Paul Strathern

90
SOKRATES

g e nda5
 n c e d e n d n y an n en n e m li yirm i
filo zo fu slfn e re n im y ap m ak h em
yok paraya, h em d e /a m a a m al olu rd u .
A tin a so k a k la rn d a te s a d f eseri
L o n d ra l g e / i ve y a /a r Paul S ra lh e rn
ile tan tk. A k am a, P la k a dak i bir
tav e rn ad a b u lu m ak iin szletik. Bize,
bu e h ird e k i d n c e atle tle rin in h er
b irin d e n b a h se d e r e k e le n d iric i b ir
so h b e t o rta m varatl. G e c e varsfa
d o ru Sok ratos ve P lato n n. A ristoteles
ve A a x a g o ra s 'm , A lm an televizyon
p r o g r a m la rn d a n . A ln an g e c e k l pleri
ve m z isy e n lerin d e n d a h a e le n c e li
o ld u u n a k a n r verm itik .
Paul bize S o k r a te s in h am leli so ru
m e to d u n u , h ib ir ey u /m a m o ld u u
h a ld e b u g n b ile n l o la n b u ie
v a ram azn h ay atn su n d u . P laton la
A lla lise gittik , A risto ile iyi bir
m u h a b b e t iin u y gun m u diye - hava
d u r u m u n u in c ele d ik . stelik fa kettik
ki h ay atta neyi n e m li o ld u u n u
d n m e k iin in san n za m an avrm ast
g e re k . L o c k e , H u e ve N ie tz s c h e y e
sra g e ld i in d e tav ern a sah ib i bizi
kibarca dar kard - bylece hikayenin
d e v a m n (k lasik ) gezi d a k tilo su n d a
y az ac a n a sz. v e rm e k z o r u n d a kald.
B y lece o rtay a "9 0 D ak ik a d a " ad l
dizim iz kt: Byk filo zo flarn
re tile rin i ve h ay atlarn a n la ta n ,
duygulu, hayat d o lu ve elen celi kitaplar.
90 DAKKADA SOKRATES

PAUL STRATHERN
 90 D ak ik ad a S o k ra te s
Yeni Seri: 16
90 D ak ik ad a Filozoflar: 2

A lm an cad an eviren: M ehm et U kul

Tantm am al k s a aln tla r d n d a yayncnn

yazl izni olm akszn h ibir yolla oaltlam az.

G e n d a A . .

B irinci B asm
E k im 1997

IS B N 975-7809-29-2

E d itr
A dn an zer

K a p a k T a sarm
M u rat B ozkurt

Dizgi
E r a (512 36 76)

K a p a k ve B a sk
P ersp ek tiv

Cilt
tim a t M cellith anesi

G e n d a A ..
atale m e S k . No: 19
C aalolu -stan b u l
Tel-Fax: (0212) 520 82 12 - 527 10 20
 nsz

Balangta dnya vard ve hakkn

da gerekten pek bir ey bilmiyorduk.
Buna ramen hayatta kalabildik. lk
filozof dnya hakknda fikirler ret
meye alan akn, ta devrinden
kalma bir insand: Neler olup bitiyor
du? Olup bitenler ne demekti?
Binlerce yl boyunca insanlarn bu
sorulara bulduu cevaplar felsefeyle
pek ilgili deildi; temelleri daha ok
batl inanca, efsanelere ve dine daya
nyordu. Btn bu sorulara yaln bir
felsefi cevap bulan, Anadoluda yaa
m eski bir Yunanl olan Miletli Tha-
lestir. Thales, .. 6. yy.da yaamtr
ve ilk gerek filozof olarak anlr.
Aklamalar mitolojiye deil, kendi
gzlemlerine dayanr. Bu, iddialarnn
geerli veya hatal olup olmadn
tespit edebilecek eletirel bir kontrol
olanakl klar. Thalesin en nemli te
oremi btn varlklarn znn su ol
duudur. Bu yanlgsyla Thales gele
cekteki tm felsefe iin ynledirici ol
mutur.
Thalesten sonra felsefe hzl bir
k yaamtr. Filozoflarn says art
m ve hepsi de dnyann z ile ilgili
farkl aklamalar sunmutur. Buna
gre varln znn su deil, hava,
ardndan ate ve sonunda k zerre
cikleri olduu dnlmtr.
Bu yeni dn biimi doumundan
sadece yzyl sonra altn an yaa
m ve bize tm zamanlarn en byk
filozofunu sunmutur. Bunlarn il
ki kak Sokratestir. Felsefe yapaca
m diye Atinann sokaklarnda do
lamakla o kadar ok zaman harca
mtr ki, bir eyler yazmak iin za
man bulamamtr. Onun retilerini
mehur rencisi Platondan tanma
mzn en nemli nedeni bundandr.
Bunlar ayklamak ise bal bana bir
sorun olmutur ve hangi fikrin kim
den ktna karar vermemiz bu ne
denle zordur.
Sokrates olduka saldrgan slplu
bir sorgulama metodu gelitirmitir.
Bu yntemle rakiplerinin foyasn or
taya karmakla kalmam, geree
ulama yolunu da bulmutur. Platon
nl diyaloglarnda bu konumalarn
Kendisi ise srekli olarak
neyin dindarlk, neyin
dinsizlik, neyin gzel,
neyin kzlas, neyin adil
ve haksz olduu,
arballk ve lgnln,
cesaret ve cesaretsizliin
nereden kaynakland, bir
devletin, devlet
adamnn, hkmet ve
hkmdarn nasl olmas
gerektii ve kendi fikrine
gre bilgili bir insan
iyi yrekli ve asil
yaptna inand daha
pek ok eyden sz
etmek istemitir.

(Xenophon)
ruhunu yakalamtr. Bu arada Pla-
tonun daha geleneksel i anlay ve
hayat tarz, felsefeye nihayet saygn
lk kazandrmtr. Ancak Platon da
byk yanlglar iine dmek gibi
felsefi bir gelenekten kopmamtr.
rnein gerek dnyann idealardan,
iinde yaadmz dnyann ise gl
gelerden olutuuna inanrd. Bu ger
ekd anlaya ramen birok insan,
Platondan beri btn felsefi klliya
tn onun eserlerine ancak dipnot te
kil edebilecek bir birikimin tesine gi
demedii kansndadr. Elbette bu
abartl bir kandr. Ancak gnmz
de halen boutuumuz pek ok temel
felsefe sorununun ilk kez Platon tara
fndan dile getirildii bir gerektir.
Filozof lsnn nc eleman
Platonun rencisi Aristotelestir. yi
bir eitim grm olan Aristoteles, us
tasnn felsefeyi ilgin diyaloglar bii
minde amlama abasna iddetle
kar km, bunun yerine saysz
aratrma kaleme almtr. Bu ara
trmalarn ou daha sonra vefasz ar-
kalar ve rencileri tarafndan kay
bedildi. Aristotelesin mantk ve kate
gori sistemi ondan sonraki iki bin y
ln felsefesinin ve biliminin temel ta
larn oluturur. Bunlarn ne lde
eri br durduunu sadece birka
yzyl nce fark ettik. Aristoteles de
her geni kapsaml aklamann enin
de sonunda yanl olabileceini her
halde biliyordu ama bu onu aklama
lar bulma yolunda durdurmamtr.
Antik Yunan Dnyasnda doan ve
En azndan kendimiz, baka
birinden, mkemmel bir
konumacdan baka
konum alar duyunca bundan
kimse... fazlaca etkilenmez.
Lkin birisi senin veya her
hangi birinin bu konumay
yaptn duyarsa... hepimiz
kendimizden geer ve
cokulanrz.

(Platon)
yzyllar boyunca Yunan karakterini
koruyan felsefe olmasayd, bugn ol
duumuzdan farkl olurduk. Doa bi
limlerimiz olmayacak ve gerei bul
maya ynelik araylarmz temelde
hayal gcmzden ve geici hevesler
den ibaret kalacakt; tpk gnm
zn politika, psikoloji ve ekonomisin
de olduu gibi. Filozof ve teologlarn
yzyllardr uamasna ramen etik
deerler de bu iler acs durum ieri
sinde sararp solmakta. Ahlki adan
bugn, iki bin yl ncesinden hibir
ekilde daha iyi deiliz, aksine nasl
olmamz gerektii konusunda artk
bir fikrimiz bile yok.
Yirmi be yzyldr srp giden ya
nlglar filozoflara sonuta yanlglar
nn hibir rol oynamadn gster
mitir. nemli olann felsefe yapma
nn kendisi olduu konusunda hemfi
kir oldular. Bylece felsefe, tpk a
rap uzmanl veya vergi kaakl
gibi, bir bo zaman doldurma ura
oldu ve sonular veya yararlar da
benzer derecede elikilidir.
insanolunun felsefe retmeye ba
lamasndan bu yana ilk kez, felsefik
bir sistem (yani zgn bir felsefe) bul
mann gereksizliine inanlmaya ba
lanmtr. 90 Dakikada adl dizi biz-
lere bu deerli miras brakan insan
lar tantmay amalamaktadr. Zira
bunlarn bazlar imdiye kadar yer
yznde yaam en dahi beyinlerdir.
 Ebelik sanat
anneme ve bana
tanr tarafndan
verilmitir,
ona kadnlar iin,
bana ise
gzel ve asil
olanlar iin.

(Platon, Theatetos)
 Ne
yazabileceimi
bilmiyorum.
(Sokratese atfedilen bir sz)
 S o k ra te s
H ayat, retileri

Sokrates .. 470de, o zamanki Ati

naya yirmi dakikalik yry mesa
fesi uzaklkta, Lykabettosun etekle
rindeki bir kyde dnyaya geldi. B a
bas ta ustas, annesi ise ebeydi. B a
langta Sokrates, gelenek olduu
zere babasnn yannda raklk ei
timine balad ve gnmzde doru
olmadn bildiimiz bir sylentiye
gre Atina Akropolndeki esvap ku
aml zarafet tanras onun eseri
dir. Daha sonra ilk Atinal filozof Ana-
xagorasm rencisi olduu sanlyor.
Bu filozof daha sonra gnein Mora
Yarmadasndan bile byk, yanan
bir kaya olduunu iddia ettii iin
tanrtanmazlkla sulanmtr. Daha
sonra Sokrates filozof Archelaosun
yannda renime balad. Archelaos,
I.O. 3. yy.da yaam olan biyografi
yazar Diogenes Laertiusun szckle
riyle sylemek gerekirse, Sokratesi
ok fena hislerle sevdi. Antik Yu-
nanda, gnmzde Dou Akdeniz
blgesinde olduu gibi, ecinsellik ka
bul edilebilir bir deiiklik olarak g
rlrd. O zamanlar sradan bir ey
olarak alglanan bu tr cinsel ilikiler
ancak Hristiyanln douundan iti
baren darkafal retiler nedeniyle
ayplanr olmutur. Bylece Anaxago
ras, rencilerine gnein alevden bir
yldz olduunu rettii iin Ati
nadan kamak zorunda kalrken,
rencileriyle entellektel bir ilikinin
tesinde baka eyler de yaayan Arc-
helaos hibir takibata maruz kalma
mtr.
Gen Sokrates erken dnem felsefe
si yannda matematik ve astronomi
eitimi almtr. Felsefenin henz yz
yllk bir gemii vard ve o zamanlar
gnmzde nkleer fiziin oynad
rol oynuyordu. Varln znn su,
ate veya k zerrecikleri olduuna
inanan filozoflarn dnyas geree
ancak modern nkleer aratrmalarn
gndelik hayatmza benzedii lde
benziyordu. Bizlere elementer para
cklar dendiinde oumuz esneye
rek glmseriz ancak. Eski Yunanl
larn da kendi alarndaki en yeni
keiflere benzer bir ilgisizlikle kar-
 Benim ebelik sanatm pek ok
noktada onunki ile ayn;
benimkini onunkinden ayran,
kadnlara deil, erkeklere
doum yardm salamamdr ve
doumda bedenlere deil,
ruhlara yardmc olmamdr...
Ve dier alardan da ebelere
benziyorum: Bilgelikleri ben
yaratmyorum... nk Tanr
(Apollon) doum yardmn
yerine getirmemi istedii kadar,
dllenme yetisine sahip olmam
da engelledi.

(Platon, Theaitetos, 1550 b-c)

lk verdikleri phe gtrmez. D
nn: Birileri onlara dnyalarnn as
lnda bir Japon Bal kavanozu, ba
taklk bir alan veya hava fiek gste
risi olduunu sylyordu.
Sokratesin, dnyann kayna hak
knda gelitirilen kuramlarn insanl
a hibir fayda salamadn anla
mas uzun srmedi. Ona gre dnya
zerine deil, kendimiz zerine d
nmeliydik. Bu nedenle Delphili ka
hinlerin eski bir szn benimsemi
tir: Gnothi Seauton (Kendini tan).
Sokrates felsefesini nceleri antik
Atinann agorasnda uygulamtr.
Bu pazar yerinin kalntlarn gn
mzde Akropoln altlarnda grmek
mmkndr. En sevdii yer, satcla
rn mallarn sergiledikleri Zeus Ele-
utherios Stoasnn glgeli kemer alt
laryd. Stoann temellerinin kalnt
larn bugn de grmek mmkndr.
Ne var ki kalntlarn kuzey ucu Ati-
na-Pire arasnda inaa edilen met-
roya kurban gitmitir ve harabelerin
huzurlu sessizlii, onlar sadece bir
tel rg ile ayran yambalarndaki
Monastiraki bitpazarnn insan uul
tular, grltc Buzuki mzii ve
baran satclar tarafndan bozul
maktadr.
Gnmzdeki bu karm aa ve kala
balk ortam, Sokratesin oralarda do
lap felsefe yapt zamann ortamn
dan herhalde pek farkl deil. Sokra
tes felsefik uran gnmzn pa
zarlk jean satclarnn, evreye
Zorbann dans mziini yayan cep
 Ebelik sanat
anneme ve bana
tanr tarafndan
verilmitir;
ona kadnlar iin,
bana ise
gzel ve asil
olanlar iin.

(Platon, Theatetos)
radyolarnn ve yer fst satclar
nn alamakl barlarnn antik a
daki kartlarnn tam ortasnda sr
drmekteydi. Yine de tm bu grlt
ye karn onu iiten insanlar vard.
stelik Sokrates Atinada bir hayli
ses getirmi olmal, zira otuz yana
geldiinde Delphili kahinler kendisi
ni tm insanlarn en bilgesi olarak ta
nmlamlardr.
Sokrates buna inanmann kendisi
ne zor geldiini dnyormu gibi
yapar ve drst davranmayarak, hi
bir ey bilmediini iddia eder. Ancak
yine de kehanetin gerei syleyip
sylemediini aratrm ak iin Ati
nann dier bilginlerine danr. Ama
c, onlarn ne bildiini renmektir.
Sokrates aptalca gevezeliklerin foya
sn ve insanlarn yanlglarn ortaya
karmakta tam bir ustayd. Hibir
ey bilmediini iddia ederek, karsn-
dakinden kendisinin ne bildiini ak
lamasn isterdi. Sohbet arkada bu
istee uyarak aklamaya giriince
ilzyonlarn zekice gelitirdii itiraz
laryla birer sabun kp balonu gi
bi patlatrd. Sokratese bou bouna
Atinann at sinei demiyorlard.
Onun soru teknii ilk bakta grn
dnden ok daha titizdi. Tartma
y akla kavuturmak iin sorunun
esasna inerdi. Bunun iinse ncelik
le sohbet arkada tarafndan dile ge
tirilen dncelerin dayand kelime
ve kavramlar tanmlamak gerekirdi
ki, elikiler ortaya karlabilsin ve
dncelerin sonular netlesin. Bu
nun tesinde Sokratesn insani zaaf
lar ortaya karabilen keskin bir gz
lem yetenei vard ve rakiplerini g
ln duruma drmekten ekinmez
di. Kaynaklara gre Sokratesin bece
riklilii, ustal ve kurnazl sohbet
arkadalarn ileden karacak denli
tahrik etmitir. Onun bu bilgilik tas
layan ukalaca tarz ona phesiz pek
ok dman, ama bunun yannda ken
disini izleyen genler arasndan bir
sr de hayran kazandrmtr.
Ksa sre sonra Sokrates Atinann
szm ona bilge adamlarnn, tpk
kendisi gibi, ok da fazla bir eyler bil
mediklerini kefetti ve sonuta kahin
lerin hakl olduklarna karar verdi.
Gerekten de hepsinden daha bilgey
di, nk bir ey bilmediini biliyor
du.
Geri Sokrates kendisine aklc ve
devrimci bir yntem edinmiti ama
birok bakmdan o hl zamannn o
cuuydu.
Birok eyle dalga getii halde,
Delphili kahinleri konuturann tanr
olduunu dnyordu. Tanrlara ba
tl inanlarla tapmyordu ve mitoloji
kendisi iin komedyann tesinde bir
ey deildi, ancak Sokrates bir tanr
nn var olduu inancna sk skya
balyd. Buna kant olarak herkesin
herhangi bir tanrya inand eklin
de bir inan gelitirmiti. Sokratesin
tm hayatn insanlar mantksz d
ncelerden koparmaya almakla
geirdii dnlrse, bu hayli ilgin
bir yaklamd.
 Bunu duyunca kendi kendime
sordum: Tanr bununla ne
demek istiyor? Sz nereye
getirmek istiyor? Gayet iyi
biliyorum ki, ne ok bilge ne de
ok aptalm. Peki yleyse en
bilgesi olduum iddiasnn
altnda yatan gerek nedir?
nk, o, yalan syleyecek deil
elbet; bunu yapamaz. Uzun sre
neyi kastettiini kavrayama
dm; sonunda meseleyi u
ekilde aratrmaya karar
verdim. Kahinlerin kehanetleri
nin yanl olduunu ispatlamak
ve bu adam benden daha bilge,
ama sen tersini iddia ettin
 diyebilmek iin bilgelikleriyle
nlenmi adamlardan birini
karma aldm. Adam inceleme
ye balaynca - adn vermeye
gerek duymuyorum, politikac
larmzdan biriydi - yle d
ndm, ey Atmallar: Onunla
konuurken bu adamn baka
pek ok insana bilge grnd
n ve zellikle de kendi bilgeli
ine inandn ama gerekte
bilge bir adam olmadn
kefettim. Bylece ona gerekte
bilge bir adam olmadn
gstermeye altm. Kendisi ve
bu sahneye ahit olan pekok
insan bundan hi holanmad.
 Giderken bu insandan gerek
ten de daha bilge olduuma ka
rar verdim. Her ikimiz pek par
lak olmayabiliriz, ancak kendisi
byle olduunu dnrken,
kendim byle olmadma kana
at getirdim. Bu adamdan biraz
ck dahi olsa daha bilge oldu
um grnyor: Bilmediim
eyleri bildiimi dnmyorum
nk. Ardndan, birincisinden
daha bilge olduu sylenen biri
ne gittim ve yine ayn eylen
yaadm. Bu yzden onu ve bir
ounu kendime dman ettim.

(Platon, Apoloji, 21b-3)

 Sokrates, Perikles dneminde yeti
mitir. Helenistik dnyann hibir
devleti o dnemde Atinann gc ve
kltryle boy lememitir. Bu d
nemin gelimeleri insanlk tarihinin
tm akn deitirdi. O devirde fel
sefe olgunlua eritii gibi demokra
si kavram ortaya kt, matematik
ve dier alanlar iin bilimsel metodlar
gelitirildi. Dram sanat dodu (ste
lik tek bir kuak iersinde genelde
dinsel nitelikteki Tragedyadan), hey-
keltralk altn an yaad ve mi
marlk byk gelimeler kaydetti. Bu
devir bizlere Atinann Akropol Part-
henonu ve Milolu Vens armaan
etti. Yirminci yzylda insanlar p
hesiz daha ok belirleyici gelimeye
tank olmutur, ancak bunlar antik-
Yunan dnyasnda saysz alanda ya
anan nitelikli gelimelerle kyasla-
namaz.
Greceli huzurlu Perikles dnemi
.. 431de balayan Mora Savayla
sona erdi. Dmanna gre daha de
mokratik olan liman devleti Atina ile
sanatsal zevklerden yoksun militarist
Sparta arasndaki atmalar 25 yl
boyunca devam etmi ve bundan Ati
nann devlet yaps byk zarar gr
mtr. Sava ve onun politik sonu
lar Sokratesin hayat zerinde belir
leyici olmutur. Bugn bize belki de
skc denebilecek oranda makul gelen
felsefesinin, hayatn yobazlk, keyfi
yet ve korku tarafndan belirlendii
bir zamanda gelitirildiini unutma
malyz. Sokratesin gerei bulmaya
ynelik aray, deerlerin deiime
urad ve gvensizliin giderek art
t, iinde bulunduumuzu hayal et
sek bize hi de yabanc gelmeyecek
olan bir zamana rastlamaktadr.
Mora Sava patlak verdiinde Sok
rates bir Hoplit olarak askere alnd
(ar silahl, nc snf, kl ve kal
kan donanml). Sokratesin hayat
hakkndaki belgeler ksmen ok eli
kilidir ancak herkes tek bir noktada
hemfikirdir: Grn olarak Sokrates
Atinann en irkin erkeklerinden bi
riydi. Clz ve arpk bacaklar, top gi
bi gbei kll bir ensesi, ayn durum
da omuzlar ve kel bir kafas vard
(Sylentiye gre kafatas ynla k
k iliklerle doluydu). Geni ve kal
kk burnu herkes tarafndan bilinirdi,
 Biliniz ki, ey Atinallar,
uzun zaman nce devlet
ileriyle uram olsaydm
eer, oktan lmtm ben
de, ve ne size ne de
kendime faydam
dokunurdu. nk sizler
veya baka bir halk kitlesi
iin devlet ierisindeki
hakszlklara ve yasal
olmayan ilere engel
olmaya alan hibir insan
varln koruyamaz.
 Adalet iin savamak
isteyen kii, ksa bir sre
iin varln srdrmek
sz konusu olsa dahi,
gzlerden uzak bir yaam
srmelidir, kamuya ml
olmu bir yaam deil.

(Platon, Apoloji)
gzleri hafif ne eimliydi ve dudakla
r iikti.
Sokrates sadece filozof gibi grn
myor, ayn zamanda bir filozof gibi
giyiniyordu da. Yaz veya k olsun es
ki psk dizst pelerininin altna
daima ayn giysiyi giyerdi. Ve hava ne
ekilde olursa olsun daima yalnayak
dolard. Meslek arkada sofist An-
tiphonosa gre onun gibi yaamak
zorunda olan bir kle mutlaka kaar
d Buna ramen Sokrates muhteme
len iyi bir askerdi.
Kendisine ait bir fikri olan irkin
aydnlar orduda pek sevilmez, ancak
Sokrates o kadar garip ve komik bir
adamd ki, asker arkadalar ksa s
re sonra onun etkisinde kalm olma
l. Bulgar dalarndan sert rzgarlar
estiinde ok souk olabilen Kuzey
Yunanistandaki Potidaias kuatma
snda yer ald. Silah arkadalar onu
itimalara buz ve kara ramen yal
nayak, byleyici ksa gmlei ve en
sevdii peleriniyle geldii iin hayret
le izlemilerdir. Atinallarn ordusu
k aylarnda rengarenk bir yn g
rnts verirdi. Askerler bulabildik
leri krklere brnrler, ayaklarna
keeden bezler sararlard. Yunan va
zolarnn zerinde savarken tasvir
edilen alml ve gen plak erkekler
le yakndan uzaktan hibir benzerlik
leri yoktu.
Sokratesin silh arkadalarn en
ok etkileyen ey, onun dnd
zamanki grnyd. Ayn kuat
maya katlan Alkibiades Sokratesin
bir problem zerinde dnmek iin
bir sabah ok erken kalktn, kendi
lerinden uzakta durarak, btnyle
dncelerine gmlm olarak dn-
yay unuttuunu anlatr. Yemek vak
ti geldiinde Sokrates hl kmlda
myordu. Bu arada baz askerler onun
grnnden ylesine etkilendi ki,
geceyi darda geirerek Sokratesin
ne kadar dayanabileceini grmek
zere anlatlar. O, afak sknceye
dek btn geceyi dnerek geirir,
ardndan kendine gelerek bir sabah
duas syler ve hibir ey olmama
sna ykmllklerini yerine getirir.
Sokratesin derin transa girme al
kanlyla ilgili daha birok hikye
var. Bir dizi yorumcu bu nedenle ken
disinin bir tr katalepsiden, yani ka-
 Yzlerden anlayan bir
yabanc Atinadan geerken
Sokratesin yzne kar
onun bir hilkat garibesi
olduunu ve tm gnahlar ve
ehveti iinde tadn syler.
Ve Sokrates sadece yle der:
Baym, siz beni
tanyorsunuz !
sl kalarak d uyaranlara cevapsz-
lkdan ikayeti olduunu tahmin et
mektedirler. Bu durum onun aklndan
phe etmemize neden olabilirdi, zira
kendisinin bir takm sesler iittiine
dair kantlar var. Ne var ki salkl
bir insan akima ve dengeli bir kiilie
sahip olduuna dair birok kant ar
basmaktadr. Hatta bazen Sokratesin
tm felsefesinin ustaca tatbik edilmi
(Yunan kurnazl ve bir para ironi
ile harmanlanm) salkl bir aklcl
n tesinde bir ey olmad izlenimi
uyanmaktadr.
Etrafndakiler askerlik yaants
nn tm zorluklar ve can skcl al
tnda ezilirken derin bir transa gee
bilen bu adam, gerektiinde byk ce
saret rnekleri de sergileyebiliyordu.
Alkibiades, Sokratesin kendisini sa
va meydannn ortasnda yaral ola
rak yatarken grdn, bunun ze
rine kendisini omuzlarnn stnde
alarak telasz bir ekilde ar silah
larla arpan dman askerlerinin
arasndan syrldn ve hayatn
kurtardn anlatr.
Platon, gen Alkibiadesin Sokra-
tese nasl ak olduunu anlatr. Bu
na inanmak zor, insann akima Alki
biadesin gzlerinin bozuk olabilecei
geliyor. Ancak buna dair herhangi bir
kant mevcut deildir. Alkibiadesi
dinleyelim:...Firikyal ana tanra Ki-
belenin rahiplerinin dans bile kalbi
mi onun sesi kadar iddetli arptra-
myor Bu szler kolayca etki altnda
kalabilen ve Sokratesin bilgeliine
 Eskilerin
aktarmlarna gre
lhi bir delilik
sradan insani bir
anlaytan daha
mkemmeldir
(Platon, Phaidros, 22)
hayran bir delikanlnn szlerini a
rtryor. Ama hayr. Eski a Filolo
jisi renimi gren renciler tarafn
dan ok sevilen (doentlerinin ise san-
srlemekten holand) bir blm
vardr ki, Alkibiades burada Sokra-
tesi batan karma abasndan bah
seder.
nce ortam Sokratesle btn g
n babaa geirebilecei ekilde
ayarlar. Btn umudu sohbetin bir
yerde deiip, szn sevilenin sevenle
duygularn paylam as konusuna
gelmesidir. Ama Sokrates felsefe ko
nusunda kalr. Bylece Alkibiades ona
kendisiyle jimnastik alanna gelip gel
meyeceini sorar. O zamanlarda bu
alanlarda erkekler ve gen olanlar
soyunuk bir ekilde vcut gelitirir
lerdi. Alkibiades Sokratesin kendisiy
le oraya gelmesi durumunda amacna
ulamann daha kolay ulaabileceini
dnm olmal. Sokratesi top gibi
gbei, clz, arpk bacaklar ve kel
kafal haliyle jimnastik alannn orta
snda rlplak dururken bir hayal
edin. Ancak bu hertrl romantizmi
alaa eden durum Alkibiadesin ce
saretini hibir ekilde kramamtr.
Tam aksine, alanda yalnz kaldkla
rnda Sokratesi kendisiyle gremeye
ikna eder. Yine de aralarnda hibir
ey gelimedi. Bylece Alkibiades
Sokratesi evine akam yemeine da
vet etmeye ve onu sarho etmeye ka
rar verir. Ama onu sarho etme konu
sunda da baarl olamamtr. Sokra
tes sk bir iiciydi ve bu konuda kim
se onun eline su dkemezdi. Buna
ramen onu ge saatlere kadar evinde
oyalamay baarr ve Sokrates geceyi
arkadann evinde geirmek zorunda
kalr. Platona gre Alkibiades duru
mu yle anlatr: Akam yemei sra
snda da uzanm olduu ve benimki
nin yannda duran yataa uzand,
odada bizden baka kimse yoktu K a
ranlkta Alkibiades Sokratesin yan
na sokulur ve kolunu ona dolar. Sok
rates yine de isteksiz davranr ve so
nunda her ikisi uykuya yenik derek
karde gibi kolkola uyur. Devrin ge
lenekleri ve treleri gz nne alnd
nda, Sokratesin Alkibiades gibi ya
kkl bir gence kar koyabilme yeti
si nerdeyse insanst bir diren ve e
kingenlik olarak deerlendirilebilir.
 Sokrates hibir ekilde dnyann
nimetlerinden uzak yaayan biri de
ildi, zaten grnm ve gnmze
aktarlan belgeler de yle olmadn
ortaya koyuyor. Ancak bolluk iinde
de yaamamtr. almay reddetti
i iin para sknts ekerdi. Yaam
nn her dakikasn tanr tarafndan
kendisine verilen grevi yerine getir
meye, Atinal hemehrilerine bilgisiz
liklerinin boyutunu gstermeye har
camak isterdi. Babasndan kendisine
bir miktar para kalm olmal ve n
fuzlu arkadalar onu ska yemee
davet ederdi. Sylenenlere gre Sok
rates ok elenceli, sabaha dek sohbet
etmeye hazr ve imesini bilen bir ko
nuktu.
Bu yemekli davetlere genelde sade-
 unu unutmamalsn ki
delikanl, sevenin dostluu
lutfkr deildir ve
yemein cinsine gre ve
doymak uruna olduunu,
tpk kurdun kuzuyu
sevdii gibi. te byle
sever aklar delikanllar.

(Platon, Phaidros, 18)

ce erkekler katlrd, ancak bunlar ke
sinlikle ecinsel bulumalar deildi.
Kimi zaman kadnlar arlr ve Sok-
rates de snrsz yemek ve ikinin ya
nnda sunulan her eyi zevkle kabul
ederdi.
Diogenes Laertiusun anlattklar
na gre Sokrates zamannn bir ks
mn Atinal baz delikanllara enfor-
matik retorik dersi vermekle geirir
di. Bu dersleri Simon adl bir ayakka
bcnn agorann snr tandaki dk
kannda verirdi. Eski pazar yerinin
bu snr tanda gnmzde bile ha
len u yazy grmek mmkndr:
Ben agorann snr taym Bu snr
ta, kk antik bir binann yan ta
rafndaki duvarda durmaktadr. Alt
ml yllarda burada yaplan kazlar
da bir yn kundura ivisi ve 5. yy. ait
olduu saptanan ve stnde Simon
yazl bir su kab bulunmutur. Arke
ologlar tesadf eseri Sokratesin ders
verdii dkkn bulmulard. Bir yl
nce Atinadaydm ve o yeri grmeye
gittim. Temelin ierisindeki alan l
tm ve dkkann sadece drt arp
drt admlk bir alandan ibaret oldu
unu tespit ettim. Dkknn iinde
tam bir altstlk yaanm olmal,
zellikle de Simonun ieride alt
n ve ara sra mterilerin gelip gitti
ini dnecek olursak. Kukusuz
mteriler dkknn durumu hakkn
da espriler yapmtr. Byle koullar
altnda ders verebilmek iin insann
olduka kurnaz olmas ve dinleyicile
rinin ilgisini srekli olarak canl tut-
 Asil, iyi yrekli ve eitimli
kafadarlarn bir araya geldii
yerde hibir flt, dansz ve
tefiye rastlayam az, kaba
ak alar ve glmeler
duyamazsm z; aksine onlar
sohbet ederken grrsnz.
H epsi kimi vakit kendi
sesleriyle konuur, kimi vakit
dinlerler, tam am yla oturakl
inanlardr, bol m iktarda arap
iseler bile.

(Platon, Sempozyum)
mas gerekir. Saydm bu iki vasf ne
yazk ki filozoflarn uzun zamandan
beri sahip olmadklar bir ey. Ancak
Sokratesin byk bir oyunculuk yete
nei vard. Syledikleri rencileri ta
rafndan onaylansn veya onaylanma
sn, dersleri daima am atal geerdi.
O, felsefenin tartlmaz alternatif ko
medyeniydi.
Peki, Sokrates, kendini tan s
znden baka neler retirdi ? Sokra
tes bir insann gerek benliinin onun
ruhu olduuna inanrd. Kendisinden
nce gelen filozoflara gre ruh, beden
hareket halindeyken uyuyan ancak
beden uyurken uyank olan hayatn
daimi nefesi idi. Baka bir deyile,
bir eit lmsz bilindlk. Bu d
nce Jun gun gnmzdeki retisi-
 Sorgulan
mayan bir hayat
yaanmaya
deer deildir...
(Plato, Apoloji, 38 a)
ne pek de yabanc saylmaz.
Sokrates ruhta daha ziyade aptal
veya akll, iyi veya kt olabilen bi
linli bir kiilik grrd. Baka bir
deyile, ruh, ahlki adan sorumlu
olduumuz bir eydi. Ruhumuzu tan
r gibi oluncaya dek terbiye etmemiz
gerektiini dnrd.
Peki ama neden? Sokrates tm in
sanlarn mutlu olmak iin abaladk
larna inanyordu. nsanlarn mutlu
lua eriebilmeleri ise ruhlarnn du
rumuna balyd. Ancak insanlarn iyi
huylu olmamas, iyi olduklar izleni
mini veren ama gerekte iyi olmayan
eylerin peinden srklenmelerin
den kaynaklanyordu. Gerekte neyin
iyi olduunu kefetsek, daima iyi huy
lu olurduk. Bylece insanlar ne kendi
leriyle ne de toplumla kavgal olurlar
d... Belki de sadece bir filozof buna
inanabilecek kadar saf olabilirdi.
Sokrates elli yana geldiinde
Xanthippe ile evlendi. oven tarihi
ler Xanthippeyi huysuz bir kar ola
rak tasvir ederler, ancak Sokratesle
geirilen bir hayat gerekten de kolay
olmasa gerekti. Zamann sokaklarda
insanlarla tartarak geiren, eve bir
kuru dahi para getirmeyen, arkada
laryla srekli imeye gittii iin (ha
la zrt bir ekilde) evine dzensiz
saatlerde gelen ve tm filozoflar gibi
komular tarafndan alay konusu
olan bir insanla birlikte yaadnz
dnn.
Sokratesi bir tartmada alt eden
tek kiinin Xanthippe olduu sylenir.
Duruma baklrsa sk sk frtnalar
yaanm asna ramen Sokrates ve
Xanthippe birbirine ok yakn olmu
olmal. Sokratesten olu oldu ve
oullarnn hibiri babalarndan pek
bir ey renmemitir. (Rivayetlere
gre gayet normal bir hayat srm
ler.) Xanthippe Sokratese srekli sy
lenmi ve onun yaam tarzn eletir
mi olmasna ramen, srad bir in
sanla evli olduunun farknda olmu
tur. Ona daima sadk kalm ve des
tek olmutur. Sokrates lme mah
km edildiinde hibir ey onu teselli
edemedi.
Mora Sava Atinallar iin utan
verici bir malubiyetle sonulandn
da Sokrates 65 yandayd. Savan
galibi Spartal bakomutan Lysander
 Birisi Sokratesa
evlenmesine gerek olup
olmadn sorar ve ald
cevap yledir: Cann neyi
istiyorsa onu yap, zira ne
yaparsan yap, sonunda
yaptna piman
olacaksn!

(Diogenes Laertius, nl Filozoflarn

Yaantlar ve Fikirleri, Cilt 2,33)
gemileriyle Pire limanna yanar ve
Otuz Tiran olarak anlan Sparta
sempatizan hkmetin ynetime
gelmesine bekilik eder. Ardndan
korku dolu karanlk bir dnem balar.
Toplu tutuklamalar, mahkumiyetler
yaanr, politik rakipler birbirlerinin
mal varlklarna el koyarlar. Bu d
nemde pekok demokrat insan Ati
nadan kaar, ancak Sokrates kalmay
tercih eder. artc ama, zaptedile-
mez bireyciliine karn Sokrates bir
demokrat deildi. Demokratik yne
tim biimi o ada henz emekleme
dnemini yayordu ve ara sra uygu
layclarnn yetkilerini amalarna ve
zalimce taknlklar yapmalarna ta
nk oluyordu. (Plus a change...) Ati
nada Komutanlar bile genel bir oyla
mayla seilirlerdi ve bu yntem gn
mzde uygulanan, onlar subaylar ta
rafndan seme ynteminden bile da
ha anlamszd. Savan kt ynetil
mi ve bunun sonucunda Atinann
hezimete uram olmasnn btn
suu demokratlara yklendi. Ancak
Sokrates felsef nedenlerden, yani ah
lki prensiplerinden dolay demokra
siye karyd. ou insann gerekte
iyi olann bilincinde olmayan mutsuz
birer ruh olduunu iddia ederdi. Bu
nedenle oylarn ayn ekilde gerek
iyi konusunda yanlgya dm olan
insanlara veriyorlard. Tek bir
iyinin bulunduuna ve bu iyinin
sadece kendi felsefesi araclyla bu
lunabileceine dair inanc tehlikeli so
nulara giden yolu amtr. Grecei
miz gibi Platon onun bu dncesini
gelitirmitir ve sonu olarak ortaya
kard ideal toplum biimi kbusun
ta kendisidir.
lgintir, Otuz Tirandan biri Sokra
tesin eski bir rencisi olan Kritiasd.
Ancak Kritias uygulamalaryla genli
indeki yanlglarn, yani eitimini,
oktan geride braktn herkese his
settirir. Sokratesi unuttuundan de
il elbet. Tam tersine, Atinann so
kaklarnda felsefe yapmay yasakla
yan karar zellikle Sokratesi d
nerek verilmitir, nk Sokratesin
kelimelerle oynayarak durumu kendi
lehine evirme konusunda ne denli us
ta bir kii olduunu ok iyi biliyordu.
Kritias bu tr muzipliklerle uraa
cak durumda deildi. Bu nedenle Sok-
ratesin uran, adna felsefe densin
veya denmesin, kesinlikle yasaklad.
Bazlar Sokratesn Atinada kalma
kararn onun zalimlerin ynetimini
onaylad biiminde yorumlad. An
cak Sokrates, daha sonra patlak ve
ren i sava srasnda, politikaya ka
tlma konusunda hibir istek duyma
dn herkese gsterdi. O, prensiple
rin adam olmay tercih ediyordu.
.. 5. yynin Atinasnda, bugnn
tersine, politikadan uzak durmak ne
redeyse imknszd (byle bir ey iin
ya kadn ya da kle olmak gerekirdi).
Tiranlar imrenilecek bir durumda ol
madklarn biliyorlard ve bu nedenle
mmkn olabildiince ok Atinaly
su orta yapmaya abaladlar. Sok
rates kentte ylesine tannan bir si
ma ve isimdi ki, Tiranlarn onu kur
ban sememesi imkanszd. Bir gn
onu ve baka drt Atinaly makamla
rna ardlar. Tiranlarn verecei bir
grevi yerine getirmeleri istenir. De
mokratik partinin eski yesi olan Le-
on adnda biri Salamis adasnda yaa
maktadr, kendisini tutuklayp Ati
naya getirmeleri emredilir. Byle bir
tutuklama kanuna aykryd ve Leon
Atinaya getirildiinde muhtemelen
ldrlecekti. Ancak Sokrates hare
ketinin douraca sonular dn
meden bu kanuna aykr emri yok sa
yarak evinin yolunu tutar. Beklenme
dik bir dizi gelime gereklemeseydi
bu hareketi byk bir ihtimalle can
na mal olacakt. Kritias ldrlr ve
ksa bir sre sonra Tiranlar Hkme-
 O zaman Kriton yle der:
Sokrates, bana yle geliyor ki,
gne hl dalara vuruyor ve
henz batm deil. Biliyorum
ki bakalar da ok ge vakit
iti ve bu arada iyi yiyip iyi i
tiler. H atta aralarndan bazla
r canlan ektiinden yanlar
na gzeller ard. Bu nedenle
acele etme, nk henz za
mann var Bunun zerine
Sokrates dedi ki:
Bahsettiin kiilerin ou
elbette byle yapyor Kriton,
nk bir eyler kazanacakla
rn dnyorlar ve ben
elbette byle yapmayacam.
Zira biraz daha ge ierek bir
eyler kazanm ayacam
biliyorum. Sadece kendime
gln olurdum. Zaman
kazanm ak iin bir eyin
kalm ad h ayata yapm
olurdum. im di git, dediimi
yap, bana kar gelme. -

(Platon)
Sokrates zehir imeye mahkm olduunda
ve zehir kabn istediinde kendisiyle
Kriton arasnda geen konuma.
ti drlr.
Ardndan baa demokratlar geer,
ama onlar da Sokrates hakknda taki
batlarda bulunur. Ne var ki i savan
yaralarn sarmak amacyla genel af
ilan edilir ve Sokrates imdilik kur
tulmu gibi gzkr. Sonra, .. 399
ylnda, devletin tanrlarn yok say
mak ve genleri saptrmak suuyla
mahkemeye verilir. Sulamann ar
dnda politikada nfuz sahibi demok
rat Anytos duruyordu. Anytosun yl
lardan beri Sokratesle grlecek bir
hesab vard. Olu bir zamanlar Sok-
ratesin rencisiydi ve Sokrates gen
adam, aile iletmesinde almaktan-
sa felsefi bir hayat srmenin daha
iyi olaca konusunda ikna etmiti.
Sokratese atfedilen sular aka
birer bahaneydi, ancak cezas lm
d. Sokrates, prensip icab gncel ol
mayan ilerle uraan her aydn gibi,
sevilmeyen biriydi. Ama bunun iin
lm hakketti mi? stelik yetmi
yanda bir adam olarak? Sulamalar
ve takibindeki olaylar muhtemelen
asla zlemeyecek bir bulmacadr.
Sr deil, bulmaca diyorum, nk
Atinada herkes asl gerei biliyordu.
Sokrates hakknda yksek mahke
me nnde dava alr. Mahkeme he
yeti kurayla belirlenen 500 hakimden
oluuyordu (bunlar 600 bamsz
adam arasndan seilmitir). Davac
larn vekili aslnda Anytosun kukla
sndan baka bir ey olmayan Mele-
tostu. Meletos kendi asndan baa
rl bir tragedya yazaryd - uzun sa
l, seyrek sakall ve karga burunluy
du. Karamsar, alayc ve ineleyici bir
adam olduu tahmin edilmektedir. Bu
vasflaryla hazrcevap Sokrates iin
biilmi kaftan bir hasmd.
Meletos iddianameyi okur ve lm
cezasn talep eder. Artk sra sann
savunmasndadr. Grnen o ki, Sok
rates durumunun ciddiyetini maale
sef kavrayamamt, zira mahkeme
heyetine ders verdii retorik snfla
rndan biri gibi davranmtr.
Baz heyet yeleri bunu komik bul
du, ancak ou bundan holanmad.
Sulu olup olmadna karar verecek
birinci oylamada 220ye kar 280 ye
lm cezas ynnde gr bildirdi.
Sra tekrar Sokratese geldi ve ken
disince uygun bulduu bir ceza se
mesi istenerek kulaklar ona evrildi.
Ancak o, davay ciddiye almamak ko
nusunda hl srarlyd. Kendisine
yneltilen sular glnt ve Sokra
tes bunu biliyordu. Kent devletine
yapt hizmetlerden dolay cezalan
drlmas deil, tersine taktir edilmesi
gerektiini syler. lm cezas yerine,
Atinal kahramanlarn cret deme
den yemek yedii Prytaneiondaki
kutsal salonda kendisine daimi bir
yer tahsis edilmesini ister. Mahkeme
salonunda lklar ykselir.
Ykselen bu protesto lklarn
gz nne alan Sokrates, fikrinden
vazgeerek sahip olduu parann an
cak bir mine olduunu (o devirde bu
nunla ancak bir srahi arap satn
alnabilirdi) syleyerek kendisine bu
 Hayatm alrsanz, szlere
tanr tarafndan adeta terbiye
edici bir ara gibi sunulan
daha iyi birini
bulam ayacaksnz...
Uyuklayanm sinee vurduu
gibi vuruyorsunuz bana,
geriye kalan hayatnz
uyuyarak geirmek iin.

(Platon, Apoloji)
servetiyle doru orantl bir para ce
zas verilmesini nerir.
Salonda tekrar lklar ykselir. Bu
arada arkadalar Sokratesin makul
olmas iin ona yalvarrlar. O da biraz
duraksayarak 30 mine yi uygun bir ce
za olarak deerlendirdiini syler.
Bu olay mahkeme heyetini iyice si
nirlendirir. ikinci oylamada 140a
kar 360 oyla lme mahkm edilir.
Sokratesin dava srasndaki tutumu
ansn gereinden ok zorlar olmu
tu. Hakimlerin deerini anlayp onu
serbest brakacaklarna m inanyor
du ciddi ekilde? Yoksa lmeye mi ka
rarlyd? (Srgn edilmeyi nermi ol
sayd mahkeme bunu kesinlikle kabul
ederdi ve arkadalar da ona srgn
de uygun bir ekilde destek olurlard).
yle grnyor ki, Sokrates kendisi
bile tam olarak farknda olmadan
kahramanca bir lm arzuluyordu.
Normal koullar altnda mahkeme
Sokratesi gtrr ve karar derhal in
faz ederdi. Ancak davann grld
gnden bir gn nce kutsal kadrga
her yl olduu gibi Atinann 150 km.
anda, Ege denizinde bulunan De-
los adasna gitmek zere demir alm
t. Adet gereince kadrgann dn
ne dek idam cezalar infaz edilmezdi.
Bu nedenle Sokrates zincire vurulup
kentin zindanna atld.
Bu zindann kalntlarn agorann
yz metre kadar gney batsnda bu
gn de grmek mmkndr. Engebeli
bir arazide temellerin ve eski talarn
arasndadr. Sokratesin tutuklu bu
lunduu hcre ve zindann kaplcas
girite hemen sadadr. Son gnlerini
burada gelip giden arkadalaryla bir
likte geirmitir. Bu sefil alanda (alt
arp alt adm) Homerosun eserleri
ve tragedyalarla edeer tutulabile
cek ve antik edebiyatn aheserleri sa
ylan Platonun en iyi Diyaloglarna
konu olan konumalar geer.
Bu Diyaloglarn kahraman kendi
sine son anna dek sadk kalmtr.
Btnyle insancl, bilge ve hayran
lk uyandrc, tpk olmak istedii gi
bi. Bir keresinde arkada Kriton ken
disini kamas konusunda ikna etme
ye alt ve bunun iin gardiyanlara
rvet verdiini anlatt. Ancak Sokra
tes arkadann szlerine kulak asm a
d ve byle bir davrann savunduu
 Zehri imeden
nce ykanmam
ve kadnlar
l bedenimi
temizlemekten
kurtarmam yerinde
olur herhalde.
(Platon, Phaidon)
ilkelerle badamadn syledi. Sok
rates yanlsalar bile kanunlarn s
tnlne kesinkes bal bir insand.
Sonunda kutsal kadrgann Sunion
burnunda grld haberi gelir. Ya
knda limana yanaacaktr. Sokra
tesin arkadalar ve kars Xanthippe
hcresinde bir araya gelir. Sokrates
karsn eve gnderir, nk byle bir
durumda ar duygusallklar sinirini
bozmaktadr. Xanthippe giderken is
yan eder: Ama sen susuzsun
Bunun zerine Sokratesin verdii
cevap tam onun gibi bir insann vere
bilecei trden: Be kadn, sulu ol
mam m yelerdin?
Sokrates arkadalaryla (mridle-
riyle desek daha doru olur) lm ve
lmszlk hakknda bir sohbete giri-
 Bizi hedefe gtren bir patika vardr
(lm). Bir bedene sahip olduumuz ve
ruhumuz bu ba belasyla urat sre
ce asla zlemlerimize ulaamayacaz
ve, ki bu konuda hatrlarsanz hemfikir
dik, gerek olan budur. Beden bizleri
aralksz olarak koturur, nk beslen
mesi gerekir ve birtakm hastalklara
yakalandnda gerei bulmaya ynelik
araylarmza engel olur. ehvetle ve
iddetli arzularla, korku ve birok abes
dncelerle ve de ocukluklarla doldu
rur bizi; yle ki, bizlerin de daha nce
tespit etmi olduu gibi, bir eyi hibir
zaman gerek anlamda anlayamamam
zn suu gerekte de ona aittir. Zaten sa
va, i sava ve muharebeleri de bede
ne ve onun arzularna borluyuz. nk
tm atmalar para ve mal mlk iin
yaplr. Bedenimiz bizleri para kazanma
ya zorlar, zira ona birer kle gibi hizmet
etmek zorundayz. Bu nedenle felsefeye
zamanmz kalmamaktadr. Ama en k
ts, beden bizi bir an iin de olsa rahat
braktnda ve bizler bir eyler aratr
maya yneldiimizde onun bizlerin dik
katini datmas, huzurumuzu karma
s, kafamz kartrmas ve gerei kav
rayamamamz salamasdr. Bylece u
sonuca vardk: Bir eyi bir kere olsa da
hi gerekten ak bir ekilde anlamak is
tiyorsak, bedenimizden ayrlmal ve ey
lerin zne ruhumuzla bakmalyz. An
cak lmmzden sonra zlem duyduu
muz ve sevdiimizi iddia ettiimiz eyle
re, yani bilgelie ulaabileceimizi
rendik bylece. nk eer bir bedene
sahip olduumuz srece hibir eyi yaln
bir ekilde anlayamayacamz doru
ise, bizlere ancak iki seenek kalr: Ya
bilgelie hibir zaman ulaamayacaz,
ya da ancak lmden sonra. Zira o an
dan itibaren ruh kendisiyle babaa, be
denden syrlm olacaktr, daha evvel
deil. yle grnyor ki, yaadmz s
rece bilgelie en yakn olabileceimiz an,
bedenimizle, ok gerekli durumlar dn
da, ilgilenmediimiz, bedensel hazlar ve
onun grnm tarafndan ynlendiril-
mediimiz, tanrnn kendisi bizleri on
dan ayrana kadar ondan uzak durduu
muz anlardr. Bylece bedenin zayflkla
rndan syrlm ve arnm birer ruh
olarak muhtemelen aym trden insan
larla birarada olacaz ve z benliimiz
araclyla her eyi olduu gibi grece
iz. Ve ite gerek olan da herhalde bun
dan baka bir ey deildir.

(Platon, Phaidon, 66b-67a)

ir. Platon bizi bu sohbeti derinden et
kileyici ve ok ayrntl bir ekilde an
latr (stelik kendisi o anlarda orada
olmamasna ramen, zira Platon o
gnlerin gnnde ateler iinde
hasta yatanda yatmaktadr). Niha
yet cezann infazna gelinir ve Sokra-
tese zehir kab uzatlr (Atina o d
nemde bir Do-it-yourself infaz siste
mi uygulamtr). lmne dek ken
disine sadk kalarak Sokrates tekrar
bilgisiz adam oynar ve gardiyana so
rar: Syleyin bana, saygdeer adam,
bunun en iyi yntemi nedir?
tikten sonra, der gardiyan, ba
caklarn arlancaya dek dola, son
ra yataa uzan. Zehir etkisini gstere
cektir
Peki bu iecein bir ksmn tanr-
Artk gitmemizin zaman
geldi, ben lmek iin,
sizlerse yaamak iin.
Ancak aramzdan kimin
daha iyi yola saptn
tanrdan bakas bilemez.

(Platon, Apoloji, 42a)

lara sunabilir miyim?
Ey Sokrates, biz yeteceini dn
dmz kadar hazrlyoruz ancak.
Sokrates kab bir yudumda boaltr.
Arkadalar kendilerine daha fazla
engel olamayarak feryat ederler. Sok
rates onlar uyarr: Ne oluyor size
byle? Byle sevimsiz sahnelere engel
olmak iin kadnlar hcreden gn
derdim. Duydum ki birisi lrken ses
siz olunmal. Dolaysyla sessiz kaim
ve metin olun.
Ardndan Sokrates deine uzanr
ve bedeni ayaklarndan balayarak
hissizlemeye balar.
Ey Kriton, Asklepiosa bir horoz
borluyuz Bu onun son szleridir.*
*Asklepiosun Epidaurosdaki tapmanda has
talar uyutulur ve bu uykudan ifa bulmu birer in
san olarak uyanrlard.
Bylece Atinann atsinei lr.
Sadece birka gn sonra Atinallar
yaptklarnn korkunluunu kavrar
lar. Kentte resmi yas iln edilir, okul
lar, jimnastik salonlar ve tiyatrolar
kapanr. Meletos idama mahkm olur,
Anytos ise srgn edilir. Daha sonra
lar Sokratesin Lysippos tarafndan
yaplan bronz bst ie yaramazlarn
o en yce temsilcilerini ziyaret edebi
lecekleri Pompeiona konur.
Tm bunlar vgye deer eylerdir
ve grne gre Atinallar bununla
gurur duymaktadr. Ancak bana yle
geliyor ki, Sokrates sadece politik bir
satran oyununun piyonuydu. Her e
ye ramen zafer yine de Sokratesin
olmutur. Aksi taktirde bugn onunla
ilgileniyor olmazdk.
 Bir zamanlar yle bir hikye
duydum: Msrda Naukratisde
Theuth adnda yal bir tanr
varm. Saylan, hesap yapmay,
geometriyi ve astronomiyi, ayr
ca tahta zerinde oynanan oyun-
lan, zar oyunlarn ye nihayet
yazy icat etmi. Theuth devrin
Msr kral olan Thamusa gide
rek ona yeni icatlarm tantr...
Kral ise kendisine bunlarn ne
gibi yararlar olduunu sorar. Ya
znn yararlan hakknda Theuth
yle der: Yaz sanat, kralm,
Msrllar daha bilge yapacak ve
hafzalarn kuvvetlendirecek
tir. Kral ise yle karlk verir:
Ey sanat zengini Theuth... bulu
una duyduun sevgiden dolay
bu sanatn etkisinin tam tersini
syledin. nk renenleri ha
fzalarn ihmal edecek duruma
getirecektir. Yazya gvenerek,
eyleri onlar edindikleri iin de
il, onlar bir takm iaretler ara
clyla hatrlayacaklardr.

(Platon, Phaidros, 274c-275a)

rla n d a - sk o k k e n li Paul S tra th e r,
1 9 4 0 'd a d o d u ve D u b lin d ek i T rin ilv
C o lla g e d e fe lse fe re n im i g rd .
D en izcilik, b u lak lk ve airlik yapt.
A rtk yaam n d n y a g e z g in i, ro m an c ,
gezi yazar ve filo z o f o la rak s rd r y or.
B u g e z ile ri sr a sn d a sta n b u la d a
u rad . S lra th e rn b u r a d a b o d u r m a d
ve b ir stan b u l R e h b e ri" h azrlad .
P a u ln d n p d o la p g e ld i i tek yer
L o n d r a dr. O , i in d e n k lam ay acak
k o n u lar zerine sko akl ve rlan da
h m o ru ile o ld u k a ak c b ir tarzd a
y azm ak ladr. B u n etlik, e sp irili tarz ve
ak clk, felsefi a la n d a uzm an
o lm ay an larn b ile b u k o n u lar o ld u k a
rah at b ir e k ild e a n la m a la rn a ve h alta
bu k o n u la rd a k e n d i h ay atlarn d an
p a y d alar k a r m a la r n a y ard m ,
etm ek ted ir.
485 P rotagoras (485-415) Sofizm in ku ru
cusu, S o k ratesa k ar. nller sz
n san her eyin lsdr. B u sz
kuram sal olarak etikle deil, insan
idraki ile ilgilidir.

470 Atom fikrini ortaya karan

Dem okrit dodu.
470 Heykelci Sophroniskos ve k ars ebe
P h ain aretenin oullar Sok rates
dodu.
S o k ra tesin genlii. Geleneksel m zik ve jim
nastikte alt. nisiyatif, geometri
ve astronom i alt. Zam anndaki
kltr ve fikir akm laryla ilgilendi.
S o k ratesin ii. H eykeltra olarak b alad . .S.
2.yya k ad ar Akropolis
sokaklarndan birinde za rif bir
alm as yer alm .
S o k ratesin evlilii. X antippe ile. H uysuz
olduu anlatlr, am a iyi geinm iler.
A ristotelese gre oullar tembel
ve aptalm .
447 gibi. Sofistlerin sahneye ilk k. ren
cilerine yaygn k an lara boyun eip,
siyasette ykselm elerini tavsiye
ederlerm i. nemli szleri:
Tanrnn doasnn an lalm as zor
dur ve Glnn h akk doadan
verilm itir.
444 Sofist P rotagoras a a taly ada
yeni kurulm u Thurioi ehrinde
y a sa dzenlem e iini kabul eder.
439 S o k ratesin rencisi ve biyograf
Xenophon dodu.
437 Periklesin dostu heykeltra Phidias,
A thena Partenon heykelinin
kalkan n a Perikles ve kendisinin
portrelerini yaptn iddia aderek
dinsizlikle suland ve srgn edildi.
432 Periklesle a rk a d a olan A navagonas
da dinsizlikle su lan arak srlr.
432-29 O rduda H oplit olarak, buz stnde
yaln ayak yrd P otidaeada
grev yapt.
429 Tarihilerin B a b as Herodot
A tinada ld.
427-347 S o k ra tesin en iyi rencisi
Platonun y aam
427 Sofist G o rgiasm A tin ada ilk ortaya
k retorik u sta s olarak nlendi.
424 Sok rates Delion seferinde;
A lkibiadesin hayatn kurtard
arpm a.
423 A ristophanes kom edisi B u lu tlar
(So k ratese k ar yazlm )
421 Sofist ve retoriki Prodikos A tinada
b a ar kazan r
416 A lkibiadesin O lym piadaki
am piyonluu

406 A rginusende zafer k azan m komu

tan la r (So k ratesin tanklyla)
idam a m ahkum edildi, nk
kazazedeler iin bir ey
yapm am lard.

403 S o k ra tesin rencileri K ritias ve

Charm ides (Otuz T iran lard an )
D em okratlarla k av galarn d a yenil
giye urarlar.
401 P ersli prens K yirosun seferi
K u n ax ada son buldu. Yunan
ordusu, S o k ratesin rencisi
Xenophons nderliinde onlar
denize srd. (A n abasisde tav sir
edilm itir.)
399 M ahkem e ve S o k ratesin lm.
387 Platon okulunu kurdu.
490 A tin ann P erslere k ar M arathon S a v a nda zaferi.
(B akom utan: M iltiades)
480 K serk ses Seferi; Therm opyleni P ersler ele geirir;
S alam is Deniz arp m as (B akom utan: Them istokles)
479 P lata iai arp m as; M ykale B urn u Deniz arp m as.
479-78 Them istokles A tinay yksek d u v arlarla evirtir-bunun
zerine S p a rta ile tartm a.
477 Perslere k ar A tina Deniz K uvvetlerinin kuruluu;
A tinann E gedeki ad a ve lim an kentleri bir aray a
toplanr; Devlet k a sa s D elosa tanr.
472 A ischylosun Persler i sahnelenir.
471 Them istokles kska altn a alnp A tin adan srlr.
M iltiad esin olu Kim on b ak an ln d a aristo k ratlar p a r
tisi b a a geer.
467 A ischylosun Thebene K ar Yedi eseri
465 Kimon, Peleri Eurym edonda yenilgiye uratr.
464-55 S p a rta daki H elotenin ykselm esi (3. boy lme sav a)
461 Kim onun A tinal d an m an n a politikay braktrr. B u n a
kzan A tm allar tarafn d an A tin adan srlr; R adikal
D em okratlarn zaferi. E p h ialtes ve Periklesin an a y asa
reformu. A reopag kurulur, 500 k iilik konsey hkm et
ilerini stlenir. G ndelik grev listesin in hazrlanm as.
459 Them istokles P ers kralnn tm ar adam olarak
M agnesia/A nadoluda lr.
45H A ischylosdan Orestie
457 3. snftan bir kentlinin, en yksek hkm et kat
A rchontata getirilm esi
457/6 Egede kapitlasyon; A tinada mal ve deniz ticareti rekabeti.
454 A tina ve Pire ibirliiyle nl U zun D uvarlar tek rar in a
edilir.
4 5() Sophoklesden A ia s
450 K brsa sefer, Kim onun lm
449 P erslerle b ar an lam as
447 Porthenonun in as
446/5 A tina ve S p a rta arasn d ak i Otuz yllk b ar son bulur.
443 Perikles A tina hkm etinin b an a geer; S an at
(Phidias), tiyatroyu (Sophokles), tarihilii (Heredot),
felsefeyi (A naxagoras, P rotagoras) destekler.
442 Sophoklesden Antigone
440 S am o sa k ar sav a alr.
431 Peloponezya S a v a m n balan g nedeni: A tina ve S p arta
arasn d a nderlik m eselesi; Periklesin tavsiyesi zerine
A tina sav a denizde yrtr ve ehir savunm asz kalr.
430/29 A tin ada veba salgn, Perikles de lr.
425 Kleon S p artallar Pilosda yenilgiye uratr.
424 S p a rta kral B ra sid a sm kuzeye dzenledii sefer -
A tin aya k ar M akedonya ve Korinthde b a a r elde eder.
424 A tm allar Deliona dzenledikleri seferde tek rar yenil
giye urarlar.
422 A tm allarn Am phipolisdeki yenilgisi; iki kom utan
(Kleon ve B ra sid as) da srlr. Kom utan olarak grev
yapm tarihi Thukydides de s r l r ve srgnde
Peloponezya S a v a nm tarihesini yazar.
421 N ik ias tarafn d an tek rar silh lan m a
420 P eriklesin yeeni ve Sok ratesin rencisi A lkibiades
strate jist olarak seilir. S p a rta ya k ar yeni bir an lam a
organize eder.
418 A tinallarm M antineiadaki yerleim i
417/6 A lkibiades M elosa baskn dzenler, ortal bulandrr.
415/13 Sicilya seferi; A lkibiades tanry saym am akla su lanarak
grevden alnr, S p a rta ya kaar; A tinallar S ira k u su
su rlarn a dayanr.
411 A ristoph anesin Lysistrate adl oyununun ilk tem sili
410 A lkibiades tek rar greve getirilir, Kyzikosda Spartallar
bozguna uratr.
409/8 A lkibiades B izan s fetheder.
408 A lkibiades A tin aya geri dner.
408 E u rip id esin Orest adl eseri
407 A lkibiadesin tek rar d; P ers im p aratorlu u n a
k aar ve orada ldrlr (404)
407 E u rip id esin lm
406 Sophoklesin lm
406 A tin ann A rginusendeki deniz arp m asn d ak i seferi;
S p a r ta nm b ar teklifi halk oylam asyla reddedilir.
405/4 S p a rta kom utam Lysander, A tinann son donanm asn
da A igospotam oide batrr. A tina denizden k u atlr ve
teslim alnr (404)
405 A ristophenes, kom edisi K u rb a alar ile A ischylosun
tah tn a oturur.
404 B a r. lerinde S o k ratesin rencileri K ritias ve
C h arm id esin de olduu Otuz T iran lar dem okrasiyi ykar.
403 T h rasybulosun nderliinde T iran lar indirilir.
D em okrasi tek rar kurulur.
400 Thukydidesin lm.
391 A ristoph an esin son kom edisi E kklesiazusen
 Sokrates, btn insanlarn mutluluk iin aba gsterdikleri bilgisini
vermiti. Mutluluu elde etmek veya edememek ruhlarn durumuna
baldr. Sadece iyi ruh mutlulua eriir. yi olmayan insanlar, iyi
grnen, aslnda olmayan nesnelere brnm insanlardr.

Dncelerimiz, dnya yerine kendi zerimizde younlamalyd.

Bu nedenle Delfiye zg eski bir slogan benimsemiti: Gnothi
Seauton (Kendini Ta).

9789757809296