Islamic Banking and Finance

T.C.
MARMARA NVERSTES
BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS
BANKACILIK ANABLM DALI
TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM

BANKALARININ TERCH NEDENLER VE
BR ARATIRMA
Doktora Tezi
RAC KAYA
STANBUL, 2013
T.C.
MARMARA NVERSTES
BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS
BANKACILIK ANABLM DALI
TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM

BANKALARININ TERCH NEDENLER VE
BR ARATIRMA
Doktora Tezi
RAC KAYA
Danman: PROF. DR. TNE OKTAR
STANBUL, 2013
ZET
Katlm bankacl, faizsizlik prensiplerine gre alan, bu prensiplere uygun

her trl bankaclk faaliyetlerini gerekletiren, kar ve zarara katlma esasna gre fon
toplayp, ticaret, ortaklk ve finansal kiralama yntemleriyle fon kullandran bir
bankaclk modelidir. Trk bankaclk sistemi, ticari bankalar, katlm bankalar ve
yatrm bankalar olmak zere l bir yapya sahiptir.
Trkiye'de ilk kurulduu tarihte 'zel Finans Kurumu' ad verilen faizsiz

bankaclk kurulular 5411 sayl Bankaclk Kanunu'nda yaplan deiiklikle 2006 yl
bandan itibaren 'Katlm Bankas' adn almtr. Katlm bankalar, ticari bankalarda
verilen hizmetlerin tamamna yakn ksmn verebilmektedir. Sektrde drt katlm
bankas hizmet vermektedir. Banka saylarnn artmas nmzdeki dnemde
beklenmektedir. Dier bankalarla rekabet edebilmeleri asndan rn says ve
kalitesinin artmas nemlidir.
Bankaclk sektrnde de tm hizmet sektrlerinde olduu gibi, bankann ve

verilen hizmetin mteriler tarafndan neden tercih edildiinin ve nasl alglandnn
tespit edilmesi ok nemlidir. Katlm bankalarnn bu piyasadan daha yksek pay
almas ve dier bankalarla rekabet edebilecek dzeye ulamas iin mterilerinin
tercih nedenlerini belirlemesi ve mteri memnuniyetini en st dzeyde salamas
gerekir. zellikle katlm bankalarnn tercih edilme nedenlerinin bilinmesi ynnde
yaplacak aratrmalarn, sistemin daha fazla bymesi ve etkin olarak varln
srdrmesi ile Trk ekonomisine katksnn llmesi asndan nemli faydalar
olaca dnlmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Faizsiz bankaclk, katlm bankacl, Trkiyede katlm bankalar, zel

finans kurumlar, mteri tercih nedenleri, katlm bankalarnda mteri tercih nedenleri,
i
ABSTRACT
Participation banking is a model that works according to principles of interest

free banking. These banks collects funds from their customers on the basis of sharing
the profit and loss. They give these fund to fund users on the basis of trade, partnership
and leasing. Turkish banking system has been classified into three groups: Commercial
banks, participation banks and investment banks.
The interest free banks has been called as Special Finance House when they
have been established. From the beginning of 2006 , they have been named as
Participation Bank with the change made to the Banking Act no:5411. These banks
provide almost all the banking services provided by the commercial banks. It has been
expected that the number of these banks will increase. For these banks to be able to
compete with commercial banks, number of services provided and the quality of these
services should be increased.
The perception of customers and to determine why they prefer a product or a

firm is important for service sector. This is also valid for banks being a part of service
sector. Participation banks to be able to compete with commercial banks and to have
greater portion from the banking system should determine their customers preferences.
Also they should increase the level of customer satisfaction. It is thought that the
researches which will be made to determine the reasons of customer preferences of
participation banks will be very useful for them to increase their share and their
efficiency in the banking system. Also the researchs will be helpfull to measure the
contribution of participation banks to Turkish economy.
Key Words:
nterest free banking, participation banks, participation banks in Turkey, special

finace houses, determination of reason of customer preferences, customer preferences in
participation banks in Turkey
ii
NSZ
Katlm bankalar, Trkiye ekonomisi ve bankaclk sektr iinde nemli bir

unsur olarak yerini almtr. nmzdeki dnemde pay ve etkisinin hzla artmas
beklenmektedir. Bu nem ve etkinin ortaya konulmas gerei de alma konusu
olmaktadr.
Bu alma ve sonularnn, Trkiyedeki katlm bankalarnn mteri tercih

nedenlerinin tespit edilmesi ve uygun stratejiler belirlenmesi konusunda bankaclara ve
bu konuda aratrma yapan, yapacak tm aratrmac ve akademisyenlere faydal
olmasn temenni ederim.
Bu almann ortaya kmasnda, her aamada yardm, destek ve

ynlendirmelerini esirgemeyen tez danmanm sayn hocam Prof Dr. Tiine Oktara
teekkr ederim.
Bu almann sresi boyunca bana yardm ve desteklerini esirgemeyen eim,

olum ve kzma teekkr ediyorum. Ayrca izleme komitesi yelerim Prof. Dr. Cemal
bi, Do. Dr. zgr atkkaa, Prof. Dr. Mehtap zdeere, Yrd. Do. Dr. Glcan
Cala ve Dr. Mehmet Yeilyaprak bata, tm dostlarma teekkr ediyorum.
stanbul, 2013 RAC KAYA
iii
NDEKLER
ZET ................................................................................................................................ i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
NSZ ........................................................................................................................... iii
NDEKLER .............................................................................................................. iv
TABLO LSTES ......................................................................................................... viii
EKL LSTES ............................................................................................................. xi
GRAFK LSTES ........................................................................................................ xii
KISALTMA LSTES ................................................................................................. xiii
GR ............................................................................................................................... 1
I. BLM
DNYA'DA KATILIM BANKACILII VE TARHSEL GELM
1.1. Faiz Kavram ve Tarihsel Geliimi ........................................................................... 4
Faizin tanm ve tarihsel geliimi aada detayl olarak aklanacaktr. ......................... 4
1.1.1. Faiz Kavram ................................................................................................. 4
1.1.2. Faiz Kavramnn Tarihsel Geliimi ............................................................... 4
1.1.2.1. lkada Faiz Anlay ..................................................................... 5
1.1.2.2. Ortaada Faiz Anlay .................................................................. 6
1.1.2.3. Yeniada Faiz Anlay .................................................................. 7
1.1.2. Katlm Bankalarnn Ortaya k Nedenleri ............................................... 7
1.1.2.1. Dini Nedenler.................................................................................. 9
1.1.2.2. Sosyal Nedenler ............................................................................ 10
1.1.2.3. Ekonomik Nedenler ....................................................................... 11
1.2. Katlm Bankaclnn nemi ................................................................................ 13
1.3. Katlm Bankaclnn Tarihsel Geliimi ............................................................... 16
1.3.1. Dnyada Katlm Bankaclnn Tarihsel Geliimi .................................... 16
1.3.2. Trkiye'de Katlm Bankacl'nn Tarihsel Geliimi ................................. 18
iv
II. BLM
TRKYE'DE KATILIM BANKALARI'NIN HUKUK YAPILARI, FON
TOPLAMA VE KULLANDIRMA YNTEMLER
2.1. Trkiye'de Katlm Bankaclnn Hukuki Yaps ................................................. 23
2.1.1. 1983-1999 Dnemi Hukuki Yap ............................................................... 24
2.1.2. 1999-2005 Dnemi Hukuki Yap ve 4389 Sayl Bankalar Kanunu ......... 28
2.1.3. 2005 Sonras Dnem Hukuki Yap ve 5411 Sayl Bankaclk Kanunu ...... 35
Katlm Bankalar'nn Yapabilecei Faaliyetler ........................................... 36
2.2. Katlm Bankalarnda Fon Toplama Yntemleri..................................................... 39
2.2.1. zel Cari Hesaplar ....................................................................................... 39
2.2.2. Katlma Hesaplar ........................................................................................ 40
2.2.3. Dier Fon Kaynaklar .................................................................................. 46
2.3. Faizsiz Bankalarda Fon Kullandrma Yntemleri................................................... 46
2.3.1. Nakit Fon Kullandrma Yntemleri ............................................................. 47
2.3.1.1. Mudaraba (Emek-Sermaye Ortakl) ........................................... 47
2.3.1.2. Marake (Sermaye-Sermaye Ortakl) ....................................... 50
2.3.1.3. Murabaha (Maliyet + Kr Marjl Sats) ......................................... 52
2.3.1.4. Kurumsal Finansman Destei ........................................................ 54
2.3.1.5. Bireysel Finansman Destei .......................................................... 55
2.3.1.6. cara (Leasing) ............................................................................... 56
2.3.1.7. Selem ve stisna ............................................................................. 57
2.3.1.8. Karz- Hasen .................................................................................. 58
2.3.1.10. Sukuk ............................................................................................. 59
2.3.2. Gayri Nakit Fon Kullandrma Yntemleri ................................................... 60
2.3.2.1. Akreditif ......................................................................................... 60
2.3.2.2. Teminat Mektubu........................................................................... 61
2.3.2.3. Referans Mektubu .......................................................................... 61
2.3.2.4. Aval ve Kabul kredileri ................................................................. 62
2.3.3. Dier Bankaclk ve Finansal Hizmetler...................................................... 62
v
III. BLM
TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM BANKACILII VE
TERCH EDLME NEDENLER
3.1. Trkiye'de Katlm Bankacl le lgili Saysal Veriler ........................................ 63
3.1.1. Trk Bankaclk Sektrnn Bykl ..................................................... 63
3.1.2. Trk Katlm Bankacl Sektr Verileri .................................................... 65
3.1.2.1. Trkiye'de Katlm Bankalarnn Aktif Geliimi ........................... 65
3.1.2.2. Trkiye'de Katlm Bankalar'nda Toplanan Fonlar ...................... 67
3.1.2.3. Trkiye'de Katlm Bankalar'nda Kullandrlan Fonlar
(Krediler) ....................................................................................... 70
3.1.3. Dnyada Faizsiz Bankacln Geliimi ...................................................... 73
3.2. Trkiye'de ve Dnya'da Katlm Bankacl'nn Tercih Nedenleri ...................... 74
3.2.1. Faiz Hassasiyeti ........................................................................................... 75
3.2.2. Karllk, Etkinlik, Mteri Memnuniyeti, .................................................... 77
3.2.3. rnler ve Fon Kullandrm ekilleri .......................................................... 79
IV. BLM
KATILIM BANKALARININ TERCH NEDENLER VE BR
ARATIRMA
4.1. Aratrmann Amac ve nemi .............................................................................. 81
4.2. Aratrmann Kapsam (Aratrma Evreni ve rneklem) ve Kstlar .................... 81
4.3. Aratrmann Yntemi ............................................................................................. 82
4.4. Aratrmann Bulgular............................................................................................ 84
4.4.1. Katlmclarn Bankaclk Hizmetlerine likin Grleri ........................... 85
4.4.2. Katlmclarn Demografik zellikleri ...................................................... 100
4.4.3. Aratrmann Gvenilirlik Analizi ............................................................. 105
4.4.4. Aratrmann Geerlilik Analizi ................................................................ 108
4.4.5. Aratrmann Hipotez Testleri ................................................................... 114
4.4.5.1. Ya Deikeni ile likiler ........................................................... 114
4.4.5.2. Eitim Seviyesi Deikeni ile likiler ........................................ 116
4.4.5.3. Meslek/Pozisyon Deikeni ile likiler ...................................... 118
4.4.5.4. Gelir Deikeni ile likiler ......................................................... 120
vi
4.4.5.5. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alan Katlmclar ... 122
4.4.5.6. Faizsiz Bankacln Maliyeti ile likiler .................................... 124
4.4.5.7. Mevduatn Deerlendirilmesinde Faizsiz Sistem Bilgisi ile
likiler ......................................................................................... 125
4.4.5.8. Maliyetli de Olsa Katlm Bankalarn Tercih ile likiler ........... 127
4.4.5.9. Bankaclk Hizmetlerini Deerlendirme Esaslar ile likiler ...... 129
4.4.5.10. Katlm Bankalarnn Memnun Olunan rnleri ile likiler ...... 132
4.4.5.11. Faizsiz Bankaclk Bilgi Dzeyi ile likiler ................................ 135
4.4.5.12. Katlm Bankasn Tercih Sebebi ile likiler .............................. 138
4.4.5.13. Katlm Bankalaryla allan Sre ile likiler .......................... 142
4.4.5.14. allan Katlm Bankasna Ballk ile likiler ........................ 144
4.4.5. Aratrmann Hipotez Testlerinin Sonularnn Genel
Deerlendirilmesi ...................................................................................... 146
SONU ........................................................................................................................ 148
KAYNAKA ............................................................................................................... 155
EKLER ........................................................................................................................ 164
vii
TABLO LSTES
Tablo 1. Trk Bankaclk Sektrnn Bykl ..................................................... 63

Tablo 2. Katlm Bankalarnn Balca Finansal Rakamlar ....................................... 64
Tablo 3. Katlm Bankalar Verileri ........................................................................... 65
Tablo 4. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Aktif Geliimi .......................... 66
Tablo 5. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Mevduat/Toplanan Fon
Geliimi ........................................................................................................ 68
Tablo 6. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Kredi/Kullandrlan Fon
Geliimi ........................................................................................................ 71
Tablo 7. Aratrma rneklemine likin Katlmc Says.......................................... 82
Tablo 8. Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihilei ................ 83
Tablo 9. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar Kullanm Durumu .......................... 85
Tablo 10. Faizsiz Bankacln Ticari Bankadan Daha Maliyetli Oluu...................... 86
Tablo 11. Faizsiz Sisteme Uygunluk Hakkndaki Bilgi ............................................... 87
Tablo 12. Katlm Bankalar Daha Maliyetli Olsa Da Tercih Durumu ........................ 88
Tablo 13. Bankaclk Hizmetlerini Farkllatrma Durumu ......................................... 89
Tablo 14. En Memnun Olunan Bankaclk Hizmetleri Durumu .................................. 91
Tablo 15. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Durumu ............................................. 93
Tablo 16. Katlm Bankalarnn Varln renme Durumu ...................................... 94
Tablo 17. Katlm Bankalarn Tercih Sebebi .............................................................. 96
Tablo 18. Katlm Bankalar ile allan Yl .............................................................. 98
Tablo 19. Katlm Bankasn Baka Bir Katlm Bankas ile Deitirme ..................... 99
Tablo 20. Katlmclarn Ya Dalm ....................................................................... 100
Tablo 21. Katlmclarn Cinsiyet Dalm................................................................ 101
Tablo 22. Katlmclarn Medeni Hli ........................................................................ 102
Tablo 23. Katlmclarn Eitim Dzeyi ..................................................................... 103
Tablo 24. Katlmclarn Grev Dalm ................................................................... 104
Tablo 25. Katlmclarn Gelir Dalm ..................................................................... 105
Tablo 26. Aratrmada Kullanlan lein Gvenilirlik Deeri
(Cronbach's Alpha Katsays) .................................................................... 106
(Madde-Toplam Korelasyonu) ................................................................... 107
viii
Tablo 28. Faktr Analizi Sonu Matrisinde "katlm bankalarnn hizmet kalitesi
ve mteri tercihi lei"nin Faktrlerinin zdeer Ve Varyanslar ........ 110
Tablo 29. Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei
Faktr Ykleri Sonu Matrisi .................................................................... 111
Tablo 30. Kurumsallama lei fadelerinin Betimsel statistik Sonular ............. 113
Tablo 31. Ya Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri
Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular ......................... 114
Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular ................................. 115
Tablo 33. Eitim Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri
Tablo 35. Meslek/Pozisyon Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi
ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular ....... 118
Tablo 36. Meslek/Pozisyon Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi
ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular ............... 119
Tablo 37. Gelir Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri
Tablo 39. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alma Deikeni ile
Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei
Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular ................................................. 122
Tablo 40. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alma Deikeni ile
Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei
Arasndaki Bamsz Grup t-testi Sonular .............................................. 123
Tablo 41. Faizsiz Bankacln Maliyeti Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel
statistik Sonular ..................................................................................... 124
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel
statistik Sonular ..................................................................................... 125
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki Bamsz Grup
t-testi Sonular .......................................................................................... 126
Tablo 44. Maliyetli de Olsa Katlm Bankalarn Tercih Deikeni ile Katlm
Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn
Betimsel statistik Sonular ....................................................................... 127
ix
Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki
Bamsz Grup t-testi Sonular ................................................................. 128
Tablo 46. Bankaclk Hizmetlerini Deerlendirme Esaslar Deikeni ile Katlm
Betimsel statistik Sonular ...................................................................... 129
ANOVA Testi Sonular ............................................................................ 131
Tablo 48. Katlm Bankalarnn Memnun Olunan rnleri Deikeni ile Katlm
Betimsel statistik Sonular ...................................................................... 132
Tablo 50. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Bankaclk
Hizmetlerini Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar ....... 135
Tablo 51. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Faizsiz Bankaclk
Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar ............................ 136
Tablo 52. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Hzl Bankaclk
Hizmetlerini Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar ....... 137
Tablo 53. Katlm Bankalarn Tercih Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet
Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik
Sonular .................................................................................................... 138
Tablo 54. Katlm Bankalarn Tercih Nedeni Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi
Sonular .................................................................................................... 141
Tablo 55. Katlm Bankalaryla allan Sre ile Katlm Bankalarnn Hizmet
Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik
Sonular .................................................................................................... 142
Tablo 56. Katlm Bankalaryla allan Sre Deikeni ile Katlm
Tablo 57. allan Katlm Bankasna Ballk Deikeni ile Katlm
Betimsel statistik Sonular ....................................................................... 144
Tablo 58. allan Katlm Bankasna Ballk Deikeni ile Katlm
Bamsz Grup t-testi Sonular ................................................................. 145
x
EKL LSTES
ekil 1. Trk Bankaclk Sistemi ve Banka Trleri ........................................................ 22

ekil 2. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Yatrmc likisi .......................... 48
ekil 3. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Giriimci likisi .......................... 49
ekil 4. Muaraka Finansman Modelinin leyii ........................................................... 52
ekil 5. Sukuk ................................................................................................................. 60
xi
GRAFK LSTES
Grafik 1. Katlm Bankalarnn Aktiflerinin Geliimi ................................................. 67

Grafik 2. Katlm Bankalarnn Toplad Fonlarn Geliimi ...................................... 69
Grafik 3. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Toplanan Fonlarn
Kullandrma Nispeti ..................................................................................... 72
Grafik 4. Katlm Bankalarnn Kullandrd Fonlarn Geliimi ................................ 73
Grafik 5. Dnya Faizsiz Bankaclk Sistemi Aktif Bykl ................................... 74
Grafik 6. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar Kullanm Durumu ........................... 85
Grafik 7. Faizsiz Bankacln Ticari Bankadan Daha Maliyetli Oluu ...................... 86
Grafik 8. Faizsiz Sisteme Uygunluk Hakkndaki Bilgi ............................................... 87
Grafik 9. Katlm Bankalar Daha Maliyetli Olsa Da Tercih Durumu ........................ 88
Grafik 10. Bankaclk Hizmetlerini Farkllatrma Durumu .......................................... 90
Grafik 11. En Memnun Olunan Bankaclk Hizmetleri Durumu................................... 92
Grafik 12. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Durumu ............................................. 93
Grafik 13. Katlm Bankalarnn Varln renme Durumu ...................................... 95
Grafik 14. Katlm Bankalarn Tercih Sebebi ............................................................... 97
Grafik 15. Katlm Bankalar ile allan Yl ............................................................... 98
Grafik 16. Katlm Bankasn Baka Bir Katlm Bankas ile Deitirme ..................... 99
Grafik 17. Katlmclarn Ya Dalm ....................................................................... 100
Grafik 18. Katlmclarn Cinsiyet Dalm ................................................................ 101
Grafik 19. Katlmclarn Medeni Hli ........................................................................ 102
Grafik 20. Katlmclarn Eitim Dzeyi ..................................................................... 103
Grafik 21. Katlmclarn Grev Dalm ................................................................... 104
Grafik 22. Katlmclarn Gelir Dalm ..................................................................... 105
xii
KISALTMA LSTES
A.B.D. : Amerika Birleik Devletleri

a.g.e. : Ad Geen Eser
a.g.m. : Ad Geen Makale
AB : Avrupa Birlii
AR-GE : Aratrma ve Gelitirme
BD : Birim Deer
BDDK : Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
BFD : Bireysel Finansman Destei
BHD : Birim Hesap Deeri
BIS : Uluslararas demeler Bankas (Bank for International Settlements)
DESYAP : Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas A..
DPT : Devlet Planlama Tekilat
FA : Faktr Analizi (Factor Analysis)
FED : Federal Reserve
GSMH : Gayri Safi Milli Hasla
IMF : Uluslararas Para Fonu (International Monetary Found)
KB : slam Kalknma Bankas
K/Z : Kr-zarar
KZOB : Kar ve Zarar Ortakl Belgesi
L/C : Letter of Credit
M.B. : Merkez Bankas
M.. : Milattan nce
M.S. : Milattan Sonra
OECD : ktisadi Birlii ve Kalknma Tekilat
FK : zel Finans Kurumlar
PWC : PriceWaterhouseCoopers
SPK : Sermaye Piyasas Kurulu
SYR : Sermaye Yeterlilii Rasyosu
xiii
T.C. : Trkiye Cumhuriyeti
TBB : Trkiye Bankalar Birlii
TCMB : Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
TL : Trk Liras
TMSF : Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu
TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TK : Trkiye statistik Kurumu
xiv
GR
Trkiye'de ve dnyada halkn belli bir kesimi, faiz gelirinden uzak

durmaktadr. Bu nedenle klasik bankalara gitmeyen fonlar atl kalmaktadr. Bu durum
hem genel ekonomi asndan, hem de tasarruf sahibi asndan bir kayptr. Katlm
bankalar, mali sektrde bir yenilik olarak, faiz hassasiyeti nedeniyle klasik bankalara
gitmeyen fonlar ekonomiye kazandrmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarn gvenle
saklamalarna ve deerlendirmelerine yardmc olmak amacyla kurulmutur. Bu
yntemlerle elde edilen kazancn ticari kazan niteliinde olduu ve faizden esasl
olarak farkllk gsterdii konusunda gr birlii olumutur.
Katlm bankacl, faizsizlik prensiplerine gre alan, bu prensiplere uygun

her trl bankaclk faaliyetlerini gerekletiren, kar ve zarara katlma esasna gre fon
toplayp, ticaret, ortaklk ve finansal kiralama yntemleriyle fon kullandran bir
bankaclk modelidir. simlerindeki "katlm" szc yaplan bankaclk trnn kar
ve zarara katlma prensibine dayal bir bankaclk olduunu ifade etmek iin
kullanlmaktadr. Bu bankalar, tasarruf sahiplerinden topladklar fonlar, faizsiz
finansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide deerlendirerek, oluan kr veya
zarar tasarruf sahipleriyle paylarlar. TL, USD ve EUR baznda vadeli hesaplarda
toplanan fonlar, kurumsal finansman destei, bireysel finansman destei, finansal
kiralama, kr veya zarar ortakl yntemleriyle deerlendirilir.
Trk bankaclk sistemi, ticari bankalar, katlm bankalar ve yatrm bankalar

olmak zere l bir yapya sahiptir. 1980'li yllardan itibaren sistem ok nemli
deiimler yaamtr. Faizsiz bankaclk da bu dnemde gndeme gelmitir. Trkiye'de
ilk kurulduu tarihte 'zel Finans Kurumu' ad verilen faizsiz bankaclk kurulular
5411 sayl Bankaclk Kanunu'nda yaplan deiiklikle 2006 yl bandan itibaren
'Katlm Bankas' adn almtr. Katlm bankalarnn Trkiye'de kurulmas ve faaliyete
balamas 30 yllk bir gemie sahiptir. Bu sre iinde sistemdeki paylar ok dk
seyretmi ve en fazla % 5-6 dzeyine ykselmitir. zellikle Ortadou'da artan petrol
ve enerji gelirleri nedeniyle biriken yksek miktarl sermayenin, faizsiz finans ilkeleri
erevesinde deerlendirme ihtiyac bu kurumlarn Dnya'da ortaya kmasna zemin
hazrlamtr.
Katlm bankalar, ticari bankalarda verilen hizmetlerin tamamna yakn

ksmn verebilmektedir. Sektrde drt katlm bankas hizmet vermektedir. Banka
saylarnn artmas nmzdeki dnemde beklenmektedir. Dier bankalarla rekabet
edebilmeleri asndan rn says ve kalitesinin artmas nemlidir. Son yllarda,
uluslararas gelimeler, faizsiz bankacln gndemde daha fazla yer almasn
salamaktadr. Sistemden daha fazla pay almak ve bymek asndan, daha geni bir
mteri kesimine hitap etmek gerekmektedir. Bu nedenle, bu bankalarn ncelikle zel
konumlarndan kaynaklanan mteri kitlelerini iyi tanmalar ve geni mteri
kitlelerine almalar nem kazanmaktadr.
Bankaclk sektrnde de tm hizmet sektrlerinde olduu gibi, bankann ve

verilen hizmetin mteriler tarafndan neden tercih edildiinin ve nasl alglandnn
tespit edilmesi ok nemlidir. Katlm bankalarnn bu piyasadan daha yksek pay
almas ve dier bankalarla rekabet edebilecek dzeye ulamas iin mterilerinin
tercih nedenlerini belirlemesi ve mteri memnuniyetini en st dzeyde salamas
gerekir. zellikle katlm bankalarnn tercih edilme nedenlerinin bilinmesi ynnde
yaplacak aratrmalarn, sistemin daha fazla bymesi ve etkin olarak varln
srdrmesi ile Trk ekonomisine katksnn llmesi asndan nemli faydalar
olaca dnlmektedir.
Bu almada, katlm bankalarnda mterilerin bu bankalar tercih nedenleri

zerine bir aratrma yaplacaktr. Bu aratrmann sonularna gre katlm bankalarnn
sistem olarak bymesi ve bankaclk sektr iindeki paynn artmas konusunda,
mteri tercih nedenlerinin nemi ortaya konulmaya allacaktr.
Birinci blmde, katlm bankaclnn Trk Bankaclk Sistemi iindeki

nemini ortaya koymak iin, bu bankacln tarihsel geliimi verilecektir. Temel
kavram olan faiz kavram incelenecek ve bankalarn nemi ile genel dzeyde ortaya
k nedenleri anlatlacaktr. kinci blmde ise, sistemi daha iyi anlayabilmek
asndan, hukuki dzenlemeler ile birlikte bankalarn fon toplama ve kullandrma
2
ekilleri anlatlacaktr. Hem Dnya'da genel kabul grm rnler hem de Trkiye'de
kullanlan yntemlerden bahsedilecektir. nc blmde ise, Trkiye'de katlm
bankalarnn saysal verileri verilecek ve yurtiinde ve yurt dnda yaplm baz
aratrmalardan yararlanlarak, bizim aratrmamzda ortaya kacak sonular
deerlendirmek asndan katlm bankalarnn mteriler tarafndan neden tercih
edildii ortaya konulacaktr.
Drdnc blmde ise, Trkiye'de hizmet veren drt katlm bankas

mterileri zerinde, bu bankalar tercih etme nedenlerini ortaya koymay amalayan bir
anket uygulamas 341 kii zerinde gerekletirilmitir. Bu almann analizi
yaplacak ve sonular ortaya konulacaktr.
3
I. BLM
DNYA'DA KATILIM BANKACILII
VE TARHSEL GELM
1.1. Faiz Kavram ve Tarihsel Geliimi
Faizin tanm ve tarihsel geliimi aada detayl olarak aklanacaktr.
1.1.1. Faiz Kavram
''Trke'deki karl faiz olan riba, Arapa bir kelime olarak lgatte, ziyde
(fazlalk) ve nem (artma, oalma) manalarna gelir.''1 Faiz kavramna, slami
kaynaklarda ekonomik anlam itibariyle rastlamak pek mmkn deildir. Yani ekonomik
anlam itibariyle Kur'an- Kerim'de ve hadislerde yer almad gibi slam Hukuku
kaynaklarnda da bu anlamda bir kullanm sz konusu deildir. slam hukukuna ait
kaynaklarda ise bu anlam karlayan "riba" kavramdr.
1.1.2. Faiz Kavramnn Tarihsel Geliimi
Faiz ilk alardan beri dn verme muameleleriyle birlikte gelimi ve

ortaya kt andan itibaren en bata din adamlarnn sonra filozof ve iktisatlarn
inceleme konusu olmutur.2
Konunun bir yn; slam'n temel kaynaklarnda yasaklanm olan faizin ne

olup olmad, "riba" kavramnn tanm ve kapsamyla ilgilidir. kincisi ise, retim
faktrlerinden biri olan sermayenin fiyatnn Kur'an'da yasaklad anlamda faiz olarak
kabul edilip edilemeyeceidir. slamiyet kesin bir dille faizi yasaklarken ticareti serbest
brakmtr.3
1
smail ZSOY, Faiz ve Problemleri, stanbul: Nil Yaynlar, 1994, s.59.
2
ZSOY, a.g.e., s.45.
3
sak Emin AKTEPE, slam Hukuku erevesinde Finans ve Bankaclk, stanbul: Erkam Matbaas, 2010,
s.23.
4
Riba szc Arapa olup, ziyade, fazlalk anlamlarna gelir. Szcn
kkeninde "mutlak oalma" anlam vardr. Ancak kelimenin szlk anlam ribay
aklamaya yetmez. nk her art, rnein ticaret ve retimde meydana gelen artlar
yasaklanmamtr.4
Faizin yasaklanma nedenleri olarak literatrde aadaki konular gndeme

getirilmektedir.:
1. Faiz, karl olmayan bir mal iktisbdr.

2. Faiz insanlardaki fazilet duygularn kreltir, ictima yardmlamay
felce uratr.
3. Faiz insanlar ticaret, zanat ve ziraat gibi iktisad hayatn esas olan
faaliyetlerden alkoyar.
4. Genellikle bor verenler zengin, alanlar fakirdir. Faiz fakirlerin
zararna iler.
5. Faizin meriyyeti her zaman tartldndan, faizle geinenlere iyi
gzle baklmaz.
6. Faiz, borlularn ferd hrriyetlerini yok eder, en azndan snrlar ve
daraltr.
7. Faiz bu yolla para kazananlarn mallarna ve canlarna zarar verir.5
1.1.2.1. lkada Faiz Anlay
nl filozof Eflatuna gre (M.. 427-347),
Mbadele arac olan para bir semboldr ve rn temsil eder.

Parann kazan kayna olmasn salayan faize kardr. Ona gre faiz
gelir dalmndaki dengesizlii arttrr ve yoksulluu yaygnlatrr.
Dnr paray servet olarak kabul etmez. Para hrsnn insan ar
zenginlie itebileceini, frenlenmesi gerektiini belirtmi ve kiilerin altn ve
gm sahibi olmalarna izin verilmemesini istemitir.6
Aristo (M.. 384-322) ise, faizden elde edilen gelirle zengin olmay doaya
aykr bulmu ve parann kendiliinden rn meydana getiremeyeceini ve parann bir
kazan veya servet arac olarak kullanlamayacan ifade etmitir.7
4
Kamil GNGR, Bir Finansal Ara olarak Katlm Bankacl, Tespitler-Teklifler, Finansal Yenilik ve
Amlaryla Katlm Bankacl, stanbul: TKKB Yayn, 2009, s.221.
5
ZSOY, a.g.e., s.30.
6
Arif ERSOY, ktisadi Dnceler Tarihi, Ankara: Nobel Yaynclk , 2012. S.48
7
Erol ZEYTNOLU, slam'da ve Dier Sistemlerde Faiz, Para, Faiz ve slam Tartmal lmi Toplantlar
Dizisi, stanbul: lmi Neriyat A.., 1992, s.92.
5
Aristonun dncesine gre,
Faizcilikten de pek ok nefret edilir ve bu nefret tamamyla

hakldr. nk faiz, parann adna var olduu eyin bir rn deil,
parann kendisinden kan bir kazantr. Para bir dei toku arac olmas
iin dnlmtr. Faiz ise parann kendindeki bir art gsterir. Faizden,
bir tahl rn ya da hayvan yavrusuymu gibi kazan diye sz ediyoruz;
nk her canl benzerini dourur; faiz de paradan doan paradr.
Dolaysyla btn servet edinme yollar arasnda doaya en aykr olan
budur.8
1.1.2.2. Ortaada Faiz Anlay
Ortaada faiz anlayn semavi dine gre incelemek mmkndr;

Yahudilik, Hristiyanlk ve slamiyet. Aslnda, her zaman uygulamaya konulmasa da,
faize kar dnyann byk dini tarafndan da resmi olarak yasaklamalar
koyulmutur. Faize kar olan gr sahipleri faizle para verenler uramadan bir getiri
elde ederler eklinde sylemektedirler.9
Yahdlik ve Hristiyanlk da faizi yasaklamtr. Her ne kadar

Tevrat'ta kesin bir faiz yasa yer almamasna ramen, ok pasajlar
fakirlere ve Yahd milletinden olanlara verilen dnlerden faiz almay
yasaklam ve fakirleri faiz ile skntda brakarak servet elde etmeyi
nlemek istemitir. ncil'de de faiz konusunda ak bir ifade yoktur. Fakat
faiz alma, kilise tarafndan yardmlama ve merhamete aykr
grldnden olumlu karlanmamtr. Bunlar, faizcilerin tam ve
agzllkleri ile dn alan muhta kiileri smrme ve skntda
brakmalarn itham etmilerdir. Faiz konusunda byk duyarllk gsteren
Hristiyan din adamlar bu sebeple faizi haram saymakta yzyllarca
direnmilerdir. Ortaa kilisesindeki faiz yasa en bata tketim kredilerini
hedef alyordu. Bugn dahi Katolik kilisesinde ayn durum sz konusu olup,
ancak kanunlarn izin verdii faiz, yasan dnda braklmtr.10
Hristiyanlk ve Museviliin ortaadaki faiz anlaynda dikkati eken bir

zellik udur; ortaan balarnda bu dinlerin orijinal ve saf hallerinde faiz yasak
olarak grlmekte iken zamanla faiz yasa ksmen hafiflemitir.11
8
ERSOY, a.g.e, s. 55.
9
The Economist, "Devilish Banking- History of Disreputable Profession", 25.12.1993.p.44
10
ZSOY, a.g.e., s.30.
11
ZSOY, a.g.e., s.31.
6
1.1.2.3. Yeniada Faiz Anlay
Kapitalist Sistemin bugnk biimiyle kurumsallamasna teorileri

ile nemli katkda bulunan Adam Smithin Uluslarn Zenginlii adl
eserinin yaynland 1776 yl ile John Stuart Millin Siayasal ktisadn
lkeleri 1843 yl arasnda geen dnemde Batda gelitirilen iktisadi
dnce Klasik ktisadi Dnce olarak tanmlanmaktadr.12
Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, Jean Baptiste Say, Stuart Mill
ve Frederic Bastiat gibi klasik iktisatlar, faizin hibir mdahale yaplmadan serbest
bir ekilde piyasa tarafndan belirlenmesini savunmulardr. Faizi, dn alann,
paradan salayaca kar iin, dn verene dedii karlk olarak ele almlardr. 13
Yeniada, Bat Avrupada liberalizmin teorik temelini belirleyen Klasik

ktisadi Dnce tm dnyada nemli etkiler yapmt. Bununla birlikte bu dnce
akmna ynelik eletiriler de yaplmtr.14
Sosyalizm sisteminin en nemli temsilcileri; Karl Marx (1818-1883), Frederic

Engels (1820-1895), Ferdinand Lassalle (1825-1864), Karl Rodbertus (1805-1875) ve
Proudhon'dur (1809-1865). Bu gr sahipleri, mteebbis faktrnn geliri olan faizi
reddetmektedirler. Faizin, hibir hizmet karl olmadn ve emekten gaspedilmi
bir gelir olduunu savunmaktadr.15
1.1.2. Katlm Bankalarnn Ortaya k Nedenleri
slm dnyasnda ve lkemizde faaliyetlerini srdren geleneksel faizli

bankaclk karsnda, faizsiz alan finans kurulularnn (slm Bankalar veya katlm
bankalar) ortaya kmas nemli gelimelerden birisi olmu ve k nedenlerinin
konulmas gerei ortaya kmtr.
Son yzyl iinde klsik bankalar slm dnyasna girip

faliyetlerini yaygnlatrnca, slm limleri- halkn ihtiyalarna cevap
verebilecek bir alternatif kurulu teklif etmek yerine- mevcut bankalarla
mumele yapmann ciz olup olmad konusunu tarttlar. Kimi "haramdr,
bu bankalarla herhangi bir mumele yaplamaz" dedi, kimi de zarret
prensibinden hareket ederek; snrl veya mutlak olarak fizli bankalarla
12
13
ZSOY, a.g.e., s.31.
14
15
ZEYTNOLU, a.g.m., ss.98-101.
7
mumele yapmann ciz olduunu ileri srd. Prof. Dr. A. Muhammed
Abdulaziz en Neccr'n, 1963-66 yllar arasnda Msr'n bir blgesinde
kurup denedii fizsiz banka modeli ilk alternatif denemedir.16
Cidde'de 1974 ylnda kurulup, 1975 ylnda faliyete geen ve halen faliyetini
devam ettiren slm Kalknma Bankas, fizsiz bankalarn ilkidir.17 Faizsiz bankalarn
ortaya knda dini, ekonomik, siyasi nedenler bulunmaktadr. 1970'li yllarda OPEC
lkelerinin petrole zam yapma kararn almalar sonucu bu lkelerin petrol gelirleri daha
da artmtr. Ortaya kan byk fazlalklar, bir yandan bu gelirlerin nasl
deerlendirilecei sorusunu doururken, dier yandan bu gelirlerin petrol alcs lkeler
iin "geriye dndrlmesi" konusunu n plana karmtr. Elde edilen zenginlik, yeterli
insan gcne ve tabii kaynaa da sahip olunmasna ramen bu lkelerin ekonomik
kalknmalarnda gerei gibi kullanlamamtr. Bu yzden petrol ihracats lkeler bu
paralarnn bir ksmn gelimi lke mali kurulularna yatrarak onlardan petrol
karl aldklar paralar tekrar onlarn kullanmlarna vermilerdir slam Dini'nde
faizin yasak olmasndan dolay halkn bir kesimi bilinen banka sistemine ynelmekten
ekinmi, ounlukla tasarruflarn l yatrm olarak deerlendirmi veya atl olarak
elinde tutmutur. Dolaysyla bu atl tasarruflarn ekonomiye kazandrlmas
dnlmtr.
Faizsiz bankacln gelimesinde ve yaygnlamasnda dini

esaslara gre ynetilen Pakistan, ran, Suudi Arabistan'da ve ksmen
Malezya'da dinsel referanslar etkili olmutur. Buna ek olarak slam lkeleri
arasndaki kltrel, sosyal, ekonomik ilikilerin canlanmas veya daha da
gelitirilmesi ve slam ilkelerindeki fazla fonlarn akn kolaylatrmak gibi
sebepler faizsiz bankalarn douunu hazrlayan bir ortam yaratmtr.
1970'li yllarda Kral Faisal'n nclnde balatlan ve "1973 Dnya
Petrol Krizi" olarak bilinen sre de "siyasal neden" olarak karmza
kmaktadr. Bu dnemde zelde Arap dnyas, genelde slam dnyasnn bir
problemi olan Ortadou veya srail-Filistin sorunu etkisini gstermitir.
Faizsiz bankaclkta iki tarz hareket gelimitir:
Birincisi, faizsiz esasa uygun ekonomik bir yap iinde finans ve

bankaclk sektrnn yeniden yaplanmas; ran, Pakistan ve ksmen
Sudan'da bu yolda bir uygulamaya geildi.
kincisi, serbest piyasa ekonomisi iinde faizsiz finans

kurumlarnn kurulup rekabete almas; birinci modelin uygulaycs olarak
16
M. Ahmet AZ ZERKA ve A. Muhammed Abdulaziz EN NECCAR, slam Dncesinde Ekonomi, Banka,
Sigorta, eviri: Hayrettin KARAMAN, stanbul: z Yaynlar, 2002, s.26.
17
AZ ZERKA ve EN NECCAR, a.g.e., s.26.
8
belirtilen ran, Pakistan, Sudan dndaki dier ye lkelerde bu model
uyguland.18
Katlm bankalarnn douuna etki eden en nemli etkenlerin banda

toplumun ihtiyalar gelmektedir. Biz bu ihtiyalar, dini, sosyal ve, ekonomik
aamada ele alacaz.
1.1.2.1. Dini Nedenler
''Tarih boyunca insanlar ihtiyalarn ya da gereksinim duyduklar finansman

yalnzca faiz yoluyla tedarik etmemilerdir. Bilakis gerek iyilik gerek yardmlama ve
gerekse ticret kabilinden pek ok fizsiz ynteme bavurmulardr.''19
slam dininde faizin yasak olmas ve bankalarda uygulanan, kredi faizi ve

mevduat faizi olarak isimlendirilen faiz trlerinin haram olduu konusunda slam
hukukular arasnda bir gr birliinin olumu olmas, insanlarn tasarruflarn
bankalarn dnda ve lke ekonomisine katk salamayacak ekilde deerlendirmelerine
sebep olmaktadr. Ancak, slm'da faizin yasaklanm olmasnn banka ve kredi
ilemlerinin gelimesini ve yrtlmesini engelleyen bir faktr olduu iddias yanltr.
slm'n bu yasanda hayatn akn zorlatran bir taraf yoktur. slm, faize ihtiya
duymadan, kar motifiyle ve irketleme yoluyla kalknmann finansmann salamay
hedef alm, bylece faizin ekonomi zerindeki basksn da bertaraf etmitir.20
slam'dan nce Arabistan'da katl ve katsz faizcilik yaplyor, bylece giderek

fakir daha da fakirleiyor, zenginler ise oturduklar yerde, hi bir riziko sz konusu
olmadan servetlerine servet katyorlard. Baz kervan sahipleri halktan faiz karlnda
sermaye topluyor, kervan ticaretten dnnce ana para ile birlikte faizi de datyorlard.
Bu uygulamada faiz, tek katl ve nispeti belli bir mebla idi. ou yoksul olan
kiilerin tketim ihtiyac iin dn aldklar paralara dedikleri faizler ise, genellikle
borlarn zamannda deyemedikleri iin durmadan katlanr, faiz ana paray geer,
sonunda borlu her eyinden olurdu. slam belli bir zaman iine yayarak "tedricen" nce
18
GNGR, a.g.m., s.226.
19
AKTEPE, a.g.e., s.52.
20
ZSOY, a.g.e., s.17.
9
katl faizi, sonra da az ve ou ile her eit faizi haram klm, faizli muameleleri
yasaklamtr; nk faiz hem ekonominin normal akna ve piyasann ekonomik
kurallar ierisindeki tabii oluumuna zarar vermekte, hem de insanlar arasnda
bulunmas gereken dayanmaya, yardmlamaya, kardelik duygusuna ve sosyal
adalete aykr olarak ifade edilmitir.21
slam'n faiz ile ilgili bu zelliklerinden dolay mslmanlar, XX. yzyln

balarndan beri, lkelerinde yerleen faizli bankalarla iliki iine girmekten daima
kanmlardr. Bu lkelerin yneticileri de, bankalarn bat kalknmasndaki roln
dnerek, onlara alternatif baka kurumlar da henz gelitirilmedii iin, halkn dini
inanlarn hesaba katmadan, bankalar lkelerinde kurmak zorunda kalmlardr. Fakat
bu bankalar, batda yrttkleri fonksiyonlar slam lkelerinde hibir zaman istenildii
gibi gsterememilerdir. Mslman halk faizin haram olduu gereini aamam ve
bankalara kar daima souk kalmtr. Sonuta, Bat Avrupa lkelerinde bankalarla
iliki iinde olanlarn oran nfusun % 80 ile 100' arasnda deiirken bu oran, slam
lkelerinin dahil olduu kalknmam lkelerde, Birlemi Milletler istatistiklerine gre,
% 2 ile 6 (iki ile alt) arasnda kalm, rnein Msr'da % 4' aamamt.22
slam'da faizin yasaklanm olmas, slami ekonomik, finansal ve bankaclk

sisteminin faizsiz temeller zerine kurulmas gereini ortaya karmtr. Kar paylam
sistemi en uygun sistem olarak grlmtr.23
1.1.2.2. Sosyal Nedenler
slami ekonomi ve bankaclnn sosyal adan temel zellikleri aadaki gibi

sralanabilir:24
Optimum ekonomik byme ve tam istihdama dayal ekonomik refah,

sosyoekonomik adalet ve adil bir gelir ve refah paylam, parann deerinde deii
arac, deme arac ve biriktirme arac olarak istikrar salanmas, btn ekonomik
21
smail ZSOY, Trkiye'de zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, stanbul: Tima Yaynlar, 1987, s.5.
22
ZSOY, Trkiye'de zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, s.71
23
Ahmed ZAUDDN, Iqbal MUNAAWAR, M.Fahim KHAN, Money and Banking in Islam, Islamabad: Insttute
of Policy studies 1983, p.8.
24
M. Umer CHAPRA, Towards a Just Monetary System, The Islamic Foundation, london: Leicester, 1985,
p.35.
10
unsurlarn kazanmasn salayacak ekilde tasarruflarn yatrma dntrlmesi,
bankaclk sisteminin normal olarak vermesi gereken btn hizmetlerin verilmesi.
slami ekonominin ekonomik adan vaadettii konularn dier ekonomik

sistemlere gre fark sosyo ekonomik adalete, manevi deerlere, kardelik ve
yardmseverlie vurgu yapmasdr. Bankaclk sistemi sadece ekonomik ama deil ayn
zamanda sosyal adaleti salamann bir aracdr.25
1.1.2.3. Ekonomik Nedenler
slam lkeleri, dnyann gelimekte olan lkeler grubunda yer almaktadr.

Bunlardan zellikle Arap lkelerinin ounda mevcut petrol kaynaklar, bu lkelere
olduka byk gelirler salamtr. Ayrca 70'li yllarn balarnda OPEC lkelerinin
ortaklaa aldklar kararla petrole zam yapmalar sonucu, petrol zengini slam lkeleri
daha da zenginlemiler ve gelirleri akl almaz meblalara ulamtr. Bu gelirleri
ekonomik kalknmalarnda gerei gibi kullanamayan petrol zengini lkeler, paralarnn
bir ksmn Bat Bankalarna yatrrken, dier taraftan da fakir slam lkelerinin
kalknmalarna yardmc olmay ve karlkl ibirliini gerekletirmeyi
amalamlardr.
Gerekten slam lkelerinin bir ksmnda gelir fazlas varken, dier bir ksmda
da zengin tabii kaynaklar veya insan gc mevcuttur. Aralarnda gerekletirebilecek
ibirlii, slam lkelerinin hemen hemen hepsi iin byk kazanlar salayabilirdi.
Ellerindeki sermaye, teknolojiyle birleince kalknmamalar iin hi bir sebep
kalmazd.26
te bu hususun bilincine ulaan slam Dnyas, bilhassa Suudi Arabistan Kral

Faisal'n tevikleriyle slam bankacl hareketine ivme vermitir.
Katlm bankalarnn douunu hazrlayan ekonomik sebeplere bakldnda,

1970'li yllarda slam lkelerinin petrol kaynaklarndan saladklar yksek petrol
gelirlerinin ekonomiye yeniden kazandrlmas amac ortaya kmaktadr.1974 ylndan
25
CHAPRA, a.g.e., p.35.
26
ZSOY, Trkiye'de zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, s.72.
11
beri petrol fiyatlarnda meydana gelen devaml ve hzl artlar, petrol reticisi lkelerde
ve bu arada Orta Dou lkelerinde nemli miktarda dviz rezervlerinin birikmesine yol
amtr. Petrol fiyatlarndaki art ayn zamanda petrol ithalats lkelerin, bu arada
Trkiye'nin petrol giderlerini hzla arttrarak, bu lkelerin dier alanlara tahsis
edebilecei kaynaklarn ve sonuta kalknma hzlarn azaltc etki yapmaktadr.
Bu durum, petrol tketicisi lkeleri de, petrol reticisi lkelerde biriken bu

kaynaklar lkelerine ekmek iin youn aba harcamaya yneltmektedir. Petro-
Dolarlarn bat dnyas ekonomik sistemi iinde bankaclk ve dier mali
kurulularnda, o sistemin esas olan faiz dzeni iinde kullanlabilenlerinin dnda,
sadece kar ve zarar dzeni iinde kullanlmas arzusunda bulunulan belli bir miktar
mevcuttur. Faizsiz bankacln, dousunu hazrlayan ekonomik etkenlere, petrol
gelirleri dnda u iki sebep de eklenebilir:
Gnmz ticari bankalar, kalknma hedefine ynelik uzun sreli yatrm

kredileri yerine ticari amal ksa sreli kredileri tercih etmekte, bu tutum gelimekte
olan lkelerin kalknmalarna bir engel tekil etmektedir. Faizsiz bankalar, kalknma
amacna ynelik yatrm projelerini finanse ederek, gelimekte olan lkelerdeki bir
eksiklii giderebilecektir.
Klasik bankalar, sanayi ve ticaretin ortaklar olmadklarndan, ncelikle kendi

karlarn dnmekte ve kredi verdikleri firmalarn verimli alp almadn
gerei gibi denetleyememekte ve izleyememektedir. Bu durum, lke ekonomisine zarar
vermektedir. Buna karsn, faizsiz bankalar, fonlar daha ok ortaklk esasna gre
kullandracaklarndan, lke ekonomisinin karlarn gz nne almak ve fon
kullanmn denetlemek mecburiyetindedirler.27
Trkiye'de ve dnyada halkn bir kesimi, faiz gelirinden uzak durmaktadr. Bu

nedenle klasik bankalara gitmeyen fonlar atl kalmaktadr. Bu durum hem genel
ekonomi asndan, hem de tasarruf sahibi asndan bir kayptr. Katlm bankalar,
mali sektre bir yenilik olarak, ticari bankalara gitmeyen fonlar ekonomiye
27
ztin AKG, 100 Soruda Trkiye'de Bankaclk, stanbul, Gerek Yaynevi, 1989, s.162.
12
kazandrmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarn gven iinde saklamalarna ve
deerlendirmelerine yardmc olmak amacyla kurulmutur.
1.2. Katlm Bankaclnn nemi
Katlm bankalar, bankalarn temel faaliyetleri olan yatrmcdan fon

toplayarak, bu fonlar piyasaya aktarmak suretiyle mali araclk yapan kurululardr.
Ancak katlm bankalar ile konvansiyonel bankalar, tasarruflar toplama ve bunlar
kullandrma yntemleri asndan farkllk gstermektedirler.
Katlm bankalarnn ortaya kmasnda, dini nedenlerden dolay faize duyarl

olan insanlarn yatrmlarn ekmek ilk motivasyon olmutur. Ancak bu eilim
zamanla deimeye balam ve sektre nakit girileri artma eilimine girmitir. Artk,
bu bankalar dier kesimlerden de kaynak almaya balamtr. Bu kurumlar fonlarn reel
sektre kullandrmaktadr. Hkmet tahvili benzeri faizli enstrmanlar alamadklar iin
dorudan ekonomik bymeye katk yapmaktadrlar.28 Katlm bankacl
deerlendirilirken, alternatif bir sistem olmas yannda, mevcut bankaclk sistemini
tamamlamas, zellikle reel kesim zerinden ekonomiye olan katks, finansal sisteme
getirdii eitlilik, derinlik, gvenilirlik ve bu kurumlarn etkinlii asndan farkl
analizler yaplabilir.29
Katlm bankalar, faiz hassasiyetinden dolay bankalara gitmek istemeyen

fonlar ekonomi asndan kullanlabilir hale getirmek ve fon sahiplerinin tasarruflarn
gven iinde saklamalarn ve deerlendirmelerini salamak amacyla kurulmutur.
Katlm bankalar toplanan fonlar faizsiz bankaclk sistemine uygun yntemlerle
deerlendirmektedir. Elde edilen kazancn faizden farkllk gstermesi salanmaktadr.
zet olarak, katlm bankalarnda dorudan faiz kazanc deil, kar veya zarardan pay
alnmas ilkesi getirilmektedir.30
28
Fikret KARTAL, "Interest-Free Banking in the World and a Financial Analysis of the Turkey experience",
International Research Journal of Finance and Economics, Issue 93, 2010, p.190.
29
Ali POLAT, Katlm Bankacl: Dnya Uygulamalarna likin Sorunlar-Frsatlar, Trkiye in
Projeksiyonlar, Finansal Yenilik ve Amlaryla Katlm Bankacl, stanbul: TKKB Yayn, 2009, s.90.
30
http://www.katilimbankalari.com. (10.12. 2012)
13
Faizsiz bankaclk esasna dayal bu bankalarn nemi, toplumdaki dini
hassasiyet tayan halk kesiminin, faizli almalar nedeniyle finansal kurumlardan
uzak durmas yada bu kesimin inanlarna ramen dinin getirdii faiz yasana
uymamas sonularn ortadan kaldracak ekilde yeni bir alternatif finansal model
sunmasnda yatmaktadr. Bu kurumlar, slami kesimin dini kurallara uygun bankaclk
hizmetine olan ihtiyalarndan domu ve hzla gelimitir. Kurumlarn ortaya kmas
yeni olmakla beraber kullandklar aralar slam'n ilk zamanlarndan beri varolan
yntemlerdir (murabaha, mudaraba vs. gibi).
slam dini, sermayenin retim faktrlerinden birisi olmas nedeniyle bir

getiriye sahip olmas gerektiini kabul eder. Sermaye sahibinin nceden belirlenmeyen
bir pay almas uygun grlmektedir. Yani yatrmclar sabit bir getiri talep etmek
hakkna sahip deildir. Yatrmcnn riski paylamas gerekir, risk paylam yoksa
anaparaya bir ek getiri elde etmek hakk yoktur.31 Trkiye'de ve dnyada slami
inanlar gerei birok insan, faiz gelirini tercih etmemektedir. Bu sebeple klasik
mevduat ve faiz bankalarna yatrlmayan sermaye atl bulunmaktadr ve bu durum hem
genel lke ekonomisi, hem de tasarruf sahipleri asndan bir kayp olarak
grlmektedir.
Katlm bankacl dnyada hem derinlemekte hem de

genilemektedir. Bu kurumlar arasnda ticari bankalar, yatrm ve offshore
bankalar, sigorta irketleri ve gven fonlar yer almaktadr. Bu faizsiz
finansal hizmet sektr, ticaretin, endstrinin, tarmn, altyap projelerinin,
inaat vb. alanlarnn finansmannn yapld bir alan haline gelmitir.
Konvansiyonel sistemle beraber alan katlm bankacl bir ok
Mslman olmayan lkeye de yaylmtr. Bir ok konvansiyonel bankann
slami bir "pencere" amas veya bu katlm bankacl enstrmanlarnn
avantajlarn kullanabilecei ayr ubeler amalar katlm bankaclnn
karllnn da bir teyidi, gstergesidir.32
Bankaclk faaliyetinde bulunan ve katlm bankalar olarak ifade edilen

bankalar, faizle ilgili olmayan tm bankaclk hizmetlerini farkl usullerde
gerekletirmektedirler. Katlm bankalarnn alma prensipleri genel olarak aadaki
gibi zetlenebilir,
31
Mohamed ARFF, "University of Malaya", Asian-Pacific Economic Literature, Vol. 2, No.2 , (September
1988), p.47.
32
POLAT, a.g.e , s.90
14
Mutlak risk vardr ve bu nedenle toplanan fonlar ticari bir alanda
kullanlmaldr. slam'da faizin haram, ticaretin helal olmas, katlm
bankalarn mterileriyle birlikte ticari i yapmaya yneltmektedir.
Fonlarn ok nemli bir ksm, sosyal verimlilii olan teebbsleri
finanse etmektedir.
Finansal risk sermayeyi dn veren kiilere aittir. Risk sermayeyi
ileten ynetici ya da acenteye ait deildir.
Bu tr bankalarn en ayrt edici zellii, almalarnda faize yer
vermemeleridir.
Sermaye balantldr. slam bankacln kar-zarar ortakl veya
sermaye itiraki ierdii genellikle kabul gren bir gerektir. Sermayenin
getirisi olan karn hangi nispetlerde bllecei nceden bellidir, ancak
tutar belirsizdir. 33
Katlm bankacl faaliyetlerinin temelinde yaplan ilemlerin uygunluu

asndan, al-veri olmas, bir illete dayanmas ve maslahata uygun olmas
gerekmektedir. Bu temel unsura ek olarak asrmz islam alimlerinin itihat hakk ve
amz insanlnn kolayla olan ihtiyac da dnldnde temel yap ortaya
kmaktadr.34
Katlm bankaclnn teorik adan nemli dier bir zellii ise toplumsal
olarak daha zayf kesimler ve fakirlerle i yapmay tevik etmesidir. Bu bankalar, faize
dayal ilemler, kumar, speklasyon, film, pornografi, arap yapm ve satm gibi
ilemleri yapmaktan kanrlar.35 Ancak, katlm bankalarnn ilkelerinin etkin bir
ekilde uygulanmas, ilgili normatif kaidelere riayet edilebilecek bir ortama ve ayn
zamanda iktisadi hayatta "homo economicus" yerine "homo islamicus"'un ikamesine
bal olmaktadr.36
Katlm bankaclnn temel ilkesi olan kr ve zarara katlm ve riskin

paylalmasnn salayaca etkiler, gnmz toplumlarnda ortaya kabilecek
ekonomik sorunlarn pekouna zm retebilecek bir altyapya sahiptir. "Risk
paylam ekonomisi" eklinde ifade edilen baz dnceler bat ekonomik dncesinin
33
Abitter ZULUCAN ve Ali DERAN, "Katlm Bankacl ile Geleneksel Bankalarn Bankaclk Hizmetler ve
Muhasebe Uygulamalar Asndan Karlatrlmas", Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi, Yl/: 2009, Cilt/ 6, Say/: 11, s.88.
34
Yusuf EL-KARDAV, Faizsiz Sistemde Ticaret (Murabaha), Tercme: Nihat Yazar, stanbul: Faisal Finans
Finans Kurumu Yay., 1994. ss.19-38.
35
M. Mansoor KHAN, M. Ishaq BHATT, "Development in Islamic Banking: A Financial Risk-allocation
Approach", The Journal of Risk Finance, Vol.9 No:1, 2008, p.43.
36
Sabahattin ZAM, "slam Asndan ktisadi ve Sosyal Faaliyetlerle lgili Normatif Kaideler", Trkiye'nin
Yirminci Yzyl/Toplum, ktisat, Siyaset I, stanbul: aret Yay., 2005, ss.112-134.
15
problemlerini zmeye ynelik alternatif grler sunmaktadr.37 Katlm bankacl
asndan ekonomik ve finansal sorunlarn kaynanda, sermayeye denen ve nceden
belirlenmi olan getiri, sermayenin speklatif kullanm, kumar ve dier fiktif piyasa
hareketleri yer almaktadr. Katlm bankalarnn ngrd kar paylam sistemi
uygulandnda dnemsel dalgalanmalar, isizlik ve enflasyon gibi konularda zm
retmek asndan katlm bankalar daha etkin olabilecektir.38
1.3. Katlm Bankaclnn Tarihsel Geliimi
Bu blmde katlm bankaclnn tarihsel geliimi ve uygulamalar ile

Trkiye de katlm bankacl tarihi, geliimi ve yasal erevesi ele alnmaktadr.
1.3.1. Dnyada Katlm Bankaclnn Tarihsel Geliimi
Kr ve zarara katlma prensiplerini esas alan katlm bankaclnn tarihsel

sreci incelendiinde, modern anlamda katlm bankacl ihtiyacnn 20. Yzylda
slam lkelerinde balayan sanayileme hareketleri ve 1970'li yllarda petrol fiyatlarnn
ani art ile ortaya kt grlmektedir. Sanayileme ncesinde bireysel olarak
kiilerin tasarruflar ticaret sahiplerinin elinde kr-zarar ortakl esasna gre
deerlendirilmekteydi; fakat sanayileme ile birlikte byk yatrm projelerinin
finansman iin bu kiisel tasarruflar bir araya getirebilecek faizsiz bir bankaya ihtiya
duyulmutur.
Katlm bankacln dnyada geliiminin tarihesini zetlemek gerekirse;
Katlm bankaclnn tarihi M.. 21232081 yllar arasnda

Babil'de hkm sren Hamburabi'ye kadar uzanmaktadr. nl Hammurabi
Kanunlar'nn 100-107. blmleri ikraz (borlanma) ilerinin nasl
dzenleneceini gsterirken, zellikle faizsiz yatrmn tarihte ilk rnei
olarak ortaya kmaktadr. slamiyetin douu ve yaylmas ile birlikte
borlanma, ortaklk ve kiralama gibi bugnk faizsiz bankacln temel
kavramlar da gelimi ve geni bir corafyada uygulama alan bulmutur.39
37
POLAT, a.g.m., s.92
38
KHAN ve BHATT, a.g.e., p.41.
39
Cihangir AKIN, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986, s.110.
16
"M.. 600-465 yllar arasnda Frat kysnda yaayan bu "Egibi" ve
"Murashu" aileleri youn olarak faizsiz kredi vermekteydiler."40
"slam'dan nce Arap yarmadasnda faiz yaygnd. Bor zamannda denmez

ise faiz ilave edilir vade uzatlrd."41 slamiyetin kabulnden sonra faiz yasaklanrken,
slama aykr olmayan ticaret tevik edilmitir. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v) tacirlik
yapm, Medine'de halk alverie yneltmi ve tevik etmitir.42 Daha sonraki yllarda
yaplan fetihlerle beraber slam corafyas in Seddi'nden Atlas Okyanusu'na kadar
genilemi, bu blgelerdeki iktisadi oluumlar Mslmanlarn eline gemitir. Ele
geirilen blgelerdeki tapnaklarda ve saraylarda stok edilmi deerli eyalar halka arz
edilmi ve bylece kapal pazarlar alm ve her eit mala kar talep artm,
bylelikle ticaret canlanmtr. Daha sonraki dnemlerde nemli ticaret limanlar el
deitirmi ve Mslmanlarn eline gemi, faizsiz ticaret gn getike tm dnyaya
yaylmaya balamtr.43
Bankaclk faaliyetlerinin dikkat ekecek lde ilk olarak ilgi grd dnem
Abbasiler dnemi olmutur. Bunun nedeni kazanlan savalardan sonra elde edilen
ganimetlerin vb. deerlendirilmesi olarak ifade edilebilir.44
Bu geliimlere paralel olarak M.S. 1118 ylnda Hristiyan

haclarn can ve mallarn korumak iin kurulmu olan Temple mezhebi ve
mensubu olan "Templierler" yaplan balarla byk lde servet ve
nfuz sahibi olmulardr. Avrupa'da bine yakn ubesi olan bu gizli kurulu
askeri ve ticari maksatlar iin faizsiz kredi vermilerdir.45
zellikle Pakistanl dnrlerin nclk ettii slami bankaclk

konusundaki ilk aratrma 1955 ylnda ekonomist Muhammed Uzair
tarafndan ortaya konulmutur. Ortakla dayal ilk katlm bankas, Msr
Arap Cumhuriyeti'ndeki Myt-Gamr kasabasnda 1963 ylnda Suudi
Arabistan kral Faisal'n da yardmyla tekstil sanayini finanse etmek iin
Ahmet en-Naccr tarafndan kurulan slami Tasarruf bankas olmutur.46
Naccr, Bankalarn kurulu aamasnda Almanlardan her konuda destek

almtr. Ancak Naccr'n faizsiz bankaclk dncesini anlayan Almanlar ekonomik
40
AKIN, a.g.e., s.110.
41
Servet BAYINDIR, slam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk, stanbul: Rabet Yaynlar, 2005, s.30.
42
BAYINDIR, a.g.e., s.30.
43
44
45
46
Mehmet Faisal GKALP ve Gngr TURHAN, slam Toplumlarnn Ekonomik Yaps, stanbul: Fey Vakf,
1993, s.64.
17
desteklerini ekmitir. Dnemin ar siyasi basklar sonucu bu uygulama ancak drt yl
hayatta kalabilmi ve 1967 ylnda faaliyetlerine son vermek durumunda kalmtr.47
Sonraki yllarda bir dizi slam bankasnn kurulmaya balad grlmtr.

1971'de Msr da kurulan Nasr Sosyal Bankas ve 1975'te kurulan Dubai slam Bankas,
sanayi ve tarm gibi nemli alanlar finanse eden geliimin ilk rneklerini
oluturmutur.48 "1974 ylnda Cidde'de kurulup, 1975 ylnda faaliyete geen ve halen
faaliyetini devam ettiren slam Kalknma Bankas ise; yaayan faizsiz bankalarn
ilkidir."49
Daha sonralar, Kral Faisal'n lmn izleyen yllarda 1977 sonlarna doru
Msr'da, Msr Faisal slam Bankas kurulmu ve Pakistan'da ise General Ziya-l Hak
dneminde 1979 ylnda katlm bankaclnn temelleri atlmtr.50
Bugnk anlamda, slami bankacln dnyada geliimi ise 50 yla yakn bir
sre iermektedir. Faizsiz bankaclk modeli, hem konvansiyonel bankacl, hem ticari
ortakl (kr ve zarar ortakl), hem de sigorta ve leasing gibi. alt finansman
metotlarn bir arada ve ayn at altnda hayata geirmi bir modeldir.51
Son dnemde tm dnyada ve zellikle de ngiltere'de Finansal Hizmetler

Otoriteleri'nin destekleri ile faizsiz bankacla ilgi artmaktadr. Islamic Bank of Britain,
the European Islamic Investment Bank, HSBC Amanah ve Lloyds katlm bankacl
ve sigorta rnlerini ngiltere'de sunmaktadr.52
1.3.2. Trkiye'de Katlm Bankacl'nn Tarihsel Geliimi
Trkiye'de katlm bankacl fikri ncelikle teorik olarak ele alnmtr.

Faizsiz bir bankaclk modelinden ziyade faizin haram oluu ve zararlar zerinde
durulmutur.53 rnein, Trkiye, 1975 ylnda slam Kalknma Bankas'nn (KB)
kurucu yeleri arasnda yer alm ve 1984 ylnda ise kuruluun en byk ortaklarndan
47
48
49
POLAT, a.g.m., s.83.
50
51
T.C. Bakent niversitesi,
http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc , s.1., (10 .12. 2011).
52
KHAN ve BHATT, a.g.e., p.42.
53
POLAT, a.g.m, s.87
18
biri olmutur. Bu tarihten sonra Trkiye dnyann nde gelen finans kurulularndan
biri olan slam Kalknma Bankas bnyesinde, etkinliini arttrmak imkn elde etmitir.
Tasarruflarn faizsiz olarak deerlendirmek isteyen, tasarruf sahiplerine, kk ve orta
boy iletmelere hizmet vermek amacyla, 1975 ylnda kurulan ve bu yndeki
almalarn 1978 ylna kadar srdren Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas A..'nin
(DESYAP) sistem hakknda lkemize nemli tecrbeler kazandrd sylenebilir. Kr-
zarar (K/Z) ortakl yoluyla alacak ilk faizsiz banka, Devlet Sanayi ve i Yatrm
Bankas olmu, DESYAP'n kurulu kanunlarnda faizli ya da faizsiz alma karar
ynetim kuruluna braklmtr. Ancak ynetim kurulu 1978 yl sonrasnda faizli
sisteme geme karar almtr. Dier faizsiz finansmana ilikin ilk rneklerden birisi ise
Kar ve Zarar Ortakl Belgesi (KZOB)'nin karlmasna verilen izindir.54
Bylece ulusal ve uluslararas dzeydeki iktisadi ve siyasi gelimelerin yan

sra ilmi faaliyetlere paralel olarak Trkiye'de katlm bankacl sistemine faaliyetini
salayacak olan n admlar atlmaya balanmtr. Tm bu gelimelerin dnda katlm
bankaclnn balang tarihi 1983 yldr. 16.12.1983 tarih 83/7506 sayl kararname
ile zel Finans Kurumlar'nn temeli atlmtr.55 Yedinci Cumhurbakan Kenan Evren
dneminin babakan Blent Ulusu'nun hazrlad ve Turgut zal'n ilk babakanlk
gnlerinde kabul edilip hayata geirilmitir. Bu yeni bankaclk anlaynn temel amac,
ekonomiye katlamayan mali deerleri yastk altndan kararak yabanc sermaye ile
birlikte milli ekonomiye sunmaktr.56
25 ubat 1984 tarihinde 18323 sayl Resmi Gazete'de yaynlanan tebli ile
sistemde dzenlemeler yaplmtr.57
Bu tebliin esaslar;
Kuruluu: zel Finans Kurumu (FK) asgari 5 tane kurucusu

olmak zere 100 ortakl bir A.. eklinde kurulabilecei hkme balanarak,
Bankalar Kanununu deitiren 1983/7506 sayl KHK'den bankalarn
kuruluuna ilikin kabul edilen esaslara paralel hkmler getirilmitir.
54
Mustafa UAR, Trkiye'de-Dnyada Faizsiz Bankaclk ve Hesap Sistemleri, stanbul: Fey Vakf Yaynlar,
1994, s.61.
55
Servet EYPGLLER, Banka ve Mali Kurulular, Ankara: Yarg Kitap ve Yaynevi, 1988, s.52.
56
http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc., s.1., (10.12.. 2011).
57
TURAN ve GKALP, a.g.e., s.108.
19
Fon Temini: FK'nn kabul edebilecei fonlar Cari Hesaplar ve
Katlma Hesaplar olmak zere iki blmden oluur. Hesabn
iletilmesinden doan masraflar zel finans kurumuna aittir. zel finans
kurumunun bu hesaplarn iletilmesinden doan kr-zarar pay azami
%20'dir. Bu marj iin de deiiklik yetkisi Merkez Bankas'nndr.
Fon kullanm ise: retim Destei Salama (Murahaba), K/Z'a

Katlma (Mudaraba) ve leasing eklinde tanmlanmtr.58
1980'li yllar Trk mali sistemine derinlik kazandrmtr. Bu dnem enstrman

ve kurumlar asndan yeni rnlerin gelitirilip, eitliliin artt dnemler olmu ve
nemli kazanmlar salanmtr. Katlm bankalar 1985 ylnda Trk mali sistemi
asndan farkl ve yeni bir finans/bankaclk sistemi olmutur.59
Katlm bankalar, Bakanlar Kurulu Kararna istinaden kurulmakta, Bankalar

Kanunu'na uygun olarak faaliyet gstermekte ve 30 yl gibi bir sredir yastk alt
paralarn ekonomiye kazandrlmas konusunda nemli grevler stlenmektedirler. Bir
anlamda Risk Sermayesi (Venture Capital) kuruluu niteliinde olan katlm bankalar,
topladklar hane halknn birikimlerini ve atl (yastk alt) fonlar dorudan Trk
sanayicisi ve giriimcisinin ihtiya duyduu hammadde, yar mamul ve mamul
maddeler ile yatrm mallarnn temininde kullanmak suretiyle lke ekonomisine ciddi
katklar salamaktadrlar.60
Konvansiyonel bankaclk dnda uygulamas olmayan lkemiz

finansal piyasalar asndan bu yeni olgu ilk bata risk sermayesi benzeri
bir uygulama olarak grlm, faizden ve konvansiyonel bankalardan uzak
durmak isteyen tasarruf ve iletme sahiplerine hizmet etmek amac ile
kurulmu, ancak artan hizmet ve rn kalitesi/eitlilii ile bu amacn
tesinde fonksiyonlar icra etmeye balamtr.61
Daha sonra karlan eitli tebli ve dzenlemeler sonucunda bu sistemin

yasalar ve mevzuat bakmndan alt yaps oluturulmutur.62 Trkiye de ksa srede
benimsenen zel Finans Kurumlar topladklar fonlar, i hacimleri ve proje fonlamalar
ynnden hzl bir gelime gstermilerdir.
58
TURAN ve GKALP, a.g.e., s.110.
59
Adnan BYKDENZ, "Ekonomik Bir Geerlilik Olarak zel Finans Kurumlar", zel Finans Kurumlar
Birlii Dnyada ve Trkiye'de Faizsiz Bankaclk Dergisi, 2003, s.3.
60
Kuveyt Trk Katlm Bankas
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/Hakkimizda_Tarihce.aspx (20.06.2012).
61
62
20
Albaraka Trk zel Finans Kurumu A.. 1985'te,63 Faisal Finans Kurumu A..
1985'te64 (daha sonra ismi Family Finans Kurumu olarak deitirilmi olup 2005 ylnda
Anadolu Finans Kurumu ile birleip Trkiye Finans adn almtr), Kuveyt Trk Evkaf
Finans Kurumu A.. 1989'da,65Anadolu Finans Kurumu A.. 1991'de66 (2005 ylnda
Family Finans Kurumu ile birleip Trkiye Finans adn almtr), hlas Finans Kurumu
A.. 1995'de, Asya Finans Kurumu A..ise 1996'da,67 kurulmutur. Bylece
Trkiye'deki Katlm bankacl sisteminin temel kurumlar ortaya kmtr.
Ancak hlas Finans Kurumu'nun faaliyetleri, Kasm 2000 ve ubat 2001'de

yaanan mali kriz nedeniyle 2001 ylnda durdurulmutur. zel Finans Kurumlar'nn
faaliyetleri, 1999 ylnda Bankaclk Kanunu kapsamna girinceye kadar geen srete
bir yandan Bakanlar Kurulu Kararlar, dier yandan ise Merkez Bankas ve Hazine
Mstearl'nn teblileri ile yrtlmtr. Fakat 19 Aralk 1999 tarihli Resmi
Gazete'de yaynlanan 4491 sayl Kanun ile 4389 sayl Bankalar Kanunu kapsamna
alnmlar ve 5411 sayl kanun ile de tm faaliyetleri ve denetimleri bankalarla ayn
kapsama getirilmitir.68
Bugn dnyadaki says 100'n zerinde olan faizsiz bankalardan 4'

Trkiye'de faaliyet gsteren katlm bankalardr. Katlm bankalar mali sektrde bir
yenilik olarak, faizden uzak durmak isteyen ve ticari bankalara gitmeyen fonlar
ekonomiye kazandrmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarn deerlendirmelerine yardmc
olmak amacyla ilk olarak zel Finans Kurumlar (FK) adyla ortaya kmtr.
63
Albaraka Trk,"Albaraka'y Tanyn,"
http://www.albarakaturk.com.tr 30.06.2012 tarihli bagmsz denetim raporu (10.10. 2012).
64
Trkiye Finans, "Tarihe,"
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/tarihce.as (15.11.2012).
65
Kuveyt Trk, "Kuveyt Trk'n Tarihesi,"
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/Hakkimizda_Tarihce.aspx (20..11 2012).
66
Trkiye Finans, "Tarihe,"
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/tarihce.as (20.11. 2012).
67
Asya Finans, "tarihe,"
http://www.bankasya.com.tr/hakkimizda/index.jsp (20..11.2012).
68
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc (3.08. 2012).
21
ekil 1. Trk Bankaclk Sistemi ve Banka Trleri
Kaynak: Ali POLAT, "Dnya Bankacl; Dnya Uygulamasna likin Sorunlar, Frsatlar, Trkiye
in Projeksiyonlar, Finansal Yenilik ve Almlar le Katlm Bankacl", TKBB, 2009.
Trk bankaclk sistemi ekil 1'de grld zere; ticari bankaclk, kalknma
ve yatrm bankalar ve katlm bankalar olarak grup da deerlendirilmektedir. 1999
ylnda Bankalar Kanunu'na tabi tutulan FK'lar konvansiyonel bankaclk yannda
Trk mal sisteminin bir tamamlaycs olarak sisteme dahil olmu, 2001 ylnda yaplan
deiikliklerle Gvence Fonu oluturulmu ve bu kurumlar Banka olarak kabul
edilmitir. 2005 ylnda kabul edilen 5411 sayl Bankalar Kanunu kapsamnda bu
kurumlar katlm bankas ismi ile faaliyetlerine devam etmektedirler.69
69
22
II. BLM
TRKYE'DE KATILIM BANKALARI'NIN HUKUK YAPILARI,
FON TOPLAMA VE KULLANDIRMA YNTEMLER
2.1. Trkiye'de Katlm Bankaclnn Hukuki Yaps
Katlm Bankalar'nn kurulu ve faaliyetleri 19 Aralk 1999'a kadar 16 Aralk

1983 tarih ve 83/7506 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile dzenlenmitir. 1999'dan
itibaren 4491 sayl Kanun ile de Katlm Bankalar (o gnk adyla zel Finans
Kurumlar) 4389 Sayl Bankalar Yasas'na tabii olmulardr. Bu yasaya tabii
olunmasnn ardndan Bankalar Kanunu'nda deiiklik yapan 12 Mays 2001 tarih ve
4672 sayl Kanunla katlm bankalar da cari ve katlma hesaplarnda toplanan
tasarruflarn gvence altna alnmas amacyla, zel Finans Kurumlar Birlii ve
bnyesinde, bu birlik tarafndan hazrlanarak yrrle konulan Ynetmelik dahilinde
idare olunmak zere "Gvence Fonu" oluturulmutur. 18.9.2002 tarih ve 24880 sayl
Resmi Gazete'de yaynlanarak yrrle girmitir.70
Ancak tm bu hukuki yap ve gelimelere Temmuz 2005 tarihinde hazrlanan

yasa tasarsnn 5411 sayl Bankaclk Kanunu olarak 19 Ekim 2005 tarihinde kabul
edilmesi suretiyle 1 Kasm 2005 tarihli 25983 sayl resmi gazete yaynlanmas hukuki
dzenlemelere ilikin son noktay koymutur. 5411 sayl Bankaclk Kanunu 1 Ocak
2006 tarihinden geerli olmak zere yrrle girmitir.
5411 sayl kanuna gre; zel cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve
kredi kullandrmak esas olmak zere faaliyet gsteren kurulular ile yurt dnda kurulu
bu nitelikteki kurulularn Trkiye'deki ubelerinin "KATILIM BANKASI" ibaresi ile
kapsam altna ald ifade edilerek 'zel Finans Kurumu' tabiri kaldrlm dolaysyla
'Katlm Bankas' tanm uygulamaya konmutur.71
70
Ahmet BATTAL, Banklar Kanunu erhi, Ankara: Gazi Kitabevi, 2004, s.233.
71
5411 Sayl Bankaclk Kanun, Resmi Gazete,1 Kasm 2005 tarih, say 25983, Tanmlar ve Ksaltmalar, 3.
Madde.
23
Szkonusu Kanunun geici 3. maddesinin ngrd ekilde zel Finans
Kurumlar ticaret unvanlarn "Katlm Bankas" ibaresini de kapsayacak ekilde
deitirmilerdir. Ayn kanunun 169. maddesi'nde; dier kanunlarda ve mlga 3182
sayl Bankalar Kanunu ve bu Kanunla yrrlkten kaldrlan 4389 Sayl Bankalar
Kanunu'nda zel finans kurumlarna yaplan atflar, katlm bankalarna yaplm saylr
denilmitir.72
4672 sayl kanun ile zel Finans Kurumlar Birlii bnyesinde oluturulan
"Gvence Fonu"da 5411 sayl Kanun ile Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu'na
devredilmitir. Getiimiz 25 yllk sre ierisinde hukuki ve yapsal adan ciddi
gelimeler yaayan katlm bankalarnn ulat son durumu ifade etmek iin 1983-
1999 aras hukuki durum, 1999-2005 arasndaki deiiklikler ve 2005 sonrasnda 5411
sayl kanun ile yaplan dzenlenmelerin ne tr deiiklikler gerekletirildii ayr
blm halinde ele alnmtr.
2.1.1. 1983-1999 Dnemi Hukuki Yap
Katlm Bankalar'nn (zel Finans Kurumlar) yasal statsn belirleyen ilk

dnemi oluturan 15 yllk (1983-1999 aras) dnem boyunca katlm bankalar
Bakanlar Kurulu Karar, Hazine ile Merkez Bankas'nn ilgili teblileriyle ynetilmitir.
Bu kurumlarn kurulu, faaliyete geme, denetim ve tasfiye ilemleri 1999 ylna kadar
aadaki yasa ve teblilerle yrtlmtr.73
3182 Sayl Bankalar Kanunu: Temelde Bankalar Kanunu'na tabi

olmamlardr ancak dier mali kurululara kaynaklk eden 3182 Sayl
Kanun'un 96. maddesi dolaysyla anlan Kanun kaynak tekil etmektedir.
1567 Sayl Trk Parasnn Kymetini Koruma Hakkndaki Kanun ve bu
Kanun'a ilikin karar, tebli ve genelgeler
TCMB Kanunu
Hazine Mstearl Tekilat Kanunu
72
5411 Sayl Bankaclk Kanun, Resmi Gazete,1 Kasm 2005 tarih, say 25983, Mlga Kanunlara Yaplan Atflar,
169. Madde.
73
Mustafa TOSUN, Trk Mali Sisteminde zel Finans Kurumlar Deneyimi ve FK'larn Trk Banka
Sistemi indeki Yerleri zerine, Trkiyede zel Finans Kurumlar, Teori ve Uygulama, stanbul,
AlbarakaTrk Yaynlar, 2000, s.178.
24
Trk Ticaret Kanunu
3167 Sayl ek Kanunu
Finansal Kiralama Kanunu
Trk Vergi Kanunu
Sermaye Piyasas Kanunu
Kara Parann Aklanmasnn nlenmesine ilikin Kanun
Bakanlar Kurulu'nun 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Kanun Hkmnde

Kararnamesi 19.12.1983 gn Resmi Gazete'de yaynlanarak bu kurumlarn kurulmas
hakkndaki 17 maddelik karar ekinde yer almtr. Bu kararla; kurulu, izin, organlar ve
hesaplar hakkndaki temel ilkeler belirlenmi olup sonraki yllarda bu kararda deiiklik
yapan aadaki kararlar kartlmtr:
15.03.1984 tarih ve 84/7833 sayl karar, 05.02.1985 tarih ve 85/10129

sayl karar, 13.08.1991 tarih ve 91/2130 sayl karar, 06.12.1993 ve
93/5104 sayl karar.
Bakanlar Kurulu'nun 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl kararname eki
karara ilikin Hazine ve D Ticaret Mstearl'nn 25.02.1984 tarihli
teblii,
T.C. Merkez Bankas'nn; 21.03.1984 tarih ve 1 nolu teblii, 27.05.1992
tarih ve 2 nolu teblii, 02.06.1994 tarih ve 3 nolu teblii, 27.01.1995
tarih ve 4 nolu teblii,
Devlet Bakanl ve Babakan Yardmcl'nn Trk Paras Kymetini
Koruma Hakknda 30 Sayl Karar'na ilikin 85-30/3 Sayl ve 85-30/7
Sayl Teblileri,
Kurumlarca katlma hesaplarna tahakkuk ettirilen gelirlerin
vergilendirilmesine ilikin kanun hkmleri, 193 Sayl Gelir Vergisi
Kanunu (madde 75-94), 5422 Sayl Kurumlar Vergisi Kanunu (madde
14), 25.04.1984 tarih ve 3183 sayl Bankalar Kanunu (madde96),
Kurumlarn reklam ve ilanlarnda uyacaklar esas ve artlara ilikin
olarak, Hazine ve D Ticaret Mstearl'nn TRT Kurumu'na
muhatap 22.04.1988 tarih ve 38370 Sayl yazs. 74
Katlm bankalarnn (balangtaki adyla zel Finans Kurumlar) Trk mali

sistemine dahil edilmesine olanak salayan 83/7506 Sayl Bakanlar Kurulu
Kararnamesi ve buna ilikin Mstearlk Teblii ile TCMB Teblii hkmleri ile bu
kurumlarn kurulu esaslarn u ekilde belirlemekteydi: 75
74
Rait Bora POLATKAN, slam Bankacl ve Trkiye'de zel Finans Kurumlar, anakkale:
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 1998, s.98.
75
16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Kararnamesi, 19.12.1983 tarihli Resmi Gazete
25
zel Finans Kurumlar, en az be tanesi kurucu ye olmak artyla, en az 100
ortakl, anonim irket olarak kurulur. irketin denmi sermayesi 1 trilyon TL'den az
olamaz. Yabanc uyruklu ortaklar, taahht ettikleri sermayeyi konvertibl dviz
zerinden nakit olarak yurda getirmek zorundadrlar.
Kurucu Ortaklarn nitelikleri hakknda, bankalarn kuruluunda banka

kurucularnda aranan niteliklerin bulunmas art aranmaktadr.
zel Finans Kurumlar, merkez ube dnda alacak her ube iin
ayrca sermaye ayrmak zorundadrlar.
T.C. Merkez Bankas'nca belirlenen esas ve ekillere uygun olarak
hazrlanan bavuru talebi TCMB' na iletildikten sonra, Merkez Bankas
bu talebi kendi olumlu grn de ekleyerek Hazine Mstearl'na
sunar. Hazine Mstearl'nn teklifi Bakanlar Kurulu'na iletilir ve bu
kurul uygun grrse zel Finans Kurumu'nun kurulmasna izin verir.
Bakanlar Kurulu'ndan kurulu izni aldktan ve Trk Ticaret Kanunu
(TTK) hkmlerine uygun olarak kurulu ilemi tamamladktan sonra
83/7506 sayl kararnamenin 6. maddesi uyarnca, TCMB'na
beyanname verilmek suretiyle faaliyete balayabilmek iin ayrca izin
alnmas gereklidir.
lgili kararnamenin 6. maddesine gre yaplan bavuru zerine, TCMB
gerekli incelemelerde bulunur ve bu inceleme sonunda gerekli artlarn
olutuunu tespit ederse zel Finans Kurumlar'nn fon toplamasna ve
fon kullandrmasna izin verir. TCMB, faaliyet izni verdii zel Finans
Kurumu'nu Hazine Mstearl'na bildirir. Bu izinden sonra zel
Finans Kurumu faaliyetine balayabilir.
Eer, zel Finans Kurumlar'nn fon toplama ve fon kullandrma
yetkisinde ilerde saknca grlrse, TCMB'nin gr alnarak, Hazine
Mstearl'nn teklifi zerine Bakanlar Kurulu'nca geici veya srekli
olarak ya da tm kurumu veya baz ubeleri kapsayacak ekilde izinde
deiiklik yaplabilir. Daimi ya da geici olarak kurum faaliyetten
menedilebilirdi. 1983-1999 arasndaki dnemde Bankalar ve zel
Finans Kurumlar Bakanlar Kurulu Karar ile kurulmakta ve bankalar
Hazine Mstearl'nn izni ile faaliyete gemekteydiler. Ayn
dnemde bankalar Hazine Mstearl, zel Finans Kurumlar ise
TCMB denetimindeydiler.
Bankalar Kanunu kapsamna alnncaya kadar anonim irket olarak
kurulan zel Finans Kurumlar; Ortaklar Genel Kurulu, dare Meclisi,
Denetim Kurulu organlarndan olumaktaydlar.
_ 83/7506 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile 90. Maddenin
dzenlenmesi nedeninin esas itibariyle faizsiz bankacl hedefleyen,
kr ve zarara itirake dayanan slami bankaclk sistemini lkemizde de
gerekletirmek ve bu ekilde petrol reticisi lkelerde biriken nemli
dviz rezervlerinin bir blmn lkemize kazandrmak, faizli kazanc
reddeden ve bu nedenle bat dnyas finans sistemi iinde yer almak
istemeyen fonlarn, faizsiz bir sistemle, sadece kr ve zarar ortakl
26
kavramlarna dayanarak dier imkanlarla birlikte lkemizde
kullanlmasn salamak olduu ifade edilmektedir.76
Yrrlkten kaldrlan Kanun Hkmnde Kararname'nin 90. Maddesinde

dzenlenen hususlar, daha sonra yrrle giren 3182 Sayl Bankalar Kanunu'nun 96.
madde hkm olarak aynen yer almtr. 4491 Sayl kanunla yaplan deiiklie kadar
bu kurumlara ilikin hususlarda esas alnan 96. madde u ekildedir:
Madde 96:
1. Bankalar dndaki mali kurulularn kurulu ve faaliyetleri bu kanuna
tabi deildir.
2. Bu kurumlarn kurulularna faaliyetlerine, organlarna, tasfiyelerine,
Trk Ticaret Kanununun ve dier mevzuatn ek'e ilikin hkmlerine
tabi olup olmayaca Bakanlar Kurulunca dzenlenir. Dzenleme d
kalan hususlarda; Trk Ticaret Kanunu ve ilgili kanun hkmleri
uygulanr. 77
1983 ylndan 1999 ylna kadar geen 15 yllk sre zarfnda yukarda ad
geen tebli ve aktarlanlardan da anlalaca zere bu kurumlar hakknda zel bir
kanuni dzenleme bulunmamakta ve faaliyet snrlarnn, yalnzca yrtme organlarnn
tasarrufuna brakld grlmektedir. Bu durum, yukarda ifade edilen 96. maddenin
de dndrd zere zel Finans Kurumlar'nn bir tr banka m yoksa banka d
mali kurulu mu olduu konusunu haklarnda yaplacak 4389 sayl Bankalar ve 5411
sayl Bankaclk Kanunlar ve dzenlemelerine kadar gndemde tutmutur.
3182 Sayl eski Bankalar Kanunu'nun 96. maddesinde bahsedilen hkm,

genel olarak banka d mali kurululardan bahsetmekte, zel finans kurumlar ya da
baka herhangi bir alt tre ilikin bir dzenleme hkmn iermemektedir.78
Mali piyasalarda faaliyet gsteren ve almalarnda gven unsuru n planda

olan, ulatklar byklkler asndan dikkate deer boyutlara erimi bu kurumlarn
Kanun ile deil de Kararname ile faaliyetlerini srdryor olmalar her zaman tartlan
bir konu olmutur. Mali piyasalarda faaliyet gstermekte olan bankalar, Bankalar
Kanunu'na, finansal kiralama irketleri Finansal Kiralama Kanunu'na, sigorta irketleri
76
Vural GNAL, zel Finans Kurumlar, Ankara: Trkiye Bankalar Birlii Yay, 1984, s.3.
77
3182 Sayl Bankalar Kanunu, Madde 96. 02.05.1985 tarih, 18742 sayl Resmi Gazete
78
Ahmet BATTAL, "Yeni Bankalar Kanunu'na Gre zel Finans Kurumlar'nn Hukuki Temeli ve Bankaclk
Sistemi indeki Yeri", Trkiye'de zel Finans Kurumlar-Teori ve Uygulama, stanbul: Albaraka Trk
Yaynlar, 2000, s.198.
27
Sigorta Murakebe Kanunu'na tabii iken zel Finans Kurumlar'nn ise yasal
dzenlemeler hiyerarisinde Kanun Hkmnde Kararname'den sonra gelmekte olan
Bakanlar Kurulu Karar ile faaliyetlerini srdryor olmalar, bu kurumlarn sahipleri,
alanlar, mudileri ve piyasa zerinde tedirginlik oluturmutur.79
Sz konusu kurumlarn tabi olmas gereken yasal ereve hususunda eitli

tartmalar gndeme gelmi, farkl grler ortaya konmu olup nihayetinde 3182 sayl
eski Bankalar Kanunu'nun yerine geen 18.06.1999 tarihli ve 4389 sayl Yeni Bankalar
Kanunu'nda, 17.12.1999 tarihli ve 4491 sayl Kanun ile baz nemli deiiklikler
yaplmtr.
Katlm Bankalar'nn 4491 sayl Bankalar Kanunu'nda deiiklik yaplmasna

ilikin kanun ve 4389 sayl Bankalar Kanunu ile balayan sre ile bankaclk
kapsamna dahil edilmesiyle kazanlm haklar da korunarak ekonomik ve hukuki
yaamlar zenginletirilerek devam ettirilmitir.
2.1.2. 1999-2005 Dnemi Hukuki Yap ve 4389 Sayl Bankalar Kanunu
Katlm bankalarnn ( zel Finans Kurumlar) yasal statsn belirleyen ikinci

dnem ise, 18.06.1999 tarihli ve 4389 Sayl Yeni Bankalar Kanunu'nun kabul
edilmesiyle balamtr. Bu kanun hem klasik ticari bankalar hem de katlm
bankalarn etkileyen yenilikler tamaktadr.
Yeni Bankalar Kanunu ile zel Finans Kurumlar da 4389 Sayl Yeni
Bankalar Kanunu kapsamna alnarak yukarda anlatlan 15 yllk hukuki boluk ortadan
kaldrlmtr. Bahsedilen Kanun'un 20. maddesine eklenilen fkras zel Finans
Kurumlar'nn yeni dzenleme artlarn iermektedir. 20. maddenin 6. Fkras u
ekildedir:
Mevduat toplama yetkisi bulunmayan ancak, zel cari hesaplar ve

kr ve zarara katlma hakk veren hesaplar yoluyla fon toplayan, ekonomik
faaliyetleri ekipman veya emtia temini veya kiralanmas veya ortak
yatrmlar yoluyla finanse eden zel finans kurumlar bu Kanunun 10.
maddesinin (2) ve (3) numaral fkralar, 12. maddesinin (2) numaral
79
Fahrettin YAH, "zel Finans Kurumlar'nn Mevzuat Serveni", Active Bankaclk ve Finans Dergisi,
Say:21, Aralk 2001, s.34.
28
fkras, 14. Maddesinin (5), (6) ve (7) numaral fkralar, 15 (2/c, d ve e
bentleri hari), 16, 17 ve 19. maddeleri ile 20. maddesinin (2) numaral
fkras hkmleri dndaki dier maddelerine tabi olup, Kurum bu Kanun
hkmleri erevesinde bu kurumlara ilikin kr ve zarara katlma hakk
veren hesaplarn zelliklerini dikkate alarak her trl dzenleme yapmaya
yetkilidir. Ancak, Kurum bu Kanunun 14. maddesinin (3) ve (4) numaral
fkralarnda belirtilen durumlar tespit ettii takdirde, zel finans
kurumunun faaliyet izni kurulun en az be yesinin ayn yndeki oyuyla
alnm kararyla kaldrlr. zel Finans Kurumlar asndan emtia veya
gayrimenkullerin finansal kiralanmas veya kr ve zarara katlma ve benzeri
yntemlerle yaplan her trl finansman faaliyetleri de bu kanuna gre kredi
olarak addolunur. Bu Kanun hkmlerine gre, bu kurumlarn zel cari
hesaplar ve kr ve zarara katlma hakk veren hesaplar yoluyla topladklar
fonlar ve dier taahhtleri de 1211 sayl Trkiye Cumhuriyet Merkez
Bankas Kanununun 40. maddesinin (1) numaral paragrafnn (a) bendi
hkmlerine tabidir. Bu Kanunun 21, 22 ve 23. maddelerinde yer alan ceza
hkmleri zel Finans Kurumlar ve grevlileri iin de uygulanr.80
Sz konusu kanun maddesinin 6. fkras zel Finans Kurumlar'nn zikredildii

ilk kanun olmasyla bu yndeki hukuki sre asndan nemlidir. Anlan 20. maddenin
6. fkrasnda zel Finans Kurumlar'nn tanm; "Mevduat toplama yetkisi bulunmayan
ancak, zel cari hesaplar ve kr ve zarara katlma hakk veren hesaplar yoluyla fon
toplayan, ekonomik faaliyetleri ekipman ve emtia temini veya kiralanmas veya ortak
yatrmlar yoluyla finanse edilen kurumlar" eklinde yaplarak zel Finans
Kurumlar'nn felsefi temelleri ile 'faizsiz' alma prensiplerine yer verilmemitir.
Sadece kr ve zarara katlmaya ilikin husustan bahsedilerek kurumlarn alma
ekillerine ilikin atfta bulunulmutur.
Yeni Bankalar Kanunu'nda da belirtildii zere, normal bankalar gibi zel

finans kurumlarnn katlma hesaplarn da Bankaclk Dzenleme ve Denetleme
Kurumu (BDDK), 20. maddenin 6. fkrasnda belirtildii gibi, Kurum bu Kanun
hkmleri erevesinde bu kurumlara ilikin kr ve zarara katlma hakk veren
hesaplarn zelliklerini dikkate alarak her trl dzenleme yapmaya yetkilidir.81
zel Finans Kurumlar 4389 sayl Bankalar Kanunu ile aadaki hususlara da
tabii olmulardr.
80
4491 Sayl Kanun ile Deiiklik 4389 Sayl Bankalar Kanunu, Madde 20, Kabul Tarihi: 18.06.1999.
81
BATTAL, Trkiye'de zel Finans Kurumlar-Teori ve Uygulama, ss.200-201.
29
Bankalar Kanunu'nun 1. maddesindeki, "Bu Kanun'un ak olmayan
durumlarnda genel hkmler uygulanr." kural bu kurumlar da
kapsamaktadr.
Bankalar Kanunu'nun 2. maddesinde yer alan z kaynak vb. temel
bankaclk kavramlarnn tanmlar aynen zel finans kurumlar iin de
geerlidir.
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu'nu ve Kurumu'nu
dzenleyen 3. 4. ve 6. maddeleri ile Bankalar Yeminli Murakpl'n
dzenleyen 5. maddeler zel finans kurumlarna uygulanacak olup, bu
hkmler ynnden zel finans kurumlarna zg bir husus
bulunmamaktadr. Ancak daha nce tartmal olan bankalar yeminli
murakplarnn olaan dnemde de zel finans kurumlarn
denetlemelerine aklk getirmi ve bu kurumlar denetleme yetkisi
tannmtr.
Bankalarn kurulularn ve faaliyete geme esaslarn dzenleyen
Bankalar Kanunu'nun 7. maddesi zel finans kurumlarna da aynen
uygulanacaktr. Bu, banka kurucularndan aranan artlarn zel finans
kurumu kurucularnda da aynen aranmas sonucunu dourmaktadr.
Bankalarn ana szleme ve ortak deiikliklerini Bankaclk
Dzenleme ve Denetleme Kurumu'nun iznine balayan 8. maddeye zel
finans kurumlar da tabidir.
Bankalarn tekilat ve organlarn dzenleyen 9. madde zel finans
kurumlar iin de geerlidir.
Genel kredi snrlar hakkndaki 11. maddedeki itiraklere, ortaklara ve
mensuplara verilecek kredi snrlamalarna zel finans kurumlar da
aynen uyacaklardr. zel finans kurumlarnn emtia ve
gayrimenkullerin finansal kiralanmas ya da kr ve zarara katlma vb.
yntemlerle yaplan her trl finansman faaliyetleri nakit kredi
niteliinde olmasa da kredi olarak dikkate alnmaktadr.
Kanun'un 12. maddesinin 2. fkrasndaki banka itiraklerinin snrlar
ile ilgili dzenleme ve kurallar aynen zel finans kurumlar iin de
geerlidir.
Bankalar Kanunu'nun 13. maddesinde bankalar iin ngrlen hesap
ve kayt dzenine zel finans kurumlar da aynen uymak zorundadr.
Bankalar Kanunu'ndaki 14. maddede dzenlenen, yaplacak
denetlemeler sonucunda kanuna ve idari mevzuata aykr ve bankann
emin bir ekilde almasn tehlikeye drecek nitelikte ilemleri tespit
olunan bankalar hakknda uygulanacak olan kurallar ve tedbirler, zel
finans kurumlar iin de geerlidir. Bylece mali durumu bozulan ve
ykmllklerini yerine getiremeyecek olan zel finans kurumlarnn
BDDK karar ile Fon'a devredilmesi veya faaliyet izinlerinin
kaldrlmas mmkn olmaktadr.
Bankalar Kanunu'ndaki, bankalarn devir, birleme ve tasfiyelerini
dzenleyen, 18. madde zel finans kurumlar iin de geerlidir. Bu
Kanun maddesiyle zel finans kurumlarnn baka bir zel finans
kurumu ile birlemesi ya da zel finans kurumu tarafndan devralnmas
BDDK'nn iznine balanmtr. Birleme ve devirlerde Trk Ticaret
Kanunu (TTK) hkmleri uygulanmayacak, onun yerine BDDK
tarafndan karlacak ynetmelik hkmleri geerli olacaktr. Bununla
birlikte faaliyetine son vermek isteyen bir FK da bunu BDDK'nn
gzetim ve denetimi altnda gerekletirecektir.
30
-Bankalar Kanunu'ndaki 21. maddede dzenlenmi olan idari su ve
cezalar ile 22 ve 23. maddelerde dzenlenen adli su ve cezalara uygun
dt oranda zel finans kurumlar hakknda da uygulanacaktr.
Kanun'un 24. maddesinde dzenlenen kovuturma usul zel finans
kurumlar iin de geerlidir.
Faaliyetlerini gvenli bir ekilde yrtmeleri amacyla, bankalarn
topladklar mevduat zerinden umumi disponsibilite ve dier munzam
karlklar ayrmalarn ngren ve bununla ilgili dzenlemeleri
yapmaya ve oranlar belirleme yetkisini TCMB'na veren 1211 sayl
Kanun'un 40/2-a maddesi Bankalar Kanunu'nun 20. maddesi 6. fkras
gereince zel Finans Kurumlar hakknda da uygulanacaktr.
1211 Sayl TCMB Kanunu'nun Bankalar Kanunu 25. madde 3. fkras
ile deitirilen 44. maddesine gre Merkez Bankas; bankalar, zel
finans kurumlar, factoring ve finansman irketleri ve benzeri mali
kurulularn mterilerinin risk durumlarn bnyesinde toplamak
amacyla bir Risk Santrali kurmakla ykmldr. Bu deiiklikten
sonra artk Merkez Bankas Risk Santralizasyonu Tekilat'na zel
finans kurumlar da ye haline getirilmilerdir. 82
Bankalar Kanunu'nda zel Finans Kurumlar ile ilgili deiiklik yapan 4491
sayl Kanun'un geici 3/a maddesi uyarnca, bu Kanunun yrrle girdii tarihte
faaliyette bulunan zel Finans Kurumlar, mevcut durumlarn, Bankalar Kanunu'nun
kendilerine uygulanacak olan hkmlerine 2 yl iinde intibak etmek zorundadrlar.
Bankalar Kanunu'nun zel Finans Kurumlarna uygulanacak yukarda saylan
hkmlerinin dnda, bu Kanun'un zel Finans Kurumlar tarafndan uygulanmayacak
hkmleri de bulunmaktadr. Bunlar ksaca u ekilde zetlenebilir:
Bankalar Kanunu'nun 10/1. maddesi "mevduat" bankalara has bir

kavram olarak kabul ettiinden dolay, mevduata ilikin hkmlerin yer
ald 10. maddesi 2. fkras ve 10. maddesi 3. fkras, zel Finans
Kurumlarna uygulanmayacaktr. zel Finans Kurumlar "mevduat"
ad altnda fon toplamadklar iin bu Kanun maddelerinin kapsam
dnda braklmtr.
Kanun'un 12. maddesinde yer alan bankalarn, ticaret amacyla altn ve
benzeri kymetli madenlerin alm-satm hari emtia alm satm ile
uraamayacaklar, ticaret amacyla gayrimenkul alm ve satmnda
bulunamayacaklar vb. gibi faaliyetleri yasaklanmtr. Bu madde,
toplad fonlar, nakit olarak kredi vermeyip bizzat ticarette bulunan
zel Finans Kurumlar iin uygun olmadndan, zel Finans
Kurumlar bu maddenin uygulama alan dnda tutulmutur.
Bankalar Kanunu'nun 20. maddesi 6. fkrasnda zel Finans
Kurumlar'nn bu kanunun 16. maddesinde belirtilen, bir bankann
bankaclk ilemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin
kaldrlmasnn sonularnn dzenlenmesi hkmlerine tabi olmad
belirtilmektedir.
82
BATTAL, Trkiye'de zel Finans Kurumlar-Teori ve Uygulama, s. 201.
31
Kanun'un 17. maddesinde dzenlenen, bankalarn iflas dorultusunda
st dzey yneticilerin sorumluluu zel Finans Kurumlar iin
uygulanmayacaktr.
Bankalar Kanunu'nun tzel kiilii haiz ve kamu kurumu niteliindeki
bir meslek kuruluu olan Bankalar Birlii'ni dzenleyen 19. maddesi
zel Finans Kurumlar'n ilgilendirmemektedir. 83
1999 ylnda yrrle giren Yeni Bankalar Kanunu'nun zel Finans

Kurumlarn ilgilendiren hkmleri dnda 12.05.2001 tarihli ve 4672 sayl Bankalar
Kanunu'nda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun,84 2001/3138 Sayl zel Finans
Kurumlar Stats85 ve BDDK'nn zel Finans Kurumlar'nn Kurulu ve Faaliyetleri
Hakknda Ynetmelik ile de zel Finans Kurumlarn eitli ynlerden dzenlenmesine
ilikin kararlar alnmtr.
Kasm 2000'in ikinci yarsnda uygulanmakta olan ekonomik program ciddi bir
yara alm ve bu dnemde bir zel banka TMSF'ye devredilmitir. Bankaclk
sektrnde yaanan kriz, zel Finans Kurumlarn da etkilemi ve Kasm 2000'in ikinci
yarsndan itibaren hlas Finans Kurumu A.. deme gl ierisine girmeye
balamtr. Youn bir mevduat ekme talebiyle karlaan sz konusu kurum bir
mddet sonra likidite darboazna srklenmi ve bu durum "contagion" etkisiyle, dier
zel Finans Kurumlarndan da mevduat ekme taleplerinin younlamasna yol
amtr. zel Finans Kurumlar krize dayankl yaplar sayesinde bu sreci atlatmak
zere iken, 9 ubat 2001 tarihinde hlas Finans Kurumu'nun faaliyet izninin BDDK
tarafndan kaldrlmas ve bu kurumlarda toplanan fonlarn gvence kapsamnda
olmay nedenleriyle mevduat ekme talepleri had safhaya ulam ve ok ksa bir
srede zel Finans Kurumlar'nn toplam olduklar fonlar %50 orannda azalmtr.
Mevduatlarnn %50'ye yakn bir ksmn deme kabiliyetini gsteren zel

Finans Kurumlar; kriz iinde kriz yaam, hem bankaclk sektrnde 20'ya yakn
bankann Fon kapsamna alnmasna yol aan genel ekonomik-mali krizi hem de hlas
Finans Kurumu'nun faaliyet izninin kaldrlarak tasfiye srecine sokulmas sonucu
kendilerine zg (spesifik kriz) krizi yaamlardr. Ayrca ubat 2001 sonlarna doru
83
BATTAL, Trkiye'de zel Finans Kurumlar-Teori ve Uygulama, ss.204-208.
84
12.05.2001 Tarihli ve 4672 Sayl Bankalar Kanunu'nda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun, Resmi Gazete, 29
Mays 2001, say: 24416.
85
2001/3138 Sayl zel Finans Kurumlar Birlii Stats, Resmi Gazete, 26 Ekim 2001, Say: 24565.
32
ekonomik programdan dnlmesi ve akabinde yaanan byk devalasyon, gerek mali
gerekse reel sektrdeki krizi daha da derinletirmitir. Byle bir ortamda zel Finans
Kurumlar'nda paras bulunan tasarruf sahipleri iin en nemli husus paralarn gvence
altna almak olmutur. Bunu gerekletirmek iin paraya bir an nce ulaabilmek iin
kurumlara hcum etmi ve kurumlarn likidite skklna dmesine neden
olmulardr.86
zel Finans Kurumlar kriz srecinde ykmllklerini yerine getirmeye

alarak topladklar fonlarn yarsn geri deme kabiliyetini baarmlardr. Ancak
tasarruf sahiplerinin bu davran klasik (faizli) bankalarda olduu gibi zel Finans
Kurumlar'nda da toplanan fonlarn bir gvence altnda tutulmas gerekliliini ortaya
karmtr.
4389 sayl Bankalar Kanununa 12.05.2001 tarih ve 4672 sayl deiiklik

kanunu ile eklenen hkmlerle; zel finans kurumlarnda zel cari ve kr ve zarara
katlma hesaplarnda toplanan tasarruflarn gvence altna alnmas amacyla, zel
Finans Kurumlar Birlii bnyesinde, Gvence Fonu oluturulmutur. Sz konusu
Gvence Fonu kapsamnda; zel finans kurumlarnda (yurtd ubelerinde alanlar
hari) gerek kiiler adna, Trk Liras veya dviz zerinden alan zel cari ve katlma
hesaplarnn, kii bana 50.000 TL.'ye kadar olan ksmnn gvence altna alnmas
salanmtr.
4389 Sayl Bankalar Kanununun yrrlkten kaldran 5411 sayl Bankaclk

Kanunu hkmleri gereince, zel Finans Kurumlar Birlii (Trkiye Katlm
Bankalar Birlii) bnyesinde bulunan Gvence Fonu, Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonu'na devredilmi ve devir tarihinden sonra katlm bankalarnda bulunan gerek
kiilere ait Yabanc Para ve TL zerinden alan zel cari ve katlma hesaplarnn bir
kiiye ait tutarnn 50 bin TL'ye kadar ksm Tasarruf Mevduat Sigorta Fonunun
gvencesi altna girmitir. ''Resmi Gazete'nin 15-02-2013 tarih ve 28560 saysnda
yaynlanan '' Sigortaya Tabi mevduat ve Katlm Fonlar ile Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonunca Tahsil Olunacak primlere Dair Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna likin
86
Hakan BEROOLU, Nakit Ynetimi "zel Finans Kurumlar Asndan Teorik ve Uygulamal Bir
Yaklam", stanbul: Yaynlanmam Doktora Tezi, 2002, s.45.
33
Ynetmelik'' ile Trkiye'de uygulanmakta olan sigortaya tabi mevduat ve Katlm fonu
tutar ''50.000 TL'' den ''100.000 TL''ye ykseltilmitir.''87 Buna gre, katlm
bankalarnda gerek kiiler adna alm bulunan btn TL ve dviz hesaplar, ayn
artlarla ve ayn miktar zerinden Tasarruf Mevduat Gvence Fonu bnyesinde
gvenceye tabi olmaya devam etmektedir.88
4389 Sayl Bankalar Kanunu'nda 4672 sayl Kanun ile deiiklie gidilerek
tzel kiilii haiz ve kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olarak zel Finans
Kurumlar Birlii kurulmutur. Bu kurum da 5411 sayl Bankaclk Yasas ile birlikte
unvan deiikliine giderek 'Trkiye Katlm Bankalar Birlii' olmutur. Yasa ile
kuruluu salanan bu birliin grevleri yle zetlenebilir:
Bankaclk ve katlm bankalar ile ilgili mevzuat izlemek bu konulara

ilikin dzenlemeleri ye katlm bankalarna duyurmak,
Meslek ilkelerini belirlemek suretiyle yelerin birlik ve meslein
gerektirdii vakar ve disiplin iinde ekonominin ihtiyalarna uygun
olarak almalarn salamak,
ye katlm bankas mensuplarnn uyacaklar meslek ilkeleri ve
standartlarn Kurumun uygun grn alarak belirlemek,
lgili mevzuat uyarnca alnan kararlar ile Kurumca alnmas istenilen
tedbirlerin uygulanmasn takip etmek,
yeleri arasnda haksz rekabeti nlemek amacyla gerekli her trl
tedbiri almak ve uygulamak,
Katlm bankalar arasndaki ilikilerde mesleki dayanmay
glendirecek kararlar almak,
Kurum ile ibirlii yapmak suretiyle katlm bankalar arasnda ortak
projelere ilikin ibirliini temin etmek,
yelerin ilan ve reklamlarnda uyacaklar esas ve artlar tr, ekil,
nitelik ve miktarlar itibariyle Kurumun uygun grn alarak tespit
etmek,
Yurt iinde ve yurt dnda katlm bankacln temsil etmek, katlm
bankacln tantmak ve bu konuda kamuoyunu aydnlatmak iin
almalarda bulunmak,
Bankaclk konusunda seminer, sempozyum, konferans ve eitim
programlar dzenlemek,
Mteri haklarna dair hkmlerde ngrlen szlemelerin ekil ve
ieriklerine ilikin usul ve esaslar ile tip szlemelerin uygulanaca
ilemleri, Kurulun uygun grn alarak belirlemek,
yeler ile bireysel mterileri arasndaki ihtilaflarn deerlendirilmesi
ve zme kavuturulmasn temin etmek zere Birlike hazrlanan ve
Kurulca onaylanan usul ve esaslar dahilinde hakem heyeti oluturmak,
Katlm bankalar ve katlm bankacl konularnda resmi makam ve
kurululara istiari mahiyette mtalaa vermek,
87
http://www.tmsf.org.tr. Basn Aklamalar, (15.02.2013 )
88
http://www.tkbb.org.tr/ Mevzuat: TMSF ile ilgili Dzenlemeler (20.10.2011)
34
Ekonomi, mali sektr ve bankaclk sistemindeki yurt ii ve yurt d
gelimeleri izleyerek toplayaca bilgileri yelerine ve ilgililere
ulatrmak,
Ulusal tasarrufun teviki iin gerekli almalar yapmak ve yetkili
mercilere nerilerde bulunmak,
Katlm bankalarna ilikin, gizlilik nitelii tamayan istatistiki bilgileri
toplamak ve kamuoyuna duyurmak,
lgili mevzuat hkmleri sakl kalmak kaydyla, katlm bankalarnn,
mterilere sunduklar hizmetler karlnda tahsil edecekleri
komisyon, cret ve masraflar, atklar krediler ve bunlarla ilgili dier
ilemler iin uygulayacaklar kar pay oranlar, komisyon ve cretler ile
katlma hesaplarnda kar ve zarara katlma orannn belirlenmesine
ilikin olarak ye katlm bankalarna ynelik tavsiye karar almak,
yelerinin ortak menfaatlerini ilgilendiren konularda ynetim kurulu
kararna istinaden dava amak ve/veya gerekli giriimlerde bulunmak,
Kurumca alnmas istenilen tedbirleri almak,
Birliin ald karar ve tedbirlerin uygulanmasn takip etmek, bunlara
zamannda ve tam olarak uymayan yeler hakknda gerekli
meyyideleri uygulamak,
Kanun ve ilgili mevzuatn kendisine ykledii dier grevleri yapmak,
Birliin Organlar ise Genel Kurul, Ynetim Kurulu, Genel Sekreterlik,
Denetiler'den olumaktadr. 89
1983 ve 1999 yllar arasnda 15 yllk dnemde tebli ve ynetmeliklerle

faaliyet snrlar izilerek idare edilmeye allan bu kurumlar 4389 sayl kanun ve
4672 sayl kanunlar ile yaplan deiiklikle ilk defa kanun nezdinde ifade ve idare edilir
hale gelmilerdir. Bu kurumlar hukuki adan glendirilerek zellikle gvence fonunun
oluturulmasyla (daha sonra bu fonun TMSF'ye devri ile klasik-faizli bankalarla
gvence asndan eit koullara sahip olmulardr) haksz rekabetin nlendii, hem
piyasa yapc idari otorite hem sz konusu kurumlar hem de fon sahipleri ve kredi talep
edenler asndan daha istikrarl bir zemin hazrlanmtr. Bu yaplanma 5411 sayl
Bankaclk Kanunu ile yrrle konulan madde ve deiikliklerle pekitirilmeye
allmtr.
2.1.3. 2005 Sonras Dnem Hukuki Yap ve 5411 Sayl Bankaclk

Kanunu
5411 sayl Kanun 19.10.2005 tarihinde kabul edilerek 25983 mkerrer sayl 1
Kasm 2005 tarihli Resmi Gazete'de yaynlanmtr. Bu kanunun amalar;
89
http://www.tkbb.org.tr/TKBB HAKKINDA (20.11.2011).
35
Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak,
Finansal piyasalarda gven ve istikrar salamak,
Kredi sisteminin etkin bir ekilde almasn salamak eklinde
zetlenmitir.
Kanunun kapsam ise; Trkiye'de kurulu; Mevduat bankalar, Katlm

Bankalar, Kalknma ve Yatrm Bankalar, Finansal Holding irketleri, Trkiye
Bankalar Birlii, Trkiye Katlm Bankalar Birlii, BDDK, TMSF ve Yurtdnda
kurulu bu nitelikteki kurulularn Trkiye'deki ubeleri eklinde belirtilmitir.
5411 sayl Kanunu'nun 3. maddesinde; Katlm Bankas: Bu kanuna gre zel

cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak esas olmak zere
faaliyet gsteren kurulular ile yurt dnda kurulu bu nitelikteki kurulularn
Trkiye'deki ubelerini ifade eder, eklinde tanmlanmtr.90
5411 sayl Bankaclk Kanunu'nda yer alan belli bal blmleri u ekilde
zetlenebilir:91
Katlm Bankalar'nn Yapabilecei Faaliyetler
Katlm fonu kabul.

Nakdi ve gayrinakdi her cins ve surette kredi verme ilemleri.
Nakd ve kayd deme ve fon transferi ilemleri, muhabir bankaclk veya
ek hesaplarnn kullanlmas dahil her trl deme ve tahsilat ilemleri.
ek ve dier kambiyo senetlerinin itiras ilemleri.
Saklama hizmetleri.
Kredi kartlar, banka kartlar ve seyahat ekleri gibi deme vastalarnn
ihrac ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yrtlmesi ilemleri.
Efektif dahil kambiyo ilemleri; para piyasas aralarnn alm ve satm;
kymetli maden ve talarn alm, satm veya bunlarn emanete alnmas
ilemleri.
90
5411 Sayl Bankaclk Kanunu, 3. Madde. Resmi Gazete,1 Kasm 2005 tarih, say 25983
91
5411 Sayl Bankaclk Kanunu. Resmi Gazete,1 Kasm 2005 tarih, say 25983
36
Ekonomik ve finansal gstergelere, sermaye piyasas aralarna, mala,
kymetli madenlere ve dvize dayal; vadeli ilem szlemelerinin,
opsiyon szlemelerinin, birden fazla trev arac ieren basit veya
karmak yapdaki finansal aralarn alm, satm ve araclk ilemleri.
Sermaye piyasas aralarnn alm ve satm ile geri alm veya tekrar satm
taahhd ilemleri.
Sermaye piyasas aralarnn ihra veya halka arz yoluyla satna araclk
ilemleri.
Daha nce ihra edilmi olan sermaye piyasas aralarnn araclk
maksadyla alm satmnn yrtlmesi ilemleri.
Bakalar lehine teminat, garanti ve sair ykmllklerin stlenilmesi
ilemleri gibi garanti ileri.
Yatrm danmanl ilemleri.
Portfy iletmecilii ve ynetimi.
Hazine Mstearl ve/veya Merkez Bankas ve kurulu birlikleri
nezdinde oluturulan bir szleme kapsamnda stlenilen ykmllkler
erevesinde alm satm ilemlerine ilikin piyasa yapcl.
Faktoring ve forfaiting ilemleri.
Bankalararas piyasada para alm satm ilemlerine araclk.
Finansal kiralama ilemleri.
Sigorta acentelii ve bireysel emeklilik araclk hizmetleri.
Kurulca belirlenecek dier faaliyetler.
Katlm bankalar mevduat bankalarnn, mevduat toplama hari,

yapabilecekleri faaliyetlere ilave olarak finansal kiralama faaliyetlerinde de
bulunabilecekleri bu maddede belirtilmektedir. Yine mevcut gerekletirilen faaliyetler
iin Ynetim Kurulu karar ile birlikte BDDK'ya bir beyanname ile bavurulacak, ilave
olarak yaplacak her faaliyet iin ise BDDK'dan izin alnaca belirtilmitir.
Katlm Bankalar'n dorudan ilgilendiren deiiklikler: 5411 sayl

Kanun hem ticari bankalar hem de katlm bankalar'n dzenlemektedir. Ancak 4386
sayl Kanun'dan 5411 sayl Kanuna gei srecinde katlm bankalar bu yasadan en
37
ok pay alan kurulular olmutur. Katlm bankalar ile ilgili en nemli deiiklikleri
yle zetlenebilir:
zel cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak esas
olmak zere faaliyet gsteren kurulular ile yurt dnda kurulu bu nitelikteki
kurulularn Trkiye'deki ubelerinin "KATILIM BANKASI" ibaresi ile kapsam altna
ald ifade edilerek 'zel Finans Kurumu' tabiri kaldrlm dolaysyla 'Katlm
Bankas' tanm uygulamaya konmutur.
Kanun'un 169. maddesinde; dier kanunlarda ve mlga 3182 sayl Bankalar

Kanunu ve bu kanunla yrrlkten kaldrlan 4389 sayl Bankalar Kanunu'nda zel
Finans Kurumlar'na yaplan atflar, katlm bankalarna yaplm saylr.
Madde 79: Katlm Bankalar, tzel kiilie haiz ve kamu kurumu niteliinde
meslek kuruluu olan Trkiye Katlm Bankalar Birliine, faaliyet izni aldklar tarihten
itibaren bir ay iinde ye olmak zorundadrlar.
Geici Madde 3: Halen faaliyette olan zel Finans Kurumlar, bir yl ierisinde
ticaret unvanlarn "Katlm Bankas" ibaresini de kapsayacak ekilde deitirmek ve
mevcut durumlarn Kanunun finansal raporlamayla ilgili hkmlerine intibak ettirmek
zorundadr. zel Finans Kurumlar Birlii, Trkiye Katlm Bankalar Birlii olarak
addolunur ve bu Kanunun hkmlerine tabi olup ay iinde durumunu bu kanun
hkmlerine uygun hale getirir.
Gvence Fonu'nun Devri: zel Finans Kurumlar Birlii (Trkiye Katlm

Bankalar Birlii) bnyesinde bulunan Gvence Fonu, Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonu'na devredilmi ve devir tarihinden sonra katlm bankalarnda bulunan gerek
kiilere ait Yabanc Para ve TL zerinden alan zel cari ve katlma hesaplarnn bir
kiiye ait tutarnn 50 bin TL'sine kadar ksm Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu'nun
gvencesi altna girmitir.
Buna gre, katlm bankalarnda gerek kiiler adna alm bulunan btn TL
ve dviz hesaplar, ayn artlarla ve ayn miktar zerinden Tasarruf Mevduat Gvence
Fonu bnyesinde gvenceye tabi olmaya devam etmektedir. Ayn maddenin drdnc
38
fkrasnda "Kredi kurulularnn (Mevduat ve Katlm Bankalar) iflas halinde mevduat
ve katlm fonu sahipleri, Fonun imtiyazl alacaklarndan ve Devlet ile Sosyal gvenlik
kurulularnn 6183 sayl Kanun kapsamndaki alacaklarndan sonra gelmek zere
sigortaya tabi olmayan ksm (50 bin TL'nin zeri) iin 2004 Sayl cra ve flas
Kanununun 206'nc maddesindeki nc sra anlamnda imtiyazl alacakldrlar.
50 bin TL'lik gvence limiti kii bana olduu iin 4 kiilik bir ailenin reisi,
kendisi e ve ocuklar adna, bir katlm bankasnda mterek hesap amak suretiyle
toplam gvence snrn 200 bin TL na (50.000x4= 200.000) karabilir. Eski kanunda
faaliyet izni kaldrlan bir katlm bankasnn tasfiyesinin, Katlm Bankalar Birlii
tarafndan atanacak bir tasfiye kurulu tarafndan gerekletirilmesi ngrlm iken
yeni Kanunda tasfiye grevi Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna verilmitir. Bir katlm
bankasnn hakim ortaklar ile bunlarn ana, baba, e ve velayet altndaki ocuklarna ait
katlm fonu ve dier hesaplar ile, ynetim veya mdrler kurulu bakan ve yeleri,
genel mdr ve yardmclar ile bunlarn ana, baba e ve velayet altndaki ocuklarna
ait katlm fonu ve dier hesaplar, gvence kapsamnda deildir.
2.2. Katlm Bankalarnda Fon Toplama Yntemleri
2.2.1. zel Cari Hesaplar
Bankadaki vadesiz mevduata benzetilen cari hesap, genellikle ksa vadeli

deme ve transfer ilemleri iin yatrlan bir fondur.92 Yatrm amac n planda
deildir. Fonu yatran kimse kurumun ek, havale gibi hizmetlerinden yararlanr. Ayrca
faizsiz bankalar ile kar-zarar ortakl eklinde alan mterilerin klasik bankalara
gitmeleri de bu ekilde ksmen nlenmi olur.
Bundan baka cari hesaplarn yedek unsur olma grevlerinden de sz edilebilir.

Daha ak bir ifade ile katlma hesaplarndan ksa dnemde ykl para ekilmesi
durumunda doabilecek geici boluklar cari hesaplardaki fonlarla
doldurulabilecektir.93
92
93
39
Cari hesaplarn zelliklerini yle sralayabiliriz: Cari hesap Trk Liras veya
dviz ile alabilir. Bu durumda TL hesaplar ile dviz hesaplar ayr ayr
muhasebeletirilir veya iletilir. Bankalardaki vadesiz mevduatta olduu gibi istenildii
zaman ksmen veya tamamen geri ekilebilir. Kurumda bekletilen cari hesap
karlnda hesap sahibine herhangi bir bedel denmez. Cari hesaplar, katlma
hesaplarndan ayr ve mstakil olarak muhasebeletirilir ve iletilir. Cari hesap sahibine
herhangi bir bedel denmeyecei iin bu hesapta biriken fonlarn iletilmesinden doan
kar yada zarar kurumun kendi hesabna intikal edecektir. Cari hesap sahiplerinin belirli
aktifler zerinde birinci derecede imtiyazl alacak haklar vardr.94
2.2.2. Katlma Hesaplar
Katlma hesaplar geleneksel bankalardaki vadeli mevduata benzerler. Katlm

hesaplarnda yatrm amac n plandadr ve katlma hesab sahibiyle kurum arasnda o
hesap iin kar/ zarar ortakl bulunmaktadr.
Faizsiz bankalarda kar ve zarara katlma hesab akdi erevesinde alan

hesaplara katlma hesab ad verilir.95 Birikimini faizsiz bankaya yatrarak katlma
hesab atran kii vade sonunda ne miktarda kar pay alacan bilemez. Hesap
atrrken katlm bankasnn daha nce hesap sahiplerine dedii kar pay miktarna
bakarak tahmin yrtebilir. Banka toplad paray vadelerine gre, 1 ay, 3 ay, 6 ay, 1
yl ya da daha uzun sreli olmak zere gruplara ayrr ve benzer hesaplardan gelen
paralarn oluturduu havuza aktarr. Hesap sahibini yatrd parann miktar ve sresine
gre bu havuzun sonucuna ortak eder. Banka havuzdaki parann tamamn bir btn
kabul edip uygun paralara ayrarak ayr ayr muhasebeletirir ve iletir. Bankann bu
hesaplarn iletilmesinden doan kar ve zarardan alaca pay ilgili lkenin
ynetmelikleri erevesinde belirlenir.
Trkiye'de faizsiz bankaclk yapmak zere kurulan katlm bankalarnn

kardan alabilecei oran azami %20'dir. Dolays ile banka ilettii para ile kar etmise
ana paray ve karn en az %80'ini havuza iade eder. %20'sini ise kar olarak kendisi alr.
94
GNAL, a.g.e., s.18-19.
95
Bk. "(4672 ve 4491 Sayl kanun ile deiiklik) 4389 Sayl Bankalar Kanunu, md. 20-6a "Resmi Gazete, Tarih:
18 Haziran 1999, Say 23/734.
40
Vade sonu geldiinde hesap sahibi balangta ortak olduu oranda havuzdaki paraya
ortak olur. Kar etmise bu orana gre kar payn alr.96
Katlma hesaplarnn zelliklerini yle sralayabiliriz: Katlm bankaclnda

Kar ve Zarara Katlma Hesab akdi erevesinde alan Trk Liras ve dviz cinsinden
yatrlan fonlarnn hesaplara katlma hesab ad verilir. Katlma hesaplar gerek yada
tzel kiiler tarafndan alabilir. Bu hesaplar Trk Liras yada dviz ile alabilirler.
Trkiye'de 1984 ve sonrasnda yerletirilmeye allan liberal ekonominin artlar
dorultusunda dviz alverileri serbest braklmtr. Buna bal olarak ta bu
bankalarda dvizle hesap alabilmesi mmkn olmutur.97 Katlma hesaplarnn en
nemli zelliklerinden birisi hesabn alabilmesi iin asgari bir snrn getirilmi
olmasdr. Katlma hesaplar sahiplerine vade sonunda faiz yada sabit bir gelir
denmeyecei gibi, yatrlan parann aynen geri denecei dahi taahht edilmez.
Katlma hesabna para yatran kimse muhtemel riskleri peinen kabul etmi saylr.
Ancak yle bir gvence vardr; Bankaclk Kanunu'na gre, katlm bankalarnda
gerek kiiler adna zel cari ve kar/zarara katlma hesaplarnda toplanan tasarruflarn
kii bana anapara ve kar pay tutarnn 100 bin TL'lik blm Tasarruf Mevduat
Sigorta Fonu'nn gvencesi altndadr. Szkonusu sigorta her katlm bankas iin ayr
ayr dikkate alnmaktadr.98
Kar ve Zarara katlma hesab sahiplerine kar datm, zel Finans Kurumlar
Kurulmas Hakknda 83/ 7506 sayl kararname eki karar ilikin tebli gereince
yaplmaktadr. Katlma hesaplarna datlacak kr belirlenirken, hesabn almas,
bankaca iletilmesi ve sonunda kr veya zarar ilavesiyle ekilmesi safhalarnda, ayr
ayr deer lleri kullanlr.
Bu deer lleri aadaki gibidir.99
Birim deer,
Hesap deeri,
96
BAYINDIR, a.g.e., s.57 -58.
97
GNAL, a.g.e., s.23-24.
98
Osman AKYZ, (rportaj), "Katlm Bankalar, Halktan Para Toplarken Gelir Taahhdnde Bulunmaz",
Sektreel /Katlm Bankalar, Zaman Gazetesi, (19.09.2007).
99
smail ZSOY, zel Finans Kurumlar, stanbul: Asya Finans Kltr Yaynlar, 1997, s.160.
41
Birim hesap deeri,
Birim deer aadaki formlle hesaplanmaktadr. Burada:
TADt + K
BDt=
THDt
BDt : (t)nci hafta sonu itibariyle hesaplanan ve bir sonraki haftada (t+1)yaplacak
kar/zarar datmna esas tekil eden Birim Deer.
TADt : (t)nci hafta sonu itibariyle havuzun toplam aktif deeri
THDt : (t)nci hafta sonu itibariyle havuzun toplam hesap deerini gstermektedir.
Kt : (t)nci hafta sonu itibariyle proje kar
Birim Deer,
Katlma hesaplarnn Bankaca iletilmesi sonucu kr veya zarar edildiinde

deien bir arlk birimidir. Katlma hesaplarnn oluturduu havuzun kr-zarar
geliimini yanstr. Kurumun katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn iin 100 olarak
alnan birim deer her gn veya hafta sonu, o gn veya hafta iinde elde edilen kr veya
zararn ilavesiyle yeniden hesap edilir ve bir sonraki gn veya hafta sonuna kadar
geerli olmak zere duyurulur.100
Birim deer, kr veya zarar kaytlar yaplan fondaki mevcut aktifler deeri
toplamnn bir nceki gn veya haftadaki hesap deerleri toplamna blnmesi ile
bulunur. Fonun kr etmesi halinde birim deer ykselir, zarar etmesi halinde ise der.
Birim deerin ykseklii fonun krlln gsterir.
Halen faaliyet gsteren Katlm bankalarnda birim deer haftalk ve gnlk

olarak hesaplanmakta ve kar datmlar gnlk yaplmaldr. Katlm hesaplar katlm
bankalarnca iletilmesi sonucu kar veya zarar edildiinde deien bir arlk birimidir.
Katlm hesaplarnn oluturduu deiik havuzlarn kar zarar geliimini yanstr.
Katlm bankalar vadeli hesaplara para kabul ettii ilk gn iin 100 olarak alnan birim
deer gnlk olarak yeni hesaba ilavelerle tekrar hesap edilir. Hesaplanan birim deer
haftalk ve gnlk olmasna gre srelerde farkllk gsterir. Katlma hesaplarndaki
hesaplama sistemi birim deer (BD) zerinden almaktadr. Birim deer, katlma
100
ZSOY, zel Finans Kurumlar, s.165.
42
hesaplarnn bankaca iletilmesi sonucu kar veya zarar edildiinde deien bir arlk
birimidir. Katlma hesaplarnn oluturduu havuzun kar-zarar geliimini yanstr.
Bankann katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn iin 100 olarak alnan birim deer
her gn veya hafta sonu, o gn veya hafta iinde elde edilen kar veya zararn ilavesiyle
yeniden hesap edilir ve bir sonraki gn veya hafta sonuna kadar geerli olmak zere ilan
edilir.101
Hesap deeri,
Hesap deeri, katlma hesab fonlarna para yatran kiilerin bu fonda mevcut
aktiflere katlma orandr. Bu, her bir hesap iin, hesaba para eklendike deeri artan,
ekildike azalan bir katsaydr. Yatrlan parann hesap deeri o gnk birim deere
blnerek bulunur. Bu katsay, kar - zarara katlma belgesinde gsterilir ve her hesaba
para yatrld ya da hesaptan para ekildii zaman belge zerinde yeni hesap deeri
yazlr. Fonda hesab olan kiilerin hesap deerlerinin ayr ayr toplam hesap deerleri
toplamn oluturur.102 Forml aada gsterilmektedir.
M
HDt=
BDt
Burada:
HDt : Hesap Deeri

M : Alan (yatrlan) hesap miktar
BDt : t haftas iin geerli Birim Deeri gstermektedir.
Havuzdaki tm hesaplara ait hesap deer toplam Toplam Hesap Deeri'ni

(THD) vermektedir.
Birim Hesap Deeri,
Birim deeri ile hesap deerinin arplmas sonucu bulunan ve katlma hesab
sahibinin, zerinde hak iddia edecei, TL cinsinden ifade edilen, gnlk veya haftalk
101
Trkiye Finans A., Kar Datm Mekanizmas Nasl alyor?,
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/hakkimizda/faizsiz sistem hakkinda.aspx (5.09. 2010).
102
43
olarak hesap edilen mebla gstermektedir. Birim Hesap Deeri (BHD) bir zdelik
olup, bireysel hesap sahibinin herhangi bir zaman kesitindeki hesap vaziyetini (ana
para kmlatif kar/zarar) gstermektedir.103
Hesabn ald gndeki birim-hesap deeri, hesabn kendisine eittir. Fonun

iletilmesi sonucu kr elde edildiinde birim deer ykseldiine gre bu yeni birim
deerin, hesap deeri ile arpm sonucu bulunan yeni birim- hesap deeri, fon sahibinin
vade sonunda hak iddia edebilecei mebla yani yatrd para art krn gsterir. 104
BHDt = HDt x BDt
Hesabn ilk ald gndeki birim- hesap deeri, hesabn kendisine eittir.
rnein bin TL bir katlma hesab atran kiinin yatrd gndeki birim hesap deeri
yine bin TL dir. Hesaba yatrlan mevduatnn(fonun) iletilmesi sonucu kar elde
edildiinde birim deer ykseldiine gre oluan yeni birim deerin hesap deeri ile
arplmas sonucu bulunan yeni birim hesap deeri, fon sahibinin vade sonunda hak
iddia edecei mebla yani yatrlan para ve kar gstermektedir.
rnek 1:
rnein hesabn yatrld gn geerli olan birim deer 100 olsun.
Hesap deeri yatrlan parann o gnk birim deere blnmesiyle

bulunduuna gre, 1 milyon TL'nin hesap deeri, 1.000.000./100= 10.000'dir.
Yatrld gnk parann birim hesap deeri, birim deerle hesap deerinin
arplmasyla elde edildiine gre, 10.000 x100=1.000.000 TL'dir. Yani parann
kendisine eittir.105
103
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/hakkimizda/faizsiz sistem hakkinda.aspx (5 .09. 2010).
104
http://www.okanacar.com/faizsiz%20bankacilik.doc (30.10.2009).
105
44
rnek 2:
Vadeli hesaptaki fonun iletilmesi sonucu kar elde edildii varsaylrsa, buna
bal olarak birim deerde ykselecektir. Birim deerin 105 olduunu kabul edersek,
vade sonunda yeni birim hesap deeri, yani hesaba para yatran kiinin eline geecek
para,
10.000 x 105 = 1.050.000 TL'dir.
Kar, 50.000 TL'dir.106
Kar ve zarara katlma hesabna faiz veya nceden belirlenmi bir gelir
denmemektedir. Hesap sahibinin talep hakk ve katlm bankasnca deme
ykmll birim hesap deeri tutarnca olmaktadr. Birim hesap deeri hesap
sahibinin katlma hesap czdannda yer alan hesap deeri stunundaki en son deerin
Katlm bankasnca aklanan birim deeri ile arplmas sonucunda ortaya kmaktadr.
Tasarruf sahibinin katlm bankalarna yatrd para, katlm bankalarnca projelerde
kullanlmak zere yatrmclara, retim ve ticaret yapan tzel ya da gerek kiilere
piyasa artlar ierisinde oluan kar oranlar ile belirli bir vade iin kullandrlr. Vade
sonunda elde edilen getiri, yani kar, rnein % 80'i tasarruf sahibine, % 20'si katlm
bankasna olmak zere datlr. Grld gibi, faizin aksine kar pay esasna gre
alan sistemde anaparann vade geldiinde ne kadar kazandraca belirli deildir.
Kald ki, kredilendirilen projelerden zarar edilmesi de ihtimal dahilindedir. Faizli
sistemde ise bu mmkn deildir, vade geldiinde nceden taahht edilen tutar mutlaka
anapara sahibine denmelidir. Yukarda belirtildii gibi, datlacak karlar nceden
aklamak hibir ekilde mmkn deildir. Gazetelerde yada ubelerde ilan edilen kar
paylar ileriye ynelik datlacak karlar gsteren bir tablo deildir. Aklanan rakamlar
bir nceki hafta sonu itibariyle vadelere gre olumu ve datlm kar paylarn
gstermektedir. Mterileri bilgilendirmek amacyla ilan edilmekte olup ileriye ynelik
bir taahht deildir.
106
45
2.2.3. Dier Fon Kaynaklar
Katlm Bankalar'nn katlma hesaplar ve cari hesaplarn dnda z kaynaklar

fon kaynan oluturmaktadr. Zaman zaman fon ynetimi eitli projelerin
zkaynaklardan finanse edilmesini planlayabilir. Bir dier fon kayna ise yurtd
murabahalardan oluan sendikasyon kredileridir. Uluslararas murabaha fonlarnda
biriken kaynaklarn kullanm esitli anlamalar erevesinde yaplabilmektedir.
Bilanonun pasifinde yer alan kalemlerin de fon kaynaklarna dntrlmesi
mmkndr.
2.3. Faizsiz Bankalarda Fon Kullandrma Yntemleri
Katlm bankalarnn fon kullandrma yntemleri aada listelenmitir:107
Kr Zarar Ortakl (mudaraba)
retim destei salama (murabaha),

Kar veya zarara katlma yntemi ile fon kullandrma (muaraka),
Kiralama (icara),
Selem ve stisna
Sukuk
Fonlarn bankalarda tutulmas,
Mal karl olan vesaikin alm satm yolu ile fon kullandrma,
Kiralk kasa hizmeti vermek,
Havale ve transfer gibi temel bankaclk ilemlerinin yaplmas,
Teminat mektubu vermek,
Akreditif almas,
Katlma hesabnda biriken fonlarla tarmsal endstri alannda iletmeler
kurmak ve altrmak,
Ticari amal mlk alm- satmnda bulunmak,
zel projelerin finansman iin ve yalnzca o ie ayrlmak zere mstakil
hesaplarda fon toplamak.
107
Mehmet TAKAN, Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn Datm, 2001, s.18.
46
2.3.1. Nakit Fon Kullandrma Yntemleri
2.3.1.1. Mudaraba (Emek-Sermaye Ortakl)
Tarihi slamiyet ncesine uzanan mudaraba, Avrupa'daki komandit irket tipine

benzeyen eski bir ticaret eklidir. Taraflardan birinin sermaye dierinin de emeini
ortaya koyarak kurmu olduklar gvene dayal bir ortaklk olan mudaraba, zel
sektrn kredi ihtiyacn karlamak zere kurulan ortaklk eklidir.108
Mudaraba kelimesi, darbun fi'l- ard sznden alnm bir kelime olup, yola
kmak anlamna gelmektedir.109 ktisadi manada mudaraba, bir tarafn emek ve
tecrbe, dier tarafn ise sermayesini ortaya koyarak yrttkleri bir ilem trdr.
Mudaraba slamiyet ncesinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evlenmeden nce, Hz.

Hatice (r.a.)'nin mal ile yapt ortaklk trdr.110 Burada Peygamber (s.a.v.) emeini,
Hz. Hatice (r.a.) ise sermayesini ortaya koymutur.
slamiyet sonrasnda mudaraba yaygn ekilde kullanlmtr. VII. yzylda

Irak'n vergi gelirleri mudaraba eklinde Medine'ye gnderilmitir. Ayrca, Hz.
mer(r.a.)'in, yetimhanelere ait olan paralar Medine ve Irak arasnda ticaret yapan
tacirler aracl ile iletmesi mudarabaya rnek olarak gsterilebilir.111
Mudarabada sermayesini ortaya koyan kiiye rabbu'l-mal yada sahibu'l mal,

emek ve tecrbesini ortaya koyan kiiye ise mudarib denilmektedir.112 Mudarib, rabbu'l
mal'den mudaraba akdi ile ald paray belli esaslar dahilinde ekonomiye
kazandrmaktadr. Mudarabada sermaye bir kiiye ait olabilecei gibi daha fazla kiiye
de ait olabilir.113
108
Yavuz AKBULAK ve Erkan ZG, "Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami Finansal Aralar ve
Trkiye'de Uygulanabilirlii zerine Dnceler" Aktive Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 39, Kasm-Aralk
2004, s.3.
109
Osman EKERC, slam irketler Hukuku: Emek Sermaye irketi, stanbul: Marifet Yaynlar, 1981, s.248.
110
ZSOY, Trkiye'de zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, s.38.
111
Murat ZAKA, slam Dnyasnda ve Bat'da Ortaklklar Tarihi, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar,
1999, s.5.
112
113
Abdulaziz BAYINDIR, Ticaret ve Faiz, stanbul: Sleymaniye Vakf Yaynlar, 2007, s.230.
47
Mudaraba finansmannda katlm bankas ile yatrmc (sermayedar) arasndaki
iliki ekil 2'de gsterilmitir.
ekil 2. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Yatrmc likisi

Kaynak: Halil brahim Bulut ve Bnyamin Er, Katlm Bankaclnda ki Yeni Finansal Teknik
nerisi: Murabaha-Risk Sermayesi Yatrm Ortaklklar ve Mudaraba- Risk Sermayesi
Yatrm Fonlar, Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl, TKBB, 2009 s.25
Mudarabann geerli olabilmesi iin u artlarn bulunmas gerekir:114
Bir maldan elde edilen kar mterinin tam olarak bilmesi gerekmektedir. Zarar
durumunda mudarib zarara katlmaz, zarar sermaye sahibi tarafndan karlanr. cap ve
kabuln aka yaplmas ve iki tarafn rzasnn olmas arttr. Ortakln kuruluu
srasnda rabbu'l- mal'in ie tahsis edecei sermaye miktarnn belli olmas
gerekmektedir. ki tarafn hukuki ehliyetinin bulunmas gerekmektedir.
Mudaraba finansmannda katlm bankas ile giriimci arasndaki iliki ekil

3'te gsterilmitir.
114
UAR, a.g.e., s.112-113.
48
ekil 3. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Giriimci likisi
Bankaclkta, kurum fon kullandrd gerek ve tzel kiilerin karna

szlemede belirtilen oranda, zararna ise o ie tahsis ettii fon tutar kadar
katlmaktadr.115 Mudaraba sadece slam dnyasnda deil Ortaa Avrupa'snda da
grlmektedir. Mudaraba ortaklk ynteminin commenda ad ile Avrupa'ya gemesi ile
tasarruflar toplanarak verimli alanlara yneltilmitir.
X. yzylda doup yaygnlaan commenda yntemi yle uygulanmaktayd:

Sermaye sahibi A kiisi, B'ye genellikle d ticarette kullanmak zere bor vermekte; B
kiisi iini tamamladktan sonra zarar ederse bu zarar sermayedar (A) tarafndan
karlanmakta, ayet kar elde edilirse drtte A'ya, drtte biri de B'ye olmak zere
115
Hayreddin KARAMAN, slam'da Banka ve Sigorta, stanbul: Nesil, Yaynlar, 1992, s.55.
49
kar paylatrlmaktayd. Eer B bu i iin bir miktar da sermaye eklerse bu sermaye
orannda kardan pay alabilmekteydi.116
Commenda'nn retimi arttrmas ve bylelikle Avrupa'da yaygnlamas,

yerini daha gelimi bir ortalk ekli olan kumpanya' ya brakmasna sebep olmutur.
nceleri kan bana sahip kiilerden oluan kumpanyalar zamanla, yabanclarn da iine
alnd ortaklklar halini almtr.117 1970'li yllardan bu yana, zellikle ABD'de
teknolojik yeniliklerin ve projelerin finansmann salayan venture capital (risk
sermayesi) ad verilen modelin ortaya kmas da mudaraba yntemine
dayanmaktadr.118
2.3.1.2. Marake (Sermaye-Sermaye Ortakl)
Muaraka ekonomik faaliyetler yrtmek iin kurulan her trl ortaklktr. Bu

sistemde taraflarn her biri belli oranlarda sermaye koyarlar. Elde edilen krn paylam
oranlar szlemede belirtilir. "Sermayenin belli bir oran kadar ya da belli bir miktarda
kr pay almak zere yaplan muaraka geersiz saylr."119
Muaraka ya slam hukukunda irketu'linan denmektedir, taraflar ie hem

emek hem sermaye birlikte koyarlar. Maraka da ortakla katlanlardan veya
birkann ii yapmasyla ortaklardan her biri, iin yaplmasna bir fiil dhil, kra
nceden zerinde anlatklar oranda hak kazanrlar. Krn belirlenmesinde taraflarnn
rzalar esastr. Yani sermaye eit olduu halde kr paylar farkl olabilir. Tam tersi kr
eit olduu halde, sermayeler farkl olabilir.120
Mareke, normal mareke ve mareke-i mtenaksa olara ikiye

ayrlmaktadr.
116
Tevfik GRAN, ktisat Tarihi, stanbul: Acar Yaynclk, 1997, s.58.
117
GRAN, a.g.e., s.58.
118
Hamdi DNDREN, "Osmanl Tarihinde Baz Faizsiz Kredi Uygulamalar ve Modern Trkiye'de Faizsiz
Bankaclk Tecrbesi", T.C. Uluda niversitesi, lahiyat Fakltesi Dergisi, Cilt:17, Say:1, 2008, s.10.
119
Abdulaziz BAYINDIR, a.g.e., s.262.
120
zsoy, zel Finans Kurumlar, ss.148-149.
50
Normal Mareke
Kurumun herhangi bir kii yada firma ile birlikte bir miktar sermaye koyarak
gerekletirdii ortaklk trdr. Kar nceden belirlenen nispette bllr, zarar ise
hisse orannda paylalr. Bu ortaklkta her iki tarafta sermaye koymakta kar yada zarar
genellikle sermaye miktarna gre paylalmaktadr.121 Mareke, sreli yada sresiz
olabilir. Kefalet olmad iin ortaklk kapsam daha genitir.
Mareke finans ynteminin uygulamasnda, mterinin istedii sermayenin

bir ksmn salar, mteri ise sermayenin geri kalann salar, bunun idaresini ve
denetimini zerine alr. Bu sorumluluklarn mterinin zerine alnmas, mteriye
sermaye karndan daha fazla pay alma hakk kazandrr.122
Mareke-i Mtenaksa (Azalan Ortaklk)
Bu ortaklk trnde mteri, ortaklk konusu mal yada projenin tamamna sahip
olmak istedii takdirde belli devrelerde bankann paylarn satn alarak mlkiyeti
tamamen ele geirir ve sonucunda ortaklk ortadan kalkar.123 Bu yntem, bir maln
taksitle satlmasna benzemektedir.124
Muareke finansman modeli, aada ekil 4'te anlatlmtr.
Bu modelde sermaye ve kar temel unsurlardr. Taraflarn koyduu sermayenin

eit olmas gerekmez. Kar oran karlkl olarak taraflarca belirlenir. Sermaye oranna
dayal belirlenmez.
121
KARAMAN, a.g.e., s.55.
122
123
Ahmed BATTAL, Faizsiz Bankaclk, stanbul, 1985, s.18.
124
ZSOY, zel Finans Kurumlar, s. 149
51
ekil 4. Muaraka Finansman Modelinin leyii
2.3.1.3. Murabaha (Maliyet + Kr Marjl Sats)
Murabaha szlkte "artma, oalma" manasna gelen "r-b-h" kknden,

"mufaale" kalbnda mastardr.125 Murabaha, terim olarak " satn alnan mal maliyetin
yada al fiyatna belli bir kar ekleyip satmak" olarak tanmlanr. Finans kurumlar
murabaha yntemini ska kullanmaktadr. Murabaha'nn finansal ilemlerde kullanm
oran dnyada yaklak %95, Trkiye'de ise %75 dzeyindedir.126
Murabaha ynteminde satc, maln pein satma, alc da onu veresiye alma
imkann elde eder. Satma konu olan mal belli olur, fiyat konusunda taraflar anlar,
taksit miktarlar ve deme sreleri belirlenirse, sat gerekleir.127 Murabaha esasen
genellikle ithalat olan bir alcnn, satn ald maln piyasa fiyat zerinde belli bir
cret eklenerek, bu alm karlnda yapaca vadeli demenin finanse edilmesi olarak
125
BAYINDIR, a.g.e., s.76-77.
126
127
52
belirtilebilir. Finansman salayan faizsiz banka, risk almadan nceden belirlenmi bir
kar elde eder.128
Murabahann geerli olmas iin u artlar tamas gerekir:
Maln maliyeti/al fiyat, taraflarca bilinmelidir. Satcnn mal alrken dedii

bedel misli mallardan olmal. Mal, geerli bir satm szlemesi ile elde edilmi olmal.
Maldan elde edilen karn borluya tam olarak sylenmesi gerekir.
Murabaha ynteminin slam tarihinde kullanldna dair pek ok rnek

bulunmaktadr. rnein, mam Malik bir pazarlk srasnda geen hadisede; bir kii
baka bir kimseye:" u deveyi pein al ben de senden vadeli olarak satn alaym" diye
teklifte bunmu, ancak kar taraf bu durumu Abdullah b. mer(r.a.)'e sorduunda bu
uygulamay ho grmeyip, yasaklam olduu rivayet edilmitir.129
Murabahann Osmanl tarihinde kt bir gemii vardr. Osmanllar bu

kelimeyi muamele-i er'iyye'nin karl olarak kullanmlardr. dn verene salanan
menfaate, alm satmdan doan bir kar grnts verilip murabahay faizin hileli bir
ekli haline dntrmlerdir.
Abdulaziz Bayndr, Ticaret ve Faiz adl eserinde Osmanllarda uygulanan bu

olumsuz tecrbe hususunda yle anlatlmtr:
Kii bir maln, dn verecek olann nne koyar ve "Bunu

sana 10.000 liraya sattm." der, o da onu satn ve teslim alr ve paray der.
Sonra ona; "Bu mal, bedelini bir yl sonra demem artyla bana 11.200
liraya sat." der, o da satar ve teslim eder. Bylece dn verilmek istenen
10.000 lira verilmi, borlu buna karlk 11.200 lira borlanm, yllk
%12'lik faize de kr grnts verilmi olur. Bunun birok usul vardr.
Osmanl dneminde kurulan bankalardan Emniyet Sand'nda bir cep saati
varm. Kredi alanlarn deyecekleri faizi merulatrmak iin her gn
defalarca satlr, messeseye hibe edilirmi. O zaman bu gibi yntemlerle
alan ok sayda para vakf vard. Bunlar halka kredi verir, alacaklar faizi
gstermelik satlarla merulatrrlard130
128
ZAKA, a.g.e., s.177.
129
130
53
Murabahann Osmanllar zamannda bu ekilde hileli kullanm, halkn
tepkisine ve tefecilik, bankerlik ileri ile uraanlara murabahac olarak
isimlendirmesine sebep olmutur.131
Murabahann faize benzetilmesi ve tefecilie davetiye karmas, Osmanl'da

1852, 1864 ve 1887 tarihli bir dizi fermanla faizin kanuni hale gelmesi ile
sonulanmtr. Bu fermanlarn en nemlisi 1852 ylnda karlan ve faiz orann %9 ile
sabitleyen "murabaha kararnamesi" dir.132 Bir ok deiiklie urayan ve Cumhuriyet
dneminde de uygulanan murabaha kararnamesi, 01.01.1957 tarihinde Trk Ticaret
Kanunu'nun yrrle girmesiyle yrrlkten kaldrlmtr.
2.3.1.4. Kurumsal Finansman Destei
Sanayi, ticaret ve hizmet isletmelerinin faaliyetlerini srdrebilmeleri iin

ihtiya duyduklar hammadde, yar maml, maml, makina, techizat vb. mallar nc
ahslardan pein satn alp, talep eden mterilere vadeli satlmas ilemidir.
Bu ilemde; satn alnacak mal, pein fiyat, kalitesi ve satc firma gibi nemli
konular mteri firma tarafndan belirlenebilmektedir. Faizsiz sistem literatrnde,
"Murabaha" olarak bilinen bu fon kullandrma ynteminde maln kuruma maliyet fiyat
zerine alc ile anlalan oranda bir kr ilavesi ile sat yaplmaktadr. Szkonusu mal
mteri adna banka alp, bedelini satcya demekte, mterisine anlalan vade ve
fiyattan satmaktadr.
Katlm bankalarndan kurumsal finansman destei salayan mterilerin elde

ettii avantajlar u ekilde sralanabilir:
Borlanma ilemi ile ilgili tm maliyetler net ve sabittir, banka kredilerinde

olduu gibi deiken bir yapda deildir. hracat kayd olmakszn dviz cinsinden
borlanma yoluyla mal temin edilebilmektedir. Dviz borlanmalarnda kesilen kur
fark faturalar gider gsterilebilmektedir. Ortalama vade dikkate alnarak firmalara
esnek deme planlar karlabilmektedir. Ortalama vadeye uygun mteri ekleri ile
131
132
ZAKA, a.g.e., s.177.
54
katlm bankasna olan bor kapatlabilmektedir. Satcnn tanm olduu vadenin
zerine ek olarak vade yaplabilmektedir. Mteri ithalat ile ilgili ilemleri bir tek
muhatap ile halledeceinden zaman ve maliyet tasarrufu salar. thalat maliyetleri mal
maliyetinin ierisine dahil edilebilmektedir.
2.3.1.5. Bireysel Finansman Destei
Katlm bankalar bireysel mterilerine ticari nitelii olmayan mallar iin

konut, tat ve ihtiya finansman destei salayabilmektedirler. Bu uygulama fon
kullandrm yntemi olarak bir eit 'murabahadr. Genel olarak mterilerin bireysel
ihtiyalarnn karlanmasnda uygulanan bu yntemde katlm bankas alnacak maln
bedelini dorudan satcya deyip mterisine vadeli olarak zerine kr ekleyerek
yeniden satar.
Bireysel finansman trlerine bakldnda konut finansman destei mterinin

satn almak istedii gayrimenkuln katlm bankas tarafndan satn alnp, istenilen
vadeye gre zerine kr pay ilave edilerek, mteriye satlmas ilemidir. Kat mlkiyeti
ya da kat irtifak bulunan tm gayrimenkullerin alm ve satm yaplabilmektedir.
Ayrca katlm bankalar mortgage sistemine gre gayrimenkul finansman da
salayabilmektedirler. Konut finansman destei erevesinde arsa ve iyeri almlarna
da kaynak salanmaktadr. Tat finansman destei ise kredi deerlilii olan gerek ve
tzel kiilere, almak istedikleri tatn katlm bankas tarafndan satn alnarak istenilen
vadeye gre kr pay ilave edilerek satlmas yoluyla kullandrlan finansman desteidir.
Dier bireysel ihtiyalarn karlanmas ise ticari ya da snai faaliyetlerin

finanse edilmesi amacn tamayan, kiisel ya da hane halk gereksinimlerini gidermeye
ynelik mallar temin edebilmeleri iin, gerek kiilere kullandrlan finansman
desteidir. Piyasa artlarnn uygun olmas kouluyla, mterinin ihtiyac olan tketim
malnn banka tarafndan alnarak, mteriye istenilen vadeye uygun kr ilave edilerek
satlmas seklinde kullandrlr.
55
Bireysel finansman destei ile konut ve tat gibi finansmanlarn yan sra
eitim, bilgisayar, beyaz eya, ev eyas gibi bireysel tketime dayal ihtiyalara da
finansman salanabilmektedir.
2.3.1.6. cara (Leasing)
cara, szlemeye dayal bir dzenlemedir. Bu szlemeye gre, kullanlacak

varln sahibi, varln intifa hakkn kiralayann kullanmasna izin verir. Varln
mlkiyet hakk kiraya verende kalr, kiralayan kii de belirli demelerde bulunarak
varl kullanmaya devam eder.133
Arazilerin paylalmaya balamas ile tarihte ilk kiralama rnekleri, kymetli

tarlalarn, mlkiyet hakk tarla sahibinde kalmak artyla, belli bir kira karl kirac
tarafndan ekip biilmesine izin verilmesi ile ilk alarda grlmeye balamtr. Ayrca
Fenikeli'lerin gemi kiralamas yolu ile ticaretin finansmanna gittikleri ne
srlmektedir.134 Gnmz uygulamalarna benzer finansal kiralamann ilk rnei ise
1846 ylnda ngiltere'de mzik aletleri satan bir firmann, bir piyanosunu bu yntemle
kullandrmaya balamasdr. Daha sonralar da ngiliz Demir Yollar irketi'nin kmr
ve ta ocaklar iletmelerine vagon kiralamas ileminde de finansal kiralama yntemi
kulland grlr.135
nl slam Alimi Gazali'ye gre, icarann iki temel esi bulunmaktadr.

Bunlar: cret ve menfaattir. cretin maddesi, miktar ve zellikleri icare akdinde
belirtilmelidir. Menfaat ise icara ile amalanan eydir ki, menfaat de yaplacak ite
ortaya kmaktadr. Gazali'ye gre i hususunda unlara dikkat edilmeli:
, deer tamaldr ki o iin klfet ve yorgunluk ykleyen nitelikte olmas

deerli olduunu gsterir. cara ayni olarak bizzat istenen bir eyi kapsamamaldr.
(Meyvesi iin bahenin, st iin koyunun icar edilmesi gibi) , hukuken yaplabilir
nitelikte olmaldr. ve ondan beklenen menfaat belirli olmaldr. cara gnmzde
daha ok orta ve uzun vadeli finansman tr olarak karmza kmaktadr. Bu yntem,
133
UAR, a.g.e., s.137.
134
UAR, a.g.e., s.137.
135
56
menkul ve gayrimenkul deerlerin finansmannda kullanlabilecei gibi, yksek
teknolojiye sahip olmak amacyla da kullanlabilmektedir.136 Faizsiz bankalarda
kiralama iki ekilde yaplmaktadr: Normal kiralama: Kiraya verilen varln, kira
akdinde belirlenen sre bitiminde geri alnmas eklinde gerekleen kiralamadr.
Mlkiyetin devriyle sonulanan kiralama: Kiralayan kiinin geliri ve maddi imkanlar
iyiletii takdirde, banka ile anlaarak kiralama- satn alma yoluyla kiralad maln
mlkiyetini elde etmesidir.137
2.3.1.7. Selem ve stisna
Selem (Mal Bedeli Pein Mal Vadeli Sat) , finansman ihtiyac duyan bir
kiinin ileride teslim edilmek zere pein bedelle misli mal satmas ilemidir. zellikle
iftiler finansman ihtiyacn selem yoluyla amaktadr.138 deme nakit olarak
tamamen veya ksmen szleme annda yaplm, alveri bitmitir. Ancak satn alnan
varln teslimatnn nceden belirlenmi tarihe kadar ertelendii bir alm-satm
ilemidir. Modern faizsiz bankaclkta, paralel saleme izin verilmidir. Paralel salemde
finansrn ikili rol bulunmaktadr. Bir yandan satc konumunda olup, dier yandan
baska birisiyle yapaca szlemede ilk szlemedeki maln zelliklerini tayan
mallarn satn alnmas iin alc konumundadr.
stisna akdi pein ya da vadeli bir bedel mukabilinde bir maln yaplp ya da
temin edilip teslim edilmesi ilemidir."139 Selem"e benzeyen bir alm-satm ilemi
olmakla birlikte, szlemenin konusunu oluturan maln ina ya da imal edilmeye dayal
olmas, demenin avans gibi nceden yaplmasnn art olmamas ve kademeli demeyi
iermesi alarndan selemdan farkldr.
stisna szlemesinde, satc taraf sahip olduu materyallerden, zellikleri ve

fiyat belirlenmi bir maln imalatn (ya da inasn) stlenir ve bunu gerekletirip,
alcya teslim eder.
136
137
GKALP ve GNGR, a.g.e., s.98.
138
AKTEPE, a.g.e., s.69
139
AKTEPE, a.g.e., s.69
57
stisnada, finansal araclk mmkndr. Fakat finansal aracln yaplabilmesi
iin, mal teslim alacak tarafn, szlemenin kar tarafna (finansal aracya), maln
retimi iin finansal aracnn baka birisiyle de istisna anlamas (paralel istisna)
yapmasna izin vermesi gerekmektedir. Bu durumda, finansal arac kurum, istisna
szlemesi erevesinde bir varln yapmn (imal ya da ina edilmesini) stlenip,
baka bir tarafla gerekletirecei, alt bir szlemeyle de, szleme konusu varln
yapmn gerekletirebilir.
Konuyu bir rnekle aklayacak olursak; bir zel sektr firmas, bir binann
inasna ilikin olarak bir projeyi gerekletirmek istediinde, firma, yatrm projesinin
niteliklerini, proje tamamlandktan sonra yaplacak demelerin ka ylda
yaplabileceini kararlatrmaktadr. Projenin yapmn stlenecek olan yatrmclar,
fiyat tekliflerini verirler, bu fiyat tekliflerinden en uygun olanna zel sektr firmas
karar vermektedir. Projenin tamamlanmas sonrasnda ise ilgili zel sektr firmas,
taksitler halinde demeler yapmaktadr. Bina ina edildiinde, binann mlkiyeti
tamamen zel sektr firmasna geer, zel sektr firmas, bina inasna ilikin demeleri
gerekletirmek iin, istisna tahvilleri ihra edip, bunlar bina inasn gerekletiren
firmaya teslim eder. Bu tahvillerin nominal deerleri toplam, bina inaatna iliksin
projenin fiyatna eittir. Bu tahviller, taksitle deme planna uygun olarak vade tarihleri
ierir. Her vadede bir taksit demesi gerekletirilir.
2.3.1.8. Karz- Hasen
Bankann, mterilerine, rencilere yada belli projeleri olan kiilere ana

parann geri denmesinin dnda hibir eyin talep edilmedii yardm amal
kredilerdir. Karz- hasen verilebilmesi iin nce kiinin hakikaten muhta olup
olmadna baklr. Kredi dnmesi iin ise kiiden maddi veya kefil karl teminat
alnr, borcun bir yada birka taksitle geri denmesi talep edilir.140
140
UAR, a.g.e., s.151-152.
58
2.3.1.10. Sukuk
Sukuk, finansal sertifikann Arapa ismidir ve faizsiz bono olarak

adlandrlmaktadr. Sabit getiri, faiz tayan bonolara slamiyet'te izin verilmemitir. Bu
sebeple sukuk faiz demeyi veya faiz masraf yklemeyi yasaklayan slam hukuku
prensiplerine uyan menkul kymetlerdir. kincil piyasada ilem grp grmemelerine
gre snflandrlan finansal varlklardr. Faizsiz rnlerin tmne ynelik sukuk
eitleri vardr. En yaygn kullanm alanlar olan cara sukuk, mudaraba sukuk,
muaraka sukuk ve istisna sukuklardr.
Sukuk genel olarak, slami prensiplere uygun (faizsiz) tahvil olarak

tanmlanmaktadr. Basit ekliyle sukuk bir varla sahip olmay veya ondan yararlanma
hakkn gstermektedir. Sukukta yer alan hak-iddia sadece nakit ak hakk deil ayn
zamanda mlkiyet hakkdr. Sukuk (sak kelimesinin oulu) ilk olarak al-veri ve
dier ticari faaliyetlerden kaynaklanan finansal ykmllkleri gsteren bir kt olarak
ortaada daha ok mslmanlar tarafndan kullanlmtr. Gnmz sukuku gemite
kullanlan bu sukuktan farkldr. Bu, sukuku geleneksel bonolardan farkllatrmaktadr.
Geleneksel bonolar faiz tayan menkul kymetlerden oluurken, sukuklar temel olarak
varlk sepetinde sahiplik hakkndan oluan yatrm sertifikalardr.141
141
http://www.gizlikapi.org/ekonomi-ticaret/36281-faizsiz-menkul-kiymet-kullanimi-sukuk.html (29 Ocak 2011).
59
Tipi
Menkul Kymet Tipi rn - Varla Dayal Menkul Kymetletirme
Tanm
Varlk senedi eklinde isimlendirilmektedir (securitized assets) Leasing'e, Muaraka'ya

Mudaraba'ya, Murabaha'ya dayanan alacaklar ve gelirler zerine yazlabilirler.
1. SPV kurulur ve tesis edilen Suluk Yaps

szlemeyle alacaklar SPV'ye
aktarlr. Proje /
2. SPV portfyndeki potansiyel Alsosk
gelirlerini menkul kymetletirerek
Adamlar
nc kiilere pay olarak satar.

3. Yatrmc Sukuk bedelini SPV'ye
gnderir. Banka SPV Yatrmc
4. Pay sahipleri periyodik olarak
nemalandrlr.
5. Sre tamamlannca yatrmcya
anapara geri denir.
Alanlar Hedef Kitle
1. Alacak Sekritizasyonu 1. Perakende
Uygulama
2. Enerji, ulam ve altyap projeleri 2. Lessing alacaklar

finansman 3. Tketici finansman
3. Gayrimenkul projeleri finansman 4. Kamu ve Belediye
4. Sukuk danmanl ve aracl 5. Enerji
ekil 5. Sukuk
Sukuk trlerine gre yap deiebilmekle birlikte, tarafmzdan hazrlanan

ekil 5'te, genel sukuk yaps gsterilmitir.
2.3.2. Gayri Nakit Fon Kullandrma Yntemleri
2.3.2.1. Akreditif
Akreditif (Akreditif uluslararas ilemlerde ksaca L/C - Letter of Credit olarak

adlandrlmaktadr); thalat asndan, ihracatnn, yabanc lkelerde bulunan
satcdan alaca maln bedelinin tamamna veya bir ksmna bir bankann kefil
olmasdr. Sonuta banka, bir taraftan ithalaty desteklemi, bir taraftan da ithal
edilecek maln bedelinin deneceine dair dier lkelerdeki satclara gven vermi
60
olur.142 Akreditif, ihra edilen mallarn bedellerinin denmesi konusunda belirli artlarn
yerine getirilmesinden sonra demenin yaplacana ilikin bir eit teminattr.143
2.3.2.2. Teminat Mektubu
"Teminat mektubu, borlunun muhataba kar yklendii bir edimin yerine

getirilmesini garanti etmek zere, banka tarafndan lehtara verilen taahhdn yerine
getirilememesi durumunda kaytsz artsz deme yaplacan gsteren
mektuptur."144Teminat mektubu, mevcut kredi ilikisi nedeniyle, muhataba hitaben
dzenlenir. Kendisine garanti verilen kiiye "Muhatap", lehine teminat mektubu verilen
kredili mteriye ise "Lehtar" denilir. Her teminat mektubu mutlaka belirli bir riski
garanti etmelidir. Her trl bor veya fiil, garanti edilen riskin konusu olabilir. Banka,
teminat mektubu ile muhatabn zararn tazmin etmeyi taahht eder. Bu ekilde kredili
mteri, bankann isim ve prestijinden faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulur;
bankada, vermi olduu teminat mektubu karlnda mterisinden tutar zerinden
komisyon almaya hak kazanr.145
Teminat mektubu her ne kadar kefalete benzese de kefaletten farkldr. nk

kefalet bir ahsn borcunu stlenmek ve o borcun borlu ile birlikte kendinden
istenmesini kabul etmektedir. Kefalet iyilik sayld iin bundan cret alnmas caiz
grlmemitir. Kefalet kefilin syledii bir szdr. Bunun iin bir belge dzenlenmesi
art deildir. Fakat teminat mektubu zel ifadeler ieren bir belge olmas sebebiyle bu
belgeyi herkes deil, belli finansal kurulular dzenleyebilmektedir. Belge dzenlemeye
karlk cret alnabilir.146
2.3.2.3. Referans Mektubu
Genelde inaat ve taahht ileri ile uraan kredili mterilere ynelik

dzenlenen bir rndr. Referans mektuplar bankaca dzenlenerek firma talebi zerine
142
Abdlaziz BAYINDIR, a.g.e., s.275.
143
hracat Gelitirme Ett Merkezi, "Akreditif,"
http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/Akrdtf.pdf s.3., (10..09. 2010).
144
TAKAN, a.g.e., s.272.
145
Sezai Reisolu, "Teminat Mektuplar,"
http://www.hukuk.gen.tr/konular/konular.asp?konugrp=2&konuid=3 (12.09.. 2010).
146
61
ilgili kiilere teslim edilmektedir. Referans mektuplar TL veya Yabanc Para olarak
dzenlenebilmektedir.
2.3.2.4. Aval ve Kabul kredileri
Aval, havale kelimesinden Franszcaya gemitir fakat havale anlamnda deil,

borca kefil olma anlamnda kullanlmaktadr. Aval, bir poliede ya da emre yazl
senette bulunanlar demese dahi senet bedelini o senedin hamiline deyeceine dair
nc kiinin verdii teminattr. Aval veren, kefil olduu ahsn derecesinde
sorumludur.147
2.3.3. Dier Bankaclk ve Finansal Hizmetler
Katlm bankalar hem teknolojik gelimeleri yakndan takip etmekte hem de

faizsiz bankaclk prensiplerine uygun zelliklere sahip yeni rnler gelitirmektedirler.
Bu bankalar son dnemde finansman yntemleri ve bankaclk hizmetleri asndan
olduka zengin bir rn eitliliine ulamtr. Katlm bankalar kurumsal ve bireysel
finansman desteklerinin yan sra dier bankalarda olduu gibi mterilerine kredi kart,
taksitli kart, business kart gibi yeni bankaclk rnleri de sunmaktadrlar.
Ticari mterilerine ynelik olarak POS, Mail Order, E Tahsildar, GPRS

POS, Taksitli POS gibi rnleri de sunmaktadrlar. Katlm bankalar ithalat ilemleri,
ihracat ilemleri, yurt d havaleler (SWIFT), dviz eki hizmetleri, akreditifler, yurt
d murabahalar, yurt d firma istihbarat gibi eitli kambiyo hizmetleri de
verebilmektedirler. Havale, EFT, kiralk kasa, ek karnesi ve ek ve senet tahsil/takas,
dviz alm-satm, fatura demeleri/otomatik demeler, vergi tahsilatlar, sigortaclk
ilemleri, maa demeleri gibi eitli bankaclk hizmetleri de verilmektedir. Katlm
bankalar, bankalarn salad hizmetlerin pek ounu vermektedir.
147
62
III. BLM
TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM BANKACILII
VE TERCH EDLME NEDENLER
Bu blmde, katlm bankalarnn saysal olarak, bankaclk sistemi iindeki

bykl ve pay verilecektir. Ayrca, aratrmamzn konusu olan katlm bankalar
tercih nedenleri ile ilgili olarak yaplm aratrmalar ve almalar ve bunlarn sonular
deerlendirilecektir.
3.1. Trkiye'de Katlm Bankacl le lgili Saysal Veriler
3.1.1. Trk Bankaclk Sektrnn Bykl
Katlm bankalarnn Trk bankaclk sektrndeki payn gsteren rakamlar

verilmektedir.
Tablo 1. Trk Bankaclk Sektrnn Bykl
Kurulu Aktifler Toplanan Fonlar Kullandrlan Fonlar

Bankalar
Says Milyon TL Pay (%) Milyon TL Pay (%) Milyon TL Pay (%)
Mevduat
31 1.162.579 91,3 676.248 94,1 665.687 90,3
Bankalar
Katlm
4 61.029 4,8 42.513 5,9 43.540 5,9
Bankalar
Kalknma ve
13 50.165 3,9 0 0 27.969 3,8
Y. Bankalar
Toplam 48 1.273.773 100 718.791 100 737.196 100
Kaynak: BDDK, http://www.bddk.org.tr , Trk Bankaclk Sektr Genel Grnm, Haziran 2012
Tablo 1'de grld gibi, 2012 2. eyrek itibariyle Trk bankaclk

sektrnn toplam aktif bykl 1.273,7 milyon TL'dir. Katlm bankalarnn toplam
aktif bykl ise 61 milyar TL'dir. Katlm bankalarnn toplam aktif bykl
iindeki pay sadece %4.8'dir. Toplanan ve kullandrlan fonlar asndan bakldnda
ise katlm bankalarnn paylar %5.9 olarak gereklemektedir. Bu rakamlara
bakldnda katlm bankalarnn toplam iindeki paynn henz yeterli dzeyde
63
olmad sylenebilir. Aktif paylarna gre, kullandrm oranndaki fark, bu
bankalardaki krediye dnm orannn daha yksek olduunu gstermektedir.
Aada Tablo 2'de katlm bankalarnn rakamlar, bankaclk sektr

rakamlar ile birlikte daha detayl kalemler halinde verilmektedir.
Tablo 2. Katlm Bankalarnn Balca Finansal Rakamlar
Katlm Bankalar Bankaclk Sektr

Balklar Toplam Toplam Deiim Toplam Toplam Deiim
2011 2012/2 (%) 2011 2012/2 (%)
TL 23.896 24.292 459.958 468.750 2

Toplanan
YP 15.324 18.221 19 235.539 250.041 6
Fonlar
Toplam 39.220 42.513 8 695.496 718.791 3
Krediler 38.538 43.540 13 682.893 737.196 8
Takipteki alacaklar
430 431 0 3.912 4.265 9
(NET)
Takipteki alacaklar
(BRT) / Kullandrlan %3,2 %3,1 0 %2,8 %2,7 -2
fonlar
Aktifler 56.148 61.029 9 1.217.695 1.273.774 5
zkaynaklar 6.194 6.668 8 144.646 159.319 10
Dnem kr (Net)* 803 476 *33 19.844 11.552 **11
(*) 2011 Haziran Dnemi kr olan 359 milyon TL ile mukayese edilmitir.
(**) 2011 Haziran Dnemi kr olan 10.371 Milyon TL ile mukayese edilmitir.
Kaynak: BDDK, http://www.bddk.org.tr, Trk Bankaclk Sektr Genel Grnm, Aralk 2011 ve
Haziran 2012
Tablo 2de grld gibi, 2011 yl sonu itibariyle, katlm bankalarnn

zkaynak karll %13, bankaclk sektrnn ise %13.72 olarak gereklemitir.
Takipteki alacaklar rakamlarna bakldnda, katlm bankalar iin Brt Takipteki
alacaklar/Kullandrlan Fonlar oran %3.2 iken, bankaclk sektr ortalamas %2.8
olarak gereklemitir. Yabanc para cinsinden toplanan fonlarn, toplam fonlara oran,
katlm bankalarnda %39 iken, bankaclk sektrnde bu aran %34.5 olarak
gereklemitir.
64
3.1.2. Trk Katlm Bankacl Sektr Verileri
Katlm bankalar ile ilgili detayl personel says, aktifleri, pasifleri, yllar
itibariyle geliimleri bu blmde verilmektedir.
Tablo 3. Katlm Bankalar Verileri
Katlm Aktif Toplanan Kullandrlan

ube Says Personel Says
Bankalar Byklk Fonlar Fonlar
Albaraka Trk 136 2747 10,461 9,200 8,532
Kuveyt Trk 219 3932 14,898 10,900 11,281
Trkiye Finans 220 3595 15,787 11,400 12,829
Bank Asya 249 5082 19,999 15,700 23,852
Toplam 824 15,356 61,145 47,200 56,494
Kaynak: Albaraka Trk, http://www.albarakaturk.com.tr, Kuveyt Trk, http://www.kuveytturk.com.tr,

Trkiye Finans http://www.turkiyefinans.com.tr ve Bank Asya Katlm Bankalar,
http://www.bankasya.com.tr, Finansal tablolar , Haziran 2012
Trkiye'de drt adet katlm bankas aktif olarak faaliyet gstermektedir. Tablo
3' de grld gibi, drt banka arasnda aktif byklklerine bakldnda aralarnda
ok byk fark grlmemektedir. ube saylarnda da Albaraka Trk Katlm Bankas
hari 220 ile 250 ube arasndadr. Personel saysnda Asya Katlm Bankas
ortalamann zerinde bir rakama sahiptir. ube bana personel saysna bakldnda
bankalar ortalamas ile ayn personel saylar szkonusudur.
3.1.2.1. Trkiye'de Katlm Bankalarnn Aktif Geliimi
Trkiye de 2001 ylnda yaanan kriz nedeni ile kamu ve zel mali
bnyelerinin glenmesi iin yaplan almalarla, yabanc sermaye girii ve byme
bankaclk sektrnn yapsn olumlu ynde etkilemitir. Katlm bankalar da bu
pozitif gelimeden payn almtr. Aktif bymesi asndan bakldnda nemli
rakamsal deiimler grlebilmektedir.
65
Tablo 4. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Aktif Geliimi
Katlm Bankaclk
Yllar Byme (%) Pay (%)
Bankalar Sektr
2000 2.266.000 106.549.000 2,13
2001 2.365.000 4,37 218.873.000 1,08
2002 3.962.000 67,53 216.637.000 1,83
2003 5.112.934 29,05 254.863.000 2,01
2004 7.298.601 42,75 313.751.000 2,33
2005 9.945.431 36,26 406.915.000 2,44
2006 13.729.720 38,05 498.587.000 2,75
2007 19.435.082 41,55 580.607.000 3,35
2008 25.769.427 32,59 731.640.000 3,52
2009 33.628.038 30,50 833.968.000 4,03
2010 43.339.000 28,89 1.006.672.000 4,31
2011 56.069.000 29,37 1.217.695.000 4,60
2012/2 61.029.000 8.84 1.273.774.000 4.79
Kaynak: BDDK, http://www.bddk.org.tr , Trk Bankaclk Sektr Genel Grnm, Haziran 2012,
TKKB, http://www.tkkb.org.tr , Balca Finansal byklkler, Aralk 2011
Bankaclk sektr toplam aktifleri Tablo 4'te grld zere 2000 yl

sonunda 106.549. milyon TL iken 2012 ikinci eyrekte 1.273.7 milyar TL'ye ulamtr.
Trkiyedeki katlm bankacl sektr toplam aktifleri 2000 yl sonunda 2.666.
milyon TL iken 2012 ikinci eyrekte 61.029.0 milyon TL'ye ulamtr. 11 yllk bir
dnemde katlm bankalarn da tasarruflarn yatrma dntrme orannn yksek
olduu grlmektedir. Tablo 4'de aktif yapsndaki bymenin sebeplerinden dier bir
tanesi de tasarruflarn yatrma dntnn bir gstergesi olup, kredilerde byme
grlmektedir.
66
Grafik 1. Katlm Bankalarnn Aktiflerinin Geliimi
TKKB, http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Aktif Geliimi, (20
kasm 2012)
Katlm bankalar'nn toplam sektr ierisindeki pay 1 nolu grafikte de

grld zere 2000 ylnda %2.13 iken, kriz dneminde 2001 ylnda %1.08'e
dmekte, 2012 ylnn 2. eyreinde %4.79'a ulamaktadr. Belli bir art ivmesi
grlmesine ramen sektrdeki katlm bankaclnn paynn dk seviyelerde olduu
grlmektedir. Trk bankaclk sektrnn aktif bymesinin 10 yllk sre iinde
yaklak 12 kat, katlm bankalarnn ise ayn dnem iinde yaklak 26 kat olduu da
grlmektedir.
3.1.2.2. Trkiye'de Katlm Bankalar'nda Toplanan Fonlar
Katlm bankalarnn sistem iindeki payn incelerken bilanonun pasif

kalemlerinden toplanan fonlarn deerlendirilmesi gerekir.
Katlm bankalar fonlar havuz esasnda toplamaktadr. Havuzlarda toplanan

hesaplar TL veya dviz cinsinden alabildikleri gibi, hesabn al esnasnda
67
mterinin faiz veya kr pay pazarlk yapma imkan yoktur. Cari hesaplarn taraflara
ykleyecei sorumluluk ve salayaca yararlar kanun koyucu veya banka tarafndan
belirlenir.148 Vadesiz mevduatn ticari bankalar iin olduu gibi cari hesaplar da katlm
bankalar iin maliyetsiz kaynaklardr. zkaynaklar gibi kullandrlan fonlardan gelen
kr paylarnn % 100' banka kaynaklarna aktarlr.
Bilanonun pasifinde yer alan ve halktan toplanan tasarruflarn oluturduu

ykmllklerde; Kr ve zarara katlma yntemi sabit oranl ykmlle nazaran
katlm bankalarna rahatlk salayarak krizlerin almasna yardmc olmutur.
Tablo 5. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Mevduat/Toplanan

Fon Geliimi
Katlm Bankaclk
Bankalar Sektr
2000 1.863.000 70.305.000 2,65
2001 1.917.000 2,90 149.438.000 1,28
2002 3.206.000 67,24 145.594.000 2,20
2003 4.111.000 28,23 164.923.000 2,49
2004 5.992.000 45,76 203.386.000 2,95
2005 8.369.000 39,67 261.948.000 3,19
2006 11.237.000 34,27 324.069.000 3,47
2007 14.943.000 32,98 371.927.000 4,02
2008 19.210.000 28,56 472.695.000 4,06
2009 26.841.970 39,73 522.415.000 5,14
2010 33.828.000 26,03 631.119.000 5,36
2011 39.220.000 15,93 695.496.000 5,63
2012/2 42.513.000 8,39 718.791.000 5,91
Bankaclk sektr toplanan fon geliimi Tablo 5'te grld zere; 2000 yl
baz alnarak incelendiinde, katlm bankalar 1.863 milyon TL'den, 2012 ikinci
eyrekte 43.513 milyon TL ye ulaarak yaklak 23 kat byme salanmtr. Ticari
148
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK.doc (30.08. 2012).
68
bankalarda ise ayn dnemde 70.395. milyon TL'den, 718.791 milyon TL ye ulaarak
yaklak 10 kat bir byme salanmtr.
Katlm bankalarndaki bu art gstermektedir ki faize kar duyarl tasarruf

sahipleri ve giriimciler, ticari bankalarn sunmadklar rnleri talep ediyor ve sonuta
katlm bankalar bu talebe paralel olarak byme gsteriyor. Trkiye'deki katlm
bankacl sektr tamamlayan bankalar olarak grlmektedir. Tm uluslararas
kurulularn da vurgulad gibi slami bankaclk konvansiyonel bankalarn yerine
geecek olan kurumlar deil, alternatif kurumlar olabilirler. Katlm bankalarnn toplam
aktifleri 2000 yl sonunda 2.666. milyon TL iken, 2012 ikinci eyrekte 61.029.0
milyon TL'ye ulamtr. 11 yllk bir dnemde katlm bankalarn da tasarruflarn
yatrma dntrme orannn yksek olduu grlmektedir.
Grafik 2. Katlm Bankalarnn Toplad Fonlarn Geliimi

TKKB, http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Toplanan Fon Geliimi,
(20.11. 2012)
Katlm bankalar'nn topladklar fonlarn toplam sektr ierisindeki pay 2

nolu grafikte de grld zere 2000 ylnda %2.65 iken, kriz dnemi 2001 ylnda
69
%1.28 e dm 2012 ylnn 2.eyreinde 5.91'e ulamtr. Belli bir art ivmesi
grlse de sektrdeki katlm bankaclnn pay hala dk seviyededir.
Katlm bankalar'nn yllar itibariyle sendikasyon kredisi yoluyla saladklar

fonlar 2007 ylnda 475 milyon USD ve 50 milyon Euro iken 2012 ylnda 675 milyon
USD'ye ulamtr.
3.1.2.3. Trkiye'de Katlm Bankalar'nda Kullandrlan Fonlar

(Krediler)
Bilanonun en nemli aktifleri arasnda yer alan kredilerde bu blmde detayl

olarak incelenmektedir.
Mali saygnlk anlamna gelen kredi dn para vermek veya ileri tarihteki
deme vaadine dayanarak mal ya da hizmet eklindeki ekonomik varln, anlama
tarihinde deme vaadinde bulunan kii ya da kiilerin kullanmna verilmesi olarak
tanmlanmaktadr.149 Katlm bankalarnn alma prensiplerine gre, kredilerin
mutlaka bir proje, hizmet, mal tedariki karlnda kullandrlmas ve kredi bedelinin
kredi kullanan yerine mal ve hizmet temin eden satcya denmesi zorunludur. Katlm
bankas, fon kullandrd mterileri ile ortak olduunda, bu fonlarn kullanmndan
doan karlardan pay alr. Satc durumunda olduunda satt mal, tehizat, makina
veya hammaddenin zerine alc ile anlatklar mitarda bir kar marj koyar.150 Bu
bankann kar olur. Bu ekilde oluan karlar kendisine para yatran fon sahipleri ile
nceden belirlenmi bir oran zerinden paylar. Ayrca bu kredilerin verili amac
dnda, riskli ve speklatif alanlarda kullanmn nlemekte ve kredinin, firmann
kontroln kolaylatrmaktadr. Btn bu hususlar kredide emniyet unsurunu
glendirmekte ve aktif kalitesini ykseltmektedir.
149
Mehmet YELYAPRAK, Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesi ve Etkin Subjektif Kriterlerin
Anket Yntemi le lm, stanbul: Beta Yaynlar, s.76.
150
70
Tablo 6. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Kredi/Kullandrlan
Fon Geliimi
Katlm Bankaclk
Bankalar Sektr
2000 1.726.000 32.939.000 5,24
2001 1.072.000 -37,89 58.413.000 1,84
2002 2.101.000 95,99 54.860.000 3,83
2003 3.001.000 42,84 72.169.000 4,16
2004 4.894.000 63,08 107.615.000 4,55
2005 7.407.000 51,35 160.005.000 4,63
2006 10.492.000 41,65 228.141.000 4,60
2007 15.332.000 46,13 293.928.000 5,22
2008 19.733.000 28,70 384.417.000 5,13
2009 24.911.209 26,24 418.684.000 5,95
2010 32.084.000 28,79 554.128.000 5,79
2011 38.538,000 20,11 682.893.000 5,64
2012 / 2 43.540.000 12,97 737.196.000 5,90
Bankaclk sektr kredilerinin (kullandrlan fon) geliimi Tablo 6'da

grld zere 2000 yl baz alnarak incelenmi ve katlm bankalar 1.726 milyon
TL iken, 2012 ikinci eyrekte 43.540 milyon TL ye ulaarak yaklak 25 kat bir art
salamtr. Konvansiyonel bankalarda ise 2000 ylnda 32.939. milyon TL, 2012 ikinci
eyrekte ylnda 737.196 milyon TL ye ulaarak yaklak 22 kat bir art salanmtr.
Katlm bankalarndaki bu art gstermektedir ki faize kar duyarl tasarruf

sahipleri ve giriimciler, ticari bankalarn sunmadklar rnleri talep etmekte ve
katlm bankalar bu talebe paralel olarak byme gstermektedir.
71
Katlm Bankalar (%) Bankaclk Sektr (%)
%120
%106
%103 %103 %103
%100 %93 %94
%89
%90 %82 %93 %100 %102
%80 %89
%66 %79 %81 %80
%56 %73 %70
%60
%61
%53
%40
%47 %44
%39 %38
%20
%0
Grafik 3. Bankaclk Sektr ve Katlm Bankalarn Toplanan Fonlarn

Kullandrma Oran
TKKB, http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Toplanan Fonlarn
kullandrm Oran, (20..11. 2012)
Katlm bankalar'nn topladklar fonlar kullandrma oranlar, 3 nolu grafikte

de grld zere 2000 ylnda %93 bu rakam 2001 ylnda %56 ya gerilemi 2012
ylnn 2.eyreinde %106 ya ulamtr. Bankaclk sektr rakamlar ise 2000 ylnda
%47 bu rakam 2002 ylnda %38 e gerilemi 2012 ylnn 2.eyreinde %102'e
ulamtr.
Katlm bankalarnda, toplanan fonlarn kullandrm oranlarna bakldnda, bu

orann bankaclk sektrnn rakamlarndan yksek olduu grlmektedir. Bu rakamlar
katlm bankalarnn reel ekonomiye katk sunmas asndan nemli bir zellik olarak
ortaya kmaktadr.
72
Grafik 4. Katlm Bankalarnn Kullandrd Fonlarn Geliimi
TKKB, http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Kullandrlan Fon
Geliimi (20.11.2012)
Katlm Bankalar'nn bankaclk sektr pay 4 nolu grafikte de grld

zere 2001 ylnda %1.84 iken 2012 ylnn 2.eyreinde 5.90'a ulamtr. Orann 2000
ylnda %2.65 olduu dikkate alndnda 2012 ylnda ulalan rakam dikkat ekecek
bir ivme deildir. Belli bir art ivmesi grlse de sektrdeki katlm bankaclnn
paynn ok yksek olmad bir gerektir.
Katlm bankalar 2000 ve 2001 yllarnda yaanan ekonomik krizlerden sonra

% 50 ye varan fon kna ramen varlklarn srdrebilmiler, ayrca bu krizler
nedeniyle ekonomimize ve halkmza herhangi bir yk getirmemilerdir.151
3.1.3. Dnyada Faizsiz Bankacln Geliimi
Dnya'da faizsiz bankaclk sisteminin ulat seviyeyi gsteren 5 nolu grafik'e

gre faizsiz bankaclk sisteminin ksa srede ok hzl bir gelime gsterdii ve 2011
yl sonu itibariyle 1,3 trilyon USD gibi nemli bir bykle ulat grlmektedir.
151
Katlm Bankalar 2010, Trkiye Katlm Bankalar Birlii Yayn, s.28.
73
Bu geliim trendi faizsiz bankaclk sisteminin dnya tarafndan kabullenildiini ve
genel bankaclk sisteminin ok temel bir tamamlaycs olduunu gstermektedir.
(Milyar USD)
Grafik 5. Dnya Faizsiz Bankaclk Sistemi Aktif Bykl

Kaynak: Ernst&Young, ,
http://www.ey.com/Publication/The_World_Islamic_Banking_Competitiveness,(10Aralk
2012), http:www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_doqment&cid=4&Itemid=105 Sunumlar,
(11.12. 2011).
Grafii incelediimizde, nmzdeki yllarda byme trendinin tm dnyada ve

Trkiye'de devam edecei grlmektedir. Faizsiz bankalarn toplam dnya finansal
sistemindeki paynn artmas son dnem ekonomik gelimeler (zellikle Krfez blgesi)
asndan beklenen bir sonu olmaktadr.
3.2. Trkiye'de ve Dnya'da Katlm Bankacl'nn Tercih Nedenleri
Trkiye'de ve dnyada faizsiz bankacln yaygnlamas ve ekonomilerin gn

getike vazgeilmez bir unsuru haline gelmeye balamasnn birok nemli nedeni
bulunmaktadr. Katlm bankalar, bankaclk ihtiyalarn faizsiz sistemde karlamak
74
isteyenlerin ihtiyacna cevap vermektedir. Ayn zamanda geleneksel ticari bankacln
rn ve hizmetlerinden yararlanan mteri kesiminden de gelecek talepleri
karlayabilecek nemli bir potansiyele sahip bulunmaktadr. Gnmzde Trkiye'de
bankaclk hizmetlerinden yararlanmayan nemli sayda insan da bulunmaktadr.152
Katlm bankacl tercih nedenlerinin belirlenmesi amacyla akademik

almalar yaplmaktadr. Tercih nedenleri ile ilgili olarak literatrde Trkiye'de ve
yurtdnda yaplan almalarda ortaya kan sonularn deerlendirilmesi nem
kazanmaktadr. Bu blmde daha nce yaplm aratrmalar zerinden elde edilen
sonular dorultusunda katlm bankalarnn tercih nedenleri incelenecektir.
Trkiye'de ve yurtdnda zellikle Malezya'da yaplan aratrmalardan kan

sonular balk halinde incelemek mmkndr. Bunlar srasyla, faiz hassasiyeti
olarak ortaya konulan, dini hassasiyetler, karllk, etkinlik, mteri memnuniyeti ve fon
kullandrm ekilleridir.
3.2.1. Faiz Hassasiyeti
Katlm bankalarnn ya da faizsiz bankacln talep edilmesindeki en nemli

neden slam dininde yer alan faiz hassasiyetidir. Buradaki hassas nokta, parann
yatrlma karlnda ne olursa olsun, paray kullanann (bankann) ister zarar etsin
isterse kr etsin, belli bir oranda daha fazla geri deyeceini fon sahibine garanti
etmesidir. Bu ekilde elde edilebilecek kazan bir tarafn malvarlnda arta, dier bir
tarafn ise malvarlnda azalmaya sebebiyet verdii iin slam dinine gre caiz
saylmamaktadr. Bu hassasiyete nem veren kiiler ise katlm bankalar ile kar-zarar
ortakl ad altnda, tasarruflaryla gerek anlamda bir ticarete katlarak
deerlendirmek, garanti bir mebla geri demesi (faiz) olmayan fakat kr elde
edilebilecek bankaclk ilemlerine dahil olmak istemektedir.153
Katlm bankalarnda tercih nedenleri ile ilgili, 2005 ylnda, H. aduman

Okumu zel finans kurumlarnda (Aratrmann yapld tarihte katlm bankalar
152
Osman Nuri ARAS ve Mustafa ZTRK, "Reel Ekonomiye Katklar Bakmndan Katlm Bankalarnn
Kullandrd Fonlarn Analizi", Ekonomi Bilimleri Dergisi, Cilt 3, No 2, 2011, s.167.
153
statlar.net, , Parlayan Ekonomi: Faizsiz Bankaclk. http:www.ustatlar.net (15.09. 2012)
75
ismini almamt.) be zel finans kurumunun stanbul ubelerinde 161 kii ile yaplan
aratrma ve yaynlanan makalesinde faiz, yani dini hassasiyetlerin birinci ncelikli
faktr olduunu ortaya koymaktadr.154 Aratrma sonular, mterilerin zel finans
kurumlarn tercih kriterlerini belirleyen arlkl olarak dini konular olduunu
gstermitir. Bu kriteri, personelin arkadaa tavr takip etmekte ve ilemleri
tamamlamak konusundaki etkinlik ve hz nc srada yer almaktadr. Yksek getiri
faktr ise nemli bir pay almadan ve son sralarda yerini almaktadr.155
Katlm bankalarnda, deiik illerdeki 368 mteri zerinde 2007 ylnda

Mustafa Mrsel Eskici tarafndan uygulanan bir baka ankette de faiz hassasiyeti
ncelikli tercih nedeni olarak ortaya kmtr.
Aratrma bulgularna gre katlm bankalar ile alan

mterilerin ncelikli olarak hassasiyetinin sz konusu kurumlarn faizsiz
bankaclk yapmalar olduu gze arpmaktadr. Katlm bankalarn tercih
eden mterilerin ounlukla faizsiz bankaclk hassasiyeti ile hareket ettii
ancak bu hassasiyetin katlm bankalar ile alma sebebi ve alma
srecinde dikkat edilen bir husus olmasna ramen sz konusu almann
srdrlmesi ve banka ile mteri arasnda kurulan balarn detaynda
baka faktrlerin de bulunduu gzlenmitir. Alnan cevaplara gre bu
hassasiyeti destekleyen baka faktrler olarak faizsiz bankaclk yapma
zelliinin yan sra mteriler ile katlm bankalar arasnda oluturulan
ilikinin arka plannda gvenilirlik, alma kalitesi, alma hz, rekabet
edebilirlik, rn eitlilii ve uygulanan masraf ya da komisyonlarn pay
gibi nedenler de grlmektedir. 156
Malezya'da, faizsiz bankalarn tercih kriterlerini tesbit etmek amacyla

Muhammed Abduh ve Azmi Omar Mohd tarafndan 2012 ylnda yaplan ankete dayal
aratrmada, birinci ncelikli faktr olarak, faiz hassasiyeti yani dini duyarllk
gelmektedir. Dini hassasiyet oran 0.431, karllk 0.171, banka itibar 0.158, bankann
stats 0.102, hizmetler 0.079, personel tavr 0.059 olarak hesaplanmtr. 157
Bu almadaki bulgular, dini hassasiyetin, faizsiz bankalarn tercih

edilmesinde en nemli faktr olduunu ortaya koymaktadr. Bu nedenle bu bankalarn
154
H. aduman OKUMU, "Interest Free Banking in Turkey: A Study Of Customer Satisfaction And Selection
Criteria", Journal of Economic Cooperation, 26, 4, 2005, pp 51-58.
155
OKUMU, a.g.m., p.80.
156
Mustafa Mrsel ESKC, Trkiye'de Katlm Bankaclg Uygulamas ve Katlm Bankalar'nn Msteri
zellikleri, Sleyman Demirel niversitesi, sletme Blm, Yaynlamam Yksek Lisans Tezi, s.159-162.
157
Muhamad ABDUH ve Azmi Omar MOHD, "IslamcBank Selecton Crtera In Malaysa:An Ahp Approach",
Business Intelligence Journal, Vol.5 No.2, July 2012 , p.273.
76
pazarlama stratejilerini belirlerken bu konunun dikkate alnmas nem kazanmaktadr.
Ayrca, faizsiz bankacln ilkeleri ve konvansiyonel bankalara gre farklarn ortaya
koymak konusunda insanlar eitmek gibi bir pazarlama stratejisi oluturmas
gerekebilmektedir.
Malezya'da 2006 ylnda Asyraf Wajdi Dusuki ve Irwani Abdullah

Nurdianawati tarafndan yaklak 1550 kiilik ok geni bir gruba (fon kullanan
mteriler, mevduat mterileri, banka alanlar,ube mdrleri, danmanlar ve
dzenleyici otoriteler) anket uygulanmtr. Katlmclarn %89.3' slami bankacln,
faizin yasak olmas sebebiyle ortaya ktn ve tercih edildiini ortaya koymaktadr.
Ayrca kar/zarar ortakl eklindeki yaplanmann slami adan en uygun sistem
olduu ifade edilmitir.158
Pakistan'da 2010 ylnda Naveed Azeem Khattak and Kashif-Ur-Rehman

tarafndan, faizsiz banka mterilerinin bu bankalar hakkndaki farkndaln ve
mteri memnuniyetini lmek amacyla yaplan bir aratrmada, mterilerin
ounluunun dini nedenlerden dolay faizsiz bankalar setikleri grlmektedir. Buna
ek olarak ilemlerde hz ve etkinlik, mteride gven uyandrma ve alma saatleri gibi
konularnda nemli olduu ortaya kmaktadr. Ankete katlanlarn %67'si ayn
zamanda ticari bankalarla da almaktadr. Bu sonu faizsiz bankalarn mterilerin
tm ihtiyalarn karlamak konusunda eksiklikleri olduunu gstermektedir. 159
3.2.2. Karllk, Etkinlik, Mteri Memnuniyeti,
Malezya'da 2010 ylnda Maran Marimuthu, Chan Wai Jing, Lim Phei Gie,
Low Pey Mun Ve Tan Yew Ping tarafndan yaplan bir baka aratrmada da maliyet-
fayda ilikisi birinci nemli faktr olarak ortaya kmaktadr. Bu aratrmada,
maliyet/fayda, kullanma uygunluk, hizmet sunumu, yaknlarn etkisi, dini nedenler,
158
Asyraf Wajdi DUSUK ve Irwani Abdullah NURDANAWAT, The Ideal of Islamc Bankng: Chasng A
Mrage Paper presented in INCEIF Islamic Banking and Finance Educational Colloquium, Bank Negara
Malaysia. Kuala Lumpur, 3rd-5th April 2006. p.17.
159
Naveed Azeem KHATTAK and Kashif-Ur-REHMAN, "Customer satisfaction and awareness of Islamic banking
system in Pakistan", African Journal of Business Management, Vol. 4(5), , May 2010, pp. 662-671.
77
byklk, itibar ve personel nem srasna gre ortaya kmtr. Bu aratrmada dini
nedenler altnc srada yer almaktadr. 160
Malezya'da Abduh ve Mohd tarafndan yaplan aratrmada, karllk konusu

ikinci ncelikli kriter olarak ortaya kmaktadr. 161
Malezya'da Ahmad Norafifah & Sudin Haron tarafndan yaplan ve kurumsal

mterilerin faizsiz bankalarn rn ve hizmetlerine ynelik algsn len aratrmaya
gre: Birinci ncelikli tercih nedeni olarak maliyet/fayda (karllk) grlmektedir.
Ardndan nem derecesine gre hizmet sunumu, byklk ve itibar gibi konular ifade
edilmekte, ankete katlanlarn sadece %11 'i dini nedenlerden tr tercih ettiklerini
belirtmektedirler. Bu aratrmaya gre kurumsal mteriler asndan bakldnda,
faizsiz bankalarn ticari bankalarla rekabetinde maliyetlerinin ve karllnn iyi dzeyde
olmas gereklidir. 162
Pakistan'da yaplan Khattak Ve Ur-Rehmann aratrmasnda, birinci ncelikli

neden olarak faiz hassasiyeti belirtilmekle birlikte, %60-70 civarnda katlmcnn
verilen hizmetlerin sunumundan memnun olduu ortaya kmaktadr. 163
Malezya'da yaplan Dusuki Ve Nurdianawatinin almasnda,164 kar

maksimizasyonu da nemli bir faktr olarak ortaya kmaktadr. Katlmclarn %84'
bankaclk sektrnde rekabeti olabilmek iin karlln nemli olduunu
belirtmilerdir.
Trkiyede katlm bankalarnn etkinliine ynelik, Ersan zgr, tarafndan

2007 ylnda yaplan Doktora almasna gre:
Katlm bankalarnn gl yn olarak genel ekonominin finansal

yapsndan kaynaklanan sorunlardan ve konjonktrel krizlerden mevduat
bankalarna gre, daha direnli yapsnn olmas sayesinde, byk lde
etkilenmemesi gsterilebilir. Bu yaplar etkinlikleri ynnden nemli bir
160
Maran MARMUTHU, Chan Wai JNG, Lim Phei GE, Low Pey MUN ve Tan Yew PNG, "Islamic Banking:
Selection Criteria and Implications", Global Journal of Human Social Science, Vol. 10 Issue 4, September
2010, p.52.
161
ABDUH ve MOHD, a.g.m., p.273.
162
Ahmad NORAFFAH & Sudin HARON, "Perceptons of Malaysan Corporate Customers Towards Islamic
Bankng Products & Servces", International Journal of Islamic Financial Services, Volume 3, Number 4.
163
KHATTAK ve UR-REHMAN, a.g.m., p.665.
164
DUSUK ve NURDANAWAT, a.g.m., p.17.
78
faktr olmaktadr. almadan elde edilen sonular itibariyle katlm
bankalar ve veri zarflama analizi ile ilgili olarak su somut deerlendirmeyi
yapmak mmkndr; Katlm bankalar finansal ynden faizli ilem yapan
bankalara gre etkin birimlerdir. Bu durum rekabet edebilirlik asndan
nemli olmas nedeniyle faizsiz bankaclk alannda yeni kurulularn
kurulmas nerilebilir.165
3.2.3. rnler ve Fon Kullandrm ekilleri
Ekonomilerde konjonktrel dalgalanma dnemlerinde kullandrlan kredilerin

geri demelerinde daha nceden belirlenen faiz oranlar dalgalanmann durumuna gre
artmakta olup, sabit kalmama riski her zaman mevcut olabilmektedir. Katlm bankalar
ise kullandrdklar krediler zerine ekledikleri kar paylarn bir ticari ilem olduu iin
deitirmemektedirler. Bu sabit karpaylar dolaysyla kredi kullanan mterinin ek bir
ykmlle girme riski ok dk olmaktadr. 2001 krizinde faizlerin ulat
boyutlar krizin iddetini ok arttrdndan ekonomi beklenenden daha fazla
klmtr. O dnemde zel finans kurumlarnn ekonomideki pay yksek olsa idi,
fazla faiz getirisi elde edenlerin says az olacak ve mterilerinin geri demeleri,
kullandrm ncesi anlalan fiyattan devam edecei iin haksz kr da elde
edilemeyecekti. Bu da kriz dalgalarnn iddetini azaltacak, ekonomide yaanan baz
olumsuzluklarn giderilmesinde olumlu katk salayabilecekti
aduman Okumu aratrmasna gre, katlm bankalar'nn reel ekonomiyi

destekleyen hammadde, makine, tehizat almlar gibi murabaha ilemleri ile faaliyete
getii ilk yllardan bu yana byme grafii sergiledii bilinmektedir. Ancak bu
byme ve gelimenin son birka yl ierisinde sadece kurumsal mterilerle snrl
kalmad rn eitlilii salayarak bireysel mterilere de gerek mal alm-
satmlarnda hitap eden bankaclk hizmetlerinin sunulmas neticesinde mteri
saysnn farkl meslek gruplarnda eitlendii ve artt, riskin tabana yayld
aratrma bulgular arasnda dikkat eken hususlardandr. Katlm bankalar ile alan
mterilerinin sadece %30,2'sinin faizli bankalarla da yatrmlarnn deerlendirilmesi
ve kredi kullanma amacyla alt da gre tespit edilmitir. Ancak katlm bankalar
haricinde faizli bankalarla almadn belirten katlmclarn sz konusu bankalara
165
Ersan ZGR, Katlm Bankalarnn Finansal Etkinlii ve Mevduat Bankalar ile Rekabet Edebilirlii,
Yaynlanmam Doktora Tezi, Afyonkarahisar Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Mart 2007.
S.202.
79
maalarnn yatrlmas, baz kurum tahsilatlarnn sadece bu bankalarca yaplmas gibi
zaruri sebeplerle faizli bankalarla iliki kurmak zorunda kaldklar da tahmin
edilmektedir.166
Malezya'da yaplan Dusuki Ve Nurdianawati almasnda katlanlarn %86's

slami bankalarn sadece fiyat rekabeti deil, rnlerinin spesifik zellikleri ile ortaya
ktklar konusunda fikir belirtmitir. 167
Katlm bankalar'nn tercih edilme nedenlerinden biri de leasing ilemleridir.

lkemizde de leasing ilemlerini yapabilecek tek banka tr mevzuat gerei katlm
bankalardr. Dier mevduat bankalar ise sadece kendi kurduklar leasing irketleri ile
bunu gerekletirmektedir. Fakat leasingin katlm bankalarnn temel ilevlerinden biri
olmas ve bu ii banka sfatyla yani banka olma arlyla gerekletirmesi katlm
bankalarn mevduat bankalarndan ayran dier bir husustur.
166
OKUMU, a.g.m., p.80.
167
DUSUK ve NURDANAWAT, a.g.m., p.16.
80
IV. BLM
KATILIM BANKALARININ TERCH NEDENLER VE BR
ARATIRMA
Bu blmde, nceki blmlerde teorik olarak ortaya konulan katlm

bankalarnn Trk bankaclk sisteminde tercih nedenleri bir uygulama ile
incelenmeye allmtr.
4.1. Aratrmann Amac ve nemi
Aratrmann amac, Trk bankaclk sisteminde katlm bankalarnn tercih

nedenlerinin belirlenmesi ve bankaclk sistemi asndan nemini ortaya koymaya
almak eklinde tanmlanmtr.
Katlm bankalarnn dini hassasiyetlerden dolay finansal olarak

deerlendirilmeyen ve atl durumdaki fonlarn deerlendirilmesinde nemli bir yere
sahip olduu dnlmektedir. Bu bak as katlm bankalarnn hizmet sunduu
kesim asndan zorunlu olarak tercih edilen kurumlar olarak alglanmasn
getirmektedir.
Bu almada katlm bankalarnn tercih nedenlerinin, faiz hassasiyeti,

karllk, mteri memnuniyeti, rn ve hizmet kalitesi gibi faktrlerin tmn
inceleyerek ortaya koymas amalanmaktadr.
4.2. Aratrmann Kapsam (Aratrma Evreni ve rneklem) ve Kstlar
Aratrmann evrenini Trkiye genelinde faaliyet gsteren drt katlm

bankasnn stanbul'daki ubelerinin mterileri oluturmaktadr.
Aratrma evreninde yer alan katlm bankalarnn her birinin stanbul'da

bulunan ubelerine toplam 150'er tane katlmc anketi gnderilmi ve/veya yz yze
anket yntemi uygulanmtr.
81
Sonu olarak toplamda 341 katlmcnn anketi deerlendirmeye alnmtr.
Tablo 7. Aratrma rneklemine likin Katlmc Says
X Katlm Y Katlm Z Katlm T Katlm

Toplam
bankas Bankas bankas bankas
Aratrma
104 64 72 101 341
rneklemi
Tablo 7'de almaya ilikin aratrma evreni ve aratrma rnekleminde yer

alan katlmclarn katlm bankalarna gre dalm yer almaktadr.
Aratrma sonular yukarda ifade edilen aratrma evreni ile ilgili karmlar
iin kullanlabilir. Bir baka ifadeyle aratrma sonular ile ilgili ana ktleden teye bir
genelleme yaplamaz.
4.3. Aratrmann Yntemi
Aratrmada veri toplam yntemi olarak anket yntemi kullanlmtr.*

Aratrmada kullanlan anket, katlmclara internet yoluyla veya ube mdrleri
vastasyla ulatrlm ya da yzyze anket yaplmtr.
Aratrmada kullanlan anket, 3 ana blmden olumaktadr. Birinci blm

katlmclarn demografik zelliklerini ortaya koymaya alan sorular; ikinci blm
"katlm bankalar ve dier ticari mevduat bankalarn tercih sebepleri -12 soru-
lek"i; nc blm ise "katlm bankalarnn hizmet kalitesi -23 soru- lek"i
iermektedir.
"Katlm bankalarnn hizmet kalitesi -23 soru- lek", (1) hi katlmyorum,

(2) katlmyorum, (3) ne katlyor ne katlmyorum, (4) katlyorum ve (5) tamamen
katlyorum eklindeki ifadelerle 5'li Likert tipi leklendirilmitir.
Aratrmann temelini oluturan, "katlm bankalar ve dier ticari mevduat

bankalarn tercih sebepleri -12 soru- lek"i ve "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve
mteri tercihi -23 soru- lek"i oluturulurken ncelikle sz konusu bu katlm
*
Aratrmada kullanlan anket iin bkz. Ek-1.
82
bankalarnn stanbul'daki ubelerinde grev yapan st dzey yneticileri ve mteriler
ile n grmeler yaplmtr. Bu n grmeler sonunda oluturulan 29 sorulu havuz
her bir katlm bankasnn ube mdrleri, ube mdr yardmclar, katlm
bankalarnn mterileri ve akademisyenlerle ayr ayr deerlendirilmi ve sonu olarak
23 sorudan oluan lek ortaya kmtr.
Katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi leinin sorular Tablo-

8'de verilmitir;
Tablo 8. Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei
fadeler
1 Hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor
2 lemlerdeki hz ve etkinlik yeterli
3 ubelerin konforu iyi
4 Tecrbeli ynetim olmas
5 Finansal danmanlk hizmeti veriliyor
6 Dkman sreci hzldr
7 Mterinin ii hakknda bilgili personel olmas
8 Faizsiz kredilerin verilmesi yeterlidir
9 Dier faizsiz rn ve hizmetler sunulur
10 Faizsiz prensiplere uyum vardr
11 Faizsiz yatrm rnlerinin sunulmas
12 lemlerde faiz olmamas
13 Geni bir elektronik haberleme a
14 Gl bir uluslararas a
15 lemler iin yeterli zaman ayrlr.
16 Uygun ube lokali vardr.
17 Rekabeti rnler sunulmaktadr
18 Btn ubelerde ayn hizmet dzeyi vardr
19 Banka gizliliine nem verilir
20 Banka ynetimine gven olmas
21 Banka bykl ve sermayesinin yeterli olmas
22 Dk ilem creti vardr
23 Ortalama istikrarl getiri sunulur
83
Aratrmann amac ve modeli dorultusunda oluturulan aratrma
hipotezlerini test edebilmek amacyla SPSS (Statistical Package for Social Sciences)
17.0 paket programndan yararlanlmtr.
4.4. Aratrmann Bulgular
Aratrmaya katlan katlmclarn zellikleri, aratrmada kullanlan leklere

ilikin gvenilirlik ve geerlik analizleri ve son olarak aratrma verilerine ilikin
istatistiki analizler bu balk altnda incelenecektir.
84
4.4.1. Katlmclarn Bankaclk Hizmetlerine likin Grleri
Aratrmaya katlan katlmclara ilikin (bankalar karlatrmal olarak)

zellikler aada deerlendirilmitir.
Tablo 9 ve Grafik 6'da grld gibi, katlmclarn ou (%64) hem katlm

bankalar hem de ticari bankalarla almaktadr. Bununla birlikte katlmclarn
yaklak 1/3'nn sadece katlm bankalar ile almalar da dikkate deer bulunmutur.
Modelin deerlerine bakldnda (2= 43,813; p=,000) aradaki farkn anlaml olduu
sylenebilir.
Tablo 9. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar Kullanm Durumu
X Katlm Y Katlm Z Katlm T Katlm 2

Toplam
bankas bankas bankas bankas deer p
Katlm Bankalarn Evet 219

61 22 61 75
yannda Ticari (%64)
Bankalarla alyor 122 43,813 ,000
musunuz? Hayr 43 42 11 26
(%36)
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 6. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar Kullanm Durumu
85
Tablo 10 ve Grafik 7'de grld gibi, katlmclarn ou (%64) faizsiz
bankaclk hizmetlerinin ticari bankaclk hizmetlerinden daha maliyetli olduunu
dnmemektedir. Bu durum Z katlm bankas katlmclarnn dnda dier banka
katlmclar asndan ayn dorultuda deerlendirilmitir. Modelin deerlerine
bakldnda (2= 17,914; p=,000) aradaki farkn anlaml olduu sylenebilir.
Tablo 10. Faizsiz Bankacln Ticari Bankadan Daha Maliyetli Oluu
Y Z T 2
X Katlm
Katlm Katlm Katlm Toplam
bankas deer p
bankas bankas bankas
Faizsiz bankaclk 124
Evet 28 15 37 44
ilemlerinin Ticari (%36)
bankalardan daha
maliyetli olduunu 217 17,914 ,000
Hayr 76 49 35 57
dnr msnz? (%64)
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 7. Faizsiz Bankacln Ticari Bankadan Daha Maliyetli Oluu
86
Tablo 11 ve Grafik 8'de grld gibi, katlmclarn ou (%74) mevduatn
faizsiz sistem ilkelerine uygun ekilde deerlendirildii hakknda bilgi sahibidir. Bu
durum aratrmaya katlan drt katlm bankasnn katlmclar asndan ayn
dorultuda deerlendirilmitir. Modelin deerlerine bakldnda (2= 12,594; p=,006)
aradaki farkn anlaml olduu sylenebilir.
Tablo 11. Faizsiz Sisteme Uygunluk Hakkndaki Bilgi
X Y Z T 2
Katlm Katlm Katlm Katlm Toplam
Mevduatn nasl 254

deerlendirildii Evet 68 57 51 78
(%74)
(faizsiz sistem
ilkelerine uygun olup 12,594 ,006
olmad) hakknda 87
Hayr 36 7 21 23
bilginiz var mdr? (%26)
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 8. Faizsiz Sisteme Uygunluk Hakkndaki Bilgi
87
Tablo 12 ve Grafik 9'da grld gibi, katlmclarn ou (%55) faizsiz
bankaclk hizmetleri daha maliyetli de olsa bu bankalar tercih edeceini bildirmitir.
Bu oranlar ierisinde X katlm bankasnn katlmclarnn oran dikkat ekmektedir.
Dier tm katlm bankalarnn katlmclar maliyetli de olsa faizsiz bankaclk
hizmetlerini tercih edeceini belirtirken; X katlm bankasnn katlmclarnn byk
ounluu (%66) byle bir tercihte bulunmayacaklarn bildirmilerdir. Modelin
deerlerine bakldnda (2= 34,059; p=,000) aradaki farkn anlaml olduu
sylenebilir.
Tablo 12. Katlm Bankalar Daha Maliyetli Olsa Da Tercih Durumu
X Katlm Y Katlm Z Katlm T Katlm 2

Toplam
Faizsiz bankalar 189

Evet 35 34 48 72
daha maliyetli de (%55)
olsa tercih eder 152
misiniz? Hayr 69 30 24 29 34,059 ,000
(%45)
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 9. Katlm Bankalar Daha Maliyetli Olsa Da Tercih Durumu
88
Tablo 13 ve Grafik 10'da grld gibi, katlmclarn bankaclk hizmetlerini
farkllatrmada kullandklar kriterlerin banda hizmet kalitesi (71 - %21) ve faiz/kr
(63 - %18) kriterleri gelmektedir. Modelin deerlerine bakldnda (2= 196,261;
p=,000) aradaki farkn anlaml olduu sylenebilir.
Tablo 13. Bankaclk Hizmetlerini Farkllatrma Durumu
X Y Z T 2
Faiz/Kar 39 4 10 10 63
lem Maliyeti 21 5 1 3 30
Hizmet Kalitesi 29 2 17 23 71
Hzl Hizmet 11 1 3 5 20
Diger 1 1 0 3 5
Faiz/Kar; lem
0 2 1 3 6
Maliyeti
Faiz/Kar; Hizm
0 0 2 3 5
Kalitesi
Faiz/Kar; Hzl
1 4 2 3 10
Hizmet
lem Maliyeti;
0 3 1 5 9
Hizm Kalitesi
Bankaclk lem Maliyeti;

0 2 1 4 7
hizmetlerini Hzl Hizmet
hangi esaslara Hizm Kalitesi;
0 2 7 11 20 196,261 ,000
gre Hzl Hizmet
farkllatrrsnz? Faiz/Kar; lem
Maliyeti; Hizm 0 2 5 6 13
Kalitesi
Faiz/Kar; lem
Maliyeti; Hzl 0 4 3 1 8
Hizmet
Faiz/Kar; Hizm
Kalitesi; Hzl 2 1 0 4 7
Hizmet
lem Maliyeti;
Hizm Kalitesi; 0 7 11 10 28
Hzl Hizmet
Faiz/Kar; lem
Maliyeti; Hizm
0 24 8 7 39
Kalitesi; Hzl
Hizmet
Toplam 104 64 72 101 341
89
Grafik 10. Bankaclk Hizmetlerini Farkllatrma Durumu
90
Tablo 14 ve Grafik 11'de grld gibi, X katlm bankasnn katlmclar en
ok ube hizmetlerinden (83 - %80); Y ve T katlm bankalarnn katlmclar en ok
genel mdrlk hizmetlerinden (24 - %38; 54 - %53) ve Z katlm bankasnn
katlmclar en ok (28 - %39) internet bankacl hizmetlerinden memnun olmaktadr.
Modelin deerlerine bakldnda (2= 266,879; p=,000) aradaki farkn anlaml olduu
sylenebilir.
Tablo 14. En Memnun Olunan Bankaclk Hizmetleri Durumu
X Y Z T 2
internet
15 17 28 16 76
bankacl
telefon bankacl 2 1 3 4 10
ube hizmetleri 83 2 1 6 92
genel mdrlk
3 24 25 54 106
hizmetleri
diger 1 4 1 2 8
int bankacl; tlf

0 1 2 4 7
Katlm bankacl
Bankaclk int bankacl;
0 1 0 1 2
rnleri ile ube hizm
ilgili en int bankacl;
memnun 0 12 7 11 30
GM hizm
266,879 ,000
olduunuz
tlf bankacl;
hizmet 0 1 0 0 1
GM hizm
hangisidir?
ube hizm; GM
0 1 2 1 4
hizm
int bankacl; tlf
bankacl; GM 0 0 3 0 3
hizm
int bankacl;
ube hizm; GM 0 0 0 1 1
hizm
int bankacl; tlf
bankacl; ube 0 0 0 1 1
hizm; GM hizm
Toplam 104 64 72 101 341
91
Grafik 11. En Memnun Olunan Bankaclk Hizmetleri Durumu
92
Tablo 15 ve Grafik 12'de grld gibi, katlmclarn ou faizsiz bankaclk
hakknda "az bilgi sahibi" (%43) olduunu belirtmitir. Bununla birlikte "yeterli bilgi
sahibi" ve "ok bilgi sahibi" olanlarn oran (%43) olduka yksek dzeydedir. Modelin
sylenebilir.
Tablo 15. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Durumu
X Y Z T 2
Hi fikrim yok 4 2 4 8 18
Fikrim Yok 7 7 6 9 29
Faizsiz Az Fikir
38 27 33 49 147
Bankaclk Sahibiyim
hakknda bilginiz 34,037 ,001
ok fikir
ne dzeydedir? 21 18 23 29 91
sahibiyim
Yetirli fikir
34 10 6 6 56
sahibiyim
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 12. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Durumu
93
Tablo 16 ve Grafik 13'te grld gibi, katlmclarn ou faizsiz
bankacln varl hakkndaki bilgiyi arkada (%22) ve banka personelinden (%19)
aldn ifade etmitir. Modelin deerlerine bakldnda (2= 129,554; p=,000) aradaki
farkn anlaml olduu sylenebilir.
Tablo 16. Katlm Bankalarnn Varln renme Durumu
X Y Z T 2
deer p
bankas bankas bankas bankas
Banka personeli 23 11 16 16 66
Medya 22 9 8 20 59
nternet 4 1 7 6 18
Arkada 27 13 11 24 75
Aile 28 6 2 6 42
banka personeli 0 1 5 3 9
banka personeli;
0 0 2 1 3
internet
banka personeli;
0 3 3 5 11
arkada
banka personeli; aile 0 4 1 0 5
medya; internet 0 2 2 4 8
medya; arkada 0 3 2 2 7
medya; aile 0 1 1 1 3
internet; arkada 0 3 2 0 5
arkada; aile 0 1 1 1 3
Trkiye'de banka personeli;
0 1 1 1 3
Katlm medya; internet
Bankalarnn banka personeli; 0 0 1 3 4
medya; arkada
varln nasl 129,554 ,000
banka personeli;
rendiniz? 0 2 0 1 3
medya; aile
banka personeli;
0 0 3 1 4
internet; aile
banka personeli;
0 0 0 1 1
internet; aile
banka personeli;
0 1 0 0 1
arkada; aile
medya; internet;
0 2 1 1 4
arkada
internet; arkada; aile 0 0 0 1 1
banka personeli;
medya; internet; 0 0 1 1 2
arkada
banka personeli;
0 0 0 1 1
medya; internet; aile
medya; internet;
0 0 2 1 3
arkada; aile
Toplam 104 64 72 101 341
94
Grafik 13. Katlm Bankalarnn Varln renme Durumu
95
Tablo 17 ve Grafik 14'te grld gibi, katlmclarn ou faizsiz bankacl
tercih sebebi olarak "faize kar duyarllk" (%58) olarak ifade etmitir. Modelin
sylenebilir.
Tablo 17. Katlm Bankalarn Tercih Sebebi
X Y Z T 2
Faize duyarllk 53 33 47 64 197

Ucuz rnler 28 4 2 3 37
ubelerin uygun
7 2 3 9 21
lokasyonlar
Arkada/Aileden
birinin hesab olduu 9 3 5 3 20
iin
Diger 7 3 10 13 33
faize duyarllk; ucuz
rnler; ube 0 3 1 1 5
Katlm lokasyonu; ark. aile
Bankasn faize duyarllk; ube
0 0 0 3 3
seme lokasyonu
sebebiniz 121,563 ,000
faize duyarllk; ark.
nedir? 0 7 2 2 11
aile
ucuz rnler; ube
0 0 1 2 3
lokasyonu
ucuz rnler; ark.
0 1 1 0 2
aile
ube lokasyonu; ark.
0 0 0 1 1
aile
0 7 0 0 7
rnler; ark. aile
ucuz rnler; ube
0 1 0 0 1
lokasyonu; ark. aile
Toplam 104 64 72 101 341
96
Grafik 14. Katlm Bankalarn Tercih Sebebi
97
Tablo 18 ve Grafik 15'te grld gibi, katlmclarn ou katlm bankalar
ile "1-5 yl" altn belirtmitir. Modelin deerlerine bakldnda (2= 23,935;
p=,004) aradaki farkn anlaml olduu sylenebilir.
Tablo 18. Katlm Bankalar ile allan Yl
X Y Z T 2
1 yildan az 18 10 10 11 49
Ka yldr 1-5 yil 51 36 41 34 162
Katlm bankas
ile 6-10 yil 20 14 14 29 77
23,935 ,004
alyorsunuz? 10 yildan
15 4 7 27 53
fazla
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 15. Katlm Bankalar ile allan Yl
98
Tablo 19 ve Grafik 16'da grld gibi, katlmclarn ou (%63) almakta
olduklar katlm bankalarn baka bir katlm bankas ile deitirmeyi
dnmemektedir. Modelin deerlerine bakldnda (2= 2,720; p=,437) aradaki farkn
istatistiki olarak anlaml olduu sylenemez.
Tablo 19. Katlm Bankasn Baka Bir Katlm Bankas ile Deitirme
X Y 2
Z Katlm T Katlm
Katlm Katlm Toplam
bankas bankas deer p
bankas bankas
Bankanz bir baka Evet 44 25 22 36 127

Katlm Bankas ile
deitirirmisiniz? Hayr 60 39 50 65 214 2,720 ,437
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 16. Katlm Bankasn Baka Bir Katlm Bankas ile Deitirme
99
4.4.2. Katlmclarn Demografik zellikleri
Bu blmde katlmclara ait demografik verilere yer verilecektir.
Tablo 20. Katlmclarn Ya Dalm

Toplam
18-29 ya 37 18 35 24 114
30-39 ya 30 29 31 32 122
Ya
40-49 ya 20 14 5 34 73
50+ ya 17 3 1 11 32
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 17. Katlmclarn Ya Dalm
Tablo 20 ve Grafik 17'de grld gibi katlmclarn byk ounluu 40

yann altndadr (%69,2). Bununla birlikte X (%35,6) ve Z (%48,6) katlm
bankalarnn katlmc mterilerinin ounluu 30 yan altnda yer alrken, Y katlm
bankasnn (%45,3) katlmc mterilerinin ounluu 30-39 ya aralnda; T katlm
bankasnn byk ounluu (%33,7) 40-49 ya aralnda yer almaktadr.
100
Tablo 21. Katlmclarn Cinsiyet Dalm

Toplam
Erkek 73 45 65 89 272
Cinsiyet
Kadn 31 19 7 12 69
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 18. Katlmclarn Cinsiyet Dalm
Tablo 21 ve Grafik 18'de grld gibi katlmc mterilerin byk

ounluunu erkekler (%79,8) oluturmakla birlikte X (%29,8) ve Y (%29,7) katlm
bankalar en yksek oranda kadn katlmc mteriye sahiptir.
101
Tablo 22. Katlmclarn Medeni Hli

Toplam
Evli 68 49 42 78 237
Medeni Hali
Bekar 36 15 30 23 104
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 19. Katlmclarn Medeni Hli
Tablo 22 ve Grafik 19'da grld gibi medeni hale gre dalm

incelendiinde katlmc mterilerinin byk ounluunun evli (%69,5) olduu
grlmektedir. Bununla birlikte X (%34,6) ve T (%41,7) katlm bankalar en yksek
oranda bekar katlmc mteriye sahiptir.
102
Tablo 23. Katlmclarn Eitim Dzeyi

Toplam
lkretim 10 8 1 14 33
Eitim Lise 38 19 20 37 114

Dzeyi n Lisans / Lisans 46 32 39 39 156
Lisansst 10 5 12 11 38
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 20. Katlmclarn Eitim Dzeyi
Tablo 23 ve Grafik 20'de grld gibi eitim dzeyine gre dalmda;

katlmclarn byk ounluunun n lisans/lisans mezunu (%45,7) olduu bunu ise
lise mezunlarnn takip ettii grlmektedir.
103
Tablo 24. Katlmclarn Grev Dalm

Toplam
Firma Sahibi 14 11 8 34 67
Ynetici 21 7 8 19 55
Grev
alan 62 39 53 37 191
Dier 7 7 3 11 28
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 21. Katlmclarn Grev Dalm
Tablo 24 ve Grafik 21'de grld gibi katlmclar grevlerine gre

incelendiinde byk ounluunun alan (%56) olduu dikkat ekmektedir. Bununla
birlikte T katlm bankasnn katlmclarnn %33,7'sini firma sahipleri oluturmaktadr.
104
Tablo 25. Katlmclarn Gelir Dalm

Toplam
1.000 TL'den az 14 14 8 12 48
1.000 5. 000 TL 66 33 57 64 220
Gelir
6.000 10.000 TL 19 11 6 18 54
10.000 TL'den fazla 5 6 1 7 19
Toplam 104 64 72 101 341
Grafik 22. Katlmclarn Gelir Dalm
Tablo 25 ve Grafik 22'de grld gibi Katlmclarn byk ounluunun

(%64,5) aylk ortalama gelirlerinin 1.000 5.000 TL aralnda olduu grlmektedir.
4.4.3. Aratrmann Gvenilirlik Analizi
lek gvenilirlii, testin lmek istedii zellii ne derece doru lt ve

verilerin ne lde tesadf hatalardan arndn gstermektedir.168
168
Kemal KURTULU, Pazarlama Aratrmalar, Geniletilmi ve Gzden Geirilmi 8. Basm, stanbul:
Literatr Yaynclk, 2006, s.374.
105
Gvenilirlik analizi, yaplan her lm iin gereklidir, nk gvenilirlik bir
ankette yer alan sorularn birbirleri ile olan tutarlln ve kullanlan lein ilgilenilen
sorunu ne derece yansttn ifade eder. Gvenilirlik, elde edilen lmler zerindeki
yorumlar ve daha sonra yaplacak analizler iin bir temel tekil eder.169
Aratrmann amacna ynelik olarak oluturulan anket formunda yer alan

deikenlerin gvenilirliinin ortaya konmasna ilikin olarak Alfa Deeri ( -
Cronbach Alpha) hesaplanmtr.
Cronbach's alfa katsays deerleri 0.00 ila 1.00 arasnda deimektedir.170 Alfa
deeri eik dzeyini oluturan puan zerinde genel bir fikir birlii olduu sylenemez.
Ancak baz aratrmaclar alfa deerinin 0.80'den az olmamas gerektiini171 ne
srd halde, bazlar Gable172 alfa deerinin etkili lmler iin 0.70 ve zeri
deerlerde kabul edilebilir olacan iddia etmitir. Bununla birlikte hangi deerlerin iyi
ya da ok iyi dzeyler olduu konusunda genel bir fikir birlii yoktur. Gabel, 0.80 ve
zerindeki alfa katsaylarnn iyi olarak grlmesi gerektiini, Cortina173 ise 0.85 ve
zerindeki alfa katsaylarnn olduka iyi olduunu belirtmitir.
Aratrmada kullanlan lein alfa deeri hesaplanmtr (=0,90). Buna gre,

lein yukarda ifade edilen oranlar asndan gvenilir olduu sylenebilir.

(Cronbach's Alpha Katsays)
lek Soru Says Cronbach's Alpha
katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi 23 0,90
Ortaya kan alfa ( - Cronbach's Alpha) katsays olduka yksek bir

gvenilirlik orann ifade etmektedir.
169
ener BYKZTRK, Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab statistik, Aratrma Deseni SPSS
Uygulamalar ve Yorum, Pegem Akademi Yaynclk, 2004, s.165.
170
http://www.experiment-resources.com/cronbachs-alpha.html (09.07.2012)
171
Chong Ho YU, "An introduction to computing and interpreting Cronbach Coefficient Alpha in SAS",
psyphz.psych.wisc.edu/~shackman/cronbach.doc, (09.07.2012).
172
R. K. GABLE, Instrument development in the affective domain, Boston: Kluwer-Nijhoff publishing, 1986.
173
J. M. CORTNA, "What is coefficient alpha? An examination of theory and application", Journal of Applied
Psychology, 78(1), 98-104. 1993.
106
lein gvenilirlii iin alfa deerinden farkl olarak lein madde-toplam
puan korelasyon deerlerine de baklabilir.174 Bu deerin en az 0,30 olmas beklenir.

(Madde-Toplam Korelasyonu)
Dzeltilmi
lek lein madde- Alfa
Ortalamas* Varyans* toplam katsays*
korelasyon
1-Hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor 85,61 144,975 ,492 ,896
2-lemlerdeki hz ve etkinlik yeterli 85,69 145,304 ,504 ,896
3-ubelerin konforu iyidir 85,49 149,615 ,323 ,900
4-Tecrbeli ynetim olmas 85,54 145,855 ,574 ,894
5-Finansal danmanlk hizmeti veriliyor 85,99 145,471 ,433 ,898
6-Dkman sreci hzldr 85,85 144,220 ,526 ,895
7-Mterinin ii hakknda bilgili personel olmas 85,39 147,838 ,527 ,896
8-Faizsiz kredilerin verilmesi yeterlidir 85,49 148,710 ,352 ,899
9-Dier faizsiz rn ve hizmetler sunulur 85,48 145,880 ,514 ,896
10-Faizsiz prensiplere uyum vardr 85,28 147,988 ,474 ,897
11-Faizsiz yatrm rnlerinin sunulmas 85,45 146,484 ,486 ,896
12-lemlerde faiz olmamas 85,29 147,013 ,490 ,896
13-Geni bir elektronik haberleme a 85,98 142,320 ,589 ,894
14-Gl bir uluslararas a 86,08 143,234 ,516 ,896
15-lemler iin yeterli zaman ayrlr. 85,65 144,865 ,553 ,895
16-Uygun ube lokali vardr. 85,93 143,122 ,459 ,898
17-Rekabeti rnler sunulmaktadr 85,99 141,685 ,598 ,893
18-Btn ubelerde ayn hizmet dzeyi vardr 85,84 145,820 ,440 ,897
19-Banka gizliliine nem verilir 85,34 145,312 ,593 ,894
20-Banka ynetimine gven olmas 85,30 145,475 ,636 ,893
21-Banka bykl ve sermayesinin yeterli
85,58 143,603 ,554 ,895
olmas
22-Dk ilem creti vardr 85,65 144,723 ,467 ,897
23-Ortalama istikrarl getiri sunulur 85,59 144,413 ,598 ,894
N= 341 () = 0,900 Deiken Says = 23
* madde karldnda
174
BYKZTRK, a.g.e., s.165; Hner ENCAN, Sosyal ve Davransal lmlerde Gvenilirlik ve
Geerlilik, Sekin Yaynclk, 2005, s.257-262.
107
Tablo 27'de bakldnda lekte yer alan ifadelerin hepsinin 0,30'dan byk
olduu grlr. Bu oran da lein madde-toplam korelasyonu asndan gvenilir
olduunu ortaya koymaktadr.
4.4.4. Aratrmann Geerlilik Analizi
Aratrmada kullanlan lein yzey geerlilii ve yapsal geerlili

incelenmitir. lein yzey geerlilii uzman grleri ile yapsal geerlilii ise faktr
analizi ile deerlendirilmitir.
Yzey geerliliinde aratrmac balca iki noktaya dikkat eder. Birincisi

ifadelerin lm amacna uygun olmas; ikincisi ise, ifadelerin ayn zamanda
cevaplayclarn eitim, kltr ve bilgi seviyelerini zorlamamasdr.175
Aratrmada kullanlan "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi

lek"i oluturulurken ncelikle sz konusu bu katlm bankalarnn stanbul'daki
ubelerinde grev yapan st dzey yneticileri ve mteriler ile n grmeler
yaplmtr. Bu n grmeler sonunda oluturulan 29 sorulu havuz her bir katlm
bankasnn ube mdrleri, ube mdr yardmclar ve iki akademisyen tarafndan
incelenmitir. Bu deerlendirmeler sonunda benzer ifadeler birletirilmi ve baz
ifadeler karlarak 23 ifadeli lee karar verilmitir.
23 sorudan oluan lek katlm bankalarnn mterilerinden 5 kiiyle yzyze

anket yoluyla deerlendirilmi ve anlalmayan ifadeler dzeltilmi ve lee son hali
verilmitir.
Faktr analizi, birbirleri ile ilikili veri yaplarn birbirinden bamsz ve daha
az sayda yeni veri yaplarna dntrmek, bir oluumu ya da olay akladklar
varsaylan deikenleri gruplayarak ortak faktrleri ortaya koymak, bir oluumu
etkileyen deikenleri gruplamak amacyla bavurulan ynteme denir.176 Baka bir
175
ENCAN, a.g.e., s.743.
176
Kazm ZDAMAR, Paket Programlar ile istatistiksel Veri Analizi, Eskiehir: Kaan Kitabevi, 2002, s.235.
108
deyile, ok saydaki deiken arasnda ilikilere dayanarak verilerin daha anlaml ve
zet bir biimde sunulmasn salayan ok deikenli bir analiz trdr.177
Deikenler arasndaki ilikiyi aklayarak, birbirleri ile yksek ilikisi olan

deiken gruplarn belirleyen bir tekniktir. Verilerde ka boyut olduunu, yani
minimum sayda ka hipotetik faktrn bulunduunu aratrmak zere kullanlan
kefedici ve deikenler aras ilikiye ynelik hipotez test edici dorulayc faktr
analizi eitleri vardr. En ok kullanlan faktr analizi teknii Temel Bileenler
Analizidir (Principal Component Analysis - PCA).178
Bu yntemde, deikenler arasndaki maximum varyans aklayan birinci

faktr hesaplanr. Kalan maximum miktardaki varyans aklamak iin ikinci faktr
hesaplanr. Bu durum bylece devam eder. Burada nemli olan analiz sonucu elde
edilen faktrler arasnda korelasyonun olmamasdr. Faktr analizinde, baml ve bu
deikeni aklamaya alan bamsz deikenler seti mevcut deildir. Faktr
analizinde, aralarnda yksek korelasyon olan deikenler setinin bir araya getirilmesi
suretiyle, deikenlerin saysn azaltmak, deikenler aras ilikilerdeki yapy ortaya
karmak, dier bir ifade ile deikenleri snflandrmak amac ile faktr ad verilen
genel deikenlerin oluturulmas sz konusudur.179 Faktr analizi gzlenen ve
aralarnda korelasyon bulunan X veri matrisindeki p deikenden gzlenemeyen fakat
deikenlerin bir araya gelmesi ile ortaya kan, snflamay yanstan rastgele faktrleri
ortaya karmay amalar, tretilen bu yeni deikenlere de faktr ad verilir.180
Faktr analizi sonucunda "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri

tercihi lei"nin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) test deeri 0,832 olarak hesaplanmtr.
KMO test deerinin 0,50'den byk olmas veri setinin faktr analizi iin uygunluunu
gsterir. KMO test deeri 1'e yaklatka veri setinin faktr analizi iin iyi deerlere
sahip olduu sylenebilir.181
177
KURTULU, a.g.e., s.517.
178
ZDAMAR, a.g.e., s.235.
179
eref KALAYCI ve di., SPSS Uygulamal ok Deikenli statistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayn Datm
Ltd. ti. 2.Bask, 2006, s.321.
180
ZDAMAR, a.g.e., s.236.
181
KALAYCI ve di, a.g.e., s.327.
109
Faktr analizinde ikinci baklacak olan test Barlett testi'dir. Barlett test
deerinin sig. deerinin anlaml kmas deikenler arasndaki korelasyonun anlaml
olduunu gsterir.182 "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"nin
Barlett testi sig. deeri (p = 0,000 / 2=1751,726; p<0,01) anlaml kmtr (Tablo 28).
Faktr analizinde faktr saysna karar verilirken zdeerinin (Eigen value)

1'den yksek olmasna ve faktr yklerinin 0,40 ve zerinde olmasna dikkat edilmitir.
Geerlilik ve gvenilirlik analizleri ncesinde 23 ifadeden oluan "katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"nin, faktr analizi sonucunda 14
deiken olarak ortaya kmtr (Tablo 29).
Ortaya kan 14 ifaden oluan lek toplam varyansn %58,76'sn

aklamaktadr (Tablo 28).
Tablo 28. Faktr Analizi Sonu Matrisinde "katlm bankalarnn hizmet kalitesi
ve mteri tercihi lei"nin Faktrlerinin zdeer Ve Varyanslar
Faktr No zdeerler Varyans Birikimli Varyans

1 4,737 24,318 24,318
2 2,158 21,802 46,120
3 1,332 12,642 58,762
KMO test deeri: 0,832
Barlett testi sig. Deeri: ,000
2= 1751,726
Aratrmada kullanlan "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi

lei"nde yer alan ifadelerden 9 tanesi geerlilik analizi iin yaplan faktr analizi
sonucunda lekten karlmtr.
182
KALAYCI ve di, a.g.e., s.327.
110
Tablo 29. Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Faktr
Ykleri Sonu Matrisi
Faktr
1 2 3 Ort Gvenilirlik
13-Geni bir elektronik haberleme a ,748 3,54 0,825
14-Gl bir uluslararas a ,745 3,44
5-Finansal danmanlk hizmeti veriliyor ,705 3,53
15-Ilemler iin yeterli zaman ayrlr. ,682 3,88
6-Dkman sreci hzldr ,642 3,67
21-Banka bykl ve sermayesinin yeterli
,621 3,94
olmas
17-Rekabeti rnler sunulmaktadr ,609 3,53
10-Faizsiz prensiplere uyum vardr ,836 4,25 0,822
11-Faizsiz yatrm rnlerinin sunulmas ,778 4,07
9-Dier faizsiz rn ve hizmetler sunulur ,759 4,04
8-Faizsiz kredilerin verilmesi yeterlidir ,692 4,03
12-Ilemlerde faiz olmamas ,689 4,23
2-Ilemlerdeki hz ve etkinlik yeterli ,890 3,84 0,832
1-Hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor ,879 3,91
Tablo 29'da grld gibi "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri

tercihi lei"nin ifadeleri faktr analizi sonunda 3 faktr altnda toplanmtr. Bu
faktrler incelendiinde her bir faktrn altnda yer alan ifadenin (deikenler)
birbiriyle uyumlu ve anlaml olduu grlmektedir.
Aratrmann buradan sonraki aamalarnda sz konusu bu faktr (boyut)

srasyla, (1) bankaclk hizmetleri, (2) faizsiz bankaclk hizmetleri, (3) hzl bankaclk
hizmetleri olarak adlandrlacaktr.
111
En nemli faktr bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu faktr toplam 7
deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 82,5 dr. 7 deikenden oluan bankaclk
hizmetleri boyutunun, ortalamas en yksek olan deiken 3,54 ortalama ile "geni bir
elektronik haberleme a"iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 3.53 ortalama ile "rekabeti rnler sunulmaktadr" deikenidir.
kinci derecede nemli faktr faizsiz bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu

faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 82,2'dir. 6 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4,25 ortalama ile "faizsiz
prensiplere uyum vardr" iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 4,23 ortalama ile "ilemlerde faiz olmamas" deikenidir.
nc derecede nemli faktr hzl bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu

faktr toplam 2 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 83,2'dir. 2 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas yksek olan deiken 3.84 ortalama ile "ilemlerdeki
hz ve etkinlik yeterli" iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas dk olan
deiken 3.91 ortalama ile "hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor" deikenidir.
112
Tablo 30. Kurumsallama lei fadelerinin Betimsel statistik Sonular
N=341 Min: 1 Max:5 Ortlama Std. Sapma

10-Faizsiz prensiplere uyum vardr 4,25 ,825
12-lemlerde faiz olmamas 4,23 ,876
20-Banka ynetimine gven olmas 4,22 ,788
19-Banka gizliliine nem verilir 4,18 ,849
7-Mterinin ii hakknda bilgili personel olmas 4,13 ,763
11-Faizsiz yatrm rnlerinin sunulmas 4,07 ,923
9-Dier faizsiz rn ve hizmetler sunulur 4,04 ,923
3-ubelerin konforu iyidir 4,03 ,967
8-Faizsiz kredilerin verilmesi yeterlidir 4,03 ,991
4-Tecrbeli ynetim olmas 3,98 ,838
21-Banka bykl ve sermayesinin yeterli olmas 3,94 1,020
23-Ortalama istikrarl getiri sunulur 3,93 ,901
1-Hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor 3,91 1,027
15-lemler iin yeterli zaman ayrlr. 3,88 ,934
22-Dk ilem creti vardr 3,87 1,092
2-lemlerdeki hz ve etkinlik yeterli 3,84 ,980
18-Btn ubelerde ayn hizmet dzeyi vardr 3,69 1,059
6-Dkman sreci hzldr 3,67 1,023
16-Uygun ube lokali vardr. 3,59 1,233
13-Geni bir elektronik haberleme a 3,54 1,050
5-Finansal danmanlk hizmeti veriliyor 3,53 1,102
17-Rekabeti rnler sunulmaktadr 3,53 1,078
14-Gl bir uluslararas a 3,44 1,111
lek ifadelerinin betimsel istatistik sonularna bakldnda, aritmetik

ortalamas en yksek olan iki ifadenin faizsiz bankaclk sistemi ile ilgili olduu
grlmektedir. Faizsiz bankaclk sistemi ile ilgili olan dier ifadenin de aritmetik
ortalamasnn 4'n zerinde olduu dikkati ekmektedir.
113
4.4.5. Aratrmann Hipotez Testleri
Bu blmde aratrmaya ilikin hipotezlerin testleri ve sonularna yer

verilecektir.
4.4.5.1. Ya Deikeni ile likiler
Tablo 31'de grld gibi katlmclarn ya aral ile "katlm bankalarnn

hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan ortalamalar farkllk
gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak anlaml olup olmadn
belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.

Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular
N Ortalama Std. Sapma Std. Hata

18-29 114 3,5639 ,71128 ,04711
30-39 122 3,6300 ,75476 ,04832
banka hizmetleri 40-49 73 3,7221 ,72198 ,05975
50- 32 3,8304 ,69469 ,08684
Toplam 341 3,6464 ,73098 ,02799
18-29 114 4,0842 ,67211 ,04451
30-39 122 4,0951 ,73891 ,04730
faizsiz banka 40-49 73 4,1589 ,65513 ,05422
50- 32 4,2875 ,67412 ,08427
Toplam 341 4,1232 ,69457 ,02660
18-29 114 3,6754 1,02175 ,06767
30-39 122 3,8443 ,92759 ,05938
hzl bankaclk 40-49 73 4,0548 ,80756 ,06683
50- 32 4,2969 ,57541 ,07193
Toplam 341 3,8754 ,92835 ,03555
Tablo 32'de grld gibi katlmclarn ya aral ile "katlm bankalarnn

hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan deerlendirildiinde
ANOVA analizi sonularna bakldnda aradaki bu farkllk bankaclk hizmetleri ve
hzl bankaclk hizmetlerinde istatistiki olarak ortaya kmtr.
114
Modeldeki varyans analizi sonular ve gruplara ait ortalamalar birlikte
deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn ya deitike
bankaclk hizmetleri ile hzl bankaclk hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya
kmtr. Bir baka ifadeyle, katlmclarn ya arttka, katlm bankalarndaki
bankaclk ve hzl bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnun olduu ortaya
kmtr.

Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 2,310 3 ,770 1,445 ,034
banka hizmetleri Gruplarii 179,630 337 ,533
Toplam 181,940 340
Gruplararas 1,227 3 ,409 ,845 ,166
faizsiz Gruplarii 163,040 337 ,484
Toplam 164,267 340
Gruplararas 12,710 3 4,237 5,086 ,000
hzl bankaclk Gruplarii 280,743 337 ,833
Toplam 293,453 340
115
4.4.5.2. Eitim Seviyesi Deikeni ile likiler
Tablo 33'de grld gibi katlmclarn eitim seviyesi ile "katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan ortalamalar
farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak anlaml olup
olmadn belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.

ilkogretim 33 3,9610 ,71809 ,12500
Lise 114 3,6040 ,73437 ,06878
banka hizmetleri Onlisan-Lisans 156 3,6648 ,71542 ,05728
Lisansustu-Doktora 38 3,4248 ,73107 ,11859
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
ilkogretim 33 4,3697 ,50280 ,08753
Lise 114 4,0684 ,72323 ,06774
faizsiz Onlisan-Lisans 156 4,1205 ,72581 ,05811
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
ilkogretim 33 4,2727 ,79147 ,13778
Lise 114 3,8991 ,97350 ,09118
hzl bankaclk Onlisan-Lisans 156 3,7756 ,94578 ,07572
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
Tablo 34'te grld gibi katlmclarn eitim seviyesi ile "katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan
deerlendirildiinde ANOVA analizi sonularna bakldnda aradaki bu farkllk her
boyutta da istatistiki olarak ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn eitim seviyesi
deitike bankaclk hizmetleri, hzl bankaclk hizmetleri ve faizsiz bankaclk
hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya kmtr. Tabloda, katlmclardan ilkretim
116
mezunlarnn, katlm bankalarndaki bankaclk, hzl bankaclk ve faizsiz bankaclk
hizmetlerinden daha fazla memnun olduu dikkati ekmektedir.
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 5,391 3 1,797 3,430 ,000
Toplam 181,940 340
Gruplararas 2,406 3 ,802 1,670 ,018
Toplam 164,267 340
Gruplararas 6,828 3 2,276 2,676 ,001
Toplam 293,453 340
117
4.4.5.3. Meslek/Pozisyon Deikeni ile likiler
Tablo 35'te grld gibi katlmclarn meslek/pozisyon deikeni ile

"katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan
ortalamalar farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak
anlaml olup olmadn belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.
Tablo 35. Meslek/Pozisyon Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve

Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular

Firma-Sahibi 67 3,7804 ,67983 ,08305
Yonetici 55 3,6623 ,91116 ,12286
banka hizmetleri Calisan 191 3,5647 ,69373 ,05020
Diger 28 3,8520 ,65232 ,12328
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
Firma-Sahibi 67 4,1791 ,60014 ,07332
Yonetici 55 4,1600 ,75070 ,10122
faizsiz Calisan 191 4,1089 ,71102 ,05145
Diger 28 4,0143 ,70328 ,13291
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
Firma-Sahibi 67 4,0821 ,97932 ,11964
Yonetici 55 4,0364 ,88115 ,11881
hzl bankaclk Calisan 191 3,7539 ,89717 ,06492
Diger 28 3,8929 1,02159 ,19306
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
Tablo 36'da grld gibi katlmclarn meslek/pozisyon deikeni ile

deerlendirildiinde ANOVA analizi sonularna bakldnda aradaki bu farklln
"bankaclk hizmetleri" ve "hzl bankaclk hizmetleri" boyutlar asndan istatistiki
olarak anlaml olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn meslek/pozisyonu
deitike bankaclk hizmetleri ve hzl bankaclk hizmetleri alglamalarnn deitii
118
ortaya kmtr. Katlmclardan iletme sahiplerinin, katlm bankalarndaki bankaclk
ve hzl bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnun olduu dikkati ekmektedir.
Tablo 36. Meslek/Pozisyon Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve

Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 3,676 3 1,225 2,316 ,003
Toplam 181,940 340
Gruplararas ,655 3 ,218 ,450 ,438
Toplam 164,267 340
Gruplararas 7,114 3 2,371 2,791 ,001
Toplam 293,453 340
119
4.4.5.4. Gelir Deikeni ile likiler
Tablo 37'de grld gibi katlmclarn gelir deikeni ile "katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan ortalamalar
farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak anlaml olup
olmadn belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.

1.000 TLden az 48 3,7083 ,68604 ,09902
1.000 - 5.000 220 3,6455 ,73168 ,04933
banka hizmetleri 6.000 - 10.000 54 3,6534 ,81363 ,11072
10.000den fazla 19 3,4812 ,61392 ,14084
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
1.000 TLden az 48 3,8917 ,70253 ,10140
1.000 - 5.000 220 4,1727 ,71843 ,04844
faizsiz 6.000 - 10.000 54 4,2000 ,56167 ,07643
10.000den fazla 19 3,9158 ,62651 ,14373
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
1.000 TLden az 48 3,5938 1,09959 ,15871
1.000 - 5.000 220 3,9159 ,87114 ,05873
hzl bankaclk 6.000 - 10.000 54 3,9630 1,00870 ,13727
10.000den fazla 19 3,8684 ,81381 ,18670
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
Tablo 38'de grld gibi katlmclarn gelir deikeni ile "katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan
"bankaclk hizmetleri" ve "hzl bankaclk hizmetleri" boyutlar asndan istatistiki
olarak anlaml olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn geliri deitike
bankaclk hizmetleri ve hzl bankaclk hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya
120
kmtr. Katlmclardan, gelir seviyesi en dk olanlarn, bankaclk hizmetlerinden,
gelir seviyesi 6.000 TL ile 10.000 TL arasnda olanlarn faizsiz bankaclk ve hzl
bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnun olduklar dikkati ekmektedir.
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas ,705 3 ,235 ,437 ,451
Toplam 181,940 340
Gruplararas 4,249 3 1,416 2,983 ,000
Toplam 164,267 340
Gruplararas 4,584 3 1,528 1,782 ,014
Toplam 293,453 340
121
4.4.5.5. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alan Katlmclar
Tablo 39'da grld gibi katlmclarn ticari banka ve katlm bankalar ile
alma deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"
boyutlar asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn
istatistiki olarak anlaml olup olmadn belirlemek iin bamsz grup t-testi analizi
yaplmtr.
Tablo 39. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alma Deikeni ile Katlm
Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel
statistik Sonular
katlm bankalarn yannda ticari

bankalarla alyor musunuz?
Evet 219 3,6451 ,77686 ,05250
banka hizmetleri
Hayr 122 3,6487 ,64522 ,05842
Evet 219 4,0895 ,71781 ,04851
faizsiz
Hayr 122 4,1836 ,65079 ,05892
Evet 219 3,9338 ,93060 ,06288
hzl bankaclk
Hayr 122 3,7705 ,92072 ,08336
Tablo 40'da grld gibi katlmclarn katlm bankalar ve ticari bankalar

ile alma deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"
boyutlar asndan deerlendirildiinde bamsz grup t-testi analizi sonularna
bakldnda aradaki bu farklln "hzl bankaclk hizmetleri" boyutu asndan
istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlm bankalarnn yannda ticari
bankalarla alan katlmclarn katlm bankalarn hzl bankaclktan dolay tercih
etme oranlarnn daha yksek olmas, katlm bankalarnn yannda ticari bankalarla
almay tercih etmeyen katlmclarn ise faizsiz bankaclktan dolay tercih etme
oranlarnn daha yksek olmas dikkati ekmektedir.
122
Tablo 40. Katlm Bankalar ve Ticari Bankalar ile alma Deikeni ile Katlm
Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki Bamsz
Grup t-testi Sonular
Levene's Test for

t-test for Equality of Means
Equality of Variances
Sig. (2-
F Sig. t df
tailed)
varyanslarn eit
7,424 ,007 -,043 339 ,951
banka varsaylmas
hizmetleri varyanslarn eit
-,045 290,272 ,949
varsaylmamas
varyanslarn eit
,705 ,402 -1,199 339 ,090
varsaylmas
faizsiz
varyanslarn eit
-1,233 271,397 ,081
varsaylmamas
varyanslarn eit
,744 ,389 1,559 339 ,028
varsaylmas
hzl bankaclk
varyanslarn eit
1,564 252,517 ,027
varsaylmamas
123
4.4.5.6. Faizsiz Bankacln Maliyeti ile likiler
Tablo 41'de grld gibi katlmclarn katlm bankalarnn maliyeti

deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar
asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Tablo'da katlm bankalarn daha
maliyetli bulanlarn bulmayanlara oranla, katlm bankalarnn hzl bankaclk
hizmetlerini daha iyi alglad dikkati ekmektedir.
Tablo 41. Faizsiz Bankacln Maliyeti Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet
Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik Sonular
faizsiz bankaclk ilemlerinin ticari

bankalardan daha maliyetli olduunu dnr N Ortalama Std. Sapma Std. Hata
msnz?
Evet 124 3,6394 ,76714 ,06889
banka hizmetleri
Hayr 217 3,6504 ,71214 ,04834
Evet 124 4,0500 ,72026 ,06468
faizsiz
Hayr 217 4,1650 ,67842 ,04605
Evet 124 3,9153 ,86889 ,07803
hzl bankaclk
Hayr 217 3,8525 ,96293 ,06537
124
4.4.5.7. Mevduatn Deerlendirilmesinde Faizsiz Sistem Bilgisi ile likiler
Tablo 42'de grld gibi katlmclarn mevduatn deerlendirilmesinde

faizsiz sistem bilgisi deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri
tercihi lei" boyutlar asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Tablo 42'de
mevduatn deerlendirilmesinde faizsiz sistemin kullanld bilgisine sahip
katlmclarn ortalamalar lekte yer alan 3 boyut asndan da yksektir. Bir baka
ifadeyle mevduatlarnn faizsiz sistem ile deerlendirildiini dnen katlmclarn,
"bankaclk hizmetleri", "faizsiz bankaclk" ve "hzl bankaclk hizmetleri" alg
ortalamalar daha yksektir.
Mevduatn nasl deerlendirildii (faizsiz sistem

Std.
ilkelerine uygun olup olmad) hakknda N Ortalama Std. Hata
Sapma
bilginiz var mdr ?
banka Evet 254 3,6800 ,71481 ,04485

hizmetleri Hayr 87 3,5484 ,77419 ,08300
Evet 254 4,2055 ,63853 ,04006
faizsiz
Hayr 87 3,8828 ,79507 ,08524
Evet 254 3,8957 ,93776 ,05884
hzl bankaclk
Hayr 87 3,8161 ,90578 ,09711
Tablo 33'de grld gibi mevduatn faizsiz sistem ile deerlendirildii

bilgisine sahip olma deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri
tercihi lei" boyutlar asndan deerlendirildiinde bamsz grup t-testi analizi
sonularna bakldnda aradaki bu farklln "bankaclk hizmetleri" ve "faizsiz
bankaclk" boyutu asndan istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.
Katlmclardan faizsiz sistem hakknda bilgi sahibi olanlarn, bankaclk, hzl

bankaclk ve faizsiz bankaclk hizmetleri asndan ortalamalar faizsiz sistem
hakknda bilgi sahibi olmayanlara oranla daha yksektir. Modeldeki varyans analizi
sonular ve gruplara ait ortalamalar birlikte deerlendirildiinde, H0 hipotezi
reddedilmi ve mevduatlarnn faizsiz sistem ile deerlendirildiini bilen katlmclarn,
katlm bankalarn bankaclk hizmetlerinden dolay (ort=3,68/5 sig.=0,049) ve faizsiz
125
bankaclk hizmetlerinden dolay (ort=4,21/5 sig.=0,000) tercih ettikleri ortaya
kmtr.
Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki Bamsz Grup t-testi Sonular
Levene's Test for

F Sig. t df Sig. (2-tailed)
varyanslarn eit
,551 ,459 1,450 339 ,040
banka varsaylmas
1,394 139,512 ,049
varsaylmamas
varyanslarn eit
4,331 ,038 3,812 339 ,000
varsaylmas
faizsiz
varyanslarn eit
3,427 126,103 ,000
varsaylmamas
varyanslarn eit
,027 ,869 ,689 339 ,329
hzl varsaylmas
bankaclk varyanslarn eit
,701 153,696 ,321
varsaylmamas
126
4.4.5.8. Maliyetli de Olsa Katlm Bankalarn Tercih ile likiler
Tablo 44'te grld gibi katlmclarn maliyetli de olsa katlm bankalarn

tercih deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"
boyutlar asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Tablo 44'te maliyetli de olsa
katlm bankalarn tercih eden katlmclarn ortalamalar bu tercihte bulunmayan
katlmclarn ortalamalarndan yksektir.
statistik Sonular
Faizsiz bankalar daha maliyetli de olsa

tercih eder misiniz?
Evet 189 3,7627 ,69505 ,05056
banka hizmetleri
Hayr 152 3,5019 ,75198 ,06099
Evet 189 4,1228 ,71053 ,05168
faizsiz
Hayr 152 4,1237 ,67772 ,05497
Evet 189 3,9921 ,84343 ,06135
hzl bankaclk
Hayr 152 3,7303 1,00969 ,08190
Tablo 45'te grld gibi maliyetli de olsa katlm bankalarn tercih

asndan deerlendirildiinde bamsz grup t-testi analizi sonularna bakldnda
aradaki bu farklln "bankaclk hizmetleri" ve "hzl bankaclk" boyutu asndan
istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.
Maliyetli de olsa katlm bankalarn tercih eden katlmclarn, bankaclk ve

hzl bankaclk hizmetlerinden memnun olma oranlar, maliyeti dikkate alan
katlmclarn oranndan daha yksek kmtr. Modeldeki varyans analizi sonular ve
gruplara ait ortamlalar birlikte deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve
maliyetli de olsa katlm bankalarn tercih eden katlmclarn, katlm bankalarn
bankaclk hizmetlerinden dolay (ort=3,76/5 sig.=0,000) ve hzl bankaclk
hizmetlerinden dolay (ort=3,99/5 sig.=0,000) tercih ettikleri ortaya kmtr.
127
Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki Bamsz
Grup t-testi Sonular
Levene's Test for

Equality of t-test for Equality of Means
Variances
Sig. (2-
F Sig. t df
tailed)
varyanslarn eit
1,301 ,255 3,320 339 ,000
banka varsaylmas
3,292 311,623 ,000
varsaylmamas
varyanslarn eit
,103 ,748 -,012 339 ,986
varsaylmas
faizsiz
varyanslarn eit
-,012 329,287 ,986
varsaylmamas
varyanslarn eit
11,316 ,001 2,609 339 ,000
varsaylmas
hzl bankaclk
varyanslarn eit
2,558 293,732 ,000
varsaylmamas
128
4.4.5.9. Bankaclk Hizmetlerini Deerlendirme Esaslar ile likiler
Tablo 46'da grld gibi katlmclarn bankaclk hizmetlerini

deerlendirme esaslar deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri
tercihi lei" boyutlar asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Sz konusu bu
farkllklarn istatistiki olarak anlaml olup olmadn belirlemek iin ANOVA analizi
yaplmtr.

statistik Sonular

faiz/kar 63 3,6440 ,81213 ,10232
ilem maliyeti 30 3,4286 ,71182 ,12996
hizmet kalitesi 71 3,6338 ,81557 ,09679
hzl hizmet 20 3,7643 ,57382 ,12831
diger 5 3,3143 1,28333 ,57392
faiz/kar; ilem maliyeti 6 3,5238 ,70951 ,28966
faiz/kar; hizmet kalitesi 5 4,2286 ,71856 ,32135
faiz/kar; hzl hizmet 10 3,7000 ,70775 ,22381
ilem maliyeti; hizmet
9 3,6667 ,74231 ,24744
kalitesi
banka ilem maliyeti; hzl hizmet 7 3,7143 ,49487 ,18704
hizmetleri hizmet kalitesi; hzl hizmet 20 4,1000 ,56595 ,12655
faiz/kar; ilem maliyeti;
13 3,4286 ,67512 ,18724
hizmet kalitesi
8 3,1786 ,59025 ,20869
hzl hizmet
faiz/kar; hizm kalitesi; hzl
7 3,3469 ,96135 ,36336
hizmet
28 3,8112 ,55540 ,10496
kalitesi; hzl hizmet
39 3,6081 ,56359 ,09025
hizmet kalitesi; hzl hizmet
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
129
Tablo 46'nn devam
faiz/kar 63 4,3079 ,79338 ,09996
ilem maliyeti 30 4,3933 ,51053 ,09321
hizmet kalitesi 71 4,1803 ,63079 ,07486
hzl hizmet 20 4,1800 ,44909 ,10042
diger 5 4,0800 ,71554 ,32000
faiz/kar; hzl hizmet 10 4,2000 ,58878 ,18619
9 3,7333 ,65574 ,21858
kalitesi
ilem maliyeti; hzl hizmet 7 3,9714 ,37289 ,14094
faizsiz hizmet kalitesi; hzl hizmet 20 4,1000 ,57124 ,12773
13 3,6154 ,97112 ,26934
hizmet kalitesi
8 4,1250 ,54445 ,19249
hzl hizmet
7 4,2857 ,57570 ,21759
hizmet
28 3,7786 ,89001 ,16820
39 4,0205 ,59258 ,09489
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
faiz/kar 63 4,0635 ,78541 ,09895
ilem maliyeti 30 3,8667 ,80872 ,14765
hizmet kalitesi 71 4,0634 ,92555 ,10984
hzl hizmet 20 3,6000 1,30384 ,29155
diger 5 4,0000 1,45774 ,65192
faiz/kar; hzl hizmet 10 3,8000 1,11056 ,35119
9 3,8889 ,85797 ,28599
kalitesi
hzl ilem maliyeti; hzl hizmet 7 3,7857 ,63621 ,24046
bankaclk hizmet kalitesi; hzl hizmet 20 4,3250 ,51999 ,11627
13 3,6538 1,00798 ,27956
hizmet kalitesi
8 3,1250 1,09381 ,38672
hzl hizmet
7 3,5714 ,83808 ,31677
hizmet
28 3,7143 ,72557 ,13712
39 3,4359 1,03351 ,16549
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
130
Tablo 47'de grld gibi katlmclarn bankaclk hizmetlerini
deerlendirme esaslar deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri
tercihi lei" boyutlar asndan deerlendirildiinde ANOVA analizi sonularna
bakldnda aradaki bu farklln lein 3 boyutu asndan istatistiki olarak anlaml
olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn bankaclk hizmetlerini
deerlendirme esaslar deitike bankaclk hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl
bankaclk hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya kmtr.

Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi
Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 12,043 15 ,803 1,536 ,000
Toplam 181,940 340
Gruplararas 14,872 15 ,991 2,157 ,000
Toplam 164,267 340
Gruplararas 27,427 15 1,828 2,234 ,000
Toplam 293,453 340
131
4.4.5.10. Katlm Bankalarnn Memnun Olunan rnleri ile likiler
Tablo 48'de grld gibi katlmclarn katlm bankalarnn memnun olunan

rnleri deikeni ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei"
boyutlar asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn
istatistiki olarak anlaml olup olmadn belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.
Tablo 48. Katlm Bankalarnn Memnun Olunan rnleri Deikeni ile Katlm
statistik Sonular

internet bankacl 76 3,5883 ,67892 ,07788
telefon bankacl 10 3,7429 ,91795 ,29028
ube hizmetleri 92 3,4022 ,81115 ,08457
genel mdrlk hizmetleri 106 3,8342 ,62880 ,06107
diger 8 3,2500 1,03228 ,36497

int. bank; tlf. bank; 7 4,1633 ,56802 ,21469
int. bank; ube bank; 2 3,5000 ,50508 ,35714
banka
int. bank; gm hizm 30 3,6952 ,62747 ,11456
hizmetleri
tlf. bank; gm hizm 1 4,0000 . .
ube bank; gm hizm 4 4,0357 ,83605 ,41802
int. bank; tlf. bank; gm hizm 3 4,1429 ,37796 ,21822
int. bank; ube bank; gm
1 4,4286 . .
hizm
int. bank; tlf. bank; ube
1 3,8571 . .
bank; gm hizm
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
132
Tablo 48'in devam
telefon bankacl 10 3,7400 ,92400 ,29219
ube hizmetleri 92 4,4696 ,53406 ,05568
diger 8 3,3000 1,07968 ,38173

int. bank; tlf. bank; 7 4,0857 ,65174 ,24633
int. bank; ube bank; 2 4,0000 ,28284 ,20000
faizsiz int. bank; gm hizm 30 4,0200 ,90721 ,16563
ube bank; gm hizm 4 4,1500 ,59722 ,29861
1 4,6000 . .
hizm
1 4,0000 . .
bank; gm hizm
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
telefon bankacl 10 3,8000 1,13529 ,35901
ube hizmetleri 92 4,0054 ,76852 ,08012
diger 8 3,6250 1,02644 ,36290

int. bank; tlf. bank; 7 3,5714 1,05785 ,39983
int. bank; ube bank; 2 4,5000 ,70711 ,50000
hzl
int. bank; gm hizm 30 3,4333 1,12750 ,20585
bankaclk
ube bank; gm hizm 4 4,2500 ,50000 ,25000
1 4,0000 . .
hizm
1 4,0000 . .
bank; gm hizm
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
133
Tablo 49'da grld gibi katlm bankalarnn memnun olunan rnleri
asndan deerlendirildiinde ANOVA analizi sonularna bakldnda aradaki bu
farklln lein 3 boyutu asndan istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn bankaclk hizmetlerini
deerlendirme esaslar deitike bankaclk hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl
bankaclk hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya kmtr.

Bankalarnn Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi
Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 14,945 12 1,245 2,446 ,000
Toplam 181,940 340
Gruplararas 20,388 12 1,699 3,873 ,000
Toplam 164,267 340
Gruplararas 16,288 12 1,357 1,606 ,000
Toplam 293,453 340
134
4.4.5.11. Faizsiz Bankaclk Bilgi Dzeyi ile likiler
Faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile bankaclk hizmetlerini tercih

arasndaki ilikinin genel yapsn ortaya koymak ve ilikinin ynn ve derecesini
belirlemek iin regresyon analizi uygulanmtr. Analiz sonucuna gre faizsiz
bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile bankaclk hizmetlerini tercih arasnda anlaml bir
iliki bulunamamtr.
Tablo 50. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Bankaclk Hizmetlerini
Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar
R R2 Dzeltilmi R2 Std. Hata
,071 ,005 ,002 ,73074
ANOVA
Kareler Kareler Anlamllk
df F
Toplam Ortalamas Dzeyi (p)
Regresyon ,920 1 ,920 1,723 ,190
Hata (Artk) 181,019 339 ,534
Toplam 181,940 340
Katsaylar
Standardize
Standardize Edilmemi
Edilmi Anlamllk
Katsaylar t
Katsaylar Dzeyi (p)
B Std Hata Beta
Sabit 3,819 ,137 27,885 ,000
Faizsiz
-,051 ,039 -,071 -1,313 ,190
bankaclk
a Bamsz deiken: faizsiz bankaclk hakknda bilgi dzeyi
b Baml deiken: bankaclk hizmetlerini tercih
Faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi

bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi arasnda anlaml bir
iliki vardr.
135
Buna gre Tablo 50'de grld gibi faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi
dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi arasnda anlaml korelasyon (r =0,23) olduu
sylenebilir (p<0,01).
Aratrmada, faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk

tercihi arasndaki iliki yn ve derecesi dorusal regresyon analizi ile llmtr. Bu
analizde, "enter" yntemi kullanlmtr.
Tablo 51. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Faizsiz Bankaclk
Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar
,228 ,052 ,049 ,67781
ANOVA
df F
Regresyon 8,523 1 8,523 18,551 ,000
Hata (Artk) 155,744 339 ,459
Toplam 164,267 340
** 0,05 dzeyinde anlaml
Katsaylar
Standardize
Edilmi Anlamllk
Katsaylar t
Katsaylar Dzeyi (p)
B Std Hata Beta
Sabit 3,599 ,127 28,337 ,000
Faizsiz
,154 ,036 ,228 4,307 ,000
bankaclk
b Baml deiken: faizsiz bankaclk hizmetlerini tercih
* 0,01 dzeyinde anlaml
Tablo 51'de grld gibi faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile
faizsiz bankaclk hizmetlerini tercih etme arasndaki iliki incelenmitir. Faizsiz
bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi arasnda dorusal bir
iliki olduu ortaya kmtr. Modelin deelerine bakldnda (F=18,551, p<0,01)
anlaml olduu sylenebilir. Bamsz deiken baml deikendeki deiimin
(dzeltilmi R2) %5'ini aklamaktadr. Bir baka ifadeyle, faizsiz bankaclk bilgi
136
dzeyindeki 1 standart sapmalk art, faizsiz bankacl terihte 0,05 standart sapmalk
deiime sebep olmaktadr.
Faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile bankaclk hizmetlerini tercih

bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile hzl bankaclk hizmetlerini tercih arasnda
anlaml bir iliki bulunamamtr (Tablo-52).
Tablo 52. Faizsiz Bankaclk Hakkndaki Bilgi Dzeyi ile Hzl Bankaclk
Hizmetlerini Tercihi Arasndaki Regresyon Analizi Sonu Tablolar
,087 ,008 ,005 ,92689
ANOVA
df F
Regresyon 2,208 1 2,208 2.570 ,110
Hata (Artk) 291,245 339 ,859
Toplam 293,453 340
Katsaylar
Standardize
Edilmi Anlamllk
Katsaylar t
Katsaylar Dzeyi (p)
B Std Hata Beta
Sabit 3,609 ,174 20,776 ,000
Faizsiz
,078 ,049 ,087 1,603 ,110
bankaclk
b Baml deiken: hzl bankaclk hizmetlerini tercih
137
4.4.5.12. Katlm Bankasn Tercih Sebebi ile likiler
Tablo 53'te grld gibi katlmclarn katlm bankalarn tercih deikeni

ile "katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi lei" boyutlar asndan
ortalamalar farkllk gstermektedir. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak
anlaml olup olmadn belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.
Tablo 53. Katlm Bankalarn Tercih Deikeni ile Katlm Bankalarnn Hizmet

faize duyarllk 197 3,6541 ,72413 ,05159
ucuz rnler 37 3,3475 ,51567 ,08478
ubelerin uygun
21 4,0748 ,74727 ,16307
lokasyonlar
arkada/aileden birinin
20 3,3643 ,96387 ,21553
hesab olduu iin
Diger 33 3,5671 ,76722 ,13356
5 3,9714 ,69547 ,31102
rnler
faize duyarllk; ubelerin
3 4,3333 ,71903 ,41513
uygun lokasyonlar
faize duyarllk;
arkada/aileden birinin 11 4,0649 ,53209 ,16043
hesab olduu iin
banka ucuz rnler; ubelerin
hizmetleri 3 3,3333 ,91844 ,53026
uygun lokasyonlar
ucuz rnler;
hesab olduu iin
ubelerin uygun
lokasyonlar;
1 4,1429 . .
hesab olduu iin
rnler; arkada/aileden 7 3,7755 ,21598 ,08163
birinin hesab olduu iin
ucuz rnler; ubelerin
uygun lokasyonlar;
1 4,0000 . .
hesab olduu iin
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
138
Tablo 53'n devam
faize duyarllk 197 4,1695 ,66046 ,04706
ucuz rnler 37 4,3135 ,61017 ,10031
ubelerin uygun
21 4,2952 ,54998 ,12002
lokasyonlar
20 3,7700 ,87846 ,19643
hesab olduu iin
Diger 33 3,6970 ,87624 ,15253
5 4,5600 ,45607 ,20396
rnler
3 4,2667 ,61101 ,35277
uygun lokasyonlar
faize duyarllk;
hesab olduu iin
faizsiz ucuz rnler; ubelerin

3 3,3333 ,61101 ,35277
uygun lokasyonlar
ucuz rnler;
hesab olduu iin
ubelerin uygun
lokasyonlar;
1 3,6000 . .
hesab olduu iin
uygun lokasyonlar;
1 4,0000 . .
hesab olduu iin
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
139
Tablo 53'n devam
faize duyarllk 197 3,9924 ,81202 ,05785
ucuz rnler 37 3,8514 ,78053 ,12832
ubelerin uygun
21 4,2857 ,68139 ,14869
lokasyonlar
20 3,4500 1,24499 ,27839
hesab olduu iin
Diger 33 3,6212 1,19262 ,20761
5 3,9000 1,14018 ,50990
rnler
3 4,6667 ,28868 ,16667
uygun lokasyonlar
faize duyarllk;
arkada/aileden birinin 11 3,4545 1,19278 ,35964
hesab olduu iin
hzl bankaclk ucuz rnler; ubelerin

3 3,0000 1,32288 ,76376
uygun lokasyonlar
ucuz rnler;
arkada/aileden birinin 2 3,2500 1,06066 ,75000
hesab olduu iin
ubelerin uygun
lokasyonlar;
1 4,0000 . .
hesab olduu iin
uygun lokasyonlar;
1 4,0000 . .
hesab olduu iin
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
Tablo 54'te grld gibi katlm bankalarn tercih nedeni deikeni ile
lein 3 boyutu asndan istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn katlm bankalarn tercih
140
nedenleri deitike bankaclk hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl bankaclk
hizmetleri alglamalarnn deitii ortaya kmtr.
Tablo 54. Katlm Bankalarn Tercih Nedeni Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 13,667 12 1,139 2,220 ,011
Toplam 181,940 340
Gruplararas 15,778 12 1,315 2,904 ,001
Toplam 164,267 340
Gruplararas 28,384 12 2,365 2,927 ,001
Toplam 293,453 340
141
4.4.5.13. Katlm Bankalaryla allan Sre ile likiler
Tablo 55'te grld gibi katlmclarn katlm bankalaryla altklar sre

asndan ortalamalar farkllk gstermektedir. Tablodaki ortalamalara dikkat
edildiinde katlm bankalaryla allan sre arttka "bankaclk hizmetleri", "faizsiz
bankaclk hizmetleri" ve "hzl bankaclk hizmetleri" boyutlaryla ilgili ortalamalar
artmaktadr. Sz konusu bu farkllklarn istatistiki olarak anlaml olup olmadn
belirlemek iin ANOVA analizi yaplmtr.
Tablo 55. Katlm Bankalaryla allan Sre ile Katlm Bankalarnn Hizmet

1 yildan az 49 3,4431 ,82026 ,11718
1-5 yil 162 3,6384 ,68135 ,05353
banka hizmetleri 6-10 yil 77 3,7273 ,69646 ,07937
10 yildan fazla 53 3,7412 ,82068 ,11273
Toplam 341 3,6464 ,73152 ,03961
1 yildan az 49 3,8776 ,78509 ,11216
1-5 yil 162 4,0951 ,62661 ,04923
faizsiz 6-10 yil 77 4,2338 ,66917 ,07626
10 yildan fazla 53 4,2755 ,78664 ,10805
Toplam 341 4,1232 ,69508 ,03764
1 yildan az 49 3,7041 1,01509 ,14501
1-5 yil 162 3,7222 ,99221 ,07796
hzl bankaclk 6-10 yil 77 4,0649 ,77524 ,08835
10 yildan fazla 53 4,2264 ,69729 ,09578
Toplam 341 3,8754 ,92903 ,05031
Tablo 56'da grld gibi katlm bankalaryla allan sre deikeni ile
lein 3 boyutu asndan istatistiki olarak anlaml olduu ortaya kmtr.
142
deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve katlmclarn katlm bankalaryla
altklar sre arttka bankaclk hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl bankaclk
hizmetleri alglamalarnn artt ortaya kmtr.
Tablo 56. Katlm Bankalaryla allan Sre Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki ANOVA Testi Sonular
Kareler
df Ort Kare F Sig.
Toplam
Gruplararas 3,015 3 1,005 1,893 ,010
Toplam 181,940 340
Gruplararas 5,255 3 1,752 3,713 ,000
Toplam 164,267 340
Gruplararas 14,536 3 4,845 5,854 ,000
Toplam 293,453 340
143
4.4.5.14. allan Katlm Bankasna Ballk ile likiler
Tablo 57'de grld gibi allan katlm bankasna ballk deikeni ile
ortalamalar farkllk gstermektedir. Tablo 57'de grld gibi altklar katlm
bankalarn deitirmeyi dnmediini ifade eden katlmclarn "bankaclk
hizmetleri", "faizsiz bankaclk hizmetleri" ve "hzl bankaclk hizmetleri" boyutlar
ortalamalar bu tercihte bulunmayan katlmclarn ortalamalarndan yksektir.
Tablo 57. allan Katlm Bankasna Ballk Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Boyutlarnn Betimsel statistik
Sonular
bankanz bir baka katlm bankas ile deitirir Std.

N Ortalama Std. Hata
misiniz? Sapma
Evet 127 3,4117 ,68242 ,06056
banka hizmetleri
Hayr 214 3,7857 ,72550 ,04959
Evet 127 3,9465 ,74384 ,06601
faizsiz
Hayr 214 4,2280 ,64361 ,04400
Evet 127 3,5906 ,93099 ,08261
hzl bankaclk
Hayr 214 4,0444 ,88765 ,06068
Tablo 58'de grld gibi allan katlm bankasna ballk deikeni ile
deerlendirildiinde bamsz grup t-testi analizi sonularna bakldnda aradaki bu
farklln lein her boyutu asndan istatistiki olarak anlaml olduu ortaya
kmtr.

deerlendirildiinde, H0 hipotezi reddedilmi ve halihazrda allan katlm
bankalarna bal kalmay tercih eden katlmclarn, "bankaclk hizmetleri" (ort=3,79/5
sig.=0,000), "faizsiz bankaclk hizmetleri" (ort=4,23/5 sig.=0,000), ve "hzl bankaclk
hizmetleri" (ort=4,04/5 sig.=0,000) boyutlarnda ortalamalarnn halihazrda allan
katlm bankasna bal kalmay dnmeyen katlmclarn ortalamalarndan yksek
olduu ortaya kmtr.
144
Tablo 58. allan Katlm Bankasna Ballk Deikeni ile Katlm Bankalarnn
Hizmet Kalitesi ve Mteri Tercihi lei Arasndaki Bamsz Grup t-testi
Sonular
Levene's Test for

Sig. (2-
F Sig. t df
tailed)
varyanslarn eit
,961 ,328 -4,704 339 ,000
banka varsaylmas
-4,778 277,786 ,000
varsaylmamas
varyanslarn eit
1,694 ,194 -3,683 339 ,000
varsaylmas
faizsiz
varyanslarn eit
-3,550 235,353 ,000
varsaylmamas
varyanslarn eit
6,659 ,010 -4,482 339 ,000
varsaylmas
hzl bankaclk
varyanslarn eit
-4,428 254,763 ,000
varsaylmamas
145
4.4.5. Aratrmann Hipotez Testlerinin Sonularnn Genel
Deerlendirilmesi
Aratrmann hipotezlerine ait analiz sonular genel olarak u ekilde

zetlenebilir;
Katlmclarn ya arttka, katlm bankalarndaki bankaclk ve hzl

bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
Katlmclardan ilkretim mezunlarnn, katlm bankalarndaki bankaclk,

hzl bankaclk ve faizsiz bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
Katlmclardan iletme sahiplerinin, katlm bankalarndaki bankaclk, hzl

bankaclk ve faizsiz bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
Katlmclardan, gelir seviyesi en dk olanlarn, bankaclk hizmetlerinden,

Katlm bankalarnn yannda ticari bankalarla alan katlmclarn katlm

bankalarn hzl bankaclktan dolay tercih etme oranlarnn daha yksek olmas,
katlm bankalarnn yannda ticari bankalarla almay tercih etmeyen katlmclarn
ise faizsiz bankaclktan dolay tercih etme oranlarnn daha yksek olmas dikkati
ekmektedir.

hakknda bilgi sahibi olmayanlara oranla daha yksektir.

katlmclarn oranndan daha yksek kmtr.
Faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi arasnda
dorusal bir iliki olduu ortaya kmtr.
146
Katlmclarn katlm bankalaryla altklar sre arttka bankaclk
hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl bankaclk hizmetleri alglamalarnn artt ortaya
kmtr.
Halihazrda allan katlm bankalarna bal kalmay tercih eden

katlmclarn, "bankaclk hizmetleri", "faizsiz bankaclk hizmetleri" ve "hzl
bankaclk hizmetleri" boyutlarnda ortalamalarnn halihazrda allan katlm
bankasna bal kalmay dnmeyen katlmclarn ortalamalarndan yksek olduu
ortaya kmtr.
147
SONU
Katlm bankalar, Trk bankaclk sektrnn en nemli unsuru olan ticari

bankalar ve yatrm/kalknma bankalar ile birlikte nc sacayan oluturmaktadr.
Trkiyede ve dnyada katlm bankalar, faizsiz finans sistemi ilkeleri erevesinde
ilemlerini gerekletirmektedirler. Topladklar fonlar, faizsiz ilkelere uygun ekilde
retimin finansman iin kullandrmaktadrlar. Katlm bankalar Trkiyede 1983
ylnda yaynlanan bir Kararname ile zel Finans Kurumu adyla kurulmu ve 2006
ylndan itibaren de Bankalar Kanununda yaplan deiikliklerle Katlm Bankas
adn almlardr. Trk bankaclk sisteminden aldklar pay en fazla %5-6 dzeyine
ulamtr. Uluslararas gelimeler bu bankalarn nemini arttrmaktadr.
Katlm bankalarnn ortaya knda ekonomik, dini, sosyal ve politik sebepler

rol oynamtr. Tarihsel olarak ortaya klar ok eski tarihlere gtrlebilir. zellikle
son yllarda petrol gelirleri yoluyla zenginleen ve sermaye birikimi salayan Ortadou
lkelerinde bu kaynaklar, slami usllere uygun ekilde deerlendirmek amacyla
araylar balam ve bu bankalara olan ihtiya daha fazla hissedilmitir. Faiz
hassasiyeti nedeniyle ticari bankalarla almak istemeyen insanlarn varl ortaya
kmasnda motivasyon olmutur. Trkiyede de bir ihtiyacn sonucu ortaya kmtr.
Katlm bankalarnn Trkiye ekonomisindeki yeri, bankaclk sektrndeki pay

ve katks asndan farkl grler ileri srlmektedir. Bankaclk kesimine yeni
enstrmanlar kazandrarak faiz hassasiyeti olan bir kesimi ekonomiye kazandrd ve
finansal derinlii arttrd dile getirilmektedir. Bankaclk sistemine yeni mterilerin
geldii ifade edilmektedir. Ancak sistemdeki paylarnn 30 yllk bir dnemde %5ler
civarnda seyretmesi nedeniyle beklenen etkiyi gstermedii de ifade edilmektedir.
Bu almada, Katlm bankalarnn ileyii, tarihesi, ortaya k nedenleri,

Trkiyede hukuki yap, fon toplama ve kullandrm ekilleri analiz edilmi ve detayl
bir ekilde anlatlmtr. Ayrca rakamsal olarak bankaclk sektr ve sektr iindeki
pay, aktif byklkleri, toplanan ve kullandrlan fonlar, personel says gibi veriler
ortaya konulmutur.
148
almada ayrca, katlm bankas mterilerinin bu bankalar tercih nedenleri ile
ilgili olarak yaplm aratrma ve almalarn sonular analiz edilmitir. Hem
Trkiyede hem de Malezya ve Pakistanda yaplan aratrmalarda mterilerin katlm
bankalarn hangi nedenlerle tercih ettii tespit edilmeye allmtr. Bu almalardan
kan sonulara gre faizsiz bankalarn stratejilerini oluturmasnda baz alabilecei
veriler oluabilecektir. Yaplan almalarda, arlkl olarak, fazi hassasiyeti,
fayda/maliyet veya karllk, banka itibar, gven, ilem memnuniyeti, personelin tavr
gibi konular llmeye allmtr. Faiz hassasiyetinin birinci ncelikli faktr, karllk
yada maliyetin ikinci, ilemlerdeki memnuniyetin daha sonraki faktr olarak ortaya
kt tesbit edilmitir. Ancak baz almalarda fayda/maliyet konusunun ncelikli
faktr olarak ortaya kt grlmektedir.
Biz yaptmz almada, mterilerin katlm bankalarn tercih etme

nedenlerini ortaya koymak amacyla bir anket uygulamas gerekletirdik.
Aratrmann amac, Trk bankaclk sisteminde katlm bankalarnn tercih

nedenlerinin belirlenmesi ve bankaclk sistemi asndan nemini ortaya koymaya
almak eklinde tanmlanmtr.
Katlm bankalarnn dini hassasiyetlerden dolay finansal olarak

deerlendirilmeyen ve atl durumdaki fonlarn deerlendirilmesinde nemli bir yere
sahip olduu dnlmektedir. Bu bak as katlm bankalarnn hizmet sunduu
kesim asndan zorunlu olarak tercih edilen kurumlar olarak alglanmasn
getirmektedir.
Bu almada katlm bankalarnn tercih nedenlerinin, faiz hassasiyeti, karllk,

mteri memnuniyeti, rn ve hizmet kalitesi gibi faktrlerin tmn inceleyerek
ortaya koymas amalanmaktadr.
Aratrmada kullanlan lein yzey geerlilii ve yapsal geerlili

incelenmitir. lein yzey geerlilii uzman grleri ile yapsal geerlilii ise faktr
analizi ile deerlendirilmitir.
Aratrmada kullanlan katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi

leki oluturulurken ncelikle sz konusu bu katlm bankalarnn stanbuldaki
149
ubelerinde grev yapan st dzey yneticileri ve mteriler ile n grmeler
yaplmtr. Bu n grmeler sonunda oluturulan 29 sorulu havuz her bir katlm
bankasnn ube mdrleri, ube mdr yardmclar ve iki akademisyen tarafndan
incelenmitir. Bu deerlendirmeler sonunda benzer ifadeler birletirilmi ve baz
ifadeler karlarak 23 ifadeli lee karar verilmitir.
23 sorudan oluan lek katlm bankalarnn mterilerinden 5 kiiyle yzyze

anket yoluyla deerlendirilmi ve anlalmayan ifadeler dzeltilmi ve lee son hali
verilmitir.
Faktr analizi sonucunda katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi

leinin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) test deeri 0,832 olarak hesaplanmtr. KMO
test deerinin 0,50den byk olmas veri setinin faktr analizi iin uygunluunu
gsterir.
Geerlilik ve gvenilirlik analizleri ncesinde 23 ifadeden oluan katlm

bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi leinin, faktr analizi sonucunda 14
deiken olarak ortaya kmtr.
Aratrmann sonularna bakldnda, katlmclarn ou faizsiz bankacl

tercih sebebi olarak faize kar duyarllk (%58) olarak ifade etmitir. Bu sonu
katlm bankalar asndan nemli olarak deerlendirilebilir. lk aamada sylenen,
ticari bankaclk mterisi olmayan ve faiz nedeniyle bankalarla ilem yapmayan
kesimin bankaclk hizmetini almasn salad gr teyid edilmektedir.
Ancak yine aratrmaya gre, katlmclarn ou (%64) hem katlm bankalar

hem de ticari bankalarla almaktadr. Bununla birlikte katlmclarn yaklak 1/3nn
sadece katlm bankalar ile almalar da dikkate deer bulunmutur.
Katlmclarn ou (%74) mevduatn faizsiz sistem ilkelerine uygun ekilde

deerlendirildii hakkna bilgi sahibidir. Bu durum aratrmaya katlan drt katlm
bankasnn katlmclar asndan ayn dorultuda deerlendirilmitir.
Katlmclarn ou (%64) faizsiz bankaclk hizmetlerinin ticari bankaclk

hizmetlerinden daha maliyetli olduunu dnmemektedir. Bu durum Z katlm bankas
150
katlmclarnn dnda dier banka katlmclar asndan ayn dorultuda
deerlendirilmitir.
Katlmclarn ou (%55) faizsiz bankaclk hizmetleri daha maliyetli de olsa bu

bankalar tercih edeceini bildirmitir. Bu oranlar ierisinde X katlm bankasnn
katlmclarnn oran dikkat ekmektedir. Dier tm katlm bankalarnn katlmclar
maliyetli de olsa faizsiz bankaclk hizmetlerini tercih edeceini belirtirken; X katlm
bankasnn katlmclarnn byk ounluu (%66) byle bir tercihte
bulunmayacaklarn bildirmilerdir. %55lik oran olduka nemli bir orandr.
Katlmclarn bankaclk hizmetlerini farkllatrmada kullandklar kriterlerin

banda hizmet kalitesi (71 - %21) ve faiz/kr (63 - %18) kriterleri gelmektedir. X
katlm bankasnn katlmclar en ok ube hizmetlerinden (83 - %80) ; Y ve T katlm
bankalarnn katlmclar en ok genel mdrlk hizmetlerinden (24 - %38; 54 - %53)
ve Z katlm bankasnn katlmclar en ok (28 - %39) internet bankacl
hizmetlerinden memnun olmaktadr.
Katlmclarn ou faizsiz bankaclk hakknda az bilgi sahibi (%43)

olduunu belirtmitir. Bununla birlikte yeterli bilgi sahibi ve ok bilgi sahibi
olanlarn oran (%43) olduka yksek dzeydedir. Katlmclarn ou faizsiz
bankacln varl hakkndaki bilgiyi arkada (%22) ve banka personelinden (%19)
aldn ifade etmitir. Katlmclarn ou katlm bankalar ile 1-5 yl altn
belirtmitir. Katlmclarn ou (%63) almakta olduklar katlm bankalarn baka
bir katlm bankas ile deitirmeyi dnmemektedir.
Katlmclarn ya arttka, katlm bankalarndaki bankaclk ve hzl

bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
Katlmclardan ilkretim mezunlarnn, katlm bankalarndaki bankaclk,

hzl bankaclk ve faizsiz bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
Katlmclardan iletme sahiplerinin, katlm bankalarndaki bankaclk, hzl

bankaclk ve faizsiz bankaclk hizmetlerinden daha fazla memnundur.
151
Katlmclardan, gelir seviyesi en dk olanlarn, bankaclk hizmetlerinden,
Katlm bankalarnn yannda ticari bankalarla alan katlmclarn katlm

bankalarn hzl bankaclktan dolay tercih etme oranlarnn daha yksek olmas,
katlm bankalarnn yannda ticari bankalarla almay tercih etmeyen katlmclarn
ise faizsiz bankaclktan dolay tercih etme oranlarnn daha yksek olmas dikkati
ekmektedir.

hakknda bilgi sahibi olmayanlara oranla daha yksektir.

katlmclarn oranndan daha yksek kmtr.
Faizsiz bankaclk hakkndaki bilgi dzeyi ile faizsiz bankaclk tercihi arasnda
dorusal bir iliki olduu ortaya kmtr.
Katlmclarn katlm bankalaryla altklar sre arttka bankaclk

hizmetleri, faizsiz bankaclk ve hzl bankaclk hizmetleri alglamalarnn artt ortaya
kmtr.
Halihazrda allan katlm bankalarna bal kalmay tercih eden

katlmclarn, bankaclk hizmetleri faizsiz bankaclk hizmetleri ve hzl
bankaclk hizmetleri boyutlarnda ortalamalarnn halihazrda allan katlm
bankasna bal kalmay dnmeyen katlmclarn ortalamalarndan yksek olduu
ortaya kmtr.
152
Katlm bankalarnn hizmet kalitesi ve mteri tercihi leinin ifadeleri faktr
analizi sonunda 3 faktr altnda toplanmtr. Bu faktrler incelendiinde her bir
faktrn altnda yer alan ifadenin (deikenler) birbiriyle uyumlu ve anlaml olduu
grlmektedir.
En nemli faktr bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu faktr toplam 7

deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 82,5 dr. 7 deikenden oluan bankaclk
hizmetleri boyutunun, ortalamas en yksek olan deiken 3,54 ortalama ile geni bir
elektronik haberleme a iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 3.53 ortalama ile rekabeti rnler sunulmaktadr deikenidir.
kinci derecede nemli faktr faizsiz bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu faktr

toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 82,2dir. 6 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4,25 ortalama ile faizsiz
prensiplere uyum vardr iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 4,23 ortalama ile ilemlerde faiz olmamas deikenidir.
nc derecede nemli faktr hzl bankaclk hizmetleri faktrdr. Bu faktr

toplam 2 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 83,2dir. 2 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas yksek olan deiken 3.84 ortalama ile ilemlerdeki
hz ve etkinlik yeterli iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas dk olan
deiken 3.91 ortalama ile hzl ve etkin gie hizmeti veriliyor deikenidir.
Aratrmamzda, katlm bankalarnn tercih nedenleri ortaya konulmutur. En

ncelikli tercih nedeni faiz hassasiyeti olarak ortaya kmtr. Bunun yannda
bankaclk hizmetleri, faizsiz bankaclk hizmetleri ve ilem hz konusunda da nemli
bir duyarllk ortaya kmtr. Bu sonular, katlm bankalarnn nmzdeki dnemde
bankaclk sistemi iindeki paylarn arttrabilmesi iin yapmalar gerekeni tesbit etmek
asndan yol gsterici olacaktr.
almann bu konuda aratrma yapacak akademisyenler iin de yardmc ve

yol gsterici olaca dnlmektedir. Katlm bankalarnn mteri tercih nedenlerine
ynelik olarak yksek lisans dzeyinde almalar bulunmakta, doktora dzeyinde
alma bulunmamaktadr.
153
Katlm bankalarnn finansal piyasalar asndan rakamsal olarak gelitii
dnemde, bu bankalarn tercih nedenlerini ortaya koyan almalar nem
kazanmaktadr. Bu konudaki almalarn artmas sektr ve bankaclk sistemi asndan
da yararl olacaktr.
154
KAYNAKA
KTAP
AKG, ztin, 100 Soruda Trkiye'de Bankaclk, stanbul,Gerek Yaynevi, 1989.
AKIN, Cihangir, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986.
AKTEPE, sak Emin, slam Hukuku, erevesinde Finans ve Bankaclk, stanbul:

Erkam Matbaas, 2010.
AZ ZERKA, M. Ahmet ve A. Muhammed Abdulaziz, EN NECCAR, slam

Dncesinde Ekonomi, Banka, Sigorta, eviri: Hayrettin KARAMAN,
stanbul: z Yaynlar, 2002.
BATTAL, Ahmed, Faizsiz Bankaclk, stanbul, 1985.
BATTAL, Ahmet, "Yeni Bankalar Kanunu'na Gre zel Finans Kurumlar'nn Hukuki
Temeli ve Bankaclk Sistemi indeki Yeri", Trkiye'de zel Finans
Kurumlar-Teori ve Uygulama, stanbul: Albaraka Trk Yaynlar, 2000,
s.198.
BATTAL, Ahmet, Banklar Kanunu erhi, Ankara: Gazi Kitabevi, 2004.
BAYINDIR, Servet, slam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk, stanbul:

Rabet Yaynlar, 2005.
BYKZTRK, ener, Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab statistik,

Aratrma Deseni SPSS Uygulamalar ve Yorum, Pegem Akademi
Yaynclk, 2004.
CEZR, Abdurrahman, Drt Mezhebe Gre slam Fkh, (ev: Mehmet Keskin),
stanbul: ar Yaynlar, 4.cilt, 1994.
CHAPRA, M. Umer, Towards a Just Monetary System, The Islamic Foundation,

london: Leicester, 1985.
155
CORTNA, J. M., "What is coefficient alpha? An examination of theory and
application", Journal of Applied Psychology, 78(1), 98-104. 1993.
ZAKA, Murat. slam Dnyasnda ve Bat'da Ortaklklar Tarihi, stanbul:

Tarih Vakf Yurt Yaynlar,1999.
EL-KARDAV, Yusuf, Faizsiz Sistemde Ticaret (Murabaha), Tercme: Nihat Yazar,

stanbul: Faisal Fint Finans Kurumu Yay.
ERSOY, Arif, ktisadi Dnceler Tarihi, Ankara, Nobel, 2012
EYPGLLER, Servet, Banka ve Mali Kurulular, Ankara: Yarg Kitap ve Yaynevi,

1988.
GABLE, R. K., Instrument development in the affective domain, Boston: Kluwer-

Nijhoff publishing, 1986.
GKALP, Mehmet Faisal ve Gngr TURHAN, slam Toplumlarnn Ekonomik

Yaps, stanbul: Fey Vakf, 1993.
GNAL, Vural, zel Finans Kurumlar, Ankara: Trkiye Bankalar Birlii Yay, 1984.
GRAN, Tevfik, ktisat Tarihi, stanbul: Acar Yaynclk, 1997.
KALAYCI, eref ve di., SPSS Uygulamal ok Deikenli statistik Teknikleri,

Ankara: Asil Yayn Datm Ltd. ti. 2.Bask, 2006.
KARAMAN, Hayreddin, slam'da Banka ve Sigorta, stanbul: Nesil, Yaynlar, 1992.
Katlm Bankalar, Trkiye Katlm Bankalar Birlii, 2010.
KURTULU, Kemal, Pazarlama Aratrmalar, Geniletilmi ve Gzden Geirilmi

8. Basm, stanbul: Literatr Yaynclk, 2006.
ZDAMAR, K., Paket Programlar ile istatistiksel Veri Analizi, Eskiehir: Kaan
Kitabevi, 2002.
156
ZSOY, smail, Faiz ve Problemleri, stanbul: Nil Yaynlar, 1994.
ZSOY, smail, zel Finans Kurumlar, stanbul: Asya Finans Kltr Yaynlar,
1997.
ZSOY, smail, Trkiye'de zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, stanbul:

Tima Yaynlar, 1987
RESOLU, Seza, Banka Teminat Mektuplar ve Kontrgarantiler, stanbul: Sekin

Yaynlar, 2003.
EKERC, Osman, slam irketler Hukuku: Emek Sermaye irketi, stanbul:

Marifet Yaynlar, 1981.
ENCAN, Hner, Sosyal ve Davransal lmlerde Gvenilirlik ve Geerlilik,

Sekin Yaynclk, 2005.
TAKAN, Mehmet, Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn

Datm, 2001.
UAR, Mustafa, Trkiye'de-Dnyada Faizsiz Bankaclk ve Hesap Sistemleri,

stanbul: Fey Vakf Yaynlar, 1994.
UZUNOLU, Sadi, Yeni Finansman Teknikleri, stanbul: Strata Yaynclk, 1998.
YELYAPRAK, Mehmet , Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesi ve Etkin

Subjektif Kriterlerin Anket Yntemi le lm, stanbul: Beta Yaynlar,
2012
ZAM, Sabahattin, "slam Asndan ktisadi ve Sosyal Faaliyetlerle lgili Normatif

Kaideler", Trkiye'nin Yirminci Yzyl/Toplum, ktisat, Siyaset I,
stanbul: aret Yay., 2005, 112-134.
ZEYTNOLU, Erol, slam'da ve Dier Sistemlerde Faiz, Para, Faiz ve slam

Tartmal lmi Toplantlar Dizisi, stanbul: lmi Neriyat A.., 1992.
157
ZIAUDDIN, Ahmed ve Igbal, MUNAAWAR ve M.Fahim, KHAN. Money and
Banking in Islam, Islamabad: Institute of Policy Studies,1983.
MAKALE
ABDUH, Muhamad ve Mohd Azmi Omar, ABDUH. " IslamicBank Selecton Crtera
In Malaysia:An Ahp Approach ", Business Intelligence Journal, July, 2012
Vol.5 No.2.
AKBULAK, Yavuz ve Erkan ZG, "Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami

Finansal Aralar ve Trkiye'de Uygulanabilirlii zerine Dnceler" Aktive
Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 39, Kasm-Aralk 2004.
AKYZ, Osman, (rportaj), "Katlm Bankalar, Halktan Para Toplarken Gelir

Taahhdnde Bulunmaz", Sektreel /Katlm Bankalar, Zaman Gazetesi,
(19.09.2007)
ARAS, Osman Nuri, Mustafa ZTRK, "Reel Ekonomiye Katklar Bakmndan

Katlm Bankalarnn Kullandrd Fonlarn Analizi", Ekonomi Bilimleri
Dergisi, Cilt 3, No 2, 2011 ISSN: 1309-8020 (Online).
ARFF, Mohamed, "University of Malaya", Asian-Pacific Economic Literature, Vol. 2,

No.2 (September 1988).
BEROOLU, Hakan, Nakit Ynetimi "zel Finans Kurumlar Asndan Teorik ve

Uygulamal Bir Yaklam", stanbul: Yaynlanmam Doktora Tezi, 2002.
BULUT Halil brahim, Bnyamin ER, Katlm Bankaclnda ki Yeni Finansal

Teknik nerisi: Murabaha-Risk Sermayesi Yatrm Ortaklklar ve
Mudaraba- Risk Sermayesi Yatrm Fonlar, Finansal Yenilik ve
Almlar ile Katlm Bankacl, stanbul, TKBB Yaynlar, 2009
158
BYKDENZ, Adnan, "Ekonomik Bir Geerlilik Olarak zel Finans Kurumlar",
zel Finans Kurumlar Birlii Dnyada ve Trkiye'de Faizsiz Bankaclk
Dergisi, 2003.
DNDREN, Hamdi, "Osmanl Tarihinde Baz Faizsiz Kredi Uygulamalar ve Modern

Trkiye'de Faizsiz Bankaclk Tecrbesi", T.C. Uluda niversitesi, lahiyat
Fakltesi Dergisi, Cilt:17, Say:1, 2008.
DUSUK, Asyraf Wajdi ve Irwani Abdullah NURDANAWAT, The Ideal of Islamc

Bankng: Chasng A Mrage? Paper presented in INCEIF Islamic Banking
and Finance Educational Colloquium, Bank Negara Malaysia. Kuala
Lumpur, 3rd-5th April 2006.
ESKC, Mustafa Mrsel, Trkiye'de Katlm Bankaclg Uygulamas ve Katlm

Bankalar'nn Msteri zellikleri, Sleyman Demirel niversitesi, sletme
Blm, Yaynlamam Yksek Lisans Tezi.
GNGR, Kamil, Bir Finansal Ara olarak Katlm Bankacl, Tespitler-

Teklifler, Finansal Yenilik ve Amlaryla Katlm Bankacl, stanbul:
TKKB Yayn, 2009
KARTAL, Fikret, "Interest-Free Banking in the World and a Financial Analysis of the
Turkey experience", International Research Journal of Finance and
Economics, Issue 93, 2010.
KHAN, M. Mansoor, M. Ishaq BHATT, "Development in Islamic Banking: a financial

risk-alloctcation approach", The Journal of Risk Finance, Vol.9 No:1, 2008.
KHATTAK, Naveed Azeem and Kashif-Ur-REHMAN, "Customer satisfaction and

awareness of Islamic banking system in Pakistan", African Journal of
Business Management, Vol. 4(5), pp. 662-671, May 2010.
MARMUTHU, Maran, Chan Wai JNG, Lim Phei GE, Low Pey MUN, Tan Yew
PNG, "Islamic Banking: Selection Criteria and Implications", Global Journal
of Human Social Science, Vol. 10 Issue 4 (Ver 1.0),September 2010.
159
NORAFFAH, Ahmad & Sudin HARON, "Perceptons of Malaysan Corporate
Customers Towards Islamic Bankng Products & Servces", International
Journal of Islamic Financial Services, Volume 3, Number 4.
OKUMU, H. aduman, "Interest Free Banking in Turkey: A Study Of Customer

Satisfaction And Selection Criteria", Journal of Economic Cooperation, 26,
4, 2005.
ZGR, Ersan, Katlm Bankalarnn Finansal Etkinlii ve Mevduat Bankalar ile

Rekabet Edebilirlii, Yaynlanmam Doktora Tezi, Afyonkarahisar Kocatepe
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Mart 2007.
ZULUCAN, Abitter ve Ali DERAN, "Katlm Bankacl ile Geleneksel Bankalarn

Bankaclk Hizmetler ve Muhasebe Uygulamalar Asndan Karlatrlmas",
Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl/Year:
2009, Cilt/Volume 6, Say/Issue: 11, 85-108.
POLAT, Ali. Dnya Bankacl; Dnya Uygulamasna likin Sorunlar, Frsatlar,

Trkiye in Projeksiyonlar, Finansal Yenilik ve Almlar le Katlm
Bankacl, stanbul,TKBB yaynlar, 2009.
POLATKAN, Rait Bora, slam Bankacl ve Trkiye'de zel Finans Kurumlar,

anakkale: Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 1998.
ZUBAR, Hasan, "Measuring the Efficiency of Islamic Banks: Criteria, Methods and
Social Priorities", Review of Islamic Economics, Vol.8 No.2, 2004.
Resmi Gazete, (4672 ve 4491 Sayl kanun ile deiiklik) 4389 Sayl Bankalar Kanunu,
md. 20-6a,Tarih: 18 Haziran 1999, Say 3/734.
Resmi Gazete, 12.05.2001 Tarihli ve 4672 Sayl Bankalar Kanunu'nda Deiiklik

Yaplmasna likin Kanun 29 Mays 2001, Say: 24416.
Resmi Gazete, 2001/3138 sayl zel Finans Kurumlar Birlii Stats26 Ekim 2001,
Say: 24565.
160
The Economist, " Devilish Banking- History of Disreputable Profession", 25.12.1993.
TOSUN, Mustafa, Trk Mali Sisteminde zel Finans Kurumlar Deneyimi ve

FK'larn Trk Banka Sistemi indeki Yerleri zerine, Trkiyede zel
Finans Kurumlar, Teori ve Uygulama, stanbul, AlbarakaTrk Yaynlar,
2000,
YAH, Fahrettin, "zel Finans Kurumlar'nn Mevzuat Serveni", Active Bankaclk

ve Finans Dergisi, Say:21, Aralk 2001.
YU, Chong Ho, "An introduction to computing and interpreting Cronbach Coefficient
Alpha in SAS", psyphz.psych.wisc.edu/~shackman/cronbach.doc,
(09.07.2012).
3182 Sayl Bankalar Kanunu, Md. 96.
4491 sayl Bankalar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, Md.11.
4491 Sayl Kanun ile Deiiklik 4389 Sayl Bankalar Kanunu, Md 20.
5411 sayl Bankaclk Kanun, Mlga Kanunlara Yaplan Atflar, 169. Md.
5411 sayl Bankaclk Kanun, Tanmlar ve Ksaltmalar, 3. Md.
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Geici Md.3.
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Md. 3.
7506 Sayl Bakanlar Kurulu Kararnamesi
NTERNET
Albaraka Trk, "Albaraka'y Tanyn", http://www.albarakaturk.com.tr 30.06.2012

tarihli bagmsz denetim raporu (10.10.2012).
161
Asya Finans, "tarihe," http://www.bankasya.com.tr/hakkimizda/index.jsp (20.11.
2012).
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu (15.08. 2012).
http://www.bddk.org.tr, Trk Bankaclk Sektr Genel Grnm, Aralk 2011 ve

Haziran 2012
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu (15.08. 2012).
http://www.tkkb.org.tr , Balca Finansal byklkler, Aralk 2011
http://www.experiment-resources.com/cronbachs-alpha.html (09.07.2012).
http://www.gizlikapi.org/ekonomi-ticaret/36281-faizsiz-menkul-kiymet-kullanimi-
sukuk.html (29 Ocak 2011).
http://www.hukuk.gen.tr/konular/konular.asp?konugrp=2&konuid=3 (12.09.2010).
http://www.katilimbankalari.com. (10.12. 2012)
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc (30 .08. 2012).
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc (30.10. 2009).
http://www.tkbb.org.tr/Mevzuat: TMSF le lgili dzenlemeler (20.10.2011)
http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Toplanan Fon Geliimi,

(20.11. 2012)
http://www.tkkb.org.tr , Tm Grafikler, Katlm Bankalarnn Kullandrlan Fon

Geliimi (20.11.2012)
http:www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_doqment&cid=4&Itemid=105 Sunumlar,
(11.12. 2011).
http://www.tkbb.org.tr/TKBB HAKKINDA (20.11.2011).
162
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/tarihce.as (15.11.2011).
http://www.ey.com/Publication/The_World_Islamic_Banking_Competitiveness,(10.12.
2012)
hracat Gelitirme Ett Merkezi, "Akreditif,"

http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/Akrdtf.pdf s.3, (10.09.2010).
Kuveyt Trk Katlm Bankas

Kuveyt Turk Katlm bankas web sayfas ,

T.C. Bakent niversitesi,http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc.,

s.1., (10.12.2011)

http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc , s.1., (10 .12. 2011).
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/hakkimizda/faizsiz sistem hakkinda.aspx

(5.09. 2010).
statlar.net, Parlayan Ekonomi: Faizsiz Bankaclk. http:www.ustatlar.net (15.09.

2012)
163
EKLER
164
165
166

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM

TRK BANKACILIK SSTEMNDE KATILIM

Danman: PROF. DR. TNE OKTAR

Katlm bankacl, faizsizlik prensiplerine gre alan, bu prensiplere uygun

Trkiye'de ilk kurulduu tarihte 'zel Finans Kurumu' ad verilen faizsiz

Bankaclk sektrnde de tm hizmet sektrlerinde olduu gibi, bankann ve

Faizsiz bankaclk, katlm bankacl, Trkiyede katlm bankalar, zel

Participation banking is a model that works according to principles of interest

The perception of customers and to determine why they prefer a product or a

nterest free banking, participation banks, participation banks in Turkey, special

Katlm bankalar, Trkiye ekonomisi ve bankaclk sektr iinde nemli bir

Bu alma ve sonularnn, Trkiyedeki katlm bankalarnn mteri tercih

Bu almann ortaya kmasnda, her aamada yardm, destek ve

Bu almann sresi boyunca bana yardm ve desteklerini esirgemeyen eim,

stanbul, 2013 RAC KAYA

Tablo 1. Trk Bankaclk Sektrnn Bykl ..................................................... 63

ekil 1. Trk Bankaclk Sistemi ve Banka Trleri ........................................................ 22

Grafik 1. Katlm Bankalarnn Aktiflerinin Geliimi ................................................. 67

A.B.D. : Amerika Birleik Devletleri

Trkiye'de ve dnyada halkn belli bir kesimi, faiz gelirinden uzak

Katlm bankacl, faizsizlik prensiplerine gre alan, bu prensiplere uygun

Trk bankaclk sistemi, ticari bankalar, katlm bankalar ve yatrm bankalar

Katlm bankalar, ticari bankalarda verilen hizmetlerin tamamna yakn

Bankaclk sektrnde de tm hizmet sektrlerinde olduu gibi, bankann ve

Bu almada, katlm bankalarnda mterilerin bu bankalar tercih nedenleri

Birinci blmde, katlm bankaclnn Trk Bankaclk Sistemi iindeki

Drdnc blmde ise, Trkiye'de hizmet veren drt katlm bankas

1.1. Faiz Kavram ve Tarihsel Geliimi

Faizin tanm ve tarihsel geliimi aada detayl olarak aklanacaktr.

1.1.1. Faiz Kavram

1.1.2. Faiz Kavramnn Tarihsel Geliimi

Faiz ilk alardan beri dn verme muameleleriyle birlikte gelimi ve

Konunun bir yn; slam'n temel kaynaklarnda yasaklanm olan faizin ne

Faizin yasaklanma nedenleri olarak literatrde aadaki konular gndeme

1. Faiz, karl olmayan bir mal iktisbdr.

1.1.2.1. lkada Faiz Anlay

nl filozof Eflatuna gre (M.. 427-347),

Mbadele arac olan para bir semboldr ve rn temsil eder.

Faizcilikten de pek ok nefret edilir ve bu nefret tamamyla

1.1.2.2. Ortaada Faiz Anlay

Ortaada faiz anlayn semavi dine gre incelemek mmkndr;

Yahdlik ve Hristiyanlk da faizi yasaklamtr. Her ne kadar

Hristiyanlk ve Museviliin ortaadaki faiz anlaynda dikkati eken bir

Kapitalist Sistemin bugnk biimiyle kurumsallamasna teorileri

Yeniada, Bat Avrupada liberalizmin teorik temelini belirleyen Klasik

Sosyalizm sisteminin en nemli temsilcileri; Karl Marx (1818-1883), Frederic

1.1.2. Katlm Bankalarnn Ortaya k Nedenleri

slm dnyasnda ve lkemizde faaliyetlerini srdren geleneksel faizli

Son yzyl iinde klsik bankalar slm dnyasna girip

Faizsiz bankacln gelimesinde ve yaygnlamasnda dini

Birincisi, faizsiz esasa uygun ekonomik bir yap iinde finans ve

kincisi, serbest piyasa ekonomisi iinde faizsiz finans

Katlm bankalarnn douuna etki eden en nemli etkenlerin banda

1.1.2.1. Dini Nedenler

''Tarih boyunca insanlar ihtiyalarn ya da gereksinim duyduklar finansman

slam dininde faizin yasak olmas ve bankalarda uygulanan, kredi faizi ve

slam'dan nce Arabistan'da katl ve katsz faizcilik yaplyor, bylece giderek