BTNESERLER: 2

oro . prof , dr A L F U A D B A G L

TRKE
MESELES
1 IitVi
rtt.-mm
M M iy
 TRKE MESELES
Ord. Prof. Dr. AL FUAD BAGL

Konutuun dil, benliinden bir paradr.

Benliinin erefine sayg gsterilmesini istemek de
kakkndr. Hakkn mdafaa et. Unutma ki kak ve
hrriyet, bu nimetleri can gibi seven ve cesaretle
mdafaa etmeyi gze alan insanlarn nasibidir.
Ali Fuad Bagil
 i
Kurucusu: SMAL DAYI

TRKE MESELES
Ord. Prof. Dr. AL FUAD BAGL

Yayn Haklan Yamur Yaynevine aittir. 2007

3. Bask: Kasm 2007

Yayn Sra No. : 30

Genel Kltr : 12

Sertifika No.: 1204-34-004062

ISBN : 978-975-7747-47-5

Kitabn hazrlanp baslmasna emek verenler:

Sleyman zdemir
Salih Koca

Basm Yeri/Cilt: Kitap Matbaaclk

Tel.: (0212) 567 48 84

YAMUR YAYINEV
Caalolu Yokuu, Narlbuhe Sokak No. 1
zhekim han Kat 2/23 Eminn / STANBUL
Tel.: (0 212) 513 5! 26 Faks: (0 212)519 74 53
e-posta: yagmur@yagmuryayinevi.com.lr
www.yagmuryayinevi.com.tr
 Ord. Prof. Dr.
AL FUAD BAGL

TRKE
MESELES

3. BASKI

STANBUL - 2007
 N D E K L E R

Ali Fuad Bagil ............................................ 7

nsz ........................................................... 9
Trke Meselesi - 1 - ................................... 13
Trke Meselesi - 2 - ................................... 21
Trke Meselesi - 3 - ................................... 31
Fransadan M ektup....................................... 41
Uydurma Dil Modas ................................... 47
nn Atalar Miras Dilimizi Harap Etti ....... 51
Vekletin Emri Mill ef'in Emridir............... 55
Vekil Beyi skat e ttin iz ............................ 58
Trkemiz politika hrsna
kurban olmakta devam e d iy o r ............... 61
nn, siyas hayatnda ilk defa bylesine
bir kafa tutma ile
karlayordu .......................................... 64
Bahsin Sonu.................................................. 67
Dil Beyannamesi Mnasebetiyle................. 71
Dil Meselesi Hakknda -Beyanname- ......... 79
Son Sz......................................................... 91
Ord. Prof. Dr.'
AL FUAD BAGL
Ali Fuad Bagil 1893 ylnda
Samsunun aramba kazasna
da domutur. Babas Mehmet
kr Efendi, annesi Ftma Hanm'dr: Dedesi Blk-
baoullarndan Hafiz brahim Efenddir. Tannm bir
ailenin ocuu olup, ilk renimim arambada, orta
reniminin bir ksmn stanbulda, son ksmn ise Pa
riste grmtr.
Vatan hizmetini yedeksubay olarak I. Dnya Sava-
'nda Kafkas Cephesinde ve 4,5 yl cepheden cepheye
koarak tamamlamtr. renimine askerlik hizmetini
bitirdikten sonra devam etmitir.
Grenoble niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun
olmu, Paris Hukuk Fakltesinde doktora yapm ve
Paris Edebiyat Fakltesi Felsefe Kolu ile Paris Siyasi
limler Mektebinden diploma almtr. Lahey Devletler
Hukuku Akademisinin kurlarn da tamamlayp mezun
olmutur. 1929 ylnda faklte, bir yksek okul dip
lomas ve hukuk doktoru nvan ile memleketine dn
mtr.
lk resmi grevi Mill Eitim Bakanl Yksek re
nim Genel Mdr Yardmcldr. 1930 ylnda Ankara
Hukuk Fakltesinde alan doentlik imtihann pekiyi
derece ile kazanarak ayn faklteye doent olmutur.
Bir sene sonra bu fakltenin profesrlne terfi ettiri
lerek tayin edilmitir. 1933 yl sonfarna kadar faklte
de "Roma Hukuku, Gazi Eitim, Enstitsnde Mede
niyet Tarihi derslerini okutmutur.

7
 Daha sonra stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi
Esas Tekilat Hukuku profesrlne tayin edilmitir.
Bu grevinin yan sra Siyasal Bilgiler Yksek Okulu
retim yelii grevinde de bulunmutur. 1936 ylnda s
tanbul Yksek Ticaret ve ktisat Okulu Mdrlne
atanmtr. Bu okulda ve stanbul Hukuk Fakltesinde
ilk defa Hukuku dersini kurup okutmutur.
1937 - 1942 yllan aras stanbul niversitesi Hukuk
Fakltesi Dekanlndan sonra Ankara Hukuk Fakltesi
ve oraya tanan Siyasal Bilgiler Yksek Okulu (Mlkiye
Mektebi) Esas Tekilat Hukuku profesrl ile Mlkiye
Mektebi Mdrlne tayin edilmitir. 1943 ylnda Ml
kiye Mektebi Mdrlnden istifa edip, stanbul ni
versitesi Esas Tekilat Hukuku Krss'nn Ordinarys
Profesr olarak binlerce renci yetitirmitir. Buradan
emekli olmutur.
1961 ylnda Samsun Senatr seilmi, ksa bir za
man sonra bu grevinden istifa ederek bir mddet svi
re'de alm ve orada Franszca olarak yaynlanan, son
radan Trkeye evirilen bir eserle megul olmu, 1965
seimlerinde stanbul Milletvekili olarak tekrar Byk
Millet Meclisi as altna girmi, vefatlarna kadar bu
grevde kalmtr.
17 Nisan 1967 ylnda ei Fatma Nvide Hanmefendi
ile birlikte oturduu Kadky Feneryolu Eflatun Sokak
taki evinde hayata gzlerini yummutur. Bugn bu so
kak Ali Fuad Bagil Soka ismini tamaktadr. Kabri,
skdar Karacaahmet Mezarl ieki Dura karsn-
dadr.
Merhum ve muhterem Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Bagil,
bir taraftan ilim ve irfan krslerinde hizmet edip ren
ci yetitirirken, pekok uluslararas kongrelerde memle
ketini temsil etmitir. Trke ve Franszca muhtelif eser
ler yaynlamtr. 1930 ylndan 1967 ylna kadar eitli
gazetelerde yaynlanan birok yazs ile Trk halknn ay
dnlatlmasna almtr.
Onu rahmetle anmay bir bor biliriz.

Yamur Y aynevi

8
 O NS OZ

Aziz okuyucularm!
. Biliyorsunuz ki, son zamanlarda millt dili
mizde0) yok yere ihdas edilen buhran devam et
mekte ve gittike daha kesif bir hal almaktadr.
Mektep, kanun, mahkeme ve her eit resmiyet yo
lu ile zorla tutturulmaya allan uyduma dil da
ha imdiden nesiller arasnda korkun bir ayrlk
yaratm ve milletin manev bnyesinde iyilemesi
g yaralar amtr.
ite bu kk kitabmzda okuyacanz yaz
lar, millet sevgisini her eyden evvel mill dile ve

1- Bir memleketin mill dili o memlekette bilfiil yaayan, yani

konuulan ve yazlan, gnllere ve zekya hitap eden dildir. Ve
dilin milliyeti, kelime unsurlarnda olmaktan ok, bnyesinde
ve slbunda; umum ahenk ve edasndadr. Nitekim, mimar
bir eserin millilii, mesel Sleymaniye camimizin Trkl,
tanda tokacnda deil, inas tarznda ve terkibindedir. Sley-
maniye Camiinin ta, mermeri uradan, buradan getirilmitir
diye bunlar skp atmak, o canm aheseri tahrip etmektir.
Tpk bunun gibi, Trkemizin baz kelimeleri uradan, bu
radan alnmtr diye bunlar dilden karmak, bu mullet dilini
ykmaktr.

O
 tarihe ballkta gren memleketi bir mnevve
rin, bu hal karsnda tutuan vicdannn feryad
dr. Bu yazlar daha nce, 945 senesinin yaz ay
lar sonunda Cumhuriyet ve Vatan gazetelerinde
makale olarak km, daha sonra da 1948 sene
sinde Hr Fikirleri Yayma Cemiyeti tarafndan
kk bir bror halinde neredilmitir.
Bu yazlarn lm bir kymet tayp tama
dklar noktas zerinde durmak ve neredildikten
zamanlarda memleket efkrnda uyandrd ge
ni alka ve akisten bahsetmek bize dmez. Zira
Ayinesi itir kiinin lfa baklmaz". Yalnz, bun
larn muarzlar muhitinde yaratt grltl kay
namalardan ksaca bahsetmemize msaade bu
yurulsun.
Filhakika daha ilk yaznn intiarn<23) takip
eden gnlerde, bu satrlarn sahibine kar, bir
ou sp saymadan ibaret, iddetli bir kalem
hcumuna geilmiti. Bu arada baz resm ma
kamlar bile harekete gemiti.
stanbul niversitesinin o zamanki rektr
tarafndan ilk yazmzn niversite hocalarna
kar hakaret tazammunO ettii iddia olunmu,
Tp Fakltesi profesrler meclisine bizi protesto
etmesi teklif edilmitir. Fakat meclis tarafndan
teklifin tasvip edilmedii hissolununca, srar

2- intiar: yaymlanma
3- tazammum: ihtiva etmek

10
 olunmamtr. Yine o zamann Marif Vekili tara
fndan yazlarmzn siyas mahiyet tad ileri
srlerek, Memurin kanunu gereince, hakkmz
da mddeiumumilike(45) takibata geilmesi iste
nilmitir. Ve bu yolda Adliye Vekletine tezkere
yazlmtr. Marif Vekilinin bu tezkeresine Adli-
yeee, yazlarda byle bir mahiyet grlmedii yo
lunda cevap verilmitir.
unu da kaydetmeliyim ki, ilk yazda baz
paralar, gazete idarehanesince pek iddetli g
rlerek, karlmtr. Bunu ancak yaznn intia
rnda rendim ve esef ettim. Bu ilk yaznn umu
m ehresinde gze arpan buruuklar ve selika
sndaki sezilen sekmeler bu yzdendir. karlan
paralar bu eserde yerlerine yerletirmek ve ya
zya asl ehresini vermek istedim ise de buna im
kn bulamadm iin zldm.

AU Fuad BAGIL
stanbul - 1948

4- mddeiumumilik: savclk
5- selika: gzel sz syleme ve yazma kabiliyeti
 TRKE M ESELES

Okuyucularmla Trkemiz zerinde dertlee

ceim. Trkemiz diyorum, zira, benim nazarmda
ve tarihin rettii hakikatler nnde, bu memleket
te "Osmanlca" ve "z Trke", beyaz Trke, Kzl
Trke... gibi birka dil yoktur. Nitekim bu topraklar
stnde Osmanllar, z Trkler... diye kimi, Bizans
lIlar gibi, gelip gemi; kimi de nereden gelip ne
id belli olmayan bir ok millet yoktur.
Bu topraklar stnde bir tek millet vardr: Muh
telif soy unsurlarnn uzun bir tarih vukuat*6) ve isti
haleleri*78)iinde ve bir ok ruh ve tima*) faktr
lerin yumruu altnda yurulup Trk ekseriyetinin
kan, inanc ve kltr ile kaynamasndan hasl olan
ve lke hududlan Lozan muahedesiyle*9) izilen

6- vukuat: olay
1- istihale: bakalamak
8- tima: sosyal
9- muahede: anlama
 Al i Fuad BAGL

bugnk Trk milleti. Bu milletin de bir tek dili var

dr: Yerli ve yabanc muhtelif dil elemanlarnn tarih
kazannda kaynaya kaynaya helmelenipHO) hamur
olmasndan meydana gelen ve her byk mlletin
dili gibi, i ve d mantnn icaplarna gre, yava
fakat devaml bir tekml szgecinden geerek s
zle szle bugnk berrakln bulan memleket
dili Trkemiz. Saysz fikir ve kalem sahibi nesille
rin asrlar iinde gz nuru dkerek karnca sabryla
ileyip imdiki inceliine eritirdii atalar miras
Trkemiz. ats ve yaps itibanyla dnyann en
modern, ahengi ve edas itibaryla en irin, sadas ve
telffuzu itibanyla dnyann en ho ve tatl dillerin
den biri olan gzel Trkemiz... Mill ktphanemi
zi dolduran ve bugnlerimizi dnlerimizin asaletine
balayan, lm ve edeb saysz kitaplann ve kitabe
lerin sessiz ve mukaddes dili Trkemiz. Her keli
mesinde asil bir milletin en az bin yllk bir tarihinin
biriktirdii mn ve htralar sakl bulunan lisan ek
line girmi mill ruhumuz, hararet ve heyecan oca
mz, ana baba dili canm Trkemiz. ocuklarmzn
evde ana babalaryla, mektep koridorlarnda hocala
ryla, herkesin sokakta, pazarda, i zerinde ve ah
baplk ederken birbiriyle konuup anlat millet
mal ve mme patrimuvanri1) Trkemiz.
te okuyucum! Benim, sizin, hepimizin mte
rek dili ve millet ocamzn atei Trkemiz budur.10*

10- helmelenmek: iyice pimek

11 - patrimuvan: kamu miras

14
 TRKE MESELES

Ve ben bundan baka bir Trke bilmiyorum. Yalnz

unu biliyorum ki, bu memleket dilimizin bana ge
lenler hibir byk millet dilinin bana gelmemi
ve urad suikastin tarihte misli grlmemitir. Ve
ite burada, sizinle dilimizin bu talihsizlii zerinde
dertleecek, iimin aclann dkeceim. Bir mte
hasss gibi yahut bir partici ve politikac gibi deil;
neticesi nesillere srecek olan en byk bir memle
ket meselesi zerindeki kanaatlerini sylemek vazi
fesiyle, vicdanen ve ahlken, mkellef bir vatanda
gibi konuacam. Partici ve politikac olmadm gi
bi dil mtehasss da deilim. Dil bahsindeki bilgim,
her mnevver Trkn bilgisinden fazla deildir. Fa
kat ne beis var? Cierinden yaral bir insann ac du
yup feryad etmesi iin cier mtehasss doktor mu
olmas lzmdr.
Uzun uzadya izaha ve ispata hacet mi var?
Trkemizin, hkmet zoru ve kanun yoluyla, iin
den klmaz tenakuzlara*1213* sapland ve bir traji
komik mesele haline konulduu bugn artk herkes
e ve her snf halka bilinen eylerdendir. Hakikatin
yz pektir ve bunu inkra mecal yoktur. Mzrak ha
rara* !?) girmez. Gne balkla svanmaz. Eer bu
memlekette baremin ve memurin kanununun ve da
ha bilmem hangi zabta ve mahkeme kanununun s
tnde, insan hakkn ve ebedi insanln yksek ere
fini ve imtiyazn koruyan bir hakkaniyet kanunu var
sa, bu kanunun kanatlan altna snarak sylyorum

12- tenakuz: szn birbirini tutmamas

13- harar: byk ebatta uval -

15
 Ali Fad BAGIL

ki, memleket dili Trkemiz tarihin hibir devrinde

ve hibir diyannda rastlanmadk bir hkmet hatas
nn kurban olmaktadr. -
Yarnn, memleket tarihisi.1 Bu szm sana ar
maan olsun. Ta ki bugnn tarihini yazarken btn
Trk bilginlerini bu mthi hatann faili olmakla it
ham etmeyesin! Geri susmamal idik. Byle bir ha
tay grp de susmann bile ar bir vebali olduunu
bilmeliydik. Bu bakmdan hepimiz suluyuz. Fakat
mazur gr: Ba edimse gnahkar olduumdan de
il, boynumdaki evld ayal[14) ykmn arln
dan edim.

***

Koca Marcellus! Seni burada anmadan gemek

kabil mi? Hkmetle memleket dili arasndaki m
nasebetin hakikatini, bundan iki bin yl evvel sen
grp syledin. Hkmet adamlarna doru yolu,
hakm bir mridi1415) cesaretiyle sen gsterdin. Ru
hun d olsun.
Rivayet olunur ki, eski Romann iddeti ve deh
etiyle mehur olan hkmdarlarndan Tiberius, bir
gn Roma ayanna yapt bir hitabede uydurma bir
kelime kullanr. Yksek otoritesini iyice gstermek

14- evld ayal: oluk ocuk

15- mrid: doru yolu gsteren

16
 TRKE MESELES

iin olacak ki, kelimeyi bir iki defada stne basarak

tekrarlar. Ayandan Marcellus, hkmdarn szn
keserek, memleket diline hrmet etmesini rica
eder. Derhal efendisini mdafaaya atlan saray
adamlarndan Capito der ki:
- Marcellus! Bahis mevzuu ettiin kelime, tuta
lm ki memleket dilinden deildir. Fakat mademki
Roma mperiumunun anl sahibi Sezarn azndan
kmtr, artk memleketli olmutur. Bilesin ki, Sezar
her eyin stnde ve her eye kadirdir.
Bunun zerine Marcellus, salonu kaplayan so
uk bir skn perdesini yrtarak, sadece hikmet ve
hakikat olan u cevab verir:
- Capito yalan sylyor. Sezar! Sen dilediin in
sanlara Roma vatandal sfat verir, mevki ve rt
be ihsan edersin; fakat memleket dilinden olmayan
bir kelimeye Romal olma hakk veremezsin.
Elbette veremez. Zira bir memleketin dili, o
memleket tarihinin ve psiko-sosyolojik varlnn
mahsul ve asrlar iinde nesillerin birbirine devre
dip emanet ettii bir ocak miras ve bir ecdad ml
kdr. Bunda kimsenin, hkmet adam sfat ve oto
ritesiyle, tasarrufa hakk yoktur.
*
* *

17
 Ai i Fuad BAGIL

Niin Trkemiz esrarengiz bir hkmet ii ve

bir politika mevzuu yaplm ve bu yzden memle
kette iinden klmaz bir dil meselesi ihdas(|)
edilmitir? Niin kanun kuvvetiyle ana baba dilimi
zi terk etmee zorlanyoruz? Bunun sebebi, lzumu
ve faydas nedir, ne olabilir? Eer hukuka bal bir
devlet nizam iinde yayorsak bunu sorup ren
mee hakkmz vardr. Neticesi memlekete, yaa
yan ve yaayacak nesillere ait olan bir hkmet te
ebbsnde, her eyden evvel, bu teebbsn se
bebi lzumu ve hi olmazsa faydas gsterilmek l
zmdr. Ta ki teebbsn yerindeliine inanlsn.
Hkmet teebbslerinde muvaffakiyetin srr, kuv
vet ve cebirde deil, mmenin inannda ve gve-
nindedir. Hkmete giriilen bir iin ve yaplan bir
tasarrufun yerindeliine gnllerde inan ve gven
domak iin de, o iin ve tasarrufun memleket u
uru ve mantyla izah kabil bir sebebi, hikmet ve
lzumu olmak gerekir. Aksi takdirde yaplan i hak
sz ve tasarruf batldr. nk "Raiye zerinde tasar
ruf, maslahata menuttur"(|7> kaidesi eskimemi ve
hi eskimeyecektir. Bu kaide, dn olduu gibi, bu
gn en ileri ve meden memleketler hukukunda h
kmet ilerinin ve icraatnn yegne ls, hakl ve
meru olmasnn esasdr. Bu kaideden inkilp ha
reketleri bile mstesna deildir. nkilp rasgele bir
hareket olmad gibi, lsz ve ifrat bir hamle de

] 6- ihdas: yeniden bir ey yapmak, oflaya koymak

17- raiye zerine tasarruf, maslahata menuttur: halka uygulanan
ynetim, iyi ve liilii olmaldr.

18
 TRKE MESELES

deildir. Hatt, dikkat edersek, ekseri inkilplar kh

lszlk hastalndan lm, kh kendi kazdkla
r ifrat kuyusuna derek boulmutur.
Eer bu dncelerimde yanlmyorsam, tekrar
hareket noktama geliyorum. Kanun yoluyla dil de
itirme gibi muazzam bir hkmet tasarrufu acaba
hangi bir maslahatn icabna, mantk ve lzumuna
dayanmaktadr? "Bablice"yi kovacaz, "Osmanl-
ca"y Trkeletireceiz, halk dilini ilim ve adalet di
li yapacaz... gibi yzndeki cilasndan baka iin
de bir kymet tamayan szleri geelim. Eer kara
ya kara, beyaza beyaz demekle bir su ilemi ol
mazsak, aikr ki (aritmetik) deil hesap kelimesi
Trkedir; (yarg) deil, hkim kelimesi halkadr.
Kabul edelim ki dil, geni bir lde, alkanlk
tr, Doduumuz zaman iki sene konumasn bil
miyorduk. Yava yava renip altk. Yeni dile de
alrz. Bugn yadrgadmza yarn imreniriz. nsan
alkanlklar ile yaayan bir hayvandr.
Fakat, dil deitirmek iin bu kfi bir sebep mi
dir? Bir milletin dili be on senenin, bir iki neslin ii
ve eseri deil; asrlar iinde nesillerin dimandaki
dil hafzas merkezlerinde kkl bir tabiat ve istidad
haline gelmi ve nevin biyolojik varlna yerlemi
bir alkanlktr. Muayyen bir hayvan nev'inin fertle
rinde tabi insiyaklar*1S) nasl bir irs itiyad*1819) ise;
muayyen bir cemiyetin insanlarnda da memleket

18- insiyak: igd

19- itiyad: alkanlk

19
 A l i Fuad BAGL

dili ve onun kelime tbirleri hatt edas ve slbu

ylece rs bir itiyaddr. Hem insan yalnz yeni bir di
le deil; her eye mesel zehir imeye, afyon yutma
ya, yalan sylemeye de alr. Yeni bir dil ictn
merulatracak olan sebep, insann bu tabi istida
d!20) ve her eye alan bir hayvan olmas mdr?
Deilse, tekrar hareket noktamza gelelim:
Hkmete, giriilen ve bu memleketin mo
dern ilim ve irfan hayatnn gelimesini en az bir asr
geciktirecek olan dil davasnn mevzuu ve gayesi ne
dir, ne olabilir? Farz ediyorum ki, bu dava korkun
bir siyas taassubun eseri yahud bir folie-colective-
in<212) araz deildir; o halde, millet mefhumunu bile
kknden kazmaa giden bu misli grlmemi da
vann delili ve sbut,22) vastalan nelerdir, neler ola
bilir?

20- istidat: yetenekr.

21- folie-colectivein: toplum lgnl
22- sbut: gerekleme

20
 - 2 -

Memlekette ihdas edilen bu meselenin niinli-

i asla izah olunmam; alan dil davasnn delili ve
sbut vastalar gsterilmemitir. Trkemizi, iin
den klmaz bir anariye drmekle neticelenen,
lzumsuz zorlamalarn sebebi ve manas bir trl
anlalmamtr. Meseleyi konumak zere kongre
ve komisyon toplanmam deil, fakat bu toplant
larda mevzu ve esas daima karanlk bir esrar perde
siyle rtl kalm; ne yapmak, niin yapmak istenil
dii mutaasb bir titizlikle daima gizlenmitir. Topla
nan bu kongre ve komisyonlarda esasa, prensibe ve
gayeye dair ileriye srlen en ekingen anlama is
tekleri bile azarlayc bir hkmet sinirlilii ile he
men susturulup bastrlmtr.
Hi unutmam:
1938 knda idi, sanyorum. Bir gn niversite-
Rektrlnde, dil meselesini konumak zere, fa
kltelerden arlan profesrlerden mrekkep!23),
bir toplant yapld. Toplantda, dardan bilhassa

23- mrekkep: birleik

21
 Al i Fuad BAGL

bu i iin gelmi iki zat da vard. Mzakere, niver

sitenin dil inkilb iin seferber edilmesi gerektii
yolunda, hararetli bir nutukla ald. Bir aralk sz
alarak, bu tela neden lzum grldn; her mil
letin dili gibi Trkemizin de, kendi yapsnn man
tna ve kanununa gre, tekmln yapmakta, ye
nileip zenginlemekte olduunu ve bu gibi ilerde
acelenin ve resm mdahalelerin ileride dilimizi e
tin tenakuzlara!24* saptayabileceini sorar ve syler
gibi oldum. Birdenbire ehrelerin deitiini, mza
kere odasnn bir mezarlk sktu iine daldn,
balarn eilip herkesin gz ucuyla birbirine bakt
n grdm ve byk bir su ilediimi anladm. Bo
zuldum. Bereket versin ki, toplantya reislik eden
zat; hem beni, hem de niversiteyi, farknda olma
yarak drdm mkl durumdan kurtarmak iin
abucak sz baka bir mecraya evirdi ve mesele
kapand. Toplant sonunda, herkes dalrken, pro
fesr arkadalarmdan biri eilerek, yavaa kula
ma gemi olsun dedikten sonra, u mehur beyti
okudu:

Kelmn fzza ise, skt eyle olsun zeheb

Kemal ehli kemalt skt ile buldular hepi*)

(Szn gm ise sus, a]tn olsun

Olgun insanlar, olgunluu hep susmakla buldular;)(*)

24- tenakuz: eliki, anlam farkll

22
 TRKE MESELES

Gariptir ki, ayn gemi olsunu ve ayn beyti,

sene kadar sonra, ben de baka bir profesr arkada
ma fsldadm.
1941 yaznda idi, yanlmyorsam. niversitede
haftann bir iki gnnde toplanarak stlahlar^25* s
tnde almak zere, fakltelerce seilen profesr
lerden mrekkep kalabalk bir koordinasyon heyeti
kuruldu. Bu heyetin o zamanki adiyle Marif Vekili-
'nin reislik ettii bir toplantsnda, merhum dil m
tehasss profesr Ragp Hulusi, stlah iinde tutu
lan yolun kusurlu olduunu anlatr ekilde, bir iki
sz sylemek teebbsnde bulundu. Anlalmaz
bir sinirlilikle sz kesilerek merhum, ocuk gibi
azarlanp susturuldu. Sahneye ahit olan on be yir
mi kadar profesr de, hdiseyi sadece hatra defter
lerimize kaytla iktifa etti.
Hele unu hi unutmam:
ki sene evveldi. niversiteden baz profesr
arkadalar, felsefe terimleri iin Ankara'da toplanan
komisyona arldlar. Bir hafta veya on gn sonra
myd, iyi bilmiyorum, birer ikier dnp geldiler.
- Ho geldiniz ama, ne abuk dndnz? de
dik. Yaplacak i zaten hazrlanm imi, biz gidip
reylerimizi verdik, dediler.
- Bu nasl olur? Bir memleketin asrlar iinde ve
nesillerin gayretiyle yerleip olgunlaan ilim ve fel
sefe dili el kaldrp rey vermekle be on gnde de
iir mi? dedik.

25- stlah: terim

23
 A l i Fuad BAGL

- Onu sormaynz: Komisyonda sizin gibi biri de

buna at ve byle bir itirazda bulunmaya teebbs
etti de susmaya mecbur oldu, dediler. Hakknz var
m, dedik.
Okuyucularma burada bir misal koleksiyonu
sunmak niyetinde deilim. Damlay gren, havuz
dolusu suyu grm olur. Yalnz kk bir misl da
ha vererek bu fasl kapayacam.
Geen k aylanndan birindeydi. Profesr arka-
dalanmdan biri, dil ii hakknda gazeteye bir tenkit
yazs gnderdiini syledi. Okur, istifade ederiz de
dim. be gn sonra bulutuktu. Hani, dedim, ya
z kmad? Yoksa ben mi gremedim? Hayr, gaze
teden sordum da kmayacan sylediler ve zr
dilediler, dedi.

***

Dndm, hl dnyorum: Bu titizlik ni

in? Eer yaplan i gerekten memleketin iyiliine
ve nesillerin faydasna ise, bu sinirlilik ve bu taas-
sub niin? Bilmiyor muyuz ki, sinirlilik itiraf edile
meyen bir phenin; taassub ise din olsun, lik ol
sun daima geriliin ve krln amaz bir iareti
dir. Bilmiyor muyuz ki, bir davay bakalarn sindi
rip susturma yoluna yrtmeye almak, o dava
nn esastan batl olduunun gerek bir delilidir.
Memleketin iyiliine ve faydasna olduu phe
24
 TRKE MESELES

gtrmeyen ileri, akl eren insanlarla, aka konu

up mnakaa etmek iin, emin olalm ki, ne polis
kordonuna ve ne kanun kuvvetine arka vermeye ha
cet vardr. nk insanlar, hususiyle neticesi kendi
lerine ait olan ilerde, iyilii ve fayday, insiyak bir
sezile, grr ve kabul eder mahlklardr. Eer gr
myorlarsa, gsterilmiyordur. Eer kabul etmiyorlar
sa, anlamaldr ki, giriilen ite iyilik ve fayda yoktur.
Halk hkmetlerin dayand mantk da bu deil
midir? Bu hkmetlerin temeli, memleket ilerinde,
halkn inannda ve istikmet akl eren insanlann
mterek gr ve anlaynda aramas; halkn sesi
ni hakkn sesi kabul etmesi deil midir? Bu sesin
kendini duyurabilmesi ve mterek grlerin orta
ya kabilmesi iin ise, karlkl sayg ve msaade
ederlik terbiyesi zerinden yaplacak serbest mna
kaadan baka bir are var mdr?
Senelerden beri bilgi ve kltr hayatmz frt
nal bir deniz gibi alkayan ve nesilleri birbirinden
ayrmaya, millet zincirinin halkalarn koparmaya gi
den dil davasn niin ak bir konuma mevzuu yap
myoruz? Niin bu ite memleket vicdannn sesini
ve hkmn iitmek istemiyoruz? Dil gibi millet
bnyesinin can olan bir meselede niin ak ve m-
saadekr bir mnakaay kabul etmiyoruz da, kanun
kuvvetiyle arkalanma yolunu tutuyoruz? Daha ge
enlerde, mevzuumuza dair okuduum bir yaz
da, <2) Dil Kurumunca otuz be bin yeni kelimenin
hazrlanm olduu mjdeleniyordu. Bu mesaiyi ve
bu neticeyi takdir etmekle beraber, kendi kendime

25
 Ali Fuad BAGL

unu sordum: Bu kelimeler niin peyderpey serbest

dil piyasasna srlmyor da, adeta baskna hazrla
nan bir tmen gibi mevcudunu ikmal etmeyi bekli
yor? Yoksa bunlar ana knunlarmzn oturmu keli
melerini tekmeleyip yerlerine gemek iin frsat m
kolluyor?
Dorusu, bu meselede gcendiim ok kimse
var. "z Trke" nin yalnz politikasn yapmakla ge
inenleri mazur gryor ve "Manii rzk olann rzkn
Allah keser" deyip onlar bir tarafa brakyorum. Fa
kat, her birinin ahsna kar hrmet beslediim ve
iyi niyetlerinden phe etmeyi dnmediim "Dil
Kurumu"nun azasna ayorum. Bu arkadalar niin
icat ettikleri kelimeleri kaplan iirleriyle, aranlan
lm ve ebed eserleriyle yayp serbest dil piyasas
na karmyorlar da; halk iin kanunlara ve masum
ocuklar iin mektep kitaplarna geirilmek zere bir
"Szlk" tezkeresiyle ilgili makamlara sunuyorlar?
Farz ediyorum ki; ict edilen kelimeler, srf muhay
yilede yaayan bir millet iin deil de, bu topraklar
stnde asrlara yaylm nl bir hayat ve erefli
bir tarihi olan ve bugn yirmi milyona yakn bir insan
ktlesi tekil eden Trk milleti iindir ve ict eden
ler de bu kelimelerin gerek Trke olduundan
emindir. O halde, niin bunlan Trk milletinin m
terek aklna ve temiz zevkine serbest eserleriyle ar-
zetmiyorlar da, kuvvetin glgesine snyorlar?26

26- Dil iine yersiz hcumlar yapan Saim Ali Dilenire

Ulus; 17 Ekim 1945

26
 TRKE MESELES

phesiz, her serbest piyasa gibi, dil piyasas

nn da tasfiye kanunu ve kalbur makinesi amansz
dr. Bu piyasa er meydandr. Burann rekabet sah
nesinde, tutunmann ve kalbur stnde kalabilme
nin art beendirme, sevdirip imrendirme kudreti
dir. Bu piyasaya jandarmasz girebilmek iin eldeki
metan temizliine gvenmek, pazarn zevkini ve is
teini bilmek, maliyet fiyatn iyi lm ve hesapla
m olmak lzmdr. Fakat, insaf edelim! Kimin me-
tan kimin rekabetinden kskanyor, kimin malndan
kime ikram ediyor, kimin emanetini kime satp kr
etmek istiyoruz? Devrimizde ana babalarn bile
dnyaya getirdikleri ocuklar zerindeki tasarruf
haklan, meden kanunlarla, hemen hemen hie in
mi iken; yzlerce senelik bir tarihin z evld olan
Trkemizi kimin ldrmeye hakk olabilir? Anlyo
rum, samur krke ihtiyac olan dostlar var. Fakat,
merhamet buyurulsun, psteki bizimdir. Ve d
nlsn ki bugn dinmek bilmeyen ihtiraslar yann
son nefeste bir yudum su ile snecektir.

* *t

Soranm ihtiyar tarihe: Dilci ve gramercilerin el

ile bir millet dili ict edildiini mr boyunca gr
m mdr? Kelimeleri kanunlara geirilmek ve
mektep kitaplarna konulmak zere bir "szlk"
27
 Ali Fuad BAGIL

emirnamesi sdar<27) edildiini iitmi midir? Espe-

rantoyu yahut sr ve dilsizler iin ngiliz dilcisi Sir
Richard Pagetnin geenlerde icat ettii sylenen
"ana dil" tecrbesini misal vermeyiniz, rica ederim.
Bunlar birer millet dili deil, bir zmre jargonudur.
Ruhiyat ruh, tarihi tarih icat eder mi? Hayret
ediyorum ki, Yirminci asrn ortasnda bizler, daha
Aristo zamannda halledilmi basit bilgi meseleleri
ni cevaplandrma zorunda kalyoruz. Hayr, dostla
rm! Hesap adet, hendesec282930)ekil icat etmedii
gibi, dilci de dil icat etmez. Sadece konuulan ve
muayyen bir millet insanlarnn birbiriyle anlamas
na vasta olan dilin kelime tasarruflarna, fonetik
esaslarna ve cmle tekiline dair, esasen dilin ken
di bnyesinde mevcud olan kanunlar meydana
karr; bunlan form biletirir ve birer kaide halinde
tespit eder. Dile kelime sokmak, dilden kelime s
kp karmak dilcinin ve dilcilerden mrekkep bir
heyetin hatt, daha ileriye gideceim, bir dil akade
misinin ii deildir.
Biliyorum, hakikatlere inandrmak iin garbl bir
mtefekkire(29) dayanmak moda oldu. Eskiden de
arkl bir mctehide<3) dayanrdk. Aradaki fark, ni
hayet bir dou, bat farkdr, diyeceksiniz ama; bil
mem d gne douda ve batda baka baka mdr;
yoksa gerekte fark, sadece gzlk cam fark mdr?

27- sdar: karma, karlma

28- hendese: geometri
29- mtefekkir: dnr
30- metehid: byk din alimi

28
 TRKE MESELES

Her ne ise, aradm ve hakikate garbdan ahid bul

dum:
Daha on yedinci asrda mehur Fenelon bu ha
kikati grm ve "akademi stilht31) ict ederek bir
emirname ile iln levhasna asamaz; Buna halk isyan
eder" demitir.<32) Filhakika, bugn dnyaca tann
m olan, Fransz akademisi, yz ksr yllk mu
vaffakiyetli mrnde, kelime ict etmi deildir.
Bilkis, mesel, socialisme ve sociologie gibi yeni
kelimeler akademinin eref divanna kabilmek iin
merdiven dibinde bir hayli beklemi ve bavurma
dk iltimas kaps brakmamtr. Akademi Fransz
dilinde hodbehod<33) tasarruf etmek yle dursun, o
dili canl bir Fransz tarihi grm ve mme vicdan
nn, muhafazasn kendisine emanet ettii, mill bir
vedia(34>telkki etmitir. Akademi, bilen ve duyan
insanlardan mrekkeb heyetlere mahsus bir vakar
la, bu vediann stne daima titremi ve onu, ihtill
devrinde kelleler uarken bile, kt gzlerden sa-
knmtr. Esasen Fransz ihtillcileri, eski rejimden
kalma neler varsa hemen hepsini sprp ple
attklar halde, Franszcaya el uzatmaktan ekinmi
ler, nk bu millet dilini, uruna kan dktkleri
millet ve vatan lksnn cismi ve can telkki et
milerdir.

31- istilh: tabir, terim

32- Dialogues, Class. Gam, s. 105
33- hodbehod: kendi kendine
34- vedia: emnet
 Ali Fuad BAGL

Dikkat buyuruldu mu bilmem: Fenelon akade

minin, her biri devrinin en yksek birer ilim ve irfan
sahibi olan, azas yeni yeni kelime ve terim imal
ederek bunlar ilmi ve edeb eserlerinde yaymak,
sevdirip beendirmek suretiyle memleket dilinin
tekmlne, yenileip zenginlemesine hizmet
edemezler, demiyor. Der mi ve denilebilir mi? Dil
lerin geliip gzellemesinde air, edib, lim ve filo
zoflarn bata gelen rol inkr edilebilir mi? yalnz
Fenelon, akademi bu sfatla, resm veya vakf bir te
ekkl olmas itibaryla, kelime ve terim icat ederek
herkesi bunlar kullanmaa mecbur edemez; yani
icat ettikleri terimleri ilgili makamlara sunarak kanun
ve mektep kitab haline koyamaz, demek istiyor.
Demin ben de, Dil Kurumu kelime ve terim icat ede
mez derken, bundan baka bir ey kasdetmemitim,
okuyucum.

30
 - 3 -

Dikkat edelim ki, memlekette ihdas edilen bu

mesele zerindeki hkmet titizlii yalnz, szle ve
yazyla beliren, tenkid temayllerini ve anlama is
teklerini bomakla kalmamtr. Taassupta daha ile
rilere gidilmi, sessiz direnmeleri ve fsldaan ho
nutsuzluklar bile bastnp susturmak iin, iyilik se
ver insanlarn dnemeyecei tedbirlere ve zorla
ma vastalarna bavurulmutur. Ve, be seneden
beri, maarif faaliyetlerinin mihverini de, her ne pa
hasna olursa olsun, bu tedbirleri yrtme ve bu va
stalar muvaffak olmu gsterme kaygs tekil et
mitir.
Bavurulan tedbirlerin en orijinalli ve, muhak
kak ki, yarnn tarihisini en ok dndrp gcen
direcek olan; mektep ve liselerde, niversite ve
enstitlerde retme ve yetitirme vazifesi alm
olan memleket sekinlerinin diline ve kalemine ko
nulan kelime ve tabir yasa ve zlim bir sansr bas
ksdr.
31
 Al i Fuaci BAGIL

Biliriz ki, resmiyete uymayan fikirleri, akide ve

kanaatleri yasaklama; insan gnln ve zeksn san
sr cenderesiyle zp ezme usul yeni bir ey de
ildir. Bu usl, kanaati urunda lm zehir erbe
tiyle tadan Sokrattan beri, eitli taassuplarn arka
verdii tedbirlerden biri ve balcas olmutur. Ve
eski Romadan sonra, orta zamanlar Avrupasnda ve
bizim imparatorluk devrimizde bu usuln trl tat
bik ekillerine rastlanmtr. Fakat, temin ederim ki,
bunun hibir devirde ve hibir yerde rastlanmayan
bir ekli vard: Fikrin, duygu ve kanatin eti ve kemi
i emek olan kelime ve tabirlere satr alan sansr
ekli ve, kanun kskac ile, insanlarn dilini burup ko
parmaa yryen yasak emri idi. Hayal bir "Osman
lIca" dmanlyla gzleri kararan baz sivri akll va
tandalarm, yepyeni bir sansr ve yasak sistemi icat
ederek taassup tarihinde yeni bir fasl am olmak
tan gurur duysalar yeridir.
Bugn hemen hemen topyekn bir ekil alm
olan kelime ve tabir yasa ve bunu meyyideleyen
sansr faaliyeti, plnl ve programl bir gidile, bir
ka merhaleden gemi, ilk mekteplerden balaya
rak, yava yava orta mektepleri, lise ve yksek
mektepleri hkm altna aldktan sonra yaplan bir
teblile de niversiteye kol atmtr.
Herkes, hi olmazsa mektebe giden ocuklarn
ellerindeki kitaplara bir gz atnca renmi olsa
gerektir ki; ilk ve orta mekteplerle liselerdeki hoca
lar, hkmete hazrlatlan kitaplardaki resmi fikir
leri gene hkmete hazrlatlan resm kelime ve
32
 TRKE MESELES

tabirlerle tekrar edip sylemee mecbur klnmtr.

Yann niversite ve yksek mekteplerdeki hocalk
fonksiyonunun da ayn suretle makineletirilmeye
ceim bilemem. Yalnz una hayret ederim ki, mill
talim ve terbiye hizmeti bu derece otomatlatnldk-
tan sonra; ayn hizmet, phe yok ki, daha itaatli ve
daha ucuza mal olan gramofon plklarla niin temin
edilmiyor da; hl binlerce muallimin, masrafndan
baka, bir de nazn ve niyazn ekme yolunda srar
edilip gidiliyor? Yolcu yoluna gidedursun, biz mev-
zuumuza gelelim:
Mekteplerde, diyordum, hocalar derslerinde
resm fikirleri ayn vasftaki kileme ve tabirlerle tek
rar etmee mecburdur. O kelime ve tabirler ki, o
cuklar bunlar snftan baka bir yerde, mesel, ne
aile iinde, ne tramvay ve vapurda, ne mahalle
oyunlarnda ve Pazar alverilerinde iitmitir. ok
muhtemeldir ki, hi de iitmeyecek ve, baz devirle
re mahsus, fikir fantezileri ve hobba modalar gibi bu
da gelip geecektir. O kelime ve tabirler ki, mteri
si yalnz masum ocuklar ve srm pazaryla yalnz
dersanelerdir. Bunun dnda bunlarn geer ake
kymeti olmad gibi; sade yetikinlerin deil, o
cuklarn bile beyinlerindeki rs dil hahzas merkez
lerinde izi ve eseri yoktur. O kelime ve tabirler ki,
yerlemi memleket dilinin kelimelerine mahsus
olan fikir ve duygu tedavisinden, iyilik ve gzellik il
ham etme hassasndan mahrum; vitrin mankenleri
gibi, cansz birer kalptan ibarettir. Zavall ocuklar!

33
 Ali Fu ad BAGIL

Hocalara, aznn almad, ruhunun ve gnl

nn duyup ekmedii, vicdannn kail olmad bu
kelime ve tabirleri, hayatn kazanma pahasna, haf
tada sekiz on saat tekrar etme mecburiyetinde olan
bu memleket sekinlerine gelince:

Boyun bkk, kol ak asmne, gz kapank;

Ne inliyor o cemaat, ne inliyor artk!...

Sylemee hacet yoktur ki; bu mecburiyetin

meyyidesi, nakil ve tahvilden balamak zere, ma
a zamm ve barem terfii gibi kanun haklardan mah
rum kalma tehlikesidir. Kontrol ve sansrlk hizme
ti ise mektep mdrleriyle mfettilere aittir. Esa
sen, be on sene evvel, baka bir memleketten im
renilip alnm olan tek kitap yahut devlet kitab
usul sansr iini hayli kolaylatrd gibi, memle
ket diliyle mektep kitab yazmaa da imkn brak
mamtr.
lve edelim ki, yakn zamana kadar, kelime ve
terim yasan sessiz direnmeleriyle savsam ve, fr
tnann gemesini bekleyerek, idare maslahat yolu
nu tutmu olan niversite hocalar iin, son yaplan
sarih(35) tebliden sonra,l3> zannediyorum ki, s
nacak bir tek kap kalmtr: Tanr kaps!356*

35- sarih: kolay anlalr

36- 1945 senesi sonlarnda niversite Rektrl, Marif Vekle-
tinden ald iaret zerine olacak ki, fakltelere bir tebli "*

34
 TRKE MESELES

Okuyucum! Ben burada, herkesin gz nnde

geen, vkalan gsterdim. Hkm vermek size aittir.
Ben kendi hesabma hkmm oktan vermi bulu
nuyorum. Memleket dilini engelde asl ekmek se
peti sanan politikac yazarlar hcum ede dursun
lar^7* dil davas zerindeki hkmn deimez; mt
hi bir hkmet hatas ve memleketin i yaras!
Tekrar ediyor ve dnya bilginlerini ahit tutuyo
rum: Dil ii, bir hkmet ve politika ii ve bir kanun
mevzuu deildir. Memleket teri heyetinin tek taraf
l bir grle ve hedefi belli olmayan bir politikann
szcln yaparak, millet dilini deitirmeye hak
k yoktur.
Kabul ederim ki, bir teri!38* heyeti temsil et
tii mill camiann beyni ve az mesabesindedir.
Ve millet manev ahs, mzakere eden ve karar
veren parlamentonun beyni ile dnyor ve a
zyla konuuyordur. Bu itibarla, memleket teri he
yetinin ok geni salhiyetleri vardr. ngilizlerin
dedii gibi, "parlamento herey yapabilir; yalnz
kz olan, olan kz yapamaz." Fakat muhakkak ki

gndererek fakltelerin niversite btesinden bastraca btn

eserlerde Veklete kabul edilen 'terimlerin kullanlmasnn mecburi
olduunu bildirmiti. Hatt bir aralk rektrlkte bir sansr heyeti
kurularak hocalarn yazdklar kitaplar, baslmazdan evvel, terim
bakmndan bu heyete dzeltilip vize edilmesi yoluna bile gidilmitir.

37- n szde sylendii gibi bu risaledeki yazdan birincisinin intirn

tkip eden gnlerde iddetli hcumlara uradk. Burada bunu telmih
ediyoruz. Esasen son iki yazmz bu hcumlarda ileriye srlen
noktalara ve bize tevcih olunan tenkitlere cevap tekil etmektedir.

38- teri: yasama

35
 Ali Fuad BAGIL

bir ey daha yapamaz: Millet dilini deitiremez,

memlekette konuulmayan ve kelimeleri ancak res
m bir "szlk" yardmyla anlalabilen bir dille ka
nun yazamaz. Memleket kanununun anlamak iin,
yalnz halk deil, mnevver okur yazarlan bile cep
te bir "szlk" tamaya mecbur edemez. Hocalar
verecekleri dersin ve hkimleri yazacaklar hkm
ilmnn kelimelerini "szlk" ten ezberlemee zor
layamaz. Parlamentonun camiadan ald umum ve
mill veklet, byle bir salhiyet tazammum et
mez.!39) Parlmentolar byle bir salhiyeti ancak
ak ve neticesi msbet bir referandumla alabilir.
Bunun aksini iddia etmek, gnn birinde parlamen
tonun yabanc bir millet diliyle kanun yazmasn ve
resmen yabanc bir millet dilini kabul edip bunu
memlekette mecburi klabilmesini de mmkn ve
meru grmek demek olur ki, byle bir eyi dn
mek bile abestir. Kald ki, mekteplerde tatbik edi
len kileme ve tabir yasa ve sansr usul "Tekilt
Esasiye Kanunu"nun "Anayasa"ya evrilmesinden
ve bugn ileri srlen kanunilik mazeretinden ok
evvel balamtr.

***

39- tazammm etmez: iermez

36
 TRKE MESELES

Di] ii, hkmet ii ve bir kanun mevzuu deil

dir de mekteplerimizde hl m "msellesi mteva-
zyl-adl" diye ders yapacaz? Dilekelerimizi h
l m "arizai kemteranemdir" diye balayacak ve
emr ferman hazreti menlehlemrindir" diye bitire
ceiz? Hl m bahvanmzla eski stanbul efendisi
azyla "yek masura mai leziz olsayd, ezhan gna-
gnmz,.. diye konuacaz? Hl m alm satm
dururken beyira; ba dururken, hibe; dz durur
ken, mstevi; eri dururken mnhani; doru durur
ken mstakim... diyeceiz?
Fakat, bilmiyorum ki, diyelim diyen kimdir? Bu
eit kelime ve ifadelerin oktandr mezarlanna g
mldn duymayan kimdir? Halk dilinde farksz
bir karl bulunan kelime ve tabirler iin dnyann
bugnk halk gidii nnde, halk diline mmkn
olabildii kadar yaklamay ideal alalm demeyen
rimdir? Memleket dilinde karl bulunmayan ya
hut bulunup da kullan bakmndan eskimi gr
nen yeni mefhumlar iin, kendimiz imal etmeyelim
yahut baka memleketlerden kelime almayaym di
yen kimdir? Milletleraras bir kullan kymeti ta
yan ve memleket dilimizde tam karl bulunma
yan kelime ve tabirlere gmrk yasa koyalm di
yen kimdir? air, edip, dilci ve limlerimizden her
biri kendi kesinde veya birleerek akademik bir
heyet halinde memleket dilimizi ilemesin, zengin
letirmesin, tasfiye edip daha gzelletirmesin di
yen kimdir? Halk dilinde rastladmz gzel, ince

37
 Al i Fuad BAGIL

manal kelime ve tabirlerin ilim ve edebiyat dilimi

ze girmesini istemeyen kimdir? Tp, hukuk, felse
fe. .. gibi ihtisas ubelerinin istilhlar zerinde yeni
den dnp almayalm diyen kimdir? Btn bu
ilerde inkilp, yani memleketin her eit itimai
ihtiya ve eksiklikleri karsnda dinamik bir siyaset
takip etmeyi prensip kabul etmi olan, Cumhuriyet
hkmeti ve onun alkal maarif kolu n ayak olma
sn, bu yoldaki gayretleri tevik edip mkfatlandr
masn diyen kimdir? Gsteriniz, efendiler! Bu ah
mak kimdir? Onu biz de grp tanyalm! Ne yaman
eydir, u politika! nsanlara demediini dedirtir.
lleri hortlatr. Saa sola, yemsiz volta gibi, safsata
savurur. Hayal dmanlar yaratr da, onlarla karg
dan tfek ve tahtadan klla savaa kar.!40)
Hayr, okuyucum! Bugn bir Evliya elebi
edasyla konualm ve bir "Hmayunname", bir
"Ahlk al" Trkesiyle yazalm da olua ocua
gln olalm diyen yoktur. Nazmda Divan ed ebi
yatn, nesirde Takprlzadeyi rnek alalm; eski
(saki eri) diliyle mahkeme ilm verelim; Cevdet
Paa Mecellesini hukuk stlahlarmzn (Pandec-
tes)i bilelim; "Mukaddemei bni Haldun"u tarih di
limiz yapalm,- hoca shak Efendi riyaziyesinden!41*
bir arpa uzunluu ileri gitmeyelim diyen yoktur.

40- Bize yaplan hcumlardan bir ounda ileri srldne gre, .

gya biz, bundan elli, yz sene evvelki dili diriltelim ve devam
ettirelim demek istiyormuuz. Safsatacnn dili yalnz kemiksiz
deil, hem de uzundur.
41- riyaziye: matematik

38
 TRKE MESELES

Geen gemi, mazi mezar olmutur. Mezarlar ziya

ret eder; damarlarmda kann ve iliklerimde cann
tadm gemilerimin mnevi huzurunda hrmet
ve minnetle eilirim. Fakat, tpk onlar gibi, ben de
devrimin hayatn yaamay; cemiyetimin beyni ile
dnp vicdanyla duymay ve diliyle konuup yaz
may vazife bilirim.
Hayr, okuyucum! Ak olalm ve iyi anlaalm
Diller milletlere, mukaddes kitaplar gibi, gkten
iner ve oturmu kayalar gibi, kasrgalara gs gerer
demiyorum. nsan aklnn kudretini ve insan himme
tinin yksek kymetini inkr ederek; diller, engin
ovalarda kvrm kvrm akan aylar gibi, yolunu ve
yatan kendi kendine aar da demiyorum. Sadece
hkmet zoru, kanun yasa ve sansr satryla dil
budayp deitirmek, gebeyi tekme ile dourtmaktr
diyorum.

39
 F R A N S A 'D A N M E K T U P

Trkiyemizin son devrinde ilim adam ve yksek

tefekkr ahsiyeti niin yetimedi?
Yetimesi iin, neyimiz eksikti? Zekamz m?
Fikr hazrlmz m? almamz m?
Hayr, hi biri eksik deil. Son devirde, Trkiye-
miz Garp ile ok sk bir kltr mnasebeti kurmu
tur. Muhtelif Avrupa merkezlerine yzlerce Trk
genci gitmi ve bunlarn, bir ou kymet kazanarak
dnmtr. Fakat, bu kymetlerin ekserisi burada
susuz kalm gl gibi solmutur.
Niin? Burada eksik ne idi?...
kelime ile: Hava, iklim, muhit...
Herkes bilir ki; ilim kudret helvas gibi gkten
inmez. Alim ot gibi yerden bitmez. Alim yetimek
iin, manevi bir hava, iklim ve muhit ister. Herkesin
bilmesi lzmdr ki, emniyet, hrriyet ve adalet ol
mayan bir yerde, ilmin istedii hava, iklim ve muhit
yoktur. Bunlarn yok olduu yerde ise, hizmet, fera
gat ve hasbilik yoktur. Bunlarsz da ilim hayat do
maz ve alim yetimez.
41
 Ati Fuad BAGIL

nsaf ile dnrsek, biz bu topraklarda emni

yet, hrriyet ve adalet nimetlerimizi devaml bir su
rette tatmak bahtiyarlndan mahrum yaadk. Em
niyet ve hrriyet gnei, bu vatana hi domad de
il; fakat domasyla batmas bir oldu. Ve hemen or
tal kara bulutlar brd. Memleket bir korku ha
vas iinde bouldu. Kanaatleri uruna adamlar asl
d. Dncelerini aka sylediklerinden dolay Or
dinarys Profesrler, krslerinden kovuldu. Kimi
selameti srgnde buldu, kimi senelerce mevkufl42*
yaad.
Bu artlar altnda ve bu hava ve iklim iinde, sen
neye ilim adam olamadn diye sormak, frtnaya tu
tulmu, alt stne gelen bir geminin yolcusuna, ne
ye ryorsun diye sormak kadar abestir.
Tekrar ediyorum; hrriyet ve adalet bir tarafa,
insan iin en elementer bir yaama art olan emni
yetin hkm srmedii bir yerde, yalnz ilim saha
snda deil, hibir sahada hayrl hizmet olamaz.
Hizmet, olmayan yerde ise, terakkh43) ve m ede
niyet olamaz. una dikkat ekmek isterim ki, Garpli
manasiyle emniyet hapishanelerde gardiyan muha
fazas altnda yaayan mahkmlarn emniyeti deil
dir. Haklarna, hrriyet ve kanaatlerine hibir vehi
le dokunulmayaca gveninden doan devaml bir
i huzurudur. Tepeden inme kanunlarla idare edilen
memleketler, bu huzurdan ebediyen mahrumdur.

42- mevkuf: tutuklu, hapis

43- terakki: ykselme, ilerleme, artma

42
 TRKE MESELES

Sorarm, bizde says yedi bini geen kanunlarn

hangisi tepeden inme, yldnm kanun deildir? Bu
hava ve iklim iinde emniyet aramak, lde bir gl
ge aramak kadar botur.

* **

Herkes ve her meslek sahibi iin, emniyet ve

huzur ihtiyac, ekmee ve suya olan ihtiya kadar
hayatidir. Fakat fikir adam iin havaya olan ihtiya
kadar mbremdiri44). nsan, ekmeksiz ve susuz, ksa
da olsa, bir zaman yaayabilir. Fakat, havasz, bunu
da yaayamaz?
Bizde, azgn bir zmrenin tahakkm altnda, fi
kir adamnn hayat, en huzursuz ve emniyetsiz bir
hayat olmutur. Bir ilim adamnn, mesleki emniye
ti, vcuda getirdii eserin devam edeceine ve ge
lecek nesillerin, ondan faydalanacana inanmasn
dan doar. Kapanp, gz nuru dkerek, vcuda ge
tirdii eserinin, ksa bir zaman sonra, bakkallarda
kese kad olacan bilembir mnevverin, ilim ada
m olmasna imkn yoktur. Onun iindir ki, bizde fi
kir adamlan gn gnne almaya, bilgilerinin
meyvesini hayatlan iinde toplamaya koyulmular
dr.

44- mbrem: kanlmaz, vazgeilmez, elzem

43
 Al i Fuad BAGL

Halbuki, lm ve ciddi bir eser srf onun ze

rinde durmak artiyle, be on sene sabrl ve fera
gatli bir alma ile vcuda gelir. Garpte ilim ve me
deniyet, bu trl almann mahsul olmutur.
Fakat, Garpl bir mr verip vcuda getirdii
eserinin ksa bir zamanda anlalmaz bir "Charabia
olacandan endie etmez. Eserinin, dilinin bir emir
le veya bir zmre tahakkm ile alt st edileceini,
aklna bile getirmez. Bilindii gibi Franszca; Latin
ce, Greke kelimelerle eski Frank kelime elemanla
rndan mrekkep bir lisandr.
Fakat, hibir Franszn, yabancdr diye, bu keli
meleri atmak ve yerlerine kelime uydurmak, haya
linden bile gemez. Ya u muazzam Anglo-Amerikan
dnyasna ne dersiniz? ngilizce; bir yars Fransz,
br yars Alman kelimelerinden teekkl etmitir.
Fakat, Anglo-Amerikan milleti iinden hi kimsenin
ve hibir zmrenin kp da, bunlar yabancdr diye
Fransz ve Alman kelime elemanlarn dillerinden at
mak, aklndan gemiyor. nk, bu milletler, biliyor
lar ki, btn lisanlar, tarihen mrekkep elemanl ola
rak teekkl etmitir. Ve bugn, ngilizce, Franszca
gibi dnyann en zengin dilleri, muhtelif elemanl
mrekkep dillerdir.
Bize gelince; senelerden beri, ard arkas gel
meyen diktoriyal idareler, tutturdular: Hayr sen, en
az bin senelik bir tarih iinde, aheste beste teek
kl etmi, her devirde biraz daha teekkl ederek
bugnk gzelliini, ahengini ve emsalsiz zevkini
44
 TRKE MESELES

bulmu olan mill dilini brakacak ve benim been

diim dil ile konuacak ve yazacaksn, dediler.
Niin? nk, senin bin senelik dediin dil, sal
tanat devrinin dilidir.
Tarihe karan saltanatla beraber dilinin de tarih
olmas, Arapa, Farsa kelime elamanlarnn geldik
leri yerlere gitmesi lzmdr...
Fakat, saltanat, srf siyas bir kadrodur, dil ise
tima ve mill bir messesedir. Saltanat yklr, yeri
ne Cumhuriyet gelir, bununla mill bnye deime
dii gibi, mill dilin de deimemesi lzm gelmez
mi? Birbirinden ayr olan bu iki eyi, hangi mantkla
biribirine balyorsunuz?
Netice ne oldu? Evvela, yklan dil ile birlikte
ilim ve fikir hayat da ykld. En az yz seheden n
ce, bu memlekette ilmin ve lm tefekkrn dirilme
sine imkn yoktur. nk, ilmin yars fikir, yars da
lisandr. Franszlann dedii gibi, "Mkemmel bir
ilim, mkemmel bir lisandr."
Netice, bundan ibaret de deildir: Bugn Trki
ye halk ikiye blnm durumdadr. Bir tarafta mil
l dilciler, br tarafta uydurmaclar. Birbirini anla
mayan, hatta biribirine dman gibi bakan iki zm
re. -
Genler, niversitede hocalarnn, hocalar
genlerin, evde ana babalar ocuklarnn dilini
anlamaz oldular.

45
 Ali Fu ad BAGJL

Bu kemeke iinde, bu memlekette ilim adam

yetimemesine deil, yetimesine hayret edilir. l
min ifade vastas, lisandr. Trkiyede, bugn karar
n bulmu bir lisan var mdr ki, ilim olsun?
Ruhun ad olsun inasi:

"Bed-baht ana derler kim elinde chelann,

Kahrolmak iin k esb i kemal' hrler eyler."

26 Temmuz 1960

46
 UYDURMA DL M ODASI

5 Ocak sayl Yeni stanbulda "Hukukta uydur

ma dil merak diye bir yaz okudum. stanbul huku
kunda, uydurma dil hastalna tutulan bir iki gen
doent, derslerini anlalmaz olduu kadar, irkin
bir dil ile veriyormu. Kendilerine ihtar edilmi, so
nuna kadar gideceiz, demiler.
Genlik bir enerji haznesidir. Bz genler bunu
faydal alma yolunda, bzlan elence ve sefahat,
bazlar spor, bazlar da sz geen genler gibi,
mill hayrat tahrip yolunda harcar. Yeryznde e
it eit insan var. eit eit de gidilecek yol var.
Herkes yolunu mayasna gre seer. Krl, zararl
van yerinde belli olur. . .
Benim bu gen hukukulara bir diyeceim yok
tur. nk biliyorum ki, uydurmaclk, NuruIIah
Atada olduu gibi, delilie kadar gtren bir ruh
hastal ve kuru inat bir taassuptur. Bunun ifs
mmkn deildir. Hi unutmam, 1935 yaznda, bir
gn, Ada vapurunda, rahmetli Eskiehir mebusu Yu
suf Ziya Hoca ile bulutuktu. Ankaradan geldiini
ve be yz sahifelik bir eser hazrlamakta olduunu
47
 Ali Fu ad BAGIL

syledi. Neye dir diye sordum. Arapann Trk

eden kma olduuna dirmi... Birde misl verdi,
m esel Firavun kelimesi Arapa sanlr, halbuki
Trkedir ve "burun" kelimesinden kmadr. Bu
run, insann nnde giden bir ahsiyet olduu iin,
Msr'da buna burun denilmi, kelime zamanlar iin
de kullanlarak nihyet Firavun olmu, dedi. Altm
ndan sonra, Esasye hocalndan dil canbazlna
dklen std, ldryor mu diye merak etmitim.
std hakikaten uydurmaclk hastalndan kurtula
mayarak Allah'n rahmetine kavutu.
Kurtulan grmedim. Prof. Dr. Kemal Cenap
merhum da, yle gitti. Dr. Reit Galip ve Samih Ri-
fat Atlhan merhumlar da yle gittiler. Bu politika
hastalnn bir baka trlsdr. Fakat daha aman
szdr, yakaladn bir daha brakmaz. Ben bunu
grdm iin, bu genlerin de kurtulacaklarna ih
timal vermem. Binaenaleyh kendileriyle konuacak
szm yoktur. Esasen kendileriyle konumak bana
deil, niversiteye der. Yalnz, bahsi geen yaz,
bu mevzuda, kimi gln, kimi ackl bz htralar
m canlandrd. Ben burada bunlar anlatacam.
Sene 1932. Ankara Hukuk Fakltesinde "Roma
Hukuku" hocasym. Cemil Bilsel merhum da, "Dev
letler Hukuku hocas ve Faklte Dekan. Uydurma
dil modasnn balad ve fikir adamlar ereve
sinde olanca hzyla yayld bir sradayz.
Cemil Bey kuvvetli kalem sahibi ve gzel ko
nuan bir fikir adam idi. Fakat o nisbette de moda
ya dkn, hususiyle otoritelerden kopup gelen
48
 TRKE MESELES

modalara kar zayf ve zebunt45* yaradlta bir in

sand.
Merhum bir gn, derse girecei srada, o zama
nn dil stdlanndan saylan Sadr Maksud Arsal'a
sorar:
- Ben dersimin adn z Trke'ye evirmek is
tiyorum, fakat bir trl iinden kamyorum. Bana
bir karlk bulur musunuz?
- Pek kolay, efendim. Sizin dersinizin ztrke
karl "Budunlarn ana yargsfdr.
Cemil Bey, bu hi bilmedii, iitmedii ve dili
nin almad ztrke tbir zerinde fikir vermeye
vakit bulamadan derse girer ve ztrke tbiri de
yanl syleyerek "Budunun ana yargs diye ba
lar. ocuklarda nce bir aknlk. Hoca, yeri geldik
e, tbiri tekrarlar. Derken talebe dirsek tokutur
maya, kz, erkek birbirine bakmaya, nihayet hkr-
damaya balar. Zeki hoca, iin farkna varr ve he
men "Devletler Hukukuna yapr, ama snf da cur
cunaya dner
Arbal Cemil Bey, hdiseden zgn ve peri
an bir halde profesrler odasna geldi. eriye girer
girmez, Sadri Maksud merhuma:
- Yahu! Beni talebe karsnda gln mevkie
drdn. "Budunun ana yargs" diye balaynca
ocuklar gltler. i anladm ve sz evirdim
ama, olan oldu.

45- zebun: zayf, gsz, zavall

49
 Ali Fuad BAGIL

- Azizim, ben budunun demedim, budunlarn

dedim, milletler demektir, yarg da hukuk.
- yle de olsa, ben vazgetim. Devletler Hu-
kuku"nu brakmam artk, dedi, gliitkt.

50
 NN
ATALAR MRASI DLMZ HARAP ETT

kinci bir htram anlatmadan nce, Cumhuri

yet devrinin uydurma dil hareketleri tarihesinden,
bildiim kadar, bahsedeceim.!***
Bizdeki son dil hareketleri 1930da balam ve
o sralardaki Trk trih anlayndan domutur. n
celeri rahmetli Cell Sahir, sonralan brahim Necmi
Dilmen, Besim Atalay, Atatrkn direktifi altnda,
hareketin idarecileri olmutur. Bu mevzuda Ata
trkn gayreti hepsinden stndr. Hatt bir defa
snda, Meclisin al nutkunu, kendisine hazrlanp
verilen uydurma dil ile vermi, fakat, rivyete gre,
bunu kendisi de beenmemi ve zlp piman ol
mutur. nk Atatrk Trkeyi ok iyi bilen ve ko
nuan bir devlet adam idi.

* Bu mevzuda, Boazii Lisesi Edebiyat hocas ve mdr rah

metli Hfz Tevfik Gnensayn t Osmatl devrinden olmak
zere, baslmam nefis bir eseri vardr. Vaktiyle bana vermiti,
okumutum. Muhterem ailesi bu eseri nerederlerse hem mer
humun hayrla yadedilmesine vesile hazrlam, hem de Trk
emizin tekml trihine hizmet etmi olurlar.

=11
 Ali Fuad BAGIL

almalar ilerliyor, Atatrk hareketi dikkatle

takip ediyordu. Her keden, frsat dkn, yeni
yeni dilciler kyor, canm Trke'miz hrpalanmak
tan tannmaz bir hle geliyordu. Yni trih tersine
dnyor, on sekizinci asrn 'Hmyunname"si ve
Knalzdenin Ahlk- Ali"si bir baka kalba gire
rek yeniden diriliyordu. Eskiden nasl efendiler dili
halk dilinden ayrysa, imdi de halkn dilinden ayr
yeni bir arabiye*46* tryordu. Fakat arada en az
yz elli senelik bir tekml vard ve bu m ddet
iinde Trke'miz dnynn en gzel ve en ahenkli
dillerinden biri olmaya doru yol almt, bunu d
nen yoktu. Eskiden nasl zadeler, efendiler ve
halk diye, dil bakmndan, iki zmre var idiyse, im
di de yine Trkiye iki zmreye ayrlyordu. Bugn,
dikkt ederseniz, devlet direlerinin dili, halkn di
linden ayrdr.
Hareketi hassasiyetle takip eden Atatrk, Tr
kiyenin dil bakmndan paralanmaya doru gittii
ni, millet bnyesinde iyilemez yaralar alacan
dhiyne bir sezile anlamakta gecikmedi. 1935de
Gne-dil teorisi diye ortaya bir nazariye koydu.
Buna gre, yeryzndeki btn hayat belirtileri bir
ana kaynaktan yni gneten kt gibi, btn dil
ler de Trke'den bu ana dilden kmtr. u hal
de, bugn dilimizde Arapa ve Farsa gibi grnen
kelime ve tbirler, hakikatte yle deil, meneleri

46- arabiye: ikili insan konumas gibi sylenen baz kelimelerin

tam anlalmad bir dil

52
 TRKE MESELES

zamanlarn karanl iine gmlm ve unutulmu

Trke'dirler.
Nazariyenin lm deeri zerinde mnkaa et
meyelim. Meseleyi halledip tatlya balama bak
mndan olan pratik deeri inkr olunamaz. Atatrk
bu nazariyesiyle dil bahsinin azgnlarn dizginlemi
ve asil Trke'mizi harap olmaktan korumutur.

***

nn iktidara gelince, o da Atatrkvri iler

yapmak istedi. Fakat yaplacak iler yaplmt. Bir
nev aalk duygusuyla, byk i baarmak sevd-
sma kaplan nn dil meselesine sarld ve bu me
seleyi yeniden ele ald. Atatrk'n bu ii baarama
m olduunu sanarak, atalar mras dilimizi harap
ve perian bir hle koydu. Dilde yok yere ihdas edi
len bugnk anari, en az yz sene srer, sannm.
Yni Trk tefekkr hayat yz seneden evvel yoluna
girmez. nnnn bu tahrip yolundaki maas ma-
lesef Haan li Ycel oldu.
Tariheyi bylece kaydettikten sonra, imdi
anlatmak istediim htraya geliyorum.

53
 VEKLETN EMR
MLL EF N EM RDR

Sene 1941. stanbul Hukuk Fakltesi Dek-

nym. niversite henz veklete baldr. Rektr
rahmetli Cemil Bilsel, Marif Vekili de Haan li Y
cel. nn devrinin Trkemize insafszca hcumlan
btn iddetiyle devam etmektedir.
Ocak ay balarnda Marif Vekletinden bir t-
mm: Fakltelerde ilim terimlerini ztrkeletir-
mek zere birer komisyon kurulmas ve almalarn
hzlandrlmas isteniyor.
Rektr zaman zaman sordu. allyor, dedim.
Mays iinde bir tmm daha: Fakltelerde z-
trke komisyonlarnn hazrladklar ilim terimleri
arasnda koordinasyon yapmak zere, Temmuz ba
ndan itibaren, tatil aylannda Rektrlkte bir koor
dinasyon heyeti toplanaca, fakltelerin bu komis
yona en az ve en ok alt ye ile katlacaklar bil
diriliyor, yni i ciddileiyordu.
55
 Ali F u ad BAGIL

Temmuz haftasnda, heyet almaya balad.

Heyete biz merhum Ebll Mardin, Tahir Taner ve
zannedersem Mustafa Reit Belgesal ile katldk.
lk toplantlara Ankaradan Haan li Ycel, b
rahim Necmi Dilmen ve emseddin Gnaltay eref
verdiler. Otuzdan fazla niversite profesr toplan
dk. Bilsel merhum ksa bir konuma ile toplanty
at. Haan li Ycel uzun konutu. Trkemizin ge
riliinden, fakirliinden bahsetti. Dilimizi Trk Mil
letine lyk bir ekle koymaya karar verdiklerini
syledi.
Edebiyat Fakltesi tem silcilerinden Profesr
Rgp Hulusi merhum sz ald. Bu zat Almanyada
lisaniyat tahsil etm i, m evzuda bilgisi olan bir
adam. Geri o da ztrkeci, ancak m etodla Y-
celcilerden aynlyor. Bu bakmdan almalar ten
kit eder bir tarzda konutu.
Haan li parlad. Vay efendim, sen misin ten
kide cr'et eden. Ragp Hulusiyi yaramaz bir ocuk
azarlar gibi azarlad. Zavall utand, kzard ve sustu.
Halide Edip Hanmefendi sz ald ve yle konutu.
Biz Trk mnevverleri sfatyla, lm bir mevzu
un mzkeresi iin buraya geldiimizi sanyorum.
Fakat gryorum ki Vekil Beyefendi mutlaka kendi
leri gibi dnmemizi istiyorlar. Eer toplantlar bu
hava iinde devam edecekse, ben imdiden zr
diliyorum.
Haan li bozuldu. brahim Necmi ii tatlya
balad. Ve Tp Fakltesinden baland. O zaman
56
 TRKE MESELES

tpta iki ateli ztrkeci vard. Biri doktor Kemal

Cenap, dieri de Doent Doktor Zeki Zeren'di. B
tn mesiyi de bu iki zat hazrlamt. Her ikisi de
bu iin hastas adamlar. Uzun listeler yapmlar, ke
limeler birer birer okundu. Aralarnda mnakaa et
tiler. kinci gn Fen Fakltesine geildi. genler,
paraleller konuuldu.
nc gn toplant salonuna iniyoruz. Ebll
merhum bana:
- Nuru aynm, bugn sra bizde... Vekil Beye
fendi bizi de Ragp Bey gibi azarlamasn?
- Merak etmeyiniz stadm. "Minareyi alan, k
lfn hazrlar", dedim, gltk.
Toplant salonundayz. Tahminimiz gibi, Vekil
Beyefendi:
- Hukuk Fakltesi! Sizin hazrlklar grelim.
Cevap verdim:
- Bizim maalesef, bir hazrlmz yok, efendim,
nk...
- Hazrlnz yok, nasl olur? Siz vekletin ko
misyonlar hakkndaki emrini almadnz m?
- Aldk efendim, fakat..
- Aldnzsa hazrlnz nasl yok olur? Vekletin
emri Mill ef'in emridir. u mahdut mrmzde ne
kt gnler yaamadk, ne marklklar grmedik.
Ya Rabbi!
- Msaade buyurunuz, arzedeyim. Bizim vazi
yetimiz...
57
 Ali F u ad BAGJL

- Sizin Trk Millleti iinde ayr ba eker vazi

yetiniz mi var?
Haan li ilk toplant gn yedii yumruun
acsn benden karmaya karar vermi grnyor
du.
- Efendim, susana sz isnad*4?) edilmez. Sy
lenmeyen szden mn karlmaz. Msaade edi
niz, konuaym, sonra icabederse tefsirini yapanz.
- Dinliyoruz.
- Bizim, Hukuk Fakltesi olarak vaziyetimiz,
Tp ve Fen fakltelerininkiyle kyas olunamaz.

X-
*
X-

Vekil Beyi iskab4748) ettiniz

Haan liye cevap verdim. Hukuk Fakltesi
olarak bizim vaziyetimiz, dedim, Tp ve Fen faklte
lerininkiyle kyas edilemez. Bu berikilerin dili, ser
best birer zmre dilidir. Ve anlamaya baldr. He
kimler aralarnda anlarlarsa "kebab yerine karaci
er. Rie" yerine akcier, em a yerine barsak di
yebilirler. Fenciler de "muvazi" yerine paralel ad
kullanabilirler. Bu nihayet kendi aralarnda anlama
vastas bir dil olarak kalr.

47- isnad: iftira, bir kusuru veya kabahati baka birinin stne atma
48- iskat: susturma, susmaya mecbur etme

58
 TRKE MESELES

Hukukta i byle deildir. Hukukun dili evvel

knun, sonra da millet dilidir ve knun ile baldr.
Knunun dili de millet camiasnn dilidir ve yle, ol
mak lzmdr. nk knun insanlara meram anlat
mak iin yaplr. Binaeneleyh hitap ettii insanlarn
diliyle yazlmas icap eder.
Bu ok basit hakikati kabul ediyorsak, bir hu
kuk hocasnn knun dilinden baka bir dil ile ders
vermesi, evvel knuna aykrdr ve meslek bir su
tur. Saniyen de, talebesine kar vazifesini yapma
maktr. Zra hukuk hocasnn ilk vazifesi talebesine
knun retmektir. Knun kendi diliyle konuulursa
retilir.
Eer bizden de, tp ve fenden olduu gibi,
derslerimizi ztrke yapmamz istenirse, evvele
mirde, Tekilt Essiye Knnundan balamak
zere, btn ana knunlarn dilini deitirmelidir.
Baka trl olmasna hem hukuken, hem de usulen
imkn yoktur. Bu dnce iledir ki biz hibir hazr
lkta bulunmadk.
Kasan li cevap verdi:
- Bu dorudur. O halde, biz hkmet olarak,
evvel Tekilt Essiye bata gelmek zere, ana
knnlan ztckeye evireceiz.
Toplantdan karken, Ebll merhum, sevi
nerek:
- Nuru aynm, ne gzel cevap verdiniz. Vekil
Beyi iskat ettiniz. Hem de faklteyi kemeketen
kurtardnz, dedi. Hi birimiz Haan linin, o halde

59
 Ali Fu ad BAGL

ana knnlann dilini evireceiz szne kymet ver

medik. nk Meclisin, vazifesi d, byle bir ie
girieceini ihtimalden uzak grdk.
Heyht, insan aklna gelmeyeni biz eytann
aklna getirmiiz. Aradan birka ay geti, gemedi.
Tekilt Knnunu ztrkeye evirmek zere, An
karada Halk Partisi mfritlerindent49* bir komisyon
kurulduu haberini aldk. 1942 balarnda, biri ok
ileri, dieri mutedil diye, iki stun hlinde, Tekilt
Esasiye Knnunun ztrkeye evrilmi metinleri
hocalara datld. Ne metin, ne lisan, aman yarab
bi! Mutedil denilenin bile iinden klr ey deil.
Yirmi gn kadar sonra da nn stanbul'a geldi. Ve,
niversite evresinin reaksiyonunu anlamak iin
olacak, faklteleri birer birer ziyaret etti. Hukuk Fa
kltesini ziyaretinde, Dekanlk odasnda, kalabalk
maiyeti nnde bana:
-T ek ilt Esasiye Knnu projesini aldnz
m? Nasl buldunuz? diye sordu. Ben de u cevab
verdim:
-Aldm efendim. yi bulmadm. Trkemize ya
zk oluyor.
- Ankara Hukuk Fakltesi Dekan, Arsebk Bey
bana ok iyi bulduunu syledi.
- Ben kendi kanaatimi arzettim, efendim.

***

49- mfrit: lsz ve takn hareket eden, haddini aan

60
 TRKE MESELES

nn niversite hocalarn, faklte faklte,

Dolmabahe'ye akam yemeine ard. Yukandaki
konumadan iki gn sonra, Edebiyat Fakltesiyle
birlikte, sra bize geldi. Souk bfe salonunun kala
bal iinde, bir aralk koluma biri girdi. Baktm,
nn:
- Gelin Bagil, sizinle biraz konualm, dedi.
Bir kanapeye yanyana oturduk. nn:
- Evvelki gn bana, yeni projeyi beenmedii
nizi sylediniz. Nesini, neresini beenmiyorsunuz?

***

Trkem iz politika hrsna k u rb an olm akta

devam ediyor.
nn'nn soruundan teferruat zerinde dur
mak ve beni kelime oyunlarna takmak stediini
anladm. Halbuki ben hkmete takip edilen dil
politikas zerinde duruyordum. Dilde kelime de
iir. Eskiyen mnlar der. Yeni mn, vaziyet ve
bulular ifde etm ek zeri yeni kelim eler trer.
Mesel telgraf, telefon, radyo, fze hep yeni bulu
larn ortaya kard kelimelerdir. Yaayan her var
lk gibi dil de bir varlktr ve durmadan tekml
eder. Benim muarz*50* olduum cihet, dilin bu ta
bi tekml deildir. Politikann dile mdahalesi,

50- muarz: kar gelen

61
 Al i Fuad BAGIL

hkmet zoru ile dil deitirmedir. Dil ii, hkmet

ve otorite ii deildir. Bu dnceden hareket ed e
rek nnye u cevab verdim:
- Paam, dili sadeletirelim, halk diliyle aydn
dili arasndaki fark en aza indirelim, evet. Fakat ke
lime ve tbir uydurarak dili deitirelim, halkn di
linden ayn bir dil icat edelim, hayr. Benim stnde
durduum nokta budur. Bugnk gidi de maalesef,
ikinci ktr. Bunun ok ac neticeler vereceine ka
niyim. Bu gidi yaayan nesilleri birbirinden ayra
cak, yal neslin dediini gen nesiller anlamayacak,
genler yallara yabanc kalacaktr.
Bir milletin dili, birinin yerine dieri konulacak
ekilde, bir kelime ve tbir yn deildir. Dil, asr
lar iinde ve nesillerin hafzasnda dvle yorula
yerlemi bir mn, his ve hayaldir. Kelime ve tbir
konumann bir vstasdr. Asl konuulan mn,
his ve hayal asrlann sinesinde o derece birbiriyle
kaynamtr ki, kelimeyi atnca mn ve maksat da,
his ve haya! de beraber gider. Bundan da nesiller
arasnda anlamazlk doar. Millet birlii paralanr.
Bir milletin madd haytnn vastalar deitiri
lebilir. Kan yerine kamyon, karasaban yerine trak
tr konulur ve konulmas lzmdr. Teknik terakki^3)
de budur. Fakat manev haytn vstalar deitiril
mek istenilirse, ortada millet btnl kalmaz. Dil
bu cmledendir.
Dil, kelime ve tbir olarak madddir. Fakat m
n, maksat, his ve hayal tesisine vsta olarak mille
tin mnev haytnn bata gelen elemandr. Dilin
62
 TRKE MESELESl

her kelimesi ve tbiri arkasnda bir trih yaar. Mil

let ise, trihin yapp yourduu bir birliktir. Misl '
olarak Byk Millet Meclisi" tbirini alacam. Bu
tbirin arkasnda btn bir mill mcdele trihimiz
ve stikll Harbi sahneleri vardr. Bu tbir telffuz
edilince bu sahneler gznnde canlanr. Vatan ve
millet sevgisi de bundan doar. Projede bunun ye
rine "Kamutay demiler. Hibir tedaisi*51) olmayan,
ta, toka gibi birey.
nn:
- Haklsnz, bu tbiri ben de beenmedim.
- Projede, onun gibi, dilimin dnmedii daha
nice tbirler var. Mesel oy, nerge, ivedilik, yarg
tay, saytay...
Hem buna ne hcet. Trke'miz tekml yolun
da dima ilerlemektedir. Bu tbi seyri ve tekml
zorlamak, zarardan baka bir netice vermez.
Beni dikkatle dinledikten ve dediklerimi tasvip
eder grndkten sonra, nn:
- Endie etmeyiniz. henz tasavvur hlinde.
Biz meseleyi hkmet cephesinden tetkik edece
iz. En isabetli bir karara varmaya alacaz, dedi.
Aradan ok gemeden, hazrlanan proje mecli
se verildi ve pek ksa bir mzkereden sonra tenkit-
siz ve itirazsz "eller orman gibi kalkarak" kabul
edildi.5

5 i- tedai: arm
 Ali Fuad BAGL

Projenin Meclise kabulnden ksa bir mddet

sonra nn yine stanbul'a geldi. niversite hocala
ryla vilyet ve ordu erknndan kalabalk bir heye
te Dolmabahe'de bir akam ziyafeti verdi. Dvetli-
ler arasnda ben de vardm ve yerim tesadfen n
n'nn sofrasna dmt. Oturur oturmaz, nn
bana:
- Bagil mjde! Kamutay dt, sizin Byk
Millet Meclisi kald. Nasl, memnun oldunuz mu?
- Sa olun, Paam. Buna da kr.

***

nn, siyas hayatnda ilk defa bylesine

bir kafa tutma ile karlayordu.
Sene 1944. Millet dili, bir zmre dili hline gel
mekte devam ediyor. Tekilt knnundan sonra
sra ana knunlarn dilini kurmaya gelmitir. Marif
Vekletinde bir ztrke brosu kurulmu. Trke-
mizi amanszca baltalamakta, m ektep kitaplarnn
dilini deitirm ektedir. niversite fakltelerinde
de benzer brolar ayn yolda. Hocalarn niversite
hesbna bastracaklar kitaplar evvelem irde bu
brolardan geip dili burulduktan sonra bastrla
caktr. Sanki Trkiye'de yaplacak baka i kalma
m gibi, bata Devlet Reisi olmak zere, hkmet
bununla megul. Bu hli grdke, memleketini se
ven her Trk aydn gibi, benim de iim eziliyor,
ez duyuyordum. Daha fazla seyirci kalamadm.

64
 TRKE MESELES

kisi Cumhuriyette, sonuncusu Vatanda yaz

nerettim. imin acsn dktm. Bu sert ve zehir gi
bi yazlar ortalkta bir bomba gibi patlad. nn,
uzun sren siys haytnda belki ilk defa bylesine
bir kafa tutma ile karlayordu.
Bata Ataylar, Atalar, Atalaylar olmak zere,
her keden bir havhavc kt. Gnlerce yazdlar,
efendilerini mdafaa ettiler. Yni bendelik vazifele
rini yerine getirdiler. Ne geriliim, ne rmcek kafa
llm kald. Meer ben neler imiim de kimse far
knda deilmi. Efendilerine ac tenkitler savurdu
um zaman herkes uyanm ve beni tanm. Des-
potik idarelerin amaz kidesi.
Daha o zaman iitmitim. ankayada da bir ha
reket olmu. Fakat mahiyetini renemem itim.
Sonradan kan bir hrsat bana bunu da retti.
1951 'de, bir seyahat dnnde, vapurda, eski
nhisarlar Vekili, halen Cumhuriyet Senatosu Reisi
Suat Hayr rgpl ile bulutuk. Bir m nsebetle
bana ankaya hareketini yle anlatt:
"Sizin son yaznzn kmasndan iki gn sonra,
nn vekilleri ankaya'ya ard. Salona pek sinirli
bir halde koltuunda birka gazete ile giren nn
oturur oturmaz, gazeteleri gstererek, Haan li Y-
cel'e:
- Marif Vekili Bey, stanbulda bir profesrn
u gazetelerde bizim dil almalarmz hakknda
tenkit yazlann grdnz m? Kendisi hakknda ne
gibi bir muamele yapmay dnyorsunuz?
65
 Ali Fuad BAGL

- Grdm, efendim. Kendisini de yakndan ta

nrm. i politika hrs ile yanp tutuan bir kimse
dir. niversiteden dosyasn istedim. Adliye Vek
letine, yazlarnda siys mhiyet olup olmadnn
tetkiki iin tezkere yazdm. Alacam cevaba gre
yaplacak muameleyi tyin edeceim. (O srada ni
versite hocalarna siys mahiyette yaz neretmek
yasakt.)
- Adliye Vekili Bey, Marifin tezkeresine ne
yolda cevap verdiniz?
Adliye Vekili Ali Rza Trel merhum:
- Efendim, ben Bagil'i ok yakndan tanrm.
Kendisiyle Avrupada tahsil arkadal yaptk. ok
cidd ve drst bir insandr. Ben, msaadenizle,
Marif Vekili arkadamn fikrine itirak etmeyece
im. Bagil, bilakis, hi politika ile ilgisi olmayan bir
kimsedir. Yazlarna gelince geri biraz hain yazl
mtr. Fakat biz bunlarda siys bir mahiyet grm
yoruz. Mruztm!52) bundan ibarettir.
ktisat vekili Ali Fuat Sinmen:
- Bagili ben de tanrm arkadamdr. Haan
li Ycel arkadamn noktai nazanna ben de itirak
edemeyeceim.
rgpl ilve etti:
- Ben de Ali Rza Trel tarafna iltihak ettiimi
syledim.
nn biraz dndkten sonra, gndeme ge
ildi.

52- mruzt: takdim edilen, kkten bye bildirilen

66
 BAHSN SONU

Sene 1946, Ocak ay. Demokrat Parti henz ku

rulmu, program neredilmitir. Bir gn, eski Avru
pa tahsil arkadalarmdan, Baki Sedes ziyaretime
geldi. (Sayn Bayarn Bavekilliinde Husus Kalem
Mdr) Senelerden beri grmediim bu arkadan
anszn kagelmesine bir mn vermeye alrken,
kendisi:
- Geliim srf ziyaret iin deil, bir de if edile
cek vazifem var. Cell Beyefendi Ankara'dan telefon
etti. Size selmlar ve sevgiler yollad. ki gn sonra
stanbula gelecek. Seninle grmek istediini sy
ledi ve bir randevu ric etti.
- Grmeyi nerede emrederlerse, ltfen ken
dileri tyin etsinler.
- Kendileri Maka Palasda kznn evinde mi
safir olurlar.
- O halde ben kendilerini orada ziyret e d e
rim.
***

67
 Ali Fuad BAG/ L

Randevu gn Maka Palasa gittim. Nilfer Ha-

nm'n diresi merdiven bandan itibaren kalabalk
bir ziyareti grubu tarafndan igal edilmiti. Yukar
ya ktm. Cell Beye haber verdiler. Derhal kabul
etti. Yanndaki ziyaretilerden nezaketle msaade
ald. Babaa kaldk.
- Zahmet ettiniz. Grmek istem em de iki
maksadm var. Evvel, partimiz kuruldu. Memlekete
hizmet yolunda beraber almay rica edeceim.
(Bu teklifi Bayar bundan sonraki bir iki grmemiz
de de tekrar etti.)
- Efendim ben, niversitede hoca kaldka, fi
kir istikllimi muhafaza etmek kararndaym. T ki
yarn iktidara geldiiniz zaman msaadenizle, sizle-
ri de tenkit edebileyim. Bu hususta beni mzur g
rnz.
- srar etmiyorum. kinci maksadm, parti prog
ramn tabi grdnz. Program zerindeki grle
rinizden istifde etmek isterim. Programmz nasl
buldunuz?
- ok uzun ve teferruatl buldum. ok ey va-
adedilmi. Bence parti program mmkn olduu
kadar ksa ve ak kapl olmal, ok vaatten kanl
maldr. nk yarn iktidara gelindii zaman, bun
larn yerine getirilmesi, hakl olarak, istenir. ban-
daki iktidar ise hal ve artlara uymak zorunda kalr
ve dediklerinin hepsini tahakkuk ettiremeyebilir.
Bu ise kendisi iin tenkit vesilesi olur.
- Mtalanz dorudur. Arkadalarla biz de
bunu dndk. Ancak karmzdaki rakip partinin,
68
 TRKE MESELES

bildiiniz gibi program ok tafsiltldr. Biz onun

karsna, yeni kurulmu bir parti olarak, ksa bir
program ile karsak muvaffakiyet ansmz ok aza
lr. Bu ciheti dnerek programn uzun olmasn
tercih ettik.
- Bir de efendim, Demokrat Parti program,
prensip bakmndan, Halk Partisininkiyle ok bir
aynlk gstermiyor. Alt ok beride de aynen prensip
kabul edilmitir. Prensipte ayrlk olmaynca, mese
le srf ahslar meselesi hlini alm oluyor. Umum
efkr partilerde ahslardan ok prensip arar ve par
tilere buna gre kymet verir.
- Bu mtalanz da dorudur. Bunun zerinde
de durduk. Yalnz, alt ok, bugn artk Halk Parti-
sinin alt oku deildir. 1937 tdilinde bunlar Anaya-
sa'ya geirilmi ve bu knunun ikinci m addesini
tekil etmitir. Binaenaleyh artk Anayasann mal
olmutur. Eer biz bu prensiplere programda yer
vermeseydik, Anayasaya aykr teekkldr diye bi
zi datrlar ve partiyi kapatrlard.
Partinin ileride yaplacak umum kongresi prog
rama hkimdir. Diledii deiiklii yapabilir.
- Bir noktay daha anlamak isterim. Programn
bir yerinde Dil almalarna gerei gibi devam
edilecektir yolunda bir ifde var. Bununla ne denil
mek istenildiini kavrayamadm. Yni uydurma dil
almalar sizin partice de benim senm ekte midir
ve bu hareket devam ettirilecek midir?
- Bu bahiste, msaade ederseniz, bir htram
anlataym:

69
 Ali F u ad BAGIL

1938'de nn Cumhurreisi ve ben Bavekilim.

Haan li Ycel de Marif Vekili tyin edildi. Tebrik
ziyreti olarak kendisine gittim. Bz meseleler ko
nuulduktan sonra, dil almalan hakknda ne d
ndn sordum.
Haan li bana, bu hareketin katiyen aleyhinde
olduunu, Trke'nin iinden klmaz bir hle gel
diini ve bu hareketten dnmeye kararl olduunu
syledi. Hatt o zamanki Kltr Bakanl tbirini
deitirdiini ve yerine eski Marif Vekleti tbirini
aldn, bu husustaki tezkerenin Baveklete tak
dim edildiini ilve etti.
Ben "ilerisine gitmeyelim, fakat geriye de dn
meyelim" cevabn verdim. Haan li bunu da kabul
etmedi ve noktai nazarnda srar etti.
Ayrldktan sonra, meseleyi ehemmiyetli gr
dm iin, konumay Devlet Reisine arzetmeyi
muvafld53) buldum ve doruca ankaya'ya gittim.
nn bana aynen unlar syledi: "ok isbetli
cevap vermisiniz. Ben de bu kanaatteyim. Daha
ilerisine gitmeyelim, fakat geriye de dnmeyelim.
Bu meselede son kararmz bu olsun" dedi.
Otuz sekizden sonra bu mevzuda neler olup
bittiini siz benden daha iyi biliyorsunuz. Bugn dil
meselesi memleketin bir yaras hlini almtr. Biz
bu meseleyi programda biraz mphemce*54) bir if
de ile geitirmeyi muvafk grdk.

Ocak 1963

53- muvafk: uygun, yerinde

54- mbhem: belirsiz '
70
 DL BEYANNAMES
MNASEBETYLE

Hr Fikirler Mecmuas
Mart 1949

Seneler sren itiraz ve tenkitlere ramen, ikti

dar adamlarmz hi tnmadan ve irkilmeden uydur
ma dili btn fecaatile devam ettirmektedir. Mek
tep kitaplarnda, kanunlarda, mahkeme ve daireler
de soysuz kelimeler her gn biraz daha oalmakta
dr. Memleket diline kar cepheden hcumun yeri
ni, imdileri sinsi bir pusu hcumu almtr. Eski ak
emirlerin ve taarruzlann yerini, sinsice bir sokutur
ma ve sindirme politikas olmutur. Hele Anayasa
nn uydurma dile evrilmesinden sonra, bir de kanu
nilik kaftan giyen bu dil, esef edelim ki, niversite
lere kadar girmitir. Geri bu muhitlerde teden be
ri uydurmaclk hastalna yakalanan ve zaman za
man bunu aka syleyip nenler yok deildi.
Fakat imdi, resmiyet dnda herkes gibi konuup
dnen ve herkesten ok muarz grnenler bile,

71
 Ali Fuad BAGIL

resm yazlarnda, kanun otoritesine arkalanan, uy

durma kelime kullanmaa mecbur olduklarn san
yorlar. muhtariyet niformasn kaybetmek endie
sinden bir trl kendilerini kurtaramayan niversite
idarelerini bir dereceye kadar olsun mazur grelim.
Ve zaten ekmeini hkmetten ve yaama imknn
kanun koyucularndan bekleyen bir niversite iin
muhtariyet, horoz gsnde Sultan Aziz niandr
deyip geelim. Fakat muhalefet partilerimizin efle
rine ne buyrulur?
Hkmet ve idarenin en kk hatalarn bile
sektirmeden takip edip ortaya koyan bu efler, bu
memleket tarihinde irtikp edilen hkmet hatalar
nn en byne kar hayret edilecek bir lkayitlik
gstermemektedirler. Anlyorum, uydurma di! deta
bir tekke oldu. Muhalefet bile el srp arplmaktan
korkuyor. Fakat bilmelidir ki, politikada sirkeyi sa-
nmsa fazla hesap eden paa yiyemez.
Dil meselesinde muhalefet yalnz lkaydliiyle
kalsayd, o kadar gam yemezdim. Esefle gryoruz
ki, muhalefet partilerimiz uydurma kelimelerin en
soysuzlarn bile ftursuzca benimseyip resmen kul
lanmakta ve, belki farknda olmayarak Halk Partisi
iktidarnn di! khyacln desteklemektedir.
Hlsa, dil davas gibi neticeleri itibaryla en
mull bir memleket davasnda m uhalefetten
byk himmetler ve hizmetler beklem ek hakk
mzdr, sanrm.
72
 TRKE MESELES

Eer uydurma dilciler bu millete daha byk

fenalk yapamamlarsa, bunu daha ok; evvel akl
selim sahibi metin halkmza, sonra iz'anl ve vatan
sever mektep hocalarmza ve nihayet matbuatmza
borluyuz.
Halkmz hatt bu meyanda genlerimiz bile
soysuz kelimeleri daima alayla karlam ve uydur
maclar elenceye almakla cezalandrmtr. Yersiz
ve haksz hkmet emirlerine ve tedbirlerine kar
halkn en tesirli silh, bunlar alaya alp elence
mevzuu yapmaktr. Uydurma kelimelerle nasl alay
edildiini grp iinin zntlerini kahkaha eklin
de darya frlatmak iin orta oyunlarna akn eden
halkmz knamayalm. Halkn kuvvet ve otoriteye
kar en mthi silh kahkahadr. Takdir edelim ki,
uydurmaclar ktlk yolunun yansnda olsun dur
duran bu kahkahalardr. Dnnz, halkmz bay,
bayan kelimelerini bile hl alay olsun diye kullan
maktadr. Senelerden sonra, bugn hangi cidd in
sanlar muhitinde bay diye hitaplalyor? Geri bir
zamanlar mecbur tutulan tramvay biletileri azn
dan, Haydarpaa civarndaki mehur brahimaa a
yr duranda "Bay bram! sesleri iitip tiksinmedik
deil, tarihi geinenlerimizden, "Salhaddini Eyyu-
byi gayretkelik olsun diye "Eybl Salhaddin
yapanlar ve bu mehur ahsiyeti "Kasmpaal o
lak Mustafa"ya benzetenleri grp glmedik deil.
Fakat "bu da geer yahu dedik, geti. lmeyenler
en uzun gecelerin bile sabahn muhakkak grrler.
73
 Ali Fuad BAGIL

Mektep hocalarmza gelince, bu mnevver ve

iz'anl insanlarn belki yzde doksan dokuzu kullan
maa resmen ve ekmekleri pahasna mecbur tutul
duklar uydurma kelimelere kar daima nefret duy
mular ve memleket dilini yaatmak iin ellerinden
geleni yapmlardr.
Bilir misiniz ki, be bin ksur kanunlarmzdan
biri, Maarif Vekillerine muallimleri istedii yerde ve
istedii ite kullanmaa salhiyet vermitir? Ve bu
salhiyete dayanarak Maarif Vekili istemedii bir
muallimi cehenneme, istediini de cennete gnde
rir? te bu kanunun, grnrdeki mucip sebepleri
ne olursa olsun, hakik maksad ve asl hedefi muka
vemetleri krmak ve uydurma dile kar kalkacak
balar ezmektir. Buna ramen ve ekmekleri pahas
na, diyorum, muallimlerimiz byk bir feragat ve
selbetle memleket diline kar vazifelerini ellerin
den geldii kadar yapmaktan geri durmam ve uy
durma dilin belini kran hareketler safnda yer al
mtr.
Muallimler mukavemetinin en gzel ve takdire
deer belirtisi stanbul Muallimler Birliince tertip
lenen "Dil Kongresi" olmutur. Bu kongrede en gen
cinden en yalsna kadar Trk milletinin fikir ordu
su kumandanlar hep bir azdan, tutulur tarafn b
rakmamak zere, uydurma dili hrpalamtr. Geri
burada da baz "Yehudalar grlmemi deildir; fa
kat Muallimler Birlii Dil Kongresi, btnl ile,
74
 TRKE MESELES

son devir hareketlerinin en mhimi olarak memle

ket tarihine mal olmutur.
Burada matbuat erknmzn teden beri gs
tere geldii hassasiyet ve. hizmet de takdirde anl-
maldr. Matbuat erknmz derken, bundan otorite
akaklann kasdetmiyorum. Bence bunlar, cena
ze evinde feryad ve figan bastrmaa memur cret
le tutulmu amataclardr. Matbuat erknndan,
halk efkr ve kanaatlerine hakkyla tercman olma
a vazife bilen fikir ve kalem sahiplerini kasdediyo-
rum. Dil bahsinde bunlar, muallimler kadar kahra
urayan, fakat buna ramen, vazifelerine ihanet et
meyen muhterem insanlardr.
Matbuatmzn bu erkn, dil basksnn btn
iddetiyle hkm srd devirde bile, eitli dil
sansrlerinin amansz yumruklarna gs germi
ve halkn istedii ve beendii dil ile halka hitap
etmekten ekinmemitir. Ve bununla bu memleket
te teri, icra ve kaza kuvvetleriyle semenler kuvve
tinden sonra gelen fakat, ehemmiyet ve mul iti
baryla, btn bu kuvvetlere kumanda eden bein
ci bir matbuat kuvvetinin varln ispat etmitir. Ni
tekim bu nokta, Hr Fikirleri Yayma Cemiyetinin Dil
Kongresinde gzden kamam ve matbuatmzn
dil davasndaki hizmetleri minnetle anlmtr.
Nihayet dil davasnda geri bahsi bize dmez
ama, hakikati sylemek tevazu gstermekten daha
byk bir edepdir. Hr Fikirleri Yayma Cemiyeti
nin hizmetlerini de anmak lzmdr. Geen senenin
75
 Ali Fu ad BAGL

ilkbaharnda "niversite krslerinde tedris hrri

yeti" meselesinin mzakerelerini bitiren umum
heyet, gelecek toplant ruznamesinel55) ittifakla dil
meselesini al ve bu yolda idare heyetini vazife
lendirin iti.
Evvel, za arasnda dokuz sualli bir anket al
d. Peyderpey cevaplar geldi. Her sual zerinde d
nlm ve emek verilmiti. Hatt bunlara ayrca
sahifeler dolusu yazl mtalalar eklenmiti. Bu ce
vap ve mtalalar uydurma dil mtemerridleri<56)
okusalard, piman olurlard demiyorum, fakat bu
memlekete yaptklar ktln derecesini olsun
anlard. ,
Cevaplar ve mtalalar tasnif edildi ve nihayet
kongre halinde mzakereye giriildi. 15 Ocak'tan 12
ubat'a kadar sren kongre mzakereleri cidden
nlecek bir olgunluk ve arballk iinde yapl
mtr. Neticede, aada okuyacanz, beyanname
ittifakla kabul edilmi ve nerine karar verilmitir.
u noktaya dikkati ekmek isterim ki, beyanna
me kongrece seilen komisyon tarafndan hazrlan
m, fakat ihtiva ettii fikirler tamamyla kongre za
btlarndan alnarak her noktasyla zann ittifakna
mazhar olmutur.
Yalnz, komisyonca hazrlanan beyanname ta
sarsnda bir iki nokta vard ki, bunlar kongrece ka
bul edilmemitir. Bu noktalardan biri u idi:

55- ruzname: gnlk olaylarn kaydadildii defter

56- mtemerrid: inat, srar eden
76
 TRKE MESELES

Beyannamenin bir yerinde, vaktiyle Atatrkn

dilde bir inklp yapmaya giritii, fakat ok geme
den, dilin bir inkilp mevzuu olmadn ve dil bah
sindeki keyfi mdahalelerin memlekete telfisi im
knsz zararlar getireceini stn zeksyla sezerek
bundan "Gne-Dil Teorisi" ile vazgetii belirtil
mekte ve bu suretle bugn uydurma dili Atatrk n-
kilbna ml ederek onun hatrasna snmak iste
yen safsataclara cevap verilmekte idi.
Bu fkra ve bu fikir, bir hatay gstermek iin,
"Gne-Dil Teorisi" gibi daha byk dier bir lm
hatann dam altna snmann Hr Fikirleri Yayma
Cemiyeti gibi ak dnp konuan bir teekkle
yaramayaca mtalsyla kongrece karlmtr.
Kongrece tasvip edilmeyen dier bir nokta da
u oldu:
Beyannamenin sonunda protestomuzda bizi
_ hakl gren ve bize iltihk eden vatandalara den
vazifeler gsterilirken, bu arada: "Vatanda! siyas
seimlerde reyini kullanr veya partilerden birine
za olurken rey verdiin kimse veya partice memle
ket diline verilen yeri ve kymeti dikkatle nazara al"
deniliyordu. Beyannamede dilde tasarruf ii bir h
kmet ve parti ii olmad gsterilirken, burada
partilerden m edet ummann yersiz olduu mtal
asyla kongrece bu fkra da kaldrlmtr.

*
. * *
77
 Al i Fuad BAGIL

Muhterem okuyucum! Bizler memleket dilimizi

iktidarn tahakkmnden kurtarmak ve ona tabi
mecrasnda yolunca inkif ve tekml etme imkn
n vermek iin elimizden geleni yaptmza kaniiz
ve bundan dolay bahtiyarz. Siz de kendinize de
ni yapnz. Herkes evinin nn sprrse, sokak te
mizlenir.

78
 DL M ESELES HAKKINDA

Hr Fikirleri Yayma Cemiyeti adna

kaleme alnp Mart 1949da
Hiir Fikirler Mecmuasnda yaynlanmtr.

B eyannam e

Asrlar boyunca saysz Trk nesillerinin tefek

kr nuru ile yurulup meydana gelen ve bugn mil
let birliimizin temelini tekil eden dilimiz, bir za
mandan beri, mnas anlalmaz bir bask politika
sna let edilmektedir. M ekteplerde ocuklar ve
hocalar, mahkeme ve dairelerde i sahibi ve me
mur vatandalar mill benliin bir unsuru haline
gelmi olan Trke yerine, bu benlie tamamyla
yabanc bir dil ile renip retmee ve konuup
yazmaa mecbur tutulmaktadr. Hkmet kendi eli
ve emri altnda bulundurduu radyo, ajans ve her
trl resm neriyat yolu ile bu dili memlekete zor
la dinletmee ve kabul ettirmee almaktadr.
Halkn mektebe, hocaya ve kitaba, mahkeme ve

79
 Al i Fuad BAGL

idare kapsna olan tabi ve m eden ihtiyacn fr

sat bilen bir zihniyet, bu ihtiyac istismar ederek
vatandalar istemedikleri ve benimsemedikleri bir
dile zorlayp bizar etmektedir. Sade vatandalk
hukukunu deil, en tabi insanlk haklarn bile inci
ten ve hukuka bal bir hkmet ve idare mefhu
muna smayan bu tazyik siyaseti, irfari ve vicdan
sahibi memleket sever vatandalarn kapal ve ak
protestolarna, direnmelerine ramen devam edip
gitmektedir.
Fakat, bu basknn devam etmesi hem vatan
dalarn memleket dili ile renip retmee ve
yazp dnmee olan nsan haklarn ortadan kal
drmakta; hem de Trk ilminin, terbiye ve tefekkr
hayatnn gelimesi ve birka neslin kendine mu
kadder olan mrn mnevi bir zevk ve huzur iin
de yaamas imknn tehdit etmektedir. Hatt bu
nun devam, en az yedi asrlk bir tarih oluundan
sonra eritiimiz bugnk millet birliini ve bu bir
liin dayand mill uuru yani mterek gr, an
lay ve ideal varlmz sarsmaktadr.
Bugn halk, hkmet ve idarenin dilinden; ana
babalar ocuklarnn mektep azndan bir ey anla
maz olmu; gen nesil yetikinlerin bilgisinden ve
birikmi tecrbelerinden istifade edem ez bir hale
gelmitir. Bu suretle hem millet birliimizin en sa
lam ekirdei olan aile yuvasna, hem de halk ile
hkmet ve genlerle yetikinler arasna ayrlk ve
zmrecilik tezad girmitir. Dnlsn ki, bu tezat,
80
 TRKE MESELES

mill birlik uurumuzun her zamankinden daha ok

kuvvetli olmasnn zaruret derecesine geldii bir s
rada hkm srmektedir.

* **

Bu vaziyet karsnda ehemmiyetle dnmeyi

vatani bir vazife bilerek kongre halinde toplanan
biz "HR FKRLER YAYMA CEMYET zalar, ev
velce idare heyetimizce alan anket cevaplarn ve
bunlara bal olarak gnderilen yazl mtalalar
gzden geirdikten ve dil meselesi zerinde mem
leket akl selimi ile dnp geni bir fikir teatisin
de bulunduktan sonra, bugn 12 ubat 1949 son
toplantmzda vatanda dilinin urad resm taz
yik ve mdahaleleri aka protesto ediyor ve al
kallarn bilmesini istiyoruz ki:

I- Resm sfat ve iktidar sahibi ahsiyetler

bu sfatla ve hkmet kuvvetlerine dayanarak mill
dile yani kelimesi, tbiri, ifade ve edas ile bugn
yaayan ve konuulan Trkeye el uzatmasn doru
bulmuyor ve bu trl mdahalelerle icat edilen di
le asla taraftar olmuyoruz. Bu ahsiyetlerin vazife ve
salhiyet sahas, devletin Anayasas ile ve dier ka
nunlarla izilip gsterilmitir. Mill birliin temeli ve
millet benliinin z olan dil, bu sahann dnda
dr. Resm ahsiyetlerin, kendi ehliyet ve salhiyet

81
 Al i Fuad BAGIL

evrelerini aarak cebr bir dil slhatlna kalk

mas, memlekette dil anarisi yaratmaktan ve dola
ysyla millet birliine zedelemekten baka bir ne
tice vermemi ve bunu seneler sren tecrbe yeter
derecede gstermitir. Dil ii bir hkmet, parti ve
politika ii deildir.
Dile mdahale ve dilde tasarruf, ilim, ihtisas
ve kalem sahibi insanlarn iidir.

2- Resm ahsiyet ve m esseseler tarafnda

yaayan Trkeye maalesef mdahale edilmi ve
ortaya z Trke maskesi altnda uydurma bir dil
karlmtr. Fakat biz bu dilin mektep kitaplar,
mahkeme ilmlar, kanun metinleri ve resm daire
yazmalar, radyo ve ajans neriyat yolu ile zorla
srlmesine taraftar deiliz. Halkn hkmet, mah
keme ve mektep kapsna olan ihtiyacn istismar
ederek, vatandalar beenip benimsemedikleri
bir dili kullanmak iin zorlamaa kimsenin hakk
yoktur. Yaayan Trke iktidarn mal deil Trk
milletinin mterek dili ve memleket tarihinin bir
mirasdr. Bunda muayyen bir partinin ve iktidar
adamlarnn srf kendi gr ve politikalar uyarnca
tasarrufta bulunmalar fzul ve hakszdr.
Eer resm mdahalelerle icat edilip halka
zorla kabul ettirilmek istenilen kelimeler, uydur
ma deil de hakikaten z Trke ise, dil piyasas
na ve tenkit sahasna serbeste kmal ve kendini
82
 TRKE MESELES

vatandalarn kabul ve tasvibine arz etmek iin oto

ritenin glgesine smmamahdr.

3- Vatandalar beenmedikleri bir dili kulla

mak iin zorlamaa kimsenin hakk yoktur derken,
bu hkmden Byk Millet Meclisimizi istisna et
mi deiliz ve etmee imkn yoktur. Zira tekrar
edelim ki, dil ii ilim ve ihtisas iidir ve bir akade
mi mevzuudur. Millet Meclisi ise, bir akademi de
il, srf bir siyas heyettir. Ve salhiyetleri hem Ana
yasa ile hem de mill irade ve umum efknn gs
terdii temayl ve istikametle hudutludur. Buna
ramen teessrle ahit oluyoruz ki, Millet Meclisi
miz memleket dilini kanun yolu ile deitirme te-
ebbsndedr. Fakat tekrar ederiz ki, bu teebb
sn hakl olabilmesi iin Meclisin ve Anayasadan
sarih bir salhiyet alm olmas yahut da umum ef
krn temaylnden zmnen*57) olsun byle bir sa
lhiyet mnas sezmi bulunmas lzm gelir.
Bunun aksini dnmek ve Meclisi memleket
dilinde istedii gibi tasarruf etmee salhiyetti gr
mek; onu milletten stn ve ayr bir varlk kabul et
mek demek olur. Halbuki Meclis, millet mnevi ah
sn temsil eden ve srf onun vekili sfat ile vazife
gren bir devlet organdr. Millet mnevi ahs ise,
bir takm birlik unsurlarnn kaynamasndan doan
bir muhassaladr*58). Mterek dil de unsurlarn en

57- zmnen: dolaysyla, ima yoluyla

58- muhassala: elde edilen sonu
 Ali Fuad BAGL

kklsdr. Aikrdr ki, bugn Trkiyemizin umu

m ve mterek diii memleketin btnl iinde
millet fertlerinin birbiri ile konutuu ve anlap ya
zt Trkedir. Trkiye Cumhuriyetinin resm dili
yani kanun, mahkeme, daire ve mektep dili "Trk
e" dir, diye tasrih eden Anayasann ikinci m adde
sindeki "Trkedir" hkmnn mnas ve medlu-
lf59) de budur. Yoksa Trkiye Cumhuriyetinin res
m dili, bugn uydurulup ileride umumilemesine
ve memleket dili haline gelmesine mit balanan
muhayyel bir Trke deildir.
Anayasann bahsettiimiz ikinci maddesi de
gsteriyor ki Meclis, memleketin umum ve mte
rek dili olan Trke yerine, henz bir zmre dili ol
maktan ileriye gidememi bir dili ikame edemez.
Edebilir demek iin Anayasay bir tarafa brakmak
ve vekili asilden, yani Meclisi milletten, ayr bir s
tn tutup mill hkimiyet umdesini inkr etmek
icap eder.
Knn dilinin deimesini millet istiyor ve bu
nu umum temayl gsteriyor denilemez. Zira, h
kmet basksnn ve eitli zorlamalarn hkm sr
mesine ramen, milletin suni dile kar gsterdii
menf mukavemet umum ve mterek memleket
dilinden vazgemediinin ve bunu deitirilmesine
raz olmadnn ak bir delilidir. Eer alkanlna
bal olan millet, dil m eselesinde kendi fayda ve

59- medlul: bir kelime ve iaretten anlalan, meal

84
 TRKE MESELES

menfaatini idrak etmekten cizdir, Meclisin ona bu

hususta doru yolu gstermesi lzmdr denilirse,
bu takdirde mill hkimiyetten ve Anayasa rejimin
de bir devlet olduumuzdan bahsetmenin mnas
yoktur.
Kabul ederiz ki, Millet Meclisleri en geni sal
hiyetlerle mcehhez ve istiklli haiz heyetlerdir.
Bununla beraber, yapt kanunlarn mme vicda
nnda yer bulup saygya mazhar olmasn isteyen
bir Millet Meclisi salhiyet ve istikllinin, evvel,
hukukun, insanl ve ahlkn kanun st yksek
prensipleri ile, sonra da, mill camiann tarihi zaru
retleri, haldeki ihtiya ve menfaatleri ve gelecee
ait mit ve temennileri ile hudutlu ve bal olduu
na inanmaldr. Bir memleketin mterek dili yalnz
mill birliin bir unsuru deil, hem de bir hak mev
zuu, tarihi bir zaruret, duyulan bir ihtiya ve istikba
le ait bir mesnettir. Bunu kanun otoritesine dayana
rak deitirmee kalkmak, millet bnyesini en
can noktasndan zedelemektir. Byle bir tasarruf
ise, hukukun tarif ve tavsif ettii ekildeki kanunla
ra mevzu olamaz. Binaenaleyh Byk Millet Mecli
simizden, kabul ettii kanun metinlerinde, memle
ketin bugn yaayan umum ve mterek dilinden
ayrlmamasn rica ve temenni eyleriz.

4- Devlet kitab denilen ve hkmete sma

lanp yazdrlarak m ekteplerde okutulmas m ecbu
r tutulan "Tek Kitap" usulne taraftar deiliz.

85
 Al i Fuad BAGfL

Memleket ocuklannn tahsil ve terbiyesini muay

yen bir zmre gr ve menfaati erevesi iinde
ayarlamak ve hususiyle, uydurma dile rakipsiz ve
mukavemetsiz bir srm sahas temin etmek mak
sadna dayanan bu usuln memleket ilmi ve maari
fi hesabna zararl bir gidi olduuna kaniiz. Mektep
hocalarnn "Tek Kitap" malmat dna kmalar
nn yasaklanmasn ve derslerinde "Tek Kitap" dili
ni kullanmalar iin dar ve kanun tehdit altnda
bulundurulup zorlanmalarn asla doru bulmuyo
ruz.
Mektep, kitap ve hoca muayyen bir parti veya
zmrenin mal ve klesi deildir. Bunlar milletin
hayat ve istikbal kaynaklar medeniyet ve insanl
n temelleridir. Mektebin politikaya kar mutlak
surette btaraf kalmasn kitabn ve hocann yalnz
memleket realiteleri ile lm ve objektif hakikatlere
balanmasn; ocuklarn da btaraf bir mektep mu
hiti iinde yalnz ilmin, terbiye ve ahlkn mutala
r!60) erevesi dahilinde renip yetimesini isti
yoruz.

5- u noktaya ehemmiyetle dikkati ekmek i

teriz ki, dil m eselesinde bizim taraftar olmadmz
ey, muayyen ve mahdut bir zmre grn reh
ber alarak, hkmetin elinde bulundurduu eitli
vastalarla dile fzul mdahalesi, otorite ve kanun

60- muta: veri

86
 TRKE MESELES

yolu ile dil deitirme teebbsleridir, bunun d

nda ve serbest bir kltr hareketi halinde dilimi
zin tabi tekml yolunda sadelem esine halk taba
kalar ile sekin zmreler arasndaki anlay ve ifa
de edi farklarnn en az hadde inmesine; ilim, ed e
biyat ve sanat dilimizdeki eksiklerin, mmkn ol
duu kadar, bugn halk dilinde yaayan kelimeler
le tamamlanmasna; yaz ve hitabet dilimizde
sunilikten kanlmasna iddetle taraftarz. Hatt
garp medeniyeti ile temasmzn sklamasn gz
nnde tutarak, garptan gelen yeni mefhumlar ifa
de iin yaayan Trkemizde karlk bulunmad
veya bu dilde mevcut kelime unsurlarndan muay
yen ve sabit kaidelere bal olarak karlk temin
edilemedii takdirde, bu trl mefhumlar iin
garptan kelime almaa bile taraftarz. Tp, kimya ve
fizik gibi muayyen bir sahaya inhisar eden ilim ve
ya mesleklerin muhta olduu istilhlar bu ilim ve
meslek adamlarnn diledikleri gibi tespit edip
kullanmalarnn aleyhinde deiliz. Biz, dilimizin il
mi ve edeb bnyesine mal olmu, halk ilerine ka
dar yaylp yerlemi ve memleketin mterek an
lama vastas haline gelmi olan kelime ve tbirle
rini atarak yerlerine uydurma veya garpl kelimeler
konulmasna ve byle bir demagoji ile ortaya ka
rlan dile de "z Trke" ad verilmesine taraftar
deiliz. phe yok ki, her kalem sahibi vatanda
beendii ekilde dilde bir tasfiye yaplmasn
teklif edebilir; szlerinde ve yazlarnda aklna
87
 Al i Fuad BAGIL

gelen kelime ve tbirleri kullanabilir. Byle bir tek

lif ve davann mahkemesi mme vicdan, hkimi de
zaman iinde halktr. Halka beenilen ve benim
senen kelimeler tutar, tutmayanlar der. Fakat,
tekrar edelim k, bizce mesele burada deil, iktidar
adamlarnca, kanun ve otorite yolu ile halkn uydur
ma bir dile cebredilmesidir. Hakka ve hrriyete ay
kr olan ve memleket iin zarar douran budur.

6- Dil slahatl yolundaki hkmet teeb

bslerine szde lm bir renk verme gayretiyle ile
yen "Trk Dil Kurumu"nun bu gayretinin memleket
iin hayrl ve faydal olmadna kaniiz. Tamam ile
otoritenin eli altnda olan ve almalarnda ilim ve
ihtisastan ziyade politikann emrine ve iaretine
bal kalan bu teekkl Trkemizin bugn iinde
bulunduu anarinin balca m esuldr.
Biz, "Dil Kurumu" yerine tam ve kanun muhta
riyeti haiz bir "Akademi" kurulmasn Izmlu gr
yoruz. Kimlerden, nasl ve nerede teekkl edece
i ileride dnlmek zere bu akademiden bekle
diimiz hizmetler unlardr:
a-Yaayan Trkeyi son senelerde sokulmu
olan uydurma kelime ve tbirlerden temizlemek,
b- Yaayan Trkede karl varken garp dil
lerinden alnm olan kelimeleri memleketlerine ia
de etmek,

88
 TRKE MESELES

c- Trkeyi son senelerde sapland rklk

orandan kurtarmak ve dilin bnyesine girip yer
lilemi olan kelimeleri, asllarna bakmadan, Trk
e kabul etmek,
d- Bu tasfiye iade ve kabulden sonra yaayan
Trkenin mkemmel bir kamusunu!61), sarf!62' ve
nahvini*63' yapmak,
e- Dili lm bir zabta altna alp resm ve keyf
mdahalelerden korumak.

61- kamus: byk szlk

62- sarf: kullanmak
63- nahv: kelimelerin birbirlerine balantsyla ilgili olan kaideleri
iine alan ilim.

89
 SO N S Z

Dil meselesindeki protestolarmzda bizi hakl

gren ve temennilerimizde bize iltihak eden vatan
dalara den vazifeler unlardr:
a- Uydurma veya, dilimizde karl varken
garptan alnma kelimeleri kullanmamak ve bu hu
sustaki resm tazyiklere direnmek,
b- Bu trl kelimelerle yazlm kitap, mecmua
ve gazeteleri satn alp okumamak,
c- Radyoda uydurma kelimelerle yaplan neri
yat dinlememek,
d- Mmkn ise, evde ocuklarn mektep kitap
larndaki uydurma kelimelerin memleket dilimizde
ki karlklarn ihtimamla retmek,
e- Yaayan Trkemizi her yerde ve herkese
kar cesaretle mdafaa etmek,
f- Dil bahsindeki umumi ksknl Byk
Millet Meclisine mmkn olabilen her vasta ile du
yurmak
Aziz Vatanda! dilin, benliinden bir paradr.
Benliinin erefine sayg gsterilmesini istemek de
hakkndr. H akkm mdafaa et. Unutma ki hak ve hr
riyet, bu nimetleri cam gibi seven ve cesaretle mdafaa
etmeyi gze alan insanlarn nasibidir.

91
 Yaynevimizin byk hizmeti;
l m n n 40. Y ln d a
O d. Prof. D*. Ali Fuad BAGLin btn eserleri

om. rroCD.
GENLERLE A L t F U A D B A G L

BABAA
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL
Yaynland gnden bu yana defalarca baslm
|l ve her nesile ayn ayn seslenmitir. Byik-kk
| her insana verdii ve vermeye devam edecei
eyler imdi olduu gibi, nesiller boyu da devam
edecektir.
Yazarnn da belirttii gibi; Bu kitap, sadece
Fikri alma atlyesinin gen ve tecrbesiz
raklar iin faydal olabilecek bir rehberdir.
Geri her ne kadar kendisi byle sylese de, 13.6 Sayfa
bu kitap gen ve tecrbesizlere rehber olmakla
beraber, yal ve tecrbeli ustalarn da rehberi 19.5x12.5 cm
olabilecek kvamdadr.

LMN IIINDA
GNN MESELELER
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL

Muhterem okuyucu;
Biz bu memlekette mutlakyet, otoriter
merutiyet, liberal merutiyet ve otoriter
cumhuriyet rejimlerini biribiri ardnca yaadk.
Bugn, klasik devlet rejimlerinden
sonuncusunu, yani demokrasiyi tecrbe
etmekteyiz. Dikkat edelim, bu tecrbede
muvaffak olamazsak, geriye dnemeyeceimize
gre, tecrbe edilecek bir tek rejim kalmtr.
Onu ben sylemeyeyim, siz dnnz...
Kitabmdaki be on sahife, aziz vatanmn
evlatlarn uyandrabilirse ne mutlu bana!
 2 7 MAYIS HTLAL
v e SEBEPLER
Yazan: Ali Fuad BAGL
Dnya apndaki bilim adam ve hukukumuz
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Bagil bu eserinde. 27 Mays
1960 htilli'nin sebeplerini tarafsz bir bak asyla
gzler nne seriyor.
htill'd en bir ay kadar nce, bizzat Babakan
Adnan Menderes ve Cumhurbakan Cell Bayar
tarafndan Ankaraya davet edilen ve "Ne yapmamz
l ! lzm?*' diye grne bavurulan Bagil, o dnemde
yaananlarn en nemli ah illerinden biridir.
htill'in lkeye nelere mal olacan, milletin
geleceini nasl kt etlcilEyecem ta o zamandan
grm; makaleleriyle, dersleriyle ve kurduu demek
le hem hkmete, hem muhalefete, hem de aydnlara
V anlatmaya almtr.
Bu eser, gemiin o kara gnlerinden ibret alnarak
: bir daha ayo yanllara dlmemesi iin, siyaseti
sinden aydnna, sivilinden askerine bu lkede yaayan
herkesin mutlaka okumas gereken tarihi hir belgedir.
Franszca kaleme alnan bu eser dilimize ilk evril
diinde Bagil mahkemeye verildi, neyse ki beraat
etli. Bagr'n .savunmas, ekte bir ibret vesikas olarak
dikkatinize sunulmutur. ) i.
' I - 3S309E&Ui - _ IfflS

l
i-
\

DN v e LAKLK
Yazan; O rd. P ro f. D r. A li Fuad BAGlL

Din ve Liklik; alannda yazlan ilk vc en

deerli eserdir.
Bu eserde; hukuk otoritesi yaranda inanl
br insan olan merhum Ord. Prof. Dr. Ali
Fuad Bagil, liklik hakkndaki dnce ve
grlerini, hayat boyunca elde ettii
deneyimlerinin nda, son derece nemli
olan nerilerini ve deerlendirmelerini ak
olarak ortaya koymaktadr.
 rv -. :r ^ fr ^ .n .r

DEM OKRAS
Y O LU N D A
O rd. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL

Bu eserdeki yazlar Demokrasi" ad tayan cemiyet

rejiminin alfabesidir. Bunu herkesin anlayableci bir
8 ifade ile izaha almlm. Ve, netice itibariyle unu
' anlatmak istedim ki, demokrasi, hereyden evvel, bir
v gnl ii ve bir itimai terbiye meselesidir. Ferte ve
j cemiyete bu terbiyeyi almam memleketlerde bu
i; rejimin yerleip kok tutmasna imkan yoktur. Bu terbiye
J-j ise, aile yuvasndan ve ilk mektepten balar, fert ve
[; devlet mnasebetlerinde kemalini bulur.
!r: Demokrasi terbiyesinin ahlaki forml udur:
/ yilii ve adaleti sevecek, ktlkten ve zulmden
fj nefret edeceksin. Yalnz nefret edip durmayacaksn,
j hemde onunla mcadele edeceksin: Muktedir isen elin.
$ kolunla; deilsen szlerin ve yazlarnla buna da muk-
;i tedir deilsen kllk ve zulm yapanlardan yz evirip
; onlara selam vermemek ve merhaba dememek suretiyle
$ mcadele edeceksin...
;? Bahtiyar o memlekettir ki, vatandalar bu terbiye
f; ile bezenmitir...
,aosgSEtfffrastKSssunfisracnris

YAKIN MAZDEN Ord.1tMjnr.-'lU

H A T IR A
KIRINTILARI
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL
Cumhurbakanl adayl dolaysyla
Paalarla grmesinden sonra: KIRINTIM!
Tehditler korkuntu; geri mrmn ok
i[ senelerini geride brakmtm, nde kalan be
senenin nazarmda hi kymeti yoktur. Fakat
B meclis datlacak, seimler iptal edilecek, partiler
p kapatlacak, asker idare devam ettirilecek ve
j btn bu felaketler benim yzmden kopacakt,
iii Yani nn-Bayar dmanl eklinde yeniden
p hortlayacakt. Allah bunu bana gstermesin. 224 Sayfa
H Memleketini seven bir insan sfatyla ben elbette 21x13,5 cm
S buna raz olamazdm.
rr.+er jaRCB.raraBra
 Ord. Prdof. Dr. AL FUAD
BAGLDEN MEKTUPUR
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL

Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Bagil, yurt dnda

ve bilhassa svirede bulunduu zamanlarda
kendi el yazsyla makalelerini yazp, stanbul
gazetelerinde yaynlanmak zere yaymevimize
gnderirlerdi. Deiik konulan ihtiva eden
yazlarndan derlediimiz bu esere tarihi deer
tayan mektuplarn orijinallerini de ilave ettik.

lisaiffiiciszarjsaseB: X 2Sr.S!^^T3iT5K3atSt5aEiI!M S MJlK122^C3SR3?&aSDBay

BtEffiESimsmrrafc :r^mPlir.1"AT1m*mjy um
8
TRKE MESELES
Ord. Prof. Dr. Ali Fuad BAGL

Bir memleketin mill dili o memlekette bilfiil

yaayan, yani konuulan ve yazlan, gnllere
ve zekaya hitap eden dildir. Ve dilin milliyeti,
kelime unsurlannda olmaktan ok, bnyesinde
ve slbunda; umum ahenk ve edasmdadr.
Tiirkemizin de baz kelimeleri uradan,
buradan alnmtr diye bunlan dilden karmak,
bu millet dilini ykmaktr. 96 Sayfa
21x13.5 cni
ruiiri^Bisnates^iufuiKfcs't^
a te jm u lS ^ J im ir3 a s ia S -:-ri!K IE K $ M -8 !B K S 5 5 X Z 7

H U K U K U N A N A M EELER ve M UESSESELERI

- KONFERANSLAR -
Ord, Prol. Dr. Ali Fuad BAGL

M l,
,i>^rrwi)irr^r!MieTTrrmwm^ryr^..~--r.mczar^iCTar^iT^t.r,^>^VMar-T:..:rer-r'.amd;