Con Qolsuorsi

Dzml adam

I FSL

"Aequam memento rebus in arduis servare mentem".*

Horatsi

1905-ci ilin yanvarnda Liverpulda, Britaniya gmiilik irktinin idar

ota tin i gnndn sonra, sanki, istiraht elyirdi. Alt centlmenin qoyub
getdiyi mrkkb qablar, qlmlr, sukn kazlar, sndlr sliqsizlikl uzun
masann stn splnmidi, bir szl, zkalarn trk edilmi arpma
meydanyd. Masann banda, sdr kreslosunda is bt kimi hrktsiz halda zhmli
qoca Silvanes Xeytorp gzlrini yumaraq oturmudu. Barmaqlar titryn ikin,
zif li kreslonun qol yerind dinclirdi, byk bandak a salar lampann yal
abajurunun inda gm rng alrd. Xeytorp yatmamd: odur ki, qrmz
yanaqlar havayla dolmudu, bir ng a tkn ikiy bldy nsinin stndki
a blar il rtlm qaln dodaqlarndan mrltya, ya da aha bnzr bir ss
eidilirdi. Qara ridl haiylnmi qsa srtynn iindki kvadratvari, ar
bdni kresloya qrq olmudu v buna gr d el grnrd ki, sanki, onun
boynu yoxdur.

Cmiilik irktinin katibi, gnc Hilbert Farni skut iind olan otaa girib,
cld masaya yaxnlad, hanssa kazlar ydrd v sdr baxaraq dayand.
Farninin otuz be ya ancaq olard, onun sa, saqqal, gzlri, htta yanaqlar bel
parldayr, z glrd, ancaq burnunun v aznn knarlarndan istehzal qrlar
keirdi. nki onun drin qnatin gr irktin can oydu, idar is yalnz onun
rolunu kiiltmk n faliyyt gstrirdi. O, hftnin be gnnd, hr gn d
yeddi saat olmaqla fikirlir, yazr, ilri dzb qourdu, bunlar is hftd bir df
iki- saatla bura glir v el znn elyirdilr ki, sanki, kims nyis yrdirlr.
Katib kresloda mrglyn alyanaql, asal qocaya diqqtl baxd, ancaq onun
istehzasnda gzlnildiyindn az nifrt var idi. N deyirsn de, sdr qrib qocayd!
Enerjili v all adam ona hrmt elmy bilmzdi. Sksn ya tkc el bunu
dnmk kifaytdi! He olmasa tsdiq elyirdilr ki, az qala iflic vuran, borc
iind itib batan bu qoca hl cavanlndan Ekvadordak axtayla bal ba
vern hadis belini qrmayana qdr yaama v i grmyi bacarrm. O
vaxtlar Farni burada ilmirdi, ancaq sz yox ki, o hadis haqqnda eitmidi. Qoca
axtan riskl ld elmidi, yar qiymtini nad vermidi, digr yarsn da
veksell dmidi, ancaq mssis qoyulan xrci xartmad v onun lind iyirmi
min funt sterlinq dyrind qiymtdn dm aksiyalar qald. O uursuzluunu
sbrl qarlad v iflasa uradn elan elmdi. p-sapa yatmayan qoca he
baqalar kimi alayb szldamad da! Gnc Farni katib olmasna baxmayaraq
adamlara balanmaq qabiliyytini itirmmidi, onun gzlrindn rbt oxunurdu.
Bu gn idar heytinin iclas uzun v qzn oldu, Pillinl al-verii birdflik
yoluna qoydular. Qrib idi, sdr onlar nec raz sala bildi! Katib raz halda
dnd: Ax mn bunun, hqiqtn d, lverili sazi olduunu baa
dmsydim, o, bunu elmyi bacarmazd. irktin ilrini genilndirmk, oz
xsi nfuzunu genilndirmk demkdi. Hr halda, danma ilrinin azald bir
vaxtda birdn-bir drd yk gmisinin alnmas ideyas kimlris qorxuda bilrdi
v mumi yncaqda sz yox ki, etiraz olunacan gzlnilir. Bo eydi, keib
gedck! Onlar sdrl birlikd bu ii hrkt gtircklr, mtlq gtircklr.

Birdn katib qocann ona baxdn hiss eldi.

Yalnz tnd-gy, gird, sanki, kiik pncrlrinin arasndan arabir frhl

ildayan gzlrindki ifady gr bu gcsz bdnd hl d hyat eqinin
qaynadn hiss elmk olard.

Hardansa drinliklrdn, cannn dibindn ah kmsi eidildi v qoca gcl

eidilck trzd sorudu:

Mister Farni, onlar hl buradadrlar?

H, ser. Mn onlarn sazi balanan otaqda gzlmlrini xahi eldim.

Dedim ki, siz indic onlarn yanna glcksiniz. Ancaq sizi oyatmaq fikrind
deyildim.
 Mns yatmamdm. Mn ayaa qalxmaa kmk edin.

Qoca titryn llriyl masann knarndan tutaraq dikldi v ona arxadan

yapan katibin kmyi il kreslodan qalxd. Onun boyu be fut on dym, kisi is
doxsan kilo idi, tkc byk gird ba balaca bir uaqdan ard, amma o gombul
grnmrd, sadc, tkm bdnliydi. Gzlrini yumaraq, sanki, z xsi
arln saxlamaa alrd, sonra is rdk yeriiyl ar-ar qapya doru
ynldi. Ona baxan katib dnrd: Ay qocadr ha! Onun baqasnn kmyi
olmadan yerindn trpnmsi, sadc, mczdir. stefaya da ged bilmir, deyirlr,
yalnz ald maala dolanr!

Sdr mahuddan zlk kilmi qapn ad, tsbaa yerii il dftrxanan

kedi, gnc qulluqular kazlardan ayrlb, onun arxasnca gz vururdular. Sdr
skkiz centlmenin oturduu otaa girdi. Onlardan yeddisi ayaa qalxd, biri is
yerindn durmad. Qoca Xeytorp salam vzin lini sinsi brabri qaldrb,
kresloya yaxnlad v ar-ar oturdu.

Centlmenlr, mn sizi eidirm.

Onlardan biri yenidn ayaa qalxd.

Mister Xeytorp, fikrimizi siz bildirmyi mister Braunbiy hval

elmiik. Mister Braynbi, buyurun! Szn deyn kimi d yerin yldi.

Mister Braunbi, yetmi yal, el d byk olmayan al bakenbardlar, yalnz

ngiltrd rast glinn qtiyytli sifti olan dolu bdnli kii ayaa qalxd. Bu
adamlarda ikzarlq ruhu nsillrdn nsillr, atalardan oullara trlr. Bel
siftlr baxanda gcl ehtirasn olmas v fikirlrin srbst ifadsi adama
inanlmaz glir. Bel siftlr adamda inam oyadr v eyni zamanda da adamda
ayaa qalxb otaqdan xmaq arzusu da yaradr.

Mister Braunbi ayaa qalxd v nzaktli trzd sz balad:

Mister Xeytorp, biz, bura yanlar 14 min funt sterlinq yaxn vsaiti
tmsil elyirik. Yqin, siz xatrlayrsnz, ken ilin iyulunda biz sizi grmk
rfin nail olanda, siz milad bayramna kimi bizim i n daha qbul oluna
biln bir vziyyti demidiniz. ndis yanvardr, vaxt gedir v sizi min etmy
csart elyirm ki, bizlrdn he birimiz cavanlamrq.
 Qoca Xeytorpun bdninin drinliklrindn gln donqultu z xd v
sz evrildi:

Sizi bilmirm, mns zm cavan hiss elyirm.

Skkiz centlmen gzlrini sdrdn kmirdilr. Dorudanm, o yen d

zarafatla cann qurtarmaq istyir? Mister Braunbi sakitc davam eldi:

Biz szsz ki, bunu eitmy adq. Ancaq glin iin mzin qaydaq.
Mister Xeytorp, biz bel znn elyirik v mn minm siz d bunun alabatan
olduunu gman edrsiniz, bu vziyytd sizin n n yax qrar znzn
iflasa uradnz elan elmkdir. Biz olduqca ox gzldik v indi dqiq bilmk
istyirik, ny mid ely bilrik. nki vicdanla desk, biz vziyyti
yaxladrman qtiyyn mmknlyn he cr grmrk. Daha dorusu,
ksin olacandan ehtiyatanrq.

El dnrsnz mn tezlikl cdadlarmn yanna yollanacaam?

Onlarn gizli fikirlrini qocann birbaa sylmsi mister Braunbid v onun

yoldalarnda kimyvi reaksiyaya oxar bir ey dourdu. Onlar skrdlr,
ayaqlarn bir-birin vurdular, balarn aa saldlar, yalnz onlardan biri, sdr
iri girrkn ayaa durmayan Ventnor adl ilr mdiri onun azndan vurdu.

Neynk, bel rahatdrsa, bel d hesab elyin.

Qoca Xeytorpun uxurda olan balaca gzlrind qlcm parlad.

Mnim babam yz il yaayb, atam doxsan alt il, amma hr ikisi olduqca
xlaqsz olublar. Centlmenlr, mnims cmisi htad yam var, yr onlarla
mqayis elsk, mn qsusrsuz hyat trzi olan adamam.

Biz d sizin hl ox yaayacanz gman elyirik, mister Braunbi

sslndi.

Hr ehtimala qar oradansa burada daha ox yaaram.

Qoca Xeytorp yenidn danana qdr ham susdu.

Hr il mnim maamdan sizin hesabnza min funt keirirlr. Qzl yumurta

yumrtlayan toyuu ksmk axmaqlqdr. Mn min iki yz funt vermy hazram.
gr mni istefaya mcbur elsniz, yni iflas olmam elan elmy, onda birc
quru da ala bilmycksiniz. Siz bunu bilirsiniz.

Mister Braunbi skrd:

Biz bel znn elyirik siz bu mbli artrmalsnz, he olmasa min be

yz qdr. Onda biz, yqin ki, dnrdik

Xeytorp ban yralad.

tin ki, sizin fikrinizl razlamaq mmkn olsun, guya, sizin iflas
olacanz halda biz bir qpik d almayacaq. Biz txmin edirik, siz imkanlar ox
aa qiymtlndirisiniz. Min be yz, bu bizim razlaacamz n aa
mbldir.

Lnt eytana, he vaxt razlamaram!

Yenidn arala skut kd, sonra ilr mdiri Ventnor sbi halda
donquldand:

Bel olan halda biz neylycyimizi bilirik.

Mister Braunbi sbi sbirsizlikl onun szn ksdi:

Demk, ild min iki yz funt, bu sizinsizin son sznzdr?

Mister Xeytorp bayla tsdiq eldi.

Bir aydan sonra glin. Baxaram grm, sizin n neyly bilrm.

O, gzlrini yumdu.

Alt centlmen mister Braunbini dvry alb astadan pldamaa baladlar.

Mister Ventnor ayan sallayaraq hl d gzlrini amayan qocan p-p
szrd. Nhayt, mister Branbi mister Ventnora yaxnlad, onunla mslhtldi,
sonra boazn artlayb elan eldi.

Ser, biz sizin tklifinizi mzakir eldik v onu mvqqti tdbir kimi qbul
elmyi qrara aldq. Biz sizin arzuladnz kimi bir aydan sonra glcyik. mid
edirik o vaxta qdr, kdrli mcburiyyt evril bilck v bizim hamzn tssf
edcyimiz nticdn qamaqdan tr siz daha saslandrlm bir qrara
glcksiniz.

Qoca Xeytorp ban trptdi. Skkiz centlmen lyapalarn gtrdlr v bir-

birlrinin dalsnca otaqdan xdlar, mister Braunbi xarkn qapn nzaktl
kib balad.

Qoca fikirli halda kresloda oturmudu, o baqasnn kmyi olmadan ayaa

qalxa bilmirdi. Bellikl, onlar barmana dolad v bir ay da vaxt qazand, bir
aydan sonra onlar yenidn grckdi. O vaxta kimi Pillinin ii d, bu il bal hr
ey d qaydaya dckdi. Qorxaq adam idi bu Co Pillin! Qoca Xeytrop balt
glmsdi. O, bura gln hmn axamdan dz bir ay kemidi. Xidmti glib
dedi: Mister Pillini, ser! v hiss olunmadan da klg kimi kilib getdi.

Sliqli, p kimi arq v kaz kimi sar olan, llri qu aynan xatrladan,
boazna rf dolam qonaq titrk ssl dedi:

Salam, Silvanes. Qorxuram ki, sn

zm ox gzl hiss edirm. Otur. rab i.

N danrsan! Mn rab imirm. Bu mnim n zhrdir.

bs yer, rabn sn xeyri dyrdi.

Bilirm, sn hmi bel deyirsn. Amma snin cann dmir kimidir. gr

mn rab isydim, siqar ksydim v gec saat bir kimi otursaydm, yqin,
sabah artq qbird olardm. Mn artq hmn adam deyilm. Qulaq as, mn
gldim yrnm, sn mn kmk ely bilrsnmi? Mn qocalram,
sblirm

Co, sn hmi krt toyuq kimi olubsan.

Neylmli, mn sn xasiyytd deyilm. Bax bel, mn z gmilrimi satb,

istiraht getmk istyirm. Mn dinclmliym. Danan yklr gr qiymt ox
aa db. Mn ailm haqda dnmy mcburam.

Zarafat bir trf qoy, zn iflas olunmu elan el. Bu sni daha mhkm
silklr.
 Silvanes, mn ciddi deyirm!

Co, sn hmi ciddisn.

Co skrd, sonra inamsz halda sslndi:

Bir szl sizin irkt mnim gmilrimi alarm?

Fasil, gzlrd qlcm v siqar tstsnn burumlar.

Onlar almaa dyrmi?

O, bunu zarafatla dedi, ancaq drhal da beynindn ani bir fikir kedi:
Rozamunda v krplr! Bax o, cdadlarnn yanna yola dndn sonra bu imkan
onlar ehtiyaclardan azad elrdi.

Snin cndr gmilrin biz ox lazmm!

aynaql pnc etiraz lamti olaraq yellndi.

Bunlar ox yax gmilrdir Yax da glir gtirirlr. gr mnim

salamlm imkan versydi gr salam olsaydm, onlar satma alma da
gtirmzdim.

Sn onlar n n qdr istyirsn?

Aman Allah! Sad sual verirsn, o is yerind atlb dr. Firngtoyuu

kimi sbidir!

Bax bu son drd ilin rqmlridir. zn d grrsn ki, mn onlar n

yetmi mindn aa gtrmrm.

Co Pillin qurumu dodaqlarn yalad v tabletka sormaa balad, siqar

dumanna brnm qoca Xeytorp tlsmdn rqmlr baxrd. Sonra is dedi:

Altm min. gr mn ii hll elrms, sn bundan lav on faizini mn

vercksn. Qrara gl.

ziz Silvanes, bu ki, az qala hyaszlqdr.

Yax qiymtdir, mn olmasam o qdr ala bilmzsn.

 Amma komissiyon mkafat. yr bu akar olarsa?

Bu artq mnim iimdir. Fikirl, ykdama xrclri hl bir az da dck.

axr i.

Yox, yox, tkkr edirm! He bir halda imrm. Sn nec dnrsn,

yk dama haqlar dck?

minm.

Yax, mnim getmk vaxtmdr. Dz, neylycyimi bilmirm. eydi

Mn Mn fikirlmliym.

Yaxca fikirl.

Fikirlrm. Xudahafiz. He cr baa d bilmirm, bu yada irin axr

nec iirsn, bu iyrnc siqar nec k bilirsn.

Co, qbird grrik, danarq.

Onun nec yazq gl vard! Yox, nec lazmsa el glmk grkdir! V

tk qalandan sonra Xeytorp yenidn klgd qalan bu ideyalarn haqqnda
dnmy balad.

Silvanes Xeytorp gmiilik irktinin mrkzind olmaq n iyirmi il

Liverpulda yaamal olmudu, ancaq o rqi qraflqdan idi, onun nsli o qdr
qdim idi ki, onun soyadn dad adamlar hl normanlarla vurumudular. Bu
nsildn olan hr bir adam tutduqlarn burxamyan adamlardan az qala iki df ox
yaayrdlar. z kklrini qdim danimarkallardan gtrn bu nslin kiilrinin
adtn aq abald salar, qrmz yanaqlar, gird balar, mhkm dilri
olurdu v xlaq haqda ox zif tsvvrlri vard. Onlar zlrindn asl olan hr
eyi elyirdilr ki, mskn saldqlar hr hans qrafln sakinlrinin sayn
artrsnlar v hr yerd onlarn nslindn olanlar yaasnlar. Ondoqquzuncu srin
iyirminci illrind anadan olmu Xeytorp z crbcr hrktlri nticsind
fasillr verrk, bir ne il mktbd v kollecd oxuyandan sonra, nhayt,
qrxnc illrin sonunda sadlvh Londonda mskn sald, hmn illrd illik
skkiz faiz alanlar, klareti v operan sevn adamar rhbr rol oynayrdlar. Onun
he otuz ya da olmayanda ildiyi firmada onu zlrin rik eldilr v o
qaysz halda btn yelknlrini aaraq axn boyunca zrd, rqqaslr, klaret,
ampan, kart oyunlar, zrbaftal paltar geymi faytonusu olan ekipaj, syahtlr!
Bir szl, o, ylncdn baqa he n haqda dnmmk kimi valehedici,
hqiqtn d, ox gzl qabiliyyt sahibi olmudu. llr el xo v mzmunlu
keirdi ki, znn ilk, az-ox ciddi sevgi mcarasn yaayanda artq qrx yaa
atrd. O, bu inc, onu tin vziyytd qoyan, znn xsi xidmtisinin qz il
laqsini diqqtl gizlyirdi. ildn sonra qz ld v qeyri qanuni doulmu
bir olu qald v qzn lm ona n gcl, hyatndak yegan drdi bx eldi.
Be ildn sonra o evlndi. Niy? znn xolad szlrl desk, birc Allah
bilirdi. Arvad soyuq, srt, byk laqlri olan kbar qadnd v ona iki qanuni
uaq bx elmidi biri olan, biri qz. llr kedikc bu ctlk daha srt, mnasz
v daha eybcr olurdular. Onlar yaamaq n sediklri Liverpula glnd onun
altm, arvadnn is qrx iki ya var idi. Arvad az qala kdrdn lckdi, ancaq
qumarla v znn Liverpula olan nifrti il tslli taparaq, on iki il d yaad.
Sonra is Xeytorp el d xsusi bir tssf hiss elmdn onu bdi mnzilin yola
sald. O he vaxt bu qadn sevmmidi, ondan olan uaqlara qar he bir
mhbbt hiss elmirdi. Onun fikrinc uaqlar adam tng gtirn faydasz
mxluqlard v onlarn bir ox hrkti onu hdsiz heyrtlndirirdi. Dniz
nazirliyind ilyn olu Ernsti qorxaq v ktbeyin hesab elyirdi. Onun qz
Adele zn tsrrfat ilrinin la bilicisi kimi gstrmidi, all danqlarn,
hlildirilmi kiilr cmiyytinin vurunuydu v birc frsti bel ldn
vermirdi ki, atasnn dzlmz btprst olduunu onun nzrin atdrmasn.
Onlar tsadfi hallarda, yalnz vacib olanda grrdlr. Adele tmin olunmudu,
on be il vvl, o ilri iflasa uramam, el d gzlnilmz olmayan bir qrar
qbul eldi, mlaknn bir hisssini onun anasnn adna keirtdi. Niahdan knar
oluna is tamam baqa mnasibt bslyirdi. Olan anasnn Larn soyadn
dayrd, anas lndn sonra onu trbiy olunmaq n rlandiyaya, qohumlarnn
yanna gndrmidilr. Dublind vaxt atanda vkillik drcsi alm, tamam gnc
olan, damarlarndan irland v korneul qan axan bir qzla evlnmidi v ox
kemdn qoca Xeytorpu bir xeyli ziyana salaraq ehtiyac iind lm, otuz yal
gzl Rozamunda, skkiz yanda qz v be yanda oluyla tk qalmd.
Yarm ildn sonra dul qadn Dublin glmidi ki, qocann onlar himayy
gtrmsin nail olsun. Bu qn aan qzlgl xatrladan, heyrtlndirici
drcd qng, yal-qhvyi gzlri olan qadn gzl shrlrin birind irktin
idarsin glmidi, qaynata onun lind iki uan tutduunu grb, ona ev
nvanlarn vermmidi. O vaxtdan da Xeytorp ya el, ya bel, onlar saxlamal
olmudu. Onlarn qald Liverpulun knarndak ev ba kirdi, ancaq znn
Sefton-parkdak evin dvt elmirdi. Bu ev faktiki olaraq onun qzna mxsusdu
v n qz, n d dostlar ikinci ailnin varlndan xbrdar deyildilr.

Rozamunda Larn uzunuluu v szly il zab vern hekaylr yazan,

tsadfi qazanclarla keinn, ruhdan dmyn hmn qadnlardan idi. Htta n
qmgin mqamlarda bel o, zndki dbsizlikl mhdudlanan hyat eqini
qoruyub saxlaya bilirdi v bu qoca hyasz Xeytorpu ylndirirdi. Fillis v Coka
glnd is, o daya kimi oynaan nvlrin hddn artq balanmd. Bir yngl
gedil onlara alt min funt sterlinq ver bilsydi, bu Allahn gydn gndrdiyi
ruzi kimi olard. Vziyyt elydi ki, gr o, hyata vida desydi, bu is hr an ba
ver bilrdi, onlar birc quru da ala bilmzdilr. Ax ondan sonra, n pis halda
on be min qalrd. O, indi z mk haqqndan ild onlara yz funt veirirdi,
ancaq l direktorlar mk haqq almrlar. Alt min funt sterlinqi el yerldir
bilmidi ki, analar saa-sola xrclmsin, bu da illik drd faiz yarmdan ild iki
yz lli funt glir gtirmliydi ki, yoxluqdan bu yax idi. N qdr ox
dnrds, bu i ona bir o qdr xo glirdi. O, bel hvs dmkn, yalnz
sblri zif olan bu tip, Co Pillin son anda qorxaqlq elmsydi yax olard.

Drd gndn sonra yenidn sblri zif tip axam onun Sefton-parkdak
evind zhur eldi.

Silvanes, mn dndm. Bu rtlr mni tmin elmir.

Baqa cr d ola bilmz! Hr halda, sn razlaacaqsan.

Ny gr mn zm qurban vermliym? Drd gmi n lli drd min,

bilirsn, mnim glirlrimi ciddi surtd azaldr.

vzind onlara tminat verir, zizim.

El olmana eldir, ancaq baa drsn, mn qeyri qanuni sazilrd itirak

elmk istmirm. gr bu akar olunarsa, mnim nfuzum nec olar,
mumiyytl

Bu akar olmayacaq

Sn min elyirsn, amma

 Sndn tlb olunan yegn i budur, adn sn deycyim nc xsin
adna balama qbzi yazrsan. Mn zm birc pens d gtrmrm. Qoy snin
vkilin kazlar hazrlasn, onu znn etibarl xsin el. Sns sndlr sazi
balanandan sonra qol kcksn. Co, mn sn etibar edirm. Snin
aksiyalarndan hans drd faiz yarm glir verir?

Midlend

la. Onu satma.

Yax, bs bu adamlar kimlrdi?

Qadn v onun uaqlar. Mn onlara xidmt gstrmk istyirm. (Bu tipin

sifti nec d uzand!) Co, qadnla i grmkdn qorxursan?

Snin n glmlidir Mns, slind, zg qadnla i grmk istmirm.

Yox, bu i mnim xouma glmir, qtiyyn xouma glmir. Mn baqa qaydalarla
yaayan adamam v hyatm snin yaadn kimi yaamamam.

Snin bxtin gtirib, yoxsa indiy oxdan qbird olardn. Klkbaz, z

vkilin denn bu snin khn muqndir!

Birc bu atmrd! Bs onlar mni antaj etmy balasalar?

Qoy o dilini dinc saxlasn v hr aydan bir pulu onlarn adna keirtsin.
Onlar el bilrlr bu mnim iimdir, ax, slind d beldir.

Yox, Silvanes, bu mnim xouma glmir, he glmir.

Onda bizim shbti unud v i bununla da bitsin. Siqar gtr!

Ax sn bilisn ki, mn kmirm Bunun baqa yolu yoxdurmu?

Var. Aksiyalar Londonda sat, aldn pulu banka qoy, sonra is mn nad
olaraq alt min gtir. O pullar mnd mumi yncaa qdr qalacaq. gr i
alnmasa, mn pullarn qaytararam.

Yox, bu mni daha az clb elyir.

Etibar elmirsn?

N danrsan, Silvanes! Ax bu, sadc, qanunsuzluqdur.

 Kimsy z pullarn istdiyi kimi iltmyi qadaan elyn qanun yoxdur.
Mnim ilrimin sn dxli yoxdur. Bir d yadnda saxla, mn tamamil tmnna
gdmdn iimi grrm, mn bu id yarm penni d atmr. Sn, sadc, z
ryinc olan bir ii grrsn, dul qadna v yetimlr kmk elyirsn!

Silvanes, sn qrib adamsan. Sn bel grnr, mumiyytl, nyis ciddi

qbul elmk iqtidarnda deyilsn.

Hr eyi ciddi qbul elmk, erkn qbir uzanmaqdr!

Bu danqdan sonra tk qalan Xeytorp fikirlirdi: O, bu tilova dck.

Co, dorudan da, tilova dd. Hdiyy qbzi yazld v imzalanma qald.
Bu gn idar heyti gmilri alma qrara ald, qald yalnz aksionerlrin mumi
yncann razln almaa nail olmaq. Yalnz bu iin hdsindn glib,
nvlrini tmin ely bilsydi, onda bu ikizl rizbazlara, mister Braunbi v
irktin tprmk bel istmzdi! Biz mid edirik, siz hl ox
yaayacaqsnz! Sanki, onlar onun pulundan, daha dorusu, onlarn pulundan
baqa bir ey maraqlandrr. Burada fikirli halda n qdr oturduunu baa db
silklndi, kreslonun yanlqlarndan yapd v ayaa qalxmaa chd elyrk
qabaa yildi, z v boynu qzarb prtd. Hkim is bu v bu kimi yzlrl
hrkti ona qadaan elmidi. ks halda infarkt ola bilrdi. Bo eydi! Farni, ya
da o laltlardan kims yoxdurmu, ny gr he kim ona kmk elmir? Kmy
arsayd, z lyaqtin xll gtirmi olard. Amma, dorudanm, btn gecni
burada oturacaqd? df qalxmaa chd eldi v hr chddn sonra da qzarm
v gcdn dm halda trpnmdn bir xeyli oturdu. Drdnc df qalxa bildi
v ar-ar dftrxanaya doru ynldi. Otaa kendn sonra dayand v gcl
eidiln ssl dedi:

Cavanlar, mni unutmudunuz.

Mister Farni dedi ki, siz xahi elyibsiniz kims sizi narahat elmsin.

Bu, onun trfindn ox ltfkarlqdr. Paltomu v lyapam verin.

Oldu, ser.

Tkkr elyirm. Saat nedir?

 Dz altdr, ser.

Mister Farnidn xahi elyin, sabah gnorta a mnim mumi

yncaqdak xmla bal yanma glsin.

Mtlq, ser.

Gecniz xeyr.

Gecniz xeyr, ser.

Qoca z tsbaa yerii il stullarn arasndan keib qapya doru getdi,

qapn sssizc ad v yox oldu. Onun arxasnca qapn balayan qulluqu dedi:

Sdrimiz tamam gcszlib! Ayaqlarn gcl sryr.

Baqa birisi ona hay verdi:

Bo eydi! Bu qoca mhkm adamlardand. O lnd d dyck.

Silvanes Xeytorp ky xandan sonra dngy yolland, o, hmi

burada tramvaya minib, Sefton parka gedirdi. Qlblik kd Dublin, Nyu-
York, London kimi hrlr mxsus olan bir ikzar canlanma var idi, bel
hrlrd adamlar z imkanlarn ld elyir, ya da ldn buraxrlar. Qoca
Xeytorp qardak ky kemliydi v o k hrktin fikir vermdn
csartl irliy doru addmlad. O rdk kimi ar-ar yeriyirdi v z tmkinli,
nhng grn il, sanki, demk istyirdi: Bir yoxlayn, vurub yxn, mn onsuz
da tlsmycym, zhrimara qalmlar! Gn rzind bir on df soyuqqanl
olmaqla yana, baqalarn da mdafi elmy meylli olan hanssa sl ingilis
onun hyatn xilas elyirdi. Bu xttin tramvay konduktorlar ona almdlar v
hr df o titryn llri il dstkdn v remendn tutanda, onun qoltuunun
altndan yapb, eynn kmr dolu kis kimi dartaraq vaqona xarrdlar.

Ser, hr ey qaydasncadrm?
 H, tkkr edirm.

O, vaqona kedi, mrhmtdn, ya da kimins qucana yxlacandan

ehtiyatlanaraq ona drhal yer verdilr. O, hrktsiz halda oturub gzlrini
mhkmc yumdu. Onun prtm siftini, trtmiz qrxlm, kvadrat nsinin
stndki ikiy haalanm bir ng a tkn, hndr balql, sx sal bel ba
n hl bir balaca grnn nhng lyapasn grn hr ks onu hardansa qazlb
xarlm v olduqca dar paltarda srgiy qoyulmu bt oxadard.

Fasilsiz olaraq n is alan v satan birjada xidmt elynlr, ya da qapal

mktbin gnclrin mxsus olan xsusi ssl kims onun qulann dibind
dillndi:

Axamnz xeyir, mister Xeytorp!

Qoca Xeytorp gzlrini ad. H, bu Co Pillinin tumarlanm sdmriydi!

Tkc bu gird gzl v gird siftli ky bir baxn, balaca b qoyub, xz
palto, getr geyib, qalstukunda brilliyant sancaq var.

Atan necdir? qoca sorudu.

Sa olun, zn el d yax hiss elmir. Gmilr gr ox narahatdr. Sizin

is, yqin, onun n yeni bir xbriniz yoxdur?

Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi. Bacarqsz yeni nslin zndn razl
tsssm eltdirmsi kimi, gnc adam hmi onda ikrah hissi doururdu. O,
hanssa bir i balamam df lb bin hmn vasvas adamlardand, al,
enerjisi, htta qsuru bel olmayan miskinlrdndi v Xeytorp bu sdmrin
maran tmin elmk istyind deyildi.

Gedk biz, qoca dedi, mn ona kaz yazacaam.

Sa olun. Qocan nlndirmyi ox istrdim.

Qocan!. Hyasz alaq!

Gzlrini yumaraq, qoca Xeytorp trpnmz halda oturmudu. Tramvay dvr

vuraraq daa xrd. O fikirlirdi.
 Bu kyn yanda, yni iyirmi skkiz, ya da o yaxn bir yada olarkn o
nlr elmmidi! Vezuviy drmamd, drd at idar ely bilirdi, Derbid at
yarlarnda sonuncu quruuna qdr uduzmu v Ouksed sonuncu penniy qdr
qaytarmd, btn mhur rqqaslri v opera qzlarn tanyrd. Depped ox az
tsadf olunan, ikrah douran tn-tn ssl qoca ngiltrnin artq he ny
yaramadn deyn bir yanki il dueld dym v onun lini yaralamd. Artq
gmiilik irktinin idar heyytinin zv idi. Londonun yarm djin ikiy alud
olan, iki hrisin stn gl bilirdi. Manelr stndn at apanda az qala
boynunu sndrmd, orunun ayana at amd. Mrcl suya tullananda az
qala boulmudu, elsid cllt ovlamd. z gnahlarna gr mhkmy
arlmd, iftin zn bel adra bilirdi. span qz il syaht xmd. Bu
kk, blk d, yalnz bel syahtlr xa bilmidi, bununla bel zn kbar
ir kimi tsvvr elyir

Konduktor onun qoluna toxundu.

Ser, sizin dmk vaxtnzdr.

Tkkr elyirm.

O pilllri dd v gyrn toranlqda qznn evinin l qapsna doru

getmy balad. Bob Pillin onunla yana addmlayr v iind: Yazq qoca,
ayaqlarn gcl sryr dnrd. Ucadan is bel sslndi:

Ser, mn el glir siz faytonla glsniz yaxdr. Bizim qoca bel gecd
gzsydi, drhal yoran-dy drdi!

Dumann arasndan cavab eidildi:

Snin atan hmi lodr olub.

Bob Pillin bu tip adamlarda az tsadf olunan el dbsiz gll gld ki,
qoca Xeytorp fikirldi: Tutuquu, atasna glr!

Onlar dalana girdilr. Qdd-qamtli, qarasal, inc, dzgn sifti olan qadn
hollda iklri qaydaya salrd. Qadn geri dnd v dedi:
 Papa, siz ax bu qdr gecikmli deyilsiniz. lin bu vaxt bu ziyandr. Bu
kimdir? A-a, mister Pillin! Salam. Siz ay iibsinizmi? Blk, qonaq otana
kesiniz, ya papamla shbt elmk istyirsiniz?

Minntdaram! Atanz

Xeytorp qzna azacq bel diqqt yetirmdn holla kedi. Bob Pillin
fikirlirdi: And irm ki, qoca, dorudan da, adam heyrt gtirir, sonra is
ged-ged dedi: ox-ox minntdaram! Mister Xeytorp atama n is vermk
istyir v qocann arxasnca getdi. Miss Xeytorp tamam onun zvqn uyun
qadn deyildi, o, htta bu arq qadndan qorxurdu, el grn vard, sanki, he
vaxt kims z kmrini amaa icaz vermzdi. Bu qadnn olduqca mmn
olduunu v sair danrdlar.

z mbdin girn qoca Xeytorp tlsik yaz masasna doru ynldi,

grnr, oturmaq v dinclmk istyirdi.

Ser, siz kmk elyimmi?

Qoca ban yralad v buxarnn yannda dayanan Bob Pillin Xeytorpu

izlmy balad. Grnr, qoca baqalarndan asl olma sevmirdi. Bs o, bel
kresloya nec otururdu! Bel vziyyt glib atanda n yaxs drhal bklb
evd qalmaq, gnclr yer vermkdir. Bs irkt sdr vzin yerin altndan
xarlma nec dzrd, mczydi! El bu an yerin altndan xarlm
donquldand v az qala gcl eidiln ssl dedi:

Yqin, atann ilrini z lin alma sbirsizlikl gzlyirsn.

Bob Pillinin nsi salland. Qoca davam eldi:

Xeyli pul v he bir cavabdehlik! Mnim admdan ona axr imyi

mslht gr. Be ild uzun yaayar.

Bob Pillin bu gzlnilmz hcuma yalnz tbssml cavab verdi, snki

xidmti otaa girdi,

Missis Larn, ser! Siz onu qbul elycksinizmi?

Cavan olana el gldi, bu ad eidn qoca ayaa qalxmaa chd eldi. Amma
o, yalnz ban trptdi v kaz ona uzatd. Bob Pillin kaz gtrd, bu zaman,
el bil, qoca buna oxar ns donquldand: H, indi dayan! Olan qapya doru
getdi. Onun yanndan, sanki, havan qzdraraq xz palto geymi mtnasib bdnli
qadn siviib kedi. Yalnz hollda birdn yadna dd ki, lyapasn kabinetd
unudub.

Buxarnn yanndak ay drisinin zrind qng bir qz dayanmd v gird,

sadlvh gzlri il ona baxrd. Eh, yax! bandan ani bir fikir kedi. Mn
onlar lyapadan tr narahat elmycym. Sonra buxarya yaxnlab dedi:

Bu gn olduqca soyuqdur, el deyilmi?

Qz glmsdi:

H, olduqca.

Qzn gur xurmay salar, qsa, dz burnu, byk, qonur gzlri, n, aq

baxlar vard, sinsin sancaqla bir dst bnv taxmd.

M-m o, sz balad. Mn lyapam orada unutmuam.

Glmlidir!

Onun sakit, tmiz glndn Bob Pillinin iind ns oyand.

Siz bu evi yax tanyrsnz?

Qz ban yralad.

Gzl evdir, elmi?

Sz tapmadndan Bob Pillin buna qeyri myyn cavab verdi:

Okey, tamami il dorudur.

Qz bann geri atd v yenidn glmsdi:

Okey? Bu n demkdir?

Bob Pillin onun aappaq gird boynunu grd v fikirldi: O nec d

gzldir! Sonra znd csart taparaq dedi:
 Mnim familyam Pillindir. Sizinki Larndr. Elmi? Siz mister Xeytorpun
qohumusunuz?

O, bizim himayimizdir. Sevimli qocadr, elmi?

Bob Pillin qocann nec H, indi dayan!a oxar ns dediyini xatrlad v

qeyri myyn cavab verdi:

Ax siz ki onu yax tanyrsnz.

Myr siz onun nvsi, ya da qohumu deyilsiniz?

Bob Pillin onun bu txminin gr dht glmdi.

Yox i, mnim atamla o khn tanlardlar. Vsslam.

Sizin atanz da el onun kimidir?

El d yox

Heyf! gr onlar ekizlr kimi bir-birlrin oxasaydlar, ay mzli olard

ha!

Bob Pillin fikr getdi: Aha, onun dili itidir! Bs ad ndir? Sonra sorudu:

Sizi xa suyuna salanda adnz n qoyublar?

Qz yenidn glmsdi, bel grnrd hr ey onda gl doururdu.

Fillis.

Blk, desin: Bax bu mnim sevdiyim addr? Yox, yaxs budur lazm
deyil! Blk, demy dyrdi? gr frsti qararsa, blk, bir daha he vaxt
onunla grmyckdi! O dedi:

Mn parkn knarndak qrmzthr evd yaayram, tanyrsnz? Bs siz

harada olursunuz?

Mn uzaqda, Millisent Villas, 23-d oluram. Mn bizim miskin ev nifrt

elyirm. Amma biz orada ox n yaayrq.

Biz yni kim?

 Eh, mama, mn v Cok. Dhtli olandr! Siz htta tsvvr bel ely
bilmzsiniz. Onun sa da demk olar ki, sardr. Qocalanda, yqin ki, eynn
Xeytorp baba kimi olacaq. Yox, Cok, sadc, dzlmzdir!

Bob Pillin mzldand:

Onunla tan olmaq maraql olard.

Dorudanm? Mn anamdan soruaram, grm icaz verrmi? Ancaq siz

sevinmycksiniz. O hmi fing kimi alb yanr.

Qz ban geri atd v hr ey yenidn Bob Pillinin gzlri nndn kedi.

zn l alb, szlri uzadaraq sorudu:

Myr siz z himayinizl grmy getmycksiniz?

Yox, anamn onunla gizli shbti var. Biz ilk dfdi buradayq. O caib
adamdr, elmi?

caiib?

lbtt! Amma o, mn ox yax mnasibt bslyir. Cok ona axrnc

dzml adam deyir.

Qoca Xeytorpun kabinetindn sslndilr:

Fillis, buraya gl!

Bu ss, he bhsiz ki gzl az olan, alt doda azacq st dodan rtn

qadna mxsusdu, bu ssd istilik v canllq, nvazi v n is qeyri smimilik
vard.

Qz iyni zrindn Pillin tbssml baxd v otaqda gzdn itdi.

Bob Pillin kryini buxarya sykdi, gird kk gzlrini qzn indic

dayand yer zilldi. Onda n is anlalmaz hallar ba verirdi. Qoca Xeytorpun
rait yaratd imkan saysind sevgilisi il sfrlr xmas bu cavan adamn
yalnz hislrini sakitldirmidi. Sevgiy czi bir iar d vermyn bu hisslr
Braytonda v Skarborada son vermidi. Son xrdalqlarna qdr mnsbini
yksltmy hesabalanmas v gigiyenik yaamaq trzi onun zn v atasn
narahatlqlardan xilas elyirdi. ndis onun gicgahlarnda heyranlqdan daha
yksk olan ns tappldayrd, boaz mhz hndr, dik boyunluunun
yuxarsndan sxlmd, bu cngavrcsin vurulmann ilk lamtlri idi! Amma
kbar adamlar onlar bryn hisslr asanlqla tslim olmurlar v kim bilir,
lyapas lind olsayd, blk d, burnunun altnda Eh, yox zizim, gr snin
qrarn ciddidirs, Millisent Villas tin ki, sn uyun olsun dey
donquldanaraq, bu evdn getmy tlsmzdi. Yoxsa gird, glmsyn hr,
alnn stndki bir dst parldayan sa v geni alm boz gzlr onda necs
qsdn baqa fikirlr oyatmazd. Msum gnclik n ayq cavan adamlara qars
alnmaz surtd tsir elyir. Pillin fikirlirdi: Onlar tramvaya kimi trmy
csart elmyim yaxm olar? Blk, he qab avtomobil tutsun v onlar
evlrin yola salsn? Yox, o gln kimi onlar gedrdilr! Burada gzlmk
lazmd! Aman Allah, o nec glrd! Bu hr deyildi, sadc, tamaayd, ba
iyinin n gzli idi, salar is, sanki, ot kimiydi, hams da belc! Millisent
Villas O, nvan tlsik qolunun qatlanan trfin yazd.

Qap ald v o hmn isti, tondan-tona dn ssi eitdi. Gedk, Fillis!

Sonra da qz ssi v onun cingiltili gl eidildi: Yax, glirm! O, cld x
qapsna doru getdi, hyatnda ilk df sl hyacan hiss eldi. Onlar tramvaya
kimi lyapasz yola salacaqd, bu daha da cngavrlik olacaqd! Amma o el bu an
eitdi:

Cavan olan, sizin lyapanz mnddir!

Sonra is qzn anasnn canl, yalandan qzblnmi ssi eidildi:

Fillis, he utanrsanm! Siz n vaxtsa bel yaramaz qz grbsnzm,

mister

Mama, onun ad Pillindir.

Sonra bu nec oldu, o z d baa dmdi, gllrl, xzin v bnvnin

qoxusuyla yanvar soyuundan qorunaraq onlarn arasnda tramvaya doru getdi.
Bu, Min bir gec nallarna, ya da bu qisimdn olan srxolua oxayrd v
hanssa srxoluqla min elyirsn ki, sn d o istiqamt gedirsn, baxmayaraq ki,
sonra btn bu yolu geriy qaydanda sarsaq tramvayda silklnmli olursan.
Onlarn arasnda oturacaqda oturub, cibindki kaz da, atasn nlndirmk
arzusunu da unudaraq, hyat boyu indiki kimi ruhland olmamd. Sonuncu
dayanacaqda onlar ddlr. Plt il n vaxtsa onlara glmyi dvt elmlri,
sonra da aydn eidiln Cok sizinl tan olmana ox sevinck! v sindn
gln xfif gl. Ah, sn yaramaz qzsan! lyapasn xardarkn birdn
bandan ildrm kimi ani, hiylgr bir fikir kedi.

ox sa olun, mtlq glrm! szn deyn kimi d yenidn tramvayn

pillknin tulland, bununla da nzaktli kild nec hddn artq qanacaql birisi
olduuna iar vurdu.

Bs dediniz sizin d yolunuz bu trfdir? Bs onda niy geri qaydrsnz?

Qzn szlri musiqi kimi sslnirdi, heyrtdn geni alm gzlri is ona
dnyadak n gzl bir ey kimi grnrd. Missis Larn yenidn asta, isti, amma
hanssa dalal gll gld, qz is vidalaarkn ona l eldi. O drindn ah kdi
v zn yalnz klubda, qabanda bir ampan rab olanda gldi. Ev
getsin? Eh, yox! O imk v xyallara qaplmaq istyirdi. Bo eydi, qoca
yeniliklri sabah yrnrdi.

Ser, missis Larn sizi grmk istyir! szlri sblri daha zif olan adam
karxdra bilrdi. O, bura niy glmidi? O bilirdi ki, ona bura glmk olmaz. Qoca
Xeytorp abrsz bir maraqla glininin iri nec girmsini izldi. B kk
yanndan kerkn qadn ona nec nzr sald! O, olunun dul qadnna haqq
qazandrd v gln blarnn arasnda gizltdi. Qadn onun lindn yapb
pd, gzl dlrinin zrin qoyub dillndi:

Bax, grrsnz, nhayt ki, mn buradayam! Siz tccblndinizmi?

Qoca Xeytorp ban yralad.

Dz, mn sizinl grmk ox vacibdi. Siz lap oxdand biz glmirsiniz.

H, bir d bu zhl tkn hava! ziz himayimiz, znz nec hiss elyirsiniz?

Mmkn olduu qdr yaxyam. Birbaa qadnn boz-yal gzlrin baxb

lav eldi. Mnd siz vermy bir pens d yoxdur.
 Qadn he gzlrini d qrpmad, yalnz qaysz halda glmsdi.

Dorudanm, el gman elyirsiniz mn pul n glmim? Baba,

baxmayaraq ki, slind, bir qurua bel mhtacq!

Hmi olduu kimi.

zizim, mn hr eyi siz danb, yngllrm. gr siz bilsydiniz

mnim n nec d tindir!

Qadn zn qssli grkm vermy alaraq, trafa bnv qoxusu

yayaraq, alaq kresloda yldi.

Biz dhtli vziyytdyik. Hr dqiq bizim mlakmz hrraca qoyula

bilr, bizi is ky atarlar! Uaqlara drdimi amaa gcm atmr zavalllar
el xobxtdirlr ki Coku mktbdn xartmaq lazm glck, Fillis d musiqi
v rqs drslrin son qoymal olacaq. Tamam iflas olmuuq. Hams da
Midlend sindikatnn ucbatndan. Mn yeni hekaym n he olmaya iki yz
funt alacam dnrdm, amma onlar hekayni gtrmdilr.

Qadn balaca dsmalyla gznn yan sildi.

Bu, ox acnacaqldr, baba. Mn hekay zrind ilyrk, sadc, beynimi

xarab elmim.

Qoca Xeytorp cfngiyyatdr! dey mzldand.

Sanki, ciyrlrinin byk lsn gstrirmi kimi, drindn kks trrk,

missis Larn davam eldi:

Siz he olmaya mn yz funt ver bilmzsinizmi?

Bir illinq d.

Qadn yenidn ah kdi, gzlri otaq boyu gzidi v sakit ssl dillndi:

Ax siz mnim ziz Filipimin atassnz. Mn he vaxt iar vurmamam,

amma siz atasnz ax, baa dn. O, siz oxayrd, Cok da.

Qoca Xeytorpun siftinin birc zlsi bel trpnmdi. Ondansa zrin

gllr dzln, mahnlar hsr ediln, qurbanlar ksiln btprstlrin heyklindn
daha asan cavab almaq olard. Mnim ziz Filipim! Yer ayrlsn yer girim, yr
bu z Filipi boaza ymaybsa! O ny gr kemii qurdalayr? Missis
Larnn baxlar hl d otaqda dolard.

Nec d gzl evdir! Baba, siz, hr halda, mn kmk elmlisiniz. Bir

anla tsvvr elyin, gr nvlrinizi ky atsalar n olar!

Qoca istehza il glmsdi. O, mumiyytl, z nvlrindn imtina elmk

fikrind deyildi, qadn el dnrd, o yox. Amma o, kimins onu belc
sxdrmasna yol ver bilmzdi.

Bu is ola bilr. Dorudanm, siz buna etinasz qalacaqsnz? H, xahi

edirm, mni bir df d xilas elyin. Ax siz onlar n n is ely bilrsiniz.

Qoca brkdn ah kdi.

Gzlmk lazmdr. ndi mn bir pens d ver bilmrm. Mn zm kils

siovulu kimi kasbam.

Baba, ola bilmz!

H, h, beldir ki, var.

Missis Larn yenidn tsirli ah kdi. Qadn, grnr, ona inanmrd.

Neynk! qadn dedi. Haansa, axamlarn birind biz hammz sizin

pncrnizin qabana glib, l aaraq dilnnd, vicdannz sizi incidr. H, yeri
glmikn, siz Fillisi grmk istmirsinizmi? O holda gzlyir. El gzl byyr.
Baba, zizim, he olmaya lli funt!

Mnim birc quruum da yoxdur.

Missis Larn midsizlik iind lrini oynatd.

Siz buna peiman olacaqsnz. Mn tkdn aslyam.

Qadn drindn ah kdi v yenidn ondan trafa bnv qoxusu yayld.

Sonra ayaa qalxaraq qapya trf getdi v ard:

Fillis!
 Qz iri girnd son illr rzind ilk df qoca Xeytorpun ryi sdi. Onun
glii, sanki, yanvarda bahar gnnn glii kimiydi, anasyla, bu tirlnmi
kuklayla tamam tzad tkil elyirdi! Onun dodaqlarn alnnda hiss elmk, onun
cingiltili ssini eitmk, gzl hrktlrini grmk v bu qzla fxr ely
bilcyini bilmk nec d xo idi! Qz yax cinsdn idi, el avara qarda Cok da
(bunlara n onun qanuni qz, mmindn doulacaq nvlr gr hanssa bir
axmaq taplb onu alm olsa n d ktbeyn Ernestdn trynlr tay ola bilmz).

Onlar gedndn sonra o, Co Pillinl balad sazidn onlara atacaq alt min
funt haqqnda xsusi lzztl dnd. mumi yncaqda bu saziin xeyrini
bacard qdr iirtmliydi. Ciddi etirazlar gzlyirdi, ax yk damalar azalrd.
Bu qrarsz adamlar bayalablar, hr halda, hams lvay, ehtiyatlydlar. Bu
idar heytindki tiplr is msulliyytdn qamaq n nec d vurnuxurdular!
Onlarn hr birisini ayrca dil tutmaq lazm gldi. Bu ii yerindn trptmk son
drc tindi! Buna is dyr, gr bacarqla hrkt elslr, gmilr he d az
olmayan glir gtirck.

Xidmti onu am yemyi n geyindirmy glnd, qoca yatmd. Baqasnn

kmyi olmadan alvarn gey bilmyn adama n qdr heyran olurlarsa,
xidmti d ona bir o qdr heyran idi. O, dflrl ev qulluqusu Molliy
demidi: Sahibimiz, grnr, qadn cinsinin ox hvskar olub, belsini he
raqla da tapa bilmzsn. Szn olmasn ki, o el indi d sndn ksir! Qng
irland qz olan ev qulluqusu is deyirdi: Eh, gr xouna glirs, qoy ryi
istyn qdr kssin. Yaxs budur mn bel baxsnlar, daha sahibmiz kimi
gzlri il oymasnlar.

Yemk vaxt qoca Xeytorp hmi byk chray aac masann banda
otururdu, digr banda is onun qz otururdu. Bu gnn n vacib hadissi olurdu.
Qoca salfetkan jiletinin dn yuxardan taxb, ehtirasla yemy giridi. O,
yemy olan itahn zrrc itirmmidi v mdsi la ilyirdi. O, el indi d iki
adamn vzin yey, adi adamn idiyindn ox i bilirdi. Yemk vaxt o,
shbtdn qar v hr tikdn, hr qurtumdan lzzt alrd. Mmin onu
maraqlandran ns dey bilmzdi, el o da qz n maraql olan bir ey demzdi.
Salam bdnin itahas qarsnda, qzn znn ifad eldiyi kimi, sfr
bandak sevinclrdn dht glirdi. Qoca qznn hiss olunmadan onun
yemyini azaltmaq istdiyi baa drd. Ay buna yol verdi ha! Bu yada daha
ndn zvq ala bilrdi? Baxarq sksn ya olanda z nec olacaqd. Lakin o
yaa kimi yaamazd, olduqca arq v lyaqtli idi!

Lakin bu gn, sfry kklik verilnd Adele dillndi:

Papa, bu gn yanna gln kimdi?

Artq xlvtc yrnmidi? Balaca gy gzlrini qzna zillyib, az dolu halda

donquldand:

Qadnlard.

Bunu mn grdm. Bs onlar kimdilr?

O, gcl bir istkl demk istyirdi: Mnim niahdan knar ail zvlrim.
Hqiqtn d, onlar onun nigahdan knar ailsinin yegan n yax ail zvlri idi,
amma iirtmk arzusu stn gldi. Lakin o, zn saxlad v yemy davam eldi,
yalnz prtm yanaqlar onun gizlin sblrini biruz verirdi. Qoca qznn boz,
aydn v soyuq gzlrin baxd v baa dd ki, qz dnr: Bu hddn artq
ox yeyir.

Ata, mn ox tssflnirm ki, siz z ilrinizl mni tan elmk

istmirsiniz, qz dedi. Sizin rab immyiniz mslhtdir.

Qoca Xeytorp hndr yal bakal gtrb, son damlasna qdr idi v
hirsini boub, kkliyi paralamaa balad.

Adele dodaqlarn sxd, bir qurtum su idi v davam eldi:

Onlarn familyalarnn Larn olduunu bilirm, ancaq bu mn he n

demir. Blk, bel daha yaxdr?

Qoca hirsini boub istehza il dedi:

Onlar mnim glinim v nvmdi.

Nec yni, mgr Ernest evlnib? Yox, sn zarafat elyirsn!

Qoca gld v ban yralad.

Ata, siz, yqin, anamla evlnn qdr evli olduunuzu demk istyirsiniz!
 Yox.

Qz z-gzn nec d bzdrrd!

Demk, nigah olmayb qz nifrtl dedi. Onlar da sizin boynunuzda

oturublar. Sizin daima pulsuz olmanz tccbl deyil. Sizin bel vladlarnz
oxdumu?

radsinin gc il qoca qzbini bourdu, ancaq alnnda v znd

damarlar qorxuducu trzd iirdi. gr indi o dansayd, blk d, boulard.
Yemyin ara verdi, lini masann stn qoyub ayaa qalxmaa chd eldi.
Amma bacarmad v kresloya oturub gzlrini qmldanmayan, hddn artq ciddi
qzna zilldi.

Ata, alszlq elm v Mellerin yannda tamaa verm. Yemyinin

qalann ye.

Qoca susdu. Bir halda onu burada thqir elyir v ona komanda vermk
istyirdilrs, o, burada qala bilmzdi! z kmksizliyini hl he vaxt bel kskin
hiss elmmidi. Bu kfi onu sarstd. Hr ey dzmsi lazm gln ktkd!
Ktk! Xidmtinin qaytmasn gzlyrk, ngli lin gtrd.

Yenidn qznn riyakar ssi eidildi:

Ata, sn, yqin ki, bunun mnim n nec zrb olduunu alna da
gtirmirsn. Bilmirm, Ernest n dnck

Ernest itilib, rdd ola bilr!

Ata, xahi edirm, tkc sy sym.

Qoca Xeytorpun qzbi ab dad. O nrilddi. Btn bu illr rzind o, bu

qadnla bir evd nec yaaya, onunla bir masa arxasnda nec otura bilrdi!
Xidmti gldi v qoca Xeytorp ngli yer qoyub mr eldi:

Mn ayaa qalxmaa kmk elyin!

O, ildrm vurmu kimi lind irniyyat sinisi karxd. Nahar bitirmmi sfrnin
arxasndan durmaq bu, grnmmi bir ey idi.

Meller, mister Xeytorpun hal yax deyil. Onun o biri trfindn yapn.
 Qoca qznn lini zndn uzaqladrd.

Mn tamamil salamam. Mn ayaa qalxmaa kmk edin. Bundan sonra

z otamda yemk yeycym.

Xidmti onun ayaa qalxmasna kmk eldi v o, tlsmdn otaqdan

xd, z mqdds yerin kendn sonra, xsi gcszlyndn myus olmu
halda oturmad. Masadan yapb ayaq st durmudu, azacq yralanaraq,
xidmtinin yemyi verib qurtarmasn v onun n rab gtirmsini gzlyirdi.

Ser, siz oturmaq istyirsiniz?

Lnt glmilr, hr halda, oturma z d bir thr bacarard!

Yubanmadan bu qadna qar z mvqeyini gclndirmk haqda dnmliydi.

Mollini mnim yanma gndrin!

Yax, ser.

Xidmti ni masann stn qoyub xd.

Qoca Xeytorp bokaln doldurub idi v yenidn doldurdu. Sonra yeikdn

siqaret gtrb kdi. Boz gzl, qara sal mrbbiy qz iri girdi v azn
azacq aaraq, ban bir az yana yib, llrini yanna salaraq onun qabanda
dayand. Qoca sorudu:

Siz insansnz?

Ser, gman elyirm, eldir.

Bax bel, mn sizdn bir insan kimi sorumaq istyirm, daha bir xidmti
kimi yox, baa drsnzm?

Yox, ser, amma mn n lazmsa elmy ox ad olaram.

Onda bzn bura gz yetirin, baxn grn mn ns lazm deyil ki. Meller
tez-tez gedir. He n sorumaq lazm deyil, sadc, bir baxn, vsslam.

Yax, ser, mtlq. Mn yalnz xo olar.

O, ban trptdi v qz xandan sonra sakitlmi halda kresloya kd.

Bd deyil! Qng siman grmk adama lzzt verir, daha Adeled olduu kimi
solun, ciddi siman yox. Onda yenidn qzb dalas yksldi. Demk, qz onun
kmksizliyin arxayn olur, artq arxayn olub? Amma o gstrckdi ki, qoca
atn hl d gc var! Adtn yemyini bitirdiyi pirojna, gblk v nanli
konfeti qurban vermsi, sanki, onun qrarn mqqddsldirdi. Onlar hams el
dnrlr o, cibind bir quruu da olmayan qoca trtkntdr! Bax bu gn o,
idard iki nfrin ona baxaraq iyinlrini nec kdiklrini grd, sanki, demk
istyirdilr: Birc ona baxn! Gnc Farninin ona yaz glir. Yaz glir, sn
bir buna bax! Bs kreditorlarn iclasnda o yonulmam ilr mdri azn nec
yirdi, sanki, demk istyirdi: Ondan n ala bilrsiniz, onun bir aya qbirddir!
Ne df qulluqularn onu grrkn gllrini nec gizldiklrini grmd, bu
it xaltas kimi sx boyunluu olan Bob Pillini is tkbbrl gzlrini qyrd.
tirlnmi kukla Rozamunda onu son damlasna qdr skmmi, onun
gbrcyindn qorxur. Xidmtisi d el hey ona bir cr qrib baxr. Bs bu
mmin!... Eh, yox, gzlyin! z istdiyinizi el d tez grmzsiniz! Drdnc
df qdhini doldurub ox xolad tnd qrmz mayeni imy balad, sonra
is siqara drin qullab vurub, gzlrini yumdu.

II F S L

Katib aksionerlri direktorlardan ayran qapdan iri daxil olanda, bir qayda
olaraq Britaniya gmiilik irktinin mumi yncaqlarnn keirildiyi otel ota
azna qdr dolu idi. Direktorlar n hazrlanm kreslolara, mrkkb, kaza
baxd, shmdarlardan kims ba ydi, lind saat dayanaraq glnlri mahid
elmy balad. Birc df d olsun b qdr adam ylmamd! Bu, lbtt,
qazancn aa dmsi v Pillinin gmilrinin alnacann guman edilmsi il
balyd. Katib istehza il glmsdi. O, sdr istisna olunmaqla idar heyytin
nifrt elyirdi, shmdarlara is iki qat nifrt elyirdi. gr fikirlsn mzli
mnzr idi mumi yncaq! zn gr yeganydi! Sksn kii v be qadn
bura yalnz pula prsti eldiklrin gr glmidilr. Yer znd hans i bel
yekdillikl ml elyirlr? Kils he bir mqayisy uyun glmir, olduqca ox
sbbi var, Tanrya scd elmkdn baqa, insann qlbini d safladrr. Anatoli
Fransn v digr yazlarn srlrini oxuyan, ox savadl bu adama fikirlrini
istehza il rh elmk lzzt verirdi. Dorudanm, bu adamlar onlarn gliinin
nyis dyicyini gman elyirdilr? n yarsyd! Katib saat cibind gizltdi
v idar heyytinin otana getdi.

Shr yemyindn v ilkin fikir mbadilsindn sonra canlanm direktorlar

fevral havasna baxmayaraq zlrini tamami il rahat hiss edirdilr. Onlardan
drd buxarnn yannda qzn surtd shbt elyirdi, beinci saqqaln darayrd.
Sdr gzlrini yumaraq oturmudu v dodaqlarn ar-ar trpdrk nabat
sorurdu, lind xnn hazr mtni yazlm kaz vard. Katib gmrah halda
sslndi:

Ser, vaxtdr!

Qoca Xeytorp konfeti uddu, katibin lin syknrk qalxd v masann

mrkzindki kreslosuna doru getdi. Be sdr d onun arxasnca getdilr. Sdrdn
sada dayanan katib szlri aydn, diqqtl tlffz elyrk yncan
gndliyini oxudu. Sonra o, sdr ayaa qalxmaa kmk eldi v crglri
nzrdn keirrk dnd: Onun znn ayaa qalxa bilmdiyini hiss
eltdirmmk lazm idi. O, z xn mnim oxumama icaz vermliydi, onsuz
da onu mn yazmam.

Sdr xna balad:

Xanmlar v cnablar! Mn son on doqquz ild olduu kimi yenidn idar

heytinin on iki aylq hesabatn sizlrin diqqtin tqdim elmkdn ox adam.
Siz, yqin ki, n ox idar heytinin nzrd tutduu, hyata keirilmsi n bu
gn sizin d razlnz soruacamz bir msly diqqt yetircksiniz, mn bu
msly mruzmin sonunda qaydacaam

Balayn, ser, burada he n eidilmir!

Bax, bel, katib dnd. mn bel d olacan bilirdim. Sdr sakit

halda xna davam elyirdi. Lakin daha bir ne shmdar ayaa qalxd v drhal
da hmin o sbi ss eidildi:
 Bel olan halda ev getmyimiz yaxdr. gr sdrin ssi batbsa,
dorudanm, mruzni onun vzind kims oxuya bilmz?

Sdr bir qurtum su idi v yenidn oxumaa balad, amma axrnc crgd
oturanlarn hams ayaa durdu, bouq ss-ky qalxd. Onda sdr xnn mtni
yazlmz vrqlri katib uzatd v ar-ar kresloya oturdu.

Katib lap balancdan oxumaa balad v hr cmldn sonra dnrd:

la deyilib! Olduqca aydn fikirdir! nc gedidir!. Bu, onlar
inandracaq. He kimin xn mtnini mnim yazdm bilmmsi adama
toxunur. Pillinl sazi atanda, fasil verdi.

ndi mn vvld xatrlatdm tdbir keirm. dar heyti irktin

faliyytini genilndirmyi qrara alb, bunun n Pillin shmdarlar
cmiyytindn onun btn yk dayan donanmasn almaq istyir. Bu
mliyyatn nticsind biz el d yksk olmayan qiymt, altm min funt
sterlinq, la vziyytd olan, mumi yk gtrm qabiliyyti on be min ton olan
drd gminin, Smirna, Damask, Tir v Sidon gmilrinin sahibi
olacaq. "Vestigia nulla retrorsum" (Centlmenlr, geriy bir addm da olmaz!
(lat.) (Bu cmlni sdr z liyl ora daxil elmidi v katib ona haqq qazandrrd.)
Biz ar gnlr yaayrq. Ancaq idar heyti mindir ki, artq ilrin yaxla
doru getmsinin nianlri var v yeni csartli qrarlar qbul elmyin mqam
yetiib. dar heytinin zvlri bu kursu qbul elmyi, satn almaa razlq
vermyi siz mslht grrlr. Onlarn qnatin gr yaxn glckd bu irktin
glirlrini xeyli artracaq.

Katib knlsz halda yldi. Onun fikrinc nitq hanssa ruhlandrc

cmllrl bitmliydi v o diqqtl bu cmllri hazrlamd, amma sdr hamsn
pozub demidi: Onlar bel imkan yarandna ad olmaldrlar. Katib bunun shv
olduunu gman elyirdi.

Sonra saqqaln darayan, uzun v diplomatik danma bacarmayan mtbr

grkmli, hmn direktor ayaa qalxd. O dandqca katib zal nzrdn keirir,
haradan etiraz olacan aydnladrmaa alrd. oxu key halda oturmudu, bu
yax lamtdi, ancaq bir on nfr hesabat vrqlyir, -drd d qeydlr
elyirdi. Msln, Uestqeyt, z d idar heytin girmk istyirdi v buna gr d
onun hoqqa xaracan gzlmk olard, demoqoq adamlarn snanm sluydu.
Sonra Batterson, o da idar heytin dmk istyirdi v buna gr d yqin,
diroktorlar dstklyckdi, bu da yaltaqlarn snanm suluydu. Bundan lav
adamlarla elementar tanl katib deyirdi ki, yaxs budur ev gedk dey,
byan elyn tip d n is xoa glmz bir eyl ortala tullanacaq.

Bir anla fasil yarand. Sonra Uestqeyt v Batterson ikisi d eyni vaxtda
ayaa qalxdalr. Sdrin Battersona ba il iar eldiyini grn katib dnd:
Shfdir! vvlc Uestqeyt sz vermk v bununla da onun knln almaq
olard. Bla da burasndadr ki, qoca suaviter in modo! (xo rftar (lat.) elmyi
bilmir.

irnikldirilmi Batterson deyirdi ki, gr icaz verilrs, o, idar heytini

tcrbli skan olduqlar n tbrik edrdi, bel ki, onlar irktin gmilrini
ken ilin dalal sularnda slis idar elmidilr. N qdr ki, skan arxasnda
layiqli sdr ylib, yni o, Batterson buna zrrc d bh elmir, baxmayraq ki,
barometrin qrblri hl d aadadr v hm tin dvr hl kemyib, onlar
srt klyin, htta frtna da demk olar hm.. sakitlmsin mid ely bilrlr.
Etiraf etmk lazmdr, indiki glir, drd faiz qtiyyn bura yanlar qane ely
bilmz. (Qulaq asn, qulaq asn!) Amma xsn o v baqalar da, burada mister
Batterson ynca nzrdn keirtdi, baa drlr ki, indiki mrkkb raitd
drd faiz glir, onlarn ver bilcklri yalnz budur, buna saslanr hm mid
elyirlr. O gman elyir ki, idar heytinin nzrd tutduu kimi csartli, amma
onun fikrinc etibarl tdbirlr hyata keirilrs, onlar bir mddtdn sonra
minlikl daha frhli glcy mid ely bilrlr. (Yox, ely bilmrik!)
Shmdarlardan kims el drhal da dedi: Yox, ely bilmrik! Bu ehtimal ki,
idar heytinin bizim yncaa tqdim eldiyi tklifin mntiq uyun olduunu
gstrir. (lbtt!) Bel olan halda inamszlqdan l kmk lazmdr. Onlarn
sdri dflrl quru yollarnda ykdama v hm dniz ilrind tdbirli,
ehtiyatl v csartli olduunu sbut elyib. Kifayt qdr sasl dlillri olmasayd
bu tbbs d elmzdi. Onun, mister Battersonun drin inamna gr onlarn
irkti etibarl llrddir v tqdim olunan tklifi dstkldiyin gr o xobxtdir.
Sdrimiz z nitqind nec d gzl dedi: "Vestigia nulla retrorsum!" Shmdarlar
onunla razlaarlar ki, bu ingilis n n yax devizdir. hee!

Mister Batterson yerin oturdu v mister Uestqeyt ayaa qalxd.

 O dedi ki, onun bhli, tamamil bhli znn eldiyi bu tklif haqqnda
trafl yrnmk istrdi, daha trafl... (Bli, katib dnd, mn ax qocaya
dedim ki, daha ox danmaq lazmdr) Msln, Pillin trfindn bu tklif ilk
df kim edilmidir? Sdr ona edildiyini deyir. la! yr gmi il yk
damalarn xrci bizi min eldiklri kimi artrsa, onda ny gr Pillin
gmilrini satr?

Demk, o baqa fikirddir.

Tamamil dorudur! Bax bel v mnim d fikrimc yk damalarn xrci

azalr, Pillin d dz elyib gmilrini satr. Buradan da bel ntic xr ki, biz
onlar ala bilmrik. (Qulaq asn, qulaq asn! Yox, yox!). Pillinin idar heytind
all-bal adamlar var. Sdr orada n deyir? sblib? Dorudanm, o, bizi
inandrmaq istyir ki, onun gmilri satmasnn sbbi sblrinin zif olmas
olub?

Sdr bayla tsdiqldi.

Bu mn n azndan fantastik tklif kimi glir, ancaq indi bunu bir trf
qoyaq v yalnz sualla kifaytlnk. Sdrin minliyi dqiq ny saslanb? dar
heytini mhz n mcbur elyir ki, bel lverisiz raitd bizi dnmdn
deyrdim, hddn artq tlsik qrar qbul elmy arrlar? Bir szl, mn bu
id aydnlq istyirm, tamamil aydnlq.

Mister Uestqeyt oturdu.

Sdr indi nec hrkt elyckdi? Vziyyt ar idi, sdr kmksiz idi, digr
direktorlar da etinasz idilr. Katib hmi olduu kimi bunun mnaszln
kskin hiss eldi, halbuki o, bir ne dnlm cml il ynca barmana
dolaya bilrdi, ancaq aciz adamdr. Amma o, birdn drin, guruldayan nfsalma
eitdi, hans ki, bu, adtn sdrin x elycyini bildirirdi.

Mn mslni ss vermy qoymazdan vvl cetlmenlrdn kims danmaq

istyirmi?

O, zn bel aparmaqla yalnz onlar qcqlandra bilrdi! H, lbtt, ev

getmk lazmdr dey qqran tip artq ayaa sramd. O yen hans alaqlq
elmyi dnmd?
 Mister Uestqeyt tam aydnlq istyir. Bu i mnim d xouma glmir. Mn
he kimi he nd gnahlandrmram, amma mn el glir ki, bu iin arxasnda
ns var v shmdarlar bunu bilmlidirlr. Tkc bu deyil! Vicdanla demk
lazmdr, kemii hr n olmu olsa bel, indi sla qvvsinin iklnn vaxt
olmayan birisinin zbanal mn lzzt elmir.

Katibin nfsi ksildi: Mn bel d bilirdim! Bu deyck, baq kimi

ksck!

O, yannda yenidn nrilti eitdi. Sdr prtm, dodaqlarn sxmd, onun

balaca gzlri gmgy olmudu.

Mn ayaa qalxmaa kmk edin! o dedi.

Katib ona ayaa qalxmaa kmk eldi v nfsini tutdu. Sdr su idi v
onun uca ssi qfildn mum skutu pozdu.

Hyatmda birc df d olsun buna bnzr thqirlr eidsi olmamam.

Xanmlar v cnablar, on doqquz il rzind mn btn gcm sizin xobxtliyiniz
n srf elmim v siz irktin hans uurlar qazandn bilirsiniz. Mn yama
gr burada itirak elynlrin arasnda n yalyam v sizi min ely bilrm ki,
mnim dnizd yklrin danmasna gr tcrbm, burada x elyn iki
centlmenlrin tcrbsindn bir qdr oxdur. Xanmlar v cnablar, mn n
bacarramsa elmim v gr axrnc danan centlmen hqiqtn d, dnr ki,
dediklrin gr qrar siz vercksiniz, onda dnn, mnim rfim xll
gtirn bu ittiham dstklyirsiniz, ya yox? Bu mliyyat sizin n lverilidir.
Uur hmi hrktddir v xsn mn he vaxt faliyytsizlik iind boulmaa
raz olmaram. Tkrar edirm, yk damalarnn qiymti hl ilin sonuna kimi
artacaq, bu al-veri lverilidir, gzldiyinizdn d lverilidir, mn, hr halda,
bel hesab edirm. Bu tklifdn imtina elmk sizin hququnuzdur. Bel olan
halda mn istefa vercym.

Sdr oturdu. Ona gizlinc baxan katib heyranlqla dnrd: hsn! Mhz
lazm olan anda onun ssini bel qaldracan kim gman ely bilrdi? rf
hesablanan gedi nec d incydi! bhsiz ki, zrbydi! Amma, hr halda, gr
arxa crgd oturan tip sz alarsa, i tamam baqa gedi d ala bilr, qocann
sadc, ikinci zrbni df elmy gc atmaz. Bu kimdir? H, qoca Epplpay
ns demk istyir. H, bu adam gdaza vermz!

Mn trddd elmdn byan elyirm ki, sdrin khn dostuyam,

bizlrdn bir oxumuz onun khn dostlaryq v el buna gr d mn, he
bhsiz ki, baqalarna da bel haqsz thqirlri eitmk ardr. gr o yana
gr qocadsa da, onun al v csarti gnclrd olduundan daha oxdur.
Bizim oxumuz onun kimi enerjili ola bilsydik. Biz sdri dstklmy
borcluyuq, h, h, borcluyuq! (Qulaq asn, qulaq asn!)

Katib yngllmi halda kks trd: Kedi! Sdr aac oyuncaq kimi
yralanb qoca Epplpaya ba ynd v o da cavabnda yralananda katib aydn
olmayan hanssa bir hycan hiss eldi. Sonra o, qapnn yannda oturan
shmdarn ayaa qalxdn grd. Bu kimdi? Tan siftdi H, Ventnor, sdrin
kreditorlarnn birinin ilr mdiri idi! Onlar mhz bu gn yenidn onun yanna
glmk istyirdilr. N is olacaq!

Mndn vvl x elyn natiql razlaa bilmrm, bu iin mzakirsind

xsi rbt v ya kimdns xou glmmk sas ola bilmz. Sual olduqca saddir,
bu sazi bizim ciblrimiz nec tsir gstrck? Gizltmirm, mn bura bir az
ndi iind glmidim, amma sdrin hrkti ndilrim son qoydu. Mn idar
heytinin qrarn dstklyirm.

Katib fikr getdi: Sanki, hams dzdr, amma o n is qrib danr. ox

qrib.

Uzun srn skutdan sonra sdr yerindn qalxmadan elan eldi:

Tklif edirm hesabat v ssvermni tsdiq edsiniz. Kim lehindir, xahi

edirm adi qaydada ss versiniz. Kim leyhindir? Qbul edildi.

Katib leyhin olanlarn adn yazd, onlar alt nfr idilr. Mister Uestqeyt
bitrf qald.

On be dqiqdn sonra katib cld boalan otan ortasnda dayanb,

repotyora adlar deyirdi. O is hvssiz halda soruurdu:

Demk, Xeytorp deyirsiniz, burada e nec yazlr? Aydndr. O, yqin,

ox qocadr. Tkkr edirm. Siz xn mtni yazlm bu kaz gtrmy
mn icaz verrsinizmi? Ylandan sonra siz gndrimmi? Demk siz yumaq
e yazldn dediniz. H, elmi, balayn! Xudahafiz!

Katib dnrd: Bu adamlara n olub? ndiy kimi sdri tanmrlar!...

Qoca Xeytorp irktin idarsin qaydandan sonra oturub siqar kir v tox
piik kimi gzlrini qyrd. O qazanlm qlbni xatrlayr, znn qoca, lakin
inc v evik al il qiymtli budan etibar elmdiyi kldn lyir, ayrrd.
Uestqeyt thlkli deyildi, azn yumub, direktor yerini ona vern kimi, o hmi
naraz olacaqd, amma n qdr ki, idar heytinin skan onun lindydi, bu
mmkn olan i deyildi! Arxa crgd oturan tipin is axmaq xasiyyti var idi.
Bunun arxasnda n is gizlnir. Dorudanm, ndns bhlnir? Lap el
gizlnir, h, n olsun? Onlar bu qiymt drd gmi almalarn zlrinin uuru
hesab elmlidilr v tbii ki, ona minntdar olmaldlar. Axrnc x bh
dourdu. Onun pul borclu olduu bu Ventnorun ssinin tonunda n is qrib bir
ey hiss olunurdu, sanki, o demk istyirdi: Mn ns pis bir eyin qoxusunu
alram. Neynk, yarm saatdan sonra kreditorlar glck v onda hr ey
aydnlaar.

Ser, mister Pillin.

Buyursun!

Co Pillin iri girdi, onun arq can xz paltosunun iind tamamil itmidi.
allaan bakenbardlar axtadan qzarm arq siftini haty almd. Kd qar
yard.

Silvanes, zn nec hiss elyirsn? Bu soyuqdan ziyyt kmirsnmi?

Mn sobann iindymim kimi istidir. Paltonu xart, yl!

Yox, soyuq dycyindn qorxuram. Snin, yqin, iind alov var. H, sazi
tsdiq olundu?
 Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi. Co Pillin klg kimi srrk qapya
doru getdi v onun bal olub olmadn yoxlad. Sonra masann yanna qaytd
v astadan dedi:

Bilirsn, bu mnim trfimdn byk qurban vermk demkdir.

Qoca Xeytorp glmsdi.

Sn hdliyi imzaladn?

Co Pillin cibindn kazlar xartd, ehtiyatla ad v imzasn gstrdi:

Btn bunlar mnim xouma glmir. Amma indi he nyi dyi bilmzsn.

lm dyi bilmdiyin kimi, qoca Xeytorp tbssml cavab verdi.

Co Pillinin ssi zil uaq ssi kimi cingilddi:

Nyis qaytarmaq mmkn olmayanda mnim n olduqca pis olur. Sn

mnim gzm qorxutdun, sblrimin zif olmasndan istifad eldin.

Qoca Xeytorp imzaya baxb donquldad:

z vkilin denn bu kaz etibarsz yerd gizlsin. Co, o, yqin, sni Don
Juan hesab elyir.

Bir tsvvr el, lmmdn sonra arvadm bundan xbr tutacaq!

Onda artq arvadn zhlni tk bilmyck, orada, chnnmd sn daha

isti olmayacaq.

Co Pillin sndi paltosunun altnda gizltdi v qrib, hqrtl bir ss

xartd. Bel msllrl zarafat edilmsin dz bilmirdi.

Hr ey snin istdiyin kimi oldu, hmi snin istdiyin olur. Bs bu missis

Larn kimdir? Ax mn bunu bilmliym. Bob, deysn, onu snin evind grb.
Sns demidin ki, o, snin evind olmur.

Qoca Xeytorp hr sz lzztl tlffz elyrk dedi:

 Bu qadnn ri mn evlnn qdr sevdiyim qadndan olan olum idi. Onun
uaqlar, mnim nvlrimdir. Sn onlar tmin elmy kmk eldin. Bu snin
hyatnda eldiyin n yax idir.

-min deyilm. Mnim sorumam lazm deyildi. ndi btn varlm

bhlr bryr. Thvil-tslim qurtaran kimi xaric gedcym. Bu soyuq mnim
n lmdr. Sn mn donmamaq n resept versydin.

Daxilini dyi.

Co Pillin dostuna hanssa kdr hissiyl baxd.

Sn gcl adam olsan da, uzun yaaya bilmzsn, hyatn tkdn asldr.

zizim, tk hl mhkmdir.

H, lvida, Silvanes! Mnim ev getmk vaxtmdr. Sn adama tslli

vermyi bacarmrsan!

O, lyapasn geydi, xz paltosunun iind itrk dhliz xd. Pillknd

onunla birisi qarlad v dedi:

Necsiniz, mister Pillin? Mn sizin olunuzla tanam. Sdrin

yanndaydnz? Mnim bildiyim gr, sazi tsdiq olundu. mid elyirm ki, biz
uduzmarq, amma deysn, siz baqa cr dnrsnz?

Mister Ventnor? Tkkr edirm! Bu gn ox soyuqdur, el deyilmi?

Ehtiyatla fikrini bildirib, aa dd.

Qoca Xeytorp tk qalandan sonra fikirlirdi: Dorudan da, acaqovaq

yarpa kimi titryir! Bel adam n bel ilr badan ayaa narahatlqdr! O
hr eydn qorxur, yazq, el bil, qorxuyla bir yerd doulub! Artq ox aylardan
bri hiss elmdiyi coqun v yngl hiss onun sinsini doldururdu. Artq hmn
iki uaq ehtiyacdan azad olunmudular!

ndi o, lnt glmi kreditorlardan ayrlb nvlrinin yanna gedckdi. ld

iki yz funt alan olan orduya gedrdi, bel nadincin yeri el orayd. Qz hr vaxt
badan elmk olard, amma qarsna xan el ilk avaraya r getmsin he bir
lzum yox idi. Onlarn anasna glnd is, qoy o z z qaysna qalsn, ona il
rzind azndan iki min lazmdr ki, z daimi borclarn dy bilsin. Mn l
olum, siz diri, o srtqlqla v yaltaqlqla hr cr bladan salamat xa bilr! Siqaret
tstsnn nec burularaq yox olmasna tamaa elyrk, birdn axrnc alt
hftni nec grginlik iind olduunu, nec syl bu gnki yncaq haqqdak
fikirlri zndn uzaa qovduunu yadna sald. H, i tamam baqa cr d ola
bilrdi. O, idar heytinin iindki v xaricindki qvvlrin n yerd olduunu,
xsusil d kimlrin ondan hdsiz drcd yaxa qurtarmaq istdiklrini yax
bilirdi. yr o istefa versi olsayd, digr iki irkt d onu istefaya gndrckdi,
onda onun mvacibi axrnc pensin qdr iinin ardnca gedrdi v o, z vliyla
qzndan asl olan dilni olard. ndis o daha bir il d ehtiyac hiss elmdn
yaaya bilrdi, gr bu kpk balqlarndan, kreditilrdn qurtara bilsydi. Bu
df tin olacaqd, amma onun bxti gtirirdi, bu df d gtirmliydi. Drindn
nfs alb, zng eldi..

Mister Farni, onlar arn v xahi edirm, mn bir fincan tnd in ay

gtirin.

Oldu, ser. Hesabatn qzetdki variantna siz baxacaqsnz, ya mn hval

edirsiniz?

Siz baxn.

Yax, ser. Yncaq uurlu oldu, siz nec hesab edirsiniz?

Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi.

Hm d mhz lazm olan vaxtda sizin ssinizin xmas qribdir! Mn artq

ehtiyat elyirdim ki, onlar inandrmaq tin olacaq. Siz, lbtt, thqir cavab
vermy bilmzdiniz. Bel caib eylr haqda dnmk lazmm! Mn onu
dymk istyirdim.

Qoca Xeytorp yenidn ba ydi v katibin ox gzl olan mavi gzlrin

baxb, tkrar eldi:

Onlar arn.

Yenidn bir anla tk qalan qoca Xeytorp fikirlirdi: Bu, ona nec d tsir
elyib! gr o hr eyi bilsydi, aman gzlmy dymzdi!
 Kreditilr bu df on nfr idilr, iri girdikc ona ba yirdilr v
qtiyyn baa dmrdlr ki, ny gr onlarn pulunu qaytarmaq istmyn
adamla nzaktli rftar elmlidirlr. Sonra katib ay gtirdi v onlar sdrin ayn
imsini gzldilr. Sdrin llri titryirdi v bu mliyyat he d az mhart tlb
elmirdi. Grsn, ay sinsin datmaycaqd, ya da elmyckdi ki? Sdrin
xsi hyatna bld olmayanlara bu fvql tbii bir gcn nticsi kimi
grnrdi. Nhayt, o, fincan sa-salamat yer qoydu, inamsz barmaqlar il
nsinin stndki al saqqalndan bir ne damla sar ay damlasn silib, siqar
yandrd v sz balad:

Centlmenlr, sizinl aq danacaam. Mn aadaklar tklif ely

bilrm, n qdr saam v bir ne idar heytinin zvyms, hr il siz min
drd yz funt vercym, artq birc pens d. gr siz bununla razlamasanz,
mn zm iflas olunmu elan etmy mcburam v onda siz bir funt vzin alt
pens yaxn ala bilcksiniz. Bazar qiymtlril mnim aksiyalarma gr iki min
ala bilrsiniz. Bundan artq he nyim yoxdur. Mnim yaadm ev v orada n
varsa, paltarlarmdan, axrdan v siqarlardan baqa hams qzma mxsusdur, on
be il bundan vvl ona balamam. Siz mnim vkillrimdn v
bankirlrimdn tam informasiya ala bilrsiniz. kic cml il desk, vziyyt
beldir.

Bu, on centlmen z ilrind tcrbli olmalarna baxmayaraq, tinlikl

heyrtlrini gizlyirdilr. Bu qdr oxlu borc alan adam indi adi qaydada deyirdi
ki, onun he nyi yoxdur, amma yr bu doru deyildis, o, vkillr v bankirlr
istinad elmy icaz verrdimi? Mister Ventnor sorudu:

Biz bank kitabalarnzla tan olmaa icaz verrsinizmi?

Yox, amma gr lazmdsa, bankirlrim gstri verrm ki, son be

ildki, ya da daha artq mddtdki glirlrim haqda siz aray versinlr.

Kreditilr bilrkdn idar heytinin zvlrinin ydqlar byk masann

trafnda oturdulmudular v bu strateji gedi onlar srbst, eidilmk qorxusu
olmadan bir-birlri il fikir mbadilsi elmy mane olurdu. Nvb il bir-
birlrin doru yilrk, astadan danrdlar v nhayt, mister Braunbi mumi
fikri dedi:
 Mister Xeytorp, biz bel qnatdyik ki, siz z qazanclarnzdan v
mvacibinizdn daha ox ayra bilrsiniz. Siz biz hr il min alt yz funt
dmlisiniz. znz da baa drsnz ki, bu bizim n he d lverili rt
deyil. Amma biz yen d sizin hl bir ne il d yaayacanza mid elyirik. Biz
sizin glirlrinizin iki min funt olduunu gman elyirik.

Qoca Xeytorp ban yralad.

n yax halda min doqquz yz otuz funt. Mns yemli, imli, mn

qulluq elmk n xidmtilr saxlamalyam, ox dmm. ld be yz
funtdan aa pulla kein bilmrm, demli, min drd yz funt, bu siz tklif
ely bilcyim son qiymtdir. vvlkindn iki yz funt artqdr. Bu mnim son
szmdr.

Skutu mister Ventnor pozdu.

Bu mbl mni tmin elmir v bu mnim d son szmdr. gr digr

centlmenlr sizin tklifinizi qbul elyrlrs, mn zm ayrlqda iimi
grcym.

Qoca ona diqqtl baxd v cavab verdi.

lbtt, ser! Grk siz ny nail olacaqsnz.

Kreditilr yerlrindn qalxb masann o biri banda bir yer ydlar,

yalnz mister Ventnor v Xeytorp z yerlrind otumudular. Qoca alt dodan
qabaa vermidi v nsindki tklri eyni il frann tklri kimi biz-biz
durmudu. Ah, sn itin birisi! qoca fikirlirdi. Mni nds yaxalayacan
tsvvr elyirsn. Eh, neynk. ini gr! lr mdiri d ayaa qalxb o birilr
qouldu. Qoca Xeytorp gzlrini yumaraq tam hrktsiz halda oturmudu v
snm siqar dilrinin arasnda tutmudu. Mister Braunbi geri qaytd v boazn
artlayaraq, qbul edilmi qrar ona bildirdi.

Mister Xeytorp, gr vkillr v bankirlr sizin dediklrinizi tsdiq elslr,

biz bu tklifi qbul edrik. faute de mieux (Daha yaxs olmadna gr (frans.).
Amma qocann baxlarndan aydnca: Snin hesablarn chnnm olsun!
oxunduunu grb hqqanaraq szn bitirdi. Blk, siz ltf edib dediklriniz
gr biz slahiyyt versiniz?
 Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi v mister Braunbi lyapan sinsin
sxaraq, ba yib qapya doru getdi. Doqquz centlmen d onun arxasnca getdi.
Arxada gedn mister Ventnor geri boyland, amma qoca artq gzlrini yummudu.

Kreditilr gedn kimi Xeytorp zng eldi.

Mister Farni, mn ayaa qalxmaa kmk edin. Bu Ventnorun ne

aksiyas var?

On aksiyas, el dnrm bundan ox ola bilmz.

Aha! Saat nedir?

Drd on be dqiq ilyib.

Mnim n taksi tutun.

Banka, vkilinin yanna gedndn sonra o, yenidn mana mindi v

Millisent srmsini mr eldi. Mann nec tmsin, onu nec silklmsin,
atb tutmasna hmiyyt vermdn yar yuxulu v tntnli halda oturmudu.
Bellikl, o n qdr idar heytindydi, bu kpk balqlar daha ona qmi ola
bilmyckdilr v hr il onun payna daha yz funt, ya bir az da ox lav
olunacaqd, bu pul Rozamundann v nvlrinin karna glrdi. O z is,
mstqilliyindn l kmdn, drd yzl, ya da yz yarmla da yaaya bilrdi.
z xrclrini z dy bilms, o vliyann evind yaaya bilmzdi. Bu gn he
d pis ilmdi. oxlu-oxlu aylardan daha yax ily bildi.

Man villalarn birinin qabanda dayand.

El otaqlar var sahibininin kim olduunu sla bildirmz, amma ellri d var
ki, sanki, drhal azlarndan qarrlar: Bax onlar beldirlr! Axrnclara
Rozamunda Larnn da ota aiddi. Sanki, bu otaq ona daxil olan hamya v hr
ks deyirdi: Qadnn n xouna glir? znz baxn, hr ey parlaq v ndir.
Adtlri? Qadn shrlr xalat geyib burada oturur, siqaret kir, hr yer
mrkkb lksi salr, ltfn, bir xalann zrin baxn. Pianinonun zrin nzr
saln, onun el grkmi var ki, sanki, pul kissinin vziyytindn asl olaraq, onu
gah aparr, sonra da yenidn gtirirlr. Ballar olan geni divan hmi
yerinddir, divarlardak sulu boya il kilnlr n d narahat olmaa dymz,
onlar otan sahibsi kib. Siz ksdm aacnn qoxusunu hiss eldinizmi? Tnd
qoxusu olan iklri sevir. lbtt, he bir saat yoxdur. Yaz masasna baxn.
Qadn, grnr, hr eyi ba aa evirmidi, n is itirdiyini axtarr v naraz
halda deyinirmi: Ellen, o haradadr, bu haradadr? Yaramaz qz, buralar yen
sn ydrbsan? lyazmalar qalana nzr saln v siz, yqin, baa drsiniz
ki, otan sahibsi yazla meyllidir, onun perosunun ucundan szlr axb
tklr, ekspir olduu kimi he vaxt da yazdqlarn pozmur. H, qadn dhtli
qaz indan elektrik ina keib, amma birc elektrik lampasn bel yandrmaa
chd elmyin, axr aylarda, deysn, in pulu verilmyib v qadn kerosin
lapmasndan istifad elyib, bunu hislnmi tavana gr myyn elmk olar. Bu
da it, Karmen aranda cavab vermir, in spanelidir, cin oxayr, donba
gzlri var, burnu is az qala yoxdur. Bu Karmenin el grkmi var, sanki, o,
qtiyyn baa d bilmir ki, bir dqiqdn sonra n olacaq v yazq haqldr, onu
gah zizlyir, gah da hara gldi qovurlar! Mcmyidki o qdim v yaraqsz ey
baxn (dorudur, qalaylanmayb). Siz birbaa demliym, btn tmtrana,
cahclalna baxmayaraq, he bir milyonerin mcmyisind bir likr olmur.

Xidmti tzim eldi: Mister Ezop v qoca Xeytorp bu balaca evin qabaq
divarndan ta arxa divarna qdr uzanan, ss-kydn uuldayan otaa girdi.
Burada Fillis fortepianoda alr, Cok buxarnn qabandak xalann stnd
oturub hrdnbir neyi flyirdi, miss Larn divanda oturub. Bob Pillinl n
vururdu, Bob is nzakt xatirin mzldanrd: H-h! lbtt! Baqa cr d ola
bilmz! eyni zamanda da boynunu dndrib orunca Fillis baxrd. Pncrnin
qabanda, btn bu hay-kydn uzaqda Karmen gzlrini kt-kt dolandrrd.

Qona grn Cok neydn rkparalayan bir ss xartd, divann arxasna

tulland v nsini divann arxasna sykyib, gird, chray yanaqlarn,
qmldanmayan hrsini irli uzatd, Karmen is ipl pncry drmamaa chd
elyirdi.
 Qoca Xeytorp arxadan onu qucaqlayan Fillisin kmyil tir saan missis
Larnn arxasnca divana doru getdi. Divan alaq idi, o, zn divann stn
salanda Cokdan hanssa bir qeyri adi ss hasil oldu. Skutu birinci Bob Pillin
pozdu.

Ser, necsiniz? mid elyirm hr ey yoluna qoyuldu?

Qoca Xeytorp ban trptdi. Onun baxlar likr sin zillnmidi v

missis Larn quruldad:

ziz qyyum, siz mtlq bizim yeni likrn dadna baxmalsnz. Cok,
yaramaz olan, oradan x, babana qdh gtir!

Cok masaya yaxnlad, qdhi gtrd v ona iqda baxb, cld doldurdu.

Ah, kara glmyn uaq! Grrsn ki, bu qdhdn iilib.

Cok msm ssl cavab verdi:

Mamaa, hirslnm. Mn bunu indic zm irm. Birc anda sar mayeni

iib, baqa, tmiz qdh gtirdi.

Missis larn glmsdi:

H, bununla neyly bilrik?

Zil cingilti qoca Xeytorpa cavab vermy mane oldu. Qardann qulandan
yapb onu l xartmaa chd elyn Fillis qardann buraxd v dilnmi
barmandan yapd. Bob Pillin qzn yanna tlsdi, missis Larn is glmsdi v
cavan olana trf ba yrk dedi:

Grrsnz nec dhtli uaqlardr! O is sevimli gncdir. Bizim ox

xoumuza glir.

Qoca glmsdi. Qadn artq bu kyn qabanda quyruq bulayrd? Missis

Larn baxlarn ondan kmdn quruldad:

Qyyum, el siz znz d Cok kimi trssiniz. O eynn siz oxayb. Birc
bann formasna baxn. Cok, bura gl!
 Olan gnahsz grkmd yaxnlad v anasnn qabanda dayand. Chray
yanaql, mavi gzlri, qng az onu eynn ba mly oxadrd. Birdn var
qvvsi il neyi fldi. Miss Larn onu silllmk n qolayland, amma onun
niytini baa dn olan az st dmnin zrin uzand.

Bax o hmi zn bel aparr! Rdd ol, yaramaz, mn qyyumla

danmalyam.

Cok knara srnd, divarn yannda oturub, ayaqlarn ctldi v gird,

msum gzlri il qoca Xeytorpa baxmaa balad. Missis Larn ah kdi.

lr pisdn pisdir. Bu ay birthr baa vurmaq n ba sndrram.

Mnim yeni hekaym qbul olunana kimi mn yz funt ver bilrsinizmi? Mn
hekayy gr azndan yz lli funt alacaam.

Qoca ban yralad.

Mn sizdn v uaqlardan tr ns ely bildim. ki- gndn sonra siz

bildirrlr. Daha he n sorumayn.

Dorudanm? Qyyum, zizim! Qadnn baxlar Bob Pillinin zrind

dayand, Fillis yen d fortepianonun arxasnda oturmudu, o is qzn zrin
yilmidi.

Bu sarsa niy qanadnzn altna kirsiniz? styirsiniz qz qarsna xan

el ilk avarann qismti olsun?

Missis Larn plt il razlad:

lbtt, qz hl ox gncdir. Fillis, bura gl, babanla shbt el!

Qz divanda onunla yana oturandan sonra, o, qlbind fqt dalasnn

nec yksldiyini hiss eldi, bunu yalnz yegan gnc varln yaxnl yarada
bilrdi.

H, all qz, zn nec aparrsan?

Qz ban yralad.

Cok mktb getmynd, sadc, dzmk olmur. Mamamn is onun thsil

haqqn dmy pulu yoxdur.
 z adn eidn olan yenidn borusunu flmy balad, amma missis
Larn onu otaqdan xartd v Fillis davam eldi:

Bu olann n qdr yaramaz olduunu siz htta tsvvr bel ely

bilmzsiniz. Qyyum, dorudanm, papa ona oxayrm? Mama papa haqqnda el
srarngiz surtd danr. Siz, yqin, onu yax tanyrdnz?

Qoca Xeytorp soyuqqanllqla cavab verdi:

El d yox.

Bs onun atas kim olub? Mn el dnrm bunu mamam da bilmir.

O, qdim vaxtlarda kbar adam olub.

Qdim vaxtlarda yaamaq frhli olub, elmi? Siz qalifey binzr bir ey
geyib, bakenbardlar saxlayrdnz?

Xeytorp bayla tsdiqldi.

Nec d maraqlym! Siz, yqin ki, kart oynayrmsnz, rqqaslrl d

hr cr macralarnz olub. ndi is gnc adamlar el nmunvidilr. Qz Bob
Pillin baxd. Biri el bu, tamamil yax olandr.

Qoca Xeytorp anlalmayan trzd mzldand.

Biz onunla birlikd tuneli kemyn qdr, mn onun bel nmunvi olan
olduunu bilmirdim, Filippis fikirli halda dedi. Orada, qaranlqda onun
belindn qucaqlamdlar, o is qmldanmadan oturmudu. Tunel qurtarandan
sonra mlum oldu ki, bu he d mn deyilm, Cokdur. Bir grydiniz onun sifti
n hala dd. Ha, ha! Qz ban geri atb, a, gird boynunu gstrdi. Sonra bir
az da yaxnlab pldad:

O, lbtt ki, zn sl kii kimi gstrmk istyir. Mni mamamla birlikd

teatra, sonra da am yemyin dvt elycyini vd elyib. Bax, ylncli olacaq!
Mnims geymy he nyim yoxdu.

Qoca Xeytorp sorudu:

Bs sn n lazmdr? Msln, irland poplini istyirsnmi?

 Sonsuz heyrtdn qz htta azn da ad.

Ah, qyyum! Byaz ipk olsa daha yax olar.

Sn paltar n ne yard lazmdr?

Blk d, on iki yard. Biz zmz tikrik. Sn nec d yaxsan!

Qoca qzn tirli ot kimi qoxuyan salarn hiss eldi, qz burnu il ona
toxundu v qoca hyatnda ilk df olaraq bir qurtum axrn dadna baxarkn
keirdiyi hiss bnzr bir hiss keirtdi. Bu bina acnacaql bir tikintiydi, qzn anas
kuklayd, qarda is yaramaz uluqu idi, amma vvllr arvadna, indi is mmin
qzna mxsus olan byk evd o he vaxt zn burada olduu kimi rahat hiss
elmmidi. Bu gnc varlqlarn bu qddar, srt dnyada ayaqlarn yer mhkm
basa bilmlri n idar heytinin etimadndan sui istifad elyib, pul tapdna
gr bir daha mmnunluq hiss eldi. Fillis onun qulana pldayrd:

Qyyum, bir bax. O, el hey gzlrini mn brldir. Eynn suda bimi

dovandr!

Missis Larnn rnlmlrin qulaq asmaa mcbur olan Bob Pillin ban
dndrir, gzlrini kmdn qza baxrd. Aydn idir, olan vurulmudu! Bu
kyn gzlrind htta tsirlndirici ns var idi. Qoca Xeytorp dnrd: Ah,
avarann birisi! Mn indi snin yanda olsaydm! Bu nec d daltsizlikdir,
bdn taqtdn db, kcszlib, amma lzzt almaa olan ehtiras zrrc
azalmr! Deyirlr kii zn hans yada hiss elyirs, ya el o qdrdir.
Axmaqlqdr! Hr ey linin v ayann nec hrkt elmsindn asldr! O,
qfildn Fillisin, sanki, hqrdn eitdi, qzn sifti dumanlanmd v sanki,
indic gzlrindn ya szlckdi. Qz divandan ayaa srayaraq pncry
yaxnlad, iti qucana gtrd v siftini qhvyi a xzin iind gizltdi. Qoca
Xeytorp dnrd: Qz anasnn ondan tl yemi kimi istifad eldyini yax
baa dr. Fillis tezlikl qaytd, it dhtl gzlrini frlayr, var qvvsi il
qurtarmaa alrd, piik kimi qzn iynin drmamd ki, oradan dmy
tullansn, ancaq qz onun pncsindn mhkmc yapmd. Qoca Xeytorp
birdn sorudu:

Anan oxmu sevirsn?

 H, lbtt. Mn ona prsti edirm.

Hm! Bax bel, mn qulaq as. Yetkinlik yana atandan v r gedndn

sonra sn hr il min iki yz funt alacaqsan. He kimin dil tutmasna hmiyyt
verm, xtrin nec istyirs, el d hrkt el. Yadnda saxla, snin anan
bdxrcin birisidir, onda pul, sanki, xlbirin deiklrindn tklr. z pullarn
qoru. Baxmayaraq bunlar qpik-qurudur, amma karna ox glckdir, hams,
sonuncu pensin qdr karna glck.

Fillis gzlrini geni ad, qoca htta bh elyirdi ki, qz onun n dediklrini
baa ddm?

Ah, qyyum, pul dhtli eydir!

Olmayanda daha dhtlidir.

Olmayanda dhtlidir. gr biz qular kimi ola bilsydik! Ya da hr birimiz

gec boqabmz qoyub, shr azna qdr dolu olduunu v biz btn gn bs
ely bilcyini grsydik!

Qoca Xeytorp kks trd:

Hyatda n balca ey mstqillikdir. Mstqilliyini itirdins, hr eyi

itirmi olursan. Bax pul buna gr lazmdr. Mn ayaa qalxmaa kmk el.

Fillis lini uzatd v it dmy srayaraq yenidn pncrnin qabanda,

prdnin yanndak yerini tutdu.

Qoca Xeytorp ayaa qalxaraq dedi:

p mni. Sabaha ipk para mndn.

Sonra Bob Pillin baxb sorudu:

Siz mn gedn trf gedirsiniz? Apara bilrm.

Gnc olan yalvar dolu baxlaryla Fillisi szb hvssiz halda sz uzada-
uzada dedi: Minntdaram-m!. Onlar bir yerd xb taksiy yldilr. Mhkm
balanm manda sssizc oturmudular, qocalara v gnclr xas olan bir
xsusiyytl bir-birlrin drindn nifrt elyirdilr. Xeytorp bu gnc nvsin
mnasibtd n is bir niyyti olduuna gr hirslnmidi, cavan olan da z
nvbsind qoca bt qtiyyn oradan getmk istms d, onu apard n
lntlyirdi. Nhayt, qoca Xeytorp donquldand:

H?

N is cavab vermy mcbur olan Bob Pillin mzldand:

Ser, yncaq uurlu kediyi n ox adam. Siz stn gldiniz.

Baa dmdim.

Mn el gman elyirdim sizin gcl rqiblriniz olacaq.

Qoca Xeytorp ona baxd.

Bu haqda nnniz danarsnz, o donquldand. Sonra adti zr hcuma

kerk lav eldi. Grrm siz d vaxtnz bo yer keirmirsiniz.

O, szn birbaa kobudcasna dediyin gr gnc olan karxmd, chray

yanaql siftin lyaqt ifadsi vermy alrd.

Ser, sizin n demk istdiyinizi mn baa dmrm. Missis Larn mn qar

ox ltfkardr.

Glsin olmasn! Amma iyi qrmaa chd elmyin.

Btnlkl sarslm Bob Pillin inadla susdu. Qoca Xeytorpun evind Fillisl
rastlaandan indiy kimi hiss olunmadan ken bu iki hft ona hyatndak n
hmiyytli hadis kimi glirdi. O he bir halda inana bilmzdi ki, insan bel
tezlikl yoldan xartmaq olar, he bir mqavimt gstrmdn, onun htta
mqavimt gstrmk istyi bel olmamd, itat elmy mcbur elmk olar.
Hyat prinsipi: Hyatdan lzzt al, amma ox uzaa getm olan ona bu gr
gcl, eyni zamanda da irin bir nokaut kimi tsir elmidi. gr birc bu mid
elmy ans olacaqdm, iztirab olmasayd! gr o bilsydi bu id qocan da
nzr almaldr! Mnim fikrim ox ciddidir, demk ona khn db kimi
grnd, hm d bundan lav, o, qoca Xeytorpa hesabat vemliydimi? Onlar
qocaya baba deyirdilr, ancaq qoca simicin onlarn iin qarmaa haqq vardm?

Ser, siz onlarn qohumusunuz?

 Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi. Bir qdr csartlnmi Bob Pillin, sanki,
at ad:

Mn bilmk istyrdim, sizin mndn niy xounuz glmir?

Qoca bacard qdr ban ona trf dndrdi v xoa glmz tbssmdn
blar biz-biz durdu, gzlrind hanssa qlcm parlad. Nyindn xoum
glmirdi? Hr eyindn! Tumarlanm salar, kk gzlrin oxayan gzlri,
koppu, chray yanaqlar, hndr boyunluu, qalstukundak briliyant sanca
xouna glmirdi szlri uzatmaq das, kt, zndn raz idbar sir sifti xouna
glmirdi. Bu qorxaq v damarlarndan balq qan axan rkynlrin he bir
qtiyytlri, faliyytlri yoxdu, i-gclri yalnz thlksiz firavanla can
atmaqd. Drindn, fit alaraq kks trn qoca cavab verdi:

Eh! Sdl qardrlan su zn axr kimi gstrir!

Bob Pillin qaqaban tkd.

Htta kbar tmkini olan onun n bel bu lap a oldu. Bu ldn dm, iflic
olmuun onun mrdliyin inanmamas, artq hr cr srhdlri ard! lbtt, onu
ciddiy almamaq olard Ancaq Bob Pillin drhal da fikirldi: Bs gr o,
mnim ora getmyim qadaa qoyarsa v qz mnim leyhim qaldrarsa? Cavan
olann az qala ryi dayanacaqd.

Ser, siz hddn artq nmunvi grndym n, ox tssf edirm.

Mn bunun ksini sbut elmk n hr eyi elycym. Qoca n is
donquldand. Hazrcavablndan raz qalan Bob Pillin is davam eldi:

fsuslar olsun, mnim olduqca yax glirim var, borcum, pislnsi

laqlrim yoxdur, qarmda gzl imkanlar var v sair. Amma, lbtt, sizin mni
mnasib namizd hiss elmniz n hr eyi dyi bilrm.

Bu, onun ilk istehza elmk chdiydi v bunun onda uurlu alnb-
alnmad haqda ixtiyarsz halda dnd.

Qoca Xeytorp is matm skutu iindydi. O, sanki, hanssa mqvva kimi

oturmudu, yanaqlarnda qocalara xas olan qzart vard, zavall tkciyzlri,
boyunsuz kvdatrat bdni, birc aznda qlyan atmrd! Dorudanm, bu qoca
bt thlk trd bilrdi? Birdn bt dand:
 Mn sn mslht verrm. gr yanmaq istmirsns, orada
veyillnmyin son qoy. Atana salam de. Gecn xeyr qalsn.

Taksi Sefton-parkdak evin qabanda dayand. Bob Pillind dnmdn

mbahisni davam eltdirmk arzusuyla, mandan srayb, bu evi yumruu il
hdlyib qamaq arzusu arasnda mbariz gedirdi. vzind is o yalnz:

Gtirdiyiniz n ox sa olun, dedi. Gecniz xeyr!

Tlsmdn mandan xd v buradan uzaqlad. Srcnn onu mandan

drtmsini gzlyn qoca Xeytorp is dnrd: Atas kimi qorxaqdr, yalnz
daha gnu qalndr.

Kabinetin ken kimi d zn kresloya sald. Bu an otaqda heyrtlndirici

drcd sakitlik idi, yalnz buxarda yanan kmrn atrts v parkda klyin
yarpaqlar nec xldatmas eidilirdi. sti, rahat idi, buxarnn alovu ota
iqlandrrd. Qocann varln yar yuxulu hzz bryrd. Bu gn o pis
ilmdi. stn gldiniz, deysn, bu kk bel dedi? H, sl uur idi! O,
hmllr dzd v qalib gldi. Qarda is onu nahar yemyi gzlyirdi. Hlliks
mrgly bilrdi! ox kmdn onun astadan, aramla nfs almas eidildi
qoca yatrd. Aradabir glmli trzd sksnir, sanki, irin yuxu grrd.

III FSL

On gndn sonra Bob Pillin Millisent-Vallasdak 23 nmrli evin qabanda

olan balaca badan hyacanl fikirlrl xrd. O, dyn dm dnclrini
amaq n he bir ip ucu tapa bilmirdi.

O, iri girnd missis Larn v Fillis qonaq otandaydlar v Fillisin alad

aydn hiss olunurdu, o, buna min idi v axrnc hadislrin yaratd hiss, hmn
tsadfn xatirlri il boyanmd. Qoca Xeytorp dedi: Bax, zn yandrma!
qabaqcadan deyiln bu sz zn dorultmaa balamd. Qzn hanssa bhan
il uzaqladran missis Larn onu z il yana divanda oturtdu v maddi
tinliklri il bal uzun-uzad hekayy qulaq asmaa mcbur eldi, stn o
qdr buradak drd-lm, gzl perspektivlr yad ki, onun ba hrlndi, yalnz
bir eyi aydnca baa dd, qadna limyandda lli funt lazmdr v o, borcunu
deyiln vaxtda qaytaracaq. orasndayd ki, Xeytorp babann taprna gr
uaqlar yetkinlik yana atana qdr qadn hr aydan bir altm funt alacaqd.
Bu, bir-ne hftnin iiydi, o, cnab Skrivendn v Koulzdan da yrn bilrdi,
onlar pulun, hqiqtn d, alnacana tminat ver bilrdilr. Bob, lbtt, cnab
Skrivendn v Koylzdan yrn bilrdi, tam tsadfn onlar atasnn vkil edilmi
xslyirdi, amma bunun i tin ki, bir dxli olayd. Bob Pillin olduqca ehtiyatl
gncdi v indi o seim qarsndayd, bu qadna borc versinmi? Onu da yax baa
drd ki, qzna olan rbtindn istifad elyrk bu qadn ondan yen d,
yen d, sonsuzlua qdr borc istyckdi. Qadn vziyytdn hddn artq sui
istifad elmirdimi? Eyni zamanda da gr etiraz elsydi, qadnn ona olan rbti
itckdi, bs onda neylrdi? Bundan lav, bu kiik borc onun mvqeyini
mhkmlndirmzdimi? Amma bu fikri ona drhal da lyaqtsizlik kimi gldi,
mhbbt, htta indiki nsl d gzl tsir elyir.

gr o borc verckdis, bunu yalnz alicnablndan elyckdi, digr

sbblr is chnnm olsunlar! Fillisin a-chray qng yanaqlarndak gz
yalarnn izlrini v onun: Pul, iyrnc eydir ac replikasn xatrlayanda onun
ryi sxld v fikirlri prn-prn oldu. Bununla bel lli funt az pul deyildi v
bir Allah bilirdi qadn bunun arxasnca n qdr istyckdi. n nhayt, gr qoca
Xeytorpun qohumu olduu, hekaylr yazd v ona mlum oduu qdr hali
qziyylr uydurman ustas olmasndan baqa, o misis Larn tanyrdm? Blk,
el, hr halda, idard Skrivenl mslhtlsin? Amma o, burada yenidn mnasz
xeyirxahla tslim oldu. Fillis, Fillis! Yeri glmikn, mgr hdiyylr onlar
tmin ely bilrdimi? He bir qrara gl bilmdn, fikirlri qarq halda fayton
tutdu. Bu gn o, eayred Ventnorla nahar elmliydi, gr drhal ev gedib
paltarlarn dyimsydi, nahara gecikckdi.

Jilet geymi v a qalstuk vurmu halda atasnn avtomobilind gedir v

Fillisl tan olana qdr gzl znn eldiyi Ventnorun kiik qz haqqnda bir
qdr tkbbrl dnrd. Nahar vaxt qzn yannda oturarkn o, mmnunluq
hissi il drk eldi ki, kimins cazibsinin siri deyil v etinasz halda rnly,
qz qcqlandra bilr. Amma onu indi d trk elmyn Fillis haqda danmaq v
dnmk arzusunu tinlikl bourdu. Ventnorun ampan rab pis deyildi,
axr da la oldu, ancaq ev sahibindn v onun zndn baqa bir qonaq da
mclisd itirak elyirdi, bu da imyn kei idi. Masann arxasndan qalxb,
qadnlarla kils ilrini mzakir elmk n uzaqlad.

Ventnor maraql hmshbt idi, lverili rait yaranmd v Bob Pillin z

kemi ehtiraslarnn mvzusu haqda shbt elmk arzusuna tslim oldu:

Siz tsadfn Missis Larn tanmrsnz? o, ehtiyatla sorudu. O, qoca

Xeytorpun qohumudur. Gzl qadndr v hekaylr yazr.

Mister Ventnor ban yralad. Bob Pillindn daha diqqtli olan birisi
bununla bel onun qulaqlarn kldiyini hiss edrdi.

Qoca Xeytorpun? Mn onun qzndan v dniz nazirliyind ilyn olundan

baqa bir qohumu olduunu bilmirdim.

Bob Pillin is fikrin axra atdrmaq n qars alnmaz bir istk hiss
edirdi.

Qadn Dz, o ox uzaqda yaayr. Bir olu v qz var. Mn el

dndm siz, blk d, onun hekaylrini oxuyubsunuz. All qadndr.

Birc bu qadn yazlarmz atmrd, Ventnor glmsyib, mmmal

trzd dedi. Olmaya o hekay yazmaqla pul qazanr?

Bob Pillin bilirdi ki, yaz srlri il pul qazananda, bu, onun uuru hesab
olunur, bel adam haqqnda onun incsnt mnsub olduunu deyirlr v bu
zaman onun varidatnn olduu znn edilir, demk, o sl kbar adam hesab olunur.

H, o cavab verdi, onun hanssa varidat var.

Ventnor lini rab sin trf uzatd.

Demk, bel, qoca Xeytorpun qohumudur? O, sizin atanzn khn dostudur.

Bilirsiniz, o tezlikl iflas olacaq.
 Maraqdan alb yanan v ikinin tsiri altda olan Bob Pillin Fillisin
qohumunun iflas olaca xbri mnasz grnd. Qoca Xeytorp bundan ox
uzaqd. O, yalnz tzlikc missis Larnn adna hdiyy qbzi yazmd.

El dnrm, siz shv elyirsiniz. Bu kemid qald.

Ventnor glmsdi.

Mrc glk?

Mn udacaam, Bob Pillin d glmsdi.

Ola bilmz, Ventnor lini bakenbardlarna kdi, qoca Xeytorpun birc

quruu da yoxdur. zn rab sz.

Ssind inciklik hiss ounan Bob Pillin etiraz eldi:

Mn tsadfn onun lap yaxnlarda be, ya alt min funt hddiyy qbzi
yazdn yrnmim. gr bu siz gr iflas olunmaq adlanrsa

N? Hdiyy qbzi, missis Larnn adna?

Bob Pillin prt oldu, o, qrara gl bilmirdi, bunu demkl Fillisin adna bir
lk gtirmi oldu, yoxsa onun dediklri qz baqalarnn gznd ucaltdm? O
yumalm halda bayla tsdiq eldi. Ventnor ayaa qalxd v buxarya yaxnlad.

Mnim zizim, bu ola bilmz.

Birbaa etriaza almayan Bob Pillin htta prtd.

On funtdan mrc glmy hazram. Skrivendn sorua bilrsiniz.

Skriven? Amma o ki Ventnor sslndi, sonra gnc olana diqqtl baxb

lav eldi: Mn mrc elmycym. Blk d, siz haqlsnz. Sizin atanz da
Skrivenin xidmtlrindn istifad elyir? ndiy kimi onun mn ba kmdiyin
gr tssflnirm Blk, biz d qadnlara qoulaq?

namsz addmlarla v tam inamsz dnclrl Bob ev sahibinin arxasnca

qonaq otana getdi.
 arlz Ventnor qlblrind n ba verdiyini sla biruz vermynlrdn idi.
Amma bu axam oxlu hadislr oldu v gnc Pillinl shbtdn sonra arlz
Ventnorun ii-gc llrini ovudurmaq v zn knara evirmk oldu.

Kreditilrin qoca Xeytorpla ikinci gr qurtarandan sonra Ventnor

pillknl Gmiilik irktinin idarsin drkn grgin halda dnrd.
Alaq boyuyla, mhkm v enli krkli bdniyl, byk sar bakenbardlar v
blaryla, qrmz sifti v bir qdr gz arpan kostyumu il o, el ilk baxdan
hqiqi britaniyal bayal il adam heyrt salrd. Hiss olunurdu ki, bu hay-
kyl, kobud adam yemyi sevir, mzuniyytini Skarboroda keirir, xidmtilrini
qara paltarda saxlayr, qz il qayq syahtlrin xr v he vaxt xstlnmir.
Hiss olunurdu ki, o dindardr, hr bazar kilsy gedir, orada zndn yuxar
olanlar triflyir, uursuz adamlara is hqartl baxr v ikinci qdhdn sonra
kmrini ar. Onun bolluca tk basm siftin v sar kipriklri olan qonur
gzlrin daha diqqtl baxanda bhlnmy balayrdn: Yox, bu sadlvh
adam deyil. Onda n is bir tlklk var. Nvbti df baxanda is dnmli
olursan: Hyasz saf adamdr, grnr !

Ventnor qoca Xeytorpa el d ox kredit vermmidi. lkin mant faizlri d

hesablanarsa qocann borcunun 300 funt olduunu hesablamd, bu, Ekvadordak
axtann qiymtdn dm aksiyalarnn pulu idi. O, z d he cr baa d
bilmirdi ki, ny gr z borcunun dnmsini dz skkiz il gzlmy razlq
verir. lbtt, ona gr ki, mhm xslr hrmt elyn birisi kimi onun n d
gmi irkti dairlrind v yerli kbarlarn nzrind z nfuzunu qoruyub
saxlaya biln qoca Xeytorpun xsiyyti z cazibsini itirmmidi. Amma son ild
arlz Ventnor qocann gninin qruba yildiyini baa dmd, bel olanda is
adam z cazibsini itirir v pulunu ondan zorla qopardb alman zaman balayr.
arlz Ventnor zndki v digrlrindki zifliy nifrt edirdi. Bundan lav
qocann yanna getmlri ona dnmk n xeyli material vermidi v indi o,
pillknl drkn ba vernlr haqda dnrd. Hr cr prd arxas iciyzlri
hiss elmk n Ventnorun it kimi iybilm qabiliyyti var idi. Kiik qznn
glck ri kimi grmk istdiyi Bob Pillindn yrnmidi ki, Pillin v qoca
Xeytorp artq otuz ildir dostdular. Bu, gz aq adam, istr-istmz gmi
satnn arxasnda n is gizlndiyi qnatin gtirirdi. dar heytinin
protokolunu oxuyanda bu fikir artq onun alna glmidi. Burada, lbtt, sadc,
komisyon haqqnda shbt getmirdi. Bu, etibardan sui istifad saylm olard.
Amma qanunlar yan kemk n hmi bir sul tapmaq mmknd. Qocaya
olduqca tin olacaqd, amma n deyirsn de, adamlar adam da olaraq qalrlar.
arlz Ventnorun hququ incliklr meylli olan al, adt eldiyi kimi, faktlar
mqayis elmy balad. Qoca, bs yer kreditilr drhal bu sazii bynmli
olan mumi yncaqdan sonra gr tyin elmmi v onlar n n is elmy
alacana vd vermmidi. Mgr el bu z he n demirdi?

Belc arlz Ventnor yncaa bu qrarla glmidi ki, drd gzl baxsn v
azn amasn. O, ba vernlri diqqtl izlyirdi. Maraqlyd, hr an infarkt ola
biln, halsz, tosqun qoca byan elyirdi ki, mn gmilrin alnmasn bynirm,
halbuki o, ox gzl bilirdi ki, gr qoca uduzarsa, dilni olacaq. Ny gr o, bu
iin hll olmasn bel ox istyirdi? Ax bundan onun he bir xeyri ola bilmzdi
arlz Ventnor, lbtt, yncaqdan bu qnatl gedirdi ki, qoca Xeytorpa bu
sazidn ns atb v bu, ona kreditilr ns ciddi bir ey tklif elmy imkan
verck. Amma o, elan elynd ki, onlara vercyini azacq da bel artrmaq
imkannda deyil, Ventnor hdsiz hirslndi v z-zn dedi: Neynk, qoca
tlng! Sn hl arlz Ventnoru yax tanmrsan! Qoca tr-tkntnn
gzlrindn oxunan saymazyana rftar he kimin ona stn gl bilmmsi il
fxr elyn arlz Ventnorun ona qar dmniliyini gclndirmidi. Axam o,
buxarnn qabanda missis Ventnorla zbz oturmudu v qznn Qunonun
serenadasn nec aldna qulaq asr, dnr v bzn d gcl hiss olunacaq
trzd glmsyirdi. O, hllik nec hrkt elmli olduunu bilmirdi, ancaq
tezlikl bunun bir yolunu tapacana bh elmirdi. ndi bu aac bt oturduu
yerdn atmaq el d tin deyildi. Shmdarlar arasnda yax hval-ruhiyy var idi,
oxu hesab elyirdi ki, sdrin iin hdsindn glmy gc yoxdur v ondan xilas
olman vaxtdr. Qoca grr ki, arlz Ventnorla kimk onun ii deyil, gr o,
dilrini nys keirrs, onu he bir halda buraxmaz, ya bel, ya el, qocan
mcbur elyckdi. Ya idar heytindn getsin, ya da onun borcunu qaytarsn,
onda qocan sakit buraxard. Pul kissi, ya da hyat qoca onun n qiymtli
olan semli olacaqd. Ventnor qocann dbsiz rftarn unutmamd v demk
olar ki, qocann ikincini semsini istyirdi. Missis Ventnora trf dnb qfildn
dedi:
 Beinci gn ynglvari nahar hazrla v gnc Pillinl keiin kmkisini d
dvt el.

arlz Ventnor bilrkdn kei kmkisini sedi, bellikl, hr bir qznn

kavaleri olurdu (onun iki qz var idi) v kei kmkisi in deyildi, belc
nahardan sonra onu qadnlarla kils ilrini mzakir elmk adyla uzaqladrmaq
olard, o is Bob Pillinl sakitc oturub rab i bilrdi. O, htta bu cavan
olandan hiyl il nyi yrncyini d hl bilmirdi.

Hmn gn i getmmidn vvl axr ehtiyatnn olduu zirzmiy dd.

Perye Juye bs elrdi. Blk, bir tnd axr da lav elmk
olard? Risq elmmyi qrara ald. Ona bir d lav ampan rab tsir
elmzdi, amma bu, gnc Pillin n qdrindn artq ola bilrdi.

Tnd axr z iini grd, shbti istniln mcraya ynltdi, amma tezlikl
Ventnor gnc Pillinin hddn artq icyindn, ya da ndns bhlncyindn
ehtiyatlanb bu shbt son qoydu. Qonaqlar gedndn v qzlar yatmaa
yollanandan sonra o baxlarn fikirli halda buxarnn alovuna dikrk, zabla bu
tapmacann cavabn tapmaa alrd. Demk, be. Ya alt min funt H, lbtt
ki! Alt min, mhz altm minin on faizi idi! Gnc Pillin dedi ki, Skrivendn Ax
qoca Xeytorp Skriven v Koylz firmasnn yox, Kray v Donkin firmasnn
xidmtlrindn istifad elyirdi. Qoca onun ilrinin n yerd olduunu bilmyn
vkillrl bu gizlin komisyon mkafatlandrmann sndlrini trtib elmidi.
Amma ny gr mhz Pillinin vkillri il? Onlar nzrd tutulan sazi haqda ox
gzl bilirdilr v burada ns olduundan bhlnmy bilmzdilr.
Dorudanm, qoca shv elmidi? gr o z qocann yerin olsayd, buradak
adamlar tanmayan London firmalarnn birin mracit elyrdi. Karxb qalmd
v myus olmudu, hm d ciyri narahat elmy balamd, tnd axrdan sonra
hmi bel olurdu. Yatmamdan vvl arvadn oyatd, sorusun ki, o ny gr
hr gn bel la sup biirmir.

Shrisi btn gn ba sndrd, ancaq tapmacann cavabn tapa bilmirdi.

Onun firmasnn Skrivenl apard hanssa bir ii tapb, daha n is yrnmk
midi il z xsn ora getmyi qrara ald. z tcrbsindn bel inc
msllr n msul xslrin baxdn bildiyindn xahi eldi ki, onu Skriven z
qbul elsin. Artq lyapasn gtrb getmy hazrlaanda, sanki, szglii
sorudu:

Yeri glmikn, siz qoca Xeytorpun hanssa iiyl mul deyilsiniz ki?

Yox, Skriven qalarn qaldrb Ventnorun hmi znn istifad eldiyi

bir tonla cavab verdi. El bil, demk istyirdi, baxmayaraq ki, onun he bir iiyl
mul deyil, amma tezlikl mul ola bilr. Buna gr d hmshbtinin dz
dediyini baa dd. O, zn tin vziyyt salaraq, hr halda, risq elyib dedi:

Ah, bel de! Mns el gman eldim, miss Larnn hanssa iini grrsz.

Missis larn?.. Bu ad biz tandr, amma baqa trfdn. N olub ki?

Bo eydir. Gnc Pillin mn dedi

Gnc Pillin? Demk, bu, onu Bir anla Skrivenin dili topuq vurdu,
sonra is szn bitirdi. Mn mlum olduu qdriyl mister Xeytorp Kray v
Donkin firmasnn xidmtlrindn istifad elyir.

Ventnor lini uzatd.

Tamamil dorudur. Hllik. Bu ii yoluna qoyduumuz n adam, o

dedi v cld otaqdan xd. Varln xsi lyaqt hissi brm halda kyl
gedir v glmsyirdi. Lnt eytana, o hr eyi baa dmd! Skriven demk
istyirdi: Bu ki, onun atasdr! ndi he bir bh ola bilmzdi! Onlar ox
mhartl ilmidilr, olduqca mhartl! Qoca Pillin hdiyy sndini vasiti
olmadan hmn qadnn adna yazmd, vkillr he n bilmirdilr v buna gr d
o, onlara gr narahat olmamd. Pillin qoca Xeytorpa birc pens d vermmidi.
N deyirsn, de, mhartl ilmidilr! Hr halda, arlz Ventnor n kifayt
edck qdr mhartli deyildi, onun bel ilrd, sadc, iy bilm qabiliyyti var
idi. Amma drhal da gl dodaqlarnda dondu, ax btn bunlar tmiz txminlr
idi, bununla uzaa ged bilmzsn. Neylmk olard? Ya el, ya da bel bu missis
Larn grmk lazmd, ya da daha yaxs qoca Pillini. Qadnn bilavasit onlarla
bal olduuna min olmaq lazm idi. Tamamil aydnd ki, gnc Pillin bu haqda
he n bilmir, o hdiyynin qoca Xeytorpun ii olduunu dedi. And irm ki, bu
qoca hiylgr alldr, ancaq n qdr all olsa da, ona arlz Ventnor qdr
all olmadn subut elmk adama bir o qdr lzzt verrdi. Qoca frldaqn
ifa elmk ona hanssa ictimai borc kimi glirdi. Amma nyi bhan elyib
Pillinin yanna getsin? zn Uindritt tikiln evin tikintisini himay elmk n
yazlanlarla maraqlanan kimi gstrsinmi? Qoca blk d, danard, ancaq onu
ox da sxmaq lazm deyildi. Arabaya onu Sefton-parka, mister Pillinin evin
aparma mr eldi. Onu amerika qaydas il mhkmc qzdrlm birinci
mrtbdki otaa aparanda Ventnor paltosunun dymlrini ad. Onun bdn
quruluunda olan adam n bel isti yerd oturmaq asan deyildi. Xahiin aq-
aydn hvssizcsin etiraz elyn (H, h, mn sizi baa drm. Yazlmann
mddtini sonsuzlua qdr uzatmaq olmaz, htta iin xeyrin bel) Co Pillin
rbtl qulaq asb, o, yaltaqcasna dedi:

Yeri glmikn, siz missis Larnla tan deyilsiniz ki?

Bu sad sualn hmshbtin tsiri Ventnorun btn gzldiklrindn ox

oldu. Co Pillin he vaxt znn yax rngi il seilmmidi, indis onun z
bomboz oldu. Heyrtdn nazik dodaql azn ad, sonra eynn qu dimdiyi kimi
yumdu, nazik boynu grginlmidi, sanki, boaznda qalan nyis tinlikl
udurdu. O, meyit kimi solun idi. Qurumu dodaqlarn yalayb, tnlikl dillndi:

Larn Larn? Mn el glir, mn

Mister Ventnor zn el gstrdi ki, sanki, syl lcklrini geyir.

Yox, mn yalnz dndm Olunuz o qadnla tandr. O, qoca Xeytorpun

qohumudur, ehtiyatla dedi v Co Pillin baxd.

O, dsmal azna tutdu v skrd, vvlc astadan, sonra is getdikc

brkdn skrmy balad.

Mn zm olduqca pis hiss edirm, azndan dsmal kmyrk o,

gcl dedi. Xaric getmy hazrlaram. Bu soyuq mni mhv elyck. Dediniz
onun ad necydi?

Larn, Vantner tkrar eldi, hekaylr yazr.

Co Pillin dsmaln altndan donquldand:

 Hm! Yox, mn Mnim olumun oxlu tanlar var. Mentona getmy
alacaam. Siz artq gedirsiniz? Xudahafiz! Xahi edirm, balayasnz h-
h! Bu skrk h! Mni qoxudur, ox qorxudur! h-h!

Faytona oturan Ventnor axtal havan ciyrlrin kdi. Artq bhsi

qalmamd. Bu iki ad cadu kimi tsir elyirdi. Qorxudan titryn bu tipdn hr cr
ifad almaq olar, o, ii aydnladranda, sadc, geri kilck. Qoca gnahkar
Xeytorpun nec d ksi idi! O he bir raitd hyaszln itirmir. H, o, ciddi
eylr yrnmidi. ndi sualn qoyuluu belydi, bu bildiklrindn n yax surtd
nec istifad elsin. Bs gr missis Larn qoca Pillinin muqsi, ya da qeyri
qanuni qzdrsa, ya da onun haqqnda ns bilir v antaj elyrk ondan pul
qopardrsa? Tcrbsi Ventnora deyirdi ki, bu hallardan he biri istisna deyil v
qocann karxmas, onunla tan olduunu gizltmsi, olunun bu idn tamamil
xbsiz olmas baa dlndi. Yalnz bir ey aydn deyildi, gnc Pillin dedi ki,
hdiyy sndini qoca Xeytorp trtib elyib. O, bunu yalnz missis Larnn zndn
yrn bilrdi. min olmaq n arlz Ventnor mtqlq onunla grmy nail
olmalyd. Amma nec? Blk, Bobdan ontar tan elmyi xahi elsin? Qoca
Pillinl shbtdn sonra bu mmkn deyildi. Yalnz zn gvnmli v bxt-
bxt hrkt elmliydi. Demk, o, yazyd? Blk, qzetlrd onun nvann
bilirdilr? Onun ad nvan kitabasnda yoxmu, qeyri adi ad var! sti izlrl pot
bsin aparaq getdi. Belydi ki, vard, bu da onun nvan: Larn, missis R. -23,
Millisent-Villas. Bundan lverili mqam ola bilmz, dey o dnd v
hmn nvana yola dd. Msl he d asan deyildi. Kartlarn vvlcdn
gstrmmy almaq lazmd v hr an bildiklrin akarlq gtirmk ixtiyarn
znd saxlamalyd. Hr halda, adam qdqlayan idi! Bundan bel onun hr bir
addm hquqi chtdn saslandrlm olmalyd. Hans trfdn baxsan qoca
Xeytorpun kreditisi v Gmiilik irktinin shmdar kimi onun bu dlduzluu
thqiq etmy tam haqq vard. gr frz elsk ki, bu missis Larn, slind, qoca
Pillinl baldr, hdiyy sndi is, sadc, xeyirxahlqdr, onda nec olard? N
olar, demk, prd arxas komisyon haqq olmayb. Onun akarlayaca he bir ey
yoxdur v o, daha bu i son qoyacaq. Bel ki, btn hallarda o haqlyd. Yalnz
bir mslni hll elmk qalrd, zn qadna nec tqdim elsin? O, lbtt, dey
bilrdi ki, qzetdn glib v ona hekaylr lazmdr. Yox, bu thlkliydi! zn,
slind olmadn kimi gstrmk lazm deyildi. Ax sonda z hrktlrini aq-
aydn izah elyckdis, bu is hmi asan olmur, olduqca ehtiyatl olmalyd.
Birdn yadna dd ki, axam Bob Pillin sorudu: Yeri glmikn, hdiyy
edilndn, deysn, borc vermk olmaz? Bu hesaba gr hanssa mumi bir qanun
varm? Yqin, bu qadn hdiyy sndini tminat verrk, ondan borc almaa
almd. Bu an Ventnor 23 nmrli ev atd v faytondan dd, hllik bu
gizlin yaylardan hansna l qoyduunu bilmirdi. Tbii v pekar qabal ona
kmk eldi. O, iri kedi v xidmti qzdan sorudu:

Missis Larn evddir? Deyin onu arlz Ventnor grmk istyir.

Qonur gzlri il eyni zamanda hollu da vz elyn dhlizi cld gzdn

keirdi. Divarlara gy zlklr kilmidi, qap prdlrinin zrind yasmn
iklrin oxayan naxlar var idi, divardan iyni stdn baxan gnc, lpaq
qadnn tsvir olunduu mhur rsmin surti aslmd. O dnrd: Hm! Hr
eyd zvq hiss olunur! Knc sxlan, qhvyi rngli tklri arasnda a xallar
olan balaca iti grd v mehribancasna ssldi: Tklc, tklc! Bura gl!
Ancaq Karmen qorxusundan titryir v yerindn trpnmirdi.

Ser, kein.

Ventnor bakenbardlarn tumarlad v iri kerkn drhal da otan xsusi

bir ev rahatl onu sarstd. A parann iind itmi tiki mannn yanndak
divanda gzl qadn v qng qz oturmudu. Qz yalnz ona baxmaqla
kifaytlndi, qadn is qarlamaq n ayaa qalxd.

Ventnor tfrrata varmadan balad:

Siz, deysn, mnim gnc dostum mister Robert Pillinl tansnz?

Ev sahibsinin qng grkmi Ventnora tam sevinc bx elyirdi. Qadn

szlri azacq uzadaraq sindn gln xo ssl cavab verdi:

Ah, h! Sizi mister Skriven gndrib?

Ventnor ani olaraq dnd: Mn el bel d bilirdim!

E-e El d yox. Baxmayaraq ki, mn zm d ilr mdiriym. Mn sizin

adnza trtib olunan hdiyy sndi il bal bzi msllri dqiqldirmk
istyrdim. Mister Pilin mn dedi

Fillis, zizim!
 Qzn paran bir trf qoyub ayaa qalxmaq istdiyini grn Ventnor cld
dedi:

Xahi edirm, narahat olmayn. Sadc, kiik bir rsmiyytilik. nc

xsin yannda qadnn qz il bel srbst danmas onu heyrtlndirmidi. O,
davam eldi: El znn elyirm snd tzlikc trtib olunub v bu sizin ilk
aldnz olacaq, hardasa alt min funt civarnda? Elmi?

Cingiltili, heyran edici ss razlqla bunu bel d olduunu tsdiq eldi v o

fikirldi: ox gzl qadndr! Nec gzlri var!

Tkkr edirm. bu kifaytdir. Tfrratn mn Skrivendn yrn

bilrm. Bob Pillin xoa gln cavandr. Siz nec dnrsnz?

O qzn ban aa saldn grd, qadnn dodaqlarnda is bir tbssm

dolad.

H, maraql gncdir. Biz onunla ox smimi dostuq.

Mn onunla oxdan tanam. Ventnor davam eldi. Bs siz?

Yox, el d ox deyil. Fillis, biz onunla qyyumun evind n vaxt tan

olmuuq? Bir aya yaxn olar. O el saddir, bizd zn z evindki kimi hiss
elyir. Sevimlidir, ox sevimlidir.

O, deysn, z atasna oxamr? Ventnor maraqland.

Dorudanm? Biz onun atas il tan deyilik. Mnim bildiyim gr o, gmi

sahibidir.

Ventnor llrini ovudurdu.

H- ssini uzatd. Soyuu sevmir, getmk istyir. Cnc Pillin

xobxtdir. Yegan oludur. Demk, siz onunla qoca Xeytorpun evind tan
olubsunuz? Onu mn d tanyram. Yqin sizin qohumunuzdur?

O, bizim qyyumdur. Sevimli adamdr.

lbtt, lbtt, Ventnor sslndi. sl romaldr.

 O el xeyirxahdr! Missis Larn lini paraya trf uzatd. Bir baxn,
grn o, bu yaramaz qza n hdiyy elyib.

ox gzl, ox gzl! Ventnor vcd gldi. md elyirm ki, Bob

Pillin siz hdiyynin mister Xeytorp trfindn edildiyini deyib.

Missis Larnn gzlrind hanssa anla , n vaxtsa ehtiyacn n olduunu

bilmyn qadnlarn siftin bzn klg salan kiik bulud grnrd. Sanki,
qadnn gzlri deyirdi: Siz hddn artq ox yrnmk istmirsiniz ki? Sonra
bulud yoxa xd.

Blk, siz ylsiniz? Balayn, biz burada i grrdk.

Ventnor ban yralad, ona yubanmadan bir yn yeni tssratlarn

aydnladrmaq lazmd.

Siz minntdaram! Mn ox tlsirm. Demk, mister Skriven, blk

Bo rsmiyytilikdir, baa drsnz? Xudahafiz. Xudahafiz, miss Larn. Mn
paltarn siz yaraacana minm.

Qz ndns Ventnora diqqtl baxrd, anas is onun lini mhkmc sxd.

O, giri doru dal-dala geri kildi v tzc l xmd ki, arxasnca eyni
zamanda iki ss eidildi:

Bu vkil nec d yaraqldr!

Nec d dhtli adamdr!

Faytonda o, yenidn llrini ovudururdu. Bellikl, qadn qoca Pillinl tan

deyil! Bu tkc onun ssinin intonasiyasndan yox, hm d siftindn d aydn
grnrd. Amma qadn onunla ya tan olmaq istyir, ya da onun haqqnda daha
ox yrnmk istyirdi. Bobu z qz n qrmaa keirmk istyir, bu, gn kimi
aydndr! Hm, gnc dost onun vizitini yrnnd son drc heyrtlnck. Qoy
yrnsin! Ventnorun varln mxtlif hisslr bryrd. ndi bu svdlm
btn tfrratlarna qdr ona aydn idi v qoca Xeytorpun hiylgrliyini
qiymtlndirmy bilmirdi. O, nec mhartl qanunu adlayb! He kim kimsy
hyatnda he vaxt grmdiyi qadnn adna hanssa mbli keirtmsin mane
ola bilmz, bel ki, Pillinin balamaq sndini emk mnaszd. Qoca
Xeytorpun ayann altn is qazmaq olard. Amma burada tmiz i gr
bilmzsn! Qadn is nec d gzldir! Sadc, heyrtlindiricidir! Hdiyy sndi
btn qaydalara uyun trtib olunduuna gr Ventnor htta tssflndi, gr bu
snd thlk altnda olsayd, onda bu mftun edici qadnla razlamaq olard. Bu
qadnla razlaa bilcyin mindir. Nec d gzlri var idi! Heyf, he n ely
bilmzsn! Missis Ventnor btn tlbatlara cavab vern qadnlardan deyildi.
Amma, heyf, hdiyy sndi tam thlksizlikdydi v mister Ventnorun iddtli
istyinin hyata kemsi mmkn deyildi. Bu, onun qlbind son drc bir qzb
oyandrd. Qoca onun caynaqlarn znd hiss elyck! O, bu dyn el d pis
amad. Tamamil pis amad. lbtt, onun bxti gtirdi. Yox, htta bu da yox!
Sadc, o, lazm olan anda, lazm olan eldi, bu da onun ikzar istedadnn
frqlndirici chtiydi.

Onu missis Ventnorun yanna aparan qatarda is o, yenidn dnrd: Bel

bir qadn olsayd v drindn ah kdi.

Mister Ventnorun trifindn sonrak gn Bob Pillin Millisent-Villasdak ev

gldi, onun cibind sliq il yazlm lli funtluq qbz var idi. Cngavr hisslri
stn gldi. Qapnn zngini el ruhlanm halda ald ki, z d heyrtlndi,
balanmas mmkn olmayan bir zifliyin tsiri altna ddyn baa drd.

Ser, missis Larn getdi. Miss Fillis evddir.

Onun ryi iddtl dynd.

Tssf! Soruun grn miss Fillis mni qbul elyrmi?

Ser, o, deysn, ban yuyub, gnc xidmti qz cavab verdi, amma sa

blk d, quruyub. Mn yrnrm.

Bob Pillin gnc qadnn tsvir olunduu rsmin altnda, sanki, ora
sanclbm kimi donub qald. Onun havas atmrd. gr qzn salar
qurumamdsa, ona oluqca toxunard! Bu zaman o, birdn ss v danq eitdi,
amma n deyildiyini txmin ely bilmdi. Gnc xidmti qz qab gldi.
 Ser, bir dqiq gzlyin, miss Fillis indic xacaq. Mn taprd siz deyim
ki, mister Cok, sanki, zncirindn alb.

ox saolu-un! Bob Pillin ssini uzadaraq dedi v qonaq otana kedi.

Yaz masasna yaxnlab zrfi gtrd, qbzi onun iin qoyub stn: Missis
Larn yazd v zrfi cibin qoydu. Sonra o, gzgd zn baxd. mrnd he
vaxt, ta ken aya kimi xarici grnndn bir narazl olmamd, amma indi
siftind nyins atmadn grrd. Sifti olduqca dolu v hray idi,
siftindn ehtiras oxunmurdu. Bu ciddi atmamazlq idi. O, bunu bildirmmk
n jiletinin aq yaxasndak nazik, aappaq kantdan v dymlrindki a
ikli bitkidn istifad elmy alrd. Amma o n qdr alrdsa da, daima
hanssa bir yndmsizlik hiss elyirdi v Fillisin yannda zn lazm olduu kimi
aparmaa ala bilmirdi. Ax axr vaxtlara kimi o, zn inamszlqdan qtiyyn
ziyyt kmirdi.

A-a, zn vurulubsan? arxadan cingiltili v istehzal ss eidildi.

Cld geri dnd v qapnn aznda dayanan Fillisi grd. Qzn abald
salar gur dstlr halnda iyinlrin tklmd. O hanssa zc bir ziflik
hiss eldi v anlalmaz surtd mzldand:

Ah, bu olduqca gzldir!

N danrsnz, bu olduqca dbsizlikdir! Siz mamam grmk istyirdiniz?

Qorxu v dbsizlik arasnda qalan, tz otun, mina iyinin v

obanyastnn qoxusundan srxo olan Bob Pillin tlsik dillndi:

H Amma mn adam ki, o evd deyil.

Qzn gl ona olduqca etinasz grnd.

Sfeh szlr danmayn! ylin. Ba yumaq pisdir, elmi?

Bob Pillin gcl eidilck trzd cavab verdi:

Mnim bel eylrd tcrbm azdr.

Qzn gzlri geni ald.

Tcrbniz azdr? Bu nec ola bilr?

 O, tla irisind dnrd: gr mn Blk, onun lindn yapmaq,
ya da onu qucaqlamaq lazmdr? Bunun vzind is belini azacq bkrk
divann kncnd oturmudu. Qz is digr kncd rahatca ylmidi. Bob Pillin
quruyub qalmd, bzn sevnlrin bana bu cr ilr glir.

Bu gnlrd o, dflrl kemi ylnclrini xatrlamd. O gnlrd o

qaysz halda qzlarla n dym, htta pmd d, onda qzlar ona yalnz
xo bir ylnc kimi tsir balamd. ndis xatrlayr v dnrd:
Dourdanm qz bu qdr sadlvhdr? Blk, o istyir ki, mn onu pm? Bu
nvbti cngavrlik v prsti hisslrinin iddtlnmsindn qabaq trddd
eldiyi anlar idi v o yenidn anlalmayan mum hssasln tsiri altna dd,
indiy kimi bel hisslri yaad olmamd. Fillis qfildn sorudu:

Siz niy el pis adamlarla tan olursunuz?

Hans pis adamlarla? Mn he bir pis adamla tan deyilm.

Yox, tansan. Biri htta dnn bura glmidi. Bakenbardl, bel, xoa
glmz adam id.

Bakenbardl? Bob Pillin qlbinin drinliklrin qdr hirsndi. Mn el

glir mn yalnz bir bakenbarl adam tanyram, ilr mdiridi.

Bax, bax, el odur. Olduqca iyrncdir! Mamama is o htta xo da gldi.

Mn gr is, srtq adamdr!

Ventnor! O niy glmidi? Ola bilmz!

Yox, olar! Sizin hanssa iiniz gr glmidi. Onun hrsi dumanland.

Son gnlr Bob Pillin poema yazarkn tamam zab kmidi. Bu l doulan
poema bel balayrd:

Mn atn stnd gedirdim,

Qfildn astanadak qz grdm

Bundan o trf he cr alnmrd. Bu inci Bob Fillisin siftinin aprel shrin

oxadn kf elynd meydana glmidi. V indi qzn siftind dolaan bulud
aprel buludu idi, indic gur ya yadracaqd. Qulaqlarnda sslnrk onu tng
gtirn misralar zndn uzaa qovaraq dedi:

Qulaq asn, miss Larn. Fillis, qulaq asn da!

Mn qulaq asram!

Btn bunlar n demkdir, o niy glmidi? N istyirdi?

Qz ban yralad, onun salar splndi v o yenidn obanyastnn,

minaiyinin v tz otun qoxusunu hiss eldi. Qz ban aa salb pldad:

Mn ox istyirm ki, siz mn ox istyirm ki, mamam Bu pul, ah,

mn nec d pula nifrt elyirm! Qz hqrd v Bob Pillinin yava-yava
qulaqlar qzarmaa balad.

Qulaq asn, lazm deyil mn deyin grm, bunlar hams ona grdi

Siz znz bilirsiniz.

Yox, mn he n bilmirm!

Fillis onun siftin baxd.

Siz niy mni aldadrsnz? Siz bilirsiniz ki, mamam sizdn borc pul almaq
istyir v mn xcalt kirm!

risind qbz olan zrf cibind xrldasa da, yalanla vziyytdn xmaq
istyi, haqszlqdan hiddtlnmsi, fqt hissi, anlalmazlq, Ventnorun trif
gtirmsin v niyytin gr qzblnmsi, btn bunlar hams Bob Pillinin
qlbind bir-birin qarmd v o mzldand:

Mn lnt glim! Fillisin yar endilirilmi kipriklrin altndan onu szn

baxlarndan aydnca Bel daha yaxdr! oxunmasn hiss elmdn tkrar
eldi. Mn lnt glim! Qulaq as, Fillis, siz deyirsiniz Ventnor mnim borc
vermk istdiyim pula gr glmidi?... Amma mn bu haqda ona birc sz d
demmim

H, grrsn! Demk, siz, hr halda, borc vermk istyirsiniz.

O, ban llri arasna ald.

 Oy, siz nec d glmlisiniz! Mn sizi birc df d bel danq
grmmim.

Bob Pillin ayaa qalxd v ota addmlar il lmy balad. Htta olduqca
hycanlanm olsa bel, gizlinc gzgd zn baxd v zn bandan
yaprm kimi gstrrk, var qvvsi il san dzltmy alrd. Sonra
dayanaraq byan eldi:

Deyk ki, mn slind d ananza borc pul vermk istyirm. Burada n var?
Ax, el d uzun mddt vermirm. Hr bir adama pul lazm ola bilr.

Ax ny gr verirsiniz? Fillis baxlarn qaldrmadan dedi.

Ny gr ny gr Ax ny gr d vermmliym? Birdn qza

trf atlb onun lindn yapd.

Qz lini geri kdi, Bob Pillin tam midsizlik iind zrfi xartd.

yr istsniz mn onu cra bilrm. gr siz raz deyilsinizs, mn borc

vermrm. Amma mn el dnrm mn znn eldim

Fillis ban geri atd.

H, lbtt! Siz el dndnz mn Bax bu iyrncdir!

Nhayt, o hr eyi baa dd.

sla yox! And iirm ki, mn el fikirlmirdim

Yox, fikirlirdiniz! Siz el dnrdnz ki, mn sizin borc vermnizi

istyirm.

Qz divann stndn qalxb pncry doru qad.

Demk, qz ondan tilov yemi kimi istifad edildiyini znn elyib! Nec d
pisdir, hqiqt olduu ns ikiqat pisdir. O, ox gzl bilirdi ki, missis Larn
onun qzna prsti elmsindn istifad elyrk ondan n bacararsa qopartmaa
chd elyir, amma qznlqla dedi:

Tamam cfngiyyatdr!

Fillis susurdu. Onda o, qzn surtd neylycyini dnb, sslndi:

 Fillis, gr siz istyirsiniz Baxn! Qz geri dnd, Bob zrfi iki yer
bld v paralarn buxarya atd. H, bitdi!...

Qz ynglc ah kdi, onun gzlri girdlndi. Namuslu olmaq namin

etiraf eldi:

Orada pul yox idi, qbzdir! stdiyin nail oldun.

Buxarya trf dnn qz ar-ar dedi:

Sizin mamam glmmi getmyiniz yaxdr.

Bob Pillinin nsi salland. Gizlind o, Fillisl hmry idi, ancaq onunla
ikilikd olman birc dqiqsini d qurban vermk dzlmz idi v o qtiyytl
dedi:

Yox, mn qalram.

Fillis asqrd.

Mnim salarm tamam qurumayb. Qz buxarnn rivsin trf,

arxas alova doru oturdu.

Bob Pillinin sifti ruhlandrc bir ifad almd. gr o: Fillis, mnim

sevincim! ya da, htta, Fillis, sn raz olardnm mn icaz verin dey
bilsydi. Amma o, zndn birc sz d qoparda bilmirdi.

Xahi edirm fsldamayasnz! qz qfildn dedi. Bu dhtlidir.

Mn fsldamrdm, bu doru deyil!

Yox, fsldayrdnz, mnim Karmenim yatanda fsldayan kimi.

O, qapya doru getmk istdi, addm atd v dayand: Bunun n

hmiyyti var! Mn ondan hl nlr eidcym. addm da arxaya atd.

Yazq! qz quruldad.

mid elyirm, siz, yqin, mni axrnc df grdynz baa

drsnz? o qaqabaql halda sorudu.

Nec yni? Bs, siz bizi teatra dvt elmy sz vermidiniz.

 Mn sizin ananzn razlaacana inanmram Btn bunlardan sonra.

Fillis rkdn gld.

Siz mamam tanmrsnz. Onun n he frqi yoxdur.

Bob Pillin mzldand:

Baa drm. O he n baa dmrd, amma bunun zrrc d

hmiyyti yox idi. Yenidn Ventnor haqqndak fikri digr fikirlrini sxdrb
bandan xartd. Ny gr?! Bu nec olmudu? O, zab krk dnrd ki,
onda axam azndan ns bir sz qara bilrdi. O, yqin, ondan he n istmyib
v nvan vermyibdir. ox qrib hadis idi, yaxca aydnladrmaq lazmdr.

Siz onun adnn Ventnor olduuna minsiniz? Dnn bura gln tipin?

Fillis bayla tsdiq eldi.

Alaq boylu, bakenbardl?

Sar bakenbardlar v sar kipriklri vard.

Grnr, o, zdr, Bob Pillin fikirli halda dedi. ox srtqdr. Alma

da gtirmirm Onun yanna getmk lazmdr. Bs o, sizin nvan haradan
yrnib?

Biz el bildik, siz veribsiniz.

Qtiyyn bel deyil! Siz mni kim hesab elyirsiniz?

Fillis ayaa srad.

Bu da mama!

Missis Larn bala glirdi. Bob Pillin qapya doru atld.

Xudahafiz, mn gedirm.

Missis Larn is artq holldayd(dhliz). Qadn onun qarsnda xzl geyinib

kecinmi halda, btn z gzlliyi il peyda oldu v onu qonaq otana apard,
fransz pncrsi balanm, Fillis yoxa xmd.
 mid elyirm bu yaramaz uaqlar sizi ox da tng gtirmyiblr. Dnn
sizin vkiliniz glmidi, sevimli adamd. O, deysn, tamam raz qald.

Tklrinin ucuna qdr qzaran Bob Pillin mzldand:

Mn ondan glmyi xahi elmmidim. O, mnim vkilim deyil. Mn

bilmirm o n istyirmi.

Missis Larn glmsdi.

Mnim zizim, qann qaraltma. Vasvas olmaq lazm deyil. Mn istyirm

hr ey son drc ikzar sasda olsun.

Bob Pillin ox istyirdi qqrsn: Bu he bir sasda olmayacaq!, ancaq

zn saxlad(cilovlad) v mzldand:

Mnim getmk vaxtmdr, mn gecikirm.

Bs n vaxt ver bilcksiniz?

Mn Mn gndrrm. Mn yazaram hllik!

Amma missis Larn Bob Pillinin pencyindn mhkmc yaparaq, onu xz

v bnv qoxusuna qrq eldi. Gnc olan ani olaraq dnd: Yqin,
bibliyadak osifdn d hmn qadn yalnz pul istyimi. Pencyini onun lind
qoya bilmzdi, hr halda! Neylsin? Missis Larn quruldad:

Sizin trfinizdn bu olduqca ltfkarlq olard, gr bu gn bu ii yoluna qoya

bilsydiniz. Qadnn li onun sinsiyl srrd. Oy, siz, hr halda, qbz
kitabasn gtiribsiniz. Nec d sevimlisiniz!

Bob Pillin midsizlik iind kitaban xartd, yaz masasnn arxasnda

ylib, craraq buxarya atd hmn ekdn birini d yazd. Sonra o, alnnda isti
p hiss eldi, onun ban bir anla jaketin xzin sxdlar, qadn qbzi gtrb
dedi: ox gzl!, ah kildiyi eidildi v o, yenidn qoxulara qrq oldu.
Qapya doru kilrk mzldand:

Yax, yax Xahi edirm, yalnz Fillis demyin. Hllik!

Doqqazdan xandan sonra dnd: Lnt eytana! Duru gtir bilmdim.

Fillis d hr eyi bilir. Ah, bu it Ventnor!
 Onun sifti tutqunlad. Drhal onun yanna gedckdi, v izahat tlb
elyckdi.

Gnc dostunun vizit vrqsini ona gtirnd Ventnor hl z kabinetindydi.

Bir anla onda bir arzu oyand ki, burada olmadn desin, ancaq drhal da qrara
ald: N frqi var? Onsuz da n vaxtsa grmli olacaq!

Mister Ventnorun, blk d, csarti atmrd, amma vzind onun lzum

olanda qanun xidmtilrini frqlndirn xsusi zn inam qabiliyyti v
korazehinliyi var idi, bundan lav o, birc dqiqliy bel qanunun onun trfind
olduunu unutmurdu.

Buyursun, dedi.

O, tamamil nzaktli olma qrara almd, hlbuki gnc Pillin izahat da

tlb ely bilrdi. Mister Ventnor qadnn qng grkmini, gzl dodaqlarn
unutmamd v hl d yaxndan tanla mid bslyirdi.

Gnc olann lini sxanda, z sar gzlri il olann hycanlandn grd,

halbuki hyacann xarici sakitliyi v zn inamla gizlmk istyirdi. Hrktsiz
oturan hmshbti qarsnda aq-akar stnlyn nmayi eltdirn frlanan
kresloya oturan Ventnor dedi:

Siz la grnrsnz. Siz n xidmq ely bilrm?

Bob Pillin mtrilr n nzrd tutulan mhkm stulda oturmudu,

dizlrinin stndki lyapasn lldirirdi.

Mn indic Missis Larnn yanndan glirm.

Ventnor sakitc ona baxd.

A-a! ox gzl qadndr, qz da qngdir!

 Qz bilrkdn xatrlatd, bel ki, ilk olaraq z hcuma kemk fikrindydi.
Bob Pillin qannn nec qaynadn hiss eldi.

Ventnor, qulaq asn, mn istyirm siz z hrktinizi izah elysiniz.

Siz nyi nzrd tutursunuz?

Siz ny gr mn istinad edrk ora getmidiniz v sair

Ventnor kreslosunu iki df yralad.

Mn siz he bir hesabat vermk fikrind deyilm.

Vziyytin bel olacan gzlmyn Bob Pillin susdu, sonra is qtiyytl

dillndi:

Bu centlmen yaraan i deyil!

Hr ksin z illuziyalar var v he kim d onlardan ayrlmaq istmir.

Ventnorun sar thr sifti prtd, htta gznn ana da qan doldu.

Demk, bel? Burnunuzu baqalarnn iin soxmayn.

Amma bunu birbaa mn demliym. Siz mnim admn arxasnda

gizlnirsiniz v mn tssflnirm

Mns tprmk bel istmirm! Qulaq asn, grn mn siz n deyirm

Mister Ventnor irli yildi. Yaxs budur, dilinizi dinc saxlayn v mni
zmdn xartmayn. Mnim xo xasiyytim var, amma mn hyaszla
dzmrm.

Bob Pillini burada saxlayan yegan ey Ventnorun szlrinin arxasnda

nyin gizlnmsi idi.

Hl siz hyaszlqdan da dm vurursunuz? O, lyapasn sxaraq

zndn xd. Btn bu eldiklrinizdn sonra? B btn srhdlri ar.

Belmi? Siz bundan da betrini grcksiniz.

Hmshbtinin sirli iarlri Bob Pillini zndn xartd.

 Mn onlarn nvann siz demmidim. Biz yalnz qoca Xeytorp haqqnda
danmdq.

Ventnorun bakenbardlarnn arasndan ilan kimi bir gl srb kedi. Bob

Pillin ayaa srad v qqrd:

Siz cannz bel asanlqla qurtara bilmycksiniz! Mn izahat tlb edirm!

Ventnor kreslonun arxasna sykndi, gdk ayaqlarn arpazladrd v

gombul barmaqlarnn uclarn qarnnn stnd birldirdi, bel grkmd o,
zn xsusi il inaml hiss edirdi.

Tlb edirsiniz?

Bli, tlb edirm! Bunun hanssa bir sbbi olmaldr

Ventnor ona yandan baxd.

Bdbxt xoruz, istyirsiniz mn siz mslht verim? Hm d pulsuz. gr

siz yalan deyilmsini istmirsinizs, sual vermyin. Daha bir mslht, xn
gedin, yoxsa yen aarsnz!

Xasiyytin gr fleqmatik olan Bob Pillin gcl bu szlrin qabanda

duru gtirirdi. O xrltl ssl dedi:

gr siz bir d ora gedib mnim adma istinad elsniz Allaha dua elyin
ki, sizin yanz mn imkan vermir Hesab elyin ki, biz tan deyilik.
Xudahafiz! O qapya doru getdi.

Ventnor ayaa srad.

la! onun arxasnca ucadan qqrd. Yol aqdr. Tezlikl iin mzini
yrnrsn.

Bob Pillin xd, Ventnor is qpqrmz qzrm v sblmi halda ayaq

st dayanmd, dumanl halda hiss edirdi ki, n is lazm olan sz demdi. Gnc
Pillinin gedii il onun mhbbt istklri d alt-st olurdu. O, artq Missis Larn
arzulamrd, indi bir kii v sl ingilis kimi frldaqlar czalandrmaq v laxlayan
xsi lyaqt hissini qaytamaq istyirdi. Bu centlmen yaraan i deyil! Tkc
nslin gr yox, hm d parlament aktlarna uyun olaraq centlmen olan onun
haqqnda bel demk eidilmmi hyaszlq idi! Carlz Ventnor tntnli surtd
and idi ki, thqir gr qisas alacaq. Lnt eytana, bu, onun vzifsi idi v o, bu
vzifni yerin yetirckdi!

IV FSL

Silvenes Xeytorp tsadfi hallarda gec saat birdn tez yataa girr v saat on
birdn tez yataqdan qalxard.

Tnd qrmz xalatda bala syknnd z tzc qrxlm o, n vaxtsa

olduundan daha ox romalya oxayrd, yalnz onun vannada uzand dqiqlr
istisna olunmaqla. Qhfsini iib qurtarandan sonra adtn mktublar v
Morninq post qzetini oxuyurdu, nki hmi konservatorlar partiyasnn zv
olmudu, ancaq qzet xbrlrin yarm penni dmyi z n yol verilmz
bdxrclik hesab elyirdi. Mktublar el d ox olmurdu, adamn ya sksni
kend ona xahiilrdn v kreditilrdn baqa kim mktub yazard?

Valentin gn idi. Yataq otann pncrsindn Xeytorp parkdak aaclar

gr bilirdi, aaclardak qular oxuyurdular, ancaq o qularn nmsini eitmirdi.
Tbit he vaxt onu maraqlandrmamd. Tbitl qsa boyunlu, salam kiilr
nadir hallarda maraqlanrlar.

Bu shr iki mktub glmidi, birindn xo qoxu glirdi v el bu mktubdan

da balad. Zrfin irisind, yqin, milad bayram mnasibti il tbrik aqcas
var idi, aqcada lind ox v kaman tutmu lt krp tsvir olunmudu, azndan
is bu szlr uurdu: Snin sevgilin olmaq istyirm. Bundan lav zrfd
yadda ikli hray kazda mktub da var idi. O oxudu:

ziz qyyum! Bel iyrnc aqca n balayn, mn zm xb baqasn

ala bilmdim, nki zm soyua vermim. Cordan xahi eldim alsn, gr bu
donuz balas da n alb gtirib! Para, sadc, ox gzl idi! Tezlikl glin mnim
yeni paltarma baxn, yoxsa mn zm glcym. Mnim st dodam soyuq
dymdn dhtli drcd iib, ox tssflnirm ki, blarm yoxdur, yoxsa
onu rtrdi. Amma yoran-dkd shr yemyi yemk nec d xodur! Mister
Pillin birisi gn bizi teatra aparacana sz verib. Buna gr d bir az nlnirik!
ndi malic olunacaam, romla bal iirm. Hllik. Sizin Fillis.

Demk, onun keyidiyindn hiss elmdiyi barmaqlar arasnda titryn sevgi

aqcas ona gndrilmidi! Qrx il vvl o, sonuncu aqcasn bu gnc varln
nnsindn almd. H, neylmli, demk qocalbsan! Qrx il! Dorudanm,
hmn adam o idi? Dorudanm, o, qrx beinci ild yeniyetm ikn bura gldi? O
illrd dndklrindn v hiss eldiklrindn he iz d qalmayb. Deyirlr insan
bdni hr yeddi ildn bir dyiir. Mlum idir ki, bdnl birlikd al da dyiir.
Hr bir halda o, bdninin sonuncu dyiikliyin qdr yaad! Mmin is tlb
elyir ki, o, bu bdni Bata apasn v bu zaman onun ay mcmyisi kimi uzun
sifti grilir. Hkim is cfng qadaalar qoyur: Olduqca salamsnz sakit
yaayn bir damc da spirtli iki olmaz, yoxsa hr hans bir gec iflicdn l
bilrsiniz. Yox, o, ln deyildi! Bununla bel ayq olmaqdansa, lmk yaxyd!
nsann hyatna tkc yemk, v siqar zint vernd hkimlr bir onu
bilirlr ki, bunlar onun lindn alsnlar. Yox bir! Carpe diem (Saatn gzl (lat.).
N qdr sasan, hyatdan lzzt al! ndi bacard qdr bu uaqlar tmin
elyndn sonra, z hyat zn mxsusdu v hl ala bilcyi lzztlrdn
mhrum olmaqdansa, znd gc tapb: Mn filan-filan ilri grcym v mn
siz tprmk bel istmirm! dey bilmyndn sonra qlarn uzadb lmyi
yaxyd. Hr ey itirilmmi z csartini itirm, vaxt glnd d tmiz vicdanla
get !

O, Molliy iki df zng eldi, daha Meller yox. Xidmti qz gldi v

qabanda dayand, qng qzd, gll itdn nlk vurmudu, gur, tnd salar
lyinin altndan l xmd. Qz dinmzc ona baxrd.

H, ser?

Sn baxmaq istyirdim, vsslam.

Oy, mn zm sliqy salmamam.

 Lazm da deyil. Sevgi aqcas albsan?

Yox, ser. Hm d onu mn kim gndrr?

Snin bir prstikarn yoxdur?

mumiyytl, var. Yalnz o, oradadr, bizim kndd.

Bs bu snin xouna glirmi?

stnd krp kli olan aqcan qza uzatd. Xidmti qz aqcan ald v
hrmtl baxd, sonra etinasz halda lind yoxlayb dedi:

H, qngdir.

Onu zn n gtrmk istyirsnmi?

Oy, gr yalnz siz lazm deyils!

Qoca Xeytorp ban yralad v tuaelt masasn gstrdi.

Orada bir soveren (suvenir) var. Qng qz n kiik hdiyy

Qz drindn ah kdi.

Ah, ser, bu olduqca oxdur, tamam ar hdiyysidir.

Gtr.

Qz pulu gtrd v yenidn yaxnlad, lind pulu v aqcan el

sxmd, sanki, dua edirdi. Qoca mmnunluqla ona baxrd.

Yax hrlri sevirm v idbar siftlr dz bilmirm! Meller denn

mn vanna hazrlasn.

Qz xandan sonra o biri mktubu gtrd, nvan vkil liyl yazlmd,

zrfi tinlikl ab, oxumaa balad:

13 fevral 1905 ci il.

Ser!
 Mn bzi faktlar mlum olmudur v mn Cozef Pillindn gmilrin alnmas
il laqdr olaraq vziyyti aydnladrmaq n Britaniya gmiilik irkti
shmdarlarnn mumi yncan arma zm borc bilirm. Siz xbardarlq
edirm, bu yncaqda sizin davrannz haqda msl mzakir olunacaq.

Siz sadiq olaraq qalan arlz Ventnor

Silvanes Xeytorpa, eksvayr

Bu mktubu oxuyandan sonra qoca Xeytorp bir ne dqiqliy trpnmdi.

Ventnor, zn shmdarlarn yncanda hyaszcasna aparan hmn ilr
mdiri idi!

El adamlar var ki, pis xbrlr onlar bir anla hr cr enerjidn v fikirlrin
aydnlndan mhrum elyir. Baqa adamlar da var ki, vvlc, sadc olaraq, bu
xbri qbul ely bilmirlr. Qoca Xeytorpa hr ey el d tez atmad, vkildn
gln bu thlkdn daha pisi ola bilmzdi! Amma onun dzml adamlara xas
olan qoca beyni qzn surtd hr eyi btn aydnl il lb biirdi. slind,
bu tip n mlumdur? O, mhz n ely bilr? Bir ey mlumdu, gr htta o hr
eyi bilirdis d, hdiyy sndini lv elmk onun ii deyildi. Uaqlar haqda
narahat olmaa dymzdi. Qoca baa drd ki, yalnz onun vziyyti karta
qoyulub. Amma dzn desk, bu da kifayt deyildi, yarm sr hamya tan olan
ad, vziyyt, mstqillik, blk, bundanda artq n is. Onun yanda v
zifliyind olan birisini onun zv olduu irktdn atmaq n el d ox ey tlb
olunmur. Ax bu tip n mlumdu? Neylyckdi? Onu hrkt kemy svq
elmk lazmdr. Qoy dridn, qabqdan xsn! Ya onunla danqlara getmyi
snasn? Ventnor nyin xatirin alr? Onun cmisi on aksiyas var! Gmilrin
alnmasndan tr bel hngam qoparmaa dyrdimi, hm d irkt n bu
birinci drcli sazi idi. Bli! Onun vicdan tmizdi. O, z irktini satmamd,
ksin, drd yax vziyytd olan gmini ucuz qiymt almaqla ona la xidmt
gstrmidi, hm d gcl mqavimtdn sonra. Onun irkt daha byk xidmt
gstr bilmsi, gmilri cmisi lli drd min ala bilmsi is onu zrrc d
utandrmrd. Alt min daha lazml yer gedckdi, o z is bu zaman cibin birc
quru da qoymamd! Ax bu vkilin n mqsdi var idi? davt? Ona oxayrd.
O acqlyd, nki varlana bilmirdi v indi ona meydan oxuyurdu. Hm! gr bu
belydis, onda hl d vziyytdn xmaq olard. Gzlri tsadfn yadda
ikli olan hray kaza satad. Grnr, hyatdan ona qalan yalnz bu idi,
mktub is o biri lindydi Aman Allah, o alala bilrdimi? Drindn, qrq-qrq
ah krk fikirldi: Yox, bu tip tslim olmaram!

Ser, vanna hazrdr.

Hr iki mktubu sliq il xalatnn cibin qoydu v dedi:

Mn ayaa qalxmaa kmk edin v mister Farniy zng elyin, qoy

mnim yanma glsin.

Bir saatdan sonra katib glnd onun sdri buxarnn yannda oturmudu,
diqqtl irktin kazlarna baxrd. Katib onu grsnlr dey gzlyir v zif,
goppu ld kazlarn nec titrmsin baxrd. Birdn onda onun xasiyytin xas
olan adamlara mxsus olan bir folosofluq hval ruhiyysi yarand. Kims deyib,
insan ehtiraslar ona qalib glmynd, he ny midi glmynd v ndn
tr yaadn bilmynd xobxt olur. Kims buna mvffq olmaq nsib
olmudumu? Msln, qoca sdrin hl d z istyin nail olmaq ehtiras qalmd,
indiy kimi z nfuzunu qoruya bilmidi v onun stnd hddn artq sirdi.
Katib dedi:

Sabahnz xeyir, ser. mid elyirm bu rq klyi siz bir xtr

yetirmyib? Gmilrin alnmas il bal hr ey qurtard.

Bu irktin n vaxtsa eldiyi ilrin n yaxsdr. Siz soyad Ventnor olan

shmdar haqqnda eidibsinizmi? El dnrm, siz onu tanyrsnz.

Yox, ser. Tanmram.

Yax! Blk, siz el mktub alacaqsnz ki, gznz aacaq? Utanmaz

claf! Mn dikt elyirm. Yazn.

14 fevral 1905-ci il.

arlz Ventnora, eksvayr

Ser, dnnki tarixd yazdnz, mzmunu mn aydn olmayan mktubu

aldm. Mnim ilr mdirlrim lazmi tdbirlr grmk haqda gstrilr
alacaqlar.
 Tfu! Btn bunlar n demkdir? katib dnd.

Sizin hqiqi Verin qol kim.

Kazda titrk hrflrl: Sivanes Xeytorp yazd.

Gednd bu mktubu yola salarsnz.

Ser, baqa sznz d var?

Yox, amma bu tip haqda bir ey yrn bilsniz mn deyin.

Katib xandan sonra qoca dnd: Bel! Bu claf hl yncaq

armayb. gr ona pul lazmdsa, o, cld bura qaacaq, alaq antaj!

Ser, mister Pillin glib. Shr yemyini gzlycksiniz, ya qonaq otanda

sfr am?

An.

Bu canl ln grnd qoca Xeytorpun htta ona yaz da gldi. Coyun

hval onsuz da xarabdr, bu xbrlr is onun axrna xard. Co Pillin baxlar
il yoxlad, grsn hr iki qap baldm?

Silvanes, zn nec hiss edirsn? Mn dhtli. O yaxna gldi v

pldad: Niy mni bu hdiyy sndini yazmaa mcbur eldin? Mn, grnr,
alm itiribmim. Hanssa Ventnor mnim yanma glmidi. O, mnim xouma
glmdi. Missis Larn tanyb tanmadm soruurdu.

H! H, n olsun?

Mn n dey bilrdim? Mn ax, dorudan da, onu tanmram. Ax o niy

maraqlanrd?

N is hiss edib.

Qoca Xeytorp zilmi mktubu ona uzatd. Mktubu oxuyan Co Pillin

buxarnn yanndak kresloya kd.

Co, zn l al. Onlar sn toxunmayacaqlar v sazii poza, hdiyy

sndini lv ely bilmzlr. Onlar yalnz mnim stm d bilrlr, vsslam.
 Co Pillinin dodaqlar titrdi:

Sn he n olmaybm kimi nec bel sakit otura bilrsn? Sn minsn ki,

mn toxunmayacaqlar?

Qoca Xeytorp qaqabaql halda tsdiq eldi.

Onlar akta istinad edcklr, akt is hllik qvvy minmyib. Onlar mni
etibardan sui-istifad eldiyim n gnahlandra bilrlr. Amma mn onlar
barmama dolayacaam. Burnunu sallama, x get xaric.

H, h, lbtt. Mn zm ox pis hiss edirm. Sabah getmyi dnrm.

Amma bamn zrind aslan bu il neylycyimi bilmirm. n pisi d mnim
olum o qadnla tandr. O, Ventnoru da tanyr. Mns Boba hqiqti demy
rk elmirm. Silvanes, sn n haqda dnrsn? Sn zn oxamrsan.

Qoca Xeytorp, sanki, yuxudan ayld.

Yemk istyirm, o dedi. Qal, birlikd yemk yeyk.

Yemk yeyk! Mnim boazmdan tik kemz. Silvanes, sn neylmk

istyirsn?

claf aldadacaam.

gr bacarmasan?

Onda onu satn alaram. Ax o da mnim kreditimdir.

Co Pillin yenidn ona baxd.

Sn hmi bel enerjili v qorxmaz olubsan, o qssyl dedi. De grm

sn gec saat ikiyl drdn arasnda yatas olubsanm? Mns yatram, btn
trafm da qapqara olur.

Mnim balam, sn gec ns tnd bir ey i.

bilsydim. Bzn zm d immyim iyrnc grnr. Amma mn

spirtli ikiy dz bilmirm. Deyirlr hkimin sn imyi qadaan elyib?

lbtt. Ona gr d iirm.

 Buxarnn alovuna fikirli halda baxan Co Pillin dedi:

Bu yncaq sn nec dnrsn, olacaqm? Dorudanm, bu adam,

hqiqtn d, hr eyi bilir? gr mnim adm qzetlr drs

Gzlri khn dostunun drindn ildayan balaca gzlrin sataanda Co

susdu.

Demk, sn mn sabah getmyi mslht grrsn?

Qoca Xeytorp bayla tsdiq eldi.

Ser, shr yemyi verildi.

Co Pillin mhkm diksindi v ayaa qalxd.

H, grndk, Silvanes, lvida! tin ki, yaya kimi qaydam,

mumiyytl, gr qaydaramsa. O, ssini aa sald. Mn sn mid elyirm.
Sn onlar qoymayacaqsan, elmi?

Qoca Xeytorp lini qaldrd v Co Pillin bu ikin, titryn ovuca znn

uzun, solun barmaqlarn qoydu.

Snin csartin mnd olsayd, o myus halda dedi. Salqla qal,

Silvanes. Dnrk otaqdan xd.

Qoca Xeytorp is dnrd: Yazn sblri zifdir! El birinci zrbdn

tik-tik olub splnirdi! V shr yemyini vaxt hmi olduundan da ox
yedi.

Ventnor idary glib mktublar aradrarkn gman eldyi kimi bu qoca

tlngdn gln mktubu grd. Mktubun mzmunundan Ventnora aydn oldu
ki, istyin nail olmas n qtiyytli hrkt elmlidir. Xobxtlikdn o, bu
hesaba z xsi lyaqtinin qaysna qalma qatmrd, sadc, axmaq vziytd
qalmaq istmirdi. Sualn qoyuluu belydi, ona n zizdir, pul, ya da hqiqt?
gr hqiqti seckdis, onda tcili olaraq yncaq armal v orada mlumat
vermliydi ki, mister Pillin gmilri altm min funta satarkn, htta tan olmad
qadnn adna alt min funt dyrind hdiyy sndi d verib. Bu qadn, yeri
glmikn yncaqda onun idar heytind qalb qalmayacann bu sazidn asl
olduunu deyn idar heyti sdrinin ya qzdr, ya da Allah bilir nyidir. Biz
yalnz bunu elmliyik, sdrdn tlb elmiyik ki, qoy o, bizim n bu bhli
tsadfi aydnladrsn. Qocann izahatnn ona he bir kmyi dymycyin
min olan Ventnor bu qoca mqvvann tezlikl lcyin v qoca Pillinin, onun
glcyi oxlu eylr vd elyn olunun etibarnn hmilik mhv olacana da
bh elmirdi. Amma digr trfdn d yz funt ox puldu v gr qoca
Xeytorp ona: Ss-ky ny lazmdr? Aln, bu da mnim borcum! deyrdis,
hyat tcrbsinin mdrikldirdiyi i adam dalt hissin yol vermzdi.
(baxmayaraq ki, daltli hrkt elmyi ox istyirdi). Amma hr eyi dnnd
bu qrar son nticd yen d daltli idi, ax qoca oxdandr z borcunu
dmirdi. Bu vziyytd hlledici rolu: Mnim ilr mdirlrim gstri
alacaqlar szlri oynad. nki Ventnor baqa ilr mdirlrini sevmirdi v
bhtan haqqnda qanunla tan idi, gzlmdiyi halda i alnmazdsa, o, arlz
Ventnor glnc vziyyt drdi v buna hm muliyytin gr, hm d
xasiyytin gr dz bilmzdi. Bununla bel grgin dnclrdn sonra o,
Xeytorpa bel cavab verdi:

15 fevral 1905 ci il.

Ser, mn sizin mktubunuzu aldm. El znn elyirm bu istiqamtd sonrak

addmlar atmamdan vvl, nzrd tutduum vziyyti znzn xsn mn
izah elmniz daha doru olar. caz verin sabah saat bed eviniz trif buyurum.

Siz sadiq olan

arlz Ventnor

Silvanes Xeytorpa, eskvayr.

Mktubu yola salandan v hrnd dolay da olsa yd ifaedici

dlillrdn ntic xarb, tyin olunan saat trddd elmdn gzlmy balad,
nki onun tbitind ingilis zn inamnn atmamazl yox idi. Lakin hmn
gn olduqca diqqtli geyindi, a v mavi zolaqlar olan jileti geydi, sar thr
bakenbardlarna v parlaq mavi gzlrin dn aq sar rngli qalstukunu vurdu.
Mhkmc shr yemyi yedi, daha ox tnd olan pendir yeyib, stndn bir
fincan xsusi iylk irsi idi. Qocaya gliinin zlynd mrhmtdn
doduunu gstrmk n bilrkdn gecikdi. Hollda snbliklr tnd qoxu
sard v iklri ox sevdiyindn ixtiyarsz halda missis Larn xatrlayaraq gzl
buketin zrin yildi. Heyf ki, bu hyatda qng qadnlardan v bir ox
eylrdn ayrlmaq lazm glir! ox heyf! Bu fikir eyni zamanda da onu
qzblndirdi v bu iflic olmudan, qoca frldaqdan he bir fngiyyat
eitmk fikrin dmdn xidmtinin arxasnca getdi.

Ventnor qara atlaz masa stlynn zrin qoyulmu narnc abajurlu

elektrik lampasnn v buxarnn alovunun gur iqlandrd otaa daxil oldu.
Divarlardak rsmlr tutqun halda ildayrd, qdim mis amdann amlar yox idi,
ar prdlr tutqun qrmz rngdydi v Ventnor pald qozas qhvsinin,
kofenin, siqarn v qoca bdnin qarq qoxularn hiss eldi.

Otan o banda buxarnn yannda iq saan lk grd, alov qoca

Xeytorpun gur a salarn iqlandrrd.

Ser, mister Ventnor.

ldayan lk trpndi. Ss eidildi: Oturun.

Mister Vantner buxarnn o biri trfindki kresloda oturdu v ndns

yuxuladn hiss edib zn imdikldi. Ayq olmaq lazmdr!

Qoca z adi batq ssiyl danrd v Ventnor kifayt qdr sblmi halda
onun szn ksdi:

-Balayn ser, he n ayrd ely bilmirm.

Qoca Xeytorpun ssi gzlnilmz srtlikl eidildi:

Sizin mktubunuz mnim n in trifnamsi kim bir eydir.

Bs bel! Eybi yox, biz onu tezlikl ingilis dilin evirrik.

N qdr tez olsa, bir o qdr yaxdr.

 Ventnor bir anla qrarsz qald. Kartn asnm? Risq elmk onun adti
deyildi. Amma oyun ahidsiz gedirdi, hr an kartn geri gtr bilcyini
bildiyindn, szn demyi qrara ald.

-Bax bel, mister Xeytorp, qsaca desk msl beldir. Bizim dostumuz
mister Pillin gmilrinin alnmas n siz on faiz komissiyon haqq verib. Bli,
bli mn bilirm! O pulu birbaa sizin adnza yox, sizin qohumunuz missis Larn
v onun uaqlarnn adna keirdib. Bunun irktin etibarndan sui istifad elmk
olduu siz mlumdurmu?

Qocann: Bu cfngiyyat haradan eib xarbsnz? szlri vkili ayaa

sramaa mcbur etdi.

Mister Xeytorp, i bel getmz. Mnim ahidlrim var, mister Pillin, missis
Larn v mister Skriven.

Siz bura niy glibsiniz, mni antaj elmy?

Ventnor jiletini sliqy sald, qruruna toxunulduundan onun sifti

qpqrmz olmudu.

Ah, demk siz belymisiniz? o dedi. El hesab elyirdiniz hamn

aldada bilrsiniz, bu nec alnza gldi? H, ox shv edirsiniz. dbli olun! z
vziyytinizi nzr alma siz mslht grrdim, yoxsa mn sizi bir tiky
mhtac elrm. Hm d mn sizin hrktinizin cinayt olmadna min deyilm.

Cfngiyyatdr!

arlz Ventnor qzbindn susdu, sonra is szlri pskrd:

Qtiyyn cfngiyyat deyil! Siz mn yz funt borclusunuz, uzun illrdir

borclusunuz v siz hyaszcasna mniml bu tonda danrsnz! Mn he vaxt bo
yer ynmrm. Dndym deyrm. Qulaq asn. Ya drhal mnim borcumu
verin, ya da mn ynca aracaam v onlar hr eyi yrncklr. Onda
grrsiniz nlr olacaq. El yerind olur sizin kimi prinsipsiz, vicdansz
tngnfs olduundan szlrini axra kimi dey bilmdi.

Qzblndiyindn qocann siftinin nec dyidiyini hiss elmdi.

nsinin tklri biz-biz durmudu, yanaqlarndan ta salarnn dibin kimi
prtmd. Ayaa qalxmaq n kreslonun yanlarndan yapmd, imi llri
titryirdi, aznn kncnd azacq tprck grnrd v szlri el sslndi ki,
sanki, onun dilri aqqldayrd.

Demk demk siz siz mni hdlyirsiniz!

Dann artq pozulduunu grn Ventnor rqibin srt halda nzr yetirdi.
O taqtsiz, qzblnmi, prtm sifti olan qocan grd, qoca divara sxlmd,
onu hmi bxti gtirn adama xas olan hycan ulamd. Yazq qoca
hinduka, trifli mqvva!

El qzmayn, yoxsa halnz pis olar. Bu yada, bu shhtinizl znz

tmkinli aparmalsnz. ndis ya mnim rtiml razlan, ya da znz bilirsiniz
n olacaq. Mni he n il qorxuda bilmzsiniz. Qzbindn qocann nitqini
itirdiyini grb davam eldi: Mn sizin n qrara glcyiniz tprmk bel
istmirm, mn siz kimin vziyytin aas olduunu gstrmk istyirm. gr
siz qocalq, alszlnzla hl d komanda ver bilcyinizi tsvvr
elyirsinizs, yax, grrik kim qalib glck. H, siz neylmk niytindsiniz?

Qoca tamam z kreslosuna yaylmd, onun yalnz tnd mavi gzlri canl
grnrd. Sonra o lini qaldrd v Ventnor onun mftildn aslan elektrik
znginin dymsini basmaa chd eldiyini grd. Mn ona gstrrm! o
fikirldi v yaxnlab zngi knara el kdi ki, qocann li zng atmasn.

Bununla da mhv ediln qoca gzlrini bolua dikrk hrktsiz halda

oturdu. antaj sz yenidn Ventnorun qulaqlarnda sslndi. Bir aya qbird,
ya da mtthimlr krssnd, bir aya is iflasn knarnda olan bu qoca claf,
frldaq kimi hyasz, dhtli drcd hyasz olan birisini tsvvr elmk bel
tindir!

H, o dedi, yrnmk he vaxt gec deyil, bu df sizin qismtiniz

diinizl z bilmycyiniz qoz db Dorudurmu? Yaxs budur qqrasnz:
"Peccavi" (Gnaha batmam (lat.).

Sonra z vziyytinin mnvi stnlyn drk edrk v rqibinin tamami

il mlub olmas onda ynglc vicdan zab oyatd, matm skutu km
otaqda trk xalasnn zrind gzirk z dnclrini qaydaya sald.
 Siz qocasnz v mn siz qar amansz olmaq istmirm. Sadc, mn siz
artq ikili oyun oynamaa qadir olmadnz gstrmk niytindym, sanki, siz
hl d hr ey qadirsiniz. Olduqca ox illr rzind siz istyiniz nail olubsunuz.
ndis ola bilmycksiniz, qurtard, aydndrm? Qoca kresloda qabaa yilnd
Ventnor lav eldi: H, h, yen d qudurmayn, sakit olun. Xbrdarlq edirm,
bu sizin sonuncu ansnzdr. Mnim szm qtidir. N deyirms, elyirm.

Gzlnilmdn qoca inanlmaz chd elyrk lini zng qdr uzada bildi.
Ventnor zng ssini eidib srt trzd dedi:

Yadda saxlayn, sizin n qrar qbul elycyinizin mnim n he frqi

yoxdur. Nec istyirsiniz el d elyin! H!

Qap crldad v Xeytorp xrltl ssl mr eldi:

Bu iti bayra tullayn v bura qaydn!

Ventnor onu yumruuyla hdlmmk n znd sbr tapa bildi. ox

gzl, mister Xeytorp! ox yax! dey donquldanaraq, lyaqtl qapya doru
getdi. Onu qaykelikl yola salan xidmti yenidn qzbini codurdu. t! Ona it
demidilr!

Mister Ventnoru yola salandan sonra xidmti Meller yenidn sahibinin

yanna qaytd. Sahibinin sifti qrib hala dmd, sonradan onun xidmtilr
dediyi kimi tamam lklrl rtlmd. El grnrd ki, bana axan qan
onun mrmr kimi a alnn hmilik lklrl rtmd. Qfildn xidmti onun
ssini eitdi:

-am cvhrli vanna hazrlayn.

Qoca suyun iin uzananda xidmti sorudu:

Ser, yannza n vaxt glim?

yirmi dqiqdn sonra.

 Oldu, ser.

Qoca Xeytorp qhvyi, tstlnn, tirli mayenin iin uzanb xrltyla

kks trd. Bu kinli kkl dalaanda hddn artq hirslnib zn ldn
salmd. H, indi onun mahns oxunub. gr ki gr ki, frldaqnn
boynunun kkndn yapb l vyldada bilsydi! O gn kimi yaayasan ki,
sninl bel danalar, sns lini, ayan trpd, bir sz dey bilmysn, yox,
bundansa lmk yaxyd! H, lmk yaxyd! Onun qoca, ikin bdnind hl
d kt, srhdsiz hycan qaynayrd, tutqun suda onun bdni gm-qhvyi
rngd grnrd v o, xldayan ciyrlrin drindn hava kir, sanki, mnvi
tskinlik axtarrd. Bel heyvana mlub olasan! Bu gdaya, srndrmiy
imkan versn sni yer yxa v tpikly! Bel yksk ad irkaba buladrmaq!
Onu dilniy dndrmk, dillrd dastan elmk bu tipin imkan daxilindydi!
nanmaq tindi! Lakin bu belydi. Sabah o, z irkin iin balayacaqd, blk d,
el bu gn. Onun aac gurultu il amd! Sksn il, sksn anl il! O illrin he
biri n tssflnmirdi, mumiyytl o, he ndn tr tssflnmirdi v
hyatnda eldiyi ilrin n yaxsndan tr, irktin etibarndan sui istifad
elyrk, z nvlrini tmin etmsindn tr is he tssflnmirdi. Bu tip is,
sandq tulas! Sn bir i bax, bu mnfur kpk zngi onun lindn ald! Bu tip
qismt olmudu Silvanes Xeytorpun hesabna dnilmidir tampn vurmaq,
onsuz da qbirdn bir addmlqda olan onu hyatdan silmk! Onun tutqun suyun
zrin qalxan li tzdn qarnnn stn dd, iki- kpk yuxar qalxd.
Amma o bs yer bel tlsir, bs yer! Srb yxlma, ya da bann suyun
altna salma kifaytdir ki, deysn, lvida mister Ventnorun qlbsi! llri
irktin idar heytindn qovmurlar. llr dilni ola bilmzlr, onlar
mstqillklrini itir bilmzlr.

Qoca Xeytorp glmsdi v a saqqal islanana kimi vannann suyun

appldatd. am cvhri nec d yax qoxuyurdu! O, bu qoxunu ciyrlrin
kirdi. Yax yaad, la! Hr an mister Ventnorun burnunu ova bilcyi, clafa
qalib gl bilcyi fikri ona xo rahatlq hisslri bx edirdi. Htta qan da sanki,
damarlar il bir qaydada axrd. Gzlri yumuldu. Axirt hyat h, bu haqda o
mmin bnzr adamlar danrlar. Cfngiyyatdr! Siz yuxuya gedirsiniz v yuxu
grmdn uzun mddt yatrsnz. Nahardan sonra mrkldyin kimi Nahar! O,
dilini gy doru dndrdi. H, o, mmuniyytl nahar elyir! Bu kpk onu diz
kdr bilmyck! Hr halda, hyatndak n yax nahar onun Cek Xerrinq,
ayester, Tornuorfi, Nik Treffi v Colion Forsayt n Polun yannda tkil
eldiyi nahar olub. Aman Allahm! Bu ya 60-c ild olub, ya da 65-ci ild? Mhz
bu nahardan vvl, Liverpula kmmidn on il vvl o Elis Larna vurulmudu.
Bax, bu nahar idi! Alt nfrlik nahar ona iyirmi drd funta baa glmidi v bu
zaman Forsayt demk olar ki, he n immidi. Yalnz Nik Treffi v o, hr biri
adamn vzin i bilirdilr! Onlar hams lmdlr! Hams bir nfr kimi.
Qfildn o fikirldi: Mnim yax nfuzum var, indiy qdr he vaxt mn
badalaq glib yxa bilmyiblr!

Buxar divarnn arxasndan ss eidildi:

Ser, iyirmi dqiq kedi.

Yax, xram. Axam kostyumumu verin!

Kostyumu v kynyi xaran Meller dnrd: Bznib dznmk

qocann nyin lazmdr? Yoran-dy uzanb, orada da nahar ely bilr. gr
insan zn uaq kimi hiss elmy baladsa, onun yeri beikdir

Bir saatdan sonra qoca Xeytorp yen d Venorla aralarnda dy gedn

otaqdayd. Masann stnd artq nahar sfrsi almd v o, diqqtl hr ey
baxrd. Prdlr yuxar qaldrlmd, otaa tmiz hava dolurdu, pncrdn
aaclarn v bnvyi rngli gyn cizgilri grnrd. Sakit, rtubtli gec xo
qoxu sard. Vannadan sonra qoca qzmd, tpdn drnaa kimi tz paltarda
zn yax hiss edirdi. Lap oxdan ryi istyn kimi nahar elmmidi! Yax
olard ki, masada snin qarnda qadn otura, amma tkc bu mmin yox, Allah
zn saxla! O bir daha qadn iyinlrin in nec dmsin baxmaq, ildayan
gzlri grmk istrdi! Tsbaa yerii il buxarya yaxnlad. Burada lap tzlikc
ev sahibi kimi hmn gopu belini alova evirrk oturmudu, qoy bu hyasz
lnt glsin! Birdn gzlri qarsnda katibii canland, xsusi il d gnc
Farni, gr onlar bu quldurun onun boazndan yapb yer atdn grsydilr,
n deyrdilr! Bs direktorlar?! Qoca Xeytorp! Qdrtlilr yxmaq nec d
asanm! Tntn iind olan bu kpk!

Xidmti otaa kedi, pncrni balayb, prdlri endirdi. El bu da! Ax

gn glck o, artq bunun haqqn ver bilmyck, znd: Artq sizin
xidmtlrinizdn istifad olunmayacaq demy gc tapmayacaq. Hmn gn o,
btn gcyl onu o biri dnyaya yola salmaa alan hkimin d haqqn dy
bilmyck! Hr ey ldn xd, hakimiyyt, pul, mstqillik! Onu geyindirir v
soyundururlar, xyallarna nec glirs, uaq kimi kaa yedizdirirlr v yalnz bir
ey istyirlr, o, zilmi v rsvay edilmi halda yoldan kilsin! Qocalarn
yaamaq hququ var, yr onlarn pullar varsa! Yemk, imk, hrkt elmk,
nfs almaq hquqlar var! Pulu olmayanda mminyubatmadan ona bu haqda
mlumat verck. Hr eyi ona mlumat verck, ks halda, yalnz yazqlar
gldiklrin gr susacaqlar. Allaha krlr olsun ki, vvllr he vaxt ona
yazqlar glmirdi!

Bir Perye Jue gtirin, o dedi. Yemy n var?

Ser, jermen orbas, balq xryi, irin t, kotlet, pirojna.

Qoy lav d hors-d'oeuvre (lav yemk (frans.). gtirsinlr v n is tnd

rz d hazrlayn.

Oldu, ser.

Xidmti xandan sonra o dnrd: stridy d yeyrdim, tssf ki,

gec xatrladm! Yaz masasna yaxnlab, li il yoxlayaraq yuxardak yeiyi
kdi. Orada el d ox ey yox idi, cmisi bir ne vrq kaz var idi, onun
irktinin i kazlar v borclarnn siyahlar. Htta, vsiyyt kaz da yox idi,
he yazmayacaqd da, onsuz da vsiyyt elmy he nyi yox idi! Mktublar
saxlamrd. Yarm djn hesablar, bir ne resept v yadda ikli chray kaz.
Vsslam. Qoca aac yazda yarpaq amayacaqd v onun kklri quruyacaq, sonra
is klk onu aracaqd. Hyat tdricn qocalar trk elyir v onlar qaranlqda
qalrlar. Chray kaza baxb dnd: Mn bs yer Elisl evlnmdim, ondan
yax sevgili tapmaq olmazd! O, yeiyi yerin qaytard, amma hl d otaqda
bo-bouna gziirdi, adtinin ksin olaraq oturmaq istmirdi. Bu it onun boazn
gmirn qdr yerind qaxlb oturmal olduu saatn drdd biri qdr vaxt
xatrlama ona mane olurdu. Rsmlrdn birinin qabanda dayand. Balaklava
urunda dyd yaral rus skrini z atnn belin yxan v sir gtrn Qrey
Skottun kavaleri tsvir olunmu bu kil z tutqun rnglri il ildayrd. Bu kli
59-cu ild almd. Bu kil onun ox khn dostuydu! Onun hl Olbenidki
subaylq otann divarndan aslmd v o vaxtdan da bu kildn ayrlmamd.
O olmayanda bu kil kim atacaqd? Ax mmin, yqin, onu atacaq, yerin is
xada armxa kilm klini asacaqd, ya da dbd olan baqa bir yksk snt
srini. gr bu, onun alna glrs, bunu el indi d ely bilrdi. kil ki ona
mxsusdur, o cmldn, bu otaqda olan hr bir ey, ta onun ampan idiyi qdh
qdr. Btn bunlar ona on be il vvl, o, znn ox byk oyununu uduzandan
sonra balanmd. Bu oyun onu yhrdn salm, gtirib zn triflyn bu
kpyin pncsin salmd! Shng su gtirmy ald. l kedi!... Srtl
xan txacn ssi onu xyaldan ayrd. Masann arxasna keib pncrnin
qabandak yerini tutdu v nahar elmy balad. Bu da uur! Hr halda,
istridylri gtiriblr!

Mn qoyma `` dilrimi unutmuam, o dedi.

Xidmti dilrini gtirn kimi o, bir-birinin dalnca istridylri udurdu, bu

zaman onlarn zrin vas-vaslqla qrmz istiot spir, limon suyu v ili sirksi
tkrd. Dadlyd! Dorudu, o gzl illrd Pikada yediyi istridylrin dadn
vermzdi, amma bunlar da el d pis deyildi! Qabandak gy boqab grb dedi:

stridylrdn tr apaza tkkrm bildirin. Mnim n ampan szn.

Titryn qoyma dilrini gtrd. Allaha krlr olsun ki, he olmaya dilrini
baqasnn kmyi olmadan yerin taxa bilirdi! Kpkl qzl rnaq tdric onun
qdhini azna kimi doldurdu. Qdhi aappaq tklrin gr xsusil qrmz
grnn dodaqlarna apard, iib masann stn qoydu. Qdh bo idi. sl ab-
hyatd! Qaydasnda soyudulmudu!

Ser, mn onu sonuncu dqiqy qdr buzda saxladm.

ox gzl. Bel qoxuyan hans iklrdir?

Ser, bufetin stndki snbliklridir. Gndz missis Larn gndrib.

Masann stn qoyun. Qzm haradadr?

O artq nahar elyib. Deysn, bala hazrlar.

Bala!

Ser, xeyriyyilik balna!

Hm! Mnim n orbama bir az da khn rabdan szn.

 Oldu, ser. nin azn amaq lazmdr.

Yax, gedin.

Xidmti zirzmiy drkn yolda yemkxanaya orba aparan Molliy dedi:

Sahibimiz bu gn ikiy yaman quranb. Bilmirm bundan sonra shr

yemyindn sonra onun hal nec olacaq.

Molli sakitc cavab verdi:

Qoy yazq qoca tskinlik tapsn. Holla gedrkn sinsin sxd bulanan
orbann zrindn mahn zmzm elyirdi v qocann ona balad hmn
sovern ald yeni krujeval kynyi haqda dnrd.

Qoca Xeytorp is istridylri hzm elyrk, snbliklrinin quxusunu

uda-uda z sevdiyi jermen horbasn iirdi. lin bu vaxtnda orba, lbtt,
istdiyin kimi olmayacaq, ax ona bir az da gy noxud lav elmlisn. Bax
Parisd bu orban hazrlama bacarrlar. Bli! Franszlar yemkd axmaqlq
elmirlr v thlknin gznn iin d csartl baxrlar! Hm d n lzztli
yemklri sevdiklrin gr, n d zlrinin yngl xasiyytlrin gr riyakarlq
elmirlr, utanmrlar.

orban gtirdilr. O, boqabn zrin yilrk orban iirdi, xrk dsmal

uaq dly kimi dn rtmd. rabn bu nv ona tamamil lzzt verirdi,
bu axam iy bilm qabiliyyti olduqca zrifdi. H, bu az rast glinn tnd ikiydi,
bu rb axrnc df imsinin zrindn bir il kemidi. Kim bizim gnlrd bu
rabdan iirdi? Adamlar clzlardlar!

Sfry balq verdilr v irin tin arxasnca balq da onun mdsind yox
oldu, o yen d ampan idi. kinci qdh, hr eydn vvl, mdni qzdrr,
amma hl hisslri keylmmidi. Gzldi! Demk bu tip onu yer srdiyini
gman elyir, nec, h?

Orada, dolabda mnim xz paltom var, qoca dedi, mn onu geymirm.

zn gtr bilrsn.

Xidmti olduqca ks cavab verdi:

 Ser, siz minntdaram, sizdn ox razyam. (Demk qoca kaftar, nhayt ki,
paltoya gv ddyn hiss elmidir!)

Mn sizi oxmu ziyyt salram?

N danrsnz, ser, qtiyyn yox! Lazm olduundan ox yox.

Qorxuram ki, bel deyildir. ox tssflnirm, amma neylmk olar?

Mnim yama glnd hr eyi baa dcksiniz.

Bli, ser. Ser, mn hmi sizin csartinizl fxr elmim.

Hm! Sizin trfinizdn ox ltfkarlqdr.

Siz hmi ykskdsiniz, ser.

Qoca Xeytorp ba ydi.

Siz ox mehriban adamsnz.

Ser, n danrsnz? Apaz sousa v kotlet azacq ispanaq lav elyib.

Aha! Ona deyin hllik nahar ox gzldir.

Tkkr elyirm, ser.

Tk qalandan sonra Xeytorp hrkt elmdn oturmudu, onun uru

ynglc dumanlanmd. Ykskd, ykskd! Qdhi qaldrb bir qurtum idi.
Yalnz indi onun itah gclndi v kotletin, btn sousun v ispanan axrna
xd. Tssf ki, tz clltn dadna baxa bilmdi! Nahar uzatma ox
istyirdi, amma tkc pirojna v tnd yemk qalmd. Bir d o, danmaq istyirdi.
Hmi dostlar il birlikd oturma xolayrd v deyiln gr mclisin qlbi
olurdu, axr vaxtlar is az qala he kimi grmmidi. oxdan hiss elmidi ki,
htta, idar heytind d onunla shbt elmkdn qarlar. Qoy qasnlar! ndi
onun n he frqli yox idi, o, idar heytinin axrnc iclasnda itirak elyirdi.
Amma onlar onu bayra tullaya bilmyckdilr, onlara hzz almaa imkan
vermyckdi, onun n vaxt gedcyini sbirsizlikl gzldiklrini ox grmd.
Onun qarsna artq pirojna qoyulmudu v qdhini qaldrb gstri verdi:

Szn.
 Bu xsusi qdhlrdir., ser. Bir , ancaq drd qdh tutur.

Szn.

Xidmti dodaqlarn sxb rab szd.

Qoca Xeytorp iib kks trrk bo qdhi yer qoydu. O, z adtin sadiq
qalmd, rz veriln qdr ni qurtarmalyd. la axrd, la nvd! ndi d
pirojnann nvbsiydi. Pirojnalar ox gzl idi v bir gz qrpmnda pirojnalar
khn rabla ritdi. Demk, bu mminbala gedir, h? Olduqca mzlidir!
Maraqldr, kim bu quru vll rqs elyckdi, onu mminlik zay elmidi,
seksual tmin olunmazlqdan baqa bir ey deyildi. H, bel qadnlar oxdur,
onlarla tez-tez rastlarsan v htta onlarla bir i grmyn qdr onlara yazn
da glir. Onlarla bir i grnd is onlar sizi d zlri kimi bdbxt elyirlr v
hl bir sizin boynunuzda da ylirlr.

Daha n var? o sorudu.

Pendirdn v yumurtadan hazrlanm qoal var, ser.

Mhz onun sevdiyi yemkdi.

Onunla birlikd 65-ci ilin irin axrn da verin.

Xidmti gzlrini brltdi. O, bunu gzlmirdi. lbtt, qocann gzlri

alb yanrd, amma bu vannadan sonra da ola bilrdi. O trddd eldi:

Ser, bunu imyin siz ziyan olmayacana minsinizmi?

Yox, amma mn iirm.

Ser, miss Xeytorpdan sorumama etiraz elmzsiniz?

Onda siz idn azad olacaqsnz.

Ser, nec mslhtdir, amma mn zrim bel msuliyyt gtr bilmrm.

Sizdn bu haqda xahi elyn varm?

Yox, ser.

H, demk, gtirirsiniz. Ek olmayn.

 Oldu, ser! (gr qocaya mane olmasam, yqin, onu iflic vuracaq!)

Qoca sakitc oturub, snbliklrin baxrd. O xobxt idi, iind hr ey

isinmi, yumalm v o tsirlnmidi, nahar is hl qurtarmamd! Mminlr
siz yax naharn vzind n tklif ely bilrlr? Onlar sizi arzulamaa, ya da
he olmaya birc anla hyat chray rngd grmy mcbur ely bilrlrmi?
Yox, onlar siz ancaq veksellr ver bilrlr, onlarla da siz he vaxt pul ala
bilmzsiniz. nsann birc gvn bilcyi csarti var, onlar is isan mhv elmk
istyirlr, onu l ab dilnmy mcbur elyirlr. O, ox qiymtli hkiminin
llrini bir-birin nec vurduunu grrd: Bir ampandan sonra irin
axr, bu zn ldrmk demkdir! H, n olsun, bundan gzl lm htta
dnb tapmaq da olmaz. Bal otan sssizliyini ns pozurdu. Musiqi? Qz
yuxarda royalda alrd, hm d oxuyurdu! Bu n ciyilti idi!... Cenni Lindi
sve blbln xatrlad, onun birc konsertini d keirtmirdi. Cenni Lind!

Yemk ox istidir, ser. Onu qabdan xarmm?

Azacq da ya v istiot lav elyin!

Oldu, ser.

O, hr tikni yumaldaraq tlsmdn yeyirdi, hr vaxt olduundan daha dadl

idi! Pendirl irin axr la gedirdi! O, bir qdh iib dedi:

Kresloya kemyim kmk elyin.

Buxarnn qabanda oturdu, dola, qdh v zng yanndak alaq masann

stnd idi.

yirmi dqiqdn sonra qhv v siqaret gtirin, mzldand.

Bu axam stnly z axrna verckdi, axr qurtarmayana qdr siqar

kmyckdi. Qoca Horatsiy dz deyib: "Aequam memento rebus in arduis
Sefvare mentem" (Htta tin vziyytlrd d alla dnmyi bacar (lat.).
Qdhini qaldrb gzlrini qyaraq tlsmdn rab damc-damc szrk imy
balad.

Yuxardak otaqdan mmininzif, nazik ssi, snbliklrinin qoxusu,

sidr aacnn odunu yanan buxarnn istisi, drnandan bana kimi szln irin
axr, bu an hr ey onu cnnt aparrd. Sonra musiqi ara verdi, ortala skut
kd, yalnz odunlar alova mqavimt gstrmy alaraq ynglc
atrdayrd. O yuxulu halda fikirlirdi: Hyat bizi yandrr, bizi yandrr,
buxardak odun kimi! Yenidn qdhini doldurdu. Bu xidmti n qdr
diqqtsiz adamm, dolann dibind knt vard, o is artq dolann dibin
atmd! Sonuncu damc onun a saqqaln nmlndirnd, yanna mcmyid
kofe qoydular. Siqar gtrb, burnuna doru qaldraraq, qaln barmaqlar il
yumaltmaa balad. la siqardr! Bir qullab vurub dedi:

Dolabdak khn konyak an.

Ser, konyak? Ser, Allah xatirin, crt elmirm.

Siz mnim xidmtimsiniz, ya yox?

H, ser, amma

Bir anlq skut oldu. Xidmti tlsik dolaba yaxnlad, ni gtrb

txacn xartd. Qocann sifti el prtmd ki, o qorxdu.

Bura qoyun, szmyin.

Bdbxt xidmti ni masann stn qoydu. Mn ona demy

borcluyam, o dnd, amma vvlc dolan v qdhi ydrsam, hr halda,
yax olar. Masann stn ydraraq xd.

Qoca tlsmdn konyakla kofe iirdi. Nec d gzldi! Narnc yarm

qaranlqda otaqda burularaq qalxan siqaret tstsn tamaa elyir v
glmsyirdi. z qlbinin zn mxsus olduu axrnc gecydi, mstqilliyinin
d axrnc gecsiydi. Sabah o istefa verckdi, n vaxt bayra atlacan gzly
bilmzdi! Bu tip d tslim olmayacaqd!

Sanki, uzaqdan ss eidildi:

Ata! Sn konyak iirsn! Nec bel ely bilrsn, ax bu snin n, sadc,

zhrdir! A paltarda, aydn olmayan, sanki, bdnsiz birisi ona yaxnlad.
ni gtrb qznn acna qdhini doldurmaq istdi! Amma uzun a lckd
olan l ni ondan ald, silkldi v dolaba qoydu. Eynn hmn gn, Ventnor
orada dayanb onu ittiham eldiyi gnd olduu kimi boazn ns tutdu, qaynad
v ona danmaa imkan vermdi, dodaqlar trpnir, ancaq yalnz dodaqlarnda
az suyu kpklnirdi.

Qz yenidn yaxnlad. A atlas paltar geymi qz lap yaxnlnda

dayanmd. Nazik, sarthr sift, yuxar dartnm qalar. Qzn tutqun salar
hrlmd, h hrlmd! Bu da sn mmin! Qoca gcn toplayb: Demk,
sn mni hdlyirsn, bu axam hdliyrsn! demk istyirdi, ancaq yalnz
demk dey bildi v aydn olmayan plt eidildi. Qznn dediklrini eitdi:
Ata, hirslnmyin, bunun he bir mnas yoxdur, yalnz znz ziyan
vurursunuz. ampandan sonra bu ziyandr! Sonra qz hanssa a, xldyan
tstd yox oldu. Getdi. Onu bala aparan taksi uuldad, nrilddi. Bel! Hl
onun fqtin mhtac olmayb, o is artq onu incidir, onu hdlyir! Neynk, biz
hl baxarq! Onun gzlri qzbdn ildayr, yen d hr eyi aydn grrd.
Ynglc qalxaraq iki df qz il hmfikir olan Meller yox, xidmti qza zng
ald. A nly olan qara paltar geymi qng xidmti qz iri girn kimi d, o
dedi:

Mn ayaa qalxmaa kmk elyin!

ki df qzn zif llrinin onu qaldrmaa gc atmad v o tzdn kresloya

kd. nc dfd tinlikl ayaa qalxa bildi.

Sa ol. Get. Qzn xmasn gzlyrk pald dolaba yaxnlad, qapsn

ab ni oradan xartd. axr qdhini d gtrb, ni hr iki li il
saxlayaraq qdh konyak szd v idi. Qurtum qurtum dalnca koyak onun tir
saan, gn iql, khn, z kimi khn simasn rtubtlndirirdi. Qdhini sona
qdr idi, ni mhkmc tutub, tsbaa yerii il z kreslosuna yaxnlad v
btnlkl zn kresloya sald.

ni sinsin sxaraq, bir ne dqiq hrktsiz halda oturaraq dnrd:

Centlmenlr bel hrkt elmirlr. ni masann stn qoymaq lazmdr,
masann stn, amma onunla v btn trafdaklarn arasndan ar prd
aslmd. O ni z masann stn qoymaq istdi, z llriyl! Amma llrini
tapa bilmirdi, llrini hiss elmirdi. Onun urunda, sanki, aa-yuxar yellnck
yellnirdi: Sn hrkt ely bilmzsn. Yox, bilrm! Sn mlub
olubsan! Yox, mlub olmamam. Tslim ol. Yox, olmaram! Deysn,
grgin axtarla llrini axtarman sonu olmayacaqd, o llrini tapmalyd!
Bundan sonra istyirsn o biri dnyaya yola d, amma tam qaydasnda yola d!
trafnda hr ey qrmz idi. Sonra qrmz bulud ynglc dald v saat
qrblrinin aqqltsn eitdi: Tik-tak. O, iyinlrinin v qollarnn ta ovuclarna
kimi nec canlandn hiss eldi, h, indi, o, llrindki ni d hiss edirdi!
Kresloda qabaa yilmy chd eldi, ni masann stn qoymaq lazmd!
Centlmenlr zlrini bel aparmrlar! Artq bir lini hrkt eltdir bilirdi, amma
ni hl d istdiyi yer qoymaq n mhkmc saxlaya bilmirdi. Son gcn
toplayb tkanla irli yilrk kresloda trpndi, ancaq hl yil bilmirdi v
onun sinsiyl srrk masann qranda kndlnin dayand. Onda o, var
gcyl bdni v llriyl irli dartnd v dikldi. O, bunu bacard, bacard!
Dodaqlar gldn yildi, bdni yava-yava kresloya krd. O, bunu bacard!
V o, gzlrini yumdu

Saat on ikinin yarsnda Molli qapn aaraq ona baxd v astadan dedi: Ser,
orada qadnlar v bir cnab glib! O cavab vermdi. Qapdan yaparaq Molli
holla pldad:

Miss, o yatr.

Cavabnda is ona pldadlar:

Ah! Tkc mni buraxn, gr o z oyanmasa, mn onu oyatmaram. Onun

mni yeni paltarda grmsini el istyirm!

Xidmti qz knara kildi v Fillis barmaqlarnn ucunda iri kedi.

Lampann inn v buxarnn alovunun onu tpdn drnaa qdr iqlandra
bilcyi yer getdi. A atlasdan tikiln paltar onun byklr n olan ilk donu
idi, sinsinin stnd v o biri lind hmi yal bzk bitkisi olan qardeniya var
idi, ilk df idi adam arasna xmaqdan bel hzz alrd! Ah, onun yatdna gr
nec d tssflndi! O nec d qzarb! Qocalar nec d mzli nfs alrlar! Uaq
kimi sirli halda pldad:

Qyyum!

Skut. Qz dodaqlarn iirdib qardeniyan frlad. Birdn alna bir fikir

gldi: iyi onun yaxasna taxacaam! Oyananda iyi grb sevinck!
 Yaxnlab aa yildi v iyi qocann yaxsna keirtdi. Qapnn
arxasndan iki ba boylanrd, qz Bob Pillinin bouq v anasnn yumaq, yngl
gln eitdi. Oy, onun aln nec d qrmz idi! Qz dodaqlarn qocann alnna
toxundurdu, geri kildi, dinmzc dnd, liyl p gndrib, civ kimi
srrk otaqdan xd.

Hollda plt, hrlt v qsa, tondan-tona dn gl eidildi.

Qoca is oyanmad. Hmi olduu kimi, n qdr ki, saat birin yarsna
qdr Meller glmmidi, onun bir daha oyanmayacan he kim bilmirdi.

Trcm: Aslan Quliyev