Olejek godzikowy - waciwoci i zastosowanie

technika rynek
Krystyna NOWAK, Jan OGONOWSKI, Magorzata JAWORSKA, Katarzyna GRZESIK - Instytut Chemii
i Technologii Organicznej, Politechnika Krakowska, Krakw

Prosimy cytowa jako: CHEMIK 2012, 66, 2, 145-152

Wstp od pochodzenia i dojrzaoci pkw oraz od metody jego otrzymy-

Od wiekw, w Babilonie, Asyrii, Egipcie, Grecji oraz w Chinach
znane i stosowane byy zarwno godziki jak i olejek godzikowy.
Do Europy sprowadzano godziki z Wysp Moluckich (dawniej zwa-
nych Godzikowymi) ju w IV wieku. Ze wzgldu na wysok cen,
podobnie jak kosztownoci, przechowywano je w zotych szkatuach.
W wydanym w XVI wieku w Krakowie Zielniku Falimirza, w przepi-
sach kosmetycznych, wrd surowcw cytowane s jako gwodziki.
aciska nazwa godzikw, cariophyllum, pochodzi z jzyka greckiego
i oznacza patek orzecha [1].
Godzikowiec wonny (Eugenia caryophyllata)
Roliny rodzaju Eugenia (Syzygium), obejmujcego ok. 100 ga-
tunkw, rosn w klimacie tropikalnym. Godzikowiec jest wysokim
(do 15 m), wiecznie zielonym drzewem z rodziny mirtowatych. Kwit-
nie dwa razy w roku, plony wydaje przez 60 lat, a po raz pierwszy
owocuje w 6-10 roku ycia. Jego owoce s jadalne, wytwarza si z nich
rwnie przyprawy. Z pitnastoletnej roliny mona otrzyma rocznie
od 2 do 4 kg, a z duych rozoystych rolin nawet 50 kg suchych go-
dzikw. Godziki, stosowane jako przyprawa, to nierozwinite pki
kwiatowe. Zbierane s tu przed kwitnieniem, w okresie od sierpnia
do lutego, gdy wtedy zawieraj najwicej olejku. Pki maj dugo nego. W wyniku destylacji z par wodn (1824h) gazek, lici i p-
1018 mm, po wysuszeniu s ciemnobrunatne. Cae godziki mog
by przechowywane nawet 24 miesice. Roczna produkcja godzikw
na wiecie wynosi kilkanacie tysicy ton [2, 3].
Godziki maj silny, swoisty, przyjemny aromat, zbliony do kwia-
tu o tej samej nazwie i palco-szczypicy smak wywoujcy wraenie
drtwienia ust.
Surowiec bogaty jest w olejek eteryczny, otrzymywany z pczkw
kwiatowych. Pod skrk znajduj si elipsoidalne zbiorniki olejowe
i przy uciskaniu trzonu godzika pojawia si olejek, a po rozgniataniu
na papierze powstaje tusta plama, znikajca po ogrzaniu [2,3].
Godziki oprcz olejku lotnego zawieraj 12-14% garbnikw zwa-
nych czerwieni godzikow, zwizki luzowe oraz kariofylin (natu-
ralny dwucykliczny sekwiterpen), eugenin i kwas oleanowy [3, 4].
wania. Do produkcji olejku stosowane s godziki mniej wartociowe,
zanieczyszczone lub uszkodzone. Najlepszym surowcem s godziki
moluckie; nastpnie zanzibarskie i singapurskie, a najgorszym: antylskie
i gujaskie. Po rozdrobnieniu pkw godzikowca przeprowadza si
destylacj z par wodn, ktra trwa od 8 do 24 godzin. Wydajno
procesu, wynoszc ok. 18%, zwiksza kohobacja, tj. powtrna de-
stylacja wody podestylacyjnej [2, 6]. Olejek godzikowy otrzymuje si
take metod hydrodestylacji w aparacie Clevengera. W cigu 4 godzin
destylacji wydajno wynosi 5%. Otrzymany olejek suszy si bezwod-
nym siarczanem sodu [7].
Olejek godzikowy moe by te pozyskiwany na drodze ekstrak-
cji etanolem oraz ditlenkiem wgla w stanie nadkrytycznym. W wy-
niku ekstrakcji etanolem w otrzymanym olejku znajduje si wicej
zwizkw dobrze rozpuszczalnych w alkoholu, takich jak eugenol
i jego pochodne. Superkrytyczna uidalna ekstrakcja (SFE) prowadzi
do otrzymania, z wydajnoci 19,56%, olejku eterycznego wysokiej
jakoci, w ktrym maksymalna zawarto gwnego skadnika, euge-
nolu, wynosi 58,77% [8].
Taszy od olejku otrzymywanego z pkw, jest olejek pozyski-
wany z gazek, lici i pdw godzikowca, surowca szerzej dostp-
dw godzikowca otrzymuje si olejek godzikowy z wydajnoci
1,53%. Taki olejek jest ciemnobrzowy, czsto ziemisty i charakte-
ryzuje si mniej przyjemnym zapachem ni olejek z pkw, ma drze-
wiasty ostry zapach [2, 9].
W handlu dostpny jest rwnie olejek z suszonych szypuek go-
dzikowca. Otrzymywany z wydajnoci ok. 5% taki olejek ma skad
zbliony do skadu olejku z lici.
Olejek godzikowy jest bezbarwny lub jasnoty, ciemnieje pod-
czas przechowywania, jest ciszy od wody, charakteryzuje si trwaym
intensywnym korzennym zapachem i gorzkawym, palcym smakiem.
Za zapach godzikw (korzenny, sodki z nut balsamicznoowocow)
odpowiadaj eugenol i octan eugenylu. Wan rol odgrywa te wa-
nilina (pogbienie charakteru korzennego), kariolen i jego pochodne
(nuta drzewnozielona) oraz ladowe iloci krezoli, gwajakolu i mety-
logwajakolu (ostra wo fenolowa) [2].
Waciwoci zykochemiczne olejku godzikowego, w zalenoci
od miejsca pochodzenia i czci roliny, z jakiej zosta pozyskany, po-
dano w Tablicy 1 [2].

Tablica 1
Waciwoci zyko-chemiczne olejku godzikowego [2]

Olejek Olejek Olejek

Olejek
Parametr z pkw z pkw z lici
z szypuek
(Zanzibar) (Madagaskar) (Madagaskar)
Rys. 1. a Eugenina , b- Kwas Oleanowy
Gsto d20,
1,05 1,05 1,040 1,067 1,046 1,053
g/cm3
Otrzymywanie olejku godzikowego Wspczynnik
1,53 1,53 1,531 1,538 1,533 1,535
Olejek godzikowy (Oleum caryophylli) otrzymywa ju w pierw- refrakcji n 20D
szej poowie XVI wieku niemiecki aptekarz Valerius Cordus. Od tego Skrcalno
032 025 130 120 do 049
czasu mona go byo nabywa w aptekach [5]. 20D
Olejek godzikowy pozyskuje si z godzikowca korzennego. Zawarto fenoli, % 91 93 83 95 86 90
Surowcem s licie i pki roliny. Jako otrzymanego olejku zaley

nr 2/2012 tom 66 145

 Na wiecie produkuje si kilkadziesit ton olejku rocznie. Otrzy- W Tablicy 3 przedstawiono, jak zmienia si ilo waniejszych
technika rynek
muje si go w Indonezji, na Madagaskarze, w Brazylii, Tanzanii, Sri Lan- skadnikw olejku w zalenoci od czci roliny i jej okresu wege-
ce, Wielkiej Brytanii i USA. tacyjnego.
Olejek godzikowy z pkw moe zosta zafaszowany przez do-
danie do niego terpenw pozyskanych podczas izolowania eugenolu Tablica 3
z olejku godzikowego lub innych olejkw. Wiksza ilo tych zwiz- Skad olejku godzikowego w zalenoci od czci roliny i jej okresu
wegetacyjnego [2]
kw podnosi skrcalno optyczn badanej substancji, obnia ciar
waciwy, wspczynnik zaamania wiata i zawarto eugenolu. War- Zawarto, %
to olejku godzikowego sprawdza mona poprzez badanie zawar-
toci fenoli, zwaszcza eugenolu [10]. Skadnik Olejek z pkw rozwj roliny
Olejek Olejek
z szypuek z lici
Skad olejku godzikowego 2 miesice 3 miesice 4 miesice
Skad olejku godzikowego, podobnie jak jego waciwoci, zaley
od pochodzenia roliny, a take od okresu jej wegetacji, pogody, pory Heptan-2-on 0,13 0,09 0,05 0,05 0,03
dnia i wilgotnoci powietrza. Istotny jest rwnie czas, jaki upyn mi-
dzy zerwaniem surowca, a otrzymaniem olejku. Znanych jest ponad Kariolen 7,22 7,59 6,18 6,57 6,42
100 skadnikw olejku godzikowego.
W Tablicy 2 przedstawiono skad olejku godzikowego w zaleno- -Humulen 1,24 1,44 1,06 1,53 1,39
ci od kraju pochodzenia surowca [2].
-Kadinen 0,31 0,44 0,54 0,63 l.
Tablica 2
Skad olejku godzikowego w zalenoci od pochodzenia surowca [2] Eugenol 59,14 60,82 77,13 80,19 80,97

Zawarto, % Octan eugenylu 24,59 16,71 5,04 0,44 l.

Skadnik
Madagaskar Zanzibar Indonezja Indie Komory Europa*
Wanym skadnikiem olejku, cho wystpujcym w niewielkiej
iloci, jest wanilina aldehyd 4-hydroksy-3-metoksybenzoesowy, jeden
Heptan-2-on 0,01 0,01 0,05 0,05 0,03 l.
z najbardziej popularnych zwizkw zapachowych.

-Kopean + -Ilangen 0,08 0,29 1,70 0,84 0,08 l.

Kariolen 0,08 0,29 1,70 0,84 0,08 l.

-Humulen 0,47 0,52 2,10 1,06 0,44 1,40

-Kadinen 0,19 0,33 5,30 0,54 0,18 l.

Rys. 3. Wanilina
Kalamenen 0,30 0,20 0,49 l. 1,14 l.

Eugenol 73,80 70,00 36,00 77,13 63,80 84,80 Wanilina jest substancj krystaliczn w postaci bezbarwnych igieek
lub krystalicznego proszku barwy od biaej do tawej, o tempera-
Octan eugenylu 14,20 11,00 11,70 5,04 21,80 0,30
turze topnienia 80-81oC i wrzenia 284-285oC (z rozkadem). Jej silny
aromat jest wyczuwalny w steniu 2x10-13 g/dm3 powietrza. Zarwno
* handlowy wanilina naturalna jak i otrzymywana syntetycznie, znalazy szerokie
l. lady
zastosowanie w przemyle spoywczym. Wanilina u osb wraliwych
moe powodowa podranienia skry [6,11].
Gwny skadnik olejku godzikowego eugenol, zosta zidenty-
kowany przez Bonastre w 1826 r. W olejku jest go od 3095%, towa- Zastosowanie olejku godzikowego
rzyszy mu jego octan (do 22%). Najmniej eugenolu, bo 28%, zawiera Zastosowanie olejku godzikowego nie zmienia si od wiekw.
olejek z rozwijajcych si lici. W miar dojrzewania, ilo eugenolu Dawniej godziki, jako przyprawa, pomagay w regulacji trawienia,
ronie do 95%, jego octanu spada z 51 do 1%. Nisk zawartoci a olejek gwnie agodzi ble zbw. wita Hildegarda w dziele Phy-
octanu eugenylu olejek ten rni si od olejku z pkw. sica pisaa o godzikach: Kto ma ble, e huczy mu w gowie, jakby by
guchy, powinien czsto je godziki. Zalecaa je te przy blach
zbw [12]. Ich dziaanie bakteriobjcze wykorzystywano w rednio-
wieczu w okresie panujcych zaraz. Uwaano, e zapobiegaj zarae-
niu w czasie epidemii dumy [2].
Dzisiaj olejek, wany naturalny specyk przeciwmikrobowy,
znalaz zastosowanie w wielu dziedzinach, m.in. w stomatologii,
przemyle farmaceutycznym, czy aromaterapii. Stosuje si go jako
rodek przeciwblowy i antyseptyczny oraz rozgrzewajcy i dezyn-
Rys. 2. a Eugenol, b- Octan Eugenylu
fekcyjny, a take antymikrobowy, poniewa hamuje rozwj lub zabija
wikszo drobnoustrojw chorobotwrczych, takich jak: E. scheri-
W mniejszych ilociach w olejku wystpuj: kariolen, -kopan, chia coli, Mycobacterium phlei, Bacillus substilis, Streptococcus aureus,
-ilangen, humulen, kalamenen i heptan-2-on [2]. Aspergillus niger, Penicillum chrysogenum. Olejek zaleca si do inhala-

146 nr 2/2012 tom 66

cji w blach garda, przezibieniu, katarze, stanach zapalnych bon
luzowych jamy ustnej, przy problemach z oddychaniem, oglnym
osabieniu i nerwoblach [2, 13, 14].
Olejek godzikowy wykazuje rwnie skutecznie dziaanie
przeciwutleniajce [2]. Przeprowadzono badania antyoksydacyjne
wodnego i alkoholowego ekstraktu z godzikw tureckich. Wodne
ekstrakty olejku o steniach 20, 40 i 60 g/mol wykazay zahamo-
wanie lipidowej peroksydacji kwasu linolowego w emulsji w grani-
cach 93,3-97,9%, a ekstrakty alkoholowe o tych samych steniach
94,9-98,2%. Uzyskane wyniki stwarzaj moliwo zastosowania
godzikw w suplementach ywnoci i preparatach farmaceutycz-
nych [2, 15] jako wygodnego i atwo dostpnego rda naturalnych
antyoksydantw.
Olejek godzikowy ma rwnie dziaanie antykonwulsyjnie,
znane ju w perskim lecznictwie ludowym, kiedy stosowano go-
dziki jako lekarstwo przeciwepileptyczne, co opisa yjcy na prze-
omie X i XI wieku najsawniejszy lekarz arabski, Awicenna. Badania
aktywnoci przeciwstresowej eugenolu, gwnego skadnika olejku
godzikowego, wykonane zostay na myszach. Okrelono dla olejku
LD50 = 0,64 (0,39-1,22) cm3/kg [7].
Dziki swoim waciwociom, olejek godzikowy jest skadnikiem
wielu preparatw parafarmaceutycznych, maci rozgrzewajcych
i przeciwblowych. Jest rwnie substratem w produkcji preparatw
stomatologicznych dziaajcych przeciwblowo, a po dodaniu do tlen-
ku cynku stosowany jest do wypeniania ubytkw w zbach. Wchodzi
w skad pynw do pukania jamy ustnej i dzise, past do zbw oraz
preparatw do dezynfekcji rk. W stomatologii jest rwnie szeroko
stosowany eugenol otrzymywany z olejku. Pasta cynkowo-eugenolo-
wa jest dobrym rodkiem do wypenie czasowych o jednoczesnym
dziaaniu antyseptycznym miejscowo znieczulajcym, dodatkowo od-
porna na wilgo [5, 13, 16].
Ze wzgldu na swoje dziaanie olejek godzikowy znalaz szero-
kie zastosowanie w aromaterapii. Masae i kpiele z jego dodatkiem
umierzaj rnego rodzaju ble reumatyczne i miniowe, pomagaj
przy zaburzeniach trawienia, nudnociach albo wzdciach [2, 17]. Na-
ley pamita, e olejek godzikowy moe powodowa podranienia
skry i reakcje alergiczne. Nie trzeba go wic stosowa bezporednio
na skr, lecz rozcieczony olejem rolinnym lub olejem do masau
[13]. Olejek godzikowy jest wanym skadnikiem wyrobw perfume-
ryjnych, zwaszcza tych o zapachu orientalnym. Uywa si go rwnie
do perfumowania myde [2].
W aromatoterapii mog si zdarzy rwnie niepodane dziaa-
nia, takie jak podranienia, alergie kontaktowe i reakcje totoksyczne.
Dopuszczalne stenia skadnikw (wyraone w procentach) olejku
godzikowego zawartych w produktach aplikowanych miejscowo, za-
rwno pozostajcych w kontakcie ze skr jak i usuwanych z niej, s
nastpujce [18]: izoeugenol 0,02 i eugenol 0,50.
Olejek godzikowy zwiksza te koncentracj i efektywno
mylenia, dodaje pewnoci siebie, rewitalizuje, dodaje energii, dziaa
przeciwblowo i jako afrodyzjak [19, 20].
Stosowany jest take jako dobry odwieacz powietrza, zaleca si
mieszanie go z olejkami z bazylii, cytrusowymi i korzennymi [21].
W przemyle spoywczym znalazy zastosowanie zarwno go-
dziki jak i olejek godzikowy. Od wiekw godziki stosowane byy
w kuchni, zalicza si je do najstarszych przypraw wiata. Z zacho-
wanych XVI-wiecznych opisw dorocznych uroczystych obiadw
profesorw Uniwersytetu Jagielloskiego dowiadujemy si, e r-
norakie misiwa byy bogato przyprawiane midzy innymi wanie
godzikami [22].
Godziki, cenione za oryginalny aromat, zaostrzaj smak spoywa-
nych produktw, wystpuj w wielu mieszankach zioowych, np. z cur-
ry s dodatkiem do marynat, grzanego wina i piwa oraz sosw owoco-
wych i kompotw. Za pomoc olejku godzikowego aromatyzuje si
wyroby cukiernicze, likiery, misa, sosy itp. [23].
nr 2/2012 tom 66
Olejek godzikowy wraz z olejkiem cynamonowym dziaa jak
technika rynek
naturalny konserwant, jest nieszkodliwym skadnikiem produktw
spoywczych, a mieszanina wymienionych olejkw (1:1) hamuje
wzrost pleni, drody i mikrobw. Prawdopodobnie ich skadniki
(aldehyd cynamonowy i eugenol), uszkadzaj ciany komrkowe
bakterii. Takie waciwoci mog znale zastosowanie przy prze-
chowywaniu produktw spoywczych. Olejek godzikowy moe
by stosowany rwnie, jako dodatek antyoksydacyjny i antymikro-
bowy do olejw, np. bawenianego; nie wpywa na kolor ani wygld
oleju bawenianego, a w steniu 50 1200 ppm nie zmienia jego
zapachu [14, 24].
Przeciwgrzybiczne dziaanie olejku godzikowego i eugenolu
znalazo rwnie zastosowanie w przemyle spoywczym. Podczas
zbioru, obrbki technologicznej i przechowywania, produkty spo-
ywcze mog by zanieczyszczone mikroorganizmami. Od najdaw-
niejszych czasw dla zahamowania rozwoju grzybw stosowano zioa
i przyprawy, a wrd nich godziki [25]. Przebadano dziaanie olejku
na Aspergillus avus (rodzaj szeroko rozpowszechnionych grzybw
pleniowych), ktry produkowa moe potencjalnie kancerogenne
aatoksyny. Poywk stanowi przecier pomidorowy. Badania wyka-
zay, i zastosowanie olejku w iloci niezbdnej do osignicia efektu
przeciwgrzybicznego wpywa jednak niekorzystnie na waciwoci
organoleptyczne przecieru pomidorowego (smak). Niedogodno
t mona jednak omin stosujc olejek do produktw o silnym
smaku, ktry maskowaby aromat godzikowy lub dodajc tylko
aktywne skadniki olejku [26]. Grzyby Penicillium citrinum, ktre
mog produkowa mykotoksyn (cytrynin) powodujc uszkodze-
nie nerek i krwawienie [27]. Poniewa cytrynina moe powstawa
w produktach mleczarskich, przebadano dziaanie olejku i eugenolu
jako inhibitora rozwoju Penicillium citrinum, podczas wytwarzania
regionalnych serw hiszpaskich, produkowanych w prowincji Ga-
licja z niepasteryzowanego mleka w obecnoci podpuszczki zwie-
rzcej [28].
W przemyle spoywczym, oprcz olejkw eterycznych, stosuje
si wyizolowane z nich metod destylacji frakcyjnej skadniki, tak zwa-
ne izolaty. Z olejku godzikowego otrzymuje si eugenol i izoeugenol.
Waciwoci obu izolatw podano w Tablicy 4 [6].
Tablica 4
Waciwoci izolatw otrzymanych z olejku godzikowego [6]
Wspczynnik
Izolat Smak Zapach Posta
n 20D
bezbarwna,
Eugenol piekcy godzikowy 1,5400*
tawa ciecz
jasnota lepka
Izoeugenol - godzikowy 1,5745*
ciecz
* wielkoci orientacyjne
Waciwoci znieczulajce olejku godzikowego mog znale
praktyczne zastosowanie rwnie jako substancja unieruchamiajca
oraz zmniejszajca stres, bl organizmw ywych, np. ryb podczas ich
badania (m.in. pomiar dugoci i masy). Stosowanie olejku w takich ba-
daniach jest skuteczne, nie zaobserwowano miertelnoci ryb, a dodat-
kowo w krajach takich jak Indonezja, olejek jest produktem lokalnym
i niedrogim. W przypadku badania raf koralowych naley ostronie
dobiera stenie olejku oraz stosowany rozpuszczalnik, gdy mog
one mie negatywny wpyw na koralowce (np. Pocillopora verrucosa
blakniecie, hamowanie wzrostu). rodki stosowane w badaniach
biologicznych powinny charakteryzowa si szybkim dziaaniem, krt-
kim czasem powrotu organizmu do stanu normalnego, brakiem tok-
sycznoci zarwno wobec badanego organizmu jak i badacza, brakiem
niepodanych efektw przy wielokrotnym uyciu, atwoci uycia
oraz nisk cen [30].
147
 Olejek godzikowy stosowany jest take do produkcji rodkw 21. Bockenheim K.: Przy polskim stole. Wyd. Dolnolskie, Wrocaw 1998.
technika rynek
odwaniajcych i preparatw dziaajcych odstraszajco na komary 22. Apteka Braci Bonifratrw, wyd. M, 2003.
[2, 13]. Inna dziedzina, w ktrej zastosowanie znalazy olejki eterycz- 23. Farag R. S., Badel A. Z. M. A., El Baroty G. S. A.: Inuence of Thyme and
ne (w tym godzikowy), to malarstwo. Stosuje si je tutaj do rozcie- Clove Essential Oils on Cottonseed Oil Oxidation. JAOCS 1989, 6 (66),
800 804.
czania farb ucieranych, jako spoiwa w malarstwie olejnym [31]. Cie-
24. Park M.J., Gwak, K.S., Kim K.W., Jung E.B., Chang J.W., Choi I.G.: Effect
kawostk byy badania nad olejkiem godzikowym z szypuek, jako
of citral, eugenol, nerolidol and -terpineol on the ultrastructural changes
dodatkiem do paliw do silnikw diesla. Olejek obnia m.in. tempe- of Trichophyton mentagrophytes. Fitoterapia 2009, 80, 290-296.
ratur zaponu paliwa, co pozwalao na jego bezpieczne skadowanie 25. Maryam Omidbeygi, Mohsen Barzegar: Antifungal activity of thyme,
i transport; takie modykacje paliwa, ze wzgldu na cen olejku, s summer savory and clove essential oils against Aspergillus avus in liquid
nieopacalne [32]. medium and tomato paste. Food Control 2007, 18, 15181523.
26. Stpie M., Sok-Leszczyska B. uczak M.: Mikotoksynotwrcze grzy-
Podsumowanie by topatogeniczne z rodzaju Fusarium i ich wykrywanie technikami PCR.
Godziki oraz olejek godzikowy s wanymi skadnikami surow- Post. Mikrobiol. 2007, 46, 2, 167-177.
cw naturalnych. O ich waciwociach decyduje najwaniejszy skad- 27. Vzquez B.I., Fente C., Franco C.M., Vzquez M.J., Cepeda A.: Inhi-
nik, wystpujcy w najwikszych ilociach, eugenol. Od wiekw ob- bitory effects of eugenol and thymol on Penicillium citrinum strains in
culture media and cheese, International Journal of Ford microbiology
serwuje si cige, nieustajce zainteresowanie tymi surowcami przez
2001, 67, 157-163.
przemys spoywczy, farmaceutyczny i kosmetyczny.
28. Venarsky M.P.. Wilhelm F.M.: Use of clove oil anaesthetize freshwater
amphipods. Hydrobiologia 2006, 568, 425-432.
Literatura 29. Soto C.G., Burhanuddin: Clove oil as sh anaesthetic for measuring
1. Rudowska I.: rda lecznictwa kosmetycznego w zielniku Stefana Falimi- length and weight rabbish (Siganus lineatus). Aquaculture 1995, 136,
rza. Farmacja Polska 1985,41(2), 101-104. 149-152.
2. Gra J., Lis A.: Najcenniejsze olejki eteryczne. Wydawnictwo Uniwersy- 30. Doerner M.: Materiay malarskie i ich zastosowanie. Arkady, Warszawa
tetu Mikoaja Kopernika, Toru 2005. 1975.
3. Muszyski J.: Farmakognozja, PZWL Warszawa 1957. 31. Makame Mbarawa: Performance, emission and economic assessment of
4. Encyklopedia zielarstwa i zioolecznictwa, pod red. H. Strzeleckiej i J. clove stem oil diesel blended fuels as alternative fuels for diesel engines.
Kowalskiego, PWN, Warszawa, 2000. Renewable Energy 2008, 33, 871882.
5. Jaroniewski W.: Godziki (Caryophylli) Azjatycki surowiec leczniczy
i przyprawa aromatyczna. Farmacja Polska, 1983, 39(12), 719-722.
6. Rutkowski A., Gwiazda S., Dbrowska K.: Kompendium dodatkw
Dr Krystyna NOWAK pracuje w Instytucie Chemii i Technologii Orga-
do ywnoci. Hormitex, Konin 2003.
7. Pourgholami M.H., Kamalinejad M., Javadi M., Majzoob S., Sayyah M., nicznej Politechniki Krakowskiej. Specjalno: chemia zw. heterocyklicznych,
Evaluation of the anticonvulsant activity of the essential oil of Eugenia surowce naturalne.
caryophylata in male mice. Journal of Ethnopharmacology 1999, 64,
167171.
8. Wenqiang G., Shufen L., Ruixiang, T.Shaokun Y., Q.: Comparison of
essential oils of clove buds extracted with supercritical carbon dio- Prof. dr hab. in. Jan OGONOWSKI jest kierownikiem Katedry Techno-
xide and other three extraction metods. Ford Chemistry 2007, 101,
logii Organicznej i Procesw Raneryjnych w Instytucie Chemii i Technologii
1575-1581.
9. Neumller, O.A.: Rmpps Chemie-Lexikon, Stuttgart 1972. Organicznej Politechniki Krakowskiej. Specjalno: technologia organiczna,
10. Klimek R.: Olejki eteryczne. Wydawnictwo Przemysu Lekkiego i Spo- kataliza, technologia produktw maotonaowych.
ywczego, Warszawa 1957.
11. Jaboska-Trypu, Fabiszewski R.: Sensoryka i podstawy perfumerii. Med.
Pharm polska, Wrocaw 2008.
12. Kluge H.: Wielka ksiga Hildegardy z Bingen. Jedno, Kielce 2008. Mgr in. Magorzata JAWORSKA ukoczya Wydzia Inynierii i Tech-
13. Podlewski J.K., Chalibogowska-Podlewska A.: Leki wspczesnej terapii.
nologii Organicznej w 2008 r. Obecnie jest doktorantk w Instytucie Chemii
Medical Tribune Polska, Warszawa, 2010.
14. Cimanga K., Kambu K., Tona L., Apers S., De Bruyne S., Hermans N., i Technologii Organicznej na Wydziale Inynierii i Technologii Chemicznej Po-
Tott J., Pieters L., Vlietinck A.J.: Correlation between chemical composi- litechniki Krakowskiej. Specjalizuje si w chemii i technologii kosmetykw,
tion and antibacterial activity of essential oils of some aromatic medicinal
szczeglnie w otrzymywaniu i badaniu waciwoci nanoemulsji.
plants growing in the Democratic republic of Congo. Journal. of Ethnophar-
macology, 2002, 79, 213-220. Kontakt: mjaworska@chemia.pk.edu.pl
15. Glin I., Gngr Sat I., Beydemir S., Elnasta M., Kfreviolu .I.:
Comparison of antioxidant activity of clove (Eugenia caryophylata Thunb)
buds and lavender (Lavandula stoechas L.), Food Chemistry 2004, 87,
394-400. Mgr in. Katarzyna GRZESIK jest absolwentk Wydziau Inynierii I Tech-
16. Boltach-Rzepkowska E.: Uwagi na temat zastosowania tlenku cynku
nologii Chemicznej Politechniki Krakowskiej.
z eugenolem w stomatologii zachowawczej. Terapia i leki 1979, VII-
XXIX 12, 438-441.
17. Brud S., Konopacka-Brud I.: Aromatoterapia w Farmacji i Medycynie.
Wiadomoci Zielarskie 1997, 1, 12-13.
18. Janeczko Z., Tyka K.: Dziaania niepodane olejkw eterycznych, derma-
tozy. Aromaterapia 2007, 4(50), 13, 16-20.
19. Jurkowska S.: Surowce kosmetyczne.Wysza Szkoa Fizykoterapii z sie-
dzib we Wrocawiu, 2005.
20. Brud S., Konopacka-Brut I.: Podstawy Perfumerii. Historia, pochodzenie
i zastosowanie substancji zapachowych. Ocyna Wydawnicza MA, d
2009.

148 nr 2/2012 tom 66