Razlozi i ciljevi urbane opreme

Da bi se mogli osmisliti programi urbane obnove i rekonstrukcije gradova i voditi

adekvatna politika financiranja i provedbe kroz gradske projekte, bilo je potrebno
postaviti jasne ciljeve zasnovane na odgovarajuoj koncepciji. Kao ciljevi urbane
obnove gradova najee se spominju:
- ponovno oblikovanje gradskih sredita
- obnova zaputenih podruja
- poboljanje postojeeg stanovanja
- raiavanje slumova
- izgradnja novih stambenih zona u blizini gradskih sredita na zaputenom,
devastiranom ili neadekvatno koritenom podruju
- ouvanje postojeeg kvalitetnog gradskog fonda
- rjeavanje gradskih prometnih problema
- izgradnja novih javnih zgrada i sadraja
- artikulacija kvalitetnih otvorenih gradskih povrina
- povratak izgubljenog identiteta ili znaaja kvarta
- podizanje novih parkova i sl.

Osamdesetih godina ovog stoljea moemo govoriti o tri razliita puta urbane
rekonstrukcije gradova kojima su krenuli Pariz, Berlin i Barcelona gradovi
najveih zahvata u izgradnji i rekonstrukciji postojeeg tkiva. Jedan od razloga
zato su odabrani ba Berlin i Pariz je taj to na ta tri primjera moemo pratiti
proces rekonstrukcije i obnove grada koje su se sustavno odvijale u tim gradovima
u prolom i ovom stoljeu, kao i tip gradskih projekata kojima su se provodile te
promjene. Ti procesi nisu bili znaajni samo za ta tri grada, nego su izazvali i
slina gibanja u nizu europskih gradova (Haussmannove rekonstrukcije, La
Villette, Hansaviertel, IBA i sl.).

Analizirajui teme gradskih projekata uoavaju se slinosti i razlike izmeu

pojedinih gradova. Za razliku od IBE u Berlinu i nastojanja da se obnovi gradska
struktura s poetka stoljea i rijei socijalno stanovanje, katalonski primjer obnove
Barcelone kree od obnove gradske infrastrukture finih urbanih prostora, a
istovremeno Pariz postaje najvee mjesto eksperimenta.

PARIZ
Osamdesetih godina ovog stoljea, uz iskazane razlike, postoji i odreena slinost
izmeu Pariza i Berlina obzirom na nain ulaganja u rekonstrukciju grada. U
Berlinu se rue i obnavljaju etvrti Kreuzberg i Tiergarten, a u Parizu se slini
procesi odvijaju u istonom industrijskom dijelu.
U Parizu se odvija paralelno jo jedan proces akcije tzv. velikih gradskih projekata
la grand project koji takoer posredno utjee na rekonstrukciju etvrti u kojoj se
nalaze. To su gradski projekti znaajnih graevina unutar postojeeg tkiva
predstavljeni na potpuno suvremen, neuobiajen i nov nain koji podrazumijeva i
podizanje novih perivojnih povrina i saniranje neadekvatnih gradskih podruja.
Ta reorganizacija grada podrazumijevala je uvanje parikog prepoznatljivog tkiva
i tradicijskih elemenata tipinih za Pariz. Cijeli se proces odvijao tako da se
pojedini kvartovi (quartiers) oblikuju na nain da se respektira njihov kontekst a da
sam grad velikim projektima odri prestino mjesto u Europi. Upravo tim velikim
gradskim projektima, politiari dravnici su nastojali ostvariti svoj trag u gradu.
Od vremena de Gaulle-a svi francuski predsjednici, kao i njihovi prethodnici, eljeli
su ostvariti neki od velikih projekata koji bi okarakterizirao njihovo razdoblje
vlasti. De Gaulle poinje s podizanjem velikih satelitskih naselja oko Pariza,
Pompidou podie centar umjetnosti i ostvaruje neke prometne osovine, Giscard
d'Estaing zapoinje rekonstrukciju Les Halles i velike projekte kao La Villette, Gare
d'Orsay, La Grande Arche; Mitterarrand zavrava posljednja tri od svog
prethodnika, pristupa rekonstrukciji Louvre-a, potie izgradnju nove opere,
ministarstva financija, arapski institut i odravanje svjetske izlobe '89. koja u
konanici ipak nije realizirana.
Od vie desetaka gradskih projekata izdvojeno je nekoliko projekata koji
predstavljaju odreene modele rekonstrukcije grada.

- gradski projekti rekonstrukcije gradskog sredita i veliki infrastrukturni i

prometni zahvati (Les Halles i Centre Pompidou)
Model rekonstrukcije grada za vrijeme predsjednika Pompidoua svodi se na
rekonstrukciju najueg centra. Ruenjem jednog ili vie gradskih blokova oslobaa
se prostor za novu namjenu, prestine sadraje i mogunosti tzv. velikih radova u
vidu trajnih spomenika vlasti ili odreenom razdoblju. Najtipiniji primjer su
ruenje trbuha Pariza Les Halles (Baltardovi paviljoni tradicionalne parike
trnice) i novi centar Muzeja moderne umjetnosti Beaubourg. Predsjednik Georges
Pompidou je smatrao da e rekonstrukcijom sredita i stvaranjem novih sadraja
bitnih za grad i cijelu Francusku u vidu vrhunskih arhitektonskih ostvarenja, vratiti
Pariz i Francusku na razinu nekadanje slave i znaaja koji su imali u Europi.
Pristupa se opoj, funkcionalno-sadrajnoj, strukturalnoj i prometnoj transformaciji
tog dijela grada. Na njemu je trebalo rijeiti do tada nerjeive probleme metroa i
prometa ispod zemlje, a nova izgradnja je trebala sadravati trgovako-
komercijalne sadraje, socijalno stanovanje, zgrade ministarstva i park. U samoj
provedbi program je doivio korekcije. Znai, taj je model polazio od rekonstrukcije
pojedinih dijelova gada i proveden je tako da se rui zateena struktura, mijenja
funkcija, grade uglavnom zgrade od javnog interesa i oblikuju nove gradske forme
(ulica, trg, park i dr.) bez kontinuiteta s prethodnim.

- gradski projekti urbane rekonstrukcije zaputenih gradskih dijelova i

zadravanje ivota i lokalnih karakteristika nekadanjih naselja uklopljenih u tkivo
Pariza
Jedan od specifinih modela transformacije je model koji se provodi u Belleville-u,
u istonom dijelu Pariza. Belleville do 1860. god. nije pripadao Parizu ve je to bilo
selo na uzvisini nedaleko Pariza, kao i Montmarte. Neprestano se poveavao i
rastao. To nekadanje selo, uklopljeno u gradsko tkivo, zadralo je i u ovom
stoljeu pomalo ruralni karakter u suburbanom tkivu Pariza. Upravo je taj karakter i
jeftino stanovanje privuklo emigrante iz francuskih kolonija. To je bio najei
njihov prvi smjetaj i kontakt s francuskom metropolom dok su traili bilo kakvo
zaposlenje. Naavi mjesto u drutvu naputaju Belleville, a nastanjuju ga novo
pridoli emigranti (Tuniani, idovi, sjeverno-afriki muslimani itd.) Taj dio grada
tone sve dublje i jo je 1945. god. bio predvien za totalno ruenje (ienje) i
zamjenu. Belleville je bio poznat kao najjeftinija crna trnica u Parizu. isto tako je
poznat po prostituciji i raspaavanju droge.
Do 1990. god. u 20-tom arrondissementu je napravljeno vie pilot projekata i
usvojeno novo naelo obnove kao plod djelovanja RPA (Regie Immobiliere de la
Ville de Pariz) u tom podruju, koji za razliku od onih iz 50-tih, 60-tih i 70-tih godina
ne pristupa prethodno kompletnom ruenju i gradnji velikog broja soliternih
graevina. Obnovi se pristupilo tako da su nanovo izgraene zateene postojee
parcele kako bi se zadrao ritam, veliina proelja, a time i profil ulice. Ponekad se
obnavlja nekoliko interpolacija u bloku, a ponekad se izrauje cijeli blok ali na
sauvanoj parcelaciji i danim regulama. Velika su sredstva uloena na pripremu,
socioloka istraivanja, studiranja tipologije i mjerila. Prema zadnjim
istraivanjima taj se model u podruju Ramponeau-Bisson, iako manje
ekonomian, pokazao mnogo uspjenijim, prilagodljivijim i trajnijim od prethodnih
modela.

- gradski projekti novih javnih prostora

Poseban model transformacije urbanog tkiva predstavlja podizanje velikih gradskih
parkova i manjih podrunih parkova na mjestima nekadanjih industrijskih pogona
i substandardnog stanovanja. Tri najpoznatija i najznaajnija primjera za strukturu
Pariza jesu:
1. la Villette (industrija, tkaonica)
2. Parc Bercy (vinarije, industrija, substandardno stanovanje)
3. Parc A.Citroen (industrija metalnih dijelova)
Sva su tri projekta promijenila ne samo podruje na kojem su postignuti ve su
utjecali i na okolnu kontinuiranu strukturalno-funkcionalnu preobrazbu tj. postali su
neki vid generatora okolne preobrazbe. Na taj je nain grad:
- dobio nove gradske perivoje, utjecao na okolnu transformaciju i sreivanje
zaputenih dijelova (kontinuirani proces)
- dobio nove orijentire u prostoru i nove elemente slike gada
- podigao vrijednost renti i graevinskog zemljita u irem prostoru.
Pokazalo se da upravo to graenje praznim prostorom, definiranjem novih javnih
otvorenih atraktivnih povrina u gradu, snano u irem prostoru utjee na
promjenu zateene strukture i namjene.

- Secteur Massena Seine Rive Gauche

Kao jedan od posljednjih i najznaajnijih modela transformacije gradskog podruja
Pariza treba spomenuti podruje Secteur Massena kao zavrni dio operacije
gradskog projekta Seine Rive-gauche koje je najveim dijelom realizirano, uz
rijeku Seinu na podruju uz novu Nacionalnu biblioteku Francuske (BNF), na
mjestu bivih eljeznikih i industrijskih lokacija i postrojenja. Ovaj je projekt
realiziran provedbom vie javnih urbanistiko-arhitektonskih natjeaja (nacionalna
biblioteka, stambeni dio,...) Od natjecatelja se traio odgovor novo postavljenom
zadatku dinamike transformacije grada. Preobrazba se temeljila na odraenim
specifinim nainima financiranja (drava, grad, privatne korporacije).

BERLIN

Godine 1987. odrana je posljednja velika Meunarodna izloba arhitekture IBA.

Trebala je afirmirati sredite grada kao mjesto stanovanja, odnosno odgovoriti na
pitanje kako se zaputene gradske etvrti mogu spasiti i obnoviti. Die
Bausstellung Berlin Gmbh (izloba arhitekture) osnovana je 1970. god. sa
zadatkom da pripremi izlobu arhitekture IBA na temu sredita grada kao mjesta
stanovanja koja bi razdvojenom Berlinu trebala, unato poznatim nedostacima
modernog urbanizma, dati ljudsku i umjetniku arhitekturu i odreene procese kao
model za obnovu grada. IBA je organizacija pod kontrolom Ministarstva, s oko 80
zaposlenih suradnika. Vodi je ministar graevinarstva kojem je podinjena.
Interesantno je napomenuti da joj je samoj zabranjeno graditi. Zadatak joj je
planiranje, davanje prijedloga, provoenje istraivanja, provoenje natjeaja i
posao koordinacije.

Moto izlobe je bio Sredite grada kao mjesto stanovanja, a programski je model
usmjeren na kritiku rekonstrukciju grada i na odnos prema povijesnom
kontinuitetu i dananjim potrebama. Rekonstrukcija se temelji na sljedeim
naelima:
- planimetrija ouvanje i poboljanje gradskog tlocrta (podjela funkcija i oblika
povrina)
- stereometrija geometrija izgradnje grada kojom se definiraju razliite
kategorije prostora (javni, polujavni i privatni prostor)
- slika grada - daje se odreena fizionomija, karakter i prepoznatljivost
odreenim dijelovima grada.
Osnovno naelo IBE je vratiti status socijalnog ina i zaboravljenih gradskih formi.
Zalae se za urbanizam kulturnog kontinuiteta vezan na tradiciju i ideju
zajednitva i kolektivnog duha. Posebna se panja posveuje strukturi i tzv.
prostornoj orijentaciji zatvorenom ili poluzatvorenom ograenom prostoru kao
odgovoru dotadanjem modernom urbanizmu i negativnom vanjskom prostoru koji
su esto bili uzroci bijega iz grada. Blok kao povijesna gradska forma vraa s u
svim moguim vidovima kao otvoreni blok, zatvoreni blok, blok u bloku i podijeljeni
blok. Gradski prostor je obogaen nizom novih i obnovljenih ulica i trgova, a javlja
se i vie kategorija parkova (park u bloku, gradski park, regionalni park).

Izloba arhitekture IBA podijeljena je u dva jednako vrijedna dijela:

- obnovu grada provodi S.T.E.R.N Organizacija oprezne obnove grada kao
glavni nositelj saniranja Berlina. Cilj je nastavak zapoetog rada u IBA-i poslije
izlobe (taj proces traje i danas), a svodi se na zamjenu tronih i zaputenih
gradskih struktura (organizaciju vodi H.W.Hamer).
- za novu izgradnju zaduena je Agencija za planiranje. Ona je provodila sve
poslove oko planiranje i urbanistikog manegmenta. Zadaci IBE u prvobitnoj
urbanistikoj realizaciji su bili oko 4.500 stanova, 4 kole, 8 djejih vrtia i oko 60
ha perivojnih povrina (Agenciju vodi J.P.Kleihues).
IBA se bavi i rjeavanjem niza problema kao to su razraeni sustav dotiranja
stanovnika ili vlasnika, vidovi socijalnog stanovanja, vrsta vlasnitva, alternativno
stanovanje i sl., a posebna se panja prosvjeuje lokalnim problemima i
rjeenjima.

Obzirom na realizaciju gore navedene procese u obnovi Berlina moemo

promatrati kroz dva velika gradska strateka zadatka odnosno dva velika gradska
projekta koji su organizacijski realizirani veim brojem manjih zahvata odreenih
gradskih prostornih jedinica.

BARCELONA
Slino Berlinu i Barcelona svoju najveu preobrazbu doivljava u razdobljima
vezanim uz velika meunarodna dogaanja kao to su bile:
1929. svjetska izloba (formirane velike avenije i promenade)
1976. promjena politikog sustava , projekt europski grad
1992 Olimpijske igre
Velika meunarodna dogaanja su bila poticaj, a i nain da se osiguraju znaajna
sredstva za urbanu rekonstrukciju.
Tema preobrazbe grada i provedbe velikih gradskih projekata vezana je uz
opredjeljenje stratega i planera Barcelone da ...umjesto beskonanog osvajanja
periferije treba osvajati naputene prostore unutar grada i reciklirati ih... Moto
rekonstrukcije grada je brown fileds vs. green fields. Taj je stav rezultirao
naelom da ...grad treba tretirati javni prostor kao mjesto primarno socijalnog
kontakta....
U prvoj etapi urbane rekonstrukcije grada gradski projekti su vezni uz:
- preoblikovanje prometnica i gradske infrastrukture
- projekte malog mjerila
- preoblikovanje javnih gradskih prostora (za vrijeme gradskog planera
O.Bohigasa pokree se projekt ureenja 150 trgova, ulica i parkova). To je
primjer obnove fragmentiranog javnog otvorenog prostora
U kasnijim etapama najveim gradskim projektima provode se
- rekonstrukcija naputenih lukih i industrijskih dijelova
- ureenje obalnog prostora- grad okrenut moru (Port Vell)

Ovim pregledom nisu iscrpljeni svi modeli rekonstrukcije grada i realizacija

gradskih projekata nego su samo dani kljuni primjeri za pojedine pristupe
rekonstrukciji i obnovi grada (Berlina, Pariza i Barcelone). U postupke urbane
preobrazbe tih gradova koriteni su potpuno razliiti i specifini modeli obnove
vezani uz razlike u konceptu i pristupu postupka urbane obnove. Adekvatno tome
primijenjeni su i razliiti modeli provedbe kroz gradske projekte.