prfundoj n kthetrat e nj polici, i uroj atij
gradim t suksesshm, me rastin e pushkatimit tim.
A e shikon, e dashur, q kur jeta katandiset n nj letr bixhozi, t
luash me t nuk sht e vshtir?
324
XLIV
325
donin t pohonin n heshtje: ja drejtori q na duhej!
I stimuluar prej pikve q fitoi, drejtori e shtjelloi m tej tezn e tij:
Botn e kalbur ideologjike t ksaj borgjezeje franceze e nxjerrin
m s miri n pah vizitat e saj t rregullta tek armiku i popullit Fjodor
Petrela. Ajo nuk duhet t shkel m n spitalin ton, mbasi ka shkelur n
at burg. Meqense i paska ruajtur shkresat e shrbimeve t saj ilegale, le
ti gjejn nj vend pune tjetr si infermiere.
N kt rast ajo mund t fitoj, mbasi detyrn e shefit t seksionit
t shndetsis pr Tirann e ushtron ish-drejtori i spitalit ton, i cili
kuptohej q kishte konsiderat t mir pr t.
Kam menduar edhe pr kt shtje un; nuk m kan kaluar kot
dy vjett q punova n Ministrin e Brendshme, tha ai me nj ton
triumfatori.
Ato buzqeshn t habitura dhe e prqendruan shikimin tek drejtori,
q po i befasonte gjithmon e m tepr. Ky gjithashtu buzqeshi dhe
filloi t shpaloste planin e tij tinzar:
Ne t tre do t prpilojm s bashku nj relacion t posam pr
kt problem. Pastaj, di un se cilit duhet tia adresojm at n aparatin e
Ministris s Brendshme. N kt mnyr, ne do ta evitojm me siguri
ndrhyrjen e seksionit t shndetsis t kryeqytetit pr transferimin e
francezes. N relacion, ne do t rekomandojm azilin e pleqve, si vend t
prshtatshm pune pr at. Le ta tregoj atje aftsin profesionale t
infermieres borgjezja marsejeze, mbasi n azil nuk ka pleq komunist, q
t ndyhen prej duarve t saj gjat shrbimit. Partia ua ka krijuar t gjitha
kushtet e nevojshme familjeve komuniste, q ti mbajn n shtpi e ti
respektojn prindrit e tyre.
Dy shoqet i shtrnguan dorn t entuziazmuara drejtorit revolucionar.
326
XLV
Anets i doli gjumi nga meraku dhe hodhi syt n hyrje t Shpells s
Lotve. Ajo ndrionte e tra. E shqetsuar, Aneta nxitoi t zgjonte
Polinn dhe Arsenin:
ohuni shpejt, se jasht ka rn dielli! Na vajti shum von, u tha
ajo e shqetsuar.
Ndrsa Polina u ua menjher duke frkuar syt, Arseni u ankua:
Nuk mbaj mend t m kesh ln ndonjher rehat, derisa t m
dilte gjumi vet, mama.
T jap fjaln, se kur t lirohet babai nga burgu, nuk do t t zgjoj
asnjher pa u ngopur me gjum, i premtoi ajo.
Ashtu thua ti prher, por harron pastaj, i tha Arseni duke u uar
ndenjur.
Kur doln jasht, vun re se ishte hna n t prishur q ndrionte.
End nuk ishte gdhir.
Sa sht ora, Polin? e pyeti Aneta.
Katr pa nj erek.
E po mir, nuk qenka aq hert. Pas gjysm ore ne duhej t
oheshim patjetr.
327
Polinn n ann tjetr t xhades.
Era e malit i hoqi kapuin e mushamas s shiut Polins.
Po ti qenke e bukur, moj kuk! i tha shoferi, duke e kapur pr
gjoksi.
Polina krceu nga parafangoja e kamionit, ndrsa shoferi e mbushi
me gaz dhe u largua me shpejtsi.
Vrave kmbn, Polin? e pyeti Aneta e shqetsuar, duke par q
ajo po alonte.
E kam ndrydhur pak, por shoferi m mori pesqind lek, pa m
kthyer resto, u prgjigj ajo me ton ankues.
Do ta ndajm n mes humbjen, mos u shqetso. Por a je n
gjendje t ecsh m kmb?
Patjetr; dika kalimtare sht, besoj.
N t vrtet ajo e bri gjith udhtimin duke aluar n kmbn e
majt. Aneta u interesua dhe i gjeti nj shkop, pr t mos i mshuar
shum kmbs s smur gjat ecjes. Kur arritn tek burgu, kyi i
kmbs i ishte njtur.
Preokupimi kryesor i Polins ishte q Fjodori t mos ta vinte re
alimin e saj. Kur i erdhi radha pr takim, ajo iu afrua ders s dhoms,
duke ecur anash murit. Me t hyr tek dera, Polina shtrngoi dhmbt,
pr ta minimizuar alimin. Por syve t vmendshm t Fjodorit nuk i
shptonte asgj lidhur me personin e saj.
Pse po alon, Polin? qe pyetja e par e tij.
Rrija ndenjur, derisa m thirrn emrin pr takim, dhe m ishte
mpir kmba.
Edhe fizionomia jote po m bn pesimist; dika nuk shkon n
shndetin tnd, m duket, Polin.
sht i gjat e i lodhshm udhtimi, Fjodor, prandaj t krijon at
prshtypje pamja ime, iu prgjigj ajo duke nxituar t ndryshonte tem:
Pantallonat ti ngushtova t dy palt, aq sa m the ti vet. Ti kam sjell
prsri dhe shpresoj se do t t qndrojn mir. Shtrati i atyre t zezave
m ka munduar m shum, se i kishte palat t trasha. Por tek po i qepja
prsri, m dukej sikur bisedoja me ty dhe e harrova mundimin.
Mesazhi i qart i Polins e bri t buzqeshte Fjodorin.
T faleminderit shum, Polin, pr kujdesin tnd t prhershm.
Dshiroj q po ashtu t kujdesesh edhe pr shndetin tnd.
Mos ki merak fare, Fjodor. Pr sa koh t jesh ti mir, mua nuk
m mposht dot asnj e keqe.
Hajde, takohuni tani, mjaft na prrallist! urdhroi polici
prgjegjs i takimit.
328
XLVI
329
kushedi se na ndodh, tha prgjegjsi duke qeshur me gurmaz t
shpalosur.
Edhe doktor Kujtimi qeshi. Sjellja dhe t shprehurit prej njeriu
baballk i prgjegjsit t azilit po e trhiqte, pavarsisht se sa ishte
dakord me mendimet e tij.
Qenke tip i lezetshm, i tha pa e fikur buzqeshjen. sht vrtet
dika e veant t t shkoj mendja, se edhe n azil mund t dashurohet.
Po un t thash q jam nga Kui i Vlors.
E do t thot kjo?
Ne njihemi n t gjith rrethin pr grupin e gjakut barut dashurie.
Banort e zons labe prreth fshatit ton thon: As mushkn mos e bli n
Ku, se rri gjith ditn duke kruar bythn pas trungut t pemve.
Doktor Kujtimi qeshi si nuk kishte qeshur prej nj kohe t gjat.
Njerzit q din t bjn humor nuk jan shpirtligj, mendonte ai.
Pavarsisht nga mjerimi q mbretronte n azil, me siguri ishte paaftsia
e jo keqdashja e prgjegjsit q ndikonte n zgjatjen e asaj gjendjeje.
Gjithmon duke qeshur, shefi i seksionit t shndetsis i tha
bashkbiseduesit:
Ti vet qenke goxha mir me shndet, ama.
Drejtuesi i azilit u prgjigj duke frkuar barkun me dor:
Ky miku zhdpet prdit me plndsa e me kmb bagtish,
prandaj jam i shndosh.
Ku i gjen plndsat e kmbt e bagtive prdit ti?
A t thash q kam dy vllezr dshmor?
E lidhje kan dshmort me plndsat e me kmbt e bagtive?
pyeti i habitur doktor Kujtimi, duke e mbajtur me vshtirsi t qeshurin.
Si ore, lidhje kan? Kshilli popullor i lagjes u lshon vrtetime
mujore familjeve t dshmorve q t blejn plndsa e kmb bagtish
pa radh e me mim t ult n dyqanet e lagjes. Un njoh prgjegjsin e
thertores, se sht nga Kui, dhe gruaja shkon e merr direkt atje do dit.
Po ktu n azil u sjellin ndonjher plndsa e kmb bagtish?
Na kan sjell nj jav, por kta lummdhenjt i zuri barku t
gjith dhe u qelb dynjaja, nuk hyje dot n azil, u prgjigj ai duke u
rrudhur n fytyr.
Si po punon infermierja q ju ka ardhur? ndryshoi tem shefi.
sht e paprtuar dhe e kujdesshme, por, si jan katandisur kta,
ska iu bn m ajo e shkreta.
Polina sht nj infermiere e prgatitur mir. Un e njoh se ka
punuar n spitalin q drejtoja un, para se t m emronin shef t
seksionit t shndetsis. N pun sht ajo sot?
Po. Por ka shkuar n spital, pr t shoqruar n urgjenc nj t
smur rnd t azilit.
Ne kemi siguruar nj fond pr t ndihmuar azilin tuaj. N fillim t
330
muajit q vjen do t furnizoheni me batanije e araf t rinj si edhe me
pajisje t reja pr kuzhinn. Nga pranvera, shpresojm t sigurojm
investimin e nevojshm pr nj zgjerim t kapacitetit strehues t azilit.
Po nuk harrove t na vizitosh nganjher, do t kujtohesh edhe pr
t mbajtur kto premtime. Prndryshe, aha
Prgjegjsi qeshi, duke tundur kokn me mosbesim.
T jap fjaln q do t vij her pas here, se m plqeu muhabeti q
bm sot, i tha shefi duke u uar n kmb.
Kur po dilnin tek dera e jashtme, ata takuan Polinn q po kthehej
nga spitali. Doktor Kujtimi nuk e kishte par, qysh kur i ndau vendi i
puns dhe ehrja e verdh e saj e shqetsoi:
Polin, ti je e smur, prandaj duhet t vizitohesh patjetr, e
porositi.
E kam nga tronditja, se e smura q prcolla pr n spital ndrroi
jet rrugs, u prgjigj ajo e pezmatuar.
Pr ty nuk sht hera e par q shikon nj t smur duke vdekur,
q t tronditesh sa t bhesh dyll e verdh. As pr mua nuk sht hera e
par q konstatoj simptomat e nj smundjeje tek dikush. Po ta prsris
q je e smur dhe duhet t vizitohesh patjetr, kmbnguli ai.
Ajo e falnderoi pr interesimin dhe hyri n azil.
Doktor Kujtimi i shtrngoi dorn prgjegjsit, duke i premtuar edhe
nj her tjetr se do t rishikoheshin.
331
XLVII
N dhjetor t vitit 1954 burri i Anets u lirua nga burgu. Polina bri
nj vizit urimi tek familja e gzuar. Asaj i ra n sy zbehtsia e fytyrs s
ish-t burgosurit dhe thinjat.
Ai e njihte shum mir Fjodorin. Gjat ndrrimit t dhomave t
fjetjes n burg, i cili bhej do gjasht muaj, ata kishin takuar t ishin n
t njjtn dhom dy her. Pra, ata kishin kaluar nj vit s bashku. Burri i
Anets e lavdroi Fjodorin pr karakterin e fort, respektin ndaj
bashkvuajtsve t tij dhe vullnetin pr t lexuar.
Aneta i kishte thn gjat nj takimi t shoqit, se ajo e bnte
rregullisht rrugn me gruan e t burgosurit Fjodor Petrela. Ky fakt i
kishte forcuar m tepr marrdhniet midis dy burrave t burgosur. N
bised e sipr, ai i tha:
Fjodori e kishte shum merak shtjen e riatdhesimit tnd, Polin.
Ai prsriste her mbas here fjalt: Riatdhesimin e Polins un e vlersoj
m tepr se sa lirimin tim nga burgu. Mua m burgosi diktatura n
Burrel, kurse ajo po vetburgoset n Shqipri pr shkakun tim.
Pr t mos merakosur Polinn, ai i tha se Fjodori gzonte shndet t
mir. Por me Anetn ai ishte shprehur ndryshe:
Fjodori vuante nga mushkrit. Sipas mjekut t burgosur q na
vizitonte, ai kishte shum nevoj pr nj kur kundr tuberkulozit dhe
pr ushqim t mir. Mua m vjen keq ta trishtoj Polinn, por shndeti i
Fjodorit mund t marr rrokullimn n ato kushte dhe do t m vras
ndrgjegjja pastaj. Ti e njeh mir Polinn dhe mund tia gjesh mnyrn si
tia shpjegosh gjendjen shndetsore t burrit.
Duke e kuptuar rndsin e situats, Aneta e vuri n dijeni Polinn
pr shndetin e Fjodorit. Pr gjykimin e saj, ia vlente m mir q Polina
t shqetsohej n koh pr kt problem, se sa kur t bhej von dhe
ndihma mjeksore t ishte e paefektshme. N kt rast Polina do t
kishte t drejt t mrzitej me Anetn.
332
e domosdoshme.
Polin, do jav q kalon smundja e mushkrive prparon,
sidomos n kushtet e burgut, e sqaroi ai.
Do t nisem pr n Burrel, sapo t ma siguroni kurn, i tha Polina.
Un e di q ti je n vshtirsi ekonomike tani, por duhet t bsh
mos q ti osh edhe ushqim t mir Fjodorit. Kura sht e fort dhe
nuk e bn efektin e duhur, po nuk u shoqrua me ushqim cilsor. N t
kundrt, ajo e dmton organizmin vetm me gjelln e kazanit t burgut.
Do t mundohem ti bj derman patjetr.
Po pr vete je vizituar, Polin?
Un jam mir, por edhe sikur t vuaj nga ndonj gj e vogl, nuk
ia kam ngen shndetit tim, ndrkoh q Fjodori sht i smur.
Tekefundit un nuk jam n burg.
N burg jemi t gjith, Polin, por nuk i kemi telat me gjemba
para syve, si i ka Fjodori. Edhe kur u takuam n azil t thash q t
vizitoheshe patjetr. Po ta prsris edhe sonte q nuk je mir me shndet,
prandaj bj kujdes.
Pa shndetin e Fjodorit, nuk ka m duhet shndeti im, z. Kujtim.
Faleminderit shum pr gjithka po bni pr shptimin e mikut tuaj.
Natn e mir!
Doktor Kujtimi iu prgjigj prshndetjes s saj pa lvizur nga vendi.
Ai e ndoqi Polinn me sy, derisa u zhduk n errsir. Fjalt e saj pr
shndetin e Fjodorit i kishin shtuar respektin dhe shqetsimin njhersh
mjekut kompetent. Pr doktor Kujtimin Polina ishte e smur por, e
mbytur n halle, ajo zvarritej me shpirt ndr dhmb fal moshs s re.
333
XLVIII
334
M fal, Polin, q u tremba q par. N t vrtet kjo nuk shkon,
gjersa un vij si mbrojtsi yt.
Sulmi n befasi i nj qeni tremb do burr, Arsen. Mos u mrzit
fare pr kt.
Po ti, si qndrove n vend?
E kuptova q qeni lehte pr t mos u afruar ne, jo se donte t na
qepej pas. Sipas shpjegimit tnd, qllimi i bushtrs ka qen i mir:
mbrojtja e fmijve.
M fal, Polin, po ti pse nuk ke fmij?
Ajo u zverdh m tepr n fytyr e syt iu mbushn me lot. Megjithat
iu prgjigj pyetjes sfilitse:
Pr shkak t nj problemi shndetsor, Arsen.
Nuk duhej ta kisha br kt pyetje, tha ai i trishtuar.
Polina nuk foli m. Ajo mbshteti kokn n mes t dy duarve, ndrsa
djers t ftohta po i mbulonin ballin. Pastaj e vendosi kokn mbi trastn
me ushqime ndan saj dhe humbi ndjenjat.
I tronditur, Arseni filloi t thrriste pr ndihm. Mirpo nuk kishte
kush ta dgjonte tjetr, ve bushtrs q i kishte n rregull klysht e vet.
Pastaj ai nisi ti thrriste Polins n emr me nj z luts. Por e kuptoi q
edhe ky ishte nj veprim i kot.
Arseni i pozicionoi m mir kokn Polins mbi trastn e ushqimeve
dhe i fshiu djersn e ballit. Pas pak minutash, ajo filloi t prmendej dhe
m s fundi hapi syt.
A e ndien veten m mir tani, Polin? e pyeti Arseni i gzuar.
Nj po e mekur doli nga ato buz t zbehta, dikur magjepsse. Ajo po
vlente shum pr Arsenin e oroditur n at zon t shkret, ku ankthi
pushtonte edhe nj zemr burri.
Ata qndruan edhe nj or atje, para se Polina ta ndiente veten n
gjendje pr t udhtuar e ngarkuar. Me krkesn e saj, Arseni i dha fjaln
se nuk do ti tregonte askujt pr ka ndodhi.
335
kam ardhur prher.
Sot e tutje nuk ke pse ta mundosh as at, as veten tnde. Letrat
dhe pakot jan m se t mjaftueshme pr mua.
Djali i halls, Kujtimi, m ka dhn nj kur kundr smundjes s
mushkrive pr ty. Ta kam sjell s bashku me pak ushqim t mir, q
sht i domosdoshm pr efektshmrin e saj.
Do t kishe br m mir q t mos ma kishe sjell pa m pyetur.
Megjithat, gjersa e ke sjell, tani un do ta prdor. Transmetoi
mirnjohjen dhe falnderimet e mia Kujtimit. N t ardhmen do t pres
t m vish pr takim vetm nj her n vit pr tu shmalluar, jo m
shpesh, e porositi srish Fjodori.
Mir t gjetsha kurdo q t vij, i tha ajo duke i zgjatur dorn midis
kangjellave, pr tu ndar.
Kujdesu pr shndetin tnd, n rast se dshiron q un t
kujdesem pr timin, qen fjalt e fundit t tij.
336
XLIX
337
L
338
asaj i ishte br zakon t mos ta shikonte me vmendje veten n pasqyr.
Por kt her u shikua e prqendruar. Ngjyra e verdh e fytyrs bri ti
kalonin mornica. Vetm ather e kuptoi arsyen e shqetsimit t doktor
Kujtimit, i cili kmbngulte q ajo t vizitohej. Por shpejt e mblodhi
veten dhe pshpriti:
Kjo sht ngjyra q m shkon m shum, gjersa Fjodori pshtyn
gjak prej tuberkulozit n burg. Sado i kujdesshm t tregohet njeriu pr
shndetin e tij, ai nj dit do ta humbas at prfundimisht.
Polina i ktheu kraht pasqyrs dhe u nis e qet pr n pun.
Prkushtimi i pacak ndaj shndetit t Fjodorit po bhej shkak i lnies pas
dore t shndetit t saj. Mirpo abuzimi me shndetin sht nj betej
paraprakisht e humbur pr njeriun.
339
LI
340
LII
341
Franca, se ajo bn sikur punon mir, pr t na hedhur hi syve. Para nj
jave, ajo m mori prsri n telefon pr kt gjoja problem. Un at dit
e kisha par me syt e mi Polinn, nga dritarja e nj dhome, se si po
pastronte nj plak nga t pgrat, sikur t ishte shrbyese, jo infermierja
e azilit. Mua mu prmbys stomaku kur e pash dhe erdha e po rrija n
zyr, kur ra zilja e telefonit. Sapo sekretarja e partis filloi t m kujtonte
porosin e saj t muar, ia preva shkurt: T siguroj se ti do t bhesh
Sekretare e Par e Komitetit t Partis s rrethit t Tirans, po punove si
Polin Malarm. Po e di se m bri, shoku shef? Brram! e prplasi
telefonin, pa m prshndetur fare.
Doktor Kujtimi qeshi dhe i rrahu miqsisht shpatullat.
Partia na mson ti vlersojm njerzit nprmjet puns, jo nga
llafet q dgjojm posht e prpjet, shoku prgjegjs. Kafen pr
sihariqin q t solla do t ma japsh ndonj dit tjetr, se sot jam i zn.
M ra rruga t kaloja ktej dhe thash tju vija n dijeni t lajmit t mir.
Dhe nuk bra keq, se ju e paskeni nj mrzitje t vogl sot.
T them t drejtn, nuk sht edhe aq e vogl mrzitja e banorve
t azilit. Polina ishte vajz e re dhe ktu ka punuar si asnj tjetr. Ishallah
e kalon pa pasoja smundjen. Nse ishte shqiptare apo e huaj, kjo nuk na
interesonte fare. Ka kush merret me kto pun.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit e u ndan.
342
LIII
343
Nuk t them dot gj, pa e vizituar.
Ec n mbrmje, kur t mos ket m zyrtar n spital. Megjithse
ata, nuk para shkojn n pavijonin e smundjeve ngjitse, se mos i gjen e
keqja.
Largqoft, se mbetet populli pa ta! ia bri doktor Dermani, duke
bashkuar pllmbt e duarve.
T dy qeshn. Pastaj shefi i tha:
Kur t shkosh pr t vizituar Polinn, do t ishte mir t merrje me
vete ndonj kur nga ato t rezervuarat.
E kisha vet parasysh.
Mirupafshim nesr.
Mirupafshim.
344
LIV
345
Pse jo? Ai sht i moshuar dhe i komunikueshm. Gjersa ju keni
ardhur natn ktu, kuptohet q jeni t interesuar pr shndetin e saj.
A mund t vonohet shum pr t dal mjeku?
Nuk besoj. E smura gjendet n koma dhe ai nuk bisedon dot me
t, q t vonohet.
Aneta e falnderoi ndihmsmjeken pr sqarimet dhe vendosi t
priste.
Pa kaluar nj erek ore, dera e repartit t smundjeve ngjitse u hap.
Eja t afrohemi, i tha Aneta djalit.
Mjekun po e prcillnin tek dera dy koleg t pavijonit. Atij i trhoqi
vmendjen afrimi me hap t ndrojtur i Anets dhe i foli i pari:
Mos interesohesh pr ndonj t smur?
Po. Doja t dija pr gjendjen shndetsore t nj mikeshs sime;
Polin Malarm e quajn.
Ajo nuk sht mir, u prgjigj n mnyr lakonike mjeku, duke
tundur kokn.
Pa ndjenja vazhdon t jet end?
Po. Por nuk sht ky rreziku kryesor. Pas nj ose dy ditsh, ajo do
t prmendet, por vshtir se do ta hedh lumin.
Faleminderit e natn e mir, i tha Aneta me z t dridhur.
Mjeku me prvoj e kuptoi q ajo u largua duke qar.
346
LV
347
LVI
348
pajtim i organizmit t kapitulluar me qetsin e udhtimit misterioz drejt
paqes s amshuar.
Skena, q po prjetonte n at dhom paravdekjeje, i frymzoi doktor
Kujtimit nj besim mistik t paprovuar ndonjher. Ai imagjinoi Polinn
magjepsse t qershorit 1944, kur e kishte par pr her t par, dhe
pyeti veten:
Si sht e mundur q, prej qenies delikate t nj perrie franceze, t
dal nj heroin q sfidon skterrn shqiptare, n emr t dashuris?
Fal formimit t lart intelektual dhe intuits s zhdrvjellt, doktor
Kujtimi e dinte mir se diktatura e egr kishte prgjunjur mjaft burra e
gra shqiptare, duke i detyruar ta shkmbenin dinjitetin me nj cop
mbijetes t prbuzur. Dhe, mjerisht, ky proces makabr po e shtonte
prher revanin. Pikrisht n qendr t vorbulls s ksaj katrahure, e
brishta Polin Malarm kishte gjetur forca t mjaftueshme n dashurin e
saj, pr t refuzuar riatdhesimin: nj e drejt e ligjshme dhe e
moralshme, q do ta rikthente n Francn e saj t lir.
N diktatur shumkush prqafon urrejtjen, pr hir t nj ekzistence
t rndomt materiale, ndrsa rrallkush nuk tundohet prej mirqenies s
moralshme, q sakrifikon dashurin; far paradoksi!, mendoi doktor
Kujtimi me syt mbi fytyrn prej meiti t Polins.
I emocionuar, ai shtoi instinktivisht me z:
Jo, ti nuk je nj njeri i zakonshm, Polin Malarm.
349
LVII
350
Shprehu, Polin, dhe un do t prpiqem tia gjej nj zgjidhje
problemit q t shqetson.
Ju faleminderit. N radh t par, kam elsat e shtpis n rrobat
e mia n dollap. Duhet tia jap patjetr Anets, mbasi un nuk do ta hap
dot m me dorn time dern e asaj shtpie, ku jetova e vuajta bashk me
Fjodorin. Aneta do t kujdeset pr mirmbajtjen dhe ajrosjen e shtpis,
derisa tia dorzoj elsat Fjodorit.
Porosi e mbaruar. Kur t dal prej ktej, un do t shkoj ti marr
vet elsat tek teshat e tua dhe do tia jap Anets me dorn time. far
krkese ke tjetr; fol pa ndrojtje.
Faleminderit. M duhet patjetr ti shkruaj letr Fjodorit, mbasi ai
do t bhet merak nga ndrprerja e korrespondencs. Meqense gjendja
ime shndetsore mund t prkeqsohet, kam vendosur t shkruaj disa
letra pa dat dhe tia jap Anets ti postoj n do dy-tri jav seciln,
duke e vendosur ajo datn. Ndrkoh un duhet t shkruaj edhe adresat
n po aq zarfe, se prndryshe Fjodori do t dyshonte po t ishin me
shkrim tjetr. Qllimi im i vetm sht q ai t dal doemos prej burgut.
Mirpo lajmi i vdekjes sime do ta trondiste shum Fjodorin dhe do ta
rndonte smundjen e tij t mushkrive. Prandaj ai nuk duhet ta marr
vesh n asnj mnyr vdekjen time, pa dal nga burgu. Atij i kan
mbetur m pak se dy vjet pr t vuajtur. M von, Aneta do ta justifikoj
mungesn e letrave t mia me nj paraliz timen. Pavarsisht se Fjodori
mund t dyshoj pr keq, zemra e tij e dashuruar e beson m kollaj t
vrtetn q dshiron; faktin q un jam gjall.
Pr sa ju thash, z. Kujtim, kam nevoj pr nj takim me Anetn n
kt dhom. E di q ligji e ndalon kontaktin fizik t nj njeriu t jashtm
me nj person q vuan prej nj smundjeje ngjitse, veanrisht n kt
grad ku gjendem un. Mirpo, duke pasur parasysh faktin se kjo sht
krkesa e fundit q po ju bj n jet dhe prkushtimin tuaj n ndihm t
Fjodorit, shpresoj se do tia gjeni zgjidhjen edhe ktij problemi t
koklavitur.
Patjetr, Polin; rri e qet. Vese, pr shkak t vshtirsive q
prmende edhe vet, Aneta do t vij vetm nj her t takohet me ty
ktu. Prandaj, q ta prfundojm do gj n rregull, ti duhet ti shkruash
sa m par letrat dhe adresat q prmende, si edhe do gj tjetr q mund
t t kujtohet m von. Mjeku i moshuar i smundjeve infektive, i cili
vjen ktu me rekomandimin tim, do t t sjell qysh nesr letr t
mjaftueshme, zarfe e stilograf pr t shkruar. Kur t mendosh se ke
shkruar gjithka duhet, thuaj kolegut tim t m njoftoj. Un do t
organizoj takimin tnd me Anetn qysh at nat.
Ju m keni lumturuar gjithmon me gatishmrin tuaj pr ndihm,
z. Kujtim. Rrofshi e lumturofshi ju dhe fmijt tuaj!
Faleminderit. Ti e Fjodori e meritonit lumturin si rrallkush,
351
Polin, por fati i keq e mposht njeriun. Tani un po dal dhe do t shkoj t
marr elsat e shtpis suaj. Po sonte, do tia jap Anets. Qetsohu; natn
e mir.
Natn e mir e gjith t mirat, z. Kujtim.
352
LVIII
353
LIX
Ajo nat tetori ishte e ftoht. Aneta me Arsenin kishin shkuar, njzet
minuta para ors s caktuar, tek hyrja e pavijonit t smundjeve
infektive. Pr tu mbrojtur prej thllimit, ata kishin veshur mushamat
franceze t shiut me astar t ngroht. Kapuat i kishin ngjeshur n kok.
Nn e bir lviznin tutje-thu, pr tu nxehur dhe pr t vrar kohn.
Kur ora po shkonte tet, ata i hoqn kapuat dhe lvizjet i kufizuan n
distanca t shkurtra para ders s pavijonit.
Nj vetur ndaloi rreth 30 m tej tyre. Dikush zbriti prej saj, ndrsa
vetura u largua. Pas pak, doktor Dermani ngadalsoi hapat, kur pa ata t
dy.
Mirmbrma; m quajn Aneta, i foli ajo e para.
Mirmbrma, Anet. Eja me mua; djali t t pres jasht, i tha
mjeku.
Ata shkuan drejt e tek dera e dhoms s Polins. Mjeku trokiti dhe
hyri, duke prshndetur t smurn:
Mirmbrma Polin; si ndihesh sonte?
Me trupin e tij kaba, ai e pengonte t smurn pr t par Anetn.
Mirmbrma, doktor. Ndihem nj dit m afr fundit tim, u
prgjigj ajo me z t dobt, por e buzqeshur.
Pr do dit q kalon, t gjith njerzit hedhin edhe nj hap m
tepr drejt fundit t tyre. Ky nuk sht nj prjashtim vetm pr ty,
Polin. Prkundrazi, sonte ti gzon nj privilegj t veant, ndryshe prej
t smurve t tjer. Mikesha jote, Aneta, t ka ardhur pr vizit.
Ua, far surprize! ia bri Polina me z t gjallruar, duke hapur
kraht.
Mjeku u shmang anash, pr t kaluar Aneta. T emocionuara, ato u
prqafuan si motra. Dashuria dhe respekti pr njra-tjetrn e bnin
qesharake pr Anetn iden e mbrojtjes prej infeksionit.
Keni njzet minuta koh pr t qndruar bashk. Pastaj Aneta do
dal prsri me mua, u tha mjeku me dorn n dorez t ders.
Faleminderit shum, doktor, i than ato pothuajse n nj goj.
354
gjat akoma. Ti do ta marrsh veten dhe nj dit do t dalsh mir e
shndosh prej spitalit.
Nj buzqeshje mosbesimi ndaj optimizmit t Anets i parapriu
prgjigjes s Polins:
Jo, Anet, ky sht takimi yn i lamtumirs. Un e ndiej se do t
dal nga spitali pr t m uar n morg, jo n shtpi.
T lutem, Polin, mos m dshpro. Ti ke qen gjithmon
kurajoze; mos ndill t keqen sonte, i tha Aneta me z t mbytur.
Polins i erdhi keq pr mallngjimin e shoqes besnike.
Un nuk kam pasur motr n jet, Anet, dhe ty t konsideroj nj
motr t vrtet. Ne jemi dy motra t sprovuara n vshtirsi t
pabesueshme pr popullin tim. M fal q t trishtova, por motra e hap
zemrn me motrn e saj.
Ti do t shrohesh e do t dalsh nga spitali, se je e re dhe akoma
e fort, motra ime. Ne do t shkojm bashk n Burrel ditn q do t
lirohet Fjodori.
Ah, sa e kam ndrruar at dit! Por, mjerisht, nuk do ta arrij dot.
Sonte do t jap katr letra pa dat, t shkruara pr Fjodorin, dhe katr
zarfe me adres t plotsuara nga un. Datn do ta shkruash ti n letra,
para se ti postosh. Seciln prej letrave do ta nissh me nj distanc
kohore prej dy-tri javsh nga e mparshmja. Un jam munduar t
shprehem ndryshe n do letr, por n thelb subjekti i tyre mbetet i
njjt. Nj muaj mbasi t kesh postuar letrn time t katrt, burri yt duhet
ti shkruaj vet ish-bashkvuajtsit t tij, Fjodorit, pr ti njoftuar
paralizn time n krah t djatht. Duke imituar prmbajtjen e letrave t
mia, yt shoq le ti shkruaj Fjodorit se letrn po ma dikton Polina.
Ti do ti shkruash gjithmon vet letrat e Fjodorit, i tha Aneta
duke mos i mbajtur dot m lott.
M fal, motr, t shprehem deri n fund, se po na mbarojn
minutat q kemi n dispozicion. Ditn e lirimit t Fjodorit, ti do t
shkosh ta pressh at tek dera e burgut me burrin tnd t mir,
ish-bashkvuajtsin e tij. Shpirti im do tju shoqroj. Mungesn time
atje do ta justifikoni me fjalt se Polina nuk sht n gjendje t udhtoj
gjat m kmb, pr shkak t paralizs.
N kt zarfin pa adres, mbi t cilin kam shkruar Pr Fjodorin,
kam vendosur letrn e lamtumirs. At do tia jepni Fjodorit ditn q do
t kthehet n shtpi. Vetm at dit ai duhet t marr vesh edhe pr
vdekjen time.
Jo, ti do t takohesh patjetr me Fjodorin, thirri Aneta duke
mbuluar syt me duar.
Ndoshta do t takohem gjetk.
Dera e dhoms s vogl u hap dhe u dgjua zri i mjekut bamirs:
Takohuni tani, se duhet t dalim.
355
Aneta u lshua n kraht e Polins.
Mirupafshim s shpejti, motr! i tha ajo duke u prqafuar
nxehtsisht me t.
Puthe fort Arsenin pr mua dhe transmetoi prshndetjet dhe
mirnjohjen time burrit. Lamtumir, besnikja Anet!
Motrat nuk ndahen duke thn lamtumir, por vetm
mirupafshim, ia ktheu Aneta duke lotuar.
Mirupafshim n botn tjetr, motr e sikleteve t Burrelit!
Aneta mezi u shkput prej krahve t Polins, duke qar me
ngashrim.
356
LX
357
zhdukej tani para syve t tij, pa ln fmij n jet
M fal, Polin, murmuriti adoleshenti dhe lott iu derdhn breshr.
Babai i Arsenit ruante nj kujtim t pashlyeshm nga koha kur Polina
i vinte n takim Fjodorit, ndrsa ai ishte n t njjtn dhom me t. T
burgosurit e tjer e kishin marr vesh q Fjodori e kishte gruan franceze
dhe mrekulloheshin ta shikonin Polinn t ngarkuar me litar si shqiptaret.
Ditn q kishte takim Fjodori, ata hipnin me kmb n qaf t njri-
tjetrit, pr t arritur tek dritarja me shufra hekuri, q ti hidhnin nj sy
francezes s ngarkuar. Pas ksaj, n dhom ndizej diskutimi mbi nj
tem q i shlodhte disi shpirtrisht t burgosurit.
I shoqi i Anets e imagjinonte dhimbjen q do ti shkaktonte Fjodorit
vdekja e Polins. Ai kishte biseduar gjat me t n burg dhe e njihte mir
botn shpirtrore t Fjodorit. Pa asnj dyshim, lumturia e Polins kishte
qen ndrra e tij m e madhe n jet. Ndrkoh Polina u flijua pr t. Kjo
do t ishte nj goditje e dyfisht shpirtrore pr psikologun e ndjeshm.
T lodhur nga balta q shqitej me zor prej lopatave, varrmihsit u
prgatitn ta linin punn, kur arkivoli sdukej m. Ish-bashkvuajtsi i
Fjodorit iu lut njrit prej puntorve ti jepte disa minuta lopatn e tij. N
shkmbim t saj, ai i zgjati paketn e cigareve varrmihsit duke i thn:
Pini nga nj duhan ju t dy, se po punoj pak un.
Para se t fillonte pun, ai tha me vete:
Polin, kto lopata dh po ti hedh n emr t Fjodorit.
358
LXI
359
t kulturuar, q mirkuptoheshin midis tyre. Ndrsa ktu Fjodorit do ti
duhet t flas ndryshe nga mendon dhe t ngujohet n burgun e
vetmis. Pate fat q nuk arrite ta shikoje n gjendjen denigruese t
qytetarit t lir t vetburgosur. Edhe vet Fjodorit do ti vij mir q ti
nuk e pe asnjher skllav t lir, por vetm t burgosur ligjrisht.
Ndonse fillimisht ai do t dshprohet pr vdekjen tnde, m von do ta
kuptoj se pr t dy ishte m mir q ndodhi kshtu. Lamtumir o
mishrim i besnikris superiore, q as mjerimi e as smundja nuk ta
fikn dot buzqeshjen e pafajsis e t mirsjelljes! Balta shqiptare do t
tres kurmin tnd t bukur, por shpirti yt i lir e poetik sht shkrir
tashm me kaltrsin e qiellit t Marsejs.
360
LXII
361
LXIII
362
Kur mbrritn n Tiran, taksia kaloi m par tek shtpia e Fjodorit.
Ata u prshndetn me dy t tjert, falnderuan taksistin dhe u futn n
portn e hapur prgjysm.
363
LXIV
364
deri n Krishtlindje?
Ato letra i kishte prgatitur para kohe Polina, pa e vendosur datn
n to. Mbi tavolinn e dhoms s gjumit ke letrn e saj t lamtumirs, ku
t shpjegon gjithka, besoj.
Ka pasur hall se mos m rndohej smundja prej dshprimit, tha
Fjodori, duke tundur leht kokn. Ajo gjithmon ka menduar pr mua.
Edhe ti po ashtu pr t, e plotsoi ish-bashkvuajtsi.
smundje ia solli fundin? u interesua ai.
Verdhza n faz t avancuar.
Pse n faz t avancuar? Polina n spital punonte, apo jo?
Jo gjith kohn; e kishin transferuar n azil si infermiere.
Nuk ma ka thn kt, pr t mos m mrzitur.
Fjodori nuk foli m.
365
LXV
366
time, gjersa t dalsh nga burgu. Tronditja prej fatkeqsis do t
ndikonte pr keq n smundjen e mushkrive dhe kjo do t ishte nj
humbje e madhe pr t dy. Lirimi nga burgu, krijimi i familjes s re dhe
lindja e fmijve do t jet fitore e madhe pr ty dhe nj ngushllim i
madh pr mua, mbasi nuk do t mbetesh trung i that pr fajin tim.
Jeta n Shqipri, krahas vuajtjeve, ka pasur edhe nj trheqje t
veant pr mua. M ka plqyer natyrshmria deri n vrazhdsi e
shqiptarve. Ndonse virtytet e tyre n prgjithsi nuk jan aq t arrira,
pr shkak t nivelit t mangt kulturor, mungesa e hipokrizis i bn ata
interesant. Sikur shqiptart t kishin pasur fat t mir, shpreh bindjen se
ata do t bheshin nj prej popujve m vital e m miqsor t
kontinentit. Nuk mund t gjendet tjetr vend n Evrop, ku besimet e
ndryshme t bashkjetojn kaq paqsisht sa n Shqipri. Por druaj se
komunizmi do ta shndrroj n antivler potencialin shpirtror e moral
t shqiptarve. Kjo do t ishte nj fatkeqsi afatgjat pr ta. Zoti i
ndihmoft!
Un kam kaluar me Anetn njsoj sikur t ishte motra ime. I
detyrohem shum asaj familjeje. N sirtarin e bufes do t gjesh dy copa
drrase t lmuara rreth 40 cm t gjata e 8 cm t gjera secila. Nuk ka
mendje francezi q mund ta gjej pse jan prdorur ato! Fantazia
shqiptare, e zhvilluar nn ndikimin e vuajtjeve, di ti gjej zgjidhje
adekuate do situate t vshtir. Me rekomandim t Anets, un dhe
Arseni i onim ato copa drrasash kryq n shpatulla, me kapse llastiku
nga brenda mushamas s shiut, pr t krijuar prshtypjen gjat
udhtimit m kmb n zonn e shkret t Burrelit, se ishim dy burra me
kokn t mbuluar me kapu. Meqense e solli fati q un t prehem n
kt tok, dua t jem e sinqert deri n fund me kta njerz t mir, q
mi kan lehtsuar vuajtjet. Prandaj t lutem t shkruash nj epitaf mbi
varrin tim, i cili duhet t ndrioj t kaluarn time n Parajsn e Seksit.
Vetm kshtu do t jem e denj pr parajsn e vrtet, ku do t
bashkohemi nj dit. N pritje t atij amshimi, po e mbyll
bashkbisedimin ton t fundit n botn e mundimeve me kt ofsham
shpirti: Lamtumir, o ndrra ime e pashuar!
367
LXVI
368
LXVII
Kur mbrriti tek varrezat, shiu dhe era ishin shtuar. Duke hyr n
bllokun e varreve m t fundit, nj shakullin ia prishi ombrelln.
Fjodori e flaku tej dhe vazhdoi t ecte npr shi, pa u ngutur. Nuk e pati
t vshtir ta gjente varrin e Polins. Bashkshorti i Anets nj njeri q
i shikonte syri, i bnte dora , kishte vendosur tek kreu i varrit nj
369
pllak imentoje, ku lexoheshin emri, datlindja dhe dita e vdekjes s
Polins.
Pa pyetur pr shiun e dendur, Fjodori la antn mnjan dhe, i
prkulur mbi dy gjunjt n balt, filloi t puthte pllakn duke shfryer
dufin e zemrs s brengosur:
Erdha Polin; ja ku jemi prsri bashk. Un e di q ti po m shikon
e buzqeshur, por un i verbri nuk e dalloj dot buzqeshjen tnde
hyjnore. Ti dije t buzqeshje edhe n pikun e mjerimit, jo m aty ku t
ka rehatuar Zoti, pas vetmohimit tnd prej shenjtoreje. Vetm nj njeri
me shpirt t madh si i yti mund t gjej forca n vetvete n prag t
agonis, pr t menduar si t ndihmoj edhe pas vdekjes njeriun e
zemrs. Letrat q mora n burgun e Burrelit, ndrkoh q ti preheshe
pran Zotit, m adresoheshin mua, por ato i prkasin universit t paan t
dashuris. Letra t tilla nuk kan epok, ato jan aktuale n do koh,
mbasi dashuria siguron vazhdimsin e jets dhe ajo i koleksionon perlat
e saj. Data q shkruante Aneta n to vlente vetm pr mua. Por ato do t
mbeten letra pa dat, pa koh, ashtu si i shkrove ti, dhe do t shrbejn
si simbol i nj dashurie q diti ta mbijetoj vdekjen.
Ti je engjlli im mbrojts dhe engjjve nuk u thuhet kurr
lamtumir. Mirupafshim, engjlli im, kur Zoti t vendos pr t na
ribashkuar prgjithmon!
Fjodori e puthi pr t fundit her pllakn e imentos. Era e fort dhe
shiu e detyruan ti mbshteste duart n balt, pr tu ngritur n kmb.
Nga anta e dokut nxori buqetn me lule dhe e vendosi prpara pllaks
s imentos. Pastaj mori kryqin e drunjt. I erdhi keq kur vuri re se duart
e baltosura e njollosn pjesrisht epitafin. Ai e nguli kryqin ndan t
pllaks dhe shkoi e mori drejtqndrim prball tij, n fund t varrit.
Fjodorit i kaluan mornica, kur mendoi se pirgu i balts, q po e
sulmonin pa mshir rrket e shiut nga t gjitha ant, kishte qen
shtojzovallja krcimtare e mbrmjeve t paharruara n kuvertn e vaporit
Piramida, perria q u trhoqi aq shum vmendjen kalimtarve udhve
t Aleksandris, ditn e par t mbrritjes s tyre n Egjipt. Atij iu
kujtuan fjalt e mikut t tij, Mishelit, lidhur me at sken mbreslnse:
Me bukurin q ka Polina, egjiptiant do t mendonin se u ngjall
mbretresha Nefertiti. Por, fatmirsisht, nusja jote sht bionde.
Fjodori ndjeu ti bnte mir shiu i furishm; ai i ulte zjarrmin e
shkaktuar nga emocionet. Vitin e fundit mushkrit e tij t prekura kishin
manifestuar shenja t smundjes s trashguar t astms. Gjithmon n
drejtqndrim, Fjodori po merrte frym me zor. Ndrkaq uji i shiut e
kishte pastruar prej njollave t balts kryqin, duke nxjerr n drit tekstin
e epitafit:
VIRTYT, A GUXON T MATESH ME SHPIRTMADHSIN E KSAJ HEROINE T DAL NGA
SHTPIA PUBLIKE ?
370