TRIGONOMETRIJSKO ODREDJIVANJE VISINA

Odredjivanje visinskih razlika taaka na bazi mjerenog vertikalnog ugla i rastojanja

naziva se trigonometrijsko mjerenje visina ili trigonometrijski nivelman. Primjenjuje se
za odredjivanje visinskih razlika i visina taaka kada terenski uslovi nisu podesni za
geometrijski nivelman. Naroito se primjenjuje u brdovitom terenu i prelazu preko
vodenih tokova i povrina. Takodje se koristi kod odredjivanja visina taaka u
rudarskim prostorijama veeg nagiba.
Kod odredjivanja visinske razlike izmedju dvije take, pored mjerenja
vertikalnog/zenitnog ugla i rastojanja, mjeri se visina instrumenta i visina signala.
Prema slici 5.59 visinska razlika izmedju taaka A i B bit e:

H = h + i - l
gdje je:
i - visina instrumenta (vertikalno rastojanje od take A do prekreta durbina)
l - visina signala (vertikalno rastojanje od take B do take na signalu na koju je
vizirano horizontalnim
koncem kod mjerenja vertikalnog ugla)

h - visinska razlika izmedju prekreta durbina i take na koju je vizirano pri mjerenju
vertikalnog, odnosno zenitnog ugla Ako je'mjerena kosa dtiina D, h je:

h = D *sin = D * cosz
PRINCIP GEOMETRIJSKOG NIVELMANA

Princip odredjivanja visinske razlike pomou horizontalne vizure prikazanje na slici

5.47. Na takama, ija se visinska razlika odredjuje, verikalno se postave letve. Nula
podjele letve postavlja se na visinski definisanu taku. Instrument kojim se ostvaruje
horizontalna vizura je nivelir. Vizura nivelira, pri obrtanju durbina oko vertikalne ose,
opisuje horizontalnu ravninu. Ova horizontalna ravnina sijee vertikalno postavljenu
letvu u taki A na visini lz, a u taki B na visini lp.
Razlika ovih osjeaka predstavlja vertikalno rastojanje taaka, odnosno njihovu
visinsku razliku h:
h = l z lp
Ako je poznata visina take A, tada je visina take B:
HB = H A + h
POSREDNO ODREDJIVANJE DUINA
Kada izmedju krajnjih taaka mjerene duine postoje prepreke (postojei objekti,
konfiguracija terena, i si.) zbog kojih se duina ne moe direktno izmjeriti, duina se
odredjuje posredno. Izvan mjerene duine obiljei se privremena taka sa koje su
vidljive krajnje take mjerene duine. U tako formiranom trouglu mjeri se dovoljan
broj elemenata iz kojih se moe odrediti traena duina. Ako se krajnje take
mjerene duine ne dogledaju, u tom sluaju mjere se stranice u pomonom trouglu
od pomone take (P) do krajnjih taaka traene duine i njima zahvaen ugao (S)
(si.5.45). Duina se rauna po tangensnoj teoremi prema sledeem izrazu:

Iz uslova sume uglova u trougiu moe se odrediti poluzbir uglova a i :

= 90 /2

pa se iz gornjeg izraza moe odrediti i nepozbata polurazlika uglova a i :

= *

Nakon odredjivanja uglova a i , traena strana u trougiu moe se sraunati po

sinusnoj teoremi:

d=

Za kontrolu suma projekcija mjerenih strana na odredjivanu stranu treba da bude

jednaka raunatoj strani:
d=p+q p = b cos ; q = a cos
REDUKCIJA KOSO MJERENE DUINE NA HORIZONT

SVODJENJE MJERENE DUINE NA NIVO PLOHU MORA

d = d - do

gdje je:
H - nadmorska visina na kojoj je mjerena duina
R - poluprenik zemljine kugle
POLARNI METOD
Iskolenje se vri preko horizontalnog ugla i horizontalne duine (si. 10.5),
Horizontalni ugao se rauna iz razlike smjernih uglova sa stajaline take na
obiljeavanu i poznatu taku, a duina iz koordinata stajaline i obiljeavane take.
Na poznatoj, na terenu stabiliziranoj taki A (si. 10.5) postavi se teodolit i navizira
poznata taka B. Oita se horizontalni krug (o1). Oitanoj vrijednosti doda se
sraunati ugao i dobije oitanje horizontalnog kruga (o 2 = o2 + ) u pravcu
iskolavane take P. Okrene se alhidada do oitanja o 2 na horizontalnom krugu i
zakoi. U tom pravcu od take A odmjeri s sraunata duina d i obiljei taka P.
METOD PRESJECANJA PRAVACA
Koristi se u sluaju kada su terenski uslovi nepovoljni za mjerenje duina.
Prenoenje take na teren vri se samo preko horizontalnih uglova. Horizontalni
uglovi za iskolenje odredjuju se iz razlike smjernih uglova pravca ka obiljeavanoj i
poznatoj taki (si. 10.6). Smjerni uglovi se raunaju iz koordinata poznatih taaka A i
B i obiljeavane take P.
Postupak iskolenja je sledei: Postavi se teodolit na poznatu taku A, navizira
poznata taka B i oita horizontalni krug. Oitanju se doda sraunati ugao a i dobije
oitanje horizontalnog kruga u pravcu obiljeavane take P. Okrene se alhidada do
sraunatog oitanja i u tom pravcu, u blizini obiljeavane take, privremeno oznae
take 1 i 2. Zatim se teodolit postavi na taku B, navizira taka A i oita horizontalni
krug. Oitanju se doda sraunati ugao b i dobije se oitanje horizontalnog kruga u
pravcu prema taki P. Okrene se alhidada do tog oitanja i takodje u tom pravcu
obiljee privremeno take 3 i 4 u blizini presjeka. Nakon toga se po pravcima 1-2 i 3-
4 zetegne kanap i u presjeku obiljei taka P.

Visinsko iskolenje - prenos visine

Visinsko iskolenje se vri nakon horizontalnog iskolenja. Pri visinskom iskolenje
mogu se javiti sledei sluajevi:
iskolenje take
iskolenje pravca (horizontalnohg ili kosog)
iskolenje ravnine, odnosno povrine
Iskolenje take sa zadatom kotom.
Prije visinskog iskolenja, taka treba je da je poloajno obiljeena. Nain iskolenja
visina zavisi |r od potrebne tanosti i rastojanja izmedju taaka. Najee se vri
metodom geometrijskoh nivelmana. Nivelir se postavi na sredini rastojanja izmedju
repera R i take A na kojoj treba obiljeiti zadatu visinu (si. 10.10). Na reper R
postavi se letva i oita odsjeak lr. Izrauna se visina horizonta vizure
Hv=HR+lr.
Izrauna se visinska razlika Ah izmedju zadate visine take H a i visine vizure:
Ah = Ha-Hv.
Vizira se na stub postavljen u taki A i oznai visina vizure. U zavisnosti od
predznaka Aha po stubu se odmjeri od oznaene visine vizure sraunata visinska
razlika i obiljei taka na toj visini.