ARHIVSKA PRAKSA ARCHIVAL PRACTICE

UDK 930.25(05) UDK 930.2s(0s)

lzdavadi
Historijski arhiv Tuzla
Drusvo arhivskih radnika
Bosne i Horcegovine -
- Ogranak Tuzla
Publisher
Hislorical Archives Tuzla
Associalion of Archivg Workers
of Bosnia - Hezegovina -
- Tuzla Branch

Za izdavade For Publisher

Azem KoZar Azm Kozar

Bedakcija Ediiors
Azem Kozar, Azem Kozar,
Eseta Begovi6, Nijaz Brbulovi6, Esefa Begovid, Niiaz Brbutovid,
Nermana HodZi6, lzel Sabotid Nermana Hodzid, lzet Saboti6

Glavni i odgovorni urednik Editor-in-Chiel

Azem Kozar Azom Kozar

Tshnicko uredenje i priprema Technical Edit and Preparations

"Harfo-graf' Tuzla "Harfograf' Tuzla

Stampa Pring
"Harfo-graf' Tuzla "Harfograf" Tuzla

Za Stampariju For "Harfograf'

safei Pasic Safet PaSiC

rnai Edition
1.0O0 primjeraka 1.000 copies

Saglasnost za izdavanie dasopisa dalo ie Ministty of Education, Culture and Spotts

Minisbtslvo za obrazovanje, nauku, of Tuzla Pod nie Canton has given
kulturu i spoft Tuzlanskcpodriniskog apprcval No 1011-452-20-2198 on Ma,/ 8,
kantona pod brojem 1011-452-20-2198, od 1998 to publish this magazine.
08.05. 1998. godine.
Seat o, the Editorial Board Historical
Sjediite Redakcije ia u Histotijskom Archives Tuzla, Ftanjo Leder Str. 1, 75000
arhivu Tuda, Franie Ledera 1, 75000 Tuzla. tellfax: + +387 75 252 620 .
Tuzla, tel.lfaks + + 38175 252 620.
. UDK e30.25(05)

4BffiEU$KAPM4&$A fl
4\&WeWAt& P&At@rye@B fl
Dru5wo arhivskih radnika Historijski
Bosne i Hercegovine - arhiv
-OgranakTtnla Tuzla
 SADRZAJ
Strana
Umjesto predgovora , ,7
lntroductory Rematks .9
ARHIVISTIKA I ARHIVSKA SLUzBA
Matko Kovadevi6,
Pola stolje,a arhivske sluibe Bosne i Hercegovine i3
Aaem KoZar,
Arhivska grada u me.lunarcdnim pravnim i drultvenim akima Zs
Seada Hadzimehmedagi6,
Normativna akta imalaca o kancelariiskom i ahivskom poslovanju gl
lzet Saboti6,
Osobenosti zaitite i sredivanja rctne produkciie rcgistruturne gnde 41
Nijaz Brbutovi6,
Arhivska kniiga . 49
Saban Zahirovi6,
Mjesto i uloga arhiva u procesu privatizacije
Azem Koiar,
ratnog stradania rcgistratume grcde na podrutju
lazyterg
I uzlan sko-pod ri niskog kantona
57
lzet Saboti6,
Odabiranje Arhivske gra1le i iztu,ivanje bezlijednog registrctu$kog
materiiala 67
Nijaz Brbutovi6,
Registraturna grada novih imalaca 75
Marian Dobernik,
Skeniranje arhivske grade
81
Fahrudin Kulenovi6,
Mikofilmovanje i skeniranie u registratunma
Nermana HodZi6,
Rukovan je rcgi stratu n o m gradom 101

E5efa Begovi6,
Predaja rcgistaturne grade nadleinom arhivu 107

vaher zi1ek,
Athivska oprema 115

rz DRUGIH cASOplsn
Peter Pavel Klasinc,
uticai sLNremenih intormati\kih tehnologiia i novih nosilaca
informacija na kori5tenie ahiva 123

Jozo lvanovi6,
131
Sken han ie a rh ivski h d oku men ata
141
EtiCki kodeks arhivista

PRIKAZI IOCJENE
lzet Saboti6,
147
Regionalni istoriiski arhiv Tuzla (1954. - 1994')
Niiaz Brbutovi6,
A;hivistika u teoriii i prcksi, kni. 1, Tuzla 7995, st/' 1-220 . 151

Nermana Hodzi6,
Osvft na odriana savietovania i seminarc sa imaocima rcgistratume
155
Wade (1954. - 1997.)
ESefa Begovi6,
Glasnik a-rhiva i Drultva arhivska radnika Bosne i Hercegovine,
159
WNt1gg6. - 97., Sarcievo 1997. (stt. 1'226)

la,JESTAJI
Azem Koiar,
T naesta konferenciia Medunarodnog arhivskog instituta i
165
Dvadeseto savietovanje "Sodobni arhivi '98"
 UMJESTO PREDGOVOPd-

Aktuelno stanje oiuvanosti i zaitite arhivske grade Bosne i

Hercegovine je nezadovoljavaiu6e. Tome su doprinijeli brojni uzro-
ci, medu kojima su negativne historijske okolnosti (bune, ustanci,
okupacije i sl.) i, posebno, kasno uspostavljanje organizovane ar-
hivske sluibe - tek nakon Drugog syletskog rata. No, i nakon toga,
u minulom pedesetogodiinjem periodu nastajanja i zrenja, arhiv-
sku djelatnost BiH-a pratile su brcjne poteikode, koje su usporava-
le njeno funkcionisanje i razroj u skladu sa stvarnim druitvenim
potrcbama. lpak, postignuti su i zavidni rezultati, koji se prije svega
oiituju u uspostavljanju mreZe arhivskih ustanova (matiCni arhiv i
osam regionalnih arhiva), uspostavljanju nadzora nad stanjem
zaitite isredenosll arhivske grade u oko 12.000 registratura, preu-
zimanju i arhivistiCkoj obradi preko 3.000 arhivskih fondova i zbirki
ukupne koliCine od oko 25.000 duZ.nih metara arhivske grade, pu-
blikovanju nekoliko tomova arhivske grade, postavljanju viie dese-
tina arhivskih izloibi, izdanju tridesetak brojeva Casoplsa Glasnik
arhiva i Druitva arhivskih radnika BiH, publikovanju znatnog broja
inventara arhivskih fondova i zbirki, itd. U svemu tome Arhiv Tuzla
je dao znaiajan doprinos-
U toku ietverogodiin jeg rata (agresije) na Bosnu i Hercego-
vinu (1992. - 1995.), po ko zna koji put u njenoj prollosti, arhivska
grada kao kulturno dobro naila se ponovo na udaru snaga de-
strukcije. Posebno je stradala registratuma grada medu kojom se
nalazila i davno sazrela, ali iz objektivnih razloga u arhive nepreu-
zeta, arhivska grada. Time su umnogome devalvirani na ovom pla-
nu do rata postignuti rezultati arhivske sluibe BiH.
Enormno stradanje arhivske grade u minulom ratu dodatno
obavezuje sve aktere u daljem ophodenju sa arhivskom gradom
(driavu, struku i registrature), na naiin da sa svoje strane uCine
sve kako bl se ito prije stanje na ovom planu saniralo i normalizo-
valo. To je veoma sloien i odgovoran posao koii zahtjeva puno
volje i htjenja, truda, znanja i umijeda, pa i materijalnih sredstava, u
 koji se moraju, iariavajuti valjano svoj dio posla, ukljuditi svi su-
dionici zaitite ovog kulturnog dobra.
Navedene i druge okolnosti su bile neposredan razlog i po-
vod da se u oloiru struCnih organa Arhiva Tuzla pokrene inicijativa,
koja je potom prihvadena i od strane Druitva arhivskih radnika BiH
- Ogranak Tuzla, za izdavanje ovog arhivskog iasoplsa pragma-
tiinog naziva'Arhivska ptaksa". Zamisao je inicijatora i izdavaia
da iasopls treti ra sva al<tuel na arh ivi sti Cka teo rets ko-p rag mati Cna
pitanja ove struke i znanosti, sadrZavajudi izmedu ostalog i teksto-
ve od sada ustaljenog savjetovanja (seminara) arhivskih radnika
svih profila sa podruija teritorijalne nadleinosti Arhiva (prostor Tu-
zlansko-podrin jskog kantona), ali i iz cijele Bosne i Hercegovine i
Slre, posebno sa aspekfa uie{6a predavaikog kadra. Procjenjuje-
mo da 6e tal<va praksa struinog organizovanja (savjetovan ja,
Casopis i sl.) doprinijeti briem raanoju arhivisti6ke teorije i prakse
na ovom prostoru I Slrg sto 6e imati odraza na brii raaoj vi5e hu-
manistiikih znanosti koje svoja istraZivanja zasnivaju na arhivskoj
gradi kao historijskom iuoru. To bi ujedno i bila najbolja satisfakci-
ja za inicijatore, organizatore, izdavaie i autore ovog, nadamo se,
korisnog iasoplsa Ciji ce se sadriaji postepeno kompletirati i do-
punjavati raspravama i pilozima iz arhivisti5ki srodnih i medusob-
no zavisnih znansvenih disciplina - ukljuCu judi i savrenlene
znanosti.
lzdavaCi Casoplsa zahvaljuju se na saradnji autorima priloga i
drugim saradnicima, a istovremeno pozivaju arhivske radnike i
znanstuenike sa prostora Tuzlansko-podrinjskog kantona, Bosne i
Hercegovine i dire na saradnju u izdanju narednog (drugog) broja.

lzdavaCi

a
 INTRODUCTORY REMARSK

..
The present condition of the archive materials in Bosnia and
Heze.g.oving con.cerning presevation and protection cannot be
consnercd good. Numerous causes suc/r a3 unfavourable histori_
:
21t_ !:_y,f ?:?!
espec@ily
s
ces,( rebet t ions, pri s i ngs, occu pation etc), and
tate establishment of.uthe organised archival activities _
only.afteythe World War 2 - have targe-ly contributed fo such sr- j
tuation. During the tast so years tne-gr6fin o,r tie-ircnivat instiiu-
tions in Bosnia and Herze{ovina has'been uaAiiiini,tty ai,ggiaiit;a
by numerous difficulties th,-at have stowea aowi-iiei functions
and
1?::!:p,yy_Ll":yir:d by the reat sociat iieds-. io*"r"r,
stdetaote progress has been made, primarily in the devetopment
a con_
of.the network of archival institutiois' ioriiitiig i|-the central
ar_
chive and. eight regionat archiues, tnii ii
of protection and condition of the'archive mi6iirts
oiginiiiig supeuision
rec^ord offices, handover and archival procesJiq'
n about 12ooo
3000 archivat funds and coltections, tnE iiaileigtn
of more tiii
ot wniii-ii
!2!!t ,2?000
maenats,
i
tinear meters, pubtishin! t"ii.itiiiL"i of the archive
lefting up tens of archival exhibitions, publishino thirtv
,ssues or tne magazine "Grasnik Arhiva i Druitva drhivskin
iaani*a
B-H' (Gazette oflhe Archive ana essociitiii'oi iie"nrchivat
Wor_
kers of B-H), as wel/ as publishing u gr"ii ir^be'i'if
inventories of
the archival funds and ioilectioni eti.
. During the fout-year-war (aggression) against Bosnia
Hezeg.ovina (1.992-1siss), as it'ia"ppeiea'r;';;;; tmes and
.

pas\ ne archive mateials in Bosnia and Herzegovina rn lrs

bore the
brunt of destruction. The register materials were aZiageO
most of
a.ll, especiaily the documenls ripe to be
hanrdei;;;; i6rg ago but
that were not transferred to the' archives i iiliii'.t
ma.tgrials. for objective reasons. tt greatty aeiaiiea
the archive
fhe resu/fs
achieved by the archival institutions- ot
before the war.
dorii"iii U"z"goiini
Enormous destruction ol the archive materials during the
re_
cent war requires all the subjects dealing with the archiie
mate-
 riats (state administration, archivat profession and record offices)
to make additional effort and do their bes, not only in managing
these materials but also in reconstruction and normalising the si-
tuation in that field. lt is a very complex and demanding process,
which requires a lot ol enthusiasm, good will, effort, skills and kno-
wtedge as well as material resources to be invested. All the partici-
pantC respons ibte for protection of this patt of our cultural heritage
'have
to take pan rn thls process and perform their part of the task
the best they can.
The previously mentioned and other circumstances were a
direct realson for tlie professional bodies of the Archive of Tuzla to
sla,t tne initiative, lat6r on accepted and supported by the Assocta-
tion of the Archival Workers oi B-U - Tuzla Branch to publish this
archival magazi ne pragmati cal ly entitled "Arh 1v9la praksa'.' ('lr9n.i'
val Practicen). tt hds bleen enviiaged by the initiators and publish-.
irs tiii 1n6 magazine deals ;vith dtt current theoretical and
i,ioiiiic itsues-of the archival profession, comprising, inter alia,
Ziites frotm the regularty hetd ieminars (conferences) 9t th.e.y
ciiiiit ioriers speiialised in various fields of the archival activities
iioi tni t rriary under the competence 9f t!t9 Tuzla Archive,
regions
but
includi.ng
uiio iio^ a,tl ov6r Bosnia-Hezegovina and wider
iirtiidiatio, of the lecturers in particular. We estimate that such a
'oracti6e of the professional organising (conferences, magaznes.
ZA,-iit oe a cdntrioution to a iuicker develop.ment of the archival
in a wider region
'aia and practice, not onty in'this area but also
theorv
itiiitiion for'a quick6r development of a number
on
of humani'
ii,J the researches of which are based the archive
"",enC"s
iitiriai{ is a historical source of data. That would be to best
of
satl-
this,
stiCtion of the initiators, organisers, publishers and authors .t
ie Oetieve useful magizin6. /ts conients will gradually b9 comple;
tea aia upaated throieh dlscussions and articles from the mutuaL
ii and inteTrelated scientific disciplines that are close
io the archival science, including the cognate contemporary
"o,nneited
sclences as well.
Publishers of this magazine express their thanks to the au'
thors of artictes and all other contributors of the magazine and invi'
ie the archival and scientific workers from Tuzla Podrinie Canton,
Bonsnia-Hezegovina and frcm other regions to contribute to the
second rssue of fhe magazine.
Publishers

10
 ARHIVISTIKA I
ARHIVSKA SLUzBA
 Matko KovAeEvlC*

POLA STOL'E6A ARHIVSKE SLUzBE BOSNE I

HERCEGOVINE

Nastanak i razvoj
Bez namjere da u ovom radu idemo u daleku proslost ove oblasti
dn
L<ty.non rada, upoznat 6emo se ukratko sa nastankom prvim
podecima zvanidne institucionalne brige i organizirane zastite arhivske
i
grade na tlu Bosne i Hercegovine, njenim razvojem, ulogom i zna6ajem
te..pravcima budu6e aktivnosti. Mada se jos polovinoh 16. stolj66a,
tadnije.1554. godine, susre6mo sa, koliko j-e pdznato, najstarijom drhiv-
skom instituciiom u unutrasniosti Balkana Arhivom Redodriave Bosne
Srebrne, te tav. Vilajetskim arhivom iz vremena druge polovine 19. stol-
leca, Bosna i Hercegovina nije imala zvanidnu arhivsku instituciju sve do
polovine 20. stolie6a. Austrougarska Monarhija ustroiava moberan si-
stem drzavne administracije i oiganizira suvremeno voaenje njene doku-
mentacUe u BiH, ali iz dobro poznatih razloga, ne foimiri arhivske
instituciie na nasem tlu. Bito ie pokusaja 1909. il 91 4. godine ali uzatud.
Ni Kraljevina SHS, odnosno Kraljevina Jugoslavija, nije uradila nista na
ovom planu. Napokon, 12. 12. 1947. godine Uredbord Vlade NR BiH br.
1061 konadno je osnovan Driavni arhiv NR BiH kao samostalna ustano_
va. Predsiednistva Vlade ("S1. tist NR BiH,', br. 3Sl47l. Bila ie to p.Va zva_
nidna
.arhivska institucija u historiii BiH-a i podeta( organizirarie za5tite
arhiv-ske grade i planskog razvoia arhivske slu,be na cilelol teritoriji nase
zemlje.
llakon to-ga osnivaju se idrugi arhivi uglavnom na regionalnom ni_
vou.t Ta[o. 1948. godine osnovan Istoriiski arhiv Sarajevo-, zatim 1953.
ie
godine Arhiv Bosanske krajine u Banja Luci, 1954. godihe Regionalni ar_
hiv Dobol, Arhiv srednie Bosne u Travniku, Arhiv Helrceqovindu Mostaru
i lstorijski arhiv u Tuzli. MreZa arhiva u Bosni i Hercegovlni zaokru2uje se
osnivanjem lstorijskog arhiva u Biha6u 1982. i Regioialnog arhiva u'Fo6i
1983. godine, dime je osigurana zakonom obave-zna pokrlvenost i prim_
jerna racionalnost u za5titi arhivske grade i registratuiskog materijaia na
cijelom podrudju Bosne i Hercegovine. premd-a zvanidni riazivi relyional-
nih arhiva nisu istovjetni, njihov ailj, zadatak i namjera su potpund iden_

") MAko Kovadevid, direktor Arhiva Bosne i Hrcegovine

13
tidni- evidencija, nadzor, zastita, duvanje i ukupna briga za ovaj segment
na5e kulturne ba5tine.
Radikalne promjene u naSem dru5tvu i nova organizaciia driavne
uprave ne zaobilaze ni arhivsku djelatnost. Polovinom.. 1 996. godine
osniva se Arhiv Federacije Bosne i Hercegovine koii podinie sa radom
godinu dana kasnije itime upotpuniuje arhivsku mrezu. Takoder u skla-
du sa Dejtonom, Arhiv Bosanske kraiine u Banja Luci prerasta u Arhiv
Hepublike Srpske, a u toku je reorganizacija idrugih arhiva na regional-
nom nivou ili osnivanje novih.
Osim ovih arhiva op6eg tipa u Bosni i Hercegovini ima inekoliko
specijaliziranih arhiva ili arhivskih odjellenja koja Euvaiu arhivsku graclu
uglavnom tematski vezanu za svoju dielatnost ili uzu speciialnost.
Znadajni dijelovi arhivskih fondova, ve6ih ili manjih clelina iios vise
pojedinadnih spisa narodito starijeg perioda, jo5 uvijek se nalaze u arhi-
vima i drugim instituciiama izvan nase zemlje. Posebno poglavlje iizuzet-
i
no akutan problem 6ini arhivska gracla operativna dokumentacila
vezana za raspad biv5e zajednidke driave SFHJ, odnosno sukcesije ex
Jugoslavije. No to je Siri prvenstveno politidko-diplomatski problem
meclunarodnog karaktera koga vodi izaslanik Ureda visokog predstavni-
ka Vestendorfa, Ser Artur Vots, ali tai posao ide vrlo tesko i iako sporo.
Kraj ovog uZasnog rata dodekali smo sa ogromnim olakganiem ali i
brigom za dalju sudbinu arhivske grade i arhivske sluZbe zbog teskih
ratnih posljedica, ali i stanovitog nerazumiievania znabaia i vrijednosti
na5e djelatnosti. lpak spremni smo na te5ko6e i nove napore koli nas
dekaju u ovom vremenu i novoj organizaciji arhivske sluZbe. Nasta-
vi6emo put dug 50 godina na kojem je bilo dosta radosti i zadovolistva,
desto te5ko6a i brige, ponekad i tuge, ali najvise rada.

Uloga i zna6ai
Bez tradicije i iskustva, bez adekvatnog prostora i odgovaraiu6e
opreme, bez strudno obrazovanih i praktidno osposobl,enih kadrova,
valjalo se upustiti u borbu sa mnogim tesko6ama i nepredvidivim proble-
mima. Tim vise sto nam je tegka historijska sudbina ovih naSih prostora,
bremenita destim ratnim sukobima i unutrasnjim nemirima, kra6im upadi-
ma, kradama i pustosenjima, te dugotrajnim okupacilama ostavila u na-
sljede golema stradania i unistavanja kulturne bastine, posebno
arhivskog blaga. Tome su u velikoj mjeri i doprinijeli i neprosvi,e6enost
sredine iljudska nebriga, kao i prirodne neda6e, poplave i narodito
poZari. Sve to i mnogo drugoga imala ie za posljedicu da se u naSoi i o
nasoj zemlji u ve6oj mjeri nisu saduvali dokumenti nase proslosti.
Najva2niji zadatak na po6etku djelovanja organizirane zastite arhiv-
ske gracle bilo je spasavanie preostalog pisanog blaga, diiu su sudbinu

14
 6esto odredivali nesavjesni i u njenu vrijednost nedovoljno upu6eni ljudi.
U tim poratnim godinama kao i tokom ovog rata, ona le naj6e56e
zavr5avala u kotlovnicama, kancelarijskim pe6ima, sabirnim stanicama
sirovina ili u boljem sludaju, u vlaZnim podrumima ili pra5niavim tavan-
skim prostorima.
Kulminiranje
. _svoje "golgote,, arhivska grada prvenstveno u registra-
turama i arhivi u cielini doZivjeli su u ovom iatu. Naialost, ni dana6 nisu
rijetki primjeri.takvog neodg-ovornog odnosa, neadekvatnog smjestaja,
nestru0nog. rukoa/an,a, nepo5tivania propisa i prili6no raSirene polive rie_
shvatanja historijskog i druStvenog znadaja arhivskih dokumenata.
lzostavljaju6i mnostvo relevantnih dinjenica u So{ogodisnjem pio_
nirskom ali plodnom radu arhivske sluibe-BiH-a u cjelini]jer se o tdme
govorilo u mnogim prilikama ipisalo na raznim mjesiima, tieba ista6i da
je zbir njenih re,zultata zaista velik ida je ova slu2ba izgractuju6i sebe
i
stalno.se usavrsavaju6i, afirmirala arhivsku djelatnost na-Sirem planu i iz_
van arhivskih krugova.
Oslanjajuci se na sve one koji znaju i koji ho6e da pomognu i one
koji su spremni na konstruktivnu suraanlu i dj6lotvornu t<i.ititu, "ati prven_
stveno na.svoje vlastite snage, mlada arhivska sluiba je staino
usmjeravala aktivnosti i valor2irala postignute rezultate dvoga racti, lratila,
ali je
istovremeno uvaZavala rezultate rada ioiih koji su iSli ispred nje i prihvi_
tala njihova pozitivna iskustva.
se na predeno razdoblje i zanemarujudi brige ite5ko6e
,--,^
Ko,e su _Osvrlu6i
se svojevremeno dinile ve6im iponekad ie5ko sivladivim, u
usponima i uzmacima, ipak stalno rastu6i, ukupna arhivska sluiba BiH_a
poslara Je siguran sistem zastite istasala u dokumentacione
centre bez
kojih se ne moze zamisliti valorizacija nase proslosti i rjesavanle znae4_
nih drustvenih zadataka.

_- N"."rof putu razv-oja, arhivska sluiba BiH-a je proSla kroz sve fa_
-
ze organizacionog i strudnog uspona, od perioda t<'aOa se skoro cio
rad
rasute i neza5ti6ene grade, njeno evidentiranje,
:Y:.91?_ii,!tlk!pljanje
preuztmanle i osnovno sredivanje, do faze kada s6 redovno
obavija
stru6na instruktala i nadzor nad iadom stvaralaca i imaLca grade,
vrii
strudna i naudna obrada, primjenjuju suvremeni metodi zadtiie itorme
pl?^r9lt"!!": omogu6uie. naisira. dostupno.st podataka i efikasnije ko_
njeno kompteksno istraiivanje i pubticiranje, re iazvija
1,.]:J_",_olS_"nl.jra
p,oona mecludrzavna i medunarodna suradn.ia. '
toga 5to ie nauka najve6i korisnik arhivske grade, prosto je
..",,^_l^q9j:9
vn;eme Kada su u ove institucije dolazili samo malobroininaudni
radni6i
Arhivi BiH-a sve vise postalu in-stitucije u dije prostore o'oiaze na
ctesetine
rsrorne koflsnika raznih profila, razlidite starosne dobi i nivoa obrazo_
vanJa.- tstrazivaci iz mnogih krajeva na$e zemlie i sviieta.
Arhivi vise nisu
mnvr Kapttat, nego neizbieina i nezaobilazna logistika _ baza podataka
bez koie se ne moze ni zamisliti funkcioniranje pravne drzave niti sigur-
nost i ostvarivanje svih zakonskih prava njenih gradana'
Za 50 godina postojania i dielovanja, arhivi BiH-a su planskim, si-
stematskim i predanim radom evidentirali, sakupili, sredili, zastitili i arhivi-
i
stidki obraditi kolidinski obimnu sadriajno bogatu arhivsku gradu
raznorodne provenijencije i karaktera, raznih sadrZaja i formi bilieZenja.
O tome svjedodi 6injenica da je ukupno u BiH-u prema podacima iz
1991 . godine bilo oko 3.000 fondova i zbirki u kolidini od preko 24.000
metara duznih arhivske grade.
Pisani i na drugi nadin zabiljeieni spomenici pohranjeni u arhivima
BiH-a obuhvataju dug vremenski period od preko 600 godina, od najsta-
rije originalne pbvelle- bosanskog kralja Stjepana DabiSe iz 1395. godine,
p'reko Tna6aine grade iz vremena turske vladavine i izuzetno bogatih i
vrijednih fonilovJaustrougarskog perioda, pa sve do naiih dana.
O bogatstvu, raznolikostima i obimu arhivskog blaga.o kome mi
brinemo, ne6emo ovdje govoriti. Radi ilustraciie navodim podatak da sa-
mo dva na5a fonda Z-ajeanidko ministarstvo financija - odielj-enje za BiH
(1 878. - 1 91 8.) i Zemaljska vlada za BiH (1878. - 1918.) sadrZe
preko 1 5
miliona stranica grade velike vrijednosti.
Osim arhivske grade, znadainu vrijednost i njenu dopunu imaju i
relativno bogate raznovrsne strudne biblioteke naSih arhiva
Ukupno u arhivima nase zemlje je pred rat bilo skoro 55.000 biblio-
tedkih ledinica. Ako se zna da u nasim bibliotekama ima dosta izuzetno
vrijednih kniiga pa i rariteta, onda je ovai broj tim znadajniii, a naSe
strudne biblioteke jo5 vrijedniie,
Za ovim rezultatima ne zaostaje puno ni kulturno-prosvietna dielat-
nost arhiva i druge javne manifestacije uglavnom edukativno-obrazov-
nog i informativnog karaktera.
Zelini napomenuti da su Arhiv BiH-a i lstorijski arhiv Sarajevo i u
uvietima isood svakoq minimuma intelektualnog rada tokom rata Pri-
rebivali vrlo zapaiene-zlolbe svoga arhivskog blaga i izd.avali publikaci-
ie dostojne n{Uotlin okolnosti stvaralastva. U nesto boljim uvietima to
isto je radio i lstorijski arhiv Tuzla.
Uooredo sa razvoiem arhivske sluibe radala se irazvijala istrukov-
na drustvena organizacija-DruStvo arhivskih radnika BiH-a za 43 godine
oiodnoo -u
rada oia ie bili sviedok i aktivan sudionik svega Sto se radilo i
Lradilo arhivskoj blelatnosii BiH-a pa i sire.
Ovdie treba spomenuti i nas arhivski dasopis "GLASNIK', koji ve6
36 godind kontinuirbno izlazi svake godine, dak i u vrijeme ovog.ratnog
u2a!a, i diji je doprinos u razvolu na5e sluZbe i struke izuzetno velik itra-
jan.
Pored grade koja se nalazi u arhivima io kojoj se uglavnom nai-
vi5e i govorilznadaian segment ukupnog rada arhiva je briga, nadzor i
.16
 Pola stoli6Ca ahivske sluib Bosne i Hercegovite

a
staianju, odnosno kod njenih tvoraca ili imalaca, a koja 6e jednog dana
poslije odabiranla do6i u arhiv.
NaSa zemlia je u tranziciji i deste su organizacione, su5tinske i dru-
ge promiene statusa drzavnih organa, pravnih i drugih subiekata. Sve se
to evidentira i prati, pomaZe u radu, upu6ule na zakonske propise ioba-
veze, vrsi edukacija i sl. To rade vanjske slu2be arhiva.
Svi arhivi formacijski imaju vanlsku sluibu i vrse nadzor nad regi-
straturama iz svoje nadleznosti kojih je pred rat bilo i oko 8.S00 u kojima
se nalazilo na desetine pa i stotine hiljada duinih metara registraturskog
materijala i arhivske grade.
Odnos stvaralaca i imalaca prema svoioj gradi je desto ispod za-
konskog minimuma obaveza i ukupne brige podev od smie5taja, opreme
izaStite do kadrova kojima su ovi poslovi u preko 60% sludajeva ilodat-
ni, gotovo sporedni ili usputni ili ih rade ljudi za koje nema posla ni na
jednom drugom radnom mjestu, dak ponegdje polupismeni. Takav od-
nos odgovornih se mora mijenjati. Prvi korak u tom pravcu je zakonska
promjena nadleZnosti sluZbe nadzora u inspekcijsku sluZbu 5to bi, sigur-
ni smo, vidno promijenilo odnos nadleinih ljudi u zastiti i brizi za gradu u
nastajanju. U protivnom na5 trud ne6e uroditi odekivanim plodom. To le i
decidan stav arhivske sluZbe istruke naSe zemlje i njen izridit zahtjev u
pripremi prijedloga novih zakona. Naravno to podrazumiieva i promjenu
statusa svih arhiva u organizacije drZavne uprave kao sto ga ve6 imaju
Arhiv BiH i Arhiv Federacije BiH. Odekujemo zadovoljavaju6a rje5enja za-
konske regulative na svim nivoima arhivskog organiziranja i iedinstvenog
statusa svih arhiva kako bi mogli brze krenuti naprijed, jer nas dekaju go-
lemi zadaci i velike obaveze.
No, to ne ide lako. Naime, polo2aj i ukupan status arhivske sluibe i
dubioze koje nas prate ne daju dovoljno nade da 6e ova znadajna djelat-
nost ni u dogledno vrijeme dobiti mjesto i ulogu kakvu ima u ve6ini ze-
malia razvijenog svijeta. Odekivali smo da 6e konadno i kod nas arhivska
djelatnost, zahvaljuju6i vrlo izraienol upravnoi funkciji, biti organizaciiski
dvrsto povezana sa drZavnom upravom na svim nivoima driavno-prav-
nog i teritorijalno-politidkog, a time postati i direktna drzavna briga. Na
taj na6in bi se, pored ostalog, podigao op6i interes, rijeSio status, ufurdio
znadaj i odgovornost za sudbinu iarhivske grade i institucije arhiva, sto
bi omogu6ilo njegovu transformaciju u integralni sistem drZavne uprave.
lzuzev Arhiva BiH-a iArhiva FBiH-a nijedan drugi arhiv op6eg tipa u
BiH-u jo6 uvijek nema status drZavne upravne organizacije. (Za stitus ar-
hiva u Republici Srpskoj nemamo validne informacije). U tom cilju smo
pro5le godine u dva navrata upu6ivali dopis sa strudnim obrazloienjem
Ministarswu pravosuCla i uprave FBiH-a i Ministarstvu obrazovanja, nau-
ke, kulture isporta FBiH-a (kopije smo upu6ivali inasim regionalnim ar

17
hivima i nekim kantonima - Zupaniiama direktno) uz molbu da sugeriraju
kantonalno-iupanijskim vlastima da u op6em interesu sluZbe, u novoj or-
ganizaciji njihove uprave arhive organizacijski i statusno usmjere u sferu
driavne uprave. Medutim, koliko je poznato nijedan regionalni arhiv jos
uvijek nije dobio status upravne organizacije iako smo i neposredno
kontaktirali neke najodgovornije ljude u vezi s tim i dobili njihova uvjera-
vanja u ispravnost na5ih zahtieva.
Mislim da jo5 nile kasno, ali le hitno da se potraZi politidko, organi-
zaciono, sistemsko izakonodavno - pravno poziciranje i rje5avanje po-
lozaja Zupanjsko-kantonalnih arhiva, naravno u sklopu ukupne arhivske
organizacije na5e zemlje ili bar Federacije BiH-a, njene medusobne po-
vezanosti i efikasnosti. Na potezu su Zupanijsko-kantonalne vlasti, jer ]e
u njihovu nadleinost ova pitanja stavio Deiton. Arhivska sluZba ima deci-
dan i odlu6an stav svoie struke: arhiv treba da bude upravna organizaci-
ja. Tako je to rijeseno u najve6em broiu zemal,a svijeta bez obzira na
unutraSnje ustrojstvo drZave, jer je arhivska gracla driavno blago i njena
neposredna briga.
Zna6ai arhivske sluZbe, odnosno zadatak ove djelatnosti u cjelini,
proistide iz zainteresiranosti driave i njene obaveze da za sada5nje i bu-
du6e potrebe saduva arhivsku gradu koja sluii kao nezaobilazan izvor
za izudavanje naSe pro5losti i druge naudne oblasti, za kulturu i druge
dru5tvene potrebe. Ona je ujedno i osnovni dokaz nacionalnog identite-
ta, driavno - pravnog, politidkog, ekonomskog i kulturnog razvitka sva-
kog naroda.
Dakle, funkcije arhiva su u suStini realizacija obaveze drZave da
obezbijedi efikasno funkcioniranje i driavne uprave i ukupnog drustve-
nog sistema.
Zbog toga su propisi o arhivskoi djelatnosti u svim zemljama svije-
ta za5titu arhivskog blaga normirali kao zadatak od posebnog znadaja
sa najve6im stupnjem obaveznosti. To potvrduje dinjenica da je ona
svugdje pa i kod nas Zakonom obavezna za sve segmente drustva - od
najviSih organa drZavnog vrha do najniZe instance vlasti, od privrednog
giganta do najmanje institucije.
Naialost i pored svega ovoga i takve zakonske regulative, arhiv-
ska djelatnost (arhivi iregistrature) nikada ranije pa ni sada niie imala
tretman na nivou svoje drrstvene uloge iznadaja svoje driavno - pravne
funkcije. Njen zna6aj je daleko iznad njene pozicije u druitvu i njenog
statusa uop6e. No usprkos tome mi idemo dalje, Arhivski dokumenti (i
historiiska grada i operativna dokumentacija) bez razlike o nadinu forme
ili biljezenja, imaju nemjerljiv znadaj i nezamjenjivu ulogu za funkcioniran-
je naie novostvorene drZave, njenih organa i institucija, utvrdivanje nje-
i
nih granica, ostvarivanje naiih prava obaveza po medunarodnim
ugovorima i drugim uzusima medunarodnog prava, jer je BiH jedini prav-
ni subiekt meclunarodnih odnosa u bilateralnoj i multilateralnoi suradnji.

18
 Pola si.|eda ahivska slurbe Bosr,e i HercegovitB

Poseban je znadaj arhiva u ovom postratnom vremenu, vremenu

drZave u tranziciji, svojinske transformacije i privatizacije, denacionaliza-
cije zemlji5ta, gbiefata i druge imovine, rje5avanju imovinsko-pravnih i
drugih odnosa i sli6no.
. . U ostvarivanju ustavnih i drugih zakonskih prava gradana, pravnih
lica i drugih.subjekata, u rjeSavanju osnovnih ljudskih idrugih pidva, pri-
i
vatno-pravnih, imovinskih drugih svojinskih odnosa, 6injenice Xble
sadrZi arhivska grada su prvorazredan d6kazni materiiat. U rleSavanlu tin
pitanja arhivi, u skladu sa zakonom, izdaju uvjerenji, poWrde iciruge
-arhivit<a
zvanidne isprave o 6inienicama koje sadr2i jraOa koju oni 6ur[_
Ju, crme su im u nadleznost data javna ovlastenia za odgovorno ijavno
vrsenje i upravnih funkcija i strudnih poslova.
. Osnov za egzaktno proudavanje i naudnu valorizaciju drustvenog,
ekonomskog,
.priwednog, politidkog' i kulturno-historijskog razvoja bel
sumnje 6ini arhivska grada. Svaki dan,6ak itokom ra:ta, n-audni rianici,
:tydgntil daci. i drugi istraiivadi, profesionalci i amateri, slede, ditaju, bit_
jeZe iz tih poZutie-lih, prainjavih, vremenom nadetih listovi, skica,
ilano_
va, projekata, traze i nalaze puteve koiim se proslo, koiim se ide i'kojim
treba i6i u budu6nosti. Arhiv je, dakle, neiscipno vrelo novih spozndla,
novih staza i pravaca kuda i kako dalje. Tako jb to svugd.ie u svij6tu, tai<o
treba da bude i kod nas.
Za sredstva javnog komuniciranja nismo bai atraktivni jer njih viie
.
zanimaju senzacionalisticke teme koiih na drugim stranama im'a vise.
No, za prigodne q.atume i pojedine aktivnosti nidemo zajedni6ki
lezlk.
Okrugli stolovi islidni skupovi su naj6e56i oblik na5e prezentacile iforme
koju 6emo i dalje sve viSe koristiti.
Naudno-istraZiva6ka i izdavadka djelatnost spadaju u najzahtjevnije
sadrZaje rada arhiva, u ovom vremenu stradanja pbgot6vu.
U osnovi ukupnog rada arhiva, posebno gore spomenutog, stoje
.
profesionalni i strudno osposobljeni ljudi. Kadrovi su, dakle, baza itruk6 i
ukupne arhivske djelatnosti.
NaZalost, u redovnom Skolskom sistemu u BiH-u nema usmjeren.ja
za profil arhivske struke ni na jednom stupnju obrazovanja.
.. Arhivski kadrovi se regrutiraju uglavnom iz redova profesora histo-
rije, zalim za turski period orijentalisti, za austro-ugarski period profesori
njemadkog,
.zatim pravnici i drugi (bibliotekari, kemi6ari, informatidari i
slidno) za u2e specijalnosti. Sto se ti6e ostalih profila mi5ljenia smo da
za ove strudne poslove radnici moraju imati najmanje srednlu strudnu
spremu. Uz ljubav, voliu itrud postaju ',priudeni strudnjaci", a i<roz semi_
nare i druge organiziranog osposobljenja i kohtinuirano perma_
-oblike
nentno usavrsavanje, trebaju biti u toku zbivanja posebno zbog brze
i
dinamike promjena suvremenih sredstava komuniciranja i for;i bil_

19
Matko KovaEevie

jeZenja. Ovo se naro6ito odnosi na radnike u registraturama i uZe speci-

jalizacije u arhivima (mikrofilmiranje, konzervacija, restauracija i laminaci-
ja, te kompjuterizacija i slidno),

sa syeiane siednice u povodu a.rhivske stuibe Bosne i Hercegovi-

"0,!::z:#Jfrlt2iteia

Rat je nanio ogromnu Stetu smjeStajnim prostorima i opremi u regi-

straturama i posebnb arhivskoj gradi, gradi u nastaianju i znatno osiro-
ma5io stru6ni kadrovski potenciial.
U podnoZnoj napomeni 1. na kraju teksta navodim podatke o stan-
ju u registraturama Arhiva BiH-a i Arhiva FBiH-a dobijene kao rezultat
obrade-"pilot" projekta uradenog tokom 1997. godine, i koji u visokom
postotku odraZavaju Stanje i mogu se uz neznatna odstupanja general-
no prihvatiti iza podrudje Federacije BiH-a pa i cijele BiH.
Da bi spasili ugroZenu, obnovili o5te6enu, prikupili i saduvali posto-
je6u gradu, te strudno i odgovorno brinuli o novonastaloj gradi .treba
bspo5obiti nove i obnovit znanie svih radnika na arhivskim poslovima u
rejistraturama jer se vi5e godina nismo susretali, a u meduvremenu Se
do-sta toga desilo i promijenilo. Ne samo u kadrovskom smislu, nego. isto
tako u m-etodologiji'rada, uskladivanju tradicionalnih oblika i nove tehno-
logije i u sredstvinia rada i nadinima i formama biljeZenja. Sve to iziskuje
i slvaranje novog identiteta arhivskih radnika i njihovu spremnost i ospo-
sobljenost za doba koje je ve6 tu ili uskoro dolazi.

20
 Pola sloljeda ahivske sluib Bost. i Hercegovine

Kadrovi strudni, osposobljeni ikreativni, su ipak osnov svega i bez

njihovog permanentnog usavr5avanja i stalnog pradenja inovacija i dru-
gih dostignu6a, ne6emo mo6i valiano odgovoriti zadatku.
Op6e obrazovanje i strudno znanje uvjet je profesionalne afirmacije
iljudi istruke, te sticanje sigurnosti svakog pojedinca injegovog ugleda
u vlastitoj sredini.
Na tai nadin 6e arhivska sluiba naoruiana znanjem mo6i da kritidki
sagleda i svoje propuste, ali i da argumentima istine brani ugled svoje
profesije. Jer, ponavljam to jos iedanput, da koliko sebe cijenimo i vreil-
nujemo svoj rad, toliko 6e nas ljudi i sredina uvaZavati.
lz ovih zadataka i svega sto je redeno jasno proizilazi mjesto, ulo-
ga i znadal arhiva koji
.proistidu iz ciljeva njegovog osnivania i-koji svoju
nadleZnost javnih ovla5tenja, s obzirom na karakter i speciii6nosi poslh,
ne moZe povjeriti niti prenijeti ni jednom drugom subjehu driavnog ili
druslvenog sistema. Zbog svega toga je neophodno uskladiti status
naSih arhiva sa interesima driave, gradana i diugih subjekata i utvrditi
mjesto arhiva u skladu sa njihovom ulogom, funkcijom i zhadajem i s tim
u vezi adekvatno valorizirati njihov rad i doprinos.

Pravci dalje aktivnosti

. ..lred ukupnom arhivskom slu2bom naie zemlje stoje veoma brojni

.i ozbiljni zadaci na saniranju postoje6eg stanja i po3ebn6 na adekvatrioj
za5titi arhivske grade, koja je gotovo u cjelosti u!roiena. Ve6 je viSe pul
ta redeno da ovakva stradania i ovolika razianja nifo i hit<aO nile
do2ivio niti ove strahote moga'o predvidjeti, pa ih naravno ni mi nismo
mogli adekvatno preduprijediti.
. Medutim, minuli rat je po svemu bio osoben, on nije imao pravila i
za njega su sva ranija iskustva neprimjenjiva.
Dosta se mora uraditi u miru, da bi eventualne nove neda6e
dodekali 5to spremnije. Zivimo u vremenu kada nista i nigdje nije
iskliu6eno i zato ozbiljnost i.predostroZnost na ovom planu znaEi mirniju
sadaSnjost i izvjesniju budu6nost.
..
Grada u regislraturama diielila ie sudbinu ratnih stradanja svoje
sredine. Prema izvr5enim strudnim analizama o stanju u registriturania
na podrudju.Arhiva BiH, Arhiva Biha6 i Arhiva fuda, ia osnoiu upitnika i
ciljanog uvida na terenu u svim anketiranim sredinama sada5nj6 stanje
grade, smjestaja i opreme iskazao je u prosjeku od 2g do 65% u rubri'cl
loSe, jako lo5e i"nikakvo". Dakle, skoro polovina ukupne grade u nasta_
janju tesko da prezivi iopstane, odnosno male su
i6j Sa;se da jednog
dana stigne do Arhiva. Takoder u neposrednim razgovorima ',na terenu,,
u ve,likom broiu sredina iskazana je golema skepsa i boiazan za stanje
grade i njenu dalju sudbinu.
Matko Kovai,evil

Sto i kako dalje poslije ovih 50 godina ruda?

Ukupni rezultati koje je do sada postigla arhivska sluZba BiH, solid-
na su osnovna koja otvara realne perspektive zab'2i i jo5 svestraniii raz-
voj.
Temeljne pretpostavke za uspje5an rad brZi napredak su i
rje5avanje akutnog problema adekvatnog smjeStajnog i -radnog prostora
ve6ine arhiva u BiHlu, Suvremena oprema i odgovaraju6a procesna teh-
nika, te strudan i osposobljen arhivski kadar.
O prvom od ova tri problema ne6u ovdj.g op5irnije govoriti ier to
nam je tiajni zadatak a ve6 je ne5to o tome i redeno. Rekao bih samo da
u ovihr vrdmenima bremeniiim raznim problemima ite5ko6ama ne samo
ekonomske prirode, ne mo2e se odekivati izgradnja ryyj.h objekata, ali
se neodgodivo i hitno mora raditi na saniranju postoje6ih i iznalaZenju
dodatnilismje5tajnih prostora, kako nam ne.bi zauvijek .propalo golemo
blago koje iriramo. O'drugom, takoder, dat 6u sqmo.igd.nu konstataciju.
nfd 6emb iole pratiti razioi, a moramo, onda treba jo5 jedno.m podvu6i
neophodnost bar postupnbg uvodenja Savremene opreme i procesne
tehnike.

Detatj sa otvaranja iztoZbe prirede2g .u.pgvodu.SO godina Arhiva BiH i arhivske slulbe
' BiH (12.12.1997.)

Medutim, treba razbiti iluzije i shvatiti da nas savremena oprema i

eventualna nabavka kompjuterskog terminala ne uvodi direktno u 21.
stolje6e, jer bez kadrova naoruZanih znanjem, stvaraladkim i kreativnim

22
 Pola stolieaa ahivske sluz} Bosrc i ltercegovne

,"0
nologije, informaciia i komunikacija ni u jednoj oblasti rada pa ni arhiv-
skoj djelatnosti.
Posebno zna6ajno poglavlje prezentacije, ali i za5tite arhivske
grade, dini istraiiva6ka i publicistidka djelatnost arhiva u BiH-u.Objavlli-
vanje historijskih izvora ie istovremeno i elemenat demokratizacije nhutie
i kulture, jer se time omogu6ava daleko Sire kori5tenje vjerodosiojnih iz-
vornih podataka.
Stru6no osposobljavanje i dalje usavriavanje arhivskih radnika i
radnika u registraturama bi6e stalna briga idrustvena obaveza svih arhi-
va ali i tvoraca grade. Ovdje Zelim jos jedanput naglasiti da upravo
stru6nim arhivskim radnicima najvi5e dugujemd za sv6 ono 5to ilanas
imamo i o 6emu ovdje govorimo.
medudriavnom planu treba razvijati reciprodnu bilateralnu ar_
hivsku suradnju u skladu sa mecludrZavnim ugovdrima, a multilateralnu
qr.?Lo^T*yL3rgdnih organizacija, strudnih udru2enja i drugih asociiaciia
(UNESCO, Vije6e Evrope,.Otvoreno drustvo, MAS,'CITRA; CIBAL j sl:),
cllr smo punopravan 6lan "A" kategorije od jl. 02. 1 994. godine.

. I". kraju Zelim jos jedanput naglasiti da je i pored ogromnih

".
teskoca istalnih neda6a koje su pratile iprate nasu arliivsku djelatnost,
sacuvano i dostupno veoma znadajno i neprocjenjivo vriiedno liulturno _
historijsko blago koje govori o burnoj historiji Eovleka 5vog podnebtja.
jo n?9,"glgJno bogatstvo treba i datje dopunjavati, ati i dateko bolje
cuvati i Stititi za sada5nje i budu6e generacij6.

Rezime
Arhivska sluiba BiH-a obil.ieiila je u proSloj godini sO godina po-
Stoianja i rada, U minulom periodu postigla je zavidne rezultat6: preuiela
sa terena oko 3000 fondova od oko 24.000 metara duZnih arhivske
grade, smje5tene u Arhiv BiH kao matidnu arhivsku ustanovu iosam re_
gionalnih arhiva. Znad4na graCta zbog nedostatka uvjeta (prostor, orpe-
ma i sl,) ostala je u posjedu imalaca.
Ral, izazvan agresijom na BiH, donio ie broine neda6e u radu ar-
hivske sluibe. Stradala je brojna arhivska grada, pbsebno u registratura-
ma tj- u nastajanju. Neka istra2ivanja pokazuju da je stradalo oko
polovine ukupne produkcije te grade. Naravno, rat
i6 donio i druge
te5ko6e: nestali su brojni arhivski kadrovi, arhivska opr6ma itehnika. -
U poratnom vremenu pristupilo se aktivnostima na sistemskom
uredenju pitania arhivske djelatnosti (da arhivi budu organi uprave),
upotpunjavanju arhivske mre2e (Arhiv Federacije BiH i Arhiv Republikii
Srpske), na ureclenju pitanja zastite gra(le kroz-donosenje novog Zako-
na, na edukaciji kadrova isl. Za sve to nije dovoljan samo entuiilazam
arhivskih radnika ve6 i organizirana briga driave. Samo tako arhivi mogu
odgovoriti zadacima ovog i budu6eg vremena.

Napomene:
1. Smiestai u prosjeku uglavnom prostorno zadovoliava arhivske standarde (2,67
m' na m21, aii u riajvecem brojtslucajva on je neadekvatan i Cesto ispod minimuma si-
gurnosnih zahtjeva i propisanih normi.
U provedenoj ankeli u rubrici o uvietima smjestaja grade svoga 57.- ie navelo ocie-
nu odlidan ivrlodobe(,4O/" doba( i zadovoljava, a preko 55% lose, jako lose i 'nikakvo'
Sa opremom je sli6no, ili jos drastidnije. Naime 22,5% sadasnie stanie ocijnili su
ocjenom dobar, a svi ostali lose, jako lose i "nikakvo".
U 60% registratura grada je ostecena od 20% do 1W/" (odnosno potpuno uniste-
na), a neznatno ili nikakvo ostecnje dozivjelo je oko 40% registratura.
Sorovedena anketa medu ueesnicima seminara '!997. godin pokazala jg da je sr'ega
5% njih iianiie prisuslvovalo slidnim seminarima dok je ostalima (njill95%) ovo bio prvi arhiv-
ski s6minar. jedna detvrtina su stvarni podehici (do 6 mieseci slaza) iedna trecina im4u do 5
godina staZa, a skoro 4O7o ih ima 10, 20, 30 i vise godina, ali na sasvim drugim.poslovima Svi
imaraju da su seminari noophodni. lnteresantan je i porazan podalak da njih vise od polovine
rade i druge poslove uglavnbm 'vazn1e". StruCna sprema je zado/olja/aiu6a, jer njih 3370 ima
visoko obiazovanje, 7% vise, a ogromna vecina oslalih SSS.

Summary
The archives of Bosnia and Herzegovina had their sOth anniversary
last year. During the period the impressive results were. achieved: about
3000 funds con.isting of 24.ooo linear meters of the archival materials col-
lected in the field are presently kept in the Archives ol B-H as the central ar-
chival institutions and eight more regional archives. A considerable number
of records are still in a possession of their holders due to the bad condi-
tions for keeping and use in the archives (space, equipment etc.).
The war caused by the aggression against B-H atlected the archi-
val activities greatly. Numerous archival records were destroyed, espe-
cially those inthe record offices in the phase of producing. According to
some researches about hall of the total production ol the archival mate-
rials was destroyed. The war broughtabout other problems as well. Many
archival professionals have gone or got killed, archival equipment and
technique were damaged or destroyed.
ln the post-war period there are activities going on to regulate the
archival branch of activities in a systemic way (to become administrative
organ) completing the archival network (the Archives of .Federation of B-
H ind tne Archives of Republika Srpska). ln addition, the protection is-
sue should be regulated by anew law and new prolessionals are
expected 10 be edutated. To achieve all this requires the organised ef-
{orts of the B-H authorities/administration because enthusiasm of the ar-
chival people has its limits.

24
 Azem KOZAR*

ARHIVSKA GRAOAJ MEDUNARODNIM PRAVNIM

I
DRUSTVENIM AKTIMA

Opste napomene
pojma ',arhivska gracta,' mijenjato se u prostosti
,_- Jn^dglj"
rzme(lu ostalog, bitno doprinije-la upravna'i cjru5tvena demu je,
ne drZave 1s. i20. stoti;6a.'Sred;i";,"k"r*;;;iln]. iunkcija s"rr"niel
gradu dine samo ooveiie - o" arhivsku
tao oolrrirenii'ii,i!"izol]I
dozivtiavata su vrenienom svoiu transtormici;-'ilil;l;, vrhovna vtast,
registratura u zemliama evrops.kog zapada pirdev organiziranih
utrto put izdvaianiu arhiva iz'okvi[
oJ t6 stotleea, Sto 1e
iiroltasenla lavnosti
arhivske grade nakon Francuske gradanske "d#-i.i;;ij; rbvolirciiE 17g9. godine.
Prakti6ne porrebe za arhivskom grido;
blidavanlima znadenia ovoo pojma, mada ni
d;prin-i;'"ii"r,,i t"or"t.t i, ,o_
do danas nile prihva6ena
neka jedinstvena oeiiniciia"aihiri.r,d gi;de. ipaL,
gl"g?.i. 1e. srotje6a lregistrarurni
;;;;;rj. pojma arhiv_
:1" liabJ##ih;;b"r")
no se sirilo na svu oostovnu, dokurienticilil;; I'dzira postepe_
poriieklo (sru2bena iri 'privatna), tako da na nleno
gradom podrazumijevajJ oor,umijnti
i6- a"ni.-poo arhivskom
nastaii , ;".tlvfi tetatnosti usra_
nova, dokumenti o iavnooravnim,. privatnoprainim,
politidkim i ostarim piavniin posrovirira, sulsf<im, upravnim,
oori,lr"nii xtii-.i-ne korisre u te-
Kucem postovanlu a zasluiuju traino 6uvanje
zoog siiole i,i.tori1"k", krt_
turne i dokazne vrijednosti.l '
U osno-vi postoje tri vrste grade: isprave (pisani sastavi
-__. naravi), akti (pisani sastaviarhivske
pravne kojima Ee pot<reiie, Oopunjuie, miien-
ja, prekida iti zavrSava oravni posrupa'kl
i f<niiei,-tiainJ rrrlie rn;iga stadrt
kancelarija,^te registraiurne knjige: protokoii-i
druge eviiencile ipopisi
*Ii j ) Sva arhivska grao.a nlstata na ktasidnim"nosiolima informaci
"]
Ja (pergament, papir i sl.) za dije 6itanje nisu potreOni poseOni
zrva se_konvencionatnom gradom, oox uree4i na-
ori" nastala na
novrm podtogama (audio ivideo..kasete, "" titrori,
"rniu"fiJi"a"
ditanje potrebn i odredeni uredaji, naziva
Ji.r.&ii st.), za 6ije su
Po znadaju i kolidini io5 uviiek .
;;k;;r;;;iJ;;tnom gracrom.
no kada je u prtanju na papiru]poseb-
i),au"'s"'.X""T'il[L:#f,f.p"u"
*Azem Korar,
arhivski savjetnik, direktor Historijskog arhiva
Tuzla

25
 Pravna i druStvena akta
Pitania statusa i zaStite arhivske grade uopste uredena su odredba-
., u okviru ivake zerhlle kao subjekta meduna-
ioonoo si"tdr", ali i medunarodnim konvencijama tao opstim
"rniul'r.lio-iii.o-noairiwa
i dr')'
pravnlm
!iii'i'l? t" ot"i"i, oru5tvenim aKima (preporuke'UNESCo-a
Nastoianiadaseuredisistemzastitekulturnihdobara(nepokretnih
i 'ioia se kao pokretno kulturno dobro ubraia i arhivska
podetku bila
""k;;t,1iir)'-u
;[d;, ili;ttil't, ios oa piihistorilskog doba'.ona su-u
usmierena Drevashodno na ziStitJ J uvlEtima rata kada su bila izloZena
ffil;;i; #;;;x;;. x"i"'t" 4", u laii oblik-ovania meclunarodnos si-
'narodito 20 stolje6a'' sve vise uvida i u
;i#;';;'5tii;;iijx, rg i
;;e;;;;; anJ ugraoule ooau",a adekvathe zadtite arhivske gra-de
iii 5E i" lteaa kao na neophodan uviet zastite u vriie-
;;;Xiiil;;;", -znadalno
i
il'i;i;. To ie bilo veomZ saznbnie. plildz za osiguranje
arnivsxe gratle u vrileme rata Medutim' pitanla milno-
,iirii,Eii" zaStiie-.tii"f siste-
lil!"i.'i"'si-ni, r" g,;0" nisu ubb.i6ena u u medunarodnom
*'"i.iitil"-"i?ie tn" dooi"rmiievaju i predstavllaiu kao bitan uvjet
obuhvata pi-
ljlpi"i"iii"tiit, riinlni otoinosiiina ruirnboopska'zastita
i druge
tania sredenosti (preuzrma;ie, obrada, sreclivanje' (prevgntivna .koristenje
ilffir;;;;i;;a irnivst<om lraaomj
se
i
nacionalnim
tiziete za5tite
sistemom zastlle'
zastita
i restauriranj6), a ureCtuje
Medunarodnisistemzastitekulturnihdobarauobli6enieteknako.n
Drd;-"GitG iii",.u', i.to po mleri zemalja pobiednica'. kako ie to uo-
stalom bila praKsa L .it,gitii sverami medJnarodnih odnosa' For-
;;;;;;;"'"- ;;i aktivnosr ;e lSta preto organ izacile uied jenih. narod a
i n

iblr,Jti o.norane 1945. gobine, i' nlenih specijalizovanih organizciia .-

I-"il,1L. or.rnlzaciia zadorazovani6' naukl i kulturu (UNESCo) Temel-
8i"ir"n*n"iia o zastiti kulturnih dobara u slucaiu
ilrur:Gii[,1ffi-#ipoznatile-iiao
irir?"nog sukoba, niBka konvencila' doniiete 1954 go-di
il; Hi6r. cilj K6nvencijei-ie'da se za5tite kulturira dobra svake zemlje'

l,lu$ii,+flT;fl{,:}if,'ji[$,:,],,ilTffi
vencija razlikuie oPstu i sPe ffi
kulturni dobra' '[:*hii.xffi
specijalnu samo
,inB oOir;"Zr'uanie i st 1 uZiviiu sva, Registar kulturniha dobara pod spe-
dobra izuzetne vnleonos upisLna -direktor UNESCO-a' a sve uz
koji vodi Generalni
i"'ritj"l"iiiJi,osIiiniii-iirili" niinovos smjestaja i zastite- Primiena
Kon-
"r-Jii.-il8i,r".'
r:u'lti:;iffi ;i"Til".r"tg:t3"'".!,1,'#ililil3[:fl ;:'#::'n"
dolazile do
Broine manjkavosti ove Konvencije koie su vremenom
donoSenjem novih
izraZala-,-meounaioOna zaleOnica ie nasioiala otkloniti
bar formalno
piopidi'xoii istu upolpuniuiv, i u(upan tb-t:l-?5-till,iinearhivske grade
uoblidenim i zaol(ruzenlm. iL su fjrije svega za za5titu
zna6aine dviie konvenciie:

26
 Mlivska gtaita u nedunarodnim p@win idrultvenim aktima

tla*".nc'.,
uvoza, izvoza i prijenosa svojine kulturnih dobara (pariz 1 970.) i
2. Konvenciia o za3titi sviietske kulturne iprirodne bastine (pariz 1972.)s
Medutim, sve ovo nije zaStitilo arhivsku gradu od enormnih stra-
danja narodito intenziviranih u toku brojnih lokalnih ratova: u Vijetnamu,
Avganistanu i dr., a u novije vrijeme posebno u ratovima idrugini sukobi-
ma u zemljama u tranziciji: Rumuniji, Albaniii, Cedeniii, Hrvatskoj, Bosni i
Hercegovini i dr.
Posebnu vrstu podrike stavovima naznadenih i druqih konvencija,
te kompletiranju medunarodnog sistema za5tite kulturnih-dobara, 6in6 i
brojni opSti idru5tveni akti, koje 6ine preporuke UNESCO-a injegovih
specijalizovanih organizacija, od kojih su za za5titu arhivske grdae po-
seono znacalne:
1.. Preporuka o. mierama za zabtanu i spre6avanje nesmetanog
uvoza i prijenosa svojine na kulturnim dobrima (pariz 1964.),
2. Preporuka o medunarodnoj razmjeni kufturnih dobara (Najrobi 1976.) i
3. Preporuka o zastiti pokretnih kulturnih dobara (pariz 1 978.).6
_ Naznadene idruge preporuke, donijete od strane Generalne kon-
tgrencije UNESCO-a, doprinose boljem iazumijevanju medu zemliama
dlanicama UNESCO-a. tpak, njihov6 humanisiidke 'odrednice nehaju
snagu pravno-obavezuju6eg medunarodnog akta Sto je 6esto presudrio
u medusobnim odnosima sukobljenih strana, kao i u odnosima meduna-
rodne zajednice prema n.jihovim prekrsiocima.
Medunarodna arhivska asocijacija
Medunarodni sistem zastite kulturnih dobara umnogome upotpun-
juje i kompletira djelatnost speciializovanih orqanizaciia f6enivnin dtani-
c-a UNESCO-a, medu koiima je i Medunarodna arhivska organizacija -
ICA (lnternacional. Council on Archives). Ona se bavi svim as-pektima ar-
.duvanjem
hivistidke teorije. i prakse u vezi sa i koriStenjeh arhivske
grade, tim pitanjima (u raznim tijelima - odb'ori, komisije,
.okupljaju6i .na
sekcije) arhivske stru6njake iz cijelog svijeta, Osnoia-
-nejkompetentnije
na_je 1948. godine u okviru UNESCO-a, a formalno je uspostavllena
1950. godine na Prvom medunarodnom kongresu u-pariiu. ICA-om
upravljaju tijela: Generalna skupstina, lzvrSni odbor i Sekretarijat, sa ia-
sno_ podijeljenim ulogama. Osim toga, za naudnu obradu tema iz arhMi-
stidke teorije iprakse formirani su odsjeci, odbori, radne grupe te, u
zavisnosti od polrebe, iad hoc komisije. pomenimo ovdje srio neke ko_
misije: za razvoj arhiva, za deskriptivnri standarde, potori odbori: za mi-
krofilm, za uredenje "Archivuma,', za audiovizuelnd arhive, za arhivske
zgrade i. opremu , za konzeNaciiu i restauraciju, za informatiku-i za regi_
strature itd., odsjeke za obrazovanje i strudno'usavrsavanje itd./
elanstvo u ICA-| se ostvaruje u pet kategoriia: A - nacionalne arhiv-
ske ustanove iarhivi, B - strucna udruZenja. 0 - regionalne, lokalne i pri_
vatne arhivske ustanove, D - dlanovi poiedinci, E - podasni dlanovi. Arhiv
Bosne i Hercegovine je postao dlan ICA-e 1 994. (A -kategoriia) a_ore 99
dine je pokrenut posiupak za prijem Drustva arhivskih radnika BiH i Hi-
storijskog arhiva Tuzla (B - kategorija).
Funkcionisanie i djelovanje ICA-e i njenih tijela predstavlia veoma
znadaian doprinos- adekvatnijcij organizaciji, usavrSavanju i dogradnii
brojnih aspekata arhivistidke ie6rile i prakse. Redovno odriavanje.kon-
gre3a, Stahpanje dasopisa i obilja strudnih publikacija i mnoge druge
aktivnosti doprinose afirmaciji arhivske struke uopste.
Neke manjkavosti postoiedih medunarodnih akata
Arhivska gracla u medunarodnim pravnim i drustvenim aktima ima
status pokretno=g kulturnog dobra-kao i muzeiska i biliotedka graCla. U
gotovo svim tim aktima zajedno ie od strane medunarodne zajednice tre-
i
t'irana zastita nepokretnog pokretnog kulturnog naslieda. U tako
uopStenom pristubu intereai i, na neki nadin prioriteti zaStite, se po iner-
ciii ustaliene prakse, javljaju prije svega za nepokretna kulturna dobra.
Dbvoliari dokbz za to je stanje informacija i postupaka medunarodne za-
iednic'e za zastitu i rekonstrukciju nepokretnih kulturnih dobara u minu-
lom ratu (agresiii) na BiH. Naime, gotovo sve informacile o stradanjima
kulturnih dobard'odnosile su se na nepokretna kulturna dobra (obiekte
ustanova kulture i nauke, sakralne objekte, stare gradske iezgre i sl.), a
znatno manje na pokretna kulturna dobra. lz ovoga donekle treba izuzeti
inlormacije 6 stradanju arhivske grade u Orjentalnom institutu Sarajevo.i
bibliotedke gracle u objektu Vije6nice, iako je i u tim sludajevima domini-
ralo pitanie itradanja oolekata, Sto se ni po kakvim vrijednosnim kriteriji-
ma rie mdze porediti sa unistenom arhivskom i biliotedkom graarom.
Pozitivna le dinjenica 5to naznadeni (i drugi) medunarodni akti re-
guliSu pitanla zastite pokretnih kulturnih dobara kada se one nalaze u
oUlet<tima i sakuplleni u tzv. "centrima". Medutim, broina ograni6enja koja
se-postavliaju u vezi sa lokaciiom objekata i "centara" (da su propisno
uddliena cid-voinih objekata, saobra6ajnih dvori5ta itd.) na neki nadin,
bar 2a prostor'BiH, u cielosti spredavaiu mogu6nost zastite po ovom
osnovu. Veoma ie mali broi objekata ove vrste ko-ii su namjenski iz-
gradeni, ve6 su tb uglavnom adaptirani objekti, pri 6emu se Bije vodilo
raduna o zadovoljenju uvjeta o pogodnosti njihove lokaciie i sl."
Medunarodna pravna i drustvena akta ogranicena su na primjenu
u zemliama potpisnicama konvencije, odnosno na zemlie dlanice UNE-
SCO-a. Na taj nadin ie iz njihove primjene izuzet veliki dio sviieta - uglav-
nom nerazviienih ili srednje razvijenih zemalia, mada su i neke visoko
razvijene zemlje - kakav je Japan, odbile da pristupe ovim konvenciiama
iz ra)loga sto ne vjeruju u mogu6nost njihovog sprovodenja ba6 od onih
svietskih sila koie su na ovu zemliu bacile atomsku bombu u vrijeme
Drugog svietskog rata. Ogranidenost primjene ovih akata je prisutna i po
mnogim drugim osnovama.

28
 U medunarodnim aktima nije predvidena za5tita registraturne
grade, sto je njihova ozbiljna manik'avost. Ovo se moZe iasndilustrovati
na primjeru Bosne i Hercegovine, u kojoj..se do rata 1992. godine u po_
sjedu imalaca nalazilo gotovo pet puta viie arhivske qrade icca 13S.OOO
me,tara duZnih) nego $to ie bilo preuzeto u arhive- (cca '24.OOO ml).
Slidno stanje je.i sa mnogim drugini zemljama nerazvijehog svijeta, u kd_
Jrma se Javna-arhtvsKa grada nalazi van arhiva, uglavnom zbog neorgani_
zovanosti driave i nebrige imalaca, neposjed6vanja uvjeti (oprEma,
prostor, kadrovi) za preuzimanje i sl.
, . Zastita.nepokretnih
ri, bitno razlikuje.
i pokretnih kulturnih dobara se, po prirodi stva_
npr. m.gguce urediti i realizovati iiiovj'etnu za5titu
.Nije
za nekropolu srednjovjekovnih ste6aka iza nekoliko diskov'a _ na kolim
se nalaze desetine hiliada. metara duZnih arhivske graOe. Zato je n6o_
phodno posebno urediti pitanja statusa i zastite pok-retnih od ne'pokret_
nih kulturnih dobara.
..
arhrvsKe
Medunarodna akta poznaiu, uglavnom, tretman konvencionalne
.grade (pergament, papir i sl.), a znatno manie ili nikako se ne
oonose, ttl se ne. mogu primjeniti, i na nekonvencionalnu arhivsku gradu.
A upravo ta.grada 6e u do-gledno vrijeme postati dominantna, te ni njoj i
treb-a pra]iti strategiju za5tite i drujih vidova ophodenia sa arhivs(oin
gradom. Zato u medunarodna akta treba ugraditi rjesenja koja se temel_
je na dostignu6ima savremenih nauka: infoimatike, elekironi(e, t<iOerniti_
i
ke moderne arhivistike. Jer, arhivska grada, kao primaran izvor
spgz.naia z? mnoge nauke, treba da ima odgovaraju6i stdtus u me(tuna-
l99llT {img koji joi osigurava traino posiolanjei a r<ori-nicimi-piu%
mogucnost elikasnog koriStenja.
- Postoje i sistem.l)
medunarodnog.
brojne druge slabosti medunarodnih akata (pa time i
kada je u pitanju tretman arhivske gihOe u nli-
ma. Neke od niih se tidu tvoraca aktuelnog sistema (razvijeie zemtpf i
njihovih ciljeva koji su istim Zeljele posti6i,-a neke su, pali, rezu ltat'n'a-
i
pretka savremenih nauka, medu koiima arhivistike, Ito postoje6a
odredenia 6ini anahronim i konzervativhim

Rezime
Arhivska grada u medunarodnim pravnim i drustvenim aktima ima
status pokretnog kulturnog dobra. To njeno odredenie, nastalo kao sli-
jed, historijskog zrenja shvatanja svijeta o znadenju arfiivske grade,
nije u
cjelosti adekvatno njenom vi5estrukom zna6a,iu: kao primairog histbrij_
skog i,.vora, dokaznog sredstva, izvora informacija i 'vainog [utturno!
dobra..Zbog svega toga, kao i zbog dinjenice da jir u postjedijih nekotil
ko godina
9g:19 d9 nagtog razvoja i.riza lavremenih nauka'koje podsti6u
i razvoj arhivistike te, otuda, utidu i na potrebu druga6ijeg tretriraha arhiv_
ske-grade
.kao njenog .predmeta rada, neophodio je-pristupiti doridi
medunarodnih opstih i drustvenih akata.
 U tom postupku dorade statusa arhivske grade neophodno se ko-
ristiti najnovijim iskustvima zemalja u tranziciii, posebno iskustvima Bo-
sne i Hercegovine, kako se ubudu6e nebi dogodilo da se medunarodni
sistem u ovom segmentu gradi na verbalistibkoj osnovi i po diktatu razvi-
potom. dora-
ienog sviieta. Pragmatidnu komponentu ovog pitanja treba
iiti teoreiskim spoznajama arhivislidke nauke nastalim u okviru ICA-e pa
i na nacionalnim razinama.

Napomene
1. Stiepan Antoljak, Pomo6ne istorijske nauke. Kraljevo 1971' str, 14'1 - 142;
Kresimir Nerirdth, Uvod u arhivistiku, Prirudnik iz arhivistike, Zag6b 1977, str. 23 - 44
2, lsto; Azem Kozar, Arhivistika u teoriii ipraksi, knj l,Tuzla 1995, str. 10-28
3. Bernard Stulli, Zastita kuhurnih dobara u slu6aju oruZanog sukoba, Arhivski vje-
snik, br. 17 - '|8, zagr:eb 1974 -75, str. 316 - 3'18, 321 - 323i Vladimir Brguljan, Nredunarod-
'1985, str' 9-13.
ni sistem zastite kuliurnih iprirodnih dobara, Beograd-Zagreb
4. B. Stulli, cit. dl., str. 4648.
5. V. Brgulian, cit. dj., str.23-48.
6, Dubravko Pajali6, Medunarodni opdi akti o zastiti kulturnih dobara i arhivi, Arhi-
vist, br. 1-2, Beograd 1987, str. 152-'157.
7. lvo Ficovi6, Prijem Arhiva HNatske u Medunarodno arhivsko vijede (N'iAV)' Bilten
Arhiva Hrvatske, br. 3, Zagreb 1992, str, 3940.
8. Azem Kozar, Medunarodni inacionalni si$em zaStile kulturnih dobara u ratnim
okolnoslima, Zbornik radova Filozorskog lakulteta u Tuzli, Tuzla 1997, str. 1935.

Summary
As regulated by the international legal and social acts the archival
materials hive thestitus of the movable-cultural goods. Such a status
which has originated from the historical plogress in the world's under-
standing of the importance o, the archival materials does not entirely re-
flects t-heir compiex significance of a primary historical source of
information, docdmentary evidence as well as oJ the important cultural
qoods. lt is necessary, thereiore, to start treating the archival materials
is the subject of the irchival science in a diflerent way.lt implies making
imorovemdnts in the international documents, both general and social
on'es, primarily as a result of a quick development of numerous modern
sciences affecting the archival science as well.
ln the process of a proper defining of the status of the archival ma-
terials it is riecessary to use'the current experiences of the countries in
transition, especiallf experiences ol Bosnia and Herzegovina in order to
prevent the ihternaiionil system in this segment from being built on a
verbal basis and as dictaied by developed countries. The pragmatic
component of this issue should 6e then worked out by using theoretical
idea! of the archival science developed within lCA, but also on the natio-
nal levels.

30
 Seada HADZIMEHMEDAGIE*

NORMATIVNA AKTA IMALACA O KANCELARIJSKOM

IARHIVSKOM POSLOVANJU

kancetarijskog i arhivskog postovanja od izu_

ijljl9g^l?^ 1119-",1 ,
-^_^^lr?lil1o-Iggutisanje
uticaja na. pravitno, uspjesn<i btas6vremeno i
postova, odnosno radnih zadataka ii svim dijetovima i obta_
llyl.-"y?!le
sl|ma raoa svih imalaca i stvaralaca registraturskog matdriiala i arhivske
grade.
. .
q" .Pi se pravilno obavlialo kancelariisko i arhivsko poslovanje,
obezbijedito efikasno izvr5avarile osnovnih iaAitafi i posfova zboo [o]
iT-13:, i of;lovanr potrebrio ;e ovu ooras[-r<ao i
iil.l: "i;-ffi;",;;;;_
-piavifniki,
.ureolrr, Sto podrazumijeva donosenje opsteg akta:
UVno
:p:Pl1r1ll, 6e se resutisati' posiovi Xanietari;ixog i' a7l
[oiiT3uslovi
nMSKog. -99]y1.", stvoriti
postovanja, za rad, obezbijediti radne i 3mie-Stalne
prostorije, zaposliti odgovaraju6i strudni kadar iO?ugo --
. Razlog vi5e za normativno uredenje ove oblisti poslovania ie dtrl
postovanje nije vise raro,es[iLrinj" 8i;i-.iii'.t,'riJd.,
Il!:-gl?lLi.!o
cenrfl Kolt protzvode informacije na modernoj i savrbmenoj tennicl.
iI
Oiga-_
llz9I1nl9 obavtjanja ovih posiova preoiiaviji: ;;6,;';;;-d"" sisrem evi_
oenrrran1a I odtagania spisa, duvanja,. prikupijanja i
klasifikacije poOatiia
na naein koii.osigurava brzo i jedn6stivno t<oriS'een;e, iitupi;aii;e
taka o dinienicama, setekcija i'ktasifikacija tin Oin;eriidaif 6orioin6-.ici,:n" ffii_
niihove vrijednosti sa gtedii'ra postovanja registrairie-itruSWJr6pli6. -
Normativna akta iz oblasti kancelarijskog i arhivskog postovanja
donose se na osnovu Zakona o arhivskoj 'O;"fairosti1, 'ii"vilnika
vima i rokovima 6uvania reoistratursxog niaibiijai" id,i,iirri1" grac,e, o uslo_
kao i
:99,?'f."I!1 311'ygke 6rade- tz resisri;turskod,iGitijr-Jr, "uprt-dt i-d
ryrji{'i[?'Hq',U:fl i j'-'*"":'#,"Jfi {X"f,'i,ffi Ef fl :',:'4",Tf, ::J*T
registrarurskog materijata i arhivske (u oiUeiitliisi, regisiiiiuial.-
Iraoe
U opstim odredbama Zakona o arhivskoj djelatnosti
e,vien '|ve, propisani su
pojmovi registraturski materijat i arriiviri
!iloi.,
Registraturski materiial.ob-uhvata izvorni i reprodukovani (pisani,
crtani, Stampani, foroorafis'ani, titmovini, tinogrliJ5rilii''n"
zabilje2en) dokumenrlrni marerijat, roii drugi nadtn
ie naliao u;;; iirgt e"n.lf;ii_
*Seada Hadrimehmedagi6,
arhivski inspeKor, Arhiv Federacije Bosn i Hercegor'ine

31
tidkih zaiednica i drustveno-politidkih organizaci,a i niihovih orgala' o.[-
ii".ii.*,iii ,oirzenoq rada, i drugih orglnizacijd i zajednica, dru5tvenih
Brginiiiiii", grioanit o privnih lica i firiEkih lica) sve dok se iz niega ne
odabere arhivska grada.
Arhivska qracla obuhvata izvorni i reprodukovani (pisani' crtani'
Stamoani. fotooialisani, filmovani, fonografisani ili na neki drugl nacln za-
istoriiu i
;iil;ffii;tiril"i;ini'materiiat 6o traiie vrijednosti i znadaia zapotrebe'
orioe riaudne oblasti, za kuliuru uop5te i za druge drustvene
koji'je nastao u radu imaoca grade.
Posebnim poglavljem u Zakonu regulisana je oblast zastite regi-
.tr"tri"xog-;jteiiiaTa i irnivst<e grade u iegistraturama.i propisane oba-
veie svimjmaociria i stvaraocimla iste na dosljednu primjenu odredaba
zakona i izvr5avanie istih.
Osnovne obaveze registraturaturama propisane su u dlanu 12 Za-
kona i glase:
vode evidenciiu, sreduju i duvalu registraturski materijal u skla-
-
du sa ovim zakonom i svoiim opstim aktom'
utvr(luiu Listu kategoriia registraturskog materijala sa rokovima
-
duvanja na kolu saglasnost i2daje nadleini arhiv,
vrSe godiSnje odabiranje arhivske grade,
- olaniraiu iorovode miere zastite registraturskog materiiala u
-
slu6aju vinrednin priiit<a, rata ili heposredne ratne oipasnosti,
dostavliaju nadleinom arhivu potrebne podatke za evidencije
-
koje arhiv vodi,
obezbieduiu odgovaraju6e prostoriie, opremu i kadar za 6uvan-
ie
-
i zastitu regisiraturskog materijala.
Podzakonskim aKom Pravilnikom o uslovima i rokovima duvanla
registiaiurifog materiiala i arhivske grade, kao i odabirania .arhivske
or"ade iz reqist-ratursko.q materiiala, detalino su razraClene odredbe iz za-
[on, ilrt""rprtstva zi njihov6 dono5enie iprimlenu' Tako su u op5tim
odredbama P'ravilnika raziadene obaveze duvanja materiiala u sreclenom
ibezbiiednom staniu do predaie nadleZnom arhivu i pojasnjeni osnovni
oo'ro'ii iz ove oblasti. SriOeno stanle, u smislu ovoga pravilnika, podra-
Iuiniievj poreoak registraturskog riateriiala, odnosno arhivske gracle
t<oii je prebviden profisima o kancelarijskom i arhivskom poslovanju za
or6dne i organizaciie na koje se oni odnose.
za ostale imaoce registraturskog materijala i arhivske grade pod
sreoenim itaniem pootarrniiieva se poiedak relistraturskog materiiala i ar-
t'irJrl st"dJ, irtvrcien opStim'aktom 6vih imdaca, i o nadinu arhiviranja'
Pod bezbijednim staniem podrazumijeva se duvanje od oSte6enia,
uniStenja ili nestajanja.
Za zastitu materiiala propisane su obaveze: obezbiedenje.prostora
,a smjeStaj i 6uvanje, boeiuleoenle arhivske opreme, odrzavanie klimat-

32
 Nomafvna ana imalaca o kancolatiiskon i ahiEkom poslovanju

skih, hemijsko-bioloSkih i {zidkih uslova i smjeStaj registraturskog materi-

i?la i. arhivske grade u odgovaraju6e regisiraturske- jedinice pikovanja
(fascikle, registratori, arhivske kutije i drugo).
U dlanovima 10 do l4 data su uputstva za donosenje i primjenu Li-
ste kategoriia registraturskog materijala sa rokovima duvanli a u 6lanu
1 I obaveza vodenja arhivske kn.iige i dostavljanje podatakd nadleZnom

arhivu o priraitaiu registraturskog materijala i arhivike gracre u protekloj

godini.
Primopredaja arhivske grade izmedu registratura i arhivskih usta-
nova-regulisana je posebnim uputstvom o primopredaji arhivske grade
izmeclu imaoca arhivske grade i nadleZnog drhiva.'
Propisane odredbe iz Zakona o arhivskoj djelatnosti i podzakon-
skih akata iz arhivske djelatnosti, kao izakondkih propisa r6gistratura,
razracluju se u pravilnicima o kancelarijskom iarhivskom poslotanju, ili u
nekom.drugom opStem aktu, kojim se normativno ureduje ova 6blast.
Pojmovi za pojedine termine u kancelarijskom i arhivskoh poslovaniu
kao ipojedine evidencije o spisima ili o drugoj vrsti dokumeritacije koii-
ste se prilikom izrade i donosenja opsteg akta.
Obzirom na oblast i dielatnost kojom se bavi registratura odnosno
stvaralac grade, dijelovi njenog opsteg akta razlikovat 6e se u nekim
odredbama koje regulistu poslove osnbvne djelatnosti zbog koje regi-
stratura i postoji.
Dviie oblasti, pravosude iorgani uprave, imaju zakonske propise
koiima su uredeni poslovi kancelariiskog i arhivskog poslovanja i piopi-
sane odredbe za dosljednu primjenu istih.
Kancelarijsko poslovanje pravosudnih organa
Rad sudskih pisarnica i arhiva propisan ie pravilnikom o unu-
_

tra5njem. poslovanju redovnih sudova*, Pravilnik6m o ul.lutraSnjem po-

slovanju Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovines. pravilhikom o
poslovanju i vodenju evidencija u Federalnom pravibranilastuub i drugim
pravilnicima i uputstvima o ra'du pojedinih sudbva. Ovi pravilnici donSse
se na osnovu zakona o radu pojedinih sudova, prdvobranila5tava i
tuiilaSlava, te Zakona o arhivskoj dielatnosti i podza*onskim aktima koii
reguli5u ovu oblast. Navedenim pr<ipisima, pored osnovnih poslova su'-
dova, detaljno su razradeni poslovi i obavele sudskih pisarnica i arhiva.
Propisane su evidencije koje vode po.jedini sudovi: sudski upisnici, ime-
nrcr r pomocne.knjige, utvrdene slovne oznake - za pojedine sudske upi_
snike..i spise tih .upisnika, odredeni rokovi duvanjd u'pisnika i spisa iih
upisnika, te posebnim odredbama pravilnika odredeno koji se spisi i upi-
snici duvaju trajno i predstavlja gradu koia se 6uva pob posdO-
nim uslovima do predaje nadleZnom -arhivsku
arhiiu. U privilnicima j6 propisana
obavezadono5enja, usagla5avanja i primjene Liste kategoriji rbgistratur-
skog m_aterijala sa rokovima duvanja i obhveza vodenja-arhivsk6 t<nlige i
dostavlianja podataka ili izvoda iz arhivske knjige nadl6inom arhivu.

33
 U ovoi oblasti ooslovania arhivski inspektori imaju najmanje inter
venciia ier i6 rad pisarnica idrhiva detaljno normiran a direktan nadzor
naa hiitiovim radbm ie u dielokruqu sudske uprave. Pod nadzorom
sluzbe zastite vrsi se redovnb odabiranie arhivske grade i izlu6ivanie i
uniStavanje bezvrijednog registraturskog materijala.

Kancelariisko poslovanie organa uprave

Druga oblast koja ima zakonski i normativno ureden sistem kance-
larijskog ii arhivskog poslovania su organi uprave i upravne organizacile
Ur6dbom o kancelarijskom poslovaniu organa upravF i organizacija'. i
sprovodeniu kancelarijskog poslovanja"
Uputstvom o sprovodenju ureden je nadin
poslovanja" .ureden
poslovanja, uvedene
kincelariiskoq boslovania,
kincelarijskog ovoj oblasti i propisane
uvedene novine u ovoj
obaveze dosliedne primiene istih.
Temelj kancelarijskog poslovania, po Uredbi su, jedinstveni klasifi-
kacioni znakovi, koji su sastavni dio kancelarijskog poslovania po siste-
mu kartica odnosno skra6enog djelovodnog protokola'
Svi poslovi kancelariiskog i arhivskog poslovania propisani.. su u
6lanu 23 Uredbe i razradeni u Uputstvu o sprovodenju kancelarijskog
poslovania. U dlanovima tri i ietiri dati su pojmovi kancelarilskog i arhiv-
lkog poslovanla, a u dlanovima Sest isedam propisane su osnovne evi-
dencije o spisima - kartice i skra6eni djelovodni protokol.
Skra6eni djelovodni protokol vode organi koji imaiu manje od
2OOO. predmeta s tim da za spise prvostepenog i drugostepenog .uprav-
nog p6stupka vode kartice unutar iedinstvene kartoteke. Skra6eni djelo-
vodni protokol vodi se iza povjerljive istrogo povierliive spise.
6lanom trinaest propisana ie primjena jedinstvene klasilikaciie rna-
terijala koji je po decimalnom sistemu svrstan u deset glavnih grupa koje
su iazvrstane u glavne grupe idalje u podgrupe. Clanom petnaesl propi-
sane su obavez6 arhiviianla svr5enih predmeta i evidenciia o nlima (kar-
toteke, protokoli iostale evidencije) inadin njihovog duvanja u arhivi.
Obaveza voclenia Arhivske knjige kod organa uprave propisana je
Uputswom q nadinu vocrenja i kori56enja arhivske knlige organa uprave i
organizacijav, a 6lan 16 Uredbe obavezao je sve organe uprave na tu
obavezu.
elanom 12. utvrdena je obaveza donoSenja, usaglaSavania i prim-
jene Liste kategoriia registraturskog materijala sa rokovima duvanja.
dlanom dvadesetjedan odredeno je da neposredni nadzor nad
primjenom propisa o kancelarijskom poslovanju vrse Upravne inspekcije
(tijela pravosudnih organa), a nadzot nad arhivskim poslovaniem arhiv-
ski inspektori ili nadleZni arhivi do preuzimanja grade u arhiv.
Uredbom o sprovodenu kancelarijskog poslovanja pored ostalog
detaljno su razradene evidenciie o spisima kartica - kartotedki sisiem,
obraiac skra6enog djelovodnog protokola, popis akata, i pomo6ne knji-

34
 Nomativna akta imalaca o kancelatijskon i arhivskom poslovanju

99 \9je se vode u pisarnici i arhivi. Sastavni dio Uputstva

'
su jedinstveni
klasifikacioni znakovi, njihov sadrzaj iobjasnjenje.
Ove dvije oblasti registratura, koje imaju ureden sistem kancelarij-
skog i arhivskog poslovanja, obavezne su primjenjivati prepise kojima si.r
regulisali i uskladivali ih sa vaie6im propisima iz arhivskog zakonodav-
stva.
Pored dvije navedene oblasti, ostaje veliki broj registratura iz ra-
zliditih oblasti Zivota i rada koje moraju same svojim opstim aktom nor-
mativno urediti kancelarijsko i arhivsko poslovanje.
Obzirom da zakonima i drugim podzakonskim aktima nije utvrcleno
kancelarijsko poslovanje za najve6i broj stvaralaca registraturskog mate-
rijala iarhivske gracle, kao idinjenica da se ne mogu u cjelosti preuzeti
rjesenja iz propisa koji vaie za organe uprave, te da ne postoii obazac
opSteg akta, u cilju pruZanja pomo6i, arhivi predlaZu ogledne primjerke
pravilnika o kancelarijskom i arhivskom poslovanju, sa napomenom, da
se prilikom izrade konkretnog opsteg akta moraju uzeti u obzir rjesenja
koja 6e u potpunosti zadovoljiti potrebe registrature i upotpuniti i bolje
izraziti niene speciridnosti.

Pravilnik o kancelariiskom i arhivskom poslovanju

Pravilnik o kancelarijskom i arhivskom poslovanlu je opsti norma-
tivni akt koji se donosi na osnovu Zakona o arhivskoj djelatnosti, pravil-
nika o uslovima i rokovima 6uvanja registraturskog materiiala i arhivske
graCle, kao iodabiranja arhivske grade iz registraturskog materijala inor-
mativnog akta donosioca istog.
Pravilnik donosi organ upravljanja (upravni odbor, direktor,
skup5tina ili drugi organ).
Op5tim odredbama pravilnika propisuju se poslovi koji se ureduju
pravilnikom i objasnjavaju pojedini termini iz kancelarijskog i arhivskog
poslovanja.
U drugom dilelu pravilnika a aduju se poslovi: prijema, razvrstavan-
ja, pregledania i signiranja poste i stavljanja otiska prijemnog Stambilja.
Tre6i dio - evidentiranje akata propisuje evidenciie o aktima koje
vodi donosilac pravilnika: opsti djelovodni protokol, skra6eni djelovodhi
protokol i pomo6ne evidencije (registar ili imenik) i popis akata.
Djelovodni protokot je osnovna evidencija o spisima a upisivanje
podataka u djelovodnik vodi se 6itkim rukopisom, na sliiede6i nd6in:
Obidni djelovodni protokol:
u rubriku 1 upisuje se osnovni broj djelovodnika;
- u rubriku 2 upisuje se kratka sadriina predmeta;
- u rubriku 3 upisuje se podbroj;
-
35
 u rubriku 4 upisuie se datum priiema posiljke;
- u rubriku 5 upisuje se naziv i sjediste po5iljaoca (pri zavodenju
-
vlastitih predmeta - akaia u bvu rubriku se upisuje skra6enica'VL" - vlastiti),
u rubriku 6 upisule se broj primljenog dopisa i datum,
- u rubriku 7 upisuje se organizaciona jedinica i klasifikacioni
znak, -
u rubriku I upisule se datum razvoclenia,
- I
u rubriku stavlja se jedna od oznaka koju su relerenti stavili
na -
primierak akta koji 6e biti s predmetom arhiviran: "A" arhiviran, "R" u
roku i izvorno.
Na koricama djelovodnika ispisuie se naziv instituciie a ispod nazi-
va godina i prvi iposllednji broj u godini. Na kraju godine dielovodnik se
zaklluduje sa posljedniim brojem i sluZbenom zabiljeSkom koiim ie bro-
jem zakljuden. lspod zabilje$ke stavlja se datum, otisak pedata i potpis
radnika koji vodi protokol.
Skra6eni dielovodni protokol vodi se na jedinstvenom obrascu
uspravnog formata A4.
U skra6enom djelovodniku akti se zavode po hronolo6kom redu
predmeta koji se oznadvaju rednim brojevima.
Pojedinadni upisi u skra6eni djelovodnik vr5e se na slilede6i nadin:
1 . u prvoj koloni upisuje se iznad crte klasifikaconi znak, a ispod
crte redni broj akta,
2. u drugoj koloni upisuje se oznaka organizacione ledinice a
ispod datum priiema predmeta,
3. u tre6oj koloni upisuje se kratka sadriina predmeta,
4. u 6etvrtoj koloni (kretanje predmeta) u prostor iznad crte upisu-
ju se podaci gdie se predmet nalazi ("A", "R"),
5. u posljednju kolonu upisuju se podaci o tome, ako ie predmet
upu6en "izvorno" kada i kome, zatim za bliie oblaSniavanie upisa iz kolo-
ne 3 i 4 kada ie to potrebno kao i eventualnu oznaku za povezivanje
predmeta kada ie to potrebno. U ovoj koloni vr5i se i povezivanje pred-
meta zajedno riiesenih i predmeta zavedenih u prethodnoj godini.
Radi lakseg i brzeg pronalazenja osnovnog broia nekog predmeta
iz protokola u pisarnici prema potrebi vodi se registar kao pomo6na.evi-
dencija koji imb propisdne rubrike: 1. mjesec (upis akata u protokol),.2.
naziv'posiljaoca, 3. mjesto, 4. sa*iai predmeta, 5. broi naseg protokola,
6. broi protokola posiliaoca.
U dewrtom i petom dijelu razraduiu se poslovi dostavlianja akata u
rad ivodenje internih dostavnih knjiga, otpremanje po$te, surjesavanie
predmeta i akata i razvodenje akata u djelovodniku.
Posebnim poglavliem Pravilnika ureduju se poslovi i obaveze arhi-
viranja i duvanja akata, vodenie arhivske knjige, donosenie i primiena Li-

36
 Nomativna aka inalaca o kancelaiiskon i ahivskom postovanju

ste.kategorija registraturskog materijala sa rokovima 6uvanja, odabiranje

arhivske grade i izludivanje bezvrijednog registraturskog riraterijala, pii-
mopredaja arhivske grade i obaveze provodenja mjera zaStite za sludaj
rata, neposredne ratne opasnosti ili vanrednih neprilika.
Na kraju iza zavrsnih odredaba stavlja se broi, datum, potpis ioti-
sak Stambilja.
Sastavni dio Pravilnika 6ini razracten plan klasifikacionih oznaka i
Lista kategorija registraturskog materijala sa rokovima duvanja.

Lista kategoriia registraturskog materilala sa rokovima Euvania

Lista kategoriia ie normativni akt, koji sadrZi popis svih vrsta spisa,
predmeta i drugog registraturskog materi.iala rasporedenog prema orga-
nizacionoj strukturi nastajanja, a kome ie, putem ekspertize sadr2aja
svakog pojedinadnog spisa, odrecren rok duvania sa stanoviSta operativ-
nog, dokumentarnog ili druStveno-historijskog znaeaja.
Obaveza donosenja Liste kategorija registraturskog materijala sa
rokovima duvanja, propisana je Zakonom o arhivskoj djelatnosti i'pravil-
nikom o uslovima i rokovima 6uvanja registraturskog materiiala i arhiv-
ske grade, kao i odabiranja arhivske grade iz registraturskog haterijala.
. Donosenje Liste kategori.ia obaveza je svih imalaca i stvaralaca re-
gistraturskog materijala i arhivske grade, a primjenjuje se kada na istu iz-
da saglasnost nadleini arhiv.
.. Lista sadrZi: uvod, naziv, redni broj, klasifikacioni znak, naziv kate-
gorije materijala, rok 6uvanja, potpis i peeat.
. yyga sadrzi pravni osnov za utvrdivanje Liste i naziv imaoca koji
donosi Listu (pravni osnov za dono5enje ListA ie: Zakon o arhivskoj djei-
latnosti, Pravilnik o uslovima i rokovima duvanji registraturskog mat'erija-
la i. arhivske grade, kao i odabiranja arhivsk-e grade iz regisiratursk6g
materijala, Pravilnik o kancelarijskom poslovanju ili neki drug-i zakonski il
podzakonski akt kojim je. propisana obaveza 'donosenja Liste kategori-
ja) Ljslu razmatra i. usvaja ili odbija organ upravljanja (upravni odior,
sKupsttna ttt direKto0.
Nlziv Liste glasi: Lista kategorija registraturskog materijala sa ro-
kovima 6uvanja.
Redni broj se ispisuje arapskim brojevima u kontinuitetu od prvog
,
do posljednieg karegorisanog materiiala.
Klasiflkacioni znak ie oznaka utvrdena prilikom uvodenja u eviden_
..
ciju, a slu2i i kasniie kod odlagan.ia predmeta. Klasifikacioni znak je oz_
naka utvrdena prilikom donoSenia pravilnika ili je propisana zakonikim i
podzakonskim aktom, a sluZi za zavodenje akata u evidenci.je iprilikom
odlaganja akata u arhivu. Klasifikacija je princip ili pravilo fblim se
utvrduje takav poredak u pisarnici, odnosno arnivi, kolim se omogu6ava
optimalno zavoclenje i pronalaZenje raznovrsnih materijala. Ona mora biti
selektivna, tako da omogu6ava brzo i efikasno eliminisanie bezvrijednog
registraturskog materijala i odabirania arhivske grade. Kod utvrdivanja
plana klasitikacionih oznaka moraju se konsultovati normativna akta koji-
ma je propisana organizacija poslovanja (zakon, statut, pravilnik) i drugi.
U praksi je uvedena decimalna klasifikacija. Za organe uprave utvrdena
je.jedinstvena decimalna klasifikacija koia je razradena po materiji sa tri
decimale, a kod registratura koie nemaju utvrdenu jedinstvenu klasifika-
ciiu primjenjuje se detverocifreni decimalni sistem. Pisarnica ie duina
primjenjivati utvrdeni plan klasifikacionih oznaka.
Naziv kategorija materiiala odreduje se prema vrsti i sadr:aju doku-
menta a meclusobno se razlikuju po roku duvanja (zakoni - trajno, nacrti,
prijedlozi - 5. godina).
Rok duvanja dokumenata izraiava se numeridki (1 godina, 2 godi-
ne, 5 godina, 10 ili vise godina) ili oznadava "Trajno" Prilikom odrecrivanja
i utvrdivanja rokova duvanja pojedinih vrsta materijala koriste se zakon-
ski propisi iz pojedinih oblasti rada kojima su propisani rokovi 6uvanja,
npr: Zakon o ra6unovodstvu, Zakon o opstem upravnom postupku, Sud-
ski pravilnici, Zakon o matidnim evidencijama u oblasti zdravstva, Skol-
stva, penzijsko-invalidskog osigurania, tehni6ke investicione i
dokumentacije i drugi.
Za tajno 6uvanje odreduje se: arhivska grada koja sadr2i podatke
od zna6aja za istoriju i druge nau6ne oblasti, za kulturu op5te i druge
drustvene potrebe, kao ipodatke koji govore o uslovima inadinu Zivota i
rada radnih ljudi i kategorije materijala predvidene za duvanje pod po-
sebnim uslovima.
Pitanje vrednovanja dokumenta ili utvrdivanja roka duvanja iedan
je od najodgovornijih zadataka donosioca Liste. Od valjanosti utvrdivan-
ja roka duvanja zavisi Sta 6e se od registraturskog materijala odabrati i
trajno 6uvati kao arhivska grada, a 5ta 6e se nakon utvrdenog roka izd-
vojiti i uniStiti kao bezvrijedni materijal. Na taj nadin odvajaju se za trajno
duvanje dokumenti koii se baziraiu na sadriajnoj vrijednosti, dokumenti
koji se baziraju na istorijsko-druStvenim okolnostima i uslovima u kojima
su dokumenti nastali ratni iposljeratni period, kao i kriterijima koji se ba-
ziraju na spoljnim obiljeZjima dokumenata, znadaine informacije i podaci
o isiaknutim lidnostima iz svih oblasti Zivota i rada itd.
Na kraju Liste stavlja se potpis i Stambilj.
Dva primjerka Liste i Pravilnik, dostavljaju se na saglasnost na-
dleinom arhivu. Listu u arhivu ,azmata komisija koja posebnu paznju
posve6uje rokovima buvanja pojedinih vrsta materijala i onima koji treba
da se 6uvaiu trajno.
Saglasnost na Listu potpisuie direktor arhiva inakon dobijene sa-
glasnosti mo2e se prim,enjivati.

eo
 Nomativna akta inalaca o kancdaijskon i athi'lskom poslovanju

Lista se primjenjuje u kancelarijskom poslovaniu prilikom zavoden-

ja i razvodenia spisa u evidencije o spisima. Pri arhiviraniu predmeta na
omot spisa stavlia se ispred broja djelovodnog protokoia klasifikacioni
znak iz Liste i rok duvanja.
Na fascikle ili druge registraturske jedinice pakovanja ispisuje se
pored naziva, godine i raspona brojeva u fascikli, klasifikaciorii zn'ak, a
kod neke vrste dokumentaciie i rok duvanja iz Liste.
U arhivi ili prostoriii za smjestaj registraturskog materijala i arhivske
grade, registraturske jedinice (fascikle, registratori, kuti.ie idr.) slazu se
po klasilikaciji Sto omogu6ava brZe pronalaZenje, koristenje i vra6anje
spisa u arhivu.
Na osnovu rokova duvanja iz Liste vrsi se izludivanje bezvrijednog
'arhivsku
registraturskog materijala i odabiranje arhivske grade. U knjigu
materijal se popisuje po klasifikacijama unutar godine. prilikom predaje
arhiv-e nadleinom arhivu grada se popisuje po godinama, a u gcidini [o
klasifikacijama.
U arhivima prilikom arhivistidkog sreClivanja obavezno se koristi Li-
sta kategorija registraturskog materiiala sa rokovima duvanja a po klasifi-
kacionim znakovima rade se informativna sredstva.
.. .. N? kraju, osnovno je pravilo kod primjene Liste da se klasifikacile
ili klasifikacione oznake, primjeniuju od 1. januara naredne godine i da
se.u toku godine nemogu mijeniati, jer plan klasifikacionih oznaka propi-
suje starje5ina ili direktor na kraiu kalendarske godine za narednu gobi_
nu..lsto tako sve.promjene u Listi evidentiraju se u toku godine i na kraju
godine rade se izmjene i dopune koje se dostavljaju arhivu na slagli-
snost.
. lz ovog se vidi da oblast kancelarijskog i arhivskog poslovanja nije
nimalo lagan posao i da se ovi poslovi moraju normativnb urediti h nor-
mativi dosljedno primjenjivati.

Rezime

. . Kancelarijsko (administrativno) poslovanje predstavlja sistem po-

stupka kojim se prati i registruje cjelokupan tok ridnog procesa, sve sa
ciliem da organi upravljanja i rukovodenja Sto uspjeSnile obave svoje
radne zadatke. Ono obuhvata sve radnje-sa aktimi,' po6'ev od njihovdg
nastanka pa do arhiviranja.
Arhivsko poslovanje predstavlja drugu fazu u radu sa aktima, ono
".
pocrnle i
odtaganjem registraturskog materijala arhivske grade po
utvrdenom klasifikacionom sistemu- registriture (imaoca) u-arhivsi<o
gpremiste, a obuhvata: evidentiranje Egistraturnb graOri, Uezqeano
6y.}11lg rlkgv.anje gradom, odabirahje afrivske grad6 i izrrieivin;,iGz-_
vnlednog- I regis.traturskog
materijala u skladu sa Listom kategorijd i pre_
daju grade nadleinom arhivu.
s ea d a H ad Zi ne lrn ed a g i C

Kancelarijsko iarhivsko poslovanje su se u Bosni i Hercegovini

razvijali pod posebnim okolnostima koji su rezultat i posljedica nastaian-
jai enja arhivske sluZbe ove zemlje.

Napomene
1. Zakon o arhivskoi djelatnosti ("S1, lsit SR BiH", btci:218n.
2. Pravilnik o uslovima i rokovima duvanja registraturskog materijala i arhivske
grade, kao i odabiranja arhivske grade iz registraturskog materliala ("S1. list SR BiH', broj
41/88).
3. Uputstvo o primopredaji arhivske grads izmedu imalaca arhivske grade i na-
dleznog arhiva ("S1. lisl SR BiH', broj 41l88).
4. Pravilnik o unutraSnjem poslovanju redovnih sudova ('Sl list SR BiH", broj
1 1/80).
5. Pravilnik o unutrasnjem poslovanju Vrhovnog suda F BiH ("Sluzbene novine F
BiH", broj 8/96).
6. Pravilnik o poslovanju i vodenju evidencija u Federalnom pravobranila$tvu
("Sluzbene novine F BiH', brol 4/96).
7. Uredba o kancelarijskom poslovanju organa uprave i organizacija ('Sl list SH
BiH", broj 31/71).
8. Uputstvo o sprovodenju kancatarijskog poslovanja ('Sl list SR BiH', broj 33/71 i

36/73).
9. Uputstvo o nadinu vodenia i korisdenja arhivske knjige organa i organizacija
uprave ("S1. list SR BiH', btot35172).

Summary
Ofiice (administrative) activities include a system of procedures
through which the whole working process is monitored and registered in
order to provide that managerial bodies and managing people perform
their work tasks as successfully as possible. All activities related to do-
cuments/records {rom the moment of producing to the moment of liling
are also part of these activities.
Archival activities are the second phase in dealing with documents
and start with storing the register materials and archive materials into de-
positories as required by the established system ot.classification every
holder has to foliow. lt includes recording of the register materials, safe
keeping and managing these materials, selection of the archive materials
and' elii-rination of i-he-valueless register materials according to the Cate-
gory list and handover of the materials to the archive of competence.
The office and archival activities in Bosnia and Hercegovina deve-
loped under specific circumstances as a result and onsequence of es-
tablishment and growth of the archival service in this country.

40
tzet SABofl6*

OSOBENOSTT ZASTITE I SREDIVANJA RATNE

PRODUKCIJE REGISTRATURNE GRADE

Arhivska grada po meClunarodnom pravu ima status kulturnog do-

bra, kao i svi drugi objehi kulturno-historijskog naslieda. lz tog razloga
arhivska grada je za5ti6ena i Konvenciiom o za$titi kulturnih dobara u
sludaju rata. donesenom u Hagu 1954. godine ali idrugim me(tunarod-
nim pravnim i drustvenim aktima. Pored toga, u nasem zakonodavstvu,
zastita arhivske grade i registraturskog materiiala tretirana le nadelno u
alanu 12 i 1 7 aktuelnog Zakona o arhivskoi djelatnosti. Naime, utvrdeno
je da imaoci arhivske gracte i registraturskog materiiala planiraju ispro-
vode mjere za6tite iste u sludajrr vanrednih prilika, rata ili heposredne rat-
ne opasnosti. Osim ovog, u toku i nakon rata u BiH-u, o uredenju
sistema zastite arhivske grade i registraturskog materijala nastalih u raiu
nisu donijeti nikakvi dodatni propisi. Arhiv Tuzla je u uvjetima agresije
donio posebno Uputstvo o zastiti arhivske grade i registriturskoghatb-
riiala u ratnim ok-olnostima (1992.), diju su piimlenu powrdila gotdvo sva
ratna predsjednistva opdina sa podrudja teritorijalne nadleZnosti Arhiva
Tuzla.
Naime, svi imaoci arhivske grade bili su duini da u svoiim ratnim
planovlma urede pitanje adekvatne zastite sopstvene gracle.'Medutim,
mali broj imalaca ie postupio u skladu sa naznadenim Uputstvom, tI. pi-
tanju zaStite sopstvene. graate nije poklonio odgovaraju6L painju, Sio'je
-
za posljedicu imalo uniitavanje znatnih kolidina arhivske gride.
Na osnovu zapaianja u neposrednim kontaktima sa registratura-
ma, moie se re6i da osim ratnitr okolnosti i problema, posto]e i drugi
problemi u vezi sa adekvatnim ophoden,em imalaca 'sa arhivskoir
gradom i regiskaturskim materiialom. Ovdje se prije svega radi o organi-
zacionim.promjenama u poslovanju postoje6ih ie!istratura, na orgaiiza_
cione oblike. osnivania i rada, zatim na ni6in upravljanja, a s tirn-u vezi
najKonKrernt,e tna kategorije registraturskog materijala koie nastaju u
njihovom radu.
,,,- qrj""tg ranijih.oblika organizovanja privrednih subjekata nastao ie
crrav ntz novih organizacionih oblika. Sa arhivistidkog aspekta bitno je io
da se ve6ina priieratnih privrednih subjekata orga-nizovala kao plavni
.lr"t SaOoriC, arhivist, Historijski ai'hiv Tuzla
--
41
subjekt sa svim sluzbama neophodnim za njihov rad. Predratne radne
zajednice strudnih sluZbi preduze6a koie su obavljale administrativne i
radunovodstvene poslove, a neriietko i komercijalne, prestale su sa ra-
dom. U ovom sludaju zakonski nasljednik arhivske grade postaje novi
privredni subjekt, jer on nastavlja kontinuitet u daljem stvaranju arhivske
grade. Otuda je dio njihove arhivske grade koji je stvaran u radnoj zajed-
nici bilo potrebno pridruiiti gradi koju su od ranije imali. Daljim radom
ovih registratura njihov arhivski fond je trebao biti kompletiran gradom iz
ukinutih radnih zajednica. U praksi je medutim, 6esta pojava da je grada
nastala u radu bivse radne zajednice prepustena sama sebi, da se
unistava i raznosi bez ikakve kontroke, a ne da se ista zajednicki sredi i
da se odredi njen pravni sliedbenik, odnosno da ukoliko to nije bilo mo-
gu6e, stvaralac i imalac arhivske grade nakon njenog sredivanja istu pre-
daju nadleZnom arhivu.
Osim problema ove prirode prisutni su i drugi problemi, koji su
uglavnom nastali preregistraciiom organizacionih dijelova doratnih imala-
ca i stvaranja novih regiskatura tj. novih pravnih sublekata, najde56e u
obliku: dionidarskog dru5tva, druitva sa ogranidenom odgovorno56u,
drustva sa potpunom odgovorno56u, dru5tva iednog lica i mieSovitog
preduze6a. lsto tako promiena nadina upravlianja u ranijim privrednim
sub,ektima dovela je do znatnih promjena, sto je imalo odraza na regi-
straturnu gradu koja nastale u njima.
Osnovno pitanie koje se postavlja kod novih privrednih subjekata
ie pitanje promjdne dtrukture vlasnistva is tim u vezi novog na6ina upra-
vljanja (novih oigana upravljanja), a svakako i dokumentacije koja nasta-
je radom tih orghna. Promjene vlasni5tva u ovim privrednim subjektima
heminovno name6u iiedno, za nas sustinsko pitanje, a to je pitanje pra-
va vlasni5tva nad arhivskom gradom. Po Zakonu o arhivskoj djelatnosti
sva grada nastala djelovanjem privrednih subjekata bila le drustvena
svojina, nad dijom za5titom isredivanjem nadleZni arhivi imaju obavezu i
pravo nadzora. U novonastalim privrednim subjektima arhivska grada in-
ienzivnije nastaje djelovanjem privatnog sektora,Sto automatski ostavlia
rezervu-i 6ini ne ba5 mogu6im da ova giada u potpunosti bude i drZavna
svojina tj. javna grada. Medutim, po5to je ovo zaista kompleksno pitanje
na hlega 6e vjeiovatno definitivan odgovor dati potpuno u1e{enje vla-
sni6(ifi odnosl. Sa valjanim rje5avanjem ovih problema, rije5ili bi se i
mnogi problemi vezani za arhivsku sluZbu u cjelini. Posljedice naz-
nadeiih organizacionih promjena mogle bi se svesti na slijede6e:
1. One koje ptoizilaze iz organizacionih promjena, spajanja, razd-
vajanja, preregistraciie imalaca i stim u vezi podjele arhivske graCle,
ociredivanje pravnog nasljednika ili predaje arhivske gracle u nadlezni ar-
hiv, i

2. One koje proistidu iz promjene strukture vlasnistva. Kod ovog

problema treba imati u vidu da promjena strukture vlasnistva uslovliava

42
 Osoberosll zaifte i sredivania rahe produkcije rcgistaturne gftale

novi na6in upravljania, s tim u vezi i nove vrste dokumentacije. Zato se i

moraiu praviti nove Liste kategorija, koje treba da sadrZe svu'novu doku-
mentaciju, moraju se valorizovati ranija dokumenta iisto tako nova doku-
menta koja nastaiu njihovim radom u novom statusu.
Osim nazna6enog arhivska sluzba se sre6e i sa drugim problemi-
ma r nedostacima uzrokovanim ratom. Sve probleme te viste moiemo
svesti u slijede6em:
Prvo, problem evidencije novih imalaca. U toku rata nastao je veliki
broj novih imalaca istvaralaca registraturne grade kao 5to su: udruienja
gradana, privatna preduze6a, politidke stranke, nove drustvenopolitidke
zajednice (op6ine, okruzi, kantoni). Njihova evidencija kao imalaia i stva-
ralaca grade je posebno delikatno pitanje na kojem se temelje druga
brojna pitanja.
Tako su, izmedu ostalog prilikom redovnih pregleda stanja kod
ve6ine u ratu nastalih imalaca zapaZeni brojni nedostaci po pitanju njiho-
vog arhivskog i kancelarijskog poslovanja. U toku rata stradale su velike
kolidine ove gracre, ponajvise usljed nemara i neodgovornosti nekih ima-
laca. Problem je i u tome da.iedan broj novih imalaca nije rijesio pitanje
smjestaja grade, obezbjedenja lica koje 6e njom rukovati, niti donio Listu
kategorija i slidno, odnosno pitanju arhivskog i kancelarilskog poslovan-
ja nije poklonio potrebnu painju, Zalo bi se u narednoj fazi morao zau-
staviti prisutan nemar prema sopstvenoj gradi kod velikog broja imalaca
i stvaralaca, i pristupiti dovodenju iste u red, odnosno sanaciji posto-
je6eg stanja. U novije vrijeme su pojedini imaoci ovom pitaniu podeli pri-
stupati ozbiljnije, ali tek nakon intervencije strudnih radnika Arhiva.
Drugo, u minulom ratnom, a iu poslileratnom periodu, svledoci
smo prisustva i dlelovanja brojnih medunarodnih humanitarnih organiza-
cija, nevladinih idrugih organizacija na podrudju Bosne i Hercegovine. U
radu ovih imalaca stvara se ogromna kolidina arhivske grade i registra-
turnog materijala, ne bas nebitne za cjelokupnu bosanskohercegovadku
kulturnu bastinu. Ovdje je osnovni problem saradnja sa ovim imaocima u
uspostavljanju kontakata. lstina, izvrseno je evidentiranje odredenog
broja ovih imalaca istvaralaca registraturne graCle sa prostora naseg Ar
hiva, ali se od toga zasada nije vise postiglo. Zato u narednom periodu
treba udiniti mnogo viSe kako bi se uspostavila jada saradnja, jer regi-
straturna grada ovih imalaca ima specifi6nu teiinu iznadaj za rekon-
strukciju proteklih posebno ratnih zbivanja na ovim prostorima. Nas
dojam je da se o gracri nastaloi u ovim registraturama ne vodi potrebna
briga ida postoje znadajni nedostaci na planu njene zastite i rukovania.
Zato dokumentaciju nastalu kod ovih registratura moZemo okaraKerisati
kao ugroZenu, zbog dega treba poduzeti sve kako bi se ista spasila. Jer,
u ovim registraturama nastaje raznovrsna i znadajna gracra kao: doku-
menti, razne evidencije o socijalnom i drugom poloiaju stanovnistva, fo-
tografije, video snimci, plakati, leci, razglasi, Stampa, pisma i drugo.
tzet Saboti'

Tre6e, problem registraturne grade !'egistratura koje su prestale sa

radom. DruStvene promjene koje su se odvijale u politidkom, drustve-
nom iprivrednom iivotu na5e zemlje, dovele su do krupnih promjena u
svim Zivotnim sverama, pa i u sveri arhivske djelatnosti. U toku tih prom-
iena prisutan je i problem ukidanja i reorganizovania jednih i osnivanja
drugih potpuno novih imalaca arhivske grade. Sve te promjene zahtije-
vale su potrebu neposrednog pra6enja procesa i aktivnog oblikovanja
i
sadrzaja u oblasti zastite, Sto podrazumiieva preuzimanie arhivske
grade registratura koje su prestale sa radom. Zbog toga, a u cilju potpu-
ne za5tite arhivske grade i registraturnog materijala ovih registratura, 6iji
je znabl za hisloriju i druge znanstvene oblasti od neprocjenljive vrijed-
nosti, neophodna je maksimalna anga2ovanost na preuzimanju ove
grade sto je i zakonska obaveza. Medutim, zanemarliiv je brol ukinutih
registratura koje su dosljedno izvr$ile ovu svoju zakonsku obavezu. Go-
tovo svi su prihvatili opremu, prostorije, sredstva, fondove, inventar idru-
go, a arhiva i dokumentacija su postale balast kojeg se treba 5to prije
rijeSiti, kako bi se oslobodio prostor za koristenje u druge svrhe. Preuzi-
manje, pak, ove ugroZene (napustene) grade u arhivima je otvorilo prob-
lem obezbiedenja novog smjestajnog prostora i neophodne opreme,
kao i problem sredenosti gracle za preuziman.je. Ova pitan.ia (preuziman-
je) regulisana su posebnim podzakonskim aktom - Uputstvom o nadinu
primopredaje arhivske grade izmedu imalaca i nadleinog arhiva, koga
se radnici iz slu2be nadzota i za5tite moraju pridrZavati, Sto stvara dodat-
ne pote5ko6e u radu. Naime, Uputstvom je izmedu ostalog propisano da
"u sludaju da imalac arhivske grade i registraturnog materijala prestane
sa radom, organ koji je donio aK o prestanku rada, odnosno ukidanju,
duZan je da u roku od 60 dana preda nadleinom arhivu arhivsku gradu
u sredenom stanju". Dakle, ovdje postoje dva problema: ako ie gracla
napuStena treba je preuzeti, a zato nema potrebnog arhivskog prostora,
i ako se grada preuzima ista treba biti u potpuno sredenom stanju.
U ve6ini slu6aieva grada ukinutih registratura je ostala u posjedu
onih imalaca koji nemaju interesa ni za 6uvanje, ni za koristenje iste, te je
ona prepu5tena uni5tavanju i nestajanju. Ta grada je obi6no smjeStena
na rubnim mjestima, u mnogim sludajevima krajnje neuslovnim i dostup-
nim tre6im licima, Sto sve govori o neizvjesnoj sudbini ove grade. Zato
na ovom planu novih statusnih rjesenja arhivske sluibe novom zakon-
skom regulativnom, odekujemo znatno odgovorniji odnos imalaca i stva-
raoca kao i decidnije ingerencije arhivske sluZbe.
eetvrto, problem zastite filmske i video dokumentacije koja je na-
stala u ratu. Sa aspekta arhivistike ovdje se otvara nekoliko pitanja. Nai-
me, ova vrsta grade je u najve6oj svojoj mjeri privatizovana. Radnici
Arhiva imaju pouzdana saznanja, a to zna ijavnost, da se video ifilmski

44
 Osobenosti zaslite i sredivania rane prcdukciie rcgisIa1nE gade

materijal bez odredene zakonske

procedure iznosi iz zemlje i koristi u
komercijalne svrhe. Ovi problemi na-
jaktuelniji su kod mnogih informativ-
nih ku6a. U toku rata nastalo je
dosta novih imalaca iz ove oblasti,
tako da je u toku rata nastala velika
kolidina filmskog i video materijala.
Medutim, imaoci i stvaraoci ove vrste
grade istoj nisu posvetili adekvatnu
paZnju, 5to je istu izloZilo uni5tenju i
otudenju, Ovakvi i sli6ni postupci po-
jedinih imalaca i pojedinaca, doveli
su ve6 sada do toga da se osle6a
problem nedostatka znadajne regi-
straturne gracre nastale u ratu. Dio
ove dokumentacije (budu6e arhivske
grade) je "zbirnut" tj. privatiziran, ne-
rijetko ikao svjestan ili podsviestan
din duvanja uspomena na dogadaje
iz rata. NajdeS6e nas prevari dinjeni- lJ ratu ie strudala i ahivska grada pohran-
ca da je nesto tu, na dohvat ruke, a 'iena i ustanovama kufture i nauke. Na sli-
ci: unutragnjost objekta Orjentalnog
u stvarnosti nije tako. Zaboravlja se instituta u Saaievu, izgorielog u poaaru
na to da pojedinci nisu svjesni vriied- od agresorcke granate 17. maja 1992. go-
dine
nosti dokumentacije koja ie u niiho-
vom vlasniStvu, ili pak sa njom rade.
Kod mnogih imalaca nema preciznih evidencija graCle, tako da itu gradu
moZemo okarakterisati kao veoma ugro2enu, jer nije ni evidentirana, ni
centralizovana niti sistematizovana, a to ie veoma raznovrsna grada koia
u budu6nosti moie da posluZi kao nezamienliiv historijski izvor. Svjesni
svoie drustvene odgovornosti radnici arhiva su uloiili veliki napor kako
bi se donekle ublaiile posljedice rata na ovom planu. Mecrutim, kako bi
se 5to konstruktivnije i obuhvatnije ovi zadaci rje5avali neophodno je
provesti niz konkretnih mjera i aktivnosti. Polrebna je odludnila drustve-
na podrSka na zaStiti ove gracle, sto izmeclu ostalog podrazumijeva do-
noSenje novih propisa.
Peto. Pitanje registraturne grade registratura posebne namjene
Poznato .ie da je u toku odbrambenog rata nastalo i egzistiralo vi5e
registratura posebne namjene koje su bile od velikog znadaja za cjelo-
kupni odbrambeni sistem nase zemlje. U radu registratura namjenske
proizvodnje u toku rata stvorena je veoma bitna i znadajna dokumentaci-
lzet Sabotia

ja. Medutim, strudni radnici arhiva nemaju pouzdanih podataka o kojo.i

kolidini grade se radi i u kakvom se stanju ona nalazi. U naporu koji
ulaiu na zastiti ove vrste grade, radnici Arhiva nailaze na viSe problema
od kojih su najistaknutiji: problem nemogu6nosti pristupa iuvida u stan-
.je ove grade, problem stepena njene trajnosti, te problem da li da ova
grada bude u fondu registrature ili istu treba odvojiti iduvati kao pose-
ban fond?
Da bi se problematika zastite ratne produkciie registraturne graCle
podigla na nivo koji to izaslu2uje ida bi se ovi problemi Sto konstrukiv-
nije i obuhvatnije rjeSavali, potrebno je sprovesti niz konkretnih mjera i
aktivnosti koje su sadrZane u slede6em:
1. Potrebna je odludnija drustvena podrska na zastiti registraturne
grade nastale u ratu, izmedu ostalog donosenjem novih propisa iz ove
oblasti koiima bi se sto prije utvrdila pravila ponasanja svih stvaralaca i
imalaca ratne grade, a sto zna6i da je priieko potrebno zasebno norma-
tivno regulisanje ophoclenia sa ratnom gradom. Takode treba ista6i da je
sto hitniie potrebno donijeti valjano uputstvo kako bi se sva ratna regi-
straturna grada sto prije evidentirala, blagovremeno kategorisala, o1-
nadila, da bi se provele mjere njene posebne zastite, te kako bi ova
i
djelatnost dobila odgovaraju6i status mjesto u kulturno-historiiskoj
baStini naSe zemlje.
2. Gradu nastalu u ratnom periodu treba kompletno saduvati zbog
svoje vrijednosti ivremena u kojem je nastala, ier ve6 sada ona predsta-
vlja arhivsku gradu kola je od momenta nastajanja imala historijsku vri-
jednost. Zbog toga, bar sada, ne treba pristupiti izludivanju
registraturskog materijala iz ratne grade, dok se zakonskim propisima
ova problematika bliZe ne regulise. Treba ista6i da imalac ratne registra-
turne grade istu treba 6uvati kao jedinstven inedjeljiv dio fonda, te radi
zastite iste duian je primjen.iivati odredbe postoje6eg Zakona.
3. Odgovarajudim zakonskim mjerama treba sprijediti izno5enje (fo-
-.
to,.filmske i druge dokumentacije) ili bar osigurati da se po$tuju posio-
je6i propisi (Bosne i Hercegovine i medunirodni), tj. da se -za njeno
iznoSenje van granica Bosns i Hercegovine prethodno pribavi odobrenje
nadleinog arhiva, ili nadleinog ministarstva, pri demu 6e odreduje rok-u
kojem se arhivska grada ima vratiti te nadin njenog obezbjedenja itran-
sporta,
4. Sve registrature, kao iarhivi, ovoj problematici treba da daju
prioritet u budu6em radu. Arhivski radnici moraiu biti dovolino odgovorni
pred historiiom, te ne smiju mirno gledati sta se dogada i Sta se jod
moZe dogoditi sa arhivskom gradom o ratu u Bosni i Hercegovini, a regi-
strature su i krividno odgovorne za postupke koji dovode do stradanja
arhivske grade.

46
 Osobenosti zaitite i steditanie ,al,re produkciie rcgistatune gaite

Bezime
Arhivska grada, kao kulturno dobro, zaiti6ena je odredbama
medunarodnog (Ha5ka konvencija i dr.) i bosanskohercegova6kog za-
konodavstva ((Zakon o arhivskoj djelatnosti, Krividni zakon i sl.). Sve to
nije bilo dovolino da se u toku rata (1992. - 1 995.) zastiti do rata i u toku
rata nastala registraturna grada.
Osim direktnog uticaia rata na stanje registraturne grade, kako po
pitanjima njenog nastanka - tako i po pitanju njene zaStite, postoje i broj-
ni drugi uzroci koji su doveli ijoS uvijek dovode, do stradanja ovog kul-
turnog dobra. Ti razlozi se svode na nemar imalaca i druge prate6e
pote5kode koje nastaju kao rezultat ratom poreme6enih dru5tvenih od-
nosa. lpak, rat je izbacio na povriinu i brojna druga pitanja kao: karakter
grade novih imalaca (humanitarne i druge medunarodne organizacije,
grada registratura namjenske proizvodnie isl.) sa kojima se do sada
na5a arhivska teorija i praksa nisu susretale. U svemu tome neophodno
je sistemsko uredenje odnosa (donoienie novog zakona i podzakonskih
akata), posebno po pitaniu adekvatne valorizacije ratne produkcije regi-
straturne grade. Do tada se mora u6initi sve, od strane registratura iar-
hivskih ustanova, da se ratna grada evidentira, zastiti i registraturski
sredi.

Literatura
1. Serdarevic lvlevlida, Pravna zastita kuhurno-historijskog nasleda BiH, Sarajevo
1997, str. '107 - 111.
2. Koiat Azem, Arhivistika u ieoriji i praksi, knjiga i, Tuzla '1995, str. .179 - .186.
_ 3. l\,lodrusan l\4artin, N,4usnjak Tatjana, Spasavanje arhivskog gradiva na podrudji_
ma Republike Hrvalske oslobodenim tijkom 1995. godine, Sodobni a;hivi ,96, br. 18, Ma_
ribor'1996, str. 45 - 50.
4. Koiar Azem, Regionatni istorijski arhiv Tuzta (1954. - 1994.), Tuzta 1995, str. 22 _
--
30.

. 5. Sabotid lzet, Hadziabdid Hadzija, Stanje i problematika zastite arhivske grade i

registraturskog materijala u posjedu imalaca, Savjetovanje o znadaju i zastiti aihivske
grade u ratnim okolnostima, Tuzla '1994, str. 4 - 5.
6. Hadzimehmedagic Seada, Arhivska grada iregistraturski materijal ukinutih
drustveno-politidkih organizacija inovoosnovanih politidkih stranaka, Savjetovanle sa
imaocrma arhivske grade i registraturskog materiiala. Tuzla 1991.
.7. Hrustanbegovi6 Alida, Arhivska grada i regisiraturski materijal ukinutih samou-
pravnih interesnih zajednica, savjetovanje sa imaocima arhivske graa i registraturskog
materijala, Tuzla l991.
_ .8 Hadzimehmedagic SBada, Zbrinjavanje registralurskog materijala i arhivske
grade tokom rata, ctasnik arhiva i DAB eiH, Or. 95, Sarrjevo 1995, ;tr. t7 _ 23.
9. Kolar Azem, Neke osobenosli zastite arhivsk grade u nastajanju u uvjetima ra-
-
ta. Glasnik arhiva i DAR BiH, br. 33, Sarajevo 1995, slr. 53-- 59.
1O Sab-oti6 lzet, problematika zastite registraturne grade naslale u ralu 1992 _
1995. godine, Glasnik arhiva i DAR BiH, br. 34, Sa;ajevo .1994 str. 51 - 55.
lzet Sabotic

Summary
The archival materials as cultural goods are protected by the provi-
sions of the international (The Hague Convention and others) and B-H
regulations (Law on Arhival Activities, Criminal Law and others). All these
regulations, however, were not enough to properly protect the archival
materials produced before, or during the war '1992-1995.
Apart from the direct consequences caused by the war there are
numerous other causes due to which these cultural goods were dama-
ged or are still being damaged in the process of producing or protec-
tion. Neglect and other problems that have resulted lrom the social
disorders caused by the war are some of those causes. The war has
brought about some other questions to be discussed such as character
of the archival materials owned by new holders (humanitarian and other
international organisations, records belonging to the record offices of
the military industry and the like) until now unknown in our archival theo-
ry and practice. All these activities require the systemic regulation of the
new relations (passing a new law and by-laws) especially those related
to an adequate valorisation of the war production of the archival mate-
rials. Until then both the record otfices and the archival institutions have
to do their best to register, protect and sort out the records produced
during the war.

48
Niiaz BRBUTOVIC*

ARHIVSKA KNJIGA

Svaka organizacija iz privrede ivan privrede, bilo da se radi o jav-

nim ustanovama, privrednim organizacijama - preduze6ima, dru5lveno-
politi6kim organizacijama, privatnim preduze6ima, preduze6ima
mjesovite svojine, udruzenjima-gradana, sportskim i humanitarnim orga-
nizacijama idrugim, Sto u strudnom smislu podvodimo pod pojam imao-
ci arhivske grade i registraturskog materijala, duian je da vodi arhivsku
knjigu kao sastavni dio sopstvenog arhivskog i kancelarijskog poslovan-
ja.
Arhrvska knjiga predstavlja pregled cjelokupne grade ko.ia se nala-
zi kod imalaca bilo da je nastala u njihovom radu ili je na drugi nadin tu
zatedena, Kao takva ona predstavlja informativno sredstvo pomo6u ko-
jeg se moze brzo prona6i potrebna dokumentacija.
Vodenje arhivske knjige podpada pod kancelarijsko postovanje.
Svaki imalac opstim aktom, tj. Pravilnikom, treba da uredi kancelarijsko
poslovanje, te obezbjedi potreban strubni kadar i odgovaraju6e uslove
za obavljanje poslova iz ove oblasti.
Pravilnik o kancelarijskom i arhivskom poslovanju regulise i
utvrduje na6in kancelarijskog i arhivskog poslovanja imalaca arhivske
grade i registraturskog materijala, odnosno svih pravnih ifizidkih lica koji
u svom radu stvaraju arhivu i samim tim bave se kancelarijskim poslo-
vanjem, Rukovodioci sekretarijata drustvenih djelatnosti, pravnih sluibi,
sekretari organizacija, udruZenja, ustanova, vlasnici privatnih preduze6a i
dr., treba da u okviru svojih slu2bi, pored ostalih obaveza, obezbijede
uslove za rad ifunkcionisanje arhivskog i kancelarijskog poslovanja, a u
okviru istog i vodenje arhivske knjige.
Dgkle, arhivska knjiga - predstavlja osnovnu evidenciju koja sadrii
popis cjelokupne registraturne grade nastale u radu odredenog imaoca .
Kako se vodi arhivska knjiga, odnosno kako se vrsi upis registra-
turne grade u arhivsku knjigu, pitanje je na koje treba da u ovom p-rilogu
damo valjan odgovor. Ono 5to bi svaki radnik zaduien za brigu o arhlv-
sk-om i kancelarijskom poslovanju, koji je samim tim sarad;ik arhiva,
tadniie vanjske sluZbe arhiva, trebao da zna je slijede6e:
*Nijaz Brbutovid, arhivist, Historijski
arhiv Tuzla

49
 Upis registraturskog materijala u arhivsku kniigu vr5i se po godina-
ma, klasifikacionim oznakama i obavlia se po zavr5etku svake godine'
Obrazac arhivske kniige propisalo ie Ministarstvo za obrazovanje,
nauku ikulturu SR BiH-a. lsti se sastoji od osam zasebnih rubrika u koje
treba upisati odreclene podatke (vidi Prilog 1).
Upisivanje tih podataka vrsi se na slijede6i nadin:
U prvu (1) rubriku'ledni broj" upisuje se podev od rednog bro-
-
ja, istovrsni registraturski materijal nastao u toku jedne godine, bez obzi-
ra na broj registraturskih jedinica tog materijala.
Upisivanje rednih brojeva u arhivsku knjigu vr5i se neprekidno iz
godine u godinu.
U rubriku 2 oznadenu kao "klasifikacioni znak", upisuje se jedin-
-
stven klasifikacioni znak kojim je obiljeZen registraturski materijal koji se
u arhivsku knjigu zavodi pod jednim rednim brojem.
Klasi{ikacioni brojevi se odreCluju zavisno od organizacionog
ustrojstva imaoca.
U rubriku S "datum upisa", upisuje se tadan datum (dan, mjesec
i
-
godina) upisa registraturskog materijala.
Registraturski materiial iz prethodne godine upisuje se u arhivsku
knligu najkasnije do aprila mjeseca naredne godine.
U rubriku 4 "godina nastanka", upisuje se godina u koju le regi-
-
straturski materijal nastao.
Ako registraturski materiial obuhvata podatke iz vi5e godina upisu-
ju se sve godine ili razdoblja nienog nastanka. Ako se radi o razdoblju
onda se upisuie podetna godina nastanka registraturskog materiiala.
U rubriku 5 "vrsta materijala" upisuje se kratak sadrzai (opis re-
-
gistraturskog materijala) ili naziv registraturskog materiiala.
U rubriku 6 "kolidina" upisuje se ukupan broj registraturskih je-
-
dinica istovrsnog materiiala zavedenih pod iednim rednim brojem (regi-
stratora, fascikli, omota, knjiga, svieznieva, itd.).
U rubriku 7 "smjestaj" upisuju se podaci u koioj prostori,i, polici,
-
stala2i, ormaru, sanduku isl. ie smiesten registraturski materijal isve
ostale promjene nastale u vezi smjestaja.

- I
U rubriku "primjedba" upisuju se godine duvanja arhivske
gracte i registraturskog materijala iz Liste kategorija registraturskog mate-
riiala sa rokovima duvanla i razvode po odobrenju (rjeseniu) arhiva,
unisteni brojevi registraturskog materijala.
Na omotima registraturskih jedinica stavljaju se redni brojevi pod
kojima je ovai materiial upisan u arhivsku knjigu.

50
 Red. Klas. Datum Godina Kolidina SmjeS- Prim-
br. znak upisa nast. mater. taj jedba

1 2 3 4 6 7 8

1 01 08. maj ZavrSni 3 fas- Arhiva Trajno

19S8. 1966. 166un cikle tl2

2. 02

3. 04

Prilog 1: Prinjer upisa registraturne grade u arhivsku kniigu

Arhivska kniiga, pored toga Sto predstavlja osnovno evidenciono

sredstvo registraturskog materijala, od velike je koristi i pomo6i za lice
zaduieno za brigu o arhivi prilikom traienja potrebne dokumentacije. Ar_
hivska knjiga je od velike pomo6i i za rukovodioca, te za imaoca kao
pravnog subjekta, jer njegova poslovnost, u dobroj mjeri, zavisi od ured_
ne arhive, odnosno iod toga ho6e li se u arhivi mo6i brzo prona6i
traZeni dokumenat. lsti se, razumljivo, ne moze brzo prona6i ukoliko ar
hivska knjiga nije uredno vodena, a pogotovu ako uopste nije vodena,
kakvih slu6ajeva, naialost, imamo. Nesredena arhiva, koja rezultira ne-
voclenjem arhivske knjige, je najde56e rezultat neshvat anja znataja aiur_
nog kancelarijskog poslovanja, u okviru koleg se vodi arhivska knjiga,
od slrane odgovornih rukovodilaca, ti. pojedinaca koji o svemu tome
odluduju.

Rezime
Registratura je sredena ukoliko obavlja sve radnie sa sopstvenom
gradom predvidene pravilima o kancelarijskom i arhivskom poslovanju.
Pod tim se obavezno podrazumijeva uredno vodenie arhivske knjige.

.. Osim toga, arhivska knjiga kao osobna karta jedne registrature,

znadajna je za sve procese rada i poslovanja odredenog imaoCa. Ona je
npr. potrebna za rekonstrukciju arhivske grade unisten; u raznim okol_
nostima: rat, elementarne nepogode isl. U tim situacijama, iako nije
saduvana arhivska knjiga kod imaoca, za rekonstrukciju ie nam posluZiti
i prepis iste ako je prethodno dostavljen nadleZnom arhivu. Sve u sve_
mu,.voclenje arhivske knjige je obavezan postupak koji je uslov i rezultat
adekvatne brige svakog imaoca za sopstvenom arhivskom graCtom, ali i
svakog arhiva koji je pred strukom idrZavom nadleian i odgovoran za
cjelovitost arhivske gracre koja u vidu arhivskog fonda treba itregistratu-
re da se, ustalienom procedurom, nade u arhivu.
Niiaz Brbutovit

Literatura
1. Kancelariisko poslovanje u svijetlu arhivskih propisa (Priruonik), Sarajevo 1976'
'1974.
2. Kosovac Mladen, Kancelarijsko poslovanie, Beograd
3. Kozar Azem, Arhivistika u teoriii i praksi, knj, 1, Tuzla 1995.
'1984'
4. Savjetovanje o zastili arhivske grade i registraturskog materijala, Tuzla

Summary
A record otfice can be considered orderly if all its activities related
to records follow the regulation on otfice and archival activities.lt lirst of
all means that the archival book is properly kept.
Besides, the archival book as the identity cardof any record office
is important for all work processes and business activities ol a certain
hold6r. lt is, for example, necessary to reconstruct the archival materials
destroyed in various situations caused by the war, natural disasters and
the lik6. ln the event that the original archival book is not preserved the
copy of it, iJ previously delivered to competent archives, will serve the
puifose. Proper keeping ol the archival book is not only compulsory,
but it also retlects how adequately a holder cares of his own archival ma-
terials. lt is also the obligation of every archival institution responsible to
the archival profession and state administration for the condition of the
archival mat6rials to be forwarded lrom the record offices to the archives
through the established procedure.

52
Saban ZAHIHOVI6*

MJESTO I ULOGA ARHIVA U PROCESU

PRIVATIZACIJE

Sudbina arhiva na bosanskohercegovadkom prostoru postala je

neizvjesna, a novim dru5tvenim promjenama i procesima arhivdka sluiSa
BiH-a stavljena je pred nova iskusehia i zadatke. I pored sveoa tooa.
uprkos svim teSkocama i iskuSenjima, sa zadovolistvom se mdZe k5n-
statovati da je djelatnost Arhiva u Tuzli posljednjih' godina intenzivirana,
a programski zadaci usmjereni na zastiti registraturne grade, preuziman-
Ju fondova i. otkupu arhivalij4 te na istraZivanju, kulturno-obrazovnoj dje-
latnosti, kadrovskom i materijalnom jadanju itd.
Potvrdu ovol konstataciji nalazimo u dinienici da ie Arhiv Tuzla i u
toku agresije inemilosrdnog uni5tavanja kultirrnih dodara, iskazao svu
proiesionalnost i kontinuirano- odvijanje djelatnosti bez prekida izastoja,
Sto se potvrduje i kroz izdavadku i pu6tici6tidfu aktivnosi.
. lzmedu ostalog Slampana su slijede6a izdanja: Arhivistika u teoriji i
praksi (autor Azema Koiara), izdata 199S. godinb. Regionalni istoriidki
arhiv Tuzla 1954. - 1994, (aritor Azem Ko2arl, izdata u Tuzli 1995. g6di-
ne. Tuzla u osmansko doba (autor DZemal Cilimkovi6), izdata 1996I go-
dine lzvori za historiju sred.njovjekovne bosanske iirZave (prirecliiad
Salih Jalimam), izdata ..1 997. godine itd. To dalje potvrduie" intenzitet
zastite na terenu - zna6ajan broj redovnih i inrormaiivnih piegleda radi
anrmrranja lmataca na zastitu, potom preuzimanje fondova (BU Tuzla,
SlZ.usmjerenog obrazovanja Tuzla, PK Tuzla, SOie Gradanica, SO-e Tu-
zla i drugi), organizacija Okruglog stola na temu ,'Rat i kultura,, (1993.), te
izlozbe: "Ratna 1 992. na tuzlanskbm okrugu" (1993.), ,,Kulturno'blago Ar-
hiva Tuzla" (1 994.), te "Sjeveroistodna Bosna u ra:thom vihoru 1592. -
1.995 ' (19p5.) itd.
.Naravno, tu su i broine druge aktivnosti kole zasluZuju
du2nu paZnju i pohvalu.
Ratni vihor udinio je da su stradanja grade u registraturama bila
ogromna, a time kulturna Steta nemjerljiva
Posebna zada6a arhiva,.koia se uvijek mora potencirati, jeste zasti_
ta arhivske i registraturne grade, a dosad'asnja praktidna iskudtva u radu
bosanskohercegovadkih arhiva, posebno vahlske sluibe Arhiva u Tuzli,
govore da je teoriia jedno a realnost na terenu-neito sasvim drugo.
. ,Upravo se u ovo poslijeratno vrijeme drustvenih promjena, procesa
privatizacije privrednih subjekata i prbcesa restitucije, i pr6d aihive sta-
*Saban Zahirovi6, arhivski
savjetnik, zamjenik direktora Arhiva Bosne i Hercegovine
Saban ZahirciC

vlia dodatna odgovornost ibriga za sudbinu grade kod nienih imalaca i

stvaralaca koji 6e biti obuhva6eni ovim procesima.
Op6i je doiam da 6e se ovi procesi odviiati u historijski neiskusnim
iteoretiki hedovoljno razradenim uvjetima, u uvietima destruirane pri-
vredne strukture, sb nizom negativnih pojava, te u vremenu instalirania
nove administrativne strukture. Naime, posljedice ratnih razaranja bitno
ce otezavati odviianie ovog procesa u praksi, jer su mnogi kapaciteti ra-
zoreni, a mnoga'preduze6a likvidirana. Tezak materilalni poloZai "pre2iv-
ielih" privrednih subiekata, viSak radne snage, neuspostavljenost
komunikacija iop6a nbizvjesnost neminovno 6e se odraiavati ina op6e
stanje arhivske i registraturne grade u njima.
U preduze6ima se uveliko stvara pogre$no uvjerenje da ta grada,
ako ie ibilo sretnih okolnosti da, poslije ratnih pusto$enia bude saduva-
na, nije vise potrebna. Posebno se to odnosi na gradu samoupravnih or-
gana''s argUmentaciiom" da su danas novi drultveni odnosi, a da blisku
proSlost treba 6im piiie zaboraviti. Stanie je u pojedinim sludajevima go-
iovo kriti6no. Otudd se, neminovno, postavlja pitanie kole arhivski radnici
nuZno moraju isticati, koliko ima "dobre volie" i spremnosti u drustvu
uop6e da ssovim problemima posveti odgovaraju6a painia?
Naime, dinjenica je da, bez obzira na moderan proces administri-
ranja (kompiuterizacija), bez urectenog i preglednog kancelariiskog po-
slovanja i stiu6nog arhivirania nema valjanog pristupa potpunoj i brzoi
informaciii. Te infoimacije su potrebne i iz grade imalaca u kolima je pro-
ces privatizacije u toku. One su, izmedu ostalog, potrebne iza nove vla-
snik6 tih predirze6a. lpak, pona5anja imalaca u praksi su druga6ija. Za
niih ie naides6e jedin6 bitna imovina a arhivsku graclu doZivliavaju kao
teret, koga se treba Sto prije osloboditi.
Polazebi od dinjenice da tuzlanska regiia ima naibolje oduvanu pri-
vrednu strukluru u BiH-u, moie se pretpostaviti da 6e iproces privatiza-
cije na ovom prostoru biti u podetnoi fazi naiintenzivniji. Na ovom planu
su posebno interesantni sloieni privredni sistemi kao Holding "Soda-so"
i drugi. Na ovom prostoru postoie karakteristidne fabrike hemijske indu-
strije-dija je grada veoma interesantna za istrazivanje privredne (i druge)
problematike itd.
Zbog svega toga je Arhiv u Tuzli blagovremeno po6eo ozbilinije
pripreme 2a aktivno udestvovanje u datom trexutku, ti. da se arhivska i
iejistraturna grada medu prvim ne nadu "na dekanju" a miesta arhivara
ukinu kao "nepotrebna" i "ekonomski neopravdana" u naznaeenim i dru-
gim imaocima. Osim ekonomske opravdanosti podr5ku ovim nas-tojanii-
i-ra treba kaziti u kulturnom zna6alu, potrebi i teinji da se uhvati korak
sa modernim zemljama Zapada.
Bez obzira na nivo imetodu privatizacije u definiraniu odnosa pre-
ma arhivskoj i registraturnoj gradi treba imati na umu da je ona javno i
drZavno dobro, dio kulturne baitine svih naroda BiH-a, neotudiva je, ne
moZe zastarom ili drugim nezakonskim putem pre6i u privatno vlasniStvo
niti ostati bez kontrole nadleZnog arhiva, ona je i dio svjetske kulturne

54
 Miesb i uloaa ahiva u Drocesu Dtivatizaciie

nosl preo orzavu (pocev od donosenja propisa pa do niihove konkreti_

zacije i realizacije putem odgovaraju6ih instituciia), pred irhivsku sluZbu
(tj. nadlezni Arhiv), ipred svakog pravnog subjekta (tj. imaoca) koji se
privatizira.
Tako na prim.ier nadlezni arhiv mora raspolagati potpunim eviden-
cijama i informacijama o imaocu i stvaraocu grade, o administrativnim i
drugim nadleinostima, o strukturi grade itd. Osnovna evidencija morala
bi sadrZavati popis grade, podatke o staniu gracle, stepenu odlvanosti i
druge relevantne podatke. Sve to, na prostoru svoje nadle2nosti, Arhiv u
Tuzli, ve6 posjeduje.
Postoje6e podatke, strudna iskustva i zakonsku nadleZnost Arhiva
u Tuzli, nuZno je da korisli Kantonalna agencija za privatizaciju kod do-
nosenia konkretnih programa privatizaciie, odnosno kod njihovog spro-
vodenja. Ti programi treba da obavezno sadrZe:
temeljne informacije o preduze6u,
- metodu, odnosno kombinaciju metoda privatizacije,
- predvideni na6in prodaje ina6in pla6anja,
- opseg istrukturu zaposlenosti nakon privatizacije,
- po6etnu vrijednost preduze6a, itd.
-
.U procesu privatizacije mora svoje mjesto da nade ipitanje sudbi-
ne arhivske i registraturne grade bar na nadin da bez reguliianja'ovog pi-
tanja Kantonalna agencija za privatizaciju ne donese nijedno rjesenje o
sprovodenlu programa privatizacije konkretnog privrednog subi'ekta. Jer,
za.sve imaoce gracle Arhiv u Tuzli raspolaze sa osnovnim evidencijama
koje sadrZe podatke: o stvaraocu - imaocu, vrsti gracle, kolidini giacle,
vremenu nastanka, prostornim uslovima smjeitaja i opreme, obudenosti
kadra, itd.
U procesu privatizacije nuino je raspolagati ipodacima o bu-
ducem vlasniku, jer je na osnovu postoje6ih evidencija i novih saznanja
mogu6e pratiti tok pretvorbe, statusne promjene stvaraoca, sudbiriu
grade- i nalaganje mjera za5tite, ili eventualno preuzimanje grade u Arhiv.
U slu6aju posljednje mogudnosti Arhiv 6e biti suoden sa poteSko6ama u
obezbjedenju uslovnog smjeStajnog prostora, jer 6e zna6ajne kolidine
grade.biti deponirane i.na traino duvanje povlerene Arhivu. I iz tog razlo-
ga potrebna je suradnja i. koordinacija sa svim subjektima u pottupku
pretvorbe, kako se ne bi dogodilo da svi planiraju predaju grade Arhivu
a da Arhiv istu ne moZe da-primi. Ovdje ireba na!lasiti 'da-do daljnjeg
ostaje obaveza imaoca da kod predaje grade u Aihiv osigura naO'avkI
opreme za istu (police, kutije i sl.) i izvrsi prevoz iste do Arhi-va.
. .lz prednjih navoda proizilazi.da je obaveza i interes starog i novog
vlasnika preduze6a (tj. imaoca) da u-procesu privatizacije suiiOulu si
nadleznom arhivskom ustanovom. Bio bi veliki drZavni luk-suz i nacibnal-
na sramota da proces privatizacile poludi za sobom necivilizaciiski reci-
Saban Zahiroi6

div - stradanje arhivske grade. To bi stavilo sjenu na rezultate ukupnog

zakonomiernbg procesa privatizacije a neminovno i na drzavu pa i na ar-
hivsku struku.
Budu6i svjesni svega toga arhivi 6e, a u tome je posebno aZuran
Arhiv u Tuzli, dodatnim intenzitetom insistirati na provoCleniu arhivskim
zakonodavstvom utvrClenih obaveza svih imalaca prema sopstvenoj regi-
straturnoi gradi, a posebno prema onim imaocima koji ulaze u proces
privatizacije, Za arhivsku sluibu je to dodatna obaveza, ali i prilika da se
na regularan izakonom odreden nadin dode do sreClenih fondova regi-
straturne grade sto ijeste krajnji cilj ukupne njene brige za istu.

Rezime
Privatizacija druStvene imovine je kompleksan proces koji se mora
oslanjati na stru6na znanja i potrebe arhivske djelatnosti isvake arhivske
ustanove ponaosob. Taj proces mora biti detaljno programiran i struktui-
ran, a u isti mora biti uklju6ena iobaveza imaoca (starog ili novog vlasni-
ka) da registraturski sredi registraturnu gradu koju 6e novi imalac
zapisnidki preuzeti na dalje duvanje i upotrebu, ili 6e je, pak, stari imalac
predati nadleZnom Arhivu uz po5tivanje ukupne strudne procedure i osi-
guranja materijalnih pretpostavki za njen smjestaj iopremu u istom. Sva-
ki drugi postupak sa gradom imalaca u pretvorbi bio bi njihova kulturna i
civilizacijska pogreSka i sramota.

Literatura
Zakon o arhivskoj djelatnosti BiH ("S1. list SRB BlH", hr.21187\.
Uputslvo o naainu primopredaje arhivske grade izmedu imalaca arhivske grade i
nadleinog arhiva ("S1. list SR BiH', br. 41l88).
Grupa autora, Prirudnik iz arhivistike, Zagreb 1997.
Kozar Azem, Arhivistika u teoriji i praksi, knj. '1, Tuzla 1995.
ErriSnik D., Paver J., Arhivistika u pismohranama, Zagreb 1991.

Summary
Privatisation of the socially owned property is a complex process
to count upon professional experiences and needs of the archival activi-
ties and every archival institution individually. Such a process has to be
programmed'and structured in detail. lt also has to include the holder's
obligation (whether a previous or a new owner) to sort out registry mate-
rials to be handed over to a new owner (documented by a record) for fu-
ture use and keeping, or the plevious owner hands those materials over
to a competent archives {ollowing the professional procedure with pre-
viously provided material conditions for proper keeping these malerials.
Any other procedure followed during a period of transformation of ow-
nership would be a cultural and civilisation tault and shame.

56
Azem KOZAB*

RAZMJERE RATNOG STRADANJA REGISTRATURNE

GRADE NA PODRU6JU TUZLANSKO.PODRINJSKOG
KANTONA
Osnove sistema zastite

. Za5tita arhivske grade u vrijeme rata regulisana je odredbama

medunarodnog i nacjonalnih sistema zastite. Medunarodni sistem zaitite
kulturnih (u koja spada i arhivska grada kao pokretno kulturno dobro) i
prirodnih.. dobara dini "skup pravnih i druStvenih pravila o odnosima iz-
medu driava iodnosima izmedu drugih subjekdta sistema u pogledu
zastite odredenih kulturnih, odnosno piirodnih'dobara,,. prema karakteru
tih pravila ovaj sistem obuhvata: sistem pravne zastite (opsti pravni akti-
konvencije i drugi medunarodni ugovori) i sistem drustvene zdStite (opsti
drustveni akti-preporuke, deklaraaije, povelje, rezolucije, akti strukbvnih
organizacija i sl.). '
S-vaka driava, kao subjekt medunarodnog sistema, izgraduje svoj
unutrasnji sistem pravne i druStvene zastite, koji bi trebao sa niim biti
kompatibilan bar po nadelu "lex specialis derogailegi generali,'.2
je
. . T3[ay sludaj i sa Bosnom i Hercegovinom u kojoj je, kao federal-
noj jedinici socijalistidke Jugoslavije, sistem zastite kLiltuinih dobara iz-
graden tek nakol
ryggog svjetskog rata. Naime, bivsa SFHJ je kao
dlanica UN-a i UNESCO-a potpisala iiatilikovala gotovo sve medunarod-
ne pravne i druStvene akte itime se obavezala na njihovu primjenu.
Me-dutim, usljed decentralizacije sistema od sredine ZO-tih godina, o-blast
zastite kulturnih dobara bila je uglavnom u nadleZnosti fedlralnih jedini-
ca, pa time i BiH-a, mada je savezna driava i dalje ostala jedini subjekt
medunaro-dnog prava. Ukupan sistem je u stvarnosti izgledao tako di je
pitanje zastite kullurnih dobara bilo nadelno uredeno u op5tim pravniin
aktima savezne driave (Ustav, Krividni zakon, Zakon o op5tenarodnoj
odbrani idr.) dok su na nivou federalnih jedinica pa BiH-a, osini i
odredenja koja su gotovo identidna propisima savezne driave datim u
njihovim opstim pravnim aktima, postojali i posebni zakoni i podzakonski
akti koiima je uredeno pitanje zastite kulturnih dobara. Zastita arhivske
grade definisana je Zkonom o zastiti i koristeniu kulturno-istorijskog i
prirodnog naslieda ("S1. list SR BiH", br. 2e185\, zatim Zakonom o arhiv-
skoj djelatnosti ("S1. list SRB|H", bt.21lB7) i pravilnikom o uslovima i ro-
*) Azem Korar,arhivski savjetnik, direktor Historijskog
arhiva Tuzla

57
kovima 6uvanja registraturskog materijala i arhivske grade, kao i odabi-
ranja arhivske grade iz registraturskog materijala ("S1. list SR BiH", br.
41lb8). Osobenosti nacionalnog sistema za5tite arhivske gracle bi se u
najkra6em mogle svesti na sliede6e konstataciie:
nacionalno zakonodavstvo je bilo kompatibilno sa aktuelnim
-
medunarodnim sistemom zastite,
mealunarodne norme su prihva6ene deklarativno i u nacionalni
-
sistem ugradene na6elno, vi5e kao humanistidke odrednice nego kao
konkretne pravne norme,
na nivou arhivske djelatnosti, a slidno je i sa ostalim sferama ra-
-
da, sistem nije bio u cielosti izgraden, jer ie nedostajao normativni akt
ranga "uputsiva" kojim bi se konkretizovale mjere injihovi izvrsioci u si-
stemu valjane zastite arhivske gracle."
U prilog navedenih konstatacija govori dinjenica da su npr. svi
pravni sduietrti ("nosioci odbrambenih priprema") bili duZni.da "planiraju i
i:oduzimaju mjere zastite kulturnih dobara u sludaju rata ili neposredne
iatne opa'snosti", a 5to je izmeClu ostalog, u najkonkretnijem obliku tre-
balo biti rijeSeno "Planom odbrane" kao aktom strogo povierljiv-e prirode.
Medutim, uvid u taj plan, ti. u dio kojim se ureduju pitanja za5tite arhiv-
ske grade u ratnim okolnostima, nije bio dostupan slru6nim arhivskim
radnicima, ve6 nekim drugim inspektorima. Na taj nadin se dogodilo to
da su nestrudni ljudi odludivali o strudnim pitaniima, sto po logici stvari u
krainiem ne moie poluditi pozitivan rezultat.
Dakle, na prostoru bivie SFRJ, ukliu6uju6i i BiH, postojali su.pravni
i druStveni okviri za primjenu medunarodnog i nacionalnog s-lstma
zastite kulturnih dobari sa'svim svojim manama i nedostacima. Oni po-
stoie i nakon proqlasenia nezavisnosti BiH-a 1. marta 1992. godine, od-
no6no priznari;a i-prijenia iste od strane UN-a iUNESCO-a, [e posebno
preuzimanjem bbaieia doratnog zakonodavstva na unutrasniem i potpi-
livaniem i- prihvataniem medunarodnih konvenciia na medunarodnom
planci, oC sirane aktuelnih (legalnih) organa vlasti samostalne i nezavi-
lne BiHa. Kako su njihove ddiedbe primjenjivane u toku rata (agresiie)
na BiH u periodu od tggZ. Oo 1995. godine posebno je delikatno pitanie
na koje, u najkra6em, dajemo odgovor u ovom prilogu.

Neposredne pripreme sublekata zastite

Arhivska sluZba BiH-a je u godinama pred rat poduzela niz mjera i
postupaka da se stanje stvarne drustvene brige o arhivskoi gradi u rat-
him okolnostima podilne na zavidan nivo zaStite. Taj proces ie zapodeo
1987. godine oclrZavinjem pos.ebnog savietovania o zaStiti arhivske
grade u vanrednim okolnostima,c a potom ie kontinuirano nastavljen do
rata (agresije) 1992, godine pa i u toku cijelog toka rata. Te neposredne
pripr6me aihivske slulbe ogledale su se u predlaganiu nadleZnim vlasti-

58
 Razmiere |atnog stadania ragistratune gtade na podrutju Tuzlansko-podtiniskog kentona

ma normativnog zaokruiivanja (dorade) postoje6eg sistema zagtite (npr.

izrada priiedloga po_sebnog Uputstva o zaititi arhivake grade i prijedioi;a
dorade aktue,lnog Zakona o narodnoj odbrani), zatim u intdnliviranju
preuzimanja "sazrelih" fondova arhivske grade od imalaca (ugaSeni 'ili
ukinuti pravni subjekti, grada stariia od 20 godina ist.), u naOirTci oago_
varaju6e arhivske. opreme pogodne za smle5tal i izmle5tanje arhivike
i
grade (oprema "Alkona,, Baradi ,,primata,, trlariOo4, u' aiuriranju
sredenosti registraturne grade (invenziviran jem obilazaki terena i sl.),'u
insistiranju putem obra6anja javBosti da svi sudionici zastite izvrie svoje
zakonom utvrdene obaveze, itd.o
.. Za arhivsku sluZbu je posebno zna6ajno stanje adekvatne priprem-
ljenosti registratura, tj. stvaralaca i imalaci arhivsi<e grade, za 'privilno
ophodenje sa so.pstvenom gradom. Ovo narodito zbog-toga Sto de znalo
oa se vectna.arhtvske grade nalazi bas u njihovom posjedu (cca 135.ooo
metara duznih), koja iz raznovrsnih razloga nije mogla biti preuzeta u ar_
hive. Buduci da.nije bila nadleina da izvrSi uirid u itanle *onkretnih pri_
prema za5lite (kategorizacija, oprema za izmje5tanj6, tot<acija i il.),
arhivska... sluzba je insistirala na adekvatnoj 6retteriosti regiitraturne
grade, diii je krajnji ishod u evid,entiranju ukupne graOe u arnivjtq Xnlizi
i
dostavlianiu prepisa iste nadteinom aihivu. kasnile se pokazato 6a
bilo dobro. jer bez registraturne sredenosti nije 5ilo mbgu6no osiglrati 16io
pravilno rukovanje niti izmjeStanje grade u ratnim okolnoitima, iak6 ne i
dovolino za ukupnu sigurnost ove grade.
Prema izvrsenim istrazivanjima prilog 1), na prostoru BiH- je
.(vidi
do rata evidentirano 11,997 imalhca (iegistratuia), 'od
ddga na podrudju
Arhiva Tuzla 2.019, strudni nadzor je usfostavljeri nad ra;om 9.814 ima-
laca (82%), na podru6ju Arhiva TuTta X6O t.St'S imataca (75%), u posje-
du registl{ura Pilo je 155.961 .mr arhivske grade, na pbAruciu Rrniva
Tuzla 2_6.885 m', te 76f .B0B mr registraturskog materijdta, na podrudju
Arhiva Tuzla 129.460 mr, zapreuzimanie sazrel6 qrade (stariie od 20 oir-
dina) prispjelo je 1 01 .967 m ,, na podrr.idju Arhiva Tuzla '22.2b9 m1 , ka"te_
gorizaciju
.gl1de l_drySe mjere -za&ite izvrsito je 6.428 imalaca 1sa;11, ia
podrudju Arhiva Tuzta 1.110 (55%) itd. Kada se ovome Ooa4u pcjOaci
koji govore. o stanjy prostora, opreme, kadrova i sl., a koji su'nd nivou
g9 oprimatnih potrgbf, postaie jasnija sva sioZen6st pitanja rat-
"99..:O%
ne zastite registraturne grade.
_ ,. Po..izbijanju
stavljaju6i
ra.ta (agresije) svi arhivi su nastavili svoiu djelatnost,
akcenat aktivnosti na za5titi grade pohran.iene u irhivima, ali i
na grade u registraturama - po=sebnd tamo'gdiele to bilo mo_
.za5titu
guce, rJ. goje su ratne i kadrovske. prilike to omogu6avale. Tako je, iz_
i
medu ostalog, Arhiv Tuzla uradi6 registratuiama dostavio tekst
Ypr!:y" o"zastiti arhivske grade u ratnim o-kolnostima m4a 1992. godi_
sto su ga prerhodno usvojita ratna predsjedniitva gotovo-svih
!9ll?!olsa podruaja njegove teritorijalne
opslrna nadle2nosti. To Uputstvo je,
 prema nekim saznanjima, dalo
odredeni po:dsticai zastiti registra-
turne grade.o
u ratu su se tri od osam re-
gionalnih arhiva (arhivi u Banjaluci,
Doboju i Fodi) na5li na okuPiranom
podrudju pod kontrolom srpskih
snaga, kao i do TOYo teritorije BiH -
Sto je obuhvatalo oko polovine regi-
stratura kojima prakti6no nije bio
mogu6 pristup od strane arhivske
sluzbe tokom cijelog rata. Jedan
dio podrudja BiH-a (cca 15-2Oo/o le'
ritorije, odnosno cca 15o/o registra-
tura) je u ratu nakon ve6ih ili manjih
borbenih dejstava mijenjao ratnu
poziciiu (oslobactan ili okupiran).
Sve je to, uz karakter rata i Zestinu
ratnih razaranja (neselektivno gra-
natiranje gradova, ciliano granati-
ranje kulturnih ustanova isl.), imalo
Detati iz eibonice Arhiva Tuzla nakon grana- bitnog odraza na mogu6nost i stan-
tirdna sa Maievice 13.01. 1994. godine
i. i"itit" registraturni grade.s

Bazm,ere i uzroci stradania

Stepen sigurnosti registraturne grade u toku rata bio le u zavisno-
sti od njene dostupnosti agresoru, koji le nastojao da istu unisti: granati-
raniem, paljevinama, pljadkom i sli6no, a 5to je u direktnoj vezi sa
ciljevima i karakterom rata. lzvr6ena istrazivanja, putem komparacije po-
dataka o gradi iz arhivskih evidencija sa stanjem saduvane grade u regi-
straturami, na podru6iu Tuzlansko-podrinjskog kantona (TPK) pokazujg
(vidi Prilog 2) da je u ratu stradalo (uniSteno ili teze oste6eno) 6 344 m'
arhivske grade, Sto iznosi 35,40olo, te 31 .232 m' registraturskog m3terija-
la, tj, 36,2b%, odnosno 36% ukuPnih koli6ina registraturne grade '"
Analizom raspolozivth podataka (izvora) do5lo se ido, kako se to
iz naznadenog priloga i vidi, saznania o uzotcima stradanja registraturne
grade. Tako je od pozara stradalo I.890 m' grade (1 ,80%), od poplava
i.aeo m1 (2.7oo/"1. od raznih oblika nemara imalaca (registratura) 1 0.420
m' 19.92o24. od agresora 18.788 m' (18%), te od ostalih uzroka 3 756 m'
(3,60%). U strukturi stradale registraturne grade pribliino je isti procenat
(ali ne i kolidina) stradania arhivske grade i registraturskog materijala.''

60
 Raznjerc Rtnog stradanja rcgistraturne gaale na podruiju Tuzlansko podiniskog ka ona

lz navedenih pokazatelja je vi-

dljivo da je oko 50% registraturne
grade stradalo direktno od agreso-
ra, usljed pljadke, krade, granatiran-
ja i paljenja,
Stradanje preostalih 5Oo/o
grade je nastalo kao direktna po-
sljedica rata, najde56e manifestova-
na kao raznovrsni oblici nemara
imalaca.
lstra2ivanja dalje pokazuju da
je u prosjeku stradala grada (u
ve6oj ili manloj mjeri) kod svakog
drugog ili tre6eg imaoca, sve u zavi-
snosti od intenziteta ratnih dejstava
i udaljenosti od linija fronta. Kada je
u pitanju prostor TPK najugroZenija
je bila grada na podrudju gradskog'
naselja Kalesiia, koje je miienjalo
ratnu poziciju jet je za kratko vrije-
me (maja 1 992.) bilo okupirano. Ka-
rakteristidno je da srpske snage, Gorjela grada Asnovnog suda u Gradanici
vjerovatno zbog toga sto se nisu
duie zadrlale na ovom prostoru koji su bile prinudene da napuste, nisu
bitnije unigtile registraturnu gradu na koju su naiSle, a koju snage otpora,
u vecini slueajeva, nisu prilikom povla6enja ponijele sa sobom. Medutim,
ni.nakon ponovnog pristupa gradi neki imaoci nisu poduzeli polrebne
mjere i postupke da osiguraju bar lizidku zastitu te grade, a di se i ne
govori o drugim vidovima zaitite. lako se ovdje radi o stalno iZestoko
granatiranom podrudju, sto ie, svakako, otezavalo rad na zaititi
ugroZene grade, ipak, evidentno ie da je glavni uzrok takvom ponaianju
u nemaru i neodgovornosti imalaca prema ovom kulturnom dobru.
granatiranja je bila najugrozeniia grada u industrijskim zonama
^ . Od
Gradacca.i Graeanice (koje su se uz to nasle i na liniJi fronta - posebno u
Grada6cu), pa. i Tuzle. U njima je grada stradata i uSljed nepiavitnosti u
izmjestanju koje su posljedica neailekvatne prijeratne sredehosti grade.
lzmjestanja su vrsena najde56e bez zapisnika,- bez prethodno izv"rsene
KaregoflzacUe, bez odgovarajuce opreme i sl,, te uglavnom na neuslov_
ne ,lokacije. Na ovakve.postupke mnoge registratuie su bile prinudene,
Jer le u datom trenutku bilo najvainije fizidki izmjestiti gradu. Neki imaoci
su kasnije zaboravili 6ak i ratnu lokaciju svoje giaAe, 5to ie potrajalo, ta_
ko da je ista usljed lo6ih uslova, smje5taja prirpiOata. Na tij na6in'je kraj-
nji ishod bio za gradu katastrofalan, te je u osnovi sasvim'isto oci Xoiei;
je uzroka ta grada stradala.

61
Azem Koiat

Suprotan takvim primjerima jeste slu6aj grade Osnovnog suda u

Gradanici. Dio njegove gracle ie zapallen od granate sa Ozrena u
trosnom objektu koji se nalazio uz glavnu zgradu Suda. Grada je ga5ena
vodom, umjesto prahom, ali zbog dvrsto stegnutih kartonskih tascikli ka-
napom voda nije u ve6oj mjeri prodrla unutar fascikli. lz istog razloga je
ta gracla sporo gorjela (samo po obodima fascikli). Na tai nadin.je sple-
tom sretnih okolnosti, ali itrudom upornih spasilaca, gra(la spaSena, ia-
ko je diielom o5te6ena.
Postoie ibrojni drugi primjeri pravilnog ali i nepravilnog odnosa re-
gistratura prema sopstvenoj gradi, po krainjim posljedicama sublimira-
nim u datom tabelarnom prikazu (Prilog 2).

Rezime
U Bosni i Hercegovini je prije rata postojao ureclen sistem zastite
arhivske grade, iako ie u nekim segmentima bio nedoraclen. lsti je bio
kompatibilan sa medunarodnim sistemom zastite. Zbog toga ie, kao i
zbog prihvatanja medunarodnih pravnih i drustvenih akata, koji urecluju
pitanja za5tite arhivske grade, od strane legalnih vlasti BIH-a postojala
mogu6nost njegove primjene u agresijom na BiH nastalim ratnim okolno-
stima.
Poudena iskustvima iZ blile i dalie proslosti, posebno iz prvih mle-
seci rata u Hrvatskoi, arhivska sluZba BiH ie u godinama pred rat, i u to-
ku samog rata, 6inila ogromne napore da postoje6i sistem zastite udini
djelotvornim ilunkcionalnim. lako su na tom planu uradni neki pozitivni
pomaci, stanie se nije bitnije promijenilo bas na zastiti registraturne
grade, koja je i stradala u enormnim koli6inama.
I na podrudju nadleZnosti Arhiva Tuzla poduzete su mnoge aktiv-
nosti da se spase Sto ve6e kolidine registraturne grade. Ura(leno je po-
sebno uputstvo o postupku sa gradom u ratnim okolnostima i
dostavljeno imaocima koii su gotovo redovno obilaieni i u toku cijelog
toka rata. Mectutim, iako su razmjere stradanja registraturne grade na
ovom prostoru znatno manje od nekih $rugih dijelova BiH-a, ipak s.,u one
veoma velike. Stradala su oko 6.344 m' alhivske gracle i 31 .232 m' regi-
straturskog materijala, odnosno 37.876 mr registraturne grade. Oko 50o/"
te grade siradalo p direktno od agresora, dok je preostalih 50% stradalo
od-brojnih drugih uzroka diji je generator rat. Tako je i u ovom ratu Bo-
sna i Hercegovina (i prostor TPK) ostala bez ogromnih kolidina vriiedne
arhivske grade.

Napomene
1. Vladimir Brguljan, Medunarodni sistem zastite kulturnih i prirodnih dobara, Beo-
grad-Zagreb '1985, str. 9. O aKima medunarodnog sistema zastits ne51o vise vidi prilog u

62
 Razniere nhog stradanja ragistatune gaato ne podrudju Tuztensko-Fadinist@g kadona

ovom dasopisu pod naslovom: ,,Arhivska grada u medunarodnim pravnim i drustvenim

aktima'.
2. Pravna enciktopedija, Beograd .1979, str. 684.
3. Azem KoZar, Medunarodni inacionalni sistem zaslite kulturnih dobara u ratnim
okolnostima, Zbornik radova Filozolskog fakulteta u Tuzti, b(. 1,fuda lgg?, stt.24-22.
4. l\,levlida Serdarevid, pravna zastita kutturno-historijskog nastjeda BiH (nastajanje,
-
oduvanie, destrukcija), Sarajevo 1997, srr. 133-137.
, 5. Blize o odredbama toga savjetovanja vidi: Zastita arhivske grade i registratur-
slog materijala za sludaj neposredne ratne opasnosti, rata idrugih varirednih pril]ka, i/a-
terijali sa savjstovanja odrzanog u Tuzti od 18. do 20. juna 1987, deograO 1SBZ.'

^, ,.6 Ar"T l<9:ar, Slanje i p,erspektive zastite arhivske grade Bosne i Hercegovine,
glasnik arhiva i oAR BiH, br.34, Sarajevo 1997, stt.2g-24: Maiko Kovacevic, Arnivs"t<a Olel
laln_qs]^u Bosjlii Hercegovini u vremenu ratnom, Glasnik arhiva i DAR BiH, br. S2,
Saraje-
vo'1993, str. 5-7.
. 7. P-odaci dobijeni iz anketnih upitnika koje su autoru priloga dostavili bosansko-
hercegovacki arhivi priie iu toku rata.
_. 8. Azem Koiar, Neke osobenosti zastite arhivske grade u nastajanju u uvjetima ra-
ta, Glasnik arhiva i DAR BiH, br.03, Sarajevo 1995, slr. $:fr6.
9. O problematici ratne zastit arhivske grade vidi radove arhivskih radnika BiH_a
objavljene u Glasniku arhiva iDAB BiH, br. 92,35 i34.
1,0. Podaci iz anketnih upitnika sa podru6ja TpK i podaci iz evidencija o rogislratu-
.
rama Arhiva Tuzla
1 1. lsto; Savjetovanje o znadaju i zastiti arhivske grade
u posjsdu imataca u ratnim
okolnoslima, Tuzla 1994.

Summary
As regulated by the international legal and social acts the archivat
materials have the status of the movable cultural goods. Such a status
which has originated from teh historical progress'in the world,s under-
standing of the importance of the archivai mtterials does not entirely re-
fle.cts their complex significance of a primary historical sourc6 of
information, documentary evidence as weil as oi the important cultural
goods. lt is necessary, therefore, to start treating the ar;hival materials
as the sublect of thearchival science in a ditferenl way. lt implies making
improvements in the international documents, both generdl and socia]
ones, primarily as a result of a quick development of -numerous modern
sciences affecting the archival science as well.
11 the process of a proper dejining of the status ol the archlval
. .
renars.rt ts necessary to use the current experiences of the countries
ma_
in
transilion, especially experiences of Bosnia and Herzeqovina in order to
pl"_r9lrl thg internationat system in this segment frorn-being built on a
verbal basis and as dictated. by developed countries. Th6 pragmatic
component of this issue should be then worked out by using tireo-retical
ideas of the archival science developed within lCA, buf also dn the natio_
nal levels.

OJ
Azem Koiar

Prilog 1

PREGLED PODATAKA O BROJU REGISTRATUBA I KOLIOINI

REGISTRATURNE GHADE DO RATA (31 . 12. 1991 .)*

Broj imalaca Ukupna kolidina Koliiina la/r5ena

arhivske kategor.
Pod Bez Arhiv. Hegistra- grade i druge
grade turskog- Ukupno stariie mjere
Hed. ARHIV nadzorom radzora Ukupno
11aterijala od 20.9. zastite
br.
('ts72.)

526 101 627 8.1 51 40.128 48.279 6.897 345

,1
Arhiv BiH

Arhiv Biha6 675 275 950 12.350 60.800 73.1 50 10.450 522

1.070 830 1.900 24.700 121.600 1 46.300 20.900 1.045

Arhiv Mostar

1.850 29 1.879 24.427 44.496 138.923 20.669 1.033

Arhiv Sarajevo 1

830 400 1.230 15.990 78.720 94.710 13.530 677

). Arhiv Travnik

). Arhiv Tuzla 1.519 500 2.019 26.885 129.460 1 56.345 22.209 1.1 10

Ukupno (1-6): 6.470 2.1 35 8.605 1 I1.865 550.720 662.585 94.655 4.732

750h 25% 727o 17o/" 83"/o 72/o 84,61"/o 55"/o

7 Arhiv Bania Luka 1.690 48 1.738 22.594 111.232 133.826 19.1 l8 956

Arhiv Foda 476 476 6.1 88 30.464 36.652 5.236 262

8.

,. Arhiv Doboj 1.178 1.178 15.314 75.392 90.706 12.958 478

Ukupno (7-9): 3.344 48 3.392 44.096 217.088 261 .1 84 37.312 1.696

987o 2h 28% 17"/. 837o 28"k 84,61v" 50%

Ukupno (1-9) 9.814 2.1 83 1 1.997 155.961 767.808 923.769 131.967 6.428

82"/" 18"/o 1OO"/" '170k 83yo 1 007o 84,61"/o 54"k

je sasvim iarjesno
"Naznaieni brojCani pokazatetii nisu uvijek u cjetosti vjerodostojni, mada. pri-
da mogu1e neprecizno;il nisu bitno uiicale na ikupne rezultate stania kako su i..hra1eni u ovom
logu. iodaci ia Arhiv Tuzla se odnose na pros.tor sjeveroistoine Bosne (19 opitina). Procieniuie se
di se od ukupno 2.019 imalaca satog podruija ia prostoruTuzlansko-podriniskog kantona naElo
oko 2t3 imalaca ti. 1.046 imalaca sa l7.bZS m1'arhivske grade i 86.306 mt registraturnog materiiala,
ti. 104.229 mt registraturne grade.

64
 Prilog 2

PREGLED PODATAKA O STBADANJU BEGISTRATURNE GRADE U

POSJEDU IMALACA NA PODRUCJU TUZLANSKO-PODRINJSKOG
KANTONA*

Arhivska grada Registraturski materija Ukupno

Uzrok stradanja
Kolidina % Kolidina Kolidina
Namjerno 158 79A 956 0,90
Sludajno 158 798 956
(! 0,90
Ukupno 316 1,76 1.574 i .890
1 ,42 1,80
Vanjska 316 1.574 1.890 1,80
-q Unulrasnja 158 798 956
t! Ukupno 474 2,64 2.362 2,73 2,70
Otudeno-prodato 158 .860
1 2.018 1,94
E
E Pljadka-krada 316 1.562
p 1.878 1,80
E Zapaljeno 476 2.344 2.A20 2,70
NapuSteno 800 2.904 3.704 3,55
'E
Ukupno 1.7s0 9,76 8.670 10,00 10.420 9,92
Pljadka-krada 634 3. t24 3.758 3,60
Od granata 952 4.6A4 5.636 5,40
o) Zapaljeno 1 .586 7.808 9.394 9,00
Ukupno 3.172 17,70 15.616 18,09 18.788 18,00
'6 Od prognanika i
I oruianih snaga 316 1.562 1.878 1,80
Od nepoz. uzrok 316 1.562 1.87A 1,80

o Ukupno 3,54 3.124 3,62 3.756 3,60

Kolidina 6.344 37.876 3670
a/"
35,40 36,20 36
l
stradania registatune grade koriiteno ie islralivanjo koie je Arhiv Tu.
zE ,_.-,:! na
-,^ tzvrsto -r^*:!:r?"i, ,uzroka
t:!,y,t!.es:sodie
rerenu u toku t99s_ oodina (na koiem
1:":::.^:1,:i,i::,, ie ponajviie
koiem.ie
jestan (manji) btoi rcsistratura'podacilnasu,'p,itiloil
ponajviie radio
radioizet
izet iabotiij.
iaboticj. Osim.toga
osimiosa za izv ii
xJiiin;,;; ;;;i;;;;;'' .r"s
aprcksifiativno, ito. smatramo niie bitnije uticato n.a ukupnu viet;dostojnost izniptih
pritosa, dati
podataka (cifa
G). Da napo.menemo ito da ie potaz u ovom istra;ivanlu'sani piostiiuit-iniil.poonnlsx_og
na. a ne.ciieli prcstot sjevercistocne Bos,o, sro obLnvaa t.sl6 inati"i *anto-
gade i 86.306 mt registrcturckog mateiiata, oarosn" la-iz.szs nt zrnir"*.
io1.zisi| riglJ;*iir. gr"au.
"a

65
 Naistariii dokument iz Orientalne zbirke ArhivaTuzla: Rieienie_iz 1645. g9dil9 koiim ,se
cionoii presuda da se u;uy!tr1."1fll?All1ji!,XZri{iijfPamiana i Radoia iz seta

66
 tzet SABoTt6*

ODABIRANJE ARHIVSKE GRADE I IZLUCIVANJE

BEZVRIJ EDNOG REGISTRATURSKOG MATERIJAI.A

Prvi uslov. uspjesne zaStite arhivske grade i registraturskog materi_

jala u posjedu imalaca je dovodenje iste -u sredend stanje. To] izmedu
ostalog, podrazumijeva ustaljen red poslova predviden i obreden zakon_
skim propisima. Jedan od bitnih segjmenata iog reda dini proces odabi_
ran.ia arhivske grade i izludivanja beivrijednog registraturskbg materijala.

. Nqrme, .svjedoci smo stvaranja ogromnih kolidina papirnate arhiv_

ske grade koja svakodnevno nastaje i plileti Oa zakrdi i onako tijesne ar-
hivske prostorije -.-spremi5ta.. Da bi sb to sprijedilo i onerinogu6ilo
neorganizovano uni5tavanje arhivske grade i relidtraturskog mate-rijala,
arntvsKtm zakonodavstvom je uredena procedura na odabiranju arhivske
grade iz registraturskog materijala. Ovi poslovi su dugo vremena bili za_
postavljeni, kako u praktidnom radu imalaca tako i u -arhivskom zakono_
vadstvu kao pravnom osnovu uredenja ovih pitanja. Ovo i pored toga
Sto je konstantno postojala potreba dase ,rede reil u rukovanju ogroir_
nim kolidinama nastaju6eg registraturskog materijala. Rezultai neldek_
vatnog odnosa prema ovom problemu danas su n'esagledive posljedice,
jer je veliki dio grade uniSten.

. . Pravni okvir odabirania arhivske grade i izludivanja bezvrijednog

registraturskog materijala razraden je u vaZe6em arhivskbm zakohodav-_
stvu BiH-a. Takon o arhivskoj djela.tnosti BiH-a ("St. tist SHB|H,,, bt. 21 IOZ)
je utvrdio.obavezu i..postupak godi5njeg odabiranja arhivske grade iz rel
gistraturskog materijala, te nadin i postupak izludivanja bezvri-jednog re_
gistraturskog materiiala. Danas je izraiena pojava da 'porajtom
kvantiteta arhivske grade opada kvilitet najznadajnijih dijetova'te grade.
Kako je registraturna grada samo potencijalni izvor za 'arhivsku -gradu
ditav ovaj problem se svodi na slijedece:
1. Koji je to dio registraturne grade od znatga za historiju i druge
znanstvene oblasti, kulturu idruge dru5tvene potre6e, a koji zdog svela
toga. treba trajno duvati, jer je Sira zajednicd zainteresovina zi njeiu
zaStitu?

,2.
Koji su- to dijelovi registraturne grade koji imaju privremeni ili vre_
mensKr ograntcen znaeaj za teku6i rad. kako to utvrditi (valorizovati) i ka_
. f."t S"Ooti6, arhivist, Historjjski arhiv Tuzla

67
tzet Sabotii

ko to (kojirn instrumentima) rcalizo-

vati. To je veoma sloZen i odgovo-
ran zadatak koji se Postavlja Pred
sve imaoce i stvaraoce registratur-
ne grade.
Rje5enje problema odabiranja
grade zasniva se na manje ili vi5e
razradenim uputima, Pravilima,
smjernicama, zakonskim ProPisima
kojima je utvrdena op5ta metodolo-
gija odabiranja. Kao osnovni kriterij
u procesu odabiranja i izludivanja
uzeti su kriteriji sadrZaia dokumena-
ta i vremena njihovog nastanka. U
tom smislu treba ista6i da se kriteriji
sadrZaja i vremena mogu uPotre-
bljavati samostalno, nezavisno jed-
no od drugog.
Vrijeme kao kriterij moZe se
primjenjivati na dva na6ina. Prvi, ko-
Detali iz nesredene arhive
ji se zasniva na starosti grade i
primjenjuje se tako 5to6e se sva
grada bezuslovno duvati bez obzira na stvarnu vrijednost njenog
sadrZaja. Ovimnadinom, tj. staro56u dokumenta, odredena je i njegova
vrijednost za trajno duvanje (primjer: sva gradana nastala do 15. maia
1 945. godin e bez razlike na sadrZai duva se traino dok
je u posiedu ima-
laca). brugi nadin primjene kriterija vremena u odredivanju vrijednosti
grade sastoji se utome Sto se uzimaju one godine koje su od posebnog
inabaja za odredenu zemlju, oblast ili djelatnost (primjer: grada nastala
u vremenu agresije na BiH, tj. od 1992. do 1995. godine ima poseban
znataj i ulogu za historiju i druge znanstvene oblasti BiH-a i toj gradi tre-
ba posvetiti posebnu painju).
Kori5tenje sadrzaja, kao kriterija za odredivanje vrijednosti grade,
takode zauzima zna6ajno mjesto. Jer, su5tinu vrijednosti registraturne
grade predstavlja baS njen sadr2aj. On se odituje tekstom ili na drugi
na6in zabilje/enim podacima (crteZ, snimak i sl.) o dogadajima, poiava-
ma, stanjima, lidnostima itd. Svaki dogadaj, poiava, stanje o kojima su
zabilje2eni podaci u dokumentima nemaiu interes za svaki dogadaj, po-
javu i slidno.
osim dva naznadena kriterija (vremena i sadrzaja) znadajan je i kri-
terij stvaraoca fonda. Naime, svi imaoci i stvaraoci grade u okviru neke
5ir6 iti uZe oblasti imaju razliditu ulogu i znadenje. Su5tina ovog kriterija
je u tome Sto je znadajnija uloga neke institucije u drZavnom, odnosno

6B
 Odabinnje ahivske gtaale i izluiivanje bedriiednog registralnskog matetijala

druStveno-politidkom sistemu, to postoje ve6i uslovi da bude vrednija re-

gistraturna grada stvorena njenom djelatnoScu.
Osim ovih kriterija postoje i drugi kriteriji manje vaZni za proces
odabiranja arhivske grade i izludivanje bezvrijednog registraturskog ma-
terijala.
Da bi se pristupilo procesu odabiranja odnosno izludivanja svi na-
vedeni kriteriji moraju biti prethodno utvrdeni, Odabiranje arhivske gracle
se vrSi izdvajanjem grade trajne vrijednosti iz registraturne grade i
izludivanje onog dijela registraturnog materijala kojem je prestala
vainost za teku6i rad (bezvrijedni registraturski materijal). Ovdje treba
ista6i da se odabiranje moie vrsiti samo iz cielokupnog registraturnog
materijala odredenog imaoca. lzlu6ivanje i odabiranje su dvije usko po-
vezane delikatne radnje koje se odvijaju uporedo. U stvari, odabiranje je
glavni proces, a izludivanje je proces koji ga prati, VrSe se samo iz
sredene registraturne grade, a to podrazumijeva prethodno uvodenje tj.
evidentiranje grade u arhivsku knjigu. Medutim, u praksi imamo sasvim
drugadiji pristup postupku odabiranja arhivske grade i izludivanja bezvri-
iednog registraturskog materijala, a to se ogleda u slijede6em:
Prvo. Veoma je mali broj imalaca koji pristupaju redovnom go-
diSnjem procesu odabiranja i izludivanja. U toku 1997. godine ovom pro-
cesu pristupilo je 63 imaoca na prostoru nadleZnosti arhiva Tuzla
(podrudje TPK), sto je oko 25o/o od ukupnog broja imaoca u kojima je
izvrSen redovan pregled i naloiene mjere za otklanjanje utvrdenih nedo-
stataka (vidi Prilog 1 .). Od ukupnog broja registratura koie su pristupile
ovom procesu u 1997. godini njih oko 20 do 30% pristupaju redovnom
godisnjem odabiranju grade i izludivanju bezvrijednog registraturskog
materijala. Pozitivni primjeri ove vrste, izmedu ostalih, su: Fabrika soli Tu-
zla, Tuzlanska banka DD Tuzla, ZZPP Tuzla, JKP "Komunalac', Banovi6i,
Op5tinski sud Gradanica, Op6ina Gradanica idrugi.
Drugo. Prisutna je pojava da neki od imalaca pristupaju procesu
odabiranja arhivske grade i izludivanju bezvrijednog registraturskog ma-
terijala, a da prethodni nisu izvrsili sredivanje grade i evidentiranje iste u
arhivsku knjigu. Tako je od 63 imaoca koji su u toku 1997. godin6 pristu-
pili procesu odabiranja i izlu6ivanja, njih 33 prethodno imalo srbdenu
gradu i istu evidentiranu u arhivsku knjigu, Sto je nesto vise od 5O%. Tre-
ba istaci da jedan broj imalaca odabiranju i izludivan.ju pristupa tek onda
kad_a osjeti potrebu za slobodnim prostorom kojeg dobijaju procesom
izludivanja.
. Takode je prisutna pojava ulaska tre6ih lica u registrature i ude56e
istih u procesu .izluiivanja. Utvrdeno je kod vise imalaca da je ovakvim
postupkom unistena velika kolidina arhivske grade, jer se u procesu
odabiranja i izludivanja nije ispoitovala ustaljena zakonska prdcedura.
Medu ovakvim imaocima su: DD ',Mesopromet,' Tuzla, Jp ,,V6terinarska
Izet iabotiC

stanica" zivinice, JP 'Veterinarska stanica" Srebrenik, JKP "Komus"

Gradanica, DOO "Ugostiteljstvo i turizam" Banoviei i mnogi drugi. Kakbo
bi se prekinule ovakve nezakonite radnie Arhiv Tuzla je pokrenuo postu-
pak za utvrclivanje prekrSajne i krividne odgovornosti nesavjesnih imala-
ca i poiedinaca. Arhiv insistira na dosljednom provodenju ustaliene
zakonske procedure kod izludivanja i odabiranja, jer je to jedini na6in da
se izbiegnu nezeljene posljedice ipo gradu ipo odgovorne pojedince i
realizatore ovih sumnjivih postupaka.
Da bi imalac pristupio redovnom godiSnjem odabiraniu i izludivanju
neophodno je priie svega izraditi Listu kategorija sa rokovima duvanja
registraturne grade koju usvaja organ upravljanja imaoca, a da bi se ista
mogla primjenjivati mora se uputiti nadleZnom arhivu za davanje sagla-
snosti. Listu kategoriia sa rokovima duvanla izraCluje komisiia sastavliena
od strudniaka koji dobro poznaju djelatnosl stvaraoca i imaoca registra-
turne grade kao i samu graclu. Da bi komisija mogla valjano utvrditi kate-
i
gorije registraturne grade rokove njenog 6uvania, ista mora biti
upoznata sa op6im zakonskim propisima i internim normativnim akima.
Lista kategorija sa rokovima Euvanja treba da sadrZi: zakonsku
preambulu, pun naziv imaoca, redni broj, klasifikacioni znak, naziv kate-
gorije materijala, rok duvanja ipotpis dlanova komisije koja ie radila na
Listi, kao iovjeru (brol, datum, ipotpis predsjednika organa koji je dao
istu). Nakon dobivene saglasnosti od strane arhiva Lista postaje valiana
za kori5tenie. Clelokupan proces odabiranja i izludivanja je veoma odgo-
voran posao 6ila organizacila zavisi od metodologi.ie samog procesa. U
procesu izludivanja Ce ne mogu izbie6i neka osnovna metodolo$ka pi-
tanja kao: Ko pokrede postupak izludivanja, kada pristupiti procesu
izludivanja, gdie se obavlja izludivanje i koii se materijal izluduje?
Postupak za proces izludivanja bezvrijednog registratorskog mate-
rijala pokre6e imalac u 6ijem je radu nastao tai materiial, ili se kod njega
nalazi po bilo kom pravnom osnovu. Procesu odabirania i izludivan.ia se
pristupa svake godine nakon uradenog zavrinog raduna, a izludivanje
ie odavlja kod samog imaoca ili stvaiaoca ,grade. lzludivanje..se vr5i
onog rejistraturnog materijala kojem su po vaze6oj Listi kategorija,roko-
vi duvania istekli. U proceiu izlu6ivanja imalac arhivske grade duZan je
'svoju
lormirati komisiju od naimanie tri 6lana. U sastav komisije ulaze
strudni radnici koji najbolje poznaiu organizaciiu i djelatnost imaoca ar-
hivske grade i rejistraturriog m-aterijala u cjelini istrudno.su sposobni da
ocijene- kulturnoFistorilst<i Znadal svakog dokumenta. Komisija 6e na
osnovu liste kategoriia sa rokovima duvanja izvrsiti odabir arhivske
grade iz registraturnog materijala i napraviti popis bezvrijednog registra-
torskog materiiala kome su rokovi istekli. Bezvriiedni regiskaturski mate-
riial pr6dloien'za izludivanje se izdvaja iz ostale registraturne grade i
ohlaie na pristupadno mjesto kako bi se mogao izvrsiti pregled o strane
stru6nih radnika nadleZnog arhiva. Osim ovog nadina izdvaianja bezvri-
jednog registraturskog mtterijala postoji i drugi nadin gdje se u posto-

70
 Uabianje arhivske gtaale i i ueivanje bzwijednog rcgistraLtrsl<og nateijala

je6em redoslijedu (na policama) moie obiljeZiti bezvriledni registratorski

materijal koji se predlaZe za izlu6ivanje.
Nakon 5to je komisija obavila gore navedeni posao imalac dosta-
vlja nadleznom arhivu popis bezvrijednog registratorskog materijala pre-
dloienog za izludivanje. Popis se arhivu dostavlja u dva primlerka. Popis
sadrii slijede6e podatke: naziv imaoca u 6ijem je radu nastao materiial,
redni broj, vrstu materijala, granidne godine nastanka materijala (broj re-
gistratora, kutija, fascikli, omota isl,), rokovi 6uvanja, stan,e istepen
oduvanosti materijala koji se predlaZe za izludivanje (vidi Prilog 2).
Po dobijanju takvog pismenog zahtieva od imaoca nadleZni arhiv
6e odrediti svoje predstavnike koji 6e zajedno sa komisijom imaoca, ili
njenim predstavnikom, na osnovu popisa izvrSiti provjeru materijala pre-
dloZenog za izlu6ivanje. Predstavnici nadleznog arhiva u toku i:rovjere
predlozenog bezvrijednog registratorskog materilala mogu isti u cjelini ili
dlelimidno prihvatiti. U sludaju da predstavnici arhiva utvrde da se komi-
sija u svom radu nije pridriavala postoje6ih propisa, naloii6e imaocu da
se utvrdeni nedostaci otklone u odredenom roku.
. . lko se, pak, prilikom pregleda stru6nih radnika arhiva utvrdi da je
komisija radila. u skladu sa ustaljenom zakonskom procedurom i da je
predlo2eni registraturski materijai za otpis propisno (strudno) izdvojeir,
predstavnici arhiva i dlanovi komisije sastavi6e zapisnik o uvidu-za
izludivanje predloienog registratorskog materiiala. Zdpisnik se sastavlja
u aetiri primjerka - po dva za imaoca i za nadleini arhiv. Na osnovu tak-
vog zapisnika nadleini arhiv daje pismeno odobrenie za uni5tenje bez-
vrijednog .registratorskog materijala. lsto se radi u vidu rjesenja, bpet u
eeliri primjerk4 po dva za imaoca iza nadle2ni arhiv. Kada imalac dobiie
odobrenje (rjedenje) za izludivanje registraturnog materijala, isti se razv6-
di u postoje6im evidencijama koje vodi imalac (arhivska knjiga, djelovod-
nik i sli6no).
U arhivskoj knjizi, u zadnjoj rubrici, upisuju se podaci o izludivanju
tj broj rje5enja kojim se odobrava izludivanje i datum kada .ie isio
uradeno. Nakon okon6anja procesa izludivanja imalac predloZeni regi-
stratu.rski materijal, uz jedan primjerak zapisnika i rje6enja, dostavlja pre-
duze6u koje otkupljuje taj materijal ili pak vr6i unistenje istog u prilu6tvu
komisije (spal.jivanjem, presovanjem i sli6no). Svu dokumeniaciji_r vezanu
za proces izludivania imalac je duZan da trajno 6uva.

Rezime
Odabiranje arhivske grade i izludivanje bezvrijednog registratur
skog materijala predstavlja jedan od prioritetnih zadataka svakog imao-
ca i . stvaraoca, pa i samog arhiva. proces odabiranja i izludivanja
doprinosi uvodeniu reda u manipulisaniu ogromnim kolidinama registri-
turne grade koia nastaje u sve ve6im kolidinama. pravni okvir regulisania
tzet Saboie

ove problematike dat je u vaie6em arhivskom zakonodavstvu BiH-a, ko-

jeg su se duZni pridrZavati svi imaoci i stvaraoci registraturne grade.
Odabiran.ie arhivske graCle se vrsi izdvajanjem arhivske grade iz cjelo-
kupne produkcije registraturne grade, a odabira se onaj dio od znadaja
za historiju idruge znanstvene oblasti. lzluduie se, pak, onaj dio registra-
turnog materijala koiem je prestala vaznost za teku6i rad. Odabiranje i
izludivanje se vrSi samo iz registraturski sredene grade. Ovo ie redovan
zakonskl proces i vrSi se svake kalendarske godine.
lzludivanje bezvrijednog registraturnog materijala vr5i se na osnovu
Liste kategorija sa rokovima duvanja koja predstavlja poseban normativ-
ni akt svakog imaoca. To prije svega podrazumijeva izvrsenu valorizacilu
registraturne grade. Odabiranje i izludivanje vr5i se komisijski, s tim da
komisiju dine dobri poznavaoci grade. Na osnovu njenog popisa bezvri-
jednog regiskaturskog materijala, predstavnici arhiva na licu mjesta za-
jedno sa komisijom imaoca vrse provjeru. Nakon toga sadinjava se
zapisnik, na osnovu kojeg nadleZni arhiv daje rjeSenje koiim se odobra-
va uniStenje bezvrijednog registraturnog materijala. Nakon okondanja
procesa imalac pristupa uniStenju (spaljivanie, presovanje ili prodaju
bezvrijednog registraturnog materijala. Svu dokumentaciiu nastalu u pro-
cesu izludivanja imalac je duian trajno duvati.

Literatura
1. Babi6 Vlado, Kancelarijsko poslovanje u svjetlu arhivskih propisa (Prirudnik), Sa-
rajevo 1976, slt. 47-52.
2. Hadzimehmedagic Seada, Sehovid Amira, Rad vanjske sluzbe u ratnim uslovi
ma, Glasnik arhiva iDAR BiH, br.32, Sarajevo 1993, str. 15-'18.
3. KoZar Azem, Arhivistika u teoriji i praksi, kni. 1, Tuzla 1995, str. 125-130
4. Midi6 Radmila, Odabiranje i izludivanje, Priruenik iz arhivistike, Zagteb 1977, slt.
63-88.
5. Savjetovanie o zastiti arhivske grade i registraturskog materiiala, Tuzla'1994.

Summary
Selection of archival materials and elimination of worthless register
record is one of the priority tasks of every holder, producer and archival
institutions themselves. The process of selection and elimination is a
contribution to making more order in manipulating vast quantities of the
register materials that are permanently being produced. The legal frame-
work for regulating these matters has been defined by the B-H laws on
archival activities in etfect that are obligatory Jor all holders and produ-
cers of register materials. Selection of the archival materials is made by
separating them from the total productionof register materials, predomi-
nantly those of interest for history and other fields of science. Eliminated
are, however, the register materials that are no more needed for current

72
 Odabiranje arhivske grade i izluiivanje bezvrijednog registraturskog materijala

activities. Selection and elimination can be made only after the whole re-
gister materials are sorted out. This is a regular legal procedure to be
done once ayeat.
Elimination of the worthless registar materials is done according to
categories and with archival period of time, which is regulated internally
by every holder. lt means that the register materials have to be valorized.
selection and elimination is made by a commission made up of profes-
sionals in the field. Representatives of the archives together with the hol-
der's commission check the worthless register materials on the basis of
the list made. Upon making a record on the check, a decision on destro-
ying the worthless register materials is issued by a dompetent archives.
when the whole process is completed the holder starts destroying unne-
cessary papers by burning, pressing or selling them, The documents ori-
ginated from this process have to be permeanenily kept by the holders.

Prilog 1

ied. Bed. Kontr. Lista lzlud. Arh. Preuz. Stran

OpStina
pr. preg. kateg. knj. grade ke

1. Tuzla 92 98 36 38 23 1 109

2. Banoviii 10 7 3 4 1 3

3. Gradanica 12 8 o 6 5 14

4. Gradadac 7 o 3 2 1

5. Lukavac 10 7 3 6 3

6.
:.
ztvrnrce 1't 13 5 2 1 5

7. Srebrenik 7 2 4 4 1 3

8. Kladanj I 8 2 4

9. Kalesija 13 9 4 '|
2 10

0. Teodak '| 4

'I . Zvornik-Sapna 1 1 1

Ukupno: 172 166 70 bJ 33 1 151

73
f:
Izet Sabotic

Prilog 2

POPrS BEZVHTJEDNOG REqETRATURSKOG MATERIJALA KOJI SE

PREDLAZE ZA IZLUdVANJE

Red Granidne Aokovi Stepen

br. Vrsta materijala god. Kolidina !uvanja oCuv.

1. Ulazne fakture 1986.-90. 12 "e,g. I

5 god. dobro
l
2. Analitika kupaca 1982.7. 5 povza 10 god. dobro

1990.9'1. '10 reg. 2 god. dobro

3. Trebovanjs materijala
'17 reg. 5 god. djelim.
4. Nalozi za knjilsnje 1990.-91.

5. Mjesecni izvjestaji o bolovanju '1985. -90. 5 fascikli 2 god. dobro

6. Periodi6ni obradun 1982.47. 5 omota 10 god. dobro

7. lzvodi 1988.-91. 25 teg. 3 god. dobro

8. Glasacki listidi 1985.-91. 4 ktlije 2 god. dobro

9. Dostavna knliga za Postu 1989.-91. 3 knjige 5 goo. dobro

10. Rissenie o godiS. odmoru 198s.-90. 6 fascikli 5 ood. dobro

11, lUgovori o dielu 1986.-91. 2 rascikl l,;. dobro

Ukupno: 64 registratora, 5 povoza, 5 omota, 3 kniigo, 13 fascikli i 4 kutiio

6lanovi komisii6

1.

2.

3.

74
Nijaz BRBUTOVIC*

REGISTRATURNA GRADA NOVIH IMAI.ACA

Vrijeme radikalnih promjena u svim segmentima drustveno-eko-

nomskog sistema Bosne i Hercegovine, te procesa transformisanja jed-
nopartijskog u viSepartijski politidki sistem, donijelo je proml6n6 u
drustveno-ekonomskim odnosima. prije svega transformacija 6ocijali-
stidkih druStveno-ekonomskih odnosa iakonitostima triisnog ha6ina j:ri-
vredivanja, ustupilo je miesto drzavnom, mjesovitom, privatnom i
zadruinom obliku svojine, Stari koncept (sistem) organizovanja privrede
i drustvenih djelatnosti zemijenjen je sistemom poduzetnistvi i 'slobod-
nog trZi5ta,
. Postavlja:e pilgUe u ko.ioj mjeri je arhivska stuZba u nagoj-nastaie
zemtji,
odnosno u federaciji BiH-a, a osposobljena da bi mogla pratiti
promjene? Posebno na bazi kojih propisa-zakona to ona dini, pogotovo
imaju6i u vidu da je arhivska djelatnost u BiH-u relativno mlddiu po-
redenju sa zemljama Evrope pa i nekim zemljama bivse Jugoslavije.
Ovdje bi posebno bitno biio naglasiti nepostojlnje poseUno{ lnovog;
zakona kojim. se reguli5u pitania arhivske djelatnosti. Jo5 uvijek'se raii
po starom zakonu - Zakonu o arhivskoj djelatnosti BiH (,S1. list SRB|H',,
bt. 21 187).
.. Ve6ina bitnih pitanja vezanih za valjano funkcionisanje arhivske
.
djelatnosti, najblaze redeno neadekvatno su rijeseni.
Nije bez znadaja idinjenica da je arhivska d.ielatnost dobila status
djelahosti-od p_osebnog drustvenog interesa obaveznog za sve seg-
mente druitva. Po sada5njim va2e6im zakonskim propisima utvrdene s-u
ingerenciie arhiva kao ustanove iz oblasti kulture, za nadzor i brigu o ar-
hivs*oj gradi kao kulturnom blagu od neprocjenjive druitvene viileano-
sti. Ta humanisti6ka odredenja pretvara arhive u iavjetodavne ust;nove,
a sve manje u organ driave pred koiem su registrature odgovorne za
izvrsavanje svojih obaveza. Takva funlicija arhiva, u ovoj fazi iazvoja dje-
latnosti, je neophodna. Model, pak, njene realizacije j6 samo pragma-
tidno pitanje.
Nastalim druStveno-politidkim promjenama dolazi do promjena u
organizovanju privredno-ekonomskih organizacija, preduzeia i u-stano-
va, svih oblika svojine. Prije svega nastala su mnogobrojna organizacio-
*Nijaz Brbutovid, arhivist, Historijski
arhiv Tuzla

75
na prestrojavanja privrednih subjekata, tako da su jedni nastavili sa po-
slovanjem, drugi su reorganizovani, a tre6i su prestali sa radom. Stvaran-
jem m6gu6nosii za razvoi novih preduzeia, prije svega razvoj privatnog
sektoral dolazi do osnivinia velikog broja privatnih i miesovitih predu-
ze6a. Takode, nastankom novih drustveno-politidkih promjena, samim
tim, dolazi do formiranja novih dru5tveno-politidkih organizaciia i ustano-
va drZavnog karaktera. Prema odredbama vaZe6eg Zakona o arhivskoj
-sva
djelatnosti, ta nova preduze6a, ustanove i organizaciie, drustva i
ubruZenja gradana i humanitarne organizacije, smatraju se imaocima ar-
hivske graCle, pa se tako u praksi sa njima i postupa.
Nova preduze6a otvaraju mnoga nova pitanja i u arhivima; podev
od procesa evidentiranja novih preduze6a kao registratura, pa preko
normativnog regulisanja njihovog arhivskog poslovanja, do kontrole
uslova za sm;e6ia1 i 6uvanje arhivske grade i registraturskog materijala,
odnosno sredivanja i rukovanja.
Prioritetno je pitanje ustrojavania potrebnih evidencija o imaocima,
bilo da se radi o nbvon'astalim privrednim subjektima-preduze6ima, no-
vim politi6kim strankama, udru2enjima, drustvima i dr' lako su imaoci ar-
hivske grade i registraturnog materijala, po arhivskim propisima, duini
da reddvno dostavljaiu nadle2nom arhivu podatke o arhivskoi gradi, u
praksi oni to vrlo rijetko 6ine. Pogotovo to ne rade.novi imaocl. Otuda
bvidentiranje novih registratura ostaje vazan podetni zadatak i obaveza
kako za re!istrature tako i za arhivsku sluZbu. U tom cilju inicijative arhiv-
skih radnikl idu u smjeru da se novim zakonom treba da regulisu obave-
o
ze nadleinih sudsliih organa da svim novostvorenim pravnim
subjektima blagovremeno obavijeste nadleZne arhive.
Osim toga novonastale dru6tvene promiene traze od svih nas da
se oslobodimo starih poimova inaziva organizacija, ier to izmijenjena
funkcija i statusna pozicija imalaca graCle u vremenu tranzicije nase
drzave imperativno zahtijeva tra2e6i novi postupak, novu kategorizaciju
grade i ocjenu prioriteta u tom poslu. Mi se danas, ios uvijek susre6emo
sa pojavom upotrebe starih pojmova i naziva prilikom kategorizacije ar-
hivske grade i registraturskog materiiala npr.: samoupravljanje, savezni
propisi isl. Naravno mi moramo upotrebliavati u originalu izraze i poimo-
ve i iz tog perioda koji se odnose na arhivsku gradu.
Brojna je problematika koja prati stanje registraturne grade, kao
sto su broine i posljedice takvog stania. Takvo stanje je odraz statusa
kojeg ima arhivska djelatnost u na5em dru5tvu. Postoje6i status ne osi-
gurava joj obavljanje druStvene uloge, koia se prije svega ogleda u
adekvatnoj zastiti arhivske grade u nastajanju.
Prvi uviet uspjesne zastite ove vrste registratura jeste posjedovanie
tadnih podaiaka o broju novih registratura. To se mo2e posti6i usposta-
vljaniem kontakata (saradnje) sa nadleinim sudovima koji vr5e registra-

76
 Registratuna gaata noylh inataca

ciju pravnih subjekata (registratura), tako da oni obavjestavaju Arhiv do-

stavljanjem o svim novim registracijama kao io svim promjenama na
ovo-m planu. Ako bi, pak, radnici vanjske sluzbe Arhiva iSli od sludaja do
sludaja tj, pronala2enjem novih registratura na terenu, to bi bio te2ak i
sloZen posao. Jer, opitepoznato je da nove registrature nema.ju svoje
stalne lokacije, ve6 su prijavljene, odnosno registrovane na jednoj adre-
si, a obavljaju djelatnost na drugoj, dok im knjigovodstvo vode tre6a lica
kod kojih se i nalazi finansijsko+adunovodstvena dokumentacija kao
najbrojniji dio registraturne grade.
Brojne su poteSkode prisutne u uredenju arhivskog poslovanja no-
vih reistratura. Prije svega kod njih treba ova pitanja urediti organiiacio-
no. To podrazumijeva dono5enje normativnih akata: pravilnika o
kancelarijskom iarhivskom poslovanju i Liste kategorija sa rokovima
duvanja, potom evidentiranje registraturne grade puteh djelovodnih pro-
tokola, te sve druge vidove ophodenja sa registraturnom gradom do nje-
nog odlaganja u arhivi. Nakon toga slijede i svi drugi postupci arhivskog
poslovanja, kao: izlu6ivanje bezvrijednog registraturskog materijala,
sredivanje registraturne grade sve do njenog uvodenja u arhivsku kriligu
i dostavljanja prepisa iste Arhivu.
Arhiv Tuzla, odnosno vanjska sluZba Arhiva, je svoje obaveze na
ovom planu shvatila veoma ozbiljno i u skladu sa tim poduzela sve po-
trebne aktivnosti da se tim registraturama izade u susret, tj. da se 6ne
obidu na svim lokacijama, te da im se pruie potrebnl savjeti iuputstva.
No, na tom planu nailazimo na niz pote5ko6a,
Posebno treba istaknuti ve6 pomenuti problem evidentiranja novih re-
gistratura, naro6ito usljed 6estih promjena lokacija. Neke od njih su
smje5tene po privatnim ku6ama gdje duvaju svoje arhive, ili ih pojedinci, nji-
hovi predstavnici, 6uvaju po svojim privatnim stanovima. Zaseban je prob-
lem njihovog nerazumijevanja i nepoznavanja svojih obaveza i nadleinosti
arhivske sluZbe. Mnogi od njih nisu ni duli za arhiv iarhivsku djelatnost. U
tim prvim kontaktima sa radnicima Arhiva oni izraZavaju nepovjerenje i sum-
nju koja je desto i rezultat njihove dnevno - politidke opteredenosti. Npr.
predstavnici pojedinih politidkih stranaka zaztu od na5eg uvida u stanje
grade izmedu ostalog, ipla5e6i se sadrZaja svojih arhiva, odnosno doku-
mentacije, A neka privatna preduzeca i neke humanitarne organizacije se
boje da se pregledom ne "otkriju" slabosti u njihovom finansijskom i materi-
jalnom poslovanju- Ovdje je izuzetak Crveni kriZ (krst) Tuzla koja ima tradi-
ciju u ovim poslovima i dobru saradnju sa Arhivom. Isto tako n5ve politidke
stranke optere6ene su sa sveukupnom politidkom situacijom, od.nosima,
pa, zavisno od svoje procjene, imaju rezervisan pa i nepovjerljiv odnos pre-
ma uvidu u stanje njihovog arhivskog poslovanja.
Problem predstavlja i dinjenica da su mnoge registrature u kratkom
vremenu osnovane i ukinute, tako da do njih arhivski radnici nisu ni stigli
Niiaz Btbutovi'

na vrijeme. Primjer za to su arhive zavidajnih klubova, ratnih predstav-

niStava prognanidkih op6ina, nekih humanitarnih organizacija isl, Sve
nas to navodi na konstataciju da sa radom ove vrste registratura, sa koji-
ma je do sada uspostavljena saradnja, ne moZemo u potpunosti biti za-
dovoljni. Sa ve6inom njih dosadasnja saradnja ostala je na nivou
evidentiranja stan,a, dok drugih pomaka nije bilo.
U toku prethodne godine vanjska slu2ba Arhiva Tuzla uspjela je,
pored svih navedenih pote6ko6a, da evidentira 50 novih registratura, na
podrudiu TPK-a, od dega je 26 registratura iz oblasti privrede, uglavnom
iz privatnog sektora. Dominiraju dionidka druStva i drustva jednog lica.
To su, uglavnom, djelatnosti proizvodnog karaktera, trgovadke djelatno-
sti, osiguravaju6a drustva, privatne radio stanice i dr. Preostale, pak, 24
registrature su iz oblasti vanprivrede. Medu ovim registraturama preovla-
davaju udruienja i organizacije gradana, dru5tveno-politidke organizacije
i instituciie, javna preduze6a ijavne ustanove. To su kulturne organizaci-
je, sportska drustva, humanitarne olganizacije, udruienia gradana pro-
gnanika u toku rata, odnosno agresije na BiH. Dru$tveno politidke
organizacije i instituciie dine politidke stranke (partije) i institucije novih
opstina te drugih kantonalnih institucija i organizacija i dr. uslovljeno no-
vim drustveno politidkim ustroistvom BiH-a. Nova javna preduze6a 6ine
uglavnom radio i televizijske stanice, dok javne ustanove dine novi do-
movi zdravlja i nove Skole i fakulteti.

Rezime
Briga arhiva za registraturnu gradu novih imalaca zapodinje od nji-
hovog evidentiranja, preko postavlianja njihovog kancelarijskog i arhiv-
skog poslovanja na Zakonom utvrdenu osnovu, do nadzora nad stanjem
provodenja utvrdenih normi ponasanja. U praksi je stanie veoma
sloZeno. Sistem evidentiranja nije ureden nekim od nadina automatskog
dostavllanja arhivu inlormacija o novoosnovanim registraturama od stra-
ne nadleZnih sudova i sl. Sve u pro5loj godini evidentirane nove imaoce
(njih 50) radnici Arhiva Tuzla "otkrili" su na terenu - rade6i svoie redovne
zadatke.
i
Odnos, pak, novih stvaralaca imalaca registraturne graCle na
uredenju poslova sopstvenog kancelarijskog i arhivskog poslovanja je
neadekvatan, desto puta sasvim leZeran. Ovo le posebno sludai sa pri-
vatnim sekorom, koji je nepovjerljiv prema svim vrstama kontrole inad-
zora, najde56e iz .azloga nepoznavanja prirode poslova i nadleznosti
kolu arhivska sluZba ima.
I pored svih pote5ko6a kod jednog broja novih imalaca je usposta-
vljeno adekvatno registraturno ophodenie sa graclom, dok su kod ve6ine
njih ovi poslovi na samom podetku.

78
 Registair,,,a gn6a rcvih imahca

Literatura

- .1: K9Z1 Azem, Znadaj i alduslna ptanja zastito arhivsko grade, Savjetovanj o
znaoaju izastiti arhivske grade u posjsdu imalaca u ratnim okohostima, Tuzta i994,si. 2-
3.
2. Sabotid lzt, HadZiabdic Hadrija, Stanjo i problomatika zastite arhivske grade i
registraturskog materijala u posjedu imalaca, Savjetovanjo o znaCaju izastiti aihivske
grade u posjsdu imalaca u ratnim okolnoslima, Tuzla, 1994, str, 4-5.
3. Evidencije vanjske sluzbe Historijskog arhiva Tuzla.

Summary
The archives' care of registry materials belonging to new holders
starts from the moment ol recording those materials, to organising their
office and archival activities as regulated by the Law, to supervising whe-
ther the agreed upon norms ol behaviour are followed. ln practice, the
situation is very complex. The system of recording is not established the
way that information on newly {ounded record offices are automatically
forwarded from the competent courts to the archives. All new holders re-
gistered during last year (about 50 of them) were ,,discovered,, while the
workers of the Archives of Tuzla were performing their regular tasks in
the field.
ln addition, the new producers or holders of the registry materials
behave inadequately and very often nonchalantly in referen-ce to their
own office and archival activities. This is especially the case with the pri-
vate sector, which is still suspicious of any kind of control or supervision,
mostly because of not being familiar with the nature and competencies
of the archival activities. Despite all difficulties, however, there are a cer-
tain number of the new holders who have established the adequate ma-
naging of the records, while most o, the others are at very beginning of
this process.

79
 Detatj sa ovaranja iztoZbe "Ratna 1992. na tuzlanskom okrugu" (u obiektu ArhivaTuzla).

BO
Marjan DOBERNIK*

SKENIRANJE ARHIVSKE GRADE

roPsfl Dlo
1. Dupliranje
Svaki .arhiv je po svoloj lunkciji duZan da Sto viSe za5titi svoju
gradu tako sto 6e napraviti zaititnu kopiju koia predstavlja zamjenu o;i-
ginala,. ako se on izgubi, uniSti ili na drugi nadin oSteti, i radnu (opiju za
upotrebu u ditaonici. Tako kod dupliranj, dobijamo dvile kopije.
Razliditost arhivske grade uslovliava koji postupak (mikrolilmovan-
ie, skeniranje, fotografisanje i drugo) dupliranja 6emo odabrati unutar
jednog. odabranog postupka te koje 6emo aparature upotrilebiti. Zbog
sveg_a toga 6emo arhivsku gradu razvrstati na skupine koje L postupkl
dupliranja razli6ito tretiramo.

2. Vrste arhivske grade i na6ini dupliranja

Arhivska gracla ie iako razli6ita. U ve6ini slu6ajeva (oko g07o sadasnje
arhivske grade) je nosilac informaciie papir razli6itjh oblika i kvaliteta.
Pr'lSi nosioci su manje prisutni, a to ne zna6i da zbog toga nisu man-
je zna6ajni jer predstavljaju drug6ui oblik informacije novijeg datuma (foto-
grafije, filmska grada), ili tek nastaju (diskete, CD ROM-i, kasete isl.).

. Kod odabiranja postupka dupliranja znadajno je dali ie informacija

u boii ili crnobijela.
Flazlidite vrste grade uslovllavaju razlidite vrste dupliranja. Gradu
po tom principu razvrstavamo na:
noviju papirnu gradu, obidno na formatu A4,
- stariju arhivsku gradu razliditih formata, obidno ie to pisani tekst,
- "nestandardnu" papirnu graclu kao 5to su listine, katastarske
-
mape, nacrti i sl.,
rukopisne knjige,
- fotogralije i druge oblike fotografskog materijala,
- film i druge slidne oblike lilmskoga materijala (mikrofilm),
-
* Marjan Dobernik, dipl.ing, Arhiv Repubtike
Slovenije

81
 pergamentna grada sa ili bez pedata,
- zvudna arhivska grada (gramofonske plode i druge vrste
-
zvudne grade obi6no su na magnetnoj osnovi),
tazne oblike kompjuterskih diskova.
-U zavisnosti od vrste arhivske grade odabiramo na6in dupliranja.
Obi6no se:
pergamentna grada mikrofilmira ili fotografira,
- pedati se lotografiraiu,
- fotografiie i slidni oblici fotografskoga materiiala dupliraju se na
-
klasi6ni fotogralski nadin,
filmska gracta se duplira po tzv. mokrom AB postupku,
- zvu6ni zapisi se prepisuju na isti ili drugi medii, Sto vaZi iza du-
- kompjuterskih podataka,
pliranie
papirna gracta se mikrofilmira ili skenira, sto vaii za sve vrste
-
papirne gracle bez obzira na oblik i vrstu papira.
Skeniranie je mogu6e upotrijebiti i kod postupka ,otogralirania.

3. Skeniranie ili mikrofilmiranie

Skeniranie je noviii postupak itek u novile vrijeme postaje aktuelan
i primlenljiv. Skeniranje je jako sli6no mikrofilmiranju,

USPOREDBA MIKROFILMIRANJA I SKENIRANJA

l\rikrofilmiranje
Priprema grade Jednako
Postupak U zavisnosti od grade
upotrebljavamo razliCit
vrste mikrofilmskih koracnih
kamera: za obi6nu gradu,
za knjige, za vece formate itd.
Trajanje postupka Priblizno isto, jer arhivska
grada ne dozvoljava
protodno snimanje.
Trosak za nabavu Manji, jer je mogu6e za
osnovnih sredstava razliditu vrstu grade
upotrijebiti istu glavu za
snimanje a mijenjaju se
samo stolovi.
Proizvod Arhivski mikrofilmski kolut
Skeniranje
Jednako
U zavisnosti od grade
upotrbljavamo razli6ite vrste
skenera: za obienu gradu,
za knjig, za mikrolilm,
loiogratski skener, itd.
PribliZno isto, jer arhivska
grada ne dozvoljava protodno
skeniranje.
Ve6i, jer je potrebno za razliditu
vrstu grade upotriiebiti drukdiji
skener. Tome jos treba dodati
trosak za kompjuter, koji je
obavezan dio opreme.
ArhivskiCD RON,I

Duplikat Radni mikrofilmski kolut Radni CD BOM

82
 TroSak izrade VeCi, jer su potrebne ma5ine Mali, izrada je jednostavna i
proizvoda za razvijanje i dupliclranje. brza
lzrada je sloZena. DuZe je i

Vrijeme trajanja Oko 100 godina kod dobrih Oko 100 godina za Writabte
proizvoda uslova duvanja (niska CD. Uslovi duvanju nisu teski
temperatura i konstantna

Standardizacija
Kasnija obrada Obrada na mikrofilmskom
podataka ditadu i prijenos podataka
(snimaka) na papir.
Mogu6 ;e prijenos podataka
u digitalan obtik (vidi:
mikrofilmski
Vrste grade za Relativno velika mogu6nost
skeniranje poSto je arhivska grada
uglavnom na papiru.
ZaStita zapisa Jednako
Slaba. Hardverska i sottverska
lelnglgsiia pa i krajnjizapis
(CD ROM) se milerild1u.
Obrada na kompjuteru.
Laki prijenos podataka, jer
su veC u digitalnom obliku.
Praktidno sve vrste arhivske
grade osim zvudnih zapisa.
Jednako

II. SKENIRANJE
Skeniranje je postupak kojim originalni zapis pretvaramo
pjurersKt zapis, zatim ga 6uvamo na nekom u kom-
kompluterskom mediju,
obidno je to disk.

skeniranje dokumenata na magnetno optidke ili optidke

diskove
omogu6ava:
duvanje po-dataka (dokumenata) na marom prostoru (25.ooo
stranica na jednom disku),
brzi pregred dokumenata preko krasidnih osobnih
- dokumenti u digitalnom obliku mogu se lako dostaviti
kompjutera,
-
cu' lpak, ovaj postuglk ima jednu veriku.liny: kompjuterst<i narudio_
razvol nip
okondan i starno se jos mijenjaju hardweri i softweri, pi
lac nije poznat odnosno standardiziran.
e.x i krajnji nosi_

Za skeniranje razlidite arhivske grade potrebni su razliditiskeneri:

crnobijeli skeneriza papirnu arhivsku gradu do formata
- crnobijeri skeneriza papirnu arhivsku gradu ve6eg
A3,
- crnobijeli skeneriza knjige,
formata,
-
83
o
R
A
D
A

P
o

T
U
P
A
K

P
R
o
I
Z
v
o
D

K
o
M
B
I
N
A
c
I
,
E

I
Z
?
I
J

Slika 1. Duplirania arhivske grade: lJ = radna kopia A = arhivska kopiia

84
 Skenianie ahivske grdo

skenerl za dijapozitive i druge oblike fotografija,

- kolor skeneri za papirnu arhivsku gradu do formata A4
- kolor skeneri za papirnu arhivsku graalu ve6eg formata,
- skenerfotoaparat,
- mikrofilmski skener, itd.
-
Skenirana slika je ve6 u digitalnom obliku, i tu nastaju za arhive,
koji 6uvaju informacije na duZe vriieme, glavni problemi:

digitalne ifnrmacije zapisuiu se u razliditim lormatima i progra-

mima,
-
nastaju stalno nove verzije programa,
- miienja se hardver, uistinu na bolje,
- miienjaju se diskovi, itd.
-
Taj "razvoj" jos nizdaleka nije okondan ite$ko je predvidjeti koiim
smjerom ide.

Ovdje treba napomenuti ito da je mogu6e danas sve mikrolilmove

digitalizirati i to sa mikrofilmskim skeniranjem, kvalitetno i brzo.

Takvi skeneri su:

SUNRISE SRI 50 Microfilm Scener s lastnim softverom ScanFlo

-
tirme SunRise, koji ie trenutno najbolii mikrofilsmki skener, a slidan mu
je:
MEKEL Avtomated Microform Digitizing System M400L lirme
Mekel.
-
Mikrofilmski skeneri srednjih kvaliteta su:

FUJI-jev skener FUJIX MS 6000 s soltverom Win Scan 5.0 firme

ALOS.
-
MINOLTA MS 3000 s softverom MicroDax 3000 firme Minolta.
-
Treba pomenuti mikrorilski skener za digitalizaciju slaidova odnosno kla-
si6nog filma,

KODAK Professional PCD lmaging Workstation 4000 ali 4200

-
firme Kodak, u kojem je ciieli sistem prilagoden skeniranju kolor slaldo-
va.

85
Marjan Dobernik

III. MIKROFILMIRANJE I SKENIRANJE ZAJEDNO?

o
R
A
D
A

P
o
s
T
u
P
A
K

P
R
o
I
z
v
,&
o
D
/[

K
o
M
B
I
N
A
U
I
t
E

I
Z
L
A
z

B6
 Skeni ranie ahivske gtade

lstovremeno skenirati i mikrofilmovati bi bilo idealno rje5enie, jer bi

sa jednim aparatom dobili mikrorilmski kolut, kojeg bi duvali kao arhivsku
kopiju iskeniran zapis kojeg moiemo dalje obraclivati i upotrebljavati
kao radnu kopiju. Tada nas ne6e brinuti toliko 5ta 6e se dogoditi sa raz-
vojem kompjuterske tehnike, jer imamo mikrofilmsku arhivsku kopiiu.
Glavna prepreka toj ideii je razliditost i loie stanie arhivske gracle.
U praksi takav sistem ve6 postoji, razvio ga le KODAK sa lmagelink
990 skener-mikrofilm aparaturom, koja moie skenirati 90-120 stranica u
minuti, pri 6emu nastaje jos mikrofilmski kolut.
LoSa strana je da sistem upotrebljava protodni skener-kameru i
snima na 16 mm mikrofilm (5to ne zadovoljava arhivske standarde). Tal
sistem namijenjen je bankama i ve6im ustanovama za voclenie tekudih
arhiva i korespondencije. Medutim, ve6 se javljaju drugi proizvodadi koji
razmisljaju u tom smjeru: npr. AIM-Automated lmage Manegment, koji je
razvio AIM 4300 skener-mikrofilm, koji skenira dokumente sa 100-300
dpi u grupi tiff formatu, a zajedno producira mikrofilmski arhivski kolut na
1 05 i 16 mm filmu.

Nadajmo se da 6e dalii razvoj ove tehnike i6i u tom smleru.

Zaklju6ak
U sadasnje vrijeme mikrofilmiranje je ios uvijek najbolji na6in dupli-
ranja arhivske grade. To posebno vaii za arhive koji nisu dovolino kom-
pjuterski opremljeni.
Valjalo bi razmisliti o skeniraniu kao alternativnoj mogu6nosti dupli-
ranja jer tai postupak ima, zbog velike "komunikativnosti" podataka izvje-
snu budu6nost.

Rezime
Referat govori o skeniranju arhivske gracle koja predstavlia novu
tehniku za5tite.
Skeniranje ozbiljno konkurira mikrofilmovanju na 35 mm filmu koii
je do sada vaZio kao jedini standard dupliranja originalnih dokumenata u
arhivima.
Prednosti mikrofilmiran,a su u njegovoj standardizaciji, relativno
iednostavnom rukovanju i ragirenosti po cijelom svijetu.
Skeniranje je relativno nov postupak, koji ie tijesno povezan sa
opstim razvojem radunara, ali je to tehnika koja se iako brzo mijenja, ta-
ko da je do krajnje standardizacije joi uvijek daleko. Prednosti skeniran-
ja su u tome, Sto se skeniran dokumenat (to je sada digitalan zapis)
moze lako obradivati.
Madan Dobrnik

Summary
The article deals with scanning ol the archival materials as the new
protection technique. Scanning as such is seriously competing 35 mm
microfilming as yet considered to be the only standard way of copying
the original documents in the archival institutions.
Standardization, relatively simple operating and worldwide use are
the advantages of microfilming.
Scanning is a relatively new procedure, closely connected to deve-
lopment ol computers. As it is well known that those techniques change
very quickly standardization is not very likely to happen soon. Easy pro-
cessing ol a document that is scanned (it is a digital record now) is one
of the advantages of scanning.

88
Fahrudin F. KULENOUC*

MIKROFILMOVANJE I SKENIRANJE
U REGISTRATURAMA

1. REPROGRAFIJA

. .. lnformacije su se kroz, historiju duvale na na6in koji je omogu6avao

da ih ljudi.tog vremena. najtakie diralu ida njima rukulir. erile tii nitlaAe
gootna, tntormacije zapisane na papirusu bile su dostupne samo oda_
branim. a danas Stampane, umnoiene, memorisane ria mikrofilmu ili
raaunaru dostupne su skoro svima. Tu je i lnternet i drugi informacioni
sistemi koji su od svijeta napravili "Globlalno se/o', ili Sto b-i u Bosni rekli
"Dunjaluk je k'o fildian".
su prvi proizveli Kinezi od otpadaka svile. U Evropi se papir
- Papir
po6eo proizvoditi u 12. a na Balkanu u 1 6. stoljedu. Godine 1d22. uvede_
ni su standardni formati papira koji se upotre6ljavaju idanas. O5te6enja
paprra prema uzrocima mogu se razvrstati na bioloska, fizidka ihemijska
oStecenja. Svjetlost, prirodna ivje5tadka na sve vrsle papira djeluje Stet_
no,_Kao I previsoka temperatura i vlaznost. Treba pomenuti i oSte6enja
pra5inom, gasovima iz vazduha, kiselinama isl. Veliko kulturno iteh-
nidko blago zabiljeieno na papiru vijekovima je stradalo od vatre i drugih
raza'anja, pa i u zadnjem ratu to se vidjelo u nasoj zemlji.

, Kopiranje, umnoZavanje iStampanje dokumenata svih vrsta u po-

vecanoj, smanjenoj ili originalnoj veli6ini naziva se reprografija. pojam re-
prografija. zvanidno je usvojen na Medunarodhom k6ngresu za
reprografiju 1963. godine u Kelnu. Reprografija je specifidno-podrudje
obuhvata sa dva pojma: reprodukciju i fotografiju, a ukazuje i na teh-
ni6ka sredstva koiim se odr'edena znanja iis-kustva prenose ikorisnici-
ma.. Do. 1 955. postoialo je samo nekoliko reprograiskih postupaka za
kopiranje i umnozavanie dokumenata dok ih ciana--s ima neikoliko deseti_
na isvakim danom se pojavljuju novi, a drugi postupci se zanemaruju jer
su prevazideni.
2. MIKROGRAFIJA
2.1 Razvol mikrografije

.. JoS 1 895. godine patentiran je prvi pronalazak iz oblasti primiene

mikrofilma. Mnogi pronalasci pa iovaj prvo se po6eo primjenjivati u ;ato_
* Fahrudin F. Kulenovic, arhivisl, Arhiv Fedracijs Bosne i Hercegovine

89
Fahrudin F. Kulenovit

vima. Tokom Francusko-Pruskog rata 1870171. u opsjednutom Parizu

Francuzi su primali i slali vijesti na mikrofilmu Tako snimljene telegrame
Drenosili su bolubovi. U vr6menu od decembra 1870. godine do 29 ja-
huara tezt] godine, dana kapitulaciie Pariza, reprodukovano je
2.5OO.OOO depela. U jednom letu lolub je mogao da pre-nese do 80 000
depe5a, padriine 20 iiiedi, odnosnb 1.600.000 riiedi ili 5.333 stranica tor-
mata A4'
Druga prelomqa ta6ka u primieni mikrografile nastala je poiavom
male kamire'"Lajka'z ('1925. godine) koja ie bila i osnova za izradu niza
aparata koii su omogu6avali primjenu mikrofilmske tehnike, Svoju rene-
srn., ora iehnologiii ie doZivjela'u Drugom svjetskom ratu kada je dak i
vojna posta iz SAD rirri*rolilmovana iu tom obliku transportovana u Evro-
pu. trtd ta; na6in je teiina originalnih dokumenata od ,edne tone svedena
na 50 kg.

2.2 Dokumenti za mikrofilmovanie

Pri mikrofilmovanju razlikuiu se dviie grupe dokumenata:
- pasivna dokumenta koja se mikro{ilmuju u cilju obezbjedenja, od-
nosno sigurnosti 6uvania,
- aktivna dokumenta, koja se mikrofilmuju u cillu bolje organizaciie
posla i sluie u svakodnevnom radu.
Neke od prednosti mikro{ilma su primjenom savremenih radunara
prevazidene, ali mikrofilm ie u nekim svojim osobinama jo5 uvijek ne-
zamjenjiv.
Primjena mikrofilma se dijeli na detiri osnovne grupe:"
.l
. Mikrofilmovanje poslovne dokumentaciie,
2. Mikrofilmovanje tehni6ke dokumentacije,
3. Mikropublikaciie,
4. Mikromatika - mikroflm kao izlazni mediium eleKronskih radunara'
Predmet naseg razmatranla ie prva grupa, odnosno mikrofilmovan-
je poslovne dokum6ntaciie, uz'oivri na mikrofilmovanje tehnidke doku-
mentacije.

2.3 Mikrofilmski materilali

Mikrofilm ie poseban crno-bijeli, a u . novije . vrijeme i kolor, film'
Upotrebliava se'neierforirani, radi ve6e po-vr5ine snimanja, Sirine 1 6 ili 35
mm, poriexad i lilni 105 mm. Danas su u Siroi upotrebi srebreno haloge-
nidrii' mikrofilmovi za prvu generaciiu jer imaju dokazanu arhivsku trai-
nost, dok za kopije odnolno daijnle generaciie .koriste se diazo i
vezikular filmovi. b6novna osobina'ovih hateriiala je da omogu6avaju
veliko umanjenje od 1:5 do 1:400, te veliko razlaganje.

90
 M ikrofil novanie i skeni tanie

2.4 Postupci mikrofilmovania

Mikrofilmovana informacija je umanjena reprodukciia originala na
filmu kao nosiocu informacija - mediiumu. Pojavljuje se tu i poiam mikro-
matika ili mikrografija koji podrazumjeva mikrofilmske tehnike, organiza-
ciju sniman.ja i koristenje.
Mikrofilmovanje se vr5i pomo6u posebnih kamera.4 Zavisno o vrsti
dokumentacije i mnogim drugim faktorima, upotrebljavaju se protodne ili
koradne kamere. Na protodnim kamerama snimaju se nepovezani, poje-
dinadni listovi od formata dekova ili avionske karte pa do tormati Ae.
Ulaganje moZe biti pojedinadno ili automatsko sa brzinom od preko 5OO
dokumenata u minuti.
Koradnim kamerama se snima povezana dokumentacija (knjige) ili
ona .dokumentacija koja je lode oduvana pa bi postojata opasnost
o5te6enja listova prilikom prolaska kroz sistem valjaka kod proto6nih ka-
mera.
. Razvijanje je slijede6i korak u postupku mikrofilmovanja. Nakon
snimanja, u posebnim uredajima procesorima (razvija6icama), mikrofilm
se razvija, fiksira i ispire vodom. Ovo moZe biti obavlieno i u samim ka-
merama tzv. procesnim kamerama. Posebna paznja treba biti posve6ena
ispiranju jer od toga ovisi trainost filma.
Kontrola mikrofilma je dvostruka. Prvo se kontrolise kvalitet snim-
ljenog materijala, sto je danas u doba automatskih kamera i procesora
skoro uvijek zadovoljavaju6e . Za ovu kontrolu koriste se test snimci i in-
strument - denzitometar kojim se mieri gustina (zacrnjenje). Drugi vid
kontrole je potpunosl snimljene dokumentacije odnosno da li je neito
od predvidene dokumentacije za mikrofilmovanje mo2da ispuSteno.
Konfekcioniranje je postupak koji je obavezan samo ako smo iza-
brali da mikrofilm ne duvamo u rolni - svitku nego u obliku dzeketa ili kar-
tica.
Dupliciranje se vr5i ako pravimo radnu isigurnosnu kopiju. Ove
dvije kopije se radi sigurnosti 6uvaju na odvojenim miestima.
ditadi sluze za uve6avanje mikrofilmskog snimka na veli6inu origi-
nala. Pri izboru ovih uredaja treba voditi ra6una o obliku mikrofilma kojim
raspolazemo, ali i o boji ekrana.
iitadi - Stampadi koriste da se dobiju, brzo ijeftino, sa mikrofilma,
kopije na papiru velidine originala.

2.5 Konfekcioniranje mikrof ilma

Koji 6e se oblik mikrorilma odabrati ovisi o oblasti primjene, Film
nakon sniman,a irazvijanja moZe se duvati ikoristiti u raznim oblicima i
to:
Fahtudin F. r'ubt1ovi6

1. Film ostaje u smotku i do 2ellenog snimka se dolazi odmotavan-

jem smotka, koje'moie biti rudno iautomatsko. Kalem se moie sm,estiti
i u kasetu sa jednim ili dva kalema.
2. DZeket je 6est oblik konfekcioniranja gdje se mikro{ilm stavlja u
plastidne dZepi6'e povezane u grupe od 5 do 6 redova. Naivise se koriste
bieketi dimenzila ios x 1ag mm. Jedan dio na samom dzeketu ie nami-
jenjen vidljivom ispisivanju naslova ili oznaka.
3. Mikrofis ie mikrofilmski list, nai6e$6e veli6ine 46, sa odredenim
brojem snimaka od 30 od 320. Nastaje kao direktan izlaz iz fis kamere ili
kao kopija dieketa.
4. Mikrofilmska kartica ie 80 kolonska bu$ena kartica kod koje ie u
dio izmedu 55. i 77. kolone uba6en mikrofilm 35 mm. Ovai oblik se kori-
sti za tehnidku dokumentaciju, a za neku drugu dokumentaciju koristi se
kombinacija dZeketa i kartice.

2.6 Na6in pretraiivania datoteke na mikrofilmu

Problem kako na6i traZenu informaciju postoji bez obzia na medi-
jum memorisanja - papir, mikrolilm ili radunar. lnformacija se mora pro-
naci brzo, lahko i jednoznadno.
U principu pristup intormaciji na mikrofilmu je trostepen:
1. Pronalazak odgovaralu6e jedinice mikrofilma (rolne, kasete,
dieketa, mikrofiSa),
2. Prcnalazak dokumenta (stranice, crteza) na koiem se trazena in-
formacija nalazi,
3. PronalaZenje traZene informaciie sa dokumenta,
Da bi se to ostvarilo kod mikrofilma su razradeni sistemi pre-
traZivanla, zavisno od sistema kontekcioniranja i raspolo2ive opreme'
Uvode se sistemi kodiranja, ali naibolle je prilagoditi posto,ie6i sistem koji
se koristi za dokumentaciju u papirnom obliku, naravno ako on zadovoF
java. PretraZivanje moZe biti manuelno, poluautomatsko i potpomognuto
ra6unarom.

2.7 Mikrofilmovanie tehniike dokumentaciies

Brza obnova njemadke industrije i uop5te privrede nakon Drugog
svjetskog rata bila je mogu6a i zahvaljuju6i mikroJilmu. Sva dokumentaci-
ja-o obiektima, tehnologiji pa i o strudnjacima bila je mikrofilmovana u
bviie kobiie i pohraniena nadva odvoiena mjesta. Bat se zavrsio i nije bi-
lo iotrebno firojekovati proiektovano. Da je duvanie ove dokumentacije
od izuzetno! zhadala uvjeriti smo se po zavrSektu ovog rata_.kada ie
po6ela reko-nstrukciia u iatu o5te6enih obiekata. Njena specilidnost.u
bdnosu na drugu d6kumentaciiu je u tome sto se sastoji od pisanog di-

92
formata A0. Ta vrsta dokumentacije se snima na mikrofilm Sirine OS mm.
Pasivnu dokumentaciju, gdje je udestalost pristupa mala, najcielishodniie
je driati u rolni.

2.8 Mikrofilm u Bosni i Hercegovini6

Za pionia primiene mikrolilma u svijetu smatran je profesor Von ln-
terson koii je 1933. godine formirao mikrofilmsku biblioteku na karticama
1 3 x 1 6 cm. U Bosni mikrofilm je koristen priie pomenutog profesora.

Podeci primjene mikrofilma na teritoriji BiH vezani su za dru5tvo,,La Be-

nevolencija" koie ie 1928. pokrenulo akciju proudavanja arhivske grade o
Jevrejima u Dubrova6kom arhivu. Uvidjelo se da bi taj posao bio lakie
obavljen kada bi se spisi koji se odnose na Jevreje iz na$ih kraieva nasli
na jednom mjestu. Drustvo je pribavilo dio sredstava i pristupilo nabavci
opreme kojom su se mogli snimati i reprodukovati dokumenti. Snimanje
dokumenata na film vr5eno je i ranije, ali obi6nim fotoaparatima, a ne
specijalnom opremom.
Druga faza primjene mikrofilma smatra se period pedesetih godina
kada su nabavljeni moderni ditadi za mikrofilm i kamere, a dlo te opreme
je pripadao i Rudarskom institutu u Tuzli.
f re6a laza primjene mikrofilma podinje sedamdesetih godina kada
se iavlja ve6i broj onih koji posjeduiu opremu za mikrofilmovanie i koriste
j"e. Medu prvima je Zavod za socijalno osiguranje (Z|PO), Lutrija, MUp,
ZTP, Energoinvest, a posliie Privredna i druge banke. Neposredno pred
rat bilo je preko trideset firmi koje su imale opremu za mikrofilmovanje,
ali je broj korisnika bio mnogo ve6i.

2.9 Priprema dokumentacije za mikrofilmovanje

Osnovni uslov za uspleSnu realizaciju primjene mikrofilma je da po-
stoji red u papirnoj dokumentaciji, jer ni mikrofilm ga ne6e uvesti, nego
6e biti joS gore. Problemi koji se uo6avaju prilikom mikrofilmovanja doku-
mentacije su: nesredena dokumentacija i loSe oduvani originali. princip
koji je usvojen u ve6ini mikrofilmskih centara, da dokumentacilu za mi-
krofilmovanje priprema korisnik, daje dosta dobre rezultate. Prije mikrofil-
movanja potrebno je izvrsiti organizacione i tehnidke pripreme bez
obzira snimamo li aktivnu ili dokumentaciju koia je ve6 pre5la u pasivnu,
odnosno arhivsku gradu. Ne6emo govoriti ovdje o obavezi izrade: ,,Liste
kategorije sa rokovima 6uvanja dokumentacije". Upravo ta Lista je osno-
va za izlu6ivanje i odabiranje dokumentacije koja 6e se duvati trajno, pa
prema tome i to je prva grupa dokumentacije za mikrorilmovanje.
Fahrudin F. f.ubnoviC

Ne treba razmi5ljati samo o mikrofilmovanju dokumentacije koja se

treba i mora trajno 6uvati. lsplati se miklofilmovati i dokumentaciju koju
6emo 6uvati samo dvije godine, a pogotovo deset godina.

2.10 Kolor mikrofilm

Postoje oblasti primjene mikrofilma gdje nije dovoljno imati uvid u
tekst ili crtez nego je potrebna i reprodukcija boja. To dolazi do izraiala
kod mikrofilmovanja starih ilumiranih rukopisa, anatomskih atlasa, arhi-
tektonskih nacrta...U tim sludajevima se primjenjuje kolor mikrofilm koji je
imao manjkavosti, boja nije imala arhivsku trajnost, kontrast je bio lo5,
rezolucija je bila ispod zahtijevanog nivoa. Skup i komplikovan proces
razviianja le nemogu6nost ieftinog i brzog kopiranja na papir, su bili ra-
zlozi koii su odbijali potenciialne korisnike od primjene ovog medija za
6uvanje dokumentacije. Razvoj materiiala za snimanje i usavrsena opre-
ma dovela je do toga da se kolor mikrolilm po svojim karakteristikama
pribli2i i crna-bijelom mikrofilmu. Pri duvanju nb temp6raturi 4oc i 4o"/o rc-
lativne vlaZnosti trainost je i nekoliko stolje6a.

2.1 1 Pravni aspekti

Pravni aspekti prihvatanja mikrofilma kao dokaza, umjesto original-
nog dokumenta, nije dovoljno rijesena. Postoji dosta literature o ovom
pitanju. Nije sigurno da 6e ovakav dokument biti pravno prihva6en kao
dokaz u postupku, tako da je na onome koji podnosi dokument kao mi-
kroformu da dokaZe autentidnost. Neki autori iz zemalja gdje mikrolilmo-
vanje ima tradiciju na ovo su odgovarali: "Gospodo, dokazite vi da nije
dokaz!" Jedan, ne iiedini uzrok ovog stania je nepoznavanje mikrografi-
je od strane onih koji trebaju o tome da odluduju i ugrade u zakonske
akte.
Pomenimo i sopstveno iskustvo. Jedna banka u Sarajevu imala je
obimne novdane transakcije sa inostranim partnerima, ali uslov je bio da
listu potpisnika dostavi na mikrolilmu odnosno fisu. Prihvatili smo se tog
posla bez obzira Sto nismo imali iskustva na bankarskim poslovima. Do-
nijeli su originalne potpise uz imena potpisnika. GreSke prilikom kucanja
i mrlje na papiru ispravljane su kvalitetnim korekturnim lakom. Nakon
snimanja svaka ispravka na originalu se uodavala na mikrotilmu. Kada
smo te dokumente kopirali u kserografskoj tehnici, kako se i danas radi,
na kopijama nisu primje6ivane ispravke ni pod uve6alom.
Falsifikata je bilo i bez mikrofilma. Uradr se falsifikat, kopira i ovjeri
da je vjeran originalu. Sada je organu uprave prepuSteno da prihvati do-
kumenat kao vjerodostojan, ili navod u njemu da osporava drugim pu-
tem. U svijetu su podeli primjeniivati mikrofilm mnogo prije nas, riiesili su
tako da organ koji je mikrofilmovao moie iSudu podnijeti kopiju sa mi-
krofilma na papir uz ovjeru da je original mikrofilmovan bez izmjena i u

94
 M i l.rofi Im ova ni e i s ken ian i e

nepromijenjenom poredku. Takva izjava, potpisana od strane svih onih

koii su ue,estvovali u procesu snimanja, snima se obavezno na kraju sva-
ke mikrofilmske jedinice (rolne, dZeketa). U biv5oj Jugoslaviji bito je za-
kona koji su dozvoljavali unistavanje originala nakoh mikrbf ilmovan ja,
odnosno njihovo duvanje samo na mikrofilmu. MiSljenja o tome su se ia-
zlikovala, od republike do republike, naravno ne samo o mikrofilmu.
U SAD je 1940. godine usvojen zakon koji dozvoljava zamjenu ori-
ginala na papiru mikrofilmovanim dokumentom koji se priznaje kao do-
kazni materijal na Sudu. Prema uslovima mikrofilmska kopijd mora biti
napravljena u uobidajenom poslovanju i pod odrealenim udldvima. Mora
postojati m_ogu6nost reprodukcije originala. Kopila mora biti zadovoljava-
juce identifikovana. Ovi uslovi pokazuju da osoba koia radi na mikrofil-
mskom .programu mora biti odgovorna za njega uz pridrzavanje
propisanih procedura. Svaki mikrofilm bi morao sadr2avati izjavu'o
ovlaStenju za mikrofilmovanje, datum snimanja, imena osoba (oje su
uaestvovale u procesu mikrofilmovanja (snimanja), te izjavu kako je origi-
nalni dokument unisten. Da bi ispostovali navedene uslove'mnole
dr2ave su propisale standarde za iavne ustanove, a i ostale, o tome k-a-
ko mikrofilmovati. Cesto se ovi standardi ugledaju na standarde za mi-
krofilm Nacionalnog biroa za standarde i NMA (SAD) i medunarodne
standarde. Ni jedan zakon ne moZe predvidjeti bai svaki pravni slu6aj,
ali postoji usaglaSavanje i prilagodavanje.
Kada je u Zakonu o ra6unovodstvu8 predvidena mogu6nost ',da se
dokumentacija 6uva i na mikrofilmu", javili su se oni koji su bili protiv ito
su tumadili ovako: "Jeste, tadno Zakon predvida duvanje i na mikrolilmu,
ali ne kaze samo na lilmu". Nakon toga je bila jo6 jedna dopuna pome-
nutog 6lana. koja je precizirala: "Dokumentacija iz stava prvog ovog 6la-
na, koja se 6uva na mikrofilmu ne mora se duvati i u originalur,. eosiile je
uvedena i masovnija primjena ra6unara, ali prode dosta vremena dok se
njihova primjena uvrsti u zakonsku regulativu.

2.1 2 Kako realizovati mikrofilmovanle?

Kada se govori o nekoj novoj organizaciji poslo^vanja postavljaju se
dva osnovna pitanja: sta se dobija i koliko to ko5ta?v Mikrofilmovan.ie se
moZe realizovati u sopstvenom mikrofilmskom centru, u usluZnom mikro-
filmskom centru ili kombinovano, neSto da sami radimo, a nesto u nekoj
drugoj laboratoriji. Svaka varijanta ima manjkavosti, ali iprednosti. Bez
obzira na izbor varijante trebamo imati bar jedan 6itad za mikro{ilmove i
ormari6e za odlaganje filmova.

2.1 3 Pozitivni efekti mikrofilmovanja

Mikrolilmovanjem se postize:
jednostavan i brz pristup informacijama,
-
95
Fehd.lin F Kulenovii

u arhivskom prostoru do 98olo,

- usteda povoljniji uslovi rada u odnosu na klasi6nu arhivu,
- neuporedivo obezbjedenje povierliive dokumentacije,
- efikasniie
- efikasnije cuvanje dokumentaciie od mehanidkih i hemijskih
o5te6enja i unistenla,
bea, sigurna i ekonomi6na dislokacija dokumenata u vanred-
-
nim uslovima.
Neke ustede se ne mogu lako izrazili u novcu, ali ako samo
radunamo na uStedi prostora, investiciia u malim firmama se isplali a ka-
mo li u velikim. Oslobodimo li mikrofilmovaniem prostor od 20 m' u ko-
jem mogu raditi dva radnika i donositi miesedno bar 800 DEM dovoljno
govori u prilog mikrofilmovanja.

3. SKENIRANJE
3.1 Op6ti poimovi
Dva su osnovna nadina dobijanja slike u radunaru: crtanjem iske-
niranjem. lsto tako je i sa tekstom: moZemo pisati ili skenirati gotov tekst.
Pisanje i crtanje ovisi o kreativnosti pojedinca, niegovom poStovaniu pra-
vila. Skeniranje je komplikovaniji postupak. Svaki crteZ, slika ili fotografija
nastala na ra6unaru ili pomo6u ra6unara, naziva se radunarskom grafi-
kom. Razlikuju se dvije osnovne vrste ove gratike: vektorska i rasterska
ili bitmap-grafika. Bitmapirana grafika je niz ta6kica raznih boja. Poiasni-
mo i pojam rezolucije: to je broj tadki na jedinici povriine, broi tadaka na
kvadrani in6 (col = 2,54 mm). Rezolucija od 250 tadki po indu govori
nam da je slika od jednog inda pretvorena u ta6kice, sviietle ili tamne,
kojih ima 250 na ind i ozna6ava se 250 bpi.
Mogu6e su tri tehnike implementa procesa na slici i to:opti6ka,
elektroni6ka - analogna i digitalna). Opti6ko procesiranje koristi optidke
elemente za provodenje procesa - naodale, fotografska tehnika. Analo-
gno procesiranje slike u elektridnoj ,ormi, pa se alteraciia slika vrii po-
mo6u "elektronskih" sredstava. Primjer TV slika.
Digitalno procesiranje se vr5i pomo6u raiunara. Slika se predsta-
vlia pombcu ta6aka odredenog intenziteta i gustine. Ovo je uiedno i nai-
k6mpleksnija operaciia nad jednom takvom slikom. Korijeni ovog
procesa seZu iz ranih Sezdesetih godina kada ie NASA podela da provo-
di svoj lunarni naudni program pokuSavaju6i da okarakterise povr5inu
Mjeseca u cilju podrSke Apollo programu.
Kod digitalne slike postoie tri klase operaciia nad slikom: 1. po-
bolj5anje kvaliteta slike 2. analiza slike i 3. kodiranje slike.
Pobolisanje kvaliteta slika mo2e biti pobolisanie kontrasta ili pro-
storno pobolj5anje i slika se razlikuje od originala. To le ve6 vidljivo

96
 M i krofr I n o v anie i s ke ni ra nj e

odavno u na5oj Stampi, gdje prednja6i Feral tribjun. Analiza slike daje
numeridke ili grafidke informacije radi opisa neke slike i prepoznavanja
oblika. lzvorne slike mogu biti sa fotografije, TV-a, radara, tekata, itd.
Tipidna crno-bijela fotografija sastavtjena je od nijansi sivog (gdje
. raspon
je od crnog do bijelog) predstavlja kontinuatnu sliku. Da bi de
takva slika pretvorila u digitalnu mora se semperirati, tj. uzimaju se uzorci
osvjetljenja lotografiie, svakom uzorku se daju numeridke vrijednosti op-
sega osvjetljenja. Uzorak se naziva element slike ili pixel, Slika se digitali-
zuje u kvadratnu reietku (mrezu) pixela, i svaka se oznadava pirom
koordinata koje obiljezavaju red i kolonu. Takode se definiiu ograniden_
ja.na proces. digitalizacije terminom rezolucija. Cilj je da se prili[om digi-
talizacije ne izgube sve informacije koje sadiZi ori!ihalna sti(a.

3.2 Video disk

lz potrebe da se ,,konzervira" W program 1 935. godine u Engle_

skoj pojavio se video disk, a zadnjih desetak godina ovaj disk se piila_
godava potrebamao informatike. prema nadinu biljeienja signala video
diskovi se dijele nav: mehani6ke, magnetne, kapa6itivne i op-ti6ke. lzgle-
da da je budu6nost u optidkim video diskovima, ali se mogu srest-i u
upotrebi imagnetni video diskovi. Kod televizije imamo pokietnu sliku,
dok video disk u informatici reprodukuje mirnu iliku onoliko vremena ko-
liko korisnik Zeli, ali i pokre6e sliku na zahtjev korisnika, pronalazenje in-
formacije je automatsko, jer je svaka slika adresovana, a pretraiivanje je
potpomognuto radunarom. U kombinaciji sa disk jedinic6m, slidno dZu_
boksu sa 64 ili 128 pojedinadnih diskova moie se imjestiti do 26 miliona
stranica, a informacije sa njih se mogu prenositi na dal.iinu.
Aso^cijacija za upravljanje slikom .ie 1986. organizovala izloZbu i se_
minar u San Francisku. Ve6 tada je 2'S proizvodida predstavilo optidki
disk. i odg-ovaraju6i hardver. U inlormatiEkoj djelatnodti video disk' je te
godine (1986 ) progtaSen proizvodom godin6. ti:ak u tom periodu ofitidki
orsk Je rmao skroman uspjeh iz vise razloga.
P9.red svih navedenih prednosti ova tehnologija ima i nekih man_
..
lkavosti i nepoznanica. Prva je cijena koja je, relativno, visoka, zatim ne_
dokazana trajnost, pogotovo magnetnih medija.
Sim-ulacija starenja u laboratorijskim uslovima nije garanciia trajno_
-.
sti. Jvlikrofilm se. moie 6itati golim ljudskim okom, bez up6trebe dodatnih
masina. To znadi da podaci ne mogu biti "zakljudani unutra', zbog zastar
jelosti opreme ili prom.iene tehnologije analizatora. podaci na video
di_
sku su samo masinski ditljivi, standardi za programe jos nisu usvojeni pa
se de5ava da samo zbog razlike u programiria se ne mo2e na nefdm
drugom radunaru. proeitati tj. aktivirati disk. ponekada je to kao sa
oracnrm parom mtadenaca koji su za vjendanje dobili hladnjak pun kon_
Fahrudin F. rnJbrcvie

zevi, ali nisu dobili i otvarad konzervi, koje usput redeno imaju i ogra-
nideno trajanje.
Skeniranjem i unoieniem podataka preko tipkovnice - tastature uz
upotrebu odg6varaiu6ih programskih paketa, mogu6e je ne samo imati
uvid u dokumentaciju, nego i u sve podatke u njoj, o tvorcu fonda, bibli-
ografiju, smje5tai i slidno ali se mora imati u vidu dinjenica da,e za to,
osim opreme, neophodna i programska podrska.

3.3 Minimalna konfiguraciia raiunara za skeniranie

Medunarodni savjet alhiva objavio ie uputstvo o digitalizaciii doku-
menata (slika) u arhivama. Propisana je i minimalna konliguracija za
''
radne stinice, a to su: - CPU-486 za PS, odnosno 68030 ili 40 za Mac-
-
tosh, RAM: 8 MB, - Hard disk: 500 MB + 14" monitor 800 x 600 pixela
(72 dpil 72 Hz podriana sa video karticom 2 MB video RAM - CD - ROM
sa lokalnim, mreznim i modemskim (telefonskim) pristupom.
Ovakva konfiguracija ie krajem 1996 godine kostala 1.500 $. Da-
nas (1998. godinet ovakva konfiguraciia je preskromna, ier se za ove
novce moqu-nabaviti mnogo mocnije maSine. U troskove treba ukalkuli-
sati skenei i programe. Nalalost mnogi prilikom kalkulacija ne uzimaju u
obzir cijenu programa, koji mogu ko5tati koliko i hardverska oprema, pa
i viSe.

4. Skenirati ili mikrofilmovati?

U radunarskom sistemu se do sada preko tastature unosio samo

mali dio podataka koji je potreban za podrSku informacionom sistemu'
Pojavom optiEkog diika i prate6e opreme poiavljuje se "lnformaciona
ba2a" koia ie integraciiom dlike, podataka, zvuka i pokreta moZe nazvati
multimeciija, zavis-no od namlene. Skeniranjem iuno5eniem podataka
preko tip(ovnice - tastature, uz upotrebu odgovaraiu6ih programskih pa-
keta, mbgu6e je ne samo imati uvid u dokumentaciju, nego i u sve po-
datke u ijoi, ali se mora imati u vidu iedna dinjenica da je za to osim
opreme neophodna i programska podrSka.
Privudeni nekim zvudnim sloganima informatidkih znalaca, mnogi
pozivaju na CD-ROM i skeniranje dokumenata, a zanemaruju mikrofilm'
kako 6i se preka:ivao iedan optieki disk, disketa ili magnetna traka u
jednom klasidnom EHC-u u toku agresije na Bosnu, pos-ebno
bkruienom Sarajevu? MF je ditliiv u analognom obliku. U nu2di moiemo
uzeti luou i proditati Sta' ie snimlieno. Kompiuteri se za 3-4 godine
usavrsavaju, i vremenom ie se tal rok skra6ivati. Da li 6e se mo6i ditati
CD i na n6vim ma5inama? Dakle, treba ga presnimiti uz upotrebu odgo-
varalu6ih uredaja. U Americi postoii iedna izreka: c-ovjek ne moZe da izb-
iegne tri stvari: smrt, porez i gubitak podataka u racunaru.

98
 ..ie "ili-ili",
..... .ll.kon
svega ostaie dilema mikrofilmovati ili skenirati?
nego "i-i" odnosno skenirati za upotrebu,
Odgovor ni_
a mikrofilmovati radi
za5tite. Prob-lem ie u troikovima ivremenu. Riesenje je u integrisanim si-
stemima ko,i omogu6avaju istovremeno i jedno i drugo. Ne[e firme su
vec ranue razvite sistem koii to omogu6ava ina sajmu u Hanoveru
(1996.) izloZe_na je koradna kamera za istovremeno skeniranle imikrofil-
movanje na tilm 16 mm. U vedini zemalja standard za mikiofilmovanje
dok-umentacije formata do A3 je mikrofilm.l6 mm. Brzina skeniranja je i0
do 90 sekundi 29
iedan dokument na formatu A4. Za isto vrijeme'sd sni_
mi na mikrofilm 300 dokumenata.
. Od pojave prvog CD-ROM uredaja nije proSlo mnogo vremena, a
njil''ovi^crj-el3. jg p-ata na nivo disk jedinica od prije nekotik.-o godina. Me-
diji u CD-BOM jedinici su po obtiku idimenziji j'edhaki audio dD-u. poda_
cr.se zaptsuju samo na jednoi strani u obliku nizova binarnih brojeva. Na
taj prostor se moraju smjestiti zapisi od 55 MB.
Sa mikrofilmovanjem i skeniranjem se u svijetu daleko stiglo a taj
se posao sve viSe i brie razvija. Krajnje je vrijeme da se i u na56j zemlji
pride tom poslu Sto prije, sistematski i dugoro6no. Ne smije se dbzvoliii
da se..bilo kad ibilo gdje ponovi ,'Vije6nic,,, ,Orijentalnl inititut, iti druge
havarije. Skeniranje dokumenata za pohranjivinje kori5tenje tre6a i
pazljivo planirati u smislu odabira opreme, metoda, ali pokuiati biti i vi_
zionar u ovom poslu.

Bezime
U radu su ukratko dati osnovni podaci o mikrofilmovanju: 6uvanju,
odrzavanju iupotrebi mikrofilmova, te pripremi dokumenata za mikrofil_
movanje. Navedena je i obaveza izrade liste sa rokovima duvanja doku_
mentacije, a koja je vezana za odbir dokumenata za mikrofilmovanje. U
osnovnim crtama izloieni su i pojmovi o skeniranju dokumentacije, na_
vedena minimalna konfiguracija opreme za skeniranje i korisdenjb tako
memorisane dokumentaciie, te je, sve u svemu, ponuden odgovoi na di-
lemu: mikrofilmovati ili skenirati.

Napomene:
1. O. Frank, Die mikrofitm technik, Stuttgart 196t.
2. Pod pojmom "kamera, smatra se ono sto mi zovemo ,,foto-aparaf,, a ne kamera
koja snima pokretne stike. Taj pojam se podrazumijeva i u datjem teisj
3. M. Cveki6, Mikrofilm u informacionom sislemu, Tehniaka knjjga, Zagreb.1978.
str. 10.
4. Vidi napomenu l.
5. Vidi: Fahrudin Kulenovi6: Za&ita projektno-tehnidke dokumentacije, Glasnik
arhi,
va i DAR BiH, br. 34, str. 4&50.
Fahrudin F. fabnovie

6. Fahrudin Kulenovi6, Mikrofilm u BiH, Glasnik arhiva i DAR BiH, br. 27, Sarajevo
1987, str.37.
7. O Listi vidjeti u: Azem Kozar, Arhivistika u teoriji i praksi, knjiga 1, Tuzla 1995, str.
125. -130.
8. Zakon o radunovodslvu, izmjene idopune "Sl. lisl SFRJ", br. 38/86.
9. Vidi: napomenu 6.
10. An introducction to digital imaging tor arhives, Augusl 1996.

Summary
The basic information on microtilming, keeping, maintaining and
use of microfilms as well as preparing ol documents for microfilming are
given in thi article. An obligation to make a list with the archival time for
document related to selection of documents to be microfilmed is also
mentioned here. ln addition, outlined are the concepts of scanning of
documents, minimal configuration of the scanning equipment and use ot
documents memorised this way. Actually, the answer to dilemma: to
scan, or to microfilm, is offered here.

100
Nermana HODzl6*

RUKOVANJE REGISTRATURNOM GRAOOM

U arhivistidkoi terminologiji registraturnu gradu 6ini sva produkcija

grade koja nastaje u preduze6ima, ustanovama, udruienlima i sli6no, tj.
u posjedu stvaralaca i imalaca, bez obzira na vrstu vlasni$tva (avna, pri-
vatna). To znadi da ova graala nastaje iz praktidnih potreba. Neki njeni
dijelovi gube praktidnu vrijednost nakon odredenog vremenskog perioda
(2, 3, 5 ili '10 godina), dok drugi imalu istorijsko znadenje. Na osnovu to-
ga moie se re6i da grada posmatrana u cjelini, od svog postanka, po-
stepeno mijenja karakter. U operativi ona ima prakti6no znadenje da bi
kasnije teZiste njenog znadenja pre5lo na naudnu stranu. Da bi se
sa6uvao ba5 taj dio graCle, neophodno ie od samog podetka za5titom
obuhvatiti cjelokupnu gra(lu, a to je prili6no dug i sloien proces koji zah-
tijeva strudnu organizaciju i voCtenje.
Odlaganie grade u administrativnoi praksi obavlja se po odredenom
sistemu i postupku. Potrebno je znati sistem sredivanja, koii dolazi do
i ai:qa kod koriStenja grade, ier od njega zavisi nadin pristupa gracli. Da bi
se omogu6io pregled nad graclom, kao i upotreba poiedinih akata u te-
ku6em poslovanju, potrebno je gratlu odlagati i duvati u odredenom redu.
Ovi poslovi se obavljaju po utvrClenim nadelima koii zavise od organizacije
poslovanja pojedinih preduze6a, ali medu niima ima i slidnosti koje su re-
zultat zajednidkih cilieva. Prema tome, u cjelokupnom postupku ophodenja
sa registraturnom gradom, mora se voditi raduna o tadnosti, jedinstvenosti,
ekspeditivnosti, preglednosti, ekonomidnosti i budnosti. Da bi se sve ovo
moglo i prakti6no ostvariti potrebno je da radnici, koii rade na kancelarU-
skim poslovima, dobro poznaiu poslove iradne zadatke koje obavljaju, kao
i da su upoznati sa dielokrugom rada svake organizacione jedinice predu-
ze6a (registrature) u kome su zaposleni.
Unutra5nju organizaciiu preduze6a, ustanova, organa uprave i dru-
gih organizacija dini unutra5nja podjela rada na odgovaraju6e organiza-
cione jedinice, a u skladu sa poslovanjem organizacija.
Ovakva organizaciia rada uturduje se normativnim aktom (pravilni-
kom) koji urecluje:
organizacione ledinice (odjeljenja, odsjeci, sektori itd.),
- raspored poslova i radnih zadataka na izvr$ioce sa opisom po-
-
slova (broj izvr5ilaca, strudna sprema, uslovi rada i dr.),
*Nermana Hodric, arhivist, Historijski arhiv Tuzla

101
 pravila o organizaciji unutra5njeg rada (strudni kolegij, planiran-
-
ja, programiranja itd.),
posebna ovlaStenla i prava u vrSenju poslova (ukovoClenje ra-
-
dom organizacionih jedinica i dr.).
Sve odredbe sadriane u pravilniku donosi nadleini organ.
Pored gore navedenog potrebno ie, radi pravilnog obavljania po-
slova, poznavati iodredene termine kao sto su: akt, prilog, predmet, do-
i
sije, pisarnica, arhiva, te pojmove arhivska grada registraturski
materijal.
Arhivska grada predstavlia onaj dio registraturne grade koji ima
trajnu vrijednost za istori.iu, kulturu idruge nau6ne oblasti. U svakoj zem-
lji postoje propisi koji reguliSu sadrZaj arhivske grade. Tako se prema
odredbama dlana 3. Zakona o arhivskoj djelatnosti BiH ("Sluzbeni list SR
BiH", broj 21l87), arhivskom gradom smatra: "pisani, 5tampani, fotografi-
sani, filmovani, fonogratisani ili na drugi nadin zabiljeien dokumentarni
materijal od trajne vrijednosti' .
Registraturski materijal dini onal dio registraturne gracle koji ima
vremenski ogranidenu vriiednost. Prema odredbama dlana 2. citiranog
Zakona njega 6ine: "pisani, crtani, Stampani, fotografisani, filmovani, fo-
nografisani ili na drugi nadin zabiljeien dokumentarni materijal, nastao u
radu drudtveno-politi6kih zajednica, organizaciia i njihovih organa, orga-
nizacija udruienog rada, drugih samoupravnih organizacija i zajednica,
dru5tvenih organizacija, gradanskih pravnih i fizidkih lica, sve dok se iz
njega ne odabere arhivska gra(la."
Pisarnica je organizaciona jedinica registrature (najde56e samo u
organu uprave) gdje se vrSi prijem, otvaranje, pregledanje, rasporedivan-
je, zavoClenje idostavljanje akata ili predmeta u rad organizacionim jedi-
nicama unutar preduze6a-registrature.
Arhiva je prostorija u kojoj se duvaju zavr5eni i arhivirani predmeti i
evidencije. Pisarnica i arhiva 6ine iednu organizacionu cielinu u kojoj
podinje i u kojoj se zavriava rad sa aktima.
Kretanje spisa od ulaska ili nastanka u organizaciji do smjestaja u
arhivu (popularno kazano - kolanje dokumentacije) se, u naikra6em,
moZe objasniti na slijede6i nadin:
Po5tu prima radnik pisarnice neposredno od stranke, putem do-
stavljada ili putem postanske sluzbe, stavljaju6i otisak prijemnog Stambil-
ja ili potpisom u dostavnoj knjizi, dostavnici ili povratnici. Radnik otvara
obi6nu po5tu, dok povjerllivu istrogo povjerljivu po5tu otvara direktor ili
radnik koji je za to posebno ovlasten. Postu upu6enu na odredeno ime
ne otvara radnik pisarnice nego je predaje imenovanom, koji 6e sluZbeni
akt ponovo vratiti u pisarnicu na evidentiranje. Primlieni akti se razvrsta-
vaju po organizacionim iedinicama i upisuju (zavode) u djelovodni proto-
kol. Stavljanjem Stambilja u desni gornii ugao spis dobiia redni broj
protokola, datum prijema i organizacionu jedinicu.

102
 Ru kov a nje rcg i strafrr nb n g raal, n

Protokol sluzi da se registruju spisi koii ulaze ili izlaze iz organizaci-

je, kao i oni koji sluZe za internu upotrebu ustanove u koioj naataju. Na
podetnoj slranici protokola upisuje se naziv organizacile i lodina. Podet-
ni broj je 1, a po isteku godine protokol se zakliuduje zadnjim rednim
brojem uz pedat i potpis radnika i rukovodioca. U protokolu ne treba upi-
sivati "izvorno", "vlastito" ili "ovdje" nego naziv organizacije ili odreClehu
(usvojenu) skra6enicu. U ve6im organizacijama uz protokole se rade i in-
deksi ili kazala u koje su upisani nosioci pojedinih predmeta, a radi
lak5eg pronalaienja.
Nakon evidentiranja poita se putem interne dostavne knjige dosta-
vlja odreclenom referentu ili organizacionoj jedinici, Sto zavisi od unu-
trasnje organizacije poslova. Putem interhe dostavne knjige akti se
dostavljaiu onoga dana kada su evidentirani u protokolu ili najkasnije na-
rednog dana. Ova knjiga se vodi po ve6 propisanom obrascu, a svaki
radnik svo.jim potpisom potvrdi primitak akata.
. U pisarnici (prijem poste), zavisno od organizacione strukture,
moie raditi jedan ili vise radnika a svaka organi,aciona iedinica moze
imati svoJu internu dostavnu knjigu.
Knjigovodstvena i tinansijska dokumentacila za koju se vode po-
sebne evidencije (ra6uni isl.) se ne zavodi u djelovodni protokol nego u
knjigu raduna a putem iste referentima ili ovlaStenom radniku (Sto zavisi
od organizacije posla). Na primljene radune stavlja se Stambilj ali se uno-
si redni broj iz knjige raduna. U ovoj knjizi referent ili ovlaiteni radnik pot-
pisom potvrduje prijem. Ovo je vaino ista6i da bi se izbjeglo dvostruko
evidentiranje istog spisa.
Kada se predmeti obrade, ri.ie5e i potpi5u vra6aju se u pisarnicu
(radi otpreme ili arhiviranja) ito dostavnom knjigom u kojoj se iotvrttuje
prijem (razvodenje u knjizi). Rererent koji vra6a predmet duZan je nai-
naditi naain otpreme, ta6nu adresu ili "a/a" ako isti treba arhivirati. U ne-
kim organizacijama iorganu uprave referenti su duZni naznaditi na aktu
rok duvanja. Razvodenje akata ili predmeta vrii se upisivanjem u odgo-
varaju6u rubriku djelovodnog protokola.
Rije5eni akti ili predmeti mogu se duvati u pisarnici ili organizacio-
nim jedinicama (operativna dokumentacija). Svaka organizaciona jedini-
ca mo2e imati svoju pisarnicu ali na nivou organizacije (registrature)
mora postojati tzv. centralna pisarnica icentralna arhiva. Predmeti se
moraju predati u centralnu arhivu najkasnije 2 godine od nastanka.
.. U arhivu se predmeti mogu odloZiti po organizacionim jedinicama,
klasifikacionim znacima i godinama, a unutar predmeta po rednim broievi-
ma protokola odnosno, prema prvobitnom poretku nastanka. Predmeti su
ulozeni u registralore, lascikle ili kutiie, odnosno u tzv. registraturske jedini-
ce duvanja na koiima se upisuje klasifikacioni znak, godin-a i raspon biojeva
protokola (od-do), a u arhivi su registraturske jedinice smjestene na odgo-
varaju6e police, ormare ili kase. Kod ovakvog hadina odlaganja dokum6n-
tacije u arhivu moZemo re6i da je arhiva registraturski sredena.

103
 Pogled na sredenu arhivu

Prostorija u kojoj ie smjestena dokumentacija mora biti uslovna

(bez direktne sundeve svjetlosti, vlage, jake vru6ine, za5ti6ena od
pozara, insekata, glodara, eventualne krade isl.), primjenjujudi stand-
arde inormative UNESCO-a, Pravilnik o uslovima irokovima duvanja re-
gistraturskog materijala i arhivske grade, kao i odabiranja arhivske grade
iz registraturskog materijala ("SluZbeni list SB BiH", broj a1l88) ili Stand-
arde i normative koje je arhivska sluZba BiH-a usvojila 1991 . godine. Ar-
hiva mora biti u blizini pisarnice a obavezno u istoi zgradi i da slu2i samo
za smjeitaj dokumentacije. Ovu prostoriju je potrebno redovno provie-
travati a povremeno (bar jednom u godini) opra5iti uloZenu dokumenta-
ciju i podove brisati krpom namodenom u dezinlekciono sredstvo.
Poznato je da nepovoljna temperatura, vlainost, hemijske supstance u
zraku kao i direktna sun6eva svjetlost ubrzavaju prirodni proces starenja
i raspadanja dokumenata. Potrebno je odrzavati red u spisima a time i u
arhivi jer takav nadin osigurava brzo pronalazenie akata i obezbjeduie
potpunu sliku istoriiata preduze6a-registrature (osnivanie, organizacijska
struktura, organizacija rada i sl.).
Da bi dokumentacija u arhivi bila uvijek uredno odlo2ena potrebno
je svake godine izluditi i unistiti bezvrijedni registraturski materijal kome
je istekao rok traianja. lzludivanje iunistenje te dokumentacije diji su ro-
kovi duvanja istekli vrSi se uz saglasnost i kontrolu nadleznog arhiva.

104
 Rukovanje rcgistatutbfi graCbm

je smjeStena u arhivi treba da rukuje samo

-Dokumentaciiom koia
zaduieni radnik-arhivar. Organizacione jedinice srecrenu dokunientaciiu
primopredainim zapisnikom dostavljaju u arhivu. U ve6em broju registrir-
'5to
tura pored zaduZenog lica za rad u arhivi u istu ulaze i drugi, dbvodi
do.remedenja odredenog reda u odloZenoj dokumentaciji pi 6ak i nesta-
janja-akata u ve6oj ili manjoj kolidini. Arhiva, takode, ne smile stuiiti za
smjestaj stvari koje nisu arhivska grada i registraturski matdrijal; doku-
menti se ne smiju driati na podu ili prozoru kao ni u prolazima medu sta-
laZama; akta ne lreba spajati metalnim spajalicamd jer one vremenom
korodiraju i o5te6uju papir. UspjeSno rukovinje znadi odrZavanje cjelo-
kupne grade u registraturski sredenom stanju, uz vrSenje svih onin riOnli
i postupaka koji su propisima predvideni (prijem gracle, odlaganje, izda-
vanje na revers, izludivanje bezvrijednog registraturskog mateiipth itO.1.
Radnik koji rukule arhivom moie izdati traiene predmete reterenti-
ma ili ovlaStenim radnicima uz obavezno zadulenje pi.rtem reversa. U re-
vers se upisuie_broj akta ili organizacione jedinice i potpis lica kod koga
se nalazi akt. Po isteku odredenog perioda a najduie do krala teku6e
godine, radnici su duZni vratiti izuzeti predmet pri demu radnik drhive po-
niStava revers.
Tehnidka dokumentacija se stvara u procesima istrazivanja i pro-
jektovanja ali i kao rezultat naudnoistraZivadkog rada u oblasti ieniiXe.
Ova dokumentacija (tzv. tehnidka arhivska grada) predstavlla arhivsku
gradu kao vrstu pisanog izvora (crteZi, prora6uni, tehnidki opisi, grafiko-
ni, fotosnimc-i, predraduni, kartografski i topografski materiiai) te se odli-
kuje specifidnostima. Specifidna je kako u sadriaju tik6 u vrsti i
materijala na kome se radi. Zbog svega gore navedenog potrebno je
ovu.vrstu grade pravilno naudno{ehni6ki obraditi i obezbijediti njeno
pravilno duvanje. Ovakva dokumentaciia se u nekim registraturami ne
nalazi u arhivi i njome rukuju stru6notehnidka lica (inZenjeri), te vreme-
nom ili dolaskom novih radnika nastanu poteSko6e u rukovanlu istom.
No, bez obzira na specifidnost, tehni6ka dokumentaciia treba ba bude
odloiena u arhivu i popisana da bi njome mogao rukovati arhivar. Ovak-
va dokumentacija se u arhivi odlaie u posebnu policu od najstarije do
najnovije godine nastanka.
kraju, v?ino je istadi da.ie za pravilno rukovanje registraturnom
- Naneophodno
gradom poznavati vaZe6e zakonske arhivske idruge propi-
se kao i organizacionu strukturu registrature. Nemaran odnos pienia do-
kumentaciji je neprihvatliiv sa arhiviatidkog, pravnog i uopste d'rustvenog
i civilizac-ijskog stanoviSta, ler nam je ista pcitrebnala sa'da5nje i budu65
generaciie.

Rezime
Da bi se saduvao onaj dio registraturne grade koii ima naudnu i
kulturnu vrijednost, neophodno je od samog po6etka (nastanka) zasti_

105
tom obuhvatiti cjelokupnu gradu, 5to je prilidno dug isloZen proces koii
zahtijeva strudnu organizaCiju i vodenje. Odlaganje grade u administra-
tivnol praksi obavlja -e po odreclenom sistemu i postupku.
UspjeSno rukovanje registraturnom gradom podrazumijeva
odr2avanlb c,elokupne gricre u registraturski sredenom stanju, uz vrien-
je svih dnih'radnji i pbstupaka koji su propisima predvideni (prijem
'6uvinje,
gracte, odlaganje, izdavanie na revers, izludivanje bezvrijednog
iegistiaturskiog' materilal'a, predaja' nadleZnom arhivu itd.). Kako je za
prlvilno rukovanje registraturnom gradom vaino poznavati organizacio-
hu strukturu preduze6a, neophodnb ie poznavati i vaZe6e zakonske ar-
i
hivske druge propise. Nemaran odnos prema dokumentaciji ie
neprihvatljiv sa arhivistidkog, pravnog i uop5te drustvenog i civilizacij-
skbg stanbviSta, ier nam je dokumentacija potrebna zaleku6e poslovan-
je, izbog svoie kulturno-istorijske vrijednosti i za budu6e generacije.

Literatura
1. Arhivist, broj 2, Beograd 1972,
2. Arhivski viesnik, sv. 4 do 5, Zagreb 1962.
3. Azem Koiar, Arhivistika u teoriji i praksi, knj. 1, Tuzla '1995.
'1976.
4. Kancelarijsko poslovanje u svietlu arhivskih propisa (PriruCnik), Sarajevo
5. Pravilnik o uslovima i rokovima duvania registraturskog materijala i arhivske
grade, kao iodabiranja arhivske grade iz registraturskog materiiala, "Sluzbeni list SH BiH",
broj41/88.
6. Prirudnik iz arhivistike, Zagreb 1gir/.
7. Zakon o arhivskoj djelatnosti, "Slurbeni list SR BiH',btoi21l87

Summary
ln order to preserve the archival materials having a cultural or
scientific value it i! necessary (from the very beginning) to protect the
complete archival materials through a long-lasting and complex process
which requires a professional organization and management. Filing of
the records in eveiyday administrative practice is done according to the
speciric system and procedures.
To manage the register materials successlully means to. keep the
whole archives-maintained by following all the procedures and ways re-
gulated bV the law (acceptance of documents, ,iling away, keeping, si-
dning oui, discardihg worthless register materials, handover of the
mateiials to a competent archives etc.) For a proper archives handling it
is necessary to be tamiliar with the organizational structure of a compa-
ny as well ds with the archival and other regulations in force. lnesponsi-
bie attitude lowards documentalion is unacceptable from the archival,
leoal. social and civilized point of view, because we need those records
foi our current business dctivities but also because of their cultural and
historical value for the future generations.

106
E6efa BEGOVIe*

PREDAJA REGISTRATURNE GRADE NADLEZNOM

ARHIVU

Neka opsta pitanla

. .. .Zakonom o arhivskoj djelatnosti BiH-a (,,St. list SR BiH,', bt.21lg7.)

definisani su pojmovi registraturskog materiiala i arhivske graate, i to:
"Regishaturski materiial obuhvata izvorni i reprodukovani (pisani,
crtani, _Stampani, fotografisani, filmovani, fenogralisini ili na drugi na6in
zgbiljeZen) dokumentarni materijal, koji je nas[ao u radu druitve-no-poli-
tidkih zajednica i. drustveno-potiiidkih biganizacija i njihovih organa, or-
ganrzacrja ud_ruzenog rada, drugih samoupravnih organizacija i
zajednrca, dru5tvenih organizacija, gradanskih pravnih lica i tizidmn tica
(u daljem tekstu: imaoci registraturskog materijala), sve dok se iz njega
ne odabere arhivska grada." (dl. 2.)
"Arhivska grada obuhvata izvorni i reprodukovani (pisani, crtani,
-Stampani, {otograrisani, filmovani, ,onografisani ili na druiji nadin zabil-
jeien) dokumentarni materiial od trajne vrijednosti iznadala za istoriju i
druge nauene oblasti, za kulturu uopste i za druge drustvene potrebe,
koji je nastao u radu druitveno-politidkih zajednica i dru5tveno-f oliti6kih
organizacija i njihovih organa, organizacija udruienog rada, diugih sa_
moupravnih organizacija i zaiednica, dru5tvenih organizacija, gradinskih
pravnih lica lfizidkih tica (u datjem tekstu: imaoci arhivske jrade dl. B.)

. Da bi se arhivska grada kao dobro kulturno-istorijskog naslijeda

mogla trajno duvati i kao izvor podataka racionalno korisiiti, potrebrio je
da bude pohranjena u arhivskim ustanovama. Ustvari, jedan od osnov_
nih zadataka arhiva ieste bas prikupljanje i preuzimanje grade od imala-
ca registraturne grade. U. Sirem smislu, pak, poa piikuptlanlem gracre
podrazumijeva. se pronalaZenje, er/identiranje,
irivremeni dmfStaf i osi_
guranje grade izvan arhiva, a zavrSni postupak prikupljanja je 'preuiiman_
je grade u arhive.
Zna6aj preuzimanja arhivske grade u arhive je visestruk:
za nauku: da na temeliu relevanlnih istorijskih izvora istrazi i
-
obradi istorijske procese idogadaje ida uspjesnije iazvija nove metode
istrazivanja u nauci uop5te. pravilnim prezeniovanjem, aihivska grada je
* Esela Begovi6, arhivist, Historijski
arhiv Tuzta

107
Elela Baoovit 1oB

mo6no sredstvo spoznaje istine i suzbijania improvizaciie, iednostranih i

proizvoljnih tumadenia i mistilikacija. Jer, sa6uvani dokumenti su dragoc-
jeni svjedoci bez kojih bi nam ostale nepotpuno razumljive mnoge poia-
ve u proSlosti, bez kojih ne bismo mogli nazriieti ni5ta od budu6nosti;
za gra.lane pojedince: u ostvarivanju njihovih li6nih prava iinte-
-
resa kao i zadovoljavanja njihovih kulturnih potreba;
za arhivistidku teoriju i praksu: da ostvari dalji znadajan napre-
-
dak arhivistike kao naudne discipline, da 'azradi nau6no egzaktne princi-
pe i kriterije valorizacije i kategorizacije arhivske grade itd.
Na6in preuzimania arhivske grade izmedu imalaca arhivske grade i
nadleinog arhiva reguiisan je dlanbvima 1 9. do 21 . aktuelnog Zakona-o
arh ivskoj ilelatnosti'i Uputstvom o na6in u primopredaie arhiv:k!..9!'age
izmedu imilaca arhivskb grade i nadleZnoi arhiva ("S1. list SR BiH", br'
4/88), i to:
'L lz sluZbenih Potreba:
a) arhivsku gradu nastalu do 15.05. 1945. godine'
b) nakon isleka roka propisanog za duvanie u registraturama (nai-
kasnije po isteku 20 godina od njenog nastanka),
c) nakon ukidanja, odnosno prestanka sa radom imaoca arhivske
grade i registraturskog materijala. Organ koii ie donio akt o prestanku ra-
Ia odnosio ukidanju, duZan je da u roku od 60 dana preda nadleinom
arhivu registraturski materijal i arhivsku graClu imaoca grade ko,i prestaie
sa radom i 1o u sredenom stanju.
d) prisilnim preuzimanjem (na osnovu posebnog rjesenia) od ima-
laca arhivske i registraturne gracle koii ne osiguravaju ni osnovne uslove
za zaStitu i osiiuranje grade, pa je grada ugro)ena od o5te6enja,
unistenja ili nestajanja,
e) preuzimaniem napuitene arhivske gtade za koju se ne moZe
ustanoviti kome priPada,
f) prinudnim preuzimanjem od osoba koje neovlaSteno drze gradu
koja je drustvena imovina 0avna grada),
g) razmjenom gracle sa drugim arhivima'
h) povratom iz inostranstva na osnovu medunarodnog sporazuma
(restitucija),
2. Darovanjem ili oporukom vlasnika (gradanskopravnih lica' fi-
zidkih lica, porodica),
3. Otkupom od vlasnika,
4. Deponovanjem grade u arhiv od strane vlasnika ili njegova
ovlastenika (depozit).

108
_ Arhivska grada se koristi u naudne, kulturne i druge potrebe u ro-
kovima koje utvrdi nadleini arhiv iimalac koii predaje gradu,
ainivsXu s
tim da ti rokovi ne mogu biti duii od 20 godina od d'ana nastankl arhiv-
ske grade. U izuzetnim sludajevima nadla:ni organi BiH-a mogu odrediti
rokove du2e od rokova iz prethodnog stava za koriitenje pojedine arhiv-
ske grade, s tim da ti rokovi ne mogu biti duZi od 50 godina od dana na-
slanka arhivske grade.
Ve6 je nagla5eno da arhivi, pored arhivske grade u dr2avnoj svojini
..
(javne. grade), preuzimaju i arhivsku gradu u pritatnoi svojini (dirov6n-
.
jem, otkupom i depozitom).
Predmetom darovanja i kupoprodaje moze biti samo grada u pri-
valn_om vlasnistvu. To je grada koja je nastala radom gradanikopravnih i
nztcKth.ttca I porodica, a ne predstavlja sluibenu dokumentaciju. Kod ku_
poprodaje.takve grade nadleini arhiv ima pravo prede kuprile. Vtasnik
grade u privatnom vlasniStvu moie gradu prodati tie6em licu t6k kada se
ustanovi da arhiv za nju nema interesa.
. .
Pod.depozitom se podrazumijeva predaja graCle od strane vlasnika
(gradana i gradansko-pravnih osoba) arhivu na duvanje pri demu idalje
zadrlava svoja vlasnidka prava. Ugovorom se utvrctuju ieriod aepon6-
vanla r poseDnt ustovi.
. Arhiv preuzima arhivsku gradu od imalaca sredenu po sistemu i na
na6in kako je bila sredena iarhivirana u doba kada je registraturski na-
stajala. Na duvanje i predaju grade arhivu u srectenom ltanju imaoca
obavezuju zakonski propisi. Arhivska grada koja se predaje niora biti u
registraturski sredenom stanju, odloZena u arhivske kutiie, 'uskladena sa
Listom. kategorija registraturskog materijala sa rokovima 6uvanja koju je
donio.imalac arhivske grade i upisana u arhivsku knjigu. U rejistraiuri_
ma gdje se vodi evidenciia registraturne gracte (arhivika knjigla) primo-
predaja se. vrsi prema to, evidenciji i podaii iz nje unose se u
primopredaini zapisnik.
Preuzimanje nesredene grade od imalaca prouzrokuje, kako arhivu
kao ustanovi, tako iarhivskim radnicima u njemu, dodatne poslove.
Sredivanje nesredene gracle iziskuje vise vremena, obrada se 6esto od_
gada a grada ostale duZi vremenski period nepristupa6na
iavnosti. Kada
se ima u vidu i nedostatak spremiinog prostora i adekvatne opreme u
ve6ini arhiva, postaje iasno za$to je poirebno da grada u registraturi bu_
de pripremljena za predaju.

Primopredala grade iz registrature u arhiv

1 . Popis grade

V"9 je na"glaseno da .je nadin primopredaje arhivske grade izmectu

,imalaca
. i nadleznog arhiva regulisan Zakonom i Uputstuom.

109
 110

Arhivska gracla, upisana u arhivsku knjigu i izdvoiena za predalu,

popisuie se po -vrstama, godinama i kolidini. Uz prijedlog za primopreda-
ju ima5ci arhivske gracte dostavlialu arhivu tri primjerka popisa grade, a
dva zadriavalu za sebe.
Popis grade koja se predale arhivu sastavni je dio primopredajnog
zapisniki a tieba da bude sastavljen po slijede6im na6elima:
diplome (povelie) treba popisati pojedinaEno, naznaiiti naziv,
-
ko ih je i kome izdao, kratak sadr2aj, vremenski raspon, iezik istanje;
stariie kancelarijske knjige takode treba popisati poiedinadno
-
(navesti naslov, vrstu - npr. protokol, registar itd., autora, godine ili vre-
mensko razdoblje nastanka) ;
kod novijih kancelarijskih knjiga treba popisati knjige poiedi-
nadno
- (ta6an naziv, godine). Ako se preuzima ve6a kolidina, istovrsne
knjige se mogu upisati pod jednu stavku, uz naznaku vremenskog raz-
doblja;
ve6e koli6ine sredenih spisa (op5ta arhiva, finansijska doku-
-
mentaciia i sl.) popisuju se po godinama s naznakom vrste spisa ibroja
kutija, sve2njeva, omota isli6no. Ako se preuzimaju nesredeni spisi po-
trebno je u popisu navesti pribli2ne granidne godine i pribliZnu kolidinu
(izraienu brojem sveZnjeva ili duZnih metara);
za kartoteke se upisuje naziv ili vrsta kartoteke, godina ili raz-
-
doblje i podetna izavrsna oznaka kartona (redni broievi, slova isl.);
ostala arhivska grada (planovi, karte, fotografije) se popisuje
-
pojedinadno sa naznakom naslova, vrste, autora, godine ili vremenskog
razdoblia nastanka);
priru6ne knjige i publikaciie takocre treba popisati ako su pred-
met
-
primopredaje.

Kod prihvatanja napuitene arhivske grade arhivski radnici duZni su

sastaviti zapisnik koli 6e, pored predstavnika arhiva, supotpisati vlasnik
ili korisnik objekta gdje je grada pronadena. Ako ito niie mogu6e, dinie-
nice o toi gracli mogu se zabilieziti u obliku izvjestaja. U dokumentaci,i o
preuzimanju treba, pored osnovnih podataka, zabilieiiti gdje ie grada
prona(lena i okolnosti pod kojima je do5lo do niezina napuStania.

2. Primopredajni zapisnik
U arhivskom poslu ulazak arhivske gracle u arhiv ie vtlo valna laza,
pa mu stoga keba pokloniti narocitu pa2nju, a primopredajne dokumen-
te izraditi sto preciznije.
Primopredaja arhivske grade vr5i se komisijski. Komisija, sastavlje-
na od predstavnika imaoca arhivske grade, kao predavaoca, ina-

110
 PAdaja registatunE grade nadteznon ahiw

dleinog arhiva,. kao primaoca, sastavlia zapisnik o primopredaii - primo-

predajni zapisnik (pogledati Prilog 1 . na kraju teksta).
U primopredajni zapisnik, koji je osnovni dokumenat o primopre-
daji, unose se slijedeci podaci:

naziv imaoca arhivske grade i registraturskog materiiala koji

-
predaje arhivsku gradu i naziv nadleinog arhiva koii je preuzima,
mjesto primopredaje i datum,
- broj akta
na osnovu koga se vrii primopreda.ia,
- opsti pregled
arhivske grade po godinama, vrsti i podacima o
-
nastanku arhivske grade,
kratak istorijat stvaraoca arhivske gracre,
- misljenia predavaoca o nadinu i uslovima koriitenja arhivske
grade,-
obaveze predavaoca u pogledu pla6anja troskova (nabavka ar_
hivske opreme) i transporta arhivske grade.

Primopredajni zapisnik potpisuju dlanovi komisije a ovierava se

stavljaniem pedata predavaoca i primaoca.

Rezime
Da bi se arhivska grada kao ',dobro kulturno-istorijskog naslijeda,,
mogla trajno duvati i kao izvor podataka racionalno koristiti,
[otrebno je
da bude pohranjena u arhivima. preuzimanje arhivske grade od imalaia
i jeste jedina svrha ukupne saradnje arhiva sa registraturama. Na6in pri-
mopredaje arhivske gracle izmedu imalaca arhivske grade i nadle2nog
arhiva regulisan je Zakonom o arhivskoj djelatnosti gst. tist Sn BiH,, b;
2ll87) i Uputstvom o nadinu primopredaje arhivske grade izmedu imala_
ca arhivske grade inadleinog arhiva (',S1. tist SR BiH br.a/88).
,
Spomenuti Zakon i Uputstvo predvidaiu da su imaoci arhivske
grade u dr2avnol svojini (javne grade) duZni da istu predaiu nadleZnom
arhivu u.roku od 20 godina od njenog nastanka. Arhivska grada fizidklh i
gradansko-pravnih lica preuzima se otkupom, darovanjem i depozitom.
Grada koja se predaje nadleznom arhivu mora biti registraturski
-
sreclena i popisana. primopredaju vrsi komisija sastavljena od imaoca
arhivske grade, kao predavaoca, i nadleZnog arhiva, kao primaoca.
Osnovni"dokumenat o primopredaji je primopr6dajni zapisnik koji mora
oa sadrzava naziv imaoca koji predaje i naziv nadleinog arhiva koii
preuzima arhivsku gradu, miesto i datum primopredale, op5ii preglea
ai-

111
hivske grade po godinama i vrstama, istoriiat stvaraoca arhivske grade'
te uslove i na6in koristenia grade koja se predaje.

Literatura
1. Zakon o arhivskoi djelatnosti, "Sluzbeni listSRBiH",bt 21187.
2. Uputsvo o nacinu primopredaje arhivske grads izmedu imalaca arhivske grade
i nadlBznog arhiva, "SluZbeni list SR BiH", br. 4'1l88.
3. Badi6 Sljepan, Preuzimanja arhivske grade, Prirudnik iz arhivistike, Zagreb 1977,
str.88-99.
4. Badi6 Stjepan, O problemu preuzimanja registraturne grade u arhive, Arhivski
vjesnik, br. 1 1-12, Zagreb 1968-1969, slr. 383-387.
5. Koiar Azem, Potrebe i mogucnosti arhiva u Bosni i Hercgovini za preuziman-
jem arhivske grade od'imalaca, Glasnlk arhiva i DAR BiH' br. 31, Saraievo 1991, str' 37-40'
6. Kancelariisko poslovanje u svjetlu arhivskih propisa (Prirudnik), Saraievo 1976'

Prilog 1

ZAPISNIK
o primopredaii arhivske grade izmealu
kao predavaoca,
(registratura-vlasnik)

s jedne i
kao primaoca arhivske
(nadleiniarhiv)

grade, s druge strane, sastavljen dana u prostorijama

Na zahtjev .......
(registratura-vlasnik)

akt broj: od godine, svojim rjeSenjem

broj: od .. godine, formirao le komisiiu

koja 6e izvrsiti primopredaiu arhivske grade koju sadinjavalu:
'I . lspred predavaoca (dva predstavnika)

2. lspred primaoca (dva predstavnika)

Komisiia pristupa primopredaii arhivske grade i konstatuie slilede6e:

112
 Prcdaia rcgistatufi? grade nadlerrom ahiw

.l
. Primopredaja arhivske grade vr5i se na osnovu tadke 7. Uput.
stva o nadinu primopredaje arhivske grade izmedu imalaca arhivske
grade i nadleZnog arhiva ("S1. list SRBiH", broj 4i88).
2. Arhivska grada koja se predaie, odnosno preuzima, slo2ena je i
popisana po vrsti, godinama i kolidini.
Provjeravaniem popisa-specilikacile i lidnog uvida u arhivsku gradu
utvr(leno ie:

a) kratak opis arhivske grade, vrste i vremenski raspon ..............................

b) kolidina (broj jedinica pakovanja iduinih metara):

c) nastanak (kratak istorijat)

d) stepen sredenosti (sredeno, djelimidno sredeno, nesredeno, u

rasutom stanju i sl.)

3. I dalje ostaju kod predavaoca dijelovi arhivske grade:

113
Eiela Begovia 114

4. Kratak istoriiat stvaraoca arhivske grade koia se preuzima (osni-

vanje, organizacione promjene, djelokrug rada i drugi podaci):

5. Mi$lienje predavaoca o nadinu iuslovima koriS6enla arhivske

grade, nadin duvanja, vremenski rok koriS6enla i sl.:

6. Troskovi opreme i transporta do miesta predaje u spremiste

regulisani su na sliiede6i nadin:
(nadleinaarhiv)

7. Na osnovu gornlih nalaza izvr$ena je primopredaja arhivske

grade prema popisu-specifikaciii, koii je dostavljen

a koji se prilaze uz ovaj zapisnik

(nadlerniaftiv)

kao niegov sastavni dio.

8. Oval zapisnik sastavlien je u pet istovjetnih primjeraka od koiih
dv a zadr Lav a predaval ac
(naziv regisaature-vlasnika)

a ostala tri uzima primalac

(nadlerni arhiv)

9. Da ie primopredaia arhivske grade izvrSena potvrduju svojim

potpisom i pedatom:
dlanovi komisijo predavaoca alanovi komisijs primaooa
1. 1.

2.

Za predavaoca Za primaoca

(peaat i polpis ovla&enog lica) (pedat i potpis ovlaitenog lica)

114
Vaner ZtzEK*

OPREMA DEPOA FUNKCIONALNOM ARHIVSKOM

OPREMOM

je '1989. godini, u nadi da sa podu-

.TlM pre_duze6e, konstituirano u
zetni6kim anga:iranjem, kopiranjem naprednih razvi.lenih ekonomijd, pro-
gresivnom
.eksternalizacijom usluga te prolesionalnim kadrom, da Svoj
doprinos ukupnom napretku na terciarnom podrudju.
Djelatnost preduze6a je slijede6a:
trgovina tehnidkom robom,
-
- i
izrada tehnidko{ehnoloske dokumentacije ponuda sa po-
drudja skladi5tenja, arhivske, bibliotekarske i sigurnosne opre-
me,
inZenjering za izvodenje radova sa podrudja opreme za skla-
- dista, arhive, biblioteke, te za savjetovanja kod u:vocten.je tehno-
logije, organizaciju rada i poslovanja,
komercijalni poslovi kod ostvarivanja funkciie prometa robe,
- usluga i zastupanja,
kooperacijskadjelatnost,
- proizvodnadjelatnost,
- montaZa opreme na objektu.
-U sastavu preduze6a djeluje grupa strudnjaka sa visegodisnjim
lskustvima kod izrade tehnolo5kih idejnih rje5enja i proiekata na po-
dru6ju skladiStenja, arhiviranja i bibliotekarstva.
U novom proizvodnom pogonu, dobrim poznavanjem tehnolo5kih
mogu6nosti i prilagodenja trii5nim potrebama, moiemo kupcima u okvi-
ru svog inZenjeringa, trgovine i proizvodnje garantirati usp,esnu i racio-
nalnu realizaciju postavljenih ciljeva.
Dugogodi5nja iskustva pri projektiranju i izradi opreme arhiva, bi-
blioteka, skladi5ta itd., sve ve6e pomanjkanje raspoloZivih depoa i inve-
sticijskih sredstava za ulaganje u novogradnju iopremu, su nas naveli
13 ideju da sa novim projekima i rje$enjima pristupimo adaptaciji posto-
je6ih depoa i postoiede opreme koliko je to mogu6e, izveciemo nlihovu

*Valter zizek, direktor Til\r-a

Maribor

115
Vaher lizek

rekonstrukciju sa naglasom na pove6anje kapaciteta depoa, uz istovre-

menu racionalnu potrosniu investicionih sredstava.
Analize na osnovu izvrsenih radova su pokazale slijede6e rezulta-
te:
niZi investicijski trodkovi
-sa maniim investicionim ulaganiima bria rje5enia zacrtanih cilie-
-
va koja se mogu realizirati etapno,
niZi tro5kovi odrzavanja.
-
U daljem dijelu ovog teksta prikaza6emo rekonstrukciiu depoa, koji
je bio oprehljen !a klasiSnim regalima, na primjeru Pokrajinskog arhiva
Maribor.
Pokraiinski arhiv Maribor ie duZe vriieme imao problem depoa. Svi
depoi su bili u cjelini opremlieni sa klasidnim limenim regalima, starim
cca dvadeset godina. Regali su bili rasporedeni po depoima u kolonama
meClu kojima su bili manipulacijski prolazi, hodnici. Sistem klasidne po-
stave regala je pregledan isa aspekta cijene opreme pogodan, ali je
iskoriS6ehost depoa niska-oko 50% povr5ine depoa 6ine manipulacijski
hodnici (vidi Skicu 1.) Tu se pred nas postavilo pitanje: kako pove6ati
kapacitet depoa?
RjeSenie je u tome da se manipulacijski hodnici, izmeClu postoje6ih
kolona regala, popune novim kolonama regala. Posto su manipulacijski
hodnici uvijek potrebni, mi smo stare i nove kolone regala stavili na po-
sebna pokretna postolja, koja se pomjeraiu po Sinama. Sva pokretna po-
stolja su opremllena sa pogonom, koji se pokre6e pomo6u volana-ru6no
ili elektromotorom, a nalazi se na deonoj strani kolone regala.
Pogon je za5ti6en i blindiran posebnom oblogom, koju ie mogu6e
izraditi na razlidite nadine te iz razliditih materiiala. Time smo dobili po-
kretne regale (Vidi Skicu 2), koji imaiu samo jedan manipulacilski hodnik.
Kapacitef regala se na tai nadin pove6ao za oko 60-90%, Sto zavisi od
velidine i oblika depoa. Manjak regala moie se dopuniti iz drugih depoa
ili nabavkom novih.
U Pokrajinskom arhivu Maribor upotrijebljeni su postoje6i regali,
koli su prenijeti iz depoa 2. Kapacitet prihvata depoa se u depou 1 sa
postoje6ih 1 344 police pove6ao na 2128 polica, dime smo dobili 784 no-
ve police ii pove6ali kapacitet za oko 60%.
U depou 2 smo izmiestene regale promijenili novim, sa boliim ra-
sporedom polica po visini, i time postigli jo6 ve6i kapacitet za oko loo/",
odnosno pove6ali kapacitet sa 784 na 856 polica. Ukupni kapacitet sa
preslaganjem depoa 1 i depoa 2 se pove6ao za oko 71"/" odnosno 85%
ili 856 polica. U sludaju dazelimo ovo pove6anje kapaciteta postidi kla-
sidnim postavljaniem regala, za njihovo postavljanje potrebno bi bilo oko
g0 mz novog prostora (depoa).

116
 Oprcna depoa funkcionalnon athivskom oprcnom

Sa aspekta ekonomskog opravdanja investicije o uve6anoj fun-

kcionalnosti depoa konstatujem da je ova opravdana, ier je sa preradom
depoa uStedeno oko 4Oy" investicionih sredstava, a u obzir nisu uzeti
ostali tro5kovi, koji su isto tako sniZeni, ler su na jednu policu obrnuto
srazmierni sa veli6inom depoa ili prostora.
Ukoliko ovu preradu prikaZemo brojdano, dobi6emo sliiede6e:
1 . Cijena opreme fco montirane 90.2s0 DEM
2. Cijena selidbe arhivske grade 2.500 DEM
Vrijednost rekonstrukcije ukupno 92.7s0 DEM
3. Cijena gO m2 depoa 168.750 DEM
Razlika (3{ -2) 76.000 DEM
4. Cijena klasidnih rcgala za opremu 90 m2 depoa 23.750 DEM
Ukupno (3+4) 192.s00 DEM
lz gornjeg pregleda je je
vidljivo, da za upotrebu novih depoa i no-
ve opreme potrebno oko 1O7o/o vise investicionih sredstava, a sa rekon-
strukcijom ie ustedeno oko 4Oo/o sredstava.
Sa rekonstrukcijom depoa se uz smanjene troskove pojavljuiu dru-
ge prednosti:
1. vise arhivske grade se smjesti na istoj lokacili,
2. brsi je dostup do arhivske grade,
3. arhivska grada je bolie za5ti6ena,
4. bolje su pozicije za skladistenje arhivske grade,
5. manii su manipulativni tro5kovi,
6. manji su ostali troskovi.
Pri prelazu iz klasidnog sistema regala na pokretni sistem regala
potrebno je uzeti u obzir slijede6e:
1 . Optere6enje poda od l OOO do t 400 kg/m2

kod starih zgrada je potrebno izraditi statidko mjerenje nosivo-

sti
-
kod novih zgrada su statidna mjerenja sastavni dio postojeeeg
-
objekta
2. Stanje iizrada poda: beton, parket, itd.
3. Nadin ugradnie Sina za pokretanie pokretnih jedinica mogu6 le
na podu ili u podu.
4. Pogon
rudni sa drskama za kra6e jedinice,
- rudni pogon sa volanom, dozvoliena potisna sila 70 do BO N,
-
117
Vaftet Zizek

elektridni pogon preko elektromotora.

-5. Obloga ili zastita pogona
6eone strane po cijeloj visini,
- sa sa 6eone strane samo do visine pogona.
-6. Sistem pokretnih jedinica je u cjelini propisno zatvoren
7. Klizna vrata su na zadnjoj pokretnoj jedinici,
L Centralno zaklju6ivanje cjelokupnog sistema,
9. Stanje postoie6ih regala i polica,
1 0. Dozvoljeno optere6enle regala i polica,

11. Kapacitet regala ili polica s obzirom na arhivsku gradu,

12. Visina izmedu polica obzirom na arhivsku graalu, mogu6nost
montiranja (pomijeranja) polica bez upotrebe alata,
13. Nadin obilleiavanja pokretnih jedinica.
Racionalizaciia kod izrade projekata navela nas ie na razmi5lianje:
kako sa sto manjim troskovima posti6i isti cili. Sa gledista arhiva, koji ra-
spolaie odredenom kvadraturom depoa i klasidnom arhivskom opre-
mom, mogu6e je pove6ati kapacitet na istoj kvadraturi sa nabavkom
modernije opreme, mogu6e je isti udinak posti6i takocrer sa rekonstrukci-
jom postoje6e opreme, s tim da se uz odgovaraju6e projektno rjesenje
dograde dodatni elementi.

Zusammenfassung
DIE WIEDERHEBSTELLUNG VON MAGAZINEN.MIT DEM
SCHWERPUNKT AUF DIE KAPAZITAT VERGROSSERUNG
Auf der Grundlage des bearbeitenden Thema ist evident, daB mit
der Verwendung von aktuellen L6sungen und der Kombination mit
schon existierender Ausrustung moglich ist. die lnvestitions Anlage be-
trachtlich zu secnken. Obwohl diese Kombinationen nicht immer dur-
chftihrbar sind, ist TIM Maribor bereit ihnen die technische Losungen
und..DurchfLihrung des engineerings von hdchster Qualitat wobei auch
die Okonomische Sicht nicht zu vernachlassigen ist, anzubietten.

118
 Oprema depoa funkcionalnom arhivskom opremom

I ,.uro-.- -.-+- -+-----. 8t2s ...---+

---F- E&-+-{rd+-+-

--+-+*++ts-

-+---- --+ -F-{- - --+-+-+-+--

-{.-- -{-'-- --+-+-+- -+-+-+-

-+-a-*I--

--+- --t -f--t-t-t-t-f -r-'

SKICA

OPR EN.l A

119
ValEr Zizek

q
!:
UJ
o 88

+'* --!
!.8o o'rg
.iE,si
s" !'.
a
o 3e r!
o x>-
o
UJ
-6U
I
(c
o
c" ;$ l!
J

lrl
e
r{
-r-f{,ef--t l.--
----mil

-t

il
*,.

I
*r.i
I

ii
E: 3;

T'1
ii
i

). "1F HH I ,t,
o
II 'lo
l-i
I
il $i
'lllr
I+ HH 1
l*
120
rz DRUGTH
CASOPISA
 Peter Pavel KLASINC*

UTICAJ SUVREMENIH INFORMATIdKIH

TEHNOLOGIJA I NOVIH NOSILACA INFORMACIJA
NA KORISTENJE ARHIVA**

Razvoj tehnike, osobito razvoi informatidkih znanosti, a u tilesnoj

vezi,s niima nast4anje novih tehnol6gija inovih nosilaca intormacifi, poi
slavljaiu pred arhiviste i nove. zadatke.t Ovaj se razvol oOvila tat<6 b'rzo
da situacija postaje veoma teska.

.Nove tehnologije kao i novi nosioci informacija nesumniivo uti6u

na koristenje arhivske grade u ditaonicama profesionalnih arhivlkih insti-
tuclla.
Nove tehnologije koje su.za nas zanimljive, ne samo da se razvijaju u
. .
uskoj.vezi kori5tenjem novih nosilaca inf6rmacija ve6 takoder uti8ti na
_sa
razlidite nadine i metode profesionalnog menadimehta u arhivistici.
Novi.nosioci inlormacija nude vrlo iiroke mogu6nosti za koristenie
.
arhivskih dokumenata, a istovremeno su, s druge s-trane, deklarirani kao
arhive.2
Govorimo o novim medijima.i tehnologijama i raspravljamo o njima
od njihovog otkri6a oko 1 Bso. godine (rorogi;fiia, fitm). '
Uticaji novih nosilaca informacija poznati su i dokazani:
1. da su novi nosioci informacija sami po sebi arhive i samim time
sto ih koristimo moramo da razmatrailo nadine iforme upisivanja poda_
taka.
2.-da nove tehnologije i nosioci informacija nude mogu6nosti za
unapredenje rukovodenja arhivama, posebno u smislu bolj6g, lakdeg i

* Peler Pavel Ktasinc, arhivski savjetnik

i direktor Meitunarodnog instituta arhivskih
znanosti u Mariboru.
eng.leskom. jeziku obiavtjen u Casopisu Medunarodnog instituta ar-
11-T-"1-1. tg "a ,Aflanti,,
"..^,_ - znanosti Maribor
nrvskrn br. g, l\raribor 1999, str. 59_65. (prevela LjliDraniC).
'1. Termin nova tehnolooiia se
ne moze nadi u Rjedniku arhivske trminologije
(SAUR i988). nego jedino u oojidn;enlima u opcim ililenniiiiim e,iciiio jeoiiama.

.. 2. Novi nosioci informacija definirani su u gore spomenutom riedniku ati razlidito od

zem,Jo do zemtie. Viditakoder peter pavao Klasinc, Materralna zastit; klasicnlh i novih
no_
silaca informacija u arhivama, Maribor 1992, str, 270.

123
Petet Pavao Klasinc

jednostavnijeg svakodnevnog koriStenla arhiva i lakSeg pristupa podaci-

ma.
3. da novi nosioci informaciia unaprectuju pristup arhivima i pisa-
nim podacima u njima.
Navodi o uticaju novih tehnologija i novih nosilaca inlormaciia na
kori5tenje arhiva bi6-e predstavlieni na nadin prihvatljiv za sve arhivske
sluZbe tiez obzira na dinienicu ila li su tek na podetku ovih problema ili
su na viSem stupniu koristenja novih nosilaca podataka i novih tehnolo-
gija.
Zelimo da arhive koje su tek podele da koriste nove nosioce infor-
maciia uskoro shvate da 3u ove nove mogu6nosti zaista neophodne za
uspl65an razvoj njihove teorije i prakse, jer 6e tako biti omogu6en bolji
pristup podacima o ili/i u arhivama.

Ad 1 : Novi nosioci informacila u funkcili arhiva i niihova primien-

iivost na kori5tenie arhiva
Novi nosioci podataka, ili nove arhive, ili nekonvencionalne arhive,
kako ih razlidito nazivaiu, podeli su da se razviiaju sredinom pro5log stol-
ie6a sa otkri6em filma ifotografi,e. Nakon toga razvitak se nastavio.pro-
halaskom gramofonskih plo-6a, iraka i magnetnih diskova do danaSnjih
opti6kih diskova.
Odabrani novi prenosioci inrormacija sami su po sebi arhive koje
podlijeZu procjeni. P6znato ie iz prakse da su mnogi prenosioci informa-
cila opstaii spontano, ponekad sasvim slu6ajno.
Koristenje novih, raniie izumljenih nosilaca podataka i p-ristup -nji-
hovim pisanini informaciiania ie jedhostavan. Sa fotografija, a dielomi6no
i sa filrira mogu6e je "proditati" informaciiu bez koristenia posebnog po-
magala ili apalata (npi. projektora). Gramofonske- plode se koriste iedino
uz lpotrebu speciialnog aparata, tj. gramofona. Magnetne trake se mo-
gu kbristiti jedino uz poho6 magnetofona ili radunara. Dana5nji magnet-
;i i optidki'diskovi mogu se reproducirati iedino uz pomo6 radunara i
odgovaraju6eg radunarskog programa (software-a).
Posljednjih godina znadajno se pove6alo koristenje. novih nosilaca
informaciji u ditao=nicama profesionalnih arhivskih institucija. Fotografile i
filmovi se daju korisnicima, ali se fotogralije prethodno ev,identiraju ispe-
cijalnim posiupcima pripremaju za koristenie. Postoii vise od dvadeset
p6t rriteiila zi karakieiizaciiu ,otografiie putem radunara 5to korisniku
omogu6ava lagan i brz Pristup.
Mikro-filmovi se mogu pregledati uz pomo6 mikro-ditada na osno-
vu informacije date na svakoi rolni (opisom ili brojkom). Osim profesio-
nalnih arhiva, u nekim zemljama se razviiaju specijalni arhivi za
fotografije, filmove pa 6ak i muzi6ke snimke sto omogu6ava kvalitetan

124
 UTICAJ SUVREMENIH II'ITOAUEN1NU TEHN. I NOVIH NOSIACA INFORM. NA XOABTEN,IT ENUUE

pristup svim ovim materijalima i mnogo bolje mogu6nosti reprodukcije

za korisnika.
. Udestalo i pove6anozna6ajkoristenje novih nosilaca informacija u arhivi-
ma. jasno
.dokazuju .njihov zi korisnike. s druge strane, medutim,
cinjenica je da kori5tenje nekih drugih nosilaca infoimacija u ditaonica-
ma postepeno izumire, osobito u razvijenim dijelovima svileta. spisi za
upotrebu se sada fotografiraju i skenirinje je
l6oini nadin koji se'koristi
za kopiranje ili filmovanje.
.. .
Skeniralje po9lavtja pred arhiviste mnoga pitanja. Jedno od njih je
pitanje autentidnosti kopiranog dokumenta, ti piianja javnog povjerbnjl.
lT^:ljg,^"l j,: prepr-aviti dokument, dodaii tbrst, EJk-rar;iti
ratsfrkat a zatim Tgsr6e
ga predstaviti kao originalni i autenti6ni dokument.'
.. .
skeniranje 6e takoder biti korisno i znadajno za teoriju i praksu u
arhivistici, osobito pri restauraciji ili obnavljanju
fiisanih podataka i osobi-
to kada su dokumenti biri oite6eni zbog nepiofisne r"stite, postupci
stauriranja fotografija su dobro poziati. 'Mogu6e je restaurirati
re_
film
slidnim metodama, i u zavisnosti od projekta na-kolem se iadi,
od mikro-
filmovanja do skeniranja, kopiranja i iesiauracije.

utClOflUlNG t

pRtlhEr
lArF I lur scrxxrr | | rlrAGE scrvn I I orris^sE sRViil
tt-l
Jtll
ANALOG TECHNOTOGY

GTOBAT UsE

3 ICA Studije-Etudes, pariz, decembar 1997., st.

9.

125
Pder Pavao Kasinc

Tek nedavno uticai skeniranja ie ograni6en zbog mogu6eg "popra-

vljanja,, i radi javnog povjerenja u originalne dokumente. Postoji mo-
gu6nost da je skeniranje izgubilo bitku sa mikrofilmovanjem, koje je u
[rimjeni ve6 duZe od siotinu i pedeset godina i priznato kao autentidni
nosi[ac podataka/informacija. Budu6nost 6e pokazati ko je u pravu!

AD 2: Uticai novih tehnologiia na kori5tenie arhiva

Nove tehnologije za koje su arhivisti zainteresirani su zapravo sve
one tehnologije s Xolima se susre6emo u obavljanju posla. Vezane su za
op6i tehniEkl iazvitak i okolnosti arhivske teorije i prakse u poiedinim di-
jelovima svijeta.
Nove tehnologiie s kojima se susre6emo na poslu uklju6uju pisa6e
ma5ine (stare i suviehene)l ma5ine za kopiranie, telefone, foto-kamere,
,iXiotifr-f,umere i 6ita6e, 6iampa6e, radunare sa svim programima, ske-
nere itO. Sve ove sprave itehn6logije lmajq uticaja na rad arhiva pa pre-
-dokumenata
ma tome na i 'kori$tenje arn'[GXin u
ditaonicama'
MiLrolifmouanje i kopiranje'je svakodnevna.praksa u ve6ini arhiva' Po-
rioi" ,uSlne 2a f<opirani6 u st<oro svakoj 6iiaonici, dok su mogu6nosti
za inikrofilmovanie iPak riede.
Kopiranje ie skratilo vriieme koie korisnik treba da provede u 6itao-
nici. Osim toga,'ono omogu6ava da i neko ko nikad niie bio u arhivu ima
na raspolaganju potrebne dokumente.
Kopiranie omogu6ava predstavlianie arhivske grade na izlozbama
Oez troEenja iuvi5e irnogo novaca, Arhivska grada se kopira i zbog
si-

t987 L997
WNDOWS, UNIX. OPEN VMS, OOS
SCPX Rlsc/PENTI U M/486/386/286
280 128t64l32t16t8l4nuB RAM - 22 GB HD
64 KB RAM ASKSAM; wlNDOWS, wlNWORo, REFLECTIoN, PEGASUS,
20 MB HD
IUREO EtrI
PASCAT t;E
tfE
L-l Ll
E rfII
BE E-mail
tf, trl r lstrazivanjejavnihbaza
podataka -3W, OPAC, COBISS
laH . UspostavUanjcjavnihi
rf trl baza podataka
rfE

126
 UIICN SWREMENIH INFONMAflANH rEHN. I NOVIH NOSILACA INFORM. NA KORISTEME ARHNA

gurnosnih razloga ili da bi bila zaiti6ena od mogu6eg o5te6enja prilikom

upotrebe. Ali, korisnici nisu odusevlieni ovakvim odluiama.
novim tehnotogijama koje daju mo_
^...--l::::,skeniranja_pripada
gucn_ost ripa kopiranja. proces skeniranja originala kaovrsia kori5tenla,
5]o primjer, stanje mapa/gratit<onj na vetike udatjenosti pri-
ie, .na
!:o_ podacima
stup je na razliditom nivou prema tome da li je spisak napra_
vljen u sumarnom obliku ili na analitidkom nivou. KoriSteniem ,,punog,,
teksta pristup je mogu6 svakom podatku u skeniranju iod arhiva
zavisi
koji.nivo prislupa 6e korisnicima'biti dozvoljen i Sta'6e iitl na raspola_
ganju za kopiranje.

.. . Nevjerovatne
su se
mogu6nosti koristenja pruia primjena novih tehnolo_
postjednjih godina. Razvoj koristenia informacija
9:li_1?,: ,razvite
pnKazan ,e, u tabeti koja prikazuje uvodenie novih tehnololija u periodu
izmedu 1987. - 1997. godine.
prikazuje pristup bazama podataka u Begionatnom
^,",....:l]i:d-"_:."-:lika
u Manboru, je arhiv srednje velidine sa i 5.000 metira
Tllvu .koji
ooKumenata tz perioda 1246. _ .l 995. godina, ima 23
duZnih
zaposlena, oO fo;in
je 607o sa fakuttetskim obrazovanjemlArniv
ie smp5t-eri n" i"Ono, ,11r-
stu i ima 6etiri lokacije sa skladistima.

r StIani korisnici
Lokalni korisDici

S tru
klura ko ri s n i ko www- s et-ve r a
U Regionalaom arhivu Maribor

Pitanje je kako 6e profesionalni arhivski radnlci u

. .
korak sa novim i brzim informacionim t"nroiogij;r;11i"
budu6nosti driati
sumnje uticati na razvoj profesionalnog arnivs[og posla] ""
,"n .rak"
koristenle arni_
va i na pristup podacima u arhivima.3

Ad 3: Novi nosioci informaciia i koristenje arhiva

Upotrebom svih vrsta novih nosilaca informacija unapre(tuiu
samo nadini iforme koristenia ve6 i pristup se ne
U lro, procesu,
medulim, mora se postivati Stupanl bostijnrtog"inir"r'"
i"nnieXo'g razvoja. Ko_
ri5tenjem maSine za kopiranje i ioto-t<ameia yiriiir"
ii"i"'OLge vrsre ko_

127
Pdet Pavao Kasinc

piranja kreira se novi nosilac informacila. Nastaiu nove totogra'iie, mikro-

iiLmori ili filmovi jer se koriste za daliu upotrebu i na ovai nadin postaju
novi prenosioci (u izdava5tvu itd.)
KoriStenie novih prenosilaca in{ormacija donosi arhivima i proble-
me u smislu pristupa i upotrebe. Normalno ie da aparat bude postavljen
u ditaonicu kako bi ga korisnici mogli upotrebliavati (izuzev fotograf4'
nrniri tt"O" da raspoiaiu sa mogu6nbstima za reprodukciju, ali kako 6e
omogu6iti koriStenje magnetnih iraka kole su nastale prije deset, dvade-
set, tiideset ili viSe-godina, osobito ove stariie, ako proizvodad nije ispo-
ru6io i odgovaraju6e aparate za reprodukciiu'
U nekim arhivima, osobito u razviienim zemliama, duvaju se
mnoge
,"gn"tn" trake sa izuzetno vaZnim informaciiama' Nastale su kao rezul-
tat liori5tenja novih tehnologiia od strane njihovih stvaralaca' I takva
,ist" lntotma"iia treba da bule dostupna korisnicima' Neki danalnli ar-
procjeniivaniu
nir"f.i t.ot"tie"ti i prakti6ari vide rie5enje ovog problema u
i frenoieniu takvih podataka sa starih na nove nosioce informacija'
U teoriji desto govorimo o procjeni pisane informaciie' ali ie'
podataka
medutim, veoma tesko-izdvoiiti vaZnu intormaciju zbog saZetih
iii oJreoiii koia informacija ie od vitalnog znatai za "nauku i kulturu"' a
Odito
zatim je prenijeti na nove mediie da bi b-ila-dostupna korisnicima'
ie da re orocieniivanie dokumenata ko,i se ditaiu uz pomo6 maSina neo-
prirodnu selekciiu kako to pre-
i:noOno'i pri'tome ne mo2emo dekati na
porudu;u neki teoritidari u arhivistici. Po mom mi$ljeniu to je
jedna vrs-ta
l"pioid"ion"rir.a. S druge strane evidentno je da p-rirodna selekcija'
,i
k"[o i. vidimo, moZe da dovede ili dovodi zbog lo5ih uvieta duvania
do uniStavanla ili gubljenja podataka na magnetnim trakama'
Dobro le poznato da novi nosioci informaciia propadaju mno,go
brZe zbog loie za$tite i zbog loseg kvaliteta zapisanih. informaciia
Kla-
sebe'
si6ni nosioci informaciia pro[adalu do izviesnog stupnja sami o-d
filmovima ili fotografiiama a
io se o6igteonije vidi na nekim crno-biielim arhivista
takode i n"a ptoeama. Prema tome sasvim ie razumljiva odluka
da takve dokumente ne daju u ruke korisnicima'
Evidentno je, medutim, da u posljednje vrijeme metode zastite za
nove nosioce iniormaciia u najve6em broiu sludaieva propisuju
proiz-
uoa"ei, mi pro{esionaini arhivisti obidno ih samo primieniu,emo Stu-
oani odqovornosti proizvodada uveliko se razlikuie od stupnia
"
Iost""r""".ii irhivista. Arhivist ie za svoie profesionalne odluke o za5titi
arn-Mske grade odgovoran kulturnoi javnosti, svoioj zemlji,
ministru za
xurtuir, o6k je pro'rivoda6 uglavnom zainteresiran za pozitivne rezultate
svoie operacije.

124
 uncAJ SWREMENIH tNFoRMAneKtH TEHN. r NovtH NosLAcA tNFoRM. NA K)R|STENJE ARHNA

Zakljudci
Nove tehnologije i novi nosioci informacija kao i njihove kopiie ne_
sumnjivo pro5iruju mogu6nosti koristenja arhiva.
Pri primjeni stru6nog istra:ivania na koristenja novih nosilaca infor-
macija i uvodenju tehnologija kako bi unaprijedio pristup arhivima, arhi-
vist mora tijesno da se poveZe sa profesionalcima u drugim naudnim
oblastima. Potreba za multidisciplinarnim istraZivanjima je o6igledna,
osobito ako Zelimo da olak5amo pristup arhivima u daljem razvoju arhiv-
ske leorije i prakse u povezivanju sa radunarskim radnicima, informa_
ti6arima i drugim proresionalcima.

.Najvainiji zadatak arhivista jeste, a bi6e to i u budu6nosti, da

saduva informaciju, da je procjenjuje i priprema je za koristenje u 6itaoni_
cama arhiva. U tom procesu oni moraju da odgovore na uticaj novih teh_
nologija i nosilaca informaciia.
U tom procesu treba da budemo vodeni principom da treba posto_
vati prethodni stupanj postignutih rezultata inapora arhiva u odnosu
na
oKruzenje u kojima dieluju. Moramo postivati njihove odluke
za koristen_
je novih tehnologija i novih nosilaca informacija,
da ih mogu kontrolirati
toliko koliko im njihov stupanj i uvjeti dozvoljavaju. Mi znamo da oni pre_
vashodno misle o tome kako posti6i najboljihogudi pristup arhivima.

Literatura
o i.4iroslav Novak, Radunalnik v arhivu Computer
. .
sebna izdaja, 5t. 3, Maribor 1993.
/ in Archives, Sodobni arhivi, po_

oP. Zorkoczy, Informacijska tehnotogjja tnformation

/ Technology, Ljubljana .19g7,
.Angetika Menne-Harjtz. Nils Brub.ach, Th lntrinsic Value
of A;chive and Library
lvaleriat, Digitare Telite der Archivschure Marburg M 5; htfurffi...i;ilmarbur.de/archiv-
schule/intrinsengl.html
o P. Rene-Bazin, Entstehung und Archivierung neuarfigen
Archivguts, paris .19gg.
. ^. .. .O. H. Lindstrom,t\roderna arkivmedier: Bestandigkeif, Forvaring, Ti handhallan_
de, Stockholm 1976.
o Aflanti5, N,laribor 1995.
. Sodobni arhivi XtX / Modern Archives XlX, N4aribor 1997.

Zusammenfassung
plF_A!_syv-TRKUNGNEUERINFORMAfl ONSTECHNOLOGTEN
UND-TRAGER AUF DtE ARcHIvBE'iOnI]iIG --.
..

Dig Entwicklung auf dem Gebiet der Technik, besonders auf

^-, . Oer htormationstechnologie und den damit verbundenen
JeKror
dem
Neue-
rungen bei den lnformationstrdgein stellen die Rrcfrlvare vor
neue Aufga_

129
Peler Pavao Klasinc

ben. Die Beschdftigung mit neuen lnlormationstechnologien ist insofern

wichtig, als ihre Pr6dukte einmal selbst zu Archivmaterial werden' Neue
Techn6logien und lnformationstrager bieten.die Moglichkeit, die Verwal-
tung der Archive zu verbessern und eine einfache und effizientere Bentl!
zun-o ,on Archiven zu ermoglichen. Bei der Entwicklung neuer
lnfoimationstrdger und der Einltihrung neuer Technologien in Archiven
mr.issen Archivire eng mit den Spezialisten anderer Gebiete zusamme-
narbeiten, und auch interdisziplindre Forschungen werden kunftig ver-
mehrt notwendig sein.

130
 Jozo IVANOVI6*

SKENIRANJE ARHIVSKIH DOKUMENATA**

Digitalni oblici posjeduju brojne osobine koje im daju prednost u

odnosu na druge postupke izrade kopija dokumeriata koii 3e izvorno na_
laze na nekom tradicionalnom mediju. Njihovom najve6om predno56u
obidno se smatra lakoca koristenia i'distri'buciie ier id dioitalna slika oo_
tovo neovisna o fizi6kom mediju i prostoru u kbl6m ie ,sriie5tena', md2e
se.razmjerno lako obraclivati, mijenjati, prepravljiti i aotjeri'vati prema po_
trebama. poigdinog korisnika. Moie sd pioizvirllno ko'pirati, d poieOine
kopije obradivati bez opasnosti po. samu sliku, ukoliko !e mhoibnje nje-
zinih 'klonova' po mreii ili negdje drugdje ne smatra samo po sebi'prii6t-
njom. integritetu slike pravima njezina vlasnika, sml6staju6i 'je' u
i
neautenti6ne kontekste i manipuliraju6i niezinim znadeniem i tr2iShom
y11e!qo9eu lzrada digitalnih stika ui to js priti6no jednodtavna, a opre_
ma danas vec svakome dostupna tako da se pojavib i skepticizam u po_
gledu budu6nosti fotografske atruke.
S druge strane, djelomidno i iz spomenutih razloga, prisutan je rczbo_
-,. -,
rI op..l?z. u pogtedu sposobnosti digitalne tehnologije da udovolji nekim
speclrcntm zaht,evima koji se ne smiju ispustiti iz vida kada je rije6 o izradi
kopi,a dokumenata. Kopija bi, naime, tre6ala biti u stanju koirzervlrati ipre_
nljeti specifi6na svojstva dokumenta, u prvom redu jambtvo njegove auten_
tienosti i vjerodostojnosti sadrZano u stiukturi, kont6kstu i, kai<dse smatra,
vezr zaprsa s njegovim nosaaem, koja je tehnoloski uvjetovana i kod strojno
aitljivih zapisa"nije. racionalno ostvarijiva. postupci koji nam stoje na rasio-
laganiu to moZda i mogu osigurati, aii im se ipaf prig6vara da t6 ne dine na
srguran nactn, poznatim nam i provierenim tehnikama. Vierodostoinost ie.
narme, koliko stvar dvrstog jamatva,'toliko i povjerenja prbistet<tog 'desto' L
-
navike da ne5to odgovara naSim odekivanjinia.

, Drugi razlog za oprez jest nestabilnost digitalnog zapisa i medija

na kojem je pohranjen. Ona potjede iz istih onih 6soOini na'kojima se t6_
i yspjgf i privladnost ove rehnotogije tako da se ne da Jktoniti nii_
ll9!:
novrm rzdvajanjem, 'Urodena' nestabilnosl se u tom smislu moje
smatrati neodvojivim
-nalidjem .pozitivnih osobina: fleksibilnosti,'$ozitivno
vosti, dostupnosti, visestruke
prenos;_
i raznolike iskoristivosti i drugih
* Jozo tvanovid, aktivist, Hrvatski drZavni
arhiv.
,,Arhivi,, gtasitu
:-dF!q! ie objavljen u dasopisu - Arhivskega drustva in arhiva Sto-
venrle, Letnik XX, St. 1-2, Ljubljana 1997, s tim Sto je popis literature i rezime (summary)
au-
tor unekoliko doradio

131
oboienih ooimova na koiima se zasniva prestiz informaciiske tehnologiie'
Uz to. doiieku niie moqu6 neposredan dristup podacima putem njegova
oerceotivnbo ao6rata. iu6elie izmedu p6datka i 6ovjeka nije viSe liudsko,
heoo'ie to siroi'koii ie tehnoloski ograhi6en i funkcionalno prolazan arte-
tati. To zna6i ba neee biti dovolino samo ovladati promjenljivim softwa-
reskim i hardwareskim okru2enidm, nego i ste6i minimalno povjerenje u
tu nadooradniu opa2ainih instri.rmenata, s istom vrstom, ako ne i stup-
njem, izv]esno'sti i "dan6sti' podataka koje nam priskrbljuje.
Ovdie 6emo nastoiati pokazati da pitania koja su se poiavila oko
prikladno6ti digitalne telinol6gije za proizvodnju vjerodostojnih i- dugov-
iednih kopiia dbkumenata nisu zapravo niSta 5to se posebno veze upra-
vo za tu' iii samo za tu tehnologiiu. Parametri samoga postupka su
doduie specifi6ni imora ih se na-dZirati, ali se u osnovi odvija onaj isti
postupak priienosa i predstavljanja podataka koji je na djelu u bilo kojem
brugom tenrioto5koni okruZeriju,-i na fizikalnoj i na komunikacijskoj razi-
ni. 6snovno pitanie stoga ne tii trebalo biti pitanie bezuvjetnog izb.orc za
ili orotiv kakd se tb t<oii put prikazivalo, nego pitanje zrelosti za primienu
koia podiednako uktiu6uie irikladnost sredstva i vjeStinu onoga tko ga
upbtreOtiiva. U nasthvkLi cbmo najprije pokuiati opisati osnovne upo-
tr'ebne olobine sredstva, a zatim n6kdlikb osnovnih pravila koie bi kori-
snik - u ovom sludaju arhivist - morao poznavati i primjenjivati.

Skeneri
Postoie dviie vrste uredajatoji se mogu koristiti za digitalizaciiu- sli-
ke: skeneri'i diqitalne kamere. Ovisno o konstrukciii i postupku koji se
primieniuie razli-kuiemo plosne. rotacijske, rudne i3D skenere. Ru6ni i
irooiinehiionatni skeneri'u ovom su kdntekstu najmanje zanimljivi i teSko
da 6e se na6i u upotrebi pri skeniraniu dokumenata- lsto, po svemu su-
deci, vriiedi iza iotaciiske, u prvom redu zbog nadina na koji se pre-
dloZak tjme6e, odnosnb liiepi ha prozirni bubanj. Digitalna slika nastaie
tako da bubanj s predlo6kbm rotira i pomide se po osi.. Kod transparen-
tnih oredloZakb iivor svietlosti se nalazi unutar bubnia. Svjetlost koia
oroldzi kroz oredloZak d6vodi se opti6kim sustavom do fotomultiplikato-
ia (PMT) ili, iiede CCD 6ipa, uredaji koji ulaznu svletlost pretvara u elek-
tridhu struju.'Ovisno o koli6ini svjetlosti inducirat 6e se odrecleni napon
koii predsiavlia vriiednost skenirine todke predloska. Ako je predlolak
refieictivan izvbr svjetlosti se nalazi izvan cilindra, a reflektirana se svje-
tlost, naravno, na isti nadin pretvara u slruju. Kod rotacijskih skenera koji
koriate lotomultiplikator u idtom ie trenutku svietlosti izloiena samo jed-
na todka predloika 5to zna6i da'se zapravo skenira todka po.todka. Fle-
zoluciia pii tome ovisi o brzini rotaciie ikretania po osi bubnja pa ie na
ovai riadin moquce dobiti diqitalne slike vrlo visoke rezolucije. Fotomulti-
plikhtor ie osie-tljiviji idaje v66i dinamidki raspon nego CCD element pa
ie slika i-u torh shi3lu kvalitetniia. To, medutim, pri skeniranju dokumena-
ta nece doci doi a24a iq je iahtievnost predloska gotovo bez izuzelka
takva da razlika u kvaliteii shimka dobivenog plosnim skenerom i snimka

toz
 Skeni tanj6 erhivskih dokumenata

dobivenog rotacijskim skenerom ili nije uodljiva, ili niie bitna. Daleko ie
vaZnije to 5to predloZak za rotacijski skener rirora biti savi jiv i Sto se lij6-
pi.na cilindar, a to praktidki znadi da u obzir dolazi samo indirektna dibi-
talizacija dokumenata, tj. skeniranje s filma, a ne izravno s dokumenih,
Sto je.daleko skuplje, sporiie iu cjelini nista kvalltetniie od slike dobivene
ploSnim skenerom.
Ploini skener se moie smatrati standardnim rie5enjem za digitali-
zaciju slika..Skener se sastoji od izvora svieflosti. le6i, prilmi, CCD Eipa i
analogno-digitalnog konvertera. Predloiak se ume6e na ravnu pldhu,
lgo" [od uredaja za fotokopiranje. lzvor svjeflosti, kod reflektivnih pre-
dlorf ka smjesten u ku6i5tu, a ko'd transparehtnih u posebnom poklopcu
uredaja, osvjetljuje predloZak red po red u smjeru qibania mehahizmd na
kojem se nalazi. Reflektirano, odnosno transriritiraio svleflo se optidkim
su:!?yom dovodi do CCD (Charge coupled device) elerienata i pretvara
y r.tek! napgl CCD elementi su poredani u nizu isvaki od njih obgovara
jednoj todki (pixelu) u redu koji se u datom trenutku osvietliuie. O- broiu
elemenata u nizu (u nekim sludajevima io kvaliteti optike)'ovisi rezoluciia
digrtalne slike. Plosni se skeneri mogu medusobno razlikovati u izved'bi
! yii"-_99!"!1.lednoprotazni skeniriju predtoZak u jednom ofitivi;uei
sve komponente boje istovremeno_, troprolazni to 6ine u tri prolaza pr6ko
predlo5ka, svaki put za iednu od komponenti boie (crvend. zelend. ota_
va)- Mogu imati jedan ili tri niza CCD blemenata b Eemu ovisi na6in na
l(oJi ce se prikupiti informacije o boji. O tome neSto vise kasnije.
Digitalne kamere sve vi$e konkuriraju skenerima kao uredaji za di_
gitalizaciiu. Njihova je osnovna prednost'u tome Sto nisu vezan6 uz di-
i
menzije oblik predloika. Mogu6e je snimanie trodimenzionrlnih
predmeta, uvezanih knjiga, predloiaka razmjerno velikih dimenziia ili
ogettjrve povrsine. U studijskim uvjetima koriste se iednako kao i'kla_
sicne kamere,. po istim pravilima fotografskog zanata. bno Sto se razliku_
le - Jesl. Kasnl,a obrada snimka jer kemiisku zamieniuie obrada na
ffclflu o tipu kamere mogu6e je i snimanj6 pbkretnih objeka-
"ovisno
ra.. uuu ctp_ t(o1tm su ove kamere opremljene. omogu6ava im da o6itaju
svjetlost reflektiranu od ditavog predmeti odiednoin, a ne red oo ret.
kako to rade skeneri. CCD elenienti pokrivajir odrecjenu pov*i,ir{ tak;
$- proi elemenata_po retku stu!_cLl odrediije rezotucilu stiXe. dipovi
rma,u najcesce od 500 do 1000 -i-
CCD elemenat'a po retku'i po stupcLi ito
daie sliku od nekoliko stotina tisuca pixeta. Botjei (i skuplje) t<amere mo-
gu. imati i po nekotiko mitijuna pixela. Ako se sriimh u Ubii lzi Sto sL oo_
trebna tri, kod nekih kamera iznimno dva podatka po t66ki) za isti 6roi
ry"=Fp-o,I?p1_. ie imati tri, (iti dva) pura vide CCD elemenaii. Oojetr si
I rri,puta, svaki put u jednoj od komponenti boje, ati io, na_
T9l: "IlT,rL obzir kod nepomidnih opiekara
l_1rng gglq.i y u 6tudilskim uvjetima. xa_
19^-lp-,ll9J_!'Igta zagq.n.velidinom dipa, rezolucijd u koj6j ie neki
p.l9l9r3,T_:!!Trien ,ovisir 6.e lo5 i o njegovoj.vetidini ier niii),'k'ao kod
vecrne skenera, zadana neka standardna velidina povi5ine koja se sni_
ma. Male predlo5ke bit 6e mogu6e snimiti u ve6ol rbzotucili, dok za veCe
predloSke, npr. A3 formata v66ina ovih kamera 'ne6e Oaii'zaAovof;iva_

133
iu6u rezoluciiu. Naibolie kamere iz ove klase daju sliku prihvatljive kvali-
iete za veliku vecinu 6okumenata i omogu6uju brzinu snimanja koja je
pribliZna klasidnoj mikrografskoi opremi.
Za razliku od ovih, neke kamere koriste digitalna lecla koja rade na
istom orinciou kao i plosni skeneri: slika se dobiva kretaniem jednog ili
tri niza CCO elemenata iskeniraniem red po red. Ove su kamere u stan-
i, oati oatet<o kvalitetniiu sliku (n6ki ureda;i dalu i7000 todaka po retku
'pa je moguce dobiti sliku velidine 100-200 M8 sto omogu6uje vrlo velika
pove6anja).
Proizvode se digitalna leda koja se mogu.ugraditi na mnoe stand-
ardne tiooG kamera.-Kamere s ovakvim digiializatorom, osim 5to su do-
ti,i5".-i"si, irirmietno spore (obi6no- nekoliko minuta po snimku)'
pa se koii3te za digitalizaciju vrlo zahtjevnih predlozaka gdje nam Je
"i"
vaina visoka profesionalna kvaliteta snimka
Bez obzia koii se uredaj koristi za digitalizaciju, .digitalna slika p.o-
sieouie nexoiit<o oshovnih osdbina koje odieduju niezinu kvalitetu Dvile
n'apalnile su svakako rezoluciia i dubina bole,

Rezoluciia
Rezoluciia ie. uz dubinu boie, naivazni!i faktor o koiem ovisi kvalite-
ta srir<e. Sr<J#i SltL preatozax tako daga rdzloLi na odreden broj to6aka
iri oO niih utvrdi niezinu boju. Sio je vi5e todaka mogu6e razliko-
"rif.,
vati oo iedinici bovrSine, tb 6e slika biti kvalitetniia. Rezoluciia se obrcno
izraiavd broieni to6aka po indu (dpi). Brojevi koje proizvoda'i navode za
ild;k;d; nJ moraiu, meouiim, uvijek zna6iti isto. Treba razlikovati
oo tnenini6ke i od interpolirand rezoluciie. Opti6ka (stvarna) re-
"tiid.,
i6luciia ovisi. kao Sto ie redeno, o broju raspoloiivih CCD elemenata po
in;r. ior 3oo dpi ili 6cjo dpi. Proizvodedi desto navode vrijednosti poput
ooo i ioo dpi i !1. Samo ieona od ovih vrijednosti,.u pravilu mania' odgo
vara oustoii CCD elemenata, druga, ve6a odnosi se na tzv mehanleKu
i-"r,l"ii,j-i-iroZavi preciznost koi-om se mehanika uredaja moZe pomi-
cati. ti.'broi skenirahih redova po in6u. Stvarna opticka rezolucija.ie
p"b"t"k o kvaliteti nekdg skenera; ve6a mehanidka rezoluciia
[oriinu i" kako bi se izbjegli neki problemi vezani uz interpolaciju' lnter
"ii'"rhi
oolirana'rezoluciia iest u ltiari softivaresko pove6anje rezolucije umetan-
iem novih todaka izmeclu todaka dobivenih sa samog predloska,
iii"rooiiiin" todtie nisu i stvarno odskenirane todke. Boja..umetnurih
ioe"[" i" izra6unava na temelju vriiednosti susjednih. lnterpoliranie ovist
o kvaliteti algoritma koji se primjeniuje i moze .se,..ukoliK.o lP uqPf9^ ??
trebno, obav'iti i naknadno pa skeniranje u rezoluciji vecoi od optlcKe ne-
ma nekog osobitog smisla.
Neii skeneri pruZaju mogu6nost skeniranja.u pove6anoj rezoluciji
na ooieOenom dii'elu r;lohe 3to omogucava skeniranje manjih pre-
dloZaka u vecoi re2oluciji. Koliko 6e to u poiedinom slueaiu bltl korlsno'
ovisi o povr5ini na koioj je ovakvo povecanie moguce'

134
 S ke ni tanje ah ivs k ih do kun e nata

Kolika je rezolucija potrebna za kvalitetnu sliku? Odgovor na to pi-

tanie ovisi o tome za 5to ce se digitalna slika koristiti. Ako ie slika nami-
jenlena samo prikazu na ekranu bit 6e dovoljna mala rezolucija jer se na
ekranu naj6e56e ne moZe prikazati slika u ve6oj rezoluciji od 70 do 80
dpi. Ako se slika namjerava ispisivati na pisadu, 6ija le rezolucija
najdeS6e 300 dpi ili 600 dpi, za dobar ispis bit 6e dovollno da se skenira
u rezoluciji od 200 dpi. Za tisak obidno 6e dostaiati 266 dpi, ako se ne
radi o zahtjevnim ilustracijama. Ako se pak pretpostavlia da 6e se digital-
ne slike dokumenata iednom htjeti konvertirati u tekstualni format, skeni-
rati treba u rezoluciji od 300 dpi ili vi5oj (ovisno o veli6ini slova i kvaliteti
predloska). Pri svemu tome treba voditi raduna da se ove vriiednosti od-
nose na skeniranie i reproduciranje predloiaka u prirodnoi velidini. Za
skeniranie predloiaka koji su ve6 umanjeni (npr. mikrolilm) treba uzeti u
obzir omjer umanienja u odnosu na izvorni dokument. lsto tako, ako se
predlo2ak Zeli tiskati ili prikazati uve6an, treba ga skenirati onoliko puta
ve6om rezolucijom, koliko puta 6e biti uve6an. Ako znamo za 5to 6e se
digitalna slika upotrijebiti, moiemo dosta todno proradunati kolika nam
ie rezolucija potrebna. Za sigurnosno i zaStitno snimanje, ako se po-
sluiimo analogijom prema mikrotilmu koji dopu5ta znatne gubitke infor
macija, u prvom redu o boji, bit 6e prihvatljiva svaka rezolucija koia
omogu6uje dobru ditljivost (na ekranu ina otisku na papiru). Skeniranle
rezolucijom od 300 dpi udovoljava svim navedenim zahtievima. Kod
manje zahtjevnih predlo2aka, dobro otisnutih tekstova i sl. prihvatljiva je i
rezolucija od 200 dpi s tim da se dodatna u5teda memorije moie posti6i
skeniranjem samo u sivim tonovima.
Bola
Kod skenirania u boli, za razliku od crnobijelog gdje se nijansa po-
jedine todke odreduje jednim mjerenjem reflektirane (transmitirane) svje-
tlosti, treba prikupiti tri podatka pa se svietlost dodatno razlaZe na tri
osnovne komponente (crvenu, zelenu iplavu) jer za svaku skeniranu
todku treba dobiti vrijednost svake od komponenti 6iii omjer predstavlja
stvarnu boju te todke. To se postize na dva nadina. Svjetlost se moze ra-
zloziti na komponente priie osvjetljivanja same povrsine predloska tako
da se svaka njegova toeka osvjetljuje posebno svakom od komponenti,
ili se pak razlaZe nakon osvjetljivanja predlo5ka. Svaki CCD element
oditava vrijednost 'svoie' komponente, a tri se vrijednosti kasniie slazu i
predstavljaju 'pravu' boju. Ovaj postupak mogu6e je izvesti tako da se
predloZak odskenira tri pula, svaki put u jednoj od osnovnih boja, ili sa-
mo jedanput. lako nadelno mogu dati ve6u kvalitetu slike, slabost je tro-
polaznih skenera u tome sto skeniranje traie tri puta duze i sto se mogu
pojaviti nepreciznosti u integraciii komponenti slike snimlienih u tri ra-
zlidita trenutka. Zato se danas uglavnom koriste jednoprolazni skeneri
koii sve tri osnovne komponente oditavaju u jednom prolazu, bilo tako
da imaju tri niza CCD elemenata od kojih svaki oditava jednu komponen-
tu, bilo tako da se svjetlost filtrira tako da pojedini elementi CCD dipa re-
gistriraju odreclenu komponentu.

135
Jozo lvanovi6

Dinamiiki raspon je vaina osobina skenera o kojoj ovisi mogu6nost

vjernog ptikaza boja predlo5ka. Napon induciran u CCD elementu treba,
naravno, pretvoriti u digitalni zapis. To obavlja analogno-digitalni konverter
koji odredenoj vrijednosti napona dodjeljuje pripadnu digitalnu vrijednost tj.
broj, Koliko 6e kvalitetna biti izlazna informacija, odnosno koliko je nijansi
boje mogu6e dobiti, ovisi u prvom redu o tome koliko precizno uredaj
moie razlikovati vrijednosti unutar napona, dakle koliko je kvalitetan signai
koji konverter obraduje. Dinamidki raspon skenera pruia nam podatak o
odnosu vrijednosti napona dobivenog skeniranjem najsvjetlije i najtamnije
todke, odnosno najve6e i najmanje kolidine svjetlosti koju skener moZe 16-
gistrirati. Mjeri se skalom od 0 do 4 pri demu ti brojevi izraiavaju logaritme
vrijednosti. Tako, ako neki skener ima dinamidki raspon od 2 D, to zna6i da
je u stanju registrirati raspon od neke najniZe vrijednosti 1 do najvi5e vrijed-
nosti 100. Prema tome koliki je dinamidki raspon odreduje se i dubina boje
koju skener moZe proizvesti, odnosno sposobnost skenera da razlikuje ni-
janse tonova. Osmobitni skeneri za svaku todku koriste osam bita, odno-
sno jedan bajt Sto znadi da mogu razlikovati 256 vrijednosti, desetobitni
mogu razlikovati 1024, dvanaestobitni 4096 vrijednosti. Kako se kod skeni-
ranja u boji vr5e tri mjerenja, 8-bitni skeneri se mogu nazivati i 24-bitnim, 10-
bitni 3O-bitnim, a 12-bitni 36-bitnim (postoje i 48-bitni). Za 8-bitnu (24-bitnu)
boju bit 6e potreban (i dovoljan) dinamidki raspon od oko 2,3D. To 6e biii
go!,ov-o- dovoljno za ve6inu reflektiraju6ih predloZaka 6iji je tonski raspon
1ajde56e oko 2,4 D. U praksi 6e, medutim, uglavnom zbog neizbje2nih
Sumova koji su posljedica grade CCD elemenata, stvarni dinamidki rispon
biti. ne5to manji Sto znadi da 6emo pri skeniranju uredaiem ovog dina-
midkog rasponl morati Zrtvovati neke tonove, na16b56e tanine nijanie. Kod
sken-era koji koriste CCD obidno dva gornja bita teoretske dubihe boje ne
sadrZe korisnu informaciju. Tonski raspon transparentnih predlo2aka je
rylto ve6_i pa je za dobar prikaz tonova potreban 12-bltni dkener. U slj6-
de6ojtablici naveden je tipidan dinamidki rdspon nekih klasa skenera iti[o-
va predloZaka.

Uredaji
Crvenobijeli i vi5enamjenski skeneri do 2,5
Plo5niskeneri u boji- niZa klasa 2.0 do2.5
Plo5niskeneri u boji- srednja klasa 2.8 do3.2
Plo5ni skeneri u boji - profesionalni 3.4 do 3.9
Botacijski skeneri - stolni 3,4 do 4.0
Rotacijski skeneri - profesionalni 3.6 do 4.0
PredloSci
Fotografija - papir 2.3
Negativ film 2.8
Kolor slajdovi 2.7 do3.O
Prozirnice visoke kvalitete 3.0 do 4.0

136
 - Boja
me Sto
koju vidimo na ekranu ili na ispisu ponekad ne odgovara ono-
vidimo na izvorniku. Svaki uredaj koji nam sluZi za oditavanie ili
prikazivanje slike ima neke osobine koje mogu uzrokovati ova odstuian-
ja. Zalo ie vaZno uskladiti sve uredaje u sustavu i osigurati da svaki od
njih ispravno oditava, odnosno prikazuje podatke. To se posti2e tzv. kali-
bracijom. Kalibrirati treba svaki uredaj: skener, ekran, printer, a naro6ito
ske.ner jer ako on neprecizno o6ita predloZak, dobit 6dmo pogresne po-
datke o datoteci, dok 6e kod loSe pode5enih izlaznih uredaji pogreEka
biti samo u ispisu, odnosno prikazu na ekranu. Kalibriranje' sken-era se
vrii pomo6u standardnog predloska na kojem su otisnuta 'polja odgova-
raju6e boje za koju unapriied znamo vrijednosti koje treba do-biti. Slkeni-
ranjem.ovakvog predloika i usporedbom podataka koje smo dobili s
onima koje smo trebali dobiti, mozemo izvrsiti potrebn6 ispravke. Ako
skeniramo pre_dlodke koji se znatno razlikuju u tonskom rasponu, npr.
papir ililm, kalibraciju treba izvesti za svaki tip predlo5ka posebno. Trdn-
sparentni predlosci, naime, propustaju razmjerno ve6u kolidinu iste
upadne svjetlosti. Printeri se kalibriraju tako da se neka slika otisne, a
otisak.skenira nakon dega se vrijednosti nove slike usporede s polaz-
nom slikom.

Brzina
Ako se radi o skeniranju velikog broja dokumenata, brzina moZe
biti.toliko vaina da. dini prihvatljivim veZi gu6itak informaciji i slabiju kva-
litetu slike. Skeneri s dodatkom za autohatsko uvla6enl6 papira'mogu
obraditi razmjerno velike kolidine dokumenata, pod uvl6toh 'Oa pie-
1e
dloiak standardne velidine, moZe podnijeti oval postupat< i da je frih-
oite6enja. Na ovaj je 'na6in niogu6e
vatljiv, rizik manjih mehanidkih-da
postici. nekoliko puta ve6i udinak nego klasidnom mi(rografskom dpre_
mom. U_praksi 6e, medutim, Sto zbog razliditih dimenzij-a i oblika
dloika, sto zbog drugih razloga, dneini udinak jednog'radnog mj6sta ire-
biti, za sada, idvostruko manji u odnosu na uobitajenihikrogrilski po_
stupak,
. Za skeniranje dokumenata 6esto se upotrebljavaju crnobijeli ske_
neri,.ponekad i jednobitni. Tu se ne postavlji pitanje kvalitete i vjernosti
snimka, nego prije svega brzine iekdnomidnoiti. Stener iradundlo ovd-
je imaju posla s daleko manjom kolidinom podataka koje mogu brie
obraditi i spremiti u znatno manju datoteku. bvakvi skendri uz d'odatke
koji olak5avaju maniputaciju . prbdlo5cima (automatsko uvla6enle pie_
dlo2aka standardnih dimenzija,
mogu. posti6i veliku brzinu i malu .prematanje mikrofilmskih svitaki i'sl.),
cijenu io slici, ali treba biti svlesiiii
ogranidenja upotrebne vrijednosti takvih sriimaka. '
Valia jo5 napomenuti da brzina ne ovisi samo o skeneru, nego io
snazi radunala koje prihva6a sliku, te o tome kako se slika obradujji po-
hraniuie.

137
 Dimenziie
Dimenzije predloska koju pojedini skener dopu$ta najde56e su A-4
ili 8.5"x14". U- ninogim sludajevima ovo 6e biti neugodno ogranidenje
Skeneri s ve6om povr5inom dosta su skuplii. Poseban problem su kniige
iuvezani dokumenti koii ne nalijezu dobro na plohu skenera ine do-
pu5taju da se poklopac zatvori. U takvim sludajevima rieSenje moZe biti
digitalna kamera.

Software
Hardware je samo iedan od dimbenika koji utjede na kvalitetu ske-
nirane slike. NiEta manji: nisu vaZni pripadaju6i software i umjeSnost
operatera da se njime koristi. Ta mu vjestina omog_u6uje da dielotvorno
nadzire cijeli postupak i da moze biti siguran da 6e dobiti rezultat koii
Zeli.
Koliko je vaian samo skener, toliko je vaZan i draiver koji upravlja
njegovim raciom. Drajver treba omogu6iti dielotvoran i jednostavan nad-
zilr-nad skeniraniem, oditavanje i mogu6nost korekcije parametara ele-
menata slike, koiistenje razliditih liltera kojima je potrebno obraditi sliku
koja stigne iz skenera, korekciju tonske i prijenosne krivulje, koristenje
sultava za uskladivanje boja (color matching system). Jako je vaino da
drajver omogu6uje vizualnu kontrolu udinka poiedinih intervencija, a do-
brodo5le su i razne druge mogu6nosti koje olaksavaiu i ubrzavaiu rad.
Cesto 6e se koristiti i neki program za obradu slike ili, ako se slika doku-
menta 2eli konvertirati u tekstualnu datoteku, program za opti6ko pre-
poznavanje znakova. Ako se pod time podrazumijeva migracija i
podataka, a ne samo obrada radi neke posebne svrhe, upotrebi ovih
frograma treba posvetiti posebnu paznju ler mogu utjecati na to konadni
rezultat ne bude prihvatljiv.

Pohrana digitalnih slika

lako pohrana datoteka koje sadr2e digitalne slike nije po sebi dio
samog postupka digitalizacije, .azlozi ,adi kojih se odludujemo na digita-
lizaciju, narodito ako se radi o sigurnosnom ili zastitnom snimanju te.ako
se s(enira vrlo velik broj dokumehata, ovaj problem dini posebno osjetlii-
vim. Priie no sto se upustimo u ovai posao, moramo znati u koiem 6emo
formatti pohranjivati dlike, na kojem mediju, da li 6emo i kako komprimi-
rati slike, koliko'dokumenata uop6e 2elimo skenirati i sto to zna6i s obzi-
rom na ukupno vrijeme koje 6e nam biti potrebno i sredstva-koia treba
pribaviti. Kako se u arhivinia u pravilu radi o vrlo velikim kolidinama do-
kumenata, broj slika moie narasti ido nekoliko miliiuna. Moramo se du-
gorodno zastiiiti od gubitka podataka i istovremeno .osigurati niihovu
dostupnost. To pak pretpostavlja da raspolaZemo nekim sustavom za

138
 S ken ia n p a rh t vs ki h do k) mo nata

,r*f*a -f.*"a
lezenje datoteka. Treba takocler voditi raduna o integraciii u ukupni infor-
ma-cijski sustav ustanove, vezi s postoie6im obavijesnim pomdgalima i
nadinu pristupa i kori5tenja digitalnih slika. To su valna pitdnja kojima se
ovdje ne moZemo odredenije baviti. JoS cemo samo upbzoriti na'nekoli-
ko. stvari koje nam se 6ine va2nima u kontekstu digitalizacije arhivskih
dokumenata.
Kada i zasto digitalizirati? Digitalizacija 6e se u pravilu primienjivati
ondje gdje se tradicionalno primienjuje mikrofilm, dakle ponajvise za si-
glrrnosno i zastitno snimanje. Unatod jos neuredenoj pravnoj valjanosti
digitalnih kopija (i originata), valja re6i da s te strane ne bi trebalo biti
osobitih razloga za odbacivanie digitalne tehnologije. Kvaliteta i trajnost,
pa isigurnost i vjerodostoinost kopije, ako se ispravno postupa ipoituju
odgovaraju6a pravila, nisu u clelini niSta manji: dapade, nabilaie ne(a
ograni6enja mikrofilma. Potrebno je odrediti Sto se moie uzeti kao prim-
jereno rukovanje i za5tita digitalnih oblika. Neprimjereno rukovati mo-
gu6e je i s mikrofilmom. Problem, kako ga vidimo, nije viie u tehnologiji,
nego u zrelosti neke organizacije da je primjenjuje.
. Digitalna slika izuzetno je prikladan i isplativ oblik korisni6ke kopi-
je., bez obzia na svrhu koriStenja (6itanje, tisak i sl.) Sto se 6esto smaira
njezinom najve6om prednoS6u, ali i sm6tnjom djelotvornoj za5titi. Digital-
nu sliku je.gogu6e integrirati u obavijesrio poinagalo Stb je s mik;ofll-
mom.. praktidki neizvodivo. Mogu6e je! u cjeilosti i-ntegrirati'dokument i
obavijesno pomagalo koje se na njega ddnosi. To -otvara nove mo-
gucnosti koristenja idonekle mijenja ulogu, pa isamu definiciju obavije-
snog pomagala.
, ... Pripremg- za digitalizaciju postavlja neSto ve6e zahtieve nego mi-
krolilmiranje. Mikrorilm se u pravilu oslanja na ve6 postojeii sustav-u koji
se moze lako..uklopiti. Mikrofilm pripada istom sustavu'kao injegov iz-
vornik, opona5a.sve njegove. koriruhikacijske osobine i u tom ie lmislu
doista umanjen i manie ili vise osiromasen izvornik. I dioitalna slika se
moie promatrati na taj nadin, ali tada gubi najve6i dio sv6lih funkcional-
nih prednosti. Njezina funkcionalnost dolazi do tualaia nri samo u dru-
gadijem tehnoloskom, nego i drugadijem komunikacij'skom okru2enju u
odnosu na izvornik. To pak znadi da nam postoie6i slstav oostavlia oz_
biljna ogranidenja ida ktjud uspje$ne digitati/acije ne teii lsariro) u
ispravnoj primjeni lehnike, nego prije svega u razumiievanju organizdcij_
skog i komunikacijskog okoli$a u kojemu Ee gradivo koristi.
Do_kumentacija i nadzor postupka omogu6uju nam da bolie plani_
ranje, otkrivanje i ispravljanje gregaka, no to nije jedini razlog la5io na
njima treba inzistirati. Ustanova koja digitalizira di:kumente riora biti u
stanju dugorodno dokumentirati sam taj proces kako radi optimizacije
sustava, tako i radi neizbjeine migracije podataka. Ako pri migraciji rie
rasporazemo ovim podacima, odnosno nismo u stanju injih migrirati, do-
vodimo u pitanje vjerodosto.inost digitalnih kopija kab refrezen-tacije do_

'139
kumenta. Dovoljno jamstvo vjerodostoinosti nuina ie funkcionalna oso-
bina svakog dokumenta i svake njegove kopije.

sazetak
Digitalizacija slika arhivima pri2a viSe mogu6nosti u zastiti arhivskih
dokumenata i odiguranja njihove dostupnosti koie se znatno razlikuju od
tradicionlnih postupaka kao Sto je mikrofilmiranie. Tehni6ka svojstva
opreme i samih digitalnih slika, koja se opisuju u ovom tekstu, treba
shatrati samo jednim aspektom primlene tehnologije za digitalizaciiu sli-
ka u arhivima. Daleko je znadajnije to sto digitalna kopiia izvornog doku-
menta treba udovoljiti zahtjevima ko,i se odnose na elektronidke
dokumente ako se snimanje vrsi radi dugorodne zastite i sigurnosti, a ne
samo da bi se dobila korisnidka kopija koja nema vrijednost samoga do-
kumenta. lntelektualna kontrola digitalnih slika razlikuje se u odredenoi
mjeri od nadina na koii se upravlla mikrolilmovima. lndeksiranje digitalnih
slika i kontrolu metapodataka treba smatrati dijelovima samoga posiup-
ka snimanja. Time sd snimanie pribliZava arhivistidkom opisu i naglaSava
potrebu d'a se proizvodi razliditih arhivskih {unkcija integriraju u jedin-
stven informacijski sustav.

Literatura
Vla5i6, K. Priru6nik o skeniraniu: tehnika i trikovi, zagreb, 1995.
Dollar, Ch. Archival Theory And lnformation Technologies, l\4acerata, 1992
Weber, H. Doer, [L Digisation as a l\ilethod of PreseNation, Amsterdam, 1997
Keny, A. Shapmar, S. Digital lmaging for libraries and Archives, Sornell University, 1996.

Summary
Digital imaging offers ti the archives many possibilities in protec-
ting archival documents and facilitating access to them, that significantly
diff-er from traditional techniques like microfilming. Technical charac-
teristics of the equipment and of the images, shortly described in this pa-
per, should be considered as only a part of the problem ol the
implementation of digital imaging technology in aechives. More impor-
tant is that digital copy ot an original document has to meet require-
ments for elecironic r66ords if it the purpose of imaging is security and
long term preservation of records and not to produce a reference copy
without the value of record. lntellectual control of digital images difiers in
some extent from how microlilm copies are managed. lndexing of digital
images and metadata control should be considered an integral part of
the imaging. lt brings imaging closer to the archival description and un-
derlines the need for integration of products ol dif{erent aechival fun-
ctions in an integrated infornation system.

140
 ETI6K KODEKS ARHIVISTA1
(Code de d6ontotogie)

Uvod
arhivistidkog etidkog kodeksa jest, da arhivskoj struci
pruzt.=, 9]: P_rfr"
-_. pravita ponasania visoke razine.
9l
... bi trebao .upoznati nove dlanove struke s ovim pravilima, pod_
:l-"Iti-i:Iy1'" arhiviste na niihove profesionatne odgovorhosti i poduditi
KOd lavnosti povjerenje u struku.
02. Pojam "arhivist',, kako se koristi u ovome tekstu, odnosi se na
:y9..9n.e koji .su.odgovo.ni za nadzot, preuzimanje, obiadu, duvanje,
zastitu i upravlianje arhivima.
03. Ustanove i arhive treba potaknuti da prihvate politiku i praksu
koja ce omogu6iti primjenu ovoga kodeksa.
04.Svrha ovoga kodeksa niie da ponudi sasvim odredena rjedenja
za pojedina6ne probleme, nego da pruii etidki okvir pona5anja dlanorii-
ma struke.
05. Svi su dlanci popra6eni tumadenjem kojim se pojasnjava i ilu_
.
strira izneseno nadelo; dlanci ituma6enja 6ine jedinswenu tielinu itvore
na taj nadin cjelovit tekst kodeksa.
06. Prim.iena kodeksa ovisi o dobroj volji arhivskih ustanova i
strudnih udruga. Ona se moZe provesti putem obrazovanla i ustrojavan_
jem odredenih postupaka kako bi se ponudile smjernice u studalri
Ovoj_
be,,ispitala ponaSanja suprotna etici i, ukoliko je potrebno, primijenile
sankcije.

Tekst kodeksa
-1.
_, " .Arhivisti duvaju integritet arhivskoga gradiva i na taj
pruzalu.,amstvo
nadin
da ono predstavlia traino i pouzdano svjedo8anstvo
proSlosti.

arhivisra. {Coda de d^ontotogie: Code of erhics.) usvojito je

_,^. .^]]_Hiliarhivsko
Meounaroono Igdeksviie6e na x l Mdunarodnom arhivskom kongresu, 'odr2ariom,u
i:Il.q,^99-2: g?-6_1yili r,sso. e4evoo;eiaoe;il..;i;"'ilJi;f i ensreskom pre_
orosxu, ovtsno o jasnoci tih dvaju iskaza.

141
 Prva zadaCa arhivista jest oduvati integritet zapisa koji su im povje-
reni na brigu i6uvanje. U izvrSavanju ove duZnosti, oni vode raduna o le-
gitimnim, ati ponekaO meclusobno suprotstavljenim pravima i interesima
poslodavaca, vlasnika, osoba koje se spominju u zapisima i korisnika,
pro6lih, sada5njih i budu6ih. Objektivnost i nepristrasnost arhivista mjera
!u njihovog prolesionalizma. Arhivisti se odupiru svakom pritisku, odakle
god'on dola2io, koiemu le cilj manipuliranie sviedoEanstvima ili prikrivan-
je ili iskrivljavanje dinjenica.
2. Arhivisti vrednuju, odabiru i duvaiu arhivsko gradivo u njegovom
i
poviiesnom, pravnom administrativnom kontekstu, poStuju6i dakle
had6to proveniiencije, 6uvaju6i izvorne odnose medu zapisima iomo-
gu6uju6i da se oni jasno uo6e.
Arhivisti djeluju u skladu s op6eprihva6enim nadelima ipraksom.
Arhivisti obavliaiu svoie zada6e isvoie lunkcije u skladu s arhivistidkim
nadelima u svezi s nastajanjem, upravlianjem i raspolaganiem spisima u
uredu, pismohrani i meduarhivu, ukljuduju6i elektroni6ke i multimedijske
zapise, zatim u svezi s odabiraniem i preuzimanjem zapisa radi njihove
koha6ne pohrane u arhiv, u svezi sa sigurno56u, duvaniem iza5titom ar-
hivskog gradiva o kojemu brinu, u svezi sa sredivanjem, opisivanjem,
objavljivaniem i osiguravanjem dostupnosti tih zapisa. Arhivisti vrednuiu
zafiise nefristrano, ]asnivaiu6i svoj sud na temeljitom poznavanju admi-
nistrativnih potreba svoje ustanove kao i akviziciiske politike svoje usta-
nove. Oni srecruju i opisuju zapise koji su odabrani za 6uvanie u skladu s
arhivistidkim nadelima (poglavito u skladu s nadelom provenijencije. i
nadelom izvornog reda) i op6eprihva6enim standardima, ito Sto je br2e
mogu6e. Arhivisti vode akvizicijsku politiku u skladu s cilievima iraspo-
loZiiim sredstvima svojih ustanova. Oni ne zahtijevaiu ine prihva6aju
preuzimanje gradiva kad to predstavlia opasnost za integritet ili sigur-
nost zapisa; oni su spremni na suradnju kako bi se ti zapisi smjestili u
najprikladnija spremiSta. Arhivisti se zalaiu za povrat arhivskoga gradiva
odnesenog iz zemlie.
3. Arhivisti duvaju vjerodostojnost zapisa tijekom postupka obrade,
za5tite i koriStenja.
Arhivisti postupaju tako, da arhivska vrijednost zapisa, uklj,uduju6i i
eleldroni6ke ili muhimedijske zapise, ne bude umanjena arhivistidkim po-
stupcima odabiranja, sredivania i popisivania, zastite i koristenja. Svako
odabiranie provodi se u skladu s paZljivo utvrClenim postupcima i kriteriji-
ma. O zamjeni originala drugim oblicima odlu6uje se na temelju razma-
tranja pravne, unutrasnje i obavijesne vrijednosti zapisa, Kada su zapisi
dije koriStenje podliieze ograni6enjima privremeno uklonjeni iz spisa, to
treba priop6iti korisniku.
4. Arhivisti osiguravaju da zapisi budu stalno dostupni i razumliivi.

142
 Etiiki kodeks ahivista

Pri odabiranju zapisa za trajno duvanje ili za izludivanje, arhivisti

prije svega vode raduna o potrebi da se saduva temeljno svjedodanstvo
o djelovanju osobe ili ustanove koja ih ie proizvela ili prikupila, ali isto ta-
ko imaju u vidu da se interesi istraZivada mijenjaju. Arhivisti moralu biti
svjesni da preuzimanje zapisa sumnjivog pori.iekla, dak i kad su oni veo-
ma zanimljivi, potide nezakonitu trgovinu. Oni pruiaju pomo6 svojim ko-
'osoba
i
legama . sluzbama nadleznima za hvatanje i gonjenje
osumnii6enih za kradu arhivskoga gradiva.
. 5. Potrebno je da arhivisti dokumentiraiu svoje postupke pri obradi
.
arhivskoga gradiva i da budu u slanju opravdati ih.
Arhivisti se zalaZu za ispravne postupke 6uvanja zapisa tijekom nji-
hova 2ivotnog ciklusa i suraduju sa stvaraocima gradiva kod'upotrebe
novih oblika ipostupaka u upravljanju inlormacijama. Arhivisti se ne bri-
nu samo za prikupljanje posloje6ih zapisa, nego takoder osiguravaju da
postoje6i. inlormacijski iarhivski sustavi ukljuduju od samog
fodetki od-
govaraju6e postupke koji omogu6uju da se vrijedni zapisi iaduvaju. U
pregovorima sa sluibama koje predaju gradivo odnosno sa vlasnicima
zapisa, arhivisti se zalaiu za donosenje postenih odluka utemeljenih _
kad god je to mogu6e - na punom uvaiavanju stjede6ih dimbenika:
ovlastenja za predaju, poklon ili otkup, financijskog dogovora ikoristi,
plana. obrade gradiva, autorskih prava i uvjeta koriitlnja. Arhivisti duvaju
pisani trag o preuzimanju zapisa, o njihovoj zaititi i obradi.
6. Arhivisti se zalaiu za Sto Siru dostupnost g.adiva i pruiaju uslu_
ge svim korisnicima bez razlike.

. Arhivisti izraduju odgovaraju6a op6a i posebna obavijesna poma-

gala, ito za sve fondove koje 6uvaju. Oni svima nepristrano pruZaju sav-
jete i koriste raspoloZiva sredstva kako bi pruiili ujednadenu 'razinu
usluga. Arhivisti odgovaraju uljudno is nastoianjem da pomognu, kod
svih..razumnih istraiivan.ia koja se odnose na zapise o kojima oni brinu, i
potidu njiho-vo koristenje u najve6oj mogu6oj mjeri u'okvirima koje
odreduiu politika ustanove, zadtita gradiva, poitivanje zakonskih odreda_
ba ipropisa, prava pojedinaca te sporazumi s darovateljima. Arhivisti
mogu6im korisnicima daju obja5nienja o ograniden,iima kkoristenia i
primjenjuju ih pravedno. Arhivisti suzbijaju nerazumna ograni6enja u pri-
stupu. i koristenju zapisa, ali mogu predloziti ili prihvatiti kao uvjet za
preuzimanje nekog gradiva jasno utvrdena ograni6enja s privremenim
tralan,em. oni se strogo pridrzavaju i nepristrano primjenjuju sva uta-
nadenja utvrdena u trenutku preuzimanja gradiva, ali u interesu liberali-
zacije pristupa, oni bi trebali iznova dogovoriti uvjete ugovora kada se
okolnosti izmijene.
7. Arhivisti postuju islobodu pristupa i privatnost te postupaju unu-
tar granica zakonskih propisa ko.ji su na snazi.

143
 Arhivisti se brinu da privatnost pravnih ilizidkih osoba, jednako
kao i driavna sigurnost budu za5ti6ene bez uni5tavanja informaciia. oso-
bito u sludaju elbktronidkih arhiva gdje su promjene ibrisanje podataka
uobi6ajena praksa. Arhivisti moraju po5tivati privatni Zivot osoba kole su
stvorile zapise, kao i onih na koje se zapisi odnose, osobito kada te oso-
be nemaju utjecaja na odluke o koristenju i raspolaganju gradivom.
8. Osobito povjerenje koje im je poklonleno, arhivisti koriste na do-
bro sviju i ne sluZe s6 svojim poloiajem za vlastitu ili bilo 6ilu neopravda-
nu korist.
Arhivisti se suzdrZavaiu od bilo kakve djelatnosti koja bi mogla Ste-
titi njihovom profesionalnom integritetu, objektivnosti i nepristranosti. Ar-
hivisii ne vuku iz svoie dielatnosti nikakvu materiialnu ili drugu osobnu
korist koia bi mogla biti na Stetu ustanove, korisnika ikolega. Arhivisti ne
sakupljaju izvorne zapise ine sudieluju u trgovini zapisima kao privatne
osobe'i2a vlastitu kdrist. Oni izbjegavaju djelatnosti koje bi mogle kod
iavnosti proizvesti dojam sukoba interesa. Arhivisti mogu koristiti arhiv-
'ske
fondbve svoje usianove za osobna istraiivanja i obiavliivanje, ukoli-
ko se takav podao obavlja pod istim uvjetima pod kojima rade ostali
korisnici istoja gradiva. Oni he otkrivaju niti koriste intormaciie do kojih
su doSli radoim da arhivskim londovimi kojima je pristup ograniden. Oni
ne dopustaiu da niihov osobni interes za istraZivanje ili obiavljivanje
dode u sukbb s pr6lesionalnim ili administrativnim zada6ama radi kojih
su uposleni. Kada koristi gradivo vlastite ustanove, arhivist ne smiie kori-
stiti ivoje znanje o neobjlvljenim rezultatima pojedinih istraiiva6a, a da
ih prethbdno n6 obaviies'ti o svoioi namjeri da se niima poslu2i. Arhivisti
mdqu iznositi ociene'i mislienia o radovima koji su bliski niihovu po-
druEiu istraZivanj6, ukliuduiu'6i i'radove koji su na-stali na osnovi fondova
5to ih duvaju. Arhivisti'ne dopuStaju nikome izvan svoje struke da se mi-
jesa u njihov posao i zadatke.
9. Arhivisti nastoie posti6i najbolju stru6nu razinu,sustavno istalno
obnavljaju6i svoje znairje s podrudja arhivistike i dijele6i s drugima rezul-
tate svojih istraiivanja i iskustava.
Arhivisti ulaiu napore da razviiu svoje struino znanie i osposoblje-
nost, da pridonesu nairetku arhivistike i da osiguraju, da oni za dije su
obrazovahje ili obuku zaduleni, budu osposoblieni za kompletno oba-
vljanje svojih zadataka.
10, Arhivisti unapreduju za5titu i koristenje svietske arhivske basti-
ne kroz suradnju s prii:adnicima vlastite i drugih struka.
Arhivisti nastoie poiadati suradniu i izbje6i sukobe sa svojim kole-
gama te riieiiti te5ko6d, 5ioti6u6i ih na postivanje arhivistidkih standarda i
[rofesion6tne etike. Arhivisti suraCluju s predstavnicima srodnih struka u
duhu medusobnog postivania i razumijevania,
Prcvela Ornata Tadin
Napomena izdavada:
Tekst je preniiet iz Arhivskog vjesnika, br. 39, Zagreb 1996, slr. 251*255.

144
PRIKAZII
OCJENE
lzet sABoflc*

REGIONALNT ISTORTJSKT ARHIV TUZLA (19s4. -

1ee4.)

U povodu detrdesete godisnjice postojanja i rada Regionalnog hi-

storijskog arhiva u Tuzli mr. Azem Kolar je napisao publikaciju "Regio-
nalni istorijski arhiv Tuzla (1994. - 1994.)'
U obimu od 108 kucanih strana autor je dao detaljan presjek mno-
gih zbivanja iaktivnosti koje su se de5avale u detrdesetogodi5njem radu
ove istaknute kulturne institucije. Sama publikacija sastoji se od osam
posebnih poglavlja kao osam zaokruienih cjelina. Cjelokupna publikaci-
ja predstavlja veoma znadajno strudno Stivo u kojem autor znala6ki pri-
kazuje sve po.iedinosti vezane za ovu instituciju i djelatnost kojom se
ona bavi. Autor se koristi vlastitim dugogodisnjim iskustvom i iskustvom
drugih radnika ove ustanove. Autor u knjizi polazi od zakonom utvrdene
osnove djelatnosti, konsultiraiu6i pri tome na pravi na6in dostignu6a sa-
vremene arhivistidke teorije i prakse, Na osnovu tih polaza autor studioz-
no pristupa aktuelnoj arhivskoj problematici: daju6i poseban osvrt na
bogatstvo arhivske gracle koja je pohranjena u depoima, zatim una-
predivanju arhivske sluZbe i pojednostavljivanju i modernizaciji
istraiiva6ke i naudne djelatnosti. Sam melodoloSki pristup pri radu ove
publikacije moze posluziti kao baza podataka, uz neznatne dopune, za
ukljudivanje Arhiva u budu6i arhivski informacioni sistem BlH.
U prvom poglavlju dati su podaci o osnivanju i razvoju Arhiva Tuzla
sa svim bitnim sadrZajima rada i djelovanja u minulom vremenu. Autor
prikazuje detaljno razvoj Arhiva po etapama, od Arhiva grada Tuzle, pre-
ko Arhiva tuzlanskog sreza, do Arhiva kao regionalne institucije kada je
podrudje njegovog djelovanja i nadleZnosti obuhvatamo 19 op5tina sje-
veroistodne Bosne. Od 1968. pa do 1973. godine u sastavu lstorijskog
arhiva Tuzla radi i Arhiv Doboja. Ovom integracijom pokuSala se unapri-
jediti djelatnost obe instituci.le. Medutim, ta predvidanja nisu dala odeki-
vane rezultate. U ovom poglavlju dat je prikaz prostora, opreme i uslova
u kojima je Arhiv djelovao od osnivanja do 1994. godine. Uglavnom, sto
se tide uslovnosti i povrsine prostora koju je Arhiv imao na raspolaganju,
moie se slobodno kazati da sve do 1990. godine Arhiv egzistira u ndu-
slovnom prostoru. Godine 1990. Arhivu je dodijeljen na koristenje, nam-
*lzet Saboti6, arhivista, Historijski arhiv Tuzla

147
tzet Saboti'

jenski adapliran prostor od 763 m2, dime su stvoreni daleko povoljniji

uslovi za rad ove instituciie.
Veoma znadajan dio publikacije predstavljaju podaci dati o arhiv-
skim fondovima izbirkama koji su smjesteni u Arhivu. Ovi podaci mogu
posluriti vodidem kao specifidnim inrormativnim sredstvom. U Arhiv je
preuzeto 97 fondova i 22 zbkke arhivske grade, ukupne kolidine 3,601
knjiga, 1.253 arhivskih kutiia, 976 ,ascikli, 44.429 dokumenata, 3.697 fo-
tografila, 466 registara, 1 1 mikrofilmova i 150 proiekata, sto je iznosilo
vise od 1.000 metara duinih gracle. O arhivskim fondovima i zbirkama
dati su veoma bitni podaci Sto potenciialnom istrazivadu moZe da bude
od velike koristi. Na,starija arhivska grada pohranjena u Arhivu poti6e iz
perioda osmanske vladavine, od sredine 17. stolje6a i ista je svrstana u
Orjentalnoj zbirci.
U ovom poglavliu dati su podaci o sredstvima, kadrovima iopremi
kojom Arhiv raspolaie. lstaknuto ie da je broj zaposlenih u Arhivu ispod
prosjeka, a zbog loSe materijalne situacije Arhiv raspolaZe tek sa naj-
nuznijom arhivskom opremom koja je mahom zastarjela i dotrajala. Arhiv
je u proteklom periodu ipored otezanih uslova rada postigao vidne re-
zultate u
publikovanju arhivske grade, strudnom i naudnom
istraiivadkom radu, te na kulturno-obrazovnom poliu. Naudno-
istraZiva6ki poslovi, narodito poslednjih godina, postali su stalna oblast
angaiovanja radnika Arhiva. Posebno treba ista6i da rad i razvoj Arhiva
u dobroj mjeri prati ipoma2e arhivska biblioteka kao strudna biblioteka
zatvorenog tipa. U posebnom poglavlju dati su podaci o knjiinom fondu
koji broji preko 6.000 bibliotedkih jedinica, obradenih po UDK sistemu, a
klasifikovanih po ISBD standardima.
Poseban osvrt autor daje na saradnji Arhiva sa drugim institucija-
ma. Najde56e se radi o saradnji sa drugim arhivima i institucijama kultu-
re. Vrlo korisna saradnja uspostavljena je sa svim arhivima u BiH, a
posebno sa Arhivom BiH Sarajevo i Dru5tvom arhivskih radnika BiH. Ta-
koare vrlo bliska saradnja ie uspostavljena i sa arhivima i drugim kultur-
nim institucijama Sirom bivie SFRJ.
Veoma je bitan prikaz koji autor daje o radu Arhiva u ratnim uslovi-
ma. Naime, Arhiv svoju djelatnost u ratu prilagoalava novonastaloj situa-
ciji. Glavni akcent dlelovania dat ie na zastiti arhivske grade, kako one
pohranjene u Arhivu, tako i one u posiedu imalaca. U ratu je nastavljena
i
uspiesna kulturno-obrazovna djelatnost (izloibe, predavanja sl.), a
odrZano je viSe seminara i savjetovanja sa imaocima arhivske grade i re-
gistraturskog materiiala.
U posebnom poglavlju autor se osvr6e na potrebe swaran,a povol-
jnijih uslova za rad Arhiva, naro6ito za osiguranje ve6eg radnog spre-
misnog prostora. Nakon preseljenja u adaptiranu zgradu (Ul. F. Ledera
1 ) 1990. godine osjecala se potreba za nabavkom nove opreme o demu

148
 Regionalni istoijski arhiv Tuzla (1 954.-1 994.)

je napravljen i Projekat kojim je

utvrdena vrsta i koli6ina potrebne .i..:i ,,:,',1:":i.

opreme.
Znajuti da se ogromna kolidina
arhivske grade nalazi u posjedu ima-
laca i stvaralaca, jer je Arhiv iz pro- ., ..-,:''::.

stornih i drugih razloga nije mogao

preuzeti, autor je posebno poglavlje
posvetio aktivnostima na za5titi
grade u posjedu imalaca. U sklopu
poslova ovog sektora rada radriici
vanjske sluZbe Arhiva, na osnovu
utvrdenih prioriteta obavljali su re-
dovne i instruktivne preglbde stanja
grade van Arhiva. U posebnom pril6-
gu dat je prikaz godi5njih poslova na
zaStiti grade po op5tinama. O staniu
grade u posjedu imalaca i aktivnosli-
ma preduzimanim od strane strudnih
radnika Arhiva redovno su sadinjava-
ne informacije i davane na oiienu
stru6nim i drugim organima Arhiva,
kao i op6inama kao o5nivadima
Autor sg u dgtvrtom poglavljg ,:i::i::il:,,:,,',,,,iiir+ii,Tirlll,'iiiiiiiiliii:::'-iiI::iIInIT,{II.-1r:rII,i:,,:, ,'

ggtq[3o. preduzetih aktivnoiti

_I pcigtedu istrazivanja u cilju dopune ar-
hivskih fondova. Na ovom porju'uspostavljena je 6aradnia sa'arhivima
gro!'n zemlje koji posjeduju lrabu ve2anu zi podru6je nadieznostinrnivi
Tyrtl .Dosta.ove grade nalazi se u Arhivu Bosne i'Hercegovine, Arnivu
Hrvatske,.Vojnolstorijskom arhivu u Beogradu i Arhivu srbiie. Arhiv je ao
sada najvi5g n3zn;9 posvetio gradi iz vdnoistorijskog instiiuta vrse6i sa-
mostalna istraZivanja i prikuplj-nja iste.
. Posebn.g.pitanje a.utor je posvetio znadaju i tretmanu grade u pri-
vatnom vlasni5tvu. shodno zbk6nskim obavezima arhivi su duzni oa'pi-
!111u je
qlnivske.grade u privatnom posjedu posvete adekvatnu pazniu, ha
cemu u okvirima svojih mogu6nosti radio i Arhiv Tuzla. Tako je
poklona i otkupa stekao nekoliko porodidnih i lidnih fondova. futem

. . . IJ posebnom.(sedmom) poglavlju dat je pregled arhivskih fondova

.i zbirki, Sto korisnicima znatn6 btaksava sn-atazbnlj na t<orijtenlu gradl u
naudno istrazivadkom radu. podaci o koriStenju'arhivalija i kniig; iiti*
osobtju te .spisak karata, faksimith i toiosi',- r<olirn irni, i.
1:q,o-.J:n?T.
]!_", 3^r"- lltl l, !, Ro.
gblgm (osmom) pog tavrj u. p ub ti kacijd posjeduje i
rezrme na trancuskom jeziku, 6iqq je zaokruaena zamisao 6uiora, a t<hji_
g.a udinje.na veoma sadrzajnom..u 'cletini u.zevsi ora puotitaci;a preoJta-
vlja_vrijedan..doprinos razvoiu arhivske stuzbe i arhivdke dielainosti BiH i
moz.e posluziti kao veoma koristan prirudnik za korisnike'grade iz na5e
zemlje iSire.

149
lzet Sabotil

150
Niiaz BRBUTOVte*

ARHIVISTIKA U TEORIJI I PRAKSI,

knj. 1 , Tuzla 1995, str. 1 -220

. Podetak i razvoj arhivistidke nauke u Bosni i Hercegovini tekao ie

.
relativno sporo i jos- uvijek nije okon6an. Splet negativiih historijskih
okolnosti uslovio je kasnu pojavu arhivistidke nauke na bosanskoh6rce-
govadkom drZavnom prostoru-tek nakon Drugog svjetskog rata. Mlada i
kadrovski neizradena arhivska sluiba Bosne i Hercegovine naSla se pod
ogromnim bremenom vremena, pokugavaju6i da entuzijazmom i pr6ga-
IaStvom skromnih kadrovskih potencijala sa6uva i strudnb oblikuje vrij6d-
nu arhivsku graClu kao nepristrasnog svjedoka minulih vr6mena i
memorije napa6enog bosanskohercegovadkog bi6a. Za relativno kratko
vrijeme djelovanja, od svega pet decenija, udinlen je znadajan napredak
kako u teoretskom tako i, narodito, u praktidnom pogledu. Zbog ioga je
ophodenje sa arhivskom gradom prestalo biti ko6nica drustvenog razv6-
la.
na Bosnu i Hercegovinu dovela ie i do uniStenja velikih
- Agresija
.kolidina arhivske grade. Umjesto dogradnje postavlienih strudno-naudnih
arhivistidkih osnova, ponovo, po ko zna koii put u burnoi bosanskoher-
cegovadkoj historiji, nastaje borba za fizidki opstanak 6rojne arhivske
grade.
Arhivsku nauku BiH-a pratile su brojne potesko6e u njenom razvo-
ju. U podetku je arhivistika, uglavnom bila u funkciji historiografile, a tek
u zadlie dvije{ri decenije podela se baviti imnogim drugim leoietskim i
praktidnim pitanjima: sredivanjem arhivskih fondova i zbirki, izradom in-
formativnih sredstava, naudnom i kulturno-obrazovnom djelatno$6u itd.
Medu.tim, svi ti napori nisu do sada nasli svog odraza u pu-blikovanlu po-
sebnih strudnih inaudnih rasprava, Sto se n6gativno odraiavalo n'a ifir-
maciju i drustveni status ove st.uke i nauke. prvi uspiesan pokusaj na
tom planu-udinjen je publikovanjem Arhivistike u teoriji iprdksi, auiora
Azema-KoZara. Ova publikaciia predstavlia, prije svega,-svdjevrsnu sinte-
zu.predenog puta bosanskohercegovadke arhivistike, ali sadrii i obzoria
koja, neminovno slijede. Njen se znadaj vidi i kroz ukazivanje na potre6u
vodenja eflkasnije dru5tvene brige o dokumentaciji (arhivskbj graAi; fola
je nastala i koia nastaje.
*Nijaz Brbutovid, arhivist, Historijski
arhiv Tuzta

151
Niiaz Brbutovi6

U prvom poglavliu Pod naslo-

vom "Arhivistidka znanost" obradeni
su pojam, predmet i zadatak arhivi-
stike. Tu autor konstatuje da ie "Ar-
hivistika znanost koja se bavi
proudavanjem i unapredenjem me-
todologiie strudnog rada u arhiv-
skoi struci, utvrdivaniem propisa i
znanstvenih principa koji se prim-
jenjuju u radu sa arhivskom
gradom od njenog nastanka do va-
lorizacije svih oblika njene vriiedno-
sti", 5to je jedno od najkopleksnijih
odredenja ove nauke. Autor ovdje
daje i odgovore na Pitanja: Sta je
i
arhivski dokumenat arhivska
grada, potom, 5ta su to arhivi i ar-
hivska sluZba, 5ta je predmet njiho-
vog rada itd.
U drugom Poglavlju je
obradena problematika, aktivnosti i
rezultati rada arhivske djelatnosti BiH. Ovdje je autor dao kratak pregled
nastanka i razvoja arhivske sluZbe u BiH-u kao jedne od najmladih u
Evropi. Dat je piegled rezultata arhivske dielatnosti, razvoia arhivskog
zakonodavsNa'u BiH-u, sadrZaia grade u bosanskohercegovadkim arhi-
vima, Sa posebnim osvrtom na razvoj Arhiva u Tuzli. Takode je dat.osvrt i
na kulturno-prosvjetnu djelatnost Arhiva, pregled publikaciia, saradnie sa
dru5tvenim i drZavnim organizacijama i ustanovama, obradena je potre-
ba i dometi saradnje sa mediiima itd. Odredeni znadaj _autor daje obradi
kadrovske probleniatike i osposobljenosti arhivske sluZbe u BiH-u, koja
je i danas aktuelna i dr. Posebna pa2nia je posve-6ena standardima i nor-
mativima arhivske djelatnosti od kojih zavisi dru5tvena uloga i status ar-
hiva. Na kraju ovog poglavlia autor se osvrnuo na arhivsku djelatnost u
uslovima novih Oru-SWenin odnosa, uglavnom podev od 1990. godine.
Tre6e poglavlje "Registraturno poslovanje imalaca arhivske grade i
registraturskbg mat-erijalan, tretira posebno vaZan segment arhivske dje-
lat-nosti - koji Je ti6e metodologije kancelariiskog i. arhivskog. poslovanja,
od kojeg ullavnom zavisi sudbina arhivske grade u nastajanju.. Ovdje
autor bdja5ijava znadenje poiedinih pojmova i znadaj kancelarijskog.i
arhivsko! poslovanja, uz pdtr6bnu arializu svega.toga za potrebe regi-
stratura,le elaboriri sva bitnija pitanja metodologije kancelarijskog i ar-
hivskog poslovanja.
U detvrtom poglavlju "Regionalni historijski arhiv Tuzla", autor
osvjetljava mjesto, ulogu i doprinos Arhiva Tuzla u razvoju arhivske dje-

152
 zli, dati podaci o sadrZaju i koli6ini arhivske grade koju posjeduje te pre-
gled fondola izbirki sa kojojima Arhiv raspolaie, potom ciat
lei pregteO
ras-poloZivih sredstava iarhivske opreme itd. Obrailen ie ipregtdO iiOa-
vadke, naudno-istra2ivadke i kulturno-obrazovne djelatnosti, u f-ojo1 nr-
1e
hiv unatod brojnim problemima u radu, postigao inadajne rezultitb. Dati
su podaci o bibliotedkom londu Arhiva (preko 6.000 Sibtiotedkih
ledini_
ca) i ukazano na njen znadaj za studenie, istraiiva6e i gradansivo. U
ovom poglavlju obraden je ijedan period rada Arhiva u ratnim uslovima,
a nazna6ene su i perspektive daljeg razvoia.
,'Arhivska
. U p9!oT poglavllu pod nazivom djelatnost u ratnim okol-
nostima (1992.-94.), tretirana je problematika zaStite arhivske grade i fun_
kcionisanja arhivske sluZbe u uslovima "aIa, uz definisanje ove
problematike sa teoretskog i praktidnog aspeka. Tu su pokrenut'a mno_
ga pitania koja u biti ukazuju na svu sloZenosl ove materije.
Sesto poglavlje je svojevrstan rezime teksta iz pet prethodnih dije-
,, ,
lova knjlge.
Knjiga je, po rijedima autora, namijeniena priie sveqa konzumenti_
ma strucno-arhivskih sadriaja, ali ie i veoma koriln6 eduk-ativno Stivo za
strucnu enalaeku publiku pa i gradanstvo, Od bitnog znadaja je i pro_
gr-amska podudarnost njenog sadr2aja sa nastavnim-proqramom
arhivi_
stike koja se izudava na Odsjeku za historiju i geoiratiju Filozolskog
fakulteta u Tuzli.
_.. U najkra6em, radi se o rijetkoj knjizi koja tretira arhivsku djelatnost
u BiH-u i daje odgovore na brojnd piianja irhivisti6ke teorije i' prikse.
Ona istovremeno. i_ postavlja brolna pitanld na koja se traie ne samo
od_
govon vec i prakti6na realizacija,.sto je, bez sumnje, u funkciji daljeg
raz-
voia arhivistike kao nauke i'arhivske djetatnosii iao nlerie piaftiene
komponente.

153
 iednog od radnih skupova kulturrylylqdnikaTuzle izvremena
Sa rata
(1992. - 1995.).

DrudMo arhivskih radnika

Bosne i Hercegovine -
- OgranakTuzla

154
 Nermana HOZIC*

OSVRT NA ODRzANA SAVJETOVANJA ISEMINARE

SA IMAOCIMA REGISTRATURNE GRADE
(19s4. - 1997.)

Klasidna lunkcija arhiva (opsteg tipa) je prikupljanje, preuzimanje,

-.
sredivanje, stru6na obrada, istrazivanje, 6uvanje i za5iita'arfiivske grade,
te obiavljivanje idavanje grade na koristenje. Arhivi su ustanove o,-tvore_
ne zajavnosl a osim toga udestvuju u svim oblicima drustvenog iivota, a
narodito preko svoje kulturno-obrazovne dielatnosti. Strudni radnici arhi-
va takode aktivno rade na popularizaciji svoje dielatnosti Sto dovodi do
sve.veceg razvoja arhivske kulture u drustvu. Organizuju izloZbe, preda_
vanja, seminare, vrse strudno osposobljavanje imalaca arhivske grade i
registraturskog materijala, ostvaruiu saradnju sa Skolama i fakuiietima,
javnim medijima i slidno, a izdavanjem raznih informativnih sredstava,
pored kulturno-obrazovne djelatnosti, postiiu i propagandnu poruku.
Arhiv Tuzla je u zadnjoj deceniii svoga rada najviSe radio na pre_
zentovanju. arhivske grade putem izloibi kao i organizaciji i odrZavanju
savietovania iseminara sa imaocima arhivske giade i r'egistraturskog
materiiala. MoZe se re6i da je na ovai na6in Arhiv ivake godine (kontinui-
rano) komunicirao sa imaocima. Odriano je 1O savjetovanja i ieminara
na kojima su se prezentovali zakonski i podzakonski akti, davala uput-
stva. i sugestiie. Sto je, kasnije, davalo pozitivne rezultate. Ovim savjeto-
vanjima su obi6no prisustvovali radnici koii neposredno rukuju arhivom
(arhivari) kao i njihovi neposredni rukovodioci. Nekada su sivjetovanja
organizovana za sve imaoce na podrudju dielovania (nadleZnosti) Arhi-
va, nekada po opstinama, a nekada za imaoce odredenih grana djelat
nosti (skolstvo, privreda, organi uprave i sl.). Za uspleh ovikvog o'blika
rada od znadaja je odabiranie tema (sadriaja) i predavada (arhiviata), ka_
ko bi se. slu5aocima pruiile Sto bolje informaciie o znabalu arhivske
grade, arhlvske sluZbe iarhiva kao instituciia. Sva savjetovanja isemina-
re (kao i Stampane amterijale) pripremali su strudni radnici, kako iz Arhi-
va Tuzla tako i iz drugih arhiva Bosne i Hercegovine i bivse Jugoslaviie.
Ovom prilikom navodimo sadrZaje nekih od nazna6enih savletovarila
(seminara) koja su svojim sadrZajem poludila najve6e uspjehe:

*Nermana Hodrid, arhivist,

Historijski arhiv Tuzla

155
 Povodom obiljezavanja 30 godina rada Arhiva Tuzla, 1 1 . 12. 1984.
godine, odrZano je savjetovanje o zastiti arhivske grade i registraturskog
materijala na kome su obradene dvije teme: 1. Znabai arhivske grade i
arhivske sluibe - autor Vladimir Babi6 (Arhiv Doboi), i2. Registraturno i
arhivsko poslovanje organizacija udruZenog rada - autor Miroslav Mari6
(Arhiv Banjaluke). U okviru druge teme obradena su i dva koreferata: 1.
lzludivanje bezvrijednog registraturskog materilala i 2. Arhivska kniiga,
diji su autori DuSanka Sarac i Jovan Mihailovi6 (Arhiv Tuzla). Ovo savje-
tovanje je znadajno jer je pored teoretskih, tretiralo i praktidna pitania,
5to je udesnicima omogu6ilo bolje sagledavanje problematike u
rjeSavanju teku6ih problema.
S obzirom na izuzetnu posje6enost (oko 500 u6esnika) izdvaja se
Savjetovanje odr:ano 16. 10. 1986. godine na kome su prezentovane
detiri teme: 1. Druitvena lunkcija i znadal arhivske djelatnosti, 2. Obave-
ze imalaca arhivsko-registraturskog materijala, 3. Kancelarijsko poslo-
vanje, 4. Lista kategoriia registraturskog materiiala sa rokovima
6uvanla-izrada i primjena. Autori ovih tema su strudni idugogo"di5nji rad-
nici Arhiva Tuzla i to: Azem Koiar, Nermana Hodzi6, Dusanka Sarac i Jo-
van Mihajlovi6. Na tom savjetovanju udesnicima je (prvi put) prikazan i
film "Savremeni arhiv".
Na Savietovanju odrZanom 24. i 25. 12. 1987. godine tretirana su
pitanja koja se odnose na obaveze imalaca shodno novom Zakonu o ar-
hivskoj djelatnosti ("S1. Iist SR BiH', br.21187). Obracleno je pet tema i to:
1. Cetrdeset godina arhivske djelatnosti u Bosni i Hercegovini, autor
Matko Kovadevi6 (Arhiv BiH), 2. Obaveze imalaca arhivske grade i regi-
straturskog materijala u svietlu Zakona o arhivskoi djelatnosti, autor
Azem Ko2ar (Arhiv Tuzla), 3. Za$tita arhivske grade u vanrednim prilika-
ma, autor Jovan Popovi6 (Arhiv Jugoslavije), 4. Znab$ za5tite arhivske
grade kod imalaca sa aspekta njene obrade u Arhivu, autor Nizara Tadi6
(Arhiv Tuzla), 5. Problemi zastite arhivske gracre u registraturama, autor
DuSanka Sarac (Arhiv Tuzla).
Promjena politidkih odnosa u driavi dovela je do zaiivljavania poli-
ti6kog pluralizma u kome samoupravno organizovanje zamjeniuie sistem
slobodnog trii5ta a dru5tvena svojima prelazi u driavnu, mjeSovitu i pri-
vatnu. S obzirom na sveukupnu situaciju u drustvu, 11.01 . 1991 . godine
odrzano je savjetovanje sa temom: Arhivska sluiba i drustvene promje-
.l
ne u SR BiH, u okviru koje je podnijeto pet referata: . Dielatnost arhiv-
ske sluZbe Bosne i Hercegovine u okviru teku6ih drudtvenih promjena,
autor Azem Koiar (Arhiv luzla),2. Zakon o preduze6ima i arhivska dje-
latnost, autor Miroslav Mari6 (Arhiv Ban,aluka), 3. Arhivska gracla iregi-
straturski materijal ukinutih drustveno-politidkih organizacija i

novoosnovanih politidkih stranaka, aulor Seada Hadiimehmedovi6 (Ar-

156
 Osvrt na oddana savjetovania i seminare sa imaocima registrafurne gracle

Sa savjetovanja arhivskih radnika, odrhanog u Tuzli, juna 1gg7. godine.

hiv BiH), 4. Arhivska grada i registraturski materijal ukinutih slZ-ova, au-

tor Alida Hrustanbegovi6 (Arhiv Tuzla), 5. Arhivska grada i registraturski
materijal privatnog sektora, autor Mom6ilo Mitrovi6 (Arhiv srema). ovim
savjetovanjem radnici arhiva su imaocima ukazali na za5titu grade jer su
aktuelne politidke promjene dovele kako do gasenja (prestinka sa ra-
dom) nekih imalaca, i raznih transformacija unutar pred'uze6a, tako i do
osnivanja novih preduze6a i politidkih stranaka.
Ratne okolnosti (1992. - 199s,) su uzrokovale unistenja, otudenja i
drugevidove_ nebrige prema arhivskoj gradi, pa je shodno tikvom stahyu
Arhiv Tuzla 20. 12.1994. godine organizovao savjetovanje o znadaju i
za5titi arhivske grade u posjed.u imalaca u ratnim okolnostima. Tom prili-
kom prezentovana su tri saopStenja: 1 . znalaj i aktuelna pitanja arhivske
djelatnosti, autor Azem Kozar (Arhiv Tuzla), 2. svrha iastitb arhivske
gra99 u posjedu imalaca, autor Nermana Hodzi6 (Arhiv Tuzla), 3. stanje i
problematika zastite arl.livske grade i registraturskog materijila u podle-
du imalaca, autori tzet saboti6 i Had2ija Hadziabdi6lArhiv Tuztal. bavje-
tovanju su_ prisustvovali arhivari i nfihovi neposredni rukovoilioci ia
qo!1ycja TPK. Pored- uobidajene prakse dobijahja materijala udesnici su
dobili i prepise vaze6ih zakonskih propisa (zak6n, pravifnik i Uputstuo),
Uputstuo o zastiti arhivske grade i registratuiskog materijala u stle4u rd-
ta i Naredbu o za5titiarhivske grade i registratuiskog materijala k6ju je
izdalo PredsjedniStvo Skup5tine op5tine Tuzla.

157
Nermana Hodii6

Pod okriljem savjeta Evrope Arhiv Tuzla ie 01 . a7. 1997. g_odine bio
organizator Savjetovanja o za5titi arhivske grade u nastdaniu- Obradene
su slijede6e teme: 1.Znalaj, funkciie i kadrovska problematika arhivske
djelathosti u BiH, predava6 Matko Kovadevi6 (Arhiv BiH), 2. Obaveze
imalaca arhivske giade i registraturskog materijala, predava6 Slobodan
Kristic (Arhiv BiH),-3. Lista kategorija registraturskog materijala sa rokovi-
ma duvania, odabiranie arhivske grade i izludivanje bezvrijedno_g I9g!-
straturskog materijala, predava6 Seada HadZimehmedagi6 (Arhiv,BiH), a
Arhivska t<nliga i frimopredaja arhivske grade, predavad Amira Sehovi6
(Arhiv BiH),'5, froblematika za5tite ratne p-rodukcije registraturne grade,
iredavad izet Saboti6 (Arhiv Tuzla), 6. Za5tita arhivske grade u ratnim i
brugim vanrednim okolnostima, predavad Azem Kolar (Arhiv Tuzla).
VaZno je ista6i da su sva Savjetovanja bila izuzetno posje6enai za'
nimljiva. Na njima je vladala izuzetna radna atmosfera. Vodene su i valja-
ne ciiskusije o konkretnim problemima i dono5eni zaklju6ci koji su Polo.I
u zadovoljavaju6oj mjeri realizovani. Sve to obavezuje Arhiv da i dalie
6ini napore na planu otklanjanja poteSko6a koje su prisutne na planu
valjanog ophodenja sa arhivskom gradom od strane svih stvaralaca i
imalaca.

sa seminaraza resistrature,;r1+1l?r,"'r:'{f:!i:{!ifi[:,':Asavije6em Evrope' f iuta

158
 E5efa BEGOVIC*

GLASNIK ARHIVA I DRUSTVA ARHIVSKIH RADNIKA

BOSNE I HERCEGOVTNE, xxxiv/l 996-92,
Sarajevo 1997. (str. 1-2261

Arhivska sluZba Bosne i_Hercegovine pokrenula je ,l961 . godine

svoj dasopis: Glasnika arhiva .i Dru5tvJarhivs*ih radnika'BiH ,..."a7"ijom
da.se proSiri osnova diskusije.o svim ovim osnovnim pitanjima na5e drhi_
vtsrtKe, da se sa zadacima, te5ko6ama i uspiesima slLizbe ijpozna Sto
Siri
krug zainteresiranih faktora, zatim, sa teZnjom da se na5oj javnosti stave
na uvid rezultati rada nasih arhivskih ustanova i poiedinili 'arhivskih rad-
nika, i, najzad, da se na5im n-audnim radnicima n'a
iolju istorijske nauke
pruZi jo,S jedna mogu6nost vise za objavljivanje radbvd pisanln
na osno_
vu grade deponovane u arhivima Bosne i'Her6egovine,'i*
proteklih 51 godinu ova programska orijentacija razvijana je kroz
. ..U
nekoliko standardnih rubrika: aihivistika i arhivska itrZO",'el"ni,i i
prikazi i. ociene, dru-Stvene viiesti, inventari. Na taj nadin
*
lpl3-r^": _SI"dl,
na kojoj se.moie razgovarati i potemisari o svim pi_
:y?l"lil:,g:.l,ova
lanlrma arntvistike, o njenim zadacima, problemima i rezultatima, ukljuEiti
srn.Krug zainteresovanih faktora za ovu oblast, te javnosti pruZiti'mo_
gu6nost da se upozna sa radom i rezultatima raO'a rajniti u ovoj struci.
Kontinuirano izdavanje Casopisa nisu omele ni ratne strahote u
_... (1992.
.
tsiH - 1995.) Bore6i se za afirmaciju ne samo svoie struke i usta-
l9vir !9So i svoje domovine, arhivi i Drustvo arhivskih ridnika izdati su
32. i 33, broj ctasnika (kao dvobroj za 1992193. i 1994/95. godinu).
34.. broj (dvobroj
^-_,-!"jn"yjii
goorne, _za 1996197. godinu) Stampan je 1997.
u vrijeme kada su Arhiv BiH i arhivska sluiba BiH obiljeiavali 50
godina svog postojanja i rada.
U dlanku "Pedeset godina Arhiva i arhivske sluibe u Bosni i
Herce_
govini".(str. 7-13), Matko Kovatevi6, direktor DrZavnog arhiva, govori
proteklih pola stolje6a Arhiva BiH iorganizovane arni"vs[e o
srui6e nase
zemlje..Arhiv BiH je, na svom putu raz,iola, proiao sr"
nog istrudnog uspona, od perioda kaai s6 skoro cio rad svodio samo
fiil
organizacio-

*Esefa Bgovi6, arhivist,

Hisiorijski arhiv Tuzla
**Rijed Rodakciie, Glasnik
arhiva iDrustva arhivskih radnika Bosne iHercegovine,
Sarajevo'1961, br.'1, str.7.

159
 na prikupljanje rasute i ne-
za5ti6ene grade, do taze kada se
redovno obavlja strudni nadzor
nad radom stvaralaca i imalaca
grade, vr5i stru6na i naudna obra-
i
da arhivske grade organizuje
njeno kompleksno istraZivanje !
i
publikovanje. Pisani na drugi
na6in zabiljeZeni sPomenici Po-
hranjeni u Arhivu BiH obuhvataju
dug vremenski period od Preko
600 godina (od naistarije original-
ne povelje bosanskog kralja Da-
bi5e iz 1395. godine i ovjerenog
prepisa iz 1600. godine joS starije
Dabi5ine povelje iz 1392. godine,
preko bogatih i vrijednih fondova
austrougarskog Perioda Pa sve
do danaSnjih dana).
U rubrici "Arhivistika i arhiv-
ska sluZba" objavlieni su referati i
koreferati sa Prvog posliieratnog
savjetovanja arhivskih radnika
BiH odrZanog sePtembra 1996.
godine. Tu je uvodni tekst pod naslovom: "Normativna regulativa i statu-
5na pitanja arhivske djelatnosti Bosne i Hercegovine u vremenu tranzici-
je,' (itr. 17-21) autora Matka Kova6evi6a i Slobodana Kristi6a, u kojem
isti6u probleniatiku i potrebu promjene zakonske regulative u oblasti ar-
hivske djelatnosti BiH, a s obzirom na dru5tvene promjene nastale na-
kon izboia 1990. godine i rata 1992. do 1995. godine.
Ve6ina radova ove rubrike odnosi se na analiziranie stania i za5tite
arhivske grade i registraturskog materijala u posjedu imalaca a obzirom
na ratna iskustva i perspektive njene dalie za5tite. O tome su aplicirani
podaci u referatu autora:
Azema Koilara, Stanje i perspektive zastite arhivske grade Bo-
-
sne i Hercegovine (str. 23-32) i koreferatima:
Jasmine Hopi6, Problem evidenciie stanja registraturne grade
-
(str. 33-34),
seade Hadzimehmedagi6, stanje grade republidkih organa ior-
-
ganizacija uprave (str, 35-40),
Osmana Alti6a, Reske Mehdin, Stanje zastite arhivske grade u
-
registraturama na podrudju Arhiva Biha6 sa posebnim osvrtom na gradu
ratnih predsiedniStava (str. 41 -44),

160
 Glasnik ahiva i druitva athivskih adnika apsne i ttercegovire

Amire 5ehovi6, Stanje arhivske grade i registraturskog materiia-

-
la u visokoskolskim i zdravstvenim ustanovama (str. 45-50),
lzeta 5aboti6a, Problematika zaStite registraturne grade nastale
-
u ratu 1 992. - 1995. godine (str. 51-54),
SaSe Madackog, lnfekcije i odte6enja arhivske i bibliote6ke
-
gracle (str. 55-62),
Sabana Zahirovila, Neka pitanja o arhivskoi gradi u vlasnistvu
-
vjerskih organizaciia i institucija u Hercegovini (str. 63-64),
Fahrudina Kulenovi6a, Zastita projektno{ehnidke dokumentaci-
-
je (str. 65-70),
Enise Mari6, Batna stradania i o5te6enla arhivske i registratur-
-
ske grade na podrudju istodnog Mostara (s1t.71-72\,
Sejdalije Gu5i6a, Problematika stanja i zastite Oriientalne zbirke
-
lstoriiskog arhiva Sarajevo (str. 73-76).
Rubrika "dlanci i rasprave" donosi tri rada:
Husnija Kamberoiv6, O nekim inicilativama za reviziju agrarne
-
reforme u Bosni iHercegovini 1941 .-1942. godine (str.79-86),
.l
Mustata Begi6, l0 godina katastra zemlji5ta Bosne i Hercego-
-
vine (str, 87-96),
Sj"e6anja i razmiSljanja povodom Sest decenija lnternacionalnih
-
brigada u Spanskom graClanskom ratu dao je u svom radu "lnternacio-
nalna solidarnost i sloboda $panskog naroda" Cedomir-Cedo Kapor, i
sam borac tih brigada (str. 97-104).
U rubrici "Grada" objavlien je 6lanak Edite Radosavljevi6 "Grada o
agraru u fondovima Arhiva BiH u doba austrougarske uprave" (str. 105-
108). Autor navodi da su u Drzavnom arhivu BiH pohranjena dva uprav-
na ronda, koja za istraiivade predstavljaju znadajan izvor podataka o
agrarnom pitanju iz tog perioda: Zaiedni6ko ministarstvo finansija-Odjel-
jenje za BiH (1878.-1918.) iZemaljska vlada za BiH (1879.-1918.). O fon-
dovima dija se grada odnosi na agrarno pitanje u Bosni i Hercegovini
piSe i Samija Sari6 u radu "Gracla o agraru u fondovima Arhiva BiH
1919.-1945.' (str. 109-1 12).
Nekoliko dokumenata iz ,onda Hrvatskog kulturnog i prosvietnog
druswa "Napredak" predodila je Krunoslava-Zeba Lovrenovi6 u radu
"Osnivanje povjereni5tva i podruZnica Hrvatskog kulturnog druStva 'Na-
predak'u Dalmaciji" (str. 113.-138.). Glasnik donosi iradove autora: Sa-
mije Sari6, "Osamdeset godina Gradske banje u Mostaru (1914.-1994.)',
str. 139-144; Mine Kujovi6, "lz Zapisnika o "PedagoSkoj nedjelji" odrzanoi
u Mostaru od 07. - 14. marta 1995. godine", str. 145-150; Spomenke Pe-
li6, "Travni6ke osnovne skole", str. 151-155, i Michael Organ-Catriona Mc
Gurk, "Surfanje internetom - elektronske biblioteke i arhivski izvori za
istori6are", str. 155{ 58.

161
Eiela BegoviC

U rubrici "Prikazi iocjene" Mina Kujovi6 daje prikaz knjige Hakije

Dozica pod nazivom "Demografske slike Sarajlija od 1463.-1991 . godine,
str. 161-.163.
Prvu Medunarodnu Skolu konzervaciie u Sarajevu pohadaloje 30
polaznika sa podru6ja Federacije, o demu izvje5taj donosi Delilla Siljak-
Ramezi6, str. 163-1 64.
O danima bosanskohercegovadke kulture u Austrili piSe Samija
Sari6, str. 165-1 68, a o "Primjeni savremenih i najnovijih tehnologija u
driavnim arhivima Slovenije i Hrvatske" izvjestava Fahrudin Kulenovi6,
str. l69-172.
U "Dru5tvenim vijestima" oblavljen je izvjeStaj Azema Koiara o
Prvom poslijeratnom savjetovanju arhivskih radnika Bosne i Helcegovi-
ne, odrianom 05. i06. septembra 1996. godine na Zladi (Banovi6i), u or-
ganizaciji Arhiva Tuzla. Objavljen je i Statut Udruienja gradana-DruStva
arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, koje je nakon tog savjetovanja
odrZalo svoiu konferenciju.
U rubrici "lnventari" objavljen je Sumarno-analitidki inventar "Serijat-
ska suda6ka Skola u Sarajevu (1887. - 1945.)' autora Aji5e Musi,e, str.
199-223.
Sve u svemu, ovaj broj Glasnika je veoma zanimliiv po problematici
koju tretira, posebno kada su u pitanju sadr2aji sa navedenog Prvog po-
sliieratnog savjetovanja arhivskih radnika BiH, ali i mnogi drugi (historio-
grafski i drugi radovi). Nazalost, brojne su man.ikavosti tehnidke prirode
(slab kvalitet papira, slab uvez, brol ivrsta priloga, nepostojanie rezimea
tekstova na nekom od svjetskih jezika, pitanja formata i korice odudaraju
od ustaljenih rjeSenja isl.),Sto izmedu ostalog, ote2ava plasiranje i do-
stup sadriaja 6asopisa inostranoj strudnoj i naudnoj javnosti.
Znadaian doprinos u izdanlu ovog dasopisa dao je i Arhiv Tuzla, iz-
medu ostalog, organizaciiom navedenog savjetovanja 6iji su tekstovi
ispunili glavni dio sadriaja, zatim prire(leniem priloga (tekstova) za isti
od strane vise radnika Arhiva itd.

162
IZVJESTAJI
 Azem KOZAR*

TRINAESTA KONFERENCIJA MEDUNARODNOG

INSTITUTA ARHIVSKIH ZNANOSTI I DVADESETO
SAVJETOVANJE O STRUENIM I TEHNIcKIM
PITANJIMA U ARHIVIMA

Trinaesta konferenciia
Radencima je (Republika Slovenija) u periodu od 26. do 29.
.ta 1998.
. -^U
godine odrZana 13. po
mar
redu kon-ferencija Medunarodnog institu_
ta arhivskih zn-anosti koji djeluje pri pokrajinskom arhivu MariboiNa
njoj
su tretirane dvije teme:

- i Uticaj novih medija i novih tehnologi.ia na upotrebu arhivske

1..
grade
2. Hemikaliie, arhivi i zastita okoline.
Sva predavanja odriana su 26. marta,
. \. na ,,7. medunarodni dan
arhiva", u vrijeme toka plenarnog diiela .lg. Konferencije. -
kra6eg obra6ania gospodina petera pavela Klasinca, direk-
tora -Nakon
Medunarodnog arhivskog insiituta Maribor, u koiem je pozdravio
sve prisutne i zahvalio im se na odaSiv_u, te vise pozdravnih
obra6anla
gostiiu iudesnika - predstavnika politidkog ikulturnog
Zivota, uvodno
je podnio Leopotd Auer, odgovo-rni ,reonif "easopisa ,,Atlan_
illaganje .
ti'objasniv5i izmedu ostalog, Sta je sve bio razlog da se za ovu
Konfe-
renciju pristupi obradi naznadenih iema.
Konferenciji su podnijeta dva uvodna referata: Herman
, ..Na
scnoret, generalni direktor bavarskih arhiva iz Minhena
Rum_
(Njema6ka)
j:pd nazivom-,'Arh ivist i tenn ira;, a iiudy Huskomp-
L*:::l:
Hererson,"::1,1!l
direktor Otvorenog druStva arhiva sa sjedistem u-
Budimpegti
(Madarska) je govorila na teriu ,,lnternet i arhivi,,.
temu iztagato* ie 1 1 autora iz vise zematja svijeta:
,_,^^,lil-:y
rzraeta. Francuske, Rusije, Svedske, Austrije, Velike Briianije.
ttatije,
Nizozem_
ske, lslanda, Hrvatske i Sloveniie.

*) Azek Kozar, arhivski

savjetnik, direktor Hislorijskog arhiva Tuzla

165
Azem Koiar

Na drugu temu izlagano je Sest sa-

opstenia autora iz Republike Slovadke, ltali-
je, Njema6ke, Madarske, Austrije i lzraela.
Nakon toga organizator je omogu6io
izlaganje i dva saop5tenja, koja se nisu mo-
gla svrstati u neku od dvije teme Konferen-
cile, i to iedno o razmierama stradania
aihivske grade u poplavama u Poliskoi i
drugo o doprinosu medunarodne zaiednice
zaStiti arhivske grade Bosne i Hercegovine
u toku 6etvorogodi5nje agresiie, koji ie
podnio autor ovog izvieStaja. Ovai prilog ie
izazvao veliko interesovanje prisutnih i po-
sebno 6lanova lnstituta i autora saop5tenja,
izmedu ostalog i zbog toga Sto nije obja-
vljen u "Atlantima", br. 8 (vidi faksimil kori-
ca).
Posliie uspje5no okon6anog plodnog
rada Konferenciie, nastavljen je rad dlanova
t,*,*.ff,.f;f,.'r,,'+,..*1,,,,r.:.:,:,:,,
tnstituta, kome ie prisuswovao iautor ovog
izvje5taja u svolstuu predstavnika arhivske
27 ' i 28'
sluZbe BiH-a kao pridruZenog 6lana. U toku dva naredna dana
marta detaljno je razmatrana problematika tretiranih tema, te utvrdeni za-
daci u vezi sa daljim organizacionim i akcionim promjenama u djelovaniu
lnstituta kao: moguenoist organizovania organizacionih dielova lnstituta
u drugim zemljama, prijemnovih 6lanova, izbor tema za narednu konve-
fencijJ itd. Zadnjeg drn", 29. marta, organizovan je izlet u prekomurske
krajeve Slovenije,

Dvadeseto savietovanie
po dvadeseti put
I ove godine ie u Radencima od 22. do 24. aprila
pitaniima u. ar-
odrZano traiicionaino savjetovanje o stru6nim i tehnidkim
arhiv-
hivima, u organizaciji Pokiajinskog arhiva Maribor,Medunarodnog
skog institu-ta i Rinivstog oruSwa Maribor. Na njemu je izlo1eno
rekordnih 40 referata, a pre?auadi su bili renomirani arhivski stru6njaci
iz
Hrvatske, ltalije, Austriie,
Slovenije i drugih susjednih i evropskih zemalia:
Madarske, Francuske i Bosne i Hercegovine'
savjetovanje ie otvorio Peter Pavel Klasinc, predsjednik organiza-
cionog odbor", fio;i ;e u uvodnom referatu ukazao na zna6aj ovog iubi-

166
 Trinaesta konferencija i Dvadeseto savjetovanie

larnog skupa, osvr6udi se na ka-

rakter svih do sada odrianih sav-
jetovanja i njihov doprinos razvoju
arhivske teorije i prakse.
Meclu predavanjima poseb-
nu painju privukla su izlaganja
Michela Dushena, generalnog di-
rektora francuskih arhiva u penzlji,
istaknutog arhivisti6kog strudnja-
i
ka dugogodiSnjeg funkcionera
Medunarodne arhivske asocijacije
(lCA-e), zatim Stavice TovSak (o
arhivskoj gradi imalaca pod
ste6ajem), P.P. Ktasinca (o novim
tehnologijama i upotrebi arhivske
grade), Miroslava Novaka (o si-
gniranju u elektronskom arhiv-
skom informacionom sistemu),
Mariana Dobernika (o mikrofilmo-
vanju i skeniranju) itd. Saopitenje
o doprinosu medunarodne zaied-
nice zastiti arhivske grade Bosne i Hercegovine u ratnim okolnostima
podnio je autor ovog izvjeitaja.
saop_Stenja objavt.iena su u 6asopisu ,,Sodobni arhivi ,98,,,
^^ ..Sy3
20, Maribor 1998. godine. U njemu su objavljena i detiri priloga
br.
koja se
tidu arhivske teorije iprakse, te bibliografija svih obiavlilnin
radova u
proteklih 20 brojeva, sto 6ini dodatni kviiltei ovog, na
i9d stranica stam-
panog, dasopisa (vidi faksimil korica).
i pubtikacija, re svi drugi sadriaji koje su vrijedni or_
^^^,-j1yi:L"-r11te_
g-anrzaron veoma profesionalno pripremili i realizovaii (izllo2ba o toku
svih
mtnu n savletovanja, ekskurzija i sl.), ostavili su veoma pozitivan
doiam
kroz nove.spoznaje iz arhivske teorije i pra[sJ
i:,:r^"^p:.^r.111,!gl!yf.",
KoJe ce moct primiieniti u svoiim sredinama. Zbog
svega toga orlaniza_
tori. ovog jubitarnog skupa zasluZuju du2nu painju
I i5fivatnost stru6ne
arhivistidke javnosti Sirom svijeta.

167
HISTORIJSKI ARHIV TUZLA

Franie Ledera br.1. 75000 Tuzla

ret.liax @75\ 252 620 i tel. 252 070
Radun o'in.: iZOO-oOe-t tz: dev.: '12200-60320001 12,
Sluzba za platni Promet Tuzla

Po5tovani 6itaoci,
Obaviestavamo vas da u izdaniu Historiiskog arhiva Tuzla
moiete na6aviti sliede6e publikacile:
1. Generalni Straik rudara iHusinska buna 1920 (grupa
autoral, ruztd 1984, str. 41o, . 5KM
2. Dobrovolino vatrogasno druSwo Tuzla(grupa al.ltora)'
- ruzta tda3, str. t6o, s KM
3. Vodid Arhiva Tuzla (grupa autora), Tuzla 1989, str' 1 56' 5 KM

'
4. Regionalni istoriiski arhiv Tuzla 1954 -1994 (Azem Kozar)'
Tu"zla 1995, str.'108'
10KM
5, Arhivistika u teoriii ipraksi (Azem Koiao, Tuzla 1995,
25 KM
str.220,
6. Tuzla u osmansko doba (Diemal 6ilimkovi6), Tuzla 1996'
str. 178, 20 KM
7. lzvori za historiiu srednioviiekovne bosanske drzave
ia;iitJaiir;nij, tuzta'tssz' str. t++, 15 KM
8. dasopis 'Arhivska praksa', br'1, Tuzla 1998' 10 KM
U priPremi su izdania:
Narodna uzdanica u kulturnom Zivotu Bosnjaka (lsmail Hadiiahmeto-
- vi6), Tuzla 1998.
Arhivistika u teoriji i praksi, knj. 2, (Azem Koiao, Tuzla 1998'
-
Osim toga obaviestavamo Vas i o sliede6em:
radi od730-15ssati svakim radnim danom (i prvesubote u
- Arhiv
miesecu);
Arhiva radi svakim radnim danom od 9-14 sati;
- Biblioteka
vrsi otkup svih vrsta arhivalija (dokumenata i kniiga);
-Na Arhiv
kraiu vas Dodsiecamo: Arhiv ie riznica nase kuhurne ba&ine i vaian
'"uin' oorirra nien6 vriiednosti,. .lq1a9b!1"'an izvot za
"roi"xiirJ6li."",r" istine o orzari Bosni
;*;5;'"rfi1;u;;i3-ke i H'ercegovini i historiiskom hodu nje-
nin ziilIi" i n".oj, ukratko, svojevrsna memoriia viSestoljetnog bivstvovania na-
;;U i liltrr; na bosanskohercbgova6kom prostoru udinite sve da se arhivska
putevi vode u Arhiv Ar-
;iIE; #;;; ;;soii-oini i urEdno predd Arhivu' svi
hiv ie vasa ustanova.

S po6tovaniem,
Arhiv Tuzla