ERKESLER VE MZK KLTRLER

ERKESLER (ADIGELER)

Adge Ad Ve Adgelerin Olas Kkenleri

erkeslerin ulusal adlar Adge (Atikhe)dir. erkes ismi, antik Yunan tarihileri tarafndan
Adgelerin bir koluna verilen Kerkes ve sonrasnda bir baka boya verilen Serakes
isimlerinden tremitir. ngilizcede de erkesler halen bu Yunanca isimlerle ilikili olarak
Circassians olarak gemektedir. Adgeler Kafkasyann en eski halklarndandr ve varlklar
binlerce yl ncesine dayanmaktadr. Kafkas Dalar'nn kuzeybat eteklerinde, Kuban Irma
ile gneyde Bzb (Psb) rmaklar arasndaki Karadeniz kylarnda, douda Kuban ile Terek
Irma gney havzalarn kapsayan byk bir alanda oturmu olan ve kendilerine Adige adn
veren halktr. Ancak Trkiye'de, Kuzey Kafkasya kkenli Adige, Abhaz, Abaza, een, Oset,
Dastanl, vb insanlarn tmne verilebilen ortak bir zel addr. Rusya Federasyonu'na bal
Karaay-erkes Cumhuriyeti'nde yaayan, Kabartay ve Besleney kkenli Adige topluluuna
erkes, bunlarn yaad yreye de zel anlamda ya da bir ksaltma ad olarak erkesya
denmektedir.
erkeslerin Ari (Hindistan ve Bat Asya kkenli) ve ya Turani (Dou ve Orta Asyann Turan
denilen byk bir toplumuna mensup baz topluluklar Kafkasyaya yerlemi ve burann ilk
halkn oluturmutur.) kkten geldiklerine dair grler bulunmaktadr. Bir baka iddiaya
gre ise Adge isminin orijinal hali Hati-khe olup, anlam Atiler ve ya Hatiler (Hititler)dir ve
erkesler, Hattilerin bir alt soyudur.

Adge isminin kkenine dair tahminler ise yledir:

1. Grc efsanelerindeki Kral Aet ve ya Aetesin soyu anlamndaki Aete-khe nvan.
2.Hattilerin egemenlikleri altnda Tabal, Kashi, Thusi gibi adlarla anlan halkn kulland
Hatti-khe lakab
3. Byk Ant kabilesinin altsoyunu belirten Anti-khe (Antlar) szc.

Gnmzde bilinen Adge topluluklar ise unlardr: Abaza, Abzakh, Ademey, Bjedu,
Beslheney, Ciget, Hatkhuay, Jan, aps, Kharberdey, Kemrguey, Mehue, Nethuac,
Wubikh. Bu kabilelerden Anadoluda yaygn yaayanlar, Abazalar, apslar, Abhezler ve
Kabardeyler ve Ubhlardr. Anadoluda Abazalar ve erkesler ayn etnik grubu temsil
etmektedir. Ad geen kabileler Anadoluda Abaza kabileleri olarak da deerlendirilir.

1
erkeslerin Anadoluya geli tarihi 1860l yllar olarak kabul edilir. erkesler Rus Kafkas
sava sonrasnda, 1859dan 1866ya dek sren Byk Srgnle Kafkasyadan srlmtr.
Anadoluya Karadenizi geerek Samsundan yaylmlardr. erkeslerin, Osmanl skan
Politikasna bal olarak yerletirildikleri iki ana hat yledir:

1-Sinop, Samsun, orum, Amasya, Tokat, Sivas, Yozgat, Kayseri, Kahramanmara izgisini
izleyen ilk yerleim blgesi, Hatayda Trkiye Cumhuriyeti topraklarndan karak bugn ki,
Suriye ve rdn topraklarnda devam etmektedir. Bu hattn evresinde ki Mu, Kars, Adana
vb. illerde de Kafkas kkenli yerleim yerleri bulunmaktadr.

2-kinci bir hat ise yine kabaca, Gney Marmara yresinde ki anakkale, Balkesir, Bursa,
Eskiehir, Bilecik, Kocaeli, Dzce boyunca uzanmaktadr. Ayrca Ktahya, Afyon, Konya,
Aydn vb. illerde de yer yer kk Kafkas gmen kylerine rastlanmaktadr.

erkes Toplumu

erkes toplum yaps snfsal katmanlardan olumaktadr. Bu snflar ban P denilen

kavim bakannn ektii soylular, zgr kyller, serfler ve uaklardan olumaktadr. Ortak
bir atadan geldiini dnen ve ayn soyadn tayan aileler Ihepk denilen soy topluluklarn
olutururlar. Ayn hepkten olan herkes akraba kabul edilir ve birbirleriyle evlenmelerine izin
verilmez. Her hepkin kendisine ait bir armas mevcuttur.

erkeslerde gemiten beri geerli olan tek yasa, adab ve adetler diye nitelenen Habze
olmutur. erkes hayat sk skya bu adetlerle rldr. Bu tre ve ahlakn temelini ise
szde durmak, konukseverlik, yardmlama, eref ve haysiyeti koruma tekil etmitir. Ancak
misafirperverlik, cmertlik ve sayg, bu kltrn en nemli eleridir. Habzeye aykr
davranlar ise Haynap olarak deerlendirilir. Haynapn kelime anlam ise ayptr.

Ayrca zevk ve elence tutkusu da, erkesleri niteleyen balca zelliklerdendir. Bu sebeple
dnler ve dier toplu elenceler erkes hayatnda nemli ve geni yer tutar.

Gnmzde erkeslerin byk ounluu Mslmandr. erkesler gemilerinde oktanrl

bir dine mensupken Hristiyanla gemi, 7. yzylda ise slamiyete tabi olmulardr.
erkeslerin tarihi ve en makbul zanaatlar arasnda demircilik, dokumaclk ve kuyumculuk
saylabilir. Ayrca at yetitiricilikleriyle de ziyadesiyle vnmektedirler.

ERKES DL

2
erkes dili Hint-Avrupa dil ailesine mensuptur ve bu dilde, dier Avrupa dillerine benzeyen
(ve hatta bu dillerde bulunan) szckler bulunmaktadr. erkes kabilelerinin konutuklar
lehelere gre yaplan snflandrmada byk grup ortaya kmaktadr: Birincisi Bat
erkesistanda konuulan, Kuban ivesidir. Baz seslerin kullanm zor, hatta imkanszdr ve
bu sesler ku seslerini andrr. kincisi, Dou erkesisitan blgesine ait Kharberdey ivesidir.
Asl dilin gelitirilmi halidir. nc grup ise Abaza ivesidir ve Adge ivesinden byk
farkllklar gsterir. te Anadoluda konuulan dil de, bu Abazacadr. Anadoluda genlerin
birou ilkokul eitimine balayana kadar Trke bilmemekte, kendi aralarnda Abazaca
konumaktadrlar.

ERKES DANSLARI

Kafkas danslar yzyllardr Kafkasya insannn gnlk yaamnda nemli yer tutmaktadr.
Dnlerde, bayramlarda, konuk arlama-uurlamada, arkada toplantlarnda danslar
oynanmtr. Birok dansn kkeni ok eskilere dayanmaktadr. rnein ok tanrl
dnemlerde ate tanrsndan af dilemek iin yaplan Tsaoppay dans gnmzde Wuc
(simd) adyla dnlerin al dans olarak yaamaktadr.

Kafkas danslarnda tpk kltrnde olduu gibi sayg gsterilen kadna, ciddiyet, gurur ve
arballkla elik edilir. zellikle kltrlerindeki bu zellik Anadoluya yerletiklerinde baz
gruplarca dlanmalarna sebebiyet vermitir.

erkes oyunlar Trk, Arap, Krt gibi dou toplumlarnn danslarndan ok Avrupa danslarna
benzemektedir. erkes oyunlarnn pek ok eidi vardr ve her bir eidin de asllar, kollar,
dallar vardr. Genellikle danslar Wuic, Khafe (kaafe) ve een (een veya Mkh olarak
da geer) olmak zere balca ksmdr. Khafe ve een denilen oyunlarda bir kz ve
erkek karlkl oynarken, Wucda birok kii eler olarak dans eder.

Oyuna katlmayan seyirciler arasndan tercihen bir kz, algsyla dansa elik eder. Oyun ve
mzie, dardakiler, zel usulne uygun olarak hem sesleriyle elik eder, hem de el
rparak tempo tutarlar ( ancak kzlar el rpmazlar). Oyun ak bir yerde yaplyorsa kzlarn
onuruna tabanca atlr.

Oyun devam ettii srece kimse oyun yerinde oturamaz. Ara sra Mahhsme denilen erkes
bozas veya ay ikram yaplr.

3
erkes danslar genellikle 2/2lik veya 2/4lktr. Belli bal dans eitleri ise Kaafe, Wuic,
Kzlarn dans, Kama dans ve eendir. Oyunlar Cegu Tarn, Telemae veya Hatiyakue
denilen bir grevli dzenler ve ynetir. Buna karlk kendisine hediyeler ve bahi verilir.

ERKES ARKILARI

erkes mziinin gnmze aktarmnda en nemli kltrel kalnt Nart destanlardr. Nart
destanlar ayn zamanda erkeslerin binlerce yldan bu yana rettii ulusal destanlar
btnnn addr. erkes Mitolojisi'nin btnn kapsayan Nart Destanlar sadan nceki
alardan bu gne Kuzey Kafkasya halklarnn dilinde mziinde sanatnda yer etmitir.
Nart destanlarnn genel yaps kahramanlarn gnlk yaamlar ve yaptklar iler hakknda
bizlere nemli bilgiler vermektedir.

erkeslerde halk yaamnn szl sylenceler yolu ile sonraki kuaklara aktarlmasnda ky
ky, meclis meclis dolaan Ceguako adndaki profesyonel mzik topluluklarnn katks ok
byk olmutur.

Ceguakoler, ok sesli koro ile birlikte yayl ve telli alglar kullanan mzisyenlerdi. Bu
mzisyenler blge blge gezerek halkn bir anlamda haber kayna da olmulardr.

Toplum yaamnn, szl hukuk kurallar btn olan habzeye, gerektii yerde ve lde
konumaya ve hitabet sanatna baland erkes toplumunda halk mziini ifade eden
arklar (woredler) u ekilde gruplandrmak mmkndr:

1- Dua ve dilek arklar (huaho): zellikle ok tanrl dnemlerde tanrlara yakar ifadesi
olmutur. Buna tipik bir rnek olarak Hanse Guae adl yamur duas gsterilebilir.

2- Tarmsal alma ve i arklar: zellikle kolektif retim srecine ilikin arklardr. Yakn
zamana dek korunan ky yaamnn imece usul almalarnda bu kolektif retim
arklarnn yeri olduka nemlidir. Msr apalama ot bime buday tme gibi tarmsal
ama ve nitelii n planda bulunan arklar eklinde rneklendirilebilir.

3- oban arklar: obanlarn hayvanlarla iletiim kurmasna yardmc olan arklardr.

4- Avclk arklar: Temelinde orman tanrsna yakarlan huaho niteliinde arklardandr.

4
5- Aile ii alma arklar: Yn eirirken diki dikerken vb. sylenen arklardr.

6- Aile Kurumu ile ilgili arklar: Gelin getirirken damadn sadcn evinden kendi evine
getirilii srasnda doan ocuklar iin vb. sylenen arklar ocuklara sylenen
tekerlemeler ve ninniler.

7- Demircilik arklar: Demirciler tanrs Nart Tlepden bugne demircilik ile uraanlarn
syledikleri retim arklardr.

8-Tedavi amal arklar: Kemik kr yaralanma alerjik hastalklarda hastalarn

iyilemesine yardmc olmak amac ile sylenen arklardr. Hastalar iin dzenlenen
elencelerde hasta kiinin moralinin dzelmesi iin oyunlar oynanr ve arklar sylenirdi.
Ayrca suda boulanlar aramak iin sylenen arklar ve alnan ezgiler de mevcuttur.

9- Kahramanlk arklar ve atlar: Bu arklar kahramanlar anma ve yceltme amacyla

sylenen arklar ve atlar olmak zere iki ana grupta deerlendirilebilmektedir.

erkes tarihinde gerek yurt savunmasnda gsterdii kahramanlklar gerekse bireysel

yaamnda ardnda iz brakan davranlaryla toplumun takdirini toplayan kiiler adna
sylenen arklar ounluktadr. Bu arklar konularna gre Wered ve bze olarak
adlandrlr. Weredler nemli ulusal olaylar, savalar ve byk ak yklerini anlatan
arklardr. Bununla birlikte ilerinde gldrc eler de bulunmaktadr. erkes weredleri
iinde yzyllar ncesine ait savalar ve kahramanlar konu alanlar mevcuttur. bzeler ise
savalarda ehit denler veya baka trl felakete denler iin yazlm mersiyelerdir.

erkes halk arklar temelde insan sesiyle ekillenir ve ezgiye ok seslilik hkimdir. Ezgilere
vcut veren dier unsur da kullanlan alglardr.

erkes arklarn genellikle Geguakue / Ceguakue denilen halk ozanlar tertip ederler.
arklar hep zel kurallara bal kalnarak yazlm iirler halindedir ve bu iirler zel bir
edebi nem tarlar. erkeslerde slamiyetten sonra, alg ve oyunun yasak olmas
sebebiyle, arklarn azald ve eski arklarn da unutulduu belirtilmektedir. Ayn durum
danslar iin de geerlidir.

Adige modlar Aeolian, Mixolit,Dor,Firig ve yon modlarn ierir. Adige din d mzikal
yapsnda iki ve ya sesli okseslilikle, ikili ve l zamanlar kullanlr. ki sesli okseslilikle

5
bir dem (ya da ostinato) arlktadr. Adige oksesliliinde bas (dejuw herkes) grup
tarafndan icra edilir ve kendi ezgisi vardr (veredjeiu ya da kikhezidzerem).

erkeslerde ve Abzehlerde ayn perdeden syleme dikketi eker. Adige szl aktarm,
gelenein onaylanmas iin elindeki yeni malzemeyi yal erkeklerin onayna sunan yar-
profesyonel besteci ceguako tarafndan yaplr. Toplum tarihisi olarak alan ceguako
kahramanca hareketleri kaydetmek iin ou zaman sava alannda bulunmaktayd.
Gnmzde ise o, kltrel lider ilevi grd dnlerin vazgeilmez bir parasdr ve o, bir
air-mzisyen ve mizahdr. Tm Kuzey Kafkasyada olduu gibi icrada cinsiyet ayrm
slamn gereklerine gredir.

GELENEKSEL ERKES ALGILARI

Ade kltrn zenginletiren farkl konulardaki voredlerin farkll sadece melodi ve

szlerden kaynaklanmaz. Ayn zamanda mzik aletlerinin farkll asndan da ksmlara
ayrlr: Bjemy -Kaml -Srn - 'epn - Pnakheb - Pnet'arku - Epepn
- Phe'i' - ot'rp' - Ade Pn - Nakre.

Bu mzik aletleri gnmze kadar gelmitir. Ancak artk kullanlmayan birok mzik aleti de
bulunmaktadr. Btn bu mzik aletlerinin ayr ayr hikyeleri vardr.
Adgeler'in ok deer verdii ve herkesin ok severek dinledii mzik aletleri Kamlep,
S'epn ve Phe'i'tir. Adge mzik kltrnde Kamlep'in her zaman iin belirgin bir yerinin
olduu herkese bilinir. Bu alg eskiden dnlerin en gzde algs idi.

IEPINE: Adige dilinde epne, Abhaz dilinde Aphartsa, Oset dilinde Fandr olarak
adlandrlan en eski hali ile iki, gnmzde drt telli olarak retilen ve kullanlan yayl bir
algdr. zellikle Abhaz halknca bu alg eliinde daha ok epik, kahramanlk zellii
tayan arklar sylenmitir. Bugn de kullanlmaktadr.

'epsne de Adeler'in ok deer verdii bir mzik aletidir. Halkn bu enstrmana

ok byk deer verdiini ok kaliteli 'epnelerin retilmesinden ve ok deerli
'epsne ustalarnn her zaman yetimi olmasndan anlyoruz.

6
APNE: Yayl bir algdr. Kemeneye benzer. Drt tellidir. Ciddi, arbal ortamlarda,
erkek meclislerinde alnr. Hibir zaman umumun zevki ve neesi iin kullanlmaz.

KAMIL: Adige dilinde Kamlh, Abhaz dilinde Aarpn, Oset dilinde Uadnz olarak adlandrlan
bu alg, sert bir bitki olan kamtan retilir. Dnlerde ve ziyafetlerde alnr. alan kiiye
Kamlape denir. Kamtan retilir. Kullanmadan nce boru iine 2-3 kez su dklerek
slatlr. Uzunlamasna tutularak ve her iki elin parmaklar kullanlarak srayla iki ses deliini
kapatarak alnr. lk ses delii sol elin parmaklaryla, ncs sa elin, ikincisi ise hem sol
hem de sa elin parmaklaryla kapatlr. alma srasnda aletin ba azn sol kesinde,
dudaklarn arasnda tutulur. Deliin bir yars st dudakla, dier yars da dille kapatlr. alma
srasnda algcnn kendisi de alak bir do ses karr, bu ekilde iki seslilik elde edilir.
Gelimi bir oban kavaldr.Gelimi bir oban kavaldr. Nart mitolojisi kahramanlarndan
Badinoko kamlh alarak ormanlarda srlerini otlatan doa a bir kahraman olarak
tantlr. Bugn halen erkes halk danslar ierisinde yaygn olarak yaayan Kafe Zefako ya
da Guaemahue olarak adlandrlan dansn doumu da Nart sylencelerinde u ekilde
anlatlmaktadr:

Nart Badinoko Kuban Nehrinin yukar yamalarnda srsn otlatmaktadr. evredeki

toprak ve yaylalar varlkl bir prensin elindedir. Prensin gen kz uzun zamandr melankolik
bir hastalktan kurtulamamaktadr. Prens kzn bu hastalktan kurtaracak kiiye kzn
vereceini ve mlknn yarsn da balayacan vaat eder. Nart yurdunun drt bir
yanndan gelenler trl maharetlerini sergileseler de gen kz karanlk dnyasndan
kurtaramazlar. Nart Badinoko ise srsn suya saldktan sonra bir aacn altna ekilerek
kamlh pnesini tm ustal ile almaya balar. Sesleri duyan gen kz yerinden kalkar ve o
gne dek grlmemi incelikte ku gibi uarcasna dans etmeye balar ve hayata dner. Bu
dans gnmzde halen erkes halk danslar ierisinde canlln korumaktadr. Badinoko
mzik ile olan ilikisi asndan Grek mitolojisi kahraman Pan Latin mitolojisi kahraman
Faunus ile benzerlik gstermektedir. Pan kkba hayvanlarn ve obanlarn
koruyucusudur. Kei ayakl ve insan bal olarak tasvir edilir. Adigey zerk Cumhuriyetinin
bakenti Maykop ehrinde bulunan Maykop kurganlarnda yaplan kazlarda karlan altn
kaplamal tabletlerde de bu tasvire uyan kabartmalar elde edilmitir.

Kaml Ade en eski mzik aletlerinin ban eker. Bilimadamlarnn sylediklerine gre,
Kaml enstrmantal deer olarak Adgelere toplayclk dneminden sonra gelen obanlk
dneminin ileri zamanlarnda girmitir. Onlar, Kaml' icat edip Adgelere kazandrann
obanlar olduunu kabul ederler. 0, adn bir bataklk bitkisi olan Kaml'den (Trkesi saz)

7
alyor olsa da; sonraki yzyllarda bu algnn daha da mkemmelletirilmesi ve uzun sreli
kullanmnn mmkn klnmas iin odundan ve metalden yaplmas, gm gibi deerli
madenlerle de sslenmeye balanmas gndeme gelmitir.

Adgelerin bunca sevdikleri Kaml, ne yazk ki, uzun zamandr kullanlmamaktadr. Bunun
nedeni Adgelerin, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren Pne'yi kullanmaya balamalardr.
Gnmzde dnlerin yegane algs Adge Pnesi ise de, Kaml, Adge dnlerinin
yzyllar boyunca ykn tam ulusal bir algdr.

PINE: Adige dilinde Pne Abhaz dilinde Amrzakan Oset dilinde Fandr olarak
adlandrlan alg ayn zamanda bu dillerde genel anlamda alg aleti kavramn da ifade
etmektedir. Gnmzn akordeonuna benzer olup onun temelini oluturan klavye sistemli
akordeondan farkl olarak tulu bir alettir.

Literatrde erkes mzkas olarak yer almakta olan bu alg tularnn kapanan krk
hareketinde farkl alan krk hareketlerinde farkl bir ses vermesi itibariyle zengin bir ses
yapsna sahiptir. Dier otantik alglardan ok sonralar erkes mziine katlm olmakla
birlikte bugn erkes halk mziinde mzkann yan sra akordeon ve garmon da yaygn
olarak kullanlmaktadr.

PINETARKU: Adige dilinde Pnatarku, Abhaz dilinde Aymaa, Oset dilinde Duadastanon
Fandr olarak adlandrlan keli bir arptr. Ihlamur aacndan yaplan bu algnn zerinde
12-18 tel bulunmaktadr. Bugn de halk mzii iinde yaatlmaya allmaktadr.

BJAMY: Boynuz sinyal iaret anlamlarn tamaktadr. kz boynuzundan yaplan bir

alettir. Nart mitolojisinde Aemez adl kahraman tarafndan alnan bu aletin bir taraf beyaz
bir taraf siyah renktedir. Aemezin bu aletin beyaz tarafn flediinde bolluk bereket olduu
iekler at doann canland siyah tarafn flediinde ise dnyann karard
frtnalar koptuu anlatmlar Nart sylencelerinde yer almaktadr.

PHAI: Adige dilinde Pha, Abhaz dilinde Ainkaga, Oset dilinde Kartsganak olarak
adlandrlan alg; krek biiminde incir aacndan yaplm biri dar yuvarlak bir sapla biten
on iki plakadan oluur. Bu plakalar sapn iki tarafna alm deliklerden geirilen deri bir
sicimle birbirine balanr. Bu alet alnrken sapndan tutulur ve elin sert veya yumuak
hareketleriyle ritmik vurular yaplr oyunlara elik etmek iin alnr. Bugn halen

8
dnlerde kullanlmakta olan ayakl bir tahtaya daha kk sopalarla vurularak ritim elde
etmeye yarayan sistemden uyarlanarak elde edilmi bir alettir.
Adige ve Abhazlarn inanlarna gre bu tr aletlerin yardmyla grlt karlarak kt
ruhlar kovulurdu. Bunlarn koruyucu gcn artrmak iin zerleri sslenirdi.

Phe'' Adge mzik aletlerinin en eskisidir. Adgeler her zaman iin Phe'i'e byk deer
vermilerdir. 0, dnlerin neesine nee katan, mzikten duyulan hazz dorua karan bir
enstrmandr. Ancak Phe'i'in nemini yalnz bu szlerle anlatmak yetersiz kalr.
Pnavo'nun (Pne sanats) ald mziin inceliklerine vurgu yaparken mziin derli
toplu, net hale gelmesini salar. Pne ile alnan mzik, zellikle dans mzii Phe'i'
olmad srece insana pek haz vermez. Yzyllardr halkn besteledii dans mziklerinde
Phe'i'in de sesini duymak mmkndr. Nasl ki ezginin iinden birka notay aldmzda
bestenin btnln bozmu oluyorsak Phe'i'siz Yslamiy, zefak'u, zhalhat ve vc'n
btnln ve estetiini bozmu oluruz. Kheo voredi (dans mzii) Pne ve Phe'i' ile
birlikte dinlerken kulak zevkimizi okayan ve ruhumuzu dinlendiren mzik genlerin kann
kaynatrken, yal birini de genletirmektedir. te Phe'i'in gc ve yetenei burada ortaya
kar. Baka bir deyile, mzik kltrnn znde ark notalar ile birlikte mzik aletlerinin
gzel bir uyumu vardr.
.
ADAUL: Abhaz dilinde Adaul, Adige dilinde otrp olarak adlandrlan bu alg Bklerek
birletirilmi tahta bir kasnan zerine kei derisi geirilerek yaplr.

Deri nceden suda bekletilir, sonra gnete kurutulur. Aa kasnak zerinde delikler vardr.
Alet kak biiminde sopalarla alnr. Bugn Kuzey Kafkasyada dans mzikleri alnrken iki
tara, aa kasnakl davul kullanlr. Derisi dana ya da koyun derisindendir ve bir tarafndaki
deri dierinden olduka kalndr. Deri, ipler yardmyla gerilir. Kasnak genellikle krmzya
boyanr. lleri farkl olabilir. (rnein eni 300400 mm. ap 340500 mm. gibi) Her iki elin
parmaklaryla ve avu ileriyle alnr. Bu tr davullar Kuzey Kafkasyadaki eitli halk
danslar ekiplerinde geni lde kullanlmaktadr. Pha ile birlikte en yaygn olarak
kullanlan vurmal algdr.

Nart sylencelerinden bugne dek erkes halk mziinde insan sesi kullanlan dier
alglarn yannda nemini hibir zaman yitirmemi ve sylenen arklara ok sesli vokaller
yardmyla adeta alg aleti tadnda elik etmitir. Bugn de halk mziinde yer yer sadece
ok sesli vokallerden oluan insan sesi ile ezgilerin oluturulduunu grmek mmkndr. 13
Bu da erkes kltrnn ve mziinin, binlerce yllk bir miras bugne tadnn
gstergesidir.

9
AHIMA: Abhaz alg aletlerinden biridir. Eski bir arp eididir. erevesi trapez eklindedir.
Ortasndan dayanak kirilerine dikey olarak aa bir lata geer. Bunun altna da gvde
yerletirilir. Gvde, aa kapakla kapatlm dz bir kutu grnmndedir. st gvde
kapann zerinde ap 1 cm. olan kk delikler bulunur. Gvde zerindeki latada ve
erevenin yan taraarnda tellerin tutturulduu kk aa ubuklar (burgular) akldr.
Orijinalinde teller aslnda at klndandr, fakat imdi metal teller kullanlmaktadr. Teller her iki
tarafta dayanak kirilerine paraleldir. (Her iki tarafta 14'er tane). Sa tarafta teller kaln
perdeyi, sol tarafta ise yksek perdeyi oluturur. Ahma, dar taraf alann tarafnda olacak
ekilde dizlerin zerine konur, her iki elin parmaklaryla tellere dokunularak alnr. Efsaneye
gre; kazayla olunu ldren bir baba, acsn ifade etmek iin, kkken ocuu ykadklar
teknenin zerine at kllar germi. Teknenin bir ucu, ykarken ocuun ban koymas iin
geni yaplm. Bunun zerinde de sap varm. Bu yzden bu algya da " sapl"
anlamna gelen ahma adn vermiler. Zamanla bu alet gelierek ekenar trapez biiminde
bir erevenin ortasna oturtulmu ve o ekilde kullanlmaya balanmtr.

PHUANTE PINE: Adige alglarndan biridir. Kutu, sandk alg anlamna gelir. Drt keli
bir kutu eklinde, zerinde yedi adet tel bulunan bir alettir. Bu alg ile ilgili pek fazla bilgi
bulunmuyor. Buna ramen 1985 yl Kasm aynda, Saint Petersburgda, dnya halk alglar
ile ilgili bir konferansta konuan Sta Yusuf, bu aletten ilk bahseden kii olmutur. Sta
Yusufun verdii bilgiler nda, bu alet, Adigey zerk Cumhuriyetinin bakenti Maykop
yaknlarnda bir ant mezar ierisinde bulunmutur. Bu antmezar, bir kadna aittir. 30
yalarnda olan kadn ile birlikte birok altn, gm ve deerli eyann yan sra, bu alet de
gmlmtr. Kadnlarn, kullandklar aleti ile birlikte gmlmeleri gelenei, .. 3000
yllarndaki bronz ada yaayan anaerkil toplumlara ait bir gelenektir. Bu bulgular, telli
alglarn kullanld tarihi, gnmzden 5000 yl ncesine gtrmektedir.

APEPINE: Adige dilinde Apepne, Abhaz dilinde Aamgur olarak adlandrlan bu algnn
alttan kesik armut biimindeki gvdesi, ince uzun bir sap eklinde devam ederek helezon bir
kvrmla sona erer. Gvdenin zeri ince aa kapakla kapatlmtr. Gvde kapann zerine
birok kk, yuvarlak ses delii almtr. At klndan drt tel, bir ularndan deri parasyla
gvdeye tutturulmutur. Dier ularndan ise, tanesi ba ksmnn sapla birletii yerdeki
deliklerden geirilerek ban yan taraarna aklm (ikisi bir tarafta, ncs karda),
aa ubuklara sarlmtr. Ksa olan drdnc tel de ayn ekilde, sapn ortasndaki bir
delikten geirilerek yanda bulunan ubua sarlmtr. Tellerin altndaki gvde kapann
zerinde drt kertikli yksek bir eik bulunur. Tellerin dzeni farkldr ve alnan parann
perdesine baldr. Alet ksa tele gre akort edilir. Teller birinciden ksa olana doru derece

10
derece incelir. Oturarak alnan bu alg, boynu yukar gelecek ekilde tutulur ve gvde sa
bacaa dayanr. Tellerine boynun gvdeyle birletii yerden vurularak alnr; bu da ayr bir
tarafta duran ksa tele gerek kalmadan almaya yarar.

Abhaz halk geleneinde doan kz ocuunun ilk kez kesilen trnaklar bu aletin iine atlrd.
Gerekten de bu aleti alanlar istisnasz kadnlardr ve genellikle aldklarna syledikleri
arkyla elik ederler. Bu alet ayrca, boulan birinin ruhunu bulma gibi ayinlerde, ly
gmdkten sonra yaplan yemekli trenlerde, hastann baucunda geceyi geirme srasnda
da alnr. Bugn de halk mzii ierisinde kullanlmaktadr.

11