REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
PROGRAMI I STUDIMIT T DOKTORATS
N STUDIME EVROPIANE DHE INTEGRIM EVROPIAN

STUDENTE E PROGRAMIT T DOKTORATS UDHHEQSE SHKENCORE

M.A. Cand. Mag. Edlira Papavangjeli Prof. Dr. Aurela Anastasi

Tiran, 2013
Fusha e drejtsis penale me fokus t veant grat e paraburgosura dhe t dnuara pr
mua ka pasur dhe ka shum interes. Interes ky i nisur q prej vitit 2000, me angazhimin
tim profesional n Komitetin Shqiptar t Helsinkit, nj nga organizatat m n z q
kontribuon pr respektimin e t drejtave t njeriut n prgjithsi dhe t personave t
privuar nga liria, n veanti, dhe deri m sot. Prfshirja ime n drejtimin e shum
nismave t ndrmarra n fushn e policis dhe t burgjeve m kan dhn nj mundsi t
mrekullueshme pr t njohur nga afr zhvillimet n drejtsin penale shqiptare dhe kan
zgjuar tek un nj interesim t veant pr hulumtime shkencore, sidomos pr shtje q
nuk kan gjetur shqyrtim t plot, si sht rasti i grave q shkelin ligjin dhe prballen me
shum organe t administrimit t drejtsis penale.

Puna me profesor shqiptar t fushave t ndryshme, si drejtsia penale, t drejtat e

njeriut dhe barazia gjinore, si edhe bashkpunimi i vazhdueshm me shum ekspert
kombtar dhe ndrkombtare t bots akademike, por edhe t praktiks s sistemit t
burgjeve, m kan frymzuar t diskutoj shum nga shtjet e trajtuara n kt punim dhe
m kan ofruar kndvshtrime t ndryshme, shum t dobishme pr punimin tim.

Gjej rastin t falnderoj disa persona t cilt kan dhn ndihmes t drejtprdrejt n
prgatitjen e ktij punimi. N mnyr t veant dua t falnderoj dhe i jam mirnjohse
prof. dr. Aurela Anastasit q m ka udhhequr n shkrimin e ktij punimi, si dhe m ka
orientuar, m ka frymzuar dhe ka diskutuar me mua shum nga idet e hedhura n kt
punim.

Pr mbshtetjen konkrete t puns sime n terren n dy institucionet penale ku mbahen

grat e paraburgosura dhe t dnuara falnderoj znj. Irena elaj, drejtore e institucionit
t ekzekutimit t vendimeve penale Ali Demi, Tiran dhe z. Saimir Mulgeci, drejtor
i institucionit t paraburgimit Jordan Misja, Tiran, si edhe personelin e ktyre dy
institucioneve, veanrisht znj. Ingrid Balluku, znj. Elsa Trifoni dhe znj. Evelina Bulku
pr gatishmrin e tyre pr t ndar me mua shum informacion t vlefshm. Falnderoj,
gjithashtu, znj Blerta Miri, prgjegjse pr kujdesin social n Drejtorin e Prgjithshme
t Burgjeve (DPB) dhe z. Fehmi Sufaj, studiues dhe prgjegjs i qendrs s trajnimeve n
DPB, q kan qen t palodhur n ndihmesn e tyre pr t dhna zyrtare t sistemit t
burgjeve dhe grat n veanti. Falnderoj n mnyr t veant z. Jan van den Brand,
ekspert ndrkombtar i burgjeve q m ka frymzuar me entuziazmin dhe ekspertizn e tij
pr shum nga shtjet e trajtuara n punim. Pr ndihmesn teknike n paraqitjen sa m
mir t punimit falnderoj znj. Erena Haska, znj. Marie Mato, znj. Klara Shoshi dhe
z. Ermir Petani. Grat e paraburgosura dhe ato t dnuara i falnderoj shum pr
besimin q treguan tek un duke ndar me mua historit e jetve t tyre dhe bn t
mundur kt studim. Falnderoj z. Gazment Dibra, drejtor i prgjithshm i DPB-s, si
edhe prfaqsuesit e lart t Drejtoris s Prgjithshme t Policis s Shtetit dhe
Shrbimit t Provs pr bashkpunimin konstruktiv t vendosur gjat hartimit t ktij
punimi. Koleget e KShH-s i falnderoj pr mbshtetjen q m kan dhn gjat puns me
kt punim. S fundi, falnderoj familjen time, Ilirin dhe Erdin, prindrit tan dhe miqt e
mi q m kan ndihmuar t gjej kohn, hapsirn dhe energjit pr t finalizuar kt
hulumtim.

~I~
 PRMBAJTJA E LNDS

KREU QLLIMI I PUNIMIT, SHTJET Q SHTROHEN

PR TRAJTIM, KORNIZA TEORIKE DHE METODAT 1

1.1 Hyrje pr disa shtje kryesore t punimit 1

1.2 Paraqitja e shkurtr e kapitujve t punimit 3
1.3 Kuadri teorik, hipotezat e ngritura dhe metodologjia e prdorur 4
1.3.1 Kuadri teorik dhe literatura e konsultuar e punimit 4
1.3.2 Disa koncepte kryesore dhe hipotezat q ngrihen n punim 11
1.3.2.1 Zhvillimet kryesore n fushn e kriminologjis
t konceptit prjashtimi social 11
1.3.2.2 Lidhja mes prjashtimit social dhe krimit n literaturn
bashkkohore t kriminologjis 13
1.3.2.3 Hipotezat q ngre punimi 15
1.3.3 Metodat e prdorura n punim 16
1.3.3.1 Instrumentet e intervistimit 18

KREU GRAT N FAZA T NDRYSHME T PROCEDIMIT PENAL

DHE PROFILI I TYRE 20

2.1 shtjet q trajton ky kapitull dhe burimet e kufizimet e analizs krahasuese 20

2.2 Grat n sistemin e drejtsis penale 22
2.2.1 Grat e arrestuara dhe llojet e veprave penale pr t cilat dyshohen 22
2.2.2 Tendencat kryesore t kriminalitetit te grat n procesin e ndjekjes penale 24
2.2.2.1 Krahasimi i t dhnave n kt fush me vendet evropiane 28
2.2.3 Tendencat e kriminalitetit t grave n proceset gjyqsore dhe
politika penale ndaj tyre 29
2.2.3.1 Grat n shtjet e gjykuara nga gjykata e rrethit gjyqsor Tiran 29
2.2.3.2 Grat n shtjet e gjykuara nga gjykata e shkalls s par
t krimeve t rnda 36
2.2.4 Tendencat kryesore t kriminalitetit n sistemin e burgjeve dhe vendin
q zn grat e dnuara 39
2.2.4.1 Tendencat dhe t dhnat kryesore pr burgjet n Europ
prfshir Shqiprin 39
2.2.4.2 Cili sht profili i grave n institucionet e paraburgimeve dhe
t burgjeve shqiptare? 46
2.2.4.2.1 Disa t dhna t prgjithshme pr grat e dnuara
n vitet e fundit 46
2.2.4.2.2 Grat n sistemin e burgjeve shqiptare 50
2.2.4.3 Grat prkundrejt burrave n sistemin e burgjeve 58
2.2.4.3.1 Llojet e veprave penale t kryera nga t dnuarit meshkuj
n institucionet e ekzekutimeve t vendimeve penale 59
2.2.4.4 Grat e dnuara n disa vende n bot - Nj vshtrim i shkurtr krahasues 60
2.2.5 Disa prfundime dhe sugjerime pr politikn penale pr grat
q kan shkelur ligjin 69
~ II ~
KREU ZHVILLIMET KRYESORE N SISTEMIN E BURGJEVE SHQIPTARE,
PAR NGA KNDVSHTRIMI I T DREJTAVE T NJERIUT 73

3.1 shtjet e trajtuara n kt kapitull 73

3.2 Vshtrim i shkurtr historik mbi zhvillimet kryesore n sistemin e burgjeve shqiptare 74
3.2.1 Zhvillimet ligjore, infrastrukturore dhe ato t trajtimit t personave t dnuar
me heqje lirie gjat periudhs 1912-1944 74
3.2.2 Zhvillimet kryesore n sistemin e burgjeve pr periudhn 1945 1990 84
3.2.3 Zhvillimet kryesore n reformimin e sistemit t burgjeve shqiptare
nga vitet 1991 deri n ditt e sotme 87
3.3 Zhvillimet kryesore ligjore n sistemin e burgjeve, 1991-2012 90
3.3.1 Zhvillimet ligjore pr t drejtat dhe trajtimin e grave n sistemin e burgjeve,
par nga kndvshtrimi i standardeve ndrkombtare dhe legjislacioni vends 91
3.3.1.1 Vshtrim i shkurtr tek instrumentet kryesore ligjore ndrkombtare 91
3.3.1.2 Vshtrim i shkurtr te kuadri ligjor kombtar pr t drejtat
dhe trajtimin e grave t dnuara 99
3.4 Reforma institucionale dhe ajo infrastrukturore e sistemit t burgjeve gjat 1991-2012 105
3.5 Trajtimi i t dnuarve vshtrim i prgjithshm. Parimet e nj trajtimi
t prshtatshm pr personat e paraburgosur dhe t dnuar 109
3.6 Prfundime 117

KREU GRAT DHE BURGOSJA MODELET E PRJASHTIMIT SOCIAL 119

4.1 Hyrje mbi shtjet e trajtuara n kt kapitull 119

4.2 Prjashtimi social i grave prpara burgosjes s tyre 119
4.2.1 Gjendja e keqe ekonomike 120
4.2.2 Arsimimi i ult 121
4.2.3 Gjendja civile dhe prgjegjsit e tyre familjare e prindrore 122
4.2.4 Dhuna gjinore 123
4.3 Prjashtim i mtejshm social me burgosjen e grave shkputja nga jeta normale 124
4.3.1 Ndalimi/arrestimi shnojn formn e par t shkputjes nga jeta normale 124
4.3.2 Pak burgje pr grat vendosja e tyre larg komunitetit, familjes dhe miqve 125
4.3.3 Burgosja on n humbjen e statusit social, krisjes s lidhjeve familjare dhe
cenimin e prgjegjsive prindrore 127
4.3.4 Qndrimi n nj institucion t mbyllur penal e largon gruan nga
riintegrimi n shoqri 128
4.3.5 Grat e prjashtuara nga ana sociale jan prjashtuar m shum
nga burgosja e tyre 128
4.4 Prfundime dhe sugjerime 129

KREU PROGRAMET E TRAJTIMIT T GRAVE T DNUARA

ME HEQJE LIRIE NJ ANALIZ NGA KNDVSHTRIMI GJINOR 131

5.1 Hyrje mbi disa shtje t ktij kapitulli 131

5.2 Cilat jan modelet e profileve t grave n burgje? 131
5.2.1 Grat e destinuara drejt krimit nga prjashtimi 132
5.2.2 Grat e destinuara drejt krimit nga dhuna 133
5.2.3 Grat e destinuara drejt krimit me zgjedhje 134
5.3 Cilat jan nevojat q i prgjigjen situats specifike t grave n konflikt me ligjin? 135
5.4 Sa prputhen programet e trajtimit me nevojat e grave n institucionet penale? 138
5.5 Sugjerime pr ndrhyrje konkrete pr prmirsimin e programeve t trajtimit
dhe t shrbimeve pr grat e dnuara 146
5.6 Prfundime 149

~ III ~
KREU QASJE GJITHPRFSHIRSE PR NJ POLITIK T NDJESHME
GJINORE PR GRAT Q SHKELIN LIGJIN.
PRFUNDIME DHE SUGJERIME 151

6.1 shtjet e trajtuara n kt kapitull 151

6.2 Nj vshtrim i shkurtr i literaturs bashkkohore pr sindromn e gruas s rrahur 152
6.3 Nj politik penale e ndjeshme ndaj veantive t grave q kryejn vepra penale 155
6.3.1 Sindroma e gruas s rrahur e prdorur n proceset gjyqsore 155
6.3.2 Probleme t ndryshme me t cilat prballen grat gjat procesin gjyqsor 164
6.3.3 Perspektiva gjinore n parandalimin e kryerjes s veprave penale
nga grat q shkelin ligjin 168
6.3.3.1 Arrestimet dhe ndjekja penale 168
6.3.3.2 Raportimi i dhuns te shrbimi mjeksor 170
6.3.3.3 Ndihma ligjore 171
6.3.3.4 Urdhrat mbrojts 172
6.3.3.5 Burime t tjera 173
6.3.4 Perspektiva gjinore gjat dhnies s dnimit dhe n sistemin e burgjeve shqiptare 174
6.3.4.1 Alternativat e tjera prve mass me arrest me burg
dhe dnimit me burgim 174
6.3.4.2 Politika t ndjeshme gjinore n sistemin e burgjeve shqiptare
dhe domosdoshmria e bashkpunimit me aktort e tjer
t drejtsis penale dhe sociale 176
6.4 Puna krkimore, planifikimi, vlersime dhe rritja e ndrgjegjsimit 182
6.5 Prmbledhje e sugjerimeve m t rndsishme pr nj politik penale t ndjeshme
ndaj veorive specifike t grave q shkelin ligjin 184
6.6. Mendime prmbyllse 190

Bibliografia 191

Aneks
200

Aneks
217

Aneks
220

~ IV ~
1.1 Hyrje pr disa shtje kryesore t punimit

Sistemi i drejtsis penale shqiptare gjat 20 viteve t fundit ka psuar zhvillime

legjislative, institucionale dhe n nivelin e zbatimin n praktik nga nj sr organesh
t zinxhirit t ksaj fushe n prpjekje pr vendosjen e demokracis, t shtetit t s
drejts dhe t standardeve pr respektimin e t drejtave t njeriut n vend. N kt
kuadr, edhe sistemi i burgjeve n Shqipri sht duke kaluar nj faz transformimi
dhe zhvillimi. Nj nga prpjekjet m serioze ka qen zhvillimi i strategjive dhe i
procedurave pr krijimin e nj sistemi efektiv pr trajtimin sa m njerzor dhe me
dinjitet t personave t dnuar me burgim. Me gjith zhvillimet pozitive n kt fush,
mbetet shum pr t br pr prafrimin e ktij sistemi dhe pr reformimin e
mtejshm t tij n prputhje me standardet e pranuara ndrkombtare.

Duke qen se reformat n drejtsi n prgjithsi dhe ato n sistemin e burgjeve n

veanti kan marr prparsi n kuadr t angazhimeve t vendit ton n procesin e
marrveshjes s stabilizim-asociimit (MSA) dhe prafrimit t vendit ton me familjen
europiane, hulumtimet shkencore n kt fush marrin rndsi.

Punimi Grat e dnuara dhe riintegrimi i tyre n shoqri - Perspektiva gjinore n

sistemin e drejtsis penale sjell nj analiz krahasuese t ksaj shtjeje me rndsi
dhe standardeve europiane n fushn penale dhe at t barazis gjinore. Punimi do t
jet i dobishm pr sistemin e drejtsis penale shqiptare, pasi ofron analiz dhe ide t
reja pr politikat, strategjit, masat dhe programet e ofruara pr grat n konflikt me
ligjin, t ndrmarra nga organet e zinxhirit t drejtsis penale, n t cilat vmendje t
veant z sistemi i burgjeve. Grat e dnuara me heqje lirie prbjn nj kategori q
krkon kujdes dhe trajtim t posam edhe n raportin e progresit t Komisionit
Europian pr Shqiprin, n dy nga prioritetet e MSA-s: at t respektimit t t
drejtave t njeriut dhe perspektivn gjinore n politikbrje. Punimi prqendrohet te
nj grup i veant n sistemin e drejtsis penale shqiptare, si jan grat n konflikt
me ligjin, por metodologjia e ofruar do t shrbej pr analiza t ngjashme edhe pr
grupet e tjera t personave t dnuar me heqje lirie.

Pse grat? N popullatn e burgjeve europiane dhe atyre shqiptare grat prfaqsojn
nj nga grupet e padukshme, megjithat vlen t evidentohet se vitet e fundit, n

~1~
shum vende t bots, numri i tyre n burgje po rriten, madje disa studime
ndrkombtare tregojn se n disa vende numri i grave t dnuara po rritet me ritm
m t shpejt se ai i burrave t dnuar. N t njjtn koh pjesa m e madhe e ktyre
grave prfaqsojn pjesn m t shprfillur dhe m t prjashtuar nga t mirat sociale
q ofrojn shoqrit n prgjithsi. Thuhet se mnyra m e mir pr t gjykuar
shkalln e civilizimit, shndetit dhe bujaris s nj shoqrie sht t shohsh si
trajtohen qytetart n pozita t dobta t asaj shoqrie, por, kur shqyrtojm situatn e
grave t paraburgosura dhe t dnuara n institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve
shqiptare dhe ato n disa vende europiane, pranojm se ato nuk gzojn status t
knaqshm.

Cili sht prgjithsisht profili i grave t cilat jan n konflikt me ligjin dhe jan n
kujdesin e institucioneve penale n Europ? Kto jan gra t cilat, q fmij, kan
qen t abuzuara fizikisht, psikologjikisht dhe ndonjher edhe seksualisht, por, n t
shumtn e rasteve ato jan abuzuar edhe si t rritura: gra q jan n varsi t
substancave narkotike; gra q kan pasur pak ose aspak mbshtetje gjat fmijris,
rinis dhe gjat kohs q jan rritur; gra t varfra; gra q u prkasin pakicave rome
apo atyre egjiptiane, t cilat kan prjetuar stigmatizimin, prjashtimin social,
diskriminimin e drejtprdrejt apo t trthort; gra me probleme shndetsore etj.

Ky punim ka pr qllim t studioj grat n konflikt me ligjin n prgjithsi dhe n

veanti ato n kujdesin e institucioneve t paraburgimeve dhe burgjeve shqiptare,
krahasuar me disa vende t Bashkimit Europian. Punimi, s pari, do t fokusohet te
politikat penale q ndiqen n vende t ndryshme europiane dhe n Shqipri pr grat
n konflikt me ligjin; s dyti do t fokusohet te studimi m i gjer i dinamikave
sociale dhe i faktorve q kan ndikuar jett e grave dhe m veanrisht n kryerjen e
veprave penale si edhe faktort dhe dinamikat q ndikojn jett e tyre ndrkoh q
jan n pritje t gjykimit ose t dnuara me burgim dhe, s fundi, te studimi i
dinamikave me t cilat prballen grat pas lirimit t tyre dhe mundsit q kan pr
nj rikthim mundsisht t suksesshm n shoqri.

Punimi merr prsipr t ofroj jo vetm nj studim t krahasuar pr statusin e grave n

konflikt me ligjin, por shrben, gjithashtu, pr t provokuar diskutimin si i trajton
shoqria kto gra n mnyr q t gjej dhe t zbatoj masa m njerzore dhe efektive
pr zgjidhjen e konflikteve dhe t prmirsoj jett e grave t cilat prbjn nj nga
grupet m t shprfillura t shoqris. Pr m tepr, ky punim ka si qllim t
mundsoj sistemin e burgjeve shqiptare dhe t institucioneve t zinxhirit t drejtsis
penale t prfitoj nga qasjet europiane n hartimin dhe zbatimin e politikave me
perspektiv gjinore.

S fundi, vlen t theksohet se qllimi i punimit nuk sht t ofroj vetm nj analiz
teorike, por t paraqes, gjithashtu, nj studim t prqendruar pr praktikat e mira t
vendeve antare t Bashkimit Europian t cilat mund t shrbejn si modele pr
riintegrimin e grave t paraburgosura ose t dnuara n shoqrin shqiptare. Pr kt
arsye ky punim synon t ket prdorim praktik nga prfaqsues, politikbrs dhe
vendimmarrs t institucioneve prgjegjse shtetrore dhe t shoqris civile q jan
prfshir n procesin e riintegrimit t grave n konflikt me ligjin n shoqri.

~2~
1.2 Paraqitja e shkurtr e kapitujve t punimit

Punimi fillon me nj kre hyrs ku kryesisht paraqitet qllimi i ktij punimi, shtjet q
shtrohen pr trajtim dhe korniza teorike me an t s cils do t trajtohen shtjet e
ngritura. N kt kre paraqiten, gjithashtu, edhe hipotezat kryesore, metodologjia q
mundson kuptueshmrin e duhur pr metodat e prdorura gjat studimit n shrbim
t qllimit t punimit.

Kreu i dyt ofron nj pasqyr krahasuese t tendencave t fundit lidhur me tipologjin

e krimeve, praktikat gjyqsore, t dhnat dhe karakteristikat kryesore t sistemit t
burgjeve shqiptare me fokus t veant te karakteristikat e grave t dnuara n
Shqipri duke i krahasuar ato me t dhnat e disa vendeve europiane. Kjo analiz
krahasuese shoqrohet edhe me analiz t t dhnave sasiore dhe cilsore pr veprat
penale, dnimet, masat e tjera alternative, sanksionet etj. Qllimi kryesor i kapitullit
sht t prshkruaj profilin e grave n konflikt me ligjin n Shqipri dhe n ato
vende europiane. Pr m tepr, ky kapitull hedh bazat statistikore pr t mundsuar
analizn n kreun vijues t hipotezave t ngritura n kt punim.

N vijimsi t ktyre t dhnave dhe treguesve q lidhen me profilin e grave dhe

kndvshtrimet teorike t punimit, kreu i tret ofron nj vshtrim historik t
zhvillimeve n sistemin e burgjeve shqiptare nprmjet analizs s misionit dhe
prgjegjsive t ktyre institucioneve, t mnyrs s menaxhimit, organizimit dhe
funksionimit t tyre, arkitekturs si edhe mnyrs s trajtimit t t paraburgosurve/t
dnuarve n kujdesin e tyre edhe n kuptimin e t drejtave t ktyre personave n
prgjegjsin e tyre. Ky kapitull do t bj t mundur t kuptohen veorit e
zhvillimeve t sistemit t burgjeve shqiptare, t nevojshme pr t krijuar kshtu
shtratin/kontekstin e duhur pr analizat dhe kuptueshmrin e drejt t shtjeve t
trajtuara n kt fush pr rastin e Shqipris.

Kapitulli i katrt e ngushton studimin tek analiza krahasuese e dinamikave t

prjashtimit dhe prfshirjes sociale si edhe te politikat e strategjit e hartuara pr kt
qllim n disa vende antare t Bashkimit Europian dhe n Shqipri. Kjo analiz
ndihmon t provoj tezn se shumica e grave t dnuara kan prjetuar prjashtim
social n shkalln m ekstreme. Kapitulli mundson analiza krahasuese pr masat e
prfshirjes sociale, shrbimet sociale dhe llojet e ndryshme t politikave sociale t
cilat synojn individt e margjinalizuar dhe personat n pozita t dobta, n mnyr
q t prcaktohen variablat e duhur me ndikim te grat n institucionet e
paraburgimeve dhe burgjeve.

Pr t kuptuar m mir se ndodh me jett e ktyre grave n kujdesin e sistemit

penitenciar shqiptar, kreu i pest i punimit, pa pretenduar t jet shterues, synon t
paraqes nj analiz se deri n far niveli u prgjigjen programet dhe shrbimet e
ofruara nga administrata e burgjeve nevojave dhe rrethanave specifike t jets s
grave duke prdorur teorin e ndjeshme ndaj gjinis, e sjell n kreun e par t ktij
punimi. Pr m tepr, analiza q u bhet programeve dhe trajtimit n institucionet ku
jan vendosur grat si edhe t dhnat nga anketimet e aktorve t ndryshm q luajn

~3~
rol n riintegrimin e tyre n shoqri, sjell nj tjetr kndvshtrim te prjashtimi i
mtejshm q u bhet grave me burgosjen e tyre.

Kreu i gjasht ofron nj analiz prmbyllse pr nj qasje gjithprfshirse pr nj

politik t ndjeshme gjinore pr grat n konflikt me ligjin. Duke pasur parasysh se
nj pjes e konsiderueshme e grave kan qen viktima t dhuns n familje dhe m
pas kan vrar dhunuesit e tyre, ky kre i jep nj vend t veant literaturs
bashkkohore pr sindromn e gruas s rrahur dhe si mund t prdoret kjo sindrom
n procesin gjyqsor nga gjith aktort e prfshir, si: avokatt mbrojts, prokurort
dhe gjyqtart. M tej analiza prqendrohet te problemet e ndryshme me t cilat
prballen grat gjat procesit gjyqsor. Gjithashtu, perspektiva gjinore n parandalimin
e kryerjes s veprave penale nga grat n konflikt me ligjin sht nj pjes e
qensishme e ktij kreu duke prfshir shtje t tilla, si: qasja e ndjeshme gjinore q
duhet t ken prokurort dhe punonjsit e policis, shrbimi mjeksor, shrbimi i
mbrojtjes ligjore, gjyqtart dhe roli i tyre proaktiv n parandalimin e dhuns n
familje dhe rastet kur grat kryejn vepra penale t vrasjes ndaj dhunuesve t tyre.
Dhe, e fundit, por po aq e rndsishme, sht analiza pr perspektivn gjinore gjat
dhnies s dnimit pr grat n proceset penale dhe gjat qndrimit t tyre n sistemin
e burgjeve shqiptare e, m tej, drejt riintegrimit t tyre social n shoqrin jasht
burgut pas lirimit t tyre. N kt pjes t punimit sht sjell edhe nj model i mir
nga shrbimi i burgjeve holandeze dhe belge pr nj qasje gjithprfshirse t t gjith
aktorve t drejtsis penale dhe asaj sociale pr t kontribuar n nj kthim t
suksesshm n shoqri t grave t dnuara me heqje lirie.

Punimi pajiset edhe me nj bibliografi t pasur t fushs objekt studimi si edhe me

referenca t literaturs s konsultuar.

1.3 Kuadri teorik, hipotezat e ngritura dhe metodologjia e prdorur

1.3.1 Kuadri teorik dhe literatura e konsultuar e punimit

Kuadri ligjor kombtar dhe ndrkombtar n fushn e drejtsis penale dhe teorit
bashkkohore t kriminologjis prbjn bazn e qasjes teorike t punimit. N
analizn q ofrohet n punim, legjislacioni penal ndrkombtar prcakton standardet
me t cilat krahasohet legjislacioni vends i fushs dhe praktika n kt drejtim.
Punimi mbshtetet kryesisht te teoria e ndjeshme ndaj gjinis, nj nga teorit m
bashkkohore pr praktikat e efektshme t trajtimit, t programeve dhe shrbimeve q
duhet tu ofrohen grave n konflikt me ligjin. Kjo pjes e punimit nxjerr n pah
elementet baz t ksaj teorie.

Puna krkimore shkencore n bot pr t kuptuar m mir grat e dnuara me heqje

lirie fillon n vitet 70. Ajo sht zgjeruar dhe pasuruar gjat viteve 90 dhe,
aktualisht, njihet si teoria e ndjeshme ndaj gjinis, e sjell pr her t par nga
kriminologe femra1. Teoria e ndjeshme ndaj gjinis thekson rndsin e njohjes, s
pari, t rrugve q i ojn grat drejt kriminalitetit, t cilat jan t ndryshme nga ato t
1
Bloom, B.; Owen, B. dhe Covington, S., gjat viteve 2003 e n vazhdim, n ShBA, kan dhn nj
kontribut t muar n hartimin dhe pasurimin e ksaj teorie shkencore.
~4~
burrave dhe, s dyti, t nevojs pr nj kuptim m t mir t rrethanave specifike t
jets t grave n konflikt me ligjin pr t hartuar dhe, m pas, pr t zbatuar politika e
programe t cilat u prgjigjen ktyre nevojave specifike t tyre gjat periudhs q ato
vuajn dnimin n kujdesin e sistemit penitenciar2.

Qllimi i zbatimit t politikave dhe praktikave jo vetm n prputhje me standardet

ndrkombtare t fushs, por edhe t ndjeshme nga kndvshtrimi gjinor, sht q t
krijoj nj mjedis t prshtatshm t korrektimit pr grat q reflekton nj
kuptueshmri t realitetit t rrethanave jetsore t grave. T jesh i ndjeshm dhe tu
prgjigjesh nevojave specifike t grave n sistemin e drejtsis penale do t thot,
ndrmjet t tjerash, marrje e vendimeve pr shtje t tilla, si: marrja e masave
shtrnguese penale ndaj grave n konflikt me ligjin, przgjedhja e ndrtess ku
mbahen grat e dnuara me heqje lirie, przgjedhja e personelit, hartimi i programit,
veprimtarit dhe shrbimet e ofruara, baza materiale n institucion etj.
Qasja e ndjeshme ndaj gjinis ka shum dimensione dhe adreson faktor t ndryshm
social, si: varfria, etnia, shtresa sociale, pabarazia gjinore etj., si edhe faktor
kulturor. Ndrhyrjet q propozon kjo teori, adresojn shtje t tilla, si: abuzimi,
dhuna, marrdhniet familjare, problemet e ndryshme shndetsore, prfshir edhe
probleme t shndetit mendor, t prjetuara nga grat e dnuara me heqje lirie dhe
ofron trajtim dhe mundsi t fitimit t aftsive t ndryshme te kto gra. Nj qasje e
till prfshin aftsimin emocional, t sjelljes, t kompetencave dhe t karakteristikave
q krijojn nj sens t aktualizimit personal dhe i bjn grat t ndihen t afta pr tiu
rikthyer jets pas lirimit.
Punimi shkencor i udhhequr nga kjo teori bashkkohore nxjerr n pah dhe analizon
fillimisht karakteristikat e grave t dnuara me heqje lirie, ku prfshihen grat e
ndaluara/arrestuara, ato q presin gjykimin nga gjykatat prkatse, t dnuarat me
burgim ose me masa t tjera alternative. Karakteristikat prfshijn: llojet e veprave
penale pr t cilat jan arrestuar ose jan ndaluar nga policia dhe ato q pr t cilat
kan marr vendimet prkatse me burgim ose dnime t tjera alternative, moshn,
statusin dhe t kaluarn familjare, prgjegjsit prindrore, arsimimin dhe punsimin
e tyre, historit e tyre t viktimizimit dhe traums kryesisht t lidhura me prjetimet e
tyre sistematike me dhunn fizike dhe/ose psikologjike etj.
Kto karakteristika dhe prvoja jetsore specifike pr seciln grua n konflikt me
ligjin prbjn bazn e perspektivave teorike n punn me kto gra n kuadr t
korrigjimit t tyre n komunitetin ku ato jetojn me format e ndryshme t masave
shtrnguese dhe/ose masave t ndryshme t trajtimit t tyre. Teorit q shpjegojn
faktort unik dhe ndikimin e tyre n jett e grave drejtojn studiuesit e fushs drejt
prcaktimit t ndrhyrjeve dhe programeve q u prshtaten nevojave t grave n
sistemin e drejtsis penale.
Blumi (Bloom) dhe Kavingtoni (Covington) analizojn disa perspektiva teorike3 t
cilat shrbejn si baz pr hartimin e strategjive t ndjeshme ndaj gjinis pr grat e
dnuara me heqje lirie, si:

2
Bloom, B.; Owen, B. dhe Covington, S.: Strategjit e ndjeshme gjinore: krkime, praktika dhe drejtim,
parimet pr grat e dnuara me heqje lirie, Uashington, D.C.: Departamenti i Drejtsis, Instituti
Kombtar i Korrektimeve, 2003.
3
Po aty.
~5~
1. Teoria e rrugs drejt krimit, e cila nxjerr n pah se grat kryejn vepra t
ndryshme penale krahasuar me burrat dhe kto pr arsye t ndryshme nga
burrat. Rruga q e ka uar nj grua drejt krimit, n t shumtn e rasteve ka
qen e ndikuar nga prpjekja pr ti mbijetuar varfris dhe/ose ndonj forme
t vazhdueshme abuzimi.
2. Teoria e marrdhnieve, e cila bazohet te bindja se burrat dhe grat kan
nocione t ndryshme t pjekuris, q do t thot se burrat i ofrohen pjekuris si
rruga e tyre drejt pavarsis si individ, ndrsa grat i ofrohen pjekuris
nprmjet marrdhnieve q ndrtojn me t tjert. Kto dy qasje realizohen
n praktik n mnyra t ndryshme komunikimi dhe vendosje t lidhjeve me t
tjert dhe, pr rrjedhoj, kan mnyra t ndryshme t reagimit kur
marrdhniet me vler ndrpriten ose prfundojn s funksionuari. Kuptimi i
drejt i rndsis s krijimit, mbajtjes dhe zhvillimit t mtejshm t
marrdhnieve me njerzit e dashur pr grat n konflikt me ligjin, edhe kur
ato jan vendosur n institucione t mbyllura penale, sht jetik n procesin e
korrigjimit dhe t rehabilitimit t sjelljeve te kto gra dhe n riintegrimin e
tyre t suksesshm n shoqri. Krijimi dhe mbajtja e marrdhnieve jan
thelbsore edhe n ndikimin q kan n historin kriminale ku sht prfshir
nj grua. Prvojat e grave n t kaluarn, prfshir ktu edhe historit e tyre t
prjetimit t dhuns n familje, mund t ken br t pamundur pr grat t
krijojn dhe t mbajn marrdhnie t qndrueshme dhe me vler. Megjithat,
pikrisht kur grat prballen me sistemin e drejtsis penale dhe, n shum
raste, kur atyre u kufizohet liria, merr rndsi t jashtzakonshme fakti q
ndrhyrjet e sistemit t drejtsis penale t krijojn mundsit pr grat t
flasin s bashku, t ndrtojn besimin dhe t hapen pr shtjet e tyre
personale, t vendosin marrdhniet me t dashurit dhe t afrmit e tyre dhe ti
zhvillojn m tej kto marrdhnie.
3. Teoria e traums, e cila prfshin dmtimet fizike, emocionale dhe psikologjike
t cilat kan ardhur si rrjedhoj e dhuns dhe abuzimit t drejtprdrejt. Ajo
prfshin edhe dmtimin e krijuar duke qen dshmitar i dhuns s ushtruar ose
n rastet e prjetimit t formave t ndryshme t diskriminimit pr shkak t
gjinis, racs, statusit social etj., ose t qndrimeve q kan uar n
margjinalizim. Duhet kuptuar drejt q, sipas ksaj teorie, jo t gjitha grat q
prjetojn dhun, q jan dshmitare t dhuns ose q jan t diskriminuara
ose t margjinalizuara, vuajn nga trauma. Disa prej tyre kan aftsi pr ti
prballuar mir kto situata, kan mbshtetjen e rrethit t tyre q i mundson
ato ti kalojn kto situata t jets s tyre, papasur efekte afatgjata. Disa t
tjera, fillimisht i prballojn mir kto situata, por m pas vuajn efektet dhe
reflektojn simptoma t traums.
Teoria e traums parashtron se efektet e traums dhe t dhuns te grat n
konflikt me ligjin jan thelbsore n ndikimin q ato kan te prfshirja e tyre
n kriminalitet, si edhe n mnyrn si reagon drejtsia penale dhe si i trajton
kto gra nprmjet ndrhyrjeve t ndryshme. Kjo teori nuk l t kuptoj se
grat q kan kryer nj vepr penale, nuk duhet t mbajn prgjegjsi pr at
far kan br. Ajo ka thekson kjo teori sht rndsia q t kuptohet roli
q ka luajtur trauma dhe dhuna n jett e ktyre grave dhe t hartohen dhe t
realizohen ndrhyrjet e duhura nga institucionet e drejtsis penale pr t
~6~
 adresuar pasojat e ktyre simptomave me qllim rehabilitimin dhe nxitjen e
sjelljeve pro sociale te grat.
Blumi, Oueni dhe Kavingtoni evidentojn rndsin e shrbimeve efektive pr
viktimat e traums t cilat prfshijn hapa t till, si:
pranimi i traums,
evidentimi i rasteve q mund t zgjojn reagimet e traums te
viktima,
mbshtetja q duhet ti jepet viktims pr ta pajisur at me aftsit dhe
shprehit e duhura,
ndihma q duhet tu jepet vet viktimave pr t menaxhuar me sukses
simptomat.
Adresimi i problemeve q lidhen me prjetimin e traums dhe t dhuns te
grat n konflikt me ligjin jo vetm i ndihmon kto gra t rindrtojn jetn e
tyre, por njkohsisht sht gj pozitive edhe pr vet sistemin e drejtsis
penale.
4. Teoria e varsis sht nj tjetr perspektiv teorike e zhvilluar nga studiueset
kriminologe e cila vlen t shpjegohet, por duhet theksuar se, pr rastin
shqiptar, nuk sht shum relevante, pasi n institucionet e mbyllura, pr
periudhn kur jan kryer hulumtimet, nuk ka pasur nj numr t
konsiderueshm t grave dhe vajzave n konflikt me ligjin q vuajn nga
problemet e varsis nga substancat narkotike. Ndryshe paraqitet situata n
shum vende europiane dhe m gjer n bot ku numri i grave t dnuara me
heqje lirie t cilat kan kryer vepra penale, prfshir ktu vjedhjen dhe
prostitucionin pr t mundsuar marrjen e substancave narkotike, sht
gjithnj n rritje dhe prbn nj dukuri tepr shqetsuese.
Pr kt arsye merr rndsi t veant kuptimi i drejt i faktorve kompleks,
si: stresort psikologjik, p.sh., abuzimi fizik, ai seksual dhe viktimizimi;
shtje q lidhen me faktort social dhe ata kulturor, t cilt prcaktojn
edhe rolin e gruas n familje dhe n shoqri dhe q kan lidhje t
drejtprdrejt me vetvlersimin, kufizimet arsimore dhe ato socioekonomike
t grave etj.; rndsia e marrdhnieve, sidomos me fmijt dhe me familjen;
humbja e imazhit pr vetveten; probleme t shpeshta shndetsore, prfshir
ktu edhe nivelin e lart t mundsis pr smundjet seksualisht t
transmetueshme dhe mbartjes s virusit HIV/AIDS4.
Studiueset e ksaj teorie nxjerrin n pah se hulumtimet shkencore t fushs tregojn
se ajo ka funksionon pr kto gra, sht nj qasje shumplanshe duke adresuar nj
sr nevojash t tyre. Trajtimi i ndjeshm ndaj prkatsis gjinore t ktyre grave
mban parasysh faktort q i kan uar ato drejt kryerjes s veprs penale, pranon dhe
trajton pasojat e traums dhe t viktimizimit si rrjedhoj e dhuns s prjetuar dhe
mban parasysh nevojat e grave pr t pasur marrdhnie me fmijt dhe familjen.
Qendra t trajtimit t abuzimit me substancat kan arritur t identifikojn 17 shtje

4
Kassebaum, P.A. (1999): Trajtimi zvendsues i substancave pr grat e dnuara me heqje
lirie Udhzues drejt praktikave premtuese, departamenti i SHBA-s pr shndetin dhe shrbimet
njerzore.
~7~
kritike t cilat duhet t adresohen n kuadr t nj programi pr grat, i njohur si
modeli bashkkohor i trajtimit pr shtjet kritike pr grat5.

Perspektivat teorike t parashtruara m lart sugjerojn q faktor t rndsishm

mund t ndikojn drejtprdrejt n situatn ku gjenden grat n konflikt me ligjin. Kto
teori, s bashku me krkimet shkencore t fushave t ndryshme q lidhen me
drejtsin penale, prbjn shtratin e parimeve orientuese t cilat jan hartuar pr t
adresuar problemet q lidhen me menaxhimin, mbikqyrjen dhe trajtimin e grave n
konflikt me ligjin prgjat gjith prballjes s tyre me institucionet e sistemit t
drejtsis penale.

Blumi, Oueni dhe Kavingtoni6 theksojn gjasht parime nga ku udhhiqen politikat e
drejtsis penale, prfshir edhe praktikn n sistemin penitenciar, parime t cilat jan
t ndjeshme ndaj prkatsis gjinore:
1. Gjinia: prano q prkatsia gjinore bn diferencn: Hapi i par n zbatimin e
programeve t ndjeshme ndaj prkatsis gjinore sht t kuptohet drejt fakti
q grat e dnuara me heqje lirie jan shum t ndryshme nga burrat me t
njjtin status. Programet dhe ndrhyrjet n gjith sistemin e drejtsis penale
zbatohen dhe vlersohen duke pasur parasysh shumicn e popullats n
institucionet e mbyllura pra duke pasur parasysh burrat- dhe pak vmendje u
jepet kategorive t tilla, si grat n burgje. Administrata q punon n
institucionet e ndryshme t drejtsis penale dhe sidomos n institucionet e
mbyllura penale, duhet t kuptoj drejt karakteristikat e grave t dnuara me
heqje lirie si edhe perspektivat teorike t parashtruara m lart, t cilat lidhen
ngushtsisht me sjelljen e tyre dhe historin e tyre kriminale. Personeli i ktyre
institucioneve duhet t ket pr qllim t siguroj shrbime q u prgjigjen
rrezikshmris dhe nevojave q paraqesin profilet e grave n kujdesin e tyre.
Nse arrihet n bindjen se prkatsia gjinore bn diferencn, kjo do t oj n
hartimin e programeve dhe t politikave t hartuara pr grat duke filluar t
bhen ndryshime n mnyrn si jepet drejtsia pr grat n konflikt me ligjin,
si edhe si trajtohen ato nga gjith administrata e institucioneve t drejtsis
penale.
2. Klima: krijo nj klim bazuar mbi sigurin, respektin dhe dinjitetin. Bazuar te
prvojat e tyre n t kaluarn, shum gra t dnuara me heqje lirie prballeshin
me institucionet e drejtsis penale duke mbartur ndjenjn e friks. Shum prej
tyre vijn nga nj e kaluar ku kan prjetuar dhunn, jan viktimizuar nga
njerz shum t afrt t familjes s tyre dhe shpesh kan prjetuar traum si
rrjedhoj e viktimizimit. Profesionistt e sistemit t drejtsis penale duhet t
jen t ndjeshm ndaj ktyre rrethanave specifike dhe, pr rrjedhoj, nuk duhet
t prsritin modelet e viktimizimit t mtejshm. N mnyr q t arrihen

5
Qendra e trajtimit t abuzimit me substancat: Qasje praktike n trajtimin e grave q kan abuzuar me
alkoolin dhe drogat e tjera, 1994, ribotim 1999.; Trajtimi i abuzimit t substancave pr grat e dnuara
me heqje lirie: Udhrrfyes i praktikave premtuese, Uashington, D.C.: Departamenti i Shndetsis
dhe shrbimet njerzore, shrbimet e administrats pr abuzimet me substancat dhe shndetin mendor,
f. 40.
6
Bloom, B. Owen, B. dhe Covington, S.: Strategjit e ndjeshme gjinore: krkime, praktika dhe drejtim,
parimet pr grat e dnuara me heqje lirie, Washington, D.C.: Departamenti i Drejtsis, Instituti
Kombtar i Korrektimeve, 2003.
~8~
 ndryshimet e mundshme te sjelljet dhe aftsit e tyre, fillimisht, kto gra duhet
ta ndiejn veten t sigurt dhe t respektuar si qenie njerzore, si edhe t
trajtuar me dinjitet nga ana e personelit t institucioneve t drejtsis penale.
Megjithse nganjher krijimi i nj klime t sigurt pr grat e dnuara me
heqje lirie mund t duket sikur bie n kontradikt me objektivat e ruajtjes s
siguris, sht shum e rndsishme t kuptohet se krijimi i nj mjedisi ku
gruaja ndihet e sigurt prbn bazn e rehabilitimit t sjelljeve t tyre.
T krijosh klim t sigurt fizike dhe psikologjike nnkupton t ndihmohen
personat e dnuar me heqje lirie, me qllim q jo vetm t ken nj mjedis
fizik t sigurt, por edhe t marrin informacion t plot dhe n koh; t bhen t
qarta pritshmrit; t zbatohen sa m pak ndrhyrje t siguris; t adresohen n
mnyr proaktive shtjet q lidhen me dhunn n jett e grave; t garantohet
nj mjedis ku grat t mos ndihen t ngacmuara seksualisht nga ndonj veprim
i paprshtatshm i personelit t institucioneve penale dhe, mbi t gjitha, ku
grat t ndihen t respektuara si qenie njerzore dhe t trajtohen me dinjitet.
3. Marrdhniet: harto politika, praktika dhe programe t cilat krijojn lidhje t
shndetshme me fmijt, familjen, njerzit e tjer t rndsishm pr grat dhe
komunitetin ku ato do t rikthehen: Duhet kuptuar rndsia e madhe q ka pr
grat vendosja e marrdhnieve dhe mbajtja e lidhjeve me personat e tjer.
Nse politikat, strategjit dhe programet ndrtohen nga personeli i institucioneve
t drejtsis penale me kt kuptueshmri n mendje, ather ndrhyrjet do t
jen t suksesshme te kto gra. Hartimi i trajtimit t tyre duhet t mbaj
parasysh prgjegjsit prindrore. Sa t jet e mundur, duhet prforcuar lidhja
e tyre me fmijt dhe, pr rrjedhoj, nuk duhet shkatrruar kjo marrdhnie
nga krkesat ose nga mungesa e vmendjes s administrats s institucioneve
penale, pr prgjegjsit prindrore t grave dhe pr nevojat e fmijve. T
gjitha marrdhniet e tjera t rndsishme me familjen, t afrmit etj., duhet t
inkurajohen.
4. Shrbimet dhe mbikqyrja: adreso problemet e ndryshme q kan grat, si:
trauma, problemet e ndryshme t shndetit mendor, varsit e mundshme
nprmjet shrbimeve bashkkohore t integruara dhe t prshtatura me
realitetin dhe kulturn e nj vendi. Kto shrbime duhet t mbikqyren n
mnyr t prshtatshme nga nj personel i mirtrajnuar i institucioneve penale.
5. Gjendja social-ekonomike: krijo mundsi pr grat t prmirsojn gjendjen e
tyre sociale dhe ekonomike. Duhet mbajtur parasysh se grat i jan drejtuar
rrugs s krimit n shum raste pr shkak t gjendjes s tyre t keqe
social-ekonomike. Shpeshher rehabilitimi i tyre varet nga aftsimi i tyre pr
tu br ekonomikisht t pavarura. Grat, duke mos pasur mundsi t mbajn
vetveten dhe fmijt e tyre, detyrohen t vazhdojn t jen t lidhura n
aspektin ekonomik dhe at social me bashkshortt/partnert ose t afrmit e
tyre edhe pse marrdhniet e tyre nuk jan t shndetshme, madje shpeshher
jan abuzive. Shum nga grat e dnuara me heqje lirie jan kryefamiljare dhe
kan prgjegjsi prindrore. Edhe nse jan t punsuara, kto gra punojn n
treg t zi, q do t thot se nuk prfitojn sigurime shoqrore dhe
shndetsore. Edhe kur jan t siguruara, ato paguhen shum m pak se burrat
pr t njjtn pun. Shpeshher ato nuk prfitojn nga ndihma ekonomike n

~9~
 rast papunsie pr arsye t ndryshme, por kryesisht pr mosnjohje procedurash,
burokraci t teprta etj. Gjendja e tyre e keqe social-ekonomike i privon ato
nga prfitimi i t mirave dhe shrbimeve me interes pr to, duke i kthyer n
persona t margjinalizuar. Ndaj dhe sht e udhs t kihen parasysh rrethanat e
msiprme t grave nga administrata e institucioneve t drejtsis penale. Pr
m tepr, gjat kohs s qndrimit n institucionet penale, grave duhet tu
jepet mbshtetje e plot, kshillim dhe mundsi pr arsimim profesional dhe
m pas punsim me qllim aftsimin e tyre ekonomik.
6. Komuniteti: krijo nj sistem t mbikqyrjes n komunitet dhe rikthim t
suksesshm t grave pas lirimit s bashku me shrbimet/strukturat e tjera
jasht sistemit penal. Kjo do t thot q zhvillimi dhe m pas zbatimi i
programeve t ndjeshme ndaj prkatsis gjinore pr grat e dnuara me heqje
lirie krkon bashkpunim dhe bashkrendim midis nj sr institucionesh t
sistemit t drejtsis, si: shrbimi i provs, prokuroria, gjykatat, policia,
bashkit dhe komunat, shrbimi ligjor falas, zyrat rajonale t punsimit, zyrat
vendore t shrbimeve sociale, institucionet e kujdesit t fmijve, strehzat,
institucionet arsimore dhe ato t formimit profesional, institucionet
shndetsore, OJF-t q ofrojn shrbime t ndryshme etj. Secili nga kto
institucione sht nj partner i mundshm n procesin e bashkpunimit pr t
garantuar shrbimet n kuadr t nj programi t caktuar, n nivel institucioni
ose n nivel t rastit individual pr seciln grua. Bazuar n nj vlersim
individual bhet nj planifikim pr secilin rast ku hartzohen t gjitha lidhjet e
grave me familjen dhe komunitetin dhe ravijzohen institucionet me t cilat
duhet vendosur bashkpunimi. N kt kuadr, gjith aktort e duhur punojn
s bashku pr t krijuar vazhdimsin e shrbimeve dhe t mbshtetjes s
grave t dnuara me heqje lirie dhe fmijt e tyre dhe n kt mnyr
maksimizojn burimet dhe shrbimet ndaj tyre edhe pasi grat kan
prfunduar vuajtjen e dnimit dhe jan rikthyer n shoqri.
Zbatimi i politikave, i strategjive dhe i programeve t ndjeshme ndaj prkatsis
gjinore has n disa sfida me t cilat prballet sistemi i drejtsis penale n shum
vende t Europs e m gjer.
Disa prej ktyre sfidave jan:
Numri i grave n popullatn n trsi t personave t dnuar me heqje lirie
sht i vogl7 dhe, pr rrjedhoj, ka pak vmendje dhe shrbime t prshtatshme
pr specifikat e parashtruara m lart t grave n konflikt me ligjin.
Zbatimi i nj politike penale t ashpr n prgjithsi pr autort e veprave
penale e bn t vshtir mbajtjen parasysh t veantive dhe kushteve specifike
t grave t cilat jan shtyr drejt krimit n procesin e dhnies s drejtsis nga
organet gjyqsore8. Ndodh shpesh kur ka disa rrethana specifike lehtsuese t
cilat mund t prdoren n arsyetimin e dhnies s nj dnimi m t leht,
megjithat jepet nj mas m e rnd dnimi ndaj grave, autore t veprave
penale9.

7
Pr t dhna m konkrete pr Shqiprin, luteni t lexoni kreun e dyt t ktij punimi.
8
Pr t dhna m konkrete pr Shqiprin, luteni t lexoni kreun e dyt t ktij punimi.
9
Sydney, L. (2005): Strategjit e ndjeshme ndaj gjinis, Uashington, D.C.: Departamenti i Drejtsis,
Instituti Kombtar i Korrektimeve, f. 18.
~ 10 ~
 Prgjithsisht, grat nuk prbjn grup specifik me rrezikshmri t lart t
prsritjes s krimit, ndaj dhe ka m pak vmendje dhe burime t mjaftueshme
pr t mundsuar realizimin e shrbimeve ndaj tyre10.
Ka njohuri t pakt dhe, pr rrjedhoj, ndjeshmri t ult ndaj problemeve
specifike t grave dhe sistemi i drejtsis penale, prfshir ktu edhe at t
burgjeve, vazhdon ti trajtoj problemet e grave me t njjtin kndvshtrim si
pr burrat n konflikt me ligjin.
Sistemet penale n Europ dhe n bot prballen me ngarkesn e prditshme e
cila l pak hapsira dhe energji pr t adresuar ashtu si duhet shtjet q
lidhen me grat n konflikt me ligjin11.
Megjithse ekzistojn sfida t ndryshme n prgjithsi pr sistemin e drejtsis dhe
sistemin e burgjeve, kto kan detyrimin t ndrmarrin nismn pr vlersim t situats
s grave n konflikt me ligjin e m pas pr hartimin dhe zbatimin e politikave,
strategjive dhe programeve t ndjeshme ndaj problemeve specifike t grave, sidomos
n kushtet kur numri i grave q prballen me institucionet e ndryshme t zinxhirit t
drejtsis penale dhe ai i grave q rikthehen n shoqri, sht gjithnj n rritje. Nse
ekziston nj mendsi e zbatimit t ndrhyrjeve t ndryshme, t ndjeshme ndaj
specifikave t grave n konflikt me ligjin n zinxhirin e institucioneve t drejtsis
penale, ather kto institucione dhe personeli i tyre do t mund t gjejn shum
mundsi n hartimin dhe zbatimin e ktyre ndrhyrjeve.

Duke pasur parasysh se hartimi i politikave dhe i programeve t ndjeshme ndaj

shtjeve q i shqetsojn grat n konflikt me ligjin prbn nj proces, pjesmarrja
dhe kontributi i gjith institucioneve t sistemit t drejtsis penale, por edhe i
aktorve jasht ktij sistemi, sht i domosdoshm. Ata duhet t analizojn sjelljen
kriminale t grave n konflikt me ligjin n kuadr t prvojave t tyre t veanta
njerzore dhe, duke mbajtur parasysh perspektivat teorike t shtjelluara m lart, t
planifikojn bashkpunimin e duhur mes tyre n zbatimin e ndrhyrjeve q u
prgjigjen nevojave t veanta t ktyre grave.

1.3.2 Disa koncepte kryesore dhe hipotezat q ngrihen n punim

1.3.2.1 Zhvillimet kryesore n fushn e kriminologjis

t konceptit prjashtimi social

Koncepti dhe termi prjashtimi social prdoret gjersisht n punimet e kriminologjis.

Kur ky term filloi t prdorej ka qen koncept i shkencs sociale dhe njkohsisht nj
shtje e politikbrjes. Sa i takon aspektit t dyt, vlen t theksohet se zvoglimi i
dukuris s prjashtimit social dhe promovimi i konceptit t kundrt me t, atij t
prfshirjes sociale, jan shndrruar n program t hartimit dhe brjes s politikave.

Termi prjashtim social prfaqson nj proces dhe gjendjen si rrjedhoj e procesit.

Prkufizimi i Bardlit (Trevor Bradley) thot se prjashtimi social i referohet
procesit dinamik dhe dimensioneve t shumta t prjashtimit t plot ose t pjesshm

10
Po aty.
11
Po aty.
~ 11 ~
nga sistemet e ndryshme sociale, politike ose kulturore t cilat shrbejn pr t
integruar individin n shoqri12. N t njjtn koh koncepti lidhet edhe me
margjinalizimin, varfrin, izolimin social dhe pozitat e dobta t individve t prekur
dhe mungesa e gzimit t qytetaris s plot13.

N punimet me rndsi s jashtzakonshme t Jangut (Jock Young) Shoqrit

prjashtuese (1999), ai thekson se literatura e kriminologjis dallon tri nivele t
prjashtimit social: Niveli i par ka t bj me prjashtimin ekonomik dhe material t
individve dhe aksesin e mohuar te punsimi i paguar me koh t plot; niveli i dyt
ka t bj me izolimin nga marrdhniet t cilat vijn si pasoj e ndarjes nga lidhjet
shoqrore dhe hapsinore, ndrsa niveli i tret ka lidhje me politikat prjashtuese
gjithnj e n rritje dhe praktikat e sistemit t drejtsis penale14.

N nivelin e politikbrjes, kryesisht n programet e politikave sociale, koncepti i

prfshirjes sociale sht hasur n mesin e viteve 1980 n kuadr t prpjekjeve pr
zhdukjen e varfris. Komuniteti Europian mbshteti punn krkimore q prfshinte
dukurin e prjashtimit social. Nj etap shum e rndsishme e ktyre zhvillimeve
sht traktati i Amsterdamit, 1997, i cili ka modifikuar traktatin e Bashkimit Europian.

M konkretisht, paragrafi 136 i tij shprehet se Bashkimi Europian dhe shtetet antare
t tij deklarojn se lufta kundr prjashtimit social sht prparsi e tyre. Kshilli
Europian n Lisbon, n mars 2000, pr Bashkimin Europian prbn nj gur themeli
n luftn kundr prjashtimit social. Kjo sht pjesrisht edhe pr arsyen se n samit
Kohezioni social, si nj prpjekje, u shfaq n t njjtn koh si nj objektiv
ekonomik q Bashkimi duhet t ishte rajoni m konkurrues brenda nj dhjetvjeari
dhe pjesrisht se prfundimet e presidencs e konsideruan numrin e njerzve q
jetojn n varfri dhe prjetojn prjashtim social n Bashkimin Europian, si t
papranueshm15.

Gjetjet e presidencs t Lisbons krkuan t hartohen treguesit e prshtatshm pr

matjen e varfris dhe prjashtimin social si edhe t bhet krahasimi pr kto dy
dukuri n vendet antare.

Pr kta tregues t prbashkt u ra dakord n Kshillin Europian t Laekenit, n

dhjetor 2001 dhe gjetjet e presidencs i deklaruan ato si elemente t rndsishme n
politikat e prcaktuara n Lisbon pr zhdukjen e varfris dhe promovimin e
prfshirjes sociale16.

Vlen t theksohet se n Bashkimin Europian, lufta kundr prjashtimit social tashm

prfshihet te termat e nxitjes s prfshirjes sociale. Kjo do t thot se Politikat e
Bashkimit Europian pr parandalimin dhe riadresimin e prjashtimit social konsiderojn

12
Bradely, T.: Prjashtimi social te Fjalori i kriminologjis, Sage, Londr, 2001, f. 275.
13
Levay, M.: Prjashtimi social: Nj koncept n lulzim n kriminologjin bashkkohore; Prjashtimi
social dhe krimi n Europn Qendrore dhe Lindore te Politikat penale, reformat n drejtsi dhe
prjashtimi social, publikimi nr. 48 i Institutit Europian t Parandalimit dhe Kontrollit t Krimit,
HEUNI, Helsinki, 2007, f. 7.
14
Young, J. (1999): Shoqrit prjashtuese, Londr Sage.
15
Lelkes, O.: T qent jasht dhe t qent brenda, edicioni 4 sociologjik, 2003, f. 89-90.
16
Gjetjet e Presidencs nr. 28 Laeken, 14-15 dhjetor 2001.
~ 12 ~
si shum t rndsishme rritjen e ofrimit t shrbimeve, forcimin e solidaritetit dhe
mbshtetjen e mtejshme pr risocializim t atyre q jetojn t prjashtuar nga ana
sociale ose q krcnohen nga prjashtimi social17.

Komponentt institucional jan si m posht:

Objektivat e arritur n Nis, n dhjetor 2000, n samitin Pr varfrin dhe

prjashtimin social.
Plani kombtar i veprimit pr prfshirjen sociale.
Raportet e prbashkta pr prfshirjen sociale t Komisionit dhe vendet
antare.
Treguesit e prbashkt.
Planet e veprimit t komunitetit pr nxitjen e bashkpunimit mes vendeve
antare n luftn kundr prjashtimit social.
Nga kndvshtrimi kriminologjik, rndsia e shpalljes s zhdukjes s prjashtimit
social si objektiv i Bashkimit Europian sht e madhe, pasi lufta kundr proceseve
dhe dukurive q ojn drejt prjashtimit social, kan, gjithashtu, ndikimin e tyre te
faktort social t rrezikut t veprave penale. Objektivi i lartprmendur ka krijuar
mundsin t dal n pah n praktik nj perceptim i vjetr kriminologjik, q:
politikat sociale efektive prbjn politikn m t mir penale18.

Pr t prforcuar rndsin e konceptit t prjashtimit social nga kndvshtrimi i

politikbrjes, le ti referohemi Kushtetuts s Bashkimit Europian e cila prfshin
dispozita t tilla, si neni 3.3 i objektivave t Bashkimit q thot: Bashkimi duhet t
luftoj prjashtimin social dhe diskriminimin dhe t nxit drejtsin dhe mbrojtjen
sociale. Midis dispozitave pr politika sociale, Kushtetuta, n nenin 209, deklaron se
objektivat n kt fush kan qllim parsor ti shrbejn nxitjes s punsimit dhe t
luftojn prjashtimin.

1.3.2.2 Lidhja mes prjashtimit social dhe krimit n literaturn

bashkkohore t kriminologjis

Koncepti i prjashtimit social ka qen i pranishm n studimet kriminologjike q prej

fundit t viteve 80 dhe fillimit t viteve 90. Ky koncept prshkruante lidhjet mes
pabarazis, varfris, prjashtimit, stigmatizimit dhe krimit. N punn e tij krkimore
Jangu thekson se krimi vet sht nj prjashtim19 dhe, nse i prmbahemi ktij
interpretimi, ather kuptohet qart se ky koncept sht shum thelbsor pr
kriminologjin. Literatura e kriminologjis pr kt shtje flet pr dy qasje n lidhje
me konceptet e prjashtimit social dhe krimit: njra v theksin te ideja q krimi sht
pasoj e prjashtimit social, ndrsa qasja tjetr i mshon faktit q prjashtimi social
sht pasoj ose nnprodukt i krimit, ose, m sakt, nnprodukt i veprimeve t
sistemit t kontrollit t krimit.

17
Kerezsi, K.: Siguria njerzore n Europn Juglindore, Budapest. Fakulteti i Drejtsis, Universiteti
ELTE, 2004, f. 101-120.
18
Mikls, L.: Prjashtimi social: nj koncept n lulzim i kriminologjis bashkkohore. Prjashtimi
social dhe krimi n Europn Qendrore dhe Lindore, Instituti Europian i Parandalimit dhe Kontrollit t
Krimit, Finland, 2007, f. 9.
19
Young, J.: Shoqrit prjashtuese, Londr, Sage, 1999, f. 26.
~ 13 ~
Qasja q interpreton krimin si pasoj e prjashtimit social bazohet kryesisht te
krkimet shkencore q lidhen me veprat penale t regjistruara, sidomos veprat penale
t pasuris si edhe t akuzuarit e regjistruar me kategorit e ndryshme si t rritur, t
mitur dhe prsrits krimi. Mesazhi i prbashkt i ktyre krkimeve sht se proceset
dhe gjendjet shoqrore t cilat ojn drejt prjashtimit social, inkurajojn edhe m tej
krimin, q do t thot q nj rritje e numrit t atyre q prjashtohen nga t mirat
sociale t shoqris mund t krijoj n vetvete lloje t caktuara t krimeve20. Me
fjal t tjera, personat q humbasin profesionin ose kualifikimet e tyre, margjinalizohen,
bien pre e alkoolit, varfris apo papunsis, prbjn bazn sociale t personave q
kryejn vepra penale, alkoolizohen, kan varsi nga substancat narkotike ose tentojn
t vetvriten21.

Ndrsa, sipas qasjes tjetr, besohet se krimi nuk sht privilegj vetm i atyre q jan
t prjashtuar dhe t privuar nga t mirat sociale. Mesazhi i sjell nga krkimet
shkencore, sipas ksaj qasjeje, sht se kriminaliteti n prgjithsi n shoqri nuk
prfaqsohet nga t dhnat e veprave penale t regjistruara dhe, pr m tepr, mes t
akuzuarve t regjistruar ka shum prej tyre q kan prjetuar prjashtimin social. Puna
krkimore shkencore n kt drejtim ka treguar q prdorimi i sistemit t drejtsis
penale prkundrejt problemeve t ndryshme sociale on n vetvete n efekte
prjashtuese. Kjo sht veanrisht e vrtet n rastin e kriminalizimit t prdorimit t
drogs n kodet penale t vendeve t ndryshme europiane22.

N konferencn shkencore t kriminologjis t Kshillit t Europs, n vitin 2003,

personalitete t fushs s kriminologjis theksuan se legjislacioni i ashpr penal q
fokusohet te shteti i fort sht kundrproduktiv. Pasoja e legjislacionit t ashpr
penal sht pikrisht prjashtimi social dhe mungesa e ndjesis s siguris23. Krkimet
shkencore n kt fush nxjerrin n pah efektet shum t dmshme t burgimit te
riintegrimi. Bazuar mbi rezultatet e ktyre studimeve, mund t thuhet se Burgu sht
nj form e pastr e prjashtimit dhe t dnuarit prbjn popullatn e prjashtuar24.

Nj tjetr shtje q lidhet me ashprsimin e politiks penale sht frika e krimit.

Frika e krimit sht nj faktor q ndikon drejtprdrejt te natyra e politiks penale n
vende t ndryshme t bots. N konferencn e lartprmendur u diskutuan arsyet e
mbivlersimit t problemeve q lidhen me frikn e krimit, n nj koh kur niveli i
friks s krimit ka rn n shum vende europiane q prej mesit t viteve 9025.
Konkluzioni i Boersit (Klaus Boers, nj prej personaliteteve t fushs) n kt
konferenc ishte se Frika e krimit krijon mundsin pr t arritur n nj marrveshje
sociale t shoqris n prgjithsi pr masat q duhet t merren pr t mbajtur n

20
Gnczl, K.: Politikat penale, si pjes e politiks, 2002, f. 198.
21
Mikls, L.: Prjashtimi social: nj koncept n lulzim i kriminologjis bashkkohore. Prjashtimi
social dhe krimi n Europn Qendrore dhe Lindore, Instituti Europian i Parandalimit dhe Kontrollit t
Krimit, Finland, 2007, f. 12.
22
Po aty.
23
Jung, H.: Organizatat qeveritare dhe ndikimi te perceptimi i publikut t gjer pr krimin dhe
kontrollimin e tij; artikull i prezantuar n Konferencn e 22-t shkencore t Kshillit t Europs,
Strasburg, 24-26 nntor 2003.
24
Bradely, T.: Prjashtimi social, te Fjalori i kriminologjis, Londr, Sage, 2001, f. 276.
25
Boers, K.: Krimi, frika e krimit dhe mnyrat e kontrollimit t krimit n dritn e anketimeve t
viktimave dhe studimeve t tjera empirike; artikull i prezantuar n Konferencn e 22-t shkencore t
Kshillit t Europs, Strasburg, 24-26 nntor 2003.
~ 14 ~
kontroll krimin si edhe pr ta parandaluar at. Megjithat kto masa nuk jan drejtuar
ndaj krimit dhe personave q e konsumojn at, por ndaj personave t padshiruar pr
rendin dhe qetsin publike dhe, pr rrjedhoj, edhe masat e marra q ojn drejt
prjashtimit social i referohen treguesit t friks ndaj krimit, si shtrat i prshtatshm
dhe i legjitimuar26.

1.3.2.3 Hipotezat q ngre punimi

Paraqitja e argumenteve t msiprme sht e nevojshme pr t kuptuar rndsin q

merr koncepti i prjashtimit social n zhvillimet m t fundit n fushn e
kriminologjis dhe n at t interpretimit t krimit nga kndvshtrimi kriminologjik.
Rndsia e trajtimit t prjashtimit social n lmin e ktij punimi sht e madhe, pasi
punimi merr prsipr t analizoj prfshirjen e grave n kriminalitet, shkaqet q i kan
uar kto gra drejt kryerjes s veprave t ndryshme penale, natyra e politiks penale
n prgjithsi n vendin ton me fokus t veant grat n konflikt me ligjin dhe
politikat q duhet t ndiqen pr kontrollin dhe parandalimin e krimit pr kt kategori
t veant.

Ky punim ndan mendimin e disa personaliteteve t fushs s kriminologjis se

kndvshtrimet kryesore kriminologjike pr interpretimin e krimit jan:
1. kndvshtrimi social,
2. kndvshtrimi individual,
3. kndvshtrimi n baz t situats.
Qasja sociale ka t bj me interpretimet se krimi sht nj dukuri sociale q vjen si
pasoj e faktorve social, ekonomik dhe kulturor. Qasja individuale prqendrohet
te proceset individuale q kan uar nj person t kthehet n shkels ligji, ndrsa qasja
e bazuar te situata fokusohet te situata e veprs penale dhe mundsit e kryerjes s
krimit. Secila nga kto qasje ka edhe mnyrat e veanta t parandalimit t krimit27.
Hulumtimet pr konceptin e prjashtimit social prfshihen te qasja sociale. Kto
hulumtime teorike dhe ato empirike i kan dhn nj dimension m t gjer qasjes
sociale t interpretimit t krimit si dukuri sociale. Vitet e fundit parandalimi social i
krimit ka marr vmendje t madhe q ka uar drejt krkimeve pr drejtsi sociale, si
prgjigjja m e mir ndaj krimit. Vmendja e madhe e dhn ndaj dukuris s
prjashtimit social i krijon mundsin politiks penale t marr prparsi si pjes e
politiks sociale dhe e harmonizuar me politikat e mirqenies sociale28.

Duke marr frymzim nga studimet e fundit n fushn e kriminologjis t cilat

theksojn rndsin e zhvillimeve n kt fush bazuar te studimet empirike m
shum se ato thjesht teorike, ky punim sht nj ndrthurje e kornizs teorike t
paraqitur n kt kapitull dhe e t dhnave empirike n fushn e drejtsis penale me
fokus grat n konflikt me ligjin. Studimet q sjellin t dhna empirike japin argumente
q kan qllim prmirsimin e politikave t efektshme q zvoglojn dukurin e
prjashtimit social dhe, pr rrjedhoj, pasurojn edhe qasjet teorike n kt fush.

26
Po aty, f. 20.
27
Mikls, L.: Prjashtimi social: nj koncept n lulzim i kriminologjis bashkkohore. Prjashtimi social
dhe krimi n Europn Qendrore dhe Lindore, Instituti Europian i Parandalimit dhe Kontrollit t Krimit,
Finland, 2007, f. 14.
28
Gnczl, K.: Politikat penale si pjes e politiks, 2002, f. 120.
~ 15 ~
M posht paraqiten hipotezat kryesore t cilat merr prsipr t testoj ky punim:
1. Shumica e grave n institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve vijn nga
kategori individsh q kan prjetuar nj shkall t caktuar t prjashtimit
social prpara se t prfundonin n institucionet penitenciare.
2. Dnimi prjashton ato gra t cilat nuk kan prjetuar prjashtimin social
prpara se t dnoheshin dhe prjashton edhe m tutje grat tashm t
prjashtuara.
3. Politikat, strategjit, masat dhe programet aktuale q kan qllim integrimin
social ose riintegrimin e ish-t dnuarave jan ende t pamjaftueshme duke
e par nga kndvshtrimi i praktikave t mira europiane dhe standardeve t
pranuara n kt fush.
4. Ekzistojn pengesa t shumta pr integrimin/riintegrimin e grave ish-t
dnuara n shoqri.
Kto hipoteza do t testohen duke prdorur t dhnat statistikore t paraqitura n
kreun e dyt t punimit.

1.3.3 Metodat e prdorura n punim

Qasja e propozuar n kt punim sht shumplanshe duke prdorur metodologji t

ndrthurura si pun krkimore-shkencore, pun krkimore n terren dhe ndrthurjen e
tyre n analizn e ofruar si edhe n gjetjet dhe sugjerimet e ofruara.

Puna krkimore prqendrohet n studimin e literaturs bashkkohore pr politikat,

strategjit dhe praktikat pr grat n konflikt me ligjin, prfshirjen sociale dhe
studimet n fushn e barazis gjinore n vend dhe disa vende q do t merren pr
studim n Europ.

Pr t nxjerr disa t dhna prfaqsuese pr tendencat kryesore q vihen re n

dinamikn e dhnies s drejtsis dhe politiks penale, jan shqyrtuar vendimet e
gjykats s rrethit gjyqsor Tiran dhe, m pas, edhe t gjykats s shkalls s par t
krimeve t rnda pr gjith vitin 2010 dhe nj periudh e konsiderueshme kohore e
vitit 2011. Prpos shqyrtimit t vendimeve gjyqsore t shtjeve penale me t
pandehur gruan, jan shqyrtuar paralelisht dhe raportet zyrtare t Prokuroris s
Prgjithshme pr periudhn 2008-2010 dhe t dhnat zyrtare t nxjerra nga Drejtoria e
Prgjithshme e Policis s Shtetit pr shtjet kur grat ishin personat e ndaluar/
arrestuar.

Puna krkimore n terren prqendrohet n marrjen n intervist t grave q gjenden

n institucionet penale dhe t nj numri prfaqsuesish t institucioneve t
administrimit t drejtsis penale, si: prfaqsues t institucioneve t paraburgimeve
dhe burgjeve dhe prfaqsues t institucioneve prgjegjse pr prfshirjen sociale dhe
riintegrimin e ktyre grave n shoqrin shqiptare.

Pr t pasur komunikim t lirshm me grat e paraburgosura dhe ato t dnuara si

edhe me profesionist t ndryshm t institucioneve q kan n kujdesin e tyre grat,
n fillim t puns krkimore n terren, gjat vitit 2011 u hartua nj marrveshje
bashkpunimi mes Drejtoris s Prgjithshme t Burgjeve dhe Institutit t Studimeve
Europiane. Marrveshja e bashkpunimit shrbeu si kuadr rregullues mes dy
~ 16 ~
institucioneve me qllim mbarvajtjen e puns krkimore n terren, t nevojshme pr
realizimin e ktij punimi. Gjithashtu, marrveshja prcaktoi fushn konkrete t
bashkpunimit, metodat e puns q do t prdoreshin pr mbledhjen e t dhnave dhe
informacionit t duhur pr qllim t ktij punimi, si edhe angazhimet konkrete t palve.

Pas nnshkrimit t ksaj marrveshjeje nga autoritetet prkatse t dy institucioneve

t lartprmendura, filloi puna intensive n terren pr mbledhjen e t dhnave cilsore
dhe sasiore nprmjet intervistimeve t strukturuara, bisedave t lira dhe takimeve
zyrtare me prfaqsues t ndryshm t sistemit t burgjeve.

Duke pasur parasysh se metoda m e mir pr t krijuar nj atmosfer ku grat e

paraburgosura dhe ato t dnuara t ndiheshin t lirshme dhe mbi t gjitha t
ndiheshin mir gjat pyetjeve t prgatitura, si fillim u organizuan takime me biseda
t lira me qllim njohjen e tyre me fokusin e punimit shkencor. Qasja ishte e thjesht
dhe iu komunikua grave se un isha atje pr t msuar nga ato dhe nga prvojat e
jets s tyre. Grat m mirpritn dhe vlersuan fokusin e punimit. Gjat ksaj
periudhe q u parapriu intervistimeve, n aktivitetet e ndryshme n t dyja
institucionet penale, un prdora t gjitha mundsit pr ti njohur grat nga afr dhe
pr t krijuar marrdhnie reciproke besimi t cilat jan shum t rndsishme
sidomos pr nj punim t till, ku pjesa thelbsore e t dhnave sht marr nga
intervistat e drejtprdrejta me grat.

Sipas literaturs, puna krkimore duhet t udhhiqet nga parimi i reciprocitetit mes
individve t prfshir gjat procesit t marrjes s t dhnave me qllim q t zbuten
asimetrit mes individve me pozicione t ndryshme lidhur me burimet, t drejtat dhe
pushtetin q kan29. Edhe n kt punim krkimor u respektua parimi i reciprocitetit
pr t krijuar nivel t barabart mes autores s punimit dhe grave t dnuara me heqje
lirie. Grat e dy institucioneve penale n Tiran u treguan shum t hapura dhe shum
shpejt m konsideruan m shum si nj mikesh t tyren, sesa si nj studiuese. Vetm
kur mes meje dhe grave n kto institucione penale u krijua nj marrdhnie besimi
reciprok fillova intervistimet.

Intervistimet jan bazuar mbi pyetsor t strukturuar dhe t detajuar q prqendrohen

n katr momente t rndsishme pr t marr sa m shum njohuri pr: periudhn e
jets s tyre prpara se t futeshin n institucionet penale pr t shpjeguar kshtu si
dhe pse ato kan kryer nj vepr t caktuar penale; periudhn e jets n institucionet e
paraburgimeve dhe t burgjeve shqiptare pr t shqyrtuar faktort q kan ndikuar
pozitivisht ose negativisht n jett e tyre sidomos pas lirimit dhe riintegrimit t tyre n
shoqri, n lidhje me shndetin, lidhjet familjare, prftimin e shprehive t ndryshme
etj.; periudhn e tret, at pas lirimit t tyre nga institucionet penitenciare, pr t
studiuar faktort q kan ndikuar pozitivisht ose negativisht n rikthimin dhe
riintegrimin e tyre n shoqri; periudhn e katrt ku shqyrtohet nse prvoja e ktyre
grave n lidhje me integrimin e tyre mundsisht t suksesshm u dedikohet faktorve
social dhe personal t tyre apo faktorve q kan ndikuar gjat periudhs s tyre t
dnimit.

29
Hondagneu Sotelo, P.: Grat imigrante dhe puna e paguar shtpiake: Krkim, teori dhe aktivizm;
n Heidi, G. (ed): Feminizmi dhe ndryshimi social: Ndrthurja mes teoris dhe praktiks, Universiteti
i Ilinois, ikago, SHBA, 1996.
~ 17 ~
Marrja pjes n intervistimet ishte plotsisht vullnetare. Grat t cilat kan pranuar t
jen pjes e ktij studimi jan intervistuar n institucionet e paraburgimit dhe burgut
duke ruajtur privatsin e biseds dhe t t dhnave pr qllim t ktij punimi.
Gjithsesi, qllimi sht t mblidhet informacion dhe njohuri t bollshme dhe t
gjithanshme pr momentet q do t jen shqyrtim i ktij studimi, n mnyr q t
arrihet n prfundime t bazuara n praktikn e ofruar t rastit shqiptar rreth tezave t
hedhura pr tu testuar n fillim t studimit. Vlen t theksohet se pr t realizuar
qllimin e ktij punimi jan intervistuar rreth 75% e grave t paraburgosura dhe atyre
t dnuara. N kt prqindje prfaqsuese jan prfshir edhe t gjitha grat t cilat
kan prjetuar dhun sistematike fizike dhe psikologjike n familje dhe n nj
moment ato kan vrar dhunuesit e tyre. Ktij grupi t grave i sht kushtuar
vmendje e veant n kt punim, ashtu si u sht dhn rndsi gjith grupeve dhe
individve gra q kan prjetuar forma t ndryshme t prjashtimit social prpara dhe
gjat burgosjes.

Intervistat q jan realizuar me prfaqsues q punojn n sistemin e burgjeve dhe t

drejtsis penale n prgjithsi, me prfaqsues t institucioneve t tjera dhe shoqris
civile t prfshira n programet e integrimit social t grave pas lirimit t tyre, prbjn
grupin e dyt t individve t intervistuar pr kt studim i cili mundson marrjen e
informacionit gjithprfshirs pr shtjet q lidhen me nismat, politikat, strategjit,
masat dhe programet konkrete q kan qllim integrimin e ktyre grave n shoqri si
edhe n marrjen e mendimeve profesioniste pr zbatimin dhe efektivitetin e tyre.

Pjes e metodave t puns sht edhe komunikimi zyrtar i vendosur me institucione

qendrore, t tilla si Drejtoria e Policis s Shtetit (DPSH) dhe Drejtoria e Prgjithshme
e Burgjeve (DPB). Ky komunikim sht realizuar prmes shkresave zyrtare pr
mbledhjen e t dhnave zyrtare pr shtjet me interes t punimit.

1.3.3.1 Instrumentet e intervistimit

Pr kt punim jan prdorur tri teknika t ndryshme t mbledhjes s t dhnave n

terren: intervistat e thella, pyetsort dhe vzhgimi i pjesmarrsve. Intervistat fillonin
me pyetsort dhe pastaj vazhdonin me pyetjet e thella.

Pyetsort shrbyen pr t thyer akullin me grat, si dhe pr t krijuar lidhjen mes

pjess m t prgjithshme t informacionit te pjesa me informacion m shum
personal q sjellin edhe historit e veanta t grave dhe bashk me to edhe
informacionin m cilsor t t dhnave.

Pyetjet m t thella dhe t hapura prbjn edhe pjesn m thelbsore t informacionit

t intervistave ku grat u pyetn midis t tjerash pr:
1. Prvojat e tyre t jets n familjen e origjins, gjendjen e tyre familjare,
arsimimin dhe format e punsimit t tyre.
2. Jetn e tyre familjare gjat martess (pr grat e martuara), prfshir
gjendjen e tyre ekonomike, punsimin, angazhimin dhe prgjegjsit
familjare. Grat q treguan se kishin qen viktima t dhuns n familje, u
pyetn pr: momentet kur ato kan prjetuar pr her t par dhun n
familje; marrdhnien e tyre me dhunuesin, prfshir reagimet e pjestarve

~ 18 ~
 t tjer t familjes; strategjit q kan ndjekur pr t prballuar, pr t
mbajtur n kontroll, pr ti dhn fund ose pr rrugt e shptimit nga kjo
dhun; dhunn e ushtruar nga dhunuesi te pjestart e tjer t familjes;
ndrhyrjet e mundshme nga persona/institucione jasht rrethit t ngusht
familjar; mnyrn e kryerjes s veprs penale.
3. Reagimin dhe trajtimin e tyre gjat procesit penal duke filluar nga
ndalimi/arrestimi, marrja n pyetje nga punonjsit e policis, seancat
gjyqsore, shrbimi i mbrojtsit ligjor, reagimi i gjyqtarve ndaj krimit t
kryer, prjetimet gjat procesit gjyqsor dhe prjetimet gjat periudhs s
paraburgimit n pritje t gjykimit.
4. Jetn e tyre n institucionet e mbyllura t paraburgimit dhe burg, dinamikn
e jets me aktivitetet n institucion, trajtimin e tyre nga personeli i
institucionit, kontaktet me fmijt dhe familjet/t afrmit, punn q bhej
n institucionin e mbyllur pr prgatitjen e tyre pr lirim.
Intervistat jan realizuar n mjediset e regjimeve t brendshme t institucioneve
penale, n kushtet e ruajtjes s t dhnave dhe privatsis s plot n prputhje me
krkesat e ligjit pr mbrojtjen e t dhnave personale. Pjesmarrja n intervista jo
vetm ishte vullnetare, por, q n fillim, gruas q intervistohej i shpjegohej srish
qllimi i intervists dhe i merrej plqimi paraprak pr t shqyrtuar historit e sjella
nga jeta e saj pr qllim t ktij studimi duke i ruajtur anonimatin. Kushtet fizike t
mjedisit ku u kryen intervistat ishin t tilla q stimulonin barazi mes intervistuesit dhe
t intervistuarit, dhe komoditet. Pjesa e intervists me pyetje t hapura dhe t thella
sht regjistruar me plqimin e do t intervistuare q merrte pjes vullnetarisht n
intervistim.

Prgjithsisht grat ishin t gatshme t tregonin historit e tyre t plota. Shum prej
tyre jan emocionuar gjat tregimit t historive t jets s tyre. Disa t tjera e
prballonin m mir emocionin. Pr t shmangur subjektivitetin e informacionit t
marr nga intervistat, grave t paraburgosura dhe atyre t dnuara iu krkua plqimi
paraprak q informacioni q ato jepnin pr historit e tyre t veprs penale, t
konsultohej edhe me dosjet e tyre ligjore q mbahen n institucionin penal. Pas
marrjes s ktij plqimi nga do grua q do t intervistohej, u realizua konsultimi dhe
studimi i dosjeve ligjore t t gjitha grave t intervistuara. Gjithashtu, gjat periudhs
s vzhgimit t t intervistuarave iu kushtua vmendje e madhe bisedave q bnin
grat mes njra-tjetrs, pr t siguruar se informacioni i dhn nga ato ishte i
qndrueshm. Shpeshher pjes t informacionit jan konsultuar edhe me punonjsit
social dhe psikologt e institucioneve t mbyllura penale.

~ 19 ~
2.1 shtjet q trajton ky kapitull dhe burimet e kufizimet
e analizs krahasuese

N kreun e par sht trajtuar teoria e ndjeshme ndaj gjinis e cila ka shum
dimensione dhe adreson faktor t ndryshm social, si: varfria, etnia, shtresa
sociale, pabarazia gjinore etj., si edhe faktor t ndryshm kulturor. Ndrhyrjet q
propozon kjo teori, adresojn shtje t tilla, si: abuzimi, dhuna, marrdhniet
familjare, problemet e ndryshme shndetsore, prfshir edhe rregullimet mendore t
prjetuara nga grat e dnuara me heqje lirie dhe ofron trajtim dhe mundsi t fitimit
t aftsive t ndryshme te kto gra.

Pr t arritur n prdorimin e ksaj teorie n analizimin e situats specifike t grave t

dnuara me heqje lirie, fillimisht duhet t njihemi me profilin e tyre. Pikrisht kjo
pjes e punimit analizon karakteristikat e grave t dnuara me heqje lirie, ku
prfshihen grat e ndaluara/arrestuara, ato q presin gjykimin nga gjykatat prkatse,
t dnuarat me burgim ose me masa t tjera alternative. Karakteristikat prfshijn:
llojet e veprave penale pr t cilat jan arrestuar ose jan ndaluar nga policia dhe ato
pr t cilat kan marr vendimet prkatse me burgim ose dnime t tjera alternative;
moshn, statusin dhe t kaluarn familjare; prgjegjsit prindrore; arsimimin dhe
punsimin e tyre, historit e tyre t viktimizimit dhe t traums, lidhur kryesisht me
prjetimet e tyre sistematike me dhunn fizike dhe/ose psikologjike etj.
Pr m tepr, ky kapitull synon t ofroj nj pasqyr krahasuese t tendencave t
fundit lidhur me tipologjin e krimeve, praktikat gjyqsore dhe popullatn n burgje
si edhe paraqet nj panoram krahasuese t situats aktuale dhe t karakteristikave t
grave t dnuara n disa nga vendet europiane.
Analiza krahasuese mes disa vendeve europiane si edhe hulumtimi i t dhnave m t
fundit q vijn nga Shqipria, do t mundsojn t prvijojn:
ngjashmrit e mundshme dhe ndryshimet q vihen re nga vendi n vend
lidhur me grat n sistemin e drejtsis dhe zhvillimet pr sa i takon
burgosjes s grave;
ngjashmrit dhe ndryshimet lidhur me profilin penal t grave t dnuara;
ngjashmrit dhe ndryshimet lidhur me profilin sociologjik t grave t
dnuara.
Karakteristikat specifike t grave n konflikt me ligjin q flasin pr t kaluarn dhe
formimin e statusit social t tyre, prbjn bazn e kndvshtrimeve teorike t

~ 20 ~
trajtuara n kreun e par t punimit. Ato prbjn bazn konkrete n punn me kto
gra n kuadr t procesit t rehabilitimit t tyre me format e ndryshme t masave
shtrnguese dhe/ose masave t ndryshme t trajtimit t tyre. Faktort unik t trajtuar
n kt kapitull kan ndikuar dhe vazhdojn t ndikojn n jett e grave. Kuptimi i
mir i tyre do t drejtoj kt punim drejt sugjerimeve konkrete pr prcaktimin e
ndrhyrjeve dhe t programeve q u prshtaten nevojave t grave n sistemin e
drejtsis penale. Analiza e ndrhyrjeve dhe e programeve t trajtimit pr kto gra do
t zr nj kre m vete.
Pr sa i takon mbledhjes s t dhnave t detajuara dhe informacionit t grupuar sipas
tematiks s trajtuar n kt kapitull, vlen t theksohet se pr arsye t mungesave t t
dhnave statistikore t detajuara pr vende t ndryshme europiane t marra pr
krahasim pr periudha kohore t njjta ose pr shtje t njjta q i shrbejn qllimit
t ktij studimi, jan marr parasysh burime t ndryshme informacioni pr t
mundsuar analizn krahasuese.
Katr nga burimet kryesore t prdorura jan:
Qendra Ndrkombtare pr Studime n Burgje (International Center for
Prison Studies, ICPS)30 e cila gjeneron t dhna t prditsuara nga vet
qeverit/institucionet e ndryshme shtetrore n gjith botn t cilat
prpunohen me metodologji shkencore me variabla t ndryshm.
Kshilli i Europs, SPACE Statistikat Penale Vjetore t Kshillit t
Europs t viteve t fundit.
Nj studim krahasues pr gjasht vendet e Bashkimit Europian Riintegrimi i
grave dhe burgu (2005), i ndrmarr n kuadr t projektit t financuar nga
Komisioni Europian31. Ky studim ka shrbyer si nj pik reference, pasi ka
paraqitur nj analiz krahasuese pr disa vende europiane pr variablat e
prdorur edhe n kt studim.
Vjetart statistikor t Ministris s Drejtsis t viteve t fundit32, raportet
zyrtare t zyrs s Prokurorit t Prgjithshm t viteve t fundit33 dhe t
dhnat e marra nga faqet zyrtare t gjykats s rrethit Tiran34, t dhnat
zyrtare t Policis s Shtetit pr tendencat e kriminalitetit dhe grat, si
edhe t dhnat zyrtare t Drejtoris s Prgjithshme t Burgjeve dhe
institucioneve vendore penale. Kto burime zyrtare ishin t domosdoshme
pr t dhn informacion m t detajuar dhe t krahasueshm me vendet e
tjera europiane.
Megjithse jan br prpjekje t gjenden periudha kohore dhe shtje t prbashkta
si baz pr analizn krahasuese, pr t realizuar nj studim me qasje krahasuese ka
vshtirsi pr arsye se ka ndryshime n organizimin e sistemeve t drejtsis penale
n vende t ndryshme dhe n mnyrn si mbahen t dhnat statistikore. Shpeshher t
dhnat e ndjeshme gjinore, t cilat hedhin drit mbi shtjet gjyqsore, mbi vendimet
pr dhnien e dnimeve etj., mungojn nga organe t tilla t drejtsis penale, si
gjykatat, prokurorit.
30
http: //www.prisonstudies.org/info/worldbrief/
31
Projekti sht ndrmarr n kuadr t aksionit ky Prmirsimi i bazs s njohurive social-ekonomike
t Drejtoris s Prgjithshme t Puns Krkimore-Shkencore.
32
Vjetart statistikor 2005, 2006, 2008, 2009, 2010 t Ministris s Drejtsis.
33
Raporti zyrtar i Prokurorit t Prgjithshm 2007, 2008, 2009, 2010, mbajtur n Kuvendin e Shqipris.
34
Jan przgjedhur vitet 2010 dhe 2011 pr t gjitha shtjet penale ku e pandehura ka qen grua.
~ 21 ~
N rastin shqiptar t dhna t tilla pr grat n konflikt me ligjin mungojn, kshtu q
jan marr t dhna nga raportet vjetore t prokuroris ose t dhna t
fragmentarizuara t Policis s Shtetit. Ndrsa, n rastin e gjykatave shqiptare, t
dhna t tilla mungojn plotsisht, ndaj dhe sht menduar t merret nj mostr e
vendimeve gjyqsore pr efekt analize.

2.2 Grat n sistemin e drejtsis penale

T dhnat zyrtare t integruara dhe t gjeneruara nga burimet e Policis s Shtetit,
organi i prokuroris, sistemi gjyqsor dhe nga sistemi i burgjeve shqiptare q
reflektojn zhvillimet dhe tendencat pr grat n sistemin e drejtsis penale,
mungojn, ashtu si mungojn edhe studime t mirfillta shkencore t cilat do t
mund t hidhnin drit mbi kt shtje me rndsi. Pr rrjedhoj, pr t prftuar nj
pasqyr t plot t gjendjes s grave n sistemin e drejtsis penale n vitet e fundit n
vendin ton, n kt pjes t kapitullit do t pasqyrohen referenca te t dhnat e
gjeneruara n raportet zyrtare t institucioneve t lartprmendura. Sigurisht,
prpunimi dhe analiza e ktyre t dhnave t sjella n kt kapitull kan pasur
vshtirsi, pasi variablat e gjenerimit t t dhnave pr grat dhe vajzat n konflikt me
ligjin kan qen t ndryshme dhe ndonjher ka pak t dhna t detajuara, ka munges
t plot t ktyre t dhnave ose ka mosprputhje mes vet t dhnave q jepen nga
institucionet e ndryshme ose ndonjher edhe nga i njjti burim.
Mbajtja e t dhnave pr secilin institucion ve e ve e bn t pamundur t kuptohet
qart sa gra dhe vajza jan ndaluar/arrestuar pr nj vit t caktuar, pr sa nga ato ka
filluar nj shtje penale, sa prej ktyre shtjeve kan pushuar ose jan pezulluar, sa
prej tyre jan dnuar, sa prej tyre jan dnuar me burgim dhe sa prej tyre vuajn
dnimin, prfshir ktu edhe ato gra dhe vajza q jan n paraburgim. Me gjith
kufizimet e prmendura ktu, t dhnat e mposhtme do t mundsojn nj analiz t
situats n vendin ton pr ta krahasuar at me disa vende europiane.

2.2.1 Grat e arrestuara dhe llojet e veprave penale pr t cilat dyshohen

Sipas burimeve zyrtare t DPPSH-s, pr sa i takon prfshirjes s grave dhe vajzave t

dyshuara pr kryerjen e veprave t ndryshme penale, paraqiten kto t dhna: gjat vitit
2008 jan implikuar rreth 700 gra dhe vajza; n vitin 2009, rreth 570 gra dhe vajza dhe
pr vitin 2010, 580 gra dhe vajza. Bazuar n kto t dhna prftojm kt grafik:

Grafiku nr. 2.1

Burimi: Drejtoria e Policis s Shtetit, dat 12.10.2011.

~ 22 ~
M konkretisht, pr vitet 2008-2010 grat dhe vajzat jan dyshuar pr kto vepra
penale:

Gjat vitit 2008 veojm si autore t dyshuara pr kto vepra penale:

Vepra penale kundr jets dhe shndetit 45 gra (5 pr vrasje, 4 pr vrasje
t mbetura n tentativ, 4 pr plagosje t rnd dhe 32 pr plagosje t
leht).
Veprat penale n fushn ekonomiko-financiare 289 gra.
Vepra penale t trafiqeve t paligjshme 50 gra.
Vepra penale t kufirit dhe migracionit 99 gra.

Gjat vitit 2009 veojm si autore t dyshuara pr kto vepra penale:

Vepra penale kundr jets dhe shndetit 30 gra (2 pr vrasje, 4 pr vrasje
t mbetura n tentativ, 4 pr plagosje t rnd dhe 20 pr plagosje t
leht).
Veprat penale n fushn ekonomiko-financiare 250 gra.
Vepra penale t trafiqeve t paligjshme 65 gra.
Vepra penale t kufirit dhe migracionit 37 gra.

Gjat vitit 2010 veojm si autore t dyshuara pr kto vepra penale:

Vepra penale kundr jets dhe shndetit 31 gra (7 pr vrasje, 1 pr vrasje
t mbetura n tentativ, 6 pr plagosje t rnd dhe 17 pr plagosje t
leht).
Veprat penale n fushn ekonomiko-financiare 265 gra.
Vepra penale t trafiqeve t paligjshme 36 gra.
Vepra penale t kufirit dhe migracionit 42 gra.

Tabela nr. 2.1

T rritura
Veprat penale
2008 2009 2010
Krime kundr jets dhe shndetit 45 30 31
Veprat penale n fushn ekonomiko-financiare 289 250 265
Trafiqet e paligjshme 50 65 36
Vepra kundr kufijve dhe migracionit 99 37 42
Totali35 483 382 374

Burimi: Drejtoria e Policis s Shtetit, dat 12.10.2011.

Nga informacionet zyrtare q jep DPBSH-ja evidentohet se n t shumtn e rasteve

prfshirja e grave n vepra penale kundr jets dhe shndetit ka ardhur si rezultat i
...nj historie shumvjeare dhune dhe keqtrajtimesh t prsritura dhe kryerja e nj
vepre t till nga kto gra sht konsideruar si e vetmja rrug pr t shptuar nga

35
Numri i prgjithshm pr secilin vit nuk korrespondon me t dhnat e paraqitura nga i njjti burim.
Kjo pr arsye se te t dhnat e detajuara, Drejtoria e Prgjithshme e Policis s Shtetit ka veuar disa
nga veprat penale duke ln jasht disa prej tyre.
~ 23 ~
dhunimi. Vetm pr periudhn janar - qershor 2011 jan kryer 22 vepra penale kundr
jets dhe shndetit me autore grat e dyshuara. Shkaqet e ktyre veprave penale
mbeten t njjta me at t periudhs 2008-201036.

2.2.2 Tendencat kryesore t kriminalitetit te grat

n procesin e ndjekjes penale

Sipas t dhnave q jep zyra e Prokurorit t Prgjithshm n raportet vjetore t viteve

2008-2009-2010 jepet pasqyra e paraqitur nprmjet tabels m posht:

Tabela nr. 2.2

T rritura T mitura
Veprat penale
2008 2009 2010 2008 2009 2010
Krime kundr jets t kryera me dashje 8 17 11 - - 1
Krime kundr shndetit t kryera
me dashje 21 4 22 - - -
Vepra penale q rrezikojn jetn dhe
shndetin nga ndrprerja e shtatznis
ose nga mosdhnia e ndihms 2 3 2 - - -
Krime seksuale 0 0 0 0 0 0
Veprat penale kundr liris s personit 1 11 7 - - 1
Trafiqet e paligjshme 0 4 7 0 0 0
Veprat penale t prodhimit, trafikimit,
kultivimit dhe shitjes s narkotikve 19 18 14 - - 1
Veprat penale n lidhje me shfrytzimin
e prostitucionit 38 36 45 - 4 2
Veprat penale n lidhje me korrupsionin 2 0 9 0 0 0
Veprat penale n lidhje me detyrn 22 18 24 0 0 0
Vepra penale n lidhje me pastrimin
e parave 1 1 0 0 0 0
Veprat penale n lidhje me krimin
e organizuar 0 0 0 0 0 0
Veprat penale kundr pasuris dhe
n sfern ekonomike 37 26 58 4 9 2
Veprat penale n lidhje me mashtrimet 28 34 33 0 0 0
Veprat penale t lidhura me
shkatrrimin e prons 4 9 5 0 0 0
Veprat penale n fushn e doganave 7 2 9 0 0 0
Veprat penale n lidhje me taksat
dhe tatimet 4 3 3 0 0 0
Veprat penale n lidhje me falsifikimin
e dokumenteve 137 62 59 - - 2
Veprat penale t falsifikimit
t monedhave dhe letrave me vler 0 0 2 0 0 0
Veprat penale n lidhje me zhvillimin
e palejuar t lojrave t fatit 0 1 1 0 0 0
Veprat penale kundr mjedisit 0 0 2 0 0 0
Krime kundr autoritetit t shtetit 15 4 14 0 0 1

36
Informacion zyrtar i DPPSH-s n dat 12.10.2011.
~ 24 ~
 Vepra penale kundr rendit dhe
siguris publike 47 34 48 1 4 1
Vepra penale kundr drejtsis * * 39 * * 5
Vepra qe cenojn regjimin juridik
t toks ** ** - ** ** -
Vepra kundr sekretit dhe kufijve
shtetrore 13 6 - - - -
Totali 406 293 414 5 17 16

Burimi: Raportet vjetore t Prokurorit t Prgjithshm pr vitet 2008, 2009 dhe 2010.
* Nuk jan paraqitur t dhna pr vitin 2008 dhe vitin 2009, por jan dhn rritjet n prqindje
kur jan krahasuar t tria vitet 2008-2009. Kshtu, pr vitin 2009, krahasuar me vitin 2008,
raportohet 50% rritje t numrit t femrave t pandehura.
** N vitin 2009, krahasuar me vitin 2008, ka nj rritje 30% t numrit t t pandehurave femra,
por nuk jepen shifra konkrete.
- Nuk jan raportuar t dhna.

Sa i takon analizs s t dhnave t numrit t prgjithshm t grave t pandehura pr

vitin 2008 prkundrejt vitit 2009 vihet re nj ulje e tyre me 72% dhe pr vitin 2009
prkundrejt vitit 2010 vihet re nj rritje me 141% t numrit t tyre t prgjithshm.
Me interes sht edhe tendenca n rritje e numrit t prgjithshm e vajzave t mitura
nga vitit 2008 prkundrejt vitit 2009 me 29.4% dhe nj tendenc e vogl n ulje
prkundrejt vitit 2010.

Kur analizojm tendencat kryesore t prfshirjes s grave dhe vajzave n vepra penale
pr vitet 2008-2010 vihet re se pr kto vepra penale ka rritje si m posht, duke i
renditur nga tendencat m t larta tek ato m t ultat.
1. Pr veprat penale kundr pasuris dhe n sfern ekonomike, pr vitin 2010 vihet
re nj rritje me 46.34% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt
vitit 2008.
2. Pr veprat penale n fushn e doganave, pr vitin 2010 vihet re nj rritje me
28.57% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008,
ndrsa, krahasuar me vitin 2009, numri i grave t pandehura sht rritur me 4.5
her m shum pr vitin 2010.
3. Pr veprat penale n lidhje me shfrytzimin e prostitucionit, pr vitin 2010 vihet
re nj rritje me 23.68% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt
vitit 2008.
4. Pr veprat penale n lidhje me mashtrimet, pr vitin 2010 vihet re nj rritje me
17.85% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008.
5. Pr veprat penale n lidhje me detyrn, pr vitin 2010 vihet re nj rritje me 9%
t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008.
6. Pr krimet kundr shndetit t kryera me dashje, pr vitin 2010 vihet re nj rritje
me 4.7% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008,
ndrsa, krahasuar me vitin 2009, numri i grave t pandehura sht rritur me 4.5
her m shum n vitin 2010.
7. Pr veprat penale kundr rendit dhe siguris publike, pr vitin 2010 vihet re nj
rritje me 2% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008,
ndrsa, krahasuar me vitin 2009, numri i grave t pandehura sht rritur me
28.9% n vitin 2010.

~ 25 ~
8. Pr veprat pr trafiqe t paligjshme, pr vitin 2010 vihet re nj rritje me 7 her
m shum t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2008
dhe 1.75 her m shum prkundrejt vitit 2009.
9. Pr veprat penale n lidhje me korrupsionin, pr vitin 2010 vihet re nj rritje me
4.5 her m shum e numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit
2008 dhe 9 her m shum prkundrejt vitit 2009.
10. Pr veprat penale n lidhje me falsifikimin e dokumenteve, pr vitin 2010 vihet
re nj ulje me 55.47% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt
vitit 2008 dhe 1.6% ulje t numrit t tyre prkundrejt vitit 2009.
11. Pr krimet kundr jets t kryera me dashje, pr vitin 2010 vihet re nj ulje me
29.41% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura prkundrejt vitit 2009 dhe
1.5 her m shum rritje t numrit t tyre prkundrejt vitit 2008.
12. Pr veprat penale t prodhimit, trafikimit, kultivimit dhe shitjes t narkotikve, pr
vitin 2010 vihet re nj ulje me 21% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura
prkundrejt vitit 2008 dhe 16.6% ulje t numrit t tyre prkundrejt vitit 2009.
13. Pr veprat kundr sekretit dhe kufijve shtetror, pr vitin 2009 vihet re nj ulje
me 53.84% t numrit t grave dhe vajzave t pandehura n prkundrejt vitit 2008.
Pr vitin 2010 krahasimi nuk bhet i mundur pr munges t dhnash.
14. Vlen t theksohet se pr veprat penale kundr drejtsis pr vitin 2010 sht
raportuar nj numr i konsiderueshm i grave dhe vajzave t pandehura, 44 t
tilla, ndrkoh q pr vitin 2009 sht raportuar nj rritje me 50% e grave
krahasuar me vitin 2008. Nuk jan dhn shifra pr kto dy vite dhe kjo e bn t
pamundur krahasimin n prqindje pr vitin 2010.
Ajo q vihet re nga analiza e tendencave t rritjes ose t uljes s prfshirjes s grave
dhe vajzave n vepra t ndryshme penale pr vitet 2008-2010, sht fakti se ka nj
rritje t ndjeshme pr prfshirjen e tyre n vepra penale jo t dhunshme. Ndrsa rritja
e prfshirjes s tyre n vepra penale t dhunshme sht n shifra m t ulta. T
dhnat q u referohen grave dhe vajzave si t pandehura brenda grupimeve t ktyre
veprave ku prfshihen edhe vepra penale t dhunshme, e bn t pamundur t kuptohet
cilat vepra penale konkrete kan kryer kto t pandehura, pr t evidentuar edhe
brenda ktyre grupimeve natyrn e dhunshme ose jo t tyre. Analiza e t dhnave t
veprave penale t kryera nga grat e dnuara do t na e mundsoj nj argument t
till n nj pjes m posht n kt punim.

Po t analizojm t pandehurit ndr vite, sipas raporteve zyrtare t zyrs s Prokurorit

t Prgjithshm, rezulton se: n vitin 2006 jan 7721 t pandehur meshkuj; n vitin
2007, 8489 t pandehur ose nj rritje prej 9,94% (pr qind) n krahasim me vitin
2006; n vitin 2008, 8870 t pandehur ose nj rritje prej 4,48% (pr qind) n krahasim
me vitin 2007; n vitin 2009, 7555 t pandehur ose nj ulje prej 14,82% (pr qind) n
krahasim me vitin 2008 dhe n vitin 2010 jan 9425 t pandehur ose nj rritje prej
24,75% (pr qind) n krahasim me vitin 2009. Pr t pandehurat gra, nga t dhnat
statistikore rezulton se: n vitin 2006 jan 455 t pandehura gra; n vitin 2007 jan
523 t pandehura ose nj rritje prej 14,94% n krahasim me vitin 2006; n vitin 2008
jan 457 t pandehura ose nj ulje prej 12,6% n krahasim me vitin 2007; n vitin
2009 jan 378 t pandehura ose nj ulje prej 17,28% n krahasim me vitin 2008 dhe n
vitin 2010 jan 458 t pandehura ose nj rritje prej 21,16% n krahasim me vitin 200937.
37
Disa nga t dhnat pr grat e pandehura n vite nuk prputhen me t dhnat q jan dhn n
tabeln nr. 2.4 e cila sht ndrtuar me t dhnat nga i njjti burim zyrtar.
~ 26 ~
Pr t pandehurit e mitur, nga t dhnat statistikore rezulton se: n vitin 2006
raportohen 431 t mitur t pandehur; n vitin 2007, 580 t mitur t pandehur; n vitin
2008, 889 t mitur t pandehur; n vitin 2009, 665 t pandehur t mitur dhe n vitin
2010, 870 t pandehur t mitur.

Nga 665 t pandehurit e mitur t vitit 2009, 636 jan meshkuj dhe 29 vajza. N vitin
2008 kishte 18 vajza, pra n 2009-n ka pasur nj rritje prej 61,11% t numrit t t
miturave vajza. N vitin 2010, nga 870 t pandehur t mitur, 853 jan meshkuj, q do
t thot rritje prej 34,11% n krahasim me vitin 2009 dhe 17 jan femra, q do t thot
nj ulje prej 41,37% n krahasim me vitin 2009.

T dhnat e msiprme mund t prmblidhen n tabeln e mposhtme s bashku me t

dhnat e raportuara n vjetart statistikor t Ministris s Drejtsis:

Tabela nr. 2.3

Personat e dnuar
2006 2007 2008 2009 2010
me heqje lirie
T pandehur t rritur
Gjithsej 8176 9012 9327 7933 9883
Gra 455 523 457 378 458
% e grave dhe vajzave 5.56% 5.8% 4.89% 4.76% 4.63%
T pandehur t mitur
Gjithsej 431 580 889 665 870
Vajza * * 18 29 17
% e grave dhe vajzave 2% 4.36% 1.95%
T dnuar
Gjithsej 6613 5678 7602 7259 7854
Gra 533 455 557 515 549
% e grave dhe vajzave 8% 8% 7% 7% 7%
T dnuar me burgim
(Viti) 01/09/2006 * * 01/09/2009 01/06/2010
Gjithsej 3884 4482 4711
Grat 130 123 95
% e grave 3.3% 2.7% 2.0%

Burimet: Raportet vjetore t Prokurorit t Prgjithshm pr vitin 2010.

Vjetart statistikor t Ministris s Drejtsis pr vitet 2006, 2007, 2008, 20092010.
SPACE I, 2009, 2006. Raporte t Drejtoris s Prgjithshme t Burgjeve.
* Nuk jan paraqitur t dhna pr vitin 2008 dhe pr vitin 2009, por jan dhn rritjet n prqindje
kur jan krahasuar vitet 2006-2007.

T dhnat m sipr tregojn qart se prqindja e grave dhe e vajzave n t gjitha fazat
e dinamiks penale sht shum e vogl krahasuar me numrin e prgjithshm t
personave t dnuar me heqje lirie n vite n vendin ton. Kshtu, n fazn e par t
ndjekjes penale prqindja q zinin grat prkundrejt numrit t prgjithshm t t
pandehurve, luhatet nga 4.6% - 5.8% dhe pr t miturat kjo prqindje varion nga
1.95% - 4.36% pr vitet 20062010. Prqindjet e prfshirjes s grave dhe vajzave n
fazn e dnimit me fazn e ndjekjes penale prkojn, po t shohim se pr kt

~ 27 ~
periudh prqindja luhatet nga 7-8% e grave dhe vajzave t dnuara prkundrejt
numrit t prgjithshm t t dnuarve. Prqindja e grave dhe vajzave t dnuara me
burgim dhe ato t paraburgosura bie nga 2-3.3% prkundrejt numrit t prgjithshm t
personave t dnuar me burgim dhe ata t paraburgosur.

2.2.2.1 Krahasimi i t dhnave n kt fush me vendet europiane

Tendencat e msiprme t sjella nga Shqipria jan t krahasueshme edhe me vendet

europiane, si do t shihet edhe m posht. Tabela nr. 2.4 sht bazuar mbi t dhnat e
kryera n kuadr t studimit krahasues pr gjasht vendet e Bashkimit Europian
Riintegrimi i grave dhe burgu (2005). Megjithse t dhnat u referohen viteve
19992003 pr kto vende t Bashkimit Europian, prsri ato jan t vlefshme pr
krahasimin e tendencave sa i takon prfshirjes s grave gjat gjith fazave t sistemit
t drejtsis penale.

Tabela nr. 2.4

Personat e dnuar
Angli & Wells Franc Gjermani Hungari Itali Spanj
me heqje lirie
T arrestuar ose
t dyshuar
(Viti) 2001/02 2001 2002 2002 2000 1999
Gjithsej 1, 300000 835, 839 2, 326, 149 121, 885 339, 109 880, 731
Grat (...) 117120 547, 600 (...) 45, 885 (...)
% e grave 16% 14.0% 23.5% (...) 13.5% 10.0%
T dnuar
(Viti) 2001 2000* 2002** 2001 2000 2001
Gjithsej 1, 349 700 580, 039 517, 118 95, 270 308, 300 96, 813
Grat 237, 600 55, 981 95, 103 (...) 56849 6327
% e grave 17.6% 9.7% 18.4% 12.0% 18.4% 6.5%
T dnuar me
burgim
(Viti) 2000 2000* 2002** 2000*** 2000 2001
Gjithsej 106, 300 99319 42271 11740 (...) (...)
Grat 8100 4689 (...) 684 (...) (...)
% e grave 7.6% 4.7% (...) 5.8% (...) (...)
T burgosur
(prfshir edhe
t paraburgosurit)
(Viti) 30/11/02 01/01/03 21/03/03 31/12/02 31/12/02 31/12/02
Gjithsej 72, 272 49839 81.176 17838 55670 51454
Grat 4368 1988 3882 1088 2380 4109
% e grave 6.0% 4.0% 4.8% 6.1% 4.3% 8.0%

Burimi: Riintegrimi i grave dhe burgu (2005)

(...) Nuk ka t dhna
* T dhnat pr gjith Francn pr t dnuarit; Franca metropolitane pr t dhnat pr t dyshuarit
dhe t dnuarit me burgim.
** Gjermania Perndimore pr popullatn e dnuar; e gjith Gjermania pr t dyshuarit dhe t
dnuarit me burgim.
*** Hungaria: t dhnat prfshijn vetm ato pr t dnuarit e rritur t dnuar me burgim.

~ 28 ~
T dhnat n tabel, megjithse vijn nga nj periudh e ndryshme kohore krahasuar
me t dhnat q vijn nga Shqipria, tregojn tendencn q vihet re n politikat e
drejtsis penale t ktyre vendeve dhe bjn t mundur krahasimin n kt aspekt me
rastin shqiptar. Kshtu, n pothuajse t gjitha vendet europiane mund t shihet qart
se prqindja e grave dhe vajzave t dnuara me burgim sht m e vogl se prqindja
e atyre t dnuara dhe se prqindja e t burgosurave sht edhe m e vogl krahasuar
me dy treguesit e tjer. Prjashtim bn Spanja, e cila ka pothuajse t njjtn prqindje
t grave dhe vajzave t dnuara me ato t burgosura. Vlen t theksohet se edhe nga t
dhnat q pasqyrohen n tabeln nr. 5 m posht, vihet re se Spanja ka nj prqindje
t popullats s grave n burgje nga m t lartat n Europ. N rastin e Shqipris,
tendencat e siprprmendura jan t ngjashme me ato q vihen re edhe n vendet
europiane.

2.2.3 Tendencat e kriminalitetit t grave n proceset gjyqsore

dhe politika penale ndaj tyre

Pr t plotsuar pasqyrn e dinamiks s drejtsis penale, n paragraft e mposhtm

do t sillen pr analiz t dhna t ndryshme q lidhen me vendimet e gjykats s
rrethit gjyqsor Tiran dhe, m pas, edhe t gjykats s shkalls s par t krimeve t
rnda. Periudha e studimit t shtjeve penale ka qen viti 2010 dhe nj periudh e
konsiderueshme kohore e vitit 2011. Kto t dhna u prfshin pr t kuptuar
tendencat kryesore q vihen re n dinamikn e dhnies s drejtsis dhe politiks
penale. Duhet theksuar se nuk ka studime ose raporte zyrtare pr politikn penale n
dhnien e drejtsis nga organet gjyqsore pr t pasqyruar n mnyr t plot
situatn pr dnimet, nse kto dnime kan qen efektive, far efektesh
rehabilituese kan pasur ato etj. Raporte ose studime t tilla do t mundsonin
krahasimet pr periudha t gjata kohore si edhe do t bnin t mundur analizn pr t
dhnat pr grat e pandehura n procesin gjyqsor, krahasuar me burrat n proces
gjyqsor duke nxjerr n pah karakteristikat pr secilin grup. Gjithsesi, duke marr
parasysh kufizimet pr t br analiza t tilla, t dhnat e mposhtme japin nj
panoram t grave t pandehura n shtjet penale dhe t dhna q lidhen me
politikn penale e br nga gjyqtart n dhnien e drejtsis pr shtjet konkrete q
sillen n vmendje t lexuesit.

2.2.3.1 Grat n shtjet e gjykuara nga gjykata e rrethit gjyqsor Tiran

Pr vitin 2010 jan gjykuar 35 shtje penale me 36 gra si t pandehura dhe pr

periudhn janar tetor 2011 jan gjykuar 40 shtje penale me 45 gra si t pandehura
nga gjykata e rrethit gjyqsor Tiran. Vihet re nj rritje e numrit t shtjeve penale
me gra si t pandehura. M posht paraqiten t dhna t ndryshme q lidhen me
profilin e grave dhe politikn penale t ndjekur nga gjyqtart pr t dyja periudhat
kohore n shqyrtim.

Mosha

Si vihet re nga t dhnat e paraqitura n tabeln e mposhtme pr moshn e grave t

pandehura gjat vitit 2010, 55,5% e numrit t prgjithshm t grave i prkasin moshs
s thyer 55-65 vje; 16,6% e numrit t prgjithshm t grave i prkasin moshs s
mesme 45-55 vje; 13,8% e numrit t prgjithshm t grave i prkasin moshs
~ 29 ~
25-35 vje; 8.3% e numrit t prgjithshm t grave i prkasin moshs 35-45 vje dhe
vetm 5.5% e numrit t prgjithshm t grave i prkasin moshs s re 18-25 vje.
Thn ndryshe, nj pjes e konsiderueshme e grave t pandehura i prkasin moshs s
thyer. Kjo tendenc sht karakteristik e profilit t grave n konflikt me ligjin n
Shqipri. Ndrsa mosha e grave t pandehura pr vitin 2011 rezulton t jet m e
larmishme se ajo e nj viti m par. T dhnat tregojn se 37,7% e grave i takojn
moshs 55-65 vje, 22,2% t tyre i takojn moshs 25-35 vje duke evidentuar nj
rritje t ndjeshme t numrit t grave t ksaj moshe krahasuar me vitin 2010, 15,5%
jan gra t moshs 45-55 vje, 13.3% i takojn moshs 35-45 vje dhe 11,1% e tyre i
prkasin moshs m t re 18-25 vje. Pr kt grup-mosh sht rritur, gjithashtu,
numri i grave t pandehura pr 10 muajt e par t 2012-s.

Mosha Viti 2010 Janar-tetor 2011

55-65 vje 20 gra 17 gra
45-55 vje 6 gra 7 gra
35-45 vje 3 gra 6 gra
25-35 vje 5 gra 10 gra
18-25 vje 2 gra 5 gra

Arsimimi

Sa i takon arsimimit t grave t pandehura, t dhnat e tabels m posht tregojn se

pjesa m e madhe e tyre ka vetm arsimin 8-vjear (37.9% e numrit t tyre pr t cilat
kemi t dhna) ose nuk e ka mbaruar at (13,7%); 20.6% t tyre kan mbaruar arsimin
e mesm (6.8% nuk kan prfunduar arsimin e lart) dhe vetm 17,2% kan prfunduar
arsimin e lart. Pra, pjesa m e madhe e grave t pandehura kan arsimin elementar
dhe vetm pak prej tyre kan arsimin e mesm ose t lart.

Pr dhjetmujorin e vitit 2011 numri i grave t pandehura me arsim t lart sht rritur
ndjeshm, me 40%, rritje kjo e dukshme edhe prkundrejt vitit 2010; 15,5% e tyre ka
mbaruar shkolln e mesme, 11,1% e tyre nuk kan prfunduar arsimin 8-vjear, 4,4%
nuk kan prfunduar t mesmen dhe 2.2% t tyre nuk kan mbaruar arsimin e lart
dhe po kaq jan pa arsim. Pr 15.5% t tyre nuk ka t dhna.

Arsimi Viti 2010 Viti 2011

8- vjear 11 gra 4 gra
Nuk ka prfunduar arsimin 8- vjear 4 gra 5 gra
Nuk ka prfunduar arsimin e mesm 1 grua 2 gra
Arsimi i mesm 6 gra 7 gra
Nuk kan prfunduar arsimin e lart 2 gra 1 grua
Arsimi i lart 5 gra 18 gra
Pa arsim 0 1 grua
Nuk ka t dhna 7 gra 7 gra

Gjendja civile

Tabela m posht tregon se 70,9% e numrit t grave pr t cilat kemi t dhna pr

vitin 2010, jan t martuara. 80% e tyre kan nga dy e m shum fmij, pra jan gra
me prgjegjsi familjare dhe prindrore. Pr periudhn e caktuar n vitin 2011 vihet re

~ 30 ~
nj dyfishim i numrit t grave t pandehura beqare q zn 27,5% t grave pr t cilat
kemi t dhna. Grat e martuara zn 66,9% nga t cilat m shum se 70% kan dy
ose m shum fmij.

Gjendja civile Viti 2010 Viti 2011

E martuar 22 gra 24 gra
Beqare 5 gra 10 gra
E divorcuar 1 grua 1 grua
E ve 3 gra 1 grua
Nuk ka t dhna 5 gra 9 gra

Gjendja ekonomike

Sipas t dhnave t tabels s mposhtme 91,6% e grave t pandehura pr vitin 2010

jan t papuna dhe rreth 41% e tyre jan pa pension. T gjitha grat e papuna nuk
rezultojn t prfitojn prkrahje sociale. Pothuajse t gjitha grat vijn nga familje
me probleme t thella ekonomike, prve prgjegjsive t tyre prindrore. T dhnat e
mbledhura pr kt tregues pr grat e pandehura pr periudhn e vitit 2011 jan m
t pakta dhe nuk mundsohet nxjerrja e disa prfundimeve, megjithat vihet re
tendenca q shumica e grave jan t papuna dhe vijn nga familje me probleme t
shumta ekonomike.

Gjendja ekonomike Viti 2010 Viti 2011

E papun 22 gra 15 gra
E punsuar 2 gra 2 gra
T tjera (studente/pensioniste) 0 2 gra
Nuk ka t dhna 12 gra 26 gra

Gjendja gjyqsore

Dukuria e recidivizmit te kto gra t pandehura nuk sht e prhapur, pasi pjesa m e
konsiderueshme e tyre (85,7%) jan dnuar pr her t par dhe vetm 16.6% t tyre,
pr t cilat kemi t dhna pr vitin 2010, jan prsritse t veprave penale. Edhe pr
vitin 2011, 97.5% e grave t pandehura jan t padnuara m par, fakt i cili tregon se
numri i prsritseve t veprave penale mbetet ende shum i vogl.

Gjendja gjyqsore Viti 2010 Viti 2011

E padnuar m par 30 gra 39 gra
E dnuar 5 gra 1 grua
Nuk ka t dhna 1 grua 5 gra

Akuzat

Vepra penale e kryer nga 61,1% e grave t pandehura sht ajo e mashtrimit, 13,8%
e tyre kan kryer veprn penale t falsifikimit t dokumenteve dhe 11,1% kan
kryer veprn penale t vjedhjes, ndrsa veprat e tjera penale, ashtu si edhe jan

~ 31 ~
paraqitur n tabeln e mposhtme, zn nj prqindje t vogl. Gjithashtu, vlen t
theksohet se grat e pandehura akuzohen pr kryerjen e veprave penale prgjithsisht
jo t dhunshme.

Vlen t analizohen t dhnat e periudhs 10-mujore t vitit 2011, sipas t cilave

shohim nj ulje t ndjeshme t prfshirjes s grave t pandehura pr vepra penale, si
mashtrimi dhe kemi nj rritje t prfshirjes s tyre n vepra penale q lidhen me
shprdorimin e detyrs, krahasuar me vitin 2010. Gjithashtu, vihet re rritja e gams
s akuzave me vepra t reja penale krahasuar me akuzat e ngritura pr grat gjat vitit
2010. M konkretisht, 28,8% e grave akuzohen pr mashtrim, 20% e tyre akuzohen
pr shprdorim detyre dhe 13,3% e tyre akuzohen pr disa vepra penale
njkohsisht nj pjes e t cilave ka natyr t dhunshme. Akuzat e veprave t tjera
penale zn nj prqindje m t vogl.

Lloji i veprs penale Viti 2010 Viti 2011

Mashtrim 22 gra 13 gra
Falsifikim dokumentesh 5 gra 1 grua
Kalim t paligjshm t kufirit shtetror 1 grua 0
Kallzim i rrem 1 grua 1 grua
Shprdorim detyre 1 grua 9 gra
Vjedhje 4 gra 3 gra
Shkelje t rregullave t qarkullimit rrugor 1 grua 0
Plagosje e leht me dashje 1 grua 0
Mosdhnia e mjeteve pr jetes 0 1 grua
Shkatrrim i prons 0 2 gra
Prostitucion 0 2 gra
Prdorim me keqdashje i thirrjeve telefonike 0 1 grua
Dhunim banese 0 1 grua
Shpifje 1 grua
Kombinim i veprave penale38 0 6 gra
Vetgjyqsi 0 1 grua
Dhnie e urdhrave arbitrar 0 1 grua
Ushtrim t ndikimit t paligjshm ndaj personave
q ushtrojn funksione publike 1 grua
Largimi nga vendi i aksidentit 0 1 grua

Masa e siguris

Gjat vitit 2010 51,7% e grave t gjykuara jo n munges kan pritur vendimin e
gjykats s rrethit gjyqsor t Tirans n paraburgim, me mas arrest me burg pa
afat, nj prqindje kjo relativisht e lart duke marr parasysh se veprat penale pr t

38
P.sh.: Vrasje me paramendim n bashkpunim, e mbetur n tentativ, Shkatrrim i prons me
eksploziv n bashkpunim dhe Prodhim dhe mbajtje pa leje e armve luftarake dhe e municionit ose
Vjedhje duke shprdoruar detyrn, Falsifikim i dokumenteve nga personi q ka pr detyr ti lshoj,
Goditje pr shkak t detyrs, Fyerje pr shkak t detyrs ose Largim nga vendi i aksidentit dhe
Drejtim i automjetit pa dshmi".
~ 32 ~
cilat akuzohen se kan kryer grat e pandehura jan t natyrs jo t dhunshme dhe pr
nj pjes t mir t tyre sht prdorur si rrethan lehtsuese fakti q rrezikshmria e
tyre sht vlersuar e ult; nj pjes e mir e tyre kan pasur prgjegjsi familjare dhe
mbi t gjitha prgjegjsi prindrore si edhe probleme t ndryshme shndetsore pr
arsye t moshs s tyre t thyer.

Gjat periudhs prkatse pr vitin 2011 68,5% e grave t gjykuara jo n munges

jan hetuar dhe kan pritur vendimin e gjykat s rrethit gjyqsor t Tirans n
gjendje t lir, ndrsa 31,5% e tyre kan qen n pritje t vendimit t gjykats n
paraburgim. Rezulton se gjykata e rrethit gjyqsor Tiran kt vit ka prdorur m pak
masn arrest me burg pa afat krahasuar me vitin 2010, por, gjithsesi, vlen t
theksohet se edhe pr rastet kur gjykata ka dhn mas arresti pa afat, n disa nga kto
raste sht shprehur se e pandehura ka pasur rrezikshmri t ult shoqrore dhe/ose ka
prmendur t tjer faktor q klasifikohen si rrethana lehtsuese etj.

Masa e siguris Viti 2010 Viti 2011

Gjykuar n gjendje t lir 14 gra 24 gra
Gjykuar n munges 7 gra 10 gra
Mas arresti me burg 15 gra 11 gra

Rrethana lehtsuese

Nga 35 shtje pr vitin 2010 vetm n tri raste gjykata e rrethit gjyqsor Tiran nuk
ka marr parasysh rrethana lehtsuese. N 32 shtje jan marr rrethana t ndryshme
lehtsuese t lidhura me situatn e veant pr seciln t pandehur. Ndrsa nga 40
shtje pr vitin 2011, n 31 prej tyre gjykata ka marr parasysh rrethana t ndryshme
lehtsuese.

Disa nga rrethanat lehtsuese t cilat jan prdorur shpesh nga gjyqtart, jan:
mosha e thyer;
rrezikshmria e vogl shoqrore;
pranimi i akuzs dhe pendimi i thell;
gjendja shum e vshtir ekonomike: e papun, pa pension dhe pa asnj
prkrahje financiare;
e padnuar m par;
e pastreh;
gjendja shndetsore me probleme;
nn me fmij, n shum raste nn me fmij t mitur, me bashkshortin
dhe/ose ndonj nga fmijt invalid t plot etj.;
dmi material sht i vogl;
dmi sht zvendsuar;
vepra ishte n tentativ;
gjendja e rnd psikologjike e s pandehurs;
roli i s pandehurs si ndihmse;
dmtime t lehta t t dmtuarit.

~ 33 ~
 Dnimi i krkuar nga prokuroria

N 19 raste ose n 52,7% t rasteve, dnimi q ka krkuar prokurori i shtjes, sht i

njjt me at q ka dhn gjykata e rrethit gjyqsor Tiran. N 47,2% t rasteve t
mbetura, dnimi i krkuar nga prokurori i shtjes sht m i ashpr se ai i dhn
gjykata. Pr vitin 2011 prokuroria ka krkuar t njjtin dnim me gjykatn n 11
shtje ose n 24,4% t rasteve, ndrsa n pothuajse t gjitha shtjet e mbetura
dnimi i krkuar nga prokuroria ka qen m i ashpr. Vlen t prmendet fakti se 9 gra,
pr t cilat jan krkuar dnime t ndryshme penale nga gjoba deri te dnimet me
burgim, gjykata i ka gjetur t pafajshme.

Mbrojtja ligjore

Gjat vitit 2010 33,3% e grave t pandehura jan prfaqsuar vet n shtjet e tyre
gjyqsore, 22.2% kan pasur avokat kryesisht t caktuar nga gjykata e rrethit gjyqsor
t Tirans, pjesa e mbetur jan prfaqsuar nga avokat personal. Ndrsa, pr
periudhn dhjetmujore t vitit 2011, n 52,5% t rasteve grat e pandehura jan
prfaqsuar nga avokat personal, n 27,5% me avokat t caktuar kryesisht nga
gjykata dhe vetm n 10% t rasteve jan prfaqsuar vet. Kjo tregon se nj pjes e
mir e grave kan pasur mundsin t paguajn nj avokat personal pr prfaqsim n
gjykat. Gjithsesi mbetet nj prqindje e mir e grave q nuk kan mundsi
ekonomike pr t gjetur nj avokat t till.

Mbrojtja ligjore Viti 2010 Viti 2011

Pa avokat 12 shtje 4 shtje
Avokat personal 15 shtje 23 shtje
Avokat kryesisht 8 shtje 11 shtje
Nuk ka t dhna 0 2 shtje

Vendimet/Dnimet e dhna nga gjykata

Sipas t dhnave t paraqitura n tabeln e mposhtme rezulton se, pr vitin 2010,

gjykata e rrethit gjyqsor Tiran ka dhn 19 dnime me gjob, 8 dnime alternative
t dnimit me burgim dhe 6 raste dnim me burgim. Pra, tendenca ka qen q, nga 35
raste n gjykim, 54,2% t dnimeve jan me gjob dhe 22,8% jan vendime t
alternativave t dnimit me burgim. Ndrsa pr periudhn dhjetmujore t vitit 2011
gjykata ka dhn 21 dnime me gjob dhe 8 vendime t alternativave t dnimit me
burgim dhe vetm nj rast ka qen dnim me burgim. Vlen t theksohet se kjo
tendenc pr dhnie t dnimeve t tjera prve atij me burgim sht rritur dhe sht
pr tu prshndetur. Megjithat, pa dashur t paragjykohen vendimet e dhna nga
gjykata n rastet e dnimeve me gjob, sugjerohet se do t ishte mir t shikohen
mundsit e dhnies s dnimeve alternative t dnimit me burgim, pasi pothuajse
pjesa m e madhe e grave t pandehura vijn nga nj e kaluar me probleme t thella
ekonomike dhe aplikimi i dnimeve alternative t tilla, si pun n interes publik etj.,
sht m i prshtatshm pr to sesa pagesa e gjobave t dhna si forma dnimi.

~ 34 ~
 Lloji i veprs penale Viti 2010 Viti 2011
Mashtrim 15 raste gjob dhe ulje e 1/3 t 7 raste gjob dhe ulje e 1/3 t
dnimit dnimit
2 raste disa muaj me burgim, ulje 1 rast disa muaj me burgim,
me 1/3 e dnimit dhe aplikim i ulje me 1/3 e dnimit dhe
pezullimit t dnimit me burgim aplikim i pezullimit t
pr nj periudh disavjeare dnimit me burgim pr nj
1 rast disa muaj me burgim, ulje periudh disavjeare
me 1/3 e dnimit 5 raste me dnim me gjob
2 raste dnim me burgim
2 raste me dnim me gjob
Falsifikim 1 rast dnim me burgim dhe ulje 1 rast e pafajshme
dokumentesh me 1/3 e dnimit
4 raste dnim me burgim, gjob
dhe ulje me 1/3 e dnimit dhe
aplikim i dnimit qndrim n
shtpi/pezullim dnimi
Kalim t paligjshm 1 rast gjob dhe ulje e 1/3 s Nuk ka raste
t kufirit shtetror dnimit
Kallzim i rrem 1 rast e pafajshme 1 rast dnim me gjob dhe
ulje me 1/3 e dnimit
Shprdorim detyre 1 rast e pafajshme 6 raste e pafajshme
2 raste pushim shtjeje
Vjedhje 1 rast dnim me burgim39 3 raste dnim me burgim,
2 raste dnim me burgim, ulje me ulje me 1/3 e dnimit dhe
1/3 e dnimit dhe aplikim i vnies aplikim i vnies n prov
n prov
1 rast dnim me burgim dhe ulje
me 1/3 e dnimit
Kombinim Nuk ka raste 2 raste40 dnim me burgim,
i veprave penale ulje me 1/3 e dnimit dhe
aplikim i vnies n prov
1 rast41 dnim me gjob
2 rast42 dnim me burgim dhe
gjob si dhe aplikim t 1/3
ulje dnimi.
1 rast43 disa vite dnimi me
burgim
1 rast44 dnim me gjob dhe
ulje me 1/3 e dnimit.
Prostitucion Nuk ka raste 1 rast dnim me burgim, ulje
me 1/3 e dnimit dhe aplikim
i vnies n prov
1 rast dnim me gjob dhe
ulje me 1/3 e dnimit.

39
Vjedhje e nj frigoriferi dykatsh dhe nj sobe me furr elektrike nga qiradhnsi.
40
Vjedhje duke shprdoruar detyrn, Falsifikim i dokumenteve dhe Shprdorim detyre dhe rasti
tjetr Goditje pr shkak t detyrs dhe Fyerje pr shkak t detyrs.
41
Dhunim banese dhe Fyerje m tepr se nj her.
42
Vjedhje duke shprdoruar detyrn, Falsifikim i dokumenteve nga personi q ka pr detyr ti lshoj
dhe Vjedhje duke shprdoruar detyrn, Falsifikim i dokumenteve.
43
Shkatrrim i prons me eksploziv n bashkpunim dhe Prodhim dhe mbajtje pa leje i armve
luftarake dhe municionit.
44
Largim nga vendi i aksidentit dhe Drejtim i automjetit pa dshmi.
~ 35 ~
 Shkelje t rregullave 1 rast dnim me gjob dhe 1/3 ulje Nuk ka raste
t qarkullimit rrugor dnimi
Plagosje e leht me 1 rast pushim shtjeje Nuk ka raste
dashje
Shkatrrim i prons Nuk ka raste 1 rast dnim me gjob dhe
ulje me 1/3 e dnimit.
1 rast dnim me gjob
Vetgjyqsi Nuk ka raste 1 rast dnim me gjob dhe
ulje me 1/3 e dnimit.
Dhnie e urdhrave Nuk ka raste Pushim shtjeje
arbitrar
Ushtrim t ndikimit t Nuk ka raste 1 rast dnim me burgim, ulje
paligjshm ndaj me 1/3 e dnimit dhe aplikim
personave q ushtrojn i vnies n prov
funksione publike
Prdorim me Nuk ka raste 1 rast dnim me gjob
keqdashje i thirrjeve
telefonike
Shpifje Nuk ka raste 1 rast e pafajshme
Mosdhnie e mjeteve Nuk ka raste 1 rast e pafajshme
pr jetes
Largim nga vendi i Nuk ka raste 1 rast dnim me gjob dhe
aksidentit ulje e dnimit me 1/3

2.2.3.2 Grat n shtjet e gjykuara nga gjykata e shkalls s par

t krimeve t rnda

N paragraft e mposhtm paraqiten edhe t dhnat e shtjeve ku t pandehura jan

gra t gjykuara nga gjykata e shkalls s par e krimeve t rnda pr tri vitet
20082010 dhe pr periudhn janar-gusht 2011. Pr vitin 2008 gjykata ka gjykuar tri
shtje. Po kaq shtje jan gjykuar pr vitin 2009, 2 shtje pr vitin 2010 dhe 6
shtje pr periudhn e siprprmendur pr vitin 2011. Vihet re nj rritje e ndjeshme e
numrit t shtjeve penale me gra t pandehura t gjykuara nga kjo gjykat.

Mosha

Ajo q bie n sy pr moshn e grave t pandehura sht q gjat ktyre katr viteve t
fundit jan grup-moshat e reja ato q mbizotrojn. Nga 16 gra t pandehura, q sht
numri i prgjithshm, 14 prej tyre u prkasin grup- moshave 18-25 vje, 25-35 vje
dhe 35-45 vje, ku peshn m t madhe e mbajn moshat 18-25 dhe 25-35 vje
(62.5% e numrit t prgjithshm), si pasqyrohet edhe n tabeln m posht. Kjo
tendenc e prfshirjes s grave n mosh t re si t pandehura n vepra penale sht
theksuar sidomos gjat vitit 2011.

Mosha Viti 2008 Viti 2009 Viti 2010 Janar-gusht 2011

55-65 vje 0 0 1 grua45 0
45-55 vje 0 0 0 1 grua
35-45 vje 1 grua 2 gra 0 1 grua
25-35 vje 2 gra 2 gra 1 gra 2 gra
18-25 vje 0 0 0 3 gra

45
Nj grua me kombsi t huaj rreth 66 vje.
~ 36 ~
 Arsimimi

Numri i grave q kan prfunduar arsimin e mesm prbjn grupin m t madh t

grave gjat ktyre katr viteve t fundit dhe m pas vijn grat q kan prfunduar
arsimin e lart.

Arsimi Viti Viti Viti Janar-gusht

2008 2009 2010 2011
8-vjear 1 0 0 2 gra
Nuk ka prfunduar arsimin 8-vjear 0 0 0 0
Nuk ka prfunduar arsimin e mesm 0 0 0 0
Arsimi i mesm 2 gra 1 grua 1 grua 2 gra
Nuk ka prfunduar arsimin e lart 0 1 grua 0 0
Arsimi i lart 0 0 0 2 gra
Pa arsim 0 0 0 0
Nuk ka t dhna 0 3 gra 1 grua 0

Gjendja civile

Numri i grave beqare dhe t martuara pr t cilat ka t dhna pr kto vitet e fundit ka
qen pothuajse i barabart me nj tendenc n rritje pr vitin 2011, si paraqitet dhe
m posht.

Gjendja civile Viti Viti Viti Janar-gusht

2008 2009 2010 2011
E martuar 1 0 1 2
Beqare 1 1 0 2
E divorcuar 0 0 0 1
E ve 0 0 0 0
Nuk ka t dhna 0 3 1 2

Gjendja ekonomike, gjendja gjyqsore, mbrojtja ligjore

dhe masa e siguris

Dy nga tri grat e pandehura gjat vitit 2008 kan qen t vetpunsuara dhe pr
njrn prej tyre nuk ka t dhna. Prve nj t dhne q kemi pr nj nga grat e cila
vazhdon studimet e larta dhe, pr rrjedhoj, nuk sht e punsuar pr vitin 2009, nuk
disponohen t dhna t tjera sa i takon gjendjes s tyre ekonomike, ndaj dhe sht e
vshtir t nxjerrsh prgjithsime sa i takon ktij treguesi.

Me prjashtim t nj rasti pr t cilin nuk kemi t dhna, t gjitha grat e tjera t

pandehura gjat gjith ktyre viteve nuk kan qen t dnuara m par. E njjta gj
mund t thuhet pr prfaqsimin e tyre ligjor n gjykat: t gjitha grat pr t cilat ka
t dhna kan pasur avokat personal si prfaqsues t tyre ligjor. Sa i takon mass s
siguris t marr nga gjykata, prve dy rasteve n t cilat grat e pandehura jan
gjykuar n gjendje t lir, pr t gjitha rastet e tjera ato kan pritur vendimin e
gjykats nn masn arrest me burg pa afat.

~ 37 ~
 Akuzat, rrethanat lehtsuese, dnimi i krkuar nga prokuroria
dhe masa e dnimit e gjykats

Nga 14 shtjet e gjykuara, 6 nga akuzat e ngritura jan Trafikim i narkotikve,

i kryer n bashkpunim, nj prej t cilave e mbetur n tentativ. shtjet e tjera jan
lidhur me akuza t ndryshme, si paraqiten edhe n tabeln e mposhtme. Vetm n
nj rast gjykata ka dhn pezullim dnimi dhe vnie n prov t s pandehurs, pra
sht nj prdorim shum i ult i ktyre masave nga ana e gjykats. Nga 14 shtjet e
gjykuara, vetm pr dy prej tyre kemi t dhna pr rrethanat lehtsuese q ka marr
parasysh gjykata, t tilla si gjendja e keqe ekonomike e s pandehurs dhe, n rastin
tjetr, fakti q e pandehura kishte nj t mitur n prgjegjsin e saj; megjithse jan
evidentuar kto rrethana lehtsuese, dnimi q ka dhn gjykata sht i njjt me at
q ka krkuar prokurori i shtjes. Nga 14 shtjet e gjykuara, 6 her prokuroria ka
krkuar nj dnim m t lart se ai q ka dhn prfundimisht gjykata, ndr t cilat
sht edhe nj rast ku gjykata e ka deklaruar t pandehurn t pafajshme.

Lloji
Viti 2008 Viti 2009 Viti 2010 Viti 2011
i veprs penale
Trafikim i 1 rast 10 vjet burgim 1 rast 10 vjet me 1 rast 12 vjet 1 rast 9 vjet
narkotikve, i kryer 1 rast 10 vjet burgim burgim dhe ulje burgim dhe ulje burgim dhe ulje
n bashkpunim dhe ulje me 1/3 me 1/3 e dnimit. dnimi me 1/3 me 1/3 e dnimit
e dnimit. 1 rast 7 vjet
burgim
Trafikim i t 1 rast 7 vjet burgim Nuk ka raste Nuk ka raste Nuk ka raste
miturve dhe ulje me 1/3
e dnimit.
Shtrngim me an Nuk ka raste 1 rast 11 vjet Nuk ka raste 1 rast disa vjet46
t kanosjes ose burgim dhe ulje burgim dhe gjob
dhuns pr dhnien dnimi me 1/3 2 raste disa vjet
e pasuris n burgim, gjob,
bashkpunim pezullim i
dnimit dhe vnie
n prov
Vjedhje me dhun Nuk ka raste Nuk ka raste Nuk ka raste 1 rast
n bashkpunim e pafajshme
Prodhim dhe shitje Nuk ka raste Nuk ka raste Nuk ka raste 1 rast 7 vjet
e narkotikve burgim dhe ulje
dnimi me 1/3
Krkim ose marrje e Nuk ka raste 2 raste disa vite Nuk ka raste Nuk ka raste
shprblimeve pr burgim dhe gjob
procedurat e
birsimit n
bashkpunim
Dhnie ndihme pr
kalim t paligjshm
t kufirit n
bashkpunim
Heqje e paligjshme Nuk ka raste Nuk ka raste Nuk ka raste 1 rast disa vjet
e liris, vetgjyqsi burgim dhe gjob

46
Aty ku nuk jan specifikuar vitet e sakta t dnimit, ai ka qen nga katr e m pak vite dnimi me
burgim.
~ 38 ~
2.2.4 Tendencat kryesore t kriminalitetit n sistemin e burgjeve
dhe vendin q zn grat e dnuara

Pjes e grave n konflikt me ligjin jan dhe grat e paraburgosura t cilat presin
gjykimin e forms s prer nga gjykatat prkatse dhe ato t dnuara n kujdesin e
sistemit t burgjeve. N kt pjes t punimit ravijzohen tendencat e kriminalitetit
bazuar mbi t dhnat zyrtare q vijn nga sistemi i burgjeve n Europ, prfshir dhe
vendin ton. Pr m tepr, kjo pjes e punimit prqendrohet te treguesit kryesor t
profilit t grave n sistemin e burgjeve t cilt lidhen drejtprdrejt me kndvshtrimet
teorike t qasjes s ndjeshme ndaj gjinis. Kto t dhna do t ndihmojn analizn q
do t bhet n kapitujt vijues.

Fillimisht, t dhnat pr popullatn e burgjeve n Europ dhe n Shqipri ofrojn

panoramn e gjer t tendencave t kriminalitetit dhe, m pas, vmendja prqendrohet
te popullata e grave n sistemin e burgjeve dhe na mundson t kuptojm vendin q
zn grat n popullatn e burgjeve.

2.2.4.1 Tendencat dhe t dhnat kryesore pr burgjet n Europ

prfshir Shqiprin

M konkretisht, grafiku nr. 2.2 m posht paraqet gjendjen e popullats totale n

burgjet e Europs pr t kuptuar edhe prqindjen q zn grat n burgje n total pr
secilin nga kto vende, prfshir edhe Shqiprin. Gjithashtu, m posht do t gjeni
edhe grafikun nr. 2.3 q tregon raportin e popullats n burgjet europiane, krahasuar
me totalin e popullats n secilin vend, i cili sht nj tregues i tendencs s
kriminalitetit n shtetet europiane. Referuar ktyre t dhnave, Shqipria radhitet e
31-ta nga 57 vende gjithsej t Europs pr sa i takon popullats n burgje dhe e 22-ta
nga 56 vende t Europs me raportin e popullats n burgje 147/100000 banor
prkundrejt popullats n prgjithsi, e vlersuar 3.2 milion banor sipas vlersimit
t Eurostat n vitin 2010.

~ 39 ~
 Popullata totale e burgjeve n Europ

San Marino
Litenshtein
Monako
Andora
Islande
Islande
Malta
Luksemburg
Qipro
Rep. Serbska
Slloveni
Mali i Zi
Kosova
Bosnja Herc.
Irlanda e Veriut
Maqedoni
Finlande
Estoni
Norvegji
Danimarke
Irlande
Armeni
Shqiperi
Kroaci
Zvicer
Moldavi
Letoni
Suedi
Skoci
Austri
Bullgari
Lituani
Sllovaki
Belgjike
Greqi
Serbi
Portugali
Holande
Hungari
Azerbajxhan
Rep. Ceke
Gjeorgji
Rumani
Bjellorusi
Itali
Gjermani
Spanje
France
Poloni
Angli & Wells
Turqi
Ukraine
Rusi

0 90000 180000

Grafiku nr. 2.2

Burimi: World Prison Brief (ICPS)47

47
Qendra Ndrkombtare pr Studime n Burgje (International Center for Prison Studies), te
http: //www.prisonstudies.org/info/worldbrief/. T dhnat jan t fillimvitit 2012, por duhet mbajtur
parasysh se t dhnat mund t mos jen prditsuar nga shtetet deri n kt periudh.
~ 40 ~
 Raporti i popullats n burgjet n Europ
pr 100000 popullat vendse

Litenshtein
Islande
Finlande
Slloveni
Kosova
Monako
Norvegji
Bosnje-Herc.
Andora
Danimarke
Rep. Serpska
Suedi
Zvicer
Gjermani
Holande
Irlande
Irlande e ver.
Belgjike
Greqi
Austri
Qipro
France
Itali
Maqedoni
Kroaci
Bullgari
Potugali
Luksemburg
Malte
Rumani
Armeni
Shqiperi
Spanje
Skoci
Angli&wells
Hungari
Serbi
Turqi
Moldavi
Sllovaki
Poloni
Rep. Ceke
Mal i Zi
Azerbajxhan
Estoni
Lituani
Letoni
Ukraine
Bjellorusi
Rusi
Gjeorgji

0 350 700

Grafiku nr. 2.3

Burimi: World Prison Brief (ICPS)

Tabela e mposhtme pasqyron t dhnat n vlera absolute dhe n prqindje t

popullats n prgjithsi t burgjeve dhe popullats s grave t dnuara, t shoqruara
me t dhna pr grat e paraburgosura n burgjet e vendeve t Kshillit t Europs.

~ 41 ~
 Tabela nr. 2.5

Numri Numri i grave % e grave t Numri i grave % e grave t huaja Numri % e grave t
i prgjithshm t dnuara dnuara prkun- t huaja prkundrejt i prgjithshm paraburgosura
i t dnuarve (prfshir drejt numrit t (prfshir numrit t i grave t prkundrejt
Vendi (prfshir edhe t prgjithshm edhe t prgjithshm t t paraburgosura numrit t
edhe t paraburgosurat) t t dnuarve paraburgosurat) dnuarave prgjithshm
paraburgosurit) (prfshir edhe t (prfshir edhe t t grave
paraburgosurit) paraburgosurat) t dnuara
Shqipria 4 482 123 2.7 2 1.6 31 25.2
Andorra 68 13 19.1 11 84.6 6 46.2
Armenia 3 989 159 4.0 NA NA 54 34.0
Azerbajxhan 20 470 433 2.1 16 3.7 112 25.9
Belgjik 10 901 440 4.0 129 29.3 163 37.0
Bosnj-Hercegovina 1 619 39 2.4 3 7.7 8 20.5
Republika Srpska 961 20 2.1 2 10.0 3 15.0
Bullgaria 10 028 298 3.0 3 1.0 29 9.7
~ 42 ~

Kroacia 4 891 225 4.6 16 7.1 60 26.7

Qipro 670 39 5.8 28 71.8 13 33.3
Republika eke 22 021 1 189 5.4 68 5.7 162 13.6
Danimarka 3 721 178 4.8 52 29.2 82 46.1
Estonia 3 555 195 5.5 85 43.6 45 23.1
Finlanda 3 589 241 6.7 11 4.6 39 16.2
Franca 66307 2 321 3.5 521 22.4 723 31.2
Gjermania 73 263 3 918 5.3 761 19.4 606 15.5
Hungaria 16 459 1 065 6.5 36 3.4 92 8.6
Islanda 11 833 598 5.1 267 44.6 237 39.6
Irlanda 3 919 129 3.3 30 23.3 24 18.6
Italia 63 981 2 740 4.3 1 196 43.6 1 372 50.1
Letonia 6 999 415 5.9 8 1.9 135 32.5
Lihtenshtein 7 0 0.0 0 0.0 0 0.0
Lituania 8 295 353 4.3 2 0.6 35 9.9
 Numri Numri i grave % e grave t Numri i grave % e grave t huaja Numri % e grave t
i prgjithshm t dnuara dnuara prkun- t huaja prkundrejt i prgjithshm paraburgosura
i t dnuarve (prfshir drejt numrit t (prfshir numrit t i grave t prkundrejt
Vendi (prfshir edhe t prgjithshm edhe t prgjithshm t t paraburgosura numrit t
edhe t paraburgosurat) t t dnuarve paraburgosurat) dnuarave prgjithshm
paraburgosurit) (prfshir edhe t (prfshir edhe t t grave
paraburgosurit) paraburgosurat) t dnuara
Luksemburgu 679 32 4.7 23 71.9 14 43.8
Malta 494 28 5.7 NA NA 23 82.1
Moldavia 6 769 418 6.2 5 1.2 129 30.9
Monako 23 2 8.7 2 100.0 2 100.0
Holanda 11 629 725 6.2 195 26.9 333 45.9
Norvegjia 3 285 208 6.3 48 23.1 54 26.0
Polonia 84 003 2 697 3.2 NA NA NA NA
Portugalia 11 099 613 5.5 196 32.0 177 28.9
Rumania 27 028 1 268 4.7 11 0.9 139 11.0
~ 43 ~

San- Marino 2 0 0.0 0 0.0 0 0.0

Serbia 10 262 324 3.2 14 4.3 105 32.4
Sllovakia 9 170 474 5.2 5 1.1 74 15.6
Sllovenia 1 365 64 4.7 7 10.9 15 23.4
Spanja 67 986 5 391 7.9 2 156 40.0 1 328 24.6
Katalonia 10 356 722 7.0 275 38.1 170 23.5
Suedia 7 147 374 5.2 NA NA 92 24.6
Zvicra 6 084 374 6.1 NA NA 138 36.9
Ish-Republika Jug.
e Maqedonis 2 461 63 2.6 4 6.3 9 14.3
Turqia 115 540 4 150 3.6 244 5.9 1 803 43.4
Ukraina 146 394 7 742 5.3 NA NA 1 463 18.9
MB: Angli & Wells 83 454 4 296 5.1 838 19.5 554 12
Mesatarja 4.9 21.6 28.6

Burimi: Kshilli i Europs, SPACE I 2009

Mesatarja sht rreth 29% e grave t paraburgosura q presin nj vendim t forms s
prer t gjykats, q luhatet nga 8.6% t grave t paraburgosura n Hungari deri me
50% t tyre n Itali dhe 82.1% e tyre n Malt. Danimarka, Holanda dhe Islanda
duken se kan nj prqindje t konsiderueshme t grave q presin vendimin e forms
s prer. Edhe Shqipria ka nj prqindje jo t pakt t grave t paraburgosura
(25.2%) prkundrejt rreth 75% t grave t dnuara me burgim.

Ndrsa grafiku nr. 2.4 na njeh me prqindjet q z popullata e grave n popullatn

totale n burgjet europiane. Tendencat e ksaj prqindjeje n pothuajse t gjitha
vendet europiane ka ardhur n rritje megjithse prkundrejt totalit t popullats n
burgje pr secilin vend, grat vazhdojn t zn nj prqindje t vogl. N do sistem
burgu, n mbar Europn dhe jo vetm, prqindja e grave n burg luhatet nga 2 deri
n 10%, si tregon edhe tabela nr. 2.5 dhe grafiku nr. 2.4 m posht.

Popullata e grave n burgje

Mal i Zi
Rep. Serpska
Azerbajxhan
Kosova
Bosnje-Herc.
Maqedoni
Irlande e Ver.
Shqiperi
Bullgari
Poloni
Serbi
France
Turqi
Irlande
Slloveni
Belgjike
Armeni
Itali
Danimarke
Rumani
Lituani
Kroaci
Angli&Wells
Greqi
Gjeorgji
Islande
Zvicer
Sllovaki
Skoci
Portugali
Luksemburg
Gjermani
Suedi
Letoni
Norvegji
Estoni
Qipro
Ukraine
Moldavi
Hungari
Rep. Ceke
Austri
Finlande
Malta
Holande
Spanje
Bjellorusi
Rusia

0% 10% 20%

Grafiku nr. 2.4

Burimi: World Prison Brief (ICPS)

Pr t kuptuar zhvillimet e popullats n burgjet shqiptare prgjat viteve 20002009

po paraqesim t dhnat e mposhtme:
a) Numri i prgjithshm i t dnuarve (prfshir edhe t paraburgosurit) n
1 shtator pr secilin vit (burimi SPACE I): Vihet re se popullata e t
~ 44 ~
 dnuarve sht trefishuar nga viti 2000 deri n vitin 2009. Sipas t dhnave
t paraqitura n grafikun nr. 1 m sipr ky numr ka arritur 4689 t dnuar,
prfshir edhe t paraburgosurit dhe kjo prbn nj rritje t leht pr vitin
2010, krahasuar me vitin 2009.
b) Raporti i popullats n burgje pr 100, 000 banor, n 1 shtator pr secilin vit
(burimi SPACE I): Raporti i popullats n burgje pr 100000 banor n vend
sht rritur m shum se trefish. Edhe pr kt tregues, pr vitin 2010 ka nj
rritje t raportit nga 14.7 n 147/100000 banor.
c) Ndryshimi nga viti 2000-2009 = zhvillimet (n prqindje) e raportit t
popullats n burgje nga viti 2000 deri n vitin 2009. Pikrisht kjo rritje
krahasimore arrin n 223.5%.
d) Ndryshimi nga viti 2008-2009 = zhvillimet (n prqindje) e raportit t
popullats n burgje nga viti 2008 deri n vitin 2009; rritja me 1.1% tregon
tendencn e rritur t kriminalitetit n vend.

Tabela nr. 2.6

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Vendi

a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) a) b) c) d)
Shqipria

109.3

122.4

139.3

140.7

223.5
1467

1635

1785

3425

3884

5041

4482
43.5

48.1

52.5

1.1
Burimi: Kshilli i Europs, SPACE I 2009

Kjo popullat akomodohet n 21 institucione penale. 1.3% t ksaj popullate e

prbjn t miturit e dnuar dhe t paraburgosur, 2.7% e prbjn grat e dnuara dhe
t paraburgosura dhe 1% e zn personat e dnuar dhe t paraburgosur me kombsi t
huaj. Bazuar mbi vlersimin zyrtar t kapacitetit t institucioneve n sistemin e
burgjeve i cili sht 438048 pr vitin 2010, vihet re nj mbipopullim i cili arrin pr
kt vit te 1%. Pr vitin 2010 t paraburgosurit prbjn 33.6% t numrit t
prgjithshm t personave t dnuar me heqje lirie.

Vlen t theksohet se pr efekt krahasueshmrie t t dhnave t Shqipris me vendet

e tjera europiane jan prdorur t dhnat e burimeve ndrkombtare t raportuara nga
vet shtetet. N disa raste ka shifra zyrtare t ndryshme n vjetart statistikor t
Ministris s Drejtsis shqiptare dhe t dhnave zyrtare pr Shqiprin n burimet
ndrkombtare t lartprmendura. Kjo vjen si pasoj e variablave t ndryshm t
prdorur, si p.sh., vlersimet pr nj shtrirje kohore t caktuar apo vlersim t
treguesit n nj dit t caktuar t vitit etj.

48
Qendra Ndrkombtare pr Studime n Burgje (International Center for Prison Studies) te
http: //www.prisonstudies.org/info/worldbrief/. World Prison Brief (ICPS), t dhnat e prditsuara n
vitin 2010 nga autoritetet shqiptare.
~ 45 ~
Pjesa vijuese e kapitullit prqendrohet te popullsia e grave n paraburgim dhe burgje
dhe profili i tyre.

2.2.4.2 Cili sht profili i grave n institucionet e paraburgimeve

dhe t burgjeve shqiptare?

2.2.4.2.1 Disa t dhna t prgjithshme pr grat e dnuara

n vitet e fundit

Duke iu referuar t dhnave zyrtare t Ministris s Drejtsis pr gjat gjith vitit

2010, numri i t dnuarave femra krahasuar me t dnuarit n prgjithsi sht n
shifra t ulta: 549 t dnuara ose 7% e numrit t prgjithshm t t dnuarve49.
Krahasuar me t dnuarat femra t vitit 2009, kemi nj rritje t t dnuarave nga kjo
kategori shoqrore me 34 t dnuara m shum, me 8 t dnuara m pak se n vitin
2008, me 94 t dnuara m shum se n vitin 2007, me 16 t dnuara m shum se n
vitin 2006, me 55 t dnuara m shum se n vitin 2005 dhe 187 t dnuara m shum
se n vitin 2004.

Nga 549 t dnuara gjat vitit 2010, 336 jan dnuar pr krime dhe 213 pr
kundrvajtje penale, pra 61% e tyre jan dnuar pr krime dhe 39% pr kundrvajtje
penale. N krahasim me vitin 2009, numri i femrave q kan kryer krime ka zbritur
(nga 65% t dnuara pr krime n vitin 2009, n 61% t dnuara pr krime n vitin
2010)50.

N mnyr tabelare dhe grafike, t dnuarat femra pr disa vite t fundit paraqiten si
vijon:

Tabela nr. 2.7

Viti Viti Viti Viti Viti Viti Viti Viti

T dnuara femra
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Pr krime 239 258 328 366 325 361 377 336

Pr kundrvajtje 44 104 166 167 130 196 178 213

Totali 283 362 494 533 455 557 515 549

Burimi: Ministria e Drejtsis, Vjetari statistikor 2010

49
Kjo prqindje sht llogaritur prkundrejt numrit t prgjithshm t t dnuarve pr gjith vitin 2010,
ndrsa t dhnat e raportuara m lart i referohen nj dite t caktuar t vitit.
50
Vjetari statistikor 2010 i Ministris s Drejtsis, botim i Ministris s Drejtsis, 2008, f. 86.
~ 46 ~
 Grafiku nr. 2.5
Burimi: Ministria e Drejtsis, Vjetari statistikor 2010

N Vjetarin e Ministris s Drejtsis pr vitin 2010 mungon informacioni pr llojet e

krimeve dhe kundrvajtjeve penale t kryera nga grat. Ndrsa pr vitin 2009,
Ministria e Drejtsis raporton se edhe pr kt vit, ashtu si edhe gjat vitit 2008, si
do shihet m posht, numrin m t madh t t dnuarave femra e prbjn ato pr
veprn penale t prostitucionit, q jan 37 t dnuara; pr veprat penale t
falsifikimit t letrnjoftimeve, pasaportave ose vizave, q jan 23 t dnuara; pr
veprn penale t falsifikimit t dokumenteve, 36 t dnuara; pr veprat penale t
falsifikimit t vulave, stampave ose formularve, 10 t dnuara; pr veprn penale
t mashtrimit, 33 t dnuara; pr veprn penale t vjedhjes, q jan 32 t dnuara;
pr veprn penale t shprdorimit t detyrs, 24 t dnuara; pr veprat penale t
kallzimit t rrem, 17 t dnuara; pr veprat penale t tregtimit dhe transportimi
t mallrave q jan kontraband, 8 t dnuara etj.

Pr vitin 2008, pr veprn penale t prostitucionit jan dnuar 47 gra, pr veprat

penale t falsifikimit t letrnjoftimeve, pasaportave ose vizave dhe t falsifikimit
t dokumenteve jan dnuar 73 gra, pr veprn penale t vjedhjes jan 42 t
dnuara, pr veprn penale t mashtrimit jan 30 t dnuara, pr veprn penale
dmtime t tjera me dashje jan 54 t dnuara ose rreth 28% e gjith t dnuarave
pr kundrvajtje penale.

Pr t br t mundur evidentimin e tendencs s natyrs s krimeve dhe

kundrvajtjeve penale t kryera nga grat e dnuara n vite, po sjellim n vmendje t
lexuesit se pr vitin 2005 numri m i madh i t dnuarave femra jan pr veprn
penale t falsifikimit t dokumenteve, 123 t dnuara; pr veprn penale t
vjedhjes, 35 t dnuara; pr veprn penale t shprdorimit t detyrs, 22 t
dnuara; pr veprn penale t vrasjes, 13 t dnuara; pr veprn penale dmtime te
tjera me dashje jan 62 t dnuara ose 37% e gjitha t dnuarave pr kundrvajtje.

Nga vshtrimi krahasues i ktyre t dhnave evidentohet se gjat viteve 2008 dhe
2009 vepra penale e kryer m shum ka qen prostitucioni; pr vepra t tjera penale,
si mashtrim, vjedhje, shprdorim detyre, t kryera gjat ktyre dy viteve, krahasuar

~ 47 ~
me vitin 2005, jan pak a shum n shifra t prafrta q luhaten leht, ndrsa pr
veprn penale falsifikim dokumentesh ka nj tendenc n ulje t shifrave pr 2009-n,
krahasuar me vitin 2005, ashtu sikurse kemi nj tendenc n ulje t shifrave t veprs
penale t vrasjes pr vitin 2009, krahasuar me vitin 2005. Nga analizimi i ktyre t
dhnave t prgjithshme t Ministris s Drejtsis rikonfirmohet gjetja se grat
e dnuara kryejn m shum vepra penale jo t dhunshme, krahasuar me ato t
dhunshme.

Me ngritjen dhe funksionimin e institucionit t shrbimit t provs, nga qershori i vitit

2009 filluan t zbatohen alternativat e dnimit me burgim. Sipas t dhnave zyrtare t
shrbimit t provs51, pr periudhn qershor 2009-dhjetor 2011 grat nn mbikqyrjen
e shrbimit t provs jan gjithsej 412, prkundrejt 3787 personave t dnuar. Grat
prbjn rreth 10.8% t numrit t prgjithshm t personave t dnuar me heqje lirie
q jan vn n mbikqyrjen e ktij shrbimi.

M konkretisht, numri i prgjithshm i t dnuarave gra q ka pr mbikqyrje

institucioni i shrbimit t provs, paraqitet si m posht:

Tabela nr. 2.8

Periudha 1.6.2009 1.12.2011 Totali

Total mbikqyrje 412
Prfunduar 63
Akt. mbikqyrjeje 349
T mitura 14
Neni 58 i Kodit penal Gjysmliria 0
Neni 59 i Kodit penal Pezullimi i ekzekutimit t vendimit me burgim
dhe vnia n prov 389
Neni 59/a i Kodit penal Qndrimi n shtpi 8
Neni 63 i Kodit penal Pezullimi i ekzekutimit t vendimit me burgim
dhe detyrimi pr kryerjen e nj pune n interes publik 11
Neni 64 i Kodit penal Lirim me kusht 4

Burimi: Institucioni i shrbimit t provs, dhjetor 2011.

Megjithse tendenca e numrit t grave t dnuara t cilat jan vn n mbikqyrje t

shrbimit t provs ka ardhur n rritje, mbetet e domosdoshme q organet e gjyqsorit
t bjn nj politik penale m fleksibl pr grat e pandehura n proceset penale
duke marr parasysh karakteristikat e veanta t grave rast pas rasti, si: rrezikshmria
e ult shoqrore, prgjegjsit e tyre prindrore ndaj fmijve, sidomos ndaj atyre t
moshs s mitur, kushtet e kqija ekonomike etj.

Vlen t ndalemi edhe te numri i vogl i grave q kan prfituar nga lirimi me kusht
pr periudhn 20092011. Sipas Kodit penal, neni 64: I dnuari me burgim mund t
lirohet me kusht, nga vuajtja e dnimit, vetm pr arsye t veanta, nse me sjelljen

51
Sipas e-mail-it t dats 19.12. 2011 t znj. Ersida Mulkurti, specialiste n institucionin e Shrbimit t
Provs.
~ 48 ~
dhe punn e tij tregon se me dnimin e vuajtur i sht arritur qllimit pr edukimin e
tij, si edhe ka vuajtur:
- jo m pak se gjysmn e dnimit t dhn pr kundrvajtje penale,
- jo m pak se 2/3 e dnimit t dhn pr krime me masn e dnimit gjer n 5 vjet,
- jo m shum se e dnimit t dhn pr krime me masn e dnimit nga 525 vjet.

N masn e dnimit t vuajtur nuk llogaritet koha e prfituar me amnisti ose falje.
Nuk lejohet lirimi para kohe me kusht pr t dnuarin prsrits pr krime t kryera
me dashje. Lirimi para kohe me kusht revokohet nga gjykata kur i dnuari pr nj
vepr penale t kryer me dashje, gjat kohs s kushtit, kryen nj vepr tjetr penale
me dashje, po aq t rnd ose m t rnd se e para, duke u zbatuar dispozitat pr
bashkimin e dnimeve.

Duke pasur parasysh se grat e dnuara q sot gjenden n institucionin penal t

burgut, n nj pjes t konsiderueshme t tyre kan marr dnime afatgjata nga
1025 vjet (n pjesn m posht do t evidentohet se n Shqipri 64.5% e numrit t
prgjithshm t grave t dnuara qndrojn nga 1025 vjet n burg), sjellim n
vmendje se ato duhet t qndrojn pr nj koh t gjat n burg pr t prfituar nga
kjo dispozit e Kodit penal.

Po ti referohem rekomandimit (2003) 22 t Kshillit t Ministrave t shteteve antare

t Kshillit t Europs te parimet e prgjithshme, pika 6, thuhet se Minimumi i kohs
s vuajtjes s dnimit, pr t fituar lirimin me kusht, nuk duhet t jet kaq i gjat, sa
qllimi pr lirim me kusht nuk mund t arrihet. Ky parim inkurajon q minimumi i
qndrimit n burg t jet i arsyeshm, q t ket kuptim lirimi me kusht i cili synon t
ndihmoj t dnuarin pr t br transicionin nga jeta e burgut n at t nj qytetari q
i bindet ligjit n komunitet, prmes kushteve t mbikqyrjes pas lirimit, q
kontribuojn n sigurin publike dhe n zvoglimin e krimit n komunitet52.

Duke pasur parasysh kt parim, mendoj se minimumi i kohs s qndrimit n burg

prpara se t dnuarit ti lind e drejta e krkess pr lirim me kusht sipas Kodit penal
shqiptar sht e lart pr faktin q grat me dnime t gjata, n pjesn m t madhe t
tyre, jan dnuar pr kryerjen e veprs penale t vrasjes s ish-bashkshortve t tyre.
Pr m tepr, ky rekomandim inkurajon q kriteret t cilat duhet t plotsoj i dnuari
pr lirimin me kusht t jen t realizueshme. Mungesa e mundsive pr pun n liri
nuk duhet t prbj shkak pr refuzimin ose shtyrjen e lirimit me kusht. Prpjekje
duhen br pr t gjetur forma t tjera t okupimit. Mungesa e nj akomodimi t
rregullt nuk duhet t prbj shkak pr refuzim apo shtyrje t lirimit me kusht. N
raste t tilla duhet rregulluar nj akomodim i prkohshm53.

Nga intervistat me grat e dnuara dhe me personelin e institucionit t burgut Ali

Demi ku mbahen grat e dnuara, evidentohet se, shpeshher, mungesa e akomodimit
t rregullt sht br shkak pr mosdhnien e lirimit me kusht ose mosdhnien e
mundsis pr aplikim pr lirimin me kusht54.

52
Rekomandimi (2003) 22 i Kshillit t Ministrave t shteteve antare t Kshillit t Europs, pika 1 te
parimet e prgjithshme.
53
Po aty, Kapitulli IV, pika 19.
54
Sipas intervistave me punonjsit e kujdesit social n kt institucion si edhe sipas pohimeve t grave
t dnuara n shtator 2011.
~ 49 ~
 2.2.4.2.2 Grat n sistemin e burgjeve shqiptare
Numri i prgjithshm i t dnuarve n burgjet shqiptare n shtator 2011 ka qen
470555 nga t cilt 91 gra t paraburgosura dhe t dnuara. Grat e paraburgosura t
cilat presin t gjykohen nga gjykatat prkatse dhe ato pr t cilat nuk sht marr nj
vendim gjyqsor i forms s prer, jan vendosur n institucionin e paraburgimit (IP)
Jordan Misja, Tiran. Sipas t dhnave zyrtare t shtatorit 2011 ishin 28 gra t
paraburgosura56.

Grat e dnuara me vendim t forms s prer jan vendosur n institucionin e

ekzekutimeve t dnimeve penale (IEVP) Ali Demi, Tiran. N fillimin e shtatorit
2011 ishin 62 gra t dnuara57.

N paragraft n vijim paraqiten karakteristikat e grave t paraburgosura dhe t

dnuara t cilat jan evidentuar nga studimi i dosjeve t tyre ligjore, regjistrave dhe
dosjeve t tjera me t dhna relevante n dy institucionet si edhe nprmjet metods
s intervistimit t tyre bazuar mbi pyetsor t strukturuar pr grat e paraburgosura
dhe t dnuara si edhe pr personelin e institucioneve.

Mosha

Tabela m posht tregon grup-moshat e grave q jan n paraburgim dhe burg n

vendin ton:

Tabela nr. 2.9

Mosha IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

Mbi 65 vje 2 gra
55-65 vje 3 gra 7 gra
45-55 vje 6 gra 13 gra
35-45 vje 10 gra 28 gra
25-35 vje 6 gra 9 gra
18-25 vje 5 gra 3 gra

Burimi: T dhnat zyrtare t institucioneve penale, shtator 2011.

Shifrat evidentojn se shumica e grave t paraburgosura dhe ato t dnuara u prkasin

grup-moshave 35-45 vje (45% e t dnuarave dhe 35.7% e t paraburgosurave),
45-55 vje (20.9% e t dnuarave dhe 21.4% e t paraburgosurave), 25-35 vje
(14.5% e t dnuarave dhe 21.4% e t paraburgosurave). Kto gra t ktyre
grup-moshave tashm kan prgjegjsit e tyre familjare dhe, n shumicn e rasteve,
edhe prgjegjsi prindrore. Grat e ksaj moshe jan aktive pr pun n kontributin
q japin nga ana ekonomike n familje etj. M posht analiza do t sjell n
vmendjen e lexuesit edhe faktort e tjer social dhe ekonomik t profilit konkret t
ktyre grave. Ndrkoh vihet re se n paraburgim ka nj prqindje m t lart t grave

55
T dhnat zyrtare t marra nga Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve, shtator 2011.
http: //www.dpbsh.gov.al/?fq=brenda&m=shfaqart&aid=272
56
Sipas t dhnave zyrtare t IP-s Jordan Misja, Tiran, n datn 31 gusht 2011.
57
Sipas t dhnave zyrtare t IEVP-sAli Demi, Tiran, n datn 31 gusht 2011.
~ 50 ~
t moshs s re 18-25 vje (17.8%) prkundrejt 4.8% t ksaj grup-moshe n burg,
tregues ky i fillimit t nj tendence t prfshirjes s grave t reja n kriminalitet kto
vite t fundit. Si do ta shohim konkretisht m posht, kjo karakteristik sht shum
e prhapur n popullsin e grave n burgjet europiane. Ndrsa nj tendenc pothuajse
tipike shqiptare sht fakti q n paraburgim dhe burg jan rreth 12% e grave q i
takojn grup-moshs 55-65 vje dhe disa edhe moshs mbi 65 vje. Arsyet pse kjo
mosh relativisht e thyer e grave sht n burgje do t analizohet m n hollsi n
vijimsi kur t analizohen llojet e veprave penale t ktyre grave. Prgjithsisht jan
gra t cilat kan prjetuar dhun sistematike kryesisht nga ish-bashkshortt dhe n
nj moment kan kryer veprn penale t vrasjes kundrejt tyre. Ka midis tyre gra q
jan dnuar pr mbjellje dhe kultivim t lndve narkotike kryesisht pr t mbajtur
ekonomikisht familjen, por n disa raste edhe pr t marr prsipr kt vepr penale
q mund ta ken kryer pjestart meshkuj t familjes58. Si do t shihet m tej, kto
jan fenomene pak t njohura mes popullats s grave n burgjet europiane.

Arsimimi

Tabela nr. 2.10

Arsimi IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

8-vjear 2 gra 27 gra
Nuk ka prfunduar arsimin 8-vjear 3 gra 8 gra
Nuk ka prfunduar arsimin e mesm 4 gra 7 gra
Arsimi i mesm 1 gra 7 gra
Nuk ka prfunduar arsimin e lart 2 gra Nuk ka
Arsimi i lart 4 gra 3 gra
Pa arsim 1 4 grua
Nuk ka t dhna 11 gra59 6 gra

Burimi: T dhnat zyrtare t institucioneve penale, shtator 2011.

31.5% e grave t paraburgosura dhe t dnuara kan vetm arsim 8-vjear, rreth 12%
e tyre jan vetm me disa klas shkoll, po kaq jan grat q nuk kan prfunduar
arsimin e mesm, 8.6% e grave kan prfunduar shkolln e mesme e po kaq kan
prfunduar arsimin e lart, ndrkoh q rreth 5.5% jan pa arsim. Vlen t theksohet se
nj tendenc q vihet re sht se rreth 10% e grave jan ose me arsim t lart, ose jan
duke e prfunduar at. Pra ka nj tendenc n rritje t grave t arsimuara t cilat
prfshihen n kriminalitet, krahas tendencs tradicionale q shumica e ktyre grave
kan nj profil t ult arsimor.

Gjendja civile dhe e kaluara familjare e grave

Si vihet re edhe nga t dhnat e tabels m posht, rreth 44.5% e prbjn grat e
martuara, 24.6% grat beqare dhe 18.5% grat e divorcuara. Rreth 10% e grave jan

58
Disa gra e kan shprehur kt fakt gjat intervistimit t tyre.
59
N institucionin e paraburgimit jan intervistuar 17 gra nga 28 gjithsej q kan qen n at moment
n paraburgim. Pr kt pjes t grave ishte i pamundur intervistimi se ishin n pun ose vuanin nga
probleme mendore dhe e kishin t vshtir intervistimin. Pra t kuptohet ky interpretim kur thuhet se
nuk ka t dhna.
~ 51 ~
divorcuar kryesisht pr arsye se kan kryer nj vepr penale dhe jan vendosur n
institucionin penal60.

Gjendja civile IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

E martuar 7 29 gra
Beqare 7 13 gra
E divorcuar 3 12 gra
E ve 0 8 gra
Nuk ka t dhna 11 0

93.2% e t gjitha grave kan fmij nga martesat e tyre dhe n po kaq prqindje kan
dy ose m shum fmij n mosh adoleshente. N 45% t rasteve fmijt kan
ndenjur me baban. N 15% t rasteve fmijt jan shprndar n shtpit e fmijve
t ndryshme nga Veriu n Jug t vendit. N shum raste edhe fmijt e nj nne jan
vendosur n shtpi fmijsh t cilat jan shum larg gjeografikisht nga njra-tjetra. N
11% t rasteve, pr fmijt e gruas s dnuar kujdesen prindrit e saj, q shpesh jan
t moshuar dhe n gjendje t keqe ekonomike pr tiu prgjigjur nevojave t fmijve
n rritje. N disa raste fmijt jetojn vetm fare, pa asnj njeri tjetr n shtpin e
tyre61. Pr nj rast t till po citoj shqetsimin e nj prej t intervistuarave, fmijt e s
cils jetonin vetm: Kam frik se mos mi prdhunon dikush fmijt. Pothuajse t
gjitha grat e martuara t cilat kishin kryer veprn penale t vrasjes s bashkshortve
ose n ndonj rast t ndonj familjari, kan pasur lidhje t gjata martesore. E njjta gj
mund t thuhet edhe pr ato raste kur grat jan divorcuar. Ato kan prjetuar dhun
sistematike fizike dhe/ose psikologjike si edhe kan jetuar n t shumtn e rasteve me
bashkshort t paprgjegjshm ndaj familjes dhe fmijve t tyre, pasi kohn e
kalonin me pije dhe/ose lojra bixhozi etj. N rreth 5% t rasteve, prpara burgosjes
s tyre, grat jan kujdesur pr fmij me probleme mendore. N pjesn m t madhe
t rasteve grat kan jetuar n familje t mdha me shum fmij dhe me prindrit dhe
t afrmit e bashkshortit dhe kan qen ato q kan mbajtur peshn e familjes, prve
rritjes dhe kujdesit ndaj fmijve t tyre.

Gjendja ekonomike

Si vihet re edhe n tabeln m posht, rreth 45.5% e gjith grave pr t cilat kemi t
dhna, kan qen t papuna prpara se t paraburgoseshin, ndrsa rreth 44% e tyre
kan qen t punsuara. Grat e papuna, n pothuajse t gjitha rastet, nuk prfitonin
nga ndihma sociale dhe ishin t varura ekonomikisht nga ish-bashkshortt ose
bashkshortt e tyre. Pyetjes pse nuk kishin krkuar t prfitonin nga ndihma sociale,
pothuajse t gjitha i jan prgjigjur se procedurat kan qen t gjata dhe burokratike.
N disa raste ato nuk kan pasur njohuri si duhej krkuar ndihma ekonomike ose
bashkshortt e tyre i kan pasur shum xheloz pr ti lejuar ato t dilnin nga shtpia.

60
Vetm nj numr shum i vogl i tyre jan divorcuar koh m par se t burgoseshin.
61
Rasti i A.P sht rasti m flagrant kur t katr fmijt jetojn vetm n nj kasolle t mjerueshme dhe
pa mbrojtje ose ndihm nga strukturat shtetrore.
~ 52 ~
 Gjendja ekonomike IP Jordan Misja IEVP Ali Demi
E papun 7 gra 28 gra
E punsuar 7 gra 27 gra
T tjera (studente/pensioniste) 3 3 gra
Nuk ka t dhna 11 gra 4 gra

Vlen t evidentohet se nga intervistat me grat e paraburgosura dhe t dnuara doli se

nj numr i konsiderueshm i tyre (rreth 83% e t gjitha grave t punsuara) ishin
punsuar n treg t zi, duke mos prfituar kshtu as vite pensioni dhe as prfitime
shndetsore dhe sociale. Shum prej t punsuarave bnin pun t vshtira krahu n
bujqsi, deri edhe n ndrtim.

Gjendja gjyqsore

Vihet re se ka nj numr shum t vogl t grave (rreth 11% t numrit t prgjithshm

t grave) q jan prsritse t veprave penale. Pra, dukuria e recidivizmit te grat e
dnuara nuk prbn ende shqetsim pr sistemin e burgjeve shqiptare, krahasuar me
tendencat e sistemit t burgjeve europiane t cilat tregojn se ka nj numr t
konsiderueshm t grave t dnuara t cilat jan prsritse, si do t shihet m tej n
kapitull.

Gjendja gjyqsore IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

E padnuar m par 23 gra 57 gra
E dnuar 5 gra 5 gra
Nuk ka t dhna 0 0

Veprat penale

T dhnat n tabeln e mposhtme tregojn se n rreth 40% t rasteve grat jan

akuzuar ose jan dnuar pr veprat penale kundr jets, t kryera me dashje dhe, n
disa raste, n bashkpunim si edhe n kombinim me kryerjen e veprave t tjera penale
pr t cilat jepen m shum detaje m posht. Kjo prqindje e konsiderueshme mbetet
shqetsuese pr vet natyrn e ktyre veprave penale t cilat kan pasoja t rnda, si
sht humbja e jets s nj qytetari. Ndrkoh, nga intervistimi i grave evidentohet se
pothuajse n numrin m t madh t rasteve kur kan kryer kto vepra, kto gra kan
qen viktima t dhuns sistematike kryesisht nga ish-bashkshortt e tyre n nj
martes disavjeare. Gjat intervistave ato kan treguar se edhe fmijt e tyre ishin jo
vetm dshmitar t dhuns dhe t sjelljeve agresive ndaj nns s tyre, por
shpeshher ishin edhe vet ata viktima t dhuns fizike. Rasti m flagrant ishte ai i t
dnuars P.M....Burri pinte dhe m rrihte rregullisht, -pohoi ajo.- Jam martuar me t
q kur isha 15 vje. Un e kam duruar gjith jetn dhunn e tij, por ai mi dhunonte
edhe fmijt, jo vetm mua... Edhe vajzn q ka qen n burg e ka hedhur nga kati i
dyt. E kam denoncuar n polici, por ai u jepte raki policve t zons, ndaj ata nuk e
preknin. Edhe djalin desh ma ka vrar me spat....

Pr peshn q zn veprat e tjera penale, vihet re se 15.2% t ktyre veprave penale e

zn ato kundr moralit dhe dinjitetit, kryesisht prostitucion, shfrytzim prostitucioni,
ushtrim prostitucioni etj., vepra penale kto t kryera nga grat q kan pasur
tendenc n rritje vitet e fundit, si u evidentua nga t dhnat e krahasuara t
~ 53 ~
Ministris s Drejtsis. Rreth 9.8% jan veprat penale kundr pasuris edhe n sfern
ekonomike; 8.6% e zn veprat penale t mashtrimit; 7.6% e zn veprat penale
kundr rendit dhe siguris publike, ndrsa veprat e tjera penale zn nj vend t vogl
n panoramn e veprave penale t kryera nga grat, si mund t shihet m posht:

Lloji i veprs penale IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

Krime kundr jets t kryera 6 gra: katr prej t cilave 7 gra pr vrasje me dashje, mes
me dashje62 t akuzuara pr vrasje tyre dy n bashkpunim
me dashje dhe dy prej 4 pr vrasje n rrethana
tyre pr vrasje n cilsuese, mes tyre nj n
rrethana cilsuese bashkpunim
7 gra pr vrasje me paramendim
mes tyre 4 n bashkpunim
1 grua pr kanosje
Vepra penale kundr pasuris 5 gra 3 gra, nga t cilat dy n
dhe n sfern ekonomike 1 grua pr vjedhje me bashkpunim
dhun n tentativ dhe
n bashkpunim
Mashtrim 2 gra 6 gra
Vepra penale kundr moralit 4 gra 10 gra
dhe dinjitetit63
Vepra penale kundr rendit 2 gra 5 gra, dy prej t cilave e kan
dhe siguris publike64 kryer veprn penale n
bashkpunim
Falsifikim i monedhave 1 grua Nuk ka raste
Ndihm pr kalim t 1 grua Nuk ka raste
paligjshm t kufirit shtetror
Kallzim i rrem 1 grua Nuk ka raste
Trafikim i fmijve n Nuk ka raste 4 gra, t gjitha n bashkpunim
bashkpunim n kryerjen e veprs penale
Falsifikim i dokumenteve 1 grua 1 grua
Veprime q pengojn Nuk ka raste 1 grua
zbulimin e s vrtets
Kombinim i veprave penale 5 gra65 12 raste66

62
Midis t tjerave prmendim veprat penale pr t cilat disa nga grat jan akuzuar ose jan dnuar: Neni
76 i Kodit penal (KP) Vrasje me dashje; neni 77 i KP Vrasje me dashje n lidhje me nj krim tjetr;
neni 78 i KP Vrasje me paramendim; neni 79 i KP Vrasje n rrethana t tjera cilsuese. Rastet e tjera
t vrasjes, por n kombinim me nj vepr tjetr penale, prfshihen te kombinimi i veprave penale.
63
N kt grup t veprave penale prfshihen mes t tjerash ato t ktyre neneve t Kodit penal: neni 113
Prostitucioni, neni 114 Shfrytzim prostitucioni, neni 114/a Shfrytzimi i prostitucionit n rrethana
rnduese, neni 114/b Trafikimi i femrave etj.
64
N kt grup t veprave penale prfshihen mes t tjerash kto nene t Kodit penal: neni 278 Prodhimi
dhe mbajtja pa leje e armve luftarake dhe municioneve, neni 283/a Trafikim i narkotikve, neni 284
Kultivimi i lndve narkotike etj., vepra pr t cilat jan akuzuar/dnuar grat.
65
Prodhim dhe mbajtje pa leje e armve luftarake dhe municionit dhe kundrshtimi dhe goditja e
gjyqtarit; raste t tjera jan: vrasje n rrethana cilsuese dhe mbajtje pa leje e armve t gjuetis dhe
atyre sportive; mashtrim dhe ushtrim i ndikimit t paligjshm ndaj personave q ushtrojn funksione
publike; mashtrim dhe falsifikim i dokumenteve; vrasje me paramendim dhe prodhim dhe
armmbajtje pa leje dhe municioni dhe shkatrrim i prons me eksploziv.
66
Vjedhje me arm n bashkpunim, vjedhje me pasoj vdekjen dhe armmbajtje pa leje; raste t
tjera: vrasje me dashje dhe armmbajtje pa leje; vrasje me paramendim dhe armmbajtje pa leje
(5 raste); mashtrim dhe shpifje pr shkak t detyrs; vrasje me dashje e mbetur n tentativ, trafikim
i femrave n bashkpunim e mbetur n tentativ dhe armmbajtje pa leje; shfrytzim prostitucioni n
rrethana rnduese dhe marrdhnie seksuale me t mitur m shum se nj her n bashkpunim.
~ 54 ~
Sa i takon mass s dnimit t dhn pr grat e dnuara paraqiten t dhnat e
mposhtme t cilat evidentojn se rreth 64.5% e numrit t prgjithshm t grave kan
marr dnime shum t gjata nga 1025 vjet burgim dhe rreth 18% e tyre kan marr
dnime relativisht t gjata nga 510 vjet burgim, ndrkoh q nj numr i vogl i
grave jan dnuar me dnime relativisht t shkurtra: ato deri n 2 vjet burgim dhe ato
nga 25 vjet burgim, si shihet edhe m posht:

Masa e dnimit IEVP Ali Demi

Deri n 2 vjet 5 gra
2 -5 vjet 6 gra
5-10 vjet 11 gra
10-25 vjet 40 gra
Burgim i prjetshm 0

Masa e siguris

Si vihet re edhe nga tabela m posht, shumica e grave t dnuara, pra rreth 77.5% e
tyre jan mbajtur n paraburgim me masn Arrest me burg, 11% jan gjykuar n
munges dhe po kaq jan gjykuar n gjendje t lir. Ajo q vlen t theksohet pr kto
t dhna sht fakti se pr veprat penale jo t dhunshme, pr t cilat gjykata ka marr
parasysh rrezikshmrin e ult shoqrore t disa prej grave si edhe rrethana t tjera
lehtsuese, si prgjegjsit e tyre prindrore dhe ose familjare etj., n pothuajse t
gjitha rastet sht paraplqyer t jepet arrest me burg pr grat, sesa masa q synojn
shmangien e paraburgosjes s grave.

Masa e siguris IEVP Ali Demi67

Gjykuar n gjendje t lir 7 gra
Gjykuar n munges 7 gra
Mas arresti me burg 48 gra

Kohzgjatja e marrjes s vendimit t forms s prer nga gjykata

Grat me masn arrest me burg, n pritje t vendimit t forms s prer q jepet nga
gjykata e apelit t rrethit gjyqsor prkats, qndrojn n institucionin e paraburgimit.
Gjat intervistave, grat e paraburgosura dhe ato t dnuara u jan prgjigjur edhe
pyetjeve q lidhen me kohzgjatjen e qndrimit n institucionin e paraburgimit, n
pritje t vendimit t forms s prer.

T dhnat e marra nga grat e dnuara jan m orientuese pr t vlersuar nj

mesatare t ktij qndrimi, pasi grat e paraburgosura ishin n faza t ndryshme t
gjykimit dhe, n momentin e intervistimit, asnjra prej tyre nuk kishte marr vendimin
e forms s prer. Pavarsisht ktij fakti, vlen t theksohet se grat n paraburgim
kishin qndruar tashm mesatarisht pr 9 muaj, ndrsa grat e dnuara68 kishin

67
Nuk sht prfshir IP-ja te Jordan Misja, pasi t gjitha grat presin gjykimin dhe vendimin e
gjykatave t shkalls s par dhe t dyt me masn arrest me burg.
68
Pr t dal te treguesi i msiprm jan intervistuar 70% e grave t dnuara, bazuar n nj pyetsor t
strukturuar.
~ 55 ~
qndruar mesatarisht 22.3 muaj deri n marrjen e vendimeve t forms s prer. Kjo
mesatare qndrimi sht nj tregues tejet shqetsues q hedh drit mbi ecurin e
seancave gjyqsore dhe shpejtsin e dhnies s drejtsis me subjekt grat e
pandehura.

Arsyet e zvarritjeve t seancave gjyqsore kan qen nga m t ndryshmet, n varsi

t shtjes n shqyrtim, por disa nga arsyet q jan raportuar gjat intervistave, kan
qen mosparaqitja e dshmitarve, e avokatve, e prokurorve, gjyqtarve ose
mosnjoftimi i palve n proces etj.

Rrethanat lehtsuese

N 50% t 62 shtjeve t marra n shqyrtim nga gjykata t ndryshme t vendit t

shkalls s par dhe t dyt pr grat e dnuara n institucionin te Ali Demi nuk
sht marr parasysh asnj rrethan lehtsuese. Ndrsa pr 50% t shtjeve t
mbetura jan marr rrethana t ndryshme lehtsuese t lidhura me situatn e veant
pr seciln t pandehur.

Ndr rrethanat lehtsuese t cilat jan prdorur shpesh nga gjyqtart, jan:
e padnuar m par;
pranim i akuzs dhe pendim i thell;
nn me fmij, n shum raste nn me fmij t mitur;
gjendja shum e vshtir ekonomike, e papun, pa pension dhe pa asnj
prkrahje financiare;
e divorcuar ose e braktisur nga bashkshorti q ka prgjegjsin e familjes
dhe fmijve;
mosha e re ose e vjetr;
rrezikshmria relativisht e vogl shoqrore;
kryerja e veprs penale n kushte t rnda psikike;
e pandehura ka qen viktim e dhuns sistematike n familje.

Pr kt rrethan t fundit lehtsuese vlen t theksohet se vetm n dy nga shtjet e

gjykuara (njra nga gjykata e shkalls s par e rrethit gjyqsor Lezh, pr t dnuarn
L.J. dhe tjetra nga gjykata e shkalls s par e rrethit gjyqsor Kor, pr t dnuarn
D.L.) sht marr parasysh se t pandehurat kan qen viktima t dhuns sistematike
dhe keqtrajtimeve nga ish-bashkshortt e tyre. Ndrsa, pr pjesn tjetr t mbetur, t
40% t rasteve kur grat e pandehura kan qen t dhunuara sistematikisht nga
ish-bashkshortt dhe n shum raste edhe fmijt e tyre kan qen dshmitar ose
viktima t ksaj dhune, kto rrethana lehtsuese nuk jan marr parasysh nga gjykatat
prkatse, megjithse pr kto shtje rrethanat kan qen vendimtare n marrjen
vendimeve pr grat e pandehura.

Dnimi i krkuar nga prokuroria

N rreth 42% t shtjeve me t pandehura grat e dnuara, prokuroria ka krkuar t

njjtin dnim me at q ka dhn gjykata prkatse e rrethit gjyqsor; n 40% t
shtjeve ka krkuar dnim m t lart se dnimet e dhna nga gjykatat prkatse,
ndrsa n rreth 18% prokurort e shtjeve prkatse kan krkuar dnime m t ulta
~ 56 ~
se ato t dhna nga gjykatat. Pra, tendencat flasin pr dnime m t ashpra krkuar
nga prokurort e shtjeve krahasuar me dnimet e dhna nga gjykatat n nj pjes t
mir t shtjeve, ashtu sikurse ka edhe nj tendenc ku vihet re se gjyqtart kan
mbajtur dnimet e krkuara nga prokurort.

Mbrojtja ligjore

Rreth 65% e grave t paraburgosura dhe t dnuara pr t cilat ka t dhna, jan

mbrojtur nga avokat personal n seancat e para gjyqsore. M pas rezulton se kto
gra jan prballur me krkesa pr shuma t paprballueshme monetare nga ana e
avokatve t tyre dhe, pr rrjedhoj, m shum se gjysma e tyre i jan kthyer
mbrojtjes ligjore prmes avokatve t caktuar kryesisht nga gjykatat prkatse. Rreth
35% e grave nuk kan pasur mundsi financiare dhe jan prfaqsuar q n fillimet e
seancave gjyqsore nga avokat t caktuar kryesisht nga gjykatat prkatse, si vihet
re n tabeln e mposhtme:

Mbrojtja ligjore IP Jordan Misja IEVP Ali Demi

Pa avokat 0 shtje 0 shtje
Avokat personal 12 shtje 39 shtje
Avokat kryesisht 4 shtje 23 shtje
Nuk ka t dhna 12 shtje 0 shtje

33% e grave t paraburgosura q kishin avokat personal, si prfaqsues ligjor, nuk

ishin t knaqura nga ky shrbim. Si sht evidentuar edhe m lart, nj numr i
konsiderueshm i grave t dnuara kan pasur mundsin e prfaqsimit ligjor me
avokat privat, por, nga intervistat me to, rezultoi se n m shum se gjysmn e tyre ato
nuk e kan prballuar kt shrbim pr arsye kryesisht t pamundsive financiare.
Pothuajse t gjitha grat e pyetura pr kt shrbim u shprehn se kishin arsye t
ndryshme pr t qen t paknaqura.

Grat e paraburgosura dhe ato t dnuara ngritn shqetsime t tilla, si: a) avokatt
krkojn shum para; b) takimet nuk jan t rregullta; c) nuk kan br pothuajse
asgj pr kujdestarin e fmijve t tyre apo pr zgjidhjen e problemeve ligjore me t
cilat ato jan prballur pr mbajtjen e kontakteve t rregullta me fmijt; d) nuk jan
t qarta pr ka ndodh me shtjet e tyre nga ana ligjore, por edhe pr nj sr
shtjesh t tjera ligjore q lidhen me faktin q ato kan humbur lirin, dh) avokatt
disa her kan qen nn presionin e pals tjetr dhe jan trhequr nga shtja, e) n
disa raste grat evidentuan raste ku avokatt e tyre nuk kan qen n nivelin e duhur
profesional n mbrojtjen e tyre etj.

Edhe grat q kishin avokat t caktuar kryesisht nga gjykatat ishin shum t
paknaqura nga ky shrbim q, sipas tyre, nuk sht aspak profesional dhe se ka qen
thjesht formal pr t prfunduar procedurat gjyqsore. Ato jan shprehur n intervista
se avokatt e caktuar kryesisht nga gjykatat prkatse i kan par vetm n seancat
gjyqsore, se nuk kan marr takime me to paraprakisht si edhe n t shumtn
e rasteve kan krkuar t vendos gjyqtari/gjyqtart pr masn e dnimit, si
parashikohet n ligj.

~ 57 ~
 2.2.4.3 Grat prkundrejt burrave n sistemin e burgjeve
T dhnat q paraqiten n dy tabelat m posht tregojn se n far lloj veprash
penale jan t prfshir burrat e paraburgosur dhe ata t dnuar. 31% e numrit t tyre
akuzohen pr veprat penale kundr pasuris dhe n sfern ekonomike, 21.6% n
veprat penale kundr rendit dhe siguris publike, rreth 22% e tyre akuzohen pr vepra
penale kundr jets me dashje, rreth 2% akuzohen t ken kryer veprn penale t
marrdhnieve seksuale me dhun; me rreth t njjtn prqindje akuzohen pr vepra
penale kundr moralit dhe dinjitetit dhe 20.6% akuzohen pr vepra t tjera penale pr
t cilat nuk jepet shpjegimi prkats se cila konkretisht nga veprat penale prfshihet te
t tjerat.

Tabela nr. 2.11

T paraburgosurit n IEVP me sektor paraburgimi dhe IP

Marrdhnie seksuale

Vepra penale lidhur

me substancat

prostitucioni
Shfrytzim
Organizata
me dhun

Mashtrim
kriminale
narkotike
Gjithsej

Plagosje
Vjedhje

T tjera
Vrasje

Institucioni

J. Misja (B) 290 81 33 11 4 102 12 47

M. Peza 205 22 7 6 1 68 4 6 91
Burrel 49 15 19 1 6 8
Fush-Kruj 32 8 7 4 13
P/Durrs 238 124 32 28 5 16 33
P/Kor 96 28 10 8 8 21 21
P/Sarand 39 21 3 2 1 5 7
P/Tropoj 3 1 2
P/Kuks 12 1 1 10
Lezh 234 78 70 13 4 25 44
Peqin 156 46 30 5 3 39 7 26
Tepelen 52 12 1 36 3
P/Vlor 195 73 28 12 2 37 5 1 37
Rrogozhin 161 56 37 2 5 32 2 8 19
P/Berat 64 15 9 9 1 13 1 16
P/Kavaj 19 10 2 2 3 2
Spitali i burgut 38 1 25 3 9
SHUMA 1883 591 311 102 37 408 4 7 35 388

Burimi: Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve69. Statistikat nntor 2011

69
Po aty.
~ 58 ~
Analiza e treguesve q pasqyrojn t dhnat pr prfshirjen e burrave t dnuar n
kryerjen e veprave t ndryshme penale, nxjerr n pah se rreth 45% e tyre kan kryer
veprat penale kundr jets me dashje; 19.4% kan kryer vepra penale kundr pasuris
dhe n sfern ekonomike, 18% veprn penale kundr rendit dhe siguris publike,
13.6% kan kryer vepra t tjera penale pr t cilat nuk ka nj informacion m t
detajuar dhe vetm 3% jan burrat e prfshir n veprn penale t marrdhnieve
seksuale me dhun.

2.2.4.3.1 Llojet e veprave penale t kryera nga t dnuarit meshkuj

n institucionet e ekzekutimeve t vendimeve penale

Tabela nr. 2.12

me substancat narkotike
Marrdhnie seksuale

Vepra penale lidhur

me dhun
Gjithsej

Plagosje
Vjedhje

Te tjera
Vrasje
IEVP

J. Misja
A. Demi (B) 86 33 4 1 2 14 32
M. Peza 3 1 2
Vaqar 179 49 30 6 7 62 25
Rrogozhin 242 31 81 6 8 57 59
Lushnj 239 28 76 8 8 86 33
Tepelen 62 9 19 1 1 22 10
Burrel 148 46 85 4 1 11
Lezh 423 93 202 3 11 50 64
Peqin 594 71 293 7 17 110 96
Kruj 65 5 55 3 1 1 1
Fush - Kruj 357 83 178 23 8 45 20
Kor 280 71 92 39 13 46 19
Kavaj 20 13 2 2 1 1 1
Durrs 35
SHUMA 2733 532 1117 99 82 495 373

Burimi: Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve70. Statistikat nntor 2011.

Treguesit flasin pr tendencn q burrat jan t prfshir n vepra penale t dhunshme

m shum se grat, por edhe n rastet ku grat jan t prfshira n vepra penale
kundr jets me dashje, faktort q i kan uar ato drejt kryerjes s krimit t

70
http: //www.dpbsh.gov.al/?fq=brenda&m=shfaqart&aid=283
~ 59 ~
dhunshm, kan qen krejt t ndryshm, si prmendet edhe m lart n kt kapitull.
Nga informacioni i marr prmes intervistave t strukturuara me personelin e
institucioneve Jordan Misja dhe Ali Demi, sht evidentuar se faktort71 q i kan
uar grat drejt ktyre krimeve, kan qen e kaluara e tyre familjare, dhuna fizike dhe
ose psikologjike nga ish-bashkshortt, mbrojtja e fmijve t tyre nga kjo dhun
sistematike etj., ndrsa burrat q jan prfshir n kto lloje veprash penale, nuk kan
qen t shtyr nga kta faktor72.

2.2.4.4 Grat e dnuara n disa vende n bot - Nj vshtrim

i shkurtr krahasues

Si sht evidentuar edhe nga tabelat m lart, grat vazhdojn t prbjn nj pjes
shum t vogl t popullats n burgjet n Europ dhe n mbar botn. Megjithat,
vitet e fundit, n shum vende t bots, numri i grave t dnuara n burgje jo vetm
rritet, por disa studime ndrkombtare t disa vendeve tregojn se ky numr po rritet
me nj ritm m t shpejt se ai i burrave t dnuar73. Megjithse gjith studimi
bazohet n situatn pr grat e dnuara n vendit ton, krahasuar me disa tregues t
situats s grave t dnuara n disa vende europiane, n kt pjes t studimit sillen
edhe disa t dhna me interes edhe nga mbar bota.

Kshtu pr shembull, numri i grave n burgje, n Shtetet e Bashkuara t Ameriks,

nga viti 1985 deri n vitin 1995 sht trefishuar, ndrkoh q, pr t njjtn periudh,
numri i burrave sht dyfishuar74. N Angli dhe Wells numri i grave n burgje sht
rritur me 33% n m shum se nj dhjetvjear, ndrsa numri i burrave sht rritur me
28%75. N periudhn 19842003, n Australi kishte nj rritje t burrave t dnuar me
75%, ndrsa rritja e grave n burgje shnoi 209%76. Nj tendenc e ngjashme u vu re
gjat periudhs 19942004 n Meksik, Bolivi, Kolumbi, Kenia, Zeland e Re,
Kirgistan77 dhe n nj numr t konsiderueshm t vendeve t Europs, si: Qipro,
Estoni, Finland, Greqi dhe Holand, pr t njjtn periudh kohore78.

Sa i prket Shqipris, pr periudhn 20052010 grat dhe vajzat e dnuara kan

pasur nj rritje me rreth 90% prkundrejt rritjes me rreth 80% t burrave dhe djemve
t dnuar79. Si shihet, tendenca sht e ngjashme me at t vrejtur n shum vende
n Europ dhe n bot.

71
Pr faktort q ojn grat drejt kryerjes s krimeve, do t flitet m gjat n nj kapitull tjetr n kt
studim.
72
Intervist me znj. Ingrid Balluku, prgjegjse e kujdesit social n institucionin Ali Demi dhe
znj. Elsa Trifoni, prgjegjse e kujdesit social n institucionin Jordan Misja, Tiran.
73
Bastic M. dhe Townhead L.: Grat n burgje - nj komentar i rregullave standarde minimum t
Kombeve t Bashkuara pr trajtimin e t dnuarve, botim i Zyrs s Kombeve t Bashkuara Quaker,
Gjenev, qershor 2008, f. 4.
74
Morash, M, Bynum, T.S, Koons, B.A.: Grat e dnuara-Programimi i nevojave dhe qasjet premtuese,
botim i Institutit kombtar t Krkimeve n Drejtsi, gusht 1998, f. 1.
75
Trusti i reforms n burgje: Dosja me fakte pr burgjet, Konferenca Bromely, dhjetor 2010, f. 4.
76
Bastick, M.: Grat n burgje - nj komentar i rregullave standarde minimum t Kombeve t Bashkuara
pr trajtimin e t dnuarve, botim i Zyrs s Kombeve t Bashkuara Quaker, Gjenev, korrik 2005, f. 3.
77
Po aty, f. 3.
78
Kshilli Quaker i punve europiane: Grat n burgje - nj rishikim i kushteve t vendeve antare t
Kshillit t Europs, shkurt 2007, f. 25.
79
T dhnat jan marr nga vjetart statistikor t Ministris s Drejtsis pr vitet 2005-2010.
~ 60 ~
Arsyet pse prballemi me kto tendenca t ngjashme q evidentojn faktin se numri i
grave t dnuara ka ardhur gjithnj n rritje krahasuar me rritjen e numrit t burrave t
dnuar n shum vende t bots, jan t ndryshme. Politikat penale t ashpra kan
kontribuar n rritjen e numrit t grave t dnuara pr vepra t lehta penale. N disa
vende legjislacioni i ashpr kundrejt veprave penale q lidhen me substancat
narkotike, ka influencuar kt rritje n numr t grave dhe raportin, gjithashtu n
rritje, t prmendur m lart. Grat, duke qen se vijn nga ajo pjes e shoqris tejet e
shprfillur, e prjashtuar dhe e dobt ekonomikisht, jan rritur n numr si t
paraburgosura, pasi shpeshher ato nuk kan pasur mundsi t paguanin garanci
monetare pr t shmangur paraburgimin ose pr t paguar shrbime ligjore t
kualifikuara mbrojtse80. N shum vende n Europ, prfshir edhe Shqiprin, ka
nj numr t konsiderueshm t grave t paraburgosura dhe nj raport n rritje t
grave t paraburgosura, krahasuar me burrat e paraburgosur81, duke mos marr
parasysh parimin e standardeve ndrkombtare i cili thekson se paraburgimi duhet t
prdoret si mjet i fundit n proceset penale, duke marr parasysh hetimet e akuzs s
ngritur pr veprn e caktuar penale dhe mbrojtjen e shoqris dhe viktims82.

T dhnat q vijn nga raportet e vendeve europiane pr veprat penale t kryera nga
grat e burgosura, tregojn tendencat kryesore pr veprat penale m t konsumuara
nga kjo kategori e personave t dnuar me heqje lirie. M konkretisht, shifrat flasin
pr nj nivel t ult t veprave penale q lidhen me prostitucionin, t kryera nga grat.
Niveli m i lart shnohet n Kosov (11%). Megjithat, duhet theksuar se
prostitucioni sht nj shtje e drejtsis penale tepr komplekse, pasi nuk ka nj
qndrim t unifikuar n Europ. Disa vende europiane e konsiderojn prostitucionin si
veprimtari t ligjshme dhe gjith personat e prfshir n t paguajn taksat prkatse
dhe, pr rrjedhoj, prfitojn sigurime shoqrore dhe shndetsore.

Nga t dhnat pr veprn penale me dhun fizike t kryer nga grat vihet rese shifrat
luhaten nga 1% n Greqi n 18% n Finland dhe Angli dhe Wells. Kjo sht nj
shtje q meriton t hulumtohet. N rastin shqiptar, grat e prfshira n vepra penale
me dhun kan qen t prfshira pr arsye t s shkuars s tyre familjare, gjendjes
ekonomike ose t detyruara t bashkpunojn me familjart e tyre duke marr prsipr
m shum prpara gjykats, pr t lehtsuar familjart e tyre83 etj.

Ka t dhna m posht q tregojn se n disa vende, si n Greqi dhe Gjeorgji, grat

jan akuzuar/dnuar pr borxhet q kan pasur dhe q nuk i kan shlyer dot pr arsye
t pamundsis financiare. Kjo bie ndesh me Konventn Ndrkombtare pr t Drejtat
Civile dhe Politike, e cila sanksionon se Askush nuk duhet t burgoset vetm pr
faktin se nuk ka mundsi t prmbush nj detyrim kontraktual84.

80
UNDOC, Versioni paraprak: Manual pr grat e dnuara dhe menaxhimi burgjeve t grave, botim i
UNDOC, shtator 2007, f. 4.
81
Po aty, f. 4.
82
Rregullat standarde minimum t KB-s pr masat joruajtse (Rregullat e Tokios), adoptuar nga
Rezoluta e Asambles s Prgjithshme 45/110 t 14 dhjetorit 1990, rregulla 6.1.
83
Ky fakt u evidentua nga intervistat me grat e dnuara n IP-n Jordan Misja dhe IEVP-n
Ali Demi.
84
Neni 11 i konvents ndrkombtare Pr t drejtat civile dhe politike.
~ 61 ~
Tabela nr. 2.13

Vepra penale t pasuris

me substancat narkotike

Mashtrim dhe falsifikim

Vepra penale motorike

Vepra penale lidhur

Vepra penale lidhur

me prostitucioni
me dhun fizike

penale seksuale
T tjera vepra
Vepra penale

T tjera
Borxhe
Vrasje
Vendi

Armeni 9 8 34 3 5 4 8
Azerbajxhan 7 16 14 0 3 25
Bullgari 45 5 11 0 2 19 4
Kroaci 18 11 11 3 3 22 0
Qipro 5 10 5 5 5 70
Rep. eke 21 6 22 0 1 0 20 0 0 30
Danimark 9 7 23 19 3 2 17
Estoni 36 22 4 7 1 1 21 10
Finland 22 19 18 1 29 11
Gjeorgji 10 35 35 15 15 10 15
Gjermani* 34 19 23 9 0 1 5 3 0 6
Greqi 18 92 7 1 2 11 1 5 53
Hungari 61 0 15 12 0
Island 33 50 17
Irland 29 16 9 1 7 3 36
Kosov 18 8 12 1 11 0 16 0 0 35
Letoni 24 38 2 1 1 18 1 16
Luksemburg 33 44 11 12
Holand* 28 38 5 4 1 12 1 11
Norvegji 12 40 8 6 1 6 9 18
Portugali 10 71 2 0 0 8
Slloveni** 50 4 10 3 32
Suedi 23 36 8 16 2 5 5
Angli dhe Wells** 29 35 5 18 1 1 10

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 200785. T dhnat jan n %.

*Gjermani dhe Holand: Prostitucioni sht i ligjshm, kshtu nuk ka vepra penale pr t.
** Sllovenia dhe Anglia dhe Wellsi kan dhn t dhna vetm pr grat e dnuara me burgim.

T dhnat n tabeln e mposhtme tregojn veprat penale pr t cilat jan burgosur, t

kryera m s shumti nga grat:

85
Kshilli Quaker i punve europiane: Grat n burgje - nj rishikim i kushteve t vendeve antare t
Kshillit t Europs, shkurt 2007, f. 28-29.
~ 62 ~
Tabela nr. 2.14

Vendi Vepra penale e kryer Vepra penale e dyta Vepra penale e treta
m shum e kryer m shum e kryer m shum
Armeni Mashtrim Vrasje Vepra penale kundr
pasuris
Azerbajxhan Vrasje Mashtrim dhe Vepra penale pr
falsifikim substancat narkotike
Bullgari Vepra penale kundr Vrasje Mashtrim dhe falsifikim
pasuris
Kroaci Vrasje Vepra penale kundr Vepra penale pr
pasuris substancat narkotike dhe
mashtrim dhe falsifikim
Qipro T tjera Mashtrim dhe
falsifikim
Republika eke T tjera Mashtrim dhe Vepra penale kundr
falsifikim pasuris
Danimark Mashtrim dhe falsifikim Vepra penale me dhun Vrasje
fizike
Estoni Vepra penale kundr Vepra penale pr Vrasje
pasuris substancat narkotike
Finland Vrasje Vepra penale kundr Vepra penale pr
pasuris substancat narkotike
Gjeorgji Kombinim i veprave Kombinim i veprave Kombinim i veprave
penale pr substancat penale me dhun fizike, penale kundr pasuris
narkotike dhe Mashtrim vepra penale seksuale dhe vrasjes
dhe falsifikim dhe borxhet
Gjermani Vepra penale kundr Mashtrim dhe Vepra penale pr
pasuris falsifikim substancat narkotike
Greqi Vepra penale pr T tjera Kombinim i veprave
substancat narkotike penale kundr pasuris
dhe vrasjes
Hungari Vepra penale kundr Vrasje Mashtrim dhe falsifikim
pasuris
Island Vepra penale pr Vepra penale kundr Vrasje
substancat narkotike pasuris
Irland T tjera Vepra penale kundr Vepra penale pr
pasuris substancat narkotike
Kosova T tjera Vepra penale kundr Vrasje
pasuris
Letoni Vepra penale pr Vepra penale kundr Vrasje
substancat narkotike pasuris
Holand Vepra penale pr Vepra penale kundr Vrasje
substancat narkotike pasuris
Norvegji Vepra penale pr Mashtrim dhe Vrasje dhe vepra penale
substancat narkotike falsifikim me dhun fizike
Portugali Vepra penale pr Vepra penale kundr Vrasje
substancat narkotike pasuris
Slloveni Vepra penale kundr T tjera Vrasje
pasuris
Suedi Vepra penale pr Vepra penale kundr Vepra penale me dhun
substancat narkotike pasuris fizike
Angli dhe Wells Vepra penale pr Vepra penale kundr Vepra penale me dhun
substancat narkotike pasuris fizike

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 2007.

~ 63 ~
Bazuar mbi t dhnat e paraqitura m lart, evidentohet se n dhjet vende europiane
vepra penale e kryer m s shumti nga grat e burgosura sht ajo pr substancat
narkotike, n pes vende jan veprat penale q lidhen me pasurin. Po tu referohemi
tri veprave penale t kryera m s shumti pr secilin vend, ather veprat penale
kundr pasuris radhiten t parat (kto vepra jan renditur 1, 2 dhe 3 n 16 vende
europiane), t ndjekura nga vepra penale e vrasjes (n 15 vende) dhe t fundit radhiten
veprat penale q lidhen me substancat narkotike (n 14 vende).

Vendet q kan prqindjet m t larta t grave t burgosura pr kryerjen e veprs

penale t vrasjes jan Armenia, Finlanda dhe Azerbajxhani. Si e kemi theksuar edhe
m lart disa her n kt kapitull, vlen t studiohen faktort q ojn grat drejt
kryerjes s krimit t dhunshm t vrasjes. T paktn n analizn e sjell pr rastin
shqiptar faktort ishin t till q grat ishin viktima t dhuns sistematike fizike dhe
ose psikologjike nga ish-bashkshortt e tyre dhe, n disa raste, ato kan mbrojtur nga
kjo dhun fmijt e tyre. Ishin pikrisht kta faktor q i kan uar ato drejt kryerjes
s ksaj vepre penale. Veprat penale t kryera nga grat e burgosura n Shqipri, q
renditen t parat (40%), lidhen me vrasjet.

T dhnat pr veprat penale q lidhen me substancat narkotike sht e vshtir t

analizohen, pasi ndryshon legjislacioni q i kriminalizon ato si vepra penale, zelli pr
ti ndjekur penalisht kto vepra dhe mbledhja e t dhnave86. Sipas t dhnave t
msiprme, Portugalia, krahasuar me vendet e tjera europiane, burgos m shum gra
pr veprat penale lidhur me substancat narkotike, me 71% t grave t dnuara, nga t
cilat 28% jan me kombsi t huaj; ndjekur nga Greqia, me 52% t grave dhe nga
Islanda, me 50% t grave. Nivele t ulta shnojn Republika eke, Bullgaria,
Hungaria dhe Sllovenia. Edhe Shqipria ka nj prqindje relativisht t vogl t grave
t burgosura pr veprat penale kundr rendit dhe siguris publike (7.6%) ku futen
veprat penale q lidhen me substancat narkotike. Sigurisht, vihet re nj tendenc n
rritje n kryerjen e ktyre veprave penale kto vitet e fundit n vendin ton. Vlen t
theksohet se kjo shtje ia vlen t hulumtohet. Nj nga gjetjet e evidentuara nga
Ministria e Brendshme britanike sht se tregu i seksit mund t luaj nj rol shum t
rndsishm n zhvillimin e tregjeve t drogs dhe e kundrta, q t on drejt
mendimit se grat mund t jen viktima t ktyre veprave penale, pasi prdoren
gjersisht nga meshkujt si puntore t seksit87.

Mashtrimi dhe falsifikimi nuk jan nga veprat penale t kryera m s shumti nga grat
e burgosura n vendet europiane, si shihet nga t dhnat e paraqitura, ndrsa pr
Shqiprin, nga t dhnat e vjetarve t Ministris s Drejtsis, evidentohet se veprat
penale t mashtrimit dhe t falsifikimit renditen t dytat dhe t tretat prkatsisht pr
nga shpeshtsia e kryerjes s tyre nga grat e dnuara. Niveli prej 8.6% t grave t
burgosura q kan kryer kto vepra penale mbetet pr nga radhitja i treti pas veprave

86
Sipas Qendrs Europiane t Monitorimit pr Drogat dhe Varsis nga Drogat, veprat penale ndahen
n katr kategori: vepra penale psiko-farmakologjike (vepra penale t kryera nn influencn e
substancave psiko-aktive), vepra penale t detyruara nga arsye ekonomike (kryerja e veprs lidhet me
dshirn pr t financuar zakonin e konsumimit t drogave), vepra penale sistematike (vepra penale t
kryera n kuadr t biznesit t shprndarjes dhe furnizimit me droga) dhe e fundit, vepra penale q
vijn n shkelje t legjislacionit kundr drogave ose shtje q lidhen me to.
87
Kesteven S.: Grat q sfidojn, Grat e dnuara me heqje lirie dhe shtjet e problemeve mendore,
prill 2002, f. 1.
~ 64 ~
penale t vrasjes dhe t prostitucionit, q rezultojn t jen kryer m s shumti nga
grat e dnuara shqiptare. Kto vepra penale jan kryer m shum n Gjeorgji,
Armeni, Danimark, Gjermani dhe Republikn eke. Duhen analizuar faktort q i
ojn grat drejt kryerjes s ktyre veprave penale. Nga pohimet e grave t dnuara
shqiptare u evidentuan kta faktor: gjendja ekonomike e tyre tejet e keqe,
prgjegjsit familjare dhe kryesisht ndaj fmijve t tyre etj. Vlen t analizohet,
gjithashtu, nse dnimet me burgim kan qen masat m t efektshme pr grat q
kan kryer t tilla vepra penale jo t dhunshme.

Pr prqindjen q zn grat q qndrojn n paraburgime n pritje t marrjes s nj

vendimi nga gjykata, krahasuar me prqindjen e grave q marrin dnim me burgim,
sht folur m lart n kt kapitull.

Gjithashtu, vlen t analizohen edhe t dhnat q lidhen me gjatsin e dnimeve me

burgim pr grat n vende t ndryshme t Europs. Nga tabela m posht dhe grafikt
pr disa vende, prfshir edhe Shqiprin, tregojn qart tendencat se mesatarja e
gjatsis s dnimit lviz nga pak muaj n 7 vjet. P.sh., si evidentohet nga grafiku
nr. 2.8 m posht, n burgjet gjermane 33% e grave t dnuara qndrojn m pak se 6
muaj, ndrkoh q n Azerbajxhan vetm 7% e grave t dnuara qndrojn m pak se
2 vjet, si tregohet n grafikun nr. 2.6 m posht dhe, n burgjet shqiptare, sipas
grafikut nr. 2.9, vetm 8% e grave t dnuara qndrojn m pak se 2 vjet.

N qoft se n Gjermani vetm 1% e grave t dnuara qndrojn 10-15 vjet n

institucion t mbyllur penal, n Bullgari jan 19% e grave q qndrojn mbi 10 vjet n
burg, n Azerbajxhan grat q qndrojn m shum se 12 vjet n burg, prbjn 8%,
ndrsa n Shqipri 64.5% e grave qndrojn nga 10 25 vjet n burg. Fakti q ka nj
numr kaq t madh t grave q qndrojn pr nj koh shum t gjat n nj
institucion t mbyllur sht fenomen tejet shqetsues, pasi ka pasoja negative duke
filluar me institucionalizimin e grave t dnuara q bhet m i gjat dhe riintegrimin e
grave n shoqri q bhet tejet i vshtir pas nj shkputjeje kaq t madhe nga
shoqria. Rifillimi i jets pr t gjetur nj vend banimi, gjetja e nj pune, rivendosja e
marrdhnieve me fmijt, familjart dhe shoqrin etj. bhen tejet t vshtira pas kaq
kohsh qndrim n burg.

Tabela nr. 2.15

Vendi Mesatarja e gjatsis s dnimit t grave

Armeni 7 vjet
Azerbajxhan Shiko grafikun nr. 5 posht
Bullgari Shiko grafikun nr. 6 posht
Republika eke 3.8 vjet
Danimark* 0.3 vjet
Estoni 4.0 vjet
Finland 0.7 vjet
Gjermani Shiko grafikun nr. 7 posht
Greqi 3.3 vjet
Island 3.4 vjet
Itali 4.5 vjet
Kosov 5.1 vjet
Luksemburg 3.9 vjet

~ 65 ~
 Vendi Mesatarja e gjatsis s dnimit t grave
Holand 2.1 vjet
Norvegji 0.3 vjet
Portugali** 6 vjet
Slloveni 2.3 vjet
Shqipri Shiko grafikun nr. 8 posht
Angli dhe Wells Pr t gjitha gjatsit e dnimeve prve dnimit t prjetshm: 12.6 muaj

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 2007.

*Danimarka: 2.3-4.4 muaj ose nj mesatare prej 3.4 muaj
**Portugalia: 3-9 vjet.

Gjatsia e dnimeve t grave t dnuara

n Azerbajxhan, n mars 2005

8% 7%
deri ne dy vjet

40% 2-7 vjet

45%
8-12 vjet
12 vjet +

Grafiku nr. 2.6

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 2007.

Gjatsia e dnimeve pr grat

e dnuara n Bullgari, n mars 2005

deri ne 3 vjet
19%
42%
18% 3-5 vjet

21% 5-10 vjet

10 vjet +

Grafiku nr. 2.7

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 2007.

~ 66 ~
 Gjatsia e dnimeve t grave t dnuara n Gjermani, n mars 2004

deri 1 muaj
5% 1% 3% 2%
1-3 muaj
12%
3-6 muaj
18%
19% 6-9 muaj
9-12 muaj
16% 1-2 vjet
13%
11% 2-5 vjet
5-10 vjet
10-15 vjet
Te perjetshem

Grafiku nr. 2.8

Burimi: Kshilli Quaker i punve europiane, shkurt 2007.

Gjatsia e dnimeve t grave t dnuara n Shqipri, n

shtator 2011

0%
9.60%
8%
deri 2 vjet
17.70% 2-5 vjet
64.50% 5-10 vjet
10-25 vjet
Te perjetshem

Grafiku nr. 2.9

Burimi: Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve, Tiran.

Sa i takon profilit t grave t dnuara me heqje lirie n disa vende t Europs, si

Hungari, Gjermani, Spanj, Angli dhe Wells dhe Itali88, do t ndalemi shum shkurt
n kt pjes t punimit, pasi tezat e prjashtimit social te grat e dnuara do t
paraqiten n nj kapitull t veant. Shtjellimi i ktyre tezave do t prfshij t dhna
t hollsishme q do t prfshijn edhe tregues q lidhen me gjendjen ekonomike,

88
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005.
~ 67 ~
arsimimin, problemet e ndryshme dhe ato specifike pr grat, prgjegjsit e tyre
familjare etj. Ndaj dhe n kt pjes t punimit do t prmenden vetm tendencat
kryesore q tregojn disa ngjashmri lidhur me profilin e grave n kto vende europiane.

M konkretisht, mosha e grave n institucionet penale n disa vende europiane ku

jan br studime paralele89, si n Gjermani, Hungari, Itali, Franc, Angli dhe Wells
dhe Spanj, sht relativisht e re, megjithse prqindja e t miturave90 n popullatn e
grave sht tejet e vogl. M konkretisht, n Franc ato prbjn 1%, n Hungari dhe
Gjermani 2%, ndrsa n Angli dhe Wells, m pak se 3%91. Edhe pr Shqiprin, mes
popullats s grave, n shtator 2011, nuk ka pasur t mitura.

N t gjitha kto vende europiane grat deri 30 vje prbjn m shum se 1/4 e gjith
popullats s grave t dnuara me heqje lirie. Kshtu, grat nga 19-29 vje prbjn:
50% n Angli dhe Wells, 42% n Franc, 32% n Gjermani, 31% n Hungari dhe
29% n Itali. Pr kto tri vendet e fundit ka m shum gra q i takojn grup-moshs
nga 30-39 vje, ashtu sikurse sht e konsiderueshme prqindja e grave mbi 40 vje.
N Gjermani ato prbjn 33%, n Itali 35%, n Hungari 37%, n Angli dhe Wells ato
prbjn 18%, ndrsa n Franc 29%. Megjithat, n t gjitha kto vende 60% e grave
t dnuara me burgim jan nn 40 vje, pra popullata n burgje n kto vende sht
relativisht e re.

N rastin e Shqipris, si sht paraqitur edhe m lart, shifrat evidentojn se shumica

e grave t paraburgosura dhe ato t dnuara u prkasin grup-moshave 35-45 vje
(45% e t dnuarave dhe 35.7% e t paraburgosurave), 45-55 vje (20.9% e t
dnuarave dhe 21.4% e t paraburgosurave) dhe 25-35 vje (14.5% e t dnuarave dhe
21.4% e t paraburgosurave). Pra grup-mosha 35-45 vje sht nga grup-moshat m t
rndsishme, e ndjekur kjo nga grup-mosha 45-55 vje. Ky tregues evidenton se
tendenca e grave t paraburgosura dhe t dnuara n Shqipri sht mosha e pjekur
drejt moshs s tret, tendenc kjo e ndryshme nga ajo e paraqitur nga vendet
europiane t lartprmendura.

Pothuajse t gjitha grat e intervistuara n institucionet e mbyllura penale n kto

vende europiane evidentuan statusin e dobt ekonomik prpara paraburgosjes s tyre.
Niveli i ult i arsimimit t tyre n t gjitha institucionet e mbyllura penale n kto
vende europiane ishte nj tjetr ngjashmri qartsisht e evidentuar. Nj nga problemet
me t cilat prballen pjesa m e madhe e grave t burgosura n kto vende ishin
problemet e prdorimit t lndve narkotike dhe nj pjes e mir e tyre ishin burgosur
pr arsye se kishin konsumuar ose/dhe trafikuar substanca narkotike. Kjo tendenc
prforcohet edhe nga t dhnat e paraqitura n tabelat m lart. Bazuar mbi t dhnat
pr grat e burgosura shqiptare, kjo nuk ishte tendenc, megjithse, sipas t dhnave
t paraqitura pr vendin ton, del qart q numri i grave q jan akuzuar apo dnuar
pr vepra penale pr substancat narkotike, ka ardhur duke u rritur, sidomos vitet e fundit.

Edhe nga intervistat e grave t burgosura n vendet europiane u evidentua se, n

shumicn e rasteve, ato kishin prjetuar prvoja t dhuns n familje ose dhun

89
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005, f.17.
90
Vajzat deri n moshn 18 vje dhe n Hungari 19 vje.
91
Nuk ka t dhna pr Italin dhe Spanjn.
~ 68 ~
seksuale. Ndrsa e para sht nj tendenc e vn re edhe te grat e burgosura n
vendin ton, e dyta, q sht shum e prhapur mes grave t burgosura n Europ, nuk
sht evidentuar si tendenc mes grave n Shqipri. Edhe te grat e burgosura n
vendet europiane sht evidentuar se nj pjes e mir e tyre kishin prgjegjsi
familjare t ndryshme dhe, s pari, prgjegjsi ndaj fmijve t tyre, e cila sht
prcaktuar nga vet grat, si gjja m e rndsishme n jett e tyre92.

2.2.5 Disa prfundime dhe sugjerime pr politikn penale

pr grat q kan shkelur ligjin

Si sht parashtruar edhe m lart, numri n rritje i grave t dnuara n Europ e n

bot, si edhe n Shqipri, shtron nevojn e rishikimit t politikave dhe t praktikave
q ndiqen pr grat n konflikt me ligjin. Burgosja e grave ka ndikim negativ jo vetm
pr vet grat, por m s shumti pr fmijt e tyre.

Krahasuar me burrat e dnuar, grat kryejn vepra penale si rrjedhoj e dhuns

sistematike fizike dhe ose psikologjike si edhe n mbrojtje t fmijve t tyre nga kjo
dhun n familje e ushtruar kryesisht nga ish-bashkshortt e tyre. N pjesn m t
madhe ato nuk kryejn vepra penale t dhunshme. Veprat penale t cilat kryen shpesh
nga grat, t tilla si mashtrimet dhe ose falsifikimet, jan quajtur ndryshe si vepra
penale t varfris93. Nj pjes e konsiderueshme e grave dnohen pr kryerjen e
veprave penale kundr moralit dhe dinjitetit q n t shumtn e rasteve detyrohen nga
kushtet tejet t vshtira ekonomike dhe familjare. Dhe, pr m tepr, politikat
ndshkuese t drejtsis penale, shoqruar kto me statusin jofavorizues ekonomik t
grave, kan uar n rritjen e numrit t grave t mbajtura n paraburgim n shum
vende t bots, ashtu si edhe n vendin ton. Vlen t theksohet se nga t dhnat n
kt kapitull del qart se pjesa m e madhe e grave n konflikt me ligjin nuk prbjn
rrezik pr shoqrin. Shum nga kto gra kan prjetuar diskriminim t drejtprdrejt
dhe shpeshher edhe diskriminim t shumfisht, si edhe u pa nga t dhnat pr
gjendjen e tyre ekonomike dhe nga prvojat e tyre me prballjen me dhunn
sistematike familjare94 etj.

Duhen marr parasysh faktet e parashtruara m sipr, profili i grave n konflikt me

ligjin, prgjegjsit e tyre prindrore dhe ato familjare, si edhe fakti se burgosja ka
vetm efekte negative te kto gra n rikthimin e tyre n shoqri, n hartimin e nj
politike penale m fleksibl dhe t ndjeshme ndaj ktyre faktorve. Nj politik e till
penale duhet t siguroj q ndaj grave nuk prdoret burgosja, si mas e par, por si e
fundit dhe vetm n rastet e domosdoshme kur ato prbjn rrezikshmri t madhe pr
shoqrin. Duke i mbajtur grat jasht burgjeve, kur burgimi i tyre nuk sht mas e
domosdoshme, fmijt nuk prjetojn efektet negative t burgosjes s nnave t tyre,
prfshir ktu edhe institucionalizimin e tyre.

N prputhje me Trsin e rregullave minimum Pr masat jo me arrest, rregulla 6,

t dyshuarat femra, t cilat nuk prbjn rrezikshmri pr shoqrin, nuk duhet t
92
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005, f. 26.
93
Zyra e Kombeve t Bashkuara pr Drogat dhe Krimet: Manual pr drejtuesit e burgjeve dhe
politikbrsit pr grat dhe burgosja, Nju-Jork, 2008, f. 82.
94
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e s drejts dhe politiks evropiane t burgut, Nju-Jork:
Shtypi i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 183-184.
~ 69 ~
mbahen n paraburgim, prve rasteve t rrethanave t veanta. Autoritetet
prgjegjse duhet t prdorin me efektivitet masat e tjera shtrnguese ndaj grave t
pandehura, t parashikuara si alternativ pr mbajtjen n arrest me burg n Kodin e
procedurs penale shqiptare. Profesionistt e administrimit t drejtsis penale, si
policia gjyqsore, prokurort, gjyqtart, duhet t ken n dispozicion masa t ndryshme
t cilat bjn t mundur devijimin nga procesi i ndjekjes penale, si: ndrmjetsim mes
t pandehurit dhe viktims, urdhr pr shrbim n komunitet, konferenc familjare n
grup, masa t tjera t drejtsis restauruese95 etj. Gjithashtu, profesionistt duhet t
trajnohen n mnyr t vazhdueshme pr t rritur ndjeshmrin gjinore n rastet kur e
pandehura sht grua, pr t prdorur n mnyr m efektive masat q parashikohen
n legjislacionin vends pr t pasur si qllim q, n rastet kur e pandehura nuk
prbn rrezikshmri pr shoqrin, t devijojn vendosjen e ktyre grave n
institucionin e paraburgimit duke i dhn masn shtrnguese t arrestit me burg.

N studimin e Kshillit Quaker t punve europiane, (shkurt 2007) Grat n burgje,

nj rishikim i kushteve t vendeve antare t Kshillit t Europs, thuhet se mund t
ket prfitime nga organizimi i konferencave familjare n grup ose nga prdorimi i
masave t tjera, si dnimi n qark96. Pjesa m e madhe e grave t pandehura jan nna
me fmij nn moshn 16 vje dhe nna sht prindi kryesor q kujdeset pr fmijt.
Duke realizuar takimin e viktimave, grave t pandehura, familjeve t tyre dhe
komunitetit pr t arritur s bashku n vendime mbi at ka sht m e mir pr
riparimin e dmit, realizimin e riintegrimit t t pandehurave n shoqri si dhe
mbshtetjen q duhet tu jepet fmijve, arrihet t zvoglohen rastet e grave n
konflikt me ligjin dhe t ulet mundsia q fmijt e ktyre nnave ti kthehen rrugs
s krimit97.

Si sht parashtruar edhe m lart n kt kapitull, numri i grave t cilat vihen n

mbikqyrje t shrbimit t provs, mbetet ende i vogl. Inkurajohen gjyqtart q ndaj
grave t cilat nuk prbjn rrezikshmri pr shoqrin dhe q kan prgjegjsi
prindrore ose familjare, t zbatojn sa m shum alternativat e dnimit me burgim, t
parashikuara n Kodin penal.

Meqense nj pjes e mir e grave n konflikt me ligjin vuajn nga trauma t dhuns
sistematike n familje dhe ose nga rregullime mendore t ndryshme, inkurajohen
autoritetet e administrimit t drejtsis penale q nj mnyr efektive e shmangies s
tyre nga ndshkimi me burgim dhe drejtimi te programet e prshtatshme t trajtimit t
cilat do t adresonin pikrisht kto nevoja, do t ishte m efektive sesa vendosja e tyre
n mjediset e institucioneve t mbyllura penale.

Duke marr parasysh pozitat e dobta t grave n sistemin e drejtsis penale,

autoritetet prkatse shtetrore duhet t garantojn aksesin e mbrojtsit ligjor falas q
n momentin e ndalim/arrestimit t tyre. Pothuajse t gjitha grat e intervistuara n
institucionet penale pohuan se nuk kishin dijeni pr t drejtn e pasjes s nj mbrojtsi

95
Zyra e Kombeve t Bashkuara pr Drogat dhe Krimet: Manual pr drejtuesit e burgjeve dhe
politikbrsit pr grat dhe burgosjen, Nju-Jork, 2008, f. 83-84.
96
Kjo mas prfshin t pandehurn, familjen, viktimn, komunitetin etj. n gjetjen e nj rruge m t
prshtatshme pr kompensimin e dmit t krijuar.
97
Kshilli Quaker i punve evropiane: Grat n burgje- nj rishikim i kushteve t vendeve antare t
Kshillit t Europs, 2007, f. 8.
~ 70 ~
ligjor q n momentet e para t ndalimit ose t arrestimit t tyre. Edhe kur disa prej
tyre e dinin kt t drejt dhe kishin krkuar nj t till, kjo nuk u ishte mundsuar
nga autoritet policore. N pjesn m t madhe t rasteve ato jan takuar me nj
mbrojts ligjor vetm n seancn e vlersimit t mass s arrestit n gjykatat
prkatse. Duke marr parasysh rndsin e marrjes s pohimeve nga grat e
pandehura n komisariatet e policis n procesin e marrjes s vendimit t mass s
siguris dhe pr m shum n marrjen e nj vendimi t gjykats pr shtjet prkatse,
pr grat sht domosdoshmri garancia ligjore, pasja e nj mbrojtsi ligjor q n
momentet e para t ndalim/arrestimit t tyre dhe pr ato gra q e kan t pamundur
financiarisht nj mbrojts ligjor privat, t garantohet shrbimi ligjor falas. Shpeshher,
grat e intervistuara, si sht par edhe nga t dhnat m sipr n kt kapitull, jan
ankuar pr cilsin e shrbimit avokator n prgjithsi dhe n veanti pr shrbimin
ligjor falas. Ky fakt meriton vmendje t veant nga autoritetet prkatse shtetrore
(komisioni i ndihms ligjore falas, kshilli drejtues i dhoms s avokatve etj.) dhe
marrjen e masave eficiente jo vetm pr garantimin e shrbimit ligjor falas q n
momentet e para t ndalimit dhe arrestimit, por edhe pr garancin e nj shrbimi sa
m profesional ligjor pr grat n konflikt me ligjin.

Mbetet shqetsues fakti i evidentuar nga intervistat me grat e dnuara n burgjet

shqiptare q ato qndrojn n institucionin e paraburgimit mesatarisht 22.3 muaj deri
n marrjen e vendimit t forms s prer nga gjykatat prkatse. Inkurajohet sistemi
gjyqsor t reflektoj dhe t analizoj shpejtsin, efektivitetin e dhnies s drejtsis
me t pandehurat gra dhe pasojat e mbajtjes s tyre pr nj koh kaq t gjat n
paraburgim.

Sa u takon rasteve kur grat kan kryer krime t vrasjes s ish-bashkshortve t tyre,
t cilat zinin 40% t t gjitha rasteve ku kan qen grat konsumuese t veprave
penale, inkurajohen gjyqtart q, gjat marrjes s vendimit ndaj ktyre grave, t
konsiderojn si rrethan lehtsuese faktin q ato kan qen sistematikisht t dhunuara
fizikisht, psikologjikisht dhe/ose seksualisht n rrethanat kur kan kryer vepra penale
t dhunshme. Kodi penal i RSH-s l hapsira t mjaftueshme pr t br t mundur
kt, ndaj mbetet zbatimi i efektshm i dispozitave ligjore prkatse.

Fakti q nj prqindje e konsiderueshme e grave t dnuara n Shqipri (64.5%)

qndrojn nga 10-25 vjet n burg sht tejet shqetsues pr sa i takon rikthimit t
grave n shoqri. Ashtu si sht thn edhe m lart, nj qndrim kaq i gjat n
institucionin e mbyllur penal ndikon negativisht si edhe e bn tepr t vshtir
rifillimin e jets s nj gruaje t dnuar n komunitet, ndaj dhe autoritetet e
administrimit t drejtsis penale duhet ta mbajn parasysh kt fakt, sidomos pr ato
vepra penale kur grat kan kryer veprn penale t vrasjes s ish-bashkshortve t
tyre.

E fundit, por jo m pak e rndsishme, duke marr parasysh se nj numr fare i vogl
i grave t dnuara kan prfituar nga lirimi me kusht pr periudhn 20092011,
sugjerohet t rishikohet dispozita 64 e Kodit penal shqiptar pr t ardhur n prputhje
me rekomandimin (2003) 22. M konkretisht, duke ua ofruar mundsin e lirimin me
kusht t gjith t dnuarve, duke hequr kshtu shprehjen vetm n rastet e veanta,
pasi rekomandimi (2003) 22, n pikn 23 t tij, parashikon se lirimi me kusht mund t
shtyhet ose t refuzohet vetm n rastet e jashtzakonshme. Pr m tepr, sugjerohet
~ 71 ~
t ndryshohen afatet kufij, t parashikuara n Kodin penal, sidomos pr veprat penale
t kryera nga grat, duke marr parasysh natyrn dhe shkaqet q i kan uar ato drejt
kryerjes s veprave penale t dhunshme. Periudha prej e kryerjes s dnimit prpara
se t krkohet lirimi me kusht sht shum e gjat dhe nuk i shrben qllimit q duhet
t realizoj lirimi me kusht, si mnyr transicioni pr n jetn e lir. Gjithashtu, duhen
rishikuar kriteret q duhen plotsuar nga grat e dnuara, mungesa e t cilave bhet
penges pr prftimin e lirimit me kusht ose bhet shkak pr shtyrjen e nj vendimi t
till.

~ 72 ~
3.1 shtjet e trajtuara n kt kapitull

Burgu, si institucion, nuk trheq vmendjen e gjer t publikut n zhvillimet normale

t shoqris. Politikant, media dhe publiku i gjer ndrgjegjsohen pr burgjet vetm
ather kur ka probleme, p.sh., kur ndodh arratisja e ndonj t dnuari ose kur ka
ndonj incident t rnd n burgje. Megjithse n prgjithsi mungon interesi dhe
vmendja e publikut t gjer pr at ka ndodh n burgje, sistemi i burgjeve n vend
ka psuar ndryshime thelbsore kta 22 vjet t periudhs s ndryshimeve demokratike.
P.sh., sot burgjet nuk konceptohen m si institucione ndshkimi, por si institucione
publike n shrbim t shoqris, nga njra an, pr ta mbrojtur shoqrin nga personat
q shkelin ligjin dhe, nga ana tjetr, pr t rehabilituar personat e dnuar me heqje
lirie dhe pr ti kthyer ata n shoqri si qytetar m t mir nprmjet nj trajtimi
human dhe me dinjitet. Pra, duke filluar q nga misioni q kan burgjet n shoqri,
filozofia q i udhheq ato, mnyra si funksionojn kto institucione n ditt tona ka
ndryshuar plotsisht krahasuar me fillimet e viteve t ndryshimeve demokratike n vend.
Presioni gjithnj n rritje mbi sistemin e burgjeve si edhe artikulimi i problemeve dhe
i sfidave me t cilat prballet ky sistem n Shqipri kan qen n vmendjen e
vazhdueshme t raporteve dhe komenteve t bra nga organizma ndrkombtar dhe
organizata vendse q n misionin e tyre kan mbrojtjen e t drejtave t njeriut. Nj
nga fushat prioritare t raportit t progresit q Komisioni Europian (KE) bn publik
pr do vit pr Shqiprin, sht edhe sistemi i burgjeve98 dhe respektimi i t drejtave
t personave t dnuar me heqje lirie dhe trajtimi q u bhet atyre nga administrata e
burgjeve. Prioriteti i dymbdhjet i Opinionit t KE-s pr krkesn e Shqipris pr
antarsim n Bashkimin Europian99 prqendrohet te marrja e masave shtes nga
autoritetet prkatse shtetrore pr prmirsimin e trajtimit t t ndaluarve dhe t
dnuarve si edhe pr ndjekjen e rasteve t keqtrajtimeve t raportuara nprmjet

98
Gjat gjith punimit termi sistemi i burgjeve prfshin t gjitha institucionet penale vendore t
paraburgimeve dhe burgjeve duke mos prfshir ktu komisariatet e policis. Kur n punim prdoret termi
burg prfshin edhe institucionet e paraburgimit. Ndrsa termat persona t dnuar me heqje lirie dhe i
burgosur nnkuptojn personat e paraburgosur dhe t dnuar. Termi gra t dnuara nnkupton grat e
paraburgosura dhe ato t dnuara.
99
Opinioni i KE-s pr krkesn e Shqipris pr antarsim n Bashkimin Europian, dat 9.11.2010,
parashtron 12 rekomandime prioritare q Shqipria duhet ti plotsoj prpara marrjes s statusit
kandidat.
~ 73 ~
gjykats dhe vnia e personave fajtor para prgjegjsis ligjore. Pjes e ktij prioriteti
sht edhe prmbushja e rekomandimeve t Avokatit t Popullit n kt fush.

Hulumtime shkencore n arenn ndrkombtare pr natyrn dhe objektivat e dnimeve

me burgim nga kndvshtrimi ligjor, gjyqsor dhe social jan t shumta100, ashtu
sikurse jan edhe disa studime q kan t bjn me mnyrn si duhet t drejtohen
institucionet penale101 dhe cili sht roli i personelit t ktyre institucioneve102. Ndrsa
studimet e mirfillta shkencore pr dinamikn e ndryshimeve n kontekstin e
institucioneve penale mbeten t pakta n numr103. N Shqipri hulumtimet shkencore
pr shtje t ndryshme q lidhen me sistemin e burgjeve, prgjithsisht kan munguar.

Duke marr parasysh sa m lart, ky kapitull ofron nj vshtrim historik t zhvillimeve:

n sistemin e burgjeve shqiptare nprmjet analizs s misionit dhe prgjegjsive t
ktyre institucioneve; n mnyrn e menaxhimit, t organizimit dhe funksionimit t
tyre, t arkitekturs; n mnyrn e trajtimit t t paraburgosurve/t dnuarve n
kujdesin e tyre si edhe n kuptimin e t drejtave t ktyre personave n prgjegjsin e
tyre. Ky kapitull do t mundsoj pr t kuptuar veorit e zhvillimeve t sistemit t
burgjeve shqiptare t nevojshme pr t krijuar kshtu shtratin/kontekstin e duhur pr
analizat dhe kuptueshmrin e drejt t shtjeve t trajtuara n kt fush pr rastin e
Shqipris.

3.2 Vshtrim i shkurtr historik mbi zhvillimet kryesore

n sistemin e burgjeve shqiptare
Q nga krijimi i shtetit t pavarur shqiptar e deri m sot kan kaluar 100 vjet dhe gjat
ksaj periudhe ka pasur zhvillime t shumta politike, shoqrore dhe ekonomike
brenda dhe jasht vendit, t cilat kan pasur ndikim t drejtprdrejt n zhvillimet
ligjore dhe m gjer n themelimin dhe zhvillimin e sistemit t drejtsis n
prgjithsi dhe atij penal n veanti.

Pr t pasqyruar m n detaje karakteristikat kryesore t zhvillimeve ligjore,

institucionale dhe zbatimin e legjislacionit n praktik kryesisht n fushn e sistemit
t burgjeve gjat ktyre viteve sht br nj ndarje n tri periudha kohore:
19121944; 19451990 dhe 19912011.

3.2.1 Zhvillimet ligjore, infrastrukturore dhe ato t trajtimit t personave

t dnuar me heqje lirie gjat periudhs 19121944

Me krijimin e shtetit t pavarur shqiptar, Qeveria e Prkohshme e Vlors u prball me

sfida t ndryshme t hedhjes s bazave t qndrueshme t shtetit t ri ligjor dhe, midis
t tjerash, edhe n prcaktimin e politikave n luftn kundr kriminalitetit n kohn

100
Van Zyl Smit D. dhe Dnkel F.: Dnimi me burgim sot dhe nesr kndvshtrimi ndrkombtar pr
t drejtat e t dnuarve dhe kushtet n burgje, Hag: E drejta ndrkombtare Kluwer, 2001.
101
Sparks, R.; F, Bottoms A.; Hay W.: Burgjet dhe problemi i rendit, Oksford: Shtypi Klarendon, 1996.
102
Lombardo, L.X.: Rojat e burgosur: Punonjsit e burgjeve gjat puns, Nju-Jork, Elsevier, 1989.
Liebling A. dhe Price, D.: Punonjsi i burgut, Lejhill: Revista e shrbimit t burgjeve, 2001.
103
Coyle, A.: Drejtimi i burgjeve n koh ndryshimesh, Londr: Qendra Ndrkombtare e Studimeve
n Burgje, 2002.
~ 74 ~
kur n vend sundonte pasiguria, kaosi dhe krimi. Gjat ksaj periudhe t vshtir
politike n vend, Kuvendi i Vlors u detyrua q n fushn penale t linte n fuqi
Kodin penal osman t vitit 1858 me shtesat e ndryshimet e 27 majit t vitit 1909 dhe
Kodin procedurs penale t vitit 1879 deri n hartimin e ligjeve t reja t shtetit
shqiptar. Merit e madhe e Qeveris s Vlors dhe e Kuvendit ishte se n nj koh t
shkurtr filluan t krijojn e t zhvillojn sistemin e ri t drejtsis penale, me
miratimin, m 10 maj 1913, t Kanunit t Zhuris104 i cili shnoi fillimet e zbatimit t
politiks penale dhe t procedurs penale n vend105. Me kt akt prcaktohej nocioni
i veprs penale, organizimi dhe kompetencat e sistemit t gjykatave pr gjykimin e
shtjeve penale e civile dhe parashikohej procedura e gjykimit me juri pr krimet e
rnda, e cila u zbatua vetm nj her n gjykatn e Elbasanit106.

Burgjet shqiptare, pas shkputjes nga sundimi turk, trashguan bazn ligjore107,
format dhe metodat e drejtimit t burgjeve dhe infrastrukturn e mjerueshme me
mjedise t paprshtatshme q nuk garantonin sigurin, kushtet higjieno-sanitare,
trajtimin njerzor dhe me dinjitet dhe mundsi pr risocializimin e t dnuarve.

Burgjet m t rndsishme q u trashguan nga sundimi turk, ishin burgu i Shkodrs,

Gjirokastrs, Kors, Elbasanit dhe burgje t tjera t cilat ishin n do qendr
prefekture. Shumica e tyre ishin thuajse t shkatrruara, kshtu nj pjes e madhe e t
dnuarve mbahej n shtpi private, t marra me qira nga shteti. N nj raport pr
burgun e Tirans q Ministria e Drejtsis i bn Ministris s Brendshme, m
17.9.1921, midis t tjerave shkruhet: " N tri dhoma q ka burgu, me shtrngim t
madh ishin 67 vet. 70 t burgosur flinin prjashta n oborr e disa nn streh. N kt
mnyr rrojtje i duket njeriut si me qen dnuar me vdekje me mundim. Kjo sht
despotizm, nj sjellje kundr jets njerzore"108.

Si prmendet edhe m lart, gjat kohs q qeverisi Qeveria e Prkohshme e Vlors,

drejtimi dhe organizimi i sistemit t burgjeve sht rregulluar me aktet ligjore t
trashguara nga regjimi turk. Kjo shpjegohet kryesisht me situatn aspak t
qndrueshme politike n vend, po t kujtojm q qysh nga Shpallja e Pavarsis s
shtetit shqiptar, m 1912-n, u bn prpjekje pr organizimin e shtetit t ri shqiptar
dhe institucioneve t tij legjitime, por kto prpjekje hasn n vshtirsi. S pari,
Shqipria u ndodh prball pushtimit t ushtrive t shteteve shoviniste fqinje, q
krkonin t realizonin pretendimet e tyre territoriale n kurriz t vendit ton. S dyti,
krert m me influenc t asaj kohe, si Esat Pash Toptani, nuk bashkpunuan me
qeverin e Vlors dhe e penguan prhapjen e influencs s saj n Shqiprin e Mesme
dhe t Veriut.

104
Kanuni i Zhuris, botuar n gazetn Prlindja e shqipnies, vll. 1, Vlor, 13-14 dhe 15 shkurt
1914.
105
Anastasi, A.: Kanuni i Zhuris, Tiran, Studime juridike, 2001, nr. 1, f. 73-81.
106
Elezi, I.: Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Tiran,
revista juridike shkencore Justiniani I, nr. 1. 2009, f. 8.
107
Ligji penal i 28 prillit 1910, n disa dispozita t tij rregullonte administrimin e burgjeve (nenet
131-149).
108
Sufaj, F.: Reformimi i sistemit t paraburgimit n Shqipri n raport me standardet e Bashkimit
Europian, Tiran: Revista Shqiptare pr Studime Ligjore, Takimi IV, Instituti Alb-Shkenca, 2009, f. 2.
~ 75 ~
Kryengritja fshatare n Shqiprin e Mesme dhe fillimi i Lufts s Par Botrore
ndrpren sundimin e princ Vidit. N vitin 1915 pothuajse n t gjitha territoret e
vendit ton ishin vendosur trupat pushtuese t shteteve fqinje. Me shkallzimin e
veprimeve luftarake midis vendeve ndrluftuese, n territoret e vendit ton u
vendosn trupat austro-hungareze, franceze, italiane dhe bullgare, duke e kthyer tr
vendin n nj zon t pushtuar.

Gjat periudhs s Lufts Par Botrore, shtetet pushtuese, si Austro-Hungaria,

Franca, Italia, morn n duar administrimin e vendit dhe, pr rrjedhoj, u prpoqn t
bjn zvendsimin e akteve ligjore n fuqi edhe pr administrimin e burgjeve, por
periudha e pamjaftueshme bri q t mos realizohej nj reformim i mirfillt i kuadrit
ligjor pr sistemin e burgjeve t asaj kohe109. Komisioni Ndrkombtar i Kontrollit,
gjat periudhs q veproi n Shqipri dhe, m pas, prfaqsues t shteteve pushtuese,
krahas prpjekjeve pr reformim t legjislacionit penal, kan ndjekur edhe problemin
e trajtimit t t dnuarve, kujdesin pr ta, strehimin e tyre etj.110. Nga shqyrtimi i
dokumenteve arkivore t ksaj periudhe konstatohen disa urdhresa t komands
austriake, n t cilat prcaktohet dieta ditore pr do t dnuar. N kto akte ishte e
parashikuar edhe e drejta e t dnuarve pr t br blerje me mjetet e tyre financiare.
Bazuar n informacionin arkivor, msohet se, krahas shfrytzimit t burgjeve q
dispononte Shqipria n at periudh, forcat pushtuese kishin drguar nj kontingjent
t t dnuarve jasht vendit, n ish-kolonit e tyre111.

Me prfundimin e Lufts s Par Botrore, lirimin e Vlors nga pushtuesit italian si

dhe trheqjen e forcave serbe nga zonat verilindore, forcat politike t kohs, krahas
lufts diplomatike pr mbrojtjen e pavarsis s vendit, u prqendruan n krijimin dhe
konsolidimin e institucioneve t shtetit, bazat e t cilit u hodhn me Kongresin e
Lushnjs, m 1920-n, koh kur u krijuan organet e larta t pushtetit ligjvns dhe
ekzekutues t vendit. Kshilli i Lart i Shtetit dhe regjenca q u zgjodh nga Kongresi i
Lushnjs, me dekretin e 11 janarit 1921, krijuan sistemin gjyqsor shqiptar. Politika
penale e shtetit shqiptar gjeti pasqyrim edhe n programin e Qeveris Demokratike t
Fan. S. Nolit (1924), n reformn ligjore me fokus t veant ligjet pr drejtsin
penale. Pas rrzimit t Qeveris s Fan S. Nolit dhe me ardhjen n fuqi t Ahmet
Zogut, u miratuan Statuti themeltar i Republiks s Shqipnies, m 1925-n dhe
Statuti themeltar i Mbretnis s Shqipnies, m 1928-n. T dyja kto dokumente
themeltare hodhn bazat juridike pr reformn n drejtsi n trsi dhe, n veanti, n
reformn e drejtsis penale112. Gjat viteve 19201928 doln ligje t posame
penale. Njkohsisht vepronte edhe e drejta zakonore (kanunet), sidomos n zonat
malore t vendit, n Veri dhe n Jug113.

Pr zhvillimet ligjore, infrastrukturore dhe ato t zbatimit t legjislacionit n sistemin

e burgjeve shqiptare paraqesim zhvillimet kryesore si m posht:

109
Sufaj, F.: Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet aktuale,
Tiran, Jeta juridike, nr. 3, 2008, f. 9.
110
Komisioni Ndrkombtar e ngarkoi bashkin me pagu gjelln, bukn dhe qethjen e hapsorve
(kupto t burgosurve). Marr nga Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 347, dosja 23, viti 1914.
111
Sufaj, F.: Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet aktuale,
Tiran, Jeta juridike nr. 3, 2008, f. 9.
112
Elezi, I.: Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Tiran,
revista juridike shkencore Justiniani I nr. 1, 2009, f. 10.
113
Elezi, I.: Zhvillimi historik i legjislacionit penal n Shqipri, Tiran: Albin, 1998.
~ 76 ~
Prpjekjet pr krijimin e bazs ligjore t sistemit t burgjeve n Shqipri u futn n
nj faz t re pikrisht pas vitit 1920. Kto prpjekje konsistonin kryesisht n krijimin
e kuadrit ligjor dhe t przgjedhjes s npunsve q do t shrbenin n institucionet e
burgjeve q ishte prcaktuar t bhej mbi baza konkurruese. Ishte pikrisht kjo
periudh kohore kur theksohej koncepti i drejtimit t burgjeve nga npuns civil.
Burimet arkivore t asaj kohe evidentojn se ...n botn e qytetruar administracioni
i burgjeve sht rregulluar me norma dhe artiklla114 t veant duke marr ndr sy
nevojat e t burgosurit, q i prkasin shndetit, ushqimit dhe edukacionit t tyre.115.
Kshilli i Nalt, n mbledhjen e dats 23.5.1921, ngarkon qeverin t bj nj
projektligj pr prmirsimin e jets s t burgosurve si n shtetet e qytetruara116.
Ndr aktet e para ligjore q u hartuan n at koh, ishte ligji Pr prdorimin e t
burgosurve n pun117 dhe pr vet nevojn q paraqiste vendi pr t punsuar
shtetasit pr t rimkmbur infrastrukturn e rrnuar t vendit, por edhe pr rndsin
q vlersohej t kishte puna n zhvillimin pozitiv t personalitetit t t burgosurve.

N reformimin e bazave t administrimit t institucioneve t ndryshme shtetrore kan

kontribuar edhe specialist t huaj, n prputhje edhe me ligjin Pr organizatort e
huaj n Shqipri, t vitit 1923. Reformimi i sistemit t burgjeve nuk bnte prjashtim.
Disa nga rekomandimet kryesore t specialistve t huaj pr paketn e reforms n
kt fush ishin:
Klasifikimi i t dnuarve duke i mbajtur t ndar t arrestuarit nga t
dnuarit, t rinjt nga t moshuarit, t dnuarit pr krime t rnda nga ata
pr vepra t tjera penale.
Ndrtimi i dy burgjeve qendrore, nj pr Veriun dhe nj pr Jugun, sipas
projekteve q plotsojn kushtet e siguris dhe t trajtimit t dnuarve,
prfshir ktu programe punsimi, arsimimi dhe shrbime mjeksore.
Kavaja dhe fortesa e Gjirokastrs mendoheshin si m t prshtatshme, duke
pasur parasysh prhapjen gjeografike t kriminalitetit.
Shpejtimi i procedurave ligjore pr dnimin e personave n afate sa m t
shkurtra, duke shtuar gjykatat.
Kufizimi i pushtetit t kshillave, prefektve, n/prefektve pr t dhn
dnime, prvese pr rastet pa rndsi.
Hartimi i ngutshm i nj ligji pr mbrojtjen e t drejtave t shtetasve, ku
arrestimi t mos ket fuqi m shum se 30 dit afat, pas t cilit i pandehuri
duhet t sillet para gjyqit.
Krijimin e nj dege t policis s burgjeve brenda forcave t xhandarmris,
q do t mbulonte vetm kt shrbim dhe strvitjen e ksaj trupe, kriteret
specifike t xhandarve q do t punonin n kt deg.
Ngritja e nj komisioni prej tre antarsh me prfaqsues nga Ministria e
Drejtsis, e Brendshme dhe Xhandarmria, i cili t studioj dhe ti raportoj
Kryeministris pr masat e ngutshme q duhen marr pr administrimin m
t mir t burgjeve dhe pr ndarjen e t dnuarve nga t paraburgosurit. Pr
daljen nga situata dhe pr prmirsimin e gjendjes n sistemin e burgjeve,
n rekomandimet e nj specialisti t huaj nnvizohet: Nuk mund t
114
Kupto ligje dhe nene. (Shnim i autorit).
115
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 317, dosja 11, viti 1917.
116
Po aty.
117
I lshuar nga Kshilli i Lart m 31.1.1923.
~ 77 ~
 shqyrtoj aq sa duhet gjith sistemin e burgjeve, por pr kredimin e mir t
Shqipris duhen reforma drastike118.
Nj pjes e ktyre rekomandimeve u morn parasysh n hartimin e Rregullores s
burgjeve t vitit 1933, e cila trajtohet m posht.

Situata politike nuk u stabilizua edhe pas Kongresit t Lushnjs. Deri m 1925-n u
ndrruan 11 kabinete qeveritare. N kto kushte ku sundoi anarkia, nuk pati terren t
prshtatshm pr ngritjen e institucioneve dhe funksionimin normal t shtetit. Pr ta
kuptuar m mir kt situat, po japim nj prshkrim, t cilin nj gazetar me
pseudonimin Shkodrani ka br n gazetn Agimi n vitin 1921: Me idhnim t
madh po dgjojm se gjithkund npr Shqipri asht tu u ba nj propogand kundra
mbarshtrimit civil e sidomos kundra organizimit t drejtsis, a thua se jemi nj vend
prej Afrike dhe jo n qendr t Europs e n t XX-shin qindvjetsh119

Gjat periudhs s monarkis u b nj hap prpara n organizimin e institucioneve

shtetrore dhe, n kt kuadr, ndryshime t konsiderueshme ndodhn edhe n
sistemin e burgjeve. U hartua Kodi penal, Kodi i procedurs penale, Kodi civil, q
prbnin bazn ligjore t asaj periudhe120. Hyrja n fuqi e Kodit penal kishte rndsi
t madhe pr reformn n drejtsin penale, pasi ajo shnonte shkputjen nga regjimi
osman dhe ndikimet e tij n dhnien e drejtsis penale n Shqipri. Ky Kod
orientohej nga legjislacioni penal europian i asaj kohe. N gusht 1933 hyri n fuqi
Rregullorja e re e burgjeve, e hartuar mbi bazn e nj pakete Prmbledhje e
rregullave mbi trajtimin e t burgosurve, drguar nga Lidhja e Kombeve nprmjet
Ministris s Jashtme, m 9.11.1931. Rregullorja u miratua me vendim t qeveris
dhe sht e firmosur nga gjith kabineti qeveritar i asaj kohe, pasi, pr zbatimin e saj,
kishin detyrime t gjitha ministrit sipas drejtimeve prkatse.

Pr t kuptuar m mir rregullimet e jets n burg dhe administrimin e tij, do t

ndalemi te kjo rregullore. M konkretisht, Rregullorja e re e burgjeve prmbante 12
kapituj dhe 95 nene. Kapitulli i par Burgjet e prefekturave prcaktonte ndarjen dhe
kategorizimin e t dnuarve sipas krimeve, moshs, seksit, gjendjes shndetsore.
Kto burgje akomodonin edhe grat dhe t rinjt deri n 21 vje. Kapitulli i dyt
Burgjet e nnprefekturave prcaktonte drejtimin e burgjeve kryesisht pr t
paraburgosurit, t dnuarit pr borxhe dhe t dnuarit deri n nj vit dhe pr ata q u
kishte mbetur nj vit nga dnimi i rnd. N kapitullin e tret parashikohej trajtimi i
personave t pandehur pr t cilt ishte vendosur nga gjykata paprgjegjshmria n
momentin e kryerjes s veprs penale, n institucione t specializuara psikiatrike dhe
t dnuarit e smur me smundje ngjitse ose kronike t cilt vendoseshin n burgun
e Palermos. Kapitujt e tjer parashikonin dispozita q kan t bjn me rregullimin e
jets n burg, si transferimi i t dnuarve; personeli i shrbimit, detyrat dhe
kompetencat e tyre; higjiena, trajtimi ekonomik e shndetsor, puna, arsimimi,
detyrimet e kshillit vrojtues etj.121.

118
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 152, dosja 923, viti 1923.
119
Arkivi Qendrori Shqipris, fondi 152, viti 1921; dosja 928 (artikulli mban titullin Le mepris des lois
et ses censequences sociales, n shqip Prbuzja e ligjeve dhe rrjedhimet e saj shoqrore, me autor
Daniel Bellet. Ky artikull mbyllet me nj koment t br nga nj gazetar me pseudonim Shkodrani, n
gazetn Agimi).
120
Sufaj, F.: Historia e burgjeve t Shqipris gjat shekullit XX, Tiran, 2000, f. 17.
121
Arkivi Qendror i Shqipris, Fletore zyrtare nr. 57, dat 27 shtator 1933.
~ 78 ~
Pr sa i takon mnyrs s drejtimit t burgjeve, n baz t rregullores s gushtit 1933,
neni 60, burgu drejtohej nga nj kshill vrojtues, i prbr nga prefekti, prokurori,
komandanti i xhandarmris dhe drejtori i burgut. Ky kshill bnte kontrollin e
prgjithshm t burgut dhe t t dnuarve do 15 dit. do muaj ky kshill raportonte
pran ministrit t Punve t Brendshme dhe atij t Drejtsis pr do gj t konstatuar.
Kshilli kishte pr detyr t mbikqyrte zbatimin e ksaj rregulloreje; t merrte masa
disiplinore ndaj personelit dhe, kur kta t fundit kryenin shkelje t rnda dhe merrnin
pes masa ndshkimore, u jepej pushim nga puna. Kshilli kishte pr detyr t
vrojtonte edhe sjelljet e t dnuarve. Pr kt qllim, n secilin burg mbahej regjistr i
veant pr t dnuarit dhe nj regjistr pr sjelljet e personelit.
Neni 63 i ksaj rregulloreje prcakton qart 12 kompetencat e kshillit vrojtues:
1. Cakton numrin e t burgosurve q duhet t transferohen sipas nevojs.
2. Cakton ditt dhe ort e msimeve q u jepen t burgosurve.
3. Merr vendim pr raportet q jepen prej mjekve.
4. Cakton n do stin ort kur t burgosurit duhet t flen dhe t zgjohen dhe ort
kur duhet t mbahen n ajrim.
5. Cakton llojet e punve q mund t bj nj i burgosur.
6. Lejon ushtrimin e zejes s t burgosurve zejtar.
7. Merr masa disiplinore kundrejt t burgosurve mbi propozimin e drejtorit t burgut.
8. Merr masa disiplinore kundrejt personelit t burgut.
9. Vendos pr akomodimin e t burgosurve n institucionin penitenciar.
10. I propozon ministrit t Drejtsis falje pr arsye t justifikueshme.
11. Merr do mas pr pastrimin e burgut.
12. Kujdeset pr shitjen e ushqimit t burgut n prputhje me ligjin e kontabilitetit.
Nga detyrat e prcaktuara me kt rregullore pr kshillin vrojtues t burgut, kuptohet
se ky organ kolegjial ka shum rndsi pr jetn dhe administrimin e institucionit dhe
parandalon rastet abuzive nse kto kompetenca do t ishin t prqendruara n nj
person t vetm.
Pr m tepr, nprmjet akteve ligjore dhe dokumentacionit arkivor q lidhet me
institucionet e paraburgimeve dhe t burgjeve, evidentohet karakteri publik q duhej
t kishte ky shrbim. N letrn e prokurorit t Kors, z. Sali Babeni, drejtuar kshillit
qeveriss t qytetit, n vitin 1917, theksohet se burgu, n vend q t administrohet nga
nj npuns civil, i cili duhet t kt prgjegjsin q i ngarkon procedura, ka mbetur
vetm nn kujdesin e policis. Gjat ksaj periudhe institucionet e paraburgimit
dhe burgjet ishin nn prgjegjsin dhe administrimin e Ministris s Punve t
Brendshme. N nivel prefekture, kto institucione drejtoheshin nga drejtor q
emroheshin dhe shkarkoheshin nga Ministria e Punve t Brendshme me propozim t
kshillit vrojtues t prefekturs, ndrsa n institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve
n nnprefektura nuk emrohej drejtor n drejtimin e burgut, por ai drejtohej nga
xhandarmria e nnprefekturs, e cila varej nga kshilli vrojtues pr aspektet e
menaxhimit e t sigurimit t personave t dnuar me heqje lirie.
Vlen t theksohet se, gjat ksaj periudhe, pr reformimin e sistemit t burgjeve
shqiptare u morn prvojat e vendeve me demokraci t zhvilluar t asaj kohe dhe u
bn prpjekje pr t prshtatur kto praktika me kushtet e vendit ton122.

122
Evoluimi i burgjeve. http: //www.dpbsh.gov.al/
~ 79 ~
N t gjitha raportet q kan br punonjsit e drejtsis, prokuror, gjyqtar,
specialist t huaj q kan qen n vendin ton, sht theksuar qart qllimi i burgimit
pr rehabilitimin e personave t cilt veprojn n kundrshtim me ligjet123. Nga
studimi i nj sr dokumentesh arkivore, theksi i vihej trajtimit human t personave t
dnuar me heqje lirie.

Sipas Rregullores s vitit 1933 parashikohej q t burgosurit t dilnin n ajrim dy her

n dit, duke marr parasysh q t miturit dhe grat t ajroseshin veas burrave, si
edhe t paraburgosurit veas t dnuarve124. Nj her n jav parashikohej t bnin
banj t burgosurit dhe t lanin teshat e tyre125. Rregullorja garantonte edhe t drejtn
e t burgosurve pr ushqim nga vet institucioni pr t gjith ata q deklaroheshin si t
varfr si edhe ushqim sipas nevojave specifike t t burgosurve t smur 126. Nj her
n jav parashikoheshin vizita t atyre q kishin leje me shkrim nga prokurori n
prefektura dhe gjyqtari paqtues n nnprefektura127. Gjithashtu, rregullorja
parashikonte dispozita t veanta pr mbarvajtjen e punsimit dhe ushtrimit t
zejtaris n burgje, shrbesat fetare si edhe t arsimimit t t burgosurve, organizimin
e kurseve t analfabetizmit, oraret, prgjegjsit e drejtorit t institucionit dhe
punonjsve t tjer etj. Kjo rregullore detyron Ministrin e Arsimit t ndjek programet
arsimore n burgje, si edhe t siguroj tekstet e nevojshme pr t burgosurit.

Sipas burimeve arkivore t viteve 1921 dhe 1927 evidentohet se pas viteve 20 jan
br prpjekje pr arsimimin e t burgosurve me kurse kundr analfabetizmit dhe
bisedave oratorike pr etikn128. N vitin 1927 Ministria e Brendshme nxori nj
qarkore ku u drejtohej t gjitha burgjeve pr organizimin e msimit t shkrimit, gjuhs
dhe leximit nga tre deri n katr or n dit nga npunsit e burgut pr me i vu shteg
disokupacionit t t burgosurve dhe q t prmirsohet disi morali dhe shpirti i
egrsuar i tyre...129. Prpos ksaj qarkoreje, Ministria e Arsimit, n dy qarkore t saj
t po t t njjtit vit, njofton t gjitha prefekturat dhe nnprefekturat se sht marr
vendim pr ofrimin e msimdhnies pr t burgosurit dhe pr t realizuar kt
veprimtari udhzohen t gjitha burgjet t caktojn nj ose dy msues. Msuesit jo
vetm q kan pr t luftuar analfabetizmin, - thuhet n kto dy qarkore, - por, me
konferencat dhe predikimet e tyre, do t mundohen t fusin ndjenja njerzore dhe
kombtare n zemrat e tyre, n mnyr q kur kta t lirohen, t bhen element t
vlefshm t shoqris njerzore e kombtare130.

Gjithashtu, po sipas ktyre burimeve, del n pah se institucionet e burgjeve u

mundsonin ushtrimin e besimit fetar personave t dnuar me heqje lirie. Nga
letrkmbimet mes prefekturave, komands s xhandarmris dhe Ministris s
Brendshme del n pah se burgjet n prefektura vendosn ti aktivizojn n pun
personat e dnuar me heqje lirie131, megjithse punsimi i tyre nuk arriti t ishte

123
Sufaj F.: Historia e Burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX, Tiran, 2000, f. 34.
124
Neni 35 i Rregullores s burgjeve, Fletore zyrtare nr. 57, dat 27 shtator 1933.
125
Neni 36 i Rregullores s burgjeve, Fletore zyrtare nr. 57, dat 27 shtator 1933.
126
Neni 42 i Rregullores s burgjeve, Fletore zyrtare nr. 57, dat 27 shtator 1933.
127
Neni 43 i Rregullores s burgjeve, Fletore zyrtare nr. 57, dat 27 shtator 1933.
128
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 152, dosja 379, viti 1921 dhe fondi 152, dosja 837, viti 1927.
129
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 152, dosja 837, viti 1927.
130
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 152, dosja 838, viti 1927.
131
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 379, dosja 8, viti 1929.
~ 80 ~
asnjher masiv. Lloji i puns ishte kryesisht n rregullimin dhe mirmbajtjen e
rrugve t qyteteve, parqeve, lulishteve, mjediseve lodhse etj. Kjo mbshtetet edhe
nga korrespondencat zyrtare mes prefekturave dhe organeve qendrore t pushtetit. N
disa burgje t tjera organizohej punsim brenda institucionit, si pun artizanale,
punime kashte, mobilieri, punime druri, riparime kpucsh etj. Pr t nxitur punsimin
edhe nga sektori i biznesit privat, n vitin 1936 Ministria e Brendshme u drejtohej
prefekturave dhe dhomave t tregtis me nj qarkore q udhzonte nxitjen e pronarve
t zgjeronin aktivitetin e tyre edhe n burg. N kt qarkore udhzoheshin burgjet t
merrnin masa pr aftsimin e t burgosurve me mjeshtri t ndryshme nga specialist
t jashtm t punsimit profesional, q m von kto aftsi t prdoreshin pr punsim
n burgje132.

N dhjet prefektura dhe n 23 nnprefektura kishte burgje. Sipas t dhnave t dats

23.9.1936, ishin 3874 t dnuar dhe t paraburgosur. Duke iu referuar burimeve
arkivore133, pran burgjeve t prefekturave kishte nga nj dhom pr gra me nj
kapacitet 5-10 vet. Megjithse gjat kohs s Monarkis Zogiste u rindrtua burgu i
Gjirokastrs brenda n kalan e ktij qyteti (1928), i cili ka qen n prdorim deri n
vitin 1955, mnyra konstruktive e tij, - shkruante inspektori i oborrit mbretror
Xh. Ypi m 1932-n, - nuk pajtohet me ekzistencn e njeriut. N vitin 1930 u ndrtua
burgu i Tirans, i cili sht ende funksionim n 50% t godins134. Pr kushtet aspak
t prshtatshme t ktij burgu shkruan ish-i dnuari politik Haki Strmilli, i cili u
burgos dhe u vendos n kt burg: ...nuk sht i prshtatshm pr burg, pasi nuk
sht ndrtuar sipas dispozitave ligjore, ktu rrin fajtort politik bashk me ata
ordiner, vrassi me hajdutin, debitori me falsifikatorin, plaku me t riun etj. Pr kt
shkak, burgu sht br si nj far shkolle ku msohet kriminaliteti e jo nj institucion
ku shtypet e zhduket ky ves i lig135. Krahas ktyre burgjeve, n at koh
funksiononin burgjet e Porto-Palermos, Shkodrs, Beratit, Voskopojs, Durrsit,
Peshkopis, Kuksit, Elbasanit, Kors dhe spitalit t burgut Tiran136 etj..

Megjithse qllimi i burgimit ishte rehabilitimi i personave t dnuar me heqje lirie,

ajo q vihej re ishte se sistemi i burgjeve mbetej larg realizimit t qllimit t tij duke
pasur parasysh kushtet e jetess dhe veprimtarit n burgje. Midis t tjerash vlen t
prmendet se ndrtesat e burgjeve ishin t paprshtatshme, kishte mungesa t nyjave
hidrosanitare, t ujit t rrjedhshm, t ngrohjes e n prgjithsi kushte jashtzakonisht
t rnda t strehimit. Mungesa e barnave mjeksore, kequshqyerja, mbipopullimi i
ndrtesave jasht kapacitetit t tyre etj. kishin rrezikuar seriozisht shndetin e
personave t dnuar me heqje lirie137. Nga raportet e asaj kohe pr gjendjen
shndetsore t t burgosurve jepen informacione se shum prej tyre vuanin nga
smundje t rnda, ngjitse, kronike dhe ato t pashrueshme, si: dizenteri, malarie,

132
Sufaj, F., (2008). Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet
aktuale, Tiran: Jeta juridike. - Nr. 3, f.20.
133
Arkivi Qendror i Shqipris Fondi. 155, dosje 1242, viti 1942.
134
Sufaj F., (2009). Reformimi i sistemit t paraburgimit n Shqipri n raport me standardet e
Bashkimit Europian, Tiran: Revista Shqiptare pr Studime Ligjore, Takimi IV, Instituti Alb-Shkenca,
f.2.
135
Sufaj, F., (2008). Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet
aktuale, Tiran: Jeta juridike. - Nr. 3, f.17.
136
Burgjet e Porto Palermos, Ardenics dhe Voskopojs shrbenin pr trajtimin e personave me
probleme t shndetit mendor, ndrsa spitali i Tirans pr trajtimin e t dnuarve t smur.
137
Sufaj, F., (2000) Historia e Burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX, Tiran. f. 44.
~ 81 ~
sifiliz e smundje t tjera t ndryshme. Nj nga smundjet m t prhapura ishte ajo e
tuberkulozit. N spitalin e burgut n Tiran, vetm gjat vitit 1935 raportoheshin t
kishin vdekur nga kjo smundje 49 t burgosur138.

Me pushtimin e Shqipris m 1939-n nga Italia fashiste, hyri n fuqi edhe

Kushtetuta, e cila institucionalizoi bashkimin personal midis Shqipris dhe Italis.
Kjo Kushtetut sht prcaktuar nga nj studiues juridik amerikan si tipike e rendit t
ri q diktatort europian u diktonin shteteve t pushtuara. Kjo Kushtetut vendosi nj
diktatur ushtarake fashiste, autoritare, hierarkike, tej mase t centralizuar dhe
antidemokratike. Ajo i vishte pushtetin ekzekutiv mbretit, i cili n Shqipri
prfaqsohej nga mkmbsi i prgjithshm. Drejtsia buronte nga mbreti dhe
administrohej n emr t tij nga gjykatsit q ai emronte. N prgjithsi, italiant
ruajtn organizimin e vjetr gjyqsor t kohs s Zogut. Kodi penal q prdorej nga
gjykatat pr shtjet penale, ishte ai italian i vitit 1930, pjesa m e madhe e t cilit
kishte hyr n fuqi n Shqipri prmes dekretit t Jacomonit, t dats 6 janar 1940139.

Periudha 1939-1944 karakterizohej nga nj paqndrueshmri n situatn e burgjeve

pr shkak t kushteve n t cilat ndodhej vendi yn gjat pushtimit fashist. Gjat
periudhs s Lufts s Dyt Botrore u bn disa ndryshime t pjesshme t rregullores
s burgjeve t vitit 1933 dhe n mnyrn e organizimit t ktyre institucioneve.
Kshtu, n vitin 1942 u krijua Drejtoria Qendrore Penitenciare. N kt kuadr u
krijua kartoteka, e cila mbante dosjet e t burgosurve. Me ndryshimet e pjesshme t
rregullores u paksuan kompetencat e kshillit vrojtues. Gjithashtu, ruajtja e t
burgosurve iu kalua reparteve t milicis.

Pr sa u takon zhvillimeve konkrete n terren nga burgjet, vlen t prmendet se, m

7-8-9 prill 1939, u hapn pothuajse t gjitha burgjet e Shqipris dhe t burgosurit u
arratisn. Kjo pasqyrohet n njoftimet e prefekturave dhe t nnprefekturave140.
Situata e zbrazjes s burgjeve ndryshoi plotsisht shum shpejt, si rezultat i
prshkallzimeve t prndjekjes s kundrshtarve t regjimit fashist. Kshtu, burgjet
u mbipopulluan dhe situata e administrimit t t burgosurve n kushtet e nj sistemi
infrastrukturor tejet t vjetruar t asaj kohe i cili nuk garantonte siguri dhe mjedise t
mjaftueshme, u b edhe m e vshtir. Pr kto arsye mkmbsi i prgjithshm
vendosi transferimin e t burgosurve shqiptar n burgjet e Italis me propozimin e
ministrit t Drejtsis t asaj kohe141. Numri i t burgosurve t transferuar, sipas
njoftimit t ministrit t Drejtsis, ishte rreth 70 vet142. Ky veprim hasi n reagime
dhe protesta t familjarve t t burgosurve si edhe n rritjen e krkesave nga ana e
tyre pr riatdhesim. N gjysmn e dyt t vitit 1941 filloi riatdhesimi i t burgosurve.
Sipas nj qarkoreje t ministrit t Drejtsis njoftohej se autoritetet italiane kan
dhn urdhr pr shoqrimin e t gjith t burgosurve shqiptar n burgjet e
Shqipris, por ...pr vshtirsi t mbikqyrjes dhe t mjeteve t komunikimit,
riatdhesimi i cili ka filluar, do t bhet gradualisht143.

138
Sufaj, F.: Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet aktuale,
Tiran, Jeta juridike nr. 3, 2008, f. 21.
139
Fischer, J. B.: Shqipria gjat Lufts, 1939-1945, Tiran, shtpia botuese abej, 1999, f. 70-71, 73.
140
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi. 152, dosja 29, viti 1939.
141
Shkres e dats 11.3.1941.
142
Njoftim zyrtar i dats 16.8.1941.
143
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 155, dosja 1453, viti 1941.
~ 82 ~
Lvizja masive e t burgosurve u b edhe brenda vendit, pr munges sigurie. Kjo
situat rndonte drejtprdrejt n pezullimin e seancave gjyqsore dhe, n shum raste,
n mosrespektimin e vendimeve me burgim t gjykatave pr t burgosurit. Kta t
fundit, n shum raste, mbaheshin n burgjet e Italis n nj koh kur, sipas vendimit
t gjykats, ata duhet t ishin t lir. Kjo mbshtetet edhe nga burimet arkivore t asaj
kohe q reflektonin ankesat e t burgosurve si rezultat i ktyre lvizjeve nga nj burg
n tjetrin144.

Mbipopullimi n burgje u shtua sidomos nga viti 1942 kur, si dihet, Lufta
Nacionallirimtare mori prpjestime t reja. Kshtu, numri i personave t dnuar me
heqje lirie arriti rreth 2500 t dnuar, pa llogaritur kampet e prqendrimit brenda dhe
jasht vendit dhe personat e dnuar me heqje lirie t transferuar jasht vendit,
ndrkoh q kapaciteti q kishte sistemi i burgjeve t Shqipris n vitin 1942, ishte
1500 meshkuj dhe 60 femra145. Numri i t burgosurve u dhjetfishua, po t
krahasojm t dhnat e vitit 1939 me vitin 1942. Po ta ilustrojm me t dhnat e
burgut t Tirans, pr vitin 1939 aty kishte 85 t burgosur; pr vitin 1940 numri i tyre
shkoi 145; n vitin 1941 numri i tyre shkoi n 560 dhe n vitin 1942 numri i t
burgosurve arriti n 800. Megjithse u hapn institucione t reja penale dhe kampe
internimi, mbipopullimi trondits, kequshqyerja, kushtet e rnda higjienike dhe dhuna
e ushtruar mbi t burgosurit ishin disa nga problemet m shqetsuese t sistemit t
burgjeve t ksaj periudhe. N nj informacion t hartuar nga prokurori i Vlors pr
vlersimin e situats n burgje, mes t tjerash, ai shkruan: ...sht krijuar nj
atmosfer psikologjike, pa asnj orientim t caktuar n dm t disiplins n burg... N
konditat e msiprme burgu n vend q t mbaj misionin si institut prmirsimi,
rezulton shtpi korrupsioni t do lloji e t do natyre146. Me gjith amnistin pr t
gjitha veprat penale me karakter politik dhe financiar t vitit 1943, burgjet u
rimbushn prsri me shpejtsi deri n prfundim t Lufts Nacionallirimtare.

Gjeneral armate G. Pagrili e ka prshkruar n kt mnyr situatn e prgjithshme t

burgjeve gjat Lufts, n vitin 1942: Burgjet civile t Shqipris ndodhen n lokale
provizore, q zakonisht vese u mungon do veti higjienike e morale, nuk jan t
prshtatshme edhe pr sa i prket siguris. N burgje ruhen t przier t dnuar me
ndshkime t gjata dhe me ndshkime t prjetshme, me ndshkime t lehta dhe n
pritje t gjykimit. Dmi q rrjedh nga nj przierje e till sht i qart dhe se burgu
dshton edhe si qllim riedukimi moral i t dnuarve pr faje t rrepta147. Gjithashtu,
n raportin e tij, kolonel Edmond Dr. Leppo, n fund t vitit 1942, prshkruan: Pjesa
m e madhe e t burgosurve jan ndry npr dhoma t mdha q prmbajn 100 vet
donjra. Nga ana inkonveniente przierja sht e dmshme, si n pikpamjen
shoqrore edhe at higjienike. Penxheret jan t zvogluara tepr tu ndalue kshtu
qarkullimin e ajrit, wc-t nuk funksionojn mir, uji shpesh mungon krejt. Mungojn

144
M 20.5.1941, t burgosurit e burgut t Burrelit, n pritje t vendimit t gjykats, n nj letr
drejtuar kryeministrit t vendit Shefqet Vrlaci, i krkonin kthimin e tyre n burgun ku ishin m par n
mnyr q t mundsohej frekuentimi i seancave gjyqsore pr t marr vendimin e gjykats. Marr
nga Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 155, dosja 1453, viti 1941.
145
Sufaj, F.: Historia e burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX, Tiran, 2000, f. 56-57, 62.
146
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 155, dosja 1242, viti 1942.
147
Sufaj, F.: Reformimi i sistemit t paraburgimit n Shqipri n raport me standardet e Bashkimit
Europian, Tiran: Revista Shqiptare pr Studime Ligjore, Takimi IV, Instituti Alb-Shkenca, 2009, f. 2.
~ 83 ~
dyshekt, shtretr, ambulancat, do mjet medicinal. Ushqimi prbhet vetm prej nj
kilogram buk n dit148.

3.2.2 Zhvillimet kryesore n sistemin e burgjeve pr periudhn 1945 1990

Periudha 19451990 u karakterizua nga sundimi i regjimit totalitar dhe, pr rrjedhoj,

sistemi i drejtsis, veanrisht drejtsia penale, ishin n shrbim t politiks
parti-shtet. Miratimi i Kushtetuts s Republiks Popullore t Shqipris n vitin 1946
shtroi pr detyr shkatrrimin e t gjith sistemit t mparshm t drejtsis penale
dhe krijimin e organizimin e sistemit t drejtsis, prfshir dhe at penale, q n
thelb kishin forcimin e shtetit t diktaturs s proletariatit dhe lufts s klasave kundr
kundrshtarve t regjimit. Sistemi i drejtsis kishte pr mision t mbronte nga do
cenim organizimin shoqror dhe shtetror n Republikn Popullore t Shqipris, t
vendosur me Kushtetut, sistemin socialist t ekonomis dhe pasuris socialiste149.

Me hyrjen n fuqi t Kushtetuts s vitit 1976150 dhe thellimin e lufts s klasave, u

hartua Kodi penal i vitit 1977151, i cili ashprsoi sanksionet penale, prfshir 33
dnimet politike dhe u jepte vend parsor krimeve politike. Kodi Penal e prkufizonte
kshtu dnimin penal: Dnimi penal sht nj mjet shtrngues me karakter politik
dhe ideologjik i shtetit socialist n luftn e klasave dhe arm e fuqishme e diktaturs
s proletariatit n luft kundr armiqve t saj pr ruajtjen dhe forcimin e rendit
socialist152. Karakteri politik i gjith legjislacionit penal del qart n nenin 1 dhe 2 t
Kodit penal ku thuhej: Legjislacioni penal n Republikn e PS t Shqipris
udhhiqet nga politika e PPSH-s dhe bazohet mbi ideologjin e klass puntore, n
marksizm leninizm dhe buron nga Kushtetuta e RPS t Shqipris. Legjislacioni
penal ka pr detyr t mbroj shtetit socialist, PPSH n, si forc e vetme politike
udhheqse e shtetit dhe shoqris, pasurin socialiste, t drejtat dhe interesat e
shtetasve, gjith rendin shoqror socialist nga veprat shoqrisht t rrezikshme me an
t zbatimit t dnimeve kundrejt atyre q i kryejn ato.... N po t njjtit vit, krahas
Kodit penal u hartua edhe Kodi i procedurs penale153.

Institucionet kryesore prbrse t sistemit t drejtsis penale, prve gjykats dhe

prokuroris, ishin edhe Drejtoria e Sigurimit t Shtetit, si struktur e Ministris s
Punve t Brendshme, burgjet, kampet dhe hetuesia, e cila pas vitit 1983 u krijua si
institucion i pavarur. Misioni i tyre ishte mbrojtja e shtetit. Ato ishin t njohura si
organe t diktaturs s proletariatit, pra ishin organe t shtypjes dhe dhuns. Ky
funksion prcaktonte politikn kriminale dhe luftn juridiko-penale si form kryesore
t lufts kundr kriminalitetit t bazuar n dnimin penal dhe masat shtrnguese154.

Me vendosjen e regjimit komunist, burgjet u bn simboli m i qart i dhuns, i

shtypjes dhe i shkeljeve t t drejtave t personave t dnuar me heqje lirie. Nn

148
Arkivi Qendror i Shqipris, fondi 155, dosja 1242, viti 1942.
149
Neni 2 i ligjit Pr organizimin gjyqsor, Fletore zyrtare nr. 20, korrik 1951.
150
Kushtetuta e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, Tiran, 1976.
151
Kodi penal i Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, Tiran, 1977.
152
Neni 16 i Kodit penal t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, Tiran, 1977, botim i shtpis
botuese 8 Nntori.
153
Kodi i procedurs penale t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, Tiran, 1977.
154
Elezi, I., & Hysi, V.: Politika kriminale, Tiran, sht. bot. Pegi, 2006.
~ 84 ~
shembullin e Gulagut t Bashkimit Sovjetik, u ngritn kampet e puns s detyruar ku
u grumbulluan mijra persona t dnuar me heqje lirie, t zakonshm dhe politik, t
cilt kan punuar n kushte njerzore, t zhveshur dhe t paushqyer, nn krcnimin
e armve. Burgjet, nga shrbime publike, u kthyen n institucione ushtarake. Pra ishin
t njjtat organe q survejonin, ndalonin, arrestonin dhe hetonin. N vitin 1955, me
vendim t Ministris s Punve t Brendshme, kampet e puns dhe burgjet u emruan
reparte.

Prvojat e mira t prftuara nga vendet perndimore gjat periudhs 1912-1944 dhe
hapat pozitiv t hedhur n fushn penitenciare, jo vetm nuk u vlersuan, por,
prkundrazi, u shkatrruan dhe sistemi i burgjeve reflektoi t gjitha karakteristikat e
nj shteti diktatorial. Burgu ishte vendi ku njeriu depersonalizohej, ku nuk njiheshin
vlerat dhe t drejtat minimale humane, ku kishte uri, rrahje dhe tortura, munges
higjiene, vdekje dhe poshtrim moral. Gjith punonjsit e vjetr q kishin punuar n
burgje, shumica e t cilve ishin intelektual, jo vetm u hoqn nga puna, por nj
pjes e tyre edhe u burgosn. Kjo solli mungesa t mdha n bazn intelektuale, gj q
detyroi institucionet e shtetit t drejtoheshin nga persona pa prvoj dhe me nj
formim arsimor q linte pr t dshiruar. Organika, n prgjithsi, pr do burg ishte:
komandant, komisar, oficer, komandant pr shrbimet n burg dhe strvitje, 1 mjek,
1 infermier, nj tog ushtarsh pr rrethimin e jashtm dhe nj tog policsh pr
rrethimin e brendshm155. Nga far shihet nga organika e burgut, fokusi ishte te
sigurimi i t dnuarve, ndrkoh q shrbimet sociale dhe ato psikologjike pr t
dnuarit mungonin plotsisht. Me fjal t tjera, burgjet drejtoheshin nga mendsi
ushtarake dhe konsideroheshin si institucione t tilla.

Kapitulli i t drejtave t t dnuarve t rregullores s burgjeve nuk parashikonte as

edhe t drejtat minimale t sanksionuara n Kushtetut. P.sh., korrespondenca me
familjen dhe t afrmit kufizohej me jo m shum se dy letra n muaj q nuk duhet t
kalonin dy faqe me shkrim. Nse shkrimi nuk ishte i qart dhe prmbante fakte t
pavrteta, letra grisej duke mos e drguar n adresn e shnuar156. Kjo bazohej te
dispozita e rregullores e cila parashikonte q gjith korrespondenca q i vinte t
dnuarit ose ajo q nisej nga i dnuari duhej t kontrollohej nga komanda. Masat
ndshkimore pr t dnuarit parashikonin heqjen e disa t drejtave themelore t cilat
n asnj rast nuk duhet t shkelen ose t hiqen, t tilla si: ndrprerja e vizitave nga
familjart, nga nj deri gjasht muaj; ndrprerja e korrespondencs s t dnuarve me
botn jasht deri n tre muaj; kufizimin e pranimit t pakove dhe t ushqimeve pr t
dnuarit deri n gjasht muaj si edhe izolime t gjata157. Vizitat nga familjart
parashikoheshin deri n dy takime n muaj, por, faktikisht, kto vizita ishin shum t
rralla pr shum arsye, si: vshtirsia pr t mbrritur n burg, pasi largsit ishin t
mdha; mungesa e transportit; pengesa artificiale e krijuar nga administrata e burgjeve
dhe hetuesia n rastet e personave t paraburgosur etj. Rregullorja parashikonte
punsimin e detyruar t t gjith t burgosurve dhe ajo kishte karakter ndshkues.
Shum t dnuar vetgjymtoheshin pr t mos punuar n pun t rnda ku ata
detyroheshin t punonin. Pr t nxitur punn te t dnuarit, n vitin 1950 u miratua
ligji pr llogaritjen e puns s t dnuarve, shprblimin, ushqimin dhe veshmbathjen,
sipas t cilit, prkundrejt norms s realizuar t puns, parashikoheshin ulje dnimi
155
Evoluimi i burgjeve. http: //www.dpbsh.gov.al/
156
Arkivi Qendror i Shtetit, fondi 492, dosja 21, viti 1953, f. 15.
157
Po aty, dosja 21.
~ 85 ~
pr secilin t dnuar, t prcaktuara kto qart n ligj158. Ky ligj u rishikua disa her,
por, n thelb, mbeti karakteri detyrues dhe ndshkues i puns s t dnuarve.

Pr sa i takon misionit korrektues t burgjeve, rregullorja e burgjeve e vitit 1986 e

parashikonte at n kt mnyr: Komandat e reparteve t riedukimit dhe t burgjeve
riedukimin e bjn nprmjet:
a) zbatimit me rigorozitet t t gjitha normave q rregullojn regjimin e
kryerjes s dnimit t t dnuarve;
b) aktivizimit t tyre n pun prodhuese;
c) puns ideopolitike edukative dhe kulturore159.
N nenin 77 t saj kjo rregullore parashikonte se puna edukative kishte pr qllim
edukimin e fajtorit, duke krijuar tek ai botkuptim e ideologji t qart pr sistemin160.

Numri i personave t dnuar me heqje lirie u rrit n mnyr t ndjeshme, pasi, krahas
personave t burgosur pr krime t zakonshme, u shtuan n burgje edhe personat q
dnoheshin pr veprimtari politike kundr shtetit. Q n vitin 1947, pra fill pas
prfundimit t Lufts Nacionallirimtare, kishte 4749 t burgosur gjithsej, nga t cilt
3659 ishin t burgosur politik dhe 1090 t zakonshm. Shqipria kishte tani m
shum t burgosur se kishte pasur ndonjher gjat shekullit XX161. Numri i
popullsis n burgje erdhi duke u rritur me ashprsimin e lufts s klasave dhe luftn
kundr individve q krcnonin rendin socialist t asaj kohe.

sht me interes t evidentojm se n Kuov, m 1966-n u krijua nj kamp pr grat

t cilat m par kishin qen n puntorin e artizanit n Tiran. Kjo u b me qllim q
grat e dnuara t viheshin n pun n bujqsi, sepse toka n periferi t puseve t
nafts nuk mund t punohej me mjete t mekanizuara. Edhe ky kamp ishte ndrtuar
prej barakash me drrasa ku n nj dhom banonin 60 gra t burgosura politike. M
28.12.1975 ky kamp u transferua n burgun e Kosovs s Lushnjs. N vitin 1989,
grat e dnuara u transferuan n institutin e riedukimit 325, ku jan aktualisht edhe
sot162. Sipas statistikave nntor-dhjetor 1962, raportohen 25 gra t dnuara politike
dhe 139 gra pr krime t zakonshme163.

Gjeografia e vendosjes s burgjeve dhe e kampeve gjat periudhs s regjimit

diktatorial ka ndryshuar n raport me nevojat m t rndsishme t vendit nga
pikpamja ekonomike duke mbuluar frontet m t vshtira t puns n terren. P.sh.,
kampi nr. 1, i emruar reparti 301, i cili ka pasur 1000 t dnuar gjat ekzistencs s
tij, ka lvizur nga kneta e Maliqit n vitin 1951, n Gos t Kavajs n vitet 1952-
1953, n fushn e aviacionit Berat n prill 1953, n Rinas n shtator-dhjetor 1953 dhe,
m pas, n vitin 1954, n Bulqiz ku qndroi deri n vitin 1991164.

158
Dekretligji nr. 1188, dt. 5.12.1950.
159
Rregullorja mbi sigurimin dhe riintegrimin e t dnuarve n repartet e riedukimit dhe burgjeve.
Botim i Ministris s Punve t Brendshme, Tiran, 1986.
160
Po aty.
161
Sufaj, F.: Historia e burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX, Tiran, 2000, f. 105.
162
Ky institucion sot quhet institucioni Ali Demi, Tiran.
163
Sufaj, F.: Historia e burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX, Tiran, 2000, f. 122 dhe f. 127.
164
Sufaj, F.: Sistemi i ndshkimeve n Shqipri gjat regjimit komunist (19451990), Tiran, 2012,
f. 88, tem doktorature te http: //www.fhf.edu.al
~ 86 ~
Sipas raportimeve t herpashershme pr gjendjen shndetsore t t dnuarve,
raportet flasin pr nj numr t konsiderueshm dhe n rritje t t smurve n burgje
pr shkak t: kushteve shum t kqija n burgje dhe kampe, trajtimeve njerzore q
u bheshin t burgosurve, punve t rnda ku ata detyroheshin t punonin, si edhe fal
kequshqyerjes. Smundjet m t prhapura kan qen tuberkulozi, smundjet e
pashrueshme dhe ato kronike165.

Ushqimi i keq n burgje ishte nj tjetr form e keqtrajtimit dhe shkeljes s dinjitetit
njerzor. Ushqimi ishte kryesisht buk misri, plot mbeturina. Pr ata q punonin, me
gjith ndryshimet e norms ushqimore, kalorit q merrnin nuk u prgjigjeshin
kalorive q ata konsumonin. Nga prllogaritjet e bra nga vet administrata e burgjeve
rezultonte se nj i burgosur n burgun e Spait shpenzonte 4400 kalori dhe, n baz t
normave ushqimore, merrte vetm 1700 kalori166.

N vitin 1990, n vigjilje t zhvillimeve demokratike dhe dhnies fund t regjimit

totalitar, ishin kto burgje dhe kampe: reparti 311, Qaf-Bari; reparti 305, Sarand;
reparti 321, Burrel (burg); reparti 303, Spa; reparti 301, Bulqiz; reparti 313, Tiran
(burg); reparti 314, Kavaj; reparti 327, Gjirokastr; reparti 305, Sarand; reparti 325,
Tiran; reparti 318, Lushnj.

3.2.3 Zhvillimet kryesore n reformimin e sistemit t burgjeve shqiptare

nga vitet 1991 deri n ditt e sotme

Me prmbysjen e regjimit diktatorial n fillimet e viteve 90 dhe kalimit drejt nj

Shqiprie n pluralizm politik, shteti shqiptar u prball me sfida t reja n fushn e
reformave t sistemit t drejtsis n prgjithsi dhe reforms n drejtsin penale n
veanti. Orientim i politiks ishte shkatrrimi i sistemit t mparshm t drejtsis
penale dhe krijimi i drejtsis penale, bazuar n parimet e shtetit t s drejts,
demokracis dhe respektimin e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut. Me kt
frym u hartuan dhe hyn n fuqi Dispozitat kryesore kushtetuese t vitit 1991 167 t
cilat shfuqizuan Kushtetutn e vitit 1976 dhe hodhn bazat juridike pr legjislacionin
e ri penal e procedural penal dhe pr gjith sistemin e drejtsis penale 168. Gjithashtu,
u ndrmorn reforma t thella n t gjitha drejtimet pr prmirsimin e shrbimit t
institucioneve t paraburgimeve dhe burgjeve si nj nga fushat prioritare t
respektimit t t drejtave t njeriut n procesin e prafrimit t vendit me familjen
europiane.

Gjat vitit 1991, kampet famkeqe t Spait, Qaf-Barit dhe Bulqizs u mbylln dhe
pr nj koh shum t shkurtr u mbylln t gjitha kampet e puns duke u trashguar
vetm dy burgje: ai i Burrelit dhe burgu i Tirans, n gjendje t mjeruar dhe me histori
t dhembshme. Disa reforma u ndrmorn gjat periudhs 91-97 pr t cilat do t
flitet m gjat n vijimsi t ktij kapitulli, megjithat, gjat viteve 1997-1998,
periudh kur vendi u prfshi n kaos civil, situata n sistemin e burgjeve u

165
Arkivi i Ministris s Brendshme, fondi-dega e kampeve dhe burgjeve, dosja 47, viti 1956.
166
Arkivi Qendror i Shtetit, fondi 492, Prokuroria e Prgjithshme, dosja 96, viti 1974.
167
Dispozitat kryesore kushtetuese, shpallur me ligjin nr. 29, janar 1991.
168
Elezi, I.: Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Tiran,
revista juridike shkencore Justiniani I, nr. 1, 2009, f. 15.
~ 87 ~
karakterizua nga shkatrrimi i plot i t gjitha mjediseve dhe pajisjeve n institucionet
ekzistuese, arratisja nga institucionet e paraburgimeve/burgjeve t 1302 t
paraburgosurve/t dnuarve dhe shpallja e amnistis nga Kuvendi i Republiks s
Shqipris, duke falur 1/3 e dnimit t t dnuarve t cilt ktheheshin vullnetarisht n
institucionet e kryerjes s dnimit. N vitin 1998 ishin 225 t dnuar t kthyer n
kto institucione. Gradualisht, filloi puna rehabilituese e ndrtesave t ktyre
institucioneve dhe pajisjeve logjistike, krahas zhvillimeve t tjera n drejtimin e
ktyre institucioneve169.

Reformat n sistemin e burgjeve, sidomos pas viteve 1998 e deri m sot, konsistuan
n ndryshimin e akteve ligjore dhe nnligjore duke i prafruar me standardet
europiane, n ndryshimin e misionit dhe detyrat e institucioneve penale, n mnyrn e
menaxhimit, t organizimit dhe n arkitekturn e tyre dhe e fundit, n mnyrn e
trajtimit t t paraburgosurve/t dnuarve.

Gjat viteve t transformimeve demokratike t sistemit t burgjeve n Shqipri

rndsi t veant ka marr prcaktimi i qart i misionit t vet ktij sistemi i cili ka
pr qllim t kontribuoj pr nj shoqri t sigurt nprmjet zbatimit me efektivitet e
n mnyr humane t dnimeve me burgim dhe masave t tjera penale, duke u
mundsuar personave t cilt i jan besuar kujdesit t ktij shrbimi, ndrtimin e nj
mnyre jetese t pranuar sociale me rikthimin e tyre n shoqri 170. Sipas ktij
formulimi, i cili vjen n prputhje t plot me normat dhe standardet e pranuara
europiane, theksi i vihet rehabilitimit t sjelljeve t personave n konflikt me ligjin
dhe, m tutje, riintegrimit t tyre n shoqri. N zbatim t ktij misioni, sistemi i
burgjeve shqiptare ka prmirsuar trajtimin e personave t dnuar me heqje lirie
nprmjet veprimtarive t ndryshme pr t cilin do t flasim m posht n kt
kapitull.

Nga pikpamja e menaxhimit, burgjet shqiptare jan institucione publike dhe, si e

parashikon edhe neni 3 i Rregullores s prgjithshme t burgjeve, Drejtoria e
Prgjithshme e Burgjeve sht nj organ n varsi t Ministris s Drejtsis, q
organizon, drejton dhe kontrollon ekzekutimin e vendimeve penale me burgim dhe
masave t sigurimit me arrest n burg n t gjith sistemin e burgjeve. Drejtoria e
Prgjithshme e Burgjeve merr masat prkatse pr t siguruar zbatimin e ligjit t
ksaj rregulloreje, t urdhrave dhe udhzimeve t ministrit t Drejtsis.

Realizimi i misionit q kan institucionet e paraburgimeve/burgjeve, varet n radh t

par nga integriteti, humanizmi, aftsit profesionale dhe cilsit personale t
administrats q punon n kto institucione. Reforma n prmirsimin e cilsis s
shrbimeve t personelit n institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve si edhe rritja e
vazhdueshme e profesionalizmit t tij kan qen dhe mbeten ndr prparsit kryesore
t sistemit t burgjeve gjat viteve t transformimeve demokratike t ktyre
institucioneve. Rritja e llojit t shrbimeve dhe personelit civil, t till si: punonjs
social, psikolog, punonjs me prvoj n pedagogji etj., sht nj tjetr tregues se

169
Brand van den J.; Boeij, C.; Papavangjeli, E.; Sufaj F.: Drejtimi human i burgjeve (Manual pr
drejtimin e lart n burgje), Tiran, Komiteti Shqiptar i Helsinkit. Kapitulli II, prill 2009, f. 2.
170
Brand van den J.; Boeij, C.; Papavangjeli, E.; Sufaj, F.: Drejtimi human i burgjeve (Manual pr
drejtimin e lart n burgje), Tiran, Komiteti Shqiptar i Helsinkit. Kapitulli I, prill 2009, f. 1.
~ 88 ~
institucionet penale nuk konsiderohen m si institucione ushtarake, por si institucione
publike t cilat duhet t drejtohen me mendsi civile.

Aktualisht, me prjashtim t administrats s Drejtoris s Prgjithshme t Burgjeve,

personeli i institucioneve t paraburgimit/burgjeve nuk prfshihet n statusin e
npunsit civil, pr pasoj, menaxhimi i tij nuk bhet n baz t ligjit Pr statusin e
npunsit civil, por n baz t Kodit t puns. Nj rregullim i till ligjor i personelit
t institucioneve vendore ka ln shteg pr ndryshime t herpashershme t
administrats s burgjeve, shpeshher t pamotivuara profesionalisht, caktime politike
t personelit dhe cenim t profesionalizmit t shrbimeve t ofruara ndaj personave t
dnuar me heqje lirie. Prfshirja e stafit t burgjeve lokale n shrbimin civil sht nj
krkes e kohs q do t ndodh shpejt n kuadrin e integrimit t Shqipris n BE.
Kjo krkes sht theksuar tashm edhe n raportprogreset e BE-s pr Shqiprin.
Nga ana tjetr, prve faktit q administrata e institucioneve vendore penale ende nuk
funksionon sipas statusit t npunsit civil, kjo nuk pengon q t mos zbatohen
parimet kryesore t ktij ligji, q kan t bjn me profesionalizmin, pavarsin dhe
integritetin, paansin politike, transparencn, shrbimin ndaj publikut, vazhdimsin
e karriers dhe korrektsi n zbatimin e ligjeve171.

Aspekte t rndsishme n procesin e marrjes n pun t personelit t sistemit t

burgjeve jan przgjedhja e aftsive t prshtatshme, cilsive personale dhe arsimimit.
Sidomos gjat viteve 2007-2008 sistemi i burgjeve prmirsoi procedurat e
przgjedhjes s personelit t paraburgimeve/burgjeve q punonin n institucionet e
paraburgimit/burgjet t hapura rishtas. Pr kt, prve respektimit t procedurave t
shkruara t prshkruara n dispozitat ligjore prkatse, Ministria e Drejtsis zbatoi
metodn e intervistave me kandidatt e mundshm. Ky sht nj hap shum i mir
prpara, por n t ardhmen lind nevoja e prdorimit t testeve psikologjike dhe testeve
t shkruara q do t shoqrojn intervistat me kandidatt e mundshm q dshirojn t
punojn n sistemin e burgjeve172. Garantimi i qndrueshmris s personelit t
sistemit t burgjeve dhe rritja e vazhdueshme e profesionalizmit t tij mbeten sfida t
s ardhmes s sistemit t burgjeve.

Nga pikpamja strukturore e ndrtimit t burgjeve jan arritur zhvillime pozitive n

krijimin e nj institucioni penal shumfunksional i cili ofron akomodim dhe trajtim t
t paraburgosurve/ t dnuarve me regjime t ndryshme, si: regjime paraburgimi,
siguri e lart, e mesme dhe e zakonshme, si edhe siguri e ult n t njjtin institucion.
Megjithat mbetet ende shum pr t br n prafrimin e plot t sistemit penitenciar
me standardet e pranuara ndrkombtare173.

T gjitha shtjet e siprprmendura t cilat kan nj ndikim t drejtprdrejt n

respektimin e t drejtave t grave dhe veanrisht n trajtimin e tyre n institucionet e
mbyllura penale, do t trajtohen n nj pjes t veant t ktij kapitulli.

171
Neni 3 i ligjit Pr statusin e npunsit civil.
172
Brand van den J.; Boeij, C.; Papavangjeli, E.; Sufaj, F.: Drejtimi human i burgjeve (manual pr
drejtimin e lart n burgje), Tiran: Komiteti Shqiptar i Helsinkit. kapitulli IV, prill 2009, f. 3.
173
Nj kapitull i veant do t analizoj programet e trajtimit t grave n institucionet e paraburgimit
dhe burgjet, par nga kndvshtrimi gjinor.
~ 89 ~
3.3 Zhvillimet kryesore ligjore n sistemin e burgjeve, 19912012

Q nga viti 1991, kur hyri n fuqi ligji kushtetues Dispozitat kryesore kushtetuese e
m pas hartimi dhe hyrja n fuqi e Kushtetuts s Republiks s Shqipris (1998)174
e deri m sot, legjislacioni q rregullon t drejtat dhe trajtimin e personave t dnuar
me heqje lirie, ka psuar reforma t qensishme pr ta prafruar at me legjislacionin
europian dhe standardet ndrkombtare t njohura n kt fush.

Jan hartuar dhe jan miratuar nj sr aktesh ligjore dhe nnligjore, si: Kodi penal,
Kodi i procedurs penale, ligji Pr organizimin dhe funksionimin e Ministris s
Drejtsis, ligji Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe t
paraburgosurve, ligji Pr ekzekutimin e vendimeve penale, ligji Pr Avokatin e
Popullit, ligji Pr policin e burgjeve, ligji Pr faljen, ligji Pr ndihmn
juridike, vendimi i Kshillit t Ministrave Pr miratimin e Rregullores s
prgjithshme t burgjeve, rregullorja Pr standardet dhe procedurat e mbikqyrjes
s ekzekutimit t dnimeve alternative si dhe organizimin dhe funksionimin e
shrbimit t provs, vendimi i Kshillit t Ministrave Pr prfshirjen e personave t
dnuar me burgim dhe t paraburgosurve n kategorin e personave ekonomikisht
joaktiv, urdhri i ministrit t Drejtsis Pr rregullat e sjelljes pr punonjsit e
sistemit t paraburgimit dhe t burgjeve175 etj.

Gjithashtu, pjes e reformave ligjore jan edhe ratifikimi dhe integrimi n

legjislacionin e brendshm i nj numri t konsiderueshm konventash dhe rregullash
t ndryshme ndrkombtare pr t drejtat e njeriut n prgjithsi dhe ato n fushn
penale n veanti, midis t tjerave edhe i Deklarats Universale t t Drejtave t
Njeriut (1948), Konvents Europiane t t Drejtave t Njeriut (1953), Aktit final t
Helsinkit (1975), konvents ndrkombtare Pr t drejtat civile dhe politike (1976),
Rregullave standarde minimum t Kombeve t Bashkuara (1955); konvents s
Kombeve t Bashkuara Kundr torturs dhe ndshkimeve apo trajtimeve t tjera
mizore njerzore dhe poshtruese (1987), konvents europiane Kundr torturs
dhe ndshkimeve apo trajtimeve mizore njerzore dhe poshtruese (1987), trsis
s parimeve t Kombeve t Bashkuara Pr mbrojtjen e t gjith personave kundr
dolloj forme t ndalimit ose burgimit (1988), parimeve baz t Kombeve t
Bashkuara Pr trajtimin e t dnuarve (1990), protokollit opsional t konvents s

174
Kushtetuta e Republiks s Shqipris, Tiran, 1998.
175
Ligji nr. 7895, dat 1.21.1995, "Kodi penal i RSH-s", i ndryshuar; ligji nr. 7905, dat 3.21.1995,
"Kodi i procedurs penale", i ndryshuar; ligji nr. 8678, dat 14.5.2001, Pr organizimin dhe
funksionimin e Ministris s Drejtsis, i ndryshuar; ligji nr. 8328, dat 4.16. 1998, "Pr t drejtat dhe
trajtimin e t dnuarve me burgim dhe t paraburgosurve", i ndryshuar; ligji nr. 8331, dat 21.4.1998,
Pr ekzekutimin e vendimeve penale, i ndryshuar; ligji nr. 8454, dat 2.04.1999, "Pr Avokatin e
Popullit", i ndryshuar; ligji nr. 10032, dat 11.12.2008, Pr policin e burgjeve; ligji nr. 10 295, dat
1.7.2010, Pr faljen; ligji nr. 10039, dat 22.12. 2010, Pr ndihmn juridike; vendimi i Kshillit t
Ministrave nr. 303, dat 3.25.2009, "Pr miratimin e Rregullores s prgjithshme t burgjeve ", i
ndryshuar; vendimi i Kshillit t Ministrave nr. 302, dat 25.3.2009, rregullorja Pr standardet dhe
procedurat e mbikqyrjes s ekzekutimit t dnimeve alternative si dhe organizimin dhe funksionimin e
Shrbimit t Provs; vendimi i Kshillit t Ministrave, dat 6.4.2011, Pr prfshirjen e personave t
dnuar me burgim dhe t paraburgosurve n kategorin e personave ekonomikisht joaktiv; urdhri i
ministrit t Drejtsis nr. 3052/1, dat 25.5.2005, Pr rregullat e sjelljes pr punonjsit e sistemit t
paraburgimit dhe t burgjeve etj.
~ 90 ~
Kombeve t Bashkuara Kundr torturs dhe ndshkimeve apo trajtimeve t tjera
mizore njerzore dhe poshtruese (2002), Rregullave europiane t burgjeve (2006),
konvents Pr eliminimin e t gjitha formave t diskriminimit kundr grave (1981),
Rregullave standarde minimum t Kombeve t Bashkuara pr administrimin e
drejtsis pr t miturit (1985) etj.

Ratifikimi i Konvents Europiane pr t Drejtat e Njeriut (KEDNJ) nga vendi yn ka

siguruar q viktimat e shkeljeve t t drejtave t njeriut kan t drejtn dhe garancin
pr rishikim n Gjykatn Europiane t t Drejtave t Njeriut (GJEDNJ). N nivel
kombtar, ratifikimi i KEDNJ-s ka br q dispozitat e saj t jen drejtprdrejt t
zbatueshme prmes gjykatave shqiptare. Shum dispozita t KEDNj-s jan t nj
rndsie t drejtprdrejt pr mbrojtjen e t drejtave t personave t dnuar me heqje
lirie. GJEDNJ-ja, me vendimet e shtjeve t sjella prpara saj nga personat e dnuar
me heqje lirie, shrben, gjithashtu, si nj burim i jurisprudencs s ksaj fushe pr
vendin ton dhe administrimin e drejtsis penale n prputhje me standardet
ndrkombtare176.

Prve ktij mekanizmi rajonal, me ratifikimin e konvents europiane Pr parandalimin

e torturs dhe/ose trajtimeve njerzore ose poshtruese, Komiteti Europian pr
Parandalimin e Torturs (KPT) ka t drejt t ushtroj kontroll n vendet antare, i
cili, n nj numr rastesh, ka vizituar n Shqipri vendet e privimit t liris dhe i ka
pasqyruar vzhgimet e bra dhe rekomandimet n raportet e tij. Edhe ky mekanizm
rajonal shrben si burim i hartimit dhe zhvillimit t standardeve europiane q lidhen
drejtprdrejt me sistemin e policis dhe at t burgjeve.

I gjith ky kuadr ligjor, s bashku me instrumentet dhe institucionet e ngritura pr

mbikqyrje t vazhdueshme, ka br t mundur q sistemi i burgjeve shqiptare t
konsiderohet nj sistem i institucioneve publike dhe jo ushtarake/ndshkuese, i cili ka
pr mision t kontribuoj pr nj shoqri t sigurt nprmjet zbatimit me efektivitet e
n mnyr humane t dnimeve me burgim dhe masave t tjera penale, duke u
mundsuar personave t cilt i jan besuar kujdesit t ktij shrbimi, ndrtimin e nj
mnyre jetese t pranuar sociale me rikthimin e tyre n shoqri 177. Legjislacioni
kombtar n fuqi u garanton personave t dnuar me heqje lirie nj trajtim human q
respekton t drejtat dhe lirit e tyre themelore si edhe dinjitetin e tyre njerzor, pasi,
n prgjithsi, ai sht n prputhje me standardet ndrkombtare.

3.3.1 Zhvillimet ligjore pr t drejtat dhe trajtimin e grave n sistemin

e burgjeve, par nga kndvshtrimi i standardeve ndrkombtare
dhe legjislacioni vends

3.3.1.1 Vshtrim i shkurtr te instrumentet kryesore ligjore ndrkombtare

Instrumentet kryesore ligjore ndrkombtare dhe disa nga normat politike, si

deklaratat dhe rezolutat q prmbajn rekomandime t organizmave t ndryshm

176
Disa nga shtjet n kt fush (polici dhe burgje) pr Shqiprin jan: Grori kundr Shqipris
(aplikimi nr. 25336/04), Dybeku kundr Shqipris (aplikimi nr. 41153/06), Caka kundr Shqipris
(ankimi nr. 44023/02).
177
Brand van den J.; Boeij, C.; Papavangjeli, E.; Sufaj, F.: Drejtimi human i burgjeve (manual pr
drejtimin e lart n burgje), Tiran, Komiteti Shqiptar i Helsinkit. kapitulli I, prill 2009, f. 1.
~ 91 ~
ndrkombtar (Kombet e Bashkuara, Kshilli i Europs, Parlamenti Europian) pr
mbrojtjen e t drejtave t personave t kufizuar nga liria, prfshir ktu edhe grat,
kan qllim t garantojn riintegrimin social t tyre n shoqri178.

N parim, t paraburgosurit/t dnuarit gzojn t njjtat t drejta, si do qytetar tjetr.

Neni 1 i Rregullave europiane t burgjeve thot se personat t cilve u sht hequr
liria, duhet t trajtohen me respekt pr t drejtat e tyre t njeriut.

Prve Rregullave europiane t burgjeve, parimet e t drejtave t t paraburgosurve/t

dnuarve, prfshir ktu edhe grat, t cilat jan n pritje t gjykimit ose ato t
dnuara me vendim t forms s prer t gjykats, mund t gjenden n Deklaratn
Universale t t Drejtave t Njeriut, n standarde t ndryshme ndrkombtare, n
Kushtetutn e Republiks s Shqipris dhe ligjet kombtare t ksaj fushe.

Deklarata Universale e t Drejtave t Njeriut garanton se: Secili gzon t gjitha t

drejtat dhe lirit e parashtruara me kt Deklarat, pa kurrfar kufizimesh pr sa i
prket racs, ngjyrs, gjinis, gjuhs, besimit fetar, mendimit politik ose tjetr,
origjins kombtare a shoqrore, pasuris, lindjes ose tjetr.

Pakti ndrkombtar Pr t drejtat civile dhe politike, neni 3 thot: Shtetet pal t
ktij pakti zotohen t sigurojn t drejtn e barabart t burrit dhe t gruas pr t
gzuar t gjitha t drejtat civile dhe politike t shpallura n kt pakt.

Konventa Pr eliminimin e t gjitha formave t diskriminimit ndaj grave, neni 2:

Shtetet pal dnojn diskriminimin ndaj grave n t gjitha format, pranojn t
ndjekin me t gjitha mjetet e prshtatshme dhe pa vones nj politik me piksynim
eliminimin e diskriminimit kundrejt grave dhe pr kt qllim zotohen:
a) T prfshijn n Kushtetutn e tyre kombtare ose n do dispozit tjetr ligjore
t prshtatshme, parimin e barazis mes burrit dhe gruas, gj q tashm edhe
mund t jet br, dhe t sigurojn prmes legjislacionit apo me mjete t tjera t
prshtatshme, zbatimin efektiv t ktij parimi.
b) T miratojn masa legjislative dhe t tjera t prshtatshme, t shoqruara edhe
me sanksione, po t jet nevoja, pr ndalimin e do diskriminimi ndaj grave.

178
Trsia e rregullave minimum t Kombeve t Bashkuara, "Pr trajtimin e t burgosurve" (Kombet e
Bashkuara, 1955); trsia e parimeve "Pr mbrojtjen e t gjith personave ndaj do forme ndalimi apo
burgimi" (Kombet e Bashkuara, 1988); Parimet baz pr trajtimin e t dnuarve (Kombet e Bashkuara,
1990); rregullat standarde minimale t Kombeve t Bashkuara Pr masat alternative t dnimit me
burgim (Rregullat e Tokios, 1990); deklarata e Vjens Pr krimin dhe drejtsin: Prballja e sfidave
t shekullit XXI (Kombet e Bashkuara, 2001); Parimet baz t prdorimit t programeve t drejtsis
restauruese n shtjet penale (Kombet e Bashkuara, 2002); Plani i veprimit pr zbatimin e deklarats
s Vjens Pr krimin dhe drejtsin: Prballja e sfidave t shekullit XXI (Kombet e Bashkuara,
2002); t drejtat e njeriut n administrimin e drejtsis (Kombet e Bashkuara, 2003); konventa
europiane Pr parandalimin e torturs dhe trajtimit ose ndshkimit njerzor dhe poshtrues
(Komiteti Europian pr Parandalimin e Torturs dhe Trajtimit ose Ndshkimit njerzor dhe
Poshtrues, 2004); Rregullat europiane t burgjeve (Kshilli i Europs, 2006); deklarata e Bangkokut
Pr sinergjit dhe reagimet: Aleancat strategjike n parandalimin e krimit dhe drejtsin penale
(Kombet e Bashkuara, 2006); intensifikimi i prpjekjeve pr t eliminuar t gjitha format e dhuns
kundr grave (Kombet e Bashkuara, 2006); rezoluta e Parlamentit Europian Pr situatn e veant n
burgje dhe influenca q ka burgosja e prindrve n jetn sociale dhe at familjare; T drejtat e fmijs
(Kombet e Bashkuara, 2008); Rregullat pr trajtimin e grave t dnuara dhe masat jo-me-burgim pr
grat e dnuara (Rregullat e Bangkokut, Kombet e Bashkuara, 2010).
~ 92 ~
c) T vendosin mbrojtje gjyqsore t t drejtave t grave n barazi me burrat dhe t
garantojn, prmes gjykatave kombtare kompetente dhe institucioneve t tjera
publike, mbrojtjen efektive t grave kundr do akti diskriminues.
d) T mos ndrmarrin asnj veprim ose praktik diskriminuese ndaj grave dhe t
arrijn q autoritetet publike dhe institucionet publike ti prshtaten ktij
detyrimi.
e) T marrin t gjitha masat e prshtatshme pr t eliminuar diskriminimin q
ushtron ndonj person, organizat ose ndrmarrje e fardoshme ndaj grave.
f) T marrin t gjitha masat e prshtatshme, prfshir dispozita legjislative, pr t
ndryshuar ose pr t anuluar do ligj, dispozit rregulluese, zakon ose praktik
q prbn diskriminimin ndaj gruas.
g) T shfuqizojn t gjitha dispozitat e brendshme penale t cilat prbjn
diskriminim ndaj grave.
Deklarata e Kombeve t Bashkuara Pr eliminimin e dhuns ndaj grave, prcakton
n nenin 2 se: Dhuna ndaj grave duhet t kuptohet t prfshij, por jo t kufizohet,
n sa vijon: c) dhun fizike, seksuale dhe psikologjike, kryer ose ushtruar nga shteti,
kurdo q ajo kryhet dhe n nenin 4/i t saj thot: T merren masa pr t siguruar q
personeli mbikqyrs dhe zyrtart publik prgjegjs pr zbatimin e politikave t
parandalojn, t hetojn dhe t ndshkojn dhunn ndaj grave, t trajnohen pr ti
sensibilizuar ata ndaj nevojave t grave.

Ndrsa n parimin 5 (2) t trsis s parimeve Pr mbrojtjen e t gjith personave

ndaj do forme ndalimi apo burgimi theksohet se: Masat q zbatohen sipas ligjit
dhe t krijuara vetm pr t mbrojtur t drejtat dhe statusin e veant t grave,
veanrisht t grave shtatzna dhe nnave me fmij n gji, fmijve dhe t rinjve,
personave t moshuar, t smur ose me probleme mendore, nuk duhen t jen
diskriminuese.

Vlen t theksohet se version i vitit 1989 i Rregullave europiane t burgjeve nuk i

referohej n mnyr specifike situats s grave n institucionet penale. N Rregullat
europiane t burgjeve (2006) ka nj seksion t veant pr grat q sanksionon se:

Prve dispozitave t veanta, n kto rregulla q lidhen me grat e dnuara179,

autoritetet duhet tu kushtojn vmendje t veant krkesave t tyre pr nevojat
fizike, profesionale, sociale dhe psikologjike kur marrin vendime q influencojn do
aspekt t kufizimit t tyre t liris. (rregulla 34.1)

Duhet t bhen prpjekje t veanta pr t mundsuar aksesin te shrbimet specifike

pr grat e dnuara t cilat kan prjetuar abuzim fizik, psikologjik dhe seksual.
(rregulla 34.2)

N rregulln 34.3 prcaktohen edhe masat q merren n rastet kur grat e dnuara
lindin gjat kohs q jan n institucionet penale duke garantuar se: T dnuarave
duhet tu lejohet t lindin jasht burgut; kur nj fmij lind n burg, autoritetet duhet
t sigurojn t gjith mbshtetjen dhe lehtsirat e duhura, ndrsa n rregulln 19.7
theksohet se Duhet t garantohen n mnyr t veant nevojat higjieno-sanitare t
grave.

179
Lexo grat e paraburgosura dhe t dnuara. Shnim i autores.
~ 93 ~
Trsia e rregullave minimum Pr trajtimin e t burgosurve, ashtu si edhe nj sr
instrumentesh ligjore ndrkombtare, bazohet n parimin e barazis mes burrave dhe
grave. Rregullat ligjore ndrkombtare sugjerojn q burrat dhe grat n burgje t
mbahen veas nga njri-tjetri.

Vlen t ndalem n zhvillimin m t fundit n kuadrin ligjor ndrkombtar pr t

drejtat dhe trajtimin e grave t dnuara dhe pikrisht te Rregullat pr trajtimin e grave
t dnuara dhe masat jo-me-burgim pr grat e dnuara, t cilat njihen ndryshe, si
Rregullat e Bangkokut, t adoptuara nga Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t
Bashkuara, m 21 dhjetor 2010.

RREGULLAT E BANGKOKUT

Si u parashtrua edhe m lart, deri n kt vit ka pasur nj sr dispozitash ligjore n

shum instrumente ndrkombtare ligjore, por Rregullat e Bangkokut fokusohen
vetm te grat e dnuara. sht shum e rndsishme t kuptohet se kto rregulla u
shtohen rregullave standard minimum Pr trajtimin e t dnuarve (RSM) dhe
rregullave standard minimum Pr masat jo me burgim (Rregullat e Tokios).

N paragraft e mposhtm sillen shkurtimisht ato dispozita t cilat jan me interes

pr shtjet me fokus grat n drejtsin penale:

Mosdiskriminimi i grave t dnuara

Parimi i mosdiskriminimit t grave t dnuara prshkruan t gjitha Rregullat e
Bangkokut. Rregullat krkojn q t merren parasysh nevojat individuale t grave t
dnuara, n mnyr q asnj nga t dnuarat t mos prjetoj asnj lloj diskriminimi
n trajtim dhe n rezultatet e trajtimit t tyre. Prmbushja e ktyre nevojave specifike
nuk prbn diskriminim n vetvete pr pjesn tjetr t popullsis n burgje, por,
prkundrazi, prmbushja e nevojave t veanta t grupeve t caktuara n burgje do t
thot t garantohet trajtimi i tyre pa diskriminim n gzimin e t gjitha t drejtave
mbi baza t barabarta me t tjert n jetn e prditshme n burg. Parimi i
mosdiskriminimit dhe i individualizimit t trajtimit jan dy nga parimet baz t
pothuajse gjith trsis s instrumenteve ligjor ndrkombtare n fushn penale180.

Rregullat pr masat jo me burgim

Dhjet Rregullat e Bangkokut pr kt shtje jan bazuar te parimet dhe dispozitat
ligjore t shprehura n Rregullat e Tokios, duke i interpretuar ato nga kndvshtrimi
gjinor dhe u shton ktyre t fundit analizat e studimeve dhe t dhnat e viteve t fundit
pr grat n sistemin e drejtsis t cilat tregojn qart nj rritje t numrit t grave n
konflikt me ligjin, pasi kan dal Rregullat e Tokios n vitin 1990.

Si e thekson edhe komentari i Rregullave t Bangkokut, 57-58: Nj pjes e

konsiderueshme e grave n konflikt me ligjin nuk prbjn domosdoshmrisht rrezik
pr shoqrin dhe, pr rrjedhoj, burgimi i tyre nuk ka pr ti ndihmuar, prkundrazi,
ai do ti pengoj ato nga riintegrimi n shoqri. Shum prej tyre jan n burgje si
pasoj e drejtprdrejt ose e trthort e faktorve t ndryshm t prjashtimit social
180
Komentari i Rregullave t Bangkokut, rregulla 1.
~ 94 ~
dhe diskriminimit nga bashkshortt e tyre, kushtet e tyre familjare dhe ato t
komunitetit. Pr rrjedhoj, grat n konflikt me ligjin duhet t trajtohen n mnyr t
drejt nga sistemi i drejtsis penale. Ky i fundit duhet t marr parasysh kushtet,
rrethanat, shkaqet q i kan uar kto gra drejt kryerjes s krimit, duke i dhn
njkohsisht kujdes, mbshtetje dhe trajtim n komunitet pr ti ndihmuar ato t
kalojn pikrisht ata faktor q i uan drejt sjelljes kriminale. Duke i mbajtur kto gra
jasht burgjeve, kur burgimi nuk sht i domosdoshm apo i justifikuar, fmijt e tyre
mund t shptohen nga efektet negative q sjell burgimi i nnave t tyre, duke
prfshir ktu edhe institucionalizimin e tyre t mundshm ose ndoshta burgimin e
tyre n t ardhmen181.

Rregullat e masave jo me burgim t Rregullave t Bangkokut japin udhzime shum

t rndsishme pr politikbrsit, ligjvnsit, autoritetet n fushn penale dhe
personelin e burgjeve pr t marr masa ligjore dhe ato n praktik me qllim uljen e
numrit t grave n institucionet penale, duke marr parasysh kushtet, rrethanat dhe
prgjegjsit prindrore t grave. Rregullat krkojn q politikbrsit dhe
vendimmarrsit t mbajn parasysh interesin m t lart t fmijve t prfshir dhe,
pr rrjedhoj, t garantojn se alternativa q marrin parasysh nevojat specifike gjinore
t grave ekzistojn n praktik, si edhe t krijojn garanci pr kushtet specifike dhe
pozitn e dobt t grupeve specifike, si jan: grat q duan mbrojtje, vajzat n
sistemin e drejtsis penale dhe viktimat e trafikimit t qenieve njerzore182.

Veanrisht rregullat 57, 58 dhe 60 marrin parasysh respektimin e t drejtave t

njeriut, krkesat e drejtsis sociale dhe nevojat pr rehabilitim t viktims dhe, n
rastin e grave n konflikt me ligjin, mbajn parasysh kushtet dhe rrethanat e tyre
specifike dhe prgjegjsit e tyre prindrore. Kto rregulla marrin parasysh se grat n
konflikt me ligjin jan shpeshher viktima t dhuns n familje, kan probleme t
ndryshme mendore dhe kan n prgjegjsin e tyre fmijt183.

Kto rregulla stimulojn jo vetm prdorimin sa m t gjer t masave alternative t

dnimit me burgim, por edhe t masave alternative t paraburgimit t grave, pasi
marrin parasysh se vendosja e grave n paraburgim, qoft edhe pr nj periudh t
shkurtr, mund t ket ndikim shum negativ pr fmijt dhe familjet e tyre dhe, pr
rrjedhoj, i nxitin autoritetet ti japin prparsi prdorimit t alternativave t
paraburgimit pr grat atje ku sht e mundur. Rregullat vijn n prputhje me nenin
9 (3) t konvents ndrkombtare Pr t drejtat civile dhe politike, rregulln 6 t
Rregullave t Tokios dhe trsia e parimeve Pr mbrojtjen e t gjith personave t
mbajtur n dolloj forme t ndalimit ose burgimit t cilat kufizojn prdorimin e
mass me paraburgim vetm n raste t veanta184.

Rregulla 60 i bn prgjegjs shtetet t prllogaritin burime njerzore dhe financiare

pr t mundsuar zbatimin e masave dhe t dnimeve alternative me burgim, t cilat
duhet tu prgjigjen nevojave specifike t grave t dnuara n legjislacionet kombtare.

181
Rregullat e Bangkokut, Komentari i rregullave 57-58.
182
Atabay, T.: Udhzuesi i rregullave t Kombeve t Bashkuara Pr grat e dnuara dhe masat jo me
burgim pr grat e dnuara, Rregullat e Bangkokut, Reforma penale ndrkombtare (Penal Reform
international, PRI), maj 2012, f. 5.
183
Po aty, f. 6.
184
Rregullat e Bangkokut, Komentari i rregullave 57 dhe 58.
~ 95 ~
Rregulla 64 nxit prdorimin e masave dhe alternativave t dnimit, n vend t dnimit
me burgim sidomos pr grat shtatzna, ato q kan fmijt n gji dhe ato q kan
fmij n prgjegjsin e tyre.

Gjat procesit t dnimit

Rregulla 61: Kur dnojn grat n konflikt me ligjin, gjykatat duhet t ken
kompetenc t marrin parasysh rrethanat lehtsuese, t tilla si: mungesa e nj historie
penale t mparshme, relativisht vepr penale jo e rnd, natyra e sjelljes kriminale t
gruas e par kjo nga kndvshtrimi i prgjegjsive t kujdesit q kan grat dhe
rrethanat e tyre t veanta185, merr rndsi t veant, pasi jan nj numr i
konsiderueshm i grave t dnuara t cilat kan kryer vepra penale t dhunshme
kundr bashkshortve ose partnerve t tyre, si pasoj e dhuns afatgjat dhe
sistematike t ushtruar nga ata. Ashtu si sht edhe nj numr n rritje i grave q
detyrohen ose marrin prsipr t jen bashkpuntore n nj numr t konsiderueshm
t veprave penale t dhunshme ose vepra t lidhura me substancat narkotike, ose
vepra penale t kryera pr shkak t varfris s tyre dhe nevojs q ato kan pr tiu
prgjigjur fmijve q kan n kujdes. T ndodhura n kto rrethana, ato kryejn
vepra penale nganjher pa kuptueshmrin e plot t pasojave t veprimeve t
tyre186.

Kjo rregull i nxit gjykatat q, gjat procesit t dhnies s drejtsis n shtje me t

pandehura gra, t marrin parasysh pikrisht kto rrethana t veanta q i kan uar ato
drejt kryerjes s veprave t dhunshme penale.

Pas dnimit me burgim

Rregulla 63 inkurajon autoritetet prkatse q: N vendimet q lidhen me lirimet me
kusht, t favorizojn dhe t marrin parasysh prgjegjsit e kujdesit ndaj fmijve si
edhe nevojat specifike t grave pr riintegrim. Rndsia q merr lirimi me kusht n
mundsimin e riintegrimit t t dnuarve sht njohur si n Rregullat e Tokios,
rregulln 9, ashtu edhe nga organizatat rajonale, si Kshilli i Europs187. Rregulla 63
ka qllim t siguroj q organet q kan prgjegjsin t marrin vendime pr lirimin
me kusht, n procesin e vlersimit t prfitimeve q mund t ket shoqria nga
riintegrimi i suksesshm i grave n shoqri, duhet t mbajn parasysh veanrisht:
dmin q shkakton burgosja te grat, nevojat e tyre pr kontakte me familjen,
prgjegjsit e tyre dhe profilin prgjithsisht t ult t tyre t rrezikshmris
shoqrore. N kt kuadr, duhen mbajtur parasysh nevojat dhe interesat m t lart t
fmijve t cilt mund t jetojn me gruan n burg ose ata q jan jasht burgut.

Pranimi, regjistrimi dhe vendosja n nj institucion penal

Rregullat e Bangkokut pr pranimin, regjistrimin dhe vendosjen n institucion penal
t grave t dnuara prezantojn krkesa m t detajuara t cilat marrin parasysh
pozitat e dobta dhe nevojat specifike t tyre dhe sjellin n vmendje t administrats

185
N prputhje t plot me rregullat 3.3 dhe 7.1 t Rregullave t Tokios.
186
Rregullat e Bangkokut, Komentari i rregulls 61.
187
Pr m shum njihuni me Rekomandimin Rec (2003)22 t Kshillit t Ministrave t vendeve
antare pr lirimin me kusht (Adoptuar nga Kshilli i Ministrave n 24 Shtator 2003).
~ 96 ~
s burgjeve rndsin q duhet ti japin faktit q shumica e grave kan fmij t cilt
n disa raste shoqrojn nnat e tyre n burg dhe n pjesn m t madhe t rasteve
jan jasht institucioneve t mbyllura penale. Kto Rregulla jan t parat ndr gjith
standardet ndrkombtare, t cilat udhzojn autoritetet prkatse shtetrore si t
trajtojn fmijt e grave t dnuara n prputhje t plot me konventn Pr t drejtat
e fmijs si edhe me gjith instrumentet ndrkombtare rajonale. Gjithashtu,
Rregullat e Bangkokut garantojn edhe nj mas pozitive pr grat q t vendosen sa
m afr shtpive t tyre ose qendrave t rehabilitimit, duke marr parasysh
prgjegjsit e tyre prindrore, paraplqimet e vet grave dhe mundsit pr programet
dhe shrbimet e prshtatshme188.

Shrbimet mjeksore dhe higjiena

Rregullat standarde minimum dhe Rregullat europiane t burgjeve japin standardet
dhe parimet e nevojshme pr ofrimin e shrbimeve t prgjithshme t kujdesit
mjeksor dhe marrjen parasysh t nevojave specifike t grave pr garantimin e
kushteve t prshtatshme higjieno-sanitare189, si edhe pr parandalimin, trajtimin dhe
kujdesin pr personat mbarts t HIV/AIDS-it. Rregullat e Bangkokut marrin
parasysh t gjitha kto standarde dhe plotsojn me dispozita t veanta aspektet kye
t higjiens dhe kujdesit mjeksor pr grat e dnuara si edhe pr fmijt t cilt
qndrojn me nnat e tyre n burg, duke i trajtuar t gjitha kto aspekte nga nj qasje
gjithprfshirse190.

N mnyr t veant Rregullat e Bangkokut theksojn se, pavarsisht sa mir mund

t drejtohen burgjet, ato nuk jan t ndrtuara pr tiu prgjigjur nevojave specifike t
grave shtatzna, nnave me fmijt n gji dhe fmijve t vegjl dhe, pr rrjedhoj,
inkurajojn q grat shtatzna dhe nnat me fmij t vegjl t mos dnohen me
burgim, prve rasteve kur kjo sht e domosdoshme191.

T ndierit t sigurta dhe siguria

Dispozitat 19-25 t Rregullave t Bangkokut pr t ndierit t sigurta dhe sigurin
bazohen te filozofia se siguria n burgje mund t prmirsohet duke respektuar t
drejtat e grave t dnuara, nevojat e tyre me baz gjinore, duke u dhn vmendje t
veant grave shtatzna, nnave me fmij n gji dhe atyre me fmij t vegjl n
burg. Rregullat e Bangkokut pr kt shtje bazohen te bindja se t ndierit t sigurta
sht nevoja m thelbsore q kan grat e dnuara, pa t ciln nuk mund t zhvillohet
koncepti i riintegrimit social t tyre. Kto Rregulla tregojn si duhet ruajtur ndjenja e
siguris te grat duke marr parasysh nevojat e tyre t veanta, p.sh., gjat kontrolleve
trupore, prdorimit t mjeteve shtrnguese, masave disiplinore, procedurave t
ankesave dhe krkesave dhe inspektimeve n burgje.

188
Rregulla 4 e Rregullave t Bangkokut.
189
Shih m lart pr dispozitat e veanta pr grat te Rregullat europiane t burgjeve.
190
Nga rregulla 5-18, Rregullat e Bangkokut mbulojn nj numr t konsiderueshm t aspekteve t
kujdesit shndetsor dhe t higjiens sipas nevojave specifike t grave t dnuara, ku prfshihen:
kontrollet mjeksore sapo nj grua hyn n institucion, trajtimi i prgjithshm mjeksor i ndjeshm ndaj
nevojave specifike t grave, smundjet e transmetueshme, shndeti mendor, shndeti riprodhues,
varsit e ndryshme t grave, parandalimi i vetvrasjeve dhe rasteve t dmtimit t vetes, shrbimet
mjeksore parandaluese.
191
Rregulla 64 e Rregullave t Bangkokut.
~ 97 ~
 Lidhjet me botn jasht
Rregullat e Bangkokut njohin nevojn e veant dhe t domosdoshme q kan grat
pr t mbajtur lidhjet me botn jasht, sidomos me fmijt e tyre, si edhe mbajn
parasysh efektet jashtzakonisht t dmshme q sjell izolimi/mospasja e lidhjeve me
familjen dhe t afrmit te grat e dnuara. Rregullat i adresojn kta faktor, ndrkoh
q mbahet parasysh realiteti q grat zakonisht mbahen n burgje, t cilat jan larg
familjeve dhe komunitetit ku kan jetuar prpara burgosjes, pr shkak t numrit t tyre
t vogl si edhe sfidat dhe vshtirsit q ato kan pr ti mbajtur kto lidhje me
familjen dhe t afrmit. Pr m tepr, Rregullat marrin parasysh edhe nevojn
specifike pr ti mbajtur kto lidhje t forta me nnat e tyre gjat kohs q ato jan n
burg, nj aspekt i veant i cili sillet pr her t par n trsin e instrumenteve
ndrkombtar t ksaj fushe.

Rregullat inkurajojn autoritetet e burgjeve t marrin masat e nevojshme pr t

mundsuar lidhjet me prfaqsuesit ligjor q grat t prfitojn nga kshillimet dhe
ndihmn ligjore q u nevojitet gjat gjith periudhs q ato jan n institucionet e
mbyllura penale.

Rehabilitimi i t dnuarve
Pjesa e dispozitave t Rregullave t Bangkokut q lidhet me rehabilitimin e t
dnuarve, ndjek strukturn e dispozitave t RSM-ve192, por ato sjellin kndvshtrimin
gjinor, duke mbajtur parasysh vmendjen e veant q i duhet kushtuar riintegrimit t
grave sipas nevojave t tyre konkrete. Programi i trajtimit rehabilitues pr grat duhet
tu ofrohet, si grave t dnuara, ashtu edhe atyre t paraburgosura.

Kto programe ndrtohen mbi bazn e t dhnave q dalin nga raportet e vlersimit n
momentin e pritjes s grave n institucionet penale dhe mbahen parasysh nevojat me
baz gjinore dhe kushtet e rrethanat individuale t secils grua n individualizimin e
planit t dnimit.

Pjes e programit rehabilitues dhe riintegrues jan edhe politikat q duhet t ndjekin
autoritetet prkatse n vendosjen e grave n burgje me regjime me siguri t ult.
Burgjet duhet t ofrojn mundsi riintegrimi pr grat me sistemin e lejeve shprblyese
t ndjeshm ndaj nevojs thelbsore q kan grat n mbajtjen e shndetshme t
lidhjes me fmijt dhe familjen si edhe mundsi t burgjeve gjysm t hapura dhe t
hapura ku inkurajohet kthimi i shpesht i grave n komunitetin ku jetojn. Rregulla 45
thot: Autoritetet e burgjeve duhet t shfrytzojn n maksimumin e lejuar t gjitha
mundsit, si: lejet, burgjet e hapura, gjysm t hapura dhe programet dhe shrbimet
me baz komunitetin pr grat e dnuara pr t lehtsuar kalimin e tyre nga burgu n
liri, pr t zvogluar stigmn dhe pr t rivendosur lidhjet me familjet n fazat m t
hershme.

Rregulla 46 thekson, gjithashtu, se riintegrimi i suksesshm i grave sht nj proces

gjithprfshirs i shum aktorve, si autoritetet e burgjeve n bashkpunim me
shrbimin e provs dhe/ose me shrbimet e mirqenies sociale, grupet komunitare
192
Pjesa II e RSM, me nntitullin Rregullat e zbatuara pr kategori t veanta.
~ 98 ~
vendore dhe OJF-t, t cilat duhet t hartojn dhe t zbatojn s bashku nj program
para dhe pas lirimit, i cili duhet t marr parasysh nevojat specifike t grave.

Pjes e ktyre rregullave u kushtohet programeve pr kategori t veanta, si: grat

shtatzna, nnat me fmij n gji dhe ato q kan fmij n burgje; grat e
paraburgosura, vajzat e dnuara; grat me kombsi t huaj dhe grat q u prkasin
minoriteteve.

Forcimi i kapaciteteve institucionale dhe profesionale t personelit n burgje

Shtat rregullat pr kt shtje theksojn nevojn e rritjes s profesionalizimit t

personelit q punon me grat e dnuara pr shtje t t drejtave t njeriut dhe
nevojave t veanta t grave, prfshir ktu dhunn mbi baz gjinore, aspekte t
ndryshme t kujdesit shndetsor t grave dhe t fmijve q gjenden n burgje etj.
Pr m shum, rregullat inkurajojn punsimin dhe rritjen n karrier t personelit
femr n burgje.

Shum nga Rregullat e Bangkokut nuk krkojn burime shtes pr t br t mundur

zbatimin e tyre, por m shum krkohet nj ndryshim n qndrime dhe praktika si dhe
nj rritje e ndjeshmris nga ana e aktorve q zbatojn politikn penale. Vmendje e
veant duhet ti kushtohet trajnimit t ktyre aktorve pr Rregullat e Bangkokut si
dhe rritjes s ndjeshmris s tyre pr situatn e veant n t ciln gjenden grat n
konflikt me ligjin dhe nevojat e tyre specifike pr rehabilitim dhe riintegrim193.

Standardet e trajtuara m sipr prbjn parimet themelore, t cilat jan t vlefshme

n t gjitha sistemet e burgjeve n mbar botn dhe zbatohen pr t gjith t dnuarit,
pa diskriminim. Kjo bn t qart, gjithashtu, q marrja e masave t veanta pr t
adresuar nevojat specifike t grave n burgje nuk jan n vetvete diskriminuese pr
pjesn tjetr t popullats n burgje.

3.3.1.2 Vshtrim i shkurtr te kuadri ligjor kombtar pr t drejtat

dhe trajtimin e grave t dnuara

Legjislacioni vends n prgjithsi sht n prputhje me frymn dhe garancit ligjore

t detajuara m lart. Kshtu, Kushtetuta e Republiks s Shqipris (RSH) sht akti
ligjor me fuqin m t lart juridike q sanksionon barazin prpara ligjit, si parimin
themelor t mbrojtjes, respektimit dhe promovimit t t drejtave t njeriut.

Sipas nenit 3 t Kushtetuts s RSH-s: Dinjiteti i njeriut, t drejtat dhe lirit e

tij.jan baza e ktij shteti, i cili ka pr detyr ti respektoj dhe ti mbroj. Pjesa e
dyt e Kushtetuts s Republiks s Shqipris u kushtohet T drejtave dhe lirive
themelore t njeriut pr t cilat neni 15 garanton: T drejtat dhe lirit themelore
jan t pandashme, t patjetrsueshme e t padhunueshme dhe qndrojn n themel t
t gjith rendit juridik.

193
Atabay, T.: Udhzuesi i Rregullave t Kombeve t Bashkuara pr grat e dnuara dhe masat jo me
burgim pr grat e dnuara, Rregullat e Bangkokut, Reforma penale ndrkombtare (Penal Reform
international, PRI).
~ 99 ~
Kufizimet e t drejtave dhe lirive t parashikuara n Kushtetut mund t vendosen
vetm me ligj pr nj interes publik ose pr mbrojtjen e t drejtave t t tjerve. Kto
kufizime nuk mund t cenojn thelbin e lirive dhe t t drejtave.

Kushtetuta hedh themelet e drejtsis penale dhe prcakton qart t drejtat

procedurale t personit t pandehur. Mund t prmenden ktu: parimi i prezumimit t
pafajsis194; fuqia prapavepruese q garanton se askush nuk mund t akuzohet ose t
deklarohet fajtor pr nj vepr penale e cila nuk konsiderohej si e till me ligj n
kohn e kryerjes s saj dhe se nuk mund t jepet nj dnim m i rnd se ai i
parashikuar me ligj n kohn e kryerjes s veprs penale195; e drejta pr nj proces t
rregullt ligjor196; e drejta pr t mos iu nnshtruar torturs, dnimit apo trajtimit mizor,
njerzor e poshtrues197; e drejta e individit pr t mos iu hequr ose kufizuar n
mnyr arbitrare liria e tij dhe pozitat e t miturit198; t drejtat procedurale penale
kushtetuese pr individt t cilve u sht hequr ose u sht kufizuar liria199.

Ligji penal shqiptar parashikon mbrojtje t veant juridiko-penale t gruas n

prgjithsi: mbron jetn dhe shndetin e gruas nga ndrprerja e paligjshme e
shtatznis, kur kjo ndrprerje kryhet pa plqimin e saj ose n vende dhe persona t
paautorizuar, tej kohs s krkuar nga ligji; mbron gruan nga dhuna seksuale dhe kur
femra sht nn 14 vje, ligji e mbron at edhe n rast se marrdhniet seksuale
kryhen me dshirn e saj; e mbron nga lloje abuzimesh kur autori shfrytzon
pazotsin fizike dhe mendore ose gjendjen e paprgjegjshme t saj (gjendje gjumi, e
dehur ose e droguar etj.); e mbron kur ka qen e detyruar t kryej marrdhnie nn
presionin e eprorit t saj ose n krcnimin e arms; e mbron nga trafikimi dhe
shfrytzimi pr prostitucion200.

N kuadr t reforms s drejtsis penale jan ndrmarr ndryshime t Kodit penal201

t cilat kishin qllim funksionimin efektiv t alternativave t dnimit me burgim pr
arsyet e shumta ekonomike, sociale shoqrore, humane dhe sidomos uljen e dukuris
s mbipopullimit n burgje.

M konkretisht, n Kodin penal parashikohen pes alternativa dnimi n kto nene: 58

Gjysmliria; 59 Pezullimi i ekzekutimit t vendimit me burgim dhe vnia n
prove, e njohur ndryshe edhe si dnimi me kusht; 59/a Qndrimi n shtpi, 63
Pezullimi i ekzekutimit t vendimit me burgim dhe detyrimi pr kryerjen e nj pune
n interes publik dhe neni 64 Lirimi me kusht. Thelbi i ktyre alternativave t
dnimit me burgim sht dhnia e drejtsis restauruese dhe riintegruese e personit n
konflikt me ligjin, duke shmangur masn e izolimit dhe t ndshkimit me burgim.
Rishikimi i Kodit n kt drejtim ishte nj hap pozitiv i hedhur drejt tendencave m
bashkkohore t drejtsis penale e cila fokusohet s teprmi tek edukimi, riintegrimi
dhe risocializimi i individit q ka kryer veprn penale, krahas zhdmtimit t t
dmtuarit nga kryerja e ksaj vepre.

194
Neni 30 i Kushtetuts s RSH-s.
195
Neni 29 i Kushtetuts s RSH-s.
196
Neni 42 i Kushtetuts s RSH-s.
197
Neni 25 i Kushtetuts s RSH-s.
198
Neni 27 i Kushtetuts s RSH-s.
199
Nenet 28, 31, 32, 33, 34 t Kushtetuts s RSH-s.
200
Elezi, E. dhe Hysi, V.: Politika kriminale, Tiran, sht. bot. Pegi, 2006, f. 190.
201
Ligji nr. 10 023, dat 27.11.2008.
~ 100 ~
Kushtet dhe arsyet e veanta q prbjn bazn e vlersimit nga ana e gjykats pr
zbatimin e ktyre alternativave t dnimit n rastet konkrete, jan parashikuar pr
seciln prej dispozitave t prmendura m lart n Kodin penal. Vetm njra prej
ktyre alternativave, ajo e qndrimit n shtpi, e parashikuar n nenin 59/a, shprehet
n mnyr specifike se nj nga grupet q prfitojn nga kjo mas alternative, jan
grat shtatzna ose nnat me fmij nn moshn 10 vje, q jetojn me t. Pavarsisht
ksaj, grat n procesin penal mund t prfitojn nga t gjitha dispozitat e msiprme,
nse plotsojn krkesat e parashikuara n ligj, ashtu si edhe individt e tjer.

Vlen t prmendet edhe neni 65/a pika c, dhe d, i cili parashikon garanci ligjore q
gjykatat t caktojn nj periudhe sigurie gjat s cils nuk zbatohet neni 64 Lirimi
me kusht kur vepra penale sht kryer: (c) kundr t miturve, grave shtatzna dhe
personave t tjer q, pr shkaqe t ndryshme, nuk mund t mbrohen; () duke
prfituar nga marrdhniet familjare ose t bashkjetess; (d) shtyr nga motive q
kan t bjn me gjinin, racn, fen, kombsin, gjuhn, bindjet politike, fetare ose
sociale. Kjo dispozit shihet si nj mas penale mjaft e rndsishme kundr
diskriminimit, q me frymn e saj i shrben parandalimit t diskriminimit dhe
mbrojtjes nga dhuna n familje202.

Nj tjetr hap pozitiv i hedhur drejt reformimit t legjislacionit penal nga

kndvshtrimi gjinor jan edhe ndryshimet e fundit gjat vitit 2012 t Kodit penal203
dhe, m konkretisht, t dispozits 130/a. Nprmjet ksaj dispozite parashikohen
dnime me burgim pr veprat penale t: rrahjes, kanosjes serioze pr vrasje ose
plagosjes s rnd dhe plagosjes s kryer me dashje n kuadr t marrdhnieve
familjare. Kjo dispozit mbron n mnyr t veant grat dhe fmijt t cilt jan
subjektet m t dhunuara brenda marrdhnieve familjare.

Me ndryshimet n vite t Kodit penal t viteve 1998, 2001 dhe s fundmi t vitit 2012
parashikohet mbrojtja e gruas nga shfrytzimi i prostitucionit204, por neni 113, sipas t
cilit ushtrimi i prostitucionit me gjob ose me burgim dnohet deri n tre vjet,
ndshkon viktimat e shfrytzimit t prostitucionit si edhe ato t trafikimit t qenieve
njerzore. Ky ka qen prfundimi i nj studimi t rasteve t vendimeve t dhna nga
gjykatat me kt objekt205, i cili nnvizon efektet e nenit 113 t Kodit penal si
shprehje e diskriminimit t trthort gjinor ndaj grave dhe vajzave- viktima t
ushtrimit t prostitucionit dhe trafikimit t qenieve njerzore.

Pr kt arsye Komiteti CEDAW, pas raportit periodik t fundit t shtetit shqiptar, t

paraqitur n vitin 2010 pran Kombeve t Bashkuara, rekomandoi ndryshimin e Kodit
penal me qllim q t mos vazhdohet t ndiqet praktika e ndjekjes penale dhe e
dnimit penal t grave dhe vajzave q prostituojn. Me gjith rekomandimet e bra
nga komisionerja pr mbrojtjen nga diskriminimi pr shfuqizimin e nenit 113 t Kodit
penal206, kjo dispozit ende mbeti e pashfuqizuar me ndryshimet e fundit t vitit 2012.
Prmbajtja e ktij neni u pasurua edhe me kt prmbajtje: Dhnia e shprblimit pr
202
Anastasi, A. etj.: Barazia gjinore dhe mosdiskriminimi, Tiran, sht. bot. Pegi, 2012, f. 121.
203
Ligji nr. 23/2012, Pr disa shtesa dhe ndryshime n ligjin nr. 7895, dat 27.1.1995, Kodi penal
i Republiks s Shqipris, i ndryshuar.
204
Neni 114/a i Kodit penal.
205
Qendra pr Nisma Ligjore Qytetare: Efektet e nenit 113 t Kodit penal, shprehje e diskriminimit t
trthort gjinor, mars 2012.
206
Rekomandim i komisioneres pr mbrojtjen nga diskriminimi, nr. 49, dt. 13.2.2012.
~ 101 ~
prfitim personal t prostitucionit dnohet me gjob ose me burgim gjer n tre vjet.
Studiues t fushs e kan interpretuar kt shtes si prpjekje t ligjvnsit pr t
korrigjuar nj mosbarazim t drejtprdrejt q ekzistonte n variantin e par t nenit
ku parashikohej vetm dnimi me gjob dhe me burgim i ushtrimit t prostitucionit.
Megjithat, edhe me kt ndryshim nuk garantohet mosdiskriminimi i trthort i grave
t cilat mund t prfundojn si t dnuara viktima t trafikimit t qenieve njerzore207.

Kodi penal, n nenin 48 t tij parashikon shtat rrethana lehtsuese t ndryshme t

veprs penale t cilat nuk jan nj list shteruese pr sa koh vet ky nen, n
paragrafin e fundit, i krijon fleksibilitet dhe l n mimin e gjykatave t vlersojn
edhe rrethana t tjera lehtsuese t cilat nuk jan listuar n kt nen, duke sanksionuar
se: Gjykata, pavarsisht nga rrethanat q prmenden n nenin 48 t ktij Kodi, mund
t marr n konsiderat edhe rrethana t tjera pr sa koh i quan t tilla q
justifikojn lehtsimin e dnimit.

Me interes sht t prmendet pika b) e tij q parashikon rrethan lehtsuese kur vepra
sht kryer nn ndikimin e tronditjes psikike t shkaktuar nga provokimi ose veprime
t padrejta t viktims apo t ndonj personi tjetr. Kjo sht nj rrethan shum
relevante pr rastet e grave t cilat vrasin bashkshortt si pasoj e nj dhune fizike
dhe/ose psikologjike sistematike t ushtruar nga ish-bashkshortt ose partnert e tyre.
Nga hulumtimet e disa studimeve t vendimeve t gjykatave ka rezultuar se ka pasur
raste kur gjyqtart kan prdorur kt rrethan lehtsuese pr t marr masa m t
lehta dnimi pr grat q n rrethanat e nj tronditjeje t thell psikike kan kryer
veprn e vrasjes s ish-bashkshortve t tyre208. Ka pasur edhe raste konkrete209 ku
gjyqtart kan marr parasysh dispozitn e Kodit penal e cila prligj rastet kur gruaja,
n kushtet e mbrojtjes s nevojshme, ka vrar bashkshortin e saj dhe e ka konsideruar
t pandehurn t pafajshme.

Megjithat, nga studimi i t dhnave t dosjeve t grave t paraburgosura dhe atyre t

dnuara t cilat jan sjell n fokus t analizs s kreut t dyt t ktij studimi, del
qart fakti q shum nga rastet e grave q kan vrar ish-bashkshortt e tyre, jan
rezultat i dhuns n familje t ushtruar ndaj tyre dhe/ose ndaj fmijve e tyre dhe n
asnj rast gjykatat nuk kan prmendur si rrethan lehtsuese dhunn sistematike n
familje, si shkakun kryesor q i ka uar ato gra drejt kryerjes s veprs penale t
vrasjes. M konkretisht, grat e dnuara pr veprat penale t vrasjes me dashje (neni
76, me marxh dnimi nga 10-20 vjet burgim) dhe at me paramendim (neni 78, me
marxh dnimi 15-25 vjet burgim) jan dnuar me nj mesatare prej 19 vjet dnim me
burgim pr rastet e vrasjeve me dashje dhe 16 vjet dnim me burgim pr vrasjet me
paramendim.

Neni 82 i Kodit penal parashikon se Vrasja me dashje e kryer n gjendje t tronditjes

s fort psikike t astit, shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims, dnohet
me burgim gjer n tet vjet. Po t shohim si e parashikojn kodet penale t disa
vendeve europiane kt lloj t veprs penale, vm re ngjashmri me Kodit penal
shqiptar. Kshtu, Kodi penal serb dhe ai malazez parashikojn t njjtn mas dnimi,

207
Anastasi, A. etj.: Barazia gjinore dhe mosdiskriminimi, Tiran, sht. bot, Pegi, 2012, f. 124.
208
Anastasi, A. etj.: Barazia gjinore dhe mosdiskriminimi, Tiran, sht. bot.Pegi, 2012, f. 124.
209
Vendimi nr. 520, dat 13.12.2002, i gjykats s apelit, Tiran, ka ndryshuar vendimin nr. 744,
dat 22.10.2002, t gjykats s shkalls s par, Tiran.
~ 102 ~
ndrsa Kodi penal gjerman parashikon masn e dnimit me burgim nga nj deri n
dhjet vjet burgim. Kodi penal estonez dhe ai maqedonas parashikojn dnim me
burgim nga nj deri n pes vjet burgim.

Vlen t sillet n vmendjen e lexuesit se Kodi penal maqedonas, si nj nga shkaqet q

e ka uar personin drejt kryerjes s veprs penale t vrasjes, parashikon n mnyr
specifike dhunn n familje dhe, pr rrjedhoj, e dnon autorin/en e ksaj vepre me
dnim me burgim deri n pes vjet. Kushdo q do t shkaktoj vdekjen e nj personi
tjetr duke kryer vrasje, e sjell kundr vullnetit t tij n nj gjendje t fort acarimi
nga sulmi apo fyerjet e rnda ose si pasoj e dhuns n familje nga personi i vrar, do
t dnohet me burgim prej nj deri n pes vjet210.

Duke pasur parasysh prqindjen e konsiderueshme t grave q kan kryer vepra

penale si rezultat i dhuns sistematike n familje dhe dnimet relativisht shum t
gjata me burgim, do t ishte me vend t konsiderohej nj parashikim ligjor i ngjashm
me at t Kodit penal maqedonas pr t zbutur politikn penale pr rastet kur grat
shtyhen drejt rrugs s krimit pr shkak t dhuns familjare.

N zbatim t Kodit penal, Kodi i procedurs penale i RSH-s, n nenin 230 prcakton
se masa e arrestit n burg mund t vendoset vetm kur do mas tjetr sht e
paprshtatshme pr shkak t rrezikshmris s veant t veprs dhe t pandehurit.
Ky parim vjen n prputhje me qasjen e rekomanduar t dhnies s mass s arrestit
me burg, si mas e fundit dhe n rastet kur ajo sht e domosdoshme. Neni 230/2
sht me interes t veant pr fokusin e ktij punimi. Ai thekson se nuk mund t
vendoset arresti n burg ndaj nj gruaje shtatzn ose me fmij n gji.... duke
garantuar kshtu nj nga standardet ndrkombtare pr kt shtje. Gjithsesi,
praktika tregon se masa e arrestit n burg mbetet nj nga masat shtrnguese q
prdoret gjersisht ndaj grave edhe kur profili i tyre i rrezikshmris nuk paraqitet dhe
kaq i lart pr shoqrin dhe, n kt kndvshtrim, nevojiten studime t thella pr
kt shtje n mnyr q t pasohen me masa konkrete pr zbutjen e politiks penale
ndaj kategorive t tilla, si grat dhe t miturit.

Ligji nr. 8328, dat 16.4.1988, Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim,
i ndryshuar, i cili prbn edhe ligjin m specifik pr personat e paraburgosur dhe t
dnuar, n nenin 5 t tij sanksionon: Ekzekutimi i dnimit me burgim bhet duke
respektuar dinjitetin e t dnuarit dhe prshkohet nga ndjenja njerzore. Trajtimi i t
dnuarve duhet t bhet pa njanshmri apo diskriminim pr shkak t seksit,
kombsis, racs, gjendjes ekonomike dhe shoqrore, pikpamjeve politike dhe
besimit fetar. T dnuarve duhet tu sigurohen kushte jetese t tilla q t ulin n
minimum efektet paragjykuese negative t burgimit dhe ndryshimet me jetn e
shtetasve t tjer. Sipas ktij ligji, t drejtat e t dnuarve mund t kufizohen ose t
hiqen prkohsisht pr shkelje t ligjit ose t rregullave t brendshme vetm n rastet
dhe sipas kritereve t parashikuara n kt ligj (neni 6).

Trajtimi i t paraburgosurve dhe t dnuarve, sipas ktij ligji, duhet t bhet sipas
kriterit t individualizimit n prputhje me gjendjen, karakteristikat dhe nevojat
individuale t tyre duke marr parasysh kushtet dhe mjedisin n t cilin i

210
Neni 125 i Kodit penal t Republiks s Maqedonis, nr. 87/2007, 103/2008 dhe 161/2008.
~ 103 ~
paraburgosuri/i dnuari ka jetuar, shkaqet edukative dhe shoqrore q e kan larguar
at nga jeta normale (neni 10).

Ligji Pr t drejtat dhe trajtimin e dnuarve me burgim parashikon, gjithashtu,

vendosjen e grave dhe t miturve n institucione t posame vetm pr to dhe, n
pamundsi, n seksione t veanta t institucioneve t tjera, sipas kritereve t ktij
ligji. Grat mbahen nn mbikqyrjen e kujdesin vetm t nj personeli femror.

Nnave u lejohet t mbajn me vete fmijt deri n moshn 3 vje. Pr kujdesin dhe
asistencn ndaj ktyre fmijve funksionojn erdhe t posame (neni 17). erdhe ka
vetm n institucionin Ali Demi dhe nuk ka nj t till n institucionin Jordan
Misja ku gjenden grat e paraburgosura. Rastet e nnave t paraburgosura me fmij
nn moshn 3 vje trajtohen n qendrn spitalore t burgjeve, e cila nuk sht nj
zgjidhje n prputhje me standardet ndrkombtare.

Gjat vitit 2010, rregullorja e brendshme e institucionit Ali Demi sht prmirsuar
n drejtim t marrjes s masave pozitive pr grat e dnuara t cilat kan fmij deri
n mosh tre vje n kujdesin e institucionit. Deri n kt vit, grat kalonin vetm nj
koh t caktuar me fmijt e tyre n erdhen e institucionit, ndrsa, me ndryshimet e
rregullores, grat q kan fmij n burg, rrin gjith kohn me fmijt e tyre211.

Legjislacioni vends garanton shrbim mjeksor gjat gjith kohs s qndrimit t

grave n institucionet penale. Ky shrbim u prgjigjet nevojave pr parandalimin dhe
ruajtjen e shndetit t t dnuarve. M tej, dispozitat ligjore marrin parasysh
funksionimin e shrbimeve t veanta n shrbim t grave shtatzna dhe atyre me
fmij n gji. (Neni 33 i ligjit Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim
dhe t paraburgosurve).

Dy parashikime t tjera ligjore t vendosura n rregulloren e brendshme t

institucionit Ali Demi lidhen me: 1. vizitat periodike gjinekologjike nj her n
muaj q duhet t bjn grat e dnuara dhe kontrollet me t shpeshta pr grat
shtatzna ose ato lehon, n bashkpunim me qendrn spitalore t burgjeve apo
spitalet gjinekologjike m t afrta212 dhe 2. vizitat mjeksore pr do fmij t
erdhes n institucion, t merren masa pr kartelizimin, vaksinimin dhe vizitat e
shpeshta n konsultoren e fmijve pran qendrave administrative 213. Megjithse kjo
rregullore ka disa dispozita t ndjeshme gjinore, pritej t ishin riformuluar m shum
dispozita me fokus trajtimin e veant t grave t dnuara.

Vlen t evidentohet fakti se grat e paraburgosura mbahen n kujdesin e institucionit

Jordan Misja dhe, pr fat t keq, rregullorja e brendshme e ktij institucioni,
megjithse e rihartuar gjat vitit 2010214 nuk reflekton asnj dispozit q t ket n
fokus t veant grat e paraburgosura.

211
Urdhr i ministrit t Drejtsis, nr. 5322, dat 7.6.2010, Rregullore e brendshme e IEVP-s
Ali Demi, Tiran.
212
Neni 36/6 i Rregullores s brendshme t IEVP-s Ali Demi, Tiran.
213
Neni 36/7 i Rregullores s brendshme t IEVP-s Ali Demi, Tiran.
214
Urdhr i ministrit t Drejtsis, nr. 5280, dat 7.6.2010, Rregullore e brendshme e IEVP-s Jordan
Misja, Tiran.
~ 104 ~
Sipas nenit 32 t ligjit Pr t drejtat dhe trajtimin e dnuarve me burgim,
Objektivat e trajtimit prfshijn arsimimin, formimin profesional, zhvillimin e
aftsive t tjera individuale, veprimtarit kulturore, lodhse e sportive, punn,
asistencn shpirtrore dhe veprimtari t tjera n grup q kan si qllim rikrijimin e
aftsis pr ti integruar n shoqri. Trajtimi social-edukativ i t dnuarve zhvillohet
me an t veprimeve individuale dhe t veprimtarive formuese, q realizohen nga ana
e personelit t burgjeve t aftsuar posarisht n fushn pedagogjike, n
bashkpunim me punonjsit e tjer t institucionit. Kontaktet me botn e jashtme dhe
familjen inkurajohen dhe sigurohen sipas programeve individuale dhe grupore. M
konkretisht, pr grat q kan fmij t mitur dhe t miturit neni 40 i ktij ligji
parashikon t hartohen dhe t zbatohen programe t posame dhe favorizuese pr
lidhjet me familjen.

Realizimi n mnyr t vazhdueshme dhe t strukturuar t punsimit t t dnuarve, si

pjes integrale e riintegrimit t tyre n shoqri dhe shprblimi i tij, garantohet n
legjislacionin vends, megjithat, zbatimi i plot i legjislacionit pr shprblimin e
punsimit t t dnuarve n prgjithsi dhe grave n veanti nuk realizohet ende pr
arsye t mungess s fondeve buxhetore.

Pr disiplinimin e sjelljes s t dnuarve, sipas nenit 53 t ligjit Pr t drejtat dhe

trajtimin e dnuarve me burgim, zbatohen disa masa disiplinore t tilla, si: a) qortim
individual; b) vrejtje n prani t t dnuarve; c) prjashtim nga veprimtari t veanta,
t prbashkta, deri n 10 dit; ) prjashtim nga ajrosja n grup, por jo m shum se
20 dit; d) prjashtim nga t gjitha veprimtarit e prbashkta deri n 20 dit;
dh) ndrprerje e lejeve. Pr t miturit dhe grat, masat e parashikuara n shkronjat c,
dhe d mund t jepen deri n gjysmn e kohs s parashikuar. Pr grat shtatzna
ose q u sht ln fmija, mund t zbatohen vetm masat disiplinore t parashikuara
n shkronjat a dhe b t ktij neni.

N prgjithsi, legjislacioni i brendshm shqiptar sht n prputhje me standardet

ndrkombtare dhe ka disa dispozita kryesore t cilat fokusojn grat e dnuara, si
sht paraqitur m lart. Gjithsesi, nevojitet t reformohet gjith legjislacioni kombtar,
duke filluar nga Kodi penal deri te rregulloret e brendshme n institucionet ku mbahen
grat e dnuara, n prputhje me zhvillimet m t fundit me Rregullat e Bangkokut,
pr t mos pasur nj legjislacion t shkruar n gjuh neutrale, por, prkundrazi, nj
legjislacion q t reflektoj qasjen gjinore.

3.4 Reforma institucionale dhe ajo infrastrukturore e sistemit

t burgjeve gjat viteve 1991-2012

Ligji Pr organizimin dhe funksionimin e Ministris s Drejtsis, ligji "Pr t

drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe t paraburgosurve", ligji Pr
ekzekutimin e vendimeve penale, ligji "Pr Avokatin e Popullit", ligji Pr ndihmn
juridike, VKM-ja "Pr miratimin e Rregullores s prgjithshme t burgjeve" etj. kan
krijuar baz ligjore pr ngritjen dhe funksionimin e nj sr institucionesh q kan
prmirsuar shrbimet e ofruara n sistemin e burgjeve shqiptare, si: sistemin e
brendshm t inspektimeve dhe t mbikqyrjes dhe organet/institucionet e jashtme
monitoruese t sistemit t burgjeve, shrbimin e provs, strukturn pr ofrimin e
~ 105 ~
ndihms ligjore falas pr personat e dnuar me heqje lirie, si nj kategori q prfiton
nga ky shrbim etj.

Duke pasur parasysh reformat ligjore dhe ato institucionale, n sistemin e burgjeve
jan hedhur hapa pozitiv q kan qllim prafrimin e ktij sistemi me standardet dhe
normat ndrkombtare, por zbatimi i ktyre reformave ose ka qen i vonuar, ose nuk
sht realizuar plotsisht215. Nj shtje tejet shqetsuese q u mbart pr shum vite si
problem i pazgjidhur, ishte transferimi i dhomave t paraburgimit nga varsia e
Ministris s Rendit Publik n at t Ministris s Drejtsis. Megjithse ligji Pr
organizimin dhe funksionimin e Ministris s Drejtsis prcaktonte qart varsin e
sistemit t paraburgimit nga Ministria e Drejtsis q prej vitit 2001 dhe sipas VKM
nr. 327, dat 15.3.2003 Pr kalimin e sistemit t paraburgimit n varsi t Ministris
s Drejtsis, pra q dhomat e paraburgimit t kalonin n varsi t Ministris s
Drejtsis, transferimi i plot i dhomave t paraburgimit u b i mundur vetm n vitin
2007. Ky transferim nuk ishte thjesht shtje organizative dhe mosrespektim i ligjit,
por mbi t gjitha ishte shtje q lidhej drejtprdrejt me respektimin e t drejtave dhe
lirive themelore t personave t dnuar me heqje lirie216. Transferimi i dha fund
dyzimit t standardeve t trajtimit t personave t paraburgosur q ishin n kujdesin e
Ministris s Rendit Publik, ku nuk garantoheshin t drejtat ligjore t t
paraburgosurve, ndryshe nga trajtimi q u bhej t atyre n kujdesin e Ministris s
Drejtsis. Megjithat, ky transferim hasi pr nj koh t gjat n nj sr problemesh
infrastrukturore pr arsye se nj pjes e konsiderueshme e dhomave t paraburgimit u
trashguan nga mjedise tejet t amortizuara t komisariateve t policis si edhe
probleme t mungess s personelit specialist t shrbimeve t ndryshme217.

Sipas rekomandimit (2006) 2 t Rregullave europiane t burgjeve218, kushtet

infrastrukturore n burgje duhet t jen t tilla q t garantojn respektimin e dinjitetit
njerzor pr personat q mbahen n kto mjedise, ndaj u trhiqet vmendja
autoriteteve shtetrore t bjn investimet e mjaftueshme pr t prmbushur kto
standarde. Gjat viteve t fundit, me ndrtimin e burgjeve t reja219 dhe
rikonstruktimin e institucioneve t vjetra220, nga pikpamja strukturore, tendenca q
n t njjtin institucion t prqendrohen regjime t ndryshme, si: regjimet e
paraburgimit, regjime me siguri t lart, t mesme dhe t ult, sht pozitive.

Megjithat, kushtet infrastrukturore t disa institucioneve t paraburgimit q jan n

mjediset e vjetra t komisariateve t policis dhe disa burgje me ndrtesa t vjetra dhe

215
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raporti i t drejtave t njeriut n Shqipri, Tiran, 2006.
216
Neni 71 i Rregullave europiane t burgjeve parashtron standardin se Burgjet duhet t jen nn
prgjegjsin e autoriteteve publike, t ndara nga institucionet ushtarake, policore ose shrbimet e
hetimit t krimit.
217
Fondacioni i shoqris s hapur pr Shqiprin, SOROS: Raporti i monitorimit t Shqipris n
procesin e Stabilizim Asociimit, Tiran, tetor 2008, f. 66.
218
Neni 18.1 thot: Akomodimi q u garantohet t dnuarve dhe n veanti t gjitha mjediset e fjetjes,
duhet t respektojn dinjitetin njerzor dhe sa m shum t jet e mundur, privatsin, dhe t
prmbushin krkesat pr shndet dhe higjien, duke u kushtuar vmendjen e duhur kushteve
klimaterike dhe veanrisht hapsirs, mbushjes me ajr, drit, ngrohje dhe ventilim.
219
Gjat viteve t fundit jan ndrtuar institucione t reja, si n Fush-Kruj, Vlor, Kor, Durrs,
Kavaj me mbshtetjen financiare kryesisht t Bashkimit Europian dhe n ndonj rast t buxhetit t
shtetit.
220
Pothuajse t gjitha institucionet e vjetra jan ristrukturuar, megjithat disa prej tyre jan tejet t
amortizuara dhe, pr rrjedhoj, jo n prputhje me standardet ndrkombtare.
~ 106 ~
t amortizuara ln shum pr t dshiruar221. Mungesa e energjis elektrike dhe e ujit
t rrjedhshm 24-orsh, ndrtesat e amortizuara dhe me lagshtir si edhe funksionimi
mbi kapacitetin e lejuar n disa nga kto institucione ndikojn drejtprdrejt n cilsin
e keqe t jets s personave t dnuar me heqje lirie dhe bjn q kushtet e jetess n
kto institucione t vlersohen si jo n prputhje me standardet ndrkombtare222.

Statistikat tregojn se Shqipria ka n burgje nj popullat rreth 4764 persona (125

t mitur, 87 gra dhe 4552 burra), ndrkoh q kapaciteti zyrtar i sistemit t burgjeve
sht 4417223 persona. Vihet re tendenca n rnie e mbipopullimit n burgje vitet e
fundit, nj problem ky i ngritur n nj sr raportesh t progresit t Komisionit
Europian pr Shqiprin224. P.sh., n maj 2008, numri i personave t dnuar me heqje
lirie q mbaheshin n sistemin e burgjeve mbi kapacitetin e lejuar, arriti t ishte 1500
persona225.

Trajtimi i grupeve t cenueshme, duke u krijuar atyre kushte t prshtatshme

infrastrukturore, merr rndsi t veant sidomos kur flasim pr t miturit, grat dhe
personat me probleme t ndryshme mendore n burgje. Vlen pr tu theksuar se gjat
gjith ktyre viteve qeveria shqiptare nuk ka mundur t ndrtoj nj burg me regjime
t ndryshme vetm pr grat me liri t kufizuar. Grat mbahen n dy institucione226,
n ndrtesa tejet t amortizuara dhe aspak t prshtatshme pr t plotsuar nevojat
specifike t tyre duke mos plotsuar kshtu standardet ndrkombtare pr mjediset e
jetess pr to. Mungesa e nj nisme t ndrtimit t nj burgu vetm pr gra gjat gjith
ktyre viteve, n nj koh q jan ndrtuar institucione t reja me mbshtetjen
financiare t BE-s dhe/ose t buxhetit t shtetit, prbn nj tregues t neglizhencs
dhe, pr m tepr, t qndrimit diskriminues nga ana e autoriteteve prgjegjse pr
kt kategori n sistemin e burgjeve.

Bazuar n VKM Pr miratimin e strategjis ndrsektoriale t drejtsis dhe t planit

t veprimit t saj227, pr periudhn 2009-2013 jan planifikuar dhe jan n zbatim
projekte t ndryshme t ndrtimit t institucioneve t reja dhe t rikonstruktimit t
institucioneve ekzistuese228, megjithat strategjia dhe plani i veprimit nuk parashikojn
edhe ndrtimin e burgjeve gjysm t hapura dhe t hapura. Prve pasjes s nj
shumllojshmrie regjimesh n nj institucion shumfunksional, ekziston nevoja e
krijimit t burgjeve gjysm t hapura dhe t hapura, pr t siguruar zbatimin e planit
t dnimit t t dnuarve duke nisur q nga situata e paraburgimit n nj institucion t
mbyllur, m tej n gjysm t hapur dhe, n prfundim t dnimit, n institucione t

221
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale, Tiran,
maj 2010.
222
Komisioni Europian: Raportprogresi pr Shqiprin 2011, Bruksel, tetor 2011, f. 16.
223
T dhnat e dats 6 tetor 2011, nga fjala e drejtorit t prgjithshm t Burgjeve, z. Gazment Dibra,
mbajtur n takimin e 16-t t drejtorve t sistemit t burgjeve, Strasburg, 11 tetor 2011.
224
Komisioni Europian: Raportprogresi pr Shqiprin 2009, Bruksel, tetor 2009, f. 14.
225
Komisioni Europian: Raportprogresi pr Shqiprin 2008, Bruksel, nntor 2008, f. 12.
226
Grat e paraburgosura, t cilat jan n pritje t gjykimit dhe vendimit t forms s prer, mbahen n
institucionin Jordan Misja, Tiran, dhe ato q kan nj vendim t forms s prer me dnim me
burgim, akomodohen n institucionin Ali Demi, Tiran.
227
VKM nr. 519, dat 20.7.2011.
228
Institucione paraburgimi dhe burgje t reja do t ndrtohen n Elbasan, Fier, Berat, Shkodr,
institucioni Jordan Misja, institucioni Ali Demi si edhe rikonstruksione n Peqin, Kor, Rrogozhin,
Kruj, Burrel, Fush-Kruj, Durrs, Lushnj.
~ 107 ~
hapura, me programe trajtimi sipas nevojave t veanta t grupeve t ndryshme n
burgje. Kjo do t ndihmoj n paraprgatitjen e t dnuarve pr tu integruar n
shoqri, gj e cila do t prmbushte edhe njrn nga detyrat m kryesore t sistemit t
burgjeve kundrejt personave nn kujdesin e tij.

N fundin e vitit 2012 drejtuesit e lart t Ministris s Drejtsis kan shpalosur idet
e tyre pr reformimin e mtejshm t sistemit t burgjeve duke shkuar drejt
privatizimit t tyre sipas modeleve t ofruara nga sistemi i burgjeve n Mbretrin e
Bashkuar apo n SHBA229.

Duke marr parasysh se sistemi i burgjeve shqiptare ende nuk sht i konsoliduar mbi
bazat e nj menaxhimi efektiv dhe n prputhje me standardet dhe normat e t
drejtave t njeriut, nevojitet nj shqyrtim i plot i shtjes s privatizimit t burgjeve
shqiptare, qofshin kto edhe t siguris s ult. Analiza dhe diskutimi i thell mes
specialistve duhet t shqyrtoj aspektet, si ndikimi q ka te mirqenia e t burgosurve
privatizimi i burgut n nj mjedis t shtyr nga fitimi, ku puna n burg shikohet
gjithnj si nj burim i t ardhurave dhe ka pak t bj me trajnimin dhe rehabilitimin e
t burgosurve. Duhet par nga afr sa garanci japin burgjet private pr t krijuar t
gjitha kushtet pr nj trajtim t duhur pr t burgosurit dhe se far mekanizmash
prdoren pr t mbrojtur t burgosurit nga format e ndryshme t keqtrajtimeve nga
personeli, por edhe mes vet t burgosurve; sa ndikojn kto lloje burgjesh te nivelet e
prsritjes s krimit n shoqri; si do t realizohet mbikqyrja e burgjeve private nga
institucionet publike etj. Shqyrtimi nga afr i ksaj shtjeje do t vlersoj kostot
reale prkundrejt efektivitetit t ktyre shrbimeve dhe nse me t vrtet paraqet
vler pr parat e taksapaguesve dorzimi te kompanit private i drejtimit t burgut,
n vend q kt prgjegjsi ta ken autoritetet shtetrore. Analiza e eprsive dhe e
mangsive do t marr parasysh edhe efektet q ka privatizimi te personeli dhe te
komuniteti n prgjithsi. Gjithashtu, duhet t analizohet parimi moral dhe themelor
nse administrimi i sistemit t burgjeve si shrbim publik i takon si prgjegjsi
autoriteteve shtetrore apo kompanive fitimprurse.

Duhen nxjerr msime edhe nga prvojat q sjellin vende si SHBA dhe Mbretria e
Bashkuar n lidhje me privatizimin e burgjeve230. P.sh., burgu i par privat n
Mbretrin e Bashkuar sht hapur n vitin 1992, por e gjith kjo ndodhi pa ndonj
debat publik apo diskutim dhe shum pak analiza u ndrmorn prpara zbatimit t
politiks s privatizimit t burgjeve. Performanca ka qen aq e dobt, sa dy nga
burgjet iu kthyen prsri sektorit publik. Gjithashtu, n vitin 2008 u vu re se 10 nga 11
burgjet private n Angli dhe Uells ishin n fund t tabels pr performancn m t
keqe n klasifikimin e br nga Ministria e Drejtsis. N Angli, shum aktor t
drejtsis penale kan br thirrje pr nj moratorium pr t gjith procesin e
privatizimit t burgut dhe pr nj shqyrtim t pavarur t t gjitha aspekteve t ktij
procesi231.

229
Ministri i Drejtsis, z. Eduart Halimi, n analizn vjetore pr vitin 2012, ka prezantuar reformat e
Ministris s Drejtsis pr vitin 2013, mes t tjerave edhe t privatizimit t burgjeve t siguris s ult
sipas modelin t SHBA-s. https: //www.justice.gov.al
230
Austin, J.; Coventry, G.: shtje q lindin nga burgjet e privatizuara, Nju-Jork, botimi i Byros s
Mbshtetjes s Drejtsis. Departamenti i Shtetit i SHBA-s, 2001. https: //www.ncjrs.gov
231
Poyner, Ch.: Privatizimi i burgjeve do t jet skandal kombtar, Londr, The Guardian, 8 nntor
2012. http: //www.guardian.co.uk
~ 108 ~
Duke marr parasysh sa m sipr, sugjerohet se, prpara se t merren hapa konkret
drejt privatizimit t burgjeve shqiptare, qofshin kta edhe t siguris s ult, t
shqyrtohen pasojat e privatizimit t tyre te t burgosurit, te personeli dhe te gjith
shoqria. Privatizimi i disa shrbimeve, si: furnizimet me ushqim, transporti i t
burgosurve etj., jan tashm nj praktik e provuar n shum sisteme europiane q
kan sjell rezultate pozitive n menaxhimin m t mir t burgjeve, por kalimi i t
gjitha prgjegjsive t menaxhimit t ktyre institucioneve t shrbimit publik te
sektori privat e fitimprurs do t ishte nj hap i nxituar me pasoja t dmshme, pa br
fillimisht nj diskutim t hapur me gjith aktort e rndsishm t zinxhirit t
drejtsis penale.

3.5 Trajtimi i t dnuarve vshtrim i prgjithshm. Parimet e nj

trajtimi t prshtatshm pr personat e paraburgosur dhe t dnuar

Ligjet dhe rregullat n fuqi mbrojn t dnuarit nga abuzimet e autoriteteve shtetrore
dhe nga arbitrariteti dhe, s bashku me instrumentet ndrkombtare, ato i udhzojn
autoritetet prgjegjse si ti japin form dhe prmbajtje zbatimit t regjimit t dnimit
n praktik dhe si t garantojn nj trajtim t prshtatshm pr personat e dnuar me
heqje lirie. Duke u bazuar n kornizn ligjore t fushs, n kt pjes do t trajtoj
parimet kryesore pr nj trajtim t prshtatshm232 dhe si gjejn pasqyrim kto parime
n sistemin e burgjeve shqiptare.

Trajtimi i prshtatshm sht m shum sesa respektimi i t drejtave t personave t

dnuar me heqje lirie dhe m shum se kryerja e detyrave nga administrata, t
prcaktuara n bazn ligjore. Termi 'trajtim prfshin gjithka q institucioni mund ti
ofroj t dnuarit. N kt mnyr, parimet e trajtimit t duhur duhet t prfshijn
krkesat e cilsis pr trajtimin e t burgosurve, n kuptimin m t gjer t fjals233.
Zbatim i plot dhe n prputhje me standardet dhe parimet prfshin prpjekjet e
vazhdueshme pr prmirsim, qllime pozitive dhe nj qndrim fleksibl ndaj
ndryshimeve q pson sistemi i burgjeve234. Trajtim i prshtatshm do t thot se
vmendja i kushtohet individit dhe jo standardit, duke zbatuar dnimin me prgjegjsi
edhe n situata t papritura pr t cilat ligji e rregulla nuk kan nj prshkrim t
qart235. Sipas hartuesve t ktyre parimeve kryesore, Parimet prbjn nj piknisje
pr vlersimin e situatave specifike. Ato ndihmojn pr t qen vigjilent kur sht
fjala pr rregulloret dhe praktikat kur ato qndrojn nn nj nivel minimal t trajtimit
t duhur, si dhe kur sht fjala pr nj prkeqsim (t mundshm) t kushteve t
burgimit. Parimet mund t ndihmojn pr t nxitur ndryshimet e nevojshme, por,
gjithashtu, ato mund t funksionojn si pik fillimi pr nj vlersim pozitiv t situats
s burgimit dhe t cilsis s trajtimit236.

232
Kshilli pr Administrimin e Drejtsis Penale dhe Mbrojtjen e t Miturve: Trajtim i prshtatshm
parimet si duhen trajtuar personat e dnuar me heqje lirie, Hag, 2010, Raad voor Strafrechtstoepassing
en Jeugdbescherming. http: //www.rsj.nl/
233
Po aty, f. 2.
234
Po aty, f. 2-3.
235
Po aty, f. 5.
236
Po aty, f. 3.
~ 109 ~
PARIMI I PAR: parimi i korrektsis dhe cilsia e kontakteve t prditshme ka t
bj me trajtimin ditor dhe kontaktet me personat e dnuar me heqje lirie q duhet t
prmbushin trsin e detyrimeve pr cilsi t mir shrbimesh, me profesionalizm,
korrektes dhe etik. Parimi i v theksin profesionalizmit me t cilin personeli i
burgjeve duhet t menaxhoj personat e dnuar me heqje lirie n situata t ndryshme,
pavarsisht se me cilin person ka t bj237.

Gjat 21 viteve t ndryshimeve q ka psuar sistemi i burgjeve shqiptare, rritja e

profesionalizmit t personelit ka qen ndr prparsit kryesore. Vihet re nj
ndrgjegjsim m i lart i personelit t institucioneve t paraburgimeve dhe burgjeve
pr nj trajtim t prshtatshm e sipas nevojave t personave q kan n kujdes.
Ekspertiz e trajnime t vazhdueshme t personelit jan realizuar sidomos me
konsolidimin e qendrs s trajnimeve t burgjeve me module trajnimi t t gjitha
niveleve t drejtimit238 dhe me mbshtetjen gjithnj n rritje q kan dhn n kt
drejtim shoqria civile dhe agjencit ndrkombtare. N raportin e tij t 2010-s,
Avokati i Popullit239 thekson se hapat e ndrmarr n trajnimin e stafit punonjs,
prfshirja e tyre n programe shkmbimi prvojash ka qen nj model pozitiv q ka
rritur ndjeshm ndrgjegjsimin e tyre mbi t drejtat e njeriut.

Megjithat, her pas here, Avokati i Popullit dhe organizatat monitoruese vendse dhe
ato ndrkombtare kan raportuar raste t abuzimeve, t prdorimit t dhuns dhe t
arbitraritetit ndaj personave t dnuar me heqje lirie240. Ka pasur raste suksesi ku
personat prgjegjs jan vn prpara prgjegjsis, megjithat numri i tyre ka qen i
ult n krahasim me rastet e raportuara pr keqtrajtime. Autoritetet prgjegjse
inkurajohen t ndrmarrin hetime t shpejta, t pavarura dhe efektive t t gjitha
pretendimeve t rasteve t torturs dhe/ose keqtrajtimeve n prputhje me Rregullat e
Stambollit241 pr t garantuar se n t gjitha rastet personat prgjegjs t akteve
abuzive t vihen prpara prgjegjsis penale242.

Raportet e vzhgimit t OJF-ve gjat vitit 2011 kan nxjerr n pah rastet e
pretenduara nga personat e dnuar me heqje lirie pr munges t etiks s
komunikimit, ushtrim presioni, ushtrim dhune psikologjike dhe, n raste t rralla,
pretendime pr ushtrim dhune fizike nga personeli i institucioneve t paraburgimeve

237
Rregullat europiane t burgjeve (2006) parashikojn: Neni 72.1- Burgjet duhet t drejtohen brenda
nj konteksti etik, i cili njeh detyrimin pr trajtimin e t dnuarve me humanizm dhe respekt pr
dinjitetin personal t qenieve njerzore. Neni 72.2- Personeli duhet t tregoj qart qllimin e sistemit
t burgjeve. Drejtimi, nprmjet lidershipit duhet t ofroj mnyra t ndryshme pr arritjen sa m t
mir t qllimit. Neni 72.3-Detyrat e personelit kalojn prtej atyre t paracaktuara si thjesht roja, por
duhet t konsiderojn nevojn e lehtsimit t riintegrimit social t t dnuarve n shoqri, pas kryerjes
s dnimit t tyre, prmes nj programi pozitiv kujdesi dhe asistence. Neni 75-Personeli, n do koh,
duhet t sillet dhe t kryej punn e tij n mnyr t till q t influencoj t paraburgosurit dhe t
dnuarit nprmjet shembullit t mir dhe t imponoj respektin e tyre.
238
Komisioni Europian: Raportprogresi pr Shqiprin 2011, Bruksel, tetor 2011, f. 15.
239
Raporti i Avokatit t Popullit, 2010. http: //www.avokatipopullit.gov.al/
240
Mekanizmi pr Parandalimin e Torturs pran Avokatit t Popullit, Komiteti Shqiptar i Helsinkit,
Komiteti Europian pr Parandalimin e Torturs kan denoncuar raste konkrete t keqtrajtimeve.
241
Rregullat e Stambollit i jan bashklidhur rezoluts 2000/43 t Komisionit pr t Drejtat e
Njeriut.ap.ohchr.org/documents/.../CHR/resolutions/E-CN_4-RES-2000-43
242
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale, Tiran,
maj 2010, f. 44.
~ 110 ~
dhe burgjeve, t cilat kan lkundur besueshmrin e ktyre personave n aspektin
human t ekzekutimit t dnimit me burgim243. Shum aktor t shoqris civile dhe
organizma ndrkombtar trheqin vmendjen e administrats s burgjeve pr nj
trajtim cilsor ditor me personat q ata kan n kujdesin e tyre.
Trajtimi cilsor ditor i personave t dnuar me heqje lirie nprmjet kontakteve me
personelin garanton dhe ofron mundsi pr zgjidhje t problemeve dhe/ose
shqetsimeve mes personave t dnuar me heqje lirie dhe personelit ose mes vet
personave t dnuar me heqje lirie. Kjo nnkupton q personeli i burgjeve duhet t
veproj me profesionalizm pr zgjidhjen e ktyre shtjeve prmes takimeve t
drejtprdrejta me personat n kujdes, por edhe prmes procedurave formale q duhet
t garantojn raportim t ankesave pr do aspekt t jets n institucionin penal si
edhe t garantojn trajtim t shpejt, efektiv dhe me profesionalizm t ankess dhe
marrjen e masave pr t vn n vend t drejtat e shkelura, sidomos n rastet e
keqtrajtimeve.
Duke iu referuar dispozitave ligjore n fuqi, rezulton se ka nj mekanizm t
brendshm pr kontrollin/monitorimin e respektimit t t drejtave t personave t
paraburgosur/dnuar n institucionet penale, por vlen t analizohet efektshmria e
ktij mekanizmi244. Vihet re se brenda institucioneve penale personat e dnuar me
heqje lirie adresojn krkesa vetm te DPB-ja dhe kryesisht pr transferime, ndrsa
ankesat zn nj vend t vogl krahasuar me krkesat245. M konkretisht, pr
periudhn janar-gusht 2011 DPB-s i jan drejtuar 114 krkesa, pothuajse t gjitha pr
transferime t personave t dnuar me heqje lirie n institucione t tjera dhe vetm 21
jan ankesa kryesisht pr masat disiplinore t marra prkundrejt personave t dnuar
me heqje lirie nga komisioni i masave disiplinore t institucioneve prkatse. Pr kt
periudh tri ankesa kan qen pr keqtrajtime t personave t dnuar me heqje lirie
nga personeli i institucioneve.
M s shumti, personat e dnuar me heqje lirie i drejtojn ankesat n institucione
jasht sistemit t burgjeve, si p.sh., te Avokati i Popullit (AP) ose Komiteti Shqiptar i
Helsinkit (KShH). Pr periudhn janar-gusht 2011, pran AP/Njsis pr Parandalimin
e Torturs jan paraqitur 250 ankesa246. Objekt kryesor i tyre kan qen kundrshtimet
ndaj hetimit dhe vendimeve gjyqsore, refuzimi i lejeve nga administrata e burgjeve,
ankesa pr ushqimin, mungesn dhe dyshimet pr cilsin e ujit n burg, ndihm dhe
kshillim ligjor, ankesa pr mosdhnie t shrbimit t kualifikuar shndetsor, ankesa
pr dhun nga policia e burgjeve etj. Pr t njjtn periudh KShH-ja ka marr 106
ankesa nga personat e dnuar me heqje lirie n paraburgim apo burgje. Ankesat kan
qen pr pretendim dhune fizike ose psikologjike, kushtet e kqija n institucione t
ndryshme, pr mungesn e kujdesit shndetsor, pr shkelje t t drejtave t
personave t dnuar me heqje lirie dhe ankesa lidhur me transferimet dhe largsin
nga familja. Fakti q ankesat jan drejtuar n nj numr t konsiderueshm te
institucionet jasht sistemit t burgjeve sht tregues i mosbesimit t personave t
dnuar me heqje lirie te trajtimi efektiv i ankesave t tyre brenda sistemit t burgjeve.

243
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr situatn e respektimit t t drejtave t njeriut n
institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale, Tiran, dhjetor 2011, f. 6.
244
Neni 50 i ligjit nr. 8328, dt. 16.04. 1998, Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe t
paraburgosurve, i ndryshuar.
245
T dhnat e paraqitura jan marr nga burime zyrtare t DPB-s.
246
T dhnat zyrtare jan marr nga drejtues t Njsis pr Parandalimin e Torturs.
~ 111 ~
Bazuar mbi gjetjet e studimeve t fushs247 ka praktika t ndryshme t administrimit
t ankess n institucione t ndryshme penale, ndaj sugjerohet q, n kuadr t
reformimit t mtejshm t sistemit t burgjeve, t hartohen procedura t unifikuara
ku t prcaktohen qart procedurat e administrimit t ankess si edhe strukturat
eficiente dhe t pavarura q operojn brenda dhe jasht sistemit t burgjeve.

Ashtu si edhe sht trajtuar m lart, pjes e reforms n burgje dhe prafrimi i tij me
sisteme t vendeve t konsoliduara demokratike mbetet edhe prmirsimi i procedurs
s przgjedhjes s personelit t burgjeve i cili duhet t bhet mbi bazat e
meritokracis; vazhdimsia e trajnimeve profesionale pr t gjitha nivelet e drejtimit
n burgje dhe shtrirja e statusit t npunsit civil tek e gjith administrata e burgjeve
pr t krijuar kushtet pr rritjen e qndrueshmris s personelit dhe forcimit t
profesionalizmit t tij.

do institucion penal duhet t ket nj struktur t prshtatshme drejtuese dhe nj

numr t mjaftueshm specialistsh n personel, si pr shembull: psikiatr, psikolog,
mjek, infermier, punonjs social, prfaqsues t besimit fetar, punonjs biblioteke,
msues, instruktor zanatesh, punonjs pr punsimin etj. Kjo nevoj sht theksuar
her pas here, pasi nga monitorimi nga institucione jasht sistemit t burgjeve jan
evidentuar standarde t ndryshme n institucione t ndryshme penale. Nj pjes e
konsiderueshme e tyre kan struktur t cunguar dhe, pr rrjedhoj, edhe munges t
shrbimeve t ndryshme t specializuara, si t shrbimeve psikiatrike, shndetsore,
psiko-sociale etj., t cilat jan thelbsore pr mbarvajtjen e jets dhe respektimin e t
drejtave t personave t dnuar me heqje lirie n kto institucione248.

PARIMI I DYT: parimi i perspektivs, i riintegrimit dhe prkujdesjes pas lirimit

ka t bj me qllimin q duhet t ket regjimi i dnimit, i cili prqendrohet te kthimi i
personit t dnuar me heqje lirie n shoqri dhe garanton n kt mnyr nj sistem t
prshtatshm t kujdesit pas lirimit. Perspektiva e rikthimit t suksesshm n shoqri
pas lirimit duhet t prshkruaj t gjitha programet ditore n burgje249. Me fjal t
tjera, programet e dnimit pr secilin t dnuar duhet t hartohen n mnyr t till me
qllimin q nga dita e par q i dnuari hyn n nj institucion penal t punohet
sistematikisht nga personeli i institucionit me veprimtarit e ndryshme pr rikthimin e
tij/t saj n shoqri.

Kuadri ligjor shqiptar e parashikon kt parim si qllimin kryesor t dnimit. Ajo q

na ofron realiteti i institucioneve penale n kt drejtim sht shum pak. Programet
pr prgatitjen pr lirim kufizohen vetm me disa muaj prpara se personi t lirohet
dhe ti rikthehet shoqris. N disa institucione penale kto programe mungojn
pothuajse fare, ndrkoh q, edhe kur ato ekzistojn, jan thuajse formale dhe t
siprfaqshme. Nuk ekziston nj qasje e strukturuar dhe gjithprfshirse e cila fillon
me pranimin e personit t paraburgosur n nj institucion paraburgimi dhe deri n

247
Migena Leskoviku, Edlira Papavangjeli: Mbi vlersimin e mekanizmit t krkes-ankess n
institucionet e privimit t liris, Tiran, 2011, f. 43-44.
248
Instituti Europian i Tirans: Mbrojtja e t drejtave t njeriut n Shqipri: Raport monitorimi 2011.
Pr kujdesin ndaj shndetit mendor n sistemin e burgjeve, 2011, f. 40; Avokati i Popullit: Raporti
vjetor 2011, Tiran, 2012, f. 143, f. 151, f. 153.
249
Kshilli pr Administrimin e Drejtsis Penale dhe Mbrojtjen e t Miturve: Trajtim i prshtatshm-
parimet si duhen trajtuar personat e dnuar me heqje lirie, Hag, 2010, f. 7. http: //www.rsj.nl/
~ 112 ~
momentin q ai/ajo lirohet, si dhe nuk parashikohet dhe as realizohet bashkpunimi
konkret me institucione t tjera vendore dhe qendrore, si: shrbimi i provs, zyrat
vendore t punsimit, ato t shrbimeve sociale, policia vendore, bizneset vendore
etj., pr t mbshtetur personin e dnuar me heqje lirie n procesin e riintegrimit t tij
n shoqri.

Bazuar mbi t dhnat e vlersimeve t institucioneve monitoruese t fushs, ka dal

n pah fakti se sistemi i burgjeve shqiptare bn pak n kt drejtim dhe n kt proces
nuk ka aspak ndrveprim dhe bashkpunim mes sistemit t burgjeve dhe
institucioneve t tjera t rndsishme250 pr t cilat do t flasim m posht. Prgatitja
pr lirim deri m sot konsiderohet si program q nis vetm n ditt, javt ose n disa
raste t mira n muajt e fundit t dnimit t t dnuarve, por prvojat e burgjeve
europiane theksojn se programet e prgatitjes pr lirim duhen filluar q n
paraburgim duke pasur parasysh se nj pjes e mir e t paraburgosurve kthehen n
shoqri pa shkuar n burg. Krahas programeve konkrete q duhet t vendos
institucioni penal me zyrat vendore t shrbimeve n komunitetet ku do t kthehen
personat pas lirimit, duhet nj ndrgjegjsim i shrbimit t provs dhe i disa organeve
vendore pr t ndrtuar nj rrjet institucional bashkpunimi pr prgjegjsin e
kthimit t t dnuarave n shoqri dhe mbikqyrjen e tyre n fazn fillestare. Tani pr
tani ky bashkpunim institucional i gjith aktorve jasht sistemit t burgjeve me
institucionet penale pothuajse mungon plotsisht, ndaj, duke pasur parasysh sa m
lart, vendosja e ktij bashkpunimi institucional merr rndsi t veant pr t realizuar
qllimin kryesor t regjimit t dnimit pr t gjith personat e dnuar me heqje lirie.

PARIMI I TRET: parimi i nj regjimi kuptimplot ka lidhje me ekzistencn e nj

regjimi t dnimit kuptimplot q do t thot se regjimi i dnimit ofron hapsira t
mjaftueshme pr aktivitete t nevojshme dhe kuptimplote pr ti dhn struktur jets
n institucion, variacion n ritmin ditor, aktivitete q synojn riintegrim social si edhe
u japin mundsi personave t dnuar me heqje lirie t zhvillohen dhe t realizojn
potencialet e tyre251.

Gjat gjith ktyre viteve t transformimeve n burgje jan br prpjekje e

vazhdueshme pr pasurimin e aktiviteteve edukuese, sportive, rikrijuese dhe
rehabilituese t ofruara gjat programit ditor n burgje. Megjithat raportet
monitoruese t fushs nxjerrin n pah se institucionet penale kan ende standarde t
ndryshme252. N disa institucione penale ka programe t varfra me mungesa t
theksuara t aktiviteteve me fokus nevojat specifike t personave t dnuar me heqje
lirie, ndrkoh q disa institucione ofrojn shembuj t mir, si sht rasti i
programeve t ofruara n burgun e grave253.

N kt pjes t analizs vlen t theksoj dy probleme q kan lidhje me nj prej

veprimtarive kuptimplote pr personat e dnuar me heqje lirie. E para ka t bj me
250
Vlersimet monitoruese t Komitetit Shqiptar t Helsinkit t viteve 2010-2011. http: //ahc.org.al/
251
Kshilli pr Administrimin e Drejtsis Penale dhe Mbrojtjen e t Miturve: Trajtim i prshtatshm -
parimet si duhen trajtuar personat e dnuar me heqje lirie, Hag, 2010, f. 9. http: //www.rsj.nl/
252
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe t ekzekutimit t vendimeve penale, Tiran,
maj 2010, f. 37-38.
253
Luteni t lexoni m shum rreth programeve t trajtimit pr grat e dnuara n kapitullin e pest t
ktij punimi.
~ 113 ~
shprblimin e punsimit. Megjithse qysh n vitin 2009 ka hyr n fuqi ndryshimi i
Rregullores s prgjithshme t burgjeve q mundson realizimin e punsimit n gjith
sistemin e burgjeve si edhe shprblimin e prshtatshm t puns s t dnuarve, ky
shprblim, pr munges t burimeve financiare t disbursuara pr buxhetin e DPB-s
nga Ministria e Financs, nuk realizohet si parashikohet n kt rregullore, por
vazhdon t zbatohet praktika e vjetr e uljes s 4 ditve t dnimit pr do muaj
punsim. Kjo prvoj bie ndesh me legjislacionin vends254 dhe, pr m tepr, nuk
sht n prputhje me praktikat e mira europiane t sistemeve t burgjeve.

Sipas t dhnave zyrtare t DPB-s, struktura organike e puns s t dnuarve

prfshin 660 persona sipas nevojave t institucioneve penale pr totalin e rreth 4800
personave t dnuar me heqje lirie255. Prfshirja e nj numri kaq t kufizuar t
dnuarish n strukturn organike prjashton mundsin q punsimi tu garantohet t
gjith personave t dnuar me heqje lirie.

Nj tjetr shtje q vlen t dal n pah n kt pjes t analizs, sht ekzistenca e

dyzimit t standardeve t ofrimit t mundsive pr arsimim. N dhjetor 2008 u arrit
nj memorandum bashkpunimi mes Ministris s Drejtsis dhe asaj t Arsimit dhe
t Shkencs pr realizimin e arsimimit t detyrueshm n t gjitha mjediset e
paraburgimeve dhe t burgjeve, e shoqruar kjo n buxhetin e vitit 2010 me nj z t
veant, i cili mundson angazhimin e msuesve t shkollave publike t japin msim
n institucionet penale. Arsimimi i personave t dnuar me heqje lirie sht realizuar
n disa institucione, por mbetet q ky shrbim t shtrihet n t gjitha institucionet e
paraburgimeve dhe burgjeve pa dallim, duke shmangur dyzimin e standardeve.
Arsimimi merr rndsi shum t veant sidomos kur bhet fjal pr t miturit e
paraburgosur e t dnuar, por ajo q vihet re sht se jo t gjith t miturve u ofrohet
ky shrbim n t gjitha institucionet ku ata akomodohen. Kjo prbn nj shkelje
serioze t neni 37 t ligjit Pr t drejtat dhe trajtimin e personave t dnuar dhe t
paraburgosur, i cili parashikon se: Arsimimi dhe formimi kulturor e profesional
bhet me an t organizimit t shkolls, e detyrueshme pr t miturit, si dhe t kurseve
profesionale, sipas sistemeve n fuqi.

PARIMI I KATRT: parimi i individualizimit lidhet me individualizimin e trajtimit t

personave t dnuar me heqje lirie q do t thot q institucioni penal merr parasysh
interesat, nevojat dhe kushtet specifike t secilit individ256.

Sipas ligjit vends257 trajtimi i t paraburgosurve dhe t dnuarve duhet t bhet sipas
kriterit t individualizimit n prputhje me gjendjen dhe karakteristikat dhe nevojat
individuale t tyre duke marr parasysh kushtet dhe mjedisin n t cilin i
paraburgosuri/i dnuari ka jetuar, shkaqet edukative dhe shoqrore q e kan larguar
at nga jeta normale.

254
Neni 37 i ligjit nr. 8328, dat 04.16. 1998, "Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe
t paraburgosurve" i ndryshuar.
255
Fondacioni shoqria e hapur pr Shqiprin: Raporti i monitorimit qytetar 2011 Plani i veprimit n
adresimin e 12 prioriteteve t opinionit t KE-s pr Shqiprin, Tiran, 2011, f. 133.
256
Kshilli pr Administrimin e Drejtsis Penale dhe Mbrojtjen e t Miturve: Trajtim i prshtatshm -
parimet si duhen trajtuar personat e dnuar me heqje lirie, Hag, 2010, f. 11. http: //www.rsj.nl/
257
Neni 10 i ligjit nr. 8328, dat 4.16. 1998, "Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe
t paraburgosurve", i ndryshuar.
~ 114 ~
Programi i trajtimit duhet t bazohet pikrisht n nj qasje shumplanshe t
ndrhyrjes pr t rehabilituar sjelljet e personave t dnuar me heqje lirie si edhe pr
tu dhn atyre aftsit q u nevojiten. Gjith theksi i ksaj qasjeje bazohet mbi
individin.
Programet e trajtimit me qasje individuale mbeten sfid pr sistemin e burgjeve
shqiptare, pasi institucionet penale t cilat kan personelin e prshtatshm dhe t
mjaftueshm jan t pakta. Edhe bashkpunimi me aktor t shoqris civile q
ofrojn shrbime t specializuara dhe me institucione t tjera shtetrore l shum pr
t dshiruar, ndaj dhe reformimi i qasjes s trajtimit dhe ndrhyrjeve konkrete sht i
domosdoshm pr tu trajtuar n nj strategji gjithprfshirse.

PARIMI I PEST: parimi i siguris n burg ka t bj me garantimin e t ndierit t

sigurt t personave t dnuar me heqje lirie n institucionet penale. Me fjal t tjera
kjo do t thot q trajtimi sht i prshtatshm vetm ather kur garanton sigurin
fizike, por edhe at mendore t personave gjat burgosjes s tyre258.

Vitet e fundit, n sistemin e burgjeve shqiptare sht vn re nj qasje pr trajtim t

diferencuar n prputhje me nevojat specifike t grupeve t tilla t cenueshme, si: t
smurt mendor259, t varurit nga substancat narkotike, t miturit dhe grat. Sipas
statistikave zyrtare260, numri i t smurve me probleme mendore n burgje ka ardhur
duke u rritur. Tashm numrohen 331 persona t dnuar me heqje lirie t diagnostikuar
me probleme t ndryshme mendore t cilt jo n t gjitha institucionet jan
akomoduar veas personave t tjer t shndetshm si edhe nuk ekziston nj qasje
shumplanshe e trajtimit t tyre nga nj personel i specializuar. Sektort e kujdesit t
veant duhet t hapen te t gjitha institucionet ku ka nj numr t personave me
probleme mendore, si edhe duhet t merren masat q ky trajtim t realizohet nga nj
personel multidisiplinar. Megjithse gjat fundit t vitit 2011 u hap, edhe pse me
shum vonesa, institucioni i Durrsit ku akomodohen pr trajtim t prkohshm
personat me probleme mendore, ai nuk mund ti prballoj nevojat e nj numri n
rritje t personave me probleme mendore n t gjitha institucionet penale. Ndaj,
krahas ekzistencs s ktij institucioni dhe atij t Krujs, ku trajtohen t smurt me
probleme m t rnda mendore, duhet t ekzistoj mundsia e hapjes s sektorve t
kujdesit t veant n ato institucione penale ku numri i tyre sht i konsiderueshm.
N vijimsi duhet pruar praktika e mir e prgatitjes s personelit pr hapjen e
ktyre sektorve. Paraprgatitja nnkupton hartimin e nj strategjie pune me masa
konkrete infrastrukturore, t burimeve njerzore, t hartimit t programeve t veanta
t trajtimit dhe gjith instrumentet ndihmse dhe operuese me t cilat do t punoj
personeli.

Garantimi i nj shrbimi mjeksor sipas nevojave shndetsore t personave t

paraburgosur dhe t dnuar n gjitha institucionet penale mbetet nj sfid pr sistemin

258
Kshilli pr Administrimin e Drejtsis Penale dhe Mbrojtjen e t Miturve: Trajtim i prshtatshm -
parimet si duhen trajtuar personat e dnuar me heqje lirie, Hag, 2010, f. 10. http: //www.rsj.nl/
259
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale, Tiran,
maj 2010, f. 41-42. Gjat vitit 2009-2010 jan hapur sektor t kujdesit t veant pr t smurt
mendor n institucionet, si Ali Demi, Tiran, Peqin dhe Lezh.
260
Z. Gazment Dibra, drejtor i prgjithshm i Burgjeve, n fjaln e tij n konferencn pr ligjin Pr t
smurt mendor n sistemin e burgjeve, dhjetor 2011.
~ 115 ~
e burgjeve. Ekzistenca e standardeve t dyzuara n kt drejtim sht evidentuar n
nj sr raportesh t t drejtave t njeriut. Nj numr i konsiderueshm i ankesave
vijn pr cilsi t dobt t shrbimit mjeksor261. Reformimi i ktij shrbimi brenda
burgjeve me personel t mjaftueshm, t specializuar, investime infrastrukturore dhe
pajisje si edhe me nj sistem funksional t parandalimit, diagnostikimit, trajtimit
shndetsor dhe mbikqyrjes s ktyre shrbimeve mbetet domosdoshmri pr t
ardhmen.

Pjes e problemeve t pazgjidhura mbetet trajtimi i t smurve mendor pr t cilt

gjykatat prkatse kan dhn masn mjekim i detyruar dhe pr t cilt legjislacioni
vends parashikon trajtim t specializuar n institucione t posame pr kt qllim.
Sipas t dhnave t raportuara nga institucione monitoruese t sistemit t burgjeve
numrohen rreth 101 persona me masn mjekim i detyruar t cilt mbahen n
kundrshtim me ligjin n spitalin e burgut dhe n institucionin e veant t Krujs262.
Kjo situat cenon rnd t drejtat e personave t cilt duhet t kurohen n institucione
t specializuara t mjeksis ligjore dhe t cilt gjykata nuk i ka vlersuar t dnuar.
Gjat gjith ktyre viteve Ministria e Shndetsis dhe ajo e Drejtsis nuk ka gjetur
nj zgjidhje prfundimtare pr kt problem tejet shqetsues263. Kjo shkelje flagrante
e t drejtave dhe siguris fizike dhe mendore t personave me mjekim t detyruar, por
edhe e personave t dnuar t cilt mbahen n t njjtat mjedise me kta persona,
sht ngritur me forc nga pothuajse t gjith aktort vends dhe t huaj q
monitorojn sistemin e burgjeve264. Zgjidhja prfundimtare e ktij problemi sht
pjes e reformimit t mtejshm t sistemit t burgjeve shqiptare.

PARIMI I GJASHT: parimi i zbatimit legjitim garanton kuadrin e prgjithshm ligjor

n vend t vendimeve thjesht t rastsishme q mund t merren nga personeli i
burgjeve n situata t ndryshme. Si u trajtua edhe m lart, ky kuadr ligjor sht
tashm i plot, por ky parim i jep rndsi zbatimit korrekt t ktij kuadri ligjor,
sidomos kur bhet fjal pr kufizimet e t drejtave t t burgosurve t cilat n t gjitha
rastet duhet t jen t legjitimuara nga nj rregullore e veant/protokoll/urdhr
administrativ specifik pr llojin e kufizimit prkats, pasi rregulloret (shum) e
prgjithshme prkufizimet ose masat shtrnguese nuk mjaftojn.

N frymn e ktij parimi organet kompetente t sistemit t burgjeve shqiptare duhet t

shohin si tepr t rndsishme hartimin dhe zbatimin e duhur t udhzuesve
administrativ pr situata t veanta, si p.sh. pr: menaxhimin e t burgosurve t cilt
kan probleme mendore dhe jan n momente krize, vendosjen dhe mirmenaxhimin
e t burgosurve n dhomat e izolimit etj.. Hartimi dhe zbatimi i procedurave t
prcaktuara qart pr seciln nga kto situata do t shmang mundsit e abuzimit me
t burgosurit n situatat specifike. Nga prfundimet e raporteve t organizatave t

261
Avokati i Popullit, KShH, Instituti Europian i Tirans, Qendra pr Traumn dhe Torturn etj., kan
raportuar her pas here nj numr t konsiderueshm ankesash n kt drejtim.
262
Instituti Europian i Tirans: Mbrojtja e t drejtave t njeriut n Shqipri: Raport monitorimi 2011.
Pr kujdesin ndaj shndetit mendor n sistemin e burgjeve, 2011, f. 73 dhe 124.
263
Gjat vitit 2011 sht hartuar baza ligjore prkatse q rregullon mes t tjerash edhe trajtimin e
personave me mjekim t detyruar. Ndrkoh q, sipas burimeve zyrtare t DPB-s, gjat vitit 2012 do
t zgjidhet edhe shtja e ndrtess s nj institucioni t specializuar pr trajtimin e ktyre personave,
si e krkon ligji, si edhe ndarja e prgjegjsive mes Ministris s Shndetsis dhe asaj t Drejtsis.
264
Avokati i Popullit, KShH, Instituti Europian i Tirans, KPT-ja, Komisioni Europian etj.
~ 116 ~
pavarura vzhguese del qart se ka vend pr tu prmirsuar procedurat e ktij lloji q
mundsojn zbatimin me korrektsi t ligjit n fuqi dhe n proporcionalitet me
rrethanat konkrete t situats s krijuar265.

3.6 Prfundime

Si u trajtua edhe m lart, nga analiza e zhvillimeve historike doli n pah se burgjet
shqiptare pas shkputjes nga sundimi turk trashguan bazn ligjore, format dhe
metodat e drejtimit t burgjeve dhe infrastrukturn e mjerueshme me mjedise t
paprshtatshme q nuk garantonin sigurin, kushtet higjieno-sanitare, trajtimin
njerzor dhe me dinjitet dhe mundsi pr risocializimin e t dnuarve. Gjat periudhs
kohore 19201939 u b nj hap prpara n organizimin e institucioneve shtetrore dhe
n kt kuadr ndryshime t konsiderueshme ndodhn n sistemin e burgjeve. Ktu
veojm hartimin e kuadrit ligjor dhe marrjen e disa prvojave t mira t ardhura nga
vendet perndimore n mnyrn si duhet t drejtoheshin institucionet penale.
Megjithat problemet e institucioneve penale ishin t shumta dhe larg prmbushjes s
qllimit t burgimit t ksaj periudhe n shrbimet dhe trajtimin q u garantohej
personave t dnuar me heqje lirie.

Gjat periudhs s diktaturs sistemi i burgjeve psoi regres. Burgjet konsideroheshin

si institucione ushtarake dhe drejtoheshin si t tilla. Burgu ishte vendi ku njeriu
depersonalizohej, vendi ku nuk njiheshin vlerat dhe t drejtat minimale humane, ku
kishte uri, rrahje e tortura, munges higjiene, vdekje dhe poshtrim moral. Analiza e
zhvillimeve historike t sistemit t burgjeve n vendin ton tregon qart se
institucionet e burgjeve trashguan nj t kaluar aspak demokratike n mnyrn si
drejtoheshin dhe si funksiononin n shoqri. Kjo e kaluar ka ln gjurmt e saj n
sistemin e burgjeve t periudhs postkomuniste.

Sistemi i burgjeve shqiptare n kta 22 vjet t transformimeve demokratike ka

shnuar progres n ndryshimet dhe hapat pozitiv t hedhur n drejtim t legjislacionit
dhe deri diku t infrastrukturs dhe trajtimit t ofruar pr personat e dnuar me heqje
lirie. Megjithat, si sht evidentuar edhe nga analiza e sjell n kt pjes t
studimit, mbetet ende shum pr t br n drejtim t garantimit t nj trajtimi t
prshtatshm pr personat e dnuar me heqje lirie n prgjithsi dhe sidomos ata me
nevoja specifike n kujdesin e sistemit t burgjeve. Me gjith reformimin ligjor n
fushn penale, nevojitet q gjith baza ligjore e fushs t reformohet edhe m tej duke
pasur parasysh zhvillimet e fundit ligjore edhe n arenn ndrkombtare n mnyr q
legjislacioni yn t jet i ndjeshm ndaj shtjeve t karakterit gjinor.

Mbetet domosdoshmri q parimet e trajtuara m sipr pr nj trajtim t prshtatshm

t personave t dnuar me heqje lirie n kujdesin e sistemit t burgjeve shqiptare t
shrbejn si referenca pr hartimin e politikave dhe strategjive afatshkurtra dhe
afatmesme n burgje dhe n prmirsimin e mtejshm t zbatimit t ligjit me
korrektsi n praktik.

265
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Mbi gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe komisariatet e
policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale, maj-nntor 2012, Tiran,
2013, f. 36-38.
~ 117 ~
Reformat e mtejshme n kt fush krkojn vullnet t nivelit vendimmarrs dhe
vizion bashkkohor pr ndryshimet q duhen ndrmarr. Pjes e reforms n burgje
mbeten: prmirsimi i procedurs s przgjedhjes s personelit t burgjeve i cili duhet
t bhet mbi bazat e meritokracis; vazhdimsia e trajnimeve profesionale pr t
gjitha nivelet e drejtimit n burgje dhe shtrirja e statusit t npunsit civil tek e gjith
administrata e burgjeve pr t krijuar kushtet pr rritjen e qndrueshmris s
personelit dhe forcimit t profesionalizmit t tij.

Reforma n sistemin e burgjeve duhet udhhequr nga mendsi civile n drejtimin dhe
mirfunksionimin e gjith institucioneve penale n vend. Nj zbatim i plot i ktyre
reformave do t mundsoj matjen e progresit n nj nga fushat prioritare t
Shqipris n rrugtimin e antarsimit drejt familjes europiane.

~ 118 ~
4.1 Hyrje mbi shtjet e trajtuara n kt kapitull

N vijimsi t t dhnave dhe treguesve t profilit t grave n faza t ndryshme t

procesit penal, t paraqitura n kreun e dyt, kjo pjes e punimit prqendrohet te
analiza krahasuese e dinamikave t prjashtimit dhe prfshirjes sociale. Kjo analiz do
t ndihmoj t provoj dy nga tezat e parashtruara n kreun hyrs se:
1. Shumica e grave n institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve vijn nga
kategori individsh q kan prjetuar nj shkall t caktuar t prjashtimit
social prpara se t prfundonin n institucionet penitenciare.
2. Dnimi prjashton ato gra t cilat nuk kan prjetuar prjashtimin social
prpara se t dnoheshin dhe prjashton edhe m tutje grat tashm t
prjashtuara.
Analiza e faktorve q ndikojn n prjashtimin social te grat t cilat i jan kthyer
rrugs s kriminalitetit, merr rndsi, pasi jo vetm do t rrit kuptueshmrin e
shkaqeve q i ojn kto gra drejt kryerjes s veprave t ndryshme penale, por m s
shumti do t krijoj mundsin e arritjes te gjetjet dhe sugjerimet kryesore pr
parandalimin dhe uljen e rasteve t grave q kryejn vepra penale si edhe pr
prmirsimin e politiks penale ndaj grave autore t veprave penale duke e prshtatur
me kushtet dhe karakteristikat specifike t ktyre grave.

Pr m tepr, trajtesa n kt kapitull do t mundsoj analizn prmasat e prfshirjes

sociale, shrbimet sociale dhe llojet e ndryshme t politikave sociale t cilat synojn
individt e margjinalizuar dhe personat n pozita t dobta ku prfshihen edhe grat e
dnuara me heqje lirie.

4.2 Prjashtimi social i grave prpara burgosjes s tyre

Par edhe nga kndvshtrimi gjinor, dimensionet kryesore t prjashtimit social, t

cilat shpeshher lidhen me njra-tjetrn, jan:
1. Dimensioni ekonomik: ndryshimet globale n tregjet botrore dhe
reduktimi i politikave t mirqenies sociale ka uar n prjashtimin e shum
burrave dhe grave nga tregjet e puns. Megjithat grat n Europ e m
gjer po bhen m t varfra se burrat. Pikrisht kt argument sjell edhe
~ 119 ~
 Strategjia kombtare e barazis gjinore dhe dhuns n familje (20072010)
ku thuhet: N mnyr t veant papunsia po ndikon n statusin social t
grave shqiptare. T dhnat pr varfrin n Shqipri tregojn pr nj
feminizim t varfris dhe rritjes s peshs s grave n grupin e t varfrve.
Gjeografikisht kemi ritme t ulta t varfris n kto grup-popullata n
zonat rurale, ku, prve shum faktorve q prodhojn varfri, inferioriteti
ekonomik e social i gruas ndikon fuqishm266. Feminizimi i varfris vihet
re edhe te rritja e numrit t grave si kryefamiljare dhe n pabarazin n
pagat mes grave dhe burrave267. Prjashtimi social merr forma t tilla, si:
papunsi, t ardhura ose paga t ulta, vshtirsi n gzimin e prfitimeve t
caktuara pr rrjedhoj t statusit t papun, si ndihm ekonomike etj.
2. Dimensioni social-kulturor: grat, ashtu ai edhe grupe t tjera t cenueshme
n Europ e m gjer, prjetojn prjashtim edhe pr shkak t diskriminimit
mbi baza gjinie, moshe, ngjyre, race, etnie, gjendjeje ekonomike, shoqrore,
familjare dhe martesore etj., ose pr shkak t situatave ku gruaja sht
viktim e dhuns n familje. N nj vend si Shqipria, kultura
diskriminuese me baz gjinore nuk sht thjesht nj shtje e shkeljes s t
drejtave t njeriut, por pabarazia gjinore prfaqson nj penges serioze n
prfshirjen sociale. Viktima t formave t ndryshme t diskriminimit jan
grat e divorcuara, kryefamiljaret, grat t cilat jan ekonomikisht
pasive/shtpiaket t cilat nuk jan t mbrojtura nga legjislacioni i punsimit,
viktimat e dhuns fizike, psikologjike dhe seksuale brenda familjes, grat
minoritare, t miturat, lesbiket, transgjinoret, ish-t dnuarat etj.
M posht paraqiten disa nga faktort kryesor t prmendur te dimensionet e
prjashtimit social t cilat dalin n pah edhe nga intervistat me grat e dnuara me
heqje lirie.

4.2.1 Gjendja e keqe ekonomike

Grat, prpara burgosjes s tyre, n rastet kur kan qen t papuna, kan qen shum
t varfra dhe t varura ekonomikisht trsisht nga bashkshortt e tyre. M
konkretisht, nga intervistat me kto gra, rreth 45.5% e gjith grave pr t cilat ka t
dhna kan qen t papuna prpara se t paraburgoseshin, ndrsa rreth 44% e tyre
kan qen t punsuara. Grat e papuna, n pothuajse t gjitha rastet, nuk prfitonin
nga ndihma ekonomike dhe, pr rrjedhoj, vareshin ekonomikisht nga ish-
bashkshortt ose bashkshortt e tyre. Pyetjes pse nuk kishin krkuar t prfitonin
nga ndihma ekonomike, pothuajse t gjitha i jan prgjigjur se jan prballur me
procedura t gjata dhe burokratike. N disa raste ato nuk kan pasur njohuri se si
duhej krkuar ndihma ekonomike ose bashkshortt e tyre i kan pasur shum xheloz
dhe, pr rrjedhoj, ata nuk i lejonin t dilnin nga shtpit e tyre. Vlen t evidentohet se
nga intervistat me grat e paraburgosura dhe t dnuara doli se nj numr i
konsiderueshm i tyre (rreth 83% e t gjith grave t punsuara) ishin punsuar n
treg t zi, duke mos prfituar kshtu as vite pensioni dhe as prfitime shndetsore
dhe shoqrore. Shum prej t punsuarave bnin pun t vshtira krahu, si: n bujqsi,
n ndrtim, pastruese etj.
266
Strategjia kombtare e barazis gjinore dhe dhuns n familje, 2007-2010, f. 18.
267
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor
2005, f. 23.
~ 120 ~
T dhnat q vijn nga studime t ngjashme t disa vendeve t Europs pr situatn e
grave n tregun e puns prpara se ato t dnoheshin, tregojn se nj pjes e
konsiderueshme e grave ishin pasive ose t papuna, ose punonin n pun t
pasiguruara dhe t paguara keq268. T dhnat vijn nga periudha t ndryshme kohore,
por ato tregojn qart tendencn e situats s grave n tregun e puns para
burgosjes269. Kto tendenca jan tepr t ngjashme me ato q u prmendn m lart pr
Shqiprin. M konkretisht, n Franc, grat e dnuara n vitin 2002, pyetjes pr
situatn e punsimit t tyre para burgosjes vetm 25% e tyre iu prgjigjn se qen t
punsuara; 22% e grave u prgjigjn se kan qen t papuna ose pasive, ndrsa 53%
nuk kan dhn informacion pr kt shtje. N Hungari, sipas t dhnave t vitit
2003, prpara burgosjes, 37% e grave nuk kishin nj profesion, 8% ishin t papuna,
6% prfitonin ndihm sociale pr shkak t situats s tyre shndetsore dhe 14% ishin
shtpiake. Vetm 25% e grave kishin nj profesion prpara burgosjes s tyre dhe 9%
ishin t punsuara n pun sezonale. N Itali, sipas t dhnave t vitit 2003 rezulton se
vetm 12% e grave t dnuara ishin t punsuara prpara burgosjes, 30% e tyre ishin
t papuna dhe nuk krkonin pr pun, 15% pohuan se ishin duke krkuar pr pun dhe
12% ishin shtpiake. 28% e tyre nuk kan dhn t dhna pr kt shtje270.

4.2.2 Arsimimi i ult

Grat e intervistuara kan nj profil t ult arsimor. M konkretisht, 31.5% e grave t

paraburgosura dhe t dnuara kan vetm arsim 8-vjear, rreth 12% e tyre kan vetm
disa klas shkoll dhe po kaq jan grat q nuk kan prfunduar arsimin e mesm,
8.6% e grave kan prfunduar shkolln e mesme e po kaq kan prfunduar arsimin e
lart, ndrsa rreth 5.5% jan pa arsim. Shum prej grave t intervistuara evidentuan
disa nga faktort familjar q i kishin penguar t prfundonin shkolln 8-vjeare ose
at t mesme, si martesa dhe/ose shtatznia n mosh t re. Vlen t theksohet fakti se
nj pjes e mir e grave ishin t moshs s pjekur ose t thyer dhe arsimimin e tyre e
kishin kryer n periudhn e regjimit totalitar, periudh kjo q nuk karakterizohet nga
braktisja e shkolls, e fmijve n prgjithsi dhe vajzave n veanti. Po t
krahasohen kto t dhna me ato t studimeve t fushs n disa vende europiane, vihet
re se ka nj prqindje m t lart t grave t paraburgosura/t dnuara t cilat nuk
kishin prfunduar arsimin e detyrueshm. N Itali dhe Hungari ka m shum gra q
nuk kan mbaruar shkolln, n krahasim me burrat e dnuar. Ndrsa n Angli niveli
arsimor i grave t dnuara sht m i ult, krahasuar me grat jasht institucioneve
penale. N Franc t dhnat flasin pr t njjtin profil t ult arsimor t grave q hyjn
n burg, mes t cilave ka shum gra analfabete ose q skan prfunduar arsimin e
detyrueshm; nj pjes e konsiderueshme jan me kombsi t huaj271. Kshtu, n
Angli dhe Wells, t dhnat e viteve 2002/03 tregojn se 74% e grave t dnuara kan
ln shkolln n moshn 15 ose 16 vje dhe 39% e tyre nuk kan asnj kualifikim. N
vitin 2003, n Franc, 15% e grave t dnuara deklaruan se ishin analfabete dhe 45%
e tyre kishin prfunduar vetm arsimin fillor. N Hungari, pr t njjtin vit, 5% ishin

268
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e s drejts dhe politiks europiane t burgut, Nju-Jork:
Shtypi i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 184.
269
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005.
270
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005,
f. 19.
271
Po aty, f. 26.
~ 121 ~
analfabete, 20% nuk kishin prfunduar arsimin fillor, ndrkoh q 45% kishin
prfunduar arsimin fillor. N vitin 2002, n Itali, 5% e grave ishin analfabete, 11%
nuk kishin prfunduar arsimim fillor, 18% e tyre kishin prfunduar arsimin fillor dhe
37% kishin prfunduar shkolln e mesme272.

Nj tjetr tregues me shum interes sht fakti se n popullatn e grave n

institucionet penale shqiptare ka 12.5% gra q i prkasin minoritetit rom dhe ato nuk
kishin prfunduar arsimin baz t detyrueshm pr arsyet e prmendura m lart. Edhe
vendet e tjera europiane pr t cilat kemi t dhna pr grat n burgje, si Spanja,
tregojn se 32% e grave rome ishin analfabete, 28% e tyre lexonin, por nuk shkruanin
dhe 25% e tyre nuk kishin prfunduar arsimin e detyruar.

4.2.3 Gjendja civile dhe prgjegjsit e tyre familjare e prindrore

Nga t dhnat e prftuara nga intervistat me grat n institucionet penale evidentohet

se rreth 44.5% e numrit t prgjithshm t tyre e prbjn grat e martuara, 24.6%
grat beqare dhe 18.5% grat e divorcuara. Rreth 10% e grave jan divorcuar
kryesisht ose pr arsye se ato kan vrar ish-bashkshortt e tyre, ose pr arsye se
kan kryer nj vepr penale dhe jan vendosur n institucionin penal273. 93.2% e t
gjitha grave kan fmij nga martesat e tyre dhe n po kaq prqindje kan dy ose m
shum fmij n mosh adoleshente. T dhnat flasin qart se grat e burgosura jan
nna dhe gra me prgjegjsi familjare dhe prindrore. Mes historive t treguara nga
grat gjat intervistave, ato kan theksuar rndsin e madhe q ka pr to familja e
tyre dhe, mbi t gjitha, fmijt e tyre. Nga t dhnat e paraqitura n kreun 2 dyt t
punimit rezulton se: nj numr i konsiderueshm i fmijve ishin vendosur n shtpit
e fmijs pas burgimit t nnave t tyre, nj pjes rrinin me prindrit/familjart e afrt
t nns s tyre dhe pjesa m e madhe e tyre qndronin me baballart dhe/ose
prindrit/familjart e tyre274. Pr to t jesh nj nn e mir do t thot t jesh pran
fmijve gjat zhvillimit dhe rritjes s tyre. Ktij faktori do ti kthehemi prsri n
kt punim kur t trajtojm argumentin se burgosja e grave prforcon prjashtimin
social t tyre.

Nga t dhnat e disa vendeve europiane pr vitet 2002-2003 rezulton se shumica e

grave t dnuara jan beqare dhe, gjithashtu, shumica prej tyre kan fmij nn
moshn 18 vje, shum prej tyre jan ndar/divocuar apo jan vejusha dhe, pr
rrjedhoj, shum prej tyre jan kryefamiljare. N Angli dhe Wells 2/3 e grave n
burgje jan beqare; 1/5 e tyre jan prindr t vetm; 66% jan nna me fmij posht
moshs 18 vje. N Franc 60% jan beqare, 11% t divorcuara ose t ndara, 2% jan
vejusha, vetm 25% jetojn me nj partner t martuar ose jo dhe 46% kan fmij. N
Hungari 31% jan beqare, 19% jan t divorcuara, 7% jan vejusha, 26% jan t
martuara dhe 18% jetojn me nj partner. 50% e grave t intervistuara kan fmij t
mitur. N Itali 41% e grave jan beqare, 14% jan t divorcuara, 7% jan vejusha dhe
56% e tyre kan fmij, ndr t cilat shum jan prindr t vetm.

272
Po aty, f. 18.
273
Vetm nj numr shum i vogl i tyre jan divorcuar koh m par se t burgoseshin.
274
Pr t dhnat konkrete dhe disa nga historit e treguara nga grat e dnuara referohuni te kreu i dyt.
~ 122 ~
4.2.4 Dhuna gjinore

Shpeshtsia dhe roli i dhuns n familje ka prcaktuar mnyrn e t jetuarit t grave t

dnuara. Bazuar mbi t dhnat gjat intervistave, grat e dnuara kan prjetuar dhun
sistematike fizike dhe/ose psikologjike, t ushtruar kryesisht nga bashkshortt e tyre.
Shpeshher ato kan shpresuar q kjo dhun t merrte fund, por, fatkeqsisht, kjo nuk
ka ndodhur pr t gjitha ato gra t cilat sot gjenden n burg. Kjo evidentohet edhe nga
fakti se, n t shumtn e rasteve, kto gra kan pasur lidhje martesore t gjata. N
shum nga historit e treguara, grat kan treguar se jo vetm kan prjetuar dhun
sistematike n familje, por, shpeshher, edhe fmijt e tyre kan qen t krcnuar
nga baballart e tyre t dhunshm q n ndonj rast kan rrezikuar edhe jett e
fmijve t tyre dhe t vet grave.

Rasti m flagrant ishte ai i s dnuars P.M. e cila gjat intervists pohoi se: ...Burri
mi dhunonte fmijt dhe vet mua. Un kam duruar gjith jetn. Ai pinte dhe m
rrihte rregullisht. Jam martuar me t q kur isha 15 vje. Edhe vajzn q ka qen n
burg e ka hedhur nga kati i dyt. N polici e kam denoncuar, por policve t zons ai
u jepte raki, ndaj nuk e preknin. Edhe djalin desh ma ka vrar me spat.... Kjo grua,
s bashku me vajzn e saj, u burgosn pikrisht pr vrasjen e ish-bashkshortit dhe
babait.

sht tejet shqetsues fakti q vjen nga t dhnat e veprave penale t kryera nga grat
ku rezulton se n rreth 40% t rasteve grat jan akuzuar ose jan dnuar pr veprat
penale kundr jets, t kryera me dashje dhe, n disa raste, n bashkpunim si edhe n
kombinim me kryerjen e veprave t tjera penale. Kjo prqindje e konsiderueshme
mbetet shqetsuese pr vet natyrn e ktyre veprave penale t cilat kan pasoja t
rnda, si sht humbja e jets s nj qytetari, por, si u evidentua edhe m lart, arsyet
q i kan uar kto gra drejt kryerjes s veprave penale t vrasjes ka qen pikrisht
faktori dhun sistematike n familje.

Edhe n studime t ngjashme nga intervistuesit e grave t dnuara n vende t

ndryshme t Europs theksohet rndsia jetike e prjetimit t dhuns n familje n
jett e shum grave t dnuara. Intervistuesit e konsiderojn dhunn n familje si nj
nga dy arsyet kryesore q i drejtojn grat drejt krimit, si vrasja ose vepra t tjera t
dhunshme kundrejt dhunuesit dhe vepra penale t kryera n bashkpunim me
dhunuesit e tyre, partner n krime t lidhura me lndt narkotike. Ky ka qen rasti i
sjell nga studimi i veprave penale t grave n sistemin e burgjeve franceze275. N
rastet e studiuara n Spanj dhe n Hungari bie n sy se prjetime t tilla t dhuns s
tejskajshme kan pasur ndikim shum t madh dhe, pr m tepr, kan qen
vendimtare te jett e grave n konflikt me ligjin. Gjat intervistave t realizuara n
institucionet e mbyllura penale n Spanj dhe n Hungari, grat e intervistuara kan
pohuar se kan prjetuar forma t ndryshme t dhuns s ushtruar ndaj tyre q gjat
fmijris, nga baballart ose t afrmit e tyre e, m pas, nga bashkshortt/partnert e
tyre etj., dhe i kan interpretuar kto forma dhune si probleme t tyre personale276.

Edhe n rastin e Shqipris, grat q kan prjetuar forma t ndryshme t dhuns n

familje kan qen m shum se grat q kan kryer krime kundr dhunuesve t tyre.
275
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005, f. 31.
276
Po aty.
~ 123 ~
Vlen t theksohet fakti se, shpeshher, shtje q lidhen me dhunn n familje dhe
grat si viktima t ksaj dhune, jan br pjes e diskutimeve mes specialistve t
fushs dhe sht vn n dukje se strukturat shtetrore nuk kan funksionuar pr t
mbrojtur kto viktima n mnyr efektive dhe nuk kan arritur t parandalojn krimet,
rrjedhoj e dhuns n familje.

Nga intervistat me shum nga grat q kan marr guximin ta raportojn kt dhun te
organet kompetente t policis vendore, evidentohet fakti se shpeshher grat jo
vetm nuk jan mbrojtur nga dhunuesit e tyre, por, prkundrazi, ato jan kshilluar
t kthehen pran familjes pr shkak se autoritetet kan pasur lidhje miqsore me
dhunuesit n komunitetin e prbashkt ku ata jetonin.

Studiues shqiptar dhe t huaj t fushs e mbshtetin kt tendenc t mosraportimit

n polici t krimit, n rastin ton t viktimave t dhuns n familje. Ata pohojn se
viktimat nuk raportojn krimin n polici pr shkak t mungess s besimit se problemi
i tyre do t zgjidhet, nuk duan t ken kontakte me policin ose kan frik nga ndonj
reagim nga ana e autorit t krimit. Mungesa e besimit lidhet edhe me nivelin e
korrupsionit n radht e policis277.

4.3 Prjashtim i mtejshm social me burgosjen e grave shkputja

nga jeta normale

Prpara se t paraqitet shkurt nj analiz e faktorve kryesor q ojn n prjashtimin

e mtejshm social t grave me vendosjen e tyre n institucionet e mbyllura penale,
vlen t theksohet se legjislacioni shqiptar penitenciar, si sht shtjelluar m par n
kt punim, mbshtet dhe mundson gjersisht veprimtari q kontribuojn n
rehabilitimin dhe riintegrimin e personave t dnuar me heqje lirie, prfshir ktu
edhe grupet e cenueshme, si grat n burgje.

Burgosja, n vetvete, sjell mohimin e disa lirive si pr burrat dhe pr grat e dnuara
me heqje lirie, por, n rastin e grave, burgosja do t analizohet si nj prjashtim i
mtejshm social i tyre dhe, pr rrjedhoj, si prkeqsim i ksaj situate q fillesat i
kishte prpara se ato t burgoseshin. T dhnat e nxjerra nga intervistimet me grat e
dnuara tregojn qart karakterin gjinor t faktorve t till, si: humbja e lidhjeve me
familjen e sidomos me fmijt, prjetimet gjat prballjes s par me organet e
policis dhe gjyqsorin, vshtirsit drejt riintegrimit t tyre n shoqri etj. Faktort e
mposhtm nuk jan nj list shteruese, por ato t m kryesoret, t cilat jan evidentuar
gjat intervistimit me grat e paraburgosura dhe ato t dnuara n burgjet shqiptare.

4.3.1 Ndalimi/arrestimi shnojn formn e par t shkputjes

nga jeta normale

Bazuar te prvojat e treguara nga grat e paraburgosura dhe ato t dnuara, prballja
me komisariatin e policis dhe ose me institucionin e paraburgimit ka qen nj shok i
vrtet pothuajse pr t gjitha grat. Prpos shokut t provuar nga fakti q u ndaluan
nga policia ose silleshin n institucionin e paraburgimit, shum prej grave t

277
Hysi, V.: Kriminologjia, Tiran, KRISTALINA-KH, 2005, f. 205.
~ 124 ~
intervistuara tregojn shum shkelje t rnda t t drejtave t tyre nga policia gjat
momentit t ndalimit dhe ose t arrestimit, n prpjekje pr t marr pohimet e tyre
pr akuzat e ngritura ose gjat qndrimit t tyre n mjediset e komisariateve prkatse.
Ky studim nuk merr prsipr t vrtetoj kto pretendime t grave t intervistuara, por
vlen t theksohet se shqetsimet e ngritura nga grat n institucionin e paraburgimit
dhe at t burgut pr trajtimin q personeli policor i ka br gjat ndalimit/arrestimit
t tyre kan qen t shumta dhe drithruese.

Pr prvojn e saj n komisariatin e policis nj grua thot: Trajtimi n polici ka

qen shum i keq. Njeriu aty humb dinjitetin se komunikimi ka qen fyes. M kan
krkuar t pranoj akuzn duke ushtruar dhun psikologjike mbi mua. Kam krkuar
avokat dhe nuk m kan sjell....

Nj grua egjiptiane pohon: Kan ardhur 40 civil n dymbdhjet t nats pr

trafikim n flagranc. N komisariat kisha hemorragji dhe nuk kishte asnj personel
femr me t ciln t flisja dhe t krkoja ndihm... 5 dit n komisariat, pa lajmruar
familjen dhe nuk m shpjeguan se pr far isha arrestuar....

Nj tjetr grua e prshkruan kshtu prjetimin e saj n polici: N komisariat ka qen

nj tragjedi m vete. Ktu mund t hash dru, m than... kam urinuar n dhom dhe t
nesrmen m krkuan t pastroj urinn time..., por nuk pranova....

Shum gra treguan histori t ngjashme, pavarsisht statusit t tyre social, arsimor e
kulturor. Ashtu sikundr ka pasur nj numr t konsiderueshm t grave q pohuan se
ishin trajtuar n prputhje me rregullat nga ana e personelit t policis, prve faktit
q rastet kur grat kishin avokat q n momentet e para t arrestimit t tyre ishin
pothuajse t rralla. Shum prej grave as nuk i njihnin t drejtat e tyre procedurale gjat
momentit t ndalimit/arrestimit. Ato ishin ndrgjegjsuar m von kur ishin
akomoduar n institucionin e paraburgimit apo t burgut. Shum prej grave t
intervistuara kujtojn se muajt e par n institucionin e paraburgimit ishin izoluar, nuk
dshironin t dilnin nga dhoma e tyre, kishin rn n depresion dhe shpresonin vetm
t dilnin sa m shpejt. Zvarritja e proceseve gjyqsore pr seciln prej tyre
prkeqsonte gjendjen e tyre psikologjike, mendore e shpirtrore. Shum nga grat
kan pohuar se ardhja n institucionin e burgut ka qen si prehje dhe qetsim i
gjendjes s tyre, pasi m n fund dinin sa koh do t qndronin n burg, sidomos ato
q kishin prjetuar dhun sistematike n familje, n kushtet e burgut ndiheshin m t
sigurta. Nga analiza m posht n kt punim do t evidentohen edhe problemet q
lidhen me mbylljen e grave n institucione penale, si prjashtim i mtejshm i tyre.

4.3.2 Pak burgje pr grat vendosja e tyre larg komunitetit,

familjes dhe miqve

Numri i vogl i grave n sistemin e burgjeve do t thot q ka pak institucione q

akomodojn grat e paraburgosura dhe ato t dnuara dhe, pr pasoj, shum gra
vendosen larg komunitetit ku ato kan jetuar, larg familjes s tyre dhe larg rrethit t
ngusht t t afrmve dhe miqve278. N vendin ton dy institucionet e vetme ku

278
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e s drejts dhe politiks evropiane t burgut, Nju-Jork:
Shtypi i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 184.
~ 125 ~
akomodohen grat, n njrin t paraburgosurat dhe n tjetrin grat e dnuara, ndodhen
n Tiran. Nga t dhnat q jan marr nga intervistat me grat, rezulton se vetm
28.5% e grave t paraburgosura dhe vetm 22.5% e grave t dnuara vijn nga Tirana
ose fshatrat e saj, pjesa m e madhe e tyre vijn nga rrethe dhe fshatra t largta n
Veri dhe Jug t Shqipris.

Gjat intervistave ato kan theksuar nj sr vshtirsish q hasin familjart, fmijt,

t afrmit dhe miqt pr t ardhur pr ti takuar. Disa nga kto vshtirsi jan:
mungesa financiare pr t realizuar vizitat n burg pr arsye se shum nga grat vijn
nga familje me gjendje ekonomike shum t keqe; shpeshher familjart dhe t
afrmit kan mungesa n mjete transporti; nj pjes e grave fmijt i kan t
shprndar n shtpi t ndryshme t fmijve dhe kto institucione nuk kan mundsi
logjistike, njerzore dhe financiare ti sjellin fmijt shpesh; n nj pjes t
konsiderueshme t rasteve, prindrit e grave t dnuara, t cilt kan marr prsipr t
kujdesen pr fmijt e vajzave t tyre, jan n pamundsi moshore, shpeshher dhe
financiare e logjistike pr ti sjell fmijt aq sa kan nevoj grat.

Shum prej grave t moshuara q nuk kan mundsi punsimi n burg dhe as mundsi
financiare nga familjart e tyre pr t bler karta telefoni, shpeshher ndihmohen nga
shoqet e tyre n burg ose n mnyr personale nga personeli n burg, q u jep kartat e
tyre pr t folur me familjart dhe t afrmit. N bisedat me to ato kan evidentuar
gjendjen e tyre t keqe financiare q shesh her bhet penges pr t mbajtur t
rregullta kontaktet nprmjet bisedave telefonike me njerzit e tyre t dashur e
sidomos me fmijt.

Kontaktet me botn jasht burgut dhe sidomos marrdhniet me familjet dhe fmijt e
tyre279 kan rndsin themelore pr grat, mungesa e ktyre kontakteve on n
izolimin e tyre dhe ka pasoja t jashtzakonshme sociale dhe psikologjike te grat.

Nga anketimet e bra me grat e dnuara n Itali, Gjermani, Hungari, Spanj dalin
shqetsime t ngjashme me ato t prmendura n rastin shqiptar. Vlen t prmend se
ka edhe masa pozitive t marra nga autoritetet n disa prej ktyre vendeve, si lejet
njditore pr grat shtpiake n burgjet gjermane. Me kt leje ato shkojn dhe
kujdesen pr fmijt ose shikojn ndonj pjestar t smur t familjes. N Hungari
ka nj projekt t veant q quhet rregulla ekzekutuese e but (LER), n kuadr t s
cils mundsohet shkuarja n shtpi pr nj fundjav do muaj pr gjith grat, t cilat
e vlersojn maksimalisht kt nism, pasi e ndiejn se u forcon lidhjet me familjet
dhe i ndihmon t vendosin lidhjet me miqt dhe komunitetin e, pr rrjedhoj, edhe pr
riintegrimin e tyre n shoqri. Zakonisht kto jan regjime t burgjeve gjysm t
hapura. Ka edhe prvoja t regjimeve t burgjeve t hapura q vijn nga shum vende
europiane me demokraci t konsoliduar t cilat mundsojn q grat t punojn gjat
dits jasht institucionit penal dhe vetm n mbrmje t kthehen n institucion. Ksaj
shtjeje do ti rikthehem kur t diskutohet infrastruktura e burgjeve n vendin ton
dhe lehtsirat q duhet tu krijohen grave t dnuara me qllim riintegrimin e tyre n
shoqri.

279
Teoria e marrdhnieve, e sjell n kreun e par t studimit, nxjerr n pah rndsin e ndrtimit dhe
mbajtjes s ktyre marrdhnieve si jetike pr vazhdimsin e jets n burg dhe pas lirimit t grave t
dnuara me heqje lirie.
~ 126 ~
4.3.3 Burgosja on n humbjen e statusit social, krisjes s lidhjeve familjare
dhe cenimin e prgjegjsive prindrore

Krahas grave t cilat kan nj profil t ult arsimor, sidomos vitet e fundit vihet re nj
tendenc pr prfshirjen n rritje n kriminalitet t grave me arsim t lart ose t atyre
q jan duke e prfunduar at. Ato prbjn rreth 10% t grave t dnuara me heqje
lirie. Pr kto gra, paraburgimi dhe m tej burgosja on n ndrprerjen e arsimimit t
tyre ose n humbjen e vendit t tyre t puns. M tej, 10% e grave jan divorcuar pr
faktin se ato jan dnuar me heqje lirie. Nj numr i konsiderueshm i grave jan
braktisur nga familjet e tyre pr arsyet e msiprme ose pr arsye t tjera, si
pamundsia financiare pr ti vizituar ato ose imigrimi i fmijve dhe/ose i familjarve
t tyre.

T dhna t ngjashme raportohen edhe nga anketime t ngjashme n burgjet e grave

n Franc, Hungari dhe Angli dhe Wells, ku grat, me burgimin e tyre, kan ln n
mes punn, pasi nj pjes e mir e grave t dnuara me heqje lirie ka gzuar nj status
t lart profesional dhe nj nivel shum t mir integrimi n shoqri. Pr t tjerat,
sht humbje e mundsis s vazhdimit t formimit t tyre profesional280.

Nga intervistat me grat e dnuara q kan fmij n kujdesin e tyre, doli se t gjitha
ato jan t shqetsuara pr mbarvajtjen dhe zhvillimin e fmijve t tyre, si edhe
sht treguar n kreun e dyt t punimit281. N disa raste fmijt e tyre jetojn vetm
fare, pa asnj njeri tjetr n shtpi282.

N rreth 5% t rasteve, prpara burgosjes s tyre, ato jan kujdesur pr fmij me

probleme mendore dhe kto gra jan tejet t shqetsuara se, duke mos qen m pran
tyre, kan shum vshtirsi pr tu siguruar t njjtin kujdes dhe ndihm t
specializuar pr problemet e tyre. Shum prej tyre e bjn veten fajtore pr
mosprmbushjen e detyrimeve t tyre si nna dhe e vuajn faktin q nuk jan pran
fmijve t tyre.

Disa nga ato ua kan fshehur fmijve t tyre faktin q jan n burg, disa t tjera nuk
duan t ken takime me fmijt e tyre, sidomos kur fmijt i kan vegjl, pasi e kan
t vshtir tu shpjegojn arsyet pse nna e tyre ndodhet n burg. Kto rastet, kur
nnat paraplqejn t mos ken takime me fmijt e tyre t mitur gjat kohs q jan
n paraburgim ose burg, jan t rralla. Disa nna, sidomos ato q kan vrar
bashkshortin, kan probleme t kujdestaris pr fmijt, pasi familjart e ish-
bashkshortit bjn prpjekje q ato t mos ken asnj lloj lidhjeje me fmijt e tyre.

Me pak fjal, ka shum t dhna q tregojn qart se burgosja u shkakton grave

probleme serioze n kputjen e lidhjes s tyre me fmijt. Ndarja nga fmijt pr
kto gra sht burim stresi, ndjenje fajsie, shqetsimi dhe ankthi dhe nj ndjenj
dshtimi n detyrn e tyre t nns, megjithse shum prej tyre nuk kan pushuar s
qeni t prgjegjshme ndaj fmijve t tyre.

280
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, f. 37.
281
Kreu i dyt.
282
Rasti i A.P sht rasti m flagrant kur t katr fmijt jetojn vetm n nj kasolle t mjerueshme
dhe pa mbrojtje ose ndihm nga strukturat shtetrore.
~ 127 ~
4.3.4 Qndrimi n nj institucion t mbyllur penal e largon gruan
nga riintegrimi n shoqri

Nga t dhnat zyrtare t paraqitura n kreun e dyt, rreth 77.5% e grave t dnuara
jan mbajtur n paraburgim me masn arrest me burg, 11% e tyre jan gjykuar n
munges dhe po kaq jan gjykuar n gjendje t lir. Deri n marrjen e vendimeve t
forms s prer grat e dnuara kan qndruar n paraburgim mesatarisht 22.3 muaj.
Kjo mesatare qndrimi sht nj tregues tejet shqetsues q hedh drit mbi ecurin e
seancave gjyqsore dhe shpejtsin e dhnies s drejtsis me subjekt grat e
pandehura. Gjithashtu, tejet shqetsuese sht edhe tendenca e evidentuar nga kto t
dhna se organet gjyqsore kan prdorur n nj numr t konsiderueshm masn e
arrestit me burg ndaj grave t pandehura, ndrkoh q tendenca duhet t jet e till q
kjo mas t prdoret vetm si mas e fundit dhe pr ato raste kur gruaja paraqet
rrezikshmri t lart pr shoqrin.

Nga t dhnat e paraqitura n kreun e dyt rezulton se rreth 64.5% e numrit t

prgjithshm t grave kan marr dnime shum t gjata, nga 10-25 vjet burgim dhe
rreth 18% e tyre kan marr dnime relativisht t gjata, nga 5-10 vite burgim,
ndrkoh q nj numr i vogl i grave jan dnuar me dnime relativisht t shkurtra
deri n 2 vjet burgim ose nga 2-5 vjet burgim. Po tu referohemi t dhnave q vijn
nga studime t ngjashme n vende t Europs e m gjer, rezulton se mesatarja e
kohzgjatjes s dnimit sht nga disa muaj n 7 vjet283.

T gjitha kto t dhna evidentojn faktin se organet e drejtsis penale administrojn

nj politik t ashpr penale dhe, pr m tepr, aspak t ndjeshme ndaj situatave
specifike t grave n konflikt me ligjin. Duke qndruar kaq gjat n institucionet e
paraburgimit dhe burgje, grave u bhet tejet i vshtir rifillimi i jets aty ku e kan
ln n t gjitha aspektet q lidhen me familjet e tyre, fmijt, arsimimin dhe
punsimin e tyre.

4.3.5 Grat e prjashtuara nga ana sociale jan prjashtuar

m shum nga burgosja e tyre

Shumica e grave, si sht trajtuar m lart, u prkasin shtresave sociale t varfra n

shoqri, pr rrjedhoj, ato e kan pasur t pamundur t sigurojn ose t vazhdojn t
paguajn nj mbrojts ligjor me pages gjat procesit t pritjes s vendimit nga
gjykata e m pas. M konkretisht, rreth 65% e grave t paraburgosura dhe t dnuara,
pr t cilat ka t dhna, jan mbrojtur nga avokat personal n seancat e para
gjyqsore. M pas rezulton se kto gra jan prballur me krkesa pr shuma t
paprballueshme monetare nga ana e avokatve t tyre dhe, pr rrjedhoj, m shum
se gjysma e tyre i jan kthyer mbrojtjes ligjore prmes avokatve t caktuar kryesisht
nga gjykatat prkatse. Rreth 35% e grave nuk kan pasur mundsi financiare dhe
jan prfaqsuar q n fillimet e seancave gjyqsore nga avokat t caktuar kryesisht
nga gjykatat prkatse.

283
Kshilli Quaker i Punve Europiane: Grat n burgje - nj rishikim i kushteve t vendeve antare t
Kshillit t Europs, shkurt 2007.
~ 128 ~
Grat e paraburgosura dhe ato t dnuara ngritn kto shqetsime: a) avokatt
krkojn shum para; b) takimet nuk jan t rregullta; c) nuk kan br pothuajse
asgj pr kujdestarin e fmijve t tyre apo pr zgjidhjen e problemeve ligjore me t
cilat ato jan prballur pr mbajtjen e kontakteve t rregullta me fmijt, d) nuk jan
t qarta pr ka ndodh me shtjet e tyre nga ana ligjore, por edhe pr nj sr shtje
t tjera ligjore q lidhen me faktin q ato kan humbur lirin, dh) avokatt disa her
kan qen nn presionin e pals tjetr dhe jan trhequr nga shtja, e) n disa raste
grat evidentuan raste ku avokatt e tyre nuk kan qen n nivelin e duhur profesional
n mbrojtjen e tyre etj.

Edhe grat q kishin avokat t caktuar kryesisht nga gjykatat ishin shum t
paknaqura nga ky shrbim q, sipas tyre, nuk sht aspak profesional, por ka qen
thjesht formal, sa pr t prfunduar procedurat gjyqsore.

Kshtu, del qart q grat t cilat i prkasin nj grupi t shprfillur dhe t varfr
ekonomikisht, jan prjashtuar edhe m tej n marrjen e shrbimeve cilsore ligjore
q ka uar n vshtirsimin e pozits s tyre ligjore n procesin e hetimeve dhe
marrjes s vendimit t prer nga gjykata.

Pr m tepr, duhet marr parasysh se, prgjithsisht, grat jan gojkyura kur
sht fjala pr t treguar prpara autoriteteve publike prvojat e tyre personale 284 dhe,
pr rrjedhoj, faktort gjinor q i kan uar ato drejt kryerjes s nj vepre penale, nuk
bhen t dukshme sa duhet prpara gjykats. Ktu e kam fjaln pr faktor t till, si:
prjetimi sistematik i dhuns n familje; detyra e tyre pr t mbrojtur fmijt e tyre
nga kjo dhun e vazhdueshme; gjendja e pashpres e tyre, pasi e ndienin veten t
braktisur nga shoqria dhe strukturat prkatse shtetrore dhe t lna n gjendjen e
tyre t mjerueshme sociale dhe ekonomike etj.. Shum gra t intervistuara kan
shprehur zemrimin e tyre, pasi ato kan krijuar perceptimin se gjyqtart, megjithse
kan evidentuar dhunn q ato kan prjetuar, kjo nuk kan qen e mjaftueshme pr
tu dhn atyre dnime m t lehta penale. Ndaj merrte rndsi themelore aksesi i
vazhdueshm q ato duhet t kishin te nj prfaqsues ligjor cilsor.

4.4 Prfundime dhe sugjerime

Nga analiza e msiprme e profilit social, kulturor, arsimor dhe ekonomik i grave n
konflikt me ligjin n Shqipri, prforcuar kjo edhe me nj krahasim t profilit t grave
n disa vende europiane, arrijm n prfundime t konsoliduara se shumica e grave n
institucionet e paraburgimeve dhe burgjeve vijn nga kategori individsh q kan
prjetuar nj shkall t caktuar t prjashtimit social prpara se ato t prfundonin n
institucionet e mbyllura penale. Faktet q u solln n kt pjes t punimit,
prforcojn iden se ka dimensione dhe faktor t caktuar t prjashtimit social si ata
q lidhen me aspektet ekonomike, edhe ata q lidhen me pjesn sociale dhe kulturore
nga e cila vijn grat.

M konkretisht, feminizimi dhe kriminalizimi i varfris, kriminalizimi i faktorve

social dhe kulturor, si dhuna n familje etj., t cilat i pam qart te rasti shqiptar,
284
Ardener, S.: Prkufizimi i grave, Londr, 1978; Warall, A.: Grat e dnuara: grat shkelse t ligjit
dhe sistemi i drejtsis penale, Londr, 1990.
~ 129 ~
por edhe i vendeve t ndryshme t Europs, tregojn pr kta faktor t prjashtimit
social dhe, sa m shum nga kta faktor t ndrthuren me njri-tjetrin te jeta e nj
gruaje, aq m e destinuar sht ajo ti drejtohet rrugs s krimit.

Analiza e sjell m lart pr hipotezn e dyt: se paraburgosja/burgosja e grave e

thellon prjashtimin e tyre social dhe prjashton ato gra q nuk kishin prjetuar
prjashtim social prpara burgosjes, solli n vmendjen e lexuesit faktin q burgosja e
grave e bn shum t vshtir mbajtjen e lidhjeve t forta me fmijt dhe familjen,
rikthimin e tyre n jetn normale pas lirimit dhe rifitimin e t njjtit status social pas
lirimit. Gjithashtu, statusi i tyre i dobt ekonomik e ka br t disfavorshm
garantimin e shrbimeve cilsore t mbrojtjes ligjore.

Duke marr parasysh se grat n sistemin e burgjeve n vendin ton dhe m gjer
prbjn nj pjes t popullats n sistemin e burgjeve shtron nevojn e rishikimit t
politikave dhe praktikave q ndiqen pr grat n konflikt me ligjin. Burgosja e grave
ka ndikim negativ jo vetm pr vet grat, por m s shumti pr fmijt e tyre.

N frymn e Rezoluts s Parlamentit Europian t 13 marsit 2008 pr situatn e

veant t grave n burgje dhe ndikimin e burgosjes te prindrit n jetn e tyre sociale
dhe familjare285, si edhe t Rezoluts s Asambles s Prgjithshme t Kombeve t
Bashkuara t 21 dhjetorit 2010, t quajtura ndryshe Rregullat e Bangkokut286 gjith
instrumentet ndrkombtare t fushs inkurajohen t adresojn shkaqet dhe t
parandalojn faktort q ojn n prjashtimin social t grave n konflikt me ligjin me
an t politikave dhe masave t ndjeshme ndaj situatave dhe karakteristikave specifike
t grave n proces penal. Kto ndrhyrje duhet t jen pjes e nj politike gjith
prfshirse e mirqenies sociale, pjes e s cils sht edhe politika penale.

285
P6_TA(2008)0102
286
Resolution A/RES/65/229, http: //www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=A/C.3/65/L.5.
~ 130 ~
5.1 Hyrje mbi disa shtje t ktij kapitulli

Grat e ndaluara/arrestuara nga policia, pasi dalin n seancn gjyqsore t vlersimit

t mass s arrestit dhe pasi marrin nga gjykata e rrethit gjyqsor prkats vendimin
mas arresti me burg pa afat, shoqrohen pr n paraburgimin Jordan Misja,
Tiran, ku akomodohen te sektori i grave. Pasi u bhen t gjitha procedurat e pranimit
n kt institucion, fillon rruga e vshtir e tyre. Ato rrin n paraburgim pr nj koh
relativisht t gjat n pritje t nj vendimi t forms s prer t gjykats, duke u
shkputur n mnyr t menjhershme nga nj jet zakonisht komplekse, e vshtir
dhe me shum pasiguri pr fmijt q kan ln pas.

Pr t kuptuar m mir se ndodh me jett e ktyre grave n kujdesin e sistemit

penitenciar shqiptar, kjo pjes e punimit, pa pretenduar t jet shteruese, synon t
paraqes nj analiz se deri n far niveli programet dhe shrbimet e ofruara nga
administrata e burgjeve u prgjigjen nevojave dhe rrethanave specifike t jets s
grave duke prdorur teorin e ndjeshme ndaj gjinis, e sjell n kreun e par t ktij
punimi.

Pr m tepr, analiza q u bhet programeve dhe trajtimit n institucionet ku jan

vendosur grat si edhe t dhnat nga anketimet e aktorve t ndryshm q luajn rol
n riintegrimin e tyre n shoqri, sjellin nj tjetr kndvshtrim te prjashtimi i
mtejshm q u bhet grave me burgosjen e tyre.

Thn kt, ky kapitull teston, gjithashtu, edhe dy hipotezat e fundit se:

1. Politikat, strategjit, masat dhe programet aktuale q kan qllim integrimin
social ose riintegrimin e ish-t dnuarave jan ende t pamjaftueshme duke
e par nga kndvshtrimi i praktikave t mira europiane dhe i standardeve
t pranuara n kt fush.
2. Ekzistojn pengesa t shumta pr integrimin/riintegrimin e grave ish-t
dnuara n shoqri.

5.2 Cilat jan modelet e profileve t grave n burgje?

Po tu hedhim nj sy karakteristikave social/kulturore t grave shqiptare n sistemin e

burgjeve, gjendjes s tyre ekonomike, nivelit arsimor, gjendjes s tyre familjare dhe
~ 131 ~
llojit t veprave penale t kryera prej tyre, ravijzohen qart disa modele t
profileve/grupeve t grave n burgje.

Nga anketimet me grat n dy institucionet e lartprmendura, evidentohet fakti se

pothuajse t gjitha ato kan prjetuar forma t ndryshme t prjashtimit social prpara
se t burgoseshin dhe gjat procesit penal, por shkallt e prjashtimit t tyre nuk jan
t njjta pr gjith grat.

T dhnat tregojn se ka tri modele t profileve ose t grupeve t grave n burgje. Nj

grup sht ai i grave t cilat kan prjetuar forma t ndryshme t diskriminimit t cilat
detyrimisht do ti onin drejt rrugs s kryerjes s nj vepre penale dhe ky sht grupi
i destinuar drejt krimit nga prjashtimi. Modeli tjetr prfaqsohet nga grupi i
grave t cilat kan qen viktim e dhuns sistematike n familje dhe, pr rrjedhoj,
kan kryer krim prkundrejt dhunuesit t tyre, t cilin e quaj drejt krimit nga
dhuna. Ndrsa modeli i tret prfaqsohet nga grat t cilat e kan zgjedhur vet
rrugn drejt krimit, pra jan ato gra q jo detyrimisht jan shtrnguar nga rrethanat e
jets s tyre pr t kryer n mnyr t pashmangshme nj vepr penale, ndaj ky grup
sht quajtur drejt krimit me zgjedhje.

5.2.1 Grat e destinuara drejt krimit nga prjashtimi

Grupi i par i grave t dnuara, t cilat prkufizohen si t destinuara drejt krimit nga
prjashtimi, jan grat me profil t ult arsimor. Shumica prej tyre nuk ka
prfunduar arsimin e detyrueshm pr arsye t ndryshme familjare. Nj pjes e tyre
nuk kan asnj formim profesional dhe kan prjetuar varfrin apo kushtet e
mbijetess n familje q n adoleshenc. N shum raste kto jan gra q kan punuar
n treg t zi dhe, pr rrjedhoj, nuk kan prfituar nga sigurimet shoqrore dhe ato
shndetsore. Nj numr i konsiderueshm i grave t ktij grupi kan qen shtpiake
dhe, pr rrjedhoj, t varura ekonomikisht nga bashkshortt ose familjart e tyre.
Gjat intervistave me disa prej ktyre grave ka dal n pah edhe fakti q shpeshher
ato jan prballur me xhelozin kryesisht t bashkshortve t tyre q nuk i kan
lejuar t dalin n komunitet e, pr m tepr, e kan pasur t pamundur t shkonin n
zyrat prkatse vendore pr t krkuar ndihm ekonomike, t bnin krkes pr
pun etj.

Shumica e ktyre grave kan prgjegjsi prindrore dhe familjare. Gjithashtu, vlen t
evidentohet se pothuajse t gjitha grat dhe vajzat rome q gjenden n paraburgim dhe
burg i takojn ktij grupi. sht interesant fakti se nj pjes e mir e ktyre grave kan
qen n emigrim n vendet fqinj, kryesisht n Greqi dhe Itali dhe, duke qen ende
atje, jan akuzuar dhe/ose jan dnuar pr vepra penale, kryesisht pr trafikim t
qenieve njerzore ose t substancave narkotike.

Shum prej tyre e kan filluar jetn martesore n nj mosh shum t re duke ln
kshtu t pambaruar arsimin e tyre t detyrueshm dhe duke filluar jetn e tyre si nna
n mosh shum t re.

Grat e ktij grupi akuzohen ose kan kryer vepra penale t tilla, si: vjedhje,
mashtrim, falsifikim dokumentacioni, ushtrim prostitucioni, shfrytzim
prostitucioni, trafikim t substancave narkotike, trafikim t qenieve njerzore,

~ 132 ~
prodhim dhe/ose shitje e substancave narkotike. Vlen t theksohet se nj pjes e
ktyre veprave penale i kan kryer n bashkpunim me bashkshortt, partnert ose
familjart e tyre, t detyruara shpeshher nga rrethanat familjare dhe/ose gjendja e
keqe ekonomike n t ciln ndodheshin.

Ka shum tregues q m ojn n prfundimin se ky grup grash ka prjetuar m

shum se nj form prjashtimi social, faktor t cilt kan ndikim t drejtprdrejt n
kryerjen e veprs penale nga ana e tyre.

5.2.2 Grat e destinuara drejt krimit nga dhuna

Grupi m i madh i grave prbhet nga ato gra q kan kryer veprn penale t vrasjes
prkundrejt ish-bashkshortve t tyre, si reagim i prjetimit t nj dhune sistematike
fizike dhe/ose psikologjike t vet atyre dhe/ose fmijve t tyre t prbashkt. Vet
faktori dhun fizike dhe/ose psikologjike n familje ka ndikuar n prjashtimin e
ktyre grave shum koh prpara se ato t kryenin nj vepr penale, gjat procedurave
t zbardhjes s veprs penale e m pas kur ato jan dnuar. Prgjithsisht ato kan
duruar martesa/lidhje t gjata n kushtet e ksaj dhune sistematike, por, pr nj
moment, kur nuk kan mundur m t vazhdojn t jetojn me kt lloj jete, ato i jan
drejtuar krimit.

Pothuajse t gjitha grat jan dhunuar pr shum vite gjat martesave t tyre t gjata
dhe intensiteti i dhunimit t tyre fizik dhe terrori psikologjik n t cilin ato kan jetuar
e ka br jetn e tyre tepr t vshtir dhe shpeshher rrethi i t dhunuarve n familje
sht rritur duke u shtrir nga gruaja te fmijt q kan prjetuar ngjarje t rnda t
dhuns ku nna e tyre ka qen objekt, ashtu si ka pasur shum raste kur fmijt jan
rrahur nga baballart e tyre.

Grat e dhunuara n familje, gjat intervistave kan treguar se bashkshortt e tyre i

kan izoluar brenda familjeve duke mos i lejuar ato t punsohen, t dalin lirisht n
komunitet, t ken marrdhniet e tyre t lira me miq. Ngushtimi i veprimtaris s
tyre ditore vetm brenda familjes s ngusht ka uar n izolim t tyre dhe format e
dhuns n familje kan ndikuar edhe n uljen e vlersimit pr veten. Fakti q ishin
kryesisht shtpiake dhe merreshin vetm me prgjegjsit ndaj familjes dhe ndaj
fmijve ka uar n situatn q ato t jen krejtsisht t varura ndaj dhunuesve t tyre.
Pyetjes si kan mundur ta duronin kt situat dhune ato i jan prgjigjur duke
evidentuar faktor t ndryshm, si: prgjegjsit e tyre ndaj fmijve; pafuqin e tyre
pr t ndryshuar situatn ku gjendeshin; faktin q nuk kishin ku t shkonin, familjet e
tyre i kishin msuar t rrinin pran burrave t tyre, n t mir e n t keq;
pamundsin pr t gjetur pun t paguar mir pr t mbajtur fmijt nse do t
prpiqeshin t iknin bashk me ta, kshtu q e shihnin t ardhmen e tyre t errt e pa
rrugdalje; frika se edhe sikur t iknin nga bashkshortt e tyre dhunues, ata do ti
gjenin kudo ku ato t shkonin dhe kshtu do t vinin n vshtirsi edhe familjart apo
t njohurit e tyre etj.

Edhe n rastet kur ato e kan raportuar dhunn te organet e policis n komunitetin ku
kan jetuar, jan prballur me pandjeshmrin e forcave t policis ndaj ktyre rasteve
t dhuns. Madje ka pasur raste kur i kan kshilluar t kthehen n familjen e tyre,
pasi punonjsi i policis ose ka pasur njohje me dhunuesin, ose e ka paragjykuar

~ 133 ~
gruan q ka raportuar dhunn. Shum nga grat q jan dhunuar vijn nga rrethina e
komunitete t thella t vendit ose nga qytete t vogla dhe, pr rrjedhoj, qytetart
njihen me njri-tjetrin, ose vijn nga subkultura ku raportimi i dhuns mbetet ende
shtje tabu dhe, pr rrjedhoj, rastet e dhuns n familje nuk jan vlersuar me
seriozitetin e duhur pr pasojat e humbjes s jets s dhunuesve q kto raste kan
sjell.

Duke pasur parasysh karakteristikat e lartprmendura pr profilin e grave t ktij

grupi, mund t thuhet se ai prbn nj grup t qart t grave q i jan drejtuar krimit t
ndikuara nga dhuna n familje. Vlen t evidentohet fakti se edhe gjat procesit
gjyqsor penal, dhuna n familje nuk sht konsideruar si faktori vendimtar q e ka
uar nj grua drejt kryerjes s veprs penale t vrasjes dhe, pr rrjedhoj, t
prdoreshin hapsirat ligjore t rrethanave lehtsuese n dhnien e vendimit t forms
s prer t burgimit.

Kthimi n familje pas lirimit nga burgu pr grat-viktima t dhuns n familje duket
se sht nj problem m vete. Intervistat n shum raste kan evidentuar frikn q i
karakterizon ato pr rifillimin e jets, sidomos pr rivendosjen e plot t
marrdhnieve me fmijt, familjen e ngusht dhe me komunitetin e lir. Disa prej
tyre kan humbur lidhjet dhe marrdhniet e ngushta me fmijt, pasi familjart e ish-
bashkshortve t tyre kan kontribuar n humbjen e ktyre marrdhnieve, pasi nna
e tyre ka filluar jetn n nj institucion t mbyllur penal.

Duke marr parasysh sa m sipr, prfundoj se dhuna n familje ka kontribuar n

izolimin e grave q kur ato ishin n komunitet n botn e lir, ku ato kan prjetuar
forma t ndryshme t prjashtimit dhe, pr m tepr, i ka uar drejt kryerjes s
veprave penale t dhunshme.

5.2.3 Grat e destinuara drejt krimit me zgjedhje287

N institucionet e mbyllura penale n vendin ton, pak gra i prkasin ktij grupi. N
institucionin e paraburgimit ato prbjn 1/3 e grave n prgjithsi, ndrsa n
institucionin e burgut ka vetm dy raste t grave me profilin e ktij grupi. Kto jan
gra me nj nivel prgjithsisht t mir arsimor, q mund t ken mbaruar arsimin e
mesm ose ndonj formim t caktuar profesional. N disa raste ato kan prfunduar
edhe arsimin e lart dhe, pr rrjedhoj, vijn me nj t kaluar t pavarur ekonomike.
Pjesa e grave q kan prfunduar arsimin e mesm ose t lart, kan qen t
punsuara ose t vetpunsuara n biznese t vogla ose t mesme.

Prgjithsisht ato vijn nga nj shtres e mesme sociale, nga familje t shndosha, me
t dy prindrit dhe me nj nivel t qndrueshm ekonomik dhe kan jetuar nj fmijri
t jetuar mir dhe pa trauma t rnda. Nga intervistat rezulton se kan qen n
marrdhnie pune, por, pavarsisht ksaj, kan pasur pritshmri m t mdha pr
situatn e tyre financiare, pr shkak se vijn nga nj shtres e mesme. Sigurisht, edhe
kto gra kan prjetuar vshtirsi financiare dhe jet me probleme, por nuk kan
prjetuar shkalln e prjashtimit t grave t grupi t par.

287
Jan gra q jo detyrimisht jan shtyr drejt kryerjes s veprs penale nga arsye t ndryshme sociale
apo t shtyra nga rrethanat e caktuara familjare, si sht dhuna sistematike n familje.
~ 134 ~
Llojet e veprave penale pr t cilat ato jan akuzuar ose dnuar, ndrmjet t tjerash,
jan: mashtrim, prekje e uniforms s policis, falsifikim parash, falsifikim
dokumentesh, trafikim i lndve narkotike, nxjerrje informacioni jasht,
shfrytzim prostitucioni.

Pjesa m e madhe e ktyre grave jan n mosh relativisht t re dhe pak prej tyre jan
nna me fmij. Kto gra kan pasur nj stil jetese jotipike, e nnshtruar, si ajo e
grave t grupit t par dhe t dyt. Ato jan m t ndrgjegjsuara pr t drejtat e tyre
dhe shpeshher kan ngritur zrin pr padrejtsit q u jan br gjat trajtimit n
polici, gjat seancave gjyqsore dhe, m pas, n institucionet e mbyllura penale.
Megjithat, bazuar n pohimet e tyre gjat intervistave, mund t arrihet prfundimi se,
pavarsisht se kto gra i jan drejtuar nj vepre penale si zgjedhje, ndryshe nga grat e
grupit t par dhe t dyt, prsri edhe kto nuk kan qen t ndrgjegjsuara pr
gjithka kan zgjedhur dhe kan br n jet e, pr m tepr, pr pasojat e veprimeve
t tyre.

Duke pasur parasysh profilet e t tria grupeve kryesore t grave t dnuara, vlen t
analizohen nevojat specifike t tyre.

5.3 Cilat jan nevojat q i prgjigjen situats specifike t grave

n konflikt me ligjin?

Literatura bashkkohore e kriminologjis e cila ka fokusuar vmendjen te ndjeshmria

gjinore n trajtimin e problemeve t grave n sistemin e burgjeve dhe kthimin e tyre
n shoqri, ka evidentuar rrugt kryesore specifike pr grat q i ojn ato drejt
kriminalitetit. Teoria e ndjeshme ndaj gjinis sht trajtuar tashm n kreun e par t
punimit dhe n kt pjes t punimit do t advokoj probleme t veanta pr grat, t
lidhura me profilin e tyre dhe veprat penale t kryera, pr ti pasur parasysh gjat
analizs s prshtatjes s programit t trajtimit t grave n institucionet penale.

Probleme t tilla jan: 1. Viktimizimi dhe abuzimi; 2. marrdhniet jofunksionale;

3. problemet mendore; 4. vetvlersimi i ult pr veten dhe pr at ka mund t arrijn
n jet; 5. probleme t thella ekonomike dhe familjare; 6. shtje q lidhen me
prgjegjsit e tyre prindrore.

Vlen pr tu evidentuar se n literaturn bashkkohore t fushs t gjitha kto

probleme dalin n pah288, sikurse edhe nj tjetr, ai i abuzimit me lndt narkotike.
sht thn edhe m hert n punim se ky problem sht nj nga karakteristikat e
profilit t grave t dnuara n Shqipri, ndrkoh q n Europ dhe m gjer, sht nj
ndr problemet q i karakterizon grat n konflikt me ligjin dhe i drejton ato drejt
kryerjes s veprave penale289.

288
Belknap, J.: Gruaja e padukshme: gjinia, krimi dhe drejtsia (bot. i tret). Kaliforni, 2007; Holtfreter,
K.; Reisig, M.D. & Morash, M.: Varfria, kapitali shtetror dhe recidivizmi te grat e dnuara.
Kriminologjia & Politikat publike, 3, 2004, f. 185-208.
289
Bloom, B.; Owen, B., & Convington, S.: Strategjit e ndjeshme gjinore: Pun krkimore, praktika
dhe parimet udhheqse pr grat e dnuara, Uashington, DC, 2003.
~ 135 ~
1. Viktimizimi dhe abuzimi
Si sht trajtuar edhe m hert n punim, duke u bazuar n t dhnat e Shqipris dhe
t vendeve t tjera europiane, por jo vetm, studimet kan treguar se t dnuarat gra,
krahasuar me burrat, jan m t prirura pr t prjetuar abuzim fizik dhe/ose seksual
q n fmijri dhe m von n familje gjat martess290. Vlersimet n disa shtete t
ShBA-s tregojn se jan 32-75% e grave t dnuara, krahasuar me 6-13% e burrave
t dnuar, q kan prjetuar dhun n familje291.

Viktimizimi n mosh madhore luan rol thelbsor n ndikimin e drejtprdrejt te

sjellja kriminale e grave292 dhe kjo gjetje sht konfirmuar n nj pjes t
konsiderueshme t literaturs n fushn e kriminologjis bashkkohore293.

2. Marrdhniet jofunksionale
Si edhe sht trajtuar n kreun e par t punimit, teoria e marrdhnieve sht
mbshtetur nga shum studiues t fushs294. Marrdhniet e shndetshme me t tjert
jan shum t rndsishme pr grat. Fatkeqsisht, shpeshher, n rastin shqiptar,
grat e dnuara kan qen viktim e dhuns n familje, si edhe u evidentua nga
intervistimet me to. Pr rrjedhoj, aftsia e tyre pr t ndrtuar marrdhnie t
shndetshme sht komprometuar295. Pr m tepr, n shum raste, marrdhniet e
varsis nga bashkshortt/partnert kan ndikuar n sjelljen e tyre kriminale
nprmjet veprimtaris kriminale t ktyre t fundit296.

3. Shndeti mendor
Grat e dnuara jan m t prirura se burrat t shfaqin depresion, ankth, rregullime t
ndryshme dhe sjellje vetdmtuese297. Ky punim nuk merr prsipr t sjell t dhna
krahasuese pr shndetin mendor dhe pr t tjer faktor gjinor t dhn n punim,

290
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e s drejts dhe politiks evropiane t burgut, Nju-Jork:
Shtypi i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 184.
291
Byroja e statistikave t drejtsis: Raport i veant Grat e dnuara, Uashington, DC, 1999. McClellan,
D. S.; Farabee, D. & Crouch, B. M.: Viktimizimi i hershm, prdorimi i drogs dhe kriminaliteti: Nj
krahasim i t dnuarve burra e gra, Drejtsia penale dhe sjellja nr. 24, 1997, f. 455-476.
292
Kapitulli i dyt sjell t dhnat pr grat e dnuara n Shqipri dhe n disa vende t Europ.
293
Bloom, B.; Owen, B. & Convington, S.: Strategjit e ndjeshme gjinore: Pun krkimore, praktika
dhe parimet udhheqse pr grat e dnuara, Uashington, DC, 2003; Covington, S.: Teoria e
marrdhnieve e zhvillimit psikologjik t grave. Implikimet n sistemin e drejtsis penale, n Zaplin,
R.T. (Red.): Grat e dnuara: Perspektivat kritike dhe ndrhyrjet efektive, 1998, f. 113-128; Ritchie, B.:
Kurthi gjinor i grave t dhunuara me ngjyr, Londr, 1996.
294
Gilligan, C.: Me nj z tjetr: teoria psikologjike dhe zhvillimi i grave, Cambridge, 1982; Kaplan,
A. G.: Vetja n marrdhnie: Implikimet pr depresionin e grave, Wellesley, 1984; Miller, J. B.: Drejt
nj psikologjie t re t grave, Boston, 1976.
295
Covington, S.: Teoria e marrdhnieve e zhvillimit psikologjik t grave. Implikimet n sistemin e
drejtsis penale, n Zaplin, R.T. (Red.): Grat e dnuara: Perspektivat kritike dhe ndrhyrjet efektive,
1998, f. 113-128.
296
Ritchie, B.: Kurthi gjinor i grave t dhunuara me ngjyr, Londr, 1996.
297
Surt Association: Integrimi i grave dhe burgu, botim i Aurea Editores S.L, Barcelona, qershor 2005.
McClellan, D. S.; Farabee, D., & Crouch, B. M.: Viktimizimi i hershm, prdorimi i drogs dhe
kriminaliteti: Nj krahasim i t dnuarve burra e gra, Drejtsia penale dhe sjellja nr. 24, 1997,
f. 455-476. Holtfreter, K.; Reisig, M.D. & Morash, M: Varfria, kapitali shtetror dhe recidivizmi te
grat e dnuara. Kriminologjia & politikat publike, 3, 2004, f. 185-208.
~ 136 ~
por thjesht sjell prjetimet e grave pr t gjith faktort e prmendur dhe ndikimin e
tyre n jett e tyre. 10.4% e grave n institucionin e burgut vuajn nga probleme t
ndryshme t shndetit mendor, si: rregullime t humorit, t panikut, personalitetit,
gjendje ankthioze, trauma, strese posttraumatike etj.
Grat e intervistuara pohuan se prpara se t burgoseshin nuk kan pasur probleme t
shndetit mendor, megjithat personeli i institucionit evidentoi se nj pjes e tyre kan
pasur probleme t shndetit mendor, por nuk jan diagnostikuar ose trajtuar nga ana
mjeksore. Nj pjes tjetr e grave kan prjetuar probleme t shndetit mendor gjat
burgosjes s tyre.
Studimet e kryera n fushn e shndetit mendor te grat n burgje, t cilat jan
prqendruar te masat me ndikim te sjellja e grave t dnuara, kan evidentuar se ka
nj lidhje t fort mes problemeve t shndetit mendor dhe prsritjes s krimit dhe
se, krahasuar me burrat e dnuar, te kta t fundit kjo lidhje nuk ekziston298.

4. Vetvlersim i ult pr veten dhe pr at ka mund t arrijn n jet

Nga intervistat me grat dhe me personelin q punon me to n institucionet penale,
sht evidentuar fakti se, kur flitet pr vetvlersim, flitet njkohsisht edhe pr
konceptin tjetr, at t fuqizimit t grave, t rritjes s vlersimit pr veten dhe t
aftsive q ato kan pr t arritur objektiva n jet. T pyetur sa ndikon te nj grua
besimi te vetja se mund t arrij gjra t rndsishme n jet, personeli i burgjeve
ndante mendimin se vlersimi i lart pr veten dhe pr aftsit q ka nj grua pr t
prmbushur jetn e saj sht i lidhur ngushtsisht me mbajtjen larg t grave nga rruga
e krimit. Kjo sht gjetje edhe e studimeve t ngjashme t fushs t cilat theksojn,
gjithashtu, edhe rndsin e prfshirjes s ktij faktori t ndjeshm gjinor n
programin e trajtimit t grave t dnuara299.

5. Probleme t thella ekonomike dhe familjare

T dhnat flasin qart pr faktin e pamohueshm se grat e dnuara n Shqipri, ashtu
si edhe n shum vende europiane dhe shtete t tjera, vuajn nga nj gjendje shum e
keqe ekonomike. Arsyet m kryesore pse grat e dnuara n vendin ton jan t
varfra, jan nga m t ndryshmet, si: arsimimi i ult dhe profili i ult i aftsive pr
pun; prgjegjsit dhe kujdesi ndaj fmijve dhe familjes n trsi; puna n treg t zi
dhe pagesat tepr t ulta.

6. shtje q lidhen me prgjegjsit e tyre prindrore

Nga t dhnat e prezantuara m hert n kt punim sht evidentuar fakti se, n
shumicn e rasteve, grat e dnuara jan nna me shum fmij dhe me prgjegjsi
familjare dhe shpeshher stresi i prgjegjsive prindrore sht i lidhur me kryerjen e
disa llojeve t veprave penale. Kjo sht praktik edhe e vendeve t tjera300.
298
Benda, B.B.: Ndryshimet gjinore n teorin e recidivizmit: nj analiz e mbijetess, revist
ndrkombtare e terapis s t dnuarve dhe kriminologjia krahasuese, nr. 49.2005, f. 325-342.
299
Schram, P. J. & Morash, M.: Vlersim i programit pr aftsit pr jetn pr grat e dnuara n
Michigan, revist e rehabilitimit t t dnuarve nr. 34, 2002, f. 47-70.
300
Salisbury, E.; Van Voorhis, P. & Wright, E.: Ndrtimi dhe vlersimi i instrumentit t riskut/nevojave
pr grat e dnuara n Misuri dhe Maui, Prezantuar n takimin vjetor t Shoqats Amerikane t
Kriminologjis, Los Anxhelos, 2006.
~ 137 ~
Duke marr parasysh sa m lart, arrij n prfundimin se ka shum mbshtetje n
literatur dhe te t dhnat empirike q na ndihmojn t kuptojm rndsin e
analizimit t problemeve t grave nga kndvshtrimi gjinor dhe n prputhje me kto
nevoja t ndrtohen programet e trajtimit pr to n institucionet penale dhe n
prgatitjen e tyre pr lirim dhe riintegrim n shoqri.

5.4 Sa prputhen programet e trajtimit me nevojat e grave

n institucionet penale?

T dyja institucionet ku jan vendosur grat e dnuara kan nj program javor trajtimi
me nj sr veprimtarish t ndryshme301. Kshtu, n IP-n Jordan Misja grat
marrin pjes n terapi individuale dhe n grup, rite fetare, diskutime librash, aktivitete
argtuese dhe sportive, dhe disa kurse profesionale, si: rrobaqepsi, punime me dor
dhe parukeri. 32% e grave punojn n mirmbajtje dhe pastrim dhe n kuzhin.
Institucioni garanton programe t diferencuara pr grat e moshs s re 18-21-vjeare
q frekuentohen nga katr gra, program t veant pr grat me probleme mendore n
kujdesin e t cilit ishte nj grua me rregullime mendore. Ekziston edhe nj program i
veant pr grat me varsi nga substancat narkotike, por, aktualisht, n kt
institucion nuk ka asnj grua me probleme t tilla.

IEVP Ali Demi realizon programe individuale dhe n grup, si: menaxhim stresi,
aftsim social, prindrim n distanc, trajtim individual psikologjik pr ato gra me
probleme psikologjike, terapi okupacionale302, frekuentim i biblioteks, aktivitete
fetare, argtuese dhe sportive. Realizohen edhe kurse profesionale, si pr: kuzhin,
kopshtari, rrobaqepsi, parukeri, punime artizanale, gjuh t huaja (anglisht, spanjisht,
italisht), higjien, me nj pjesmarrje prej 9-20 gra pr secilin kurs. Kto kurse jan t
licensuara nga Ministria e Puns, e shtjeve Sociale dhe e Shanseve t Barabarta dhe
n prfundim t tyre t dnuarat pajisen me nj certifikat. Ky institucion ka hapur
edhe nj sektor t kujdesit t veant ku trajtohen n mnyr t diferencuar me nj
program t veant, n mjedise t veuara, 7 gra t cilat kan probleme t ndryshme
mendore. 47% e grave jan t punsuara n profesione t tilla, si: sanitare, bojaxhie,
kuzhiniere, rrobaqepsi, mirmbajtje, parukeri, magaziniere, punonjse n sera,
punonjse n bibliotek etj. Programet e prgatitjes pr lirim kryhen me ato gra n
3-6 mujorin e fundit t qndrimit t tyre n burg, t cilat duket se nuk kan
mbshtetjen e nevojshme, dijet apo aftsit e nevojshme pr ndrveprim dhe rikthim
t suksesshm n komunitetin ku ato jetojn. Grat ndihmohen pr tu njohur me
tregun e puns, institucionet e ndryshme pr punsim dhe shrbime t tjera sociale.
Gjat periudhs janar-gusht 2011 n kt program kan marr pjes 50 gra.

Nga nj analiz e trajtimit q u bhet grave n kto institucione, arrijm n gjetjet

kryesore t paraqitura m posht:

301
T dhnat zyrtare pr programet e trajtimit jan marr gjat muajve gusht-shtator 2011 nga personeli
i institucioneve penale dhe nga intervistat me grat e dnuara.
302
Terapia okupacionale sht trajtimi i individualizuar i pacientve me probleme t ndryshme t
shndetit mendor ose me paaftsi t caktuara fizike pr t zhvilluar, pr t fituar apo pr t mbajtur nj
stil jetese t prditshm si edhe pr t fituar aftsi pune t caktuara.
~ 138 ~
Gjetja nr. 1: Ndrtesat n t cilat mbahen grat e dnuara nuk prputhen me nevojat
e tyre. Mungesa e regjimeve t larmishme q ofrojn nivele t ndryshme sigurie e
bjn t vshtir jetn e grave n kto institucione.

Ndrtesat e t dyja institucioneve jan tejet t amortizuara dhe aspak t prshtatshme

pr mbajtjen e grave. Q t dyja institucionet jan prshtatur pr akomodimin e grave.
Ato akomodojn edhe burra t rritur, si n rastin e IEVP-s Ali Demi, ndrsa n
IP-n Jordan Misja, prve grave, akomodohen edhe t mitur t paraburgosur, ka
edhe regjime t siguris s lart t burrave t paraburgosur. Grat q kan qndruar te
t dyja institucionet, theksojn se regjimet e mbyllura t siguris s lart te IP Jordan
Misja nuk japin mundsi pr nj jet m fleksibl pr grat, ndrkoh q vlersojn
jetn pothuajse jasht dhomave t fjetjes q realizohet tek IEVP Ali Demi,
pavarsisht se edhe kjo ndrtes ka shum probleme infrastrukturore. Mungesa e
burgjeve t ndrtuara enkas pr grat e dnuara si edhe e regjimeve t mbyllura,
gjysm t hapura303 dhe t hapura nuk lejon t krijohen kushtet pr rikthimin sa m t
suksesshm t grave n komunitet pas lirimit t tyre.

Gjetja nr. 2: Vlersimi i nevojave dhe i rreziqeve i grave t dnuara q prdoren n

institucionet penale nuk u prgjigjen specifikave t grave.

Vlersimi i rreziqeve/nevojave dhe trajtimi i faktorve t rrezikut jan detyra

thelbsore pr institucionet e mbyllura penale, ashtu si jan edhe pr institucionet e
tjera publike, si shrbimi publik shndetsor dhe institucionet e shndetit mendor. N
gjith botn institucionet penale n veanti kan nj praktik standarde me t ciln
vlersojn rrezikun e riprsritjes s krimit dhe, mbi bazn e ktyre t dhnave, kto
institucione caktojn nivelin e siguris s burgimit. Vendimi pr vendosjen e t
dnuarit n nj nivel sigurie t caktuar lidhet, gjithashtu, edhe me programet dhe
metodat e terapis dhe t rehabilitimit t personit n fjal, pasi theksi vihet te
rehabilitimi dhe ulja e rrezikut pr riprtritje t krimit dhe baza sht sjellja e
personit t dnuar me heqje lirie304.

Nse n shum vende t Europs vlersimin e rrezikut dhe t nevojave dhe

klasifikimin e t dnuarve n nivelin e caktuar t siguris e bjn autoritetet e
burgjeve, ndrsa n vendin ton vendosjen e nivelit t siguris pr personin e dnuar e
ka kompetenc gjykata e rrethit gjyqsor prkats. Praktika e mir europiane e
sistemit t burgjeve tregon se ka instrumente t hartuara posarisht pr t vlersuar
rrezikun dhe nevojat e personave t dnuar me heqje lirie, ndrsa n praktikn e
burgjeve shqiptare ekziston nj raport standard pranimi pr t gjith personat e
paraburgosur dhe ata t dnuar, i cili filloi t zbatohej nga viti 2009 dhe sht
prmirsuar.

Ky raport pranimi prmban t dhnat personale t prgjithshme: rrethanat familjare,

llojin e marrdhnieve t ndrtuara me familjart, nivelin social-kulturor t familjes,

303
Nse sistemi shqiptar i burgjeve do t kishte burgje/regjime gjysm t hapura dhe t hapura, do tu
krijohej mundsia grave q n periudhn e fundit t vuajtjes s dnimit t kishin t drejt t shkonin
pran familjes nj her n muaj pr fundjav n rastin e regjimeve gjysm t hapura dhe t ato t
hapura do fundjav grat mund t shkojn pran familjeve t tyre.
304
Van Voorhis, P.: Klasifikimi i grave t dnuara Qasje t ndjeshme ndaj gjinis pr vlersimin e
riskut/nevojave, USA Universiteti i Cincinatit, 2005, f. 1.
~ 139 ~
nse i dnuari pret vizitor nga familjart apo jo; t dhnat shndetsore, prfshir
ktu rregullimet psikologjike dhe fizike; t dhnat pr personalitetin, prfshir
ktu ekuilibrin personal, vetvlersimin dhe konceptin pr veten, gjendjen
psiko-emocionale, shkalln e agresivitetit etj.; historin kriminale, prfshir llojin e
veprs, prvojat e mparshme kriminale, konfliktet e mundshme me personat e tjer
dhe llojin e konfliktit; aktivitetet e ndryshme t programit ditor, si aktivitete
sportive-kulturore, kurset profesionale, llojin e puns, programet arsimore; shrbimin
e provs, i cili prfshin kontaktet me Shrbimin e Provs dhe OJF-t dhe prfundon
me vlersimin e specialistit, prfshir nevojat e evidentuara dhe propozimet pr
ndrhyrje. Raporti i pranimit plotsohet nga punonjsi social dhe ky bhet pjes e
dosjes psiko-sociale q ndjek personin e paraburgosur edhe n burg, nse ai
transferohet atje. Ky raport pranimi shrben pr dy arsye kryesore: e para, pr t
vendosur dhomn dhe sektorin ku do t jetoj personi i paraburgosur ose i dnuar dhe,
e dyta, pr t ndrtuar planin e dnimit, prfshir programet e trajtimit individual.
Raporti sht prmirsuar n dritn e parimeve ndrkombtare dhe praktikave t mira
kryesisht t ardhura nga sistemi i burgjeve holandeze.

N shum vende t Europs dhe bots nj numr i konsiderueshm i raporteve t

vlersimit jan krijuar fillimisht pr burrat dhe ato jan aplikuar edhe kundrejt
popullats s grave n burgje, pa vlersuar s pari nse ato jan t prshtatshme edhe
pr grat305. Jan br studime pr prshtatshmrin e praktikave t klasifikimit t
prdorura pr grat e dnuara n sisteme t ndryshme burgjesh306.

Studimet e kryera kan arritur n prfundime t tilla, si:

Shum politikbrs ndajn mendimin se grat e dnuara jan m pak t
rrezikshme se burrat e dnuar.
Grat kan nevoja t ndryshme nga burrat, por kto nevoja rrallher
merren parasysh n sistemin e vlersimit t prdorur nga institucionet
penale.
Sistemet e klasifikimit t t dnuarve n regjime t sigurive t ndryshme i
vendosin zakonisht grat n regjime sigurie m t lart se duhet pr grat e
dnuara.
Rrall vlersohen raportet e vlersimit te grat e dnuara.
Kto studime kan evidentuar se instrumentet e vlersimit t matjes s rrezikut dhe
nevojave pr grat duhet t mbshtetin m mir hartimin e programeve t ndjeshme
gjinore n mnyr q grat e dnuara pr vepra penale jo t rnda t kalojn m leht
nga nj shkall sigurie n tjetrn307.

Megjithat, ka studime t cilat kan prmirsuar dhe prshtatur mekanizmat e

klasifikimit dhe vlersimit sipas nevojave specifike t grave t dnuara n vendet e
ndryshme n Europ dhe SHBA. Kta mekanizma prdoren pr ti klasifikuar grat n
nivelin e prshtatshm t siguris brenda institucioneve penale si edhe pr t
prllogaritur nivelin e rrezikshmris n komunitetet ku ato jetojn ose do t rikthehen.

305
Bloom, B.; Owen, B., & Convington, S.: Grat e dnuara dhe efektet gjinore t politikave publike.
Rishikim i puns krkimore t politikave, 21, 2004, f. 31-48.
306
Van Voorhis, P. & Presser, L.: Klasifikimi i grave t dnuara: Nj vlersim kombtar i politikave
aktuale, Uashington, DC, Instituti Kombtar i Korrektimeve, 2001.
307
Po aty, f. 4.
~ 140 ~
Sistemi i vlersimit dhe i klasifikimit bazohet te karakteristikat individuale t s
dnuars. Variabla t ndryshm prdoren pr t br nj vlersim t plot t grave t
dnuara, si:
historiku kriminal,
arsimimi,
gjendja financiare/punsimi,
konfliktet familjare,
konflikte t tjera me t njohur/miq,
siguria e banimit,
historiku pr sjelljet antisociale,
historit me drogat/alkoolin,
substancat narkotike/alkooli q konsumohet aktualisht,
historiku i gjendjes psiko-sociale/problemet e mundshme t rregullimeve
mendore,
gjendja aktuale e nivelit t depresionit,
psikozat aktuale,
qndrimet aktuale antisociale,
zemrimi,
abuzimet q n fmijri,
dhuna e prjetuar si e rritur.
Kta variabla nxjerrin n pah dhe vlersojn m vete ant e forta ose t dobta, si:
nivelin arsimor; mbshtetjen familjare; mbshtetjen te rrethi i miqve dhe t afrmve;
vlersimin q i bjn grat e dnuara vetes dhe vlersimin e efikasitetit t tyre; nivelin
e stresit tek ato; abuzimet e prjetuara n fmijri; abuzimet fizike n mosh madhore;
traumat emocionale t prjetuara n mosh t rritur; ngacmimet seksuale n mosh t
rritur; mosfunksionimin n vendosjen e marrdhnieve me t tjert. Kta variabla
vlersohen me nj sistem pikzimi t shkalls s vlersimit t prcaktuar pr secilin
variabl308.

Vlen t theksohet se kta variabla prdoren pr tri faza t ndryshme t vlersimit dhe
t klasifikimit t personave t dnuar me heqje lirie n sistemin e drejtsis penale, si
nga: shrbimi i provs, kur personat me vendim gjyqsor vihen n mbikqyrjen e ktij
shrbimi pr zbatimin e masave alternative t dnimit; institucionet penale, kur
personat e dnuar me heqje lirie jan dnuar me masn e dnimit me burgim dhe, e
fundit, autoritetet prkatse t gjyqsorit apo t burgjeve, kur personat e dnuar
prfitojn lirim me kusht.

Studimet bashkkohore n kt fush theksojn se n sisteme penale t vogla,

mungesa e mjediseve infrastrukturore pr grat e bn t pamundur prdorimin e plot
t ktyre instrumenteve t vlersimit dhe t klasifikimit. Morash dhe Bynum (1999,
f. 18) thon se shtetet t cilat kan vetm nj mjedis/ndrtes pr grat e dnuara, e
kan t vshtir t menaxhojn grat t prshtatura me nivele t ndryshme sigurie dhe
njkohsisht tu prgjigjen nevojave t tyre, si moshimi, problemet mendore, dnimet
e gjata, nevojat e tjera shndetsore.

308
Bloom, B.; Owen, B.; Convington, S.; Raeder, M.: Strategjit e ndjeshme ndaj gjinis: Pun krkimore
dhe parimet drejtuese pr grat e dnuara, 2002, f. 28-30.
~ 141 ~
E njjta gj mund t thuhet edhe pr rastin e grave t dnuara t cilat kur
paraburgosen dhe deri sa marrin nj vendim t forms s prer nga gjykata prkatse,
qndrojn n institucionin e paraburgimit Jordan Misja i cili sht nj institucion i
siguris s lart dhe ku, prve grave, akomodon edhe burrat e paraburgosur pr vepra
t rnda penale dhe t miturit e paraburgosur.

Pr m tepr, instrumentet e klasifikimit tentojn ti japin shum rndsi veprs

penale t kryer, si treguesin kryesor t rrezikshmris t grave, por, ndrkoh,
studimet krkimore tregojn se lloji i veprs penale t grave ka pak lidhje me
prshtatjen e gruas n burg dhe klasifikimi i grave, bazuar kryesisht te lloji i veprs
penale, nuk garanton nj rikthim t suksesshm t grave n shoqri pas lirimit309. M
shum se faktort kriminogjen, rreziqet e grave pr tiu kthyer rrugs s krimit jan
t lidhura me mungesn e programeve dhe t instrumenteve mbshtetse q do ti
ndihmonin ato pr tu riintegruar me sukses n komunitetin ku jetojn.

Pr t prfunduar kt pjes t analizs, sugjeroj q sistemi i burgjeve shqiptare, n

hartimin e instrumenteve t vlersimit dhe t klasifikimit t tyre n nivele t ndryshme
t siguris, t ket parasysh nevojat specifike t grave t dnuara. Raporte t tilla
vlersimi do t nxjerrin n pah nevojn pr programe q adresojn nevojat e grave t
dnuara me qllim rehabilitimin e tyre sa koh qndrojn n institucionet penale,
programe mbshtetse t cilat do ti ndihmojn ato t kthehen me sukses n shoqri
pas lirimit dhe ktu faktort m kryesor jan roli i tyre si prindr dhe lidhjet me
familjen. E fundit, instrumentet e vlersimit, t ndjeshme ndaj kushteve dhe nevojave
specifike t grave, do t ndihmojn organet e sistemit gjyqsor dhe t shrbimit t
provs t mbajn jasht institucioneve penale sa m shum gra t jet e mundur duke i
mbshtetur dhe duke i mbikqyrur ato me programe rehabilituese dhe mbshtetse pr
t mundsuar jetesn e tyre n komunitet.

Studiues t fushs inkurajojn se, nse kto instrumente t vlersimit dhe klasifikimit
kan parasysh grat, ather vmendja do t prqendrohet te faktort q jan shum t
rndsishm pr riintegrimin e grave t dnuara, si: fmijt e tyre, marrdhniet e tyre
me t tjert, abuzimet e prjetuara, problemet e shndetit apo ato t rregullimeve
mendore, aftsit pr pun310. Duke pasur parasysh kt gjetje, sugjeroj se ka nevoj
t vlersohen gjith instrumentet e vlersimit dhe t klasifikimit t grave n konflikt
me ligjin t prdorura nga organe t ndryshme t sistemit t drejtsis penale.

Gjetja nr. 3: Shumica e grave q kan kryer vepra penale t dhunshme, jan viktim e
nj dhune fizike/psikologjike t vazhdueshme ndaj tyre dhe shpeshher edhe ndaj
fmijve t tyre dhe se problemet traumatike/psikologjike dhe rregullime t ndryshme
mendore q kto gra kan prjetuar edhe prpara burgosjes, kan qen t paadresuara.

Pothuajse gjysma e grave t dnuara kan kryer krimin e vrasjes, n t shumtn e

rasteve t ish-bashkshortve t tyre ose t familjarit q i kan dhunuar sistematikisht
ato. Nga prvojat jetsore t tyre del n pah se kto gra kan jetuar n nj rreth vicioz
t dhuns n familje. Faktort q i kan frenuar t dalin nga ky rreth vicioz, kan qen
dshira pr t mos prishur familjet e tyre pr hir t fmijve dhe n pothuajse t gjitha
309
Shaw, M. dhe Dubois, Sh.: T kuptojm dhunn e grave: nj rishikim i literaturs, 1995.
310
Van Voorhis, P. & Presser, L.: Klasifikimi i grave t dnuara: Nj vlersim kombtar i politikave
aktuale, Uashington, DC, Instituti Kombtar i Korrektimeve, 2001, f. 24.
~ 142 ~
rastet varsia ekonomike nga bashkshorti. Shumica e ktyre grave kan prjetuar
rregullime postraumatike ose probleme t shndetit mendor. N institucionet e
lartprmendura ekzistojn veprimtari t tilla, si terapi individuale, ndihm psikologjike
etj., megjithat nuk ekzistojn shrbime t vazhdueshme t trajtimit t pasojave t
traumave t shkaktuara nga dhuna sistematike fizike e prjetuar nga kto gra. Teoria e
ndjeshme ndaj gjinis thekson se adresimi i shkaqeve t traumave t prjetuara nga
grat e dhunuara n familje merr rndsi parsore n prgatitjen e t dnuarave pr
lirim dhe rehabilitimin e tyre311.

Gjetja nr. 4: Shumica e grave t dnuara kan fmij n prgjegjsin e tyre.

Burgosja e nnave sht shum m e ndryshme se burgosja e baballarve dhe ndikimi
i burgosjes s nnave te fmijt sht shum her m i madh.

Intervistimi nxori n pah se 63% e grave t dnuara jan nna me fmij dhe 33%
kryefamiljare me fmij n kujdesin e tyre. Shumica prej tyre i kan fmijt e mitur.
Personeli i institucioneve theksoi se grat shqetsohen m shum pr fmijt e tyre
sesa pr vete gjat burgosjes dhe se kjo dukuri nuk vihet re te burrat e dnuar. Gjat
intervistimit, pothuajse t gjitha grat nna shprehn shqetsimin se, me dnimin e
tyre me burg, fmijt vuajn n mnyra t ndryshme dhe t konsiderueshme pasojat e
burgosjes s tyre. Shumica prej tyre ua fshehin t vegjlve t tyre t vrtetn, nuk u
thon se jan n burg; nj pjes e fmijve t tyre ln shkolln ose prkeqsojn
performancn e tyre dhe/ose prballen me stigmn/talljet e bashkmoshatarve se
nna e tyre sht n burg e, n disa raste, diskriminohen edhe nga msuesit e tyre.
Sipas informacionit t personelit t institucioneve, grat e dnuara vizitohen m rrall
se burrat e dnuar pr arsyet q jan sjell m lart n kt punim.

Gjetja nr. 5: Grat q marrin pjes n veprimtarit e ofruara nga institucionet, kan
mendim shum pozitiv pr to. Kur grat marrin pjes aktivisht n kto programe,
prfitimet jan jo vetm pr grat, por edhe pr personelin n institucion. Megjithat,
ka gra t cilat, pr arsye t ndryshme, mbeten jasht adresimit prmes veprimtarive t
ndryshme.

Pothuajse t gjitha grat e intervistuara marrin pjes n veprimtarit q ofrojn

institucionet duke vlersuar se ato u japin nj struktur dits s tyre dhe i mbajn t
angazhuara, fitojn aftsi profesionale t reja q do tu duhen kur t dalin jasht
burgut. Personeli shtoi se veprimtarit e larmishme krijojn nj klim t shndetshme
mes tyre dhe t dnuarave si edhe mes vet t dnuarave. Pr m tepr, grat q
marrin pjes n programe t ndryshme trajtimi, kan sjellje t pranueshme sociale312.

Megjithat, pothuajse t gjitha grat me dnime t shkurtra pohuan se nuk u ofrohet

mundsi punsimi. Kjo pr arsye se numri i vendeve t puns vjen i prcaktuar nga
Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve (DPB) dhe duhet respektuar nga institucionet
vendore dhe ky numr n asnj rast nuk sht i barabart me numrin e prgjithshm t

311
Departamenti i Komisionit t Korrektimeve pr shtjet e Grave dhe zyra e politikave pr to:
Thyerja e rrethit, rindrtimi i jetve analiza gjinore e programeve dhe shrbimeve pr grat e dnuara
me heqje lirie n qarkun e Santa Klars, Santa Klara, 2008, f. 24.
312
Bloom, B.; Owen, B. dhe Covington, S.: Strategjit e ndjeshme gjinore: krkime, praktika dhe
drejtim, parimet pr grat e dnuara me heqje lirie, Uashington, DC, Departamenti i Drejtsis, Instituti
Kombtar i Korrektimeve, 2003.
~ 143 ~
t dnuarave n institucione. Nga 66 gra t dnuara n IEVP Ali Demi vetm 31 gra
jan t punsuara, pasi ky sht numri maksimal i organiks s miratuar t punsimit.
Ndrkoh, n IP Jordan Misja situata sht edhe m problematike, pasi vetm 9 gra
jan t punsuara, nga 29 gra q jan gjithsej. Duke marr shkas nga fakti q grat
qndrojn n IP Jordan Misja mesatarisht 18 muaj, n pritje t vendimit t forms s
prer t gjykats, merr rndsi larmia e veprimtarive, prfshir ktu punsimin dhe
kurset profesionale q duhet tu ofrohen grave n kt faz.

Nga shqetsimet q shprehn n intervista grat nna pr takimet e rralla me fmijt e

tyre, u krkua q institucionet t mundsonin programe t vazhdueshme n fokus t t
cilit t jen nnat me fmij. Programi prindrimi n distanc, i ofruar nga IEVP
Ali Demi vlersohet, por grat theksuan se sht i pamjaftueshm, pasi aty
prfshihen nj numr i kufizuar nnash t dnuara, ndrsa n IP Jordan Misja nj
program i till mungon.

Gjetja nr.6: Grat me probleme t ndryshme mendore frekuentojn programet dhe

shrbimet e ofruara n sektorin e kujdesit t veant. Kjo nism pilot pr gjith
burgjet shqiptare vlersohet pozitivisht nga personeli si edhe nga vet grat e
dnuara.

Q prej vitit 2010 IEVP Ali Demi ka hapur mjedise t veuara ku trajtohen n
mnyr t diferencuar grat me probleme t ndryshme mendore me nj personel t
trajnuar paraprakisht pr trajtimin dhe programet q duhet t zbatohen n kt
sektor313. Programi i ktij sektori sht i ndryshm nga ai i sektorve t tjer.
Veprimtarit mbizotruese jan veprimtari t terapis okupacionale, trajtim individual
psikologjik, pun n grup me punonjs social, trajtim mjeksor n prputhje me
nevojat e tyre, nj politik e masave disiplinore krejt e ndryshme nga ajo e zbatuar n
sektort e tjer etj.314.

N kt sektor trajtohen 7 gra me probleme t ndryshme mendore. Prfitimet e ktij

sektori jan pr vet grat me probleme mendore, por edhe pr gjith institucionin,
pasi grupimi i tyre n mjedise t veanta dhe trajtimi i diferencuar shmang problemet
q lindin zakonisht kur kto gra akomodohen me grat e tjera pa probleme mendore.
Edhe personeli i institucionit e vlerson maksimalisht kt nism, pasi edhe pr ta
ekzistenca e ktij sektori kontribuon n nj menaxhim m t mir t ktyre grave.

Gjetja nr. 7: Grat e dnuara kan nevoj pr nj qasje gjithprfshirse pr

prgatitjen e tyre pr lirim dhe pr periudhn e rikthimit t tyre n komunitet.

Megjithse n IEVP Ali Demi bhet nj pun e mir pr prgatitjen e t dnuarave pr

lirim, shumica e grave t intervistuara mendojn se jan ende t paorientuara n fazn e
prgatitjes pr lirim. N IP Jordan Misja ky program nuk ofrohet fare, megjithse nga t
dhnat e institucionit vetm 30% e grave t paraburgosura shkojn n burg pr periudhn
janar-gusht 2011, pra nj pjes e konsiderueshme i kthehet shoqris.

313
Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimeve dhe t ekzekutimeve t vendimeve penale,
Tiran, 2010, f. 41.
314
Prvoja e mir e sistemit t burgjeve holandeze u soll n sistemin e burgjeve shqiptare nprmjet
ekspertve t burgjeve holandeze dhe ekspertve t KShH-s.
~ 144 ~
Shum prej grave t intervistuara theksuan se kan munges t theksuar informacioni
ligjor pr shtjet komplekse ligjore q i presin pas lirimit, prfshir edhe shtjet e
kujdestaris prindrore t fmijve etj. Ato pohuan se pak ndihm ligjore marrin nga
institucioni dhe nga ndonj OJF pr kto procese ligjore me t cilat po ose do t
prballen. Ato theksuan se programe t ndihms ligjore do t ishin nj ndihm pr to.

Mbshtetja individuale psikologjike duhet t intensifikohet pr do grua q prgatitet

pr lirim, pr shtje t tilla, si: sjellja q lidhet me veprat penale t kryera prej tyre,
pasojat e sjella nga dhuna n familje, pasojat q ka sjell ndarja nga familja dhe
sidomos nga fmijt. Kto jan shtje shum t rndsishme t cilat duhen prfshir
n programin individual t ndihms psikologjike veanrisht pr prgatitjen e grave
pr tu rikthyer n jetn e tyre jasht burgut.

Krahas ktyre temave, me shum interes jan edhe shtje t tilla, si pr shembull, si
duhet t prballen me sukses grat me ankthin, frikn e kthimit n jetn e tyre jasht
burgut dhe ndihma q duhet tu jepet q ato t identifikojn projekte pozitive pr t
rifilluar jetn e tyre pas lirimit nga burgu etj. Ndihma psikologjike individuale, si
pjes e planit t tyre pr lirim, pr t tilla shtje merr rndsi t jashtzakonshme. N
institucionet penale shqiptare ku mbahen grat e paraburgosura dhe ato t dnuara pak
punohet n rrafshin psikologjik individual pr shum arsye, por kryesisht pr faktin se
psikologt e institucioneve mbingarkohen me detyra t tjera t nj punonjsi t
zakonshm t kujdesit social dhe kjo nuk krijon hapsira pr dhnien e ksaj ndihme
profesionale psikologjike n intensitetin e duhur dhe pr shtjet q shqetsojn grat
q prgatiten ti kthehen jets jasht burgut.

Megjithse ka prpjekje pozitive pr tu dhn ndihm grave n prgatitjen e tyre pr

lirim nga punonjsit social n burgjet shqiptare, ende pak realizohet n programet
ekzistuese pr shtje konkrete me interes, si: prgatitje pr intervista pune, prgatitje
pr aplikim pr shrbime sociale, pr t hartuar krkes pr banes sociale, pr t
prfituar nga shrbimet falas t ofruara nga organet e qeverisjes vendore, qendrat
rezidenciale sociale dhe OJF-t etj. Ndihma e dhn nga punonjsit social gjat
prgatitjes s grave pr lirim mbetet ende n planin e prgjithshm dhe nuk fokusohet
ende n projekte konkrete individuale pr seciln grua q planifikon ti kthehet s
shpejti shoqris.

Nga intervistat me grat, me personelin dhe me aktor t prfshir n dhnie

shrbimesh n burgje u theksua se nuk ka asnj lloj programi t bashkpunimit
institucional mes institucioneve penale dhe organeve t qeverisjes vendore, shrbimit
t provs, policis, OJF-ve q ofrojn shrbime etj., bashkpunim i cili duhet t filloj
qysh n burg e t vazhdoj me kthimin e grave t dnuara n komunitet. Deri tani
prgatitja pr lirim realizohet kryesisht nga administrata e burgjeve 315, si prmendet
edhe m lart, kryesisht nga punonjsit social, ndrkoh q t gjith aktort duhet t
ndrgjegjsohen q kjo sht detyr institucionale e prbashkt pr realizimin e
kthimit dhe t riintegrimit t suksesshm t grave ish-t dnuara n komunitet.

315
Sipas t dhnave zyrtare n IEVP-n Ali Demi ka nj OJF q ka ofruar ndihmn e saj 4 vitet e
fundit pr t ndihmuar grat pas lirimit. IEVP Ali Demi nuk ka bashkpunim me institucione apo
organizata t tjera q ofrojn ndihm pr grat e dnuara pas lirimit. Nga programi i ofruar nga kjo OJF
jan ndihmuar 11 t dnuara dhe aktualisht jan t punsuara dhe konsiderohen si raste t suksesshme
5 ish-t dnuara, 4 n Tiran dhe 1 n Fush- Kruj.
~ 145 ~
Sipas informacioneve zyrtare t shrbimit t provs316, ky i fundit ka lidhur 203
memorandume bashkpunimi me organet e qeverisjes vendore dhe konkretisht me 8
kshilla qarqesh, 56 bashki dhe 139 komuna n gjith Republikn e Shqipris.
Qllimi i ktyre marrveshjeve me njsit e qeverisjes vendore sht:
t sigurojn pun pr personat me banim n komunitetin e tyre, pr t cilt
gjykata ka dhn si mas alternative punn me interes publik;
t mbshtetin t dnuarit me dnime t tjera alternative pr t cilt organet e
qeverisjes vendore jan drejtprdrejt t interesuara ti ri-integrojn n
komunitet si edhe t garantojn sigurin publike t komunitetit.
Duke pasur parasysh sa m sipr, del qart se mungon bashkpunimi mes shrbimit t
provs, organeve t qeverisjes vendore dhe burgjeve pr t dnuarit/at t cilt
prgatiten ti kthehen komunitetit.

Me pak fjal, programet e trajnimit dhe kshillimit n kuadr t prgatitjes s grave

pr lirim, n t shumtn e rasteve jan t pamjaftueshme, t pakoordinuara dhe jo t
individualizuara mjaftueshm. Them t pamjaftueshme, pasi nuk ka nj standard n
institucionin e paraburgimit dhe t burgut. Programet e prgatitjes pr lirim nuk
ofrohen q n momentin q grat futen n institucionet penale dhe n vazhdimsi dhe
gama e masave dhe ndrhyrjeve aktuale t ktyre programeve sht ende e ngusht,
duke u fokusuar kryesisht vetm te disa aspekte t msimit t aftsive, si kurse
profesionale dhe puna n burg, si edhe aftsit pr krkim t nj pune.

Prpjekjet pr realizimin me sukses t ktyre programeve mbeten t pakoordinuara me

aktor t tjer t drejtsis penale dhe organeve t tjera t qeverisjes vendore dhe
OJF-t q japin shrbime t ndryshme. Nuk ka bashkpunim t koordinuar jo vetm
n rrafshin praktik, por q n fazn e konceptimit/hartimit t programit t prgatitjes
pr lirim, duke e ln kt faz pa prcaktuar nj grup aktorsh prgjegjs pr kt
program trajtimi dhe kshillimi. Pr rrjedhoj, edhe nse ka ndonj bashkpunim mes
burgut dhe ndonj OJF-je q jep shrbime t caktuara pr t ndihmuar dhe pr t
mbshtetur grat q i kthehen shoqris pas kryerjes s dnimit, asnj grua nuk ka
gjasa ti ofrohet nj ndihm gjithprfshirse dhe e individualizuar e gjith aktorve
shtetror dhe joshtetror pr t br plane konkrete pr prgatitjen e grave pr lirim.

Dhe, s fundi, sistemi i burgjeve shqiptare duhet t prllogarit kosto buxheti dhe
personel t mjaftueshm dhe t specializuar q n mnyr t vazhdueshme dhe t
qndrueshme t ofroj shrbime dhe mbshtetje konkrete n zbatimin e programeve
pr prgatitje pr lirim pr gjith personat e dnuar me heqje lirie dhe n veanti pr
grupet specifike, si grat dhe t miturit.

5.5 Sugjerime pr ndrhyrje konkrete pr prmirsimin e programeve

t trajtimit dhe t shrbimeve pr grat e dnuara

Pr seciln nga gjetjet e msiprme, m posht paraqitet n list e propozuar

ndrhyrjesh q do t ojn n prmirsime t ndjeshme t shrbimeve dhe programeve
pr grat n institucionet penale, por edhe pas lirimit t tyre:
316
Sipas nj informacioni t prcjell me e-mail nga z. Erjon Ruka, inspektor n drejtorin e inspektimeve
dhe shrbimeve komunitare n Shrbimin e Provs, dt. 20 shtator 2012.
~ 146 ~
 Gjetjet
1: Ndrtesat n t cilat mbahen grat e
dnuara nuk prputhen me nevojat e
tyre. Mungesa e regjimeve t
larmishme q ofrojn nivele t
ndryshme sigurie e bjn t vshtir
jetn e grave n kto institucione.
2: Vlersimi i nevojave dhe i rreziqeve i
grave t dnuara q prdoren n
institucionet penale nuk u prgjigjen
specifikave t grave.
3: Shumica e grave q kan kryer vepra
penale t dhunshme jan viktim e nj
dhune fizike/psikologjike t n familje t ushtruar ndaj grave nprmjet ngritjes
vazhdueshme ndaj tyre dhe shpeshher
edhe ndaj fmijve t tyre dhe se
problemet traumatike/psikologjike dhe
rregullime t ndryshme mendore q
kan prjetuar kto gra edhe prpara
burgosjes, kan qen t paadresuara.
Ndrhyrjet e propozuara
Grupi i puns i ngritur pr projektin e ndrtimit t
institucionit t ardhshm pr grat t marr parasysh
nevojat specifike t grave n ndrtimin e mjediseve
t prshtatshme me regjime t ndryshme
paraburgimi, t burgimit t mbyllur, gjysm t hapur
dhe t hapur n nj institucion.
Sistemi i burgjeve shqiptare duhet t mbaj parasysh
nevojat specifike t grave t dnuara n hartimin e
instrumenteve t vlersimit dhe klasifikimit t tyre n
nivele t ndryshme t siguris. Raporte t tilla
vlersimi do t nxjerrin n pah nevojn pr programe
q adresojn nevojat e grave t dnuara me qllim
rehabilitimin e tyre sa koh qndrojn n
institucionet penale, programe mbshtetse t cilat do
ti ndihmojn ato t kthehen me sukses n shoqri
pas lirimit dhe ktu faktort m kryesor jan roli i
tyre si prindr dhe lidhjet me familjen.
Instrumentet e vlersimit, t ndjeshme ndaj kushteve
dhe nevojave specifike t grave, do t ndihmojn
organet e sistemit gjyqsor dhe t Shrbimit t
Provs q t mbajn jasht institucioneve penale sa
m shum gra t jet e mundur duke i mbshtetur dhe
mbikqyrur ato me programe rehabilituese dhe
mbshtetse pr t mundsuar jetesn e tyre n
komunitet.
Administrata e institucioneve t siguroj shrbime
t specializuara pr adresimin e pasojave t dhuns
s nj rrjeti aktorsh q ofrojn shrbime n kt
fush
Hartimi i nj programi specifik dhe zbatimi i tij me
rregullsi dhe n vazhdimsi me grat viktim e
dhuns nga psikologu i institucioneve prkatse
DPB-ja duhet t rishikoj mnyrn si prdoren
psikologt n praktikn e prditshme n institucionet
penale. Ata duhet t lirohen nga ngarkesat rutin
t punonjsve t zakonshm t kujdesit social dhe t
fokusohen vetm me rastet individuale t personave
t dnuar me heqje lirie t cilt kan nevoja specifike
pr tu trajtuar n mnyr t individualizuar nga
psikologu i institucionit.
Hartimi dhe zbatimi i nj trajnimi specifik me
elementt e teoris s ndjeshme ndaj gjinis ku i
gjith personeli q punon me grat t trajnohet nga
qendra e trajnimit t burgjeve n bashkpunim me
aktor t ndryshm t fushs.
DPB-ja dhe institucionet duhet t vendosin
bashkpunim institucional me Kshillin Shtetror t
Ndihms Juridike pr ti mundsuar ndihmn
juridike falas dhe efektive nga avokat t trajnuar pr
dhunn n familje si edhe me OJF-t q ofrojn
shrbim ligjor falas t specializuar n kt fush
~ 147 ~
 Gjetjet
4: Shumica e grave t dnuara kan
fmij n prgjegjsin e tyre. Burgosja
e nnave sht shum m e ndryshme se
burgosja e baballarve dhe impakti
sht shum her m i madh te fmijt
n rastin e nnave t dnuara.
5: Grat q marrin pjes n
veprimtarit e ofruara nga institucionet
kan mendim shum pozitiv pr to. Kur
grat marrin pjes aktivisht n kto
programe prfitimet jan jo vetm pr
grat, por edhe pr personelin n
institucion. Megjithat, ka gra t cilat
pr arsye t ndryshme mbeten jasht
adresimit prmes veprimtarive t
ndryshme.
6: Grat me probleme t ndryshme
mendore frekuentonin programet dhe
shrbimet e ofruara n sektorin e
kujdesit t veant. Kjo nism pilot pr
gjith burgjet shqiptare vlersohej
pozitivisht nga personeli si edhe nga
vet grat e dnuara.
7: Grat e dnuara kan nevoj pr nj
qasje gjithprfshirse pr prgatitjen e
tyre pr lirim dhe pr periudhn e
rikthimit t tyre n komunitet.
Ndrhyrjet e propozuara
Personeli t prgatit informacion baz ligjor pr t
drejtat q kan grat pr kujdestarin dhe shtje t
tjera q lidhen me fmijt e tyre
Bashkpunimi institucional q ekziston me
institucionet e shtpive t fmijs t mundsoj
marrjen e masave q fmijt t vendosen n
institucionet pran institucioneve penale t grave pr
mundsimin e takimeve t rregullta me nnat e
dnuara
Hartimi i broshurave miqsore pr fmijt me nnat
n burg do t kontribuoj n thyerjen e disa
koncepteve q fmijt kan pr nnat e tyre t
dnuara dhe do ti ndihmoj ata t prballojn
stigmn n shoqri dhe shkolla.
Bashkpunimi institucional mund t vendoset edhe
me shkollat dhe shrbimin psikologjik n to pr tu
ardhur n ndihm fmijve me nnat n burg.
DPB dhe Ministria e Financave duhet t marr
parasysh nevojat specifike t grave duke u dhn
atyre mundsi t barabarta pr punsim pavarsisht
kohzgjatjes s dnimit t tyre.
Programe trajtimi, si prindrimi n distanc, duhen
garantuar si n paraburgim edhe n burg pr nnat
me fmij. Nj bashkpunim konkret duhet t
krkohet nga administrata e burgjeve me OJF-t apo
organet e tjera vendore pr t mundsuar kt
program pr t gjitha nnat q kan nevoj.
Nisma t tilla pozitive duhen vazhduar dhe
konsoliduar edhe n t ardhmen n sistemin e
burgjeve, sidomos pr grat e dnuara t cilat, si e
trajtuam n punim, kan nevoj pr shrbime dhe
programe t diferencuara n prputhje me problemet
e tyre mendore.
Prllogaritja e burimeve t mjaftueshme njerzore,
financiare dhe logjistike do t garantonte
vazhdimsin e ksaj nisme.
Mbshtetja, orientimi i personelit n institucionet
penale me an t ekspertizs nga praktikat e mira
europiane n kt drejtim duhet t vazhdoj edhe n
t ardhmen, pasi kjo sht nj nism shum e re e
gjith sistemit t burgjeve.
Prgatitja pr lirim nuk duhet konsideruar si program
q duhet t nis vetm n muajt e fundit t dnimit t
grave n burg, por duhet filluar q n paraburgim
duke pasur parasysh se nj pjes e mir e grave
kthehen n shoqri pa shkuar n burg.
Duhet nj ndrgjegjsim i Shrbimit t Provs dhe i
disa organeve vendore pr t ndrtuar nj rrjet
institucional bashkpunimi pr prgjegjsin e
kthimit t t dnuarave n shoqri dhe mbikqyrjen e
tyre n fazn fillestare.
~ 148 ~
 Gjetjet Ndrhyrjet e propozuara
Programe konkrete bashkpunimi duhen vendosur
mes DPB-s, institucioneve penale dhe zyrave
vendore t punsimit, zyrave pran komunave dhe
bashkive q ofrojn shrbime sociale pr kategori t
cenueshme, policis ku do t kthehet e dnuara pas
lirimit dhe OJF-ve q ofrojn shrbime t ndryshme
Hartimi i paketave informuese pr t ndihmuar grat
pr rikthimin e tyre sa m t mir n komunitet
Eksplorim i mundsive q ofrohen pr ndihm t
shpejt ndaj grave q kan nevoja urgjente si strehim
ose ndonj mbshtetje fillestare financiare pr
fillimin e jets n komunitet.
DPB-ja duhet t prllogarit burime t mjaftueshme
njerzore, financiare dhe logjistike q do t
garantonin realizimin n mnyr gjithprfshirse
dhe t individualizuar t programeve pr lirim pr
grat e dnuara me heqje lirie.

5.6 Prfundime

Ndrkoh q vet burgimi sht nj mas ndshkuese, programet dhe shrbimet jan
nj mundsi tepr e rndsishme pr ndrhyrje t trajtimit efektiv n jett e grave dhe,
n kndvshtrimin afatgjat, jan faktor prcaktues n rikthimin e tyre t suksesshm
n shoqri. Si rezultat i puns krkimore pr kt punim rezulton se programet dhe
shrbimet nuk jan vetm n t mir t grave t dnuara, por edhe t jets dhe t
klims n institucion. Pr rrjedhoj, prfiton edhe vet personeli i institucionit. Kur
ndrhyhet me shrbime dhe programe q prputhen me nevojat e tyre specifike, t
dnuarat aftsohen n shum drejtime, mbshteten dhe rehabilitohen, por edhe klima e
t ndierit t sigurta dhe e siguris prmirsohet n institucion. Pr m tepr, me
realizimin e kthimit t suksesshm t grave t prgjegjshme q i binden ligjit n
shoqri, institucionet penale prmbushin misionin e tyre ndaj vet shoqris.

Bazuar mbi t dhnat empirike dhe prvojat e mira europiane, si dhe m gjer, theksoj
se programet dhe shrbimet q u prgjigjen nevojave t grave dhe q jan t ndjeshme
ndaj prkatsis s tyre gjinore, jan elsi i rehabilitimit t grave t dnuara dhe nj
garanci m shum pr kthimin e tyre t shndetshm pran familjes dhe komunitetit.

Sfidat kryesore n zbatimin e programeve dhe t shrbimeve t ndjeshme ndaj gjinis

jan jo vetm prpjekjet pr sigurimin e burimeve t mjaftueshme, por edhe garantimi
i nj mjedisi institucional q mbshtet rehabilitimin e grave. Mbetet me shum rndsi
trajnimi i vazhdueshm i personelit q punon me grat e dnuara n mnyr q t
prftojn aftsi n menaxhimin m efektiv t specifikave t tyre. Sugjeroj t
konsolidohet praktika e mir e vn re n institucionet penale shqiptare ku mbahen
grat e dnuara, q t vazhdoj t punoj nj personel i prbr me burra e gra, ku,
sigurisht, grat si punonjse dhe specialiste t burgjeve t mbizotrojn n numr dhe
funksione n regjimet e brendshme n institucionet/sektort ku akomodohen grat e
dnuara.

~ 149 ~
Dhe, e fundit, por aspak m e parndsishme, pr tu prballur me sfidn e
mirmenaxhimit t grave t dnuara dhe sidomos n prgatitjen e tyre pr rikthim t
suksesshm n shoqri duhet bashkpunimi institucional i institucioneve penale ku
mbahen grat e dnuara me shum aktor t tjer t zinxhirit t drejtsis penale.

~ 150 ~
6.1 shtjet e trajtuara n kt kapitull

N krert pararends jemi njohur me profilin e grave n konflikt me ligjin dhe jan
provuar hipotezat e hedhura n fillim t studimit pr prjashtimin social t grave dhe
vajzave prpara se ato t burgoseshin, gjat burgimit dhe m pas n prpjekjet pr
riintegrimin e tyre n shoqri. M tej, analiza sht prqendruar edhe te qmtimi i
legjislacionit, zbatimi i tij n praktik n sistemin e burgjeve dhe administrimi i
drejtsis penale nga gjith aktort e zinxhirit t drejtsis penale ku subjekt sht
gruaja n konflikt me ligjin, pr t par nga afr sa t ndjeshm nga pikpamja gjinore
jan gjith kta komponent. Profili i grave n konflikt me ligjin si edhe veorit e
tyre krkojn vmendje m t madhe nga gjith aktort e zinxhirit t drejtsis penale.
Ky kapitull sjell si sugjerime t gjitha aspektet e rndsishme t nj politike penale t
ndjeshme ndaj problemeve gjinore kur sht fjala pr gjith grat n konflikt me ligjin.

Vend i veant n analizn e ofruar u sht ln specifikave t historive t grave q

kan vrar bashkshortt e tyre abuzues. Intervistat me grat e paraburgosura dhe ato
t dnuara n burgjet shqiptare ofrojn nj kndvshtrim unik te jett e grave q
vrasin bashkshortt/partnert e tyre abuzues. Ajo q vihet re leht n kto intervista
sht frika, lodhja, stresi dhe heqja dor nga jett e tyre pr momente t caktuara t
jets s tyre.
Grat q kan sjell historit e tyre t dhembshme n kt studim, jan dshmi e gjall
e dshtimit t nj sr hallkave dhe organeve shtetrore t sistemit social q adresojn
aspekte t ndryshme t dhuns ndaj grave t ushtruar nga ish-bashkshortt/ partnert
e tyre. Shum prej grave t intervistuara n fillim t historive t tyre t abuzimit kan
tentuar tu drejtohen sistemeve t ndryshme sociale, si familjes s tyre dhe asaj t
abuzuesit t tyre, policis n komunitetin e tyre, specialistve t ndryshm t kujdesit
shndetsor, miqve dhe t afrmve t tjer etj. Pothuajse n t gjitha rastet, objekt i
ktij studimi, kto sisteme sociale nuk kan mundur t parandalojn at q do t
ndodhte m pas: vdekjen e dhunuesit, dnimin me burgim t gruas s dhunuar dhe
fmijt t mbetur pa prindr pran tyre pas ksaj ngjarjeje t dhembshme.

Shum nga grat e intervistuara theksuan se jan prpjekur ti shmangen dhuns, duke
u larguar te prindrit e tyre, duke krkuar ndihm te familjart e dhunuesit t tyre me
shpresn se ata mund t kishin ndikim te sjelljet e tij. Shpesh ato u kan krkuar
ndihm miqve dhe t afrmve t tjer, n ndonj rast i jan drejtuar policis ose
~ 151 ~
ndonj OJF-je q ofronte kshillime ndaj grave t dhunuara. Disa prej tyre kan
shkuar t mjekohen te shrbimet e ndryshme shndetsore pr plagt q i kan
shkaktuar veprimet e dhunuesve. Kto strategji mbijetese kan krkuar q grat t
jen t guximshme, t vendosura dhe krijuese. Fatkeqsisht, nga intervistat rezultojn
raste q tregojn se prpjekjet e tyre pr t mbijetuar dhe pr t dal nga situatat e
dhuns sistematike n familje pr ato vet, por shpeshher edhe pr fmijt e tyre,
kan rn vesh t shurdhr, kan hasur indiferenc, humbje shprese dhe, sht m e
rnda, n pandjeshmrin e strukturave t caktuara shtetrore pr t qen efektive dhe
proaktive n marrjen e masave t prshtatshme pr t parandaluar situatat e rnda si
rrjedhoj e dhuns n familje.

Pamundsia e sistemeve sociale pr ti ndihmuar n mnyr efektive kto gra, u ka

krijuar atyre bindjen se nuk kan asnj lloj zgjidhje t problemit t madh me jett e
tyre prve atij veprimi vdekjeprurs t ndrmarr ndaj dhunuesve t tyre ose
prndryshe, hert ose von, ato duhet t pranonin vdekjen e tyre dhe ose lndimin e
rnd t fmijve n kujdesin e tyre.

Duke mos marr parasysh vetm numrin aktual t grave t dhunuara q vrasin
dhunuesit e tyre, por edhe pasojat tepr t dmshme te fmijt, familjet e tyre dhe m
gjer, pasojat te e gjith shoqria, pyetja shtrohet: far mund t bhet pr t
zvogluar kt fenomen, pr t parandaluar dhunn sistematike fizike dhe
psikologjike q edhe gra t tjera mund ta prjetojn, pr t parandaluar dhunn dhe
traumn q mund t prjetojn fmij t tjer n situata t ngjashme si edhe pr t
parandaluar q jeta e ktyre grave t mos marr kthesn drejt burgut?

Megjithse gjat dhjetvjearit t fundit ka pasur zhvillime t qensishme dhe me

rndsi pr parandalimin dhe luftn e shpallur kundr fenomenit t dhuns n familje,
duke filluar nga kuadri ligjor q ka ardhur drejt prmirsimit dhe s bashku me t jan
ndrmarr reforma institucionale si edhe jan pasuruar shrbimet ndaj grave q jan
viktima t dhuns n familje, gjetjet e ktij studimi nxjerrin n pah nevojn pr
reforma t mtejshme n hartimin e politikave publike, ndryshimin e mendsive t
politikbrsve dhe sjelljeve profesionale t autoriteteve prkatse t pushtetit
ekzekutiv dhe atij gjyqsor.

6.2 Nj vshtrim i shkurtr i literaturs bashkkohore

pr sindromn e gruas s rrahur317

Ka rreth nj gjysm shekulli q vmendja n shum vende t bots sht prqendruar

te grupet n nevoj dhe ato t shtypura n nj mnyr ose tjetr me qllim q t
adresohen problemet n kuadr t nj reforme pr drejtsi sociale. N fillim t viteve
60 abuzimi ndaj fmijve filloi t njihej si problem social, sidomos nprmjet puns
s pediatrit dr. Henry Kempe (1962) dhe librit t tij Sindroma e fmijs s rrahur.
Me lindjen e lvizjes s gruas, dhuna n familje edhe ndaj grave do t njihej si
problem social.

317
N literaturn angleze ky term njihet si Battered Woman Syndrome t cilin n kt punim e kam
prshtatur me Sindroma e gruas s rrahur q prfshin trsin e simptomave t nj gruaje q ka
prjetuar rrahje sistematike, kanosje serioze, krcnime pr jetn e t tjera keqtrajtime dhe denigrime t
dinjitetit njerzor. (Shnim i autores.)
~ 152 ~
Lenor Uolker (Lenore Walker, 1979) themeloi at q sot njihet si fenomeni sindroma
e gruas s rrahur e cila prdoret si mjet pr t shpjeguar si dhe pse grat e rrahura
qndrojn n marrdhnie abuzive. Me kalimin e viteve puna krkimore e Uolkerit
dhe pasuesve t saj ka uar n zhvillime t mtejshme t qasjes teorike t fenomenit.
Kjo studiuese dhe t tjer kan identifikuar nj trsi karakteristikash psikologjike t
grave t abuzuara fizikisht dhe psikologjikisht. Uolkeri (1979, 1982) ka evidentuar se
grat e rrahura vijn nga t kaluara t ndryshme ekonomike dhe arsimore, megjithat,
zakonisht, ato jan t varura ekonomikisht nga burrat e tyre abuziv. Ato besojn se
burrat q i rrahin, mund edhe ti vrasin. Pr m tepr, sjelljet posesive dhe
kontrolluese t burrave t tyre abuzues i izolojn grat nga familjet dhe miqt e tyre.

Q t arrijm t kemi nj qasje pr politika t ndjeshme ndaj specifikave gjinore

fillimisht duhet t jemi t vetdijshm pr karakteristikat e grave t rrahura dhe t
dhunuara psikologjikisht. Pr disa nga karakteristikat e grave t dhunuara, Uolkeri
(1979, f. 31) thot: Gruaja e rrahur ka vetvlersim t ult, beson t gjitha mitet
rreth marrdhnieve t dhunshme mes burrit dhe gruas, sht tradicionale pr
familjen, beson fort tek uniteti i familjes dhe stereotipat e prshkruar t roleve tipike
gjinore, pranon prgjegjsit pr veprimet e ndrmarra nga dhunuesi, vuan nga faji,
megjithse e mohon terrorin dhe zemrimin q ajo ndien, paraqitet pasive prpara
bots, por ka fuqin t manipuloj rrethanat n t cilat ndodhet pr t parandaluar
prshkallzimin e dhuns dhe situatat q mund t shkaktojn vdekjen e saj, reagon si
rrjedhoj e nj stresi t rnd, me ankesa psiko-fiziologjike, prdor seksin pr t
vendosur marrdhniet intime, beson se asnj nuk sht i aft ta ndihmoj pr t
zgjidhur telashet e saj prve asaj vet.

Po cilat jan dy nga karakteristikat m t rndsishme t marrdhnies s dhunshme

me t cilin gruaja e dhunuar ka vendosur t jetoj? Duke u bazuar n literaturn e
konsultuar t fushs, por edhe n historit e treguara nga grat shqiptare t dnuara
pr vrasjen e burrave t tyre, dalin n pah dy karakteristika kryesore: modeli i
prsritjes s dhuns dhe ndjenja e t qenit e pafuqishme me t ciln gruaja e dhunuar
fillon dhe msohet318.

Gjat fazs s prsritjes s dhuns, ndrtohet tensioni mes burrit dhe gruas, pasi
ndodhin incidente t vogla dhune dhe gruaja sht tepr vigjilente q t mos
prshkallzohet dhuna. Gjat ksaj faze grat prjetojn trauma t vazhdueshme dhe
ndrkoh q zhvillojn paaftsi mendore n disa drejtime, ato zhvillojn dhe aftsin
t zbulojn rrezikun q i vjen nga dhunuesi319.

Faza e ndrtimit t tensionit pasohet nga faza e rrahjeve akute, gjat s cils
prshkallzohet dhuna dhe gruaja u nnshtrohet incidenteve t dhunshme t rrahjes.
Brenda ktij cikli, viktima ka si qllim vetm t mbijetoj dhe shpesh ajo ka frik dhe
ndihet e pafuqishme tu prgjigjet ktyre sulmeve t dhunshme.

M pas vijon faza e pendimit t dhunuesit q kupton se e ka tepruar dhe prpiqet t

pajtohet me gruan e rrahur. Kjo periudh pendimi dhe qetsie shpjegon pjesrisht pse
grat qndrojn n kto marrdhnie tensioni dhe dhune. Konfirmimet e dashuris dhe
premtimet q dhuna t mos prsritet e bindin gruan t jetoj me abuzuesin,

318
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja, SHBA, 2010, f. 91.
319
Downs, D.: M shum sesa viktima: Grat e rrahura, sindroma e shoqris dhe e ligjit, SHBA, 1996.
~ 153 ~
pavarsisht dhuns s prjetuar. Pr m tepr, ashtu si edhe u prmend m lart, grat
e rrahura kan pikpamje tradicionale pr rolin e gruas. Prkushtimi i saj i plot ndaj
unitetit t familjes e bn at edhe m t dobt pr tiu bindur me lehtsi dhunuesit320.

Abuzimi vazhdon, riprsritet, derisa faza e pendimit ndodh rrall e m rrall dhe kto
periudha shkojn drejt zhdukjes s plot. Fazat e prsritjes s dhuns ndodhin sipas
t njjtin model dhe, pr rrjedhoj, grat menjher dallojn se kur do t ndodh
incidenti i rrahjes. Shpeshtsia dhe prshkallzimi i dhuns rritet321. Uolkeri322 pohon
se, q grat t klasifikohen t rrahura, cikli i rrahjes duhet t prsritet t paktn
2 her.

Krahas ciklit t prsritjes s rrahjes, Uolkeri (1979) prdori teorin e Martin

Seligmanit (1975)323 t pafuqis t msuar pr t shpjeguar pse grat rrin me
dhunuesit e tyre. Seligmani prshkroi dmet q shkakton mungesa e kontrollit t
perceptuar nprmjet nj eksperimenti t kryer me qen. Ai vendosi qent n kafaze t
pajisura me mjete q shkaktonin gjendje shoku, pr ti msuar ata q smund t
shmangin ose t kontrollojn shokun. Kur t njjtve qen u jepej mundsia t iknin
nga goditjet e shokut, ata nuk largoheshin, por qndronin t friksuar dhe pasiv dhe
duronin n mnyr stoike goditjet e shokut. Bazuar mbi kt eksperiment, Seligmani
sugjeroi se njerzit t cilt prjetojn depresion ose dhunohen, n mnyr t ngjashme
mund t msojn t jen t pafuqishm. Pra, pavarsisht, prpjekjeve t saj, gruaja e
rrahur nuk mund t ndaloj dhe/ose t kontrolloj dhunn e ushtruar ndaj saj. Pr
rrjedhoj, ato bien n gjendje depresioni dhe pafuqie t msuar. Studiues t ndryshm
t fushs324 arrijn n prfundimin se kjo e bn gruan e rrahur t besoj se asgj nuk
mund t ndryshoj situatn e saj. Kjo situat prkeqsohet pr gruan e rrahur, pasi ajo
krcnohet nga dhunuesi i saj se, nse ajo prpiqet t largohet ose krkon ndihm, do
t prjetoj m shum dhun325.

Pra, cikli i dhuns dhe pafuqia e msuar na bjn t kuptojm pse grat e rrahura
vazhdojn t jetojn me dhunuesit e tyre. Ky kontekst i dhuns s prjetuar nga grat
e rrahura ndihmon edhe aktort kryesor t drejtsis penale, si prokurort, avokatt
dhe gjyqtart t arsyetojn pr perceptimet e tyre n shtjet q trajtojn kur e
pandehura sht nj grua e rrahur dhe ka vrar burrin, partnerin ose t dashurin e saj.

Pr shum individ q njihen me sindromn e gruas s rrahur, fjala sindrom

provokon ndoshta diskutime nga kndvshtrime t ndryshme, ndoshta keqkuptime
dhe nganjher dhe shqetsime326. Kshtu, p.sh., mes feministve sht diskutuar frika
se ndoshta termi sindrom on n etiketimin e grave t rrahura si anormale dhe, pr
rrjedhoj, opinioni i gjer publik shfajson viktimn/dhunuesin dhe e shkarkojn at

320
Walker, L.: Grat e rrahura, SHBA, 1979 dhe Walker, L.: Grat e rrahura, SHBA, 1982.
321
Browne, A.: Kur grat e rrahura vrasin, Nju-Jork dhe Londr, 1987; Ewing, Ch. P.: Grat e rrahura
q vrasin: Vetmbrojte psikologjike si justifikim ligjor. Leksington. Pagelow, 1987; M. D.: Viktimat e
rritura t dhuns n familje, Revist e dhuns ndrpersonale, 7, 1992, f. 87-120.
322
Walker, L.: Grat e rrahura, SHBA, 1979, f. 15.
323
Seligman, M. E. P.: Pafuqia: Mbi depresionin, zhvillimin dhe vdekjen, San-Francisko, 1975.
324
Walker, L.: Grat e rrahura, SHBA, 1982; Schuller, R. A. & Vidmar, N.: Provat n salln e gjyqit t
sindroms s gruas s rrahur: Nj rishikim i literaturs. Ligji dhe sjellja njerzore, 16, 1992, f. 273-291.
325
Browne, A.: Kur grat e rrahura vrasin, Nju-Jork dhe Londr, 1987.
326
Dowd, M.: Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri. Revista e
s drejts urbane Fordham, vllimi 19, botimi 3, artikulli 2. f. 577, 1991.
~ 154 ~
nga prgjegjsit pr situatn e krijuar dhe akumuluar pr gruan e rrahur. N mjeksi
dhe psikologji, termi sindrom prbn nj kombinim t disa karakteristikave t
njohura klinikisht, shenjat (e vzhguara nga dikush tjetr dhe jo nga pacienti),
simptomat (e raportuara nga pacienti), fenomenet ose karakteristikat q shpesh
ndodhin s bashku, n mnyr q prania e nj ose m shum karakteristikave t
shrbej si tregues alarmi pr ofruesit e shrbimit shndetsor pr pranin e
mundshme t karakteristikave t tjera. N dhjetvjeart e fundit, termi sht prdorur
jasht mjeksis pr t'iu referuar nj trsie dukurish, par n mnyr t kombinuar,
si sht edhe rasti i sindroms s gruas s rrahur.

Pr avokatt mbrojts, t cilt prdorin sindromn e gruas s rrahur pr t shpjeguar se

veprimet e klientve t tyre ishin t arsyeshme, sfida m e madhe me t ciln ata
hasen gjat mbrojtjes, sht pikrisht aftsia q ata duhet t ken pr t shmangur do
implikim negativ q vet termi sindrom mban n vetvete tek arsyetimi n seanc
gjyqsore. Gjyqtart, prokurort dhe avokatt duhet ta njohin mir kt sindrom,
duke mos pasur vetm arsyetimin se gruaja qndron me abuzuesin e saj, pasi sht
pikrisht ky abuzim q ka dmtuar aftsin e saj n marrjen e nj vendimi racional pr
tu larguar nga abuzuesi. Pjesa m e vshtir pr tu kuptuar nga aktort e gjyqsorit
sht pikrisht veprimi vdekjeprurs n kushtet e nj vetmbrojtjeje si nj veprim i
arsyeshm, n kushtet kur gruaja n vendimet e saj t mparshme ka reflektuar
munges t veprimeve t arsyeshme, si mund t jet vendimi pr tu larguar nga
dhunuesi, duke shmangur kshtu veprimin vdekjeprurs ndaj ktij t fundit.

Kshtu, n vend q t prqendrohemi te debatet q mund t ngjall termi sindrom,

mendoj se gjith aktort q prfshihen n sistemin gjyqsor, duhet ta konsiderojn
sindromn e gruas s rrahur si kundrveprime dhe karakteristika t nj gruaje
normale, e cila e gjen veten n marrdhnie t dmtuara dhe jofunksionale brenda
realitetit q ofron jeta e prditshme e ksaj gruaje. Pra, defektet m t mdha q lidhen
me sindromn e gruas s rrahur duhet t kuptohen n kontekstin e marrdhnieve, t
dhunuesit dhe t vet shoqris.

Le t shohim m n detaje n analizn m posht si mund ti afrohen aktort e

drejtsis penale n mnyrn e duhur ktij fenomeni dhe si mund t reagojn me
efektivitet pr m shum drejtsi sociale n kuadr t drejtsis penale.

6.3 Nj politik penale e ndjeshme ndaj veantive t grave

q kryejn vepra penale

6.3.1 Sindroma e gruas s rrahur e prdorur n proceset gjyqsore

A.P. vjen nga nj familje me gjendje t vshtir ekonomike, n fshatin Baldushk t

Tirans. Ka qen e martuar pr 25 vjet. Ka 5 vajza dhe 2 djem. 2 vajza jan t
martuara, ndrsa 5 fmijt e tjer, n kohn kur sht kryer vepra penale, kan qen
t mitur. A.P. prpara se t dnohej merrej gjith kohn me pun n bujqsi dhe
blegtori. Bashkshorti i saj konsumonte shum alkool dhe nuk punonte. Ajo ka pohuar
se ka qen bashk me fmijt e saj objekt i dhuns fizike dhe psikologjike nga
bashkshorti pr nj koh shum t gjat.

~ 155 ~
Ngjarja327 me pasoj vdekjen e bashkshortit t saj ndodhi kshtu: Nj dit n
familjen e A.P. kishin shkuar pr vizit disa miq me t cilt kishin dhe lidhje krushqie.
Ata kishin kaluar mir dhe pasdite ishin larguar. Kshtu, n shtpi kishin mbetur 2
bashkshortt dhe vajza e tyre e vogl. Midis bashkshortve kishte filluar nj konflikt
i ashpr pr shkaqe xhelozie nga ana e viktims, i cili nxjerr me forc jasht baness
vajzn e tij t vogl dhe mbyll dern nga brenda. Pikrisht n kt moment, n kulmin
e acarimit t konfliktit dhe gjat prleshjes s bashkshortve A.P. ka marr nj dru t
oxhakut me t cilin ka goditur n pjesn e pasme t koks bashkshortin e saj duke e
ln at t vdekur n vend. Pas ksaj ngjarjeje A.P. ka futur n banes vajzn e saj t
vogl q priste pas dere, s cils i ka treguar pr vrasjen dhe e ka porositur t mos
tregoj. M pas, t dyja bashk kan lar gjakun dhe kan vn n krevat viktimn.
Kur kan ardhur fmijt e tjer u kan thn se i ati po flinte dhe gjat nats kur
fmijt kan fjetur, ato t dyja e kan transportuar trupin n afrsi t pyllit ku kan
hapur nj grop dhe e kan groposur. T nesrmen A.P. u ka thn fmijve se babai i
tyre ka shkuar n Greqi, por, me kalimin e ditve, fmijt dhe vllezrit e viktims
pyesnin vazhdimisht pr viktimn. T afrmit e viktims pyetn edhe n polici. N kto
kushte A.P. paraqitet vet n zyrn e inspektorit t policis s zons dhe tregon veprn
penale t kryer prej saj.

Prokurori i shtjes ka deklaruar fajtore t pandehurn A.P. pr veprn penale

vrasje me dashje dhe, n baz t nenit 76 t Kodit penal, ka krkuar dnimin me
12 vjet burgim.

Avokatja mbrojtse ka krkuar ndryshimin e cilsimit juridik t veprs penale duke e

kualifikuar n veprn penale t vrasjes s kryer n kushtet e tronditjes s fort
psikike t astit, parashikuar nga neni 82 i Kodit penal.

Ndrkoh e pandehura ka krkuar mshir dhe gjykim t shkurtuar. Kur sht pyetur
n gjykat, A.P. ka treguar se shtysa q e oi at drejt kryerjes s veprs penale kan
qen pikrisht keqtrajtimet, krcnimet, konfliktet n mnyr t vazhdueshme t
shkaktuara nga bashkshorti i saj, traumat e s cils solln si pasoj kryerjen e veprs
penale.

Fmijt kan pohuar para gjykats marrdhniet konfliktuale dhe sherret e

vazhdueshme mes prindrve. Gjithashtu, kto marrdhnie problematike dhe
konfliktuale i ka pohuar edhe inspektori i policis s zons Baldushk prpara gjykats.

N procesin gjyqsor dshmuan dhe vllezrit e motrat e viktims dhe pohuan se ata
nuk kan qen n dijeni t marrdhnieve te acaruara midis s pandehurs dhe
viktims dhe nuk e dinin se e pandehura keqtrajtohej nga bashkshorti i saj. Ndrkoh
q A.P. kur ka rrfyer pr episodet e dhuns, t cilat do ti prmendim m posht, ka
pohuar se ishte ankuar disa her te vllezrit dhe motrat e viktims dhe se ata kishin
thn se nuk mund t ndrhynin, pasi viktima nuk ua vinte veshin fjalve t tyre.

N fazn e konkluzioneve prfundimtare t procesit gjyqsor pr kt shtje, avokatja

mbrojtse krkoi kryerjen e nj ekspertimi psikik t s pandehurs. Kjo krkes e
avokates u rrzua si nga prokurori, ashtu edhe nga gjykata pr kto arsye:

327
Prshkrimi i ngjarjes sht marr nga vendimi i gjykats s rrethit gjyqsor Tiran, viti 2008.
~ 156 ~
 Nj pretendim i till nuk ishte krkuar n asnj faz t procedimit penal dhe
as n at gjyqsor.
E pandehura nuk kishte shfaqur n asnj rast rregullime t ekuilibrit
mendor, qoft edhe prpara ngjarjes.
N fillim t shqyrtimit gjyqsor e pandehura dhe avokatja e saj i
parashtruan gjykats krkesn pr gjykim t shkurtuar, duke pranuar vlern
e akteve dhe jo nevojn e marrjes s akteve t reja.
Gjithashtu, n konkluzionet prfundimtare, mbrojtja e s pandehurs krkoi ndryshimin
e kualifikimit ligjor t veprs, nga ajo e vrasjes me dashje, n at t vrasjes s kryer
n kushtet e tronditjes s fort psikike, t parashikuar n nenin 82 t Kodit penal.

Me provat q administroi gjykata nuk e gjeti t motivuar juridikisht dhe e hodhi

posht kt krkes. Gjykata vlersoi si rrethan lehtsuese:

Faktin q e pandehura sht pa precedent penal t mparshm.

Ajo paraqitet e penduar rreth veprs penale t kryer.
Prbrjen e saj familjare (ka 7 fmij, disa prej t cilve minoren).
Vshtirsit e saj ekonomike.
Gjykata vendosi deklarimin fajtore t s pandehurs A.P. pr kryerjen e veprs penale
Vrasje me dashje dhe n baz t nenit 76 t Kodit penal dhe e dnon at me
11 (njmbdhjet) vjet burgim.

A.P. e ankimoi kt vendim gjyqsor t shkalls s par n gjykatn e apelit, Tiran, e

cila vendosi lnien n fuqi t vendimit t gjykats s rrethit gjyqsor Tiran.

Gjat kohs s qndrimit n paraburgim dhe m von n burg ajo ka pohuar se ka

qen e dhunuar fizikisht dhe psikologjikisht n mnyr sistematike nga bashkshorti i
saj. Gjat bisedave dhe kshillimeve me t q n momentet e para t hyrjes n
institucionin e paraburgimit dhe m tej n burg, punonjsit e kujdesit social t ktyre
institucioneve kan kuptuar preokupimin e saj kryesor pr fmijt, t cilt kan
mbetur vetm pas hyrjes s saj n burg. As familja e origjins s A.P. dhe as familja e
bashkshortit nuk jan kujdesur pr fmijt e saj.

Gjat intervistimit pr kt studim, A.P. tregon me lot n sy disa episode dhune t

ushtruara nga bashkshorti i saj mbi t. Ajo tregon se ai n shumicn e kohs
konsumonte alkool dhe kjo ishte nj nga arsyet q e bnte at t kishte ndjenja
xhelozie dhe t dyshonte se A.P. e tradhtonte. Pas znkave q fillonin mbi baz
xhelozie, ai ushtronte dhe dhun fizike mbi t duke e goditur, madje duke i shkaktuar
edhe plag t ndryshme.

Ajo tregon me lot n sy se n fillimin e martess s tyre ai ishte nj bashkshort shum

i mir dhe shum i kujdesshm si me t edhe me fmijt e tyre dhe se problemet e tyre
filluan pasi ai filloi t konsumonte alkoolin.

Ajo tregon pr problemet e saj shndetsore dhe si fmijt e mdhenj, kryesisht vajzat,
ishin t detyruara t kujdeseshin pr punt e shtpis, t shkonin dhe t prisnin dru n
pyll si edhe t kujdeseshin pr rritjen e bagtive, si i vetmi burim ekonomik familjar.

~ 157 ~
N fillim, bashkshorti punonte n pyll duke prer dru e duke i shitur, por, pasi kishte
filluar pijen, ai nuk kujdesej m as pr veten, as pr gjendjen ekonomike dhe as pr
mbarvajtjen e fmijve.

A.P. tregon se episodet e dhuns nuk prfshinin vetm at. Bashkshorti i saj
dhunonte dhe fmijt e tij q n shumicn e rasteve mbronin nnn e tyre, pasi
mendonin q i ati lshonte akuza t pavrteta pr t. Ai i dhunonte fmijt n shum
raste dhe pr gjra fare t vogla, si pr shembull pse nuk kishin br punt e shtpis,
pse nuk kishin gatuar ushqimin q ai krkonte, pse ndrhynin gjat mosmarrveshjeve
t tij me A.P. dhe pse e mbronin at.

A.P. kujton nj rast kur ai e kishte prplasur n tavolin djalin e vogl. Djalit kishte
filluar ti rridhte gjak nga hundt, kishte urinuar n mnyr t pavullnetshme dhe
qante pa pushuar. T atit nuk i vinte aspak keq nga kjo situat. A.P. tregon se ai
godiste fmijt dhe m pas edhe t dnuarn dhe nuk e linte A.P. t kujdesej pr
fmijt pasi ai i godiste. I ati i godiste fmijt edhe me sende q gjendeshin pran tij,
si pjata, orendi shtpiake etj.

Ajo pohon se ishte ankuar disa her te vllezrit dhe motrat e viktims pr dhunn e
ushtruar nga bashkshorti i saj dhe se ata i kishin thn se nuk mund t ndrhynin,
pasi viktima nuk ua vinte veshin fjalve t tyre. Ishte ankuar, gjithashtu, edhe te
familja e saj e origjins dhe se kishte ikur disa her nga shtpia bashk me fmijt te
prindrit e saj, por ai kishte shkuar ta merrte duke e krcnuar se do ta vriste po t
ikte m prej tij. E vetmja zgjidhje q kishte gjetur A.P. dhe fmijt e saj pr t
menaxhuar situatn, ishte ruajtja e qetsis dhe plotsimi i tekave t viktims, kur ai
vinte n shtpi. Ajo dhe fmijt mezi prisnin q viktimn ta zinte gjumi, pasi vetm
ather pr ta kishte qetsi n familje.

Pr sa i prket momentit t vrasjes, A.P. pohon se at dit ajo kishte pr drek n

shtpi t afrmit e bashkshortit, i cili gjat dreks konsumoi nj sasi t
konsiderueshme alkooli dhe menjher pasi u larguan t ftuarit kishte filluar si
gjithmon me nj mori akuzash pr moralin e saj duke e ofenduar shum rnd.
Gjithashtu, kishte goditur dhe vajzn e vogl q ishte aty n dhom e pranishme dhe e
kishte nxjerr at zvarr nga dhoma. Pas ksaj, kur kishin mbetur vetm ai kishte
filluar ta godiste dhe se, n prleshje e sipr, ajo ishte detyruar ta godiste at me nj
dru q ndodhej pran oxhakut pr tu vetmbrojtur. Ajo pohon se kufomn e fshehu,
pasi ashtu e mendoi n at moment pr shkak t tronditjes dhe nga frika se do t
burgosej dhe kshtu do t ndahej nga fmijt e saj q i donte aq shum.

Rasti i msiprm sht nj nga shum raste t grave dhe vajzave shqiptare q
dhunohen sistematikisht nga bashkshortt/partnert e tyre, t cilat, n situata t
caktuara n perceptimin e friks s nj gruaje t rrahur, ndrmarrin veprime
vdekjeprurse ndaj dhunuesve t tyre.

Perceptimet e friks te gruaja e rrahur, alternativat dhe arsyeshmria e veprimeve t

saj jan thelbi i shtjes s vetmbrojtjes. Duke i analizuar alternativat, arrijm t
kuptojm dinamikat q ojn grat n veprime vdekjeprurse ndaj burrave t tyre. Kjo
do t ndihmoj gjyqtart t vendosin nse sindroma e gruas s rrahur sht nj mjet
ndihmues pr vlersimin e prgjegjsive n raste t tilla.
~ 158 ~
N shum juridiksione avokatt mbrojts kan dy mnyra mbrojtjeje pr t marr
pafajsin n rastet e grave q vrasin burrat e tyre abuziv: vetmbrojtja ose paaftsia
mendore. Duke pasur parasysh se dhuna n familje konsiderohet si nj problem social
n shum vende t bots, vitet e fundit vetmbrojtja sht prdorur pr t pretenduar
pafajsin e grave t dhunuara sistematikisht nga burrat e tyre, t cilat m pas vrasin
burrat e tyre. Nj numr i konsiderueshm i shtjeve t tilla prdorin sindromn e
gruas s rrahur pr t bazuar tezn e tyre t vetmbrojtjes328.

Sindroma e gruas s rrahur sht relativisht nj fenomen i ri psikologjik, si u trajtua

edhe m lart nga puna krkimore shkencore pioniere e Uolkerit e t tjer pasuesve t
saj dhe lidhja mes rrahjes dhe vetmbrojtjes sht n vetvete e re n drejtsin
penale329.

E ashtuquajtura mbrojtje e gruas s rrahur nuk sht as m shum dhe as m pak se

prdorimi i dshmive dhe vlersimeve t ekspertve (psikiatr dhe psikolog) n
shtjet e vetmbrojtjes, si mnyr pr t shpjeguar veprimet e gruas n kontekstin e
asaj ka ajo ka prjetuar gjat incidenteve t dhuns s ushtruar nga bashkshorti/
partneri/i dashuri i saj. Kur aplikohet n kontekstin e shtjeve penale, sindroma e
gruas s rrahur i ofron avokatit mbrojts nj mjet pr t shpjeguar sjelljen e gruas n
nj marrdhnie t dhunshme, e cila i kundrprgjigjet dhe vret dhunuesin e saj.
Meqense reagimet dhe sjellja e nj gruaje t rrahur argumentohet tashm n punime
krkimore shkencore, sindroma e gruas s rrahur mund ti shpjegohet trupit gjykues
nprmjet dshmive dhe provave t ekspertve. Ekspertt duhet t prcjellin si
argument baz se nj grua e rrahur sht nj njeri normal, nj person i arsyeshm, e
kapur n rrethana joracionale e cila reagon si person i arsyeshm. Me fjal t tjera,
detyra e avokatit mbrojts sht t argumentoj prpara trupit gjykues se kjo q i ka
ndodhur gruas n fjal, mund ti ndodh do gruaje tjetr n rrethana t ngjashme330.

Nse veprimet e gruas nuk kuptohen n kontekstin e nj dhune t vazhdueshme,

rreziku q i kanoset asaj, mund t mos jet i dukshm pr nj vzhgues t jashtm,
dhe prdorimi i nj arme vdekjeprurse pr t mbrojtur veten ndaj nj dhunuesi
shpeshher t paarmatosur mund t hedh dyshime n domosdoshmrin dhe
proporcionin e prgjigjes me rrezikshmrin e sulmit nga dhunuesi331.

Literatura e fushs na njeh me shum raste ku grat e rrahura kan preferuar t

kundrprgjigjen ndaj burrave t tyre dhunues jo flak pr flak konfrontimit/
incidentit t rrahjes, por n nj moment kur dhunuesi i tyre sht n gjum ose nis t
ik.

Kshtu, mund t prmendim shtjen penale nr. 28-0402004 n Breda, Holand, ku

nj grua me kombsi t huaj dhe me nj djal, vret burrin e saj me arm, duke e
qlluar dy her n momentin q ai nis t largohet pas nj incidenti grindjeje mes

328
Schuller, R. A. & Vidmar, N.: Provat n salln e gjyqit t sindroms s gruas s rrahur: Nj rishikim
i literaturs. Ligji dhe sjellja njerzore, 16, 1992, 273-291.
329
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja, SHBA, 2010, f.117.
330
Dowd, M.: Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri. Revista e
s drejts urbane Fordham, vllimi 19, botimi 3, artikulli 2, 1991, f. 574.
331
Schuller, R. A. & Vidmar, N.: Provat n salln e gjyqit t sindroms s gruas s rrahur: Nj rishikim
i literaturs. Ligji dhe sjellja njerzore, 16, 1992, 273-291.
~ 159 ~
dhunuesit dhe gruas. Gruaja kishte vite q dhunohej sistematikisht nga burri i saj. N
prill 2007, n Masauset, SHBA, Ann Grybovski, nj fizikane e njohur, vrau burrin e
saj. Nj dit m par ai e kishte goditur n mnyr t vazhdueshme duke i ln
hematoma n fytyr. T nesrmen, i biri 25-vjear, pasi pa hematomat e s ms filloi
t zihej me t atin. Gjat ktij sherri An vrau burrin e saj. M pas ajo pohoi n polici
se kishte vite q dhunohej fizikisht nga i shoqi, por kt dhun nuk e kishte raportuar
m par n polici dhe as nuk u kishte thn gj familjarve t saj.

Edhe n shtjen penale me t pandehurn P.M. dhe vajzn e saj S.M., t gjykuara n
vitin 2004 nga gjykata e rrethit gjyqsor Bulqiz332, vrasja ka ndodhur n shtpin e s
pandehurs n ort e vona t pasdites, m 2.2.2004. Shkputur nga vendimi i shtjes
s msiprme, viktima sht kthyer n shtpi rreth ors 17:30 dhe e ka gjetur
bashkshorten duke lar ent dhe ka debatuar se, sipas zakoneve t zons, larja e
enve n at koh ishte koh tersi duke qen se ishte errsuar. E pandehura i sht
prgjigjur se nuk kishte koh m par, sepse kishin pasur t ftuar burrin e vajzs s
martuar. Kjo e ka irrituar viktimn, i cili ka filluar t debatoj m t pandehurn derisa
grindja ka degjeneruar n dhun fizike ndaj P. M. dhe fjal poshtruese ndaj s
pandehurs tjetr S.M., vajza e viktims. Pas ndrhyrjes s mysafirit pr qetsimin e
gjendjes, viktima sht ndier edhe m i inatosur. Ka krkuar pr t ngrn, por, duke
qen se ishte n gjendje t dehur, e ka zn gjumi pa ngrn n dhomn e tyre. Pas
ksaj, t pandehurat kan organizuar planin e kryerjes s krimit duke marr P.M. nj
kazm dhe S.M. nj spat. Fillimisht, jan futur n dhom, kan fikur dritat dhe m
pas kan filluar q t qllojn mbi viktimn. Goditja vdekjeprurse ka qen n kok,
por ka pasur dmtime t shumta edhe n pjest e tjera t trupit. T dyja autoret e
veprs kan marr trupin e pajet t viktims n nj batanije dhe e kan hedhur n nj
prrua afr shtpis.

T pandehurat dhe fmijt e tjer t s pandehurs P.M. kan qen viktima t rrahjeve
sistematike. P.M. ka treguar pr shum episode dhune n kushtet kur bashkshorti ka
qen i alkoolizuar. Shpeshher kto incidente dhune t prsritura kan sjell dmtime
fizike te fmijt. Ajo ka treguar se n nj rast t till incidenti dhune, bashkshorti i
saj ka ardhur i alkoolizuar n shtpi dhe ka hedhur nga kati i dyt i shtpis nj nga
vajzat q ather ishte e mitur, duke e ln at fatkeqsisht t paaft fizikisht.

Raste t ngjashme ku t pandehurat nuk jan kundrprgjigjur aty pr aty jan Shteti
kundr Allery (1984), Shteti kundr Nunn (1984), La Vallee kundr Rexhins (1988)
etj.

Studiues t ndryshm kan dhn shpjegim se, meqense prgjithsisht grat nuk kan
t njjtn trup fizik, mas dhe fuqi sa burrat e tyre dhunues, ato paraplqejn t
prdorin mjete vdekjeprurse pr t siguruar heqjen qafe t dhunuesve t tyre n
nj moment jo aty pr aty t konfrontimit/incidentit t dhuns t shkaktuar nga
dhunuesi333.

332
P.M. sht dnuar 20 vjet me dnim me burgim sipas neneve 75 dhe 25 t Kodit penal t RSH-s.
Avokati i s pandehurs ka krkuar ndryshimin e kualifikimit ligjor t veprs nga vrasje me dashje n
bashkpunim, t kryer n kaprcim t kufijve t mbrojtjes s nevojshme sipas nenit 83 t Kodit penal,
por kjo nuk sht marr parasysh nga gjykata n vendimin prfundimtar t saj.
333
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja, SHBA, 2010,
f. 117.
~ 160 ~
Edhe nj element tjetr q prbn dilem pr avokatt mbrojts, sht fakti q grat e
dhunuara t cilat jan msuar t pranojn t qndrojn n marrdhnie t dhunshme
dhe jan msuar me ndjenjn e pafuqis pr t dal nga situata n t ciln ndodhen pr
nj koh t gjat, n nj moment dalin nga kjo situat duke prdorur forc. Ky reagim
i dhunshm q shpeshher ka pasoja vdekjen, mund t shpjegohet si sjellje e
justifikuar dhe e drejt n kushtet e dhna t nj personi t arsyeshm. Kjo sjellje
mund t shpjegohet, gjithashtu, edhe si reagim instinktiv n kushtet kur e dhunuara do
vetm t mbijetoj. Duhet pasur parasysh edhe faktin se sht pikrisht gruaja e rrahur
e cila ka prjetuar ciklet e dhuns s prsritur dhe vlerson edhe nivelin e
prshkallzimit t dhuns dhe, pr rrjedhoj, edhe rrezikun eminent q mund t vij e,
pr pasoj, mund t shkaktoj vdekjen ose dmtimin e rnd fizik t saj nga dhunuesi,
ndaj dhe ajo vendos t reagoj duke prdorur forcn vdekjeprurse n kushtet e dhna.

Nj analogji q na vjen n ndihm pr t kuptuar rrezikun eminent, n kushtet kur

gruaja e rrahur nuk kundrprgjigjet aty pr aty kundrejt dhuns fizike t ushtruar nga
bashkshorti i saj, sht ajo e t kuptuarit t gruas s rrahur si nj person i marr peng.
Gruas s marr peng i sht thn se do ta vrasin t nesrmen dhe, kur rrmbyesi sht
n gjum, ajo e mbyt me pasoj vdekjen e tij pr t shptuar dhe pr t rifituar lirin e
saj. Perceptimi n kt mnyr i realitetit t ktij krcnimi t prftuar n koh,
pranohet si rrezik eminent/i astit pr t justifikuar dolloj force q sht e nevojshme
pr t fituar srish lirin e personit t marr peng. Me fjal t tjera, pr tiu kthyer
srish rasteve t grave t rrahura, kto t fundit i njohin mir rrmbyesit e tyre dhe
sht pikrisht ky fakt, q i bn ato personat e vetm q vlersojn shkalln e rrezikut
dhe pasojat q vijn prej tij. Ndrkoh q grat e rrahura msojn t jen t
pafuqishme, kjo ndjenj pafuqie vjen si pasoj e realiteteve me t cilat ajo prballet
do dit n jetn e saj dhe nuk duhet t shihet si nj produkt i prudnuar i dhuns334.

Megjithse legjislacionet e vendeve t ndryshme kan prkufizime t ndryshme t

vetmbrojtjes dhe secila shtje gjykohet mbi baza individuale, bazn e vetmbrojtjes
e prbjn tri elemente:
1. Forca vdekjeprurse mund t prdoret kur rreziku i vdekjes ose dmtimi i
rnd trupor sht eminent. Kjo do t thot q e pandehura beson plotsisht
se ka nj rrezik pr jetn e saj, ndaj, pr rrjedhoj, ajo e sheh t nevojshme
t vras viktimn, n mnyr q t shptoj veten nga vdekja ose nga
dmtimi i rnd trupor i saj.
2. Forca e prdorur duhet t jet n proporcion me rrezikun e paraqitur, pra
duhet prdorur forca e nevojshme ose ajo q vlersohet nga e pandehura si
e nevojshme n rrethanat e dhna pr t mbrojtur veten nga vdekja ose nga
dmtimi fizik i saj.
3. Duhet t krijohet bindja e arsyeshme dhe e drejt tek e pandehura se ka nj
rrezik eminent pr jetn e saj t shkaktuar nga dhunuesi, q do t thot se
ajo ka nj bindje t arsyeshme q situata e paraqitur ka krijuar kt bindje
tek ajo335.

334
Dowd, M.: Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri. Revista e
s drejts urbane Fordham, vllimi 19, botimi 3, artikulli 2, 1991, f. 580.
335
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja, SHBA, 2010,
f. 119.
~ 161 ~
Legjislacioni shqiptar, n nenin 19 t Kodi penal t RSH-s e prcakton kshtu
mbrojtjen e nevojshme: Nuk ka prgjegjsi penale personi q ka kryer veprn duke
qen i detyruar t mbroj jetn, shndetin, t drejtat dhe interesat e tij ose t nj tjetri,
nga nj sulm i padrejt, i vrtet dhe i astit me kusht q karakteri i mbrojtjes t jet
n proporcion me rrezikshmrin e sulmit. Mosprputhja haptas ndrmjet tyre prbn
kaprcim t kufijve t mbrojtjes s nevojshme.

Ka disa legjislacione t vendeve t ndryshme q, prve elementeve t msiprme,

krkojn edhe detyrimin e s pandehurs pr tu trhequr, nse kjo sht e mundur
nga ana e s pandehurs pr t mos shkuar drejt forcs vdekjeprurse336. Ashtu si ka
edhe disa legjislacione t tjera q prfshijn dispozita t mungess s sulmit ose t
provokimit nga pala e t pandehurit/s337.

Pavarsisht specifikave t secilit legjislacion kombtar pr provimin e vetmbrojtjes,

bhet e qart se thelbi i nj shtjeje q krkon pafajsin e s pandehurs/gruas s
rrahur duke prdorur tezn e vetmbrojtjes, sht:
1. nevojshmria ose jo e forcs vdekjeprurse,
2. provimi i rrezikut eminent/t astit dhe
3. prkufizimi dhe pranimi i asaj q sht e arsyeshme.

elsi sht t bindet trupi gjykues pr t tria aspektet e lartprmendura. Nse e

pandehura mund t provoj se ka pasur bindjen e nj rreziku eminent/t astit, por
veprimet e saj nuk mohen t arsyeshme, n disa legjislacione ka parashikime ligjore
q kt e njohin si mbrojtje e pjesshme ose si t ashtuquajturn vetmbrojtje
joperfekte338. Kjo lloj mbrojtjeje prdoret pr t lehtsuar rrethanat, duke mohuar
kshtu keqdashjen e t pandehurs, por, nga ana tjetr, nuk e shkarkon at nga faji i
kryerjes s veprs penale t vrasjes s shkalls s par. Me pak fjal, gjyqtart njohin
situata kur t pandehurit kan nj bindje t ndershme, por jo t arsyeshme, q ata do t
psojn vdekje ose dmtim t rnd trupor. N kto raste gjykata njeh fajsin e t
pandehurit pr vrasjen, por kupton njkohsisht gjendjen mendore t s pandehurs e
cila shrben si rrethan lehtsuese339.

Sipas nenit 82 t Kodit penal t RSH-s, Vrasja me dashje, e kryer n gjendje t

tronditjes s fort psikike t astit, shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims,
dnohet me burgim gjer n tet vjet. Neni 83 prcakton kryerjen e veprs penale t
vrasjes n kushtet e kaprcimit t mbrojtjes s nevojshme duke parashikuar se
Vrasja e kryer n kushtet e kaprcimit t kufijve t mbrojtjes s nevojshme dnohet
me burgim gjer n shtat vjet. Gjithashtu, Kodi penal i RSH-s, n nenin 48 t tij
prcakton nj nga rrethanat q lehtson dnimin: Kur vepra sht kryer nn ndikimin
e tronditjes psikike t shkaktuar nga provokimi ose veprime t padrejta t viktims
apo t ndonj personi tjetr.

336
Lafave, W.R. & Scott A.W.: Mbrojtja e paprgjeshmris dhe juria, rev. E drejta penale 4.5,
Saint Paul: West Publishing Co., 1986.
337
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja. SHBA, 2010,
f. 119.
338
Lafave, W.R. & Scott A.W.: Mbrojtja e paprgjeshmris dhe juria, rev. E drejta penale 4.5
Saint Paul: West Publishing Co., 1986.
339
Russell, B.: Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja, SHBA, 2010,
f. 124.
~ 162 ~
Pra, kto dispozita krijojn hapsirat ligjore pr avokatt mbrojts pr t bindur
gjyqtart pr llojin e veprs penale t kryer nga grat e rrahura dhe rrethanat n t
ciln ajo ndodh, duke zbutur n mnyr efektive dnimin q mund t marrin grat e
rrahura n rastet kur ato kan vrar bashkshortt e tyre, ndoshta kur ata kan qen
n gjum ose n nj moment jo detyrimisht si kundrprgjigje e drejtprdrejt e
dhuns s ushtruar aty pr aty nga abuzuesi.

N kto raste, pr t vlersuar veprimet e arsyeshme ose t paarsyeshme dhe

gjendjen mendore t s pandehurs n kohn e kryerjes s veprs penale, merr
rndsi t veant paraqitja nga pala mbrojtse e provave pr abuzimin/dhunn e
ushtruar nga dhunuesi n t kaluarn. Ekspertt e vlersimit t abuzimit/dhuns s
ushtruar n t kaluarn duhet t dshmojn n gjyq pr t shpjeguar shkencrisht
frikn e prjetuar n mnyr t ndershme dhe t arsyeshme t s pandehurs pr
jetn e saj ose pr eventualisht dmtimet e rnda trupore q besonte se mund t
psonte nga dhunuesi.

Gjithashtu, provat e sjella nga ekspertt duhet t arrijn t tregojn n mnyr t

qart, nga njra an, pse gruaja nuk kishte qen n gjendje t largohej nga nj
marrdhnie abuzuese, duke demonstruar kshtu pafuqin e msuar t s
pandehurs dhe, nga ana tjetr, t shpjegojn karakteristikat e nj marrdhnieje t
dhunshme dhe ciklet e prsritura t dhuns t shpjeguar m lart. N shpjegimin e
konceptit t pafuqis s msuar te gruaja e rrahur duhet t rreshtohen nj numr i
konsiderueshm i llojeve t ndryshme t kufizimeve q e kan penguar at t
largohet nga kjo marrdhnie e dhunshme. Ktu mund t prfshihen prova q
dshmojn performancn e dobt t policis dhe t gjykatave pr t br t mundur
mbrojtjen efektive t grave nga dhuna n familje, mungesa ose pamjaftueshmria e
strehzave pr grat dhe shrbimet e specializuara pr to, rritja e mundshme e
dhuns ndaj gruas n momentin q dhunuesi ndien/dikton se ajo mund t largohet,
vshtirsit financiare t gruas s rrahur dhe varsia e saj financiare, frika e
dhunimit t mundshm t fmijve me ikjen e saj ose problemet q mund ti
shkaktoj ikja e saj fmijve n kujdesin e tyre etj.

T gjith kta faktor, s bashku me provat e sjella t dhuns s prjetuar n t

kaluarn nga e pandehura, jan pjes e gjendjes s saj mendore dhe psikologjike
dhe jan faktor ky n mbrojtjen e gruas pr t bindur trupin gjykues se veprimet e
gruas s rrahur nuk jan produkt i t menduarit t dobt dhe t gabuar t saj 340.

M tej, sht detyra e avokatve mbrojts t nxjerrin n pah, bazuar n informacionin

e ekspertve, dhe t arsyetojn si ka ndikuar historia e dhuns sistematike e
ushtruar n t kaluarn nga dhunuesi tek e pandehura n gjendjen e saj mendore
dhe psikologjike dhe, pr rrjedhoj, edhe n veprimet e saj kundrejt dhunuesit.

Kto prova ndihmojn trupin gjykues t arrij t moj nse e pandehura ka vepruar
e friksuar n kushtet e rrezikut eminent/t astit dhe nse ajo ka vepruar n
mnyrn e duhur pr kushtet e dhna e, pr rrjedhoj, bazuar mbi kto vlersime, t
jap nj vendim t drejt pr gruan e rrahur341.

340
Dowd, M.: Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri, rev. e s
drejts urbane Fordham, vllimi 19, botimi 3, artikulli 2, 1991, f. 579.
341
Pr ndryshimet m t fundit t Kodit penal, jeni t lutur t lexoni kreun e tret t ktij kapitulli.
~ 163 ~
6.3.2 Probleme t ndryshme me t cilat prballen grat
gjat procesit gjyqsor

Nga prvoja q sjellin vende t tjera t bots kur sht fjala pr prdorimin e
sindroms s gruas s rrahur si baz pr t krkuar pafajsi ose zbutje t vendimit
me burgim t dhn nga gjykatat, ka pasur reagime dhe ndikim t opinionit t gjer
publik. Kjo pr pasoj edhe t paragjykimeve me t cilat prballet gruaja n
shoqri. Ajo sht msuar t shihet si seks i dobt, personi kryesor n rritjen e
fmijve dhe n kujdesin ndaj familjes dhe kshtu sht pranuar, s pari, nga burrat
n shoqri, por edhe nga vet grat n prgjithsi e, m pas, kta stereotipa jan
rrnjosur n kulturn sociale t shoqris s nj vendi, ku nj rol t rndsishm
marrin edhe mediat q formsojn bindjet, pritshmrin dhe opinionet e vet
shoqris s gjer.

Ekzistenca e ktyre stereotipave pr rolet klasike t burrit dhe gruas n shoqri

prbjn penges pr tu liruar nga paragjykimet me t cilat kto gra t rrahura
prballen edhe gjat procesit gjyqsor kur ato krkojn t kuptohen drejt nga
vendimmarrsit e politiks penale.

Nga intervistat me grat n institucionin e paraburgimit dhe at t burgut del n pah

fakti se grat q kan qen t sulmuara dhe t terrorizuara nga bashkshortt/
partnert e tyre, e kan shum t vshtir t diskutojn me punonjsit e policis,
avokatt burra, prokurort e gjyqtart burra etj. detaje t dhembshme, traumatike
dhe nganjher edhe poshtruese me t cilat ato jan prballur n incidentet e
dhuns gjat ciklit t prsritjes s saj n jetn e tyre t prditshme. Shpeshher
grat viktima t dhuns sistematike kan ndier se punonjsit e policis, prokurort,
gjyqtart dhe avokatt me t cilt jan takuar gjat shtjes s tyre gjyqsore e kan
pasur t vshtir t prshtatin qasjen e tyre ndaj rastit dhe prvojave t sjella nga
grat q kan arritur t vrasin dhunuesit e tyre. Si rrjedhoj, pr fat t keq,
informacion i vlefshm pr t shfajsuar gruan nuk hetohet n detaj, prova/dshmi
t ekspertve t fushs shum relevante pr sindromn e gruas s rrahur mbeten t
pazbuluara e, pr pasoj, shum gra n t tilla procese gjyqsore mbeten pa
mbrojtje t efektshme ligjore.

Gjat intervistave, pyetjes si ishte prballja e tyre me punonjsit e policis, shum

nga grat e pyetura iu prgjigjn se ishin paragjykuar nga kta punonjs, madje
shpeshher ishin trajtuar pa respekt dhe dinjitet njerzor e aq m pak me empati pr
prvojat traumatike dhe t dhunshme t jets s tyre. N disa raste grat e dinin se
punonjsit e policis e njihnin viktimn, pra bashkshortin e tyre t vrar, sidomos
n qytete e fshatra t vogla. Ka pasur edhe raste kur grat kan pohuar se punonjsit
e policis kan qen shok rakie me bashkshortin e tyre.

Nj grua e pyetur se si i kujtonte ajo momentet e marrjes n pyetje nga punonjsit e

policis gjyqsore tregon:

Ishte shum stres... do gj q un thosha nuk ua mbushte mendjen atyre. M

shikonin sikur t isha nj gnjeshtare. Edhe kur u thash se un reagova krejt pa e
menduar dhe e godita fort bashkshortin tim, ata m than: nuk ka mundsi, ti

~ 164 ~
duhet ta kesh paramenduar mir gjithka. Ata m than q ne do t themi n gjyq
se ti ke qen nj grua e dhunuar. Por kjo pr ta prbnte motivin, arsyen pse un e
kisha vrar burrin tim se ai m kishte dhunuar. Un nuk mund ta prdorja kt
motiv pr t mbrojtur veten time, kurse ata mund ta prdornin pr t m dnuar...
Ky ishte thelbi i akuzs!

Shpeshher prokurort, gjat ndjekjes penale, dhe gjyqtart, gjat procesit gjyqsor,
nxjerrin jasht kontekstit veprn penale t vrasjes. N t gjitha rastet t marra n
shqyrtim pr kt studim, gjyqtart dhe prokurort sistematikisht veojn veprimin
vdekjeprurs t gruas nga dhuna e vazhdueshme e prshkallzuar s bashku me
krcnimet e vazhdueshme t dhunuesit. Strategjia e ndjekur nga prokurort dhe
gjyqtart n marrjen e vendimit t tyre nuk u krijon hapsirat e nevojshme grave
pr t treguar n gjith detajet historin e tyre si edhe u mohojn atyre mundsin
pr t sjell prova t ekspertve t till, si psikiatr, psikolog, n mbshtetje t
pretendimit t tyre pr mbrojtje t nevojshme. Ndaj dhe, pr rrjedhoj, ajo q
arrihet t shpaloset n seancat gjyqsore sht nj paraqitje jo e plot dhe
shpeshher konfuze dhe e shtrembruar e ngjarjeve q kan ndodhur.

Nj tjetr problem shqetsues mbetet prfaqsimi ligjor gjat procesit gjyqsor t

grave q kan kryer veprn penale t vrasjes pr shkak se kan qen t dhunuara
nga burrat/partnert e tyre. Nga praktika gjyqsore e grave q jan sot n sistemin e
burgjeve shqiptare del n pah fakti se ka pak ose aspak ndrgjegjsim pr zbatimin
e mbrojtjes s nevojshme/vetmbrojtjes bazuar te sindroma e grave t rrahura.
Ashtu si sht trajtuar edhe n kapitullin e dyt t ktij punimi, por edhe m lart n
kt kapitull, avokatt mbrojts n rastet kur e pandehura ka pasur mundsi
financiare t kishte nj avokat personal, prgjithsisht kan krkuar zbutjen e
vendimeve me burgim pr grat duke prdorur dispozitat 82 dhe 83 t Kodit
penal342.

Ndrkoh, n asnj nga dosjet penale t grave t dnuara, t shqyrtuara pr efekt t

ktij studimi, nuk del q avokatt mbrojts t ken ndrtuar mbrojtjen e tyre mbi
tezn e mbrojtjes s nevojshme duke prdorur sindromn e gruas s rrahur. Aspak
ose fare pak vmendje i kushtohet mnyrs si mbrohet nj grua e rrahur prpara
gjykats dhe kjo s pari pr faj t nj mbrojtjeje ligjore, n t shumtn e rasteve,
rutinore, q l shum pr t dshiruar nga ana profesionale. Si e vum re n
shpjegimin e shtjes, A.P., avokatja mbrojtse, n prfundim t shtjes ka krkuar
ekspertim t rastit nga ekspert psikiatr, duke mos e vlersuar q n fillim t
mbrojtjes kt fakt. Gjith mbrojtja u fokusua q nga fillimi e deri n fund te zbutja
e dnimit me burgim, pa eksploruar gjith mundsit e interpretimeve pr t
prdorur sindromn e gruas s rrahur dhe pr t krijuar nj precedent gjyqsor, ku t
argumentohej dhe mbrohej teza se A.P. kishte ndrmarr nj veprim t arsyeshm
n kushtet e nj rreziku t astit pr jetn e saj dhe se ajo ishte prpjekur t mbrohej
n kt situat dhune t prshkallzuar, duke krkuar kshtu, pse jo edhe pafajsin
e gruas, n kushtet e mbrojtjes s nevojshme.

342
Sipas Kodit penal t RSH-s, neni 82 parashikon se Vrasja me dashje e kryer n gjendje t
tronditjes s fort psikike t astit, shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims dnohet me
burgim gjer n tet vjet dhe neni 83 prcakton kryerjen e veprs penale t vrasjes n kushtet e
kaprcimit t mbrojtjes s nevojshme duke parashikuar se Vrasja e kryer n kushtet e kaprcimit t
kufijve t mbrojtjes s nevojshme dnohet me burgim gjer n shtat vjet.
~ 165 ~
Prgjithsisht, roli i avokatit mbrojts sht nj element shum i rndsishm pr do
mbrojtje t suksesshme, por n nj shtje penale ku e pandehura sht nj grua e
rrahur, roli i avokatit mbrojts merr rndsi t veant. N kto raste, avokati mbrojts
duhet t ket vizionin e duhur pr t strukturuar shtjen n fjal me shum kujdes
dhe, nga ana tjetr, gjyqtart duhet t ken vullnetin pr t dgjuar argumentet e sjella
nga pala mbrojtse q pretendojn mbrojtje t nevojshme/vetmbrojtje pr t
pandehurn, si dhe t lejojn q pretendimi i tyre t shoqrohet me dshmi t
ekspertve t fushs t cilt e mbshtetin tezn e vetmbrojtjes.
Pr t ilustruar mungesn e vullnetit t trupit gjykues pr t sjell prpara gjykats
dshmi t ekspertve n mbshtetje t pretendimeve t s pandehurs dhe avokatit t
saj mbrojts pr zbutjen e dnimit me burgim, pasi rastet e vetmbrojtjes kan
munguar n dosjet penale n shqyrtim t ktij punimi, sht prsri rasti i A.P., i sjell
m lart. Si sht br i qart nga rasti i shpjeguar m lart, krkesa e avokates
mbrojtse pr lejimin nga ana e gjykats t kryerjes s nj ekspertimi psikik t s
pandehurs sht rrzuar si nga prokurori, ashtu edhe nga trupi gjykues pr kto arsye:
Nj pretendim i till nuk ishte krkuar n asnj faz t procedimit penal dhe
as n at gjyqsor.
E pandehura nuk kishte shfaqur n asnj rast rregullime t ekuilibrit
mendor, qoft edhe prpara ngjarjes.
N fillim t shqyrtimit gjyqsor e pandehura dhe avokatja e saj i
parashtruan gjykats krkesn pr gjykim t shkurtuar, duke pranuar vlern
e akteve dhe jo nevojn e marrjes s akteve t reja.
Pr rrjedhoj, gjykata e rrethit gjyqsor Tiran hodhi posht krkesn e avokates
mbrojtse pr ndryshim t cilsimit juridik t veprs penale, pasi moi se, bazuar mbi
provat t cilat ajo administronte, nuk e gjeti t motivuar juridikisht kt krkes 343.

Ky rast ilustron jo vetm mungesn e vizionit dhe t aftsive profesionale t

avokates mbrojtse pr t ar nj praktik gjyqsore ku t krkohej pafajsia e s
pandehurs duke krkuar mbrojtje n kushtet e nevojshme, por, nga ana tjetr,
tregon qart mungesn e vullnetit nga ana e profesionistve t tjer, si gjyqtart dhe
prokurori i shtjes, pr t marr n konsiderat t gjitha provat e mundshme pr t
provuar ose jo pafajsin e s pandehurs.

Duke iu referuar edhe t dhnave t evidentuara n kreun e dyt t punimit pr

dnimet e krkuara nga prokuroria dhe dnimet prfundimtare t dhna nga
gjykatat, si edhe bazuar n perceptimet e grave t dnuara t dhna gjat
intervistave t tyre, del n pah se prokurort dhe gjyqtart u prgjigjen ktyre
shtjeve me skepticizm n marrjen n konsiderat t pretendimeve t s
pandehurs pr motivin e kryerjes s veprs penale mbi bazat e sindroms s gruas
s rrahur, megjithse kjo sindrom nuk prmendet n asnj nga rastet n shqyrtim t
ktij studimi. Pavarsisht ktij fakti, konsideratat e prokurorve dhe t gjyqtarve
tregojn se ata ndajn mendimin se mbrojtja duket sikur ndrton shtjen mbi baza
shum teknike dhe parime virtuale dhe jo ligjore n rastet kur krkon zbutjen e
dnimeve me burgim pr arsye se kto gra kan qen t dhunuara sistematikisht
dhe, pr rrjedhoj, krkon dshmi t ekspertve t fushs, si psikiatr, psikolog etj.

343
T dhnat jan marr nga dosja penale e s pandehurs A.P. n sektorin juridik t IEVP-s Ali Demi,
Tiran.
~ 166 ~
shtje t tjera penale t grave t dnuara q jan marr n shqyrtim t ktij
studimi, tregojn se avokatt mbrojts m e shumta q kan krkuar sht zbutja e
dnimeve me burgim duke e par t arsyeshm interpretimin ligjor se grat kan
kryer veprn penale t vrasjes n kushtet e nj gjendjeje t fort psikike t astit, t
shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims. Pra, problemi kryesor sht
paaftsia e avokatve mbrojts pr t pranuar realitetin e thjesht q mbrojtja e
nevojshme e grave t rrahura sht nj zbatim i forms s vetmbrojtjes si rrjedhoj
e kushteve dhe rrethanave t jets s gruas s rrahur 344.

N kt analiz vlen t dal n pah pamundsia financiare e grave, faktor ky q ka

qen i rndsishm n gozhdimin e tyre n marrdhniet e dhunshme familjare.
sht po ky faktor q i ndshkon srish grat pr t mos pasur mundsin e nj
prfaqsuesi ligjor me prvoj n shtje t dhuns n familje dhe me njohuri t
bollshme nga literatura bashkkohore q ofron drejtsia penale europiane dhe
botrore e rasteve t grave t dhunuara q vrasin burrat e tyre.
Shpeshher grat e dnuara pranojn akuzn e ngritur nga prokurori i shtjes dhe
mundsit ligjore pr gjykim t shkurtuar pr t mbrojtur fmijt e tyre, pr ti
kursyer ata dhe familjart e tyre nga kalvari i proceseve t zgjatura gjyqsore,
pozit shpeshher poshtruese q sjell me vete gjykimi, pr t prfituar ulje t
dnimit me 1/3, pr ta mbyllur prfundimisht procesin gjyqsor se e din se nuk
mund t parandalojn s ndodhuri at q sht e pashmangshme, pra dnimin e tyre
me burgim.
Avokatt, prokurort dhe gjyqtart kan nevoj t njihen nga afr me sindromn e
gruas s rrahur dhe rrjedhojat e saj n lidhje me shtjet e grave t rrahura q jan
t pandehura n shtjet penale. N kt kontekst duhet marr parasysh fakti se do
rast sht unik dhe, pr rrjedhoj, nuk ka nj model kualifikues pr t kualifikuar
nse nj grua i prket grupit t grave t rrahura n kuptimin e sindroms s gruas s
rrahur si baz pr t ndrtuar tezn e mbrojtjes s nevojshme n rastet e vrasjes s
burrave t tyre.
S pari, gjith aktort e prfshir n nj proces t till penal duhet t pranojn pa
paragjykime legjitimitetin e prdorimit t sindroms s gruas s rrahur si baz e
shpjegimit t veprimeve t saj vdekjeprurse ndaj viktims.
Natyra specifike gjinore e dhuns kundrejt grave nga bashkshortt e tyre dhe m
pas ndrmarrja e veprimit vdekjeprurs s gruas s rrahur kundrejt dhunuesit t saj,
krkon m shum prfshirje t grave n t gjitha nivelet e drejtsis penale. Si n
rastet e dhuns n familje, edhe n ato t vrasjeve t dhunuesve t tyre, grat e
dhunuara ndihen shum her m t lirshme dhe, pr rrjedhoj, jan n gjendje tu
shpjegojn m mir prvojat e tyre dhe veprimet e tyre punonjseve gra t policis
gjyqsore, avokateve gra, eksperteve gra dhe gjyqtareve gra. Intervistat me grat n
kt studim treguan sa t vshtir e kan pasur t diskutojn detajet e historive t
tyre dhe detajet traumatike dhe shpeshher t rnda me punonjsit e policis kur
kta ishin burra, me avokatt dhe gjyqtart burra. Pr arsye t ndryshme, grat
treguan se kan ndier se ata tregonin m shum kuptueshmri pr burrat, viktima t
ktyre vrasjeve, sesa pr grat e dhunuara.
344
Dowd, M.: Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri, revista
e s drejts urbane Fordham, vllimi 19, botimi 3, artikulli 2, 1991, f. 576.
~ 167 ~
Gjithashtu, pr t rritur ndjeshmrin dhe profesionalizmin e gjith organeve
shtetrore ekzekutuese dhe ato gjyqsore mbeten domosdoshmri trajnimet
vazhduese pr shtjet gjinore, dhunn n familje dhe grat n konflikt me ligjin.
N t gjitha strukturat e prfshira n zbatimin e drejtsis penale duhet t ket
struktura t specializuara dhe t mirtrajnuara pr miradministrimin e drejtsis n
rastet e grave t dhunuara q vrasin dhunuesit e tyre.
S dyti, kta aktor t lejojn dhe t prdorin, kur mohet e arsyeshme, dshmit
bazuar mbi ekspertizn e specializuar t rastit n fjal.
S treti, kryesisht gjyqtart, n arsyetimin dhe vendimin e tyre duhet t shmangin
paragjykimet pr grat e rrahura dhe pasjen e nj modeli t dhn ku duhet t futet
secila grua e rrahur q vret burrin e saj. Grat e rrahura q arrijn t vrasin
bashkshortt e tyre nuk jan t prera sipas nj modeli t dhn, me karakteristika
t caktuara. Pra, jo t gjitha grat e rrahura jan pasive, shtpiake t bindura q din
t jen bashkshorte t dashura ndaj dhunuesve t tyre. Jo t gjitha grat duhet t
ken karakter pa cen dhe se n do rast ato kan raportuar dhunn tek organet e
policis apo t afrmit e tyre dhe/ose t viktims.
N rastin e politiks penale n Shqipri duhet treguar m shum ndjeshmri ndaj
rasteve t grave t rrahura duke prdorur si baz legjitime sindromn e gruas s
rrahur, e par n rrethanat individuale pr secilin rast. Megjithse, vitet e fundit
media ka realizuar nj ndrgjegjsim m intensiv t publikut t gjer pr rastet e
dhuns n familje, mbetet shum pun pr t br pr t sjell n procesin gjyqsor
mbrojtje ligjore dhe vendime gjyqsore t ndjeshme ndaj rasteve kur e pandehura
grua ka prjetuar dhun sistematike nga bashkshorti i saj dhe ajo n nj moment t
jets s saj vendos ti jap fund ksaj situate t papranueshme dhune duke prdorur
veprime vdekjeprurse kundrejt dhunuesit.

Dhe, s fundi, sht m e rndsishme, mbar shoqria duhet t pranoj faktin se,
fatkeqsisht, do grua mund t prjetoj dhun, rrahje e keqtrajtime n familjen e
saj. do grua, pavarsisht sa e pavarur mund t jet apo t duket n siprfaqe, mund
t bhet pre e nj marrdhnieje t dhunshme familjare. Duke pasur parasysh kt
fakt, t gjith aktort e prfshir n sistemet sociale, n drejtsin penale, n
shoqrin e gjer duhet t demonstrojn ndjeshmrin e nevojshme ndaj fenomenit
t gruas s dhunuar nga bashkshorti e cila, pr shkak t veprs penale t kryer,
vjen n kontakt me autoritetet gjyqsore dhe ato shtetrore t fushave t ndryshme.

6.3.3 Perspektiva gjinore n parandalimin e kryerjes s veprave penale

nga grat q shkelin ligjin

6.3.3.1 Arrestimet dhe ndjekja penale

Si sht prmendur tashm n kreun e tret t ktij studimi, nj hap pozitiv i hedhur
drejt reformimit t legjislacionit penal nga kndvshtrimi gjinor jan edhe ndryshimet
e fundit t Kodit penal gjat vitit 2012345 dhe, m konkretisht, t dispozits 130/a.
Nprmjet ksaj dispozite parashikohen dnime me burgim pr veprat penale t

345
Ligji nr. 23/2012, Pr disa shtesa dhe ndryshime n ligjin nr. 7895, dat 27.1.1995, Kodi penal
i Republiks s Shqipris, i ndryshuar.
~ 168 ~
rrahjes, kanosjes serioze pr vrasje ose plagosje e rnd dhe plagosjes s kryer me
dashje n kuadr t marrdhnieve familjare. Kjo dispozit mbron n mnyr t
veant grat dhe fmijt q jan subjektet m t dhunuara brenda marrdhnieve
familjare.

N zbatim t ksaj dispozite ligjore, organet e policis dhe t prokuroris duhet t

zbatojn politika proaktive t arrestimeve dhe t ndjekjes penale t dhunuesve t
grave dhe fmijve n kuadr t dhuns n familje. Vetm nj politik e till e ashpr
dhe efektive e arrestimeve dhe vnia prpara prgjegjsis ligjore e dhunuesve t
grave dhe fmijve do t mund t minimizoj tendencn alarmante t viteve t fundit
t rritjes s viktimave gra t dhuns nga bashkshortt/partnert/t dashurit e tyre. Pr
m tepr, ndjekja penale e dhunuesve sistematik t grave duhet t procedohet me ose
pa kallzimet n polici t grave, viktima t rasteve t dhuns n familje. Kjo,
padyshim, krkon nj bashkpunim efektiv mes policis dhe organit t prokuroris.

Nj numr i konsiderueshm rastesh t dhuns n familje jan sjell edhe prpara

Gjykats Europiane t t Drejtave t Njeriut (GJEDNJ) nga grat q kan prjetuar
dhun sistematike dhe GJEDNJ-ja ka gjetur shkelje t disa dispozitave t KEDNJ-s
dhe n t shumtn e rasteve ka dal n prfundimin se organet kompetente t
drejtsis penale nuk kan qen efektive n parandalimin e dhuns n familje ndaj
grave. Disa nga kto shtje GJEDNJ-ja i ka gjetur n shkelje t nenit 2 dhe 13 t
KEDNJ-s346, n shkelje t nenit 8 t KEDNJ-s347, n shkelje t nenit 3 dhe 8 t
KEDNJ-s348 dhe n shkelje t neneve 2, 3 dhe 14 t KEDNJ-s349. Asnj nga rastet e
arkivuara n GJEDNJ nuk u ngjan rasteve t trajtuara n kt punim, n kuptimin q
asnj nga grat e dhunuara q kan uar shtjet n GJEDNJ nuk kan kryer veprn
penale t vrasjes kundr bashkshortve t tyre abuzues. Por kto raste marrin rndsi
t jashtzakonshme pr aktort e zinxhirit t drejtsis penale, si: policia, prokuroria,
gjykatat n parandalimin efektiv t dhuns n familje ndaj grave dhe vajzave.

Pr rolin e rndsishm t prokurorit n nj rast kur gruaja e rrahur sht e pandehur

n nj shtje penale sht folur edhe m lart n kt kapitull. Megjithat, vlen t
ritheksohet nevoja q veprimet vdekjeprurse t gruas s pandehur duhet t kuptohen
brenda kontekstit ku gruaja ka qen viktim pr nj koh relativisht t gjat dhe nuk
ka pasur ndihm pr t dal nga kjo gjendje. Ajo q u vu re gjat studimit nga afr t
grave- objekt shqyrtimi i ktij studimi, sht se, shpeshher, n seanca gjyqsore,
prokurort e shtjeve kan ln jasht prova t vlefshme pr t ndrtuar argumentin e
mbrojtjes s nevojshme q lidhen me dhunn e ushtruar nga viktimat e shtjeve si
edhe krcnimet e tyre t vazhdueshme ndaj s pandehurs. Kur studiojm nga afr

346
Shkelja e nenit 2 E drejta pr jetn dhe neni 13 E drejta pr zgjidhje efektive sht konstatuar
nga GJEDNJ-ja n shtjet Kontrov kundr Sllovakis (nr. 7510/04). http: //www.echr.coe.int
347
Shkelja e nenit 8 E drejta pr respektimin e jets private dhe familjare sht konstatuar nga
GJEDNJ-ja n shtjet Kalucza kundr Hungaris (nr. 57693/10), Hajduov kundr Sllovakis
(nr. 2660/03), A. kundr Kroacia (nr. 55164/08), Bevacqua dhe S. kundr Bullgaris (nr. 71127/01).
http: //www.echr.coe.int
348
Shkelja e nenit 3 Ndalimi i torturs dhe e nenit 8 E drejta pr respektimin e jets private dhe
familjare sht konstatuar nga GJEDNJ-ja n shtjen E. S. dhe t tjert kundr Sllovakis
(nr. 8227/04).h ttp: //www.echr.coe.int
349
Shkelja e neneve 2 E drejta pr jetn, 3 Ndalimi i torturs dhe 14 Ndalimi i diskriminimit
sht konstatuar nga GJEDNJ-ja n shtjet Opuz kundr Turqis (nr. 33401/02).
http: //www.echr.coe.int
~ 169 ~
akuzat e tyre dhe dnimin e krkuar prej tyre prpara gjykats, kuptohet leht fakti se
ata i perceptojn grat e pandehura q kryejn veprn penale t vrasjes si edhe
individ t tjer q kryejn t njjtn vepr penale, pavarsisht faktit se n t gjitha
rastet kto gra nuk kan qen t dnuara m par.

Sigurisht, sht n mimin e prokurorit t shtjes se far akuze do t ngrej dhe

lloj dnimi do t krkoj nga gjyqtart n rastin e gruas s rrahur q vret dhunuesin
e saj, por kur veprimi vdekjeprurs i ksaj gruaje ka ardhur si rrjedhoj e nj dhune
sistematike dhe t prshkallzuar, prokurorit i del pr detyr t bj dallimin mes
shkelsve t zakonshm t ligjit dhe atyre q kthehen n shkels t ligjit brenda nj
situate t caktuar dhe, pr rrjedhoj, nuk prbjn rrezik pr shoqrin e gjer. N
rastet kur prokurori i shtjes vendos ta ndjek penalisht nj grua t rrahur q vret
dhunuesin e saj, ather dnimi maksimal q mund t krkoj prokurori mund t jet
ai i parashikuar n nenin 83 ose 82 t Kodit Penal t RSH-s.350

Si e kemi trajtuar edhe m lart, shpesh prokurort, gjyqtart dhe avokatt mbrojts
paragjykojn veprimet vdekjeprurse t gruas si t vetmet zgjidhje t situats s
dhuns s krijuar mes gruas dhe dhunuesit t saj. Ata shpesh ndajn bindjen se gruaja
mund ta kishte shmangur veprimin vdekjeprurs ndaj viktims. Duke pasur parasysh
kt, del e nevojshme q prokurort t vazhdojn t trajnohen vazhdimisht pr t rritur
ndjeshmrin dhe njohurit e tyre pr dinamikat e nj marrdhnieje t dhunshme
familjare dhe pasojat e ksaj dhune. Gjithashtu, pjes e rritjes profesionale duhet t
jet qasja e prfshirjes s t gjitha provave dhe fakteve t rndsishme pr nj rast kur
gruaja e rrahur vret dhunuesin e saj. Prfshirja e dshmive dhe e vlersimeve t
ekspertve psikiatr, mjeksor dhe psikolog n procesin gjyqsor merr rndsi t
madhe n ndihmn q u vjen prokurorve pr t krkuar dnimin e duhur dhe
gjyqtarve pr t marr vendimet e drejta n kto raste.

6.3.3.2 Raportimi i dhuns te shrbimi mjeksor

Pjesa m e madhe e viktimave t dhuns n familje, mes tyre edhe grat q jan
objekt i ktij studimi, tentojn t minimizojn dhunn q ato prjetojn edhe kur ajo
vjen e prshkallzohet dhe bhet krcnuese pr veten e tyre dhe ndonjher edhe
pr fmijt e tyre. Pr fat t keq, pjesa m e madhe e ktyre grave nuk e
identifikojn veten e tyre si gra t rrahura, t kanosura pr jetn. Grat kan frik,
ndihen t shtypura n lidhjet e tyre martesore, shpeshher ndihen t braktisura dhe
pa shpresn se dikush mund ti nxjerr nga telashet e tyre. Shpeshher ato nuk i
kuptojn dinamikat e marrdhnieve t dhunshme dhe nuk arrijn ti vendosin
prvojat e tyre n kontekstin e dhuns gjinore.

Duke pasur parasysh gjith kta faktor, nuk mund tu lihet prgjegjsia vetm
ktyre grave pr t gjetur rrug dhe pr t shptuar nga dhuna sistematike familjare.
Ndaj, n ndihm t punonjsve t shrbimit mjeksor vijn protokollet nprmjet t
cilave njihen, dokumentohen dhe raportohen rastet e dhuns n familje. Kto
350
Sipas Kodit penal t RSH-s, neni 82 parashikon se Vrasja me dashje e kryer n gjendje t
tronditjes s fort psikike t astit, shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims dnohet me
burgim gjer n tet vjet dhe neni 83 prcakton kryerjen e veprs penale t vrasjes n kushtet e
kaprcimit t mbrojtjes s nevojshme duke parashikuar se Vrasja e kryer n kushtet e kaprcimit t
kufijve t mbrojtjes s nevojshme dnohet me burgim gjer n shtat vjet.
~ 170 ~
protokolle sigurojn prova ligjore t nevojshme pr ndjekjen penale dhe vnien
prpara prgjegjsis t dhunuesve si edhe pr t ndrtuar mbrojtjen ligjore gjat
procesit gjyqsor pr gruan e dhunuar q ka vrar dhunuesin e saj.

Rastet e grave t marra n shqyrtim n kt studim tregojn se, edhe pse kto gra
kan prjetuar cikle t tra t prsritjes s dhuns, t cilat kan ardhur duke u
shuar dhe prshkallzuar, n asnj rast ato nuk e kan raportuar at te punonjsit e
shrbimit mjeksor. Edhe kur kan psuar plag t ndryshme nga dhuna e ushtruar
ndaj tyre, n t shumtn e rasteve kan paraplqyer t mos shkojn t mjekohen,
por edhe ato q kan shkuar te mjeku, n ndonj rast t izoluar, nuk e kan
raportuar dhunn dhe as mjekt nuk kan qen t ndjeshm pr t zbuluar se raste t
tilla lidhen me raste t dhuns n familje.

Gjat intervistave me grat e paraburgosura dhe t dnuara sht diskutuar nse ato
e shohin efektive ndihmn q mund tu sjell shrbimi mjeksor n raportimin e
rasteve t dhuns. Ato pranuan se pavarsisht se duan apo nuk duan grat ta
raportojn rastin e dhuns s tyre, kur punonjsit e shrbimit mjeksor i vizitojn
ato pr arsye t ndryshme, ata detyrimisht duhet ta raportojn tek organet e policis
apo prokuroris rastin n fjal q implikon dhun n familje ndaj gruas, duke u
vn vet n lvizje.

Pr ti ardhur n ndihm numrit gjithnj n rritje t grave shqiptare q e gjejn

veten viktim e dhuns n familje dhe n shum raste edhe n konflikt me ligjin,
del n pah nevoja e trajnimeve dhe e edukimit vazhdues t t gjith personelit
mjeksor pr t parandaluar, pr t diagnostikuar dhe pr t trajtuar rastet e dhuns
n familje dhe mbledhjen e provave mjeksore q kan vler ligjore n nj proces
gjyqsor pr grat e dhunuara q vrasin dhunuesit e tyre. Kjo tem duhet t jet
pjes e programit t detyrueshm t institucioneve arsimore ku diplomohen mjekt
dhe infermiert e ardhshm.

Dhe, e fundit, qendrat mjeksore t shrbimit parsor duhet t vn n dispozicion

t publikut dhe sidomos t pacientve informacion t plot pr fenomenin e dhuns
n familje dhe shrbimin mjeksor prmes fletpalosjeve, broshurave etj.

6.3.3.3 Ndihma ligjore

N shumicn e rasteve t trajtuara n kt studim, kur kan marr kontaktin e par

me policin, grat kan qen t traumatizuara dhe t tmerruara nga pasojat e
veprimeve t tyre vdekjeprurse dhe kan bashkpunuar pr t zbardhur ngjarjen
gjat procesit t marrjes n pyetje nga punonjsit e policis.

T pyetura se far pritshmrie kishin nga autoritetet, ato treguan se prisnin t

kuptoheshin prej tyre. Besonin se, duke ua treguar t gjith ngjarjen e vrasjes,
punonjsit e policis dhe ata t policis gjyqsore do ti kuptonin veprimet e tyre si
prej nj viktime t nj dhune t vazhdueshme dhe t intensifikuar si edhe t
krcnimeve t vazhdueshme t bashkshortit t saj. Por, ajo q kuptuan shum m
von kto gra ishte se dshmit e tyre, t dhna prgjithsisht pa pranin e avokatit
personal, shpeshher u prdorn kundr tyre gjat ndjekjes penale. Ato kuptuan se
qllimi i prokurorve dhe i policis gjyqsore ishte t ndrtonin nj shtje t
~ 171 ~
suksesshme penale ku ato, si t pandehura, t merrnin dnimin e vlersuar nga
prokurori si t drejt.

Ajo q u evidentua gjat intervistave n pothuajse t gjitha rastet, ishte paknaqsia q

kan ato pr shrbimin avokator ndaj tyre. Avokatt e tyre i kishin takuar ato shum
pak, kur kishin ndrtuar mbrojtjen e tyre ligjore. Shpeshher ato mbartnin
paragjykime t cilat i kemi trajtuar edhe m lart pr mnyrn si e kishin zgjidhur
shtjen e tyre. Pr sindromn e gruas s rrahur pr t ciln kemi folur m gjat lart n
kt kre, ato kishin pak ose aspak njohuri. Nj mbrojtje ligjore e ndrtuar dhe e
dokumentuar mir pr historin e nj dhune n familje t prshkallzuar ka shanse t
minimizoj dnimet e krkuara nga prokurort e shtjeve ose n rastin m t mir t
vrtetoj se gruaja ka vepruar n kuadr t mbrojtjes s nevojshme dhe, pr rrjedhoj,
t pushohet s ndjekuri penalisht.

Kur avokatt e suksesshm arrijn t ndihmojn n mnyr efektive klientet gra t

artikulojn mir veprimet e tyre, zvoglojn ndjenjat e turpit dhe rritin mundsit e s
pandehurs t ndrtoj mbrojtjen e vet. Pr m tepr, avokatt mbrojts mund ti
ndihmojn grat t kuptojn t drejtat e tyre dhe hapsirat ligjore kur ndrtojn
mbrojtjen ligjore. Pr domosdoshmrin q avokatt t ken njohuri t plota rreth
sindroms s gruas s rrahur sht folur m gjer m lart.

Nj mbrojtje ligjore e ndjeshme ndaj gjinis sht e domosdoshme jo vetm pr grat-

viktima t dhuns, q arrijn t vrasin dhunuesit e tyre, por pr t gjitha grat n
konflikt me ligjin. Gjat mbrojtjes, avokatt duhet t mbajn parasysh profilin e gruas
s pandehur, natyrn e veprs penale pr t cilt akuzohet, q n t shumtn e rasteve
sht jo e dhunshme, si edhe prgjegjsit e saj prindrore dhe familjare. Ndaj sht
shum e rndsishme q n arsimimin e juristve t ardhshm q bhen avokat,
prokuror dhe gjyqtar ti jepet vmendje e veant n programin msimor aspekteve
gjinore n administrimin e drejtsis kur grat jan t pandehura n proceset penale.

6.3.3.4 Urdhrat mbrojts

Pr fat t keq, dukuria e dhuns n familje ka nj shtrirje t konsiderueshme

globale. Nga statistikat e Kombeve t Bashkuara, nga nj e katrta deri n gjysmn
e grave n shkall globale kan psuar dhunim nga partneri i tyre. Edhe n vendin
ton statistikat dshmojn q dhuna ndr grat shqiptare qndron n shifra shum t
larta. Konkretisht, vrojtimi i par kombtar i zhvilluar nga INSTAT-i351, n
bashkpunim me PNUD-in dhe UNICEF-in, evidentoi se t paktn 56% e grave
shqiptare kan prjetuar nj nga format e dhuns n familje352.

Duke marr parasysh shtrirjen e gjer t ktij fenomeni mbarbotror, na vjen n

ndihm nj tjetr mas efektive parandaluese pr t shmangur veprimin vdekjeprurs
ndaj dhunuesit t gruas s dhunuar: lshimi i urdhrave mbrojts dhe i urdhrave t
menjhershm t mbrojtjes nga gjykatat e rrethit gjyqsor, seksioni familjar, pr t

351
Instituti i Statistikave, Shqipri: Dhuna n familje n Shqipri. Vrojtim kombtar me baz
popullatn, Tiran, 2009. I njjti vrojtim evidenton se nga 2590 t intervistuara t moshs nga 15 deri
49 vje, 50.6% pohonin se kishin psuar abuzim emocional, 39.1% abuzim psikologjik, 31.2% dhun
fizike dhe 12.7% dhun seksuale.
352
Anastasi, A. etj.: Barazia gjinore dhe mosdiskriminimi, Tiran, 2012, sht. bot. Pegi, Kreu IX/1, f.141.
~ 172 ~
garantuar masat mbrojtse t parashikuara n ligjin Pr masa ndaj dhuns n
marrdhniet familjare353. Ky ligj, midis t tjerash, forcon pushtetin gjyqsor
prmes sanksionimit t hollsishm t masave mbrojtse kundr dhuns n familje.
Gjithashtu, sht karakteristik pr kt ligj parashikimi i detyrimit t organeve
shtetrore pr t bashkpunuar me organizatat e shoqris civile q japin ndihm
pr viktimat e dhuns n familje, duke e institucionalizuar kt bashkpunim pr t
rritur efektivitetin dhe harmonizimin e t gjitha veprimtarive prkatse n luft
kundr dhuns n familje354.

Formulart e krkes-padive mund t shkarkohen nga faqja e internetit dhe t

plotsohen jo vetm nga viktimat e dhuns n familje, por edhe nga punonjsit e
policis, prokurort, prfaqsuesit e zyrave t shrbimeve sociale dhe prfaqsuesit
e OJF-ve dhe, me pas, mund t paraqiten n gjykatat e rrethit (seksioni familjar) pr
t krkuar lshimin e urdhrave mbrojts.

Asnj nga grat e intervistuara pr qllim t ktij studimi nuk ka prfituar nga kjo
garanci ligjore pr disa arsye. Disa nga shtjet e tyre jan m t hershme se
miratimi i ktij ligji, disa t tjera nuk kan guxuar t raportonin dhunn e ushtruar
nga bashkshortt e tyre te organet prgjegjse shtetrore, disa nuk kan pasur
informacionin e duhur ose thjesht kan pasur bindjen e plot se situata n t ciln
ato ndodheshin ishte pa rrugzgjidhje. Megjithat, ka pasur raste t izoluara kur
grat i jan drejtuar organit t policis n komunitetin ku ato jetojn dhe kan
ndeshur shpeshher qndrimin indiferent nga ana e punonjsve t policis, si sht
shpjeguar edhe m lart.

Gjith subjektet t cilave ligji u jep t drejt pr t paraqitur krkes-padi prpara

gjykats prkatse, inkurajohen t jen proaktiv dhe ta shfrytzojn kt mas n
mnyr efektive pr t parandaluar prshkallzimin e situatave t dhuns n familje.

6.3.3.5 Burime t tjera

Grat, rastet e t cilave jan br objekt i ktij studimi, nuk kan pasur zgjidhje
alternative pr t krijuar mundsi t shptojn nga partnert e tyre abuzues. Kto
gra kan bindje t plot se nuk ka pasur asnj lloj alternative shptimi pr to.

N t shumtn e rasteve ato nuk kan pasur informacion pr ekzistencn e

strehzave ku mund t gjenin mbshtetje psikologjike dhe ligjore. Shum prej tyre
vijn nga zona t thella rurale t vendit ku kto strehza mungojn plotsisht.
Aktualisht, numri i strehzave sht i pamjaftueshm dhe shtrirja e tyre gjeografike
nuk u prgjigjet rasteve gjithnj n rritje t grave t dhunuara nga bashkshortt/
partnert/t dashurit e tyre. Pr rrjedhoj, del nevoja e hapjes s m shum
strehzave me shrbime cilsore mbshtetse pr grat - viktima t dhuns n
familje, sidomos n zona q t jen t aksesueshme nga grat n zona rurale.

Grat kan nevoj t ken m shum informacion pr t tilla burime alternative,

ndaj dhe mbetet prparsi rritja e ndrgjegjsimit t grave, vajzave dhe fmijve

353
Neni 10 i ligjit nr. 9669, dat 18 dhjetor 2006, Pr masa ndaj dhuns n marrdhniet familjare.
354
Anastasi, A. etj.: Barazia gjinore dhe mosdiskriminimi, Tiran, 2012, sht. bot. Pegi, Kreu IX/2,
f. 154-155.
~ 173 ~
nga ana e mekanizmave referues t ngritur vitet e fundit pr t parandaluar dhe pr
t luftuar fenomenin e dhuns n familje ndaj grave dhe fmijve. Kta mekanizma
duhet t ken rol proaktiv n shprndarjen e informacionit dhe ofrimit t
shrbimeve t ndryshme pr grat e dhunuara dhe fmijt e tyre. Kto shrbime
duhet t garantojn sigurin fizike, ndihm ligjore, psikologjike dhe alternativa pr
t rifilluar nj jet t re larg dhunuesit, si aftsimi profesional, gjetja e nj punsimi
dhe nj banese ku mund t jetoj nna dhe fmijt e dhunuar.

6.3.4 Perspektiva gjinore gjat dhnies s dnimit dhe

n sistemin e burgjeve shqiptare

6.3.4.1 Alternativat e tjera prve mass me arrest me burg

dhe dnimit me burgim

Grat, t cilat nuk kan mundsi financiare t paguajn garanci pasurore pr t mos
qndruar n paraburgim n pritje t gjykimit dhe vendimit t gjykats pr shtjen e
tyre, jan n pozita t jo t favorshme. Qndrimi n paraburgim n pritje t gjykimit
i bn gjrat shum t vshtira n t gjitha rastet pr grat e dhunuara. Fmijt
qndrojn me familjet e origjins s tyre ose me familjen e dhunuesit t tyre, ose
vendosen n shtpit e fmijs. fardolloj vendimi t merret pr fmijt,
shqetsimi kryesor pr gruan e dhunuar, t mbyllur n paraburgim, si personi q
sht m i lidhur me fmijt, jan fmijt e saj, mirqenia e tyre n kohn kur
takimet me ta ose jan t pamundura, ose shum t kufizuara.

Nga intervistat me grat e paraburgosura dhe ato t dnuara doli ky shqetsim, si

nj nga gjetjet kryesore. Ndarja nga fmijt, mospasja e informacionit se po
ndodh me ta, kur do ti shohin etj., sidomos pr grat e paraburgosura, ishin
shqetsimet kryesore q rndonin gjendjen psikologjike dhe mendore t tyre.

Nj e pandehur grua e dhunuar, e cila nuk ka histori t mparshme kriminale, nuk

prbn rrezik pr komunitetin dhe aq m t pakta jan mundsit q ajo ti fshihet
drejtsis. E njjta gj mund t thuhet pr gjith rastet e tjera t grave q kan kryer
vepra t tjera penale jo t dhunshme, ndaj prokurort e shtjeve me t pandehura
gra duhet t jen t ndjeshm ndaj specifikave t situats s ktyre grave dhe t
shohin me prparsi mundsit e tjera t masave shtrnguese t parashikuara n
Kodin e procedurs penale t RSH-s355, duke e prdorur masn me arrest me burg
si alternativn e fundit, vetm kur do mas tjetr sht e paprshtatshme pr shkak
t rrezikshmris s veant t veprs dhe s pandehurs356.

Nga prdorimi i masave t tjera shtrnguese ndaj grave q kan vrar dhunuesit e
tyre ka prfitime vet sistemi i paraburgimit, ashtu si sht n interesin m t mir
t gruas s pandehur, pasi qndrimi jasht vendeve t paraburgimit n pritje t
gjykimit sht pa kosto financiare, ul mbipopullimin n kto vende dhe krijon

355
Neni 232 i Kodit t procedurs penale parashikon kto masa shtrnguese: a) ndalimi i daljes jasht
shtetit, b) detyrimi pr tu paraqitur n policin gjyqsore, c) ndalimi dhe detyrimi pr qndrimin n nj
vend t caktuar, ) garancia pasurore, d) arresti n shtpi, dh) arresti n burg, e) shtrimi i prkohshm
n nj spital psikiatrik.
356
Neni 230 i Kodit t procedurs penale.
~ 174 ~
hapsira m shum pr t pandehurit me rrezikshmri m t lart pr shoqrin dhe,
pr m tepr, kjo i jep mundsi nns t rrij pran fmijve t saj, ndihmon kta t
fundit t shrojn plagt e shkaktuara nga ngjarja e rnd e familjes. Kto
argumente vlejn edhe pr gjith grat dhe vajzat q kan kryer vepra t tjera
penale, t cilat, ashtu si rezultoi edhe nga analiza e ofruar n kapitullin e dyt t
ktij studimi, nuk jan vepra penale t dhunshme dhe se kto gra nuk prbjn
rrezikshmri pr shoqrin.

Duhen marr parasysh profili i grave n konflikt me ligjin, prgjegjsit e tyre

prindrore dhe ato familjare, si edhe fakti se burgosja ka vetm efekte negative te kto
gra n rikthimin e tyre n shoqri, n hartimin e nj politike penale m fleksibl dhe t
ndjeshme ndaj ktyre faktorve. Autoritetet gjyqsore duhet t ken tendencn e
dhnies s prparsis s zbatimit t alternativave t dnimit me burgim, n vend t
burgosjes s grave. Devijimi i grave n konflikt me ligjin nga masa e arrestit me burg
sht nj mjet tjetr q propozohet nga politika penale357. Nj politik e till penale
duhet t siguroj q ndaj grave nuk prdoret burgosja, si mas e par, por si mas e
fundit dhe vetm n rastet e domosdoshme kur ato prbjn rrezikshmri t madhe pr
shoqrin. Duke i mbajtur grat jasht burgjeve, kur burgimi i tyre nuk sht masa e
domosdoshme, fmijt nuk prjetojn efektet negative t burgosjes s nnave t tyre,
prfshir ktu edhe institucionalizimin e tyre.

Gjithashtu, profesionistt, si: gjyqtart, prokurort, punonjsit e policis dhe asaj t

policis gjyqsore, duhet t trajnohen n mnyr t vazhdueshme pr t rritur
ndjeshmrin gjinore n rastet kur e pandehura sht grua, pr t prdorur n mnyr
m efektive masat shtrnguese dhe alternativat e dnimit me burgim q parashikohen
n legjislacionin shqiptar.

Vlen t ritheksohet fakti se tendenca n vendin ton e gjatsis s dnimeve me

burgim t grave sht relativisht shum m e gjat, krahasuar me vendet e tjera t
Europs. Analiza e sjell n kreun e dyt t ktij punimi nxori n pah nevojn e
analizimit t ksaj situate kryesisht nga autoritetet gjyqsore dhe marrjen e masave
konkrete pr ndryshimin e situats. Pa dashur t paragjykohen vendimet individuale
rast pas rasti, t dhna nga gjyqtart kur gruaja sht e pandehur n proces gjyqsor,
dnimet relativisht t gjata pr to jan tregues i nj politike t ashpr penale aspak t
ndjeshme ndaj veorive t veprave penale t grave n konflikt me ligjin dhe profilit t
tyre t veant.

Qndrimi pr nj koh t gjat n institucionin e burgut, i cili nuk ofron regjime

gjysm t hapura dhe t hapura pr grat, ndikon shum negativisht tek riintegrimi i
grave dhe te fmijt e tyre, ashtu si edhe vshtirson kushtet q grat t prfitojn m
hert nga dispozitat ligjore t lirimit me kusht. Pr m tepr, burgimi i grave i kushton
m shum buxhetit t shtetit, ashtu si i kushton n nj pikpamje afatgjat shoqris
s gjer, pasi individt e saj, si grat n konflikt me ligjin dhe fmijt e tyre, e kan
tepr t vshtir t rifillojn jetn e tyre normale, pas nj burgosjeje pr nj koh t
gjat t grave.

357
Elezi, I. dhe Hysi, V.: Politika penale, Tiran, 2001, f. 81.
~ 175 ~
 6.3.4.2 Politika t ndjeshme gjinore n sistemin e burgjeve shqiptare dhe
domosdoshmria e bashkpunimit me aktort e tjer t drejtsis
penale dhe sociale

Kurdoher q t prdoret masa e burgimit ndaj personave t dnuar me heqje lirie ajo
duhet t ket qllim rehabilitues dhe t siguroj q personat pas lirimit t tyre t
rifillojn jetn e tyre t kputur nga burgimi n mnyr sa m normale t jet e
mundur. I takon sistemit t burgjeve t siguroj shrbime rehabilituese dhe
riintegruese pr personat n kujdesin e tij. Nj qasje e till respekton t drejtat e
njeriut dhe dinjitetin e personave q kan shkelur ligjin; sht nj qasje me kosto
financiare m t pakta pr shoqrin, pasi tenton t ul prsritjen e krimit dhe, e
fundit, efektet afatgjata n shoqrin e lir jan shum pozitive.

Ofrimi i programeve rehabilituese dhe atyre q ndihmojn riintegrimin e personave t

dnuar me heqje lirie mbetet pjes e misionit t sistemit t burgjeve dhe nj vmendje
e veant duhet tu kushtohet grupeve specifike n burgje, si grave dhe fmijve t
paraburgosur dhe atyre t dnuar.

Nj sistem i drejtsis penale i cili arrin t rehabilitoj me sukses personat e dnuar

me heqje lirie, kursen burimet financiare dhe prmbush m mir nevojat e shoqris,
pasi burgosjet e gjata dhe ato shum t gjata prodhojn zgjidhje jo t qndrueshme358.

M posht paraqiten disa shtje me rndsi pr politikat dhe praktikat e mira q

duhet t ndjek sistemi i burgjeve shqiptare n bashkpunim me organet e tjera
zinxhir t drejtsis penale dhe asaj sociale pr ta prmirsuar m tej natyrn
rehabilituese t burgimit me fokus grat e dnuara. Sigurisht, nuk pretendoj q ato ka
sugjerohen t prbjn zgjidhje pr gjith problemet me t cilat haset sot sistemi i
burgjeve n vendin ton, por jan ndr shtjet m kryesore q duhet t merren
parasysh nga administrata e burgjeve dhe jo vetm, n prpjekjet e tyre pr
rehabilitimin e grave dhe kthimin e tyre t suksesshm n shoqri.

Si sht trajtuar edhe n kapitullin e tret t ktij studimi, kuadri ligjor q rregullon
jetn dhe trajtimin e personave t dnuar me heqje lirie sht prmirsuar, ashtu si
sht vn re edhe garantimi i disa masave pozitive pr trajtimin e grave t dnuara n
rregulloren e brendshme t institucionit Ali Demi Tiran. Megjithat mbetet
prparsi prmirsimi i mtejshm i rregulloreve t brendshme t institucioneve q
garantojn kujdes pr grat e paraburgosura dhe ato t dnuara.

M shum dispozita duhet t riformulohen n kto rregullore me fokus trajtimin e

veant t grave t dnuara sidomos t kategorive, si: grat shtatzna, nnat me fmij
n gji dhe ato q kan fmij n burgje; grat q kan fmij t mitur jasht
institucioneve t mbyllura penale; grat e paraburgosura, vajzat e dnuara dhe
programet rehabilituese dhe ri-integruese pr to dhe sidomos ruajtja e marrdhnieve
me familjen q n momentet e para t paraburgimit; grat me kombsi t huaj dhe
grat q u prkasin minoriteteve.

Duhet t prllogariten burime t mjaftueshme financiare pr institucionet penale q

kan n kujdesin e tyre grat n mnyr q t mundsohet zbatimi i programeve t
358
Kshilli Quaker pr Punt Europiane: Rehabilitimi social i ish-t dnuarve, 2011, f. 1.
~ 176 ~
larmishme rehabilituese dhe riintegruese pr to. Kto programe duhet t prfshijn
aktivitete terapeutike, psiko-sociale dhe mbshtetje t vazhdueshme pr grat q kan
prjetuar dhun n familje, pr ato q vuajn nga probleme t ndryshme t shndetit
mendor, mbshtetje konkrete n periudhn pr prgatitje pr lirim etj.

Reformimi institucional i regjimeve t burgjeve duke garantuar hapjen e burgjeve me

regjime gjysm t hapura dhe t hapura, mbetet me shum rndsi pr rehabilitimin
dhe ndihmn konkrete q u jepet grave pr tu rikthyer suksesshm n shoqri pas
lirimit. Kto regjime u japin mundsi shum t mdha grave t rivendosin lidhjet me
fmijt e tyre dhe mundsojn q ato t marrin pjes aktive n jetn e fmijve t tyre;
duke u rikthyer her pas here n shoqrin e lir, grat kan mundsi t punojn pr
zgjidhjen dhe/ose t zgjidhin shum nga problemet e tyre, si: strehimi, punsimi dhe
arsimimi i tyre profesional, pasi t kthehen n shoqri.

Nj nga aspektet q duhet t marr vmendje t posame n politikat e ndjeshme

gjinore ndaj grave n sistemin e burgjeve sht prgatitja e grave pr lirim q n
momentin e par kur gruaja vendoset n nj institucion t mbyllur penal. Pa dashur t
prsris sugjerimet e sjella n kapitullin e pest t ktij studimi, ktu do t ndalem te
disa praktika t mira, t sjella nga nisma t ndrmarra nga sistemi i burgjeve n
Holand dhe Belgjik359.

Nisma T balancosh t ardhmen reflekton Udhzimet europiane t punsimit360

t cilat i japin shum rndsi promovimit t prfshirjes sociale dhe parandalimit t
prjashtimit nga tregu botror i puns i grupeve dhe individve t margjinalizuar.

T balancosh t ardhmen sht nj projekt me dimension t gjer q ka pasur

shum rndsi pr riintegrimin e grave, ashtu si ka pasur shum rndsi
bashkpunimi mes shrbimit t burgjeve dhe partnerve t zinxhirit t drejtsis
penale dhe asaj sociale361.Koncepti i brjes s politikave gjinore shtje t
prbashkt kryesore mes partnerve t prfshir n kt nism e kthen n praktik t
mir kt bashkpunim.

Ka shum probleme t cilat duhen adresuar kur bhet fjal pr kthim t suksesshm t
grave n komunitet, si: problemet psikologjike, problemet me situatn ekonomike t
grave, probleme me kujdesin ndaj fmijve, probleme me punsimin, strehimin dhe
arsimimin e tyre, si edhe probleme me vetbesimin e ult t grave pr t rifilluar nj
jet normale. Pr tiu prgjigjur ksaj trsie t problemeve me t cilat prballet do
grua q rikthehet n shoqri pas lirimit nga burgu, duhet nj qasje gjithprfshirse
dhe kjo nism ofron pikrisht kt model t mir bashkpunimi mes aktorve brenda
dhe jasht sistemit t burgjeve.

359
Pr m shum rreth projektit Balancing the Future, a New Challenge mund t konsultoni faqet
www.toekomstinbalans.nl; dhe www.transitions-in-prison.net Ndryshe projekti njihet si projekti i
riintegrimit social t grave t dnuara.
360
Rekomandimi i Kshillit Europian pr zbatimin e politikave t punsimit nga vendet antare t BE-s.
(2004/741/EC) http: //eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ: L: 2004: 326: 0047: 0063:
EN: PDF
361
Nga fjala e mbajtur e Z. C.A.P. Vermeulen, zv. drejtor i Shrbimit t Burgjeve holandeze n nj
konferenc europiane, n mars 2004.
~ 177 ~
Partneriteti i ndrtuar nprmjet ksaj praktike t mir prfshin sektor, departamente
dhe institucione brenda sistemit t burgjeve dhe atyre jasht ktij sistemi. Sigurisht,
struktura organizative dhe menaxhuese e ktij modeli t mir sht n drejtimin e
Drejtoris s Prgjithshme t Burgjeve holandeze, si do t shpjegohet m posht.

Puna individuale fillon n burgje me nj plan vlersimi t nevojave pr: 1. gjith

dokumentet zyrtare q mund ti duhen gruas pr tu paraqitur n institucionet publike
shndetsore, arsimore, zyrat e punsimit dhe ato t ndihms ekonomike; 2. problemet
praktike individuale q secila grua ka, si shtjet q lidhen me fmijt dhe familjen si
edhe me problemet financiare t saj; 3. nevojat pr strehim; 4. nevojat pr arsimim t
mtejshm profesional dhe nevojat pr punsim 5. problemet shndetsore q mund t
ket gruaja.

Ky plan individual i vlersimit t nevojave hartohet nga punonjsi i sektorit t kujdesit

social n burg n bashkpunim me vet gruan e dnuar dhe me aktort e tjer jasht
sistemit t burgjeve. Bazuar mbi nevojat e prcaktuara pr seciln grua, hartohet plani
i dnimit t saj q adreson gjith problemet dhe nevojat q ajo ka. Ky plan pasqyron
gjith rrugn q duhet t ndjek nj grua e paraburgosur/dnuar pr t gjetur nj pun
ose ndonj form t arsimimit profesional, e ndjekur nga nj punsim i mundshm.

N kuadr t ktij modeli jan arritur t unifikohen procedurat e pranimit, regjistrimit

t grave, t vlefshme pr przgjedhjen e grave n programet riintegruese t ofruara n
projekt; jan unifikuar metodat e vlersimit t nevojave t grave n gjith sistemin e
burgjeve si edhe metodat e motivimit t grave pr t przgjedhur nj karrier t
caktuar pune si edhe sht unifikuar intervistimi i grave prpara se ato t dalin nga
sistemi i burgjeve ku i krkohet t marrin angazhimet e tyre konkrete pr prfshirjen e
tyre n nismat e ktij projekti.

N ofrimin e mbshtetjes intensive dhe ofrimit t lehtsive pr shtje q lidhen me

arsimimin profesional dhe punsimin, strehimin, mbshtetjen pr zgjidhjen e
problemeve t ndryshme familjare dhe sidomos t kujdesit pr fmijt e mitur, jan
shrbimi i provs, organet e qeverisjes vendore, si: zyrat e punsimit, zyrat e
shrbimeve sociale dhe ato t arsimimit vendor.

Gjithashtu, jan tri organizata t ndryshme joqeveritare, t cilat jan aktive dhe
ofrojn shrbime t specializuara mbshtetse n tri fushat e prmendura m lart.
donjra nga kto organizata sht e specializuar pr njrn nga fushat: strehimi;
arsimimi dhe punsimi dhe mbshtetjen me zgjidhjen e problemeve familjare,
prfshir edhe ato t kujdesit pr fmijt. Kshtu, ato ndihmojn sipas ekspertizs s
tyre seciln grua e cila prgatitet pr lirim me ndjekjen e rastit t tyre pran gjith
organeve prgjegjse ose bizneseve private n varsi t shtjes q ndjekin.

Mnyra si organizohet projekti i riintegrimit social t grave

Platforma Sektoriale e Burgjeve t Grave sht organi kombtar konsultativ pr
drejtort e burgjeve t grave pran Agjencis Kombtare t Institucioneve Korrektuese
n Holand362. Platforma sht, gjithashtu, organi q przgjedh personelin e zyrs s
projektit pr riintegrimin social t grave, si dhe shrben si partner dhe pik kontakti

362
Organi kompetent paralel n vendin ton sht Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve.
~ 178 ~
pr partnert social t zinxhirit t prfshir n kt projekt. Nj marrveshje
bashkpunimi sht nnshkruar me partnert kryesor t projektit.

Objektivat e Platforms Sektoriale prqendrohen te zhvillimi dhe koordinimi i

politikave pr burgjet e grave n kuptimin m t gjer. Platforma sht prgjegjse pr
zhvillimin, monitorimin dhe vlersimin e partneriteteve n kuadr t projektit t
riintegrimit social t grave t paraburgosura/dnuara. Platforma Sektoriale vepron si
nj partner n kontaktet ndrkombtare dhe sht partneri zyrtar i tri organizatave
joqeveritare t prfshira n kt projekt. Pr t prmbushur detyrat e saj q kan t
bjn me riintegrimin social t grave ish- t dnuara, Platforma Sektoriale ka hapur
nj zyr t projektit.

Zyra e projektit t riintegrimit social t grave drejtohet nga nj drejtues i projektit, i

cili sht mbshtetur nga personi prgjegjs pr projektet n Agjencin Kombtare t
Institucioneve Korrektuese (AKIK). Drejtuesi i projektit sht prgjegjs pr inicimin
dhe kryerjen e aktiviteteve t prcaktuara n marrveshjet e bashkpunimit pr
programet pas lirimit pr grat dhe zhvillimin e programit t platforms kombtare t
burgjeve t grave. Zyra e projektit vepron, gjithashtu, si "truri koordinues" pr
programet q prfshijn organizata t ndryshme.

Programi kombtar i platforms sht nj organ konsultativ i prbr nga punonjs t

Agjencis Kombtare t Shrbimit t Burgjeve, drejtuesit e programeve q zbatohen
n institucionet penale dhe organizatat partnere t prfshira, koordinatort e
programeve riintegruese nga pes burgjet e grave dhe drejtuesi kombtar i projektit t
riintegrimit social t grave. Ky organ luan rol t rndsishm n monitorimin e
cilsis, fizibilitetit dhe zhvillimeve t programeve. Programi raporton katr her n
vit prpara Platforms Sektoriale t Burgjeve t Grave.

T tria projektet pr punsimin, kujdesin dhe strehimin e grave jan praktikisht

identike n strukturn organizative. Organizatat partnere fillojn t prfshihen sapo
del nevoja pr punsim potencial, kujdes apo strehim, e identifikuar n momentin kur
hartohet plani individual pr nj grua t dnuar. Nse kto tri nevoja identifikohen pr
adresim nga tri organizatat e prfshira, koordinimi i aktiviteteve sht thelbsor. Kjo
lehtsohet prmes programit t platforms kombtare, n t cilin marrin pjes
organizatat partnere. Nse disa partner nevojiten t prfshihen n nj program
individual t gruas, caktohet nj menaxher rasti.

Menaxhimi dhe mbikqyrja e drejtprdrejt e projekteve t prgatitjes pr lirim sht

n duart e skuadrave drejtuese individuale t secilit projekt. Secila prej tyre sht e
prbr nga prfaqsues kombtar apo rajonal t partnerve t ndryshm dhe
drejtohet nga nj koordinator i organizats q drejton projektin. Kto skuadra takohen
katr her n vit. Drejtuesi i projektit t riintegrimit social merr pjes n mbledhjet e
skuadrave drejtuese.

Ky model i punsimit i gjith ktyre instancave mund t vizualizohet me skemn e

mposhtme:

~ 179 ~
 AKIK

Platforma
sektoriale Partner ndr/kombtar

Programi Kombtar
Aktivitetet sipas
i Platforms
Marrveshjes
s bashkpunimit:

Zhvillimi i procedurave
t unifikuara pranim,
Zyra e projektit
regjistrim, vlersim,
t riintegrimit social
zgjedhje karriere dhe
intervista e daljes.

Strehim Kujdes Punsim

Nnprojekt: Nnprojekt: Nnprojekt:
OJF OJF OJF
- Skuadra drejtuese - Skuadra drejtuese - Skuadra drejtuese
- Grupi i puns - Grupi i puns - Grupi i puns

PROJEKTET KONKRETE:

1. Punsimi
N bashkpunim me nj nga OJF-t e specializuara n kt fush, ka filluar s zbatuari
nj program kombtar pr prgatitjen pr punsimin dhe hyrjen e menjhershme t
grave n tregun e puns. OJF-ja e angazhuar n kt nism garanton nj program
kombtar dhe nj periudh pas lirimit prej nj viti, pr secilin rast t ndjekur.
Ky bashkpunim prfshin kto aktivitete:
Ndjekjen individuale t grave.
Zhvillimin e nj metodologjie pr mbikqyrje, prfshir ktu edhe nj
procedur t marrjes s rastit t gruas pas lirimit. Ndjekjen dhe bashk-
menaxhimin e komponentve t programeve t ndryshme jasht institucionit
penal, si dhe bashkrendimin e tyre gjat fazave t ndryshme t dnimit.
Mundsimin e punsimit pr gruan ose, nse sht e nevojshme, prfshirjen
e saj n nj kurs trajnimi, t prshtatshm pr nevojat specifike t gruas n
fjal.
Mbshtetjen gjat periudhs kur gruaja fillon pun. Punonjsi i OJF-s q
mbshtet gruan mund t veproj si menaxher rasti pr gruan n fushat e
tjera t projektit pr shrbimet e nevojshme q lehtsohen dhe mbshteten
nga dy OJF-t e tjera.
~ 180 ~
 Dhnien e informacionit dhe mbajtjen e marrdhnieve me publikun pr
kt projekt.
Hartimin e nj plani t projektit dhe raportet pr rastet e ndjekura.
Administrimin e gjith rasteve t projektit q lidhen me punsimin e grave
dhe arsimimin e tyre profesional.

2. Dhnia e kujdesit ndaj gruas

Nj program pilot pr ish-t dnuarat i zbatuar nga nj OJF e specializuar n kt

fush sht ai i dhnies s nj kujdesi t veant pr gruan. N kuadr t ksaj nisme,
grat me fmij t mitur jan t mbikqyrura dhe mbshtetura nga vullnetar pr nj
periudh t paracaktuar. Profesionistt kshillojn grat dhe familjet e tyre duke u
nisur nga nevojat specifike t rastit n fjal.

M konkretisht, ky bashkpunim mundson:

Emrimin e nj koordinatori pr t kryer tri detyra: inicimin e bashkpunimit
me koordinatort vendor; przgjedhjen dhe trajnimin e vullnetarve s
bashku me koordinatort vendor dhe garantimin e prputhjes s duhur t
vullnetarve dhe familjeve q ndjekin dhe mbikqyrjen e rasteve t tyre.
Garantimin e burimeve t nevojshme n perspektiv afatshkurtr dhe at
afatgjat.
Garantimin e cilsis s shrbimeve mbshtetse t nevojshme rast pas rasti
pr grat.
Mbikqyrjen e grave ish-t dnuara.
Krijimin dhe mirmbajtjen e nj rrjeti t prshtatshm pr kt projekt.
Kontributin pr prgatitjen, zhvillimin dhe zbatimin e politikave afatgjata t
mbshtetjes s grave n menaxhimin e problemeve t tyre praktike n
familjet e tyre.
Menaxhimin e plot t t gjitha rasteve t ksaj nisme.

3. Mbshtetja pr strehimin e grave

N kuadr t ksaj nisme sht ngritur nj konvikt pr grat ish-t dnuara, duke
prfshir dhe ato gra me fmij t mitur t cilat nuk kan pasur mundsi strehimi pas
daljes nga burgu ose pr rastet kur kthimi i gruas n mjedisin e mparshm sht
vlersuar me rrezik pr t dhe/ose pr fmijt e saj.

Kjo nism prfshin aktivitetet e mposhtme:

Hapjen e nj konvikti pr grat pas lirimit nga burgu i mirmenaxhuar

profesionalisht.
Zhvillimin e nj metodologjie pr udhheqjen e ish-t dnuars pr t
inkurajuar nj jetes t pavarur.
Dhnien e informacionit dhe mbajtjen e marrdhnieve me publikun pr
kt nism.
Zhvillimin e ekspertizs dhe t aftsive t menaxherve t konviktit dhe
mbikqyrsve t prfshir n punn individuale me grat.

~ 181 ~
 Krijimin e nj baze t fort t qndrueshme financiare pr t siguruar
vazhdimsin afatgjat t projektit duke konsideruar bashkpunime
institucionale me organet e qeverisjes vendore dhe qendrat rezidenciale
komunitare.
Sigurimin e nj mbshtetjeje t gjer politike dhe publike.
Kjo mbshtetje, e dhn n mnyr individuale dhe t vazhdueshme gjat kohs q
gruaja sht n sistemin e burgjeve dhe m pas, pasi ajo kthehet n shoqri, nga t
gjith aktort q ndihmojn gruan t menaxhoj dhe tu jap zgjidhje shum
problemeve t jets s saj, sht nj model i mir i shrbimeve t specializuara dhe t
integruara t cilat nuk mund t garantohen vetm nga shrbimi i burgjeve, pa
bashkpunimin me shrbimin e provs, aktort e shoqris civile dhe shrbimet e
organeve t qeverisjes vendore. Duhet evidentuar fakti se n fazn e pilotimit t
praktiks s mir holandeze ishin tri OJF-t e specializuara, q realizonin shrbimet
dhe mbshtetjen pr punsimin, kujdesin dhe strehimin. Tashm kjo nism ka
prfshir n programin kombtar t platforms s riintegrimit t grave edhe aktor t
ndryshm t organeve t qeverisjes vendore dhe/ose t shrbimeve vendore n
komunitetin ku kthehen grat ish-t dnuara. Shrbimi i provs sht prfshir,
gjithashtu, n zbatimin e programeve t prgatitjes pr lirim dhe kujdesit pas lirimit
pr grat ish-t dnuara.

Prparsi n przgjedhjen e grave q mbshteten prmes ksaj nisme, u sht dhn

grave nga mosha 20 50 vje, t cilat vijn nga nj e kaluar familjare e vshtir, q
kan n prgjegjsin e tyre fmij t mitur dhe nuk kan mbshtetjen e familjes ose
t t afrmve t tyre, gra q kan qen viktima t dhuns n familje ose vijn nga
grupe t shoqris q kan prjetuar diskriminim dhe/ose prjashtim social prpara
burgosjes s tyre. Gjithashtu, ndihmohen edhe grat q kan nj vetvlersim t ult
dhe e kan t vshtir t orientohen ose t prfitojn nga shrbimet q ekzistojn n
shoqrin e hapur jasht burgut.

Rezultatet e ksaj nisme kan qen shum premtuese. Kshtu, rreth 50-70 gra jan
ndihmuar dhe mbshtetur do vit. Jan br studime pr t matur uljen e recidivizmit
dhe ka rezultuar se vetm 7% e grave t mbshtetura prmes ksaj nisme jan
prsritse t krimit, ndrkoh q norma mesatare e recidivizmit n Holand sht
rreth 35%.

Kjo nism ka provuar se sht nj praktik e mir pr tu ndjekur edhe nga sistemi i
burgjeve shqiptare dhe aktort e tjer t nevojshm t sistemit t drejtsis penale dhe
asaj sociale, ndaj nevojitet nj studim fizibiliteti i shrbimeve t integruara ekzistuese
dhe marrja e nismave t ngjashme me praktikn e paraqitur m lart q do t ndihmoj
realisht dhe do t mundsoj kthimin e suksesshm t grave n shoqri pas lirimit t
tyre nga institucionet e mbyllura penale.

6.4 Puna krkimore, planifikimi, vlersimi dhe rritja e ndrgjegjsimit

N literaturn bashkkohore t fushs ekziston nj sasi e konsiderueshme e

hulumtimeve dhe studimeve t kryera pr shkaqet e krimit, karakteristikat e shkelsve
t ligjit, ndikimin e dnimit me burgim dhe masat alternative dhe ndikimin e

~ 182 ~
programeve t veanta pr nivelin e recidivizmit. Ndrsa vetm koht e fundit n
literaturn kryesisht perndimore kan filluar t kryhen krkime shkencore dhe
studime q prqendrohen n politikat gjinore n sistemin e drejtsis penale, si dhe n
dallimet q ekzistojn mes grave dhe burrave n konflikt me ligjin dhe, pr rrjedhoj,
edhe t nevojave t ndryshme t riintegrimit social t tyre. N vendin ton hulumtime
shkencore t ktij lloji fatkeqsisht mungojn, ndaj merr rndsi nxitja e hulumtimeve
n fushn e drejtsis penale, par nga kndvshtrimi gjinor.

Rregullat e Bangkokut, ashtu si Rregullat e Tokios dhe ato t Pekinit prfshijn nj

seksion t veant pr krkimin shkencor, planifikimin, formulimin e politikave dhe
vlersimin, duke pranuar se efektiviteti i politikave dhe programeve t zhvilluara pr
riintegrimin dhe trajtimit social t t dnuarve varet nga vlersimi i realitetit n terren
n secilin vend dhe nga vlersimi i ndikimit t ndrhyrjeve dhe qasjeve t ndryshme.

M konkretisht, rregullat 67-68 t Rregullave t Bangkokut i japin rndsi t madhe

nevojs pr krkime n nj sr shtjesh t rndsishme q lidhen me prballjen e
grave me sistemin e drejtsis penale. Qllimi i ktyre rregullave sht garantimi q
strategjit dhe politikat tu prgjigjen n nivel t prshtatshm problemeve q
ekzistojn n kt drejtim dhe, pr rrjedhoj, t ndihmojn n riintegrimin social t
grave, bazuar n fakte dhe n nj kuptim m t mir t arsyeve, shpesh shum
komplekse, q ojn grat drejt kryerjes s nj vepre penale. Nj qllim tjetr i ktyre
rregullave sht t rritin ndjesin dhe ndrgjegjsimin e politikbrsve ndaj nevojave
t veanta t grave n konflikt me ligjin dhe, pr rrjedhoj, edhe rritjen e efektivitetit
t politikave t ndrmarra. Rregullat, gjithashtu, trheqin vmendjen pr nevojn pr
t ndrmarr krkime t tilla pr gjendjen e fmijve, nnat e t cilve jan t dnuara,
e cila sht nj fush edhe m pak e hulumtuar e, pr rrjedhoj, ka nevoj pr m
shum vmendje.

Rregulla 69 e Rregullave t Bangkokut sht e bazuar n t kuptuarit se vlersimi i

herpashershm i efektivitetit t ndrhyrjeve, programeve dhe qasjeve sht gjithashtu
thelbsor pr zhvillimin, prshtatjen dhe prmirsimin e politikave dhe programeve
rehabilituese dhe riintegruese pr grat n konflikt me ligjin. Kjo sht nj fush e
shprfillur n lidhje me t gjith t dnuarit, por veanrisht n lidhje me grat dhe,
edhe m konkretisht, n lidhje me fmijt e nnave t dnuara.

Ndrsa rregulla 70 e Rregullave t Bangkokut paraqet nj reflektim t vetdijes n

rritje t rolit ky q luajn mediat dhe opinioni publik n formulimin e politikave n
fushn e drejtsis penale. Sa m i lart t jet niveli i mosnjohjes s krimit dhe i
mbajtjes n kontroll t tij, aq m e lart sht frika e krimit dhe, pr rrjedhoj, rriten
krkesat e shoqris pr dnime t ashpra.

Trajnimi i punonjsve t drejtsis penale dhe rritja e ndrgjegjsimit dhe e

ndjeshmris s tyre jan, gjithashtu, nj krkes thelbsore pr zbatimin e
standardeve ndrkombtare dhe t krkesave t legjislacionit vends, veanrisht kur
ato lidhen me politikat e dnimeve dhe t alternativave t dnimit me burgim.

Duke pasur parasysh rndsin e puns krkimore n kt fush, e ndjekur nga

planifikimi i politikave t prshtatshme, vlersimi periodik i efektivitetit t tyre,
trajnimi i punonjsve t organeve t drejtsis penale dhe rritja e ndrgjegjsimit t
~ 183 ~
mediave dhe opinionit publik n vendin ton pr shtjet q lidhen me grat n
konflikt me ligjin, mbetet t shqyrtohet situata aktuale dhe t merren masa t
prshtatshme n kto drejtime.

6.5 Prmbledhje e sugjerimeve m t rndsishme pr nj politik

penale t ndjeshme ndaj veorive specifike t grave q shkelin ligjin

Punimi sjell n vmendje t dhna q vijn nga vendi yn, Europa dhe bota, t cilat
tregojn pr numrin n rritje t grave t dnuara. Analiza e profilit shoqror, arsimor,
kulturor dhe penal t grave q shkelin ligjin tregon qart se shumica e tyre vijn nga ai
grup shoqror individsh, t cilt kan prjetuar nj shkall t caktuar t prjashtimit
social prpara se t vendoseshin n institucionet e mbyllura penale. Argumentet e
sjella n punim tregojn qart se paraburgosja/burgosja e grave e thellon prjashtimin
e tyre social dhe prjashton ato gra q nuk kan prjetuar prjashtim social prpara
burgosjes. Pr m tepr, gjat punimit u analizua edhe fakti se burgosja e grave e bn
shum t vshtir mbajtjen e lidhjeve t forta me fmijt, familjen, rikthimin e tyre n
jetn normale pas lirimit dhe rifitimin e t njjtit status social pas lirimit nga burgu.
Fakti q nj prqindje e konsiderueshme e grave t dnuara me burgim n vendin ton
qndrojn nga 10-25 vjet n burg, sht nj fenomen tejet shqetsues dhe e
vshtirson ri-kthimin e suksesshm t ktyre grave n shoqri pas lirimit.

N pjesn m t madhe grat q shkelin ligjin, nuk kryejn vepra penale t dhunshme
dhe, pr rrjedhoj, nuk prbjn rrezik pr shoqrin. Punimi nxjerr n pah se veprat
penale q kryhen shpesh nga grat, jan ato q njihen ndryshe si veprat penale t
varfris, si: mashtrimet, falsifikimet, veprat penale kundr moralit dhe dinjitetit etj..
Edhe n rastet e veprave penale t vrasjes, n nj numr t konsiderueshm t tyre,
grat i kan kryer n kushtet e nj dhune sistematike n familje, n krcnim t jets
s tyre dhe/ose t fmijve t tyre t ushtruar kryesisht nga bashkshortt.

Shpeshher politikat ndshkuese penale t shoqruara me statusin e dobt ekonomik

t grave q e ka br t pamundur garantimin e shrbimeve cilsore ligjore gjat
procedimit penal, kan uar n rritjen e numrit t grave t mbajtura n institucionet e
paraburgimit n pritje t vendimit t forms s prer t gjykats. Nga t dhnat e
prftuara pr qllim t ktij punimi u evidentua fakti se mesatarja e qndrimit t grave
n paraburgim sht shum e gjat dhe, pa dyshim, efektet e ktyre qndrimeve t
gjata jan negative te kjo kategori. Pr m tepr, ky fakt sht nj tregues pr
shpejtsin dhe efektivitetin n dhnien e drejtsis nga organet kompetente kur t
pandehurat jan gra.

Ndrkoh q vet burgimi sht mas ndshkuese, programet dhe shrbimet e ofruara
n burg marrin rndsi t madhe pr t mundsuar ndrhyrje efektive n jett e grave
n kndvshtrimin afatshkurtr, por sidomos at afatgjat t rikthimit t tyre sa m t
suksesshm n shoqri. Bazuar n analizn e sjell n punim del qart q ka nevoj
pr prmirsim t mtejshm t ktyre programeve dhe shrbimeve ndaj grave n
burg n mnyr q ato tu prgjigjen m mir nevojave specifike t tyre.

Duke pasur parasysh problematikn e paraqitur m lart, del e nevojshme t rishikohen

politikat dhe praktikat q ndiqen pr grat q shkelin ligjin n vendin ton me qllim
~ 184 ~
parandalimin e prshkallzimit t tendencave t politikave penale m shum
ndshkuese sesa ato rehabilituese dhe reduksioniste363.

Politika penale reduksioniste bazohet te skepticizmi q kan politikbrsit dhe

zbatuesit e ligjit tek efektet e mundshme pozitive t burgimit te t dnuarit dhe te
bindja q mbipopullimi n burgje duhet t mbahet n kontroll dhe se nuk duhet shkuar
drejt nj politike t ngritjes s m shum burgjeve pr t rritur kapacitetin e
prgjithshm t tyre. Prkundrazi, studiuesit e fushs sugjerojn prdorimin e
strategjive t ders s prparme ose t strategjive t ders s pasme ose t
kombinimit t t dyjave364.

Strategjit e ders s prparme prpiqen t kufizojn prurjen n burgje nprmjet

dekriminalizimit t veprave t caktuara penale, kufizimin e prdorimit dhe t gjatsis
s qndrimit n institucionet e paraburgimit, kufizimin e prdorimit t dnimeve me
burgim, si edhe zbatimit efektiv t masave dhe dnimeve alternative. Baza e ktyre
strategjive sht prdorimi si mas e fundit e arrestit me burg dhe e dnimeve me
burgim. Ndrsa, strategjit e ders s pasme kan si qllim q periudhat e dnimit t
jen sa m t shkurtra q t jet e mundur duke inkurajuar prdorimin m t shpesht
dhe t gjer t lirimeve para kohe t t dnuarve365.

T dyja llojet e strategjive t politiks penale reduksioniste kan gjetur mbshtetjen e

plot t nj numri t konsiderueshm t rekomandimeve t Kshillit t Europs366, t
rekomandimeve t Komitetit pr Parandalimin e Torturs367 dhe n nj numr t
konsiderueshm t shtjeve t trajtuara nga Gjykata Europiane e t Drejtave t
Njeriut pr gjatsin e dnimeve dhe mundsit e lirimit para kohe dhe prdorimin e
masave dhe t dnimeve alternative n prputhje me nenit 5, 8-11 t KDENJ368-s si
edhe nga nj sr konventash dhe rregullash t Kombeve t Bashkuara369.

T dyja llojet e strategjive pr nj politik penale reduksioniste duhen mbajtur

parasysh kur administrohen shtjet e grave q shkelin ligjin nga gjith aktort
relevant t drejtsis penale.

N paragraft e mposhtm prmblidhen sugjerimet m kryesore t punimit, pa

pretenduar t jen shteruese:

363
Rutherford, A.: Burgjet dhe procesi i drejtsis: Sfida reduksioniste, Londr: Heinemann, 1984.
364
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e s drejts dhe politiks evropiane t burgut, Nju-Jork:
Shtypi i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 87.
365
Po aty.
366
Rekomandimi nr. (99)22 Mbipopullimi n burgje dhe inflacioni i popullats n burgje; rekomandimi
nr. (80)11 Paraburgimi n pritje t gjykimit; rekomandimi nr. (87)3 Rregullat europiane t burgjeve;
rekomandimi nr. (92)16 Rregullat europiane prmasat dhe sanksionet n komunitet; rekomandimi
nr. (92)17 Konsistenca n dnim; rekomandimi nr. (2003)22 Lirimet me kusht; rekomandimi
nr. (2003)23 Menaxhimi nga administratat e burgjeve t dnimeve me burgim t prjetshm dhe t
dnuarit e tjer me dnime afatgjata; rekomandimi nr. (2006)13 Prdorimi i paraburgimit, kushte n t
cilat realizohet dhe garancit kundr abuzimit; rekomandimi nr. (2006)2 Rregullat europiane t
burgjeve.
367
Raporti i 11 i prgjithshm i KPT-s [KPT/inf(2001)16].
368
Van Zyl Smit, D. dhe Snacken, S.: Parimet e ligjit dhe politiks s burgut europian, Nju-Jork: Shtypi
i Universitetit t Oksfordit, 2009, f. 91-99.
369
Pr m shum detaje luteni lexoni kreun e dyt t ktij punimi.
~ 185 ~
 Hartimi i legjislacionit t ndjeshm nga pikpamja gjinore
Prmirsimi i legjislacionit kombtar pr t reflektuar nj qasje t ndjeshme
ndaj problemeve gjinore ka qen fokus i reformave t ktyre 22 viteve t
fundit. Ndryshimet e fundit t Kodit penal gjat vitit 2012, si sht sjell
edhe n kreun tre t ktij punimi, jan hapa pozitiv me qllim mbrojtjen
kryesisht t grave dhe fmijve t cilt jan viktim e dhuns n familje.
Gjithsesi, mbeten pr tu br prmirsime t mtejshme pr dekriminalizimin
e ushtrimit t prostitucionit, prmirsimin e mtejshm t dispozitave pr
lirimin me kusht etj.
Rregulloret e brendshme n institucionet ku mbahen grat e dnuara duhet t
reformohen n prputhje me zhvillimet m t fundit me Rregullat e
Bangkokut, pr t mos pasur nj legjislacion t shkruar n gjuh neutrale,
por, prkundrazi, nj legjislacion q t reflektoj qasjen dhe ndjeshmrin
gjinore. M shum dispozita duhet t riformulohen n kto rregullore me
fokus prmirsimin e instrumenteve vlersuese t nevojave specifike t grave
t dnuara, instrumenteve klasifikuese specifike pr grat si edhe trajtimin e
veant t tyre, sidomos t kategorive, si: grat shtatzna, nnat me fmij n
gji dhe ato q kan fmij n burgje; grat q kan fmij t mitur jasht
institucioneve t mbyllura penale; grat e paraburgosura, vajzat e dnuara
dhe programet rehabilituese dhe riintegruese pr to dhe sidomos ruajtja e
marrdhnieve me familjen q n momentet e para t paraburgimit; grat me
kombsi t huaj dhe grat q u prkasin minoriteteve.

Ndjekja penale dhe procesi gjyqsor i grave q shkelin ligjin t ndjeshme

nga pikpamja gjinore

Burgosja e grave nuk duhet t prdoret si mas e par, por e fundit dhe vetm
n rastet e domosdoshme kur ato prbjn rrezikshmri t madhe pr
shoqrin. Pr m tej, duke i mbajtur grat jasht burgjeve, kur burgimi i tyre
nuk sht masa e domosdoshme, fmijt nuk prjetojn efektet negative t
burgosjes s nnave t tyre, prfshir ktu edhe institucionalizimin e tyre.
Profesionistt e administrimit t drejtsis penale, si policia gjyqsore,
prokurort, gjyqtart, inkurajohen t bjn t mundur devijimin nga procesi i
ndjekjes penale t grave n konflikt me ligjin duke prdorur mjete t tjera
ligjore t tilla si ndrmjetsim mes t pandehurit dhe viktims, urdhr pr
shrbim n komunitet dhe masa t tjera t drejtsis restauruese.
Inkurajohen gjyqtart t zbatojn sa m shum alternativat e dnimit me
burgim, t parashikuara n Kodin penal, ndaj grave t cilat nuk prbjn
rrezikshmri pr shoqrin dhe q kan prgjegjsi prindrore ose familjare
etj. Meqense nj pjes e mir e grave n konflikt me ligjin vuajn nga
trauma t dhuns sistematike n familje dhe ose nga rregullime mendore t
ndryshme, inkurajohet drejtimi i grave te programet e prshtatshme t
trajtimit t cilat do t adresonin nevojat e tyre specifike. Kjo do t ishte m
efektive sesa vendosja e tyre n mjediset e institucioneve t mbyllura penale.
Inkurajohet sistemi gjyqsor t analizoj dhe t marr masa konkrete pr t
rritur shpejtsin dhe efektivitetin e dhnies s drejtsis me t pandehurat
gra.
~ 186 ~
 Autoriteteve prkatse shtetrore (komisioni i ndihms ligjore falas, kshilli
drejtues i dhoms s avokatve etj.) u sugjerohet t marrin masa eficiente jo
vetm pr garantimin e shrbimit ligjor falas q n momentet e para t
ndalimit dhe t arrestimit, por edhe pr garantimin e nj shrbimi sa m
profesional ligjor pr grat n konflikt me ligjin.
Rregulla 61 e Rregullave t Bangkokut Kur dnojn grat n konflikt me
ligjin, gjykatat duhet t ken kompetenc t marrin parasysh rrethanat
lehtsuese, si: mungesa e nj historie penale t mparshme, relativisht vepr
penale jo e rnd, natyra e sjelljes kriminale t gruas e par kjo nga
kndvshtrimi i prgjegjsive t kujdesit q kan grat dhe rrethanat e tyre t
veanta370, merr rndsi t veant pasi jan nj numr i konsiderueshm i
grave t dnuara t cilat kan kryer vepra penale t dhunshme kundr
bashkshortve t tyre si pasoj e dhuns afatgjat dhe sistematike t ushtruar
nga ata. Ashtu si sht dhe nj numr n rritje i grave q detyrohen ose
marrin prsipr t jen bashkpuntore n nj numr t konsiderueshm t
veprave penale t dhunshme ose vepra t lidhura me substancat narkotike,
ose vepra penale t kryera pr shkak t varfris s tyre dhe nevojs q ato
kan pr tiu prgjigjur fmijve q ato kan n kujdes.
Duke marr parasysh rregulln e msiprme, inkurajohen avokatt,
prokurort dhe gjyqtart t tregojn m shum ndjeshmri ndaj rasteve t
grave t rrahura, t kanosura etj., duke pranuar legjitimitetin e sindroms s
gruas s rrahur pr t kuptuar veprimet e saj vdekjeprurse ndaj dhunuesve t
tyre. Pr rrjedhoj, autoritetet inkurajohen t krijojn mundsi t ofrimit t
dshmive, bazuar mbi ekspertizn e specializuar t dhuns n familje, si edhe
t prdorin, sipas rastit, hapsirat ligjore q ofron Kodi penal pr prdorimin
e rrethanave lehtsuese, faktin q kto gra kan qen pr nj koh t gjat
viktima t dhuns n familje, krahas edhe rrethanave t tjera lehtsuese q
mund t paraqes do shtje penale me t pandehur gruan.
N vijim t hapave pozitiv t hedhur n drejtim t reformimit t
legjislacionit penal nga kndvshtrimi gjinor, sidomos me ndryshimet gjat
vitit 2012 t Kodit penal, del e nevojshme t hartohen dhe t zbatohen
politika proaktive t arrestimeve dhe t ndjekjes penale t dhunuesve t grave
dhe fmijve, n kuadr t dhuns n familje.

Strategjit dhe politikat e ndjeshme nga kndvshtrimi gjinor n sistemin

e burgjeve dhe bashkpunimi ndrinstitucional

Ofrimi i programeve rehabilituese dhe ato q ndihmojn riintegrimin e

personave t dnuar me heqje lirie mbetet pjes e misionit t sistemit t
burgjeve dhe nj vmendje e veant duhet tu kushtohet grupeve specifike
n burgje, si grat dhe fmijt e paraburgosur dhe ata t dnuar. Kto
programe duhet t prfshijn aktivitete terapeutike, mjeksore, psiko-sociale
dhe mbshtetje t vazhdueshme pr grat q kan prjetuar dhun n familje,
pr ato q vuajn nga probleme t ndryshme t shndetit mendor, mbshtetje
konkrete n periudhn pr prgatitje pr lirim etj.

370
N prputhje t plot me rregulln 3.3 dhe 7.1 t Rregullave t Tokios.
~ 187 ~
 Mbajtja dhe forcimi i lidhjes s grave me fmijt e tyre jasht burgut jan
nga drejtimet q marrin vmendje dhe prioritet n programet e trajtimit dhe
mbshtetjes q duhet tu jepen grave nga institucionet penale dhe
institucionet e tjera q kujdesen pr rritjen dhe mbarvajtjen e fmijve t
tyre. Bashkpunim ndrinstitucional mes gjith aktorve t prfshir sht
thelbsor pr tia arritur ktij qllimi.
Autoritetet e burgjeve inkurajohen t prllogaritin burime t mjaftueshme
financiare pr institucionet penale q kan n kujdesin e tyre grat n mnyr
q t mundsohet zbatimi i programeve t larmishme rehabilituese dhe atyre
riintegruese pr to.
Reformimi institucional i regjimeve t burgjeve duke garantuar hapjen e
burgjeve me regjime gjysm t hapura dhe t hapura, mbetet me shum
rndsi pr rehabilitimin dhe ndihmn konkrete q u jepet grave pr tu
rikthyer suksesshm n shoqri pas lirimit. Kto regjime u japin mundsi
shum t mdha grave t rivendosin lidhjet me fmijt e tyre dhe mundsojn
pjesmarrjen aktive t tyre n jetn e fmijve; grat, duke u rikthyer her
pas here n shoqrin e lir, kan mundsi t punojn pr zgjidhjen dhe/ose
t zgjidhin shum nga problemet e tyre, si strehimi, punsimi dhe arsimimi i
tyre profesional pasi t kthehen n shoqri.
Koht e fundit po flitet pr reformimin e mtejshm t sistemit t burgjeve
duke synuar privatizimin e ktyre institucioneve publike. Duke marr
parasysh se sistemi i burgjeve shqiptare ende nuk sht i konsoliduar mbi
bazat e nj menaxhimi efektiv dhe n prputhje me standardet dhe normat e
t drejtave t njeriut, nevojitet nj shqyrtim i plot i shtjes s privatizimit t
burgjeve shqiptare, qofshin kto edhe t siguris s ult. Analiza dhe
diskutimi i thell mes specialistve duhet t shqyrtoj: aspektet q kan
ndikim t drejtprdrejt te mirqenia e personave t dnuar me heqje lirie,
sidomos te grupet e cenueshme, si jan grat, t miturit etj.; ndikimin te
personeli; kostot reale prkundrejt efektivitetit t ktyre shrbimeve, jo
vetm par nga kndvshtrimi financiar, por edhe nga kndvshtrimi i t
drejtave t njeriut; ndikimin q kan kto institucione n uljen e prsritjes s
krimit si edhe ndikimin q kan n shoqrin e gjer.
Nj nga aspektet q duhet t marr vmendje t posame n politikat e
ndjeshme gjinore ndaj grave n sistemin e burgjeve, sht prgatitja e grave
pr lirim q n momentin e par kur ato vendosen n nj institucion t
mbyllur penal, bazuar mbi nj plan individual nevojash. N kt kuadr
duhet t vendoset nj praktik konkrete bashkpunimi mes DPB-s,
institucioneve penale ku mbahen grat, Shrbimit t Provs, zyrave vendore
t punsimit, zyrave pran komunave dhe bashkive prkatse q ofrojn
shrbime sociale pr kategorit n nevoj, OJF-ve t specializuara n
shrbime punsimi, trajnim profesional, kujdesi ndaj gruas dhe pr akses n
strehim pr grat pas lirimit.
Pr t pasur strategji dhe politika n prputhje me nevojat specifike t grave
n sistemin e burgjeve me qllim institucionalizimin dhe bashkpunimin
ndrinstitucional me gjith aktort relevant, sugjeroj q n Drejtorin e
Prgjithshme t Burgjeve t ngrihet nj grup pune me fokus grat n burgje,
t prbr nga drejtuesit e institucioneve q kan n kujdesin e tyre grat e
dnuara dhe specialist t fushave t ndryshme. Ky grup pune do t

~ 188 ~
 mundsoj hartimin e politikave dhe strategjive t ndjeshme gjinore si edhe
ndrtimin e sinergjive t nismave dhe kontributit t dhn nga shum aktor
t prfshir n kt fush.

Rritja e ndjeshmris gjinore t aktorve t ndryshm t drejtsis penale dhe

sociale si edhe ndrgjegjsimi i gjith opinionit publik

Pr ti ardhur n ndihm numrit gjithnj n rritje t grave q e gjejn veten

viktima t dhuns n familje dhe, n shum raste, edhe n konflikt me
ligjin, del n pah nevoja e trajnimeve dhe e edukimit vazhdues t t gjith
personelit mjeksor pr t parandaluar, pr t diagnostikuar dhe pr t
trajtuar rastet e dhuns n familje dhe mbledhjen e provave mjeksore q
kan vler ligjore n nj proces gjyqsor pr grat e dhunuara q vrasin
dhunuesit e tyre. Kjo tem duhet t jet pjes e programit t detyrueshm t
institucioneve arsimore ku diplomohen mjekt dhe infermiert e ardhshm.
Avokatt, prokurort dhe gjyqtart kan nevoj t trajnohen edhe m tej pr
t rritur ndjeshmrin gjinore n rastet kur e pandehura e shtjes sht
grua, pr t zbatuar dispozitat ligjore dhe masat e nevojshme drejt nj
politike penale rehabilituese dhe reduksioniste n prputhje me specifikat e
shtjes dhe profilin e nevojat e grave q shkelin ligjin.
Me qllim parandalimin e prshkallzimit t rasteve t dhuns n familje
dhe t rasteve t vrasjeve t bashkshortve t grave t dhunuara,
mekanizmat referues t ngritur n kuadr t dhuns n familje duhet t ken
rol proaktiv n shprndarjen e informacionit dhe ofrimin e shrbimeve t
ndryshme pr grat e dhunuara dhe fmijt e tyre. Grat kan nevoj t
ken m shum informacion pr burime alternative, ndaj dhe mbetet
prparsi rritja e ndrgjegjsimit t tyre. Shrbimet e mekanizmave referues
duhet t garantojn sigurin fizike, ndihm ligjore, psikologjike dhe
alternativa pr t rifilluar nj jet t re larg dhunuesit, si aftsimi
profesional, gjetja e nj punsimi dhe nj banese ku mund t jetoj nna dhe
fmijt e dhunuar.
Trajnimi vazhdues i personelit n institucionet e mbyllura penale q
punojn drejtprdrejt me grat e paraburgosura/t dnuara mbetet tejet i
rndsishm n prftimin dhe konsolidimin e aftsive me qllim
menaxhimin efektiv t grave duke i prshtatur programet e trajtimit sipas
specifikave t grave n kujdesin e tyre. Inkurajohet, gjithashtu, shtimi i
numrit t personelit femr n institucionet ku mbahen grat.
Puna krkimore dhe vlersimet periodike t llojeve t strategjive t
ndjekura n kuadr t nj politike penale t ndjeshme ndaj probleme gjinore
t grave n konflikt me ligjin mbetet nj nga fushat e investimit t energjive
t aktorve prgjegjs pr hartimin e politikave penale n vendin ton.
Autoritetet e administrimit t drejtsis penale duhet t kuptojn rolin ky
q luajn mediat dhe opinioni i gjer publik n formulimin e politikave n
fushn e drejtsis penale, ndaj duhet ti kushtohet m shum vmendje
ndarjes s informacionit dhe rritjes s ndrgjegjsimit t medias dhe publikut
t gjer pr kriminalitetin, ruajtjen e siguris publike dhe politikat penale
rehabilituese dhe reduksioniste. Sa m i lart t jet niveli i mosnjohjes s
krimit dhe i mbajtjes n kontroll t tij, aq m e lart sht frika e krimit dhe,
pr rrjedhoj, rriten krkesat e shoqris pr dnime t ashpra.
~ 189 ~
6.6 Mendime prmbyllse

N prfundim, doja t theksoja se ato ka kan ndar me mua grat e paraburgosura

dhe ato t dnuara pr qllim t ktij studimi, tregojn qart pr nj drejtsi penale
t ashpr dhe fatkeqsisht ende t pandjeshme ndaj situatave t veanta t grave n
konflikt me ligjin n vendin ton.

Nj tjetr tregues i inefektivitetit t institucioneve sociale pr ti dhn fund dhuns

n familje ndaj grave jan historit e grave, viktim e dhuns n familje, q kan
vrar dhunuesit e tyre dhe sot jan duke kryer dnimin n sistemin e burgjeve
shqiptare.

T gjith ne duhet t msojm nga prvojat e tyre me qllim q t shptojm m

shum jet, t ulim nivelin e dhuns n familje dhe frikn q shprndan kjo
dukurin gjith shoqrin shqiptare.

Grat n konflikt me ligjin, historit e t cilave jan marr n shqyrtim n kt

studim, ngren shqetsimin e tyre real se institucionet e drejtsis sociale dhe asaj
penale duhet t gjejn rrugt e efektshme pr politika gjinore dhe ndjeshmri m t
lart ndaj ksaj kategorie t shoqris.

~ 190 ~
 Bibliografia

Agjencia e Institucioneve t Korrektimit, Holand, (2010) T dhna zyrtare pr projektin

Balancing the Future, a New Challenge. Trhequr m 15 mars 2011 nga
www.toekomstinbalans.nl; dhe www.transitions-in-prison.net

Anastasi, A., (2001). Kanuni i Zhuris. Studime juridike, 1, fq. 73-81.

Anastasi, A., etj., (2012). Barazia gjinore dhe mos-diskriminimi. Tiran: Botimet Pegi. Fq. 121,
124, 141, 154-155.

Ardener, S., (1978). Prkufizimi i grave. Londr.

Arkivi Qendror i Shqipris, Fondi 347. Dosja 23, viti 1914.

Arkivi Qendror i Shqipris, Fondi 317. Dosja 11, viti 1917.

Arkivi Qendror i Shqipris, Fondi 152, dosja 928, dosje 379, viti 1921.

Arkivi Qendror i Shqipris, Fondi 152, dosja 923, viti 1923.

Arkivi Qendror i Shqipris Fondi 152, dosje 837, dosje 838, viti 1927.

Arkivi Qendror i Shqipris Fondi. 379, dosje 8, viti 1929.

Arkivi Qendror i Shqipris, Fletore Zyrtare nr. 57 dat 27 shtator 1933.

Arkivi Qendror i Shqipris Fondi. 152, dosje 29, viti 1939.

Arkivi Qendror i Shqipris Fondi. 155, dosje 1453, viti 1941.

Arkivi Qendror i Shqipris Fondi. 155, dosje 1242, viti 1942.

Arkivi Qendror i Shtetit Fondi. 492, dosje 21, viti 1953.

Arkivi Qendror i Shtetit Fondi. 492, Prokuroria e Prgjithshme, dosje 96, viti 1974.

Arkivi i Ministris s Brendshme, Fondi Dega e kampeve dhe burgjeve, dosja 47, viti 1956.

Atabay, T., (2012). Udhzuesin e Rregullave t Kombeve t Bashkuara pr grat e dnuara dhe
masat jo me burgim pr grat e dnuara, Rregullat e Bangkokut. Botim i Reforms penale
ndrkombtare (Penal Reform International, PRI). Fq. 5. Trhequr nga m 15 gusht 2012
http://www.penalreform.org/publications/bangkok-rules-guidance-document-and-index-
compliance

Austin, J., & Coventry, G., (2001). shtje q lindin nga burgjet e privatizuara. Nju Jork:
Departamenti i shtetit t SH. B. A.-s. Botim i Byros s mbshtetjes s drejtsis. Trhequr m
15 prill 2011 nga https://www.ncjrs.gov

~ 191 ~
Avokatit t Popullit, (2010). Raporti i vjetor, 2010, 2011. Tiran. Fq. 143, 151, 153. Trhequr m
15 prill 2011 nga http://www.avokatipopullit.gov.al/

Bastic, M., & Townhead L., (2008). Grat n burgje- nj komentar i rregullave standard
minimum t Kombeve t Bashkuara pr trajtimin e t dnuarve. Gjenev: Zyra e Kombeve t
Bashkuara Quaker. Fq. 3-4. Trhequr m 15 prill 2011 nga
http://www.quno.org/geneva/pdf/humanrights/women-in-prison/WiP-CommentarySMRs200806-
English.pdf

Belknap, J., (2007). Gruaja e padukshme: gjinia, krimi dhe drejtsia. (Botim i tret). Kaliforni.

Benda, B. B., (2005). Ndryshimet gjinore n teorin e recidivizmit: nj analiz e mbijetess.

Revist ndrkombtare e Terapis s t dnuarve dhe kriminologjia krahasuese, 49, fq. 325-342.

Bloom, B., & Owen B., & Covington, S., (2003). Strategjit e ndjeshme gjinore: krkime, praktika
dhe drejtim, parimet pr grat e privuara nga liria. Uashington, D. C.: Departamenti i Drejtsis,
Instituti Kombtar i Korrektimeve.

Bloom, B., & Owen, B., & Convington, S., (2004). Grat e dnuara dhe efektet gjinore t
politikave publike. Rishikim i puns krkimore t politikave, 21, fq. 31-48.

Bloom, B., & Owen, B., & Convington, S., & Raeder, M., (2002). Strategjit e ndjeshme ndaj
gjinis: Pun krkimore dhe parimet drejtuese pr grat e dnuara. Fq. 28-30.

Boers, K., (2003). Krimi, frika e krimit dhe mnyrat e kontrollimit t krimit n dritn e anketimeve
t viktimave dhe studimeve t tjera empirike. Artikull i prezantuar n Konferencn e 22-t
shkencore t Kshillit t Evrops, Strasburg, 24-26 Nntor 2003. Fq. 20

Bradely, T., (2001). Prjashtimi social. Fjalori i kriminologjis, Sage. Londr: Shtypi Sage.
Fq. 275-276.

Browne, A., (1987). Kur grat e rrahura vrasin. Nju Jork dhe Londr.

Byroja e statistikave t drejtsis, (1999). Raport i veant Grat e dnuara. Uashington, D.C.

Covington, S., (1998). Teoria e marrdhnieve e zhvillimit psikologjik t grave. Implikimet n

sistemin e drejtsis penale. N Zaplin, R.T., (Red.): Grat e dnuara: Perspektivat kritike dhe
ndrhyrjet efektive. Fq. 113-128.

Coyle, A., (2002). Drejtimi i burgjeve n koh ndryshimesh. Londr: Qendra ndrkombtare e
studimeve n burgje.

Departamenti i Komisionit t Korrektimeve pr shtjet e grave dhe zyra e politikave pr to,

(2008). Thyerja e rrethit, rindrtimi i jetve analiza gjinore e programeve dhe shrbimeve pr
grat e privuara nga liria n Qarkun e Santa Klars. Santa Klara: Departamenti i Komisionit t
Korrektimeve pr shtjet e grave dhe zyra e politikave pr to, fq. 24.

Dowd, M., (1991). Shprndarja e miteve pr Mbrojtjen e gruas s rrahur: Drejt nj kuptimi t ri.
Revista e s drejts urbane Fordham, 19(3), artikulli 2, fq. 574, 576, 577, 579, 580.

Downs, D., (1996). M shum sesa viktima: Grat e rrahura, sindroma e shoqris dhe e ligjit.
SH.B.A.

Drejtoria e Prgjithshme t Burgjeve., (Shtator 2011). T dhnat zyrtare mbi popullatn n burgje
dhe grat. Trhequr m 12 dhjetor 2011 nga
http://www.dpbsh.gov.al/?fq=brenda&m=shfaqart&aid=272

~ 192 ~
Elezi, I., (1998). Zhvillimi historik i legjislacionit penal n Shqipri. Tiran: Albin.

Elezi, I., (2009). Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj.
Revist juridike shkencore, Justiniani I, 1, Fq. 8, 10, 15.

Elezi, I., & Hysi, V., (2001). Politika penale. Tiran. Fq. 81.

Elezi, I., & Hysi, V., (2006). Politika kriminale. Tiran: Botimet Pegi. Fq. 190.

Ewing, Ch. P., (1987). Grat e rrahura q vrasin: Vet-mbrojte psikologjike si justifikim ligjor.
Leksington.

Fischer, J. B., (1999). Shqipria gjat Lufts, 1939-1945. Tiran: Shtpia botuese abej.
Fq. 70-71, 73.

Fondacioni i Shoqris s Hapur pr Shqiprin, (2008). Raporti i monitorimit t Shqipris n

procesin e Stabilizim Asociimit. Tiran: Fondacioni i Shoqris s Hapur pr Shqiprin, Soros, fq.
66.

Fondacioni i Shoqris s hapur pr Shqiprin, (2011). Raporti i monitorimit qytetar 2011Plani

i veprimit n adresimin e 12 prioriteteve t opinionit t KE-s pr Shqiprin. Tiran: Fondacioni
shoqria e hapur pr Shqiprin. Fq. 133.

Gilligan, C., (1982). Me nj z tjetr: teoria psikologjike dhe zhvillimi i grave. Cambridge.

Gnczl, K., (2002). Politikat penale si pjes e politiks. (Hungarisht). Jogtudomnyi Kzlny, 5,
Fq. 98-120.

Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut.(pa dat). Mbi gruan q ka qen subjekt dhune n
familje. Trhequr m 12 dhjetor 2012 nga http://www.echr.coe.int.

Holtfreter, K., & Reisig, M. D., & Morash, M., (2004). Varfria, kapitali shtetror dhe recidivizmi
tek grat e dnuara. Kriminologjia & Politikat publike, 3, Fq. 185-208.

Hondagneu Sotelo, P., (1996). Grat imigrante dhe puna e paguar shtpiake: Krkim, Teori dhe
aktivizm. Gjetur tek Heidi, G., (ed). Feminizmi dhe ndryshimi social: Ndrthurja mes teoris dhe
praktiks. SH. B. A.: Universiteti i Ilinois, ikago,

Hysi, V., (2005). Kriminologjia. Tiran: Botim i KRISTALINA-KH. Fq. 205.

Instituti i Statistikave, (2009). Shqipri, Dhuna n familje n Shqipri: Vrojtim kombtar me baz
popullatn. Tiran

Instituti Evropian i Tirans, (2011). Mbrojtja e t drejtave t njeriut n Shqipri: Raport

monitorimi 2011 pr kujdesin ndaj shndetit mendor n sistemin e burgjeve. Fq. 40, 124.

Jung, H., (2003). Organizatat qeveritare dhe ndikimi tek perceptimi i publikut t gjer pr krimin
dhe kontrollimin e tij. Artikull i prezantuar n Konferencn e 22-t shkencore t Kshillit t
Evrops, Strasburg, 24-26 Nntor 2003.

Kanuni i Zhuris. (1914, 13 15 Shkurt). Prlindja e shqipnies, 1.

Kaplan, A. G., (1984). Vetja n marrdhnie: Implikimet pr depresionin e grave. Wellesley.

Kassebaum, P. A., (1999). Trajtimi zvendsues i substancave pr grat e privuara nga

liria Udhzues drejt praktikave premtuese. Departamenti i SH.B.A. pr shndetin dhe shrbimet
njerzore.

~ 193 ~
Kerezsi, K., (2004). Siguria njerzore n Evropn Jug-lindore. Budapest: Fakulteti i Drejtsis,
Universiteti ELTE. Fq. 101-120.

Kesteven, S., (2002). Grat q sfidojn: grat e privuara nga liria dhe shtjet e problemeve
mendore. Nacro. Fq. 1. Trhequr m 15 prill 2011 nga
https://www.nacro.org.uk/data/files/women-who-challenge-02-949.pdf

Kshilli i Evrops, (1980). Rekomandimi nr. (80)11 mbi Paraburgimi n pritje t gjykimit.
Trhequr m 12 prill 2011nga http://eurlex.europa

Kshilli i Evrops, (1992). Rekomandimi nr. (92)16 pr Rregullat evropiane lidhur me masat dhe
sanksionet n komunitet. Trhequr m 21 mars 2011 nga https://wcd.coe.int/

Kshilli i Evrops, (1992). Rekomandimi nr. (92)17 mbi Konsistenca n dnim. Trhequr 21 mars
2011 nga http://eurlex.europa.eu/

Kshilli i Evrops, (1999). Rekomandimi nr. (99)22 mbi Mbipopullimi n burgje dhe inflacioni i
popullats n burgje. Trhequr 21 mars 2011 nga http://wcd.coe.int/

Kshilli Evropian, (2001). Gjetjet e Presidencs. 14-15 dhjetor 2001, Laeken. Trhequr m 15
prill 2011 nga http://ec.europa.eu/governance/impact/background/docs/laeken_concl_en.pdf

Kshilli i Evrops, (2003). Rekomandimi nr. (2003)22 mbi Lirimet me kusht. Trhequr 21 mars
2011 nga http:// wcd.coe.int/

Kshilli i Evrops, (2003). Rekomandimi nr. (2003)23 mbi Menaxhimi nga administratat e
burgjeve t dnimeve me burgim t prjetshm dhe t dnuarit e tjer me dnime afat-gjata.
Trhequr 21 mars 2011 nga http:// wcd.coe.int/

Kshilli i Evrops, (2004). Konventa evropiane pr parandalimin e torturs dhe trajtimit ose
ndshkimit njerzor dhe poshtrues. Trhequr m 15 prill 2011 nga
http://conventions.coe.int/Treaty/

Kshilli i Evrops, (2004). Rekomandimi i Kshillit Evropian pr Zbatimin e politikave t

punsimit nga vendet antare t BE-s (2004/741/EC). Trhequr m 12 prill 2011 nga
http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:326:0047:0063:EN:PDF

Kshilli i Evrops, (2004). Rekomandimi nr. (87)3 mbi Rregullat evropiane t burgjeve. Trhequr
m 12 prill 2011 nga http://eurlex.europa.eu/

Kshilli i Evrops, (2006). Rekomandimi (2006)2 mbi Rregullat Evropiane t Burgjeve, Komiteti i
Ministrave t Kshillit t Evrops. Trhequr m 12 prill 2011 nga https://wcd.coe.int/

Kshilli i Evrops, (2006). Rekomandimi nr. (2006)13 mbi Prdorimi i paraburgimit, kushte n t
cilat realizohet dhe garancit kundr abuzimit. Trhequr m 12 prill 2011 nga https://wcd.coe.int/

Kshilli Quaker pr punt evropiane, (2007). Grat n burgje- nj rishikim i kushteve t vendeve
antare t Kshillit t Evrops. Fq. 8, 25-29. Trhequr m 15 prill 2011 nga http://www.qcea.org/.

Kshilli Quaker pr Punt Evropiane, (2011). Rehabilitimi social i ish-t dnuarve. Fq. 1.

Kshilli pr administrimin e drejtsis penale dhe mbrojtjen e t miturve, (2010). Trajtim i

prshtatshm parimet se si duhen trajtuar personat e privuar nga liria. Hag: Kshilli pr
administrimin e drejtsis penale dhe mbrojtjen e t miturve, Raad voor Strafrechtstoepassing en
Jeugdbescherming. F. 2, 3, 5, 7, 9, 10,11. Trhequr m 15 dhjetor 2011 nga http://www.rsj.nl/ .

~ 194 ~
Kodi penal i Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. (1977). Tiran: Shtpis botuese 8
nntori.

Kodi i procedurs penale t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. (1977). Tiran.

Komiteti i Parandalimit t Torturs, (2001). Raporti i 11 i Prgjithshm i Komitetit t

Parandalimit t Torturs. [KPT/inf (2001)16]. Trhequr m 27 janar 2011 nga
http://www.cpt.coe.int.

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, (2006). Raporti i t drejtave t njeriut n Shqipri. Tiran: Komiteti
Shqiptar i Helsinkit. Trhequr nga m 24 shtator 2011 http://www.ahc.org.al.

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, (2010). Raport pr gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale.
Tiran: Komiteti Shqiptar i Helsinkit. fq. 37-38, 41-42, 44. Trhequr nga http://www.ahc.org.al.

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, (Dhjetor 2011). Raport mbi situatn e respektimit t t drejtave t
njeriut n institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale. Tiran: Komiteti Shqiptar i Helsinkit.
Fq. 6. Trhequr m 12 Dhjetor 2012 http://www.ahc.org.al.

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, (2013). Mbi gjendjen e t drejtave t njeriut n drejtorit dhe
komisariatet e policis, n institucionet e paraburgimit dhe ekzekutimit t vendimeve penale, maj-
nntor 2012. Tiran: Komiteti Shqiptar i Helsinkit. Fq. 36-38. Trhequr m 24 janar 2013 nga
http://www.ahc.org.al.

Komisioni Evropian, (2008). Raport progresi pr Shqiprin 2008. Bruksel: Komisioni Evropian.
Fq. 12. Trhequr m 24 shtator 2011 nga http://ec.europa.eu/.

Komisioni Evropian, (2009). Raport progresi pr Shqiprin 2009. Bruksel: Komisioni Evropian.
Fq. 14. Trhequr m 24 shtator 2011 nga http://ec.europa.eu/.

Komisioni Evropian, (2010). Opinioni i KE-s pr krkesn e Shqipris pr antarsim n

Bashkimin Evropian. Trhequr m 12 Dhjetor 2011 nga http://eeas.europa.eu/delegations/albania/

Komisioni Evropian, (2011). Raport progresi pr Shqiprin 2011. Bruksel: Komisioni Evropian.
Fq. 6, 15-16. Trhequr m 24 nntor 2011 nga http://ec.europa.eu/.

Kushtetuta e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. (1976). Tiran.

Kushtetuta e Republiks s Shqipris. (1998).Tiran.

Lafave, W.R., & Scott A.W., (1986). Mbrojtja e paprgjeshmris dhe juria. Revista E drejta
penale, 4.5.

Lelkes, O., (2003). T qenurit jasht dhe t qenurit brenda. Szociolgiai Szemle, 4. fq. 89-90.

Leskoviku, M., & Papavangjeli, E., (2011). Mbi vlersimin e mekanizmit t krkes-ankess n
institucionet e privimit t liris. Tiran: Komitetit Shqiptar t Helsinkit. Fq. 43-44. Trhequr m
30 qershor 2012 nga http://www.ahc.org.al/

Levay, M., (2007). Prjashtimi social: Nj koncept n lulzim n kriminologjin bashkkohore;

Prjashtimi social dhe krimi n Evropn Qendrore dhe Lindore. Gjendet tek Politikat penale,
reformat n drejtsi dhe prjashtimi social, 48, fq. 7. Helsinki: Institutit evropian i parandalimit
dhe kontrollit t krimit, HEUNI.

Liebling, A., & Price, D., (2001). Punonjsi i burgut. Revista e shrbimit t burgjeve. Lejhill.

Ligji pr organizimin gjyqsor. Fletore zyrtare nr. 20, korrik 1951.

~ 195 ~
Ligji Nr. 7895, 21 Janar 1995, `Kodi Penal i Republiks s Shqipris`, i ndryshuar. Trhequr m
15 maj 2011 nga http://www.justice.gov.al/

Ligji Nr. 7905, 21 Mars 1995, `Kodi i Procedurs Penale i Republiks s Shqipris`, i ndryshuar.
Trhequr m 15 maj 2011 nga http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 8328, 16 Prill 1998, `Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim dhe
paraburgosurve`, i ndryshuar. Trhequr m 15 maj 2011 nga http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 8331, 21 Prill 1998, `Pr ekzekutimin e vendimeve penale` i ndryshuar. Trhequr m
15 maj 2011 nga http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 8454, 02 Prill 1999, `Pr Avokatin e Popullit`, i ndryshuar. Trhequr m 15 maj 2011 nga
http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 8678, 14 Maj 2001, `Pr organizimin dhe funksionimin e Ministris s Drejts`
i ndryshuar. Trhequr m 15 maj 2011 nga http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 10032, 11 Dhjetor 2008, `Pr policin e burgjeve`. Trhequr m 15 maj 2011 nga
http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 10 295, 1 Korrik 2010, `Pr faljen`. Trhequr m 15 maj 2011 nga
http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 10039, 22 Dhjetor 2010, `Pr ndihmn juridike`. Trhequr m 15 maj 2011 nga
http://www.justice.gov.al/

Ligji nr. 9669, 18 dhjetor 2006, `Pr masa ndaj dhuns n marrdhniet familjare`.

Lombardo, L. X., (1989). Rojet e burgosur: Punonjsit e burgjeve gjat puns. Nju Jork: Botimet
Elsevier.

McClellan, D. S., & Farabee, D., & Crouch, B. M., (1997). Viktimizimi i hershm, prdorimi i
drogs dhe kriminaliteti: Nj krahasim i t dnuarve burra e gra. Drejtsia Penale dhe sjellja 24,
fq 455-476.

Mikls, L., (2007). Prjashtimi social: nj koncept n lulzim i kriminologjis bashkkohore.

Prjashtimi social dhe krimi n Evropn Qendrore dhe Lindore. Finland: Instituti evropian i
parandalimit dhe kontrollit t krimit. Fq. 9, 12, 14.

Miller, J. B., (1976). Drejt nj psikologjie t re t grave. Boston.

Ministria e Drejtsis, Vjetari statistikor 2005, 2006, 2008, 2009, 2010. Trhequr m 15 maj 2011
nga http://www.justice.gov.al

Ministria e Drejtsis (Urdhr i ministrit t Drejtsis) nr. 3052/1, dat 25.5.2005, Pr rregullat e
sjelljes pr punonjsit e sistemit t paraburgimit dhe t burgjeve. Trhequr m 12 shkurt 2011 nga
http://www.dpbsh.gov.al/

Ministria e Drejtsis (Urdhr i ministrit t Drejtsis) nr. 5280, dat 7.6.2010, Rregullore e
brendshme e I.E.V.P. Jordan Misja, Tiran. Trhequr m 12 shkurt 2011 nga
http://www.dpbsh.gov.al/

Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta, (2008). Strategjia kombtare e
barazis gjinore dhe dhuns n familje (2007-2010). Tiran: Botimet Pegi. fq. 18. Trhequr m 12
Dhjetor 2012 nga http://www.osce.org/sq/albania/32828

~ 196 ~
Morash, M., & Bynum, T. S., & Koons, B., (1998). Grat e privuara nga liria: Programimi,
nevojat dhe qasjet premtuese. Uashington D. C.: Departamenti i Drejtsis, Instituti Kombtar i
Korrektimeve. Fq. 1.

OKB., (1955). Trsia e rregullave minimum Pr trajtimin e t burgosurve. Trhequr m 12

shkurt 2011 nga http://www2.ohchr.org/english/law/

OKB., (1990). Parimet baz pr trajtimin e t dnuarve. Trhequr m 12 dhjetor 2011 nga
http://www2.ohchr.org/english/law/

OKB., (1988). Trsia e parimeve Pr mbrojtjen e t gjith personave ndaj do forme ndalimi apo
burgimi. Trhequr m 27 prill 2011 nga http://www2.ohchr.org/english/law/

OKB., (1990). Rregullat standard minimum t Kombeve t Bashkuara pr masat jo-ruajtse

(Rregullat e Tokios) e adoptuar nga Rezoluta e Asambles s Prgjithshme 45/110. Trhequr m
28 prill 2011 nga http://www2.ohchr.org/english/law/tokyorules.htm

OKB., (2000). Rregullat e Stambollit. Bashklidhur Rezoluts 2000/43 t Komisionit pr t

Drejtat e Njeriut. http://www.unhcr.org/refworld/docid/3b00f2a48.html

OKB., (2001). Deklarata e Vjens pr krimin dhe drejtsin: Prballja e sfidave t shekullit t
XXI-t: e adoptuar nga Rezoluta e Asambles s Prgjithshme e 17 Janarit 2001. Trhequr m 12
shkurt 2011 nga http://www.unodc.org/pdf/crime/a_res_55/res5559e.pdf.

OKB., (2002). ECOSOC Rezoluta 2000/14. Pr Parimet baz t prdorimit t programeve t

drejtsis restauruese n shtjet penale: Trhequr m 12 dhjetor 2011 nga http://www.unicef.org/

OKB., (2002). Plani i veprimit pr zbatimin e Deklarats s Vjens pr krimin dhe drejtsin:
Prballja e sfidave t shekullit t XXI-t. Trhequr m 17 mars 2012 nga http://www.unodc.org/

OKB., (2003). T drejtat e njeriut n administrimin e drejtsis . Trhequr m 12 prill 2011 nga
http://www2.ohchr.org/

OKB., (2006). Deklarata e Bangkokut pr sinergjit dhe reagimet: Aleancat strategjike

n parandalimin e krimit dhe drejtsin penale. Trhequr m 17 mars 2012 nga
http://www.unodc.org/pdf/crime/congress11/BangkokDeclaration.pdf

OKB., 2006. Intensifikimi i prpjekjeve pr t eliminuar t gjitha format e dhuns kundr grave: e
adoptuar nga Rezoluta e Asambles s Prgjithshme e 2 gusht 2010. Trhequr m 17 mars 2012
nga http://www.unhcr.org/.
OKB., (2008). T drejtat e fmijs. Trhequr m 12 gusht 2011 nga www.unicef.org/crc/
OKB., (2010). Rregullat pr trajtimin e grave t dnuara dhe masat jo-me-burgim pr grat e
dnuara (Rregullat e Bangkokut). Trhequr m 17 mars 2012 nga http://www.un.org/

Pagelow, M. D., (1992). Viktimat e rritura t dhuns n familje. Revist e dhuns ndr-personale,
7:87-120.
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike. Trhequr m 12 qershor 2012 nga
http://www.hrrp.eu/alb/docs/CCPR-a.pdf

Parimet baz pr trajtimin e t dnuarve (Kombet e Bashkuara, 1990).

http://www2.ohchr.org/english/law/
Parimet baz t prdorimit t programeve t drejtsis restauruese n shtjet penale (Kombet e
Bashkuara, 2002). ECOSOC Rezoluta 2000/14. http://www.unicef.org/
Parlamenti Evropian, (2008). Rezoluta Pr situatn e veant n burgje dhe influenca q ka
burgosja e prindrve n jetn sociale dhe at familjare. Trhequr m 12 mars 2012 nga
http://www.europarl.europa.eu/oeil/
~ 197 ~
Plani i veprimit pr zbatimin e Deklarats s Vjens pr krimin dhe drejtsin: Prballja e sfidave
t shekullit t XXI-t (Kombet e Bashkuara, 2002). http://www.unodc.org/

Poyner, Ch., (2012). Privatizimi i burgjeve do t jet skandal kombtar. Gazeta The Guardian.
Trhequr m 27 Dhjetor 2012 nga http://www.guardian.co.uk

Prokuroria e Prgjithshme e RSH-s, Raporti zyrtar i Prokurorit t Prgjithshm 2007; 2008;

2009; 2010, mbajtur n Kuvendin e Republiks s Shqipris.

Qendra Ndrkombtare pr studime n burgje, ICPS, (2011). T dhna zyrtare pr popullatn n

burgje n Evrop dhe Shqipri. Trhequr m 12 dhjetor 2012 nga
http://www.prisonstudies.org/info/worldbrief/

Qendra e trajtimit t abuzimit me substancat, (1999). Trajtimi i abuzimit t substancave pr grat

e privuar nga liria: Udhrrfyes i praktikave premtuese (Botimi i dyte). Uashington, D.C.:
Departamenti i Shndetsis dhe shrbimet njerzore, shrbimet e administrats pr abuzimet me
substancat dhe shndetin mendor. Fq. 40.

Rregullorja e Burgjeve, Fletore Zyrtare, 57, 27 shtator 1933.

Ritchie, B., (1996). Kurthi gjinor i grave t dhunuara me ngjyr. Londr.

Russell, B., (2010). Sindroma e gruas s rrahur si mbrojtje ligjore. Histori, efektivitet, pasoja.
SH.B.A. Fq. 91,117, 119, 124.

Rutherford, A., (1984). Burgjet dhe procesi i drejtsis: Sfida reduksioniste. Londr: Heinemann.

Salisbury, E., & Van Voorhis, P., & Wright, E., (2006). Ndrtimi dhe vlersimi i instrumentit t
riskut/nevojave pr grat e dnuara n Misuri dhe Maui. Prezantuar n Takimin vjetor t Shoqats
amerikane t kriminologjis. Los Anxhelos.

Schram, P. J., & Morash, M., (2002). Vlersim i programit pr aftsit pr jetn pr grat e
dnuara n Michigan. Revist e rehabilitimit t t dnuarve, 34. Fq. 47-70.

Schuller, R. A., & Vidmar, N., (1992). Provat n salln e gjyqit t sindroms s gruas s rrahur:
Nj rishikim i literaturs. Ligji dhe sjellja njerzore, 16. fq. 273-291.

Seligman, M. E. P., (1975). Pafuqia: Mbi depresionin, zhvillimin dhe vdekjen. San Francisco.

Shaw, M., & Dubois, Sh., (1995). T kuptojm dhunn e grave: nj rishikim i literaturs. Trhequr
m 23 qershor 2012 nga Kanada. http://www.csc-scc.gc.ca/

Sparks R. F., Bottoms A., Hay W., (1996). Burgjet dhe problemi i rendit. Oksford: Shtypi
Klarendon.

Sykes, G.,(1958). Shoqria e t kapurve: Nj studim i nj burgu t siguris se lart. Prinstoun:

Shtypi i Universitetit Prinstoun.

Sydney, L., (2005). Strategjit e ndjeshme ndaj gjinis. Uashington, D.C.: Departamenti i
Drejtsis, Instituti Kombtar i Korrektimeve. Fq. 18.

Sufaj F., (2000). Historia e Burgjeve t Shqipris gjat shekullit t XX. Tiran. fq. 17, 34, 44,
56-57, 62, 105, 127.

Sufaj, F., (2008). Ekzekutimi i vendimeve penale, aspekte historike n prqasje me problemet
aktuale. Jeta juridike, 3. fq. 9, 17, 20, 21.

~ 198 ~
Sufaj, F., (2009). Reformimi i sistemit t paraburgimit n Shqipri n raport me standardet e
Bashkimit Evropian. Revista Shqiptare pr Studime Ligjore, IV. Fq. 2.

Sufaj F., (2012). Sistemi i ndshkimeve n Shqipri gjat regjimit komunist 1945-1990
(Tem doktorate, Fakulteti i histori Filologjis, 2012). Fq. 88. Trhequr m 12 dhjetor 2012 nga
http://www.fhf.edu.al .

Surt Association, (2005). Integrimi i grave dhe burgu. Barcelona: Botim i Aurea Editores S.L.
Fq. 17, 18, 19, 23, 26, 28, 31,37.

Trusti i reforms n burgje, (2010). Dosja me fakte pr burgjet. Konferenca Bromely. Fq. 4.

Van den Brand, J., & Boeij, C., & Papavangjeli, E., & Sufaj, F., (Prill 2009). Drejtimi human
i burgjeve: Manual pr drejtimin e lart n burgje. Tiran: Komiteti Shqiptar i Helsinkit. Kapitulli
I, fq. 1. Kapitulli II, fq. 2. Kapitulli IV, fq. 3.

Van Voorhis, P., & Presser, L., (2001). Klasifikimi i grave t dnuara: Nj vlersim kombtar
i politikave aktuale. Uashington, D.C. Instituti Kombtar i Korrektimeve. Fq. 4, 24.

Van Voorhis, P., (2005). Klasifikimi i grave t dnuara Qasje t ndjeshme ndaj gjinis pr
vlersimin e riskut/nevojave. Sh.B.A, Universiteti i Cincinatit. Fq. 1.

Van Zyl Smit, D., & Snachen, S., (2009). Parimet e s drejts dhe politiks evropiane t burgut.
Oksford: Universitetit Oksfordit. Fq. 87, 91-99, 183-184.

Van Zyl Smit, D., & Dnkel, F., (2001). Dnimi me burgim sot dhe nesr kndvshtrimi
ndrkombtar pr t drejtat e t dnuarve dhe kushtet n burgje. Hag: E drejta ndrkombtare
Kluwer.

Vendimi i Kshillit t Ministrave(VKM) nr. 303, 25 Mars 2009, Pr miratimin e Rregullores s

Prgjithshme t Burgjeve, i ndryshuar. Trhequr m 12 mars 2011 nga http://www.dpbsh.gov.al/

Vendimi i Kshillit t Ministrave (VKM) nr. 302, 25 Mars 2009, Rregullorja Pr standardet dhe
procedurat e mbikqyrjes s ekzekutimit t dnimeve alternative si dhe organizimin dhe
funksionimin e shrbimit t provs. Trhequr m 12 mars 2011 nga http://www.dpbsh.gov.al/

Vendimi i Kshillit t Ministrave (VKM), 06 Prill .2011, Pr prfshirjen e personave t dnuar

me burgim dhe t paraburgosurve n kategorin e personave ekonomikisht joaktiv. Trhequr m
12 mars 2011 nga http://www.dpbsh.gov.al/

Young, J., (1999). Shoqrit prjashtuese. Londr: Shtypi Sage. Fq. 26

UNDOC, (2008). Manual pr drejtuesit e burgjeve dhe politik-brsit lidhur me grat dhe
burgosjen. Seria e manualeve t Drejtsis Penale. Nju Jork: Botim i UNDOC. Fq. 4, 82-84.
Trhequr m 12 Dhjetor 2012 nga
http://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/women-and-imprisonment.pdf

Walker, L. (1979). Grat e rrahura. SH.B.A. Fq. 15.

Walker, L. (1982). Grat e rrahura. SH.B.A.

Warall, A., (1990). Grat e dnuara: grat shkelse t ligjit dhe sistemi i drejtsis penale.
Londr.

~ 199 ~
T DHNA T PRGJITHSHME

Inicialet e t paraburgosurs/t dnuars

Vendbanimi

a) Qytet b) Fshat c) Pa prgjigje

Cils grup-mosh i prkisni?

a) 14 18 vje b) 19 25 vje c) 26 35 vje
d) 36 45 vje e) 45 55 vje f) 55 65 vje
g) Mbi 65 vje i) pa prgjigje

I prket ndonj minoriteti t caktuar?

far arsimimi keni?

a) Fillore
b) Tet-vjeare
c) T mesme
d) T lart
e) Pa shkoll
f) Pa prgjigje

Gjendja civile: a) e martuar b) beqare c) e divorcuar d) e ve

A keni fmij? a) jo b) po

A keni qen n pun? a) jo b) po

Nse ke qen pa pun ke prfituar nga skemat e ndihms sociale?

Si keni jetuar prpara sesa t dnoheshit?

- bashk me familjen
- e varur ekonomikisht nga burri/familja/prindrit
- kontaktet me rrethin shoqror n komunitet prpara burgosjes
~ 200 ~
Kan qen t mira marrdhniet me familjen/fmijt/vllezrit/motrat?

Ke qen e dhunuar (fizikisht/psikologjikisht/seksualisht) prpara burgosjes nga

burri ose t tjer?

Ke pasur probleme shndetsore prpara burgosjes?

A ke varsi nga ..... alkooli, droga, kumari?

HISTORIA KRIMINALE

A sht hera e par si shkels i ligjit? Po/jo

Nse jo: kur dhe ku ke qen e dnuar m par?

Lloji i shkeljes/krimi: prshkrim i shkurtr

NDALIMI/ARRESTIMI NGA POLICIA

A jeni njohur me t drejtat dhe detyrimet tuaja q rrjedhin nga ligji pr t

drejtat dhe trajtimin e personave t dnuar dhe t ndaluar/arrestuar (njohja me
t drejtat q n momentin e par t ndalimit/arrestimit; e drejta pr akses tek
avokati q n momentet e para t ndalimit/arrestimit; e drejta pr t njoftuar
familjart)?
a) Po (a ju jan vn n dispozicion aktet e nevojshme ligjore dhe nnligjore)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju kan trajtuar n respekt t dinjitetit njerzor dhe me njerzi n

komisariatin e policis?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A jeni pritur/kontrolluar dhe shrbyer nga personel grua n komisariat?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A jeni vendosur n mjedise n veuara nga burrat n komisariat?

a) Po
b) Jo (specifiko) _________________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 201 ~
A je marr n pyetje n prani t nj avokati q nga momenti i par i marrjes n
pyetje n komisariat?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju kan ofruar shrbim mjeksor gjat kohs s qndrimit n komisariat?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

Nse keni qen viktim e dhuns n familje a e keni raportuar kt n

komisariatin e policis?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A keni pasur takime me avokatin tuaj n komisariatin e policis?

a) Po (ka qen ai personal apo i caktuar kryesisht?) Sa her jeni takuar?
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

Keni qen t knaqur nga shrbimi ligjor dhe prfaqsimi ligjor n gjykat?
a) Po (ka qen ai personal apo i caktuar kryesisht?) Sa her jeni takuar?
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

PROCESET GJYQSORE:

A ka pasur zvarritje t procesit tuaj gjyqsor?

a) Po (specifiko arsyet dhe kohzgjatjen) ______________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju sht ndaluar t posedoni dokumente q kan lidhje me procesin tuaj

gjyqsor?
a) Po (specifiko) _________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

Sa koh keni qndruar n komisariat?

______________________________________________________

~ 202 ~
A ju ka rastisur t mos merrni pjes n procesin gjyqsor pr shkak t mos-
informimit (gjat kohs s qndrimit n institucionin e paraburgimit)?
a) Po (specifiko cili ka qen shkaku dhe kush e ka shkaktuar)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

JETA N INSTITUCION
A jeni njohur me t drejtat dhe detyrimet tuaja q rrjedhin nga ligji pr t
drejtat dhe trajtimin e personave t dnuar dhe t paraburgosur, rregullorja e
burgjeve dhe rregulloren e institucionit?
a) Po (a ju jan vn n dispozicion aktet e nevojshme ligjore dhe nnligjore)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

E DREJTA PR T MOS U DHUNUAR

Dhuna shfaqet n disa forma si dhun fizike: shuplaka, rrahje, prdredhje krahu,
goditje me mjete t ndryshme, shtrngim fyti, djegie, krcnim me mjete ose arm etj
abuzim seksual: kryerja e marrdhnieve seksuale ose akteve t tjera t turpshme
nprmjet krcnimeve ose duke ushtruar dhun fizike dhun psikologjike: sjellje t
cilat kan si qllim poshtrimin, shqetsimin e personit nprmjet sharjeve,
krcnimeve, prdorimit t fjalve fyese, nnshtrimit etj.

A jeni dhunuar n ndonj nga format e specifikuara m sipr prpara burgosjes;

gjat qndrimit n institucionin penal?
a) Po (specifiko pse je dhunuar, nga kush dhe n form)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ke raportuar lidhur me dhunn tek institucionet (pr rastet prpara burgosjes

t tilla si policia, prokuroria, shrbimi mjeksor) dhe/ose tek personeli i
institucionit ku qndroni (n rastet kur sht dhunuar gruaja gjat qndrimit n
institucionin penal)?
a) Po (ku ke raportuar, far masash jan marr dhe a jan marr masa ndaj
dhunuesit)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
b) Jo (specifiko pse)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 203 ~
A jeni ekzaminuar dhe trajtuar nga nj doktor mbas ushtrimit t dhuns fizike?
a) Po
b) Jo
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A sht kryer ekzaminimi mjeksor jasht dgjimit dhe shikimit t stafit

jomjeksor (pr rastet kur gruaja sht n institucion penal)?
a) Po
b) Jo (specifiko pse)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A jan regjistruar dhe a ju jan br t ditura rezultatet e ekzaminimit

(prfshir deklaratat e t dhunuarit ose konkluzionet e mjekut)?
a) Po
b) Jo (specifiko pse)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ka n dhoma sende apo objekte personale q mund t favorizojn dhunn

kundr t tjerve ose vetvetes n komisariat, I.P dhe/ose I.E.V.P.?
a) Po (specifiko) _________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

MASAT DISIPLINORE

A jan marr masa disiplinore ndaj jush gjat ktij viti?

a) Po (specifiko pr far shkeljesh dhe a ju sht ofruar koha dhe lehtsit e
nevojshme pr tu mbrojtur)______________________________________
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A lejoheni t mbroheni vet ose me avokat gjat shqyrtimit t shkeljeve

disiplinore?
a) Po (specifiko nse mbrohesh vet apo me avokat) ____________________
b) Jo (specifiko pse) ____________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 204 ~
A ka pasur raste gjat ktij viti q si mas disiplinore ndaj jush t jen dhn:
a) Dnimet trupore ose t prbashkta;
b) Vendosja n qeli t errta
c) T tjera forma jonjerzore dhe degraduese (specifiko) __________________
____________________________________________________________

A ka pasur raste kur jeni dnuar dy her pr t njjtn shkelje disiplinore?

a) Po (specifiko pr far shkeljesh ose mas disiplinore dhe sa kan zgjatur)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

MJETET E SHTRNGIMIT:

A jan prdorur ndaj jush pranga ose hekura si mjete t shtrngimit fizik?
a) Po (specifiko) ________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje;

N cilat nga rastet e mposhtme jan prdorur pranga ose kmisha force ndaj
jush?
a) Gjat transferimeve kur duhet t paraqiteni para organeve gjyqsore;
b) N rastet e mbrojtjes tuaj nga lndimi i vetes (me urdhr t drejtorit)
c) N rastet e lndimit t t tjerve (me urdhr t drejtorit)
d) Kur duhet t parandalohen dme serioze (me urdhr t drejtorit)
e) Kur duhet t parandaluar dme serioze t pronsis (me urdhr t drejtorit)
f) Raste t tjera (specifiko) _________________________________________
g) N asnj rast

KRKES ANKESAT:
A ju krijohet mundsia q do dit nprmjet personelit t institucionit t
paraqisni krkesa dhe ankesa apo t krkoni takime me drejtuesin e institucionit
ose personelin prgjegjs?
a) Po (a zhvillohen takime me autoritetet e institucionit dhe sa her n muaj/vit)
b) Jo (specifiko pse) ______________________________________________
c) Pa prgjigje

Pr krkes-ankesat q keni br a ju sht kthyer prgjigje brenda 15 ditve?

a) Po
b) Jo (specifiko nse sht kthyer prgjigje dhe mbas sa kohsh)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 205 ~
A jan konfidenciale ankesat tuaja?
a) Po
b) Jo (specifiko pse) ______________________________________________
c) Pa prgjigje

A ka pasur raste kur jeni diskriminuar, paragjykuar ose dnuar nga personeli
pr shkak se keni br nj krkese ose ankes?
a) Po (specifiko pse) ______________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

Keni br krkes-ankesa n institucionet shtetrore apo organizatat jasht

I.E.V.P-s?
a) Po
b) Jo (specifiko pse) ______________________________________________
c) Pa prgjigje

MARRDHNIA ME STAFIN:

A e konsideroni trajtimin nga personeli i IEVP-s human dhe n respekt t

dinjitetit njerzor t personit?
a) Po
b) Jo (specifiko pse) _____________________________________________
c) Pa prgjigje

A prbn sjellja e stafit nj shembull t mir pr ju dhe a e gzojn ata respektin

tuaj?
a) Po
b) Jo (specifiko pse) _______________________________________________
c) Pa prgjigje

A ka pasur trajtim t pabarabart nga personeli i institucionit n raport me

personat e tjer t dnuar?
a) Po (shiko pyetjen m posht)
b) Jo
c) Pa prgjigje

Nse rast se po, mbi baza diskriminoheni?

a) besimi fetar
b) gjinia
c) vepra pr t ciln jeni dnuar (specifiko veprn penale)
_____________________________________________________________
d) dhnia e ryshfeteve
e) konfliktet e mparshme me stafin
f) arsye t tjera (specifiko) ________________________________________

~ 206 ~
Gjat kontrollit fizik dhe t dhomave tuaja a respektohet personaliteti juaj pa
dmtuar sendet q ju posedoni?
a) Po
b) Jo (specifiko) _________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ka pasur raste t kontrolleve t pjesve intime?

a) Po (a sht kryer kontrolli nga personeli mjeksor nse ka ekzistuar
nj dyshim i arsyeshm se mbani sende t ndaluara)
________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

SHRBIMI MJEKSOR:

A vizitoheni rregullisht nga personeli mjeksor sipas nj plani t caktuar?

a) Po (specifiko sa her n jav ose muaj dhe kush ju viziton)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A i prgjigjet shrbimi shndetsor krkesave tuaja?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A jeni lejuar t bni vizita privatisht me shpenzimet e tuaja?

a) Po
b) Jo
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A respektohet nga mjeku konfidencialiteti gjat ekzaminimit tuaj mjeksor?

a) Po
b) Jo
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A vuani nga ndonj smundje?

a) Po (specifiko llojin e smundjes dhe nse keni ajrim shtes me rekomandim
t mjekut) ____________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

~ 207 ~
A mjekoheni me ilae t prshtatshme pr smundjen nga e cila vuani?
a) Po
b) Jo ___________________________________________________________
c) Pa prgjigje

Kush jua siguron ilaet?

a) Institucioni
b) Familja
c) Tjetr (specifiko)_______________________________________________
d) Askush

A ju ka rekomanduar mjeku ndjekjen e nj diete ushqimore t veant pr

smundjen ose pr rastet e grave shtatzna?
a) Po (a ju sigurohet dieta nga institucioni) ____________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A jeni kontrolluar nga mjeku kur keni br krkes?

a) Po (specifiko sa koh ka kaluar nga momenti i brjes s krkess deri n
ardhjen e mjekut) ______________________________________________
b) Jo (pse)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ka qen trajtimi mjeksor q ju sht ofruar i pabarabart me personat e

tjer?
a) Po ___________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

N rast se po cili mendoni se ka qen shkaku i ktij diskriminimi?

a) besimi fetar
b) gjinia
c) vepra pr t ciln jeni ndaluar/dnuar/akuzuar (specifiko veprn penale)
_______________________________________________________________
d) dhnia e ryshfeteve
e) konfliktet e mparshme me stafin
f) arsye t tjera (specifiko) ___________________________________________

A jeni drguar n spital n rast se keni pasur nevoj?

a) Po
b) Jo __________________________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 208 ~
A ju sht refuzuar shrbimi mjeksor, kirurgjikal apo psikiatrik n nj spital
civil pr shkak t statusit tuaj si e dnuar?
a) Po (specifiko)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju ofrohet shrbimi stomatologjik n institucion?

A lejoheni t mjekoheni n klinika stomatologjike jasht institucionit me mjetet

tuaja financiare?
a) Po
b) Jo (specifiko)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju ofrohet shrbimi gjinekologjik n institucion?

a) Po (specifiko sa shpesh)
b) Jo (specifiko)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A keni probleme t shndetit mendor?

a) Po (far ndihme mjeksore ju ofrohet? Po programe t veanta?)
b) Jo (specifiko)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

TAKIMET ME AVOKATIN DHE FAMILJART, KORRESPONDENCA:

A ju sigurohet takimi, korrespodenca, bisedat telefonike me avokatt?

a) Po (a ruhet konfidencialiteti) _____________________________________

b) Jo
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju sht krijuar mundsia t takoheni me t afrmit, fmijt ose miqt tuaj 4

her n muaj?
a) Po (a jeni lejuar t merrni rroba dhe ushqim prej tyre n kt interval kohor)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

~ 209 ~
A ka br prpjekje t mjaftueshme personeli i institucionit penal q ju t
takoheni me fmijt rregullisht?

a) Po (specifiko) ___________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju sht cenuar e drejta pr t pasur korrespondenc?

a) Po ( specifiko) ___________________________________
b) Jo (a sht cenuar fshehtsia e saj) ________________________________
c) Pa prgjigje

A lejoheni t komunikoni me telefonata 8 (tet) her n muaj me familjart,

t afrmit dhe miqt e tuaj?
a) Po ___________________________________
b) Jo (specifiko sa her jeni lejuar ose pse nuk jeni lejuar)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A zhvillohen bisedat telefonike nn kontrollin e shikimit nga personeli

mbikqyrs?
a) Po (A dgjohen bisedat nga personeli)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

N rast se nuk keni pasur mjete financiare pr t kryer biseda telefonike me

familjart, a ju sigurohet korrespondenca telefonike 1 her n muaj deri n 5
minuta me shpenzime t institucionit?
a) Po
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju sht kufizuar korrespondenca telefonike?

a) Po (a sht br kufizimi nga drejtori i IEVP me krkes t prokurorit ose
gjykats) _____________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

~ 210 ~
HIGJIENA PERSONALE:

A ju orienton personeli i institucionit pr mbajtjen e higjiens personale?

_____________________________________________________________________

A ka institucioni pajisje hidrosanitare q i prgjigjen nevojave tuaja?

a) Po
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ka uj t rrjedhshm institucioni?
a) Po
b) Jo (specifiko sa her vjen uji n dit) _______________________________
c) Pa prgjigje

A keni akses n shrbimet dhe pajisjet higjieno-sanitare?

a) Po
b) Jo (specifiko se n cilat pajisje nuk keni akses)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

Prdorimi i pajisjeve higjieno sanitare a mundson respektimin e privatsis

suaj tuaj?
a) Po
b) Jo (specifiko) _________________________________________________
c) Pa prgjigje

Sa her n jav laheni?

_____________________________________________________________________

AJRIMI:

A dilni n ajrim?
a) Po (a respektohet minimumi prej 2 orsh) ___________________________
b) Jo (arsyet) ____________________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 211 ~
PROGRAMI DITOR:

A ka institucioni nj program aktivitetesh?

a) Po (a jeni njohur me kt program

_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

ARSIMIMI, KURSET PROFESIONALE DHE AKTIVITETET SPORTIVE:

A dini t shkruani dhe t lexoni?

a) Po
b) Jo (specifiko nse institucioni ju ofron programe pr t msuar shkrim dhe
lexim) ________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A lejoheni t studioni n librari?

a) Po
b) Jo (specifiko pse)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ndiqni kurse profesionale n institucion?

a) Po (far kursi ndiqni) ___________________________________________
b) Jo (specifiko pse) _____________________________________________
c) Pa prgjigje

A ndiqni aktivitete sportive

a) Po (far aktivitetesh dhe sa shpesh) _______________________________

b) Jo (pse) _____________________________________________________
c) Pa prgjigje

PUNSIMI

A jeni t punsuar?

a) Po (far pune bni dhe sa sht paga/shprblimi mujor) ________________

b) Jo (specifiko pse) ______________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 212 ~
A ju jan siguruar masa mbrojtse t shndetit dhe siguris n pun?
a) Po (specifiko) _________________________________________________
b) Jo
c) Nuk e di

A keni t paktn nj dit pushimi n jav?

a) Po
b) Jo (specifiko)
c) Pa prgjigje

A merrni pjes (t punsuarit) n aktivitete edukative dhe aktivitete t tjera

social kulturore?
a) Po (specifiko)__________________________________________________
b) Jo (pse) ______________________________________________________
c) Pa prgjigje

ASISTENCA SOCIAL PSIKOLOGJIKE DHE JURIDIKE:

A keni takime t rregullta me psikologun dhe/ose punonjsin social?

a) Po (specifiko sa her n jav) _____________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A ju sigurohet asistenc sociale dhe psikologjike nga punonjsit social dhe

psikologt?
a) Po (sa her n muaj dhe ku konsiston)
_____________________________________________________________
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju ofrohet konsulenc juridike nga juristi i institucionit?

a) Po (sa her n muaj) ____________________________________________
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A vlersohet sjellja juaj para nj komisioni vlersimi do 6 muaj?

A administrohet formati i vlersimit t sjelljes s t dnuarit n dosjen e tij
psiko-sociale?
a) Po
b) Jo (sa her n muaj) _____________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 213 ~
KOHA E LIR:

Si e kaloni kohn e lir?

_____________________________________________________________________

A u sht dhn mundsia t dgjoni Radio, t shikoni TV, t lexoni revista,

gazeta ose libra?
a) Po (specifiko se cilat jan m t aksesueshmet) ______________________
b) Jo
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

Nse po n cilat kto mjete keni pasur akses?

a) Tek t gjitha
b) Vetm tek ________
c) N asnj

A iu sht dhn mundsia pr t kryer ushtrime fizike?

a) Po (sa her n jav dhe sa or pr do dit)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

A merrni pjes n programet edukative?

a) Po (specifiko programet dhe a jan t prshtatshme kto me nevojat tuaja)
_____________________________________________________________
b) Jo (specifiko arsyet)
c) Pa prgjigje

A merrni pjes n aktivitete argtuese?

a) Po (specifiko aktivitetet dhe sa shpesh merrni pjes n to)
_____________________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

KUSHTET E DHOMAVE:

A jeni vendosur n:
a) dhoma individuale;
b) dhoma kolektive; (specifiko me sa t dnuar ndani qelin) ______________
c) t tjera (specifiko) ________________________

~ 214 ~
A ju sigurohet fjetje n krevat t veant me rroba fjetjeje sipas kushteve
klimaterike?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

USHQIMI:

A sht i mir ushqimi n institucion?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju sigurohen 3 vakte ushqimore n dit n intervale t arsyeshme midis tyre?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

A ju sigurohet uj i pijshm i pastr gjat gjith kohs?

a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

Pr rastet e grave shtatzna, lehona dhe t smurt diabetik etj., a ju sigurohet

diet ushqimore e prcaktuar nga mjeku?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

Pr rastet e grave q kan fmij n institucion far lloj ushqimi u sigurohet

fmijve?
a) Po
b) Jo (specifiko) __________________________________________________
c) Pa prgjigje

BESIMI FETAR:

A ushtroni lirisht besimin fetar pa u diskriminuar nga t tjert?

a) Po
b) Jo (kush ju diskriminon) _________________________________________
c) Pa prgjigje

~ 215 ~
A ju mundson regjimi i institucionit ushtrimin e ritualeve fetare?
a) Po
b) Jo (far pengesash keni hasur n kt drejtim)
_____________________________________________________________
c) Pa prgjigje

Shnime t tjera (ktu mund t prfshihen shtje t tjera q nuk jan prfshir
n pyetsor ose/dhe pr rastet e veanta t grave t dhunuara n familje dhe
trajtimi i grave shtatzna dhe ato me fmij n institucion)

~ 216 ~
T DHNA T PRGJITHSHME
1. Numri aktual i grave t paraburgosura/ t dnuara
2. Sa sht kapaciteti i dy institucioneve?
3. Cilat jan problemet infrastrukturore t dy institucioneve ku jan vendosur
grat?
4. Mosha e grave t paraburgosura/ t dnuara.
5. Gjendja civile e grave t paraburgosura/ t dnuara.
6. Nga cilt vendbanime vijn grat e paraburgosura/ e dnuara.
7. Sa gra kan fmij t mitur? Sa gra kan fmijt n institucionin penal?
8. Sa nga grat jan kryefamiljare?
9. Cili sht profili arsimor i grave?
10. Cilat jan masat pozitive/politikat/strategjit e veanta pr grat t ndrmarra
drejtuesit dhe personeli i institucionit?
11. Cilat jan buxhetet e planifikuara pr realizimin e programeve specifike pr
grat n t dy institucionet?
12. A duhet t ket nj qasje e veant pr grat e paraburgosura dhe t dnuara?
Nse po shtjelloni.
13. Sa personel meshkuj dhe grash punojn n institucionet penale ku jan
vendosur grat?
14. far lloje t trajnimeve pr problematikn dhe trajtimin e veant q duhet
tu ofrohet grave t privuara nga liria jan br me personelin e t gjitha
shrbimeve t ofruara n institucionet penale?

KUJDESI LIGJOR:
Llojet e veprave penale t kryera nga grat (konsultimi me dosjet ligjore t grave).
A ju jepet mbshtetje ligjore grave n institucion? Nse po specifiko shrbimet.
Prfitimet nga lejet e veanta dhe ato shprblyese pr grat si realizohen n praktik?
Sa gra kan prfituar nga amnistia n tre vitet e fundit?
Sa gra kan prfituar nga dnimet alternative n kta tre vitet e fundit?
Si dhe sa realizohet pr grat dnimet alternative si lirimet para kohe? Cilat jan
sfidat/vshtirsit q hasin grat n kt drejtim?
~ 217 ~
KUJDESI PSIKO - SOCIAL:

A bhet vlersim paraprak i gjith grave q n momentin e hyrjes n institucion?

Nse po, specifiko instrumentet e vlersimit individual.

Si realizohet nj plan individual trajtimi psiko-social pr grat?

Cili sht programi javor i veprimtarive pr grat n institucion? A jan t prfshira

n programet individuale terapit (prfshir dhe ato okupacionale pr t smurat
mendore), aktivitetet sportive, kshillimet, shrbimet bibliotekare, punsim etj.? Nse
po specifiko.

Ai i sigurohet trajtim psikologjik viktimave t dhuns n familje? Nse po specifiko.

A i ofrohet program trajtimi psiko-social t veant grave me probleme t shndetit

mendor? Nse po specifiko.

far programesh/nismash ekzistojn pr t forcuar lidhjet me fmijt jasht

institucionit dhe me familjen?

Si realizohet prgatitja pr lirim e grave t dnuara? far sfidash mund t prmenden

n lidhje me zbatimin e ktyre programeve?

KUJDESI SHNDETSOR:

Sa t smurt jan n institucion?

a) T smur kronik (specifiko nr.) ___________
b) T smur mendor (specifiko nr.) ______________
c) T smur me smundje ngjitse (specifiko nr.) _______________
d) T varur nga alkooli ___________________
e) T varur nga drogat _______________
f) T smur me smundje t tjera (specifiko nr.) _______________
g) Pa prgjigje

A ka institucioni personel mjeksor t trajnuar pr problemet shndetsore dhe

trajtimin m specifik t grave?
__________________________________________________________________

A ka seksione t specializuara n institucion pr trajtimin e grave me probleme t

shndetit mendor?
_____________________________________________________________________

A ka programe t veanta pr grat me probleme t shndetit mendor?

a) Po (specifiko) ________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

~ 218 ~
Si funksionon shrbimi i stomatologjis? __________________________

A kryhen t gjitha shrbimet stomatologjike n institucion?

a) Po (specifiko) _________________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

Si veprohet n raste t urgjencs ?

Koment ___________________________________________________________

A identifikohet nga mjeku stresi post traumatik i cili ka ardhur si rezultat i kufizimit t
liris dhe/ose ai i shkaktuar nga dhuna n familje? Nse po, far sht br n kto
raste?
_____________________________________________________________________

A jan realizuar rregullisht diagnostikimet dhe trajtimet gjinekologjike pr grat?

a) Po (specifiko sa shpesh) _________________________________________
b) Jo
c) Pa prgjigje

Si trajtohen grat shtatzna n institucion?

Si trajtohen fmijt e grave t paraburgosura dhe/ose ato t dnuara n institucion?

Nse ka pasur deklarime t gruas pr gjendjen e saj shndetsore ose pretendime pr

keqtrajtim n institucion si veprohet?
_____________________________________________________________________

Nse gruaja ka deklaruar se ajo ka qen viktim e dhuns n familje si veprohet me t,

ka programe t rikuperimit t traums?

KUJDESI I SIGURIS:

far profili ofrojn grat nga pikpamja e siguris?

Sa masa disiplinore i jan dhn grave gjat ktij viti dhe far lloje t masave
disiplinore?

Si menaxhohen grat me probleme t stresit post traumatik/t smurat mendore etj.,

nga personeli me uniform?

A jan trajnuar personeli me uniform pr problemet specifike q kan grat? Nse po

specifiko llojet e trajnimeve dhe nevojat e personelit n kt drejtim.

~ 219 ~
1. Prvojat e jets t grave n familjen e origjins s tyre;
2. Gjendja e tyre familjare;
3. Arsimimi i tyre dhe format e punsimit;
4. Jeta e tyre familjare gjat martess (pr grat e martuara) prfshir gjendjen
e tyre ekonomike, punsimin, angazhimin dhe prgjegjsit familjare t
gruas.
5. Pr grat q tregonin se kishin qen viktima t dhuns n familje jan pyetur
pr:
a) momentet e para kur ato kan prjetuar pr her t par dhun n familje;
b) marrdhnia e saj me dhunuesin, prfshir reagimet e pjestarve t tjer
t familjes;
c) strategjit e ndjekura nga gruaja pr t prballuar, mbajtur n kontroll,
dhnien fund ose rrugt e shptimit nga kjo dhun;
d) dhuna e ushtruar nga dhunuesi te pjestart e tjer t familjes;
e) ndrhyrjet e mundshme nga persona/institucione jasht rrethit t ngusht
familjar;
f) mnyra e kryerjes s veprs penale;
6. Reagimi dhe trajtimi i gruas gjat procesit penal duke filluar nga:
a) ndalimi/arrestimi;
b) marrja n pyetje nga punonjsit e policis;
c) seancat gjyqsore;
d) shrbimi i mbrojtsit ligjor;
e) reagimi i gjyqtarve ndaj krimit t kryer;
f) prjetimet e grave gjat procesit gjyqsor;
g) prjetimet e grave gjat periudhs s paraburgimit n pritje t gjykimit;
7. Jeta e tyre n institucionet e mbyllura t paraburgimit dhe burgjeve:
a) dinamika e jets me aktivitetet n institucion;
b) trajtimi i tyre nga personeli i institucionit;
c) kontaktet me fmijt dhe familjet/t afrmit;
d) puna q bhej n institucionin e mbyllur pr prgatitjen e gruas pr lirim.

~ 220 ~