Heidegger'in Nazizmi,

Kant ve Dasein zerine *

Tom Rockmore
**
eviren: Metin Bal

Heidegger'in nadir anlamda nemli bir dnr olduu, madan hala yoksun olmamz artc deildir. nk biz
hatta 20. yzyln en nemli dnrlerinden biri olduu daha derin bir problem olan, dnmenin zamanla olan
bir olgudur. Heidegger'in 1930'larda nasyonal sosya- ilikisi konusunda tatmin edici bir aklamadan yoksu-
lizme yneldii de bir olgudur. Bu iki olgu hakkn- nuz.
daki tm dier eyler, onlarn birbiriyle olan ilikisi dahil,
Heidegger ve nasyonal sosyalizm arasndaki iliki, Hei-
tartmaldr. Belgeler kamuoyuna mal olmuken, Hei-
degger'in felsefesinin merkezinde yer alan felsefi bir ko-
degger'in bir zamanlar Nazi olduunu tutup basite inkar
nuya iaret eder. Heidegger'in en nemli Fransz savunu-
etmek iin, bugn artk ok getir. Fakat bunun ne anla-
cularndan biri olan Derrida ile, Heidegger'in yaklamn-
ma geldii ve zellikle onun nazizminin felsefesiyle nasl
daki btn nazizm biimlerini anlamamz gerektii ko-
ilikilendii konusundaki ciddi felsefi soruturma zeri-
nusunda, hemfikirim.2 Fakat ben onun Heidegger'in nas-
ne meru gr ayrlklar iin bir alan vardr.
yonel sosyalizme dnnn, Derrida'nn yakn meslek-
Bu tema birka alt-temaya ayrlr: Heidegger'in nazizmi ta Lacoue-Labarthe'n savunduu gibi nazizmin bir h-
bir ekilde onun felsefesini mi izler, ya da tersine onun manizm olduu temeline dayanan metafizie bir ilgi ze-
felsefesinden mi trer? Onun felsefesi, felsefe-ncesi rinden aklanabileceine inanmyorum.3 Bana yle gr-
politik dnceler zerine mi temellendirilmitir ya da nyor ki, tersine, nazizm Bat hmanist geleneinde h-
tersine bu dncelerden mi etkilenmitir? Birinci tema- manist olan her eyi reddetmeye almtr.
nn bir rnei, iinde Heidegger'in felsefi olgunlua ula-
Benim kendi grlerim, nazizm ve Franszlarn Heide-
t toplumsal balamn Heidegger zerindeki etkisini
gger almlamas balamnda, Heidegger ve politika iliki-
ierebilir. kincisinin bir rneini ise Rektrlk Konu-
sinin deiik ynlerine adanm birok makalede ve iki
mas ve dier metinler iindeki nasyonal sosyalizm iin
kitapta belgelidir. Heidegger'in nazizmi ve onun felsefesi
felsefi bir temel salama abasnda grebiliriz.
arasndaki ilikiyi zmleyen ilk kitapta, Heidegger'in
Heidegger ve Politika zerine Tartma Hakknda duruunun onun nasyonel sosyalizme dnnden ayr
olmadn, aksine onunla yakndan bal olduunu sa-
Victor Farias Heidegger ve politika temas hakknda ka-
vundum.4 Bu dnce noktaya dayanmaktadr. lkine
muya ak yaygn tartmalara 1987'de balad.1 Bundan
gre, tpk Aristoteles gibi, Heidegger de sadece iyi yaam
itibaren yaklak yirmi senedir, birok temel seenek be-
hakknda konumaya deil ayn zamanda bizi iyi yaaya-
lirlendi. Bunlar u iddialar ierir: (1) Heidegger, gerekte
cak ekilde davranmamz, bylece kendimizi toplumsal
apolitik bir bireydi, kendi eylemlerinin politik neminin
bir balamda gerekletirmemiz iin tevik eder. kinci
farknda deildi; ya da tam tersine (2) apak bir Nazi'ydi;
olarak, bir filozof iin bu, Platon'un nerdii gibi, kent
(3) nazizmle sadece ksa bir sre ilgilendi; (4) sonuna ka-
yaam iin ktphaneyi brakmak anlamna gelir. n-
dar bir Nazi olarak kald; (5) onun sonraki yazlar, iinde
c olarak, kendi politik grleri temelinde baskn olan
onun kendisini nazizme politik yneliinden kurtaran
toplumsal balamda, Heidegger'in politik eyleme olan il-
felsefi bir dn sergilerler. (6) Hrsl bir politik profe-
gisi onu yalnzca demokratik olmayan politika biimleriy-
sr olarak, Jaspers'in inand gibi, Alman akademisinde
le aktif bir zdelemeye gtrebilirdi. kinci kitapta,
iktidar olmalar iin liderlere klavuzluk yapmaya al-
Heidegger'in konumunun, onun uzun zamandr en b-
t; (7) onun konumu tamamyla politiktir ve eitli politik
yk etkiye sahip olduu Fransa'da ok yanl anlaldn
teorileri resmeder; (8) 1930'lar balamnda nazizme ba-
savundum.5 Bu argman, Heidegger'in duruunun temel
lanmak ok kt bir ey deildi, bu nedenle affedilmeli-
devindiricisinin, olduu haliyle bir btn olarak Fransz
dir; vb. Bunlar gibi ve dier yorumlar detayl olarak tar-
felsefesinin bir tanmndan ortaya kar. Benim argma-
tlmlardr. Heidegger'in teorilerinin kendi zamanna
nm temel nokta ierir. lkine gre, Fransz felsefesi,
ve meknna olan ilgisi hakknda tatmin edici bir akla-
FelsefeYazn-15 25
terimin geni anlamnda, temelde hmanisttir. kinci ortaya ktn ve aklanarak zlemeyeceklerini gs-
olarak, Heidegger'in duruu, insana deil de, en genel an- termek iin kullandlar. Faye, Heidegger Varlk ve Zaman'
lamda varla doru yneldii iin, temelde anti-hma- yazmadan nce bile onun ayn zamanda gelimeye bala-
nisttir. nc olarak, Heidegger, bir felsefi anti- yan, nazizmin paras olan o zamanki politik ilkelerine
hmanist olmasna ramen, Fransa'da yaygn bir yanl bal olduuna inanr. Tek bir cmlede ifade edersek, bu-
kavray sonucunda bir hmanist olarak anlald.6 radaki ana dncenin bildiimiz anlamndaki ahlak
teriminin iini, ahlaka dair bir olanan en kk bir izi
Balamsal yaklam [contextual approach], felsefi teoriler de
kalmayacak ekilde boaltan Heidegger'in, devletin emri-
dhil olmak zere, dncelerin, kendi zaman ve yerle-
ne verilmi olarak dnlen insan bireyine mutlak sayg-
rinde anlalmalar gerektiini ne srer. Heidegger ve
szl olduu grnr.18Faye, Heidegger ve nasyonel sos-
politika konusuyla balamsal bir yaklamla ilgilenenlerin
yalizm arasndaki iliki hakkndaki bu tezi, tm dillerde,
karlatklar glk, uzun yllardr tarihsel kaytlarn
literatrde imdiye kadar yaplm en btnlkl deer-
yeterince kullanlmamalar olmutur. Son zamanlardaki
lendirme olacak biimde, imdiye kadar henz yaymlan-
yaynlarn benim grm zayflattklarna deil, des-
mam 1930'larn ilk yllarna ve zellikle 1933-1935'e ait
teklediklerine inanyorum. te iki rnek: Bir taraftan,
yazlara zellikle dikkat ederek, detayl olarak gelitirir.
Heidegger'in rencileri her zaman onun eini sularken,
Ona gre Heidegger'i dnemin teki Nazi dnrle-
Heidegger'in nazizme balln reddettiler. Son zaman-
riyle ilikilendiren, ounlukla gizli kalm olan gndemi
larda baslan, onun eine yazd mektuplar, Heideg-
a kardmzda, Heidegger'in yaymlanan metinleri
ger'in Elfriede ile evlenmeden, felsefi teorilerini olu-
ok farkl, son derece karanlk, skntl bir renge br-
turmadan, yani nazizmin ortaya kndan nce aka
nrler. Faye'a gre Heidegger'in erken ve ge yazlar sert
rk grleri savunduunu sergilerler.7 Bu, Heidegger'in
bir anti-hmanizm diyebileceimiz, insan ruhunun en
birok bakmdan koyu muhafazakr politik grleri-
karanlk baz ynlerine srekli ve deimez bir adanml-
nin Hitler'in iktidara gelmesinden, hatta halkn dikkatini
aa karr. O, Heidegger'i savunan birok kiiyle tar-
ekmesinden nce oktan varolduu iddiasn destekle-
trken, Heidegger'in nazizme yneliinin ne bu hareke-
meye meyillidir. Bu anlamda, nemli bir filozof olsa da,
tin amalarnn farknda olmamas nedeniyle ortaya kan
Heidegger de herkes gibi kendi zamannn ve meknnn
bir kaza olduunu, ne de onun meslek hayatnda geici
bir rnyd. O kendi tarihsel zamanna aitti ve bylece,
bir ana denk dtn; fakat onun tm kariyeri boyunca
ona aidiyeti zerinden anlalmas gerekir; tpk Aristote-
sren, derin ve srekli bir ba olduunu gsterir.
les'in ne kastettiini anlamak iin, iinde Aristoteles'in
doal klelik 8bir takm insanlar doal olarak kledirler- Faye rklk kavram etrafnda srekli olarak bir dizi fark-
grn formle ettii toplumsal balam9 anlamann llklar ortaya koyar. Heidegger'i savunanlar tarafndan
nemli olduu gibi. kullanlan baka bir strateji ise Heidegger'in Nazi biyolo-
jizmini desteklemedii iin onun bir Nazi olamayacana
Dier taraftan, Emmanuel Faye hala btnlkl olarak
iaret etmektir. Buna cevap olarak Faye Nazi rklnn
ulalabilir ve daha nce hi detayl tartlm olmayan,
biyoloji kavram zerine oturtulabilecei gibi, Geist kav-
Heidegger'in 1930'larda verdii ders dizisi hakkndaki
ram zerine de oturtulabileceini gsterir. Hitler'in ken-
detayl almasyla dikkatlerimizi, Heidegger'in 1930'-
disi bu iki tr rkl da uygulad iin, Faye asndan,
larda enerjisinin byk ksmn ve byk felsefi ustaln
biyolojizme kar olurken Geist zerinde temellendirilmi
ne dereceye kadar nasyonel sosyalizmin felsefi bir do-
bir rkl savunmann balanacak bir taraf yoktur:
rulanmasnn hizmetine sunduuna ekmektedir.10 O
Her biri, bir dieri kadar btnyle ktdr ve Wolf ve
halde Kant'n onun kendi felsefi kefinin nemini yanl
hatta Hitler'i bile ieren dnemin birok yazar, rkln
anladn savunan11 Heidegger'in ayn zamanda nasyonel
iki trn de savunmutur.
sosyalizmin de yanl anlaldn savunmas anlamsz12
deil, anlamldr. Kant, bilindii gibi Platon'u Platon'un Faye, Heidegger'in hmanizmi reddetmesinin, Rne-
kendisini anladndan daha iyi anladn iddia etmitir.13 sans'ta ortaya kan bir kavram reddetmesiyle ilgili oldu-
Bu ekilde, Kant' yanklayan Heidegger, Kant' onun unu tartr. Bunun onun bireyden vazgemesi adna ol-
kendisini anladndan daha iyi anladn ne srer;14da- duunu, Heidegger iin sahiciliin [authenticity] her za-
has, nazizmi, Nazilerin anladndan daha iyi anladn man iin btn devleti Nazi dncesinin kusursuz bir
ne srer. Dikkatler Heidegger ve politika zerine odak- uygulanna izin veren Alman halknn oul sahicilii
landktan sonra Heidegger'i balam iinde anlamak iin olduunu ne srer. Bu nokta, Varlk ve Zaman'n Nie-
youn bir aba gsterildi. Nolte15 ve Safranski16gibi gz- tzscheci deil fakat anti-Nietzscheci bir tarzda okunmas
lemciler problemleri aklayarak zmek iin Hei- gerektiine iaret eder. Bu dnce ayn zamanda Heide-
degger ve onun balamnn ilikisinden faydalandlar. gger'in 1930'larda hem kamusal hem de zel olarak Fh-
Fritsche17 ve imdi Faye, tersine, ayn ilikiyi Heidegger'in rerprinzip nosyonunu benimsemesiyle uyuur. Faye ikna
dncesindeki politik problemlerin bir balam iinden edici bir ekilde, Farias'n dnd gibi Heidegger'in
26 FelsefeYazn-15
nazizmi kendi teorilerinde kurmaya almadn, fakat snrlandrlamaz olduu; ikinci olarak, konunun bt-
kendi teorilerini Hitlerciliin ve nazizmin temel ilkelerine nyle snrlandrlm olduu, bylelikle hibir ekilde z-
olan inanc temelinde ina etmeye altn ne srd. gr olmad; ve nc olarak, konunun ksmen snr-
Faye'n nerdii gibi, nazizmin baarszl, Heidegger'in landrlm ksmen zgr olduu iddialar sz konusudur.
bir Nazi temeline oturtulmu olan politik teorilerinin ba-
Konunun snrlandrlamaz olduu, bylelikle btnyle
arszldr. Ben tartmann bu ksmn zellikle ilgin
zgr olduu modern felsefenin bir rndr. Bu g-
buluyorum. Faye bunun zerine Heidegger'in, zellikle
r ilkin Descartes ve Kant gibi modern dnrlere ve
1930'larn ilk yllarnda verdii seminerlerde, nazizmin
son zamanlarda da Husserl ve Sartre'a zgdr. Bu anti-
Hitler'in kiilii tesinde srecei koullar yaratmaya
balamsalc gr konuyu onun evresi tarafndan snr-
alma giriimine iaret eder.
landrlamaz olarak, sanki zaman iinde ancak zamana ait
Balamsalclk, Anti-balamsalclk ve znellik deilmi gibi, bylelikle onun ait olduu tarihsel an tara-
fndan snrlandrlmam olarak anlamay ierir. Anti-
Bu ve teki rnekler, insan Heidegger ve dnr Hei-
balamsalclar genellikle, doru olan ve bu yzden de d-
degger arasnda, veya tekrar sradan bir Nazi Heidegger
zeltilemez teorileri, yani imdi ve her zaman tartacaklar
ve nemli bir filozof Heidegger arasnda ak bir srek-
problemleri zecei sylenebilecek teorileri formle et-
lilik olduu yolundaki dncem iin destek oluturuyor.
meye abalar. Bylece Kant genellikle, adna yakr bir
Bu nokta, apak grnmektedir ve sradan bir gzlemci
felsefenin onun tutumunda balayp sona ereceini ne
iin pek vurgulanmaya demez. Ancak filozoflar sradan
srerken, kendi tutumunun deitirilemez olduunu sa-
deildir. Thomas Reid ve G. E. Moore gibi filozoflar sa-
vunur. Bununla birlikte, teki tutumlar onun zamannda
duyuyu savunurlar. Buna ramen kii felsefenin bunun
bile ortaya km olduu iin ve yzyllardr sren a-
iin bir engel olup olmayacan dnr. Bazen uzun bir
badan sonra onun baars hakknda derin bir gr ay-
felsefi alma, yalnzca saduyulu gzlemde bulunmay
rl olduuna gre, onun grnn zamandan bam-
gletirir. Bir felsefi teori sahibi olmak, filozofu evre-
sz olduunu kabul etmek iin hibir neden yoktur.
leyen toplumsal dnyadan bir ekilde yaltmaz ya da
baka bir ekilde uzaklatrmaz. Sradan bir kiiye apa- ndirgemeci gr, konunun btnyle snrlandrlm
k grnen bu noktann, usta bir filozofa byle grn- olduu, bylelikle asla zgr olmadn savunur. Bu g-
mesi zorunlu deildir. r, tekiler arasnda, Fransz matematiki Laplace gibi
sk nedenselci teorisyenler, bir takm Marksistler, Freud-
Yukarda balamsalclktan sz ettim. Balamsalclk ile
ular ve Nietzschecilerin olduu gibi, B.F.Skinner gibi
Heidegger ve politika temas arasnda bir iliki vardr. Bir-
psikolojik davranlar tarafndan birok ekilde for-
ok filozof felsefi temeller zerinde balamsalcl red-
mle edilir. Bu tr bir yaklamda karlatmz apak
dederler. Felsefeye kar anti-balamsalc bir tutum tak-
glk, onun tutarsz olmasdr. Eer her insan eylemi
nan kiinin, Heidegger ve balam arasnda bir ilikiyi red-
imdiden btnyle belirlenmi ise, o zaman yaptmz
detmesi, bylelikle onun felsefesinin herhangi bir ekilde
hibir ey zgrce yaplm olmayacaktr ve bu tr bir in-
balama dayandn btnyle reddetmesi tutarldr. Bu-
dirgemecilii destekleyen bir tartma gerekte yapla-
nun tersine, felsefeye kar balamsalc bir tutum taknan
maz. Baka bir deyile, bu tutum tutarl bir ekilde ne
kiinin Heidegger ve balam arasnda bir ilikiyi kabul
srlemez.19
etmesi, bylelikle onun felsefesinin bir veya pek ok yn-
den balama dayandn kabul etmesi tutarldr. Benim savunduum balamsalc gr, bizim balam ta-
rafndan ksmen belirlendiimizi ksmen de belirlenme-
Benim nerim Heidegger ve politika temasnn daimi bir
diimizi ne srer. Bu gre gre, dnceler, onlar
problem olan dncenin balamla ilikisi problemine
evreleyen balama indirgenemez, aksine bu balam
iaret ettiidir. Bu temaya dnmeden nce temann iaret
iinde anlalmaldrlar. Bu gr insan dncesinin k-
ettii problem zerine younlamak istiyorum. Dnce
rlganln kabul eder. Zihinden bamsz dnyay oldu-
ve balam arasndaki ilikiyi zmlemeye balarken,
u gibi baarl bir ekilde kavrayp kavramadmz asla
balamsalclk zerine birka ey sylemek yararl ola-
bilemeyeceimiz gibi, savunduumuz herhangi bir gr-
caktr.
n de sonunda ilgilendiimiz bir problemi zp -
Dncenin balamla ilikisi hakknda farkl grler zemeyeceini hatta daha sonraki bir zamanda nemli bir
vardr. Bu farkl grler, ounlukla zgrlk diye ad- seenek olarak dnlp dnlemeyeceini bile asla
landrlan ey asndan, felsefi konularn farkl kavramla- bilemeyiz. Ksacas, bizim dncelerimiz tarihsel an
rn gndeme getirirler. Birok farkl trleriyle birlikte iinden ykselir ve ona dayanr, nk onlar zamann
ana grten bahsedebiliriz. Birinci olarak, konunun iindedirler ve ayn zamanda ona aittirler. Tek bir sz-
btnyle zgr olduu, bylelikle snrlandrlamaz ol- ckle, yaptmz her ey, en nemsediimiz grlerimiz
duunu; dier bir deyile, balam tarafndan btnyle- bile, tarihe dayanr.

FelsefeYazn-15 27
Viyana evresi dnrleri tarafndan bilim felsefesinde
popler hale getirilen indirgemecilik, bugn tartmadaki
etkisini nemli lde yitirmitir. Bugn tartma anti-
balamsalclk ve balamsalclk taraftarlarna kar k-
maktadr. Bu kar koyu yaygn olarak disiplinlere kar
yrtlmektedir. Bu, rnein, genellikle metin zerine
balamdan yaltlm olarak younlaanlar metnin bala-
msallatrlmas gerektii zerinde srar edenlerle kar
karya getiren edebiyat almalarnda gndemde olan
bir temadr. Bu temann son zamanlardaki felsefi bir e-
itlemesi Derridac metinsellik grdr. Derrida'ya
gre, her ey metin olduu iin, gerekte metin dnda
hibir ey yoktur. Bu giriim onun kesin gndermeyi
ykacak pheci abasna zgdr.
Heidegger'in Kant Yorumu
Heidegger balamsalclk ve anti-balamsalclk tart-
masna kendi girift kavram, Dasein yoluyla cevap verir.
Tpk genel olarak tutumunda olduu gibi, znelcilik
hakkndaki gr de, onun nceki dnrlere olduu Heidegger kendi okumasn Saf Akln Eletiri'nin ilk bas-
gibi tarihsel koullara da tepkisi de buna dhil olmak ze-
re, balam asndan anlalabilir. Heidegger kendi zne
kavramn formle ederken Dilthey, Husserl, Aristoteles
ve dierlerine tepki gsterir. Kant, Heidegger'in tutu-
munu anlamak iin en azndan be nedenle nemlidir. lk
olarak, kii ister kabul etsin ister etmesin, yorumlar r
aan Heidegger son derece donanml bir Kant okuyucu-
sudur. kinci olarak, Heidegger Kant ve Metafizik Proble-
mi'ni Varlk ve Zaman'la ayn zamanda yazd iin bu ya-
ptlarn birlikte okunmas gerekir. ncs, Heidegger
Varlk ve Zaman'da gelitirdii fenomenolojik tutumun
eletirel felsefeyi Kant'n tesine tadn ifade eder.
Drdnc olarak, Heidegger kendisini Kant'n tek me-
ru izleyicisi olarak ve bylelikle Alman idealizmi ve Al-
man Yeni-Kantlnn bir rakibi olarak sunar. Beincisi,
Kant modern fenomenoloji iin nemlidir. Fenomeno-
loji, ya da bilgi hakknda btnyle fenomenlere dayanan
bir yaklam, kii kendinde-eyden uzaklat noktada
eletirel felsefeden doar. Bu yaklam birka yerde Kant
tarafndan paylald gibi, btn Kant sonras Alman ger, daha sonra Eski Yunanistan'n aletheia ya da bu-
idealistleri tarafndan, Husserl tarafndan ve tartmal
olarak Heidegger ve dierleri tarafndan paylalr.
Heidegger'in de belirttii gibi, onun Kant'n Saf Akln
Eletirisi zerine yorumunun ana noktas, metafizii te-
mel ontoloji problemi olarak kurmaktr. Temel ontolo-
ji ile aklnda onun dncesine gre insan doasna ba-
l bir eit metafizik kurma fikri vardr.20 Bu zmleme,
Heidegger'in, daha nce Varlk ve Zaman'da nerdii gibi,
Kant'n Transzendental imgelemden geri ekildii ya da
ekindiini ne srd Kurulan Zeminin Temel Kay-
naksall ve Kant'n Transzendental mgelem'den Geri
ekilmesi [The Basic Originality of the Established
Ground and Kant's Recoil from Transcendental Imagi-
28 FelsefeYazn-15
nation] balkl 31. blmde dorua ular.21
Bu iki kez tekrarlanan iddia anlam doludur. Heidegger'in,
en azndan imdi sralayacam, ok basit bir biimde
gsterilebilecek u alt eyi ne srdn dnyo-
rum. (1) Kant onun tek modern ncsdr; (2) Kant'n
tutumunu tamamlayan temel felsefi problem, bylelikle
onu, onun brakt yerden teye tamakta yatar; (3) bu
grev nceden Alman idealizmi tarafndan yrtld
iin, Heidegger kendisini Kant'n tek meru izleyicisi ro-
lnde grr; (4) Kant ve Kant sonras Alman idealistleri
ve Ernst Cassirer gibi Alman yeni Kantlar dhil, onun
rencilerinin sand gibi eletirel felsefe bir epistemo-
loji deil, fakat bir ontolojidir; (5) asl ontoloji Kant'n
konumunun uzanmnda yatmaktadr, (6) Bu ontoloji
zamann doru bir anlalmasna, bylelikle var olann
zamansallna dayanr. Tek bir szckle, Kant'n ta-
mamlanmam konumu Heidegger'in temel ontolojisi ta-
rafndan tamamlanr.
ksn, ikinci basksnn aleyhine savunmak yoluyla do-
rular. Heidegger'e gre ikinci baskda Kant, anlamann
lehine, duyusallk ve anlama arasna arac olarak yerleti-
rilen Transzendental imgelemi zayflatr.22 Sonu olarak,
Transzendental imgelemi, Heidegger'in saf akln prob-
lematii 23 dedii ey adna, btnyle anlama yetisinin
bir ilevine indirger (demotes). Kant'n daha sonra erken
psikolojik yaklamn mantksal bir yaklamla deitirdi-
i sk sk sylenmesine ramen, saf akl zerine odaklan-
mas bakmndan ikinci bask daha da psikolojiktir.24
Dasein, Balamsalclk ve Anti-balamsalclk
Heidegger'in Kant okumas, psikolojizm problemiyle
ilikili olarak onun zne kavram yorumunu Kant'n fiz-
yolojik yaklam dedii eye evirir. Frege Kant' psiko-
lojizmle suladktan sonra Husserl bunu iddetle eletir-
di. Husserl'in bu eletirideki baars belirsizdir. Heide-
gger'e gre, Husserl, psikolojizmi Mantksal Aratrma-
lar'da eletirmesine ramen, ayn hataya der.25Heideg-
lunan eyin gizlenmilikten kmas, almas, kendini
gstermesi grn, fenomenolojideki fenomenin
kendini gstermesine tercih eder.26
Bu ifade Aristoteles'te ve erken Yunan dncesinde
fenomenolojinin varlna iaret etmektedir. Heidegger'e
gre, fenomenler kendilerini bize gsterirler ya da verir-
ler. Husserl'i Aristoteles'le dzelten Heidegger, daha
sonra Kant'n znesini kendi Dasein teorisiyle dzeltir.
ndirgemenin [reduction] kefinden sonra Husserl'in
Transzendental znesine benzeyen Transzendental bir
zne yerine, ikin bir zne koyar. Buna ramen, kendi
resmi fenomenoloji anlay olan, fenomenin kendine
ait bir eyi gstermesi, aknsal ilevini korur.27
Kant temeller zerinde, bu son bahsedilen gr so-
runludur. lkin, eer bir eyi kendini-gstermesi iinde
ve bunun araclyla biliyorsak, o halde fenomenoloji,
Husserl'in dnd gibi, bir eit epistemolojidir.
Heidegger'in durumunda, o bir varlk epistemolojisidir.
kinci olarak, kesin Kant temeller zerinde, bir eyin
kendisini gstermesi olarak betimlenen fenomenden
kendisini gsteren bir eye, Kant terimlerle, tasarmla-
ma [representation] zerinden zihinden bamsz nesneye
gitmeyi gvenilir olarak nasl savunabiliriz? Bunun gs-
terilmesi gerekir. Kendisiyle epistemolojik bir ba kurul-
mayan bir nesneyi bilmeyi gvenilir olarak iddia ede-
meyeceimizi anlayan Kant, Kopernik devriminin temel
gr olan sadece kurduumuzu bildiimiz gr Kant okumas ve zellikle onun Dasein kavram nda
olan kurmaclk [constructivism] adna tasarmlamaclktan
[representationalism] vazgeer. Kendi iddet uygulayan
yorum tekniine bal olan Heidegger, konuya younla-
rken byle detaylar kolayca gz ard eder.
Kant btn tasarmlamalara elik edebilen bir zne olan
tamalgnn transzendental birliini tantrken, Hume'un
zne hakkndaki demet teorisi [bundle theory] olarak bili-
nen grn reddeder.28 Locke'un szde fizyolojisini
eletirir.29 Kant her trl psikolojik ve mantksal olann
epistemolojik bir zne anlaynda ya da gerek sonlu bir
insandan farkl yalnzca epistemolojik nedenlerle retil-
mi bir zne olan tamalgnn transzendental birliinde
birletirilmesinden kanr. Tamalgnn aknsal birlii
bilgi nesnelerinin genel olanan aklar. Bylece, Kant
kendi bilgi teorisinin nasl kantlanacan karsar.
Kant'n transzendental zne ve sonlu insan arasndaki
ayrm nesnelerin bilgi koullar ve insann yapmaya ye-
tenekli olduu ey arasnda bir uurum aar. Bu uu-
rum daha sonra, zneyi bir ya da daha ok sonlu insan
olarak yorumlayan Fichte tarafndan kapatlr. O, Kant
transzendental zne yerine ikin olan, bylelikle balam
iinde bir zne kavram koymutur. kin zneye ilikin
olarak anlalan Fichte, Marx ve btn Kant sonras Al-
man idealistleri tarafndan takip edildi ve bu konuyla ilgili
olarak Heidegger tarafndan da izlendi.
Heidegger, Kant'n felsefi antropolojisine kar kar ve
sonuta Kant' psikolojizme dt iin sular.30 Heideg-
ger'in znesi, ya da Dasein, onun fenomenoloji gr-
nn sonucu deildir, aksine onun fenomenoloji gr-
n mmkn klan eydir. O kendi temel ontoloji teorisini
kantlamak iin znenin nasl olmas gerektii hakknda
bir gr tretir. Eer o zamanda eylerin kendilerini
bize gstermesini tartmak iin zne kavram ortaya k-
m olsayd, bir Grek dnrnn savunabilecei bir Normal koullar altnda insanlarn, iinde toplumsalla-
zne gr nerir.
Dasein nedir? Yantn, Heidegger kendi grn kabul
edilebilir klmak iin zne hakkndaki iddiasnn ihtiya
duyduu ey hakknda fikrini deitirmesi yznden ks-
men ak olmayacandan pheleniyorum. Dasein'n
ortalama bir aklamas onun insan varoluunu anlat-
t olabilir. zbilinli olmayan ya da bilinli bile olmayan
bir zne olan, ne bilisel ne de ynelimsel bir nesne olan,
ne erkek ne kadn, ne yal ne de gen olan. Bir insan
deil, Heidegger'in temel derdi olan varln anlam soru-
sunu sorma (ve cevaplama) yeteneini de ieren tm in-
san olanaklarn temellendirdii dnlen, insann va-
rolma yolu olan, var olanlarn kendilerini olduklar gibi
gsterdikleri varlk olan eydir.
Heidegger, Kant ve Dasein
Bu yaz Heidegger ve Politika temasn Heidegger'in
inceledi. zne kavramnn fenomenolojide olduu gibi
felsefi tartmada da temel bir nemi vardr. Montaigne
ve Descartes'in baarsnn arkasnda yatann ne oldu-
una hi baklmadna inanyorum. rnein nesnelerin
kendilerini zneye bal olmakszn gsterdikleri bir
fenomenolojik teori kurulmaya allmamtr.
Heidegger'in Dasein kavram iinde, onun Kant'ta (ve
tekrar Husserl'de) belirledii bir gl zme aba-
sndan doan derin bir gerilim vardr.31 Dasein zsel ola-
rak dnyada-varlk olan; her zaman ve oktan [always and
already] sonlu bir insan olarak dnya iindedir. Ve Hei-
degger'in anlad gibi varlk sorusuyla ilgilenmenin fe-
nomenolojik amalar iin, Dasein her zaman en azndan
potansiyel olarak dnyann tesinde, bylelikle psikolo-
jizmin (ya da felsefi antropolojinin) tesindedir. Bu geri-
lim Heidegger'in Varlk ve Zaman'daki tutumunda srekli
etkisini srdrr.
Heidegger'in etin dnyada-varlk kavram, kolayca
yorumlanamayacak kadar bulanktr. Dnya iinde olma-
nn, empanzenin varolma tarz ve insann varolma tarz
gibi aka farkl ekilleri vardr.32Dahas, dnyada olmak
ile ve bir insan dnyasnda, dolaysyla toplumsal bir ba-
lam iinde olma arasnda devasa bir fark vardr. Toplum-
sal bir balam tarafndan sahici olmama durumuna d-
mek dnda nihai olarak snrlanm olduumuzu redde-
den Heidegger, dnya iinde olduumuzu, dolaysyla
zorunlu olduunda anlama yoluyla basite geride braka-
bileceimiz bir ekilde yerletirildiimizi kabul etmeye-
33
cektir. O, bizim kendi varolma potansiyellerimizi gerek-
34
letirirken sahici olmak iin, z-farknda olma yoluyla
bu, Alman z-bilin geleneini terk etmek istemesin-
den dolay asla kullanmad bir terimdir-, tekileri geride
brakabileceimizi nerir.
tklar ve normal olarak, dili, gelenekleri, treleri ve ev-
remizin temel inanlarn ieren bir Weltanschauung (dn-
ya gr) edindikleri, nceden varolan bir insan dnya-
sna katldklarna inanyorum. Bu inantan iki dnce
FelsefeYazn-15 29
kar. lki, filozoflarn genel olarak konunun zgr oldu-
unu ne srmelerine ramen, felsefe bile balam tara-
fndan iki ekilde belirlenir: Dnrler nceki felsefi
tartmay kabul etmeye ya da dorulamaya tepki gste-
rirler. kinci olarak, filozoflar sonlu insanlar olmalarn-
dan dolay amaszca herkesin dilinde olan, felsefi olma-
yan bir balama ait olan dnceleri ok sk olarak felsefi
dil iinde yeniden formle ederler. rnekler, Almanya'da
iki dnya sava arasnda yenilen Weimar Cumhuriye-
ti'nin Heidegger'in ilgisini ekmesi balamndaki tema-
lar ierir. Bunlar onun Varlk ve Zaman'da temel nem
tayan 74: Tarihselliin Temel Yaps'nda adanma,
kahraman, karar an vb. unsurlar kapsar.35
Sonraki dnce daha genel olarak ortaya konulabilir.
Heidegger'in konumu, btn dier felsefi teoriler gibi,
felsefe-ncesi ballklarn iererek, balam tarafndan;
Fichte'nin ne srd gibi, felsefi tartma tarafndan
36
olduu kadar, nasl bir kii olduu tarafndan da, yani ift
tarafl olarak belirlenmitir. Kant, Husserl, Frege ve bir-
ok bakalar gibi Heidegger her tr psikolojizm (ya da
felsefi antropoloji) kalntsnn tesine geme abasndan
dolay, dolayl olarak bu dnceyle mcadele eder. Buna
ramen, bu felsefi ama sadece dzenleyici olabilir; asla
kurucu olamaz. Heidegger'in kendi felsefi uygulamas,
bu mcadeleyi, dolaysyla onun kendi ya da bir bakas-
nn teorisi iin kurucu olabilecei dncesini sinsice za-
yflatr. Heidegger'in katksnn onu kuatan tartmadan
bamsz deerlendirilebileceini dnmek bir hatadr.
Kiinin onun teorilerinin itici gcn, dolaysyla onun
teorilerini, onun bulunduu balamdan bamsz olarak
anlayabileceine inanmas daha byk bir hatadr.
Heidegger ve politika temasn ortaya atarak baladm.
Bu temann bir ekli aka felsefi bir dehann nazizme
nasl srklendii sorusudur. Anti-balamsalcl kabul
etmi olsaydk bu soru zme ulamayacakt. Ancak
balamsalclk adna anti-balamsalcl reddedersek ce-
vap ak hale gelir. Heidegger'in kendi felsefesini nasyo-
nel sosyalizmin hizmetine sunmak iin nazizme ynelii,
onun felsefesi ve abasnn tm, felsefi olmayan ayn
kaynaktan, Heidegger'in terimini kullanacak olursak, fel-
sefe-ncesi znenin kendi tarihsel urana kanlmaz
kklenmiliinden kmaktadr. ddialar geerli klmak 12
uruna yaln bir psikolojiye indirgemek, psikolojizme sa-
rlmak bir hata olacaktr. nsann sonluluunu btnyle
geride brakabileceimize inanmak, sanki sonlu olma in-
sanlk durumunun bir zayflym gibi paranteze al-
mak daha byk bir hata olacaktr. nk her ey sylen-
mi ve yaplm olduunda, kendi tarihsel uramz ap karkln Descartes'a ve felsefi antropolojiye doru bir
amadmz hibir zaman bilemeyiz. Hegel'in bilindii
zere syledii gibi: Hic rhodus, hic salta.37
Tom Rockmore bu yazsn ilkin Trke dilinde yaynlan-
*
mak zere ngilizce dilinde kaleme almtr. Rock-more'un
30 FelsefeYazn-15
bu yazs ilkin burada, Felsefe Yazn dergisinde yaynlanmak-
tadr ev. n.
**
Yrd. Do. Dr., Adyaman niversitesi, Felsefe Blm.
1
Bkz. Victor Farias, Heidegger et le national-sosialisme, Paris:
Editions Verdier, 1987.
2
Bkz. Jacques Derrida, Of Spirit : Heidegger and the question
[Tin zerine: Heidegger ve Soru], ing. ev. Geoffrey Benning-
ton and Rachel Bowlby, Chicago: University of Chicago
Press, 1989.
3
Humanitas'n dier hepsinden daha gl anlad, daha
etkili olduu bir belirlenimine dayand iin nazizm bir h-
manizmdir. Bkz. Philippe Lacoue-Labarthe, La Fiction du
politique, Heidegger, l'art et la politique, Paris: C. Bourgois,
1987,s.138.
4
Bkz. Tom Rockmore, Heidegger's Nazism and Philosophy
[Hei-degger'in Nazizmi ve Felsefe], Berkeley: University of
Califor-nia Press, 1992.
5
Bkz. Tom Rockmore, Heidegger and French Philosophy: Huma-
nism, Antihumanism, and Being [Heidegger ve Fransz Felsefesi:
Humanizm, Antihumanizm ve Varlk], Londra: Routledge,
1995.
6
Bu grn son zamanlardaki bir dorulanmas iin bkz.
Ethan Kleinberg, Generation Existential: Heidegger's Philosophy
in France, 1927-1961 [Varoluu Kuak: Fransa'da Heidegger
Felsefesi, 1927-1961], Ithaca: Cornell University Press, 2005.
7
Die Verjudung unsrer Kultur u. Universitten ist aller-
dings schreckerregend u. Ich meine die deutsche Rasse soll-
te noch soviel innere Kraft aufbringen um in die Hhe zu
kommen. Mein liebes Seelchen! Briefe Martin Heideggers an
seine Frau Elfriede, 1915-1970, Mnich: Deutsche Verlags-
Anstalt, 2005, s. 51.
8
Politika, I, 4-7, Aristoteles iinde, Complete Works of Aristotle
[Aristoteles'in Toplu Eserleri], der. Jonathan Barnes, Prince-
ton: Princeton University Press, 1984, II, ss.1989-1992.
9
Bkz. D. Brendan Nagle, The Household as the Foundation of
Aristotle's Polis [Aristoteles'in Kentinin Temeli Olarak Ev],
Cambridge University Press, 2006.
10
Bkz. Emmanuel Faye, Heidegger. L'Introduction du nazisme
dans la philosophie. Autor des sminaires indits de 1933-1935,
Paris: Ablin-Michel, 2005.
11
Bkz. Martin Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics
[Kant ve Metafizik Problemi], ing. ev. ve Giri James S.
Churchill, nsz Thomas Langan, Indianapolis: Indiana
University Press, 1962,s.238.
Bkz. Martin Heidegger, An Introduction to Metaphysics
[Metafi-zie Giri], ing. ev. Ralph Manheim, New Haven:
Yale Uni-versity Press, 1977,s.199.
13
Bkz. Immanuel Kant, Kritik der reinen Vernunft [Saf Akln
Eletirisi],Stuttgart: Reclam, 1966, B 370, s.395.
14
Daha sonralar onun nasyonel sosyalist felsefelerinin
kaya balarken kendi grnde kararszlk gsterdii
fark edildi. Bkz. The Age of the World Picture, [Dnya
Resmi a], Martin Heidegger, The Question Concerning
Technology and Other Essays [Teknolojiye likin Sorun ve Dier
Denemeler] iinde, ing. ev. ve Giri William Lovitt, New
 York: Harper and Row, 1977,s.140. Bu Lacoue-Labarthe'n
nazizmi moderniteye balama abasnn temelidir.
15
Bkz. Ernst Nolte, Heidegger und seine Zeit [Heidegger ve Onun
Zaman], Berlin: Ullstein, 1992.
16
Bkz. Rdiger Safranski, Ein Meister aus Deutschland: Martin
Heidegger und seine Zeit [Almanya'dan Bir Usta: Martin Heidegger
ve Onun Zaman], Berlin: Carl Hanser Verlag, 1994.
17
Bkz. Johannes Fritsche, Historical Destiny and National
Socialism in Heidegger's Being and Time [Heidegger'in Varlk ve
Zaman'nda Tarihsel Yazg ve Nasyonel Sosyalizm], Berkeley:
University of California Press: 1999.
18
Hi kukusuz metafizii savunduu iin Marx' reddeden
Heidegger'in 1930'lar boyunca verdii ders dizisinde
Hegel'in gr zerine Nasyonel Sosyalist bir devlet
anlay kurma abasnn temeli olarak bireyi devlet emrine
soktuu iin Marxist Hegel okumalarn aka kabul
ettiini dnmek ironiktir. Bkz. Faye, Heidegger.
L'Introduction du nazisme dans la philosophie. Autor des sminaires
indits de 1933-1935, Blm 8: Heidegger et la prennit
de l'Etat nazi dans le sminaire indit sur Hegel et l'Etat,
ss.333-394.
19
Badamclk (compatibilism) zgrlk ve belirlenimcilii,
Kant'n nc antinomi zmlemesini izleyerek,
uzlatrmaya alan teorik bir yaklamdr.
20
Bkz. Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics [Kant ve
Metafiziin Problemi], ss. 9-10.
21
Being and Time [Varlk ve Zaman] iinde, Heidegger Kant'n
belirli bir noktaya kadar ilerlediini syleyerek sonra eer
Varlk ifadesi herhangi bir kantlanabilir anlama sahip
olacaksa, sanki bir tema ve bir ilke olarak aydnlatlacak bir
ey yzndenmi gibi geri ekilir. der. Martin Heidegger,
Being and Time [Varlk ve Zaman], ing. ev. John Macquarrie
and Edward Robinson, New York: Harper and Row, 1962,
s.45, ya da tekrar, Heidegger'e gre, Kant bu bilinmeyen
kkenden [aknsal imgelem] geri ekildi. Heidegger, Kant
and the Problem of Metaphysics [Kant ve Matafizik Problemi], 167.
22
Bkz. Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics [Kant ve
Matafizik Problemi], s.167.
23
Bkz. Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics [Kant ve
Matafizik Problemi], s.174.
24
Bkz. Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics [Kant ve
Matafizik Problemi], s.176.
25
Bkz. Fenomenoloji Yolum, Martin Heidegger, On Time
and Being [Zaman ve Varlk zerine] iinde, ing. ev. Joan
Stambaugh, New York: Harper ve Row, 1992, s.76.
26
Bkz. Heidegger, On Time and Being [Zaman ve Varlk
zerine], s.79.
27
Bkz. Martin Heidegger, Being and Time [Varlk ve Zaman],
7: The Phenomenological Method of Investigation,
[Fe-nomenolojik Aratrma Yntemi].
28
Bkz. Kant, Kritik der reinen Vernunft [Saf Akln Eletirisi], B
131, s.175: 'Dnyorum'a benim btn tasarmlamala-
rm elik edebilir.
29
Bkz. Kant, Kritik der reinen Vernunft [Saf Akln Eletirisi],B
119, s.163.
30
Kant' kendisinin tek nemli modern ncs olarak betim-
leyen Heidegger Kant'n szde zamansallk sorununu -
zmleyemedii dncesine iki nedenle kar kar: o, Da-
sein zerine oturtulmu bir ontolojiyle birlikte varlk soru-
sunu da ihmal etti; ve dogmatik olarak Descartes'in tutumu-
nu benimsedi, dolaysyla zne, ya da ben dnyorum ve
zaman arasndaki kopmaz balanty gz ard etti. Fakat
Descartes'in teorisi Heidegger'in onunla ilgili yorumundan
hem daha gl hem de daha karmaktr. zne hakknda
iki tane Kartezyen teori vardr: znenin btn varolanlarn
izleyicisi olduu resmi teori ve dnyann dnda deil fakat
iinde olan, eylemde bulunan olarak resmi olmayan zne te-
orisi. Heidegger ilk zne kavramna itiraz eder fakat eitli
ekillerde sonraki baka dnrler tarafndan gelitirilen
daha ilgin bir zne kavram olan ikincisini basite gz ard
eder. Heidegger Descartes'in zne ve zaman arasndaki
balanty dnmediinden ikyetidir. Buna ramen ey-
leyen olarak zne gr, Heidegger'in daha sonra Dasein
hakknda her zaman imdiden toplumsal bir balam iinde
olduunu, dolaysyla zamansal bir varlk olduunu ne
srd gibi, bu ilikiyi gz nne alr. Heidegger'in Kant
ve Descartes ilikisi hakknda da yanldna inanyorum.
Kant Kartezyen zne kavramn basite dogmatik ekilde
benimsememitir. Kant'n kendi Fransz ncleriyle ilikisi
karmaktr. Kant'n zne kavramnn ne Kartezyen eyleyen
nede Kartezyen izleyici zne grne tekabl ettiini sy-
lemek daha doru olur. Sonraki aktif deil pasifken nceki
pasif deil aktiftir. Fakat, ne dnyada olan ne dnyann
ucunda ieri olduu gibi bakmakta olan Kant zne gr
insan dnyasnn kkeninde hem aktif hem pasiftir. Feno-
menleri onlar bilmenin bir koulu olarak ina ettiimiz iin
Kant'a gre insanlar insan dnyasn ina eder.
31
Bkz. Heidegger, Being and Time [Varlk ve Zaman], s. 33.
32
Bkz. Maurice Merleau-Ponty, La Structure du comportement,
Paris: Quadriqe/Presses universitaires de France, 1942, s.
137.
33
Bkz. Heidegger, Being and Time [Varlk ve Zaman], s. 176.
34
Bkz. Heidegger, Being and Time [Varlk ve Zaman], s. 183.
35
Lwith aka, Heidegger'in kendisini izleyerek, Heide-
gger'in tarihsel varolu teorisi ve onun nazizme ilgisi arasn-
daki balantya dikkatleri eken ilk kiiydi. Bkz. Karl L-
with, Les Implications politiques de la philosophie de
l'existence chez Heidegger, Les Temps modernes iinde, sa-
y.14, Kasm 1946. Btn bu paragraf Fritsche tarafndan
ok yakndan zmlendi. Bkz. Fritsche, Historical Destiny
and National Socialism in Heidegger's Being and Time [Heidegger'in
Varlk ve Zaman'nda Tarihsel Yazg ve Nasyonal Sosyalizm].
36
Bkz. Erste Einleitung in die Wissenschaftslehre [Bilim
retisine Birinci Giri] Fichtes Werke iinde, der. I.H.
Fichte, Berlin: De Gruyter, 1971, I, s.434: nsann ne tr
bir felsefe seecei nasl bir insan olduuna baldr: o halde
bir felsefi sistem kiinin keyfine gre atabilecei ya da ko-
ruyabilecei eski bir ev eyas deildir. Aksine o, insanlarn
sahip olduklar ruha gre yaam bulur.
37
Bkz. nsz, G.W.F.Hegel, Elements of the Philosophy of Right
[Hukuk Felsefesinin eleri], der. Allen W. Wood, ing. ev.
H.B. Nisbet, Cambridge: Cambridge University Press,
2005, ss. 21-22.
FelsefeYazn-15 31