1

Srekli Silahlanma
Ekonomisi

Michael Kidron

eviri: Tufan Takak

 Yayna Hazrlayan
Betl Gen

Sayfa Tasarm ve Kapak

Gl Dnmez
 GR (1989)
Yeniden basmn okuduunuz bu makalenin arka
plan bat kapitalizminin 1950li ve 1960l yllarda
yaad uzun ekonomik byme dnemidir. lk defa
International Socialism Journaln Bahar 1967 say-
snda yaymlandnda, kapitalizm grnrde kendisini
istikrara kavuturmu ve byme-knt dngsn
krarak Bat Avrupa ve Kuzey Amerika iilerinin hayat
standardnda dzenli bir art salamt.
Marksistler iin zor bir durumdu. Ya kapitalizmin
sorunlarn zd ve artk sosyalizme reformlar
yoluyla tedricen varlabilecei fikrini ne srenlerin
sistem ii zmlerine teslim olacaklard ya da Batda
apak bir istikrar ve refah salanmken bunu inkar
edip kapitalizmin byk bir kn eiinde olduunu
savunacaklard. Hem bu ikilemden kanlacak ve hem
de Marxn kapitalizmin elikilerine dair analizi
geerliliini koruyacaksa, uzun byme ve istikrar
dnemini izah etmek gerekiyordu.
Michael Kidronn gelitirdii aklama Srekli
Silahlanma Ekonomisi teorisidir. Teorinin iki zellii
vard. lk olarak teori kapitalizmin kendisini istikrara
kavuturduu gereini kabul ediyor ve bunun nasl ol-
duunu aklamaya alyordu. Bulduu cevap yleydi:
ilerden elde edilen art deerin byk bir ksmnn
silahlanma harcamasna aktarlmas, Marxn kapitalizmin
krizlerinin kkeninde bulduu temel sorunu hafifleti-

3
yor, yani sistemin ar sermaye birikimine yol aarak
kar oranlarn azaltma eilimini telafi ediyordu.1 kinci
olarak teori, srekli silahlanma ekonomisinin salad
istikrarn geici olduunu ne sryordu. Michael Kid-
ron 1961de yle yazd: Gelecekte onarlmas imkansz
bir istikrarszlk ve en iyi ihtimalle bir dnya sistemi
olarak kapitalizmin ya da daha kt ihtimalle btn
medeniyetin kalc varlnn sorgulanmasna neden
olacak iddette krizler kanlmazdr.2
1970lerin banda byme-knt dnglerinin
dnya leinde yeniden ortaya ktna ahit olduk.
Teorinin olduka gl karmlar vard. Silahlan-
maya dayal ekonomik bymenin sonsuza kadar devam
etmeyeceini ve byme -knt dngsnn geri
dneceini ngrmt. Ayrca uzun ekonomik byme
dneminin izah ile Tony Cliffin Rusyada Devlet Kapi-
talizmi teorisini tutarl bir btn haline getirdi. Devlet
Kapitalizmi teorisi, Sovyetler Birlii ve dier Dou Blou
lkelerindeki smr ve sermaye birikimini belirleyen
temel dinamiin Bat ile askeri rekabet olduunu gs-
termiti. Kidron ayn temel dinamiin Batda yaanan
uzun ekonomik byme dnemini de belirlediini
gsteriyordu. Bu iki teori birlikte, dou ve batsyla
dnya sistemindeki gelimeleri aklayarak Uluslararas
Sosyalistlere gl analitik aralar sundu. Bu aralar hem
ngilterede SWPnin hem de dnyadaki dier karde
rgtlerin inasnda kullanld.

4
 Srekli Silahlanma
Ekonomisi
Bat kapitalizminin kinci Dnya Sava sonrasnda
gsterdii istikrar ve bymeye ilikin aklamalar ortak
bir varsayma dayanr: ar retim ve eksik istihdam eer
zel bir faktr tarafndan telafi edilmezse kapitalizm
krize girecektir. Bazlar bu telafi edici faktrn planlama
olduunu, dierleri hzl teknolojik ilerleme ya da dnya
ticaret hacmindeki art olduunu ne srd. Bu makale
de ayn varsaym paylar ancak burada ne srlen tezin
dierlerinden fark yksek istihdam, byme, istikrar vb.
dngsn balatan mekanizmay dngnn dnda bir
yerde bulmasdr.
Kapitalizmde her zaman bir ar retim riskinin
olaca fikri temel ampirik nermeye dayanr: Bir
sermaye biriminin rekabet gc, az ok apna ve faali-
yetlerinin kapsamna baldr, sermayeler aras ilikiler
genelde rekabete dayaldr ve sermayenin nereye ne
apta yatrlacana ilikin kararlar, bu kararlarn sonu-
larna katlanacak olan toplumun kk bir kesimini
oluturan fertler ya da gruplar tarafndan verilir. lk
ikisi olmasayd tek tek sermayeler birikim (yatrm ve
tasarruf) ve younlama (birleme ve devralma) yoluyla
mmkn olduunca hzl bymek zorunda kalmaz,
ncs olmasayd, byme asla toplumun talebinin
ok tesine savrulmazd. Ayrca bu beraberce, talebi
arttrrken ortaya kabilecek byme orann snrlayarak

5
istikrarn salanmas ve korunmas iin bir mekanizma
tekil ederler ve bunun da tek tek sermayeler arasndaki
ilikiyi alt st etmeden gereklemesi istenir.
Srekli bir silahlanma btesi de byle bir meka-
nizma oluturur. Sermaye silahlanma harcamalarn
srdrecek ekilde vergilendirildiinde, aksi takdirde
yatrma dnecek kaynaklardan mahrum kalacaktr.
Silahlanma harcamalar hzla tketilen-eskiyen mallara
yaplan harcama olduu srece, tketim veya mamul
mallar pazarna net bir ilave oluturacaktr. Bu trden
bir harcamann doal sonucu tam istihdam olaca iin
ve tam istihdamn sonucu yksek byme oranlar ola-
candan silahlanma iin vergilendirmenin dizginleyici
etkisi belirgin deildir. Ancak bu, snrlandrc etkinin
olmad anlamna gelmez. Sermayenin vergi ncesi
karnn hepsini yatrma dntrmesine olanak tannsa,
devlet de gerektiinde talep yaratt takdirde byme
oranlar ok daha yksek olurdu. Nihayet, silahlarn
dier tketim mallarnn retimine retim arac veya
geim arac olarak herhangi bir katks olmadndan,
bu anlamda lks olduklarndan, aada gsterilecei
gibi, silah retiminin toplamda kar oranlar zerinde bir
etkisi yoktur.
Silahlanma btesinin dnya harcamalarna katks
olduka fazladr. Daha Vietnam savann Amerikan (ve
Rus) askeri giderlerini sratmasndan ok nce, 1962de
bir Birlemi Milletler almas her yl 120 milyar dola-
rn askeri harcamalara ayrldn gstermekteydi. Bu

6
rakam dnyadaki retilen btn mal ve hizmetlerin
%8 ya da 9una, tm geri kalm lkelerin milli gelirleri
toplamnn en az te ikisine tekabl etmekteydi. Bu
mebla neredeyse btn mallardaki toplam yllk dnya
ihracatna edeerdi. Daha da nefes kesici olan, bu oran
yatrmlarla kyaslandnda ortaya kmaktayd: silah-
lanma harcamalar dnyadaki brt yatrm sermayesinin
yarsna denk dmekteydi.1
Silahlanma harcamasnn nemi lkelere gre byk
deiiklikler gstermekteydi: Harcamalarn % 85i yedi
lke tarafndan yaplmaktayd: ngiltere, Kanada, Bat
Almanya, Fransa, Rusya ve ABD.2 Askeri harcamalar gayr
safi milli haslann ABDde %9.8ini (1957-1959 ortala-
mas) olutururken Danimarkada %2.8i, ngilterede
%6.5i idi. Askeri harcamalarn gayr-safi sabit serma-
yeye oran ABDde %60, Norvete %12, ngilterede
%42 idi.3 Bu oranlar hem yaratt pazar hem de daha
nemlisi harcanan kaynaklar gz nne alndnda hi
de nemsiz deildi.
Baz sanayiler silahlanma harcamalarna yksek
oranda baldr. ABDde (1958) uak ve uak paralarna
talebin onda dokuzundan fazlas hkmetten geliyordu
ve ou askeriye iindi. elik d metal sanayisinde
talebin bete , kimyasallar ve elektronik mallarda
yarsndan fazlas, haberleme ve fenni tehizatta te biri
ve devamla dier 18 sanayi sektrnde onda biri devlet
almlar tarafndan yaratlmaktayd. Fransada (1959)
oranlar uak sanayinde %72.4ten optik ve fotoraf

7
tehizatnda %11e kadar deimekteydi.4 ngilterede
(1961) uak sanayinde %70, endstriyel elektronik ve
radyo haberlemesinde %35 ve gemi ina sektrnde
%23 idi.5
Silahlanma harcamalarnn byme ve teknolojik ye-
nilikler zerinde de dorudan etkisi var. Tam istihdamn
teknolojik yenilikler, yatrm hacminin artmas ve Ar-Ge
faaliyetlerine ne lde zemin hazrladn grmek zor
deildir. Toplam Ar-Ge harcamalarnn ABDde %52si
(1962-63), ngilterede %39u (1961-62), Fransada
%30u (1962) ve Almanyada yaklak olarak %15i (1964)
askeri Ar-Ge harcamalarna tekabl etmektedir.6 OECD
lkelerinde (yukardaki listeye ek olarak Kanada ve
Belikada) saylar 300.000den az olmayan kalifiye bilim
insanlar askeri ve uzay almalar kapsamnda Ar-Ge
faaliyetlerinde istihdam edilmektedir.7 ngilterede 1959
ylnda bu rakam 10.000 idi ve 30.000 civarnda niteliksiz
igc tarafndan desteklenmekteydiler.
Hava seyrsefer sistemleri, nakliye uaklar, bil-
gisayarlar, ilalar, dizel lokomotifler (denizalt dizel
motorlarndan gelitirilmilerdir), glendirilmi cam
rnler gibi ok sayda sivil ticari rn varlklarn askeri
Ar-Ge faaliyetlerine borludurlar. Askeri amal retim
gne pilleri ve kzltesi detektr gibi rnleri de
maliyetlerini drerek ticari rnlere dntrmtr.
Yine genel kullanml gaz trbinleri, hidrolik transmis-
yon, ultra-sonik kaynak makineleri de askeri alanda
mkemmelletirilmilerdir. Hepsinden daha nemlisi

8
OECDnin Resmi ve Teknik Yenilikler raporunda vard
u sonutur:
Askeri ve uzay aratrmalar genel teknolojik ilerle-
meyi kamlayarak sivil alandaki yenilikleri artan oranda
etkileyecektir. rnein askeri ve uzay aratrmalarnn
yaratt ihtiyalar yar iletkenler, mikroipler, mikro
modller, enerji evrimi ve metalrji gibi alanlarda
temel ve uygulamal aratrmalara yol amtr ve btn
bunlar ister istemez sivil alan etkileyecektir. Bunlara
ilaveten sistem mhendislii, yneylem aratrmas gibi
ileri planlama teknikleri, Sre Deerlendirme Gzden
geirme Teknii (PERT) gibi mhendislik yaklam ve
teknikleri ilk olarak askeri alanda gelitirilmitir ve tek-
nolojik yenilik olanaklarnn daha hzl tespit edilmesine
olanak vereceklerdir. Nihayet askeri ve uzay almala-
rnda gerekli olan yksek dzeydeki mkemmeliyet ve
gvenilirlik, lm, test ve kontrol tekniklerinin ilerle-
mesini salamtr ki bu da nihai ve ara rnlerin kalite
ve gvenilirliinde ilerleme salayacaktr. Elektronik
alannda bu husus zellikle nemlidir.8
Silahlanma ve uluslararas ticarete gelince bu ko-
nudaki bir Birlemi Milletler almas gstermektedir
ki 1958 ve 1959 yllarnda toplam dnya ham petrol
retiminin %8.6s, ham lastik retiminin %3, bakr
retiminin %15.2si, nikel retiminin %10.3, teneke
retiminin % 9.6s, inko ve kurun retiminin %9.4,
molibden retiminin %7.5i, boksit retiminin %6.8i,
demir cevheri retiminin %5.1i, manganez retiminin

9
 %2.7si ve kromit retiminin %2.3 sanayilemi lke-
lerin yllk askeri talebini karlamak zere retilmitir.9
Silahlanma harcamalarnn irket byklkleri zerinde-
ki etkisine ilikin drt ba mamur sonulara varmak zor
olsa da, EIUnun ngilterede yapt alma gstermek-
tedir ki toplam igcnn %71ini istihdam eden 18 en
byk (her biri 10.000 ya da daha fazla ii altran)
irketin toplam igcnn %75.2si silah retiminde
istihdam edilmekteydi.10 Savunma bteleri ABDde dev
irketlerin en nemli ilgi alanlarndandr. haleleri daha
ok sayda irkete yaymak iin yaplan resmi giriimlere
ramen 1950li yllarn ilk yarsnda toplam savunma
ihalelerinin (deer cinsinden) te ikisini en byk 100
irket, te birini ise en byk 10u almtr.11
Sadece en byk irketlerin silah retiminin gerektir-
dii i hacmine ve uzmanla uygun teknik ve teknolojik
kaynaklara sahip olmas artc deildir. Ancak irketler
bunu bir kez baarnca artk savunma btesi kulbnn
yesi olurlar ve bymeleri garanti altna alnm olur.
Byk silahlanma szlemeleri o kadar devasadr ki
ak ihale usul en deerli ve nemli hkmet szle-
melerinde bo bir aldatmacaya dnr.121963te ABD
Savunma Bakan yardmcs Kongre Mterek Ekonomik
Komitesine yle diyordu: Mesela Polaris fzesinin re-
timi en az yllk bir hazrlk ve 100 milyon dolara varan
tesis ve zel ekipman yatrmn gerekli klmaktadr.13
Hkmetin denetleme mekanizmalar srekli mkem-
melletirilse de, zaman-hammadde veya maliyet art kar

10
temelli byk szlemeler kar ve byme asndan her
trl riski ortadan kaldrmaktadr. Bazen garantiler o
kadar ak ulu ve denetim o kadar azdr ki mteahhit
irketler kendilerini kaybedip fazladan para alrlar. Fer-
ranti firmas 1964te 13 milyon poundluk Bloodhound
fzesi szlemesinde fazladan ald 4.5 milyon poundu
geri vermek zorunda braklmt.
Nihayet planlamaya gelirsek, askeri harcamalar
devlet planlamasnn gelitirilmesinde ve planlama
tekniklerinin iyiletirilmesinde nemli faktrlerden biri
olagelmitir. ABDde planlamann Rusyann Balistik
Fzeler konusundaki sramasna (ktalararas fzelerin
yaplmas) yant olduuna ilikin resmi deliller vardr.
zel sektr zerinde yakn denetim herhangi bir
byk silahlanma szlemesinin vazgeilmez unsuru
haline gelmitir. Modern muhasebe ve mali denetim
teknikleri dorudan askeri ihtiyalardan kaynaklanmtr.
Ayn ey her trl byk lekli planlama gerektiren
operasyonun vazgeilmez arac olan bilgisayar iin de
geerlidir. kinci Dnya Sava srasnda domu, ister
tasarm sorunlarnn zlmesinde, ister elektronik sava
oyunlarnda ya da askeri stok ve retim kontrolnde
kullanlsn en gelikin uygulamalar daima askeriyenin
elinde olmutur. ABDde byk bilgisayarlara hala askeri
nedenlerle ihra izni verilmemektedir.
Silahlanma harcamalarnn bu ekilde sraladmz
dorudan etkileri birbirleriye balantldr ve sanki dsal
bir itkiye gerek duymayan sonsuz bir dng olutururlar.

11
 Yine de veriler ak gibi grnse de btn sorunlar halle-
dilmi deil. Bunlar ekonomik istikrar izah eden yegane
gerekler olmayabilir. Herhangi bir iktisat akademisyen
yatrm ve harcamalarn denk olduu, talebin tam istih-
dam karlad bir model oluturabilir. Gelitirilmi
modelleme teknikleri bunu olanakl klabilir.
Bu noktada Stracheyin belirttii gibi denilebilir ki
savunma harcamalarnn yerine evler, yollar, okullar
vb dier trden kamu harcamalar konabilir ya da d-
k gelir gruplarnda vergi indirimi uygulayarak ayn
hedefe varlabilir.14 Kat zerinde mantksz deil.
Ancak kapitalizm planlamaclarn kat stndeki bu
planlarna pek uymaz. Bir kere devletin ok fazla ret-
ken yatrm yapmas kabul edilemez. Bireysel kapitalist
asndan baklnca bu tr yatrmlar kendi alannn
ok daha gl ve kaynak sahibi bir rakip tarafndan
igal edilmesi anlamna gelecektir. Sistem asndan ise
bu trden bir kamu harcamas sermaye/emek (deer)
orann (Marxn sermayenin organik bileimi) aniden
yle arttrr ki, sonuta ortalama kar oran o kadar dk
gerekleir ki gerek cretlerdeki czi bir art bile iflaslar
ve ekonomik k balatabilir.
Bu son hususu aklamak gerek. Kabaca deinecek
olursak, Marx kapal bir kapitalist ekonomide, birok
telafi edici faktre ramen, uzun vadede, sermayenin
artan younluunun kar oranlarn dreceini gs-
termiti15. Argman basittir: bedeli denmeyen emek,
karn tek kayna olduundan ve emek gcne yaplan

12
harcama btn yatrm giderlerinin azalan bir ksmn
oluturduundan, karn toplam yatrma oran giderek
decektir. Marx bu yasay fakat ve eer diye ba-
layan bir dizi irdelemeye tabi tuttu ve zellikle de kar
oranlarnn dme eilimi mutlak olarak deil ancak
tedrici bir eilim olarak kendini gsterir diye ifade etti.
Yine de kar oranlarnn dme eilimini baskn eilim
olarak grd. Tartmas iki gereki varsayma dayan-
yordu: Birincisi, retimdeki btn ktlar iilerin veya
kapitalistlerin retken tketimleri eklinde girdi olarak
sisteme geri dnerler. deal olarak sistemde sznt
yoktur, btn kty yatrm veya iilerin tketimine
tahsis etmekten baka seenek de yoktur. kinci olarak,
bu trden bir kapal sistemde kaynaklarn tahsisi yatrm
lehine geliecektir. lk varsaym temel varsaymdr. Eer
ilk varsaym derse, yani retim ktsnn bir ksm bir
yerlerde kaybolarak retim emberinden kaarsa ve
girdilerin sermaye ve igcne geri dn oran belir-
sizleirse, hem ikinci varsaym hem de beraberinde yasa
geersizleecektir.
Marx, kapitalistlerin kiisel tketimleri (lks tketim)
ve altn retimi gibi baz szntlara iaret ettiyse de ger-
eki davranp bunlar ihmal etmeyi seti. Daha sonra
gelen ekonomistler modeli gelitirmeye alrken, bu
retken olmayan nc departman konusuna daha
derinlemesine girdiler. 1907de baslan bir yaynda Von
Bortkiewicz lks mallarn retimindeki sermayenin or-
ganik bileiminin (yani kapitalistlerin kiisel tketiminin)

13
 kar oranlar zerinde hibir etkisi olmadn ortaya
koydu16. Klasik bir sistemi en iddial ekilde kurmaya
alan Sraffa ise genel olarak gsterdi ki17
retim arac veya geim arac olarak baka
mallarn retiminde kullanlmayan lks mallar,
sitemin belirlenmesinde etkin deildir. Bunlarn rol
tamamen edilgindir. ayet teknolojik bir yenilik bu
tr bir lks maln retimi iin gerekli retim ara-
larnn miktarn yarya indirirse, sz konusu maln
fiyat yarya der ama bundan daha te sonular
ortaya kmaz. Dier mallarn fiyat ilikileri ve kar
oranlar deimeden kalr. te yandan bu trden bir
yenilik retim aralarna girdi olarak katlan dier
trden bir mal iin sz konusu olsa, btn fiyatlar
etkilenecek ve kar oranlar deiecektir.18

Sraffa her zaman olduu gibi rnek gstermekten

kansa da lks kavramna silahlar kadar uyan baka
bir ey yok -silahlar dier mallarn retimine hibir
ekilde girdi olmazlar- ve kesinlikle baka hibir mal
ap ve nem asndan silahlarla kyas gtrmez. Sistem
asndan bakldnda ki bu saf teoridir, silah retimi
kar oranlarnn dme eilimini telafi ilevine sahip
anahtar faktrdr.
Yine de bu, devletin askeri olmayan retimi bir
istikrar salama unsuru olarak kullanma zgrlnn
nndeki engellerden sadece birisi ve daha az ikna edici
olandr. Baka bir konu da silah retiminin domino etki-
sine sahip olmasdr: silahlanma tek bir lkede balar ve

14
ardndan kanlmaz biimde sistemin btnne yaylr.
Dier ekonomileri rekabeti bir silahlanma yarna katl-
maya zorlar ve bylelikle byk ekonomileri silahlanma
ekonomisinin alanna eker.
Baka seenek kalmamtr. Ulusal lekte Marxn
retim anarisi olarak nitelendirdii planszlk ve reka-
betilik yani bireysel sermayenin kendiliinden kararlar,
daha geni bir alan gzeten hkmetin mdahalesiyle
snrlansa da uluslararas dzeyde anari mutlak bir
gerek olarak kalmaya devam eder. Nispeten kk
ekonomileri ihmal edersek ulus devletten daha kapsaml
bir zorlayc g yoktur. Sistem uluslararas alanda farkl
ulusal sermayelerin srekli olarak karlkl ayarlamalar
yapmas suretiyle hala klasik anlamda iler. Bat kapitaliz-
minin ileri lkeleri kadar homojen bir grubun bile hala
kendi aralarndaki ilikileri altn zerinden dzenleme
zorunluluu duymalarnn nedeni budur, nitekim altn
toplumsal ilikilere dein kapitalist mistisizmin zdr.
Birbirlerine daha ok benzer olan dou Avrupa lkeleri
bile kendi aralarndaki ilikilerin tipik bir ifadesi olarak
karlkl ticaretten baka bir yntem gelitirememiler-
dir. Rekabeti koullar ile ibirlii yanlsamas arasndaki
uurum ayn bloa ye lkeler arasnda bile devasadr.
Bloklar arasnda ise bu uurum ya da tezat neredeyse
llemezdir.
Bu koullar altnda, retken yatrmlar ya da kuyu
kazdrmak gibi retken olmayan kamu ileriyle tam
istihdam ve istikrar salamaya alan lkeler dnyadaki

15
 rekabeti ortamda sorun yaayacaklardr. Tam istih-
dam ancak dnyann geri kalanndan tecrit durumunda
gerekletirilebilir. Gerekletii takdirde de lkeyi
dnya pazarndan dlayan enflasyonist bir ekonomiye
yol aacaktr. Bu trden bir ekonominin ayakta kalabil-
mesi iin dierlerinin onun altn oyma yetenei snr-
landrlmaldr. Baka bir deyile tam istihdam da ihra
edilmelidir ve bunun iin d askeri tehditten daha ikna
edici bir yntem yoktur.
Elbette btn bunlar silahlanma harcamalarnn is-
tikrarl bir uluslararas ortam salamak iin benimsenmi
olduu anlamna gelmiyor. Hkmetlerin silahlanma
harcamalarn arttrrken genelde protestolarla kar-
latklar, byk silahlanma hamlelerinin ekonomik
gerileme dnemlerine tekabl etmeyebilecei, bunun
genellikle d faktrlerce dayatlan, zor ve talihsiz bir
durum olarak grlecei vb, zetle srekli silahlanma
ekonomisinin balangcnn rastlantsal olduu ne s-
rlebilir. Bunlar sonucu deitirmez. nemli olan udur,
nasl ortaya km olurlarsa olsunlar bugnk byk-
lkleriyle ulusal askeri aygtlarn varl hem ekonomik
istikrar olanaklarn arttrr hem de dier ulus devletleri
belirli tarzda tepki gstermeye ve davranmaya zorlar.
stelik bunu herkese polislik yapacak bir otoriteye gerek
duymadan yapar. Ortaya kan tepkilerin toplam; kar-
lkl zorlanmn bir arada tuttuu, unsurlar birbirlerine
hem baml hem de birbirinden bamsz bir sistem,
zetle geleneksel kapitalist sistemi oluturur.

16
 Silahlanma ekonomisi bir kez ortaya knca nere-
deyse mecburen srekli hale gelir. Bu sadece askeri
tehditlerden kaynaklanan yaptrmlarn daha zorlayc
olmasndan deil daha ziyade askeri ve ekonomik re-
kabeti birbirinden ayrmann zorluundan kaynaklanr.
Tpk bugnlerde olduu gibi Rusya ve ABDnin olduka
pahal anti-balistik fze sistemleri gelitirme yarna
kaplmalar gibi. Bu yarn amac daha etkin askeri g
elde etmekten ok rakibin maliyetlerini arttrmak. The
Timesn savunma muhabirinin belirttii gibi, iki tarafn
da elinde olan sistemleri uygulamaya sokmann tek bir
mantkl gerekesi olabilir:
... Taraflarn birbirlerine toptan ekonomik sava
amaya niyetleri vardr, her iki taraf da kendi eko-
nomik sistemlerin avantajlarnn nihai olarak stn
geleceine gvenmektedir, bu yeni silah sitemlerinin
mali yk altnda nce rakibin ekonomisinin ke-
ceine inanmaktadrlar.19

Dmanlar arasndaki durum byle. Bat blounda

olduu gibi dostlar aras ilikilerde ise, bat koalisyo-
nunun yeleri, savunma ortaklnn kar ortaklnn
tesine geerek, belirli sanayilerin belirli lkelerdeki
menfaatlerinin paravan olarak da i grebileceini -
rendiler. rnein Almanya, 30 Haziran 1967de sonra
erecek olan iki yllk bir anlama kapsamnda ABDnin
Almanyadaki harcamalarna karlk olarak ABDden
5,400 milyon Mark deerinde silah ve tehizat almay
taahht etmitir. Anlamann bitimine 10 ay varken sipa-

17
 riler toplam henz 2.400 milyon Mark seviyesine var-
m ve daha fazlasnn alnacana dair bir iaret de yok.
The Ekonomistin belirttii gibi Almanyann bu apta bir
silah alm zorunluluu Alman sanayisi, zellikle de uak
sanayisi iin nemli dezavantaj tekil etmektedir.20
Bu durum Alman silah pazarndan pay kapmay uman
ngiliz silah sanayinin de aleyhinedir.
Srekli silahlanmann ekonomilerimizin ayrlmaz
bir paras olduunu gstermek iin fazla kant aramaya
gerek yok. Bloklar arasnda ve iinde silah satlarna
ynelik youn rekabetten daha iyi kant olmaz. ABDnin
kendi silah satcs var. Bizim i Partisi hkmetimiz
ise ayn anda hem bir Silahszlanma Bakann hem de
bir Silah Satlar Bakann (hzla byyen silah irketi
Racal Electronicsin sahibi) grevlendirmeyi becerebil-
mitir ki bu Bakan zel ihracat balantlar yapmak,
silah tasarmlarna mdahale etmek,21 silahlarn teslim
tarihlerini belirlemek, diplomatik ayrcalklardan ya-
rarlanmak gibi yetkilerle donatlmtr. Dileri Bakan
yaygn uluslararas bir silahszlanma anlamas devreye
girinceye kadar bu lkenin de silah pazarndan kendine
den pay almas akla uygundur demektedir.22
Rekabetilii nedeniyle ekonominin kanlmaz ola-
rak silah retimini emmesinin nemli sonular vardr.
Her bir ulusal ekonominin istikrar kazandrc unsuru
olarak silahlanma ekonomisinin hareket esneklii ulusal
ekonomiler arasndaki ilikiler tarafndan snrlandrlr.
Geerli ulusal ekonomik nedenlerle silah retimini

18
arttrmak rakiplerin de ayn lde iyi uluslararas gerek-
elerle misillemede bulunmalarna neden olacaktr. Sz
konusu artn istikrar iin gerekli dzeyde duracann
hibir teminat yoktur. Bir lkede bu gereklese bile
o silahlanma dzeyinin dier lkeler iin de istikrar
noktasna denk gelmesi; farkl aplar, yaplar, gelikinlik
aamalar ve ortak savuma teknolojileri kullanan itti-
faklar vb. nedeniyle imkanszdr. Dolaysyla belirli bir
anda bir lke sivil alandaki rekabet gcn arttrmak
iin silah retiminin azaltlmasn isterken bir bakas
durumu korumak isteyecek, bir dieri ise silahlanmann
arttrlmasn isteyebilecektir. Bugn NATO hakkndaki
tartmalarda Fransann geri ekilmesi; ABD, ngiltere
ve Almanyann destek maliyetleri ve nkleer paylam
konusunda didimesi, ABDnin Avrupann daha fazla
silahlanmas iin bastrmas ve Avrupann direnmesi-
nin baka bir aklamaya ihtiyac yoktur. Romanyann
Rusyaya direndii Varova paktndaki karklk da ayn
ekildedir.
Silahlanma harcamalarnn ekonomik bir st snrnn
olmas Srekli Silahlanma Ekonomisi asndan kritik
neme sahiptir. Bir sava ekonomisinde bu snrlar
fiziki kaynaklar ve toplumun katliam ve yoklua gs-
terdii tahammldr. Bir silahlanma ekonomisinde;
ekonominin geleneksel biimlerdeki ve ayrca sahip
olduu ykm gc anlamnda toplam rekabet gc bir
snr daha yaratr. Paradoksal olarak sonulardan biri
savunmann yaptrm gcn azaltmasdr. ou savun-

19
 ma tehizatnn kendini bu intihari zellii halihazrda
savunmann caydrclna zarar vermitir. Srekli silah-
lanma ekonomisinde hibir zaman tamamen hazrlkl
olunamayacandan, ekonomik olarak yarn hzna ayak
uyduramayan daha kk bat koalisyonu yeleri iin bu
snrlar sonu gelmez tartmalarn konusudur. Silahlan-
ma harcamalar eperdeki lkelerde kslrken merkezde
yani ABDde younlama eilimi gsterecektir.
Ne Kba, ne de Vietnam ngilterenin silahlanma har-
camalarnda 1950li yllardan bu yana ortaya kan azalma
eilimini tersine evirememitir. De Gaullen vurucu
gcne ve Almanyann yeniden silahlanmasna ramen
ABDnin NATO lkelerinin toplam askeri harcamalar
iindeki pay Vietnam katksndan nce de dzenli ola-
rak artmaktayd. Bunun istikrarl bir durum olduunu
sylemek zor.
Silahlanma harcamalarnn bir st snrnn olmas
baka bir nedenle de nemlidir: retkenliin arttrl-
masn gerekli klar ve silah sanayinde uzmanlamay
tevik eder, bylece silah sanayi genel mhendislik
uygulamalarndan kopar.
Bir OECD raporunda vurguland gibi, askeri ve uzay
almalar alannda gelitirilerek sivil sanayi kollarna
dorudan transfer edilen rn ve teknikler, askeri ve
uzay aratrma ve gelitirme btesinin ap dnl-
dnde olduka snrldr. Ayrca savunma ve uzay
almalar sektrnn teknolojik gereksinimleri sivil
sanayinin gereksinimlerinden farkllamakta ve bu da sz

20
konusu teknoloji transferini snrlandrmaktadr.23
Bu uzmanlamayla birlikte ve ksmen de bunun so-
nucu olarak silah sanayinde sermayenin ve teknolojinin
younlamasna ahit oluruz. Her halkarda silahlanma
ekonomisinin snrlar tam istihdam politikasnn gerek-
lik kazanmasna msaade etmez.
sizlik srekli silahlanma ekonomisinde daha da
direngen bir biime brnr. Harcamalar snrlanm
bir silahlanma ekonomisindeki ani ve planlanmam,
hatta planlanamayan teknolojik deiimler mali teda-
vilere cevap vermeyen blgesel-snai isizlie yol aar.
Hzla deien teknolojilere uyum salayamayan vasfsz
katmanlar isizlie mahkum olur. Batdaki yksek b-
yme durumu gizlese de ngiltere ve ABDde gemi ina
sektrnn olumsuz durumu, uak retim sanayinin
sorunlar hatta Amerikal siyahlarn yaadklar sorunlar
bile askeri harcamalarn deien gelgitlerine bir eyler
borludur.
Sistemin kendi i istikrarszl kendi sonunu hazr-
lamaz ancak yine de dikkatleri sistemin btnne yani
baka bir alternatifin mmkn olabileceine ekebilir ya
da farkl muhalif tutumlarn birlemesine hizmet edebilir.
Baka bir deyile baarszlk ve kiisel yabanclama duy-
gularn birletirerek bunlarn snf bilinci ve politik bir
amaca dnmesine yol aabilir. Bu ise aslnda iilerin
deiimin mmkn olduuna dair fikirleri kabul etmeye
ne kadar ak olduuna baldr. te srekli silahlanma
ekonomisinin gerek snrlar iilerin bu yatknl

21
 tarafndan belirlenmektedir.
Baka yerlerde daha uzun uzadya yaplan tart-
may24 burada zetlemek gerekirse; srekli silahlanma
ekonomisi tek tek sermayeler asndan igcn kt
ve pahal hale getirip pahal vasflar gerektirirken
dier yandan da sermayeyi bir ka gl endstriyel
komplekste younlatrmaktadr. Silah reticileri kendi
uzun dnemli planlarn yaparken iilerin koullarn
iyiletirecek admlar da hesaba katmak zorundadrlar.
Bununla beraber devlet de ekonominin etkin deneti-
mini ve geni kapsaml retken istihdam politikalarn
gerekletirmek zorundadr. Hem dorudan iveren ve
hem de btn bir ekonominin patronu olarak devletin
sahip olduunu iddia ettii politik tarafszlk grnts
anr, uygulad politikalar kapitalist politikalar ola-
rak grlme tehlikesiyle yz yzedir.
Devletin reformlarn tek uygulaycs olma rol de
zel sektr faaliyetleri tarafndan glgelenmektedir.
Nitekim 1960ta (zel) sanayideki ek demeler c-
retlerin %13-14ne tekabl ederken25, ayn yl sosyal
yardm giderlerinin tketim iindeki pay %12.6 olarak
gereklemitir.26
Gereki olmak adna reformlar iin mcadele orta
snf parlamenterler dolaymyla ulusal siyaset zerinden
deil yerellerde, i kollarnda ve dorudan rgtle-
nerek gerekletirilmelidir. Gerekilik bazen birim
dayanmasn snf dayanmasnn yerine, i bilincini
snf bilinci yerine, i ahlakn sosyalist bir ahlak yerine

22
ikame ettii dorudur. Bu tr bir gerekiliin taban
hareketi yeterince geliip glenmeden st katlar, gele-
neksel snf rgtlerini tehdit edebilecei de dorudur.
Ancak yine de mcadelenin arlk merkezini oradan
buraya,onlardan bize tayarak snf ile snf organlar
arasndaki yapay bariyerleri ortadan kaldrr.
Srekli silahlanma ekonomisinin yaratt istikrarsz-
lk devrimi tm samimi reformcularn faaliyetlerinin bir
aamas haline getirirken, yarnn potansiyel devrimcisi
ile bugnn aktif reformcusu her zamankinden daha
fazla ayrt edilemez hale gelmitir.

Sonsz
Michael Kidron bu makalede ne srd fikir-
leri basks tkenmi kitab Savatan Bu Yana Bat
Kapitalizminde (Londra 1968, gzden geirilmi ikinci
bask Londra 1970) daha da gelitirdi. Srekli silahlanma
ekonomisi teorisi Michael Kidronun ki sezgi bir teori
etmez ve Chris Harmann Geerli bir sezgi yanl teo-
riden iyidir (International Socialism 1:100 July 1977)
balkl yine basks tkenmi makalelerde tartlmaya
devam edilmitir.
Yine de sava ekonomisi ile kapitalizmin krizi arsn-
daki ilikiyi daha derinden kavramaya istekli okuyucular
Chris Harmann Krizi Aklamak (Londra: Bookmarks
1984) isimli makalesini okumaldrlar. Bu makale Sosya-
list i Partisi aylk yayn International Socialismde
okuyucuya sunulmaktadr.

23
 Dipnotlar
Giri
1 Marxn kendi anlatm Kapitalin 3. cildindedir. Bu konuda daha ksa
yazlar arayan okuyucular Alex Callinicos, Karl Marxn Devrimci Fi-
kirleri, (Londra: Bookmarks 1983)Blm 6 ve Chris Harman, Krizi
Aklamak (London: Bookmarks 1984), sayfa 14-19da faydal zetler
bulabilirler. .
2 Michael Kidron, Sol Reformizme Yant 2, International Socialism,
ilk seriler, say 7, K 1961.

Srekli Sava Ekonomisi

1 Birlemi Milletler, Silahszlanmann Ekonomik ve Toplumsal Sonu-
lar (New York 1962).
2 Birlemi Milletler, sayfa 4.
3 Birlemi Milletler, Tablo 2-1, sayfa 55-7. BM almasnda ngiltere
iin verilen rakamlar Economist Intelligence Unit tarafndan bir yl
sonra hazrlanan Silahszlanmann Ekonomik Etkisi (Londra: EIU,
1963) isimli raporunda verilenden daha dktr. Buradaki tutarszlk
argmana konu olmadndan buradaki rakamlar dzeltilmemitir.
4 OECD, Hkmetler ve Teknik Yenilikler, sayfa 27.
5 EIU, sayfa 49, 69, 82, ve dier ilgili blmler.
6 OECD, tablo, sayfa 30. EIU ngiltere iin 1958-59da % 49 rakamn
vermektedir. 1958-9 (%59.2 1955-6) (EIU, sayfa 27).
7 OECD, sayfa 30.
8 OECD, sayfa 31-2.
9 OECD, Tablo 3-3, sayfa 65.
10 EIU, sayfa 22-3.
11 J K Galbraith tarafndan, Modern irket, 1966 BBC Reith Lectures, say
2, ve Dinleyici , 24 Kasm 1966, sayfa 756da alntlanmtr..
12 Andrew Shonfield, Modern Kapitalizm (Londra : OUP/RIIA, 1966)
sayfa 344.
13 Shonfleld tarafndan alntlanmtr, sayfa 344 not.
14 ada Kapitalizm (Londra: Gollancz, 1956) sayfa 239-46.
15 Karl Marx Kapital, cilt 3, blm 12 ve 14.
16 Ladislaus von Bortkiewicz, Kapitalin 3. cildinde Marxn temel teorik
yapsnn dzeltilmesi zerine , in Jahrbiicher ir Nationaloko-
nomie und Statistik, Haziran 1907, P M Sweezy(editor) tarafndan
ek olarak tercme edilmitir(editor), Eugen von Bhm-Bawerk, Karl

24
 Marx ve Sisteminin kapan ve Rudolph Hilferding, Bhm-
Bawerkin Marxn Eletirisi, (New York: Kelly, 1949); ve P M Swe-
ezy, Kapitalist Geliimin Teorisinde zetlenmitir(London: Dennis
Dobson, 1949) sayfa 115-25.
17 Sraffa, Meta retimi zerinden Meta (Cambridge 1960).
18 Sraffa, sayfa 7-8.
19 The Times, 10 Mays 1966.
20 The Economist, 21 Mays 1966, sayfa 809-10.
21 The Times, 12 Mays 1966.
22 Avam Kamaras Raporu, The Times, 24 Mays 1966.
23 OECD, sayfa 31.
24 Tony Cliff, Reformizmin Ekonomik Kkleri, Socialist Review, Ha-
ziran1957. Tony Cliffin Ne Washington Ne Moskovada yeniden
basld (London: Bookmarks 1982); Michael Kidron, Reform ve Dev-
rim, International Socialism, ilk seriler, say 7, K 1961-62; Tony
Cliff ve Colin Barker, Gelir Politikas, Mevzuat ve i Temsilcile-
ri (Londra 1966) blm 7 ve 9; ve Colin Barker, ngiliz i Hareketi,
International Socialism, ilk seriler, sayfa 28, Bahar 1967.
25 G L Reid and D J Robinson, ngiliz Sanayinde Yan demlerin Maliye-
ti, Reid ve Robinson (editrler), Yan demeler, igc Maliyeti ve
Sosyal Gvenlik (Lonra1965).
26 ILO, Sosyal Gvenliin Maliyeti 1958-60 (Cenova 1964) Blm 2,
Tablo 4, sayfa 249.

25