Mediawijsheidindeklas.

nl

#MEDIAWIJSHEID
IN DE KLAS
ARTIKELBUNDEL

Wil je na het lezen van deze artikelbundel

samen aan de slag met de jongeren de jouw
klas? Koop dan mijn boek:

#Mediawijsheid in de klas.

Patrick Koning
Koning Willem I College
Inleiding

1
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Hoofdstuk 1

Voorwoord aantal instructievideos en kreeg ik de gelegenheid om vier

artikelen te schrijven voor het vakblad Profiel.

Het schrijven van een eigen boek was een droom die uitkwam
dankzij de steun van mijn werkgever: Koning Willem I College.

Ergens in mijn achterhoofd speelde al lang het idee om een

eBook te maken met enerzijds als doel om al het ontwikkelde
Twee jaar geleden publiceerde ik mijn boek: #Mediawijsheid in materiaal op een makkelijke manier toegankelijk te maken voor
de klas. De recensies waren positief. anderen en anderzijds als doel om software voor het maken
van ebooks onder de knie te krijgen.
Na anderhalf jaar verscheen de tweede druk.
In dit ebook het resultaat van beide doelen.
Afgelopen tijd heb ik diverse
keynotes en workshops mogen Het eBoek is under construction.
verzorgen over mediawijsheid,
een groot aantal posts Van tijd tot tijd zal ik interessant materiaal toevoegen en het
geschreven op mijn edublog: eBook updaten.
Lerenontrafel.nl en de bij het
Ik hoop dat het eBook helpt om wegwijs te worden in
boek behorende edublog:
mediawijsheid.
Mediawijsheidindeklas.nl, gaf ik
diverse trainingen over Veel leesplezier,
mediawijsheid, mocht ik met
Patrick Koning
Cubiss voor de Cubiss Academie
experimenteren met het opzetten mediawijsheidindeklas.nl
van een blended variant van een lerenontrafeld.nl
van de trainingen, maakte ik een kw1c.nl

2
Wat is
mediawijsheid?

2
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Hoofdstuk 2

Een definitie van internet neemt alleen maar toe. De informatie die je vindt, moet
je bovendien scherp beoordelen; niet alle informatie is
mediawijsheid betrouwbaar.

Mediawijsheid is van belang bij de drie hoofdvormen van

internetgebruik: consumeren, participeren en produceren. Voor
deze vormen van internetgebruik zijn
specifieke
mediawijsheidcompetenties
vereist.

In het model zie je dan

ook drie competenties
bij consumeren, drie bij
participeren en drie bij
produceren.

Consumeren
Als consument gebruik je
het internet om informatie op te
zoeken via zoekmachines of andere
bronnen, zoals digitale encyclopedien. Het is belangrijk dat je
informatie kunt filteren, want de hoeveelheid informatie op het

4
Participeren
Als participant (deelnemer) verbind je je met anderen via
sociale netwerken. Verbinden doe je niet zomaar; je verwacht
dat het je iets opbrengt. De opbrengsten kunnen divers zijn:
misschienwil je op de hoogte blijven van de belevenissen van
anderen of verwacht je veel te leren doordat je in groepen gaat
meediscussiren. Hoe dan ook, je benut de verbinding met
anderen. Daarbij is het belangrijk om je identiteit op sociale
netwerken te bewaken. Dus denk je na over wat je post en zorg
je dat je zicht houdt op wat anderen over jou posten.

Produceren
Als producent voeg je inhoud (content) toe aan het internet: je
publiceert. Berichten plaatsen via een blog, een app
ontwikkelen en aanbieden via de Google Play Store of Apple
F ILM 2.1 Wat is mediawijsheid?
App Store, maken en verspreiden van muziek, videos,
(nieuws)fotos of e-books: het valt allemaal onder publiceren. Consumeren is betrekkelijk eenvoudig, participeren vraagt al
meer van de internetgebruiker, terwijl produceren de meest
Het is belangrijk dat je niet alleen weet hoe je kunt publiceren, complexe activiteiten omvat.
maar ook hoe je je publicaties kunt evalueren, zodat je ze kunt
verbeteren. Voor evaluaties kun je de kracht van het internet Auteurs
benutten er is niets zo gemakkelijk als gebruikers van je 1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
producten naar hun tops en tips vragen. Tot slot moet je op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.
reflecteren: kritisch kijken naar je eigen gedrag, waarbij je er
Literatuurlijst
onder meer voor zorgt dat je activiteiten binnen wet- en
2. Koning, P. (2015). Mediawijsheid in de klas. s-
regelgeving blijven.
Hertogenbosch: School voor de toekomst.

5
Hoe wordt je een
mediawijze leraar?

3
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Hoofdstuk 3

Handvatten voor media. Het open staan, het (samen) onderzoeken en de voor-
en nadelen zorgvuldig afwegen. Ten slotte vraagt het oprechte
(zelf)transformatie naar interesse, uitstel van oordeel en de kunst van het stellen van
echte vragen [1] om in gesprek te kunnen gaan met jongeren.
een mediawijze docent Vanuit bovenstaande creert een
mediawijze docent een positief
pedagogisch klimaat waarbij de
Eind vorig jaar opende LAKS het meldpunt: Help! Mijn docent docent samen met de jongeren
is digibeet. Wat blijkt? En op de vijf middelbare scholieren optrekt en zo het
vindt dat zijn leraren niet goed met ict omgaan. Het onderzoek medialandschap verkent.
De innovatieve leraar van de universiteiten in Tilburg, Gent en
Vanuit bovenstaande basis kun
Leuven schetst dat leraren zich schamen voor hun digitale-
je als docent stap-voor-stap
skills. Het onderzoek onderscheidt traditionele Trudys,
samen met de jongeren ervaring
bezorgde Brendas, tevreden Taraks, innovatieve Ivos en
op gaan doen met het
digitale Doriens.
pedagogisch-didactisch
Als docent je scepsis over het internet en internetapplicaties verantwoord inzetten van
uitdragen aan jongeren, werkt niet. Dan ontstaat de gevreesde internet en internetapplicaties in
(generatie)kloof. Wat wl werkt: als docent met jongeren een de klas. Met als doel om de
open gesprek aangaan over media. Het gesprek kunnen jongeren te motiveren, de
aangaan vraagt allereerst inlevingsvermogen. Het besef dat het leerprestaties te verhogen en het leerproces effectiever te laten
internet een basisbehoefte voor jongeren is. Na de lichamelijke verlopen [2]. Denk hierbij aan een digitale post-it muur (met
behoeften en de behoefte aan veiligheid en zekerheid staat Padlet.com of LinoIT.com) om voorkennis te activeren. Het
sociaal contact op de derde trede van de piramide van Maslow. schematiseren van lesstof in een digitale mindmap (met
Het biedt ze verbondenheid met andere jongeren. Ten tweede Popplet.com of Bubbl.us) of het stampen van feitjes via een
vraagt het een positief-kritische houding ten opzichte van digitale quiz (met Socrative.com of getKahoot.com). Als

7
doorgewinterde docent heb je de know-how van het vak, zicht een groot aantal bronnen te vinden op het internet. Ga eens op
op de juiste pedagogisch en (vak)didactische aanpak en ben je zoek naar de edublogs van Willem Karssenberg, Wilfred
in staat om de juiste werkvormen bij elke fase van het leren te Rubens of Karin Winters. Of bezoek mediawijsheidindeklas.nl
kiezen. De afwegingen zijn dezelfde. De werkvormen waarop ik regelmatig mijn eigen ervaringen deel met de
gedigitaliseerd. invoering van mediawijsheid binnen mijn school: Konining
Willem I College in s-
Op het internet is veel inspiratie te vinden. Denk aan:
Hertogenbosch. Een
socialmediainhetmbo.nl, de bundels sociale media
interessante Engelstalige
praktijkvoorbeelden uit het onderwijs [3] en smartphones in de
edublog is: Free Technology
les praktijkvoorbeelden uit het onderwijs [4] of de uitlegvideos
for Teachers van Richard
getiteld Maandag [5]. In mijn boek: #Mediawijsheid in de
Byrne. Edubloggers schrijven
klas [6] benoem ik mijn favoriete internetapplicaties voor in de
op persoonlijke titel over hun
les. Het boek: Kleppen dicht! [7] koppelt internet en
ervaringen in het onderwijs.
internetapplicaties aan het activerende directe instructie model.
Genoemde edubloggers
In het geval dat je ICT-vaardigheden opspelen vraag je
doen dit ook en
collega innovatieve Ivo of digitale Dorien om hulp. Of nog
experimenteren veel met het
krachtiger: je vraagt de klas om hulp. Vanuit het gecreerde
gebruik van ICT in het
positieve pedagogische klimaat is dit absoluut geen schande: je
onderwijs. Wil je een aantal
verkent samen met de jongeren het medialandschap. Onder
edubloggers gaan volgen?
het mom van het samen aangaan van een #experiment neemt
Op edubloggers.nl is een lijst
de motivatie van de jongeren alleen maar toe.
met meer dan 300
Langzamerhand transformeer je jezelf naar een mediawijze edubloggers te vinden.
docent. Je bent overtuigd geraakt van de voordelen van de Genoeg inspiratie dus.
inzet van internet en internetapplicaties in de klas. Je wilt meer.
De transformatie naar een mediawijze docent vaagt 10%
Je wilt up-to-date blijven van nieuwe ontwikkelingen op het
inspiratie en 90% transpiratie. Bedenk hierbij dat #fail in een
gebied van internet en internetapplicaties in de klas. Hiervoor is
positief pedagogisch klimaat waarbij de docent met zijn klas
8
samen optrekt en het medialandschap verkent niet bestaat. Het
is slechts een First Attempt In Learning.

Auteurs
1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.

Literatuurlijst
1. Pardoen, J. (2014). Focus! - over sociale media als de grote
afleider. Amsterdam: SWP.

2. Kennisnet (2015). Vier in balans-monitor 2015. Zoetermeer:

Kennisnet.

3. Brouwer, A., & Karssenberg, W. (2014). Social media

Praktijkvoorbeelden uit het onderwijs 2.0.

4. Brouwer, A., & Karssenberg, W. (2015). Smartphones in de

les Praktijkvoorbeelden uit het onderwijs.

5. Scheerens, J. Maandag. Geraadpleegd op 5 maart 2012,

van https://www.youtube.com/user/jorickscheerens.

6. Koning, P. (2015). Mediawijsheid in de klas. s-

Hertogenbosch: School voor de toekomst.

7. Slobbe, P. van, & Ast, M. van (2015). Kleppen dicht!

Effectief leren met ICT. Huizen: Uitgeverij Pica.

9
Hoe maak je
jongeren mediawijs?

4
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Hoofdstuk 4

De n-n-aanpak: pleidooi Deze nieuwe dynamiek vraagt van de professionals van

morgen niet alleen vakmanschap, maar ook meer dan ooit
voor mediawijsheid als aanpassingsvermogen om te overleven in de dimensie van het
Internet. Of zoals Leon C. Megginson in 1963 het boek On the
doel en middel in het Origin of Species van Charles Darwin uit 1859 samenvatte [2]:

it is not the most intellectual of the species that survives; it is not

Technologische innovaties hebben de wereld sterk veranderd the strongest that survives; but the species that survives is the
one that is able best to adapt and adjust to the changing
[1]. Via nomaden, handelsroutes, schepen en vliegtuigen
environment in which it finds itself.
slaagde de mensheid erin drie dimensies te ontginnen: het
land, het water en de lucht. Daardoor werd de wereld kleiner.
Om als onderwijs jongeren serieus klaar te stomen voor de
Aan het eind van de 20ste eeuw maakten innovaties op het
vierde dimensie: het Internet is dus aandacht voor
gebied van ICT (Informatie en Communicatie Technologie) het
mediawijsheid essentieel.
mogelijk om ook de vierde dimensie te ontginnen: het internet.
Het internet heeft de wereld (nog) kleiner gemaakt. Sterker nog, De eerste vraag die beantwoord dient te worden is: wat is
het begrip plaats is in onze tijd niet meer van belang. Iedere mediawijsheid?
technologische innovatie brengt veranderingen met zich mee.
In de loop van de geschiedenis veranderen en verdwijnen In 2005 definieerde de Raad voor Cultuur mediawijsheid als
beroepen en komen er nieuwe bij. Ook in de 21ste eeuw volgt [3]:
gebeurt dit, alleen sneller dan ooit en met ingrijpende gevolgen.
Het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee
Het tempo waarin technologische innovaties elkaar opvolgen, is
burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een
enorm toegenomen. Binnen n mensenleven vinden
complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld.
meerdere technologische innovaties plaats. De jongere die nu
studeert, zal in zijn loopbaan meerdere werkgevers hebben en
Een mooie definitie die de noodzaak voor mediawijsheid
meerdere beroepen uitoefenen. Een deel van deze beroepen is
beschrijft, echter geen invulling geeft aan de vragen: welke
op dit moment nog niet eens uitgevonden!
11
kennis?, welke vaardigheden? en welke houding? Om deze
vragen te beantwoorden introduceer ik in mijn boek:
#Mediawijsheid in de klas [4] het Mediawijsheid-
competentiemodel. Het Mediawijsheid-competentiemodel rafelt
internet gebruikt uiteen in drie soorten activiteiten: consumeren,
participeren en produceren, en negen competenties: zoeken,
filteren beoordelen, verbinden, benutten, bewaken, evalueren
en reflecteren.
Iemand die voldoende mediawijs is, is in staat om de
genoemde competenties toe te passen bij het gebruik van
diverse (steeds wisselende) internetapplicaties (zoals
Google.nl, Facebook, Snapchat of Instagram) in een drietal
omgevingen: de persoonlijke, maatschappelijke en vak of
beroepscontext.
De tweede vraag die beantwoord moet worden, is: hoe
veranker je mediawijsheid in het curriculum?
Ik pleit voor de n-n-aanpak, oftewel: n mediawijsheid moet
als apart vak (in de persoonlijke en maatschappelijk context) n
gentegreerd in vak- en beroepscontext aangeboden worden.
Anders gezegd: mediawijsheid als doel en middel.
Om mediawijsheid (ook) als apart vak (als doel) aan te bieden
heb ik een aantal overwegingen.
Mediawijsheid moet gegeven worden door een echte expert: de
leraar Mediawijsheid, die zijn (vak)didactische kennis en de
specifieke pedagogische aanpak voor mediawijsheid op peil
houdt.
Mediawijsheid kent het risico van ondersneeuwen. Integreer
je mediawijsheid in andere vakken, dan is het gevaar
levensgroot dat het ondergeschikt wordt aan het vak dat de
betreffende docent geeft.
Van het alleen spelen van een wedstrijd wordt je niet per s
een betere speler. De wedstrijdcontext is daarvoor veel te
complex. Het is belangrijk dat eerst losse onderdelen worden
beheerst, bijvoorbeeld schaatsen, stickhandling, de spelregels,
de posities op het ijs of de patronen bij een aanval of
verdediging (bij mijn hobby ijshockey). Je oefent deze losse
onderdelen en laat de complexiteit toenemen. En natuurlijk
12
eindigt de training met een partijtje. Zo blijven de spelers 4. Koning, P. (2015). Mediawijsheid in de klas. s-
gemotiveerd om de losse onderdelen te leren en kunnen ze het Hertogenbosch: School voor de toekomst.
geleerde gaan toepassen in de wedstrijdcontext. Dat laatste
lukt in het begin nog amper, maar zal na verloop van tijd steeds
beter gaan. Deze aanpak gaat uit van de onderwijskundige
principes van transfer en de zone van naaste ontwikkeling.

Nadat de mediawijsheid als vak (als doel) beheerst wordt, kun

je met jongeren aan de slag gaan om mediawijsheid toe (te
leren) passen in de vak- of beroepscontext, oftewel: ga je de
wedstrijd (leren) spelen.

Auteurs
1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.

Literatuurlijst
1. Knoke, W. (1997). Plaatsloze nieuwe wereld. Schiedam:
Scriptum.

2. Quoteinvestigator.com (2014). It Is Not the Strongest of the

Species that Survives But the Most Adaptable.
Geraadpleegd op 9 december 2016, van http://
quoteinvestigator.com/2014/05/04/adapt/

3. Raad voor Cultuur (2005). Mediawijsheid: de ontwikkeling

van een nieuw burgerschap. Den Haag: Raad voor Cultuur.

13
Hoofdstuk 4

Leer jongeren hun Het Mediawijsheid-competentiemodel rafelt internet gebruikt

uiteen in drie soorten activiteiten: consumeren, participeren en
mediawijsheid gebruiken produceren, en negen competenties: zoeken, filteren
beoordelen, verbinden, benutten, bewaken, publiceren
om nieuwe kennis te evalueren en reflecteren.

verwerven Onder consumeren gaan

onderwerpen schuil als:
Mediawijsheid is onmisbaar voor leven en werken in onze sterk
gebruik van verschillende
gedigitaliseerde maatschappij. Mediawijsheid is het nieuwe
(soorten) bronnen, bepalen
lezen en schrijven. Wie niet kan lezen en schrijven met media,
van adequate zoekwoorden,
is de nieuwe analfabeet. Voor het Nederlandse onderwijs is een
gebruik van geavanceerde
belangrijke rol weggelegd in het mediawijzer maken van onze
zoekmogelijkheden, gebruik
jongeren, echter valt er op dit gebied nog een wereld te winnen.
van abonneer en
In mijn artikel: Mediawijsheid als doel en middel in het groepeermogelijkheden en
onderwijs in het februari-nummer van Profiel hield ik een inschatten van
pleidooi om onze jongeren, de professionals van morgen, niet betrouwbaarheid.
alleen vakmanschap, maar ook internet-survival-skills: Participeren wordt ingevuld
mediawijsheid mee te geven. Ik pleitte voor de n-n-aanpak, door onderwerpen als:
oftewel: n mediawijsheid als apart vak (als doel) n gebruik van LinkedIN, denk
gentegreerd in vak- en beroepscontext (als middel) vormgeven na voordat je iets post,
in het curriculum van het onderwijs. In dit artikel werk ik mijn gebruik van sterke
pleidooi verder uit. wachtwoorden, internet
veilig en bewaak je privacy op Facebook, Twitter, Instagram,
Mediawijsheid als apart vak (als doel) . Produceren krijgt inhoud via onderwerpen als: creeren en
publiceren via internet, auteursrecht, portretrecht en

14
citaatrecht, online evaluatietools, internet- en
gameverslaving, voorkomen van een game-bochel, leren
focussen en de invloed van media op je zelfbeeld.
Op het internet is steeds meer (les)materiaal te vinden. Zo
bieden de sites mbomediawijs.nl en mediawijsheidinhetmbo.nl
(van Ashwin Brouwer) een arsenaal aan opdrachten. Met mijn
boek: #Mediawijsheid in de klas [1] heb je de beschikking over
een complete lesmethode met o.a. 29 kant-en-klare
(les)opdrachten met bijbehorende presentaties, een
eindopdracht en een beoordelingsmodel. Daarnaast is al het
materiaal downloadbaar zodat je het geheel kunt aanpassen
naar eigen behoeften.
Mediawijsheid in de vak- en beroepscontext (als middel)
Hoe zorg je als leraar ervoor dat jongeren zich ontwikkelen tot
mediawijze consumenten, participanten en producenten in de
vak- of beroepscontext? Om deze vraag te kunnen
beantwoorden, neem ik je mee terug naar de gangbare
lespraktijk in het pre-internettijdperk.
De leraar verzorgde een klassikale instructie en reikte de
jongeren hiermee nieuwe kennis aan. Na de instructie kregen
de jongeren een aantal opdrachten, waarin ze leerden de
nieuwe kennis toe te passen. De leraar liep rond, gaf een-op-
een hulp en sloot de les af met het klassikaal nabespreken van
de opdrachten. Als afsluiting van een lessenserie over een
thema toetste de leraar of de leerlingen de nieuwe kennis
beheersten. Kennis werd hapklaar aangeboden.
In het pre-internettijdperk was het dus de leraar die informatie
consumeerde. Hij zocht actuele informatie over zijn vak, filterde
de gevonden informatie en beoordeelde deze informatie op
betrouwbaarheid. Het was ook de leraar die participeerde. Hij
was lid van een sectie en/of een (landelijke) werkgroep en nam
soms deel aan een vakcongres. Zo legde hij nieuwe contacten
met collegas, met wie informatie uitgewisseld werd over
bijvoorbeeld de laatste ontwikkelingen in het vak, nieuwe
lesmethodes of vakdidactiek. Af en toe verzorgde hij een
presentatie of workshop. Hij besteedt zorg aan zijn outfit: je wilt
goed voor de dag komen. Het was ook de leraar die
produceerde. De leraar was de kennisproducent. Hij verzorgde
een klassikale instructie, die hij ondersteunde met materiaal dat
hij zelf creerde: een schema op het bord, een reader, een
powerpointpresentatie of een mondelinge uitleg. Hij evalueerde
zijn les of een complete lesperiode met de klas door tops en
tips te vragen of een enqute op papier af te nemen. Hij
reflecteerde hierop en paste zijn gedrag aan. Sommige leraren
ontwikkelden zelfs volledige lesmethodes in samenwerking met
educatieve uitgevers.
Nu, in de 21ste eeuw, wordt de rol van leraar anders. Zeker, hij
blijft de autoriteit op zijn vakgebied. Zijn vakkennis en zijn
didactische vaardigheid benut hij nu echter niet meer om kennis
15
alleen hapklaar aan te bieden, maar juist ook om het leerproces of de netwerken waarmee hij zich heeft verbonden. Ook zal de
te begeleiden waarin jongeren hun mediawijsheid gebruiken om jongere zelf straks moeten kunnen publiceren op het internet
nieuwe kennis te verwerven. Met andere woorden: onder binnen de geldende wet- en regelgeving, wat vereist dat hij zijn
begeleiding van de leraar de drie soorten activiteiten: internetgedrag kan evalueren en erop kan reflecteren.
consumeren, participeren en produceren, en negen
Door in je lesaanpak bewust te kiezen voor een mix van
competenties: zoeken, filteren
klassikale instructie (gestoeld op het cognitivisme) en
beoordelen, verbinden,
mediawijze-expertwerkvormen (gestoeld op het
benutten, bewaken, publiceren
constructivisme), kun je jongeren niet alleen jouw
evalueren en reflecteren toe te
vakmanschap, maar ook de benodigde internet-survival-skills
passen in de vak- en
leren toepassen in jouw vakgebied. Zo leer je jongeren hun
beroepscontext door de
mediawijsheid te gebruiken om nieuwe kennis te verwerven.
lerende jongere actief aan het
werk te zetten. Het is immers Auteurs
de jongere zelf die in de 1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
toekomst nieuwe informatie op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.
moet zoeken, filteren en
beoordelen binnen de vak- of Literatuurlijst
beroepscontext en er 1. Koning, P. (2015). Mediawijsheid in de klas. s-
vervolgens zinvolle betekenis Hertogenbosch: School voor de toekomst.
aan moet kunnen geven. Net
zoals de jongere zich in de
toekomst op eigen initiatief zal moeten verbinden met relevante
anderen en netwerken binnen de vak- of beroepscontext waarin
hij werkt. Deze verbindingen zal de jongere vervolgens moeten
benutten, terwijl hij tegelijkertijd zijn identiteit zal moeten
bewaken door professioneel te acteren naar deze anderen en/

16
Hoofdstuk 4

Integratie in het vak betoog moeten schrijven, dan blijft het inhoudelijk aan de
oppervlakte. Leraren gaan er te snel van uit dat zoeken en
Nederlands beoordelen van betrouwbaarheid van informatie competenties
zijn die studenten beheersen. Het beoordelen van
betrouwbaarheid heeft, sinds de komst van alternative facts
nog meer aan urgentie gewonnen.

Vanuit bovenstaande notie is door Marlies de Groot, in

Vorig jaar vroeg Marlies de Groot of onlinegeletterdheid was
samenwerking met Jeroen Clemens en de leraren Nederlands:
opgenomen in het boek: #Mediawijsheid in de klas. Ze had
Tonnie van Dijk, Marjo van Giersbergen en Rita van Dooren
hierover een artikel [1] van Jeroen Clemens gelezen in
een aantal lessen onlinegeletterdheid ontworpen. De lessen
Levende Talen Magazine. Jeroen is leraar Nederlands op het
zijn in een aantal klassen bij diverse opleidingen van het
Helen Parkhurstcollegein Almere, edublogger op
Koning Willem I College uitgevoerd en gevalueerd. Doel van
jeroenclemens.nl en doet al een aantal jaar onderzoek naar dit
de lessen is het leren van het inschatten van de
onderwerp. Jeroen betoogt dat het leren omgaan met
betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de gevonden informatie.
onlineteksten iets is wat gentegreerd zou moeten worden in
het vak Nederlands. Tekstsoorten zoals een betoog en een Didactische aanpak
brief worden nu immers ook behandeld. Een mening die ik van Het leren inschatten van de betrouwbaarheid van de gevonden
harte onderschrijf. Ik pleit immers voor de n-n-aanpak van informatie vraagt het aanleren van de gewoonte om altijd
mediawijsheid [2], oftewel: mediawijsheid als doel en middel verschillende (soorten) bronnen te raadplegen. Laat studenten
opnemen in het curriculum. bijvoorbeeld antwoord geven op de vragen: Schrijven
verschillende bronnen hetzelfde over dit onderwerp?, Kijk naar
Uitdaging
het webadres. In welk land wordt de bron gehost? of Hoe oud
Leraren Nederlands ervaren dat studenten snel tevreden zijn
is de gevonden informatie?.
als ze iets moeten opzoeken op internet; ze nemen het
bovenste zoekresultaat, of hooguit de bovenste drie hits. Als
studenten bijvoorbeeld een presentatie moeten houden of een

17
Het leren inschatten van de bruikbaarheid van de gevonden 5. De student zoekt zelf drie bronnen en geeft aan waarom hij
informatie is afhankelijk van het schrijfdoel en publiek. Door tot deze keuze is gekomen. Waarom zijn het goede
studenten bijvoorbeeld antwoord te laten geven op de vragen: bronnen?
Is deze bron bruikbaar voor wat ik wil schrijven? En wat heb ik
Als leraar zit de uitdaging in het differentiren. De keuze maken
er dan aan?. Nadat studenten een aantal betrouwbare en
bij welke student welke mate van sturing nodig is. Bij de ene
bruikbare bronnen gevonden hebben, komt de stap
student kun volstaan met aanpak 5. Bij de andere student zal je
selecteren. Door bronnen te geven en samen de essentie er
meerdere aanpakken nodig hebben, bijvoorbeeld 1, 3 en 5.
uit te halen. Hardop denkend aangeven wat wel een antwoord
is op je vraag en wat niet het antwoord is op je vraag. Dit is het De opbrengst van bovenstaande is dat iedere student de
toepassen van de leesstrategie zoekend lezen. benodigde informatie heeft om
een eindopdracht, bijvoorbeeld
In de uitgeprobeerde lessen is een aantal didactische
een artikel schrijven of een
aanpakken onderzocht, van sterk sturend door de leraar (1)
presentatie geven, uit te
naar meer zelfsturing door de student (5):
voeren. Als vervolgactiviteit is
1. De leraar kiest enkele bronnen en de studenten geven de het goed om samen met de
overeenkomsten en verschillen aan. klas een lijst met criteria van
een goed artikel (of goede
2. De leraar geeft vier bronnen en de studenten moeten
presentatie) te maken.
verwoorden welke twee bronnen ze gebruiken en waarom.
Vervolgens worden de
3. De docent geeft enkele bronnen en de studenten zetten ze geschreven artikelen
in volgorde van bruikbaarheid. willekeurig (en anoniem!)
verdeeld over groepjes van drie
4. De docent geeft drie bronnen en de studenten zoeken er tot vier studenten. Per groepje
drie bij. wordt bepaald welk artikel het
beste is geschreven. De criteria
zijn daarbij leidend. Het beste artikel per groepje maakt kans op

18
de titel beste artikel van de klas waarbij antwoord gegeven papieren teksten, maar zeker ook voor online informatie. Dit
moet worden op de vraag: Welk artikel is het beste en maakt het curriculum Nederlands meer up-to-date en dus
waarom?. Voor een waardevoller. Ook is de transfer van Mediawijsheid naar
presentatie kan een Nederlands expliciet gemaakt, wat de leerlingen eerder niet uit
soortgelijke aanpak zichzelf deden.
gebruikt worden, echter
Studenten waren positief over de lessen en maakten zelf de
is dat natuurlijk niet
transfer van het vak Mediawijsheid naar het vak Nederlands:
anoniem.

Opbrengst We hebben het bij Mediawijsheid geleerd en bij Nederlands

De lessen vragen om hebben we het toegepast!
een actieve inzet van
de studenten. Het werk Kleine aanpassingen met stevige impact
van de studenten Het mediawijsheid-competentiemodel laat zien dat
verbetert door duidelijk internetgebruik uiteen te rafelen is in drie soorten activiteiten:
te benoemen aan consumeren, participeren en produceren. De leraren
welke eisen het moet Nederlands die betrokken waren, hebben laten zien dat
voldoen. Alleen al door consumeren met kleine aanpassingen aan bestaand
te zeggen dat er verder lesmateriaal gentegreerd kan worden. Kleine aanpassing met
gekeken moet worden een stevige impact. Een voorwaarde om docenten mee te
dan de eerste drie krijgen in het ontwerpproces is, dat het ontwerp moet
zoekresultaten is een aansluiten bij het bestaande curriculum of bij een probleem,
leerwinst. Ook levert zoals de oppervlakkige inhoudelijke uitwerking van opdrachten.
het praten over de betrouwbaarheid van een website een goed De betrokken leraren Nederlands zijn van mening dat ook
gesprek op. Studenten zien dat hun werk beter wordt, als ze participeren en produceren eenvoudig gentegreerd kunnen
van meerdere bronnen gebruik maken. En het vak Nederlands worden in het vak Nederlands.
leert leerlingen zien dat geletterdheid niet alleen geldt voor
19
Auteurs
1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.

2. Marlies de Groot, beleidsontwikkelaar op het Koning Willem

I College in s-Hertogenbosch.

Literatuurlijst
1. Clemens, J. (2014). Het nieuwe lezen, anders bekeken.
Levende Talen Magazine, (4), 4-9.

2. Koning, P. (2017). Mediawijsheid als doel en middel in het

curriculum. Vakblad Profiel, 26(1), 21-23.

20
Hoe implementeer
ik mediawijsheid?

5
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Sectie 1

Mediawijsheid als vak of

gentegreerd aanbieden?

Een veel gevoerde discussie over mediawijsheid is of

mediawijsheid als apart vak of volledig
gentegreerdaangeboden moet worden. Er zijn voor- en
tegenstanders van beide aanpakken, diestevig met elkaar
discussiren. Sommigen vinden een apart vak noodzakelijk,
want dan kan hetworden gegeven door een echte expert: de
docent Mediawijsheid. Als mediawijsheid als apartvak op het
F ILM 5.1 Hoe implementeer je mediawijsheid?
rooster wordt geplaatst, zal het niet ondersneeuwen. Integreer
je mediawijsheiddaarentegen in andere vakken, dan is het worden. Ik noemdit het en-en-model: n mediawijsheid als
gevaar levensgroot dat het ondergeschikt wordt aanhet vak dat apart vak n gentegreerd in (andere) vak- en beroepscontext.
de betreffende docent geeft. Nee, zeggen anderen. Alleen bij
volledige integratiewordt er geleerd. Want als context Waarom het en-en-model effectief is, kan ik duidelijk maken
ontbreekt, heeft leren geen zin. aan de hand van mijn hobby:ijshockey. Ik speel al heel lang en
ben daarnaast al een aantal jaren actief als trainer. Houd jeniet
Meestal worden de partijen het niet eens. van ijshockey, dan moet je toch verder lezen. Vervang in
gedachten ijshockey steeds doorjouw favoriete sport: voetbal,
Dat is jammer, want volgens mij hebben beide partijen gelijk.
hockey, basketbal, honkbal of wat dan ook. Als trainer is
Daarom vind ik, zoals ik eerderal heb toegelicht, dat
meopgevallen dat je beginnende ijshockeyers tijdens de
mediawijsheid als doel n als middel aangeboden moet
training niet meteen een partijtje moetlaten spelen. Natuurlijk is

22
het heel leuk om te doen, maar beginners worden er nauwelijks vaardighedenin het mbo wordt voor de vaardigheid kritisch
betereijshockeyers van. De wedstrijdcontext is voor hen nog denken de vraag opgeworpen of lessenmet betekenisvolle
veel te complex. Het is belangrijkdat ze eerst losse onderdelen vakinhoud (context) effectiever zijn dan lessen zonder context.
gaan beheersen, zoals schaatsen, stickhandling, de spelregels, Er wordendiverse onderzoeken aangehaald, waaruit geen
deposities op het ijs of de patronen bij een aanval of eenduidige conclusie valt te trekken. Vooralsnogis geen
verdediging. In een goede training komendeze losse wetenschappelijk bewijs voorhanden op grond waarvan een
onderdelen aan bod. Je start met schaatsoefeningen. Daarna
met oefeningen overstickhandling: de puck met de stick
aannemen en passen. Vervolgens combineer je schaatsen
enstickhandling in een simpele oefening. Daarna ga je kleine
wedstrijdsituaties nabootsen. Eerstmet twee spelers zonder
tegenstander. Daarna twee tegen een, drie tegen twee en zo
verder.Een goede trainer voert de complexiteit van de
oefeningen stap voor stap op. En natuurlijkeindig je met een
partijtje. Zo blijven de spelers gemotiveerd om de losse
onderdelen te lerenen kunnen ze het geleerde gaan toepassen
in de wedstrijdcontext. Dat laatste lukt in het beginnog amper,
maar zal na verloop van tijd steeds beter gaan.

De trainingsaanpak die ik hier schets, gaat uit van transfer (i)
en de zone van naaste ontwikkeling.Deze didactische
uitgangspunten hebben hun waarde in de praktijk bewezen en
ondersteunende keuze voor de en-en-aanpak.
Moet mediawijsheid een apart vak zijn of niet? Op bladzijde 10
van het onderzoek Toegerustvoor de toekomst aandacht
voor kritische denkvaardigheden en sociaal-culturele
van de beide richtingen met context (gentegreerd) of zonder
context (apart vak) als superieur beschouwd zoumoeten
worden. Dat sterkt me in mijn keuze voor het en-en-model.
Mijn overtuiging is dat mediawijsheid zon belangrijke
vaardigheid is dat je die in alle facettenmoet trainen. Voor
mediawijsheid als doel dient een apart vak Mediawijsheid op
het roosterte komen. In dit vak, gegeven door een docent

23
Mediawijsheid, wordt expliciet aandachtgegeven aan
mediawijsheid. Ontwikkeling van mediawijsheid vindt hierbij
plaats in de persoonlijkeen maatschappelijke context.
Daarnaast is het belangrijk om mediawijsheid als middel aante
bieden, wat inhoudt dat het door mediawijze docenten wordt
gentegreerd in de vak- ofberoepscontext.
In mijnboek Mediawijsheid in de klas staan 28 opdrachten (in
hoofdstuk 3) en een eindopdracht (in hoofdstuk 4) voor
mediawijsheid als vak. Oftewel: als mediawijsheid als doel.
Daarnaast licht ik (in hoofdstuk 5) toe aan de handvan een
groot aantal voorbeelden toe hoe je mediawijsheid als middel in
kunt zetten. Oftewel: gentegreerd.
Bovenstaande geldt voor Nederlands, Engels, Rekenen,
Wiskunde, et cetera. en natuurlijk ook voor mediawijsheid.
Oftewel:n-n in plaats van f-f en daarmee uit
Auteurs
1. Patrick Koning, auteur: #Mediawijsheid in de klas en trainer
op het Koning Willem I College in s-Hertogenbosch.
Literatuurlijst
1. Koning, P. (2017). Mediawijsheid als doel en middel in het
curriculum. Vakblad Profiel, 26(1), 21-23.

Pedro de Bruckere betoogtop zijnedublog X,Y of Einstein in:

Focus, een beetje commentaar op #onderwijs2032 voor
dezelfde n-n aanpak in een (deels) andere context:
onderwijs2032. Ik gebruik bewust het woord: deels omdat
onderwijs2032 uiteraard ook pleit voor mediawijsheid, echter
breder kijkt.

PedrociteertAnna Bosman, hoogleraar dynamiek van leren en

ontwikkeling aan de Radboud universiteit zo interessant vindt:

Het wordt pas interessant om combinaties van vakken te

maken als je voldoende kennis hebt van de deelgebieden.

24
Hoe word ik als
leraar mediawijs?

6
Mediawijsheid is onmisbaar
voor leven en werken in onze
sterk gedigitaliseerde
maatschappij. Mediawijsheid
is het nieuwe lezen en
schrijven. Wie niet kan lezen
en schrijven met media, is de
nieuwe analfabeet. Voor het
Nederlandse onderwijs is een
belangrijke rol weggelegd in
het mediawijzer maken van
onze jongeren, echter valt er
op dit gebied nog een wereld
te winnen.
Hoofdstuk 6

Snel aan de slag met implementeert op school en bevat tal van aanvullende bronnen
om zelf mediawijzer te worden.
kant-en-klaar lesmateriaal Al het materiaal is (na aanschaf van het boek) met een
downloadcode te downloaden op: Mediawijsheidindeklas.nl/dlc.

De recensies waren positief.

Twee jaar geleden publiceerde ik mijn boek: #Mediawijsheid in Remco Pijpers, strategisch adviseur digitale geletterdheid bij
de klas. Het boek helpt om snel aan de slag te gaan door een Kennisnet en expert op het gebied van jeugd en digitale media,
heldere definitie te bieden schreef een recensie met de kop:
van mediawijsheid en
#Mediawijsheid in de klas: eindelijk een boek uit het onderwijs
vanuit deze definitie een
zelf.
mediawijsheid-
competentiemodel te
Willem Karssenberg, legt als trendmatcher en edublogger op:
presenteren inclusief een
Trendmatcher.nl verbanden tussen trends die hij tegenkomt op
bijpassen
internet en het mogelijk gebruik in het onderwijs, schreef:
beoordelingsmodel. Binnen
deze kaders worden
Een complete handleiding en methode voor docenten die willen
negenentwintig kant-en- werken met mediawijsheid in de klas.
klare opdrachten inclusief
inleidende videos en Wilfred Rubens, edublogger op: te-learning.nl en
vragen voor in de les onderwijsadviseur bij WilfredRubens.com, noemde het boek:
beschreven. Daarnaast
geeft het boek inzicht in het #Mediawijsheid in de klas aanwinst voor de onderwijspraktijk.
belang van mediawijsheid, richting voor hoe je mediawijsheid
Het boek is aan te schaffen via Bol.com, Onderwijsboek.nl,
26