Islamic Banking and Finance

T.C.
MARMARA NVERSTES
BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS
BANKACILIK ANABLM DALI
KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES VE

ETKN SUBJEKTF KRTERLERN ANKET YNTEM LE
LM
Doktora Tezi
MEHMET YELYAPRAK
STANBUL, 2011
T.C.
MARMARA NVERSTES
BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS
BANKACILIK ANABLM DALI
KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES VE

ETKN SUBJEKTF KRTERLERN ANKET YNTEM LE
LM
Doktora Tezi
MEHMET YELYAPRAK
Danman: PROF. DR. TNE OKTAR
STANBUL, 2011
NDEKLER
Sayfa No
NDEKLER............................................................................................. i
NSZ ....................................................................................................... vii
EKL VE GRAFK LSTES ................................................................ xii
EKLER LSTES ..................................................................................... xiv
KISALTMALAR LSTES ...................................................................... xv
GR............................................................................................................ 1
BRNC BLM ....................................................................................... 4
KATILIM BANKACILII ........................................................................ 4
1.1. Katlm Bankaclna Genel Bak ....................................................................... 4
1.1.1. Katlm Bankacl Tarihesi ....................................................................... 5
1.1.1.1. Dnya`da Katlm Bankacl ...................................................................... 5
1.1.1.2. Trkiyede Katlm Bankacl .................................................................... 8
1.1.2. Katlm Bankacl ile lgili Dzenlemeler ................................................ 12
1.1.2.1. Bankalar Kanunu ........................................................................................ 12
1.1.2.2. Finansal Kiralama Kanunu ........................................................................ 13
1.2. Katlm Bankalarnda Fon Toplama Yntemleri ................................................. 14
1.2.1. Cari Hesaplar ............................................................................................... 14
1.2.2. Katlma Hesaplar ........................................................................................ 14
1.3. Katlm Bankalarnda Fon Kullandrma Yntemleri ........................................... 19
1.3.1. Nakdi Krediler ............................................................................................. 21
1.3.1.1. Murabaha (retim Destei, Maliyet art Kar Marjl Sat) ........................ 21
1.3.1.2. Mudaraba (Kr Zarar Ortakl) ................................................................. 24
1.3.1.3. Muaraka (Emek Sermaye Ortakl) ......................................................... 27
1.3.1.4. Selem (Mal Bedeli Pein Mal Vadeli Sat) .............................................. 29
1.3.1.5. stisna (Siparie Dayal Satn Alma)......................................................... 30
1.3.1.6. cara (Finansal Kiralama/Leasing) ............................................................ 30
1.3.1.7. Bireysel Finansman Destei (BFD) ............................................................ 31
1.3.2. Gayrinakdi Krediler ..................................................................................... 32
1.3.2.1. Teminat Mektuplar .................................................................................... 32
1.3.2.2. Akreditifler ................................................................................................. 33
1.3.2.3. Kabul/ Aval Krediler ................................................................................. 33
1.3.3. Dier Krediler............................................................................................. 34
1.3.3.1. Karz- Hasen ............................................................................................... 34
1.3.3.2. Tavarruk ..................................................................................................... 34
1.3.3.3. Sukuk .......................................................................................................... 35
i
KNC BLM ....................................................................................... 36
KATILIM BANKALARINDA KRED ve RSK................................... 36
2.1. Katlm Bankalarnda Kredi ................................................................................. 36
2.1.1. Kredi Kavram ............................................................................................. 36
2.1.2. Kredinin Unsurlar ....................................................................................... 37
2.1.2.1. Zaman Unsuru ............................................................................................ 37
2.1.2.2. Gven Unsuru ............................................................................................. 38
2.1.2.3. Risk Unsuru ................................................................................................ 38
2.1.2.4. Gelir Unsuru ............................................................................................... 39
2.1.3. Kredinin eitleri ........................................................................................ 39
2.1.3.1. Niteliklerine Gre Krediler ......................................................................... 41
2.1.3.2. Teminatlarna Gre Krediler....................................................................... 41
2.1.3.3. Vadelerine Gre Krediler ........................................................................... 42
2.1.3.4. Kullanm Amalarna Gre Krediler .......................................................... 43
2.1.3.5. Kullanlan Sektre Gre Krediler ............................................................... 44
2.1.3.6. Kullanldklar Alanlara Gre Krediler ....................................................... 44
2.1.3.7. Kaynak Asndan Krediler ........................................................................ 46
2.1.3.8. Yetki Asna Gre Krediler ....................................................................... 47
2.1.3.9. Bankalar Kanununa Gre Krediler ............................................................. 48
2.1.4. Kredi Tahsis Prensipleri .............................................................................. 49
2.1.4.1. Karakter (Character) ................................................................................... 49
2.1.4.2. Kapasite (Capacity) .................................................................................... 50
2.1.4.3. Karlklar, Yasal Gvence, Teminat (colleteral) ....................................... 51
2.1.4.4. Kapital (capital) .......................................................................................... 51
2.1.4.5. Koullar ve Ekonomik Ortam (CycleEconomic Conditions) .................... 52
2.1.4.6. Kullanm Amac ......................................................................................... 52
2.1.4.7. Krllk ........................................................................................................ 52
2.1.5. Kredi Kullandrm Prensipleri ..................................................................... 52
2.1.5.1. Gvenlik (Emniyet) Prensibi ...................................................................... 53
2.1.5.2. Geri Dn Hz (Likidite, Seyyaliyet) Prensibi ......................................... 53
2.1.5.3. Krllk (Verimlilik, Randman) Prensibi ................................................... 54
2.1.5.4. Dalmn Uygunluu Prensibi ................................................................... 54
2.2. Katlm Bankalarnda Risk................................................................................... 55
2.2.1. Risk Kavram ............................................................................................... 55
2.2.2. Risk Ynetimi.............................................................................................. 55
2.2.3. Katlm Bankalarnda Risk Trleri .............................................................. 57
2.2.3.1. Kredi Riski.................................................................................................. 58
2.2.3.2. Piyasa Riski ................................................................................................ 62
2.2.3.3. Operasyonel Risk........................................................................................ 64
2.2.3.4. Dier Riskler............................................................................................... 66
2.2.3.4.1. letme Riski .................................................................................................. 66
2.2.3.4.2. Bilano Riski ................................................................................................. 66
ii
NC BLM ................................................................................... 67
KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES ve
RKET DERECELENDRME YAKLAIMI ..................................... 67
3.1. Derecelendirme (Rating) Kavram ....................................................................... 67
3.1.1. Derecelendirme Tanm ............................................................................... 67
3.1.2. Derecelendirmenin Gereklilii .................................................................... 68
3.2. Derecelendirmenin Geliimi ................................................................................ 69
3.2.1. Dnyada Derecelendirmenin Geliimi ....................................................... 70
3.2.2. Trkiyede Derecelendirmenin Geliimi .................................................... 73
3.2.2.1. Trkiyede Derecelendirme Konusunda SPK Mevzuat ............................ 73
3.2.2.2. Trkiyede Derecelendirme Konusunda BDDK Mevzuat ........................ 75
3.3. Derecelendirmenin Temel zellikleri ve eitleri .............................................. 78
3.3.1. Derecelendirmenin Temel zellikleri ......................................................... 78
3.3.2. Derecelendirme eitleri ............................................................................. 78
3.3.2.1. Kapsamlar Asndan Derecelendirme ...................................................... 79
3.3.2.2. Vadeleri Asndan Derecelendirme ........................................................... 80
3.3.2.3. Hesap Birimleri Asndan Derecelendirme ............................................... 81
3.3.2.4. Derecelendirme Hizmeti Verilen Gruplar Asndan Derecelendirme ....... 81
3.4. Derecelendirme Srecinin Aamalar .................................................................. 82
3.4.1. Tantm Toplantlar .................................................................................... 85
3.4.2. Yneticilerle Toplant.................................................................................. 85
3.4.3. Derecelendirme Kararlar ............................................................................ 85
3.4.4. Derecenin Aklanmas ............................................................................... 86
3.4.5. Derecenin zlenmesi .................................................................................... 86
3.5. Derecelendirme Kurulularnn irket Derecelendirme Yaklamlar ve Notlar 88
3.5.1. Derecelendirme irketlerinin irket Derecelendirme Yaklamlar ............ 88
3.5.1.1. Standard and Poorsun irket Derecelendirme Yaklam ......................... 88
3.5.1.2. Fitch Ratingsin irket Derecelendirme Yaklam .................................... 89
3.5.1.2.1. Kalitatif (Nitel) Analiz ................................................................................... 91
3.5.1.2.2. Kantitatif (Nicel) Analiz ................................................................................ 91
3.5.1.3. JCR Avrasya Derecelendirmenin irket Derecelendirme Yaklam ......... 92
3.5.1.4. Moodys Investors Servicein irket Derecelendirme Yaklam .............. 95
3.5.2. Derecelendirme irketlerinin Derecelendirme Notlar ................................ 96
3.5.2.1. Standard & Poorsun Derecelendirme Notlar ............................................ 97
3.5.2.2. Fitch Ratingsin Derecelendirme Notlar.................................................... 99
3.5.2.3. JCR Avrasya Derecelendirme irketinin Derecelendirme Notlar ........... 100
3.5.2.4. Moodys Investors Servicein Derecelendirme Notlar ............................ 101
3.5.2.5. Derecelendirme Notlarnn Karlatrlmas ............................................ 103
iii
DRDNC BLM ........................................................................... 105
TRKYE KATILIM BANKALARINDA KRED
DERECELENDRMEDE OBJEKTF, SUBJEKTF KRTER
KULLANIMI ........................................................................................... 105
4.1. Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmede Kullanlan Finansal (Objektif)
Kriterler ..................................................................................................................... 106
4.1.1. Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz) ....................................... 110
4.1.2. Yzde Yntemi le Analiz (Dikey Analiz) ................................................ 110
4.1.3. Eilim Yzdeleri Yntemi le Analiz (Trend Yntemi) ........................... 111
4.1.4. Oran Yntemi le Analizi .......................................................................... 113
4.1.4.1. Likidite Oranlar ....................................................................................... 115
4.1.4.2. Aktivite (Faaliyet) Oranlar ...................................................................... 116
4.1.4.3. Finansal Yap (Mali Bnye) Oranlar ....................................................... 116
4.1.4.4. Krllk Oranlar ....................................................................................... 116
4.2. Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesinde Kullanlan Subjektif (Kalitatif)
Kriterler ..................................................................................................................... 117
4.2.1. lke Riski Analizi ..................................................................................... 118
4.2.1.1. Politik Risk ............................................................................................... 118
4.2.1.2. Ekonomik Risk ......................................................................................... 119
4.2.2. Endstri (Sektr) Riski Analizi ................................................................. 119
4.2.2.1. Rekabet Ortam ......................................................................................... 120
4.2.2.2. Teknolojik Deimeler ............................................................................. 121
4.2.2.3. Maliyet Faktrleri ..................................................................................... 122
4.2.2.4. Yasal Dzenlemeler .................................................................................. 122
4.2.3. letme (Firma) Riski Analizi .................................................................... 123
4.2.3.1. Ynetim Kalitesi ve Stratejisi ................................................................... 124
4.2.3.2. letme Faaliyetlerinin Deerlendirilmesi ................................................ 124
4.2.3.2.1. retim Etkinlii ve Teknolojik Yaps......................................................... 125
4.2.3.2.2. letmenin Pazar Pay ve Rekabet Gc ...................................................... 125
4.3. Trkiyedeki Katlm Bankalarnda Subjektif Kriterlerin Karlatrmas ........ 126
4.3.1. X Katlm bankas Uygulamalar ............................................................... 126
4.3.1.1. X Katlm Bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar .......... 126
4.3.1.2. X Katlm bankas Segment Ayrm ........................................................ 127
4.3.1.3. X Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm ................................................ 127
4.3.1.4. X Katlm bankas Sektr Ayrm ............................................................ 128
4.3.1.5. X Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar.................................. 128
4.3.1.6. X Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar ............................ 129
4.3.2. Y Katlm bankas Uygulamalar ............................................................... 130
4.3.2.1. Y Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar ........... 130
4.3.2.2. Y Katlm bankas Segment Ayrm ........................................................ 130
4.3.2.3. Y Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm................................................ 131
4.3.2.4. Y Katlm bankas Sektr Ayrm ............................................................ 131
iv
4.3.2.5. Y Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar .................................. 132
4.3.2.6. Y Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar ............................ 132
4.3.3. Z Katlm bankas Uygulamalar ............................................................... 133
4.3.3.1. Z Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar ........... 133
4.3.3.2. Z Katlm bankas Segment Ayrm ......................................................... 134
4.3.3.3. Z Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm ................................................ 134
4.3.3.4. Z Katlm bankas Sektr Ayrm ............................................................ 135
4.3.3.5. Z Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar .................................. 136
4.3.3.6. Z Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar ............................ 136
4.3.4. T Katlm bankas Uygulamalar ............................................................... 137
4.3.4.1. T Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar ........... 137
4.3.4.2. T Katlm bankas Segment Ayrm ......................................................... 138
4.3.4.3. T Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm ................................................ 138
4.3.4.4. T Katlm bankas Sektr Ayrm ............................................................ 139
4.3.4.5. T Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar .................................. 140
4.3.4.6. T Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar ............................ 140
4.3.5. Katlm Bankalar Kriter Karlatrmalar ................................................ 141
4.3.5.1. Sektrlere Gre Katlm Bankalarnn Karlatrmalar .......................... 141
4.3.5.2. Subjektif Kriterlerin Arlklarna Gre Katlm Bankalarnn
Karlatrmalar .................................................................................................... 142
4.3.5.3. Uzmann Mdahale Yetki Durumlar Gre Katlm Bankalarnn
Karlatrmalar .................................................................................................... 142
4.3.5.4. Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar Gre Katlm Bankalarnn
Karlatrmalar .................................................................................................... 143
BENC BLM .................................................................................. 144

KATILIM BANKALARINDA SUBJEKTF KRTERLERN
KARILATIRILMASI VE ETKN SUBJEKTF KRTERLERN
ANKET YNTEM LE LM ..................................................... 144
5.1. Aratrmann Amac ve nemi .......................................................................... 144
5.2. Aratrmann Kapsam (Aratrma Evreni ve rneklem) .................................. 145
5.3. Aratrmann Yntemi ....................................................................................... 145
5.4. Katlmclarn zellikleri ve Aratrmann Geerlilik ve Gvenilirlii ............. 146
5.4.1. Katlmclarn Genel zellikleri ................................................................ 146
5.4.2. Aratrmann Gvenilirlik Analizi............................................................. 148
5.4.3. Aratrmann Geerlilik Analizleri ............................................................ 149
5.4.3.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi leinin Geerlilik Analizi .......... 151
5.4.3.2. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi leinin Geerlilik Analizi......... 155
5.4.3.3. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi leinin Geerlilik Analizi
............................................................................................................................... 161
v
5.5. Aratrmaya likin Hipotezler ve Hipotez Testleri ........................................... 166
5.5.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesine likin Hipotezler ve Hipotez
Testleri ................................................................................................................. 166
5.5.1.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin Bankalararas Fakllnn Tespiti
............................................................................................................................... 166
5.5.1.2. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin Pozisyona Gre Farkllnn
Tespiti .................................................................................................................... 168
5.5.1.3. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin allan Blme Gre Faklln
Tespiti .................................................................................................................... 169
5.5.2. Subjektif Kriterlerin Zorluk Dzeylerine likin Hipotezler ve Hipotez
Testleri ................................................................................................................. 171
5.5.2.1.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Bankalararas Faklln Tespiti 171
5.5.2.2.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Pozisyonuna Gre Faklln
Tespiti .................................................................................................................... 173
5.5.2.3.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin allan Blme Gre Faklln
Tespiti .................................................................................................................... 175
5.5.3. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeylerine likin Hipotezler ve
Hipotez Testleri ................................................................................................... 177
5.5.3.1.Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeylerine Bankalararas Faklln
Tespiti .................................................................................................................... 177
5.5.3.2. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyinin allan Pozisyona Gre
Faklln Tespiti ................................................................................................... 179
5.5.3.3.Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyinin allan Blme Gre
Faklln Tespiti ................................................................................................... 181
5.6. Derecelendirme Kriterlerinin Olumasna likin Frekans Tablolar ................ 184
5.7. Banka, allan Blm ve Pozisyon Deikenlerine likin Hipotez Testleri . 188
5.7.1. Bankaya Gre liki Analizi ...................................................................... 189
5.7.2. allan Blme Gre liki Analizi ........................................................ 197
5.7.3. allan Pozisyona Gre liki Analizi .................................................... 207
SONU ..................................................................................................... 215
KAYNAKA ........................................................................................... 222
EKLER ..................................................................................................... 236
vi
NSZ
lkemizde bankaclk sektr dolaysyla da katlm bankacl sektr lke

ekonomisinin merkezinde yer alan ve tm ekonomiyi farkl alardan etkileyen kilit bir
yapya sahiptir.
Bu alma toplam be blmde tamamlanm olup, balangtan bugne

katlm bankacl farkl ynleriyle incelenmitir. Ayrca katlm bankalarnda kredi
derecendirmede etken olan en nemli subjektif kriterler ve bunlarn kullanlabilirlikleri
faktr analizi yaplarak belirlenmitir.
Bu almann Trkiyede hatta dnyada ki katlm bankalarna kredi

derecelendirmelerinde faydal olmasn ve katlm bankacl konusunda aratrma
yapan tm akademisyenlere ve bankaclara yararl olmasn dilerim.
stanbul, 2011 Mehmet YELYAPRAK
vii
TABLOLAR LSTES
Sayfa No
Tablo 2.1. Standart Yaklamda Kollar iin Uygulanacak Oranlar 65
Tablo 3.1. JCR Eurasia Ratingin irket Derecelendirme Metodolojisi 93
Tablo 3.2. Derecelendirme Notlarnn Karlatrlmas 104
Tablo 4.1. Trkiye Katlm Bankalarnn Kulland Firma

Derecelendirme Yaklam 106

Derecelendirme Analiz Yntemleri 109
Tablo 4.3. Oran Yntemi le Analizin Formlleri 114
Tablo 4.4. X Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

veya Departmanlar 126
Tablo 4.5. X Katlm bankas Segment Ayrm 127
Tablo 4.6. X Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 127
Tablo 4.7. X Katlm bankas Sektr Ayrm 128
Tablo 4.8. X Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 129
Tablo 4.9. X Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 129
Tablo 4.10. Y Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.11. Y Katlm bankas Segment Ayrm 131
Tablo 4.12. Y Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 131
Tablo 4.13. Y Katlm bankas Sektr Ayrm 132
Tablo 4.14. Y Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 132
Tablo 4.15. Y Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 133
Tablo 4.16. Z Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.17. Z Katlm bankas Segmentasyon 134
viii
Tablo 4.18. Z Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 135
Tablo 4.19. Z Katlm bankas Sektr Ayrm 135
Tablo 4.20. Z Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 136
Tablo 4.21. Z Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 137
Tablo 4.22. T Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.23. T Katlm bankas Segmentasyon 138
Tablo 4.24. T Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 139
Tablo 4.25. T Katlm bankas Sektr Ayrm 139
Tablo 4.26. T Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 140
Tablo 4.27. T Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 140
Tablo 4.28. Katlm Bankalar Sektrel Karlatrmalar 141
Tablo 4.29. Katlm Bankalar Subjektif Kriterlerin Arlklar

Karlatrmas 142
Tablo 4.30. Katlm Bankalar Uzman Mdahale Yetki Durumlar

Karlatrmas 143
Tablo 4.31. Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlarn

Karlatrmas 143
Tablo 5.1 Aratrma Evreni ve rnekleme likin Katlmc Says 145
Tablo 5.2. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm 147
Tablo 5.3. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm 149
Tablo 5.4. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin

nem Derecesi lei Faktrlerinin zdeer ve Varyanslar 151
Tablo 5.5. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi lei Faktr Ykleri

Sonu Matrisi 152

Zorluk Derecesi lei Faktrlerinin zdeer ve Varyanslar 156
ix
Tablo 5.7. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi lei Faktr Ykleri
Sonu Matrisi 157

Kullanlabilirlik Dzeyi lei Faktrlerinin
zdeer ve Varyanslar 161
Tablo 5.9. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi lei

Faktr Ykleri Sonu Matrisi 162
Tablo 5.10. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le Bankalararas
Farklla likin Varyans Analizi 167
Tablo 5.11. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le Pozisyona Gre

Tablo 5.12. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le allan Blme

Gre Farklla likin Varyans Analizi 170
Tablo 5.13. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Bankalararas

Tablo 5.14. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Pozisyona Gre

Tablo 5.15. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le allan Blme

Gre Farklla likin Varyans Analizi 176
Tablo 5.16. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le

Bankalararas Farklla likin Varyans Analizi 178
Tablo 5.17. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le allan

Pozisyona Gre Farklla likin Varyans Analizi 180

Blm Farklla likin Varyans Analizi 182
Tablo 5.19. Firmann Ciro, Sektr Veya Kurumsallama Derecesine

Gre Rating Raporunu Hazrlayan Birim Farkl Olmal m? 184
Tablo 5.20. Firma Rating Raporunu Hangi Birim / Kim Hazrlamal? 184
Tablo 5.21. Rating Raporu Hazrlayan Uzman; Sre Sona Ermeden

Rating Notunu Grebilmeli mi? 185
Tablo 5.22. Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor Sonucuna Kontroln

Mdahale Yetkisi % Ka Olmal? 185
x
Tablo 5.23. Sektre Gre Subjektif Kriterlerin Arl Farkl
Olmal m? 185
Tablo 5.24. naat Sektr in Subjektif Kriterlerin Arlk Oran

Ne Olmaldr? 186
Tablo 5.25. malat Sektr in Subjektif Kriterlerin Arlk Oran

Ne Olmaldr? 186
Tablo 5.26. Ticaret Sektr in Subjektif Kriterlerin Arlk Oran

Ne Olmaldr? 187
Tablo 5.27. Hizmet Sektr in Subjektif Kriterlerin Arlk Oran

Ne Olmaldr? 187



Olmal M? 193



Olmal m? 202
Tablo 5.34. allan Pozisyona Gre Firmann Ciro, Sektr Veya

Kurumsallama Derecesine Gre Rating Raporunu
Hazrlayan Birim Farkl Olmal m? 207


Olmal m? 211
xi
EKL VE GRAFK LSTES
Sayfa No
ekil 1.1. Trk Bankaclk Sistemi ve Banka Trleri 11
ekil 1.2. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Yatrmc likisi 25
ekil 1.3. Mudaraba Finansmannda Katlm Bankas-Giriimci likisi 26
ekil 1.4. Muaraka Finansman Modelinin leyii 28
ekil 2.1. Kredi Kavram 37
ekil 2.2. Kredinin eitleri 40
ekil 2.3. Risk ve Belirsizlik 56
ekil 2.4. Risk Ynetim Sreci 57
ekil 2.5. Risk eitleri 58
ekil 3.1. Derecelendirme eitleri 79
ekil 3.2. Derecelendirme Gruplar 82
ekil 3.3. Derecelendirme Srecinin erii ve Aamalar 84
ekil 3.4. Derecenin zlenmesi 87
ekil 3.5. irket Derecelendirmesinde Risk Faktrleri 89
ekil 3.6. Fitch Ratingsin irket Derecelendirme Yaklam 90
ekil 4.1. Porterin Be Gc 121
ekil 5.1. Bankaya Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor

Sonucuna Kontroln Mdahale Yetkisi Durumu 192
ekil 5.2. Bankaya Gre naat Sektr in Subjektif Kriterler

Arlk Oran Durumu 194
ekil 5.3. Bankaya Gre malat Sektr in Subjektif Kriterler

ekil 5.4. Bankaya Gre Ticaret Sektr in Subjektif Kriterler

xii
ekil 5.5. alt Blme Gre Firma Rating Raporunu Hangi
Birim/ Kim Hazrlamal Durumu 199
ekil 5.6. alt Blme Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan

Rapor Sonucuna Kontroln Mdahale Yetkisi Durumu 201
ekil 5.7. allan Blme Gre naat Sektr in Subjektif

Kriterler Arlk Oran Durumu 203
ekil 5.8. allan Blme Gre malat Sektr in Subjektif

ekil 5.9. allan Blme Gre Ticaret Sektr in Subjektif

ekil 5.10. allan Blme Gre Hizmet Sektr in Subjektif

ekil 5.11. allan Pozisyona Gre Firmann Rating Raporunu

Kim Hazrlamal Durumu 208
ekil 5.12. allan Pozisyona Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan

Rapor Sonucuna Kontroln Mdahale Durumu 210
ekil 5.13. allan Pozisyona Gre naat Sektr in Subjektif

Kriterlerin Arlk Durumu 212
ekil 5.14. allan Pozisyona Gre malat Sektr in Subjektif

Kriterlerin Arlk Oran Durumu 213
ekil 5.15. allan Pozisyona Gre Ticaret Sektr in Subjektif

ekil 5.16. allan Pozisyona Gre Hizmet Sektr in Subjektif

Grafik 3.1. Fitch Ratingsin Derecelendirme Notlar 100
xiii
EKLER LSTES
Sayfa No
EK-1 irket Derecelendirme Yntemi ve Yaklam 236
EK-2 Delphi Ynetminde Kullanlan Anket 237
EK-3 Anketin Son Hali 240
EK-4 Katlm Bankalar Raiting Derecelendirme

Aklar 245
EK-5 X Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde

Sormu Olduu Sorular 247
EK-6. Y Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde

EK-7. Z Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde

EK-8. T Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde

xiv
KISALTMALAR LSTES
A.B.D. Amerika Birleik Devletleri
a.g.e. Ad Geen Eser
a.g.m. Ad Geen Makale
AB Avrupa Birlii
BASEL I 1988de Kabul Edilen Sermaye Yeterlilii Uzlas
BASEL II BASEL I Yerine Uygulamaya Konulan Sermaye Yeterlilii Uzlas
BD Birim Deer
BDDK Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
BFD Bireysel Finansman Destei
BHD Birim Hesap Deeri
DESYAP Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas A..
EAD Temerrt Anndaki Bakiye
FVK Faiz ve Vergiden ncesi Kar
GAP Vade Boluu
IMF Uluslararas Para Fonu (International Monetary Found)
IRB sel Derecelendirme Metodu
KB slam Kalknma Bankas
Y leri lm sistemi
K/Z Kr-zarar
KDV Katma Deer Vergisi
KOB Kk ve Orta Byklkte letme (Small and Medium Size Enterprise)
KZOB Kar ve Zarar Ortakl Belgesi
L/C Letter of Credit
LGD Temerrt Halinde Kayp (Loss Given Default)
M.. Milattan nce
M.S. Milattan Sonra
NRSRO National Recognized Statistical Rating Organizations
FK zel Finans Kurumlar
PD Temerrde Dme Olasl (Probability of Default)
SEC Securitier and Exchange Commission
SPK Sermaye Piyasas Kurulu
T.C. Trkiye Cumhuriyeti
TCMB Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
TL Trk Liras
xv
GR
Faizsiz bankaclk uygulamalar dnyada henz 100 yldan daha az bir gemie
sahiptir. lkemize katlm bankaclnn ge girmesi bu sistemin gelimesini ksmen
engellemi olduu eklinde yorumlanabilir. Szkonusu bankalarn lkemizdeki
uygulamalar 28 yllk bir gemi yerine 40-50 yllk bir gemie sahip olsa idi,
ekonomiye katks belki daha fazla olacakt.
Katlm bankaclnn balang tarihi 1983 yldr. 16.12.1983 tarih 83/7506

sayl kararname ile zel Finans Kurumlar'nn temeli atlmtr. Bu kararname atl
pozisyonda olan fonlar ekonomiye kazandrmtr. Trkiye de ksa srede benimsenen
zel Finans Kurumlar, topladklar fonlar, i hacimleri ve proje fonlamalar ynnden
hzl bir gelime gstermilerdir.
Katlm bankalarn sektrdeki pay % 5lerde seyretmektedir. Topladklar

fonlarn yasal zorunluluklar hari tamam ile reel ekonomiyi fonlamaktadrlar. Bu
sebeple %5 lik dilimlerin daha yksek oranlara kma potansiyeli bulunmaktadr.
1900lerin banda Amerikan demiryolu irketlerinin tahvil ihralarnn

derecelendirilmesi ile rating kavram finans literatrne girmitir. zellikle 1980den
itibaren finans piyasalarnn globallemesine bal olarak, gerek lkelerin gerekse banka
ve ticari irketlerin borlanma ekilleri sonucunda oluan ksa ve uzun vadeli
ykmllklerinin deerlendirilmesinde nemli bir l haline gelmitir.
lkemiz bankaclnda rating uygulamasnn birok lkeye gre st sralarda

yer ald sylenebilir. Trk irketleri, gerek ABye yelik srecinde gerekse ABD ve
dier gelimi lkeler ile giderek artan finansal ilikiler sebebiyle ratingi daha etkin
kullanmaldr. Rating uygulamasnn ABD de olduu gibi yakn bir gelecekte yasal
otoriteler tarafndan zorunlu hale getirilmesi muhtemeldir. Rating, uluslararas finans
evrelerinin dikkate ald nemli kriterlerden biri olup, beraberinde effafl ve
rekabeti getirmektedir. Trkiyede piyasalarn effafla ve gvene olan ihtiyalar
ancak rating ile giderilebilir. Unutulmamaldr ki, gerek yurt iinde gerekse yurt dnda
halka arzlar artacak, raftingi olan firmalar bir yoruma gerek kalmakszn kendi yapsn
en etkin ekilde ortaya koyabilecektir.
1
Kredi derecelendirmesi bankalarn kredi riskinin temelini oluturmaktadr.
Derecelendirme, tm irketleri analiz etmeye yardmc olan bir ilemdir.
Derecelendirme sonucu elde edilen netletirilmi bilgiler karar vermeyi
kolaylatrmaktadr. Gnmzde gittike artan iler karsnda zaman kstnn nemi de
gz nne alndnda, deerlendirme ile ilgili bilgilere ksa srede ulamann nemi
ortaya kmaktadr.
lkemizin baz blgelerinde zellikle de Anadoluda kayt dln youn

olarak yaand bilinen bir faktrdr. Bu sebeple subjektif kriterler farkl sektr ve
leklerde objektif kriterlere (finansal veriler) nazaran daha fazla dikkate alnmaldr.
Derecelendirme srecinde bnyelerinde mali analist altran bankalar tahsis

etmi olduklar kredilerde, anapara ve krn vadesinde geri dn kabiliyetini
lmektedirler.
Yaplan derecelendirme sonucunda meydana kan rating, anlalmas kolay ve

ksa bir takm sembollere dntrlmektedir. Kredi tahsis sorumlusunun daha salkl
kararlar almasna imkn tanyacak bir yorum oluturulmaktadr.
Bu almada, Trkiyede faaliyet gsteren katlm bankalarnn kredi

derecelendirmelerini nasl yaptklar aratrlacak, uygulamal ve teorik adan bu
bankalar incelenecek ve birbirleriyle karlatrlacaktr. Derecelendirmede kullanlan
subjektif kriterler nemlilikleri dikkate alnarak en nemli subjektif kriterler
belirlenecektir.
Bu ama dorultusunda almann birinci blmnde; katlm bankaclna

ilikin literatr genel olarak incelenecek, katlm bankalarnda fon toplama ve
kullandrma yntemleri detayl olarak ele alnacaktr.
kinci blmde, katlm bankalarnda kredi eitleri, unsurlar, kredi

kullandrm ve tahsis prensipleri ile katlm bankalarnda risk ve risk eitleri ele
alnacaktr.
nc blmde; katlm bankalarnda kredi derecelendirmesi, kredi

derecelendirmenin geliimi, derecelendirmenin temel zellikleri ve eitleri,
2
derecelendirme srecinin aamalar, derecelendirme kurulularnn irket
derecelendirme yaklamlar ve notlar konular ele alnacaktr.
almann literatr ksmnn son blm olan, Trkiye katlm bankalarnda
kredi derecelendirmede objektif, subjektif kriter kullanm balkl drdnc blmde,
katlm bankalarnda kredi derecelendirmede kullanlan finansal objektif (kantitatif) ve
subjektif (kalitatif) kriterler ve Trkiyedeki katlm bankalarnda subjektif kriterlerin
karlatrmas konular ele alnacaktr.
almada ele alnan sz konusu litetarte ilikin uygulamay ieren beinci

blm ise Trkiye genelinde faaliyet gsteren drt katlm bankas zerine yaplan
aratrmay iermektedir. Katlm bankalarnda kredi analisti olarak grev yapan toplam
2.256 adet uzman aratrmann evrenini oluturmaktadr.
3
BRNC BLM
KATILIM BANKACILII
Bu blmde katlm bankacl kavramlarna genel bir bak verilmi,
sonrasnda ise dnyada ve Trkiyede katlm bankaclnn nasl gelitiine, katlm
bankalarnda fon toplama ve fon kullandrma yntemlerine deinilmitir.
1.1. Katlm Bankaclna Genel Bak
Faizsiz bankaclk (katlm bankacl) kavramnn domasnn nedenlerini

aadaki gibi ifade edilmektedir1:
Faizin her trl ticaretten, toplanan ve kullandrlan fonlardan kaldrlmas istenmek.

Adaleti salayp smry yok etmek.
Kazan iin emei tevik etmek.
slam toplumunda alma hayat ile inan arasnda oluan atmay nlemek.
Kazanmak iin alma, emek ve retimi art komak.
slami esaslar etrafnda birlii salamak.
Faiz geliri yerine, i karl ve faaliyet karn koymak.
sahalar aarak alma ortamn ve istihdam gelitirmek.
Yardmlama ile birlikte sevgi ve kardelii toplumda yaygn hale getirmek, kin ve
dmanl kaldrmak.
Zekt messesesini yaygnlatrarak, toplumda birok sosyal hastala are bulmak
ve yoksulluu ortadan kaldrmak.
Katlm bankacl hizmetlerinin verilmesinde, iki farkl sistem szkonusudur2:
htisaslam bankaclk; Sadece kredi ve bankaclk hizmetleri veren

ihtisaslam bankaclk sistemidir.
Model Bankaclk; Szkonusu sistemde hem modern bankaclk hem de klasik
bankaclk ayn anda gerekletirilmektedir. Bu sebeple bankalarda rekabette bu
1
Cihangir Akn, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986. ss.115-116
2
Ahmet Battal, Bankalarla karlatrmal olarak Hukuki Ynden zel Finans Kurumlar, Gelitirilmi Doktora
Tezi, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits (BTHAE) Yayn, Ankara:1999, s.66.
4
sistem daha avantajl olmaktadr. Trkiyede uygulanan sistem model bankaclk
sistemidir. nk katlm bankalar bu yntemle, bir taraftan finansal
piyasalarda araclk roln stlenirken, dier taraftan modern bankaclk
hizmetleri sunmak suretiyle, piyasalarda daha aktif olabileceklerini
ngrmektedirler.
lkemizde katlm bankalar (zel finans kurumlar), ilk defa 4389 sayl
Bankalar kanununda mevduat toplama yetkisi bulunmayan, ancak, zel cari hesaplar
ve kr zarara katlma hakk veren hesaplar yoluyla fon toplayan, ekonomik faaliyetleri
ekipman veya emtia temini kiralamas veya ortak yatrmlar yoluyla finansa eden
kurumlardr3 eklinde tanmlanmtr. 5411 sayl Bankaclk Kanununda ise bu
kanuna gre zel cari ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak
esas olmak zere faaliyet gsteren kurulular ile yurt dnda kurulu bu nitelikteki
kurulularn Trkiyedeki ubeleri4 eklinde tanmlama yaplmtr.
1.1.1. Katlm Bankacl Tarihesi
Katlm bankacl tarihsel geliimi ve uygulamalar ve Trkiye de katlm

bankacl tarihi, geliimi ve yasal erevesi ele alnmaktadr.
1.1.1.1. Dnya`da Katlm Bankacl
Kr ve zarara katlma prensiplerini esas alan katlm bankacln tarihsel

srecini incelediimizde, modern anlamda katlm bankacl ihtiyacnn 20. Yzylda
slam lkelerinde balayan sanayileme hareketleri ve 1970'li yllarda petrol fiyatlarnn
ani art ile ortaya kt grlmektedir. Sanayileme ncesinde bireysel olarak
kiilerin tasarruflar ticaret sahiplerinin elinde kr-zarar ortakl esasna gre
deerlendirilmekteydi; fakat sanayileme ile birlikte byk yatrm projelerinin
finansman iin bu kiisel tasarruflar bir araya getirebilecek faizsiz bir bankaya ihtiya
duyulmutur.
3
4491 sayl Bankalar Kanunu ile eklenen m.20/6.
4
5411 sayl Bankalar Kanunu m.3., Resmi Gazete,1.11.2005 Kabul Tarihi (19.10.2005).
5
Katlm bankacln tarihesi dnyada geliimini ksaca zetlemek gerekirse5;
Katlm bankaclnn tarihi M.. 21232081 yllar arasnda Babilde hkm

sren Hamburabiye kadar uzanmaktadr. nl Hammurabi Kanunlarnn 100-107.
blmleri ikraz (borlanma) ilerinin nasl dzenleneceini gsterirken, zellikle faizsiz
yatrmn tarihte ilk rnei olarak ortaya kmaktadr. slamiyetin douu ve yaylmas
ile birlikte borlanma, ortaklk ve kiralama gibi bugnk faizsiz bankacln temel
kavramlar da gelimi ve geni bir corafyada uygulama alan bulmutur6.
M.. 600-465 yllar arasnda Frat kysnda yaayan bu Egibi ve

Murashu aileleri youn olarak faizsiz kredi vermekteydiler7.
slamdan nce Arap yarmadasnda faiz yaygnd. Bor zamannda denmez

ise faiz ilave edilir vade uzatlrd8. slamiyetin kabulnden sonra faiz yasaklanrken,
slama aykr olmayan ticareti tevik etmitir. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.v) tacirlik
yapm ve Medinede halk alverie yneltmi ve tevik etmitir9. lerleyen yllarda
yaplan fetihlerle beraber slam corafyas in Seddinden Atlas Okyanusuna kadar
genilemi, bu blgelerdeki iktisadi oluumlar Mslmanlarn eline gemitir. Ele
geirilen blgelerdeki tapnaklarda ve saraylarda stok edilmi deerli eyalar halka arz
edilmi ve bylece tkal olan pazarlar alm ve her eit mala kar talep artm,
bylelikle ticaret canlanmtr. Daha sonralar nemli ticaret limanlar el deitirmi ve
Mslmanlarn eline gemi, faizsiz ticaret iyiden iyiye tm dnyaya yaylmaya
balamtr10. zellikle bankaclk faaliyetlerinin ilk rabet grd dnem Abbasiler
olmutur. Bunun nedeni kazanlan savalardan sonra biriken ganimetlerin vb.
deerlendirilmesi olarak tanmlanabilir11. Bu geliimlere paralel olarak M.S. 1118
ylnda Hristiyan haclarn can ve mallarn korumak iin kurulmu olan Temple
mezhebi ve mensubu olan Templierler yaplan balarla byk lde servet ve
5
Cihangir Akn, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986. s.110
6
Akn a.g.e., s.110
7
Akn a.g.e., s.110
8
Servet Bayndr, slam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk, stanbul: Rabet yaynlar, 2005, s.30.
9
Servet Bayndr, a.g.e s.30.
10
Servet Bayndr, a.g.e., s. 32.
11
Akn, a.g.e., s. 111.
6
nfuz sahibi olmulardr. Avrupada bine yakn ubesi olan bu gizli kurulu askeri ve
ticari maksatlar iin faizsiz kredi vermilerdir12.
zellikle Pakistanl dnrlerin nclk ettii slami bankaclk

konusundaki ilk aratrma 1955 ylnda ekonomist Muhammed Uzair tarafndan ortaya
konulmutur. Ortakla dayal ilk katlm bankas, Msr Arap Cumhuriyetindeki Myt-
Gamr kasabasnda 1963 ylnda Suudi Arabistan kral Faisaln da yardmyla tekstil
sanayini finanse etmek iin Ahmet en-Naccr tarafndan kurulan slami tasarruf bankas
olmutur13. Naccr, Bankalarn kurulu aamasnda Almanlardan her konuda destek
almtr. Ancak Naccrn faizsiz bankaclk dncesini anlayan Almanlar ekonomik
desteklerini ekmitir. Dnemin ar siyasi basklar sonucu bu uygulama ancak drt yl
hayatta kalabilmi ve 1967 ylnda faaliyetlerine son vermek durumunda kalmtr14.
lerleyen yllarda bir dizi slam bankasnn kurulmaya balad grmekteyiz.

1971de Msr da kurulan Nasr Sosyal Bankas ve 1975te kurulan Dubai slam
Bankas, sanayi, tarm gibi nemli alanlar finanse eden geliimin ilk rnekleri olduunu
grmekteyiz15. 1974 ylnda Cidde'de kurulup, 1975 ylnda faaliyete geen ve halen
faaliyetini devam ettiren slam Kalknma Bankas ise; yaayan faizsiz bankalarn
ilkidir16.
Daha sonralar, Kral Faysaln lmn izleyen yllarda 1977 sonlarna doru
Msrda, Msr Faysal slam Bankas kurulmu ve Pakistanda ise General Ziya-l Hak
dneminde 1979 ylnda katlm bankaclnn temelleri atlmtr17.
Bugnk anlamda, slami bankacln dnyada geliimi ise 50 yla yakn bir
sre iermektedir. Faizsiz bankaclk Modeli, hem konvansiyonel bankacl, hem ticari
12
Akn, a.g.e., s. 111.
13
Mehmet Faisal Gkalp ve Gngr Turhan, slam Toplumlarnn Ekonomik Yaps, stanbul: Fey Vakf, 1993,
s.64.
14
15
Akn, a.g.e., s. 114.
16
Ali Polat, Katlm Bankacl Dnya uygulamasna ilikin sorunlar-frsatlar; Trkiye iin projeksiyonlar
Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl, 2009 s.83.
17
Akn, a.g.e., s. 114.
7
ortakl (kr ve zarar ortakl), hem de sigorta, leasing, v.b. alt finansman metotlarn
bir arada ve ayn at altnda hayata geirmi bir modeldir18.
Son yllarda ngilterede Financial Hizmetler otoritelerinin abalar ile faizsiz

bankacla ilgi artmaktadr. Islamic Bank of Britain, the European Islamic Investment
Bank, HSBC Amanah ve Lloyds TSB katlm bankacl ve sigorta rnlerini
ngilterede sunmaktadr19.
1.1.1.2. Trkiyede Katlm Bankacl
Trkiyede katlm bankacl fikri nceleri teorik olarak ele alnmtr. Faizsiz
bir bankaclk modelinden ziyade faizin haram oluu ve zararlar zerinde durulmutur.
rnein, Trkiye, 1975 ylnda slam Kalknma Bankasnn (KB) kurucu yeleri
arasnda yer alm ve 1984 ylnda ise kuruluun en byk ortaklarndan biri olmutur.
Bu tarihten sonra Trkiye dnyann nde gelen finans kurulularndan biri olan slam
Kalknma Bankas bnyesinde, etkinliini arttrmak imkn elde etmitir. Tasarruflarn
faizsiz olarak deerlendirmek isteyen, tasarruf sahiplerine, kk ve orta boy
iletmelere hizmet vermek amacyla, 1975 ylnda kurulan ve bu yndeki almalarn
1978 ylna kadar srdren Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas A..nin (DESYAP)
sistem hakknda lkemize nemli tecrbeler kazandrd sylenebilir. Kr-zarar (K/Z)
ortakl yoluyla alacak ilk faizsiz banka, Devlet Sanayi ve i Yatrm Bankas
olmu, DESYAPn kurulu kanunlarnda faizli ya da faizsiz almasn ynetim
kuruluna brakmt. Ancak ynetim kurulu 1978 yl sonrasnda faizli sisteme geme
karar almtr. Dier faizsiz finansmana ilikin ilk rneklerden birisi ise Kar ve Zarar
Ortakl Belgesi (KZOB)nin karlmasna verilen izindir20.
Bylece ulusal ve uluslararas dzeydeki iktisadi ve siyasi gelimelerin yan

sra ilmi faaliyetlere paralel olarak Trkiye'de katlm bankacl sistemine faaliyetini
salayacak olan n admlar atlmaya balanmtr. Tm bu gelimelerin dnda katlm
bankaclnn balang tarihi 1983 yldr. 16.12.1983 tarih 83/7506 sayl kararname
18
T.C. Bakent niversitesi, (evrimii)
< http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc > , s.1., (6 Eyll 2010).
19
M. Mansoor Khan, M. Ishaq Bhatti, Development in Islamic Banking: a financial risk-alloctcation approach The
Journal of Risk Finance, Vol.9 No:1, 2008. s. 42.
20
Mustafa Uar,, Trkiyede-Dnyada Faizsiz Bankaclk ve Hesap Sistemleri, stanbul Fey Vakf Yaynlar, s. 61.
8
ile zel Finans Kurumlar'nn temeli atlmtr21. Yedinci Cumhurbakan Kenan Evren
dneminin babakan Blent Ulusu'nun hazrlad ve Turgut zal'n ilk babakanlk
gnlerinde kabul edilip hayata geirilmitir. Bu yeni bankaclk anlaynn temel amac,
ekonomiye katlamayan mali deerleri yastk altndan kararak yabanc sermaye ile
birlikte milli ekonomimize sunmaktr22.
25 ubat 1984 tarihinde 18323 sayl Resmi Gazetede yaynlanan tebli ile
sistemde dzenlemeler yaplmtr23.
Bu tebliin esaslar;
Kuruluu: FK asgari 5 tane kurucusu olmak zere 100 ortakl bir A..
eklinde kurulabilecei hkme balanarak, Bankalar Kanununu deitiren 1983/7506
sayl KHKden bankalarn kuruluuna ilikin kabul edilen esaslara paralel hkmler
getirilmitir24.
Fon Temini: FK nn kabul edebilecei fonlar Cari Hesaplar ve Katlma

Hesaplar olmak zere iki blmden oluur. Hesabn iletilmesinden doan masraflar
zel finans kurumuna aittir. zel finans kurumunun bu hesaplarn iletilmesinden doan
kr-zarar pay azami %20dir. Bu marj iin de deiiklik yetkisi Merkez
Bankasnndr25.
Fon kullanm ise: retim Destei Salama (Murahaba), K/Za Katlma

(Mudaraba), Leasing eklinde tanmlanmtr26.
1980li yllar Trk mali sistemine derinlik kazandrma, ara ve messeseleri

bakmndan zenginleip eitlendirilen dnemlerdi. Katlm bankalar 1985 ylnda mali
sistemimize katlan yeni bir finans/bankaclk modeli olmutur27.
21
Servet Eypgiller, Banka ve Mali Kurulular, Ankara: Yarg Kitap ve Yaynevi , 1988, s. 52.
22
T.C. Bakent niversitesi, (evrimii).
< http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc., s.1., (20 Kasm 2010).
23
Turan ve Gkalp, a.g.e., s.108.
24
25
Turan ve Gkalp, a.g.e., ss.109-110.
26
27
Adnan Bykdeniz, Ekonomik bir geerlilik olarak zel finans kurumlar, zel Finans Kurumlar Birlii
Dnyada ve Trkiyede faizsiz bankaclk dergisi, 2003, s.3.
9
Katlm bankalar, Bakanlar Kurulu Kararna istinaden kurulmakta, Bankalar
Kanunu'na uygun olarak faaliyet gstermekte ve 25 yl aan bir sredir yastk alt
paralarn ekonomiye kazandrlmas konusunda nemli grevler stlenmektedirler. Bir
anlamda Risk Sermayesi (Venture Capital) kuruluu niteliinde olan katlm bankalar,
topladklar hane halknn birikimlerini ve atl (yastk alt) fonlar dorudan Trk
sanayicisi ve giriimcisinin ihtiya duyduu hammadde, yar mamul ve mamul
maddeler ile yatrm mallarnn temininde kullanmak suretiyle lke ekonomisine ciddi
katklar salamaktadrlar28.
Konvansiyonel bankaclk dnda uygulamas olmayan lkemiz finansal

piyasalar asndan bu yeni olgu ilk bata risk sermayesi benzeri bir uygulama olarak
grlm, faizden ve konvansiyonel bankalardan uzak durmak isteyen tasarruf ve
iletme sahiplerine hizmet etmek amac ile kurulmu, ancak artan hizmet ve rn
kalitesi/eitlilii ile bu amacn tesinde fonksiyonlar icra etmeye balamtr29.
Daha sonra karlan eitli tebli ve dzenlemeler sonucunda bu sistemin

yasalar ve mevzuat bakmndan alt yaps oluturulmutur30. Trkiye de ksa srede
benimsenen zel Finans Kurumlar topladklar fonlar, i hacimleri ve proje fonlamalar
ynnden hzl bir gelime gstermilerdir.
Srayla, Albaraka Trk zel Finans Kurumu A.. 1985'te31, Faisal Finans
Kurumu A.. 1985'te32 (daha sonra ismi Family Finans Kurumu olarak deitirilmi
olup 2005 ylnda Anadolu Finans Kurumu ile birleip Trkiye Finans adn almtr),
Kuveyt Trk Evkaf Finans Kurumu A.. 1989'da,33 Anadolu Finans Kurumu A..
1991'de (2005 ylnda Family Finans Kurumu ile birleip Trkiye Finans adn almtr),
hlas Finans Kurumu A.. 1995'de, Asya Finans Kurumu A..ise 1996'da,34
28
Kuveyt Turk Katlm bankas web sayfas (evrimii)
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/Hakkimizda_Tarihce.aspx (17 Mart 2009 ).
29
Polat a.g.m. s.87.
30
Akn, a.g.e. s.286.
31
Albaraka Trk,Albarakay Tanyn, (evrimii)
< http://www.albarakaturk.com.tr 30.06.2010 tarihli bagmsz denetim raporu (20 Ekim 2010).
32
Trkiye Finans, Tarihe, (evrimii)
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/tarihce.as (20 Kasm 2010).
33
Kuveyt Trk, Kuveyt Trkn Tarihesi, (evrimii)
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/Hakkimizda_Tarihce.aspx (20 Kasm 2010).
34
Asya Finans, tarihe, (evrimii)
http://www.bankasya.com.tr/hakkimizda/index.jsp (20 Kasm 2010).
10
kurulmutur. Bylece Trkiye'deki Katlm bankacl sisteminin temel messeseleri
ortaya kmtr. Ancak hlas Finans Kurumunun faaliyetleri, Kasm 2000 ve ubat
2001de yaanan mali kriz nedeniyle 2001 ylnda durdurulmutur. zel Finans
Kurumlarnn faaliyetleri, 1999 ylnda Bankaclk Kanunu kapsamna girinceye kadar
geen srete bir yandan Bakanlar Kurulu Kararlar, dier yandan ise Merkez Bankas
ve Hazine Mstearlnn teblileri ile yrtlmtr. Fakat 19 Aralk 1999 tarihli
Resmi Gazete'de yaynlanan 4491 sayl Kanun ile 4389 sayl Bankalar Kanunu
kapsamna alnmlar ve 5411 sayl kanun ile de tm faaliyetleri ve denetimleri
bankalarla ayn kapsama getirtilmitir35.
Bugn dnyadaki says 100n zerinde olan faizsiz bankalarn 4

Trkiyede faaliyet gsteren zel finans kurumlardr. Katlm Bankalar mali sektrde
bir yenilik olarak, faizden uzak durmak isteyen ve konvansiyonel bankalara gitmeyen
fonlar ekonomiye kazandrmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarn deerlendirmelerine
yardmc olmak amacyla zel Finans Kurumlarnn (FK) ilk temeli atlmtr.
ekil 1.1. Trk Bankaclk Sistemi ve Banka Trleri

Kaynak: Ali Polat Katlm Bankacl Dnya uygulamasna ilikin sorunlar-
frsatlar; Trkiye iin projeksiyonlar s.87
Trk bankaclk sistemi ekil 1.1. de grld zere; Ticari Bankaclk,
Kalknma ve Yatrm Bankalar ve Katlm Bankalar olarak grup da
deerlendirilmektedir. 1999 ylnda Bankalar Kanunu tabi tutulan FKlar
konvansiyonel bankaclk yannda Trk mal sisteminin bir tamamlaycs olarak
sisteme dahil olmu, 2001 ylnda yaplan deiikliklerle Gvence Fonu oluturulmu ve
bu kurumlar Banka olarak kabul edilmitir. 2005 ylnda kabul edilen 5411 sayl
35
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc (30 Ekim 2009).
11
Bankalar Kanunu kapsamnda bu kurumlar Katlm bankas ismi ile faaliyetlerini
srdrmeye devam etmektedirler36.
1.1.2. Katlm Bankacl ile lgili Dzenlemeler
Katlm bankaclnn teorik erevesine ve tarihesine deindikten sonra

lkemizde katlm bankacl konusunda hangi yasal dzenlemeler bulunmaktadr
bunlar izah etmek gerekmektedir. Katlm bankacl ile ilgili dzenlemeleri, kanunlar,
ynetmelikler ve dier dzenlemeler olarak snflandrmak gerekmektedir.
1.1.2.1. Bankalar Kanunu
lkemizde genel mdrl bulunan yerel ve yabanc bankalar ile yabanc

bankalarn lkemizdeki ubeleri bankaclk kanununa tabidir. Tm bankalarn olduu
gibi katlm bankalarnn da bankaclk faaliyetleri sz konusu kanun ile akla
kavuturulmutur. Katlm bankalar, Kanunun 11. Maddesinde kaytl Mevduat
toplama yetkisi bulunmayan ancak, zel cari hesaplar ve kr ve zarara katlma hakk
veren hesaplar yoluyla fon toplayan, ekonomik faaliyetleri ekipman veya emtia temini
veya kiralanmas veya ortak yatrmlar yoluyla finanse eden zel finans kurumlar bu
Kanunun 10 uncu maddesinin (2) ve (3) numaral fkralar, 12nci maddesinin (2)
numaral fkras, 14 nc maddesinin (5), (6) ve (7) numaral fkralar, 15 (2/c, d ve e
bentleri hari), 16, 17 ve 19 uncu maddeleri ile 20 nci maddesinin (2) numaral fkras
hkmleri dndaki dier maddelerine tabidirler. zel finans kurumlar asndan emtia
veya gayrimenkullerin finansal kiralanmas ya da kr ve zarara katlma ve benzeri
yntemlerle yaplan her trl finansman faaliyetleri de bu Kanuna gre kredi olarak
addolunur37 hkm ile bankaclk faaliyetlerine balamlardr.
Daha sonra 5411 sayl bankalar kanununda geen katlm bankalar, zel cari
ve katlma hesaplar yoluyla fon toplamak ve kredi kullandrmak esas olmak zere
faaliyet gsteren kurulular ile yurt dnda kurulu bu nitelikteki kurulularn
Trkiye'deki ubelerini ifade eder38. Hkm ile birlikte Halen faaliyette bulunan zel
36
Polat a.g.m., s.88.
37
4491 sayl Bankalar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, m.11.
http://www.belgenet.com/eko/k4491.html (15 Austos 2009).
38
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Madde 3. (evrimii)
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu (15 Austos 2009).
12
finans kurumlar, bir yl ierisinde ticaret unvanlarn katlm bankas ibaresini de
kapsayacak ekilde deitirmek ve mevcut durumlarn Kanunun finansal raporlamayla
ilgili hkmlerine intibak ettirmek zorundadr. zel Finans Kurumlar Birlii Trkiye
Katlm Bankalar Birlii olarak addolunur ve bu Kanunun hkmlerine tabi olup, ay
iinde durumunu bu Kanun hkmlerine uygun hale getirir39. Geici 3 maddedeki bu
metin ile de bu sektrdeki faaliyetler bankaclk kanunu erevesine dahil edilmitir.
1.1.2.2. Finansal Kiralama Kanunu
Katlm bankalarn dier bankalardan ayran en byk zelliklerden bir tanesi

de finansal kiralama ilemleri banka olarak kendileri yapabilmeleridir. Leasing
Trkiyede 3226 sayl Finansal Kiralama Kanununun 10.6.1985 tarihinden itibaren
uygulanmaya balayan bir yntemdir40.
Kirac: Leasing ilemlerinde ekipmann kullanm hakkn szleme ile nceden

belirlenen kira demeleri karlnda satn alan taraf.
Katlm bankas: Leasing ilemine konu olan ekipmann hukuki mlkiyetini
zerinde tayan ve szleme ile nceden belirlenen kira demeleri karlnda
kullanm hakkn Kirac' ya devreden taraf.
Satc: Leasing ilemine konu olan ekipman temin eden retim veya pazarlama
kuruluu.
30.12.2007 tarih ve 26742 sayl Resmi Gazete'de yaymland zere leasingli

birok rnlerde KDV oran % 1 den %18e ykseltilmi ve leasing yntemi ile kredi
yapmann avantaj kalmamtr41.
39
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Geici Madde 3. (evrimii)
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu (15 Austos 2009).
40
Sadi Uzunolu, Yeni Finansman Teknikleri stanbul: Strata Yaynclk, 1998, s.9.
41
30.12.2007 tarih ve 26742 sayl Resmi Gazete. (evrimii)
http://www.cinaroglu.com.tr/sirkuler/2007-ve-oncesi/93-30122007-tarih-26742-sayl-resmi-gazetede-yaymlanan-mal
ve-hizmetlere-uygulanacak-kdv-oranlarna-ilikin-karar.html (30 Ekim 2009).
13
1.2. Katlm Bankalarnda Fon Toplama Yntemleri
Katlm bankalarnda fon toplama yntemleri cari ve katlma hesaplar olarak

ikiye ayrlmaktadr. Bunlarn detayna aada izah edilmitir.
Faizsiz fon toplama yntemleri42:
Cari hesaplar
Kr ve zarara katlma hesaplar
1.2.1. Cari Hesaplar
zel cari hesap, Bankalar Kanununda; katlm bankalarnda alabilen ve

istenildiinde ksmen veya tamamen her an geri ekilebilme zellii tayan ve
karlnda hesap sahibine herhangi bir getiri salamayan hesaplar eklinde
tanmlanmtr. Cari hesap, faizsiz bankalarda hesap tanmlatan mterilere alr.
Gerek veya tzel kiiler tarafndan alan, istenildii zaman tamamen veya ksmen geri
ekilme zellii tayan, karlnda faiz veya kr denmeyen hesaplara cari hesap ad
verilmektedir43. Bu hesaplar TL veya dviz cinsinden alabildikleri gibi, hesabn al
esnasnda mterinin faiz veya kr pay pazarlk ans olmamaktadr. Cari hesaplarn
taraflara ykleyecei sorumluluk ve salayaca yararlar kanun koyucu veya banka
tarafndan belirlenir44. Vadesiz mevduatn bankalar iin olduu gibi cari hesaplar da
katlm bankalar iin maliyetsiz kaynaklardr. zkaynaklar gibi kullandrlan fonlardan
gelen kr paylarnn % 100 banka kaynaklarna aktarlr.
1.2.2. Katlma Hesaplar
Katlm bankaclnda Kr ve Zarara Katlma Hesab akdi erevesinde alan

Trk Liras ve dviz cinsinden yatrlan fonlarnn hesaplara Katlma Hesab ad verilir.
Tasarrufunu kullanlmasndan doacak kr ve zarara katlma sonucunu douran, gerek
42
Mehmet Takan, Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn Datm , 2001, s.18.
43
Servet Bayndr, a.g.e., s.52.
44
14
ve tzel kiilerce yatrlan fonlardr. Katlma hesab atran kii vade sonunda belli bir
oran taahht edilmedii gibi, anaparann aynen geri denecei garantisi de verilemez45.
Katlm bankalar ile alan kr ve zarara katlma hesab sahiplerine kar

datm, zel Finans Kurumlar Kurulmas Hakknda 83/ 7506 sayl kararname eki
karar ilikin tebli gereince yaplmaktadr. Katlma hesaplarna datlacak kr
belirlenirken, hesabn almas, bankaca iletilmesi ve sonunda kr veya zarar ilavesiyle
ekilmesi safhalarnda, ayr ayr deer lleri kullanlr46.
Bu deer lleri aadaki gibidir47.
Birim deer
Hesap deeri
Birim hesap deeri
Birim Deer,
Katlma hesaplarnn bankaca iletilmesi sonucu kr veya zarar edildiinde

deien bir arlk birimidir. Katlma hesaplarnn oluturduu havuzun kr-zarar
geliimini yanstr. Kurumun katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn iin 100 olarak
alnan birim deer her gn veya hafta sonu, o gn veya hafta iinde elde edilen kr veya
zararn ilavesiyle yeniden hesap edilir ve bir sonraki gn veya hafta sonuna kadar
geerli olmak zere duyurulur48.
Birim deer aadaki formlle hesaplanmaktadr. Burada:
TADt +K
BDt=
THDt
45
smail zsoy, zel Finans Kurumlar, stanbul: Asya Finasn Kltr Yaynlar, 1997, s. 160.
46
zsoy, zel Finans Kurumlar, s. 165.
47
48
15
BDt= (t)nci hafta sonu itibariyle hesaplanan ve bir sonraki haftada (t+1)
yaplacak kr/zarar datmna esas tekil eden Birim Deer.
TADt= (t) nci hafta sonu itibariyle havuzun toplam aktif deeri.
THDt= (t) nci hafta sonu itibariyle havuzun toplam hesap deerini
gstermektedir.
Kt= (t) nci hafta sonu itibariyle proje krlar
Birim deer, kr veya zarar kaytlar yaplan fondaki mevcut aktifler deeri
toplamnn bir nceki gn veya haftadaki hesap deerleri toplamna blnmesi ile
bulunur. Fonun kr etmesi halinde birim deer ykselir, zarar etmesi halinde ise der.
Birim deerin ykseklii fonun krlln gsterir.
Halen faaliyet gsteren katlm bankalarnda birim deer haftalk ve gnlk

olarak hesaplanmakta ve kr datmlar gnlk yaplmaldr. Katlm hesaplar; katlm
bankalarnca iletilmesi sonucu kr veya zarar edildiinde deien bir arlk birimidir.
Katlm hesaplarnn oluturduu deiik havuzlarn kr zarar geliimini yanstr.
Katlm bankalar vadeli hesaplara para kabul ettii ilk gn iin 100 olarak alnan birim
deer gnlk olarak yeni hesaba ilavelerle tekrar hesap edilir. Hesaplanan birim deer
haftalk ve gnlk olmasna gre srelerde farkllk gsterir. Katlma hesaplarndaki
hesaplama sistemi birim deer (BD) zerinden almaktadr. Birim deer, katlma
hesaplarnn bankaca iletilmesi sonucu kr veya zarar edildiinde deien bir arlk
birimidir. Katlma hesaplarnn oluturduu havuzun kr-zarar geliimini yanstr.
Bankann katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn iin 100 olarak alnan birim deer
her gn veya hafta sonu, o gn veya hafta iinde elde edilen kar veya zararn ilavesiyle
yeniden hesap edilir ve bir sonraki gn veya hafta sonuna kadar geerli olmak zere ilan
edilir49.
49
Trkiye Finans A.., Kar Datm Mekanizmas Nasl alyor?, (evrimii)
http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/hakkimizda/faizsiz_sistem_hakkinda.aspx (05 Eyll 2010).
16
Hesap Deeri
Katlma hesab fonlarna para yatran kiilerin bu havuzdaki mevcut fona

katlma orandr. Bu, her bir hesap iin, hesaba para ilave edildike deeri artan,
ekildike azalan bir katsaydr. Hesaba yatrlan parann hesap deeri o gnk birim
deere blnerek bulunur. Bu katsay, kr-zarara katlma belgesinde gsterilir ve hesaba
her para eklendiinde ya da hesaptan para ekildii zaman belge zerinde yeni hesap
deeri yazlr. Havuzda hesab olan kiilerin hesap deerlerinin ayr ayr toplam hesap
deerleri toplamn oluturur50. Forml aada gsterilmektedir.
M
HDt=.
BDt
Burada:
HDt= Hesap Deeri
M=Alan (yatrlan para) hesap miktar
BDt =t haftas iin geerli Birim Deeri gstermektedir.
Havuzdaki tm hesaplara ait hesap deer toplam Toplam Hesap Deerini

(THD) vermektedir.
Birim Hesap Deeri,
Birim deeri ile hesap deerinin arplmas sonucu bulunan ve katlma hesab
sahibinin, zerinde hak iddia edecei, gnlk veya haftalk olarak hesap edilen mebla
gstermektedir51. Birim Hesap Deeri (BHD) bir zdelik olup, bireysel hesap sahibinin
herhangi bir zaman dilimindeki hesap vaziyetini (anapara kmlatif kr/zarar)
gstermektedir.
Hesabn ald gndeki birim-hesap deeri, doal olarak hesabn kendisine

eittir. Fonun iletilmesi sonucu kr elde edildiinde birim deer ykseldiine gre bu
50
51
17
yeni birim deerin, hesap deeri ile arpm sonucu bulunan yeni birim- hesap deeri,
fon sahibinin vade sonunda hak iddia edebilecei mebla yani yatrd para art kr
payn gsterir52.
BHDt=HDt * BDt
rnein 1.000. TL bir katlma hesab atran kiinin yatrd gndeki birim
hesap deeri yine 1.000. TL dir. Hesaba yatrlan mevduatnn (fonun) iletilmesi
sonucu kr elde edildiinde birim deer ykseldiine gre oluan yeni birim deerin
hesap deeri ile arplmas sonucu bulunan yeni birim hesap deeri, fon sahibinin vade
sonunda hak iddia edecei mebla yani yatrlan para ve kr gstermektedir.
rnek1:
rnein hesabn yatrld gn geerli olan birim deer 100 olsun.
Hesap deeri yatrlan parann o gnk birim deere blnmesiyle

bulunduuna gre, 1 milyon TL nin hesap deeri, 1.000.000./100= 10.000 TL dir.
Yatrld gnk parann birim hesap deeri, birim deerle hesap deerinin
arplmasyla elde edildiine gre, 10.000 x 100=1.000.000 TL dir. Yani parann
kendisine eittir53.
rnek 2:
Vadeli hesaptaki fonun iletilmesi sonucu kr elde edildii varsaylrsa, buna

bal olarak birim deerde ykselecektir. Birim deerin 105 olduunu kabul edersek,
vade sonunda yeni birim-hesap deeri, yani hesaba para yatran kiinin eline geecek
para,
10.000x105=1.050.000 TLdir.
Kar, 50.000 TL dir54.
52
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK.doc (30 Ekim 2009).
53
Trkiye Finans A.., Kar Datm Mekanizmas Nasl alyor?,
54
zsoy zel Finans Kurumlar stanbul, s. 167.
18
Kr ve zarara katlma hesabna faiz veya nceden belirlenmi bir gelir
denmemektedir. Hesap sahibinin talep hakk ve katlm bankasnca deme
ykmll birim hesap deeri tutarnca olmaktadr. Birim hesap deeri hesap
sahibinin katlma hesap czdannda yer alan hesap deeri stunundaki en son deerin
katlm bankasnca aklanan birim deeri ile arplmas ile ortaya kmaktadr55.
Tasarruf sahibinin katlm bankalarna yatrd para, katlm bankalarnca projelerde
kullanlmak zere yatrmclara, retim ve ticaret yapana piyasa artlar ierisinde
oluan kr oranlar ile belirli bir vade iin kullandrlr. Vade sonunda elde edilen getiri,
yani kr, rnein % 80i tasarruf sahibine, % 20si bankaya olmak zere datlr.
Grld gibi, faizin aksine kr pay esasna gre alan sistemde anaparann vade
geldiinde ne kadar kazandraca belirli deildir. Kald ki, kredilendirilen projelerden
zarar edilmesi de ihtimal dahilindedir. Faizli sistemde ise bu mmkn deildir, vade
geldiinde nceden taahht edilen tutar mutlaka anapara sahibine denmelidir.
Yukarda belirtildii gibi, datlacak krlar nceden aklamak hibir ekilde mmkn
deildir. Gazetelerde ya da ubelerde ilan edilen kr paylar ileriye ynelik datlacak
karlar gsteren bir tablo deildir. Aklanan rakamlar bir nceki hafta sonu itibariyle
vadelere gre olumu ve datlm kr paylarn gstermektedir. Mterileri
bilgilendirmek amacyla ilan edilmekte olup ileriye ynelik bir taahht deildir56.
Vade Bitiminde Temdit
Katlm hesab mterisi vade bitiminde hesabnda bulunan paray ekmedii

veya farkl bir havuza aktarm talebi olmad takdirde, vadesinde kr zarar hesabna
yanstlr ve hesabn vadesi yeni bakiye zerinden ayn vade grubunda otomatik olarak
yenilenmi olur57.
1.3. Katlm Bankalarnda Fon Kullandrma Yntemleri
Fon toplama yntemlerine deindikten sonra toplanan bu fonlarn uygun

giriimlerde, yatrmlarda veya projelerde iletilmesi gerekmektedir.
55
Takan, a.g.e., s.18.
56
57
Hseyin Tun, Katlm Bankacl Felsefesi, Teorisi ve Trkiye Uygulamas, stanbul: Nesil Yaynclk, 2010
s.202.
19
Katlm bankalarnn mterilerine saladklar fon kullandrma ile ilgili
hizmetler aada listelenmitir58:
retim destei salama (murabaha),

Kr Zarar Ortakl (mudaraba)
Kar veya zarara katlma yntemi ile fon kullandrma (muaraka),
Kiralama (icara),
Selem
stisna
Sukuk
Mal karl olan vesaikin alm satm yolu ile fon kullandrma,
Fonlarn bankalarda tutulmas,
Kiralk kasa hizmeti vermek,
Havale ve transfer gibi temel bankaclk ilemlerinin yaplmas,
Teminat mektubu vermek,
Akreditif almas,
Ticari amal mlk alm- satmnda bulunmak,
Katlma hesabnda biriken fonlarla tarmsal endstri alannda iletmeler kurmak
ve altrmak,
zel projelerin finansman iin ve yalnzca o ie ayrlmak zere mstakil
hesaplarda fon toplamak.
Katlm bankalar bu hizmetleri verirken temelde katlm bankacl esaslarna

gre kar elde etmeyi amalayan bankalardr.
Katlm bankalar enstrmanlar iin ncelikle izah edilmesi gereken; faizli

bankaclkla katlm bankacl arasndaki pasif yapsndaki kr pay ve faiz
kavramlardr. Faiz, belirli bir miktardaki anaparann belirli bir vade de, belirli bir
oranda elde ettii getiri olarak tanmlanabildii gibi belli bir parann iade art ile belli
bir zaman kullanlmas karl verilen kiraya denmektedir59. Yani bor verenin (banka
ya da zel kii) vade ve oran kesinlikle belli olmas, alann da kabul ettii bir karlkl
58
59
Akn lkin, Ekonomi Ansiklopedisi, C.1, stanbul: Payma Yaynlar, 1984, s., 424.
20
akit sz konusudur. Faizli uygulamalarda her iki taraf, zerinde anlalan vade
geldiinde anaparann dnda ne kadar vereceini ya da alacan bilmektedir. Bu
nedenle, tasarruf sahibi ile konvansiyonel banka arasndaki iliki, bir bor-alacak
ilikisidir. Bir baka deyile tasarruf sahibi, anapara garantisi ve belli bir faiz karl,
fonlarn bankaya dn verir. Burada bir bor alacak ilikisi sz konusudur. Katlm
bankaclnda ise tasarruf sahibiyle banka arasnda bir bor-alacak ilikisi deil, bir
kr-zarar ortakl ilikisi sz konusudur. Tasarruf sahibi katlm bankasna kr pay
sistemi ile hesap amak istediinde, kar zarara katlm szlemesi imzalamaktalar.
Vade sonunda ne kadar kr pay denecei belli deil ve garanti edilmiyor. Sadece
parann bankaya yatrld tarihteki bankann vadesi dolan mevduatlara dedii kr
paylar aklanabiliyor.
1.3.1. Nakdi Krediler
1.3.1.1. Murabaha (retim Destei, Maliyet art Kar Marjl Sat)
Murabaha; Pein mal alp, vadeli satma yoluyla finansman kullandrma yolu
olup, gnmzde mudaraba ve maraka yntemi yerine, byk lde bu yntem
tercih edilmektedir. Murabahada, katlm bankas mterinin istemi olduu mal satn
almakta ve satn alma fiyatna birtakm maliyetleri ve kr ekleyerek, ileri bir tarihte
mteriye satmaktadr60. Murabaha, maliyetlerin ve krn mteriye tam olarak
bildirilmesi yoluyla yaplan sattr61. Murabaha, Trke karl olarak krl sat
anlamna gelmektedir. Sermaye sahibinin bir mal satn alarak ve belli bir kr pay
ekleyerek mterisine vadeli olarak satmasdr. Bir finansman yntemi olan murabaha
ticaret ve sanayi kurulularnn hammadde, makine, tehizat ve her trl iletme
malzemesi ihtiyalarnn katlm bankas tarafndan i ya da d piyasadan karlanarak
bu kurululara vadeli satlmasdr.
Murabaha; katlm bankas ile fonu kullanacak Sanayi, ticaret ve hizmet

iletmelerinin faaliyetlerini srdrebilmeleri iin taraflar arasnda akdedilecek szleme
dahilinde, iletmenin ihtiya duyduu her trl emtia, menkul kymet, gayrimenkul, hak
60
Yavuz Akbulak ve Erkan zg, Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami Finansal Aralar ve Trkiyede
Uygulanabilirlii zerine Dnceler Aktive Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 39, Kasm-Aralk 2004 a.g.e., s.3.
61
Abdulaziz Bayndr, Ticaret ve Faiz, stanbul: Sleymaniye Vakf Yaynlar, 2007, s.263.
21
ve hizmet bedelinin satcya denmesi kouluyla iletmenin borlandrlmas ilemidir62.
Bu ilemde; satn alnacak maln pein fiyat, miktar, kalitesi, marka, modeli, teslim
tarihi ve satc firma gibi nemli ayrntlar mteri firma tarafndan belirlenebilmektedir.
Talep edilen mallarn teslimat yapldktan sonra, mutabk kalnan para cinsine ve
vadeye uygun olarak banka kr ilave edilmekte ve mteri firma borlandrlmaktadr.
Ticari faaliyette bulunan gerek veya tzel kiiler mal satn almak iin katlm
bankasndan finansman talep ettiinde katlm bankas finansman nakit olarak
salamayp mterinin yazl istei zerine mal satn alr ve zerinde anlatklar kr
payn ekleyerek bu kiiye satar. Bu ilemde maln fiziki olarak mevcut olmas ve
katlm bankasnn mevcut olan bu mal satn aldktan sonra alcya satmas
gerekmektedir. Vadeli olarak satlan maln bedelinin tahsili bir defada veya taksitler
halinde olabilmektedir. Katlm bankas kredinin geri dnn gven altnda alabilmek
iin mteriden kredibilitesi de dikkate alnarak teminat talep edebilmektedir63.
Murabaha yukardaki aklamalara paralel olarak iki ekilde

incelenebilmektedir64:
Klasik Murabaha: Satcnn gerek bir anlama ile ald mal, maliyetine
belirli bir kr ekleyerek satmas durumunda alcnn maln bedelini pein veya taksitle
deyebilmesi durumudur. Bu murabaha trnnde taraflar alc ve satc olarak iki
kiidir. Bu tr bir murabahann caizlii konusunda ittifak vardr65.
ada Murabaha: Mterinin bankaya bavurarak bir mal satn alp belirli
bir krla kendisine satmas talebi zerine gerekleen murabahadr66. erisinde banka,
mteri ve satcy barndran durum olarak ifade edilebilir. Uygulamada finans
kurulular genel olarak fonlarn pein parayla mal alp vadeli satma yoluyla
kullandrmaktadrlar. Hatta bu ekil kullandrmann oran tm kullandrlan fonlarn
yaklak % 90 larn zerindedir. Murabahada fon kullandrma fiyatnn ok yksek
tutulmas mteebbislerin konvansiyonel bankalara ynelmesine yol aaca gibi, fon
62
Kuveyt Trk, retim Destei, (evrimii)
< http://www.kuveytturk.com.tr/tr/> (30Austos 2010).
63
64
65
66
22
kullandrm fiyatnn ok dk tutulmas da dataca kr azaltaca iin mevduat
sahiplerinin faiz konusunda herhangi bir hassasiyeti yoksa yksek oran almak iin
bankalara ynelmesine sebep olabilir. Bu nedenle finans kurulular pein mal alp
vadeli satta banka faiz oranlar ile lkedeki enflasyon oranlarn ve piyasada dier
konvansiyonel bankalarn kredi zerine koyduklar oranlar dikkate alarak kr oran
eklemek zorunda kalrlar. Bu da sonuta bu kurulular faiz oranlarna yakn kr
datmna sevk eder.
Murabaha ileminin kurallarn aadaki ekilde zetlemek mmkndr67:
Murabaha yntemi ile olan satta maliyetin kesinlikle ortaya konmas

gerekmektedir.
Mal ve eyann finansman iin kullanlabilir.
Maln veresiye olarak satld alcya bildirilmemise alc bunu reddetmek
hakknda sahiptir.
Fon talep eden gerek veya tzel kiiye maln al fiyat zerine kr ilave
edilerek satlr.
Fakat lkemizde murabaha kelimesinin kt bir gemii vardr. Osmanllar bu

kelimeyi muamele-i eriyye karl kullanmlardr68.
Muamele-i eriyye, faizi, kar gibi grnt vermek iin yaplr. Burada
alacaklya salanan menfaat, alm satmdan domu bir kar ekline sokulur. Mesela kii
bir maln, bor verecek olann nne koyar ve Bunu sana 100.000 liraya sattm der, o
da onu satnalr ve teslim alr ve paray der. Sonra ona; Bu mal, bedelini bir yl sonra
demem artyla bana 110.000 liraya sat der, o da satar. Bylece istedii 10.000 liray
elde etmi, satt mal tekrar kendine dnm ve kar tarafa, bir yl sonra deyecei
110.000 lira borlanm olur69.
Muamele-i eriyye faize klf uydurma olduu iin faiz hassasiyeti olanlar
zamanla buna tepki gstermilerdir. Fahi faizle bor veren bankere murabahac ad
67
Akn, 159.
68
Abdulaziz Bayndr, a.g.e., s.263.
69
23
verilmitir. Bu murabaha ile katlm kanka murabahas arasnda kelime benzerlii
dnda bir benzerlik yoktur70.
Osmanllarn murabahas gstermelik bir sattan ibaretti. Katlm bankalarnda

ise gerek sat olmak zorundadr. Katlm bankacl sisteminde nce mteri bulunur
sonra mal alnr. Burada satn alnan mal sadece o mteri iin alnr. Bu tr satlar
gnlk hayatta ska karlanmad iin bunu gstermelik sata sokmak isteyenler
azmsanamaz. Katlm bankacl sisteminde satlarn gerek sat olmas art
aranmaktadr.
1.3.1.2. Mudaraba (Kr Zarar Ortakl)
slam ncesi bir gelenee dayanan mudaraba, Avrupadaki komandit irket

tipine benzeyen eski bir ticaret tipidir. Taraflardan birinin sermaye dierinin de emeini
ortaya koyarak kurmu olduklar gvene dayal bir ortaklk olan mudaraba, zel
sektrn kredi ihtiyacn karlamak zere kurulan ortaklk eklidir71.
Bir tarafn emek, bilgi ve tecrbe dier tarafn ise sermaye koyarak kurulan bir
ortaklktr. Karn hangi orana gre paylalacan szlemede belirtmek arttr72.
Mudaraba da gerekli sermayenin tamamn katlm bankas verir, ikinci taraf yaplacak
ie yalnz emei ile ortaktadr. Katlm bankas i bitiminde sermaye ile birlikte kendi
payna den kr alr. Eer kr olumamsa yalnzca sermayeyi alr bylece risk,
dengeli olarak paylalm olur. Katlm bankas parasndan gelir elde edememi,
iletmeci de almasnn karln alamam olur. Zarar olumas halinde mudaraba da
zarar sermayeye ykleneceinden katlm bankas bu zarar kabul etmek zorundadr73.
Katlm bankalarnn en ok kullanabilecei mudaraba finans metodunda banka

projenin btn masraflarn karlar. Dier bir ifadeyle, yaplan yatrmlardaki tm
sermayenin sahibi bankadr74.Fonu kullanacak mteriye mudaraba szlemesinin
yapt aamada katlm bankas, isteyecei kr orann da mteriye bildirir.
70
71
Yavuz Akbulak ve Erkan zg, a.g.m., s.2.
72
Abdulaziz Bayndr a.g.e., s.261.
73
74
24
Kullanlacak fonun dviz cinsine, vadesine ve miktarna gre deiik kr oranlar talep
edilir.
Mudaraba finansmannda katlm bankas ile giriimci arasndaki iliki ekil 1.2
de izah edilmitir.
ekil 1.2. Mudaraba Finansmannda Katlm bankas-Yatrmc likisi
Kaynak: Halil brahim Bulut ve Bnyamin Er, Katlm Bankaclnda iki yeni
finanansal teknik nerisi: Murabaha-Risk sermayesi yatrm ortaklklar ve Mudaraba-
Risk sermayesi yatrm fonlar Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl
TKBB s.25
Mudarabann yaplabilmesi iin aadaki artlarn mevcut olmas

gerekmektedir75:
Anaparann belli olmas gerekmektedir.

Anaparann mudaribe (amile) teslimi arttr.
Konulacak eyin veya anaparann irket sermayesi olabilecek zellie sahip
olmas gerekir. Eya, kira ve alacak anapara olamaz.
Kr paynn belli olmas, yani hisse oranlarnn ie balamadan nce
belirlenmesi gerekmektedir.
75
Akn, a.g.e., s.64.
25
Mudaribin paynn krdan verilmesi arttr.
Mudaraba da; ktye kullanma ihtimallerine kar banka mterisinden alm

satm ileminin dzenli bir ekilde hesabnn tutulmasn isteyebilir. Ayrca kt niyetli
kiileri engellemek amac ile beklenen miktarlarda kr yapamayan kiilere fon
kullandrmama yoluna bavurulabilir76.
Mudaraba finansmannda Katlm bankas-Giriimci likisi ekil 1.3. de izah

edilmitir.
ekil 1.3. Mudaraba Finansmannda Katlm bankas-Giriimci likisi
Kaynak: Halil brahim Bulut, Bnyamin Er Katlm Bankaclnda iki yeni

finanansal teknik nerisi: Murabaha-Risk sermayesi yatrm ortaklklar ve Mudaraba-
Risk sermayesi yatrm fonlar Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl
TKBB s.26
76
26
1.3.1.3. Muaraka (Emek Sermaye Ortakl)
Muaraka ekonomik faaliyetler yrtmek iin kurulan her trl ortaklktr. Bu

sistemde taraflarn her biri belli oranlarda sermaye koyarlar. Elde edilen krn paylam
oranlar szlemede belirtilir. Sermayenin belli bir oran kadar ya da belli bir miktarda
kr pay almak zere yaplan muaraka geersiz saylr77.
Muaraka ya slam hukukunda irketulinan denmektedir, taraflar ie hem

emek hem sermaye birlikte koyarlar. Maraka da ortakla katlanlardan veya
birkann ii yapmasyla ortaklardan her biri, iin yaplmasna bir fiil dhil, kra
nceden zerinde anlatklar oranda hak kazanrlar. Krn belirlenmesinde taraflarnn
rzalar esastr. Yani sermaye eit olduu halde kr paylar farkl olabilir. Tam tersi kr
eit olduu halde, sermayeler farkl olabilir78.
slamiyet ncesinde ve Hz. Muhammedin yaad dnemlerdeki

kaynaklardan renilen muaraka, ksaca iki ve daha ok kiinin ticaret yapmak ve kr
paylamak zere ortaklk kurmas olup, burada her ortak irkete belli tutar sermaye veya
hem sermaye hem de emei ile ortak olmakta net kr paylalmas serbest olmakta
zarara katlma ise sermaye oranna gre yaplmaktadr79.
Muaraka, yukardaki izah edildii zere sermaye ortakl demektir. Finans

kurulular baz projeler iin kendi z sermayesi ile vadesi uygun olan katlm fonundan
da sermaye koyarak yatrm yapabilir. rnein, 10 milyon kendi z sermayesinden 10
milyon da mevduat sahiplerine ait fondan alarak ticaret iinde kullanr. Burada kr,
anlama esaslarna gre paylalrken, zarara sermaye oranlarna gre katlanlr.
77
78
zsoy, zel Finans Kurumlar,, ss.148- 149.
79
Akbulak ve zg, a.g.m., s.3.
27
Muaraka Finansman Modelinin ekil 1.4. de izah edilmitir.
ekil 1.4. Muaraka Finansman Modelinin leyii
Kaynak: Halil brahim Bulut, Bnyamin Er Katlm Bankaclnda iki yeni finansal
teknik nerisi: Murabaha-Risk sermayesi yatrm ortaklklar ve Mudarebe- Risk
sermayesi yatrm fonlar Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl
TKBB. s.30
Muarakann yaplabilmesi iin aadaki artlarn mevcut olmas

gerekmektedir80:
Faaliyet sahas iin herhangi bir snrlama yoktur. zel bir ierii olabilecei
gibi genel ticareti de kapsayabilir.
Bu irkette kefalet olmad iin ortaklk kapsam daha genitir. Herhangi bir
din, dil ve rk ayrm yaplmakszn ortaklk yaplabilir. rnein
gayrimslimlerle de kurulabilir.
Sermaye ve kr temel unsurlardr. Konan sermayenin eit olmas gerekmez. Kr
oran taraflarn karlkl anlamas ile tespit edilir. Sermaye oranna bal
deildir.
80
Akn, a.g.e., s.149.
28
Katlm bankas Murabaha ileminde sermayenin tamamn, Maraka da ise
belli bir ksmn karlar. Mudaraba ileminde proje kar belirlenen oranda paylalr.
Ancak projenin zarar etmesi durumunda emek sahibi zarara katlmaz. Mudaraba riskli
bir ilemdir.
1.3.1.4. Selem (Mal Bedeli Pein Mal Vadeli Sat)
Para pein mal veresiye tarznda yaplan akitlerdir. randa retimin

finansmannda kullanlan bir yntemdir. Banka pein deme yaparak gelecekte
retilecek olan mal satn alr. Genellikle bir yl vadeli olan bu ilemde banka maln
mlkiyetini eline geirmeden satamaz ve maln fiyat piyasa fiyatn aamaz 81. Selemde
mal cinsinin, zelliklerinin, miktarnn, fiyatnn, teslim tarihinin akit esnasnda
belirlenmesi art vardr. Selem de henz retilmemi ileri tarihte retilecek mallar
imdiden satlmaktadr. Maln retiminde ihtiya duyulan paralar imdiden temin
edilmi olmaktadr. Dier taraftan da mteri de ileride ihtiya duyaca mal imdiden
almakta ve her iki taraf iinde faize girmemi olmaktadr82.
Selem, riba ile kredi alma yolunu kapatan bir mekanizmadr. Selemin fkh
kitaplarnda kaytl artlar aadaki gibidir83;
Selem yaplan parann nevi, cinsi ve miktar belli ve muayyen olmas,

Seleme konu olan maln cinsi, sfat miktarnn belli olmas,
Maln teslim edilecei yerin ve srenin belli olmas,
Parann pein olarak denmesi,
Ayrca,
Selemin yazl olmas (selem senedi),

Topluluun teminat altnda olmas,
Senedin hamiline eklinde dzenlenmesi,
81
zsoy, zel finans kurumlar, s.153.
82
83
Arif Ersoy ve dierleri, Faizsiz Yeni Bir Banka Modeli (Faizsiz Kredileme Sistemi) stanbul: SAV slami
limler Aratrma Vakf Yaynlar 1987, s.31.
29
Akdin yerine getirilmemesi hainde, belli bir deerin ipotek edilerek, teminatn
gsterilmesi,
Seleme konu olan maln kontroln yapacak tekilatn bulunmas,
artlar gerekmektedir.
1.3.1.5. stisna (Siparie Dayal Satn Alma)
Bu bir sipari akdi, bir eyi yapmak zere imalat ile yaplan anlamadr.
stisnann selemden fark; Parann pein verilmesi gibi bir gereklilik bulunmamas ve
yine malnda teslimine ilikin kesin bir tarih belirtilmemesidir.
Bu ekilde imalat retecei mal iin ihtiya duyduu paray elde ettii gibi
satmak iin mteriyi de garantilemi olur84. Burada retilecek eyin siparite kesinlikle
belirtilmesi gerekir. Bedeli pein deme yerine taksitle de denebilir85. stisna seleme
benzer bir alm satm ilemi olmakla birlikte, szlemenin konusunu oluturan maln
ina ya da imal edilmeye dayal olmas ve demenin avans gibi nceden yaplmasnn
art olmamas alarndan selemden farkldr86.
1.3.1.6. cara (Finansal Kiralama/Leasing)
cara, bir gayrimenkuln, makinenin veya elle tutulur bir aygtn kiraya
verilmesidir. Kiraya verilen varlk kira verene belli sre iin menfaat salamaktadr87.
Burada iletme sahibinin retim veya faaliyetlerine devam iin gerekli bir aracn veya
tanmaz bir varln katlm bankasnca satn alnarak reticiye veya talep edene
kiralanmas hususu bulunmaktadr. retici bahsi geen makine, aygt veya
gayrimenkul bir sre kullanmasna karlk belli bir kira demektedir. denecek kira
bedeli genellikle kiraya verenin amortisman giderlerini karladktan sonra belirli bir kr
payn da kapsayacak ekilde tespit edilmektedir88.lkemizde 1985 ylnda 3226 sayl
finansal kiralama kanunu yrrle girmitir.
84
85
Ahmet Tabakolu, slam ktisadna Giri, stanbul: Dergah Yaynlar, 2008, s.306.
86
Akbulak ve zg, a.g.m., s.4.
87
88
Takan, a.g.e., s. 18.
30
1.3.1.7. Bireysel Finansman Destei (BFD)
Bireysel Finansman Destei, konut, ara gibi bireysel ihtiyalar iin gerek kii
alclarn dorudan satclardan aldklar mal veya hizmet bedelinin katlm bankas
tarafndan mteri adna satcya denmesi, karlnda alcnn talep ettii vadelerde
borlandrlmas ilemidir89. Bu ilemlerde ticari ilemlerin (firmalarn) finansman deil
gerek kiilerin finansman sz konusudur. Buna gre bankalarn tketici kredisi
uygulamasna paralel fakat faizsiz bir ileyi sz konusudur. Tm katlm bankalar
internet sitelerinde ve ubelerinde bu finansmann pazarlamas yaplmaktadr.
Pazarlama faaliyetlerine bakldnda dier bankalara benzer ilerin yapld
sylenebilmektedir. Yaplan finansmanlar sadece ara ve konutla snrl kalmam
katlm bankas tarafndan uygun bulunan proforma faturas olan tm ilemler finanse
edilmeye balamtr. Aadaki tm ilemlerde bireysel finansman destei
salayabilmektedir90:
Ara Finansman
Gayrimenkul Finansman
A'dan Z'ye Eya Kredisi
Ev Yenileme Kredisi
Tekne Finansman
Hatta katlm bankalar bu faaliyetlerini gerekletirirken sadece emtiann deil

fiziken teslimi mmkn olmayan hizmetlerin de finansmann yapabilmektedirler.
Bunlara rnek olarak91:
Diploma Kredisi
Eitim Kredisi
Seyahat Finansman gsterilebilir.
89
TKBB, Bireysel Finansman Destei, (evrimii)
http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_glossary&func=view&Itemid=409&catid=53&term=B%C4%B0REY
SEL+F%C4%B0NANSMAN+DESTE%C4%9E%C4%B0 (20 Austos 2010).
90
Kuveyt Trk A.., Tketici Finansman, (evrimii)
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/BireyselBankacilik_TuketiciKredisi_Anasayfa.aspx (27 Austos 2010).
91
Kuveyt Trk A.., Tketici Finansman, (evrimii)
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/BireyselBankacilik_TuketiciKredisi_Anasayfa.aspx (27 Austos 2010).
31
Burada konvansiyonel bankalar farkl olarak para krediyi kullanan ahsa deil,
direk mal veya hizmeti satan kiiye para denir.
1.3.2. Gayrinakdi Krediler
Gayrinakdi krediler; bankann nakit olarak bir demede bulunmadan nc

kiiler arasnda yaplan kontrat, taahht, anlama vb. yazl metinlerin geerli olabilmesi
iin taraflardan biri lehine taahhtlerde bulunmas, kredi mterisinin neden olabilecei
zarar karlama garantisi vermesi veya mterinin demelerine garantr olmas
ileminden doan risktir92.
Katlm bankalar kendilerinden nakit finansman talep edenlere nakit deme

yapamamakta sadece satcya deme yapp alcnn borlandrlmas kanal ile
ilemlerinin srdrebilmektedirler. Fakat gayrinakdit finansmanda dier bankalar gibi
bu alanda herhangi bir kstlamalar olmad iin tm gayrinakdi finansmanlar
yapabilmektedirler. Katlm bankalarnn yapt gayri nakdi finansmanlar aada
zetleyebiliriz93:
Teminat mektuplar,
Akreditifler,
Kabul / Aval kredileri
Aada da bunlarn genel tanmlarna ve katlm bankalar uygulamalarna

deinilecektir.
1.3.2.1. Teminat Mektuplar
Teminat mektubu, borlunun muhataba kar yklendii bir edimin yerine

getirilmesini garanti etmek zere, banka tarafndan lehtara verilen taahhdn yerine
getirilememesi durumunda kaytsz artsz deme yaplacan gsteren
mektuptur94.Teminat mektubu, mevcut kredi ilikisi nedeniyle, muhataba hitaben
dzenlenir. Kendisine garanti verilen kiiye Muhatap, lehine teminat mektubu verilen
kredili mteriye ise Lehtar denilir. Her teminat mektubu mutlaka belirli bir riski
92
akar Hakan, Bankalarda Kredilendirme Teknikleri, stanbul: Akdeniz Yaynclk, 2002, s.85.
93
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc (15 Kasm 2009).
94
32
garanti etmelidir. Her trl bor veya fiil, garanti edilen riskin konusu olabilir. Banka,
teminat mektubu ile muhatabn zararn tazmin etmeyi taahht eder. Bu ekilde kredili
mteri, bankann isim ve prestijinden faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulur;
bankada, vermi olduu teminat mektubu karlnda mterisinden tutar zerinden
komisyon almaya hak kazanr95.
Teminat mektubu her ne kadar kefalete benzese de kefaletten farkldr. nk

kefalet bir ahsn borcunu stlenmek ve o borcun borlu ile birlikte kendinden
istenmesini kabul etmektedir. Kefalet iyilik sayld iin bundan cret alnmas caiz
grlmemitir. Kefalet kefilin syledii bir szdr. Bunun iin bir belge dzenlenmesi
art deildir. Fakat teminat mektubu zel ifadeler ieren bir belge olmas sebebiyle bu
belgeyi herkes deil, belli finansal kurulular dzenleyebilmektedir. Belge dzenlemeye
karlk cret alnabilir96.
1.3.2.2. Akreditifler
Akreditif (Akreditif uluslararas ilemlerde ksaca L/C - Letter of Credit olarak

adlandrlmaktadr); Akreditif, thalat asndan, hracatnn, yabanc lkelerde
bulunana satcdan alaca maln bedelinin tamamna veya bir ksmna bir bankann
kefil olmasdr. Sonuta banka, bir taraftan ithalaty desteklemi, bir taraftan da ithal
edilecek maln bedelinin deneceine dair dier lkelerdeki gven vermi olur97.
hra edilen mallarn bedellerinin denmesi konusunda belirli artlarn yerine
getirilmesinden sonra demenin yaplacana ilikin bir eit teminattr98.
1.3.2.3. Kabul/ Aval Krediler
Aval, havale kelimesinden Franszcaya gemitir fakat havale anlamnda deil,

borca kefil olma anlamnda kullanlmaktadr. Aval, bir poliede ya da emre yazl
95
Sezai Reisolu, Teminat Mektuplar,
< http://www.hukuk.gen.tr/konular/konular.asp?konugrp=2&konuid=3> (12 Eyll 2010).
96
Abdlaziz Bayndr, a.g.e,. s.275.
97
Abdlaziz Bayndr, a.g.e., s.275.
98
hracat Gelitirme Ett Merkezi, Akreditif, (evrimii)
http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/Akrdtf.pdf s.3., (10 Eyll 2010).
33
senette bulunanlar demese senet bedelini o senedin hamiline deyeceine dair nc
kiinin verdii teminattr. Aval veren, kefil olduu ahsn derecesinde sorumludur99.
1.3.3. Dier Krediler
Katlm bankaclnda kullanlan dier nemli kredi kavramlarn da

aklamak gerekmektedir.
1.3.3.1. Karz- Hasen
Faizsiz herhangi bir kar veya fark alnmadan verilen borca karz- hasen
denmektedir. htiyac olana verilme ihtimali daha yksek olduu iin gzel
karlanmtr. Katlm bankalarnn ihtiya sahiplerine verecekleri karz- hasen
temelde iki ekilde grlmektedir100:
Sosyal amal verilen karz- hasen

retim amal verilen karz- hasen
Bu borlar bankalar tarafndan borlular zorlamayacak vadelerde geri

demeleri talep edilmektedir.
1.3.3.2. Tavarruk
Tavarruk, katlm bankacl tarafndan zellikle atl fonlarn deerlendirmek

iin kullanlan bir finansman eklidir. Buna gre katlm bankalar atl fonlarn
deerlendirmek iin aadaki yntemi izlemektedirler101:
Katlm bankacl yapan bir banka, faizli veya faizsiz alan baka bir
bankaya, aralarnda yaplan anlama uyarnca, belli bir mebla hesabnda
mevduat depo eder.
Banka ikinci bankadan kendi nam ve hesabna emtia almas sipariini verir.
Bu banka mterisi adna organize olmu bir borsadan emtia alm gerekletirir
(rnein, Londra Metal Borsas)
99
Abdlaziz Bayndr, a.g.e., s.277.
100
Akn, a.g.e, s.184.
101
Murat Trker, MENA Blgesi Faizsiz Bankacl Fonlarnn lkemiz Ekonomisine Kazandrlmas: Tavarruk
ya da Uluslararas Murabaha, Active Bankaclk ve Finans Dergisi Yl.6 Say 35 Mart, Nisan 2004, s.9.
34
kinci banka, mterisinin adna tuttuu emtiann kendisine vadeli ve kr marj
ilavesiyle satlmasn talep eder.
kinci banka mlkiyetine ald emtiay dilerse kendi nezdinde tutar ya da dilerse
de ikinci el piyasada satar. Bylece bankalar arasnda emtia ticaretinin izi
kalmaz, arada sadece vadeli plasman ilikisi kalm olur.
Vade bitiminde birinci banka ikinci bankaya borcunu der. Plasman ilikisi sona
erer.
1.3.3.3. Sukuk
Sukuk, finansal sertifikann Arapa ismidir ve faizsiz bono olarak

adlandrlmaktadr. Sabit getiri, faiz tayan bonolara slamiyette izin verilmemitir. Bu
sebeple sukuk faiz demeyi veya faiz masraf yklemeyi yasaklayan slam hukuku
prensiplerine uyan menkul kymetlerdir. kincil piyasada ilem grp grmemelerine
gre snflandrlan finansal varlklardr.
Sukuk genel olarak slami prensiplere uygun (faizsiz) tahvil olarak

tanmlanmaktadr. Basit ekliyle sukuk bir varla sahip olmay veya ondan yararlanma
hakkn gstermektedir. Sukukta yer alan hak-iddia sadece nakit ak hakk deil ayn
zamanda mlkiyet hakkdr. Sukuk (sak kelimesinin oulu) ilk olarak al-veri ve
dier ticari faaliyetlerden kaynaklanan finansal ykmllkleri gsteren bir kt olarak
orta ada daha ok Mslmanlar tarafndan kullanlmtr. Gnmz sukuku gemite
kullanlan bu sukuktan farkldr. Bu, sukuku geleneksel bonolardan farkllatrmaktadr.
Geleneksel bonolar faiz tayan menkul kymetlerden oluurken, sukuklar temel olarak
varlk sepetinde sahiplik hakkndan oluan yatrm sertifikalardr102.
102
http://www.gizlikapi.org/ekonomi-ticaret/36281-faizsiz-menkul-kiymet-kullanimi-sukuk.html (29 Ocak 2011).
35
KNC BLM
KATILIM BANKALARINDA KRED ve RSK
Aratrlmann ikinci blmde katlm bankalarn kredi ve katlm bankalarnda
risk olarak iki balkta incelenmitir.
2.1. Katlm Bankalarnda Kredi
Bu blmde katlm bankalarnda kredi kavram, unsurlar, eitleri, kredi

tahsis ve kullandrm prensiplerine yer verilecektir.
2.1.1. Kredi Kavram
Mali saygnlk anlamna gelen kredi, dn para vermek veya ileri tarihteki
deme vaadine dayanarak mal ya da hizmet eklindeki ekonomik varln, anlama
tarihinde deme vaadinde bulunan kii ya da kiilerin kullanmna verilmesi olarak
tanmlanmaktadr103.
Latince de inanma gven anlamna gelen kredi credere szcnden

gelmekte olup, saygnl ve itibar ifade etmektedir104.
Bankaclk asndan yaplan bir tanma gre kredi, tketici ya da imalatcnn

htiya duyduu mal veya hizmet bedelinin kullanmnn, salanmas temeline
dayanmaktadr. Herhangi bir kiinin ya da firmann kendilerine ait olmayan bir hakk,
menkul ya da gayrimenkul, karln temin etmek kaydyla, belli bir sre iin
kendisininmi gibi kullanabilmesini salamaktadr.
Kredi ynetimi ise; ticaret, hizmet ve sanayi iletmelerinin mal alm ve hizmet
sunum faaliyetlerini desteklemek amacyla, bankalarca verilen ilemlerin yrtlmesi
olarak tanmlanmaktadr105.
ekil 2.1 de gsterildii zere kredi itibar sahibine verilmektedir. Kredi itibara
eit olarak ifade edilmektedir. tibar sahibi olmayan gerek ve tzel kiilerin
103
Mahmut usta, Temel Kredi Bilgileri, Pamukbank Eitim Yaynlar , No, stanbul, 1992 s.1.
104
Gler Aras, Ticari bankalarda kredi portfynn ynetimi, Ankara: Sermaye Piyasas Kurulu Yayn No: 30
1996, s.3.
105
Niyazi Berk, Bankaclkta Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, stanbul: Beta Basm Yaym A.. 2001 s.7.
36
kredibilitesi de dk demektir. Ksaca mevcudun muayyen bir sreyle ve geri almak
kaydyla verilmesi ya da verilmi bir varln denmesine kefil olunmasdr.
Kredi tibar
ekil 2.1. Kredi Kavram
Kaynak:Mehmet Yazc, Bankaclkta Kredi Tahsisi Sekin Yaynclk, s.23
2.1.2. Kredinin Unsurlar
Firmalarn ihtiya duyduklar kaynaklarn bir ksm kendi kaynaklarndan,

dier ksm da yabanc kaynaklardan salanmaktadr. Bu sebeple kredi, firmalar ve
bankalar asndan ok nem arz etmektedir.
Bir kredi ilikisinde drt temel unsur bulunur. Bunlar; vade (zaman), gven,
risk ve gelir unsurlardr106.
2.1.2.1. Zaman Unsuru
Bankalar tarafndan dn verilen nakdi ya da gayri nakdi kredinin belli bir

sre sonunda iadesi gerekmektedir107. Kredi ileminin oluabilmesi iin, krediye konu
olan parann belli bir sre sonunda denmesi gerekmektedir. Kredi konusu, bir iin
yaplmas ya da hizmetin yerine getirilmesi burada bir zaman unsurunun varln
gstermektedir108. Bu sre kredi ileminin balangcnda tespit edilir. Vade uzadka
106
Aras, a.g.e., s.4.
107
Aras, a.g.e., s.4.
108
lker Parasz, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi kitapevi Yaynlar stanbul: 2009, s.228.
37
risk artar. Bunun nedeni gelecein belirsizliidir. Bu nedenle kredide zaman unsuru ok
nemlidir. Vadesiz bir ilemin kredi zellii bulunmaz109.
2.1.2.2. Gven Unsuru
Krediye konu borcun vadesinde deneceinden emin olunmas kredide gven

unsurunu meydana getirir. Kredi alan kii veya kurumun banka nezdinde bir saygnl
olmal ve gvenilebilir olmaldr. Arada gven unsurunun bulunmas gerekmektedir110.
Kredide vade sz konusu olduuna gre gvensizlik ortamnda kredi srecinin
balangc da g olacaktr. Yani gven unsuru vadenin en byk belirleyicisidir. Gven
unsuru kredi kullandrm gerekletikten sonra ortadan kalkmas durumunda kredinin
en ksa zamanda tasfiye srecine girmesi gerekir111.
2.1.2.3. Risk Unsuru
Bankaclkta risk, kredi olarak verilen parann tahsiline ve verilen garantiye

konu taahhdn yerine getirilmesine kadar meydana gelmesi muhtemel tehlikelerin
toplamdr112. Kredinin yapsnda, borcun iin ya da hizmetin eitli nedenlerle yerine
getirilmeme riski vardr.
Dier bir ifade ile risk, herhangi bir gerek kii veya tzel kiiye nakit, mal,
kefalet ve teminat eklinde alan kredilerin kullandrm miktarn ifade eder. Bankalar
kredi kullandrrken, riski asgariye indirmek iin firmann salamlk durumuna gre,
ipotek, ticari iletme rehni, mteri ek ve senedi ve kefalet gibi birtakm teminatlar
almaktadr113.
109
110
Aras, a.g.e., s.4.
111
Grgn Erol Kredi taleplerin deerlendirilmesinde rasyo ynteminin kullanlmas ve Trkiyede sektrler
itibariyle standart rasyolar Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
stanbul, 1997 s. 6.
112
Aras, a.g.e., s.4.
113
38
2.1.2.4. Gelir Unsuru
Bankalar var olan fonlar ve eitli ekillerde elde ettikleri kaynaklar ile faiz
komisyon ve benzeri gelirler salamak zorundadr114. Bankalar asndan bu
gerekliliin temel nedenleri115;
Topladklar fonlar nedeniyle mevduat sahiplerine kar olan sorumluluklarn

yerine getirmek,
Varlklarn devam ettirebilmek ve daha ileriye gtrmek,
Banka ortaklarnn koymu olduu sermayeye ilave kar salayarak kar
datmn salamaktr.
2.1.3. Kredinin eitleri
Krediler 2.2. nolu ekilde grldld zere eitlere ayrlmaktadr.
114
Aras, a.g.e., s.5.
115
Aras, a.g.e., s.5.
39
ekil 2.2. Kredinin eitleri
Kaynak: Gler Aras, Ticari Bankalarda Kredi Portfynn Ynetimi, Sermaye Piyasas Kurulu, s.8.den yararlanarak tarafnca hazrlanmtr.
2.1.3.1. Niteliklerine Gre Krediler
Kredileri nitelikleri asndan nakdi ve gayrinakdi olarak gruplamak

mmkndr.
Nakit Krediler
Faiz, kr yada komisyon karlnda kullandrlan kredilerdir. Katlm

bankalarnda murabaha, konut kredisi, tat kredisi bu tr kredilere rnek olabilir.
Gayri Nakdi Krediler
Yurtiinde veya yurtdnda bulunan bir gerek ya da tzel kii lehine bir iin
yaplmas veya bir borcun denmesi konusunda, komisyon karsnda taahhtte
bulunulmas veya garanti verilmesi halinde tesis edilen kredilerdir.
Gayrinakdi kredilerde mteriye nakden deme yaplmamakta, fakat garanti

edilen iin lehtarnca yerine getirilmemesi, baz durumlarda ise artlarn lehtar
tarafndan yerine getirilmemesi halinde muhatabn urad zarar bankaca tazmin
edilmektedir.
2.1.3.2. Teminatlarna Gre Krediler
Krediler teminatl, teminatsz ve ak olarak snflandrlabilir.
Teminatl Krediler
Kredi mterisinin imzas ile birlikte, en az bir gvenilir imza veya maddi
teminat karlnda tahsis edilen kredilerdir. Ortaklarn veya nc ahslarn imzalar
alnarak tahsis edilen kredilere ahsi teminat karl krediler olarak tanmlanmaktadr.
Maddi teminatl kredilerde ise nakit, altn, hazine bonosu, senet, hisse senedi,
gayrimenkul ipotei ve tahviller gibi kymetler teminata alnmaktadr116.
116
Mert nc, Bankalarda Kredi Portfyleri ve Kredi Risk Ynetimi Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara
niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Estits, stanbul: 2001 s.7.
41
Teminatsz Krediler
Kefalet karl kredi, mterinin kredi deerliliine gvenerek, en az iki

imza ile ahsi teminat karl alan, borlu cari hesap eklinde kullandrlan
kredilerdir117.
Kredi mterisinin sadece kredibilitesine gvenerek baka bir teminata

dayanmakszn tahsis edilen kredilerdir. Szkonusu kredilerde herhangi bir maddi
teminat aranmakszn kredi borlusu firmann imzasnn yannda firma ortaklarnn
kefaletleri aranmaktadr.
Ak Krediler
Zamannda deyecei kesin olarak tahmin edilen gerek ve tzel kiilere

verilen krediler ak kredi olarak adlandrlr118.
Ak kredide firma ortann da imza art aranmamakta olup, sadece firmann

faaliyetini yrten imza yetkili ahslarn firma kaesi zerine imzalar yeterli
gelmektedir. Tzel kiilik tamayan ahs firmalarnn da firma sahibinin kae zerine
atlan imza hari kefil olarak alnan imzas kefalet karl krediyi oluturmaz, bu tr
krediler ak kredi olarak adlandrlr.
2.1.3.3. Vadelerine Gre Krediler
Kredileri vade asndan ksa, orta ve uzun olarak gruplandrabiliriz.
Ksa vadeli krediler
Ksa Vadeli Kredilerdiler bir yl veya daha ksa sreler iin kullandrlan ve
kendi kendini likidite eden kredilerdir. Ksa vadeli krediler iletmelerin ksa vadeli fon
gereksiniminin karlamasnda, zellikle alma sermayesi ihtiyacnn finansmannda
kullanlmaktadr119.
Onsekiz aya kadar olan krediler ksa vadeli kredi olarak kabul edilmektedir.
117
Aras a.g.e,. s.19.
118
Mahmut Usta, Temel Kredi Bilgileri, Pamukbank Eitim stanbul: 1991, s.6.
119
Aras a.g.e., s.8.
42
Orta Vadeli Krediler
Vadeleri onsekiz aydan uzun, be yla kadar (be yl dhil) olan kredilerdir.
Orta vadeli krediler, srelerinin uzunluu nedeniyle, bankalar asndan ksa vadeli
kredilere oranla daha fazla risk tar. Orta vadeli kredi taleplerinin deerlemesinde
ynetim riski, projenin tamamlamasndaki riskler, firmann yaamn srdrebilecek tek
adam riski, teknolojik durumu, sektr analizi, teminat kalitesi gibi riskler ve faktrler
gz nnde bulundurulmaldr120.
Uzun Vadeli Krediler
Be yldan daha uzun vadeli kredilerdir. Uzun vadeli krediler Orta vadeli
krediler gibi, gerek srelerinin uzunluu gerek tutarlarnn ykseklii nedeniyle,
bankalar asndan ksa vadeli kredilere oranla daha fazla risk tar. Orta vadeli
kredilerde gz nnde bulundurulan riskler bu grup kredilerde de dikkate alnmaldr.
2.1.3.4. Kullanm Amalarna Gre Krediler
Yatrm Kredileri
letmenin kuruluu aamasnda, sabit deerlerin alm ve bunlarn

deerlendirilmesi iin tahsis edilen kredilerdir. Bu krediler, iletme faaliyete geip kr
etmeye baladktan sonra geri denmek zere alnrlar. Farkl sektrler iin yatrm
kredileri verilir, rnein inaat, tarm, turizm, sanayi sektrleri gibi121.
Yenileme ve Modernizasyon Kredileri
Kurulu aamasn tamamlam iletmelerin ilerleyen dnemlerde, sabit

deerlerin yenilenmesi ve modernizasyonu iin aldklar kredilerdir.
letme Kredileri
Sanayi kurulularnn iletme sermayesi temini amacyla alnan kredilerdir. Bu

tr krediler ticari krediler iin de deerlendirilir.
120
Mert nc, a.g.e., s.13.
121
http://muhasebeturk.org/ecopedia/411-y/3756, (1 Ocak 2011).
43
Tketim Kredileri
Tketicinin tketim harcamalarn finanse edebilmek iin ald kredidir.

Tketici ve bor veren kii arasnda bir szleme ile yaplr. rnek olarak ev
ihtiyalarnn, evlilik ihtiyalar ve ahsi ihtiyalarn temini iin alnan kredileri
sayabiliriz.
2.1.3.5. Kullanlan Sektre Gre Krediler
zel Sektr Kredileri
zel sektr, hr teebbsn yahut zel teebbsn faaliyet alanlarn ifade

eder. zel sektrde firma mlkiyeti kiilere ve kiilerin ortaklaa sahip olduklar tzel
kiilere aittir. Szkonusu gerek ve tzel kiilerin kulland kredilere zel sektr
kredileri denmektedir. zel sektrde faaliyet gsteren ahslar yurt ii ve yurtdndan
kredi kullanmaktadrlar.
Kamu Sektr Kredileri
Kamu sektr; sermayesinin tm veya yarsndan ou devlete ait olan,

dolaysyla devlet kontrol altnda ilevlerini srdren ekonomik birimlerin tmne
verilen addr. lkede gerekli olan altyapy salamak, yatrmlar gerekletirmek, gelir
dalmnn iyiletirilmesi kamu sektrnn balca grevlerindendir. Yukarda kaytl
sektrn kulland kredilere kamu sektr kredileri denmektedir.
2.1.3.6. Kullanldklar Alanlara Gre Krediler
Tarm Kredileri
Tarm sektrne verilen kredilerdir. 1930 dnya ekonomik bunalm srasnda

tarm kesimini fonlayan bankalarn yaam olduu ac deneyimler de konvansiyonel
bankalarn bu kesimin finansmanda bir isteksizlik oluturmutur. Ticaret bankalarnn
tarm kesimine am olduklar kredilerinin pay azalma eilimine girmitir.
44
lkemizde Kamu bankalar tarm kredisini desteklemektedir. zelliklede T.C.
Ziraat bankas bu tr kredilerde sz sahibi olmaktadr122.
Sanayi Kredileri
Sanayide faaliyet gsteren yatrmclar finanse etmek iin firmalara verilen

kredilerdir. Bu tr kredilerin geri dnleri, retilen mallarn sat hslat veya kredinin
kullanld iten elde edilen kazan ile balantldr123.
Turizm Kredileri
Turistik tesislerin; inas, bakm ve onarm ve dier her trl faaliyetleri iin
tahsis edilen krediler turizm kredilerini oluturmaktadr.
Enerji Kredileri
Kredinin, enerji verimliliinin artrlmas ve enerji maliyetlerinin azaltlmas

amacyla iyeri, fabrika gibi ticari gayrimenkullerin stma, soutma, elektrikli
motorlarn ve aydnlatma sistemlerinin yenilenmesi, d cephelerin yaltlmas ve
evreci enerji kaynaklarna ynelinmesi iin firmalarca kullanabilecei belirtilerek,
yatrm ve iletme sermayesi kredileri olmak zere iki balk altnda toplanabilir.
Gnmzde en ok kullandrlan enerji kredileri Hidro Elektrik Santralleri ve Rzgr
Enerjisi Santralleri kredileridir.
Ulatrma Kredileri
Her trl ulam iin; hava, kara, deniz, demir yollar ulam iin tahsis edilen
ve kullandrlan krediler ulatrma kredileri olarak adlandrlmaktadr.
hracat Kredileri
Yurt dna satlacak mallarn satn alnmas ya da retilmesi ile bedelinin

denmesi arasndaki sre d satm sresi olarak adlandrlmakta ve d satcya
szkonusu sreyi finanse etmek amacyla bankalarca TL olarak d satm kredisi
122
Akg, Kredi taleplerinin deerlemesi, s. 381.
123
Usta, a.g.e., s.9.
45
sunulmaktadr. Trkiyede ticari bankalar hracatlara ya kendi kaynaklarndan ya da
reeskont kaynakl olarak, hracat kredileri kullandrmaktadr. Merkez Bankas ve
Eximbank, bu kredilerin kullandrlmas iin bankalara belirli kstaslara gre bir limit
tespit etmektedir. Bankalar kendi limitleri dahilinde mterilere bu kredileri
kullandrmaktadr124.
Ticaret Kredileri
Toplumun ihtiyalarna cevap verebilmek ve toplumu daha ileri dzeye

karabilmek iin, tarm, sanayi ve hizmet eklinde ayrlabilen sektrlere farkl grevler
dmektedir. Szkonusu sektrlerin beklenen grevlerini yerine getirebilmeleri,
sektrlere aktarlacak kaynak miktarna ve bu kaynaklarn etkin kullanmna baldr.
Hazrlanan kalknma politikalarnda, belirli bir byme modeli seilmekte, bu modele
uygun olarak sektrlere kaynak aktarlmaktadr. Buna gre, dengeli kalknma modelini
seen az gelimi bir lke, sektrlerin hepsinde ayn yatrm yapmak suretiyle
ekonomik kalknmay gerekletirmek ister. Ksacas, dengeli kalknma modeli,
ekonomideki btn sektrlerin ayn anda ve birlikte gelimelerini gerektirmektedir125.
2.1.3.7. Kaynak Asndan Krediler
Banka Kaynandan Kullanlan Krediler
Bankalarn kaynaklarndan alanlarna ve mterilerine kullandrdklar

kredilerdir.
Merkez Bankas Kaynakl Krediler
hracat tevik amacyla Merkez Bankas, ticari bankalara belirli limitler

dahilinde bir kaynak sunmakta, buradan kullanc kesimine aktarlmaktadr. hracatn
finansmanna ynelik bu kredilerin banka ynnden yararl taraflar; hracat ilemleri
getirme, dviz girdisi salama, olarak saylabilir126.
124
Aras, a.g.e., s.20.
125
http://www.mevzuatdergisi.com/2002/08a/02.htm (1 Ocak 2011).
126
Aras, a.g.e, s.22.
46
Babakanlk Toplu Konut daresi Kaynakl Krediler
lkemizin yaad nfus art ve hzl kentleme sebebiyle oluan konut ve

kentleme sorunlarnn zlmesi ve retimin artrlarak isizliin azaltlmas amacyla,
1984 ylnda Genel dare dnda Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi Bakanl
kurulmutur. Bu tarihte yrrle giren 2985 sayl Toplu Konut Kanunu ile zerk
Toplu Konut Fonu oluturulmutur. 1990 ylnda 412 ve 414 sayl Kanun Hkmnde
Kararnameler ile Toplu Konut daresi Bakanl ve Kamu Ortakl daresi Bakanl
eklinde iki ayr idare olarak rgtlenmitir127.
Eximbank Kaynakl Krediler
Trk Eximbank, hracat tevik etmek, gelitirmek, dolaysyla ekonomik

gelimeyi salamak iin hracatlara finansal adan destek vermek amacna ynelik
olarak faaliyet gstermektedir128. Eximbank tarafndan verilen krediler bu grupda
adlandrlr.
Yurtd Bankalardan Salanan Krediler
Yurtdndan salanan her trl krediler bu grupta saylabilmektedir. hracat ve

ihracatn finansmannda da kullanlr.
2.1.3.8. Yetki Asna Gre Krediler
ube Yetkili Krediler
Gelimekte olan lkelerde kredi verme ilemi genellikle ubeler kanal ile
realize edilmektedir.
Katlm Bankalarnn her birinin genel mdrlk kredi komitesinin bankann

kendi prosedrleri gerei kendi ubelerine verdikleri kredi yetkileri ube yetkisindeki
krediyi oluturmaktadr.
(evrimii)
127
http://www.toki.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF99195E76E47803B
E (1 Ocak 2011).
128
Aras, a.g.e., s.21.
47
Otorize Yetkili Krediler
Katlm Bankalarn ynetim kurulunun yetki verdii genel mdrlk kredi

komitesince tahsis edilen krediler otorize kredileri oluturmaktadr. Her katlm
bankasnn otorize kredisi limitleri farkllk iermektedir.
2.1.3.9. Bankalar Kanununa Gre Krediler
Dolayl Krediler
Gerek Kiilere Kullandrlan Kredilerde129:
Bir gerek kiinin ei ve ocuklar,

Bunlarn ynetim kurulu yesi veya genel mdr olduklar,
Bunlarn ya da bir tzel kiinin birlikte veya tek balarna, dorudan ya da
dolayl olarak kontrol ettikleri,
Snrsz sorumlulukla katldklar ortaklklar,
Kredi ilemlerinde tek kii olarak (ayn risk grubunda) kabul edilir.
Bankalara Kullandrlan Kredilerde130:
Bir banka ile bu bankann nitelikli pay sahipleri, ynetim kurulu yeleri ve genel
mdr, bunlarn birlikte veya tek bana, dorudan ya da dolayl olarak kontrol
ettikleri,
Bunlarn snrsz sorumlulukla katldklar,
Ynetim kurulu yesi ya da genel mdr olduklar ortaklklar,
Bankann dhil olduu risk grubunu oluturur131.
Dolaysz Krediler
Dolayl kredilerde geerli olan hkmlerin dnda kalan, dolayl kredi ilikisi
olmayan krediler, dolaysz krediler kapsamndadr.
129
5411 sayl Bankalar Kanunu, m.49.
130
131
48
2.1.4. Kredi Tahsis Prensipleri
Banka mterilerinin kredi deerliliinin belirlenmesi ynnden, farkl temel

unsurlara nem vermektedir. Kredilendirme prensipleri olarak adlandrlan bu unsurlar,
bankann kredi kararlarnda nemli olan temel faktrlerden olumaktadrlar. Geleneksel
yntemler (judgemental/traditional methots) karmtr. Kredi deerleme mitimiz olan
3 C (baz yaklamlar capital/sermaye ve conditions/koullar da ekleyerek 5 C)
olumutur. Ancak uygulamada ilave yaplmaya ihtiya duyulmakta olduundan ilk be
standart kural dndakilere ek yaplarak 7K kural olarak adlandrlmtr.
Katlm bankalar tarafndan zenle uygulanan bu prensipler 7K kural olarak

bilinmektedir132.
Karakter (Character)
Kapasite (Capacity)
Karlklar, Yasal Gvence, Teminati (Colleretal)
Kapital (Capital)
Koullar (Condition)
Kullanm Amac
Krllk
Yukardaki prensiplerden sadece birisine gvenmek bankay olumsuz sonula

kar karya brakabilir. Bu prensiplerin tamamn deerlendirmekte objektif olmak zor
olsa da tecrbeli bir kredi grevlisi, potansiyel verileri dikkatli deerlendirerek isabetli
karar alabilirler133.
2.1.4.1. Karakter (Character)
Firmann reptasyonu hakknda bir gstergedir, banka tarafndan verilen

krediyi alan kii tarafndan geri deme istei ve geri deme tarihesini ierir. zellikle,
132
Mehmet Yazc, Bankalarda Kredi Tahsisi, Ankara: Sekin Yaynclk, 2010, s.55.
133
Aras, a.g.e., s.50.
49
firmann unvan deiiklii ve faaliyet sresi geri deme davran zerinde olumlu etkisi
olduu ampirik olarak kantlanmtr134.
Karakter (zellik, deme istei), borlunun itibar, deme ahlak ve deme

alkanln gstermektedir135. Bankaclarn kredilendirme ileminin baarl
olabilmesindeki en nemli etkenin borlanann, aklk drstlk ve iyi niyetine nem
vermek gerektii konusunda hem fikirdirler. Bankaclkta ok drst mterinin bile
kredi bavurusunda bulunduunda projenin yalnz iyi yanlarn ortaya koyup, olumsuz
yanlarn gizleyebildii grlmektedir. Fakat karakter, kredi sorumlularnn bakmas
gereken tek unsur deildir. letme yneticisi tek bana tek bir unsur deildir. letme
yneticisi tek bana ok gl bir karaktere sahip olabilir, ancak krl bir ii ynetecek
yetenee sahip olamayabilir136.
2.1.4.2. Kapasite (Capacity)
Geliri oluturan kapasite, borlunun krediyi geri deme gcn gsterir.

Kredilerin geri denmesinde firmann kapasitesinin rol yksektir137. Eer kredinin geri
demeleri dzenli bir biimde devam ediyorsa, buna ramen firmann kazanc aa
ynde deiiklik gsteriyorsa firmann borcunu demede zorlanaca durumlar
olabilecektir138.
Kredinin geri denmesinde borlu firmann kapasitesi nemli rol

oynamaktadr. Krediyi alan ahsn karakteri ve deme istekliliinin tesinde, firmann
ynetim kalitesi ve faaliyet sahas arasndaki fark ortaya konmaktadr.
Kapasite analizinde, temel hareket noktas, kukusuz verilen kredilerin nasl

geri denecei olmaktadr139.
134
Tuba Kale Korkmaz, Bankalarda Kredi Riski lmnde Alternatif Yntemler Active Bankaclk ve Finans
Dergisi Yl.7 Say 37. Temmuz-Austos 2004, s. 2.
135
Aras,a.g.e., s.50.
136
Aras,a.g.e., s.51.
137
Aras,a.g.e., s.52.
138
Kale Korkmaz, a.g.m., s. 2.
139
Sreyya Matar ve mer M. Baktr, Firmalarn Kaytd Faaliyetleri erevesinde Kredi Taleplerinin
Deerlendirilmesi ve Kredi Tahsis Esaslar, Active Bankaclk ve Finans Makaleleri , Say-I 2000, s.70.
50
Ticari mterilerin kredilendirmesinde, firmann mali verilerinin yan sra140;
Kredi mterisinin i ak diyagram,
tecrbesi,
Sektrde bulunduu sre,
Pazar etkinlii,
Pazarlanan mamuln piyasa talebi,
Pazardaki rekabet dzeyi,
letmenin faaliyet sreci iinde yaratt krlar nerede kulland,
Buna benzer sorularn cevab kredi tahlilinin nemli bir blmn kapsamaktadr.
2.1.4.3. Karlklar, Yasal Gvence, Teminat (colleteral)
Kredinin temerrde dme durumunda banka, borlu tarafndan teminata

verilen menkul, gayrimenkul, kambiyo senedini veya dier teminatlar kullanma
hakkna sahiptir. Teminat gsterilen kymetin piyasa deeri ykseldike, kredinin tahsil
edilme oran ykselir141.
Kredi teminat, kredinin riskini belirleyen ve riskini azaltan en nemli

unsurlardandr. Dk riskli krediler salam teminatl olanlardr. Yksek riskli olanlar
daha ar teminat gerektirir. Bu tr kredilerin faiz/kr oranlar daha yksektir.
Kredilerin geri deme oran genellikle teminat yaps ile ilgilidir. Teminatlar da
eitlendirmeye ihtiya olduu gibi, teminatlarn seimine, derecesine ve srasna da
dikkat etmek gerekmektedir142.
2.1.4.4. Kapital (capital)
Sermaye mterilerinin finansal ynden gcn ifade etmektedir. Genellikle

net deer (Toplam Varlklar Toplam Ykmllkler ) ile llr. Banka kredi
mterilerinin finansal analizini yaparken bilanonun pasifindeki sermaye ve zkaynak
140
Matar ve Baktr, a.g.m. s.70.
141
Kale Korkmaz, a.g.m., s.2.
142
Aras, a.g.e., s.52.
51
tutarlar banka tarafndan tahsis edilen kredi tutarn karlayp karlamad dikkate
alnr143.
Kapital, firmaya verilen kredilerin geri dnnde ve zararn ortadan

kaldrlmasnda bir gvence grevi stlenir144.
2.1.4.5. Koullar ve Ekonomik Ortam (CycleEconomic Conditions)
Her iletme zaman zaman beklenmeyen ekonomik koullarla karlar. Kredi

geri demesi sadece karakter, kapasite ve teminat deil, ayrca firma d bu unsurlara
da dayanmaktadr. zellikle gnmzde Kuzey Afrika ve Ortadou lkelerinde yaanan
lke riskleri, doal afetlerde nemli koullar arasndadr145.
2.1.4.6. Kullanm Amac
Kredinin kullanm amac dier 7K kuralndaki maddeler gibi kredibilite analizi

destekleyen unsurdur. Mterinin ihtiyac nedir hangi tr kredi talep etmektedir bunun
banka tarafndan tespiti ok nemlidir. Kredinin yatrm iin mi, ksa vadeli nakit
ihtiyac iin mi olduu gibi konular iyi bir ekilde aratrlmaldr146.
2.1.4.7. Krllk
Bankalarn, varlklarn uzun vadede ve salkl biimde srdrebilmeleri iin

kaynak ve kredi maliyetini optimize etmek gerekir. Bu sebeple mterinin ihtiyalar ve
beklentileri iyi sorgulanmal, bunlar ile bankann imknlarnn en uygun noktada bir
araya getirilmesi iin aba gsterilmelidir147.
2.1.5. Kredi Kullandrm Prensipleri
Bankaclkta mterilere kredi tahsisi yaparken temel oluturan prensipler

likidite, gvence ve krllk geni olarak adlandrlmakta idi. Gnmzde ise deien
143
Aras, a.g.e., s.53.
144
Matar ve Baktr, a.g.m., s.73.
145
Aras, a.g.e., s.53.
146
Yazc, a.g.e., s.58.
147
Yazc, a.g.e., s.58.
52
evre koullaryla bu prensiplere yenileri ilave edilmitir148. Bu nedenle kredilendirmede
aada belirtilen prensipleri gz nnde bulundurulmas gerekmektedir149.
Gvenlik (Emniyet) Prensibi,

Geri Dn Hz (Likidite, Seyyaliyet) Prensibi,
Krllk (Verimlilik, Randman) Prensibi,
Dalmn Uygunluu Prensibi,
2.1.5.1. Gvenlik (Emniyet) Prensibi
Kredinin gvenlii, kredinin salamln gsterir ki, bu da verilecek kredinin

yeterli teminata balanm olmas ve kredibilite bakmndan mteri hakknda gereken
istihbaratn yaplm olmas gerekliliidir. Temel ama kredinin teminatlara
bavurmaya gerek kalmakszn geri dnmesidir. Bu nedenle kredinin kullanm alanlar
ok nemlidir150.
2.1.5.2. Geri Dn Hz (Likidite, Seyyaliyet) Prensibi
Likidite kredinin ksa srede geri dn, donuk krediye dnmemesi,

firmann nakit akna ve sezonuna uygun kullanlmasdr. Kredi seyyal kullanld
lde kredi veren kurulu nakit akn bu erevede dzenler ve yeni kredi taleplerini
daha rahat karlar151.
Kredinin daha hzl denmesi hem gvenlik hem de krllk asndan

nemlidir. Bu ilke enflasyonun dk olduu, ekonomik verilerin salam olduu
gelimi lkeler iin ok da nemli deildir152.
Firmann, i ve nakit ak hakknda en iyi bilgi yolu, kredi seyyaliyetinden

geer. Dolu ve donuk kullandrlan kredilerde, firmann nakit ak hakknda bilgi sahibi
olunmasnda zorluklar olabilecei ve kredi vadelerinde srprizlerle karlalabilecei
hatrdan karlmamaldr. Olaya bu adan bakldnda, Seyyaliyet; verimlilii
148
Niyazi Berk, Bankaclkta Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, stanbul: Beta Basm Yayn Datm, Mart 2001,
s.112.
149
Berk, Bankaclkta Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, s.112.
150
akar, a.g.e., s.58.
151
152
akar, a.g.e., s.58.
53
etkileyen ynnn yan sra, kredinin teminatn tekil etme bakmndan da nem arz
etmektedir.
2.1.5.3. Krllk (Verimlilik, Randman) Prensibi
Verim, kredinin pazar artlarna gre rantabl kullandrlmas, kredi faizinin

yan sra yeterli dzeyde komisyon ve gelirin salanmas anlamna gelir 153.
Bankaclkta artan rekabetle birlikte kredilerin tahsis ve kullandrm artlarnda da
farkllama olumaktadr. Verimliliin arttrlmas maliyetlerin kontrol altna
alnmasnn yan sra bankalarn gelir kaynaklarnn artmasn da salamaldr154. Bu
ilke kr marj daha yksek olan kredilerin kullandrlmasna ncelik verilmesini,
kullandrlan kredilerden faiz/kr yannda komisyon ve dier gelirlerin salanmasn
belirtir.
2.1.5.4. Dalmn Uygunluu Prensibi
Kredi, teminata deil, yaplacak proje ya da ie verilmelidir. Kredinin konusu,

talepte bulunan firmann faaliyet alanyla dorudan ilgili ve i akn hzlandracak
enstrmanlar olmaldr. Kredinin hem sektrler, hem de kredi trleri arasnda iyi bir
ekilde dalm yaplmas gerekir. Yaplan bu ilem kredi trne ve mteriye olan
bamll ortadan kaldrm olur155.
153
154
155
akar, a.g.e., s.59.
54
2.2. Katlm Bankalarnda Risk
Bu blmde Katlm bankalarnda risk kavram, ynetimi ve trleri ele

alnmtr.
2.2.1. Risk Kavram
Risk kavramnn telaffuz edilmeye balamas 14-15 yzyllara dayanmakla

birlikte, risk konusundaki ciddi almalarn Rnesans dneminde balad
gzlenmektedir156.
17. yzyln ortalarnda nl Fransz matematikisi Pascal kendisine sorulan

bitmemi bir ans oyununda oyunculardan biri nde iken, iki oyuncu arasnda payn
nasl bllecei sorusu karsnda oluturduu mantk ve gelitirdii teori, bugn
ulalan risk kavramnn en nemli temellerinden birini atmtr 157. Bu olaydan sonra
insanlar ilk kez rakamlarn yardm ile karar verebilip gelecek iin tahminde
bulunabilecekleri dnlmtr.
Finans literatrnde risk tanmna ilikin farkl grler bulunmaktadr. Buna

gre risk yle ifade edilir; varlklarn deerlerinde meydana gelecek kayp tehlikesidir.
Dier bir gre gre risk; her tr ekonomik faaliyetlerin tabi olduu ve iletmelerin
planlanan faaliyetlerini tehdit eden tehlikeler olarak tanmlanmaktadr 158. Bankaclk
asndan bakldnda risk en temel haliyle zarara urama ihtimalidir159. Dolaysyla
risk potansiyel bir sorun, tehlike, zarar veya kayb gstermektedir.
2.2.2. Risk Ynetimi
Risk ile belirsizlik kavramlar ok yakn kavramlar gibi grnse de farkl

kavramlardr. (ekil 2.3) Risk bir olayn ya da olaylar setinin ortaya kma olasldr.
Risk kelimesi negatif ya da istenmeyen olaylar ifade etmektedir. Risk kelimesi
bankalar asndan ele alndnda baarl olmak yerine baarsz olmay ifade eden bir
156
enol Babuu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, stanbul: Akademi
Aratrma Planlama Danmanlk Eitim Yaynclk Limited irketi, Eyll 2005, s.5.
157
Babuu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, s.5.
158
Niyazi Berk, Sigortaclkta Risk Ynetimi, stanbul: Emek Siorta Risk Ynetimi, 1992. s.5.
159
M. Ayhan Altnta, Bankaclkta Risk Ynetimi ve Sermaye Yeterlilii 5411 Sayl Bankaclk Kanunu, Basel
I ve Basel II Dzenlemeleri erevesinde, Ankara: Turhan Kitapevi, 2006, s.2.
kavramdr. Risk durumunda gelecekte ortaya kabilecek alternatif sonular bilinir
belirsizlikte ise bu sonularn bilinmesi sz konusu deildir. Risk, belirsizliin aksine
gelecee ynelik objektif olaslk dalm verir.
ekil 2.3. Risk ve Belirsizlik
Kaynak: Altnta (2006) Bankaclkta Risk Ynetimi ve Sermaye Yeterlilii,

Turhan Kitapevi Yaynlar: Ankara, s. 2 den yararlanlmtr.
Trkiye de ise risk ynetimi olgusu ilk olarak 9.12.1999 tarihli Uluslararas
Para Fonu (IMF) niyet mektubunda gndeme gelmi ve Bankaclk Dzenleme ve
Denetleme Kurumunun (BDDK) kurulmas ile birlikte Trk bankaclk sistemi risk
ynetimi dzenlemeleri ile tanmtr. 2000 ylndan itibaren Trk bankaclk sistemi
risk ynetimi yaplanmasn tamamlam ve risklerin lm konusunda byk
ilerlemeler kaydetmitir160.
Finansal piyasalarda risk kavram, Katlm bankalarn vizyonu ve misyonu

dorultusunda stratejilerini baaryla ynetmelerini olumsuz etkileyecek herhangi bir
olay olarak tanmlanmaktadr. BDDK tarafndan 8.2.2001 tarihinde karlan
Bankalarn i Denetim ve Risk Ynetimi Sistemleri Hakkndaki Ynetmelik ve
10.2.2001 tarihinde karlan Bankalarn Sermaye Yeterliliinin llmesine ve
Deerlendirilmesine ilikin Ynetmelik ile bankalarda risk ynetimi sistemi yasal bir
zorunluluk haline getirilmi, sermayenin stlenilen riski karlar bir yap arz etmesinin
nemi vurgulanmtr. Ynetmelikte ad geen risk kavram bir ileme ilikin parasal
160
N.Burak Akan, Piyasa Riski lm Bankaclk Dergisi, say 61, 2007, s.59.
56
kaybn ortaya kmas veya bir giderin ya da zararn meydana gelmesi sebebiyle,
ekonomik faydann azalmas ihtimali olarak tanmlanr161.
Risk ynetim sreci temelde be aamadan oluur162:(ekil 2.4)
Risklerin tanmlanmas, risk politikalar ve uygulama usullerinin oluturulmas,

Risklerin lm, analizi ve azaltm,
Risklerin izlenmesi,
Risklerin gzden geirilmesi ve raporlanmas,
Risklerin aratrlmas, teyidi ve denetimi.
Risklerin Risklerin Risklerin Risklerin Denetim

Tanmlanmas llmesi zlenmesi Raporlanmas
ekil 2.4. Risk Ynetim Sreci
Kaynak: Bora Aktan, Ticari bankalarda risk ynetimi ve Monta Carlo Var simlasyon
yntemiyle portfy riskinin hesaplanmas Adnan Menderes niversitesi s.41.
Risklerin tanmlanmas safhasnda, bir bankann maruz kald risklerin

zellikleri tanmlanr ve tm departmanlarca bu konuda bilgi sahibi olmas salanr.
Risk politikalar ve bunlara ilikin uygulama usulleri, ynetim kurulu tarafndan
oluturulur ve st ynetim tarafndan uygulamas ve kontrol salanan yazl
standartlar ierir. Banka personeli risk politikalar ve bunlara ilikin uygulama
usullerinden yazl ekilde haberdar edilir163.
2.2.3. Katlm Bankalarnda Risk Trleri
Kar ile risk doru orantldr. Bankaclk sektrnde de risk faktr yksektir.
Bankaclk gzetim ve denetim otoriteleri bankalarn tadklar riskleri iyi bilmeli,
doru tahmin etmelidirler ve bu riskleri azaltmak iin gerekli risk lme ve ynetme
tekniklerine sahip olmaldrlar. Bankalar risk ynetimi sayesinde risklerini
161
http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/Default.aspx (15 Mays 2009).
162
Babuu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, ss.12-15.
163
Babuu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, ss.12-13.
57
lebilmektedirler. llebilen her ey de kontrol edildii iin, kayplarn
azaltmaktadr. Bylelikle riske ayarl krllk analizi nda krl rnlerle
byyebilmektedir. Bir bankann karlat riskler temel olarak ekil 2.5. de
grld zere; kredi, piyasa ve operasyonel risk ve dier riskler olarak
gruplandrlabilir. Aada bu risk eitleri aklanacaktr.
Kredi Riski
Dier Riskler
Piyasa Riski
Operasyonel Risk
letme Riski
Dviz Kuru Riski
Bilano Riski
Likidite Riski
Krllk Riski
Faiz Oran Riski
Menkul Kymet
Fiyat Riski
Sermaye
Yeterlilii Riski
tibar Riski
Stratejik Risk
Suistimal Riski
Siyasi
stikrarszlk
Riski
lke ve
Transfer Riski
ekil 2.5. Risk eitleri
Kaynak: enol Babucu, Basel II dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk

Ynetimi ss.100-186 dan yararlanarak tarafmca hazrlanmtr.
2.2.3.1. Kredi Riski
Bankalarn ve katlm bankalarnn en nemli ve en temel faaliyetlerinden biri

kredi vermektir. Verilen krediler bankalarn aktiflerinin nemli bir ksmn oluturur. Bu
sebeple kredi verirken, kredi tahsis edilen gerek ve tzel kiilerin kredibilitesinin
incelenmesi hem bankann bilano yapsnn bozulmamas hem de bankann
faaliyetlerini devam ettirebilmesi asndan olduka nemlidir.
Bankalarda kredi risk politika ve amalarnn belirlenmesi164;

Portfy anlamnda kredi riskinin ele alnmas,
164
Kaan Aksel, Kredi Risk Ynetimi, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 18, Mays, Haziran 2001, s.66.
58
Kredi takip ve kontrol,
Risk kontrol,
Kredi risk metotlar ve ynetimi ilgilendirme akndaki gelimeler.
dir.
Kredi riskinin temel unsurlar, st dzey ynetim kalitesinin ve banka karar
alma srelerinin doru bir ekilde ynetilmesi olarak belirlenmitir.
Bankalar kredi riskini azaltma konusunda birden farkl hususlara dikkat

etmelidirler. rnein bankann kredi portfyn belirli sektrler ya da kiilerle
younlamas engellenmeli, kredi kullandrlan kiilerin detayl incelenmesi yaplmal,
rating raporlar belirli aralklarla yenilenmeli, Merkez Bankas menzu kaytlar sk
aralklarla kontrol edilmeli. Bir kii ya da gruba kullandrlan kredilere limit konmal ve
kredi zellikleri dorultusunda kararlarn banka ynetiminin tespit ettii komiteler
tarafndan verilmesi salanmaldr.
Kredi riski geni anlam ile bankalarn tahsis ettii krediler olmakla birlikte,
faaliyetlerine gre dier baz etmenlerde kredi riskine girmektedir165. kinci bir kredi
riski tanm da; bankalarn ksa ve orta vadede verdikleri kredilerin ya hi denmemesi
ya da zamannda denmemesi sonucunda bankann urayaca kayptr.
Kredi riski herhangi bir ilemde taraflardan birinin ilemin dier tarafna olan
ykmllklerini yerine getirememe olasln ifade eder. Kredi bankacln temel
fonksiyonu olmas sebebiyle, kredi riski bankaclkta ilk tanmlanan risktir. Banka ne
zaman bir kredi verse veya tahvil edinse, bor alann anapara ve faiz taksitlerini
zamannda deyememe olasl ile kar karyadr166. Bir iletmenin verdii krediyi
geri alma ihtimali imknsz hale geldiinde, maliyeti kredi tutarndan az olabilmektedir.
nk kredi tutarndan nakde dntrlebilecek garanti ve teminatlar ile firmann
iflastan sonra yapabilecei belli bir deme durumu sz konusu olabilir.
165
Hasan Candan ve Alper zn, Bankalarda Risk Ynetimi Ve Basel II, , stanbul: Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, 2006, s.115.
166
Sertan Eratay, Kredi Riskinin Tanm, lmleme Yntemleri ve Modelleri, Active Bankaclk ve Finans
Dergisi, Say, 32, Temmuz- Austos 2003, s.3.
59
Gelimi lkelerde ticari bankalarn alm olduklar en nemli risklerden birisi
de kredi riskidir. Bankalar arasnda kullandrlan bir kredinin denmemesi, kar tarafn
ykmllklerini yerine getirememesi olarak tanmlanmtr167.
Basel II uzlas kredi riski iin bankalara 3 farkl seenek sunmaktadr168:
Standart yaklam
Temel isel derecelendirme yaklam
Gelimi isel derecelendirme yaklam
sel derecelendirme yaklamn hesaplamak iin aadaki risk bileenleri

oluturulmutur169; Risk arlklarnn belirlenmesinde drt temel etken
bulunmaktadr170.
Temerrt Olasl (Probability Default-PD)

Temerrt Halinde Kayp (Loss Given Default-LGD)
Temerrt Anndaki Bakiye (Exposure At Default-EAD)
M (Maturity) deeridir (Kredinin vadesi)
Standart Yaklama Gre; Bu yaklamda riske duyarll arttrabilmek iin

d kredi derecelendirme notlarnn kullanlmas ngrlmektedir171. Sermaye piyasas
irketlerinde denetim ve gzetim dzenlemeleri bankalar gibi yeterli dzeyde ise banka
risk arlklandrmas dikkate alnacak, yeterli dzeyde deil ise kurumsal alacaklar iin
uygulanan risk arlklar uygulanacaktr172.
sel Derecelendirme Yaklamlar (IRB) gre; Basel IInin getirmi olduu

en nemli deiikliklerden biri bankalarn kendi oluturduklar derecelendirme
sistemlerine bal hesaplama yntemi gelitirerek kendi risklerini hesaplayabilme
167
Ebru Ogan Erdoan ve Burak Dolgun, Dnyada ve Trkiyede Kredi Riski Uygulamalar, Active Bankaclk ve
Finans Dergisi, Say, 18, Mays -Haziran 2001, s.3.
168
Erdoan ve Dolgun a.g.m, s.3.
169
Hseyin Tatldil ve Murat zel Firma Derecelendirme almalar Konusunda ok Deikenli statistiksel
Analize Dayal Karar Destek Sistemlerinin Kullanm Bankaclar Dergisi, say 54, 2005 s. 49.
170
Tatldil ve zel a.g.m., s. 49.
171
172
60
ilemleridir173. Sz konusu yaklamlar temel dzenekleri dzenleyici otorite
tarafndan belirlenen yntemler olarak grlebilir. Basel II IRB yaklamnda varlklar
farkl derecelendirme kriterleri farkl riskler sebebiyle gruplara ayrlmtr. Szkonusu
grup da kurumsal riskler, kamudan alacaklar, banka riskleri, cari hesap eklindeki
bireysel krediye ait riskler, menkul kymetlerden alacaklar, satn alnm alacaklar
bulunmaktadr174. Temel yaklamda bankalar sadece temerrt olasln
hesaplayacaklardr. Kalan risk bileenleri ulusal denetim otoriteleri tarafndan
salanacaktr175.
Giese gre IRB (Internal Rating Based Approach) yaklam, tatbik artlar
gz nne alndnda doal olarak derecelendirme sisteminin salt uygulamasnn
tesine gemekte, zellikle kredi verme, fiyatlandrma gibi hususlar
etkilemektedir176.
Gelitirilmi sel derecelendirme yaklam; Gelimi yaklamda bankalar

tm risk unsurlarn (PD, LGD, EAD ve M) kendileri hesaplayacaktr177.
Ancak bir bankann bu yaklam kullanabilmesi iin178;
Kredi riskini tanmlam olmas,

Derecelendirme sisteminin yeterli olmas ve denetlenmesi,
Derecelendirme sisteminden elde edilen bulgularn yeterli dzeyde kullanlmas,
Yeterli dzeyde veri temin edilmesi,
Kullanlan modelin yetkili tarafndan onaylanmas,
Temerrt olaslk tahmin ynteminin bulunmas
gibi kriterleri salamas gerekmektedir.
173
Babucu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, s.277.
174
175
176
Guido Giese, Basel II erevesinde sel Derecelendirme Srecine Giri, ev. Melek Acar Boyacolu,
stanbul: Bankaclar Dergisi, say. 46, 2003. s.70.
177
178
61
Hangi finansman yntemi seilmi olursa olsun, firmalar iin raytinge sahip
olma zorunluluu bulunmaktadr. Bankalar kredi iin sz konusu irkete isel
derecelendirme yaptktan sonra kredi tahsis yapacaklardr. Gemiten bugne kabul
grm kredi riski deerlendirme metotlarndan bilano analizi yannda, hem i hem d
derecelendirme ilemi srasnda, kalitatif faktrlere nem verilmesi gerekmektedir179.
2.2.3.2. Piyasa Riski
Piyasa riski bankalarn alm satm amacyla elinde tuttuklar veya buna ilikin
koruma temin etmek iin bulundurduklar finansal aralar ve emtiadan kaynaklanan
risklere denir180. Finansal kurumlarn bymesiyle birlikte, bankaclk faaliyetlerini
dzenleyen yerel otoritelerin finansal kurumlara ynelik kstlamalarn bir ksmn
kaldrmas ile mterilere yeni rnler sunulmasna imkn salanmas, dnya bankaclk
sektrndeki rekabetin hzla bir ekilde artmasna sebep olmutur181.
Basel Komitesi 1994 yl ierisinde farkl bankalarda kullanlan piyasa riski

lm modellerini test etmi ve 1995 yl Nisan aynda yeni bir taslak metin
hazrlayarak gre sunmutur. 1995 yl Nisan aynda mzakereye alan dokman
1996 ylnda nihai eklini almtr. 1996 metninde yer alan isel modele ilikin kriterler,
byk lde BDDK tarafndan benimsenmi ve 2001 yl sonrasnda lkemizde de
geerlilik kazanmtr182.Bylece bankalar piyasa riskleri dolaysyla maruz kaldklar
tutarlarn hesaplanmasnda standart veya isel model yaklamlarndan birini
seebilecekler, buna bal olarak da kendi gelitirdikleri modelleri alm satm
hesaplarndan kaynaklanan piyasa risklerini lmede ve buna gre tutmalar gereken
sermaye tutarn belirlemede kullanabileceklerdir183.1996 ylnda sermaye yeterlilii
hesaplamasna dahil edilen ve 1997 yl sonundan itibaren uygulamaya konulan piyasa
riski iki ana gruba ayrlmtr184;
179
Kaan H. Aksel, Basel Komitesi Kararlar ve Yeni Basel Anlamasnda Beklenen Gelimeler, Active Bankaclk
ve Finans Dergisi, Say, 27, Kasm -Aralk. 2002, s. 3.
180
Serkan miikler, Basel II ve Piyasalarmza Olas Etkileri, Sermaye Piyasas Kurulu Aratrma Dairesi,
2005, s.29.
181
Crouhy, M. Galai, D., Mark, R. Risk Management, New York, Mc Graw Hill Yaynlar, 2001 s.1.
182
N.Burak Akan, Piyasa Riski lm Bankaclar Dergisi, 2007 Say 61, s.60-61.
183
N.Burak Akan, Piyasa Riski lm Bankaclar Dergisi, 2007 Say 61, s.60-61.
184
Mustafa zam Basel II Uzlas, Sermaye Piyasas Kurulu Aratrma Raporu, 2004, s.5.
62
Bankalarn ksa vadede alm satm amal elinde tuttuu faize dayal aralar ile
hisse senedinden kaynaklanan riskler,
Tm bankalar iin var olan dviz kuru ve emtia riski.
Piyasa riskinin llmesinde 2 yntem kullanlmaktadr185:
Standart Yntem
sel Modelleme Yntemi
Standart Yntem;
Standart yntemde faiz oranna bal aralar ve hisse senetleri eitli zellikler
kullanarak alt kategorilere ayrlm ve her bir kategori iin gerek spesifik gerekse genel
piyasa riskine gerekli ek sermaye oran belirlenmitir186.
sel Modelleme Yntemi;
sel modelleme yntemleri bankann belli koullar yerine getirmesi ve

denetim otoritesinin onay ile uygulanabilmektedir. Bankalarn kullanabilecei modeller
iin herhangi bir sralama getirilmemi, Deer-at-risk modelleri, varyans- kovaryans
matrislerine dayan modeller, tarihi simlasyon ve Monte Carlo simlasyonlar gibi
modellerin kurulabilecei belirtilmitir187.
Piyasa Riski eitleri;
Piyasa riski eitleri incelendiinde dviz kuru riski, likidite riski ve faiz oran
riski olarak aamada incelenmektedir.
Dviz kuru riski;
Dviz kuru riski, kur deimelerinden kaynaklanr. lke parasnn dviz alm
satm ilemlerinde deer yitirmesi veya yabanc paralarn birbirleri arasndaki
deerlerinde (parite) meydana gelen deime sonucunda oluan zarardr188.
185
zam a.g.m., s.5.
186
zam a.g.m., s.5.
187
zam, a.g.m., s.6.
188
Faik elik ve Mehmet Behzat Ekinci, Trkiyede Bankaclk Krizlerinin nlenmesinde Risk Ynetiminin
Yetersizlii, Stratejik Bir Yaklam, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 23, Mart-Nisan 2002, s.2.
63
Likidite Riski;
Bankalar, ksa vadede likidite taleplerini yerine getirebilmek iin

bilanolarnda nakit deerler ya da nakde tahsil kabiliyeti yksek finansal ara
bulundurmak durumundadrlar. Eer bir banka ksa sreli taahhtlerini karlayabilecek
likiditeye sahip deilse likidite riski ile kar karya demektir189.
Faiz Oran Riski
Bankalarn aktiflerin ortalamas gelenlikle pasiflerin ortalama vadesinden daha

uzun olmaktadr. Bu sebepten dolay bankalar piyasa faiz oranlarndaki deimeler
sonucunda faiz oran riski ile kar karya kalmaktadr190.
Faiz oran riski ile ilgili bilano kalemlerinin en yaygn boluk (gap) analizi ve
durasyon (duration)dur191.
2.2.3.3. Operasyonel Risk
Operasyonel riskler, bankann faaliyetlerini srdrrken karlatklar riskleri

ifade etmektedir192. Operasyonel risk zellikle banka ii denetimdeki aksamalar ve irket
ynetimindeki stratejik hatalardan olabilecei gibi alanlarn uygulamalarndan
kaynaklanabilir.
Basel II de operasyonel riskin lm iin 3 metot kullanlmaktadr193:
Temel Gsterge Yaklam,

Standart Yaklam,
Alternatif (leri lm Yaklam) Yntemi,
Sz konusu hesaplamada standart yntem veya alternatif yntemin

kullanlabilmesi iin BDDK dan izin alnmas zorunludur.
189
elik ve Ekinci, a.g.m., s.2.
190
191
192
Uyar, a.g.e., s.26.
193
Bankalarda Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirmesine likin Ynetmelik 1.Kasm 2006 tarih
ve 26333 sayl Resmi Gazete.
64
Birinci temel gsterge yaklam gre; operasyonel riskler iin
bulundurulacak sermayenin belirlemesinde kullanlacak en basit yntemdir. Bu
yaklam benimseyen bankalar net faiz gelirleri ve net faiz d gelirlerin toplamndan
oluan brt gelirlerinin, pozitif olduu sre ierisinde son 3 yllk ortalamasnn % 15i
kadar sermaye tutmak zorundadrlar194.
kincisi standart yaklama gre; Tablo 2.1. de grld zere; banka

faaliyetleri sekiz ana ikoluna ayrlarak her bir ikolu iin sermaye ykmll
hesaplanmaktadr. Bu yaklamda her bir i kolu iin yllk brt gelirlerin aadaki
tabloda yer alan oranlarn miktarnca sermaye tutma ihtiyac gerekmektedir. Bu
yntemde her bir ikolundan elde edilen brt gelir o ikolu iin belirlenen katsay ile
arplarak ikolunun sermaye ykmll bulunmakta ve tm ikollar iin hesaplanan
sermaye tutarlar toplanarak bankann sermaye ykmllne ulalmaktadr195.
Tablo 2.1. Standart Yaklamda Kollar iin Uygulanacak Oranlar
Kolu Oran
Kurumsal Finansman 18%
Alm-Satm ve Satlar 18%
Perakende Bankaclk 12%
Ticari Bankaclk 15%
demeler ve Takas 18%
Acentelik Hizmetleri 15%
Varlk Ynetimi 12%
Perakende Araclk 12%
Kaynak: Murat Mazba, Operasyonel Riske Basel Yaklam: Yapsal Blok
erevesinde Bir Deerlendirme, BDDK Aratrma Raporlar, 2005/1 .s.7
194
Serkan miikler, Basel II ve Piyasalarmza Olas Etkileri, Sermaye Piyasas Kurulu Aratrma Dairesi,
2005, s.27-28.
195
Murat Mazba, Operasyonel Riske Basel Yaklam: Yapsal Blok erevesinde Bir Deerlendirme, BDDK
Aratrma Raporlar, 2005/1 .s.6.
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Basel-II/1279MM_ThreePillar_of_oprisk.pdf (29 Ekim 2009).
65
nc leri lm sistemine (Y) gre; bankalar iin tek bir operasyonel
risk lm sisteminden bahsedemeyiz. Tek bir modele deil, gelitirilecek yntemlere
ilikin lm yaklamna yer vermektedir. Basel Komite tarafndan sel lm
Yaklam, Zarar Dalm Yaklam, Senaryoya Dayal Yaklam ve Puan Kart
Yaklam, leri Dzeyde lm Yaklamlar altnda toplanm ve bankalarn bu
teknikleri kullanabilmeleri iin bir dizi kalitatif ve kantitatif standartlar getirilmitir196.
2.2.3.4. Dier Riskler
2.2.3.4.1. letme Riski
letmelerin kar karya kald risklere rnek olarak deprem, dolu, sel,
kuraklk, yangn gibi doal olaylar gsterilebilir. Bununla birlikte bir makinenin youn
almasndan dolay zayf bir yerinden krlmas ya da bir elektronik cihazn yanl
kullanma nedeniyle kullanlamaz hale gelme ihtimalleri de iletme faaliyetleriyle ilgili
risklerdir197.
2.2.3.4.2. Bilano Riski
Bilano yapsndan kaynaklanan riskler aktif-pasifin dengesinin bozulmasndan

kaynaklanan risklerdir. Bilano riski, zellikle maliyetli pasiflerle getirili aktiflerin faiz
oranlarnda veya dviz kurlarnda deiim olabilecei dikkate alnmadan vade yapsnn
uyumlu olup olmad gzetilmeksizin ak kapal pozisyonlar oluturarak ilem
yaplmasndan ve zkaynaa gre fazla borlanmasndan kaynaklanmaktadr198.
196
Mazba a.g.m., s.8.
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Basel-II/1279MM_ThreePillar_of_oprisk.pdf (29 Ekim 2009).
197
Niyazi Berk, Sigortaclkta Risk Ynetimi, s.11.
198
Seil Uyar, Bankaclk Krizleri, Ankara: Ziraat Matbaaclk A.., 2003, s.18.
66
NC BLM
KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES ve
RKET DERECELENDRME YAKLAIMI
Katlm bankalarnda derecelendirme kavram, dnyada ve Trkiyede

derecelendirme geliimleri, derecelendirmenin temel zellikleri, eitleri,
derecelendirme srecinin aamalar, derecelendirme kurulular, irket derecelendirme
yaklamlar ve uyguladklar not sistemleri bu blmde izah edilmitir.
3.1. Derecelendirme (Rating) Kavram
Her geen gn byyen kredi pazarlar ve globalleme ile birlikte; yatrmclar,

menkul kymet ihra eden kurumlar ve dier giriimciler iin yeni finansal frsatlar
meydana getirmektedir. Bu oluan yeni frsatlarla birlikte yeni risklerde dourmaktadr.
Kredi pazarlayan kurumlar yeni ulusal ve uluslararas pazarlara aldklarnda
borlanacak kurumun kredi deerliliinin belirlenmesindeki temel gsterge; ulusal
ekonomilerin farkllklar, deien muhasebe uygulamalar, ulusal dil ve kltr engelleri
nedeniyle olduka zorlamtr199. Bu noktada derecelendirme kavramnn nemi ortaya
kmaktadr.
3.1.1. Derecelendirme Tanm
2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununda kaytl tebliin 3nc maddesinde

derecelendirme; ortaklarn ve sermaye piyasas kurumlarnn risk durumlar ve
deyebilirliklerinin, borluluu temsil eden sermaye piyasas aralarnn anapara, faiz
vb ykmllklerin vadelerinde karlanabilme riskinin derecelendirme kurulular
tarafndan deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyeti200 eklinde tanmlanmtr.
Derecelendirme, bor talep edenler ile menkul kymet ihra edenlerin, kredi
deerliliinin ve finansal yapnn ortaya koyulmas faaliyeti, derece ise derecelendirme
faaliyeti sonucunda, derecelendirilen kurulua atfedilen not olarak tanmlanr. Dier bir
199
Tevfik Grman, Bankalarn Derecelendirilmesi, Uzman Gzyle Bankaclk Dergisi, Eyll 1994, s.30 .
200
Halil Sunal ve Ediz Usman, Rating: Trkiyedeki Yasal Dzenleme Active Bankaclk ve Finans Dergisi,
Aralk 98-Ocak 99 s.48.
67
ifadeyle derecelendirme, borlanan tarafn kredibilitesinin sistematik bir biimde ortaya
konulmas ilemidir201.
Derecelendirme borlunun geri deme kapasitesini lmeye yarayan ve bu

nedenle sermaye piyasasndaki roln deerlendiren bir gr olarak da
yorumlanmaktadr. Derecelendirme sermaye piyasasnda faaliyet gsteren kurumlara,
yatrmclara, araclara ve dzenleyicilere deerlendirmelerinde yardmc olacak
sembollerden olumaktadr202.
Basel II bankaclk uzlas ile birlikte derecelendirme kavram bankaclk ve

finans sektrnn gndeminde nemli bir yer almtr. Basel II, derecelendirmeyi isel
ve dsal olmak zere iki farkl ekilde ele almaktadr203.
sel derecelendirme bankalarn kredi mterilerinin risklerinin, ratinglerinin

bankalar tarafndan yaplmasn ifade eder. Bu tr isel derecelendirme sonularn
bankalarn dzenleyici otoriteleri dnda, kamuoyuna aklamak iin bir zorunluluklar
bulunmamaktadr.
Dsal derecelendirmede ise kredi derecelendirme kurulular tarafndan

piyasalara aklanan sonular ile yaplan bir kredi riski deerlendirmesidir.
Derecelendirme kurulular, irketin ve bor enstrmanlarnn kredi deerliliini tarafsz
olarak lmek gibi bir ama stlenmitir.
3.1.2. Derecelendirmenin Gereklilii
Derecelendirme, bilginin paylalmasn kolaylatrd gibi finans

piyasalarnda faaliyet gsteren oyuncular iin yol gsterici niteliktedir. Birok yatrm
irketi, yatrm kurallarn belirlerken rating seviyelerini esas almaya balad gibi,
201
Ali Alp ve Serdar stnda, Bankalarn Derecelendirilmesi Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Temmuz-
Austos-Eyll 2007 s.1.
202
Roger P. Nye ve Selda Eke, Trkiyede Kredi Derecelendirmesi, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Mays
2004, s.1.
203
Scott, Hol S., Capital Adequacy Beyond Basel, Banking Securities an Insurance, Oxford University Press
U.S.A. 2005 s.197.
68
Merkez Bankalar gibi kamu otoriteleri yatrm kararlarnda belli rating seviyelerin
altnda altnda kalan yatrmlar yapmamaktadr204.
90l yllarda ve 2000li yllarn banda finans piyasalarnda sk grlen krizler

youn olarak finansal altyapdaki eksikliklerden kaynaklanmaktadr. Herhangi bir bor
enstrman ihra eden taraf stlendii riskin bilincine varmak zorundadr. Bu nedenle
ek borcun getirdii marjinal maliyetin ve riskin mutlaka ok iyi hesaplanmas
gerekmektedir. Derecelendirme borlu ynnden de gereken finansal deerlendirmeyi
ierir205. Derecelendirme yatrmclara; irketlere; bankalara ve finans kurulularna;
sermaye piyasalarna ve borsaya; zelletirmeye, para ve finans kurulularna, verdii
bamsz grlerle yardmc olur.
3.2. Derecelendirmenin Geliimi
19. yzylda, Amerika Birleik Devletlerinde bor talebinde bulunanlar ile bu

kiilere fon temin edenler arasndaki ilikilerin resmi bazda gelimesini salamak
amacyla ortaya konulan bir enstrman olan derecelendirme, i piyasalarn gelimesine
ve zamanla uluslararas alanda da sermaye piyasalarnn hzl bir byme trendine
girmesine imkan tanmtr. Piyasalarda ortaya kan eitlenme de derecelendirme
ileminin giderek daha fazla kullanlmasna neden olmutur206.
kinci Dnya Sava ncesi iletme veya zel kredi alannda bir borlunun
kredibilitesinin deerlendirilmesi subjektif (kalitatif) bir sahayd. Bankalar mteriler ile
bizzat grp, bor talep edenin kredibilitesi hakknda subjektif kanaatlerine ve uzun
yllara dayal tecrbelerine gre deerlendirmelerini yapan kredi uzmanlarna
bavuruyorlard. kinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda uzman kiilere ulamak
204
Aye Botan Berker, Finans Sisteminde Tahvil Getirilerinin Kredi Dereceleri ile likisi: Gelimekte olan lkeler
Asndan Bir Uygulama, Yaynlanmam DoktoraTezi, Marmara niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk
Enstits, stanbul, 2008, s.57.
205
Palmateer, Reid Dorsey Sovereign Credit Ratings and the Effect of Disaggregated Aid on Borrowing,
journal of Fixed Income, 1998, s.17.
206
Babucu, Bankaclkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Trk Bankaclk Sektrne Uygulamas, s.5.
69
zor olduu iin zellikle ngiltere ve ABDde kredi deerlemede kalitatif metodlar
kullanlmaya balad207.
Borluyu deerlendirmede birok metot kullanlmaktadr. Bunlardan en

nemlileri ve tannan kategori208;
Klasik skorlama modelleri,

Metron modelleri,
Yapay sinir alar,
Skorlama modelleri en eski ve en ok kullanlan yntemlerdir.
3.2.1. Dnyada Derecelendirmenin Geliimi
Tarihte ilk ticari kredi kurumunu kuran Lewis Tappan adnda New Yorklu bir
tccardr. 1837de ABD ekonomisindeki byk kn ve irketlerin taahhtlerini
yerine getirememesinin ardndan 1841de Lewis Tappan ilk rating irketin kurmutur.
1837 ylnda Amerikan ekonomik krizi, Avrupa da geerli olan geleneksel
kredilendirme ynteminin ok geni bir alana yaylm olan Amerikan piyasas iin
uygun olmad anlalmtr. Tappan derecelendirme simgeleri kullanmadan belirli
dnemlerde sadece yelerine toplad bilgileri szl olarak aktarmaktayd. Bunun
yannda bir baka gelime de Baring Brothers and Co. tarafndan gezici bir kredi
muhabiri tutulmas ve kredi derecelendirmesi yaplmas eklinde ortaya kmtr209.
lerleyen tarihlerde Robert Dun bu kuruluun sahibi olmu ve 1859da ilk

derecelendirme klavuzunu (ratings guide) yaynlamtr. Bundan on yl nce benzer bir
derecelendirme irketi de John Bradstreet tarafndan 1849da kurulmu ve 1857de
derecelendirme kitab (ratings book) yaynlamtr. Bu iki irket 1933 ylnda birleerek
207
Mehmet Burak Yalkn, Basel II Kapsamnda irket Derecelendirme ve Bankalarn Mali Tahlil Birimleri
Asndan Deerlendirilmesi Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits
letme Egitimi Ana Bilim Dal Bankaclk Egitimi Bilim Dal, Ankara, 2007, s.77.
208
Guido Giese, Basel II erevesinde sel Derecelendirme Srecine Giri, ev. Melek Acar Boyacolu,
stanbul: Bankaclar Dergisi, say. 46, 2003. s.70.
209
Wanless, Derek, The Dominant Role of Ratings in the Contemporaray Banking Industry 1995, Working Paper,
NatWest Group Presantation to Institut International d Etudes Bancaires, s.5.
70
Dun and Bradstreet adn almtr. Sonraki yllarda 1962de Moodys Investors Servicei
bnyesine katmtr210.
1860da Henry Varnum Poor, History of Railroads and Canals in the United
States kitabn yaynlamtr. Bu kitap ABDdeki demiryolu irketlerinin faaliyetleri ve
finansal yaplarna ilikin geni kapsaml bir deneme olup, bu kitap modern menkul
kymet raporlama ve analizinin ncln yapmtr211.
1900 ylnda John Moody irket bilgilerini derledii Moodys Manual of

Industrial and Miscellaneous Securities balkl yatrmc tercihlerini ynlendiren el
kitabn yaynlamtr. Ayn yl John Moody & Companynin kurulduu yldr. 1909
ylnda John Moody & Company ilk kez Bond-Rating Systemi kullanarak 250
Amerikan demiryolu irketinin 1500n zerindeki tahvilini derecelendirmitir212.
1906da Standard Statistics Bureau kurulmutur. 1916da Standard Statistics,

kurumsal tahvillerin derecelendirmesini yapmaya balam olup, ksa bir sre sonra
bunu, devlet borlarnn derecelendirilmesi (sovereign debt ratings) izlemitir213.
Poor's Publishing Company 1916'da, Standard Statistics Company 1922'de,

Fitch Publishing Company de 1924'de ilk derecelendirmelerini yaymlamlardr214.
Derecelendirmenin finansal bir dzenleme arac olarak kullanlmaya balamas, 1929
ekonomik bunalmndan sonra 1930larn ortalarna doru balamtr. Bu konudaki
dzenlemeler 1936 tarihli A.B.D. Bankaclk Yasasnn yrrle girmesinden sonra
balamtr. Derecelendirme notlarnn resmi olarak kabul, derecelendirme irketlerinin
ABD finans piyasasnn nemli bir paras haline getirmitir. Sonraki yllarda 1932 de
Duff and Phelps; 1941 de ise Standard and Poors kurulmutur215.
210
Richard Cantor , Frank Packer ; The Credit Rating Industry, Quarterly Review (Federal
Reserve Bank of New York); Summer / Fall 1994, Vol. 19, s. 1-2.
211
Acar Boyacolu- Melek, Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk Bankaclk Sektr
zerine Ampirik Bir alma, Yaynlanmam Doktora Tezi, Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Konya 2003, s: 45.
212
Acar- Boyacolu, Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk Bankaclk Sektr zerine Ampirik Bir
alma, s: 45.
213
Cebrail Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama rnei, Yaynlanmam
Doktora Tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2009, s.6.
214
Pelin elik, Bankalarn Risk Derecelendirmesi, TCMB Uzmanlk Yeterlilik Tezi, 2004, s 8 .
215
http://www.fitchratings.com.tr/ftp/derecelendirme/drc_23.pdf (26 Ekim 2009).
71
1940da ilk kez belediye tahvillerinin derecelendirmesi Standard Statistics
tarafndan yaplmtr. 1941 ylnda Poors Publishing ve Standard Statistics birleerek
Standard & Poors Corporation kurulmutur. 1966 Ylnda McGraw-Hill Companies
Standard & Poorsu satn almtr216.
Rating kurulularnn faaliyetleri ile ilgili ilk yasal dzenlemeler ABDde

dzenleyici kurulu olan Sermaye Piyasas Kurulu olan Securities and Exchange
Commission (SEC) tarafndan yapld. SEC 1975 ylndan itibaren piyasalar tarafndan
kredibilitesi kabul edilmi Rating kurulularna NRSRO (National Recognized
Statistical Rating Organizations) yani Ulusal Kabul Grm statistik Derecelendirme
Kurulular ismi verilmitir217.
ABDde kullanlan birok rating sisteminin temelinde kredi onay ve kredi

izleme mekanizmalarnn yrtlmesi ve sorunlu aktiflerin deerlendirilmesine ilikin
mevzuat ykmllklerinin yerine getirilmesi olduu grlmektedir. Son 10 ylda dahili
rating kullanm ikiye katlanm ve daha da fazla byme potansiyeli olduu
grlmtr. Kredi riskinin ynetilmesinde bu ok nemli bir husustur. nsan
deerlendirmesinin oynad merkezi rol ile rating sreci ve rating kararlar
etkilenecektir. Dolays ile kontrollerin ok iyi bir ekilde dizayn edilmesi ve dahili
izleme prosedrlerinin kurulmas bu fonksiyonun yerine getirilmesi iin nem
tamaktadr218.
Tek bir i rating sisteminin tm bankalara uygun olduu sylenemez.

Bankalarn i kollarndaki farkllklar ve ratinglerini yaptklar ortam nedeni ile
sistemlerinde nemli farkllklar bulunmaktadr. Rating de en nemli husus bankann
i kanallar iinde byk irketlerin veya kurumsal kredilerin bykl olmaktadr.
Dahili rating sistemlerinde krllk analizleri ve rn fiyatlama modelleri ise en nemli
sonular salayan paralar olmaktadr.
216
STANDARD & POORS, Company History, http://www.standardandpoors.com (15 Mays 2010).
217
Berker, a.g.e., s.59.
218
William F. Treacy, Mark Carey, Credit risk rating systems at large US banks, Journal of Banking & Finance 24
(2000) 167-201, Federal Reserve Board, Washington, DC 20551, USA, s. 200.
72
Tabiat itibariyle, bankalarn kredi kltrleri yava bir ekilde deiime adapte
olmaktadr. Deiimin hzl yz ve risk ynetimi uygulamalar genelde kredi kltrne
ve zelde ise rating sistemlerine ciddi baskda bulunmaktadr219.
3.2.2. Trkiyede Derecelendirmenin Geliimi
Moodys ve S&P resmi olarak Trkiye Cumhuriyetine ilk defa 1992de uzun
vadeli bor notu vermitir220.
Trkiyede derecelendirme faaliyetine ilikin ilk yasal dzenleme Sermaye

Piyasas Kurulu tarafndan 6.3.1997 tarihli ve 22925 sayl Resmi Gazetede
yaymlanan Seri: VIII, No: 31 sayl Derecelendirme Faaliyeti ile Derecelendirme
Kurulularna likin Esaslar Teblii221 ile yaplmtr. Derecelendirmeye ilikin dier
bir dzenlemede Basel IIye uyum almalar erevesinde Bankaclk Dzenleme ve
Denetleme Kurumu (BDDK) tarafndan, 01.11.2006 tarihli ve 26333 sayl Resmi
Gazetede yaynlanan Derecelendirme Kurulularnn Yetkilendirilmesine ve
Faaliyetlerine likin Esaslar Hakknda Ynetmelik222 ile yapmtr. Bu dzenlemelerin
ieriine ilikin bilgiler aada sunulmutur.
3.2.2.1. Trkiyede Derecelendirme Konusunda SPK Mevzuat
Derecelendirme (Rating) konusunda, SPK; 1997 ylnda yapt ilk yasal

dzenlemenin ardndan 4 Aralk 2003 tarihli Seri: VIII, No: 40 sayl teblii ile 24
Mays 2006 tarihli Seri: VIII, No: 47 sayl Sermaye Piyasasnda Derecelendirme
Faaliyeti ve Derecelendirme Kurulularna likin Esaslar Tebliinde Deiiklik
Yaplmasna Dair Teblii yaymlamtr.
Sermaye Piyasas Kurulu son olarak 12.7.2007 tarihli ve 26580 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Seri: VIII, No: 51 sayl Sermaye Piyasasnda Derecelendirme
219
Treacy and Carey, a.g.e., ss. 167-201.
220
Roger P. Nye ve Selda Eke, Trkiyede Kredi Derecelendirmesi, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Mays
2004, s.1.
221
6.3.1997 tarih ve 22925 sayl Resmi Gazete.
222
01.11.2006 tarihli ve 26333 sayl Resmi Gazete.
73
Faaliyeti ve Derecelendirme Kurulularna likin Esaslar Teblii223ni yaymlamtr.
Bu tebli ile daha nce yaymlanan tebliler yrrlkten kaldrlmtr.
Kredi derecelendirmesi;
letmelerin risk durumlar ve deyebilirliklerinin veya

Borluluu temsil eden sermaye piyasas aralarnn anapara, faiz ve benzeri
ykmllklerinin vadelerinde karlanabilirliinin derecelendirme kurulular
tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas
faaliyetidir224.
Tebliin yedinci maddesinde sermaye piyasasnda derecelendirme faaliyetinde

bulunabilecek kurulular tanmlanmtr. Buna gre;
Sermaye piyasasnda derecelendirme faaliyeti,
Trkiye'de kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak zere Kurulca

yetkilendirilen derecelendirme kurulular ile
Trkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunmas SPK kabul edilen uluslararas
derecelendirme kurulular,
tarafndan yaplr225. eklinde ifade edilmektedir.
Sermayenin milliyet kavram ile direk badatrlmad ve kazand

uluslararas boyut Sermaye Piyasas Kurulunun derecelendirme teblii 8. Maddesinde
de grlr. Buna gre;
Kurul, bu Teblie gre derecelendirme faaliyeti yapabilecek uluslararas

kabul grm derecelendirme kurulularn listeler halinde ilan eder. Kurulca kabul
edilen uluslararas derecelendirme kurulular, Trkiyede ube, temsilcilik veya ofis
atklarnda Kurula bilgi vermek zorundadrlar. Bu kurulular Trkiyede irket
223
12.7.2007 tarihli ve 26580 sayl Resmi Gazete.
224
SPK tebli seri VIII, NO: 51 12.7.2007 tarihli ve 26580 sayl Resmi Gazete.
225
74
kurmadan ya da kurulmu bir derecelendirme kuruluuna itirak etmeden veya ube,
temsilcilik ve ofis amadan da derecelendirme faaliyetinde bulunabilirler226
Bu kapsamda derecelendirme faaliyetinin tamamen yurt dnda mukim ve de
Kurul gzetiminde bulunmayan uluslararas kabul grm dolays ile Kurulca listeye
dahil edilmi bir kurulu tarafnda yaplabilecei aklanmtr227.
Teblide madde 13;15;16;17;18 srasyla; Derecelendirme faaliyetlerine
ilikin genel bilgiler; Bamszlk ilkesi; Bamszl ortadan kaldran durumlar;
Mesleki zen ve titizlik ilkesi; Sr saklama gibi uluslararas kabul grm ilkeleri ierir.
Bu ilkeler bir btn olarak derecelendirme irketinin kredibilitesini olutururlar ve
dnyann her yerinde ayn ekilde uygulanrlar228.
Derecelendirme faaliyetinin Trkiyede greceli olarak yeni olmas nedeniyle
teblide szlemelerin nasl yaplaca ve analistlerin formasyonlar ayrca srasyla
madde 11 ve madde 14 ile dzenlenmitir. Derecelendirme faaliyetinden doan
sorumluluk hakkndaki madde 22 ise gene gelimekte olan bir piyasaya ilikin haksz
ilemleri nlemeye ynelik bir dzenleme olarak yorumlanabilir229.
3.2.2.2. Trkiyede Derecelendirme Konusunda BDDK Mevzuat
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafndan

derecelendirme faaliyetine ilikin yasal dzenlemeyi, 1 Kasm 2006 tarih ve 26333
sayl Resmi Gazetede yaynlanan Derecelendirme Kurulularnn Yetkilendirilmesine
ve Faaliyetlerine likin Esaslar Hakknda Ynetmelik ile yaplmtr.
226
227
(evrimii) http://www.fitchratings.com.tr/derecelendirme.asp?id=28 Botan Berker (25 Ekim 2009).
228
229
75
Bu ynetmeliin amac birinci madde de, Derecelendirme kurulularnn
yetkilendirilmesine, faaliyetlerine ve yetkilerinin kaldrlmasna ilikin usul ve esaslar
dzenlemektir230, eklinde ifade edilmektedir.
Ynetmeliin kapsam ikinci madde de u ekilde ifade edilmektedir: Bu

ynetmelik bankalarn 5 inci madde kapsamnda yaplacak derecelendirmeleri ile
bankalardan kredi kullanacak mterilerin kredi deerlemesini yapacak derecelendirme
kurulular ve bunlarn faaliyetlerini kapsar231.
Ynetmeliin beinci maddesinde ise derecelendirme faaliyetinin kapsam232;
Derecelendirme faaliyeti;
Kredi deerliliinin derecelendirilmesini,

Kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesini,
Bankalarca kullanlan derecelendirme yntemlerinin geerliliinin
deerlendirilmesini ve bu faaliyetlerin niteliine gre yaplacak inceleme ve
analiz sonucuna dayanlarak bir derecelendirme notu belirlenmesi srecini
ierir233, biiminde ifade edilmektedir.
Maddenin devamnda bu kavramlar u ekilde tanmlanmaktadr:
Kredi deerliliinin derecelendirilmesi, mterinin;
Kullanaca krediyi geri deyebilme gcnn veya

Borluluunu temsil eden sermaye piyasas aralarnn anapara, faiz ve benzeri
ykmllklerini vadelerinde karlayamama riskinin, yetkili derecelendirme
kuruluu tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve
snflandrlmas faaliyetidir. Mterinin ana ortaklk niteliinde olmas
durumunda, bu faaliyet, kredi derecelendirmesi iin gr oluturmak amac ile
230
1.11.2006 tarhli ve 26333 sayl BDDK, Derecelendirme Kurulularnn Yetkilendirilmesine ve Faaliyetlerine
likin Esaslar Hakknda Ynetmeliin yaynland Resmi Gazete.
231
1.11.2006 tarhli ve 26333 sayl Resmi Gazete.
232
233
76
snrl olmak zere konsolidasyon kapsamndaki ortaklklarn kredi
deerliliklerinin de incelenmesi ve analiz edilmesi faaliyetini kapsar. Ancak, bu
halde verilen derecelendirme notu sadece ana ortakla ilikin olup, gruba dahil
dier ortaklklar iin geerli deildir.
Kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesi, "Bankalarn Kurumsal

Ynetim lkelerine ilikin Ynetmelik" hkmlerine uyum dzeylerinin yetkili
derecelendirme kurulular tarafndan bamsz, tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi
ve snflandrlmas faaliyetidir.
Ynetmeliin 6. maddesinde yetkilendirilen derecelendirme kurulularnn

faaliyetlerini yrtrken uymalar gereken meslek ilkeleri aklanmaktadr. Buna gre
yetkilendirilen derecelendirme kurulular objektiflik, tarafszlk, uluslararas
eriilebilirlik / effaflk, aklama ykmll, kaynak yeterlilii ve itibar ilkelerine
uygun davranmak zorundadrlar234.
234
1 Kasm 2006 tarhli ve 26333 sayl BDDK, Derecelendirme Kurulularnn Yetkilendirilmesine ve Faaliyetlerine
likin Esaslar Hakknda Ynetmeliin yaynland Resmi Gazete.
77
3.3. Derecelendirmenin Temel zellikleri ve eitleri
Bu blmde derecelendirmenin temel zellikleri ve eitleri detayl bir ekilde

incelenmitir.
3.3.1. Derecelendirmenin Temel zellikleri
Derecelendirme ilemi genellikle ticari irketler, finansal kurumlar ve

bankalarn gerek menkul kymet ihracndan gerekse dier bir takm borlanmalarndan
doan ykmllklerini lmek amacyla yaplmakta, bununla birlikte lkelerin
uluslararas piyasalardan borlanma gcn ortaya koymak iin de bavurulmaktadr.
Derecelendirme firmalar yapm olduklar analizlerde elde etmi olduklar

verileri eitli semboller aracl ile kamuoyuna duyurmaktadr.
Bu semboller, uluslararas kabul grm ve kolay anlalr sembollerdir.
Derece notu verildikten sonra belirli aralklarla ekonomik, politik ve dier

gelimelere gre kontrol edilmekte ya da revize edilmektedir.
Piyasada faaliyet gsteren katlmclarnn nemli bir ksmnn rating

deiikliine itibar etmesi, dierlerinin de bu ynde davranmasna neden olmakta, dier
bir ifadeyle, kredi derecesinin lm piyasalarda dzenleyici bir rol stlenmekte,
piyasada disiplin ve gvenin devamllnn salanmasnda nemli bir katkda
bulunmaktadr.
3.3.2. Derecelendirme eitleri
zellikle 1970lerin sonlar ve 80lerden itibaren finans piyasalarnda yaanan

hzl gelimelere bal olarak derecelendirme irketleri, piyasadaki yeni karlan
enstrmanlarn deerlendirilmesine imkn salamak amacyla derecelendirme ilemini
eitlendirilmesinin bir ihtiya olduunu dnmlerdir. zellikle kurumsal
yatrmclarn derecelendirmeye olan gereksinimlerinin artmas, bu geliim trendini
hzlandrmtr.
78
Derecelendirmeye ilikin bu snflandrmalar ekil 3.1de detayl olarak
aklanmaktadr.
Derecelendirme
Hesap Birimleri
Kapsamlar Asndan Vadeler Asndan Hizmeti Verilen
Asndan
Gruplar Asndan
Uzun Vadeli Uluslararas Dviz

hracn lke
Ykmllklerin Cinsinden
Derecelendirilmesi Derecelendirmesi
Derecelendirilmesi Derecelendirme
Ksa Vadeli Uluslararas Yerel

hraccnn Kurumsal
Ykmllklerin Para Cinsinden
Ulusal Yerel Para

hra
Cinsinden
Derecelendirmesi
Derecelendirme
Proje
Derecelendirmesi
ekil 3.1. Derecelendirme eitleri
Kaynak: Beyhan Yaslda, Kredi Derecelendirme Sistemi SPK Lisanslama Snavna Hazrlk Soru rnekleri
stanbul: Literatr yaynclk, 2002, ss.155-156 lar dan yararlanarak tarafmca hazrlanmtr.
3.3.2.1. Kapsamlar Asndan Derecelendirme
Derecelendirme irketleri, bir kuruluun tm borlarn kapsayacak bir

deerlendirme yapabilecekleri gibi sadece bir ksm borlarn (rnein karaca
tahvilleri) deerlendirmek suretiyle kredi notu verebilirler. Buna gre yaplan
deerlendirmenin kapsam asndan derecelendirme, ihracn ve ihrann
derecelendirmesi olmak zere ikiye ayrlr235.
235
Acar-Boyacolu, Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk Bankaclk Sektr zerine Ampirik Bir
alma, Yaynlanmam Doktora Tezi, Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Konya: 2003, s.67.
79
hracn Derecelendirilmesi,
hrann Derecelendirilmesi,
hracn derecelendirilmesi trnde, ihrann sadece belirli bir borcundan

doan anapara ve kr geri deme kabiliyetini deerlendirir. Buna karlk ihrann
dier borlanmalarn dikkate almaz236.
hracnn derecelendirilme trnde, ihracn derecelendirilmesinin aksine,

ihrann belirli bir snf finansal enstrmann derecelendirilmesidir. rnein, bir
sanayi iletmesinin sermaye piyasalarnda ihra ettii tm finansman bonolarnn
derecelendirilmesi bu kapsamda deerlendirilir237.
3.3.2.2. Vadeleri Asndan Derecelendirme
Derecelendirmesi yaplan finansal aralarn, vadesine gre verilen notlar ksa

vadeli veya uzun vadeli olabilir.
Uzun Vadeli Ykmllklerin Derecelendirilmesi,

Ksa Vadeli Ykmllklerin Derecelendirilmesi,
Uzun Vadeli Ykmllklerin Derecelendirilmesi; hrann (issuer) kurumsal

kalitesi zerinde, bulunduu sektrdeki temel ekonomik ve finansal karakteristiklere
dayanlarak bamsz derecelendirme irketi tarafndan oluturulan uzun dnemli
grtr238.
Ksa Vadeli Ykmllklerin Derecelendirilmesi; Bir yla kadar olan tm

ykmllkler zerinde likidite ve sermaye kaynaklarna ulaabilme kabiliyeti gz
nne alnarak oluturulan kanaattir. Bu erevede yaplan deerlendirmelerin
konusunu, ksa vadeli katlma hesabndan oluturmaktadr239.
236
Acar-Boyacolu, a.g.e, s.67.
237
Acar-Boyacolu, a.g.e, s.67.
238
enol Babucu ve Adelet Hazar, SPK Kredi Derecelendirme Uzmanl Snavlarna Hazrlk Kredi
Derecelendirme (Rating) ve Finans, Ankara: Akademi Yaynclk, Mays 2007, s.14.
239
Yaslda Kredi Derecelendirme Sistemi s.155.
80
3.3.2.3. Hesap Birimleri Asndan Derecelendirme
Derecelendirilen birimin ykmllklerinin kaynana gre yaplan

snflandrmadr.
Bu adan derecelendirme240,
Uluslararas Dviz Cinsinden Derecelendirme,

Uluslararas Yerel Para Cinsinden Derecelendirme,
Ulusal Yerel Para Cinsinden Derecelendirme,
olmak zere e ayrlmaktadr.
Uluslararas Dviz Cinsinden Derecelendirme; Kurumun (ihrann) dviz

cinsi ykmllklerini dviz yaratarak deyebilme kabiliyeti deerlendirilir. Bu
deerlendirme de tm lke riskleri konvertibilite riski dahil gz nne alnr241.
Uluslararas Yerel Para Cinsinden Derecelendirme; Kurumun (hrann)

yerel para cinsi ykmllklerini yerel para yaratarak deyebilme kabiliyeti uluslararas
kriterlere gre deerlendir. Konvertibilite riski hari tm lke riskleri gz nne
alnr242.
Ulusal Yerel Para Cinsinden Derecelendirme; Kurumun (hrann) yerel

para cinsi ykmllklerini yerel para yaratarak deyebilme kabiliyeti ulusal kriterlere
gre deerlendirilir. Bu deerlendirme de lke riskleri gz nne alnmaz243.
3.3.2.4. Derecelendirme Hizmeti Verilen Gruplar Asndan Derecelendirme
Bu ayrm ekline gre derecelendirme eitleri ya da derecelendirme hizmeti

verilen gruplar ekil 3.2de verilmitir.
240
241
242
243
81
DERECELENDRME GRUPLARI
lke Kurumsal hra Proje

Derecelendirmesi Derecelendirme Derecelendirmesi Derecelendirmesi
Bankalar Hisse hrac

Arac Kurumlar Tahvil hrac
Faktring irketleri Di. Ser. Piy. Aralar
Portfy Ynetimi Yaplandrlm
irketleri ve GMYO Finansman
Tketici Finansman
irketleri
Leasing irketleri
Sigorta irketleri
Kamu Kurumlar
Snai ve Ticari
irketler
Belediyeler
ekil 3.2. Derecelendirme Gruplar
Kaynak: Derecelendirme irketlerinin Web sayfalarndaki kurumsal bilgilerden

derlenerek tarafmca hazrlanmtr.
3.4. Derecelendirme Srecinin Aamalar
Derecelendirme srecinde yaplan analizler srasyla objektif ve subjektif olarak

iki grupta izah edilmektedir. Objektif kriterler firmann mali verileri, subjektif olanlar ise;
lke, endstri, iletme ve ihra risklerinin analizi eklinde ilemektedir. Bu topdown
yaklam olarak adlandrlmaktadr. te yandan bunun tam tersi bir yntem izleyen
bottomup yaklam da mevcuttur. Burada ise srasyla ihra, iletme, sektr ve lke
riskleri analiz edilmektedir. Fakat uygulamada derecelendirme irketlerinin tercih ettii
metot topdown yaklamdr244.
Aadaki ekil 3.3de grlecei zere derecelendirme srecindeki analitik

deerlendirme safhalar gsterilmektedir. Derecelendirme firmalarnn sreleri aralarnda
244
Acar, Boyacolu, Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk Bankaclk Sektr zerine Ampirik Bir
alma, Yaynlanm Doktora Tezi, ktisadi Arastrmalar Vakf, stanbul, Aralk 2005, s: 114.
82
ok fazla fark bulunmamaktadr. Derecelendirme aamalar drdnc blmde daha
detayl aklanacak olup bu blmde derecelendirme firmalar ilerinden sadece
birisinin (Moodys) firmasnn derecelendirme srecindeki aamalarna aada
deinmektedir.
Moodys firmasnn irketlere ynelik derecelendirme sreci be aamadan
olumaktadr245; Szkonusu aamalardaki geen sreler her banka, ube ve alan iin
farkllk gsterebilir.
Tantm Toplantlar,
Yneticilerle Toplant,
Derecelendirme Kararlar,
Derecenin Aklanmas,
Derecenin zlenmesi,
245
Babucu, Bankaclkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Trk Bankaclk Sktrne Uygulamas, s.32.
83
DERECELENDRME
Derecelendirme Komitesi
hra Riski
hracn analizi
Tr ve ekil
Sralama
Garanti
letme Analizi
Kalitatif Analiz
Ynetim
Stratejiler
Finansal esneklik
letme Riski
letme Analizi
Kantitatif Analiz
Faaliyet Raporlar
Sonu analizi
Finansal Planlama
Pazarn Pozisyonu Sektr (Endstri )
Sektrn ve rekabet durumunun analizi (Global/Ulusal)

Ekonomik deiiklik Olasl
Riski
Teknolojik deiim ve i Hareketlerine kar

duyarllk
Pazarn Bykl, snrlar, konsantrasyonu ve giri
snrlar
Konjonktrel sonulara bamllk derecesi
Hukuki ereve
(Global/Ulusal)
lke Analizi
lke Riski
Ekonomik istikrarszlk Tehlikesi Uluslararas

Dviz ve Transfer Snrlamalar Kredi
htilal veya Sava Tehlikesi Deerlilii
ekil 3.3. Derecelendirme Srecinin erii ve Aamalar
Kaynak: Betina Lanfermann, Transparenz durch Rating? Unternehmens-und Produkratings

deutscher Nicht-Lebensversicherer, Sayfa, 26.
84
3.4.1. Tantm Toplantlar
Derecelendirme ilemi; kredi talebinde bulunan grme talebi bu sreci

balatan bir etken olmaktadr. Bu ama ile derecelendirme firmalarnca veya bankalarca,
bir n grme yapmak zere ilgili kuruluun st ynetimi ile bir tantm toplants
dzenlenir.
3.4.2. Yneticilerle Toplant
Tantm toplantsn takiben kredi talep eden firmann derecelendirme ileminin

yaplmas iin derecelendirme firmasna veya bankaya bavurmas ile birlikte resmi bir
sre balam olacaktr.
Yneticiler nezdinde yaplacak olan bu toplantdan nce ratingi yapacak olan

uzman firma finansman sorumlusundan eitli bilgileri hazrlamasn talep eder.
Derecelendirme yaplabilmesi iin gerekli veri miktar asndan en nemli olan mali
verilerin temini iin talep de bulunulmaldr. lk resmi grme genellikle kredi talep
eden irketin merkezinde yaplmaktadr. Grme irket performanslarnn objektif
kriterlere dayandrlmas amacyla mali veriler gemi 5 yl kapsayacak ekilde
hazrlanmaldr. Bununla birlikte gelecek birka yl da kapsayacak ekilde tahminler ve
grler derecelendirmeyi yapacak uzmana verilmelidir246.
3.4.3. Derecelendirme Kararlar
Yaplan toplantlar takiben derecelendirme firmasnn verecei notun

belirlenmesi gemi yllarda veya be hafta alabiliyordu mteri memnuniyeti
asndan bu sreyi daha da ksaltp bir veya iki gnde karar verilebilir.
Derecelendirme uzmanlarnn hazrlayaca raporlar nda belirlenen

derecelendirme notu komiteye sunulur.
246
85
Bu komite toplantsnda raporu hazrlayan uzman analizler irket hakknda
detayl bir prezantasyon yaparak finansal istatistikler ve karlatrmal analizler
hakknda bilgi vermektedirler 247. Bu bilgiler genelde248;
irketin stratejik ve finansal ynetiminin deerlendirilmesi,

irketin faaliyette bulunduu sektrn yaps, irketin rekabet durumu, retim
kapasitesi, vb, konularn incelenmesi,
Finansal analizler,
Finansal programlar ve iletme politikalar,
Derece nerisi,
gibi konular kapsamaktadr.
3.4.4. Derecenin Aklanmas
Yaplan komite toplants sonucu irket ile ilgili derece belirlenmektedir. Sonu
firmaya nedenleri ile birlikte bildirilmektedir. Yaplan derecelendirme kamuya
almadan nce gerekli yasal dzenlemeleri de incelemekte ve taahhdn yasal, geerli
ve balayc yapsn garantileyen bir programlama yapmaktadr249.
3.4.5. Derecenin zlenmesi
Derecelendirme firmalar ve bankalarn derecelendirme uzmanlar, rating

notunun belirlenmesinde etkendirler. zleme srecinin temelini ilgili kurulutan srekli
olarak gelen yllk raporlar, ynetimle yaplan grmeler ve eitli kaynaklardan elde
edilen gncel objektif ve subjektif kriterler oluturmaktadr. Derecelendirilen firmann
mali verileri temin edilerek rakamsal deerleri, TCMB memzu kaytlar incelenerek
bankalar nezdinde borluluu, ziyaretlerle de firmann faaliyetleri incelenebilir. ekil
3.4. de derecenin izlenmesi yer almaktadr.
247
248
249
86
ekil 3.4. Derecenin zlenmesi
Kaynak: Japan Credit Rating Agency, Ltd

http://www.jcr.co.jp/english/top_cont/pdf/JCR_Process.pdf?PHPSESSID=ff46bcf3d3
428be8846b26ceb52ff80 09 Ocak 2011
87
3.5. Derecelendirme Kurulularnn irket Derecelendirme Yaklamlar ve
Notlar
almann bu ksmda derecelendirme irketlerinin ve kredi salayc

kurulularn (banka, finans kurulularnn) derecelendirmede kullandklar semboller -
notasyonlar (harf sistemi) ve bu sembollerin anlamlar ile irketlerin derecelendirilmesi
srecinde kullandklar analitik metodolojiler incelenmektedir.
3.5.1. Derecelendirme irketlerinin irket Derecelendirme Yaklamlar
Derecelendirme irketlerinin, irketler zelinde kullandklar analitik

deerlendirme yaklamlar bu blmde incelenmektedir. Bu amala seilmi drt
derecelendirme irketinin irket derecelendirme yaklamlar aada sunulmutur.
3.5.1.1. Standard and Poorsun irket Derecelendirme Yaklam
Standard and Poors, irket derecelendirmesinde dikkate ald faktrleri i

riski ve finansal risk olmak zere iki ana grupta deerlendirmekte ve derecelendirme
karar vermektedir250. (ekil 3.5)
riski analizinde; iletmenin faaliyette bulunduu lkenin ve endstrinin
analizi, iletmenin pozisyonu (rekabet durumu), krllk durumu, emsal irketlerle
karlatrma gibi faktrler incelenmektedir. Finansal risk analizinde ise; muhasebe
uygulamalar, kurumsal ynetim ve risk anlay, finansal politikalar, nakit akm
yeterlilii, sermaye yaps, likidite durumu ve dier ksa dnem faktrleri gibi faktrler
incelenmektedir. letmenin i riski ve finansal riski belirlendikten sonra nihai dereceye
ulalmaktadr251.
250
STANDARD & POORS, Guide to Credit Rating Essentials, Standard & Poors Financial Services, 2009, s.11.
251
STANDARD & POORS, Guide to Credit Rating Essentials, Standard & Poors Financial Services, 2009, s.11.
88
ekil 3.5. irket Derecelendirmesinde Risk Faktrleri
Kaynak: Cebrail Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama

rnei, Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
stanbul, 2009, s. 89
3.5.1.2. Fitch Ratingsin irket Derecelendirme Yaklam
Fitch Ratings, irket derecelendirmesinde, sabit getirili menkul kymet

ihralarnn ticari ve mali risklerini belirlemek zere subjektif (kalitatif, nitel) ve
objektif (kantitatif, nicel) analizlerden yararlanr (ekil 3.6). irketin en az be yllk
faaliyet gemii ve finansal verileri, irket tarafndan salanan ve Fitch Ratingsin kendi
hazrlad ileriye ynelik projeksiyonlar analizler esnasnda incelenir. irketin greli
performans hakknda daha net bir fikir oluturmak iin, irketin performans ve finansal
oranlar kendine benzer ulusal ve uluslararas sektr irketleri ve dier irketlerle
karlatrlr252.
252
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006, s.1-2.
www.fitchratings.com (22 Ocak 2011).
89
Fitch tarafndan yaplan objektif ve subjektif analizlerin kapsam ve incelenen
faktrler sektr arasnda farkllk gstermekle birlikte genel hatlar ile ekil - 3.6. izah
edilmektedir.
FRMA DERECES
SUBJEKTF (KALTETF) ANALZ OBJEKTF (KANTTATF) ANALZ

FAKTRLER FAKTRLER
Endstri Riski Nakit Ak Analizine

Odaklanma
Faaliyet Ortam Gelir ve Nakit Ak
Pazar Durumu Sermaye Yaps
st Ynetim Finansal Esneklik
Muhasebe Std.
ekil - 3.6. Fitch Ratingsin irket Derecelendirme Yaklam
Kaynak: Cebrail Meydan Bamsz Derecelendirme irketinin kurumsal (irket)derecelendirme

yaklamlar erevesinde bir derecelendirme uygulamas Maliye Finans Yazlar yl 24 say 86
Ocak 2010 s.77
Fitch; irket derecelendirmesinde endstri riski, faaliyet ortam, pazar durumu, st

ynetim ve muhasebe standartlar gibi Subjektif faktrleri ve bunlarn alt unsurlar ile nakit
ak analizine odaklanma, gelir ve nakit ak analizleri, sermaye yaps ve finansal esneklik
gibi objektif faktrleri ve bunlarn alt unsurlarn incelemektedir253.
253
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006, s.1.
90
3.5.1.2.1. Kalitatif (Nitel) Analiz
Fitch, herhangi bir irketin faaliyet gsterdii alanda oluabilecek sosyal,
demografik, yasal ve teknolojik deiimler sonucu faaliyetleri ile balantl ortaya
kabilecek riskleri ve frsatlar incelemektedir.
Fitch her irketin notunu, sz konusu irketin iinde bulunduu endstriye bal
olan temel veriler erevesinde deerlendirir. Dte olan, yksek rekabete maruz kalm,
sermaye youn, konjonktrel dalgalanmalara ak veya ok sk deien endstriler; az
sayda satcnn yer ald, yksek giri engelleri olan, uluslaras rekabete kapal,
ngrlebilir talebe sahip daha istikrarl endstrilere gre daha riskli olarak kabul edilir254.
Fitchin firmalar derecelendirme sreci irketin mali tablolarnn denetimini

iermezken, Fitch uygulanan muhasebe politikalar ve bu politikalarn irket mali
performansn ne lde doru olarak yansttn inceler. Konsolidasyon ilkeleri,
deerleme politikalar, stok maliyet yntemleri, amortisman ve ypranma pay ayrma
yntemleri, gelirlerin nasl kaydedildii, yedek tutma politikalar, emeklilik ve kdem
tazminat karlklar, erefiye ve bilano d ykmllkler incelenen konular arasnda yer
almaktadr255.
3.5.1.2.2. Kantitatif (Nicel) Analiz

Fitchin derecelendirmelerinin objektif analizi; iletmenin faaliyet, irket satn
alma ve tasfiye stratejileri ile iletmenin kaynaklarn nasl edinmeyi amalad, temett
politikas ve finansal amalarna odaklanr.
Finansal analizlerinde Fitch; kazan, borlarn karlanma oranlar ve finansal

kaldra gibi nakit ak ltleri zerinde durmaktadr. Faaliyetlerden salanan nakit ak,
sermaye fonlamasnn d kaynaklardan elde edilmesinden daha gvenli bir yoldur. Objektif
deerlendirmede Fitch, tek bir finansal orann herhangi bir zaman dilimindeki deerinden
ok, oranlardaki deiim eilimlerini tespit eder. Fitchin yaklam, nakit ak bazl
llere zsermaye bazl oranlardan daha fazla arlk vermektedir256.
254
255
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006, s.3.(21 Ocak 2011).
256
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006, s.3. (21 Ocak 2011).
91
Bir iletmenin finansal yapsnn salkl olduunu belirleyen ana unsur, irketin
retim tesislerinin bakm ve onarmn, i bymesini ve genilemesini, sermayeye
ulamn ve finansal glkler karsnda dayanklln dorudan etkileyen kazan ve
nakit ak yaratabilme kabiliyetidir. Kazanlar, her ne kadar firmann nakit aknn
hesaplanmasna baz olutursa da; karlklar, yedek akeler, baz varlklarn kaytlardan
karlmas gibi nakit k gerektirmeyen bir defaya mahsus gider kalemleri, nakit ak
hesaplamalarnda dzeltmeler yaplmasn gerektirir257.
3.5.1.3. JCR Avrasya Derecelendirmenin irket Derecelendirme Yaklam
JCR Eurasia Ratingin irket derecelendirme metodolojisi, ilgili irketin gemie

dnk asgari 5 yllk finansal ve finansal olmayan verileri, yaplacak analizin tabann
oluturmaktadr. Faaliyete balamasn zerinden be yl gememi firmalarda bu sre
dikkate alnmaz. Be yl geriye ynelik temin edilen bu veriler ileriye ynelik olarak
derecelendirme irketi tarafndan yaplacak projeksiyonlarn temelini oluturur258.
Bireysel ve kk lekli firmalar iin, lmlerin daha ok standart ve istatistik

temellere dayal skorlama (scoring) ynetimi, byk lekli kurumsal firmalar iin ise risk
derecelendirme yntemleri arlk kazanmaktadr259.
JCR Eurasia Rating irket derecelendirmesinde, objektif ve subjektif analizlerle bir

dizi faktr deerlendirmektedir. Ayrca irketin bulunduu lkenin gelimilik dzeyine
gre subjektif ve objektif faktrleri belirli oranlarda birletirerek irket derecesini
belirlemektedir.(Tablo 3.1) Tablo 3.1. de detayl bir ekilde izah edildii zere; gelimekte
olan lkelerde subjektif (kalitatif), yani niteliksel faktrler daha arlkl iken gelimi
lkelerde objektif (kantitatif) yani niceliksel faktrler daha arlkldr260.
257
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006, s.3. (21 Ocak 2011).
258
JCR EURASIA RATING; Firma Derecelendirme Metodolojisi,
http://www.jcravrasyarating.com/index.html, s.1, ( 22 Ocak 2011).
259
http://www.jcravrasyarating.com/index.html s.1, (22 Ocak 2011).
260
http://www.jcravrasyarating.com/index.html s.1, (22 Ocak 2011).
92
Tablo 3.1. JCR Eurasia Ratingin irket Derecelendirme Metodolojisi
Subjektif (Niteliksel) Analiz Objektif (Niceliksel) Analiz

Politik Gstergeler Firmalarn finansal glk derecesinin tespiti iin;
ktidar Partisinin program ve bir yandan finansal yap, likidite, varlk kalitesi,
iktidarda kalabilme sresi, lkeye zg dier faktrler dikkate alnarak
finansal fon yaratma riski, dier yandan da
Siyasi partiler yasas ve
faaliyet ortam, sektrel karakteristikler, ortak ve
lke Riski durumu,
yneticilerin durumu ne kartlp fon ynetim
Halkn beklentileri ve
riski incelenerek nakit akm zerinde younlalr.
gerekleme durumu,
Bu srete finansal baarszlk olasl
deolojik gruplarn durumu, hesaplamalar be taban zerinde yrtlr:
Kanun dzeni ve gelecei, Nakit ak analizine odaklanma (mevcut nakit
Brokrasi, akm ve gelecekteki nakit akm)
D ilikiler Doru ve titiz risk analizleri
Ynetimin gc, kapasitesite deiimlere
Sosyal Gstergeler uyum yetenei
Nfus art, dalm, Global etkiler, lke riski, sektr riski
younluu, homojenlii, Tahmini senaryolar (En az yllk)
Kii bana gelir, servet
dalm,
sizlik oran,
Finansal Durum
Sosyal gvenlik sistemleri
z varlklar/Akif Toplam
z Varlklar / Top Yab. Kay.
Ekonomik Gstergeler Maddi Dur. Var. (net) /z
d toplam bor ykleri Kaynaklar
demeler dengesi, dviz Maddi Dur. Var. (net) UVYK
rezervleri, demeler dengesi Duran Varlklar/z Kaynaklar
esneklii, Dnen Varlklar / aktif
Ekonomi ynetimi(para ve Toplam
maliyet politikalar) Net Duran Var. /Aktif Toplam
Ekonominin gelecei Borluluk Durumu
Toplam Yab. Kay./Aktif
Toplam
Sektr Sektrn Ekonomideki nemi Finansal KVYK/Pasif Toplam
Riski Rekabet Durumu Risk UVYK/Pasif Toplam
Maliyet Faktrleri Analizinde UVYK/Devaml Sermaye
Sektre Giri Engelleri Kullanlan Duran Varlk/Yabanc
Konjonktre Duyarllk Kaynaklar
Oranlar
Teknolojik Durum Duran Varlklar / Devaml
Sermaye Younluu sermaye
Yasal Dzenlemeler KVYK/Top. Yabanc Kaynak
Banka Kredileri/Aktif Toplam
KV banka Kredileri + UV
Subjektif Faaliyet Durumu Kredilerin Taks. Ve
Kredi Corafi dalm Faiz/KVYK
Deerlilii Birleme satn alma kararlar, Banka Kred./Topl. Yab.
Kapasite kullanm oran, Kaynak
Rekabetten etkilenme dzeyi Likidite Durumu
93
irketin yaam evresi Cari oran
Yatrm gc Asit-test Oran
Nakit Oran
Stoklar/Dnen Varlklar
Pazar Durumu Stoklar/Aktif Toplam
Rekabet gc Stok Bamllk Oran
Pazar pay KV Alacaklar/Dnen varlklar
rn/hizmet hakimiyeti, rn KV Alacaklar/Aktif Toplam
eitlilii
ube-tedariki, pazarlama-sat
alar
Ortaklar, st Ynetim Karllk
Kar ve Sermaye Arasndaki
Vizyon, liki
Ksa uzun vadeli hedefler,
Risk tolerans, VSNK/zkaynaklar
Fonlama yaklam, VK / zkaynaklar
Girikenlik- muhafazakarlk Ekonomik Rantabilite
dzeyleri Net Kar/Aktif Toplam
Ynetim anlaylar, Faaliyet Kar (Aktif Top.-Mali
Personel politikalar, Duran Varlk)
deneyimleri, Kmlatif Karllk Oran
Moraliteleri,
Gelecee ynelik planlar, Kar le Sat Arasndaki liki
Kontrol ve izleme gleri,
Faaliyet Kar/Net Satlar
Brt Sat Kar/Net Satlar
Net Kar/Net Satlar
Satlarn Maliyeti/Net Satlar
Faaliyet gideri/Net Satlar
Finansman Gideri /Net Satlar
Kar ile Finansal Yk.

Arasndaki likiler
VK+Finansman Gid./Finans.
Gideri
Net Kar + Fin. Gideri/Fin.
Gideri
Faaliyet Sresi Byme
Faaliyet sresinin uzunluu Net Kar Marj Byme
Ayn adreste kalma sresi Net Satlar Byme
z Varlk byme
Aktif Bymesi
94
Muhasebe Standartlar Faaliyet Durumu
Konsolidasyon ilkeleri, Stok Devir Hz
Deerleme/reeskont politikalar Alacak Devir Hz
Stoklama maliyetlendirme alma Sermayesi Devir Hz
politikalar Net. al. Ser. Devir Hz
Amortisman politikalar MDV Devir Hz
Gelir ve gider kayt politikalar Duran varlk Devir hz
erefiye, zkaynak devir Hz
Bilano d ykmllkleri, Aktif Devir Hz
Kar datm politikas
Kaynak: Cebrail Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama

rnei, Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
stanbul, 2009, ss. 96-97.
3.5.1.4. Moodys Investors Servicein irket Derecelendirme Yaklam
Moody's, bir derecelendirme grne ularken ilgili tm risk faktrlerini

analiz eder. ok sayda analitik prensipler sz konusu derecelendirme karar aamasnda
rehberlik eder. Moodys, analitik deerlendirmelerinde;
Uzun dneme odaklanma,
Nakit aknda stabilite ve tahmin edilebilirlik
olmak zere iki nemli ilkeyi esas alr261.
Uzun dneme odaklanma: Analitik deerlendirmeler menkul kymet ihra

eden irketlerin bor demelerini karlamas iin nemli ekonomik darboazlar,
ynetimsel stratejide meydana gelebilecek radikal bir deiiklik, ya da
dzenlemelerdeki nemli gelimeler gibi uzun-dnemdeki deme yeteneine bal
olabilecek temel faktrlere dayanmaktadr262.
261
Cebrail Meydan, Bamsz Derecelendirme irketlerinin Kurumsal (irket) Derecelendirme Yaklamlar
erevesinde Bir Derecelendirme Uygulamas Maliye Finans Yazlar, Say. 86, Ocak 2010, s.74.
262
Meydan, Bamsz Derecelendirme irketlerinin Kurumsal (irket) Derecelendirme Yaklamlar erevesinde
Bir Derecelendirme Uygulamas, s.74.
95
Nakit akndaki stabiliteye ve tahmin edilebilirlie nem verme:
Moodysin, ilke edindii ana konulardan bir dieri, nakit akn oluturan ve
idare edenlerin yerine geerek zellikle, nakit akn srdrlebilirliine bakmaktr.
Bunun iin irketin gelecee dnk finansal tahminlerini ayrntl olarak inceler. Eer
uygunsa, irketlerin ynetsel dzeyde duyarllk analizleri gerekletirerek ve ekonomik
darboazdan zarar grmeden kabilmeleri ve nakit aknda esneklik salayabilmeleri
iin bir model oluturmaya alr263.
Moodys bir firma derecelendirmesinde aadaki aamalar

deerlendirmektedir264.
lk aamada sektrn tanm yaplmakta, kapsam belirlenmekte ve

metodolojinin hangi firmalar kapsad belirlenmektedir.
kinci aamada sektrn zellikleri aklanmaktadr. Talep yaps, gelir,
byme oranlar, kr marjlarnn istikrar, datm kanallar, sektrn emek youn mu
yoksa sermaye youn mu olduu gibi faktrler tespit edilmelidir.
nc aamada sektrn global olarak durum analizi yaplmakta ve sektre
ilikin daha nce Moodysin gr ve gelecekle ilgili beklentileri aklanmaktadr.
Drdnc aamada ise, derecelendirme kararnda kilit rol oynayacak
derecelendirme faktrleri ve bunlarn alt faktrleri tanmlanmaktadr.
3.5.2. Derecelendirme irketlerinin Derecelendirme Notlar
Derecelendirme irketleri ve finans salayan kurulular uzun vadeli ve ksa

vadeli derecelendirme notlar kullanmaktadr. Deerlendirilen mali ykmlln
vadesi bir yl veya bir yldan daha uzun ise uzun vadeli derecelendirme notlar
kullanlmakta, vadesi bir yldan ksa ise ksa vadeli derecelendirme notlar
263
MOODYS INVESTORS SERVICE; Trkiyede Kurumsal Derecelendirme ve Temel Analitik
Etkenler - Kredi Derecelendirmeleri ile Piyasa Seffaflnn Gelistirilmesi. Moodys Special Comment,
Global Credit Research, Temmuz 2007, s. 3. (evrimii).
http://www.moodys.com.br/brasil/pdf/alcoholic%20beverage.pdf (05 Kasm 2010).
264
MOODYS INVESTORS SERVICE; Rating Methodology: Global Packaged Goods Industry,
Global Credit Research, Haziran 2005, s. 3.
96
kullanlmaktadr. Ayrca derecelendirme notlar (sembolleri) yatrm derecesi
(investment grade) ve speklatif derece (speculative grade) olarak snflandrlr265.
3.5.2.1. Standard & Poorsun Derecelendirme Notlar
Standard & Poors, kredi derecelerinin (notlarnn) belirlenmesinde u ltleri
dikkate almaktadr266:
Borlunun finansal ykmllklerini zamannda yerine getirme arzu ve kapasitesi,

Borcun artlar ve zellikleri,
Borlunun iflas halinde, kredi verenin haklarn etkileyen iflas kanunu ve dier
yasal dzenlemelerin kredi verene salad haklar,
Uzun Vadeli Derecelendirme Notlar267
Standard & Poors AAA dan D ye kadar notlar verir. Firman durumuna gre
sonular elde eder.
AAA En yksek kredi kalitesidir. AAA notu, en dk kredi riski beklentisini

belirlemektedir. Sadece istisnai finans kapasitesi bulunan ve deme taahhdn
zamannda yerine getirenlere iaret eder. Bu finans kapasitesinin, deien i ve
ekonomik gelimelerden etkilenmesi beklenmiyor, risk unsurlar yok denecek
dzeydedir.
AA ok yksek kredi kalitesidir. AA notu ok dk kredi riski beklentisini

belirlemektedir. deme ykmllklerini zamannda karlama kapasitesi ok gl
olanlara iaret eder. Bu kapasite deien i ve ekonomik koullardan az etkilenebilir,
risk unsuru dktr.
265
Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama rnei, s.74.
266
(evrimii)
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:oq3dJc6e7rYJ:www.standardandpoors.com/ratings/en/us+S
TANDARD+AND+POOR+CRITERIA+OF+RAT%C4%B0NG&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (23 Ocak 2011).
267
Standard & Poors, Corporate Ratings Criteria 2008, s. 11. (evrimii)
http://www2.standardandpoors.com/spf/pdf/fixedincome/corprate_criteria_2008.pdf (23 Ocak 2011).
97
A Yksek kredi kalitesidir. A notu dk kredi riski beklentisini
belirlemektedir. deme ykmllklerini zamannda karlama kapasitesi gldr.
Fakat, bu kapasite, deien i ve ekonomik koullara kar hassastr. Risk unsuru ierir.
nceki kategorilere oranla piyasa koullarndaki deimelere kar daha duyarldr.
Olaanst krllk, bilano btnl ve imtiyazlar, ynetimi, faaliyet ortam ve
beklentileri ifade eder. D destek olmadan ykmllklerini en rahat ekilde yerine
getirecei beklenir.
BBB yi kredi kalitesidir. BBB notu gncel olarak dk kredi riski
beklentisini belirlemektedir. deme ykmllklerini zamannda karlama kapasitesi
yeterlidir ancak, i ve ekonomik koullardaki deiimlerden zarar grebilir. Bu not,
kategorisinde, en dk yatrm notu olarak yer alr.
Art (+) veya eksi (-): Standard & Poors AA derecesinden CCC
derecesine kadar olan notlara (+) veya (-) eklemek suretiyle kendi ierisinde
snflandrmaktadr. Burada ama temel derecelendirme kategorileri arasndaki nispi
ilikiyi ortaya koyabilmektir.
Ksa Vadeli Derecelendirme Notlar268
A 1 A-1 Ksa vadeli ykmllklere verilen en yksek nottur. Bu

kategorideki ihrann ya da menkul kymetin ykmllklerini yerine getirme
kapasitesi ok yksektir. Ayrca belli ykmllkleri ayrt etmek iin (+) iareti
kullanlr. Bu iaret ykmllklerin, anapara ve faizlerinin geri denebilirliinin son
derece yksek olduunu gsterir269.
A 2 Bu kategorideki ksa vadeli ykmllklerin geri denebilirlii yksek

olmakla beraber, ekonomik koullardaki olumsuz deiikliklere kar duyarldr.
A 3 Bu kategori ksa vadeli ykmllklerin zamannda geri denebilme

kabiliyetinin yeterli olduunu gstermektedir.
268
269
98
B B notu verilen ksa vadeli ykmllkler speklatif zellikler tar. Ksa
vadeli ykmllklerin anapara ve kar demelerinin yerine getirilme kapasitesi olmakla
birlikte, gelecekte ekonomik koullardaki deimeler ykmllklerin yerine getirilme
kapasitesini azaltr. Bu kategori 2004 ylndan itibaren kendi ierisinde B-1, B-2 ve B-3
olarak snflara ayrlmtr.
C Bu kategori, ksa vadeli ykmllklerin yerine getirilmesinin pheli

olduu ve geri denebilirlii finansal ve ekonomik koullardaki deimelere bal olan
menkul kymetler ya da ihralar iin kullanlr.
D Bu kategori, uzun vadeli derecelendirme tanmlarndaki D grubu ile ayn

zellikleri tar yani temerrt durumunu gsterir.
3.5.2.2. Fitch Ratingsin Derecelendirme Notlar
Fitch Ratings de, zellikle uzun vadeli derecelendirme notlarnda Standart and
Poorsun sistemine benzer notasyonlar kullanmaktadr. Ayrca yatrm derecesi
speklatif derece ayrm da Standard and Poors ile ayndr270. Grafik 3.1de Fitch
Ratings notasyonlar gsterilmektedir.
270
STANDARD & POORS; Corporate Ratings Criteria,2008, (evrimii)
www.corporatecriteria.standardandpoors.com, s. 9-13 (21 Ocak 2010).
99
Grafik 3.1. Fitch Ratingsin Derecelendirme Notlar
Fitch Rating Correlations
Long-Term Ratings Short-Term Ratings
AAA
AA+
AA F1+
AA-
A+
A F1
A-
BBB+ F2
BBB
BBB- F3
Kaynak: Fitch Rating web sayfas Corporate Finance s.2
3.5.2.3. JCR Avrasya Derecelendirme irketinin Derecelendirme Notlar
JCR Avrasya Rating uzun vadeli derecelendirme notlar Fitch Ratings ve

Standart and Poorsun sistemine benzer notasyonlar kullanmaktadr. Ayrca yatrm
derecesi speklatif derece ayrm da Standard and Poors ile ayndr271.
271
STANDARD & POORS; Corporate Ratings Criteria,2008, (evrimii)
www.corporatecriteria.standardandpoors.com s. 9-13, (21 Ocak 2010).
100
3.5.2.4. Moodys Investors Servicein Derecelendirme Notlar
Moodys derecelendirme snflandrmasn tanmlamada harf ve rakamlardan

oluan bir sistem kullanmaktadr. Uzun vadeli derece kategorileri ierisinde Aaa en
yksek kredi kalitesini ya da en dk riski, C ise en yksek riski ifade etmektedir.
Aaa, Aa, A ve Baa kategorileri yatrm derecesini; Ba, B, Caa, Ca ve C kategorileri ise
speklatif dereceyi gstermektedir. Ayrca kategoriler arasnda hassasiyeti daha da net
belirlemek amacyla Aaa ve Caa kategorileri arasnda 1, 2, 3 rakamlar
kullanlmaktadr272.
Uzun Vadeli Menkul Kymet (tahvil ve dier ykmllkler) Derecelendirme

Notlar273:
Aaa En yksek kredi kalitesidir. Aaa notu, en dk kredi riski beklentisini
belirlemektedir. Sadece istisnai finans kapasitesi bulunan ve deme taahhdn
zamannda yerine getirenlere iaret eder. Bu finans kapasitesinin, deien i ve
ekonomik gelimelerden etkilenmesi beklenmiyor, risk unsurlar yok denecek dzeyde.
Aa ok yksek kredi kalitesidir. Aa notu ok dk kredi riski beklentisini
belirlemektedir. deme ykmllklerini zamannda karlama kapasitesi ok gl
olanlara iaret eder. Bu kapasite deien i ve ekonomik koullardan az etkilenebilir,
risk unsuru dktr.
A Yksek kredi kalitesidir. A notu dk kredi riski beklentisini
belirlemektedir. deme ykmllklerini zamannda karlama kapasitesi gldr.
Fakat, bu kapasite, deien i ve ekonomik koullara kar hassastr. Risk unsuru ierir.
Baa Baa notu verilen firmann anapara ve faiz demelerinin zamannda
yaplmas olasl orta dzeydedir. Ancak gelecekteki koullarn deimesi bu firmann
272
Michel Crouhy, Robert Mark and Dan Galai The Essentials of Risk management USA: McGraw-Hill
Companies 2005. s. 241.
273
(evrimii) http:www.moodys.com/researchdocumentcontentpage. s,.8-9, (23.01.2011).
101
gvenilirliklerini ortadan kaldrabilir. Bu dereceye sahip firmann yatrm niteliklerinin
yan sra speklatif zellik de tamaktadr.
Ba Ba notu verilen firma gelecekteki durumlar nceden tahmin
edilemediinden speklatif zellik gstermektedirler. Anapara ve faiz demelerinin
gvenilirlii orta dzeydedir ve uzun vadede deiim gsterebilmektedir.
B B notu verilen iletmenin borlarn geri denmesine ilikin gven
olduka dktr, bu firmann demeleri gerekletirmesi i ve ekonomik koullarn
uygun olmasna baldr.
Caa Ykmllklerin geri denmeme riskinin ok yksek olduu bu

kategoride uygun artlarda vadesi gelmi ykmllklerin anapara ve faizlerinin geri
denmesi olasl vardr. Buna karlk olumsuz finansal ve ekonomik koullarda geri
deme byk lde glemektedir.
Ca Ca Bu kategorideki ykmllklerin geri denmeme riski en yksek
dzeydedir.
C Bu derece bir iflas talebinin kayda geirildii fakat geri demelerin devam
ettii durumlarda kullanlmaktadr.
Moodys ayn zamanda Aadan Caaya kadar olan derecelendirme kategorileri
iin rakamlar da kullanmaktadr. 1 rakam kategorideki en yksek dzeyi, 2 rakam
kategorideki orta dzeyi ve 3 rakam da dk dzeyi ifade etmektedir274.
Ksa Vadeli Menkul Kymet Derecelendirme Notlar

Moodysin ksa vadeli derecelendirme notlar; vadesi bir yldan az olan
finansal ykmllklerin geri denebilirlik gcne gre kategorilere ayrlmasdr 275.
274
(evrimii) http:www.moodys.com/researchdocumentcontentpage.s.6, (23.01.2011).
102
Bu kategorilerden ilk kategori yatrm kalitesine sahipken sonuncu kategori tamamen
speklatiftir.
P - 1 Prime - 1 olarak derecelendirilen firmann ksa vadeli ykmllklerini
yerine getirme gc, son derece yksektir.
P2 Prime 2 olarak derecelendirilen iletmenin ksa vadeli ykmllklerini
geri deyebilme gc yksektir. Genel olarak zellikleri bir st derece ile benzerlik
gsteren bu grup, baz nitelikleri itibariyle zayf olabilmektedir.
P 3 Prime3 olarak derecelendirilen iletmenin ksa vadeli ykmllklerini
geri deme gc makul / kabul edilebilir dzeydedir. Ancak sektr ve pazardaki
gelimeler iletmeyi byk lde etkileyebilmektedir.
NP Not Prime olarak derecelendirilen iletme ilk derecelendirme
kategorisine girebilecek niteliklere sahip deildirler.
Uzun vadeli notlardan Aaa, Baa aras; ksa vadeli notlarda da P 1, P 3 aras
yatrm derecesini, dier kategoriler ise speklatif dereceyi ifade etmektedir276.
3.5.2.5. Derecelendirme Notlarnn Karlatrlmas
Drt derecelendirme irketinin uzun vadeli derecelendirme notlarnn zeti

karlatrmal olarak Tablo 3.2de sunulmutur.
Aada bulunan notlandrma lei dviz ve yerel para birimleri iin geerlidir.
Tablo 3.2de de grld zere seilen drt ayr derecelendirme firmalarndan
Moodys hari dier firmann derecelendirme de uygulad semboller birbirine ok
benzemektedir.
275
(evrimii) http:www.moodys.com/researchdocumentcontentpage.s..6, (23.01.2011).
276
(evrimii) http:www.moodys.com/researchdocumentcontentpage.s..6, (23.01.2011).
103
Tablo 3.2. Derecelendirme Notlarnn Karlatrlmas
Yatrm Dereceleri Moodys S&P Fitch JCR-ER Saysal lek

En yksek Kredi Kalitesi Aaa AAA AAA AAA 1
Aa1 AA+ AA+ AA+ 2
ok Yksek Kredi Kalitesi Aa2 AA AA AA 3
Aa3 AA- AA- AA- 4
A1 A+ A+ A+ 5
Yksek Kredi Kalitesi A2 A A A 6
A3 A- A- A- 7
Baaa1 BBB+ BBB+ BBB+ 8
Kredi Kalitesi yi Baaa2 BBB BBB BBB 9
Baaa3 BBB- BBB- BBB- 10
Speklatif Dereceler
Ba1 BB+ BB+ BB+ 11
Speklatif Dereceler Ba2 BB BB BB 12

Ba3 BB- BB- BB- 13
B1 B+ B+ B+ 14
Yksek Derecede Speklatif B2 B B B 15
B3 B- B- B- 16
Caaa1 CCC+ CCC+ CCC 17
Yksek Temerrt Riski Caaa2 CCC CCC CC 18
Caaa3 CCC- CCC- C 19
Ca CC CC - 20
ok Yksek Temerrt Riski
C C C - 21
Temerrt Hali D D D D 22
Kaynak: Derecelendirme firmalarn web sayfalarndan yararlanlarak tarafmca
hazrlanmtr.
104
DRDNC BLM
TRKYE KATILIM BANKALARINDA KRED
DERECELENDRMEDE OBJEKTF, SUBJEKTF KRTER
KULLANIMI
rating sistemleri bankadan bankaya farkllk arz etmektedir. Rating

deerlendirilmesin ekline gre ve bu ii kimin yaptna gre kararlar deiiklik
gsterebilmektedir. Bu tr farkllklarn arka plannda yatan husus ise farkl i
kollarnda alan bankalar farkl rating yntemleri kullanabilmekte ve kendi amalarna
ynelik olarak dizayn edebilmeleridir277.
Trkiye de drt katlm bankas bulunmaktadr bunlar alfabetik sraya gre

Albaraka Trk Katlm bankas A.., Asya Katlm bankas A.., Kuveyt Trk Katlm
bankas A.., Trkiye Finans Katlm bankas A.. olarak sralanmaktadr278.
Szkonusu katlm bankalar rating modellemesi seerken Trkiyede faaliyet

gsteren Moodys, Standard and Poors, Fitch Ratings, JCR Avrupa Rating irket
derecelendirme yaklamlarndan bir tanesini kullanmaktadrlar. Tablo-4.1. de
grld zere Trkiyedeki katlm bankalar Fitch Ratings, Standart & Poors, JCR
Avrasya Derecelendirme yaklamn tercih etmekte ve bu irketlerin uygulad
derecelendirme notasyonunu kullanmaktadrlar. Bu irketlerin Moodysin uygulad
ynteme gre daha bilinir olmas ve standartlar birbirlerine yakn olmas tercih sebebi
olmaktadr.
277
William F. Treacy, Mark Carey, Credit risk rating systems at large US banks, Journal of Banking & Finance 24,
2000 167-201, Federal Reserve Board, Washington, DC 20551, USA, s. 168.
278
almann drdnc ve beinci blmndeki baz veriler Trkiye de faaliyet gsteren drt katlm bankas Mali
Tahlil ve stihbarat ve Ticari Pazarlama blmnde greve yapan kiilerle yaplan mlakatlar sonuunda
derlenmitir. (20 Ocak 2011).
105
Derecelendirme Yaklam
Trkiye Albaraka
Bank Asya Kuveyt Trk
Finans Trk
Moodys Investors
Servicein
Standart & Poors

JCR Avrasya
Derecelendirme
Fitch Ratings

Kaynak: EK 1 nolu anket verilerine gre tarafmzca dzenlenmitir.
4.1. Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmede Kullanlan Finansal

(Objektif) Kriterler
Finansal analizin amac, herhangi bir gerek veya tzel kiinin faaliyetleri
sonucu oluan finansal tablolarn incelenmesi ve deerlendirilmesidir. Analiz, inceleme
konusu olan firmann kendisi tarafndan yapldnda i finansal analiz, iletme d
gerek kii ya da tzel kiiler tarafndan yapldnda ise d finansal analiz olarak
adlandrlmaktadr. sel analiz ynteminde, yneticilerin karar vermesi iin planlama
ve kontrol bilgileri ynetime sunulur. Dsal analize ilgi duyanlar ise; iletme ortaklar,
iletmeyi satn almak ya da iletmeye itirak etmek isteyen yatrmclar, alacakllar
(bankalar, satclar, alclar), rakip iletmeler, sendikalar, iletme alanlar ve
devlettir279.
Kredi taleplerin deerlendirilmesinde saysal verinin analizine dayal objektif

deerlendirmenin 2. Dnya Sava srasnda balad, daha nceki dnemlerde ise bu
konudaki kararlarn, bankacln znel deerlendirmelerin ya da kredi talep eden
kurulularn prestijine gre verdikleri bilinmektedir280.
Bankalarn, bu ksmda subjektif kriter dnda, genellikle kredi taleplerini

deerlendirmede uyguladklar objektif yntemler; yaptklar aratrmalar ve topladklar
279
Berk, Finansal Ynetim, s.33.
280
Hseyin Tatldil ve Murat zel, Firma derecelendirme almalar konusunda ok deikenli istatistiksel
analize dayal karar destek sistemlerinin kullanm Bankaclar Dergisi, say 54, 2005 s. 46.
106
bilgiler ilgili firmay tanyp, onun potansiyelini lmek eklindedir. Bu ama
dorultusunda aadaki ilemler gereklemektedir281;
letmeden gemi birka yla ait en son denetlenmi finansal tablolar talep
edilip son dnem detay mizanlar istenir,
letmenin ve iletme ortaklarnn ipotee konu olabilecek mal varlklar ve
bunlarn zerindeki mevcut ipotekler incelenir,
letmenin verebilecei her trl teminatlar incelenir,
letme ile ilgili piyasa istihbarat yaplr,
O iletmenin kendi bankalar ve dier bankalar ile ilikileri ve ilem hacmi
aratrlarak, toplam kredi limitleri ve riskleri hakknda bilgi sahibi olunur.
Ellerine ulaan tm bilgileri kredi deerleme teknikleri, finansal analizler, nakit

akm yaklamlar veya daha birok analiz yardmyla deerlendirilir. stihbarat
sonularn, iletmenin onlarda tutaca nakit bloke tutarn ve banka zerinden
geirecekleri para hareketlerini de grr, bireysel bilgi ve tecrbelerini de ekleyerek,
kredi talebi konusunda bir sonuca varrlar282.
Analistler, yukarda sz edilen verilerin yannda aadaki konulara da cevap

almaya almaktadr283;
Kredi talebinde bulunan iletmelerden istenen finansal bilgiler tm gerekleri

yanstyor mu?
Denetleme irketleri, yaplan ilemlerin usul ynnden ve kurallara uygun
olarak yaplp yaplmadn m denetliyor?
Firma tm ilemlerini resmi olarak yapmyorsa, yani resmi kaytlara, mizana
girmemise, denetim irketlerinin raporlar iletmenin btn faaliyet
performansn yanstabilecek mi?
letmenin kaytlar Vergi Usul Kanunlar paralelinde mi oluturulmu?
281
Grcan en, Bankalarda kredi deerlendirmede gelecek projeksiyonlarn kullanm Active Bankaclk ve
Finans Dergisi, Austos 2004 s.1.
282
en, a.g.m., s.1.
283
en, a.g.m., s.1.
107
Elimize ulaan verilerden, iletmenin gerek performansn tam olarak
gsterdiinden emin miyiz?
Emniyet iin alnan teminat ve ipoteklerin, hem gerek deerde, hem de salam
ve gvenilir olduundan emin misiniz?
Yaptnz istihbaratlar salam ve gvenilir addedilebilir mi?
Size sunulan projelerin fizibiliteleri gvenilir mi?
Yaplm anlamalar beklenen standartlarda m?
Kazanlm ihaleler, yaplabilir artlara sahip mi?
Projeler krl m, nakit geri dn plan uygun mu?
Proje belirtildii gibi doru ynde mi ilerliyor?
Kredi talep eden iletmeler, sizden aldklar bu kayna doru ve gsterdii
alanda kullanyorlar m?
Devam eden bir projenin veya yapnn biteceinden eminmisiniz?
Kt niyet ve kandrma hep olacak ama iyi niyetle dnrsek de u soruyu

sormak gerekmektedir284:
letmeler gelecek iin kaynak talebinde bulunurken, bankalar iletmelerin

gemilerini kredilendirmiyor mu?
Bankalar, iletmelerin gemileri ile ilgileniyor. Yaanan olaylar, fiili kaytlar

inceleyerek, kendilerince oluturduklar formatlar paralelinde karara varrlar285.
Finansal analizin hesaplanmasnda aadaki yntemler kullanlmaktadr 286.
Dikey Yzde Yntemi le Analizi,

Karlatrmal Mali Tablolar Analizi,
Eilim (Trend) Yzdeleri Yntemi ile Analiz,
Oran Analizleri,
284
en, a.g.m., s.2.
285
en, a.g.m., s.2 .
286
Adem abuk ve brahim Lazol, Mali Tablolar Analizi, Ankara: Nobel Yayn Datm, 2005, s.145; Berk,
Finansal Ynetim, s.34.
108
Derecelendirme kurulular, iletmenin finansal yapsn ve finansal riskini
belirlemede nakit ak analizlerini ve yaygn olarak da oran analizlerini
kullanmaktadrlar. Derecelendirme asndan, iletmenin krllndan ziyade mevcut
kaynaklar ile nakit yaratabilme gc daha fazla nem kazanmaktadr. Bu nedenle
derecelendirme kurulular finansal analizlerde, nakit ak tabanl llere zsermaye
tabanl llerden daha fazla arlk vermektedirler.
Finansal analiz almalar, iletmelerin gemie dnk 3 veya 5 yllk mali

tablolar ile ayrca gelecee ynelik finansal tahminleri (bteleri) birlikte ele alnarak
yaplmaktadr. Bu almalarda nakit ak analizleri odak noktas olmakta, iletmenin
bor deme kapasitesinin gstergesi olan nakit yaratma gc deerlendirilmektedir.
Ayrca oran analizleri ile iletmenin finansal yapsnda zaman iindeki geliim ve
deiimler sektrdeki benzer iletmeler ile karlatrmal olarak deerlendirilmektedir.
Trkiye de faaliyet gsteren katlm bankalar; Albaraka Trk Katlm bankas

A.., Asya Katlm bankas A.., Kuveyt Trk Katlm bankas A.., Trkiye Finans
Katlm bankas A.. kredi derecelendirmesi yaparken; objektif kriterlerin
deerlenmesinde aadaki tabloda gsterildii gibi 4 ayr analiz yntemini Trkiyede
faaliyet gsteren 4 katlm bankas hepsini uygulamaktadrlar287.
Tablo 4.2. Trkiye Katlm Bankalarnn Kulland Firma Derecelendirme

Analiz Yntemleri
Objektif Kriterleri Hangi Yntemle lyoruz (Bilano / Kr-zarar)
Trkiye Albaraka Bank Asya Kuveyt Trk
Finans Trk
Trend analizi

Karlatrmal Tablolar
Analizi
Yzde Yntemiyle Analiz
(Dikey Analiz)
Oran (Rasyo) Analizi

287
EK 1 nolu anket verileri ve katlm bankalar mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakatlar. (20 Ocak 2011).
109
4.1.1. Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz)
Karlatrmal bilanolarda iki veya daha fazla dneme ilikin bilanoyu, bir
birini izleyen ayn uzunluktaki dnemler bakmndan karlatrlmasdr. Bylelikle cari
yla ilikin bilano kalemlerinde gemi dnemlere gre oluan art ve azallar
llerek, iletmenin gelime yn ortaya konulmaktadr. Gelecekteki beklentiler gz
nnde bulundurularak, elde edilen bulgular deerlendirilmekte ve gelecee ynelik
planlar hazrlanmaktadr.
Enflasyon dnemlerinde, yaplan karlatrmalarn daha anlaml olabilmesi iin,
ndeki dnem verilerinin cari dnemdeki parann satn alma gcne gre ifadesinin
salanmas gerekmektedir. Bu sebeple nceki dnem finansal tablolarnn verilerinin,
toplam eya fiyatndaki endeks deiimleri dikkate alnarak dzeltilmesi uygun
olmaktadr. phesiz yaplan bu ilem, finansal tablolarn cari dnem para biriminin
satn alma gcne gre prezentasyonunun yaplmas ilemidir288.
4.1.2. Yzde Yntemi le Analiz (Dikey Analiz)
Dikey analiz olarak da adlandrlan bu inceleme tekniinde bilano toplam 100

kabul edilerek her bir kalemin toplama oran, toplam iindeki yzdesi
hesaplanmaktadr289. Bylelikle bilanolar, ortak bir paydaya indirgenmekte veya dier
bir ifade ile yzdelerle ifade edilmektedir.
Sz konusu teknik, dier analiz tekniklerine kyasla iki nemli stnl
iermektedir290.
Dier analiz tekniklerinde, bilano kalemlerinin toplam ierisindeki nispi
nemini gstermedikleri halde; bu yntem, her bir kalemin toplam ierisindeki
orann gsterir.
Bilanolar ve bunlardaki deiiklikler salt tutar olarak gsterildii durumlarda,
ayn endstri kolundaki iletmeler arasnda anlaml karlatrmalar yapmaya
imkn yoktur. Buna karlk bilanolar ortak bir paydaya indirgenerek,
288
Nalan Akdoan ve Nejat Tenker, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, stanbul: Gazi Kitapevi, 2003,
ss.519-520.
289
ztin Akg, Mali Tablolar Analizi, stanbul: Aray Basm ve Yaynclk, 2011, s.421.
290
ztin Akg, Mali Tablolar Analizi, stanbul: Aray Basm ve Yaynclk, 2011, s.421.
110
yzdelerle ifade olunduunda, ayn endstri kolundaki iletmeler arasnda
anlaml karlatrmalar yapmak imkn da elde edilmektedir.
Yzde yntemi ile analiz, daha ok bilanolarn ve gelir tablolarnn dikey

analizinde kullanlmaktadr. Yzde ynteminden, tek dneme ait finansal tablolarn
analizinde yararlanlmakta olduu iin statik bir analiz trdr fakat istenildii takdirde,
yzde yntemine gre hazrlanm birden ok dneme ilikin finansal tablolarn
karlatrlmas yaplarak, bu analiz tekniine dinamik bir nitelik kazandrlabilir291.
Yzde yntemi analizinde aadaki deikenler incelenir292;
Varlklarn ( aktif deerlerin ) dalmnda deiiklik,
Dnen varlklarn yapsnda deiiklik,
Stoklarda deiiklik,
Ksa sreli yabanc kaynaklarda deiiklik,
Yabanc kaynaklarn pasif ( kaynak ) toplam iindeki pay,
Yabanc kaynaklarn vade yapsnda deiiklii,
z sermaye yapsndaki deiiklik,
zkaynak artyla varlklardaki artn karlatrlmas.
4.1.3. Eilim Yzdeleri Yntemi le Analiz (Trend Yntemi)
Trend ynteminde, finansal tablolarda bir yl temel olarak kabul edilmekte ve o

yla ait tutarlar 100 kabul edilerek bunu izleyen dnemlere ilikin ayn tr deerlerin
baz ylna gre yzde olarak deiimi hesaplanmaktadr. Trend analizi veya endeks
analizi olarak adlandrlan bu yntem, iletmede dinamik analiz yaplmasna imkn
salamaktadr.
Bu analizde, iletmelerin finansal tablolarnda yer alan kalemlerin dnemler

arasnda gstermi olduu art ve azallar belirlenmekte ve bu deiikliklerin temel
yla gre oransal nemleri ortaya konularak iletmenin geliim trendi
incelenmektedir293.
291
Akdoan ve Tenker, a.g.e., s.555.
292
Akg, Mali Tablolar Analizi, s.423-426.
293
Akdoan ve Tenker, a.g.e., s.575.
111
Bilanoda yer alan kalemlerin zaman ierisinde gstermi olduu eilimlerin
belirlenmesi ve incelenmesi ile de bilano analiz edilebilmektedir. Mali analistler,
bilano kalemlerinin gstermi olduu trendleri belirleyerek ve aralarnda organik ba
bulunan belirli kalemlerin gstermi olduu eilimleri karlatrarak, sz konusu
dnemindeki olumlu veya olumsuz gelimeler hakknda sonulara ulamaktadr294.
Eilim yzdeleri hesaplanrken aadaki faktrler gz nnde

bulundurulmaktadr295;
Seilen yln bilano kalemleri yz olarak gsterilir. Baz alnan yl izleyen
yllarn bilanolarnda tm kalemler seilen yla kyasla daha kkse, eilim
yzdesi % 100 den daha az, buna karlk daha bykse eilim yzdesi % 100
n stnde olur.
Eilim yzdeleri, her bilano kaleminin, seilen yldaki tutarlara blnmesi
suretiyle bulunur.
Eilim yzdeleri hesaplanrken 0,5 den daha kk olan rakamlar dikkate
alnmaz, 0,5 veya daha byk olan rakamlar tam rakama tamamlanr.
nemsiz bilano kalemlerinin gstermi olduu trend fazla anlaml
olmayacandan, bu tr kalemler iin eilim yzdeleri hesaplanmayabilir. Eilim
yzdeleri hesaplanrken esas ama, birbiri ile ilikisi olan aralarnda organik ba
bulunan bilano kalemlerinin gstermi olduu trendlerin karlatrlmasdr.
Bilano analizlerinde karlatrlrken u kalemlerin gstermi olduklar
trendler karlatrlmaktadr296;
Stoklarn ve satlarn gstermi olduu eilim,
Stoklarn dnen varlklarn gstermi olduu eilim,
Ticari alacaklarla satlarn gstermi olduu eilim,
Maddi duran varlklarla satlarn gstermi olduu eilim,
Toplam varlklarla satlarn gstermi olduu eilim,
Dnen varlklarla ksa sreli yabanc kaynaklarn gstermi olduu eilim,
z sermaye ile yabanc kaynaklarn gstermi olduu eilim,
294
Akg, Mali Tablolar Analizi, s.427.
295
Akg, Mali Tablolar Analizi, s.427.
296
Akg, Mali Tablolar Analizi, ss.428-432.
112
z sermaye ile maddi duran varlklarn gstermi olduu eilim,
Ticari borlarla allarn gstermi olduu eilim,
Yabanc kaynaklarla satlarn gstermi olduu eilim
4.1.4. Oran Yntemi le Analizi
Oran (rasyo) analizi ile mali tablolarda yer alan tutarlarn nispi ilikileri
incelenerek iletmenin mali durumu konusunda bilgi edinilmektedir. Mali tablolarn
analizinde en ok kullanlan yntemlerden bir tanesidir.
Bu analiz tekniinde, finansal tablolardaki kalemler arasndaki anlaml
ilikiler, birbirinin yzdesi veya birka kat olarak belirtilmektedir. Rasyo Ynetimi ile
Analiz biiminde adlandrlan bu yntemde, hesap ve hesap gruplar arasnda
matematiksel ilikiler kurulmak suretiyle, iletmenin ekonomik ve mali yaps ile
firmann alma durumu hakknda bir yargya ulamakta yardmc olur297.
Oran analizinden gerei gibi yararlanlabilmesi iin hesaplanan oranlarn iyi bir
ekilde yorumlanmas, yorumda baz llerden faydalanlmas gerekir. Yorumda
dikkate alnmas gerekli l ve standartlar aadaki gibidir298.
Analistlerin kendi ahsi tecrbe ve gzlemleriyle oluturduu yarg yetenei,

letmenin gemi faaliyetleriyle ilgili olarak hesaplanm oranlar,
Rakip baarl iletmelerin oranlar,
Btelenmi bilgilere dayanarak hesaplanan oralar,
letmenin faaliyette bulunduu sektre ait oran veya standartlar,
Genel standartlar,
Her sektrn kendine zg zellikleri vardr. Bu zellikler mali durum ve

faaliyet sonular arasnda ilikileri belirler. Bu sebeple belli bir sektrdeki iletmenin
baarsn lmede bu sektre ait standart oranlarla karlatrma en anlaml sonucu
verecektir.
297
Nalan Akdoan ve Nejat Tenker, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, stanbul: Gazi Kitapevi, 2003,
s.606.
298
abuk ve Lazol, a.g.e., s.145.
113
Tablo 4.3. Oran Yntemi le Analizin Formlleri
Likidite Oranlar
Cari Oran (Banker Oran) Dnen Varlklar / Ksa Vadeli Yabanc
Kaynaklar(KVYK)
Asit Test Oran (Likidite Oran) Dnen Varlklar (Stoklar Dier Dnen Varlk)
/KVYK
Nakit Oran (Diponibilite Oran) Hazr Deerler / KVYK
Aktivite (Faaliyet) Oranlar
Alacak Devir Hz Kredili Satlar Tutar/Ort. Ticari Alacaklar
Stok Devir Hz Satlarn Maliyeti/Ortalama Stok
Etkinlik Oran 1 / [(1 / Alacak Devir Hz )+( 1 / Stok Devir Hz)]
sletme Sermayesi (Dnen ) Net Satlar / Ortalama Dnen Varlklar

Varlklar Devir Hz
Varlk (Aktif) Devir Hz Net Satlar/ Ort. Varlk Toplam
Bor Devir Hz Satlarn Maliyeti/ Ticari Borlar
z Sermaye (zkaynak )Devir Net Sat Tutar/Ort. z sermaye

Hz
Finansal Yap (Mali Bnye) Oranlar
Bor z sermaye Oran Yabanc Kaynak Toplam / z Kaynak Toplam
(Borlanma Oran)
Ksa Sreli Yabanc Kaynaklar/z Sermaye Oran
Toplam Bor (Borlanma, Yabanc Kaynak Toplam / Varlk (Aktif) Toplam
Kaldra) Oran
KVYK / Toplam Varlk (Finansal Kaldra Oran)
Toplam Varlk (Finansal KVYK / Varlk (Aktif) Toplam

Kaldra Oran)
z Sermayenin Varlk z Sermaye/ Yabanc Kaynaklar+ z Sermaye
(Aktif) veya Kaynak
Toplamna Oran
Maddi Duran Varlklar, Net / Duran Varlklar, Net / Maddi z Sermaye
Maddi z Sermaye (Maddi
z Kaynaklar) Oran
Krllk Oranlar
Kar/zsermaye oran
Mali Rantabilite Net Kar (Vergi Sonras Kar) / z Sermaye
Dnem Net Kar (Vergi Sonras Kar)/ Ortalama z
114
Sermaye
Vergiden nceki Kar (Dnem Kar) /z Sermaye
Oran
Varlk (Kaynak) Karll Dnem Kar/Varlk Toplam
Oran
Ekonomik Rantabilite Faiz ve Vergiden ncesi Kar (FVK) / Varlk
(Kaynak) Toplam
Satlarn Karll Brt Sat Kar / Net Satlar
Faaliyet Kar (Geliri)/ Net Satlar Oran (Faaliyet
Kar Marj)
Olaan Kar/Net Sat Tutar Oran
FVAK / Net Satlar Faiz Vergi ve Amortisman nc. Kar / Net Satlar
Dnem Net Kar (Vergi Sonras Kar)/Net Satlar
Oran
Krn Mali Yk. Kar. Yet. l. Kullanlan Oranlar
Faiz( Finansman Giderlerini) (Dnem Kr + Finansman Gid.) / Finansman Gid
Karlama Oran
Dnem Kar+ Nakit k Gerektirmeyen Giderler
Bor Servis Oran
+Faizler/ Faizler +Anapara Taksitleri/(1-t)
Sabit demeleri Karlama Dnem Kar+Nakit k Gerektirmeyen
Oran Giderler+Faizler+Kiralar/Faizler+Kiralar+Anapara
Taksitleri (Vergiden nce)
Ksa Sreli Borlar Faaliyet karndan Salanan Kaynak/Ksa Sreli
Karlama Oran Yabanc Kaynak
Byme Oranlar
Satlarda Byme Cari Dn. Sat. nc. Dn. Sat. / nc. Dn. Sat.
Vergi ncesi Kar (VK) (Cari D. VK Bir nceki D. VK)
Arts ----------------------------------------------------X 100
Bir nceki D.VK
1+% Kar Art
Kardaki Reel Art veya
------------------- -1
Azal Oran (% olarak)
1+ % Fiyat Art
Varlk (Aktif )Arts (%) (Cari D. Aktif Tutar Bir nceki Dnemde Aktif
Tutar) / Bir nceki Dnem Aktif Tutar
Maddi Duran Varlklar, Net /
Duran Varlklar, Net / Maddi z Sermaye
Maddi z Sermaye (Maddi
z Kaynaklar) Oran
Kaynak: ztin Akg, Kredi Taleplerin Deerlendirilmesi, 8. Bask, stanbul: Aray Basm
ve Yaynclk, 2010, ss:241-358den yararlanarak tarafnca hazrlanmtr.
4.1.4.1. Likidite Oranlar
Likidite oranlar, iletmenin ksa veya uzun dnemde borlarn

karlayabilecek nakit durumunu gsterir. Bu oranlar, iletmenin borlarn vadesinde
115
deyebilecek nakde sahip olup olmad hususunda bilgi veren, iletmenin yaamn
srdrmesi asndan ok deerli oranlardr299. Likidite oranlarn ar yksek olmas,
iletmenin eldeki likit varlklar atl tutarak krllk hedefine ulaamadn gsterirken,
orann dk olmas da firmann vadesi yaklaan borlarn deme zorluklar ile
karlatn gsterir300.
4.1.4.2. Aktivite (Faaliyet) Oranlar
Aktivite (Faaliyet) Oranlar (Devir Hzlar-ktisadi Varlklarn Kullan ile

ilgili Oranlar) Faaliyet oranlar, bilano kalemleri ile gelir tablosu kalemleri-genellikle
satlar- arasndaki ilikiye dayanr ve eitli varlklarn geri dnme abukluunu ortaya
koyarlar301.
4.1.4.3. Finansal Yap (Mali Bnye) Oranlar
Finansal yap oranlar, aadaki sorulara cevap bulmak iin sz konusu

firmann tm ykmllklerini yerine getirip getiremeyecei konusunda yol
gstericidir302.
Firma ll bir ekilde finanse edilmi midir?

Firmaya kredi verenin, zellikle orta ve uzun sreli kredi verenlerin emniyet
pay yeterlimidir?
Firma uzun vadeli ykmllkleri karlayabilir mi?
4.1.4.4. Krllk Oranlar
Faaliyete geen her tzel kiilik doyurucu bir kr salamay hedeflemektedir.

Kredi kurumlar krlln dk olduu firmalara kredi vermeye istekli deildirler.
Deerlendirilmeye tabi tutulduu tarihte gemi birka yl zarar eden firmalarn
kredilendirilmesi, modern iletmecilik anlay ile badamaz303.
299
Hayri ngen ve S.Kadri Mirze, letmelerde Stratejik Ynetim, stanbul: Arkan Basm Yaym Datm ldt.ti.,
2007, s.130.
300
301
302
Akg, a.g.e,. s.272.
303
Berk, Finansal Ynetim, a.g.e., s.47.
116
4.2. Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesinde Kullanlan Subjektif
(Kalitatif) Kriterler
Baz almalarda yaplan krllk analizleri sonucunda subjektif faktrlerin

kamuya ak muhasebe bilgileri ile de uyumsuz olmad sonucuna ulalmtr. Hatta,
subjektif kriterlerin incelenen rneklerin te birinde karar verici durumda olduu
grlmtr. te yandan, firmann toplam rating notunu da ykseltici bir etkide
bulunmaktadr. Objektif ve subjektif kriterlerin bir birbirleri ile ters ynde olmas
halinde ise subjektif kriterlerin tm rating raporunu etkiledii grlmektedir. Subjektif
kriterlerin arlnn artmas da yine bu faktrlerin toplam rating notunu etkileme
derecesini deitirmektedir304.
Yaplan baz spesifik aratrma sonularnda subjektif kriterlerin temellerine

ilikin incelemeler de gerekletirilmitir. Buna gre, subjektif kriterler istatistiksel
olarak somut gerekliklere bal olmakla birlikte ayn zamanda ek bir bilgi kayna
olarak da grlmektedir. Buzda benzetmesi kullanld takdirde, subjektif gerekler
yzeyin altnda yer alrken objektif gerekler yzeyin stnde yer almaktadr. Ancak,
ikinci kategori birincisi tarafndan etkilenmekte buna ramen ileriye dnk
perspektiflerde tahminlere g katmaktadr. Subjektif ve objektif bilgi arasndaki bu
karlkl etkileim, subjektif kanaatleri olutururken objektif bilgiyi fazla kullanma
riskini de tamaktadr305.
Ayn zamanda, subjektif deerlendirmeler banka ile kredi alan mteri

arasndaki uzun sreli ilikilerden de etkilenmektedir. Dolays ile bu uzun sreli
ilikilerden elde edilen bilginin finansal arac kurumlar arasnda paylalmas da anlaml
olabilecektir306.
irketin faaliyetlerinin blgesel eitlilii, faaliyet gsterilen endstrideki

byme ile ilgili eilimler veya irketin rekabet pozisyonunu muhafaza etmek amacyla
304
Antje Brunner, J.Pieter Krahnen, M. Weber, Information Production in Credit Relationships: On the Role of
Internal Ratings in Commercial Banking, No. 2000/10, Center for Financial Studies, Frankfurt, s. 1.
305
Simon CORNEE. On the role of subjective and experiential factors in internal credit rating: the Case of
Social Banking. CREM-IGR (University of Rennes 1). cermat.iae.univ-tours.fr/IMG/pdf/CORNEE. pdf, s. 18. (2
Kasm 2010).
306
CORNEE a.g.e., s. 18. (2 Kasm 2010).
117
gerekletirmek zorunda kalabilecei olas birleme veya satn alma kararlar da yaplan
incelemede yer alr307.
4.2.1. lke Riski Analizi
1970li yllarda bat bankalarndan dou blouna ait lkelere, Latin

Amerikaya ve az gelimi lkelere kadar pek ok yerde kredi ve bor patlamas
yaanmtr. IMF ve Dnya Bankasnn salad kalknma kredilerinin yan sra bu
lkelerin talep ettikleri dier fonlar bu patlamaya yol amtr. Dahas bat bankalar,
Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi petrol ihracats olan lkelerin yatrdklar petrodolar
fonlarn dntrme ihtiyac duymutu308.
Szkonusu bankalar saladklar kr lsnde bor ve kredi rotalarn

ayarlamakta ve uluslararas finansal pazarlarda rekabet glerini bu ekilde srdrmeye
almaktayd. Kredi tahsis etme kararlar, bor alan lkenin kredibilitesine baklarak
veriliyordu. Sonu olarak 1980li yllarn balarnda Polonya ve dier Komnist Blou
lkelerinin geri deme problemleri ve 1982 son baharnda Meksika ve Brezilya
hkmetlerinin borlarn erteleneceini duyurmas sonucunda baz lkelerin
konvansiyonel bankalarnn bilanolar ve krlar zerinde byk ve uzun sreli
sonular ortaya kmtr. Bu olaylarn nda lke riski kavram veya dier bir
ifadeyle belirli bir lkeden bor alan hkmetin bir veya bir ka yatrmcya veya kredi
verene kar ykmllklerini yerine getiremeyecek veya getirmek istemeyecek
durumda olmas, uluslararas finans evrelerinin gerek sorunu olarak ne
kmaktadr309.
4.2.1.1. Politik Risk
Uluslararas faaliyet gsteren irketlerin yasal engeller, yolsuzluk ve rvet

gibi sorunlarn yan sra vermesi gereken mcadelelerden biri de yabanc yatrmlarnn
ne kadar gvenli ve emniyetli olduu ile ilgilidir310. Bu sorun genel olarak politik risk
307
Fitch Ratings; Corporate Rating Methodology, (16.Austos.2010).s.2.
308
Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama rnei, s49.
309
Suhejla Hoti, and Michael Mcaleer, Modelling The Riskiness In Country Risk Ratings, , Netherlands: Elsevier
B.V., First edition 2005, p. 1-2.
310
Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama rnei, s.52.
118
eklinde adlandrlr. Politik risklerin ou bir lkede veya corafi alandaki irketlerin
krlarn, faaliyetlerini, hedeflerini veya bunlarn btnn nceden tahmin
edilemeyecek ve olumsuz ynde etkileyecek politik kararlara dair ciddi olaslklar
ierir311.
Uluslararas faaliyet gsteren irketleri tehdit eden politik riskler312;

Mlkiyet riskleri,
Faaliyet riskleri,
Transfer riskleri
Olmak zere ana grupta toplanmakta olup; bu 3 grup risk kresel i dnyas
asndan yaygndr ve her biri de kresel yneticiler iin gerek birer sorundur.
4.2.1.2. Ekonomik Risk
Ekonomik risk, bir lkenin buna bal olarak da ekonomide faaliyet gsteren
irket veya kurulularn borlarn deme yeteneini belirlemede son derece etkili
olduundan, derecelendirme kurulular iin nem tamaktadr. Burada lkenin mevcut d
borlar ile yakn bir gelecekte talep edilmesi beklenen borlarn karlayabilme
kapasitesinin analizi sz konusu olmaktadr. Bu sebeple ncelikle lkenin d bor yk
tespit edilerek, elde edilen verilerin genel dviz pozisyonu ve demeler dengesi esneklii ile
karlatrlmas gerekmektedir313.
4.2.2. Endstri (Sektr) Riski Analizi
Bu blmde sektrel zelliklerin irketleri nasl etkiledii ve bir irkette yaanan

olaylarn rakipleri ve genel olarak sektr nasl etkilediine deinilecektir.
Endstri riski; sektrel deiimler, konjonktrel dalgalanmalar, rnlerin
eskimesi, mteri tercihlerinin deimesi, teknolojik gelimeler, pazarlarn daralmas ve
311
Richard M. Steers and Luciara, Nardon, a.g.e., Managing In the Global Economy, . New- York: M.E.Sharpe
Inc., 2006, s. 78.
312
Steers and Luciara, Nardon, a.g.e., p. 79.
313
Babucu, Bankaclkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Trk Bankaclk Sektrne Uygulamas, s.43.
119
rekabetteki art gibi nedenlerle gelir ve pazar payndaki azalma veya genel anlamda
finansal bir d eklinde tanmlanabilir314.
4.2.2.1. Rekabet Ortam
letmenin ana pazarnda mteriler ve rakipler yer almaktadr. Endstri

kolundaki rekabet ekli ve younluu kredi riskini, dolaysyla firmann derecesini
belirleyen nemli etmenlerden biridir.
Michael Porter iletmelerin gelecekteki rekabet durumunu, stratejik karar ve
davranlarn etkileyebilecek be ana faktrn i evresinde bulunduunu, dolaysyla
i evresindeki bu ana faktrlerin ayr ayr incelenmesi ve rekabet stratejisinin bu
inceleme sonucuna gre gelitirilmesi gerektiini 315 belirtmektedir.
evresindeki rekabeti etkileyen be g (Portern be gc) olarak da
adlandrlan ana faktrler316; (ekil 4.1.)
evresine girebilecek yeni firmalar (olas rakipler) in yaratt tehdit,
letmenin rnne alternatif olabilecek ikame mallarn yaratt tehdit,
Tedarikilerin pazarlk gc,
Mterinin pazarlk gc,
Pazarlamada yer alan rakipler arasndaki rekabetin iddeti,
olarak sralayabiliriz.
Bu faktrlerin ilk ikisi olas tehdit unsurudur. Sz konusu bu iki faktr

iletmenin u andaki i evresi iinde deildir. letme gelecek ile ilgili kararlar verirken
bu iki faktr dikkate almak zorundadr.
314
Blaise Ganguin and Jhon Bilardello, Fundamentals Of Corporate Credit Analysis, The
McGraw-Hill Companies, Inc. 2005, s. 20.
315
lgen ve Mirze a.g.e., s.95.
316
lgen ve Mirze a.g.e., s.95.
120
Olas Rakiplerin
Tehdidi
Rakipler Arasndaki
Rekabetin iddeti
Tedarikilerin Mterilerin
Pazarlk Gc Pazarlk Gc
letme
kame Mallarn
Tehdidi
ekil 4.1. Porterin Be Gc
Kaynak: Hayri lgen ve S. Kadri Mirze Stratejik Ynetim 4. Bask s.95.
4.2.2.2. Teknolojik Deimeler
Endstri analizlerinde, endstri kolundaki teknolojik gelime dikkate alnmas

gereken nemli hususlardan biridir. Teknolojik gelime, bir yandan daha kaliteli rakip
(ikame) mallarn retilmesine imkn verebilecei gibi, dier taraftan mevcut mal ve
hizmetlerin daha ekonomik bir ekilde retilmesine de yol aabilir. Teknolojinin hzla
gelitii endstri kollarnn finanse edilmesi, yeni rnlerin veya daha ikame mallarnn
gelitirilmesi ve / veya retimin daha ekonomik ekilde yaplmas nedeniyle ilgili
endstri kolunun krll artacandan, tm finans salayclar asndan ekicidir.
Ancak teknolojinin hzl gelitii endstrilerde sabit sermaye yatrmlarnn ksa bir
srede fiziki mrlerini doldurmadan, fiziki olarak retim gcne sahip olmalarna
karn, ekonomik adan demode hale gelmeleri ihtimali yksektir317.
317
Akg, Kredi Taleplerinin Deerlendirilmesi, s.364.
121
4.2.2.3. Maliyet Faktrleri
Fiyatlarn istikrar asndan endstriler farkllk arz etmektedir. Baz

endstrilerde fiyatlar daha istikrarl olduu halde; bazlarnda, konjonktr hareketlerine
ar duyarllk, tketici beenisinde deimeler, piyasadaki rekabet ekli ve dier
etmenler, fiyatlarn daha oynak olmasna yol aar318.
Endstrileri, fiyatlarn gsterdii zellikler ynnden e ayrabiliriz319.
Gerek sat fiyatlar gerek hammadde ve malzeme al fiyatlar (farkl bir ifade ile
girdi fiyatlar) istikrarl endstriler,
Sat fiyatlar istikrarl fakat girdi fiyatlar dalgalanma gsteren endstriler,
Sat fiyatlar istikrarsz buna kar girdi fiyatlar istikrarl endstriler.
Firmalarn maliyet yaps ierisinde ii cretlerinin pay da dikkate alnmas

gereken etmenlerden biridir. Derecelendirme ilemini yapacak olan i veya d
derecelendirme uzmanlar, derecelendirilecek firmann faaliyette bulunduu endstri
kolundaki hammadde ve igc arzn, hammadde tedarikilerinin says ve rekabet
durumunu, hammadde temininde da bamllk gibi faktrleri analiz ederek, bu
faktrlerin firmann maliyet yaps zerine olas etkilerini deerlendirir. Bununla
birlikte firmann hammadde kaynaklarna yaknl, datm kanallarnn etkinlii,
tedarikilerinin says ve tedarikiler ile fiyat belirleme gc, kalifiye igc temin
edebilme gibi faktrlerde deerlendirilerek firmann rakiplerine gre stnl
belirlenmeye alrlar.
4.2.2.4. Yasal Dzenlemeler
Her endstride iletme performansn ve alnan kararlar etkileyen belirli yasal

gereksinimler ve snrlamalar mevcuttur. rnein orman rnleri iletmeleri (kat
fabrikas iletmecileri, orman rnleri imalatlar, vs.) aa kesme konusunda
snrlamalar; benzin ve doal gaz reticilerinin sondaj kuyular alannda kstlamalar
bulunur; tarmsal firmalar sbvansiyonlar alr, hava yollarnn pek ok faaliyet kurallar
vardr; ve ounluu da yine evresel ynetmeliklere uymak zorundadrlar320.
318
319
320
Ganguin and Bilardello, a.g.e., s.60.
122
Dnya genelinde yasal dzenleyici kararlarn alnmas sreci ok farkl
ileyebilir. lkeye zg artlar, tarihi, iktidardaki politik partilerin tutumlarn ve bir
lkenin kltrel yansmalarn gsterebilir. Kredi analistinin bu noktadaki rol321;
Bu dzenlemelerin ne kadar etkili olduu
Bir irketin gelir ve krlar zerindeki etkisi ile
Rekabet gcne olan etkisini belirlemektir.
Analistin yasal dzenleme sonucunu ve bunun irket zerindeki etkisine dair

yapaca tahmin, derecelendirme karar srecinde kritik bir bileen rol oynayacaktr.
4.2.3. letme (Firma) Riski Analizi
letme analizi, ksaca iletmenin iinde bulunduu mevcut durumu, sahip

olduu varlklar ve yetenekleri belirleme srecidir. letmenin ne durumda olduu ve
nelere sahip olduu bu analizde ortaya kacaktr. Ayn zamanda, sahip olunan varlk ve
yeteneklerin, rakiplerin pozisyonlarna gre ne durumda olduklar anlalacaktr.
letmenin baz yetenekleri sektrdeki belli bal rakiplerine gre ok stn olabilir.
Bunun yannda, dier baz varlk ve yetenekleri ise rakiplerine oranla zayf olabilir322.
Etkili bir iletme analizinin be nemli konuda ele alnmas ve yaplmas
gereklidir323:
letmenin varlklar ve yeteneklerinin belirlenmesi,
Bu varlk ve yeteneklerinin deerli, nadir, taklit edilemeyen ve ikamesinin
bulunmad temel yetenekler den olup olmadklarnn belirlenmesi,
Varlk ve yeteneklerin, sektrdeki belli bal rakiplerin veya esas rakibin sahip
olduklar benzer varlk ve yetenekleri ile karlatrlarak stnlk ve
zayflklarnn belirlenmesi,
letmenin finansal ve temel faaliyetlerinin sektr ortalamalar ve rakiplere
kyaslama yaplarak durumunun belirlenmesi,
Kritik baar faktrlerinin belirlenmesi,
321
Ganguin and Bilardello, a.g.e., s.61.
322
Hayri ngen ve S.Kadri Mirze, a.g.e., s.116.
323
Hayri ngen ve S.Kadri Mirze, a.g.e., s.116.
123
4.2.3.1. Ynetim Kalitesi ve Stratejisi
letmelerin baarlar genellikle ynetici kadrolarnn ve alanlarnn

yeteneklerine baldr.
letmenin faaliyette bulunduu lke, i evresi ve irket varlklarnn kalitesi
hep birlikte baar ya da baarszln yolunu ve altyapsn oluturur. Ancak irketi bu
yolda tutmak ve varlklarn etkili bir ekilde kullanarak en iyi finansal ve iletme
performansn mevcut evre artlarnda yakalayabilmek ynetim kadrosuna baldr.
Ayn koul ve zorluklarla mcadele eden rakip yneticiler dikkate alndnda bu
ynetici takm iin zorlu bir itir. Bu noktadan hareketle derecelendirme karar ncesi
ynetimin deerlendirilmesi nem arz etmektedir324.
Ynetimin stratejisine dair kaytlar, sektrel risk profilinde anahtar bir unsur
olan o irketin rekabet pozisyonu hakknda karar verebilmemize yardmc olur325.
4.2.3.2. letme Faaliyetlerinin Deerlendirilmesi
Derecelendirme uzmanlar iletme faaliyetlerini deerlendirirken, iletmenin

faaliyet gsterdii ortamda meydana gelebilecek sosyal, demografik, yasal ve teknolojik
deimeler sonucu ortaya kabilecek riskleri ve frsatlar incelerler. Buna gre iletme
faaliyetlerinin deerlendirilmesinde retim kapasitesi ve retimde kullanlan teknoloji,
iletme faaliyetlerinin corafi eitlilii, iletmenin maliyet yaps, iletmenin pazar pay
ve rekabet gc gibi faktrler analiz edilir326.
letme analizi, zetle iletmenin iinde bulunduu mevcut durumu, sahip
olduu varlklar ve yetenekleri belirleme srecidir. letmenin ne durumda olduu ve
nelere sahip olduu bu analizde ortaya kacaktr327.
324
STANDARD & POORS; Corporate Ratings Criteria,2008, www.corporatecriteria.standardandpoors.com, s. 33,
(21 Ocak 2010).
325
STANDARD & POORS; Corporate Ratings Criteria,2008,www.corporatecriteria.standardandpoors.com, s. 33,
(21 Ocak 2010).
326
Meydan, irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama rnei, Yaynlanmam Doktora
Tezi, s.69.
327
ngen ve Mirze, a.g.e., s.116.
124
4.2.3.2.1. retim Etkinlii ve Teknolojik Yaps
Firmalarn retim kapasitesi, kullanlan teknoloji, maddi duran varlklarn
fiziken iyi muhafaza edilip edilmedii nem verilmesi gereken faktrlerdendir. Maddi
duran varlklarn ypram veya bakmsz olmas, gelecek dnemlerde iletme iin yeni
fon ihtiyacn ortaya karacak ve finans kurularna olan borlarn demekte
zorlanacaktr328.
4.2.3.2.2. letmenin Pazar Pay ve Rekabet Gc

Bir iletmenin rekabeti basklara dayanklln, pazarlardaki pay, rn
hakimiyeti ve fiyat etkileyebilme kabiliyeti de dahil olmak zere birok unsur belirler.
letmenin bykl, eer faaliyetlerinin etkinliinde ve rekabette kendisine bir
avantaj salyor ise, dereceyi (ratingi) etkileyen bir unsur olarak deerlendirilebilir.
Emtia endstrilerinde maliyetler, byklkten daha nemlidir329.
328
Turhan Korkmaz ve Ali Ceylan, Sermaye Piyasas ve Menkul Deer Analizi, Bursa: Ekin Kitabevi, 2000, s.279.
329
125
4.3. Trkiyedeki Katlm Bankalarnda Subjektif Kriterlerin Karlatrmas
4.3.1. X Katlm bankas Uygulamalar
X katlm bankasnn kredi derecelendirme ile ilgili uygulamalar bu ksmda

detayl bir ekilde izah edilmitir.
4.3.1.1. X Katlm Bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
X katlm bankas kredi derecelendirmesini isel derecelendirme yntemi ile

yaparak tm rating raporlarn kendi banka bnyesinde oluturmaktadrlar. Tablo 4.4. de
grld zere firmalar kendi aralarnda farkllatrmaktadr. Gruplandrmay
yaparken baz ald l ciro kriteri olup, sektre gre istisnalar olmakta ve aktif
bykl dikkate alnmaktadr. Fakat genel olarak ayrm kriteri ciro bykldr330.
Tablo 4.4de izah edildii gibi balangta iki ana kriterle ayrma tabi tutulmaktadr;
birincisi Genel mdrlk firmalar, ikincisi ise ube firmalar. Szkonusu tabloda blge
mdrl de kaytldr. Ancak blge mdrlkleri rating raporu hazrlamamakta,
ubeler tarafndan hazrlanan raporu kontrol ederek istihbaratn yapmaktadr.
Szkonusu kriterler genel mdrlk kredi komitesinin verecei kararlar erevesinde
dnemler itibariyle farkllk iermektedir. Mevcut durum incelendiinde ubelerde
Rating raporu hazrlayan personel grupta tanmlanmaktadr. Birincisi mikro kitle
(500.000) TL ye kadar ciro bykl olan firmalar, ikincisi giriimci mteri
segmentinden sorumlu personeller (500.000- 15.000.000) TL ciroya sahip firmalarn,
ncs Ticari segmentinden sorumlu personeller ise; 25.000.000 TL ye kadar ciroya
sahip firmalarn rating raporlarn ubelerde hazrlamaktadrlar. 25.000.000 TL zeri
ciroya sahip firmalarn rating raporlar genel mdrlk de ilgili departmanlarca
hazrlanmaktadr.
Tablo 4.4. X Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
ube 15.000.000 TL ye kadar cirosu olanlar
Blge Mdrl - (ube Raiting Kontrol Mekanizmas)
Genel Mdrlk 25.000.000 TL st cirosu olanlar
Kurum D -
Kaynak: X Katlm bankas EK 4 nolu anket.
330
X katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat. (20 Ocak 2011).
126
4.3.1.2. X Katlm bankas Segment Ayrm
X katlm bankas kredi derecelendirmesini ubelerde yapan personelini Tablo

4.5. de grld gibi organize etmektedir. ube kurumsal pazarlama personelini drt
segmente ayrmtr. Bunlar mikro kitle, giriimci, ticari ve kurumsal eklinde
sralanmaktadr. ube klasmanlarna gre ilgili personeller grev almaktadr. rnein
kurumsal pazarlama personelleri sadece kurumsal ubelerde grev almaktadrlar331.
Tablo 4.5. X Katlm bankas Segment Ayrm
Segmentasyon Ciro Aral (TL)
Kurumsal 150.000.001 ve zeri
Ticari 15.000.001 150.000.000
Giriim 500.001 15.000.000
Mikro Kitle 0 500.000
4.3.1.3. X Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
X katlm bankas kredi pazarlamas tamamen ubeler tarafndan yaplmakta,

tespit edilen firmalar; Tablo 4.6. da grld zere cirolarna gre drt ana balkta
toplanmaktadr. Bunlar; mikro kitle, orta, byk ve kurumsal firmalar. Mikro Kitle
firmalar sfrdan 500.000 TL ye kadar olan firmalardr. Orta firmalar 500.001-
15.000.000 TL aras ciro ya sahip firmalardr. Byk firmalar ise 15.000.001 TL nin
zerende ciroya sahip firmalardr. Kurumsal firmalar ise ciro bykl 150.000.000
TL nin zerinde olan firmalardr. Bir st paragrafta izah edildii gibi sektrel zellik
tayan iletmelerde ciro yerine aktif byklkler dikkate alnmaktadr. rnein inaat
firmalar vb332.
Tablo 4.6. X Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
Birim Kriter Ciro Aral (TL)
Genel Mdrlk Kurumsal 150.000.001 ve zeri
Byk 15.000.001 150.000.000
ube
Orta 500.001 15.000.000
Mikro Kitle 0 500.000
331
X katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat. (21 Ocak 2011).
332
X katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat.(21 Ocak 2011).
127
4.3.1.4. X Katlm bankas Sektr Ayrm
X katlm bankas kredi kullandrarak fon salad iletmeleri Tablo 4.7. de

grld zere sektr olarak ayrma tabi tutmaktadr. Sektr baznda yedi ana sektre
ayrmakta fakat bu sektrlerin alt ayrmlarn da yapmaktadr. Ana sektrler; naat-
Taahht, Ticaret, malat, Finansal Araclk, Turizm, Hizmet, Ulam ve Lojistik dir.
Ana sektrn altndaki tali sektrler ise kendi ierisinde yedi gruba ayrlmakta ve yle
sralanmaktadr; Tekstil, Otomotiv, Demir elik, Enerji, Gemi naa, Deri, Basm Yayn
eklindedir333.
Tablo 4.7. X Katlm bankas Sektr Ayrm
naat-Taahht
Ticaret
malat
Finansal Araclk
Turizm
Hizmet
Ulam ve Lojistik
4.3.1.5. X Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
X katlm bankas derecelendirme notunu olutururken 100 tam puan zerinden

objektif ve subjektif kriterlerin notlar ayr ayr hesaplamaktadr. Tablo 4.8. de
grld zere; mikro kitle olarak adlandrlan 500.000 TL ve altnda ciroya sahip
firmalar genelde ahs irketleri ve gayri resmi kaytlarn yksek oranda olduu
blgelerdeki firmalar olup, szkonusu firmalarn notlar % 30 kantitatif, % 70 not ise
kalitatif yani subjektif kriterlerden olumaktadr. Dier yandan ciro bykl 500.001
TLnin zerinde olan kk iletmelerde; subjektifler % 60, orta firmalarda % 50,
byk ve kurumsal firmalar olarak isimlendirilen iletmelerde ise % 40 olarak
uygulanmakta, 100 puan tamamlayan ksmlar da sras ile %30, %40, %50, %60
333
EK 4 nolu anket.
128
puanlarda objektif kriterlerden yani firmann saylabilen, llebilen bilano ve
kr/zarar tablolarndaki dnemsel rakamlardan olumaktadr334.
Tablo 4.8. X Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar

Birim
Genel Mdrlk Kurumsal %40
Byk %40
Orta %50
ube Kk %60
Mikro Kitle %70
4.3.1.6. X Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
X katlm bankas derecelendirme aamalar ve notun oluumu drdnc

blmdeki bir ok tablolarda izah edilmitir. Aadaki 4.9.nolu tabloda ise rating
notunu aamas izah edilmektedir. Sz konusu katlm bankasnda not oluuncaya kadar
raporu hazrlayan analist notu grememekte ve mdahale edememektedir. Ancak raporu
sonlandrdnda firmann notu grlmektedir. Oluan not tm verilerle birlikte blge
mdrlklerine sevk edilmektedir. Blge mdrleri kendi yetki alanndaki firmalarn,
genel mdrlk mali tahlil ve istihbarat mdr de kendi yetkisindeki firmalarn oluan
notlarn 5 puan aa ya da yukarya ekebilmektedir335.
Tablo 4.9. X Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
Uzman Mdahale Yetki Durumlar

ube Yetkisi 0
Blge Yetkisi 5
Genel Mdrlk 5
334
X katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat. (20 Ocak 2011).
335
EK 4 nolu anket.
129
4.3.2. Y Katlm bankas Uygulamalar
Y katlm bankasnn kredi derecelendirme ile ilgili uygulamalar bu ksmda

4.3.2.1. Y Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
Y katlm bankas kredi derecelendirmesini X katlm bankasnda olduu gibi

isel derecelendirme yntemi ile yaparak tm rating raporlarn kendi banka bnyesinde
oluturmaktadrlar. Tablo 4.10. da grld zere firmalar kendi aralarnda herhangi
bir ayrm yapmakszn tm raporlar genel mdrlkte hazrlanmaktadr. Y katlm
bankasnda blge mdrl yoktur. Szkonusu kriterler genel mdrlk kredi
komitesinin verecei kararlar erevesinde dnemler itibariyle farkllk iermektedir.
Mevcut durum incelendiinde ubelerde rating raporun alt yapsn herhangi bir ayrma
gitmeksizin kurumsal pazarlama personelleri oluturmakta olup iletmelerden aldklar
tm verileri ve sektr analizleri, iletme analizleri, lke riski vb. tm subjektif kriterleri
oluturan bilgileri sisteme tanmlayarak dosyay genel mdrle sevk etmektedirler336.
Tablo 4.10. Y Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar

ube
Blge Mdrl Yok
Genel Mdrlk Tm raporlar
Kurum D -
Kaynak: Y Katlm bankas EK 4 nolu anket.
4.3.2.2. Y Katlm bankas Segment Ayrm
Y katlm bankas kredi derecelendirmesini ubelerde yapan personelini Tablo

4.11 de grld gibi organize etmektedir. ube kurumsal pazarlama personelini
arasnda herhangi bir ayrm yaplmaksnz tm kurumsal ilemler ayn segmentte
yaplmaktadr337.
336
Y katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat. (27 Ocak 2011).
337
Y katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat. (28 Ocak 2011).
130
Tablo 4.11. Y Katlm bankas Segment Ayrm

Kurumsal Pazarlama Tm Cirolar
4.3.2.3. Y Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
Y katlm bankas kredi derecelendirmesi Tablo 4.12. de grld zere

firmalar kendi aralarnda herhangi bir ayrm yapmakszn tm raporlar Genel
mdrlkte hazrlanmaktadr. Tm kredi pazarlamas ubeler tarafndan yaplmakta,
tespit edilen firmalar Tablo 4.12de grld zere cirolarna gre drt ana balkta
toplanmaktadr. Bunlar; mikro, kk iletme, ticari, kurumsal eklindedir. Mikro
firmalar sfrdan 500.000 TL ye kadar olan firmalardr. Kk iletme 500.001-
3.000.000 TL aras ciro ya sahip firmalardr. Ticari firmalar ise 3.000.000- 30.000.000
TL aras ciroya sahip firmalar, kurumsal firmalar ise ciro bykl 30.000.001 TL
zerende ciroya sahip firmalardr. X katlm bankasnda izah edildii gibi sektrel
zellik tayan iletmelerde ciro yerine aktif byklkler dikkate alnmaktadr. rnein
inaat firmalar vb338.
Tablo 4.12. Y Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
Kriter Ciro Aral (TL)

Kurumsal 30.000.001 -
Ticari 3.000.001 - 30.000.000
Kk letme 500.001- 3.000.000
Mikro 0- 500.000
4.3.2.4. Y Katlm bankas Sektr Ayrm
Y katlm bankas kredi kullandrarak fon salad iletmeleri Tablo 4.13. de

grld zere sektr olarak ayrma tabi tutmaktadr. Sektr baznda drt ana grupta
isimlendirilmektedir. Ana sektrler; imalat, ticaret, hizmet ve inaat dr339.
338
Y katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat. (28 Ocak 2011).
339
EK 4 nolu anket.
131
Tablo 4.13. Y Katlm bankas Sektr Ayrm
malat
Ticaret
Hizmet
naat
4.3.2.5. Y Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
Y katlm bankas da X katlm bankasnda olduu gibi derecelendirme notunu

olutururken 100 tam puan zerinden; objektif ve subjektif krterlerin notlar ayr ayr
hesaplamaktadr. Tablo 4.14de grld zere; mikro olarak adlandrlan 500.000 TL
ve altnda ciroya sahip firmalar genelde ahs irketleri ve gayri resmi kaytlarn yksek
oranda olduu blgelerdeki firmalar olup, szkonusu firmalarn notlar % 30 kantitatif,
% 70 not ise kalitatif yani subjektif kriterlerden olumaktadr. Dier yandan ciro
bykl 500.001 TL nin zerinde olan kk iletmelerde; subjektifler % 60, ticari
firmalarda % 40, kurumsal firmalar olarak isimlendirilen iletmelerde ise % 15 subjektif
kriterler uygulanmakta, 100 puana tamamlayan ksmlar da sras ile % 30, %40, %60,
%85 puanlarda objektif kriterlerden yani firmann saylabilen, llebilen bilano ve
kr/zarar tablolarndaki dnemsel rakamlardan olumaktadr340.
Tablo 4.14. Y Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
Kurumsal %15
Ticari %40
Kk letme %60
Mikro %70
4.3.2.6. Y Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
Y katlm bankas derecelendirme aamalar ve notun oluumu drdnc

blmdeki birok tablolarda izah edilmitir. Aadaki Tablo 4.15de ise rating notunun
meydana gelmesinde ve sonulanmasndaki aama izah edilmektedir. Sz konusu
katlm bankasnda genel mdrlkte not oluuncaya kadar raporu hazrlayan analist
notu grememekte ve mdahale edememektedir. Ancak raporu sonlandrdnda
340
EK 4 nolu anket.
132
firmann notu grlmektedir. Genel mdrlk mali tahlil ve istihbarat mdr de kendi
yetkisindeki firmalarn oluan notlarna hibir ekilde mdahale etmemektedir341.
Tablo 4.15. Y Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar

Mdahale
ube Yetkisi 0
Blge Yetkisi 0
Genel Mdrlk 0
4.3.3. Z Katlm bankas Uygulamalar
Z katlm bankasnn kredi derecelendirme ile ilgili uygulamalar bu ksmda

4.3.3.1. Z Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
Z katlm bankas kredi derecelendirmesini X ve Y katlm bankasnda olduu

gibi isel derecelendirme yntemi ile yaparak tm rating raporlarn kendi banka
bnyesinde oluturmaktadrlar. Tablo 4.16 da grld zere firmalar kendi
aralarnda herhangi bir ayrm yapmakszn tm raporlar genel mdrlkte
hazrlanmaktadr. Z katlm bankasnda blge mdrlkleri oluum aamasndadr.
Szkonusu kriterler genel mdrlk kredi komitesinin verecei kararlar erevesinde
dnemler itibariyle farkllk iermektedir. Mevcut durum incelendiinde ubelerde
rating raporun alt yapsn herhangi bir ayrma gitmeksizin kurumsal pazarlama
(iletme bankacl ve ticari bankaclk) personelleri oluturmakta olup iletmelerden
aldklar tm verileri ve sektr analizleri, iletme analizleri, lke riski vb. tm subjektif
kriterleri oluturan bilgileri siteme tanmlayarak dosyay genel mdrle sevk
etmektedirler342.
341
EK 4 nolu anket.
342
Z katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat. (03 ubat 2011).
133
Tablo 4.16. Z Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar

ube 0- 10.000.000 TL ye kadar cirosu olanlar
Blge Mdrl -
Genel Mdrlk 10.000,000 TL st cirosu olanlar
Kurum D -
Kaynak: Z Katlm bankas EK 4 nolu anket.
4.3.3.2. Z Katlm bankas Segment Ayrm
Z katlm bankas kredi derecelendirmesini ubelerde yapan personelini Tablo

4.17 de grld zere organize etmektedir. ube kurumsal pazarlama personelini 3
segmente ayrmtr. Bunlar iletme bankacl, ticari bankaclk ve kurumsal eklinde
kurumsal pazarlama personelleri sadece kurumsal ubelerde grev almaktadrlar.
Segmentasyon ayrmnda dikkat edilen bir husus ise firmaya tahsis edilecek limit ile
ilgili firma cirosu ne olursa olsun 500.000 TL ve alt limit tahsis edilecek ise iletme
bankaclnda, zerleri ticari bankaclktan tahsis ilemi yaplmaktadr. Firmann
limitleri kurumsal ube ile almay salyor ise limit ve riske baklmakszn ciro
byklne gre kurumsal ubeye devri gerekleiyor343.
Tablo 4.17. Z Katlm bankas Segmentasyon

Segmentasyon Limit Aral (TL)
Kurumsal Pazarlama Ciro bykl sektre gre deiiyor. Ticaret
sektr 100 Milyon, retim sektr 50 Milyon TL.
Ticari Pazarlama 500.000 TL ve zeri
letme Bankacl 500.000 TL ye kadar
4.3.3.3. Z Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
Z katlm bankas kredi derecelendirmesi Tablo 4.18de de grld zere

firmalar kendi aralarnda herhangi bir ayrm yapmakszn tm raporlar genel
mdrlkte hazrlanmaktadr. Tm kredi pazarlamas ubeler tarafndan yaplmakta,
tespit edilen firmalar Tablo 4.18de grld zere cirolarna gre be ana balkta
toplanmaktadr. Bunlar; mikro, kk iletme, ticari, kurumsal eklindedir. Mikro
343
Z katlm bankas ticari pazarlama mdr ile yaplan mlakat. (04 ubat 2011).
134
firmalar sfrdan 1.000.000 TL ye kadar olan firmalardr. Kk letme 1.000.001-
10.000.000 TL aras ciro ya sahip firmalardr. Orta firmalar ise 10.000.000- 30.000.000
TL nin aras ciroya sahip firmalar, byk firmalar ise ciro bykl 30.000.001-
50.000.000 TL nin aras ciroya sahip firmalar, 50.000.000 TL nin zerinde ciroya sahip
firmalar ise kurumsal firmalardr. Bu oranlar sektrlere gre farkllk iermekte olup,
tek bir sektr dikkate alnmtr.(malat sektr) Ticaret sektrnde bu oran farkl
ayrma tabi tutulmaktadr. rnein kurumsal firmalarn ciro byklkleri 100.000.000
TL ile balamaktadr. Ayrca sektrel zellik tayan iletmelerde ciro yerine aktif
byklkler dikkate alnmaktadr344.
Tablo 4.18. Z Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
Kurumsal 50.000.001 ve zeri
Genel Mdrlk Byk 30.000.001 - 50.000.000
Orta 10.000.001 - 30.000.000
ube Kk 1.000.000 - 10.000.000

Mikro 0 - 1.000.000
4.3.3.4. Z Katlm bankas Sektr Ayrm
Z katlm bankas kredi kullandrarak fon salad iletmeleri Tablo 4.19.da

grld zere sektr olarak ayrma tabi tutmaktadr. Sektr baznda dokuz ana
grupa ayrmaktadr. Ana sektrler; inaat, ticaret, imalat, tama firmalar, turizm,
hizmet, madencilik, tarm, enerji ve bayndrlk dr345.
Tablo 4.19. Z Katlm bankas Sektr Ayrm
retim (malat)
Ticaret
naat
Tama Firmalar
Turizm
Hizmet
Madencilik
Tarm
Enerji ve Bayndrlk
344
Z katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat. (04 ubat 2011).
345
EK 4 nolu anket.
135
4.3.3.5. Z Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
Z katlm bankas da X ve Y katlm bankasnda olduu gibi derecelendirme

notunu olutururken 100 tam puan zerinden objektif ve subjektif kriterlerin notlar ayr
ayr hesaplamaktadr. Sektrlere gre farkl subjektif kriter puanlamas yapan bankann
sadece bir sektr dikkate alnmtr. Tablo 4.20de grld zere; mikro olarak
adlandrlan 1.000.000 TL ve altnda ciroya sahip firmalar genelde ahs irketleri ve
gayri resmi kaytlarn yksek oranda olduu blgelerdeki firmalar olup, szkonusu
firmalarn notlar % 45 kantitatif, % 55 not ise kalitatif yani subjektif kriterlerden
olumaktadr. Dier yandan ciro bykl 1.000.001 TL nin zerinde olan iletmeler
de; kk iletmelerde; subjektifler % 50, orta firmalarda % 45, byk firmalar olarak
iletmelerde % 35, Kurulsal firmalar olarak adlandrlan firmalarda ise %30 subjektif
kriterler uygulanmakta, 100 puana tamamlayan ksmlar da sras ile % 45, %50, %55,
%65, %70 puanlarda objektif kriterlerden yani firmann saylabilen, llebilen bilano
ve kr/zarar tablolarndaki dnemsel rakamlardan olumaktadr346.
Tablo 4.20. Z Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar

Birim
Genel Mdrlk Kurumsal %30
Byk %35
Orta %45
ube
Kk %50
Mikro %55
4.3.3.6. Z Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
Z katlm bankas derecelendirme aamalar daha nce izah edilmitir. Aada

yer alan Tablo 4.21 nolu tabloda ise rating notunun meydana gelmesinde ve
sonulanmasndaki aamay izah etmektedir. Sz konusu katlm bankasnda not
oluuncaya kadar raporu hazrlayan analist notu grememekte ve mdahale
edememektedir. Ancak raporu sonlandrdnda firmann notu grlmektedir. Oluan
not tm verilerle birlikte genel mdrlk mali tahlil ve istihbarat mdrlne sevk
346
EK 4 nolu anket.
136
edilmekte, genel mdrlk mali tahlil ve istihbarat mdr de kendi yetkisindeki
firmalarn oluan notlarn 5 puan azaltabilmekte veya yukarya ekebilmektedir347.
Tablo 4.21. Z Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar

Mdahale
ube Yetkisi 0
Blge Yetkisi 0
Genel Mdrlk 5
4.3.4. T Katlm bankas Uygulamalar
T katlm bankasnn kredi derecelendirme ile ilgili uygulamalar bu ksmda

detayl bir ekilde incelenecektir.
4.3.4.1. T Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar
T katlm bankas kredi derecelendirmesini X, Y ve Z katlm bankasnda

olduu gibi isel derecelendirme yntemi ile yaparak tm rating raporlarn kendi
bnyesinde oluturmaktadrlar. Tablo 4.22de grld zere firmalar aralarnda
herhangi bir ayrm yaplmakszn tm raporlar Genel mdrlkte hazrlanmaktadr. T
katlm bankasnda blge mdrlkleri vardr. Szkonusu kriterler genel mdrlk
kredi komitesinin verecei kararlar erevesinde dnemler itibariyle farkllk
iermektedir. Mevcut durum incelendiinde genel olarak ayrm kriteri ciro bykl
ve ayrmlarda Tablo 4.22.de izah edildii gibi balangta iki ana kriterle ayrma tabi
tutulmaktadr; birincisi genel mdrlk firmalar, ikincisi ise ube firmalar. Aadaki
tablo da blge mdrl de grlmektedir fakat blge mdrlkleri rating raporu
hazrlamamakta ubeler tarafndan hazrlanan raporu kontrol ederek istihbaratn
yapmaktadr. Szkonusu kriterler genel mdrlk kredi komitesinin verecei kararlar
erevesinde dnemler itibariyle farkllk iermektedir. Rating raporu hazrlayan
analistler iki grupta tanmlanmaktadr. Birincisi 25.000.000 TL ye kadar cirosu olan tm
firmalar ubelerde derecelendirmektedir. 25.000.001 TLnin zerinde cirosu olan
firmalarnda raporlar genel mdrlkte hazrlanmaktadr. Genel kurallar haricinde ube
347
EK 4 nolu anket.
137
analistleri kredi talebi zkaynaklarnn % 1inden az olan firmalarn
derecelendirmelerini yapmaktalar. Genel mdrlkte grev yapan kredi analistleri ise
kredi talepleri zkaynaklarnn % 1inden fazla olan firmalarn derecelendirmelerini
yapmaktadrlar.
Tablo 4.22. T Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar

ube 25.000.000 TL ye kadar cirosu olanlar
Blge Mdrl - (ube Raiting Kontrol Mekanizmas)
Genel Mdrlk 25.000.000 TL st cirosu olanlar
Kurum D -
Kaynak: T Katlm bankas EK 4 nolu anket.
4.3.4.2. T Katlm bankas Segment Ayrm
T katlm bankas kredi derecelendirmesini ubelerde yapan personelini Tablo

4.23. de grld gibi organize etmektedir. ube kurumsal pazarlama personelini 3
segmente ayrmtr. Bunlar iletme bankacl, ticari bankaclk ve kurumsal eklinde
kurumsal pazarlama personelleri sadece kurumsal ubelerde grev almaktadrlar348.
Tablo 4.23. T Katlm bankas Segmentasyon

Kurumsal Bankaclk
Ticari Bankaclk 25.000.001 ve zeri
letme Bankacl 0 25.000.000
4.3.4.3. T Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm
T katlm bankas kredi derecelendirmesi Tablo 4.24 de grld zere tm

kredi pazarlamas ubeler tarafndan yaplmakta, tespit edilen firmalar Tablo 4.24de
akland zere cirolarna gre iki ana balkta toplanmaktadr. Bunlar; iletme
bankacl ve byk firmalar eklindedir. letme bankacl 5.000.000 TL ye kadar
348
T katlm bankas ticari pazarlama mdr ile yaplan mlakat. (11 ubat 2011).
138
ciroya sahip firmalardr. Byk firmalar ise 5.000.001 TL nin zerende ciroya sahip
firmalardr. Bir st paragrafta izah edildii gibi sektrel zellik tayan iletmelerde ciro
yerine aktif byklkler dikkate alnmaktadr349.
Tablo 4.24. T Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm

Genel Mdrlk Byk 5.000.001 -
ube letme Bankacl (Kobi) 0 - 5.000.001
4.3.4.4. T Katlm bankas Sektr Ayrm
T katlm bankas kredi kullandrarak fon salad iletmeleri Tablo 4.25. de

grld zere sektr olarak ayrma tabi tutmaktadr. Sektr baznda oniki ana
sektre ayrmakta fakat bu sektrlerin alt ayrmlarn da yapmaktadr. Ana sektrler;
tarm, madencilik, imalat, elektrik, su ve kanalizasyon, inaat, toptan ticaret, ulatrma,
finans, eitim, insan sal, dier eklindedir350.
Tablo 4.25. T Katlm bankas Sektr Ayrm

Tarm
Madencilik
malat
Elektrik
Su ve Kanalizasyon
naat
Toptan Ticaret
Ulatrma
Finans
Eitim
nsan Sal
Dier
349
T katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat. (11 ubat 2011).
350
EK 4 nolu anket.
139
4.3.4.5. T Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
T katlm bankas da X, Y ve Z katlm bankasnda olduu gibi derecelendirme

notunu olutururken 100 tam puan zerinden objektif ve subjektif kriterlerin notlar ayr
ayr hesaplamaktadr. Tablo 4.26da grld zere; iletme bankacl (KOB)
firmalar notlar % 30 kalitatif, % 70 not ise kanditatif yani objektif kriterlerden
olumaktadr. Dier yandan byk firmalar ise; subjektifler kriterlerin arl % 30,
olarak hesaplanmaktadr. Dolaysyla objektif kriterlerin arl ise her iki sementte de
% 70 olarak hesaplanmaktadr351.
Tablo 4.26. T Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar
Birim
Genel Mdrlk Byk %30
ube letme Bankacl (Kobi) %30
4.3.4.6. T Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
T katlm bankas derecelendirme aamalar ve notun oluumu drdnc

blmdeki birok tablolarda izah edilmitir. Aadaki Tablo 4.27. de ise rating notunun
meydana gelmesinde ve sonulanmasndaki aama izah edilmektedir. Sz konusu
katlm bankasnda genel mdrlkte not oluuncaya kadar raporu hazrlayan analist
notu grememekte ve mdahale edememektedir. Ancak raporu sonlandrdnda
firmann notu grlmektedir. Genel mdrlk mali tahlil ve istihbarat mdr ve blge
mdrlkleri de kendi yetkisindeki firmalarn oluan notlarna hibir ekilde mdahale
etmemektedir352.
Tablo 4.27. T Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar
Mdahale
ube Yetkisi 0
Blge Yetkisi 0
Genel Mdrlk 0
351
EK 4 nolu anket.
352
EK 4 nolu anket.
140
4.3.5. Katlm Bankalar Kriter Karlatrmalar
Trkiyede faaliyet gsteren katlm bankalar her birisi ayr tzel kiilik
olduklar iin temel kriterler asnda aralarnda fark olmasa da i ak aamalarnda
farkllklar meydana gelebilmektedir. Bunlar kredi derecelendirmesi asndan detayl
olarak aadaki balklarda izah edilmektedir.
4.3.5.1. Sektrlere Gre Katlm Bankalarnn Karlatrmalar
Trkiyede faaliyet gsteren drt ayr katlm bankas kredi derecelendirmesi

yaparken firmalar ayrm olduu sektrler aadaki Tablo 4.28de gsterilmitir.
Buna gre X katlm bankas firmalarn 8 sektrde, Y katlm bankas firmalarn 4
sektrde, Z katlm bankas firmalarn 9 sektrde, T katlm bankas firmalarn 10
sektrde gruplamaktadr.
Tablo 4.28. Katlm Bankalar Sektrel Karlatrmalar

Sektrler
Kanalizasyon
nsan Sal
Madencilik
Ulatrma
Elektrik
Toplam
Turizm
Finans
Hizmet
Ticaret
Eitim
malat
Tarm
Enerji
naat
Su ve
X Katlm 8
bankas
Katlm Bankalar
Y Katlm 4
bankas
Z Katlm
9
bankas

T Katlm 10
bankas
Derecelendirmenin her geen gn nem kazand lkemizde her sektr iin

ayn rating modeli uygulama yerine sektrlere gre farkllk arz eden derecelendirme
modelleri uygulanmaya balamtr. lkemizde faaliyet gsteren katlm bankalar da
Tablo 4.28de grld zere farkl ana sektrler ve alt sektrlerde firmalarn
deerlendirmektedirler. Farkl sektrler objektif kriterlerinde ok farkl bir ayrm
141
yapmakszn subjektif kriterlerinde farkl deikenler uygulayarak firmalarn
deerlendirmektedirler.
4.3.5.2. Subjektif Kriterlerin Arlklarna Gre Katlm Bankalarnn

Karlatrmalar
Kaytdln baz blge ve sektrlerde youn olarak yaand lkemizde

Tablo 4.29da grld zere bankaya gre farkllk arz etmekte ve farkl sektrler de
farkl oranlar uygulanmaktadr. Rating rotu 100 zerinden hesapland sitemde
szkonusu notun farkl bankalarda % 70 ila % 15 arasnda deimektedir.
Tablo 4.29. Katlm Bankalar Subjektif Kriterlerin Arlklar Karlatrmas
Genel Mdrlk ube

Subjektif kriterlerin
yzdesel olarak
Kurumsal
dalm
Kk
letme
Kk
Byk
Byk
Mikro
Mikro
Ticari
Orta
Orta
40 40 50 50 60 70
Katlm Bankalar
X Katlm bankas
15 40 60 70
Y Katlm bankas
30 35 45 50 55
Z Katlm bankas
30 30 30
T Katlm bankas
4.3.5.3. Uzmann Mdahale Yetki Durumlar Gre Katlm Bankalarnn

Karlatrmalar
Trkiye de faaliyet gsteren drt ayr katlm bankas kredi derecelendirmesi

yaparken rating notu oluumunda ortaya kan nota mdahale yetkisi Tablo 4.30da
gsterilmitir. Buna gre X ve Z katlm bankalar oluan nota mdahale yetkisi sfr
(+5, -5) iken, Y ve Z katlm bankas oluan nota mdahale yetkisi sfr (0) dr.
142
Tablo 4.30. Katlm Bankalar Uzman Mdahale Yetki Durumlar Karlatrmas
Uzman Mdahale Yetkisi

-5 0 +5
X Katlm bankas

Y Katlm bankas

Z Katlm bankas

T Katlm bankas

4.3.5.4. Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlar Gre Katlm

Bankalarnn Karlatrmalar
Drt katlm bankas incelemesi sonucu oluan Tablo 4.31de grld zere
rating raporlar hazrlanmasnda dsal derecelendirme yntemi deil, isel
derecelendirme yntemi kullanlmaktadr. Raporlarn baz bankalarda tamamen ubeler
de yaplmasna karlk, bazlarnda da genel mdrlkte hazrland gzlenmitir.
Blge mdrlkleri ise hazrlanan raporlarn istihbaratnn detayl bir ekilde yaplmas
ve kontrol mekanizmas olarak etkisini gstermektedir.
Tablo 4.31. Katlm Bankalar Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlarn

Karlatrmas
Genel Mdrlk Blge ube

> > > < < <
10.000 15.000 25.000 Kontrol 10.000 15.000 25.000
X Katlm

bankas
Katlm Bankalar
Y Katlm

bankas
Z Katlm

bankas
T Katlm

bankas

143
BENC BLM
KATILIM BANKALARINDA SUBJEKTF KRTERLERN

KARILATIRILMASI VE ETKN SUBJEKTF KRTERLERN
ANKET YNTEM LE LM
Bu blmde, nceki blmlerde teorik olarak ve literatr temelli ortaya konulan

katlm bankalarnda kredi derecelendirmesi ve etkin subjektif kriterlerin anket yntemi
ile lm incelenmeye allmtr.
5.1. Aratrmann Amac ve nemi
Aratrmann amac katlm bankalarnda kredi derecelendirmede subjektif

kriterlerin deerlendirilmesi ve etkin subjektif kriterlerin belirlenmesi eklinde
tanmlanmtr.
Kredi derecelendirmesi bankalarn kredi riskinin temelini oluturmaktadr. Bu

adan aratrmann amac Trkiyedeki mevcut drt ayr katlm bankas
derecelendirmeyi nasl yapar, hangi yntemi uygular sorularnn cevaplarn ortaya
koymaktr.
Katlm bankalar kredi kullandraca firmalarn kredi derecelerini kendi isel
derecelendirme yntemleri ile belirlemelidirler. Basel II Sermaye Uzlas Kriterleri,
katlm bankalar kendilerinden kredi talebinde bulunan iletmelerin, ulusal otoritenin
de kabul ettii isel derecelendirme yntemi ile kredi deerliliinin tespit etmesini
gerekli klmaktadr. Bu erevede katlm bankalar, kendi isel derecelendirme
yntemlerini, teknolojideki ilerlemeleri de arkalarna alarak ileri istatistiksel teknikler
kullanmak suretiyle gelimi kredi derecelendirme modelleri retmektedirler.
Aratrmada katlm bankalarnn kredi derecelendirmesi yaparken dikkate ald
subjektif kriterler incelenmitir. Finansal olmayan veriler; lke riski analizi, endstri
(sektr) riski analizi, iletme (firma) riski analizi ve bu kriterlerin detaylar
incelenecektir. Aratrma bu adan, Basel II Sermaye Uzlas Kriterleri ngrm
olduu kredi deerliliinin tespit etmesine k tutmas acndan neme sahiptir.
144
5.2. Aratrmann Kapsam (Aratrma Evreni ve rneklem)
Aratrmann evrenini Trkiye genelinde faaliyet gsteren drt katlm

bankasnda, kredi analist grevini yapan toplam 2.256 adet analist oluturmaktadr353.
Aratrma evrenine ilikin oluturulan aratrma rneklemi %95 gven
seviyesinde ve %5 gven aralnda 328 olarak hesaplanmtr354. Bununla birlikte geri
dn orannn dk olabilme olasl dikkate alnarak 750 adet anket katlmclara
gnderilmitir. Sonu olarak 513 tane anket deerlendirilmeye alnmtr.
Tablo 5.1 Aratrma Evreni ve rnekleme likin Katlmc Says

X Katlm Y Katlm Z Katlm T Katlm TOPLAM
bankas Bankas bankas bankas
Aratrma Evreni 685 369 723 479 2.256
Aratrma rneklemi 344 72 68 29 513
Tablo-5.1.de almaya ilikin aratrma evreni ve aratrma rnekleminde yer

alan katlmclarn katlm bankalarna gre dalm yer almaktadr.
5.3. Aratrmann Yntemi
Aratrmada veri toplam yntemi olarak anket yntemi kullanlmtr.

(Aratrmada kullanlan anket iin bkz. Ek-3). Aratrmada kullanlan anket,
katlmclara internet yoluyla ulatrlm veya yzyze anket yaplmtr.
Aratrmada kullanlan anket, 3 ana blmden olumaktadr. Birinci blm
demografik sorular; ikinci blm katlm bankalarnda kredi derecelendirme subjektif
kriterleri lei -40 sorulu-; nc blm ise derecelendirme notunun olumas ile
ilgili 16 adet soruyu iermektedir.
Katlm bankalarnda kredi derecelendirme subjektif kriterleri lei,
subjektif kriterlerin nem derecesi (dereceleme: ok nemli, nemli, ksmen nemli,
ksmen nemsiz ve hi nemli deil); subjektif kriterler ile ilgili bilgi alma zorluk
derecesi (dereceleme: ok kolay, kolay, ne kolay ne zor, zor ve ok zor) ve bu iki
353
Katlm bankalar insan kaynaklar yneticileri ile yaplan mlakatlar. ( 28 Aralk 2010).
354
www.macorr.com/ss_caculator.htm (23 Nisan 2011).
145
boyutun arlkl ortalamasndan oluan kullanlabilirlik derecesi boyutlarndan
olumaktadr.
Kredi derecelendirme deerlemesi srasnda tespit edilecek baz hususlar
krediyi onaylayacak makama (ube, blge veya genel mdrlk olabilir) bilgi vermesi
ve kredi kararnda yardmc olmas amacyla uyar kurallar olarak tespit edilmitir.
Aratrmann temelini oluturan, katlm bankalarnda kredi derecelendirme
subjektif kriterleri lei u ekilde oluturulmutur; ncelikle Trkiyede faaliyet
gsteren drt katlm bankasnn kredi derecelendirmeleri incelenmitir. Bu bankalarn
kredi derecelendirmesi yaparken nelere dikkat ettikleri, puan hesaplamalarn nasl
yaptklar, objektif ve subjektif kriterlerin nelerden olutuu, arlklarnn ne olduu ve
subjektif kriterler hesaplanrken hangi sorular sorduklar tespit edilmitir (Bkz. Ek-1,
Ek-2, Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6 ,Ek-7, Ek-8). Toplam drt katlm bankasnn subjektif
kriterleri olutururken sorduklar tm sorular karlatrlm, ortak olan sorular bir
araya getirirmi sonuta 77 sorudan oluan bir anket hazrlanmtr (Ek-2). Delphi
yntemi kullanarak hazrlanan lek, katlm bankalarnda derecelendirmeden sorumlu
mali tahlil ve istihbarat mdrleri olmak zere konunun uzman olan 10 analist ile
yaplan mlakatlar355 sonucunda 40 sorudan olumutur (Bkz. Ek-3).
5.4. Katlmclarn zellikleri ve Aratrmann Geerlilik ve Gvenilirlii
Verilerin analiz sreci, verilerin gvenilirlii, varyanslarn belirlenmesi, faktr

analizi ve sonular, kmeleme analizi ve sonular, veri zarflama analizi ve nemli
subjektif kriterleri belirlenmesi srecini kapsamaktadr.
5.4.1. Katlmclarn Genel zellikleri
Aratrmaya katlan katlmclara ilikin zellikler aadaki Tablo-5.2de

gsterilmektedir.
Kuveyt Trk Katlm Bankas, Trkiye Finans Katlm Bankas, Asya Bank Katlm Bankas, Albaraka Trk Katlm
Bankas.
355
Temmuz 2010 boyunca katlm bankalarnda derecelendirmeden sorumlu mali tahlil ve istihbarat mdrleri ile
yaplan mlakatlar.
146
Tablo 5.2. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm
X Katlm Y Katlm Z Katlm T Katlm

bankas bankas bankas bankas
20-25 ya 3,8% 11,1% 13,2% 17,2%
26-30 ya 39,8% 58,3% 67,6% 34,5%
Ya 31-35 ya 20,9% 15,3% 10,3% 37,9%
36-40 ya 15,4% 4,2% 5,9% 6,9%
40+ ya 20,1% 11,1% 2,9% 3,4%
Erkek 96% 81% 82% 90%
Cinsiyet
Kadn 4% 19% 18% 10%
Medeni Hali Evli 82% 60% 49% 69%
Bekar 18% 40% 51% 31%
Lise 0,3% 0,0% 0,0% 0,0%
n lisans 0,9% 1,4% 1,5% 0,0%
Eitim Dzeyi
Lisans 80,2% 77,8% 86,8% 75,9%
Lisansst 18,6% 20,8% 11,8% 24,1%
st dzey ynetici 9,0% 5,6% 0,0% 3,4%
Orta dzey ynetici 43,9% 26,4% 13,2% 20,7%
Grevi
Alt dzey ynetici 18,6% 11,1% 19,1% 31,0%
alan 28,5% 56,9% 67,6% 44,8%
Mali tahlil ve istihbarat 13% 35% 78% 34%
Pazarlama 45% 29% 6% 0%
altnz Kredi tahsis 10% 4% 1% 38%
Blm Risk ynetimi 0% 7% 0% 7%
Kredi izleme 5% 6% 7% 21%
Dier 27% 19% 7% 0%
Toplam 344 72 68 29
5.2.Nolu tablo da grld zere gen alan grup T katlm bankasnda daha
yksek bir orana sahiptir. 26-30 ya grubundaki alanlar en yksek Z katlm
bankasndadr. 40 ya zeri grup oran X katlm bankasnda en yksektir.
Katlm bankalarnda en ok erkek oran X katlm bankasnda iken kadn oran
en yksek bankalar Y ve Z dir.
Medeni hale gre dalm incelendiinde evlilerin en ok X katlm bankas
olduu grlrken Z katlm bankas evli orannn % 50nin altna dt
grlmektedir.
Eitim dzeyine gre dalmda; lisansst eitim dzeyi en yksek olan
banka T katlm bankas iken lisans mezunu oran en yksek banka Z katlm bankasdr.
Katlanlarn eitim dzeyi incelendiinde lise ve nlisans mezunlarnn yok
denecek kadar az olduu grlmektedir.
147
Z katlm bankasndan st dzey yneticilerden cevap alnamamtr. En
yksek st dzey ynetici katlm oran X katlm bankasdr. En yksek alt dzey
ynetici katlm bankas oran T katlm bankasnda gerekleirken, en yksek alan
katlm oran Z katlm bankasndadr.
Z katlm bankasnn % 78 gibi byk bir oran Mali Tahlil ve stihbarat
blmnde alrken X katlm bankasnda % 45i Pazarlama blmnde, Y katlm
bankasnn % 35i Mali Tahlil ve stihbarat blmnde almaktadr. T katlm
bankasnda alanlarn % 38i ise Kredi Tahsis blmnde almaktadr.
5.4.2. Aratrmann Gvenilirlik Analizi
lek gvenilirlii, testin lmek istedii zellii ne derece doru lt ve

verilerin ne lde tesadf hatalardan arndn gstermektedir356. Aratrmann
amacna ynelik olarak oluturulan anket formunda yer alan deikenlerin
gvenilirliinin ortaya konmasna ilikin olarak Alfa Deeri (Cronbach Alpha)
uygulanmtr.
Cronbachs alfa katsays deerleri 0.00 ila 1.00 arasnda deimektedir. Alfa
deeri eik dzeyini oluturan puan zerinde genel bir fikir birlii olduu sylenemez.
Ancak baz aratrmaclar alfa deerinin 0.80den az olmamas gerektiini ne srd
halde, bazlar Gable357 alfa deerinin etkili lmler iin 0.70 ve zeri deerlerde kabul
edilebilir olacan iddia etmilerdir. Bununla birlikte hangi deerlerin iyi ya da ok iyi
dzeyler olduu konusunda genel bir fikir birlii yoktur. Gabel, 0.80 ve zerindeki alfa
katsaylarnn iyi olarak grlmesi gerektiini, Cortina358 ise 0.85 ve zerindeki alfa
katsaylarnn olduka iyi olduunu belirtmitir.
Aratrmada kullanlan 3 ayr lein alfa deerleri hesaplanmtr. Buna gre,

her bir lein yukarda ifade edilen oranlar getii iin gvenilir olduu sylenebilir.
356
Kemal, Kurtulu, Pazarlama Aratrmalar, Geniletilmi ve Gzden Geirilmi 8. Basm, Literatr Yaynclk,
stanbul: 2006, s. 374.
357
R.K. GABLE, Instrument development in the affective domain, Boston: Kluwer-Nijhoff publishing, 1986.
358
J. M. CORTNA, What is coefficient alpha? An examination of theory and application, Journal of Applied
Psychology, 78(1), 98-104. 1993.
148
Tablo 5.3. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm
Soru Says Cronbach's Alpha

lek
Subjektif kriterlerin nem derecesi 40 .931
Subjektif kriterler ile ilgili bilgi alma zorluk 40 .924
derecesi
Kullanlabilirlik derecesi 40 .927
nem, zorluk derecesi ve kullanlabilirlik iin kullanlan leklerin gvenirlilik

dzeyleri % 90n zerindedir. Bu oran kabul edilebilir bir orandr. Her biri 40 ifadeden
oluan, subjektif kriterlerin nem derecesi leinin alfa deeri 0,93, subjektif
kriterler ile ilgili bilgi alma zorluk derecesi leinin alfa deeri 0,92 ve
kullanlabilirlik derecesi leinin alfa deeri 0,93tr.
5.4.3. Aratrmann Geerlilik Analizleri
Bu blmde, aratrmada yer alan leklerin yzey geerlilii ve yapsal

geerlilikleri incelenmitir. leklerin yzey geerlilikleri uzman grleri ile yapsal
geerlilikleri ise faktr analizi ile deerlendirilmitir.
Yzey geerliliinde aratrmac balca iki noktaya dikkat eder. Birincisi

ifadelerin lm amacna uygun olmas; ikincisi ise, ifadelerin ayn zamanda
cevaplayclarn eitim, kltr ve bilgi seviyelerini zorlamamasdr.359
Katlm bankalarnda derecelendirmeden sorumlu mali tahlil ve istihbarat

mdrleri gibi konunun uzman olan 10 analist ile yaplan mlakatlar sonucu
oluturulan anket, 2 akademisyen tarafndan incelenmitir. Sz konusu deiiklikler de
yaplnca i dnyasndan 3 ynetici tarafndan gzden geirilmesi salanm ve
leklerin son hali verilmitir.
Faktr Analizi, birbirleriyle ilikili ok saydaki deikeni/veri yaplarn az

sayda, anlaml ve birbirinden bamsz yeni veri yaplarna dntrmek, bir oluumu
359
Hner, encan, Sosyal ve Davransal lmlerde Gvenilirlik ve Geerlilik, Sekin Yaynclk, Ankara: 2005,
s. 743.
149
ya da olay akladklar varsaylan deikenleri gruplayarak ortak faktrleri ortaya
koymak, bir oluumu etkileyen deikenleri gruplamak, majr ve minr faktrleri
tanmlamak amacyla bavurulan ok deikenli istatistik tekniklerden biridir 360.
Deikenler arasndaki ilikiyi aklayarak, birbirleri ile yksek ilikisi olan deiken
gruplarn belirleyen bir tekniktir. Verilerde ka boyut olduunu, yani minimum sayda
ka hipotik faktrn bulunduunu aratrmak zere kullanlan kefedici ve deikenler
aras ilikiye ynelik hipotez test edici dorulayc faktr analizi eitleri vardr. En ok
kullanlan faktr analizi teknii Temel Bileenler Analizidir (Principal Component
Analysis - PCA)361. Bu yntemde, deikenler arasndaki maximum varyans aklayan
birinci faktr hesaplanr. Kalan maximum miktardaki varyans aklamak iin ikinci
faktr hesaplanr. Bu durum bylece devam eder. Burada nemli olan analiz sonucu
elde edilen faktrler arasnda korelasyonun olmamasdr. Faktr analizinde, baml ve
bu deikeni aklamaya alan bamsz deikenler seti mevcut deildir. Faktr
analizinde, aralarnda yksek korelasyon olan deikenler setinin bir araya getirilmesi
suretiyle, deikenlerin saysn azaltmak, deikenler aras ilikilerdeki yapy ortaya
karmak, dier bir ifade ile deikenleri snflandrmak amac ile faktr ad verilen
genel deikenlerin oluturulmas sz konusudur362. Faktr analizi gzlenen ve
aralarnda korelasyon bulunan X veri matrisindeki p deikenden gzlenemeyen fakat
deikenlerin bir araya gelmesi ile ortaya kan, snflamay yanstan rastgele faktrleri
ortaya karmay amalar, tretilen bu yeni deikenlere de faktr ad verilir363.
360
eref Kalayc, SPSS Uygulamal ok Deikenli statistik Teknikleri, Asil Yayn Datm Ltd. ti, Ankara:
2006, s.321.
361
Kazm zdamar, Paket Programlar le statistiksel Veri Analizi (ok Deikenli Analizler), Kaan Kitabevi,
Eskiehir; 2004, cilt 2, s.235.
362
Kalayc, a.g.e., s.321.
363
zdamar, a.g.e. s.236.
150
5.4.3.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi leinin Geerlilik Analizi
Tablo 5.4. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin nem

Derecesi lei Faktrlerinin zdeer ve Varyanslar
KMO and Bartlett's Test

KMO test deeri 0,911
X2 5.783,477
496
s.d.
0,000
Barlett testi sig. Deeri
Aklanm Toplam Varyans
zdeerler Kareler Toplam
Faktr Toplam Varyansn Yzdesi Birikimli Yzde Toplam Varyansn Yzdesi Birikimli Yzde
1 9,225 28,828 28,828 4,654 14,545 14,545
2 2,199 6,873 35,702 2,626 8,205 22,750
3 1,514 4,730 40,432 2,355 7,360 30,110
4 1,459 4,560 44,992 2,283 7,135 37,245
5 1,352 4,225 49,217 2,278 7,120 44,365
6 1,102 3,443 52,659 2,048 6,399 50,764
7 1,066 3,331 55,990 1,672 5,226 55,990
Tablo 5.4 deki deerler incelendiinde grlmektedir ki; KMO deeri % 91.1
gibi yksek bir deerdedir. Bartlett Testine gre de korelasyon matrisi birim matrise eit
deildir. Bu sonulara gre gerekletirilen faktr analizi uygulanabilirdir.
Faktr analizi sonuun da yedi faktrn anlaml bir yap oluturduu
grlmtr. Bu faktrlerin toplam varyans aklama oran %55.99 dur.
151
Tablo 5.5. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi lei Faktr Ykleri Sonu Matrisi
Faktr Matriksi
Faktr
2-Faaliyetle 3- 5- 6-Banka ve
lgili Sektrel 4-Firma le lgili Moraliter Finans Kuruluu 7-Ortaklarla lgili (nem
1-Finansal Deerleme Risk Deerlemeler Deerleme ile likiler Deerlemeler Dzeyi) Gvenirli
Risk Analizi Analizi Analizi Analizi Analizi Analizi Analizi ortalama lik
Tahsili pheli alacaklarnn irketi etkileme durumu 0,692 0,095 0,067 0,046 0,272 -0,025 0,090 4,48 %86.6
Firma stoklarnn likiditeye dnm kabiliyeti 0,650 0,166 0,164 0,196 0,077 0,044 0,125 4,26
Firmann kur/parite riski tamas 0,631 0,202 0,199 0,083 0,157 0,084 -0,032 4,18
Ortaklarn firmaya gerektiinde yeterli ilave sermaye koyabilme durumu
0,617 0,011 0,179 -0,033 -0,054 0,192 0,293 4,28
Uzun sreli kaynak temin gc 0,607 0,481 -0,007 0,027 0,059 0,152 -0,045 4,14
Yurt ii /Yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti 0,599 0,104 0,105 0,168 0,329 0,004 0,065 4,53
Mali tablolarn uyum durumu ve muhasebe sisteminin kalite yeterlilii
0,590 -0,054 0,148 0,224 0,083 0,232 0,013 4,34
(kaytdlk durumu )
Ortaklarn mal varlklarnda veya irketin kulland ekipman ve tesislerde
rehin haciz durumu 0,568 0,004 0,242 0,203 0,159 0,027 0,285 4,47
Faaliyet gsterilen tesislerin mlkiyeti ve dier gayrimenkul varlk dzeyi
0,530 0,243 0,131 -0,099 0,062 0,283 0,243 4,21
Memzu kaytlarndaki nakdi limitinin doluluk oran / allan banka says
0,506 0,130 0,030 0,107 0,347 0,172 -0,017 4,39
veya retim tesis binalarnn genel durumu ve teknolojik dzeyi
0,025 0,678 0,083 0,387 0,103 0,161 0,079 3,96
%76.1
Satlmakta olan rnn veya hizmetin ikame edilmesi kolayl
0,179 0,622 0,270 0,133 0,046 -0,065 0,112 3,87
Firmann faaliyet konusunun, teknolojiye hassasiyeti ve teknik personele
0,046 0,600 0,156 0,401 0,049 0,050 0,106 3,89
bamllk durumu
Firmann faydaland sektrel ve blgesel tevik durumu 0,385 0,582 0,154 -0,060 0,001 0,300 0,073 3,69
Faaliyet gsterilen binann, makine, techizatn ve demirbalarn sigortasnn
0,182 0,474 0,356 0,131 0,092 0,026 0,168 3,98
olmas durumu
Firmann iinde bulunduu sektrde dnemsellik olup olmamas
0,091 0,227 0,710 0,016 0,028 0,071 0,037 3,96
%75.3
Firmann thalat-hracat yapt lkenin risk tamas 0,236 0,162 0,569 0,310 0,233 0,013 0,098 4,28
Piyasa ve sektrde firma faaliyetlerinin istikrarn etkileyecek genel ve
0,283 0,135 0,522 0,319 0,198 0,087 0,009 4,30
konjektrel riskinin bulunmas
Sektrde yakn gemite veya gelecekteki yasal deiiklik ve yaptrmlar
yaplmas 0,366 0,285 0,470 0,102 0,136 0,027 -0,002 4,07
Sektrdeki kayt dlk dzeyi 0,406 0,102 0,440 0,195 0,064 0,269 -0,105 4,11
irketin organizasyon ve kurumsallama dzeyi 0,058 0,050 0,211 0,691 0,067 0,148 0,097 4,28 %67.7
irketin kendi segmentindeki firmalarla rekabet etme gc 0,206 0,268 0,057 0,687 0,058 -0,059 0,063 4,34
Firmann pazarlama ve datm a 0,237 0,322 0,085 0,608 -0,047 0,071 0,168 4,18
Firmann haciz kayd/Vergi borcu/ SGK borcu/Karlksz ek
0,245 0,035 0,101 0,073 0,804 0,001 0,089 4,78
kayd/Protestolu senet durumu %73.4
En son TCMB Memzu listesinde temerrt kayd bulunup bulunmamas
0,264 0,051 0,063 0,054 0,726 0,134 -0,025 4,69
Firma/Ortaklar/Grup Firmalar hakknda banka istihbarat /piyasa istihbarat
0,116 0,062 0,286 -0,049 0,643 0,185 0,192 4,74
Bankamzla kredili olarak alma sresi 0,193 0,077 0,007 0,023 0,060 0,790 0,162 4,07 %68.5
irketin bankamzdaki verimlilii 0,121 0,125 0,036 0,201 0,135 0,747 -0,051 4,34
allan bankalara verilen teminatlarn genel dzeyi 0,179 0,014 0,419 -0,061 0,171 4,34 0,140 4,25
Hakim ortaktan ve yneticiden sonra firmann devamlln salayabilecek
bir kiinin olmas 0,203 -0,005 0,168 0,228 -0,051 4,34 0,694 4,35
%51.5
Hakim ortan ve yneticinin ya 0,092 0,192 0,003 -0,024 0,104 0,097 0,671 3,58
Ortaklarn ve yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi 0,034 0,157 -0,135 0,265 0,316 0,114 0,510 4,52
153
Tablo-5.5. de grld zere anket de faktr analizine dahil edilen toplam
krk soru vardr. Bu sorulardan nem derecesine gre cevaplananlar dikkate alnarak 7
ile 14 arasnda deien sayda faktrlerin bulunduu analizler gerekletirilmitir.
Faktr analizleri sonucunda deikenler kendi ilerinde ayrtrlma oranlarna ve faktr
iinde tam olduklar yklere baklarak incelendiinde baz deikenlerinin
kartlmasna karar verilmitir. Sonu olarak anlamlandrlabilen 7 faktrn olutuu
grlmtr. Tablo-5.5.de grld zere 8 adet deiken elemine edilerek 32 adet
deiken hesaplamalara dahil edilmitir. 4, 5, 7, 10, 16, 33, 35, 40 nolu deikenler
faktrlerden kartlmtr.
En nemli faktr finansal risk analiz faktrdr. Bu faktr toplam 10
deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 86.6 dr. On deikenden nem dzeyi
ortalamas en yksek olan deiken 4.53 ortalama ile Yurt ii /Yurt d alacaklarnn
tahsil kabiliyeti iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 4.14
ortalama ile uzun sreli kaynak temin gcdr.
kinci derecede nemli faktr, faaliyetlerle ilgili deerlendirmeler faktrdr.
Bu faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 76.1 dr. Be
deikenden nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.98 ortalama ile Faaliyet
gsterilen binann, makine, techizatn ve demirbalarn sigortasnn olmas durumu iken
faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.69 ortalama ile Firmann
faydaland sektrel ve blgesel tevik durumu dir.
nc derecede nemli faktr Sektrel Risk faktrdr. Bu faktr toplam 5
deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 75.3 dr. Be deikenden nem dzeyi
ortalamas en yksek olan deiken 4.30 ortalama ile Piyasa ve sektrde firma
faaliyetlerinin istikrarn etkileyecek genel ve konjektrel riskinin bulunmas iken
faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.96 ortalama ile Firmann
iinde bulunduu sektrde dnemsellik olup olmamas dir.
Drdnc derecede nemli faktr Firma le lgili Deerlemeler faktrdr. Bu
faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 67.7 dr. deikenden
nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.34 ortalama ile irketin kendi
segmentindeki firmalarla rekabet etme gc iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en
dk olan deiken 4.18 ortalama ile Firmann pazarlama ve datm adr.
154
Beinci derecede nemli faktr Moraliter Deerleme faktrdr. Bu faktr
toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 73.4 dr. deikenden nem
dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.78 ortalama ile Firmann haciz
kayd/Vergi borcu/ SGK borcu/Karlksz ek kayd/Protestolu senet durumu iken
faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 4.69 ortalama ile en son
TCMB Memzuc listesinde temerrt kayd bulunup bulunmamasdr.
Altnc derecede nemli faktr Banka ve Finans Kuruluu ile likiler
faktrdr. Bu faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 68.5 dr.
deikenden nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.34 ortalama ile irketin
bankamzdaki verimlilii iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 4.07 ortalama ile bankamzla kredili olarak alma sresidir.
Yedinci derecede nemli faktr Ortaklarla lgili Deerlemeler faktrdr. Bu
faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 51.5 dr. deikenden
nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.52 ortalama ile Ortaklarn ve
yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en
dk olan deiken 3.58 ortalama ile hakim ortan ve yneticinin ya dir.
5.4.3.2. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi leinin Geerlilik Analizi
KMO deeri % 89.9 gibi yksek bir deerdedir. Bartlett Testine gre de
korelasyon matriks birim matriks eit deildir. Bu sonulara gre gerekletirilen faktr
analizi uygulanabilirdir.
155
Tablo 5.6. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin Zorluk
Derecesi lei Faktrlerinin zdeer ve Varyanslar

2
X 6.189,830
s.d. 528
Barlett testi sig. 0,000

Deeri:.
zdeerler Kareler Toplam

Varyansn Varyansn
Faktr Toplam Yzdesi Birikimli Yzde Toplam Yzdesi Birikimli Yzde
1-Moraliter Deerlendirme 8,765 26,561 26,561 3,174 9,618 9,618
2-Ortaklarn Mal Varl ve Mali Tablolarn Gvenirlilii 2,401 7,277 33,838 2,815 8,529 18,147
3-Finansal Risk Analizi 2,310 6,999 40,837 2,605 7,893 26,040
4-Sektrel Deerlendirme 1,558 4,721 45,558 2,295 6,955 32,995
5- Ortaklarla ilgili Deerlendirme 1,263 3,827 49,385 2,179 6,604 39,599
6-Faaliyetlerle lgili Deerlendirme 1 1,150 3,485 52,871 2,107 6,384 45,983
7-Faaliyetlerle lgili Deerlendirme 2 1,106 3,352 56,223 1,830 5,546 51,530
8- Ortaklarn ve Yneticilerin Kefalet Durumu 1,024 3,103 59,326 1,761 5,338 56,868
9- Banka ve Finans Kurulular ile likisi 0,937 2,840 62,166 1,749 5,299 62,166
Tablo 5.6 daki deerler incelendiinde grlmektedir ki; Faktr analizi

sonucunda dokuz faktrn anlaml bir yap oluturduu grlmtr. Bu faktrlerin
toplam varyans aklama oran % 62.166 dr.
156
Tablo 5.7. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi lei Faktr Ykleri Sonu Matrisi
Faktr
2-Ortaklarn 5-
9- Banka ve
1-Moraliter Mal Varl 3- 4-Sektrel Ortaklarla 6-Faaliyetlerle 7-Faaliyetlerle 8- Ortaklarn ve
Finans
Deerlen ve Mali Finansal Deerlendi ilgili lgili lgili Yneticilerin
Ortalama
Kurulular
dirme Tablolarn Risk rme Deerlen Deerlendirme Deerlendirme Kefalet Durumu
ile likisi
Analizi Gvenirlilii Analizi Analizi dirme Analizi Analizi Analizi
Analizi
Analizi Analizi
En son TCMB Memzu listesinde temerrt kayd
0,834 0,082 0,103 0,109 0,093 0,030 0,093 0,069 0,137 4,31 80.2
bulunup bulunmamas
Memzu kaytlarndaki nakdi limitinin doluluk oran /
0,822 0,086 0,196 0,077 0,057 0,048 0,010 0,037 0,145 4,21
allan banka says
Firmann haciz kayd/Vergi borcu/ SGK
0,654 0,284 0,044 0,103 0,026 0,108 -0,012 0,170 0,153 4,01
borcu/Karlksz ek kayd/Protestolu senet durumu
Fon salama amac ile factoringlerle alp
0,503 0,110 0,117 0,184 0,171 -0,152 0,494 0,053 0,082 3,99
almamas
Ortaklarn firmaya gerektiinde yeterli ilave sermaye
0,009 0,682 0,317 0,090 0,108 0,174 -0,024 -0,049 0,020 3,12
koyabilme durumu 78.3
Ortaklarn mal varlklarnda veya irketin kulland
ekipman ve tesislerde rehin haciz durumu 0,172 0,671 0,184 0,006 -0,085 0,214 0,005 0,225 0,055 3,07
Mali tablolarn uyum durumu ve muhasebe sisteminin
0,139 0,670 0,140 0,264 0,081 -0,090 0,150 0,133 0,032 3,27
kalite yeterlilii ( kaytdlk durumu )
Faaliyet gsterilen tesislerin mlkiyeti ve dier
gayrimenkul varlk dzeyi 0,211 0,668 0,077 0,005 0,054 0,311 0,141 0,024 0,052 3,49
irketin aktif yapsndaki menkul kymetlerin arl
0,119 0,579 0,181 0,205 0,142 -0,090 0,376 0,014 0,076 3,55
ve risk derecesi
Tahsili pheli alacaklarnn irketi etkileme durumu 0,146 0,227 0,712 0,106 0,071 0,160 0,038 0,130 -0,111 3,13 77.0
Uzun sreli kaynak temin gc 0,035 0,216 0,694 0,189 0,077 0,065 0,126 0,094 0,121 3,18
Yurt ii /Yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti 0,217 0,236 0,693 -0,034 -0,034 0,279 -0,094 0,142 -0,068 3,14
Firmann kur/parite riski tamas 0,302 0,141 0,496 0,261 0,153 -0,002 0,324 -0,190 0,172 3,62
Firmann faydaland sektrel ve blgesel tevik
0,038 0,122 0,417 0,332 -0,022 0,153 0,338 -0,061 0,349 3,42
durumu
Sektrdeki kayt dlk dzeyi -0,048 0,142 0,159 0,716 0,108 -0,011 0,022 0,207 -0,107 3,03 71.2
Piyasa ve sektrde firma faaliyetlerinin istikrarn
0,099 0,098 0,277 0,666 0,035 0,271 -0,062 0,074 0,214 3,39
etkileyecek genel ve konjektrel riskinin bulunmas
Firmann iinde bulunduu sektrde dnemsellik olup
olmamas 0,274 0,075 -0,049 0,601 0,145 0,323 0,074 0,011 0,190 3,83
Firmann thalat-hracat yapt lkenin risk tamas 0,264 0,114 0,064 0,546 0,118 0,278 0,250 -0,053 -0,017 3,63
Ortaklarn ve yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi 0,056 0,021 0,127 0,073 0,789 0,096 0,037 0,055 0,132 3,91 67.9
Hakim ortan ve yneticinin ya 0,270 0,096 -0,066 0,058 0,731 0,137 0,043 -0,141 0,231 4,20
Hakim ortaktan ve yneticiden sonra firmann
devamlln salayabilecek bir kiinin olmas -0,025 0,035 0,048 0,109 0,667 0,066 0,116 0,259 -0,061 3,62
irketin kendi segmentindeki firmalarla rekabet etme
-0,044 0,183 0,209 0,152 0,073 0,625 0,059 0,087 -0,041 3,33
gc 60.5
Firmann faaliyet konusunun, teknolojiye hassasiyeti
ve teknik personele bamllk durumu 0,020 0,067 0,323 0,138 0,176 0,600 0,143 0,083 0,041 3,42
irketin ve rnlerinin blgesel veya yerel dzeyde
0,246 0,095 0,001 0,277 0,125 0,536 0,193 0,013 0,180 3,95
tannmlk durumu ( Marka olmas )
Faaliyet gsterilen binann, makine, techizatn ve
demirbalarn sigortasnn olmas durumu 0,050 0,122 0,053 -0,071 0,017 0,261 0,723 0,151 -0,074 3,65
59.8
veya retim tesis binalarnn genel durumu ve
-0,014 0,151 0,050 0,183 0,167 0,458 0,501 0,095 0,179 3,70
teknolojik dzeyi
irketin organizasyon ve kurumsallama dzeyi -0,038 0,131 0,042 0,157 0,379 0,172 0,424 0,306 0,100 3,73
Firma ve ortaklarnn kefalet durumu 0,026 0,001 -0,001 0,118 0,134 0,058 0,137 0,720 0,101 3,36 64.5
allan bankalara verilen teminatlarn genel dzeyi 0,322 0,299 0,279 0,001 -0,013 -0,006 0,124 0,534 0,102 3,62
Ortaklarn ve yneticilerin baka firmalarda ve
sektrlerde risk oluturabilecek ortaklk veya faaliyet 0,143 0,107 0,108 0,198 0,328 0,283 0,058 0,488 -0,269 3,13
ierisinde olmas
Firma/Ortaklar/Grup Firmalar hakknda banka
0,420 0,307 0,284 -0,065 -0,049 0,060 -0,062 0,477 0,161 3,54
istihbarat /piyasa istihbarat
irketin bankamzdaki verimlilii 0,232 0,057 0,048 0,087 0,138 -0,004 0,051 0,118 0,789 4,42 75.2
Bankamzla kredili olarak alma sresi 0,442 0,110 -0,016 0,037 0,179 0,170 0,011 0,049 0,700 4,53
158
Tablo-5.7 de grld zere anket de faktr analizine dahil edilen toplam krk
soru vardr. Bu sorulardan nem derecesine gre cevaplananlar dikkate alnarak 7 ile 14
arasnda deien sayda faktrlerin bulunduu analizler gerekletirilmitir. Faktr
analizleri sonucunda deikenler kendi ilerinde ayrtrlma oranlarna ve faktr iinde
tam olduklar yklere baklarak incelendiinde baz deikenlerinin kartlmasna
karar verilmitir. Sonu olarak anlamlandrlabilen 9 faktrn olutuu grlmtr.
Tablo-5.7. de grld zere 7 adet deiken elemine edilerek 33 adet deiken
hesaplamalara dahil edilmitir. 4, 8, 10, 15, 20, 34, 35 nolu deikenler faktrlerden
kartlmtr.
En nemli faktr moraliter deerlendirme faktrdr. Bu faktr toplam 4
deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 80.2 dr. 4 deikenden zorluk nem dzeyi
ortalamas en yksek olan deiken 4.31 ortalama ile En son TCMB Memzu listesinde
temerrt kayd bulunup bulunmamas iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en
dk olan deiken 3.99 ortalama ile Fon salama amac ile faktoringlerle alp
almamasdr.
kinci derecede nemli faktr Ortaklarn Mal Varl ve Mali Tablolarn
Gvenirliliidir. Bu faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 78.3
dr. 5 deikenden zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.55
ortalama ile irketin aktif yapsndaki menkul kymetlerin arl ve risk derecesi iken
faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.07 ortalama ile
ortaklarn mal varlklarnda veya irketin kulland ekipman ve tesislerde rehin haciz
durumudur.
nc derecede nemli faktr Finansal Risk Analizi faktrdr. Bu faktr
toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 77.0 dr. 5 deikenden zorluk
nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.62 ortalama ile Firmann kur/parite
riski tamas iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken
3.13 ortalama ile Tahsili pheli alacaklarnn irketi etkileme durumudur.
Drdnc derecede nemli faktr Sektrel Deerlendirme faktrdr. Bu
faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 71.2 dr. 4 deikenden
zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.83 ortalama ile Firmann
iinde bulunduu sektrde dnemsellik olup olmamas iken faktrdeki zorluk nem
159
dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.03 ortalama ile Sektrdeki kayt dlk
dzeyi durumudur.
Beinci derecede nemli faktr Ortaklarla ilgili Deerlendirme faktrdr. Bu
zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.20 ortalama ile Hakim
ortan ve yneticinin ya iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 3.62 ortalama ile Hakim ortaktan ve yneticiden sonra firmann devamlln
salayabilecek bir kiinin olmasdr.
Altnc derecede nemli faktr Faaliyetlerle lgili Deerlendirme 1 faktrdr.
Bu faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 60.5 dr. 3 deikenden
zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.95 ortalama ile irketin ve
rnlerinin blgesel veya yerel dzeyde tannmlk durumu ( Marka olmas ) iken
faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.33 ortalama ile
irketin kendi segmentindeki firmalarla rekabet etme gcdr.
Yedinci derecede nemli faktr Faaliyetlerle lgili Deerlendirme 2 faktrdr.
Bu faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 59.8 dr. 3 deikenden
zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.73 ortalama ile irketin
organizasyon ve kurumsallama dzeyi iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas
en dk olan deiken 3.65 ortalama ile Faaliyet gsterilen binann, makine, techizatn
ve demirbalarn sigortasnn olmas durumudur.
Sekizinci derecede nemli faktr Ortaklarn ve Yneticilerin Kefalet Durumu
faktrdr. Bu faktr toplam 4 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 64.5 dr. 4
deikenden zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.62 ortalama ile
allan bankalara verilen teminatlarn genel dzeyi iken faktrdeki zorluk nem
dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.13 ortalama ile Ortaklarn ve yneticilerin
baka firmalarda ve sektrlerde risk oluturabilecek ortaklk veya faaliyet ierisinde
olmasdr.
Dokuzuncu derecede nemli faktr - Banka ve Finans Kurulular ile likisi
deikenden zorluk nem dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.53 ortalama ile
Bankamzla kredili olarak alma sresi iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas
en dk olan deiken 4.42 ortalama ile irketin bankamzdaki verimliliidir.
160
5.4.3.3. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi leinin Geerlilik Analizi
KMO deeri % 91.5 gibi yksek bir deerdedir. Bartlett Testine gre de
korelasyon matrisi birim matrise eit deildir. Bu sonulara gre gerekletirilen faktr
analizi uygulanabilirdir.

Kullanlabilirlik Dzeyi lei Faktrlerinin zdeer ve Varyanslar

2
X 5.684,552
s.d. 595
Barlett testi sig. Deeri:. 0,000
zdeerler Extraction Sums of Squared Loadings

Varyansn
Faktr Toplam Varyansn Yzdesi Birikimli Yzde Toplam Yzdesi Birikimli Yzde
1-Moraliter 9,150 26,142 26,142 9,150 26,142 26,142
2-Firma ve Faaliyet 2,070 5,914 32,056 2,070 5,914 32,056

3-Ortaklarn Mali Durumu ve Mali Tablo 1,916 5,473 37,529 1,916 5,473 37,529
4-Finansal Risk Analizi 1,459 4,167 41,696 1,459 4,167 41,696
5-Faaliyet 1,344 3,839 45,534 1,344 3,839 45,534
6-Sektrel 1,203 3,437 48,972 1,203 3,437 48,972
7-Ortaklk 1,092 3,119 52,091 1,092 3,119 52,091
8-Banka ve Finans Kurumlarnyla iliki 1,015 2,899 54,990 1,015 2,899 54,990
9-Ortaklarn Kefalet Durumu 0,952 2,721 57,711 0,952 2,721 57,711
10-Ortaklarn Yaam Tarz 0,924 2,641 60,352 0,924 2,641 60,352
Tablo 5.8 daki deerler incelendiinde grlmektedir ki; Faktr analizi

sonucun da on faktrn anlaml bir yap oluturduu grlmtr. Bu faktrlerin toplam
varyans aklama oran % 60.352 dur.
161
Tablo 5.9. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi lei Faktr Ykleri Sonu Matrisi
Faktr Matriksi
Faktr
5- 7-
Faaliyetlerl 6- Ortaklarl
1- 2-Firma ve 3-Ortaklarn 4- e lgili Sektrel a ilgili 8-Banka ve 9-Ortaklarn
Moraliter Faaliyet Mali Durumu Finansal Deerlendi Deerle Deerlen Finans Kefalet 10-Ortaklarn
Deerlem Deerlendirm ve Mali Risk rme ndirme dirme Kurumlaryla Durumu Yaam Tarz
e Analizi e Analizi Tablo Analizi Analizi Analizi Analizi Analizi iliki Analizi Analizi Analizi Ortalama Gvenirlik
En son TCMB Memzu listesinde temerrt kayd bulunup
bulunmamas 0,797 -0,002 0,069 0,107 0,164 0,017 0,029 0,143 0,070 0,064 4,18 76.9
Firmann haciz kayd/Vergi borcu/ SGK borcu/Karlksz
ek kayd/Protestolu senet durumu 0,710 0,042 0,191 0,176 0,108 0,009 0,077 0,049 0,143 0,049 3,96
Memzu kaytlarndaki nakdi limitinin doluluk oran /
allan banka says 0,660 0,022 0,081 0,278 0,152 0,096 0,070 0,203 -0,036 0,048 3,96
Fon salama amac ile factoringlerle alp almamas
0,524 0,316 0,251 -0,028 -0,082 0,211 0,047 0,032 0,038 -0,206 3,74
irketin faaliyet konusu, ortaklk yaps ve nvannda sk
deiiklik durumu 0,488 0,202 0,082 -0,032 0,095 0,426 0,126 0,015 0,041 -0,051 3,70
Firma/Ortaklar/Grup Firmalar hakknda banka istihbarat
/piyasa istihbarat 0,423 0,028 0,198 0,419 0,126 -0,166 0,021 0,077 0,295 0,041 3,51
irketin kendi segmentindeki firmalarla rekabet etme
gc 0,122 0,672 -0,005 0,269 0,042 0,185 -0,029 0,065 -0,011 0,189 3,24 75.6
Firmann pazarlama ve datm a 0,093 0,590 0,097 0,013 0,139 0,148 0,288 0,068 0,136 -0,003 3,48
veya retim tesis binalarnn genel durumu ve
teknolojik dzeyi 0,012 0,578 0,280 0,032 0,270 0,028 0,214 0,135 0,033 0,052 3,40
Faaliyet gsterilen binann, makine, techizatn ve
demirbalarn sigortasnn olmas durumu 0,073 0,538 0,299 0,004 0,246 -0,057 -0,065 0,001 0,215 0,009 3.27
irketin organizasyon ve kurumsallama dzeyi 0,066 0,531 0,182 0,046 0,032 0,127 0,170 0,092 0,358 -0,360 3,57
Firmann faaliyet konusunun, teknolojiye hassasiyeti ve
teknik personele bamllk durumu 0,007 0,513 0,140 0,279 0,170 0,153 0,110 0,134 -0,016 0,279 3,11
irketin aktif yapsndaki menkul kymetlerin arl ve
risk derecesi 0,153 0,180 0,693 0,110 0,065 0,164 0,110 -0,014 0,004 -0,137 3,36 77.9
Mali tablolarn uyum durumu ve muhasebe sisteminin
kalite yeterlilii ( kaytdlk durumu ) 0,175 0,073 0,673 0,192 0,045 0,185 0,113 -0,019 0,053 -0,093 3,80
Ortaklarn firmaya gerektiinde yeterli ilave sermaye
koyabilme durumu 0,017 0,135 0,615 0,295 0,124 0,120 0,087 0,154 -0,011 0,231 3,04
Faaliyet gsterilen tesislerin mlkiyeti ve dier
gayrimenkul varlk dzeyi 0,185 0,223 0,606 0,102 0,168 -0,020 -0,069 0,209 0,113 0,216 3,32
Ortaklarn mal varlklarnda veya irketin kulland
ekipman ve tesislerde rehin haciz durumu 0,239 0,106 0,530 0,215 0,123 -0,039 -0,160 0,093 0,315 0,356 3,01
Yurt ii /Yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti 0,188 0,117 0,157 0,789 0,100 0,044 -0,013 0,047 0,056 0,104 3,11 76.3
162
Tahsili pheli alacaklarnn irketi etkileme durumu 0,169 0,134 0,270 0,683 0,016 0,247 0,077 0,011 0,088 0,028 3,07
Uzun sreli kaynak temin gc 0,118 0,144 0,378 0,537 0,190 0,153 0,155 0,059 0,009 0,026 3,04
Firmann iinde bulunduu sektrde dnemsellik olup
olmamas 0,173 0,022 0,114 0,008 0,722 0,266 0,070 0,051 0,068 0,045 3,50 62.5
irketin ve rnlerinin blgesel veya yerel dzeyde
tannmlk durumu ( Marka olmas ) 0,118 0,283 0,054 0,159 0,637 0,015 0,147 0,139 0,074 -0,133 3,72
Satlmakta olan rnn veya hizmetin ikame edilmesi
kolayl 0,110 0,339 0,156 0,143 0,535 0,057 0,144 -0,051 -0,010 0,021 3,26
Sektrdeki kayt dlk dzeyi -0,001 0,103 0,171 0,108 0,080 0,775 0,107 0,044 0,109 -0,015 2,84 70
Sektrde yakn gemite veya gelecekteki yasal
deiiklik ve yaptrmlar yaplmas 0,143 0,096 0,085 0,284 0,242 0,510 -0,096 0,070 0,204 0,191 2,98
Piyasa ve sektrde firma faaliyetlerinin istikrarn
etkileyecek genel ve konjektrel riskinin bulunmas 0,110 0,140 0,112 0,213 0,426 0,491 0,024 0,163 0,064 0,158 3,26
Firmann thalat-hracat yapt lkenin risk tamas 0,317 0,278 0,193 -0,052 0,389 0,403 0,058 0,034 -0,014 0,017 3,32
Ortaklarn ve yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi 0,038 0,019 0,058 0,133 0,193 0,043 0,742 0,143 0,122 -0,011 3,79 54.9
Hakim ortaktan ve yneticiden sonra firmann
devamlln salayabilecek bir kiinin olmas 0,072 0,272 0,060 0,072 0,038 0,037 0,645 -0,049 0,226 0,015 3,46
Hakim ortan ve yneticinin ya 0,310 0,162 0,065 -0,243 0,076 0,071 0,522 0,135 -0,140 0,324 3,35
Bankamzla kredili olarak alma sresi 0,210 0,084 0,103 0,026 0,098 0,053 0,083 0,806 0,090 0,145 3,92 68.1
irketin bankamzdaki verimlilii 0,133 0,137 0,078 0,076 0,041 0,083 0,067 0,803 0,052 -0,190 4,06
Firma ve ortaklarnn kefalet durumu 0,079 0,063 0,053 0,059 0,051 0,126 0,100 0,124 0,763 -0,033 3,25 49.3
Ortaklarn ve yneticilerin baka firmalarda ve
sektrlerde risk oluturabilecek ortaklk veya faaliyet 0,114 0,224 0,065 0,087 0,053 0,129 0,233 -0,019 0,615 0,273 3,01
ierisinde olmas
Ortaklarn yaam tarznda irketi negatif etkileyebilecek
hususlarn varl -0,003 0,218 0,135 0,270 -0,099 0,171 0,199 -0,126 0,253 0,611 2,52
163
Tablo-5.9 da grld zere anket de faktr analizine dahil edilen toplam
krk soru vardr. Bu sorulardan kullanlabilirlik derecesine dikkate alnarak faktr
analizi yapldnda krk sorunun hepsi dahil edildiinde farkl faktrler olumutur.
Bunlar srasyla 7 ile 14 ayr faktr analizi yaplm ve bunlar kendi ilerinde de
ayrtrlma oranlarna ve faktr iinde tam olduklar yklere baklarak
incelendiinde baz deikenlerinin kartlmasna karar verilmitir. Sonu olarak
anlamlandrlabilen 10 faktrn olutuu grlmtr. Tablo-5.9. da grld zere
5 adet deiken elemine edilmi ve 35 adet deiken hesaplamalara dahil edilmitir.
23, 31, 32, 34, 35 nolu deikenler faktrlerden kartlmtr.
En nemli faktr moraliter deerlenirme Analizi faktrdr. Bu faktr

toplam 6 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 76.9 dr. 6 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 4.18 ortalama ile En son
TCMB Memzu listesinde temerrt kayd bulunup bulunmamas iken faktrdeki
nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.51 ortalama ile
Firma/Ortaklar/Grup Firmalar hakknda banka istihbarat /piyasa istihbaratdr.
kinci derecede nemli faktr Firma ve Faaliyet deerlendirme analizi
deikenden kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.57
ortalama ile irketin organizasyon ve kurumsallama dzeyi iken faktrdeki zorluk
nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.11 ortalama ile Firmann faaliyet
konusunun, teknolojiye hassasiyeti ve teknik personele bamllk durumudur.
nc derecede nemli faktr Ortaklarn Mali Durumu ve Mali Tablo
Analizi faktrdr. Bu faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii %
77.9 dr. 5 deikenden kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken
3.80 ortalama ile Mali tablolarn uyum durumu ve muhasebe sisteminin kalite
yeterlilii ( kaytdlk durumu ) iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en
dk olan deiken 3.01 ortalama ile Ortaklarn mal varlklarnda veya irketin
kulland ekipman ve tesislerde rehin haciz durumudur.
Drdnc derecede nemli faktr Finansal Risk Analizi faktrdr. Bu
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken 3.11 ortalama ile Yurt
164
ii/Yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti iken faktrdeki zorluk nem dzeyi
ortalamas en dk olan deiken 3.04 ortalama ile Uzun sreli kaynak temin
gcdr.
Beinci derecede nemli faktr Faaliyetlerle lgili Deerlendirme Analizi
ortalama ile irketin ve rnlerinin blgesel veya yerel dzeyde tannmlk durumu
(Marka olmas) iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken 3.26 ortalama ile Satlmakta olan rnn veya hizmetin ikame edilmesi
kolayldr.
Altnc derecede nemli faktr Sektrel Deerlendirme Analizi faktrdr.
Bu faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii % 70.0 dr. 4
ortalama ile Firmann thalat-hracat yapt lkenin risk tamas iken faktrdeki
zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 2.84 ortalama ile Sektrdeki
kayt dlk dzeyidir.
Yedinci derecede nemli faktr Ortaklarla ilgili Deerlendirme Analizi
ortalama ile Ortaklarn ve yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi iken faktrdeki
zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.35 ortalama ile hakim
ortan ve yneticinin yadr.
Sekizinci derecede nemli faktr Orta Banka ve Finans Kurumlaryla iliki
Analizi faktrdr. Bu faktr toplam 4 deikenden olumaktadr. Gvenilirlii %
68.1 dr. 2 deikenden kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken
4.06 ortalama ile irketin bankamzdaki verimlilii iken faktrdeki zorluk nem
dzeyi ortalamas en dk olan deiken 3.92 ortalama ile Bankamzla kredili
olarak alma sresidir.
Dokuzuncu derecede nemli faktr Ortaklarn Kefalet Durumu Analizi
ortalama ile firma ve ortaklarnn kefalet durumu iken faktrdeki zorluk nem dzeyi
165
ortalamas en dk olan deiken 3.01 Ortaklarn ve yneticilerin baka firmalarda
ve sektrlerde risk oluturabilecek ortaklk veya faaliyet ierisinde olmasdr.
Onuncu derecede nemli veri tek bana kald iin bir faktr
oluturmamaktadr.
5.5. Aratrmaya likin Hipotezler ve Hipotez Testleri
Bu blmde aratrmaya ilikin belirlenen hipotezler ve bu hipotezlere ilikin

hipotez testleri ortaya konacaktr.
5.5.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesine likin Hipotezler ve

Hipotez Testleri
Subjektif kriterlerin nem derecesinin bankalar aras, pozisyona gre ve

allan blme gre farkll incelenmitir.
5.5.1.1. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin Bankalararas Fakllnn

Tespiti
Subjektif kriterlerin nem derecesinin bankalar asndaki farkllna ilikin

hipotezler aadaki gibi belirlenmitir.
Ana Hipotez 1: Bankalar aras nem dzeyine gre oluan faktrler iin farkllk
yoktur.
Ana Hipotez 1 iin Alt Hipotezler
H1.a. Bankalar arasnda nem dzeyine gre birinci faktr oluturan
finansal risk analizi deerlendirmelerine gre farkllk yoktur.
H1.b. Bankalar arasnda nem dzeyine gre ikinci faktr oluturan
faaliyet ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H1.c. Bankalar arasnda nem dzeyine gre nc faktr oluturan
sektrel risk analizi ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H1.d. Bankalar arasnda nem dzeyine gre drdnc faktr oluturan
firma ile ilgili deerlendirmelere analizinde farkllk yoktur.
H1.e. Bankalar arasnda nem dzeyine gre beinci faktr oluturan
moraliter deerlendirme ile ilgili deerlendirme analizinde farkllk yoktur.
166
H1.f. Bankalar arasnda nem dzeyine gre altnc faktr oluturan banka
ve finans kuruluu ile ilikiler analizinde farkllk yoktur.
H1.g. Bankalar arasn nem dzeyine gre yedinci faktr oluturan
ortaklarla ilgili deerlendirme analizinde farkllk yoktur.
Tablo 5.10. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le Bankalararas Farklla

likin Varyans Analizi
ANOVA-BANKAYA GRE
Ortalamann
Kareler Toplam df Karesi F Sig.
Finansal Risk Gruplar Arasnda 6,096 3 2,032 2,044 0,107
Gruplar iinde 505,904 509 0,994
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 1,215 3 0,405 0,404 0,750
Gruplar iinde 510,785 509 1,004
Toplam 512,000 512
Sektrel risk Analizi Gruplar Arasnda 4,750 3 1,583 1,589 0,191
Gruplar iinde 507,250 509 0,997
Toplam 512,000 512
Firma ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 11,058 3 3,686 3,745 0,011 95,000
Gruplar iinde 500,942 509 0,984
Toplam 512,000 512
Moraliter deerlendirme Gruplar Arasnda 5,223 3 1,741 1,749 0,156
Gruplar iinde 506,777 509 0,996
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kuruluu ile ilikiler Gruplar Arasnda 6,786 3 2,262 2,279 0,079 90,000
Gruplar iinde 505,214 509 0,993
Toplam 512,000 512
Ortaklarla ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 3,044 3 1,015 1,015 0,386
Gruplar iinde 508,956 509 1,000
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre %95 gven dzeyinde firma ile ilgili
deerlendirme (F=3,745; p=0,011) faktr ile %90 gven dzeyinde Banka ve
finans kuruluu ile ilikiler (F=2,279; p=0,079) faktr iin kurulan alt hipotezler
ana hipotezi desteklememektedir.
167
5.5.1.2. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin Pozisyona Gre Farkllnn
Tespiti
Subjektif kriterlerin nem derecesinin pozisyona gre farkllna ilikin

Ana Hipotez 2. Analistler aras nem dzeyine gre oluan faktrler iin
farkllk vardr.
Ana Hipotez 2 iin Alt Hipotezler

H2.a. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre birinci faktr oluturan
finansal risk analizine gre farkllk vardr.
H2.b. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre ikinci faktr oluturan
Faaliyet ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H2.c. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre nc faktr oluturan
Sektrel risk Analizi ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H2.d. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre drdnc faktr oluturan
Firma ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H2.e. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre beinci faktr oluturan
Moraliter deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H2.f. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre altnc faktr oluturan
Banka ve finans kuruluu ile ilikilere gre farkllk vardr.
H2.g. Analistlerin Bulunduu Pozisyona gre yedinci faktr oluturan
Ortaklarla ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
168
Tablo 5.11. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le Poziyona Gre Farklla
ANOVA-BULUNDUU POZSYONA GRE

Ortalamann
Finansal Risk Analizi Gruplar Arasnda 13,286 3 4,429 4,520 0,004 99,000
Gruplar iinde 498,714 509 0,980
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 0,314 3 0,105 0,104 0,958
Gruplar iinde 511,686 509 1,005
Toplam 512,000 512
Sektrel risk Gruplar Arasnda 5,840 3 1,947 1,958 0,119
Gruplar iinde 506,160 509 0,994
Toplam 512,000 512
Firma ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 2,715 3 0,905 0,904 0,439
Gruplar iinde 509,285 509 1,001
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 508,318 509 0,999
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kuruluu ile ilikiler Gruplar Arasnda 7,047 3 2,349 2,368 0,070 90,000
Gruplar iinde 504,953 509 0,992
Toplam 512,000 512
Ortaklarla ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 9,132 3 3,044 3,081 0,027 95,000
Gruplar iinde 502,868 509 0,988
Toplam 512,000 512
Varyans analiz sonularna gre %99 gven dzeyinde Finansal Risk Analiz
Faktr (F:4.520; p:0.004), % 95 gven dzeyinde Ortaklarla lgili Deerlendirme
faktr (F:3.081; p:0.027), %90 gven dzeyinde Banka ve Finans kuruluu ile
ilikiler faktr (F:2.369; p:0.070) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez 2yi
desteklemektedir.
5.5.1.3. Subjektif Kriterlerin nem Derecesinin allan Blme Gre

Faklln Tespiti
Subjektif kriterlerin nem derecesinin allan blme gre farkllna

ilikin hipotezler aadaki gibi belirlenmitir.
Ana Hipotez 3. Analistlerin alt Blmler aras nem dzeyine gre
oluan faktrler iin farkllk vardr.
169
Ana Hipotez 3 iin kurulan Alt Hipotezler
H3.a. Analistlerin alt Blme gre birinci faktr oluturan finansal
risk analizine gre farkllk vardr.
H3.b. Analistlerin alt Blme gre ikinci faktr oluturan Faaliyet ile
ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H3.c. Analistlerin alt Blme gre nc faktr oluturan Sektrel
risk Analizi ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H3.d. Analistlerin alt Blme gre drdnc faktr oluturan Firma
ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H3.e. Analistlerin alt Blme gre beinci faktr oluturan Moraliter
deerlendirme ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H3.f. Analistlerin alt Blme gre altnc faktr oluturan Banka ve
finans kuruluu ile ilikiler analizinde farkllk vardr.
H3.g. Analistlerin alt Blme gre yedinci faktr oluturan
Ortaklarla ilgili deerlendirme analizinde farkllk vardr.
Tablo 5.12. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le allan Blme Gre
Farklla likin Varyans Analizi
ANOVA-ALITII BLME GRE
Ortalamann
Finansal Risk Gruplar Arasnda 14,612 5 2,922 2,979 0,012 95,000
Gruplar iinde 497,388 507 0,981
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 21,631 5 4,326 4,473 0,001 99,000
Gruplar iinde 490,369 507 0,967
Toplam 512,000 512
Sektrel risk Gruplar Arasnda 16,090 5 3,218 3,290 0,006 99,000
Gruplar iinde 495,910 507 0,978
Toplam 512,000 512
Firma ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 14,880 5 2,976 3,035 0,010 95,000
Gruplar iinde 497,120 507 0,981
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 505,007 507 0,996
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kuruluu ile ilikiler Gruplar Arasnda 7,734 5 1,547 1,555 0,171
Gruplar iinde 504,266 507 0,995
Toplam 512,000 512
Ortaklarla ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 3,997 5 0,799 0,798 0,552
Gruplar iinde 508,003 507 1,002
Toplam 512,000 512
170
Varyans analizi sonularna gre %99 gven dzeyinde faaliyet ile ilgili
deerlendirme faktr (F:4.473; p:0.01), Sektrel Risk faktr (F:3.290; p:0.006),
%95 gven dzeyinde Finansal Risk faktr (F:2.979; p:0.012), firma ile ilgili
Deerlendirmeler faktr (F:3.035; p:0.010) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez
3 desteklemektedir.
5.5.2. Subjektif Kriterlerin Zorluk Dzeylerine likin Hipotezler ve

Hipotez Testleri
Bu blmde subjektif kriterlerin zorluk dzeylerinin bankalararas, pozisyona

gre ve allan blme gre farkll incelenmitir.
5.5.2.1.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Bankalararas Faklln

Tespiti
Subjektif kriterlerin nem derecesinin bankalarasndaki farkllna ilikin

Ana Hipotez 4. Bankalar aras zorluk derecesine gre oluan faktrler iin
farkllk yoktur.
Ana Hipotez 4 iin kurulan alt hipotezler
H4.a. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre birinci faktr oluturan

Moraliter deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H4.b. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre ikinci faktr oluturan
Ortaklarn mal varlklar ve mali tablolarn gvenilirliine gre farkllk yoktur.
H4.c. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre nc faktr oluturan
Finansal risk analizine gre farkllk yoktur.
H4.d. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre drdnc faktr oluturan
Sektrel deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H4.e. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre beinci faktr oluturan
Ortaklar ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H4.f. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre altnc faktr oluturan
Faaliyet ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
171
H4.g. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre yedinci faktr oluturan
Faaliyet ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk yoktur.
H4.h. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre altnc faktr oluturan
Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumuna gre farkllk yoktur.
H4.i. Bankalar arasnda zorluk dzeyine gre yedinci faktr oluturan
Banka ve finans kurulular ile ilikiye gre farkllk yoktur.
Tablo 5.13. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Bankalararas Farklla

ANOVA-BANKAYA GRE ZORLUK

Kareler Ortalamann
Toplam df Karesi F Sig.
Moraliter deerlendirme Gruplar
15,308 3 5,103 5,229 0,001 99,000
Arasnda
Gruplar iinde 496,692 509 0,976
Toplam 512,000 512
Ortaklarn mal varlklar ve mali tablolarn gvenilirlii Gruplar
13,263 3 4,421 4,512 0,004 99,000
Arasnda
Gruplar iinde 498,737 509 0,980
Toplam 512,000 512
Finansal risk analizi Gruplar
5,371 3 1,790 1,799 0,146
Arasnda
Gruplar iinde 506,629 509 0,995
Toplam 512,000 512
Sektrel deerlendirmeler Gruplar
9,062 3 3,021 3,057 0,028 95,000
Arasnda
Gruplar iinde 502,938 509 0,988
Toplam 512,000 512
Ortaklar ile ilgili deerlendirme Gruplar
6,556 3 2,185 2,201 0,087 90,000
Arasnda
Gruplar iinde 505,444 509 0,993
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme 1 Gruplar
14,215 3 4,738 4,845 0,002 99,000
Arasnda
Gruplar iinde 497,785 509 0,978
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme 2 Gruplar
5,102 3 1,701 1,708 0,164
Arasnda
Gruplar iinde 506,898 509 0,996
Toplam 512,000 512
Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumu Gruplar
6,565 3 2,188 2,204 0,087 90,000
Arasnda
Gruplar iinde 505,435 509 0,993
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile iliki Gruplar
2,475 3 0,825 0,824 0,481
Arasnda
Gruplar iinde 509,525 509 1,001
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre % 99 gven dzeyinde moraliter

deerlendirme faktr (F: 5.229; p:0.001), Ortaklarn mal varlklar ve mali
172
tablolarn gvenilirlii faktr (F: 4.512; p: 0.004), Faaliyet ile ilgili deerlendirme
1 faktr (F: 4.845; p: 0.002), % 95 gven dzeyinde Sektrel deerlendirmeler
faktr (F: 3.057; p: 0.028), %90 gven dzeyinde Ortaklar ile ilgili deerlendirme
faktr (F: 2.201; p: 0.087), Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumu faktr (F:
2.204; p: 0.087) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez 4 desteklememektedir.
5.5.2.2.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Pozisyonuna Gre Faklln

Tespiti
Subjektif kriterlerin zorluk derecesinin pozisyona gre farkllna ilikin

H5. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
oluturulan faktrler iin farkllk vardr.

H5.a. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
birinci faktr oluturan Moraliter deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H5.b. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
ikinci faktr oluturan Ortaklarn mal varlklar ve mali tablolarn gvenilirliine
gre farkllk vardr.
H5.c. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk gre nc
faktr oluturan Finansal risk analizine gre farkllk vardr.
H5.d. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
drdnc faktr oluturan Sektrel deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H5.e. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
beinci faktr oluturan Ortaklar ile ilgili deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H5.f. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
altnc faktr oluturan Faaliyet ile ilgili deerlendirme 1 e gre farkllk vardr.
H5.g. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
yedinci faktr oluturan Faaliyet ile ilgili deerlendirme 2 ye gre farkllk vardr.
H5.h. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
altnc faktr oluturan Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumunun
deerlendirilmesine gre farkllk vardr.
173
H5.i. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda zorluk dzeyine gre
yedinci faktr oluturan Banka ve finans kurulular ile iliki analizinde farkllk
vardr.
Tablo 5.14. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Poziyona Gre Farklla
Ortalamann
Gruplar iinde 507,641 509 0,997
Toplam 512,000 512
Ortaklarn mal varlklar ve mali tablolarn gvenilirlii Gruplar Arasnda 11,073 3 3,691 3,750 0,011 95,000
Gruplar iinde 500,927 509 0,984
Toplam 512,000 512
Finansal risk analizi Gruplar Arasnda 3,088 3 1,029 1,030 0,379
Gruplar iinde 508,912 509 1,000
Toplam 512,000 512
Sektrel deerlendirmeler Gruplar Arasnda 3,796 3 1,265 1,267 0,285
Gruplar iinde 508,204 509 0,998
Toplam 512,000 512
Ortaklar ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 5,379 3 1,793 1,801 0,146
Gruplar iinde 506,621 509 0,995
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme 1 Gruplar Arasnda 10,596 3 3,532 3,585 0,014 95,000
Gruplar iinde 501,404 509 0,985
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 501,352 509 0,985
Toplam 512,000 512
Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumu Gruplar Arasnda 0,272 3 0,091 0,090 0,965
Gruplar iinde 511,728 509 1,005
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile iliki Gruplar Arasnda 2,673 3 0,891 0,890 0,446
Gruplar iinde 509,327 509 1,001
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre %95 gven dzeyinde Ortaklarn mal

varlklar ve mali tablolarn gvenilirlii faktr (F: 3,750; p: 0,011), Faaliyet ile
ilgili deerlendirme 1 faktr (F: 3,585, p: 0,014), Faaliyet ile ilgili deerlendirme 2
faktr (F:3,603, p: 0,013) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez bei
desteklemektedir.
174
5.5.2.3.Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin allan Blme Gre
Faklln Tespiti
Subjektif kriterlerin zorluk derecesinin allan blme gre farkllna

Ana Hipotez 6. Analistlerin alt Birime Gre zorluk dzeyine gre
oluturulan faktrler iin farkllk vardr.
H6.a. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
birinci faktr oluturan Moraliter deerlendirmeye gre farkllk vardr.
H6.b. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre ikinci
faktr oluturan Ortaklarn mal varlklar ve mali tablolarn gvenilirliine gre
farkllk vardr.
H6.c. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
nc faktr oluturan Finansal risk analizne gre farkllk vardr.
H6.d. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
drdnc faktr oluturan Sektrel deerlendirmelere gre farkllk vardr.
H6.e. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
beinci faktr oluturan Ortaklar ile ilgili deerlendirmeye gre farkllk vardr.
H6.f. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre altnc
faktr oluturan Faaliyet ile ilgili deerlendirme 1 e gre farkllk vardr.
H6.g. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
yedinci faktr oluturan Faaliyet ile ilgili deerlendirme 2 ye gre farkllk vardr.
H6.h. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre altnc
faktr oluturan Ortaklar ve yneticilerin kefalet durumuna gre farkllk vardr.
H6.i. Analistlerin alt Birimler arasnda zorluk deikenine gre
yedinci faktr oluturan Banka ve finans kurulular ile ilikiye gre farkllk vardr.
175
Tablo 5.15. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le allan Blme Gre
ANOVA-ALITII BRME GRE ZORLUK

Ortalamann
Moraliter deerlendirme Gruplar Arasnda 18,279 5 3,656 3,754 0,002 99,000
Gruplar iinde 493,721 507 0,974
Toplam 512,000 512
Ortaklarn mal varlklar ve mali Gruplar Arasnda 29,039 5 5,808 6,097 0,000 99,000
tablolarn gvenilirlii
Gruplar iinde 482,961 507 0,953
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 508,425 507 1,003
Toplam 512,000 512
Sektrel deerlendirmeler Gruplar Arasnda 4,036 5 0,807 0,806 0,546
Gruplar iinde 507,964 507 1,002
Toplam 512,000 512
Ortaklar ile ilgili deerlendirme Gruplar Arasnda 14,143 5 2,829 2,881 0,014 95,000
Gruplar iinde 497,857 507 0,982
Toplam 512,000 512
Faaliyet ile ilgili deerlendirme 1 Gruplar Arasnda 8,926 5 1,785 1,799 0,111
Gruplar iinde 503,074 507 0,992
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 498,813 507 0,984
Toplam 512,000 512
Ortaklar ve yneticilerin kefalet Gruplar Arasnda 3,934 5 0,787 0,785 0,561
durumu
Gruplar iinde 508,066 507 1,002
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile Gruplar Arasnda 12,891 5 2,578 2,619 0,024 95,000
iliki
Gruplar iinde 499,109 507 0,984
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre %99 gven dzeyinde Moraliter

deerlendirme faktr (F=3,754 p=0,002), Ortaklarn mal varlklar ve mali
tablolarn gvenilirlii faktr (F=6,097 p=0,000), %95 gven dzeyinde Ortaklar ile
ilgili deerlendirme faktr (F=2,881 p= 0,014), Faaliyet ile ilgili deerlendirme
faktr 2 (F=2,681 p=0,021), Banka ve finans kurulular ile iliki faktr (F=2,619
p=0,024) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez 6 y desteklemektedir.
176
5.5.3. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeylerine likin
Hipotezler ve Hipotez Testleri
Bu blmde subjektif kriterlerin kullanlabilirlik dzeylerinin bankalararas,

pozisyona gre ve allan blme gre farkll incelenmitir.
5.5.3.1.Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeylerine Bankalararas

Faklln Tespiti
Subjektif kriterlerin kullanlabilirlik dzeyinin bankalarasndaki farkllna

Ana Hipotez 7. Bankalar arasnda kullanlabilirlik derecesine gre oluan
faktrler iin farkllk yoktur.
H7.a. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre birinci faktr

oluturan Moraliter deerlendirmeye gre farkllk yoktur.
H7.b. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre ikinci faktr
oluturan Firma ve faaliyet deerlendirmesine gre farkllk yoktur.
H7.c. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre nc faktr
oluturan Ortaklarn mali durumu ve mali tablo farkllk yoktura gre farkllk
yoktur.
H7.d. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre drdnc faktr
oluturan Finansal risk analizine gre farkllk yoktur.
H7.e. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre beinci faktr
oluturan Faaliyet deerlendirmesine gre farkllk yoktur.
H7.f. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre altnc faktr
oluturan Sektrel deerlendirmeye gre farkllk yoktur.
H7.g. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre yedinci faktr
oluturan Ortaklarla ilgili deerlendirmeye gre farkllk yoktur.
H7.h. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre altnc faktr
oluturan Banka ve finans kurulular ile ilikiye gre farkllk yoktur.
177
H7.i. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre yedinci faktr
oluturan Ortaklarn kefaletine gre farkllk yoktur.
H7.j. Bankalar arasnda kullanlabilirlik dzeyine gre yedinci faktr
oluturan Ortaklarn yaam tarzna gre farkllk yoktur.
Tablo 5.16. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le Bankalararas

ANOVA-ALITII BANKAYA GRE KULLANILABLRLK

Kareler Ortalamann
Toplam df Karesi F Sig.

Gruplar iinde 506,229 509 0,995
Toplam 512,000 512
Firma ve faaliyet deerlendirmesi Gruplar Arasnda 10,444 3 3,481 3,533 0,015 95,000
Gruplar iinde 501,556 509 0,985
Toplam 512,000 512
Ortaklarn mali durumu ve mali tablo Gruplar Arasnda 14,288 3 4,763 4,871 0,002 99,000
Gruplar iinde 497,712 509 0,978
Toplam 512,000 512
Finansal risk analizi Gruplar Arasnda 6,910 3 2,303 2,321 0,074 90,000
Gruplar iinde 505,090 509 0,992
Toplam 512,000 512
Faaliyet deerlendirmesi Gruplar Arasnda 5,643 3 1,881 1,891 0,130
Gruplar iinde 506,357 509 0,995
Toplam 512,000 512
Sektrel deerlendirme Gruplar Arasnda 3,190 3 1,063 1,064 0,364
Gruplar iinde 508,810 509 1,000
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 503,116 509 0,988
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile iliki Gruplar Arasnda 3,659 3 1,220 1,221 0,301
Gruplar iinde 508,341 509 0,999
Toplam 512,000 512
Ortaklarn kefaleti Gruplar Arasnda 8,329 3 2,776 2,806 0,039 95,000
Gruplar iinde 503,671 509 0,990
Toplam 512,000 512
Ortaklarn yaam tarz Gruplar Arasnda 1,191 3 0,397 0,396 0,756
Gruplar iinde 510,809 509 1,004
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre %99 gven dzeyinde Ortaklarn mali

durumu ve mali tablo faktr (F: 4,871 p:0,002), %95 gven dzeyinde Firma ve
faaliyet deerlendirmesi faktr (F: 3,533 p: 0,015) Ortaklarla ilgili deerlendirme
178
faktr (F: 2,996 p: 0,030) Ortaklarn kefaleti faktr (F: 2,806 p: 0,039), %90
gven dzeyine Finansal risk analizi faktr (F: 2,321 p: 0,074) iin kurulan alt
hipotezler ana hipotez yediyi desteklememektedir.
5.5.3.2. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyinin allan Pozisyona

Gre Faklln Tespiti
Subjektif kriterlerin kullanlabilirlik dzeyinin allan pozisyona gre

farkllna ilikin hipotezler aadaki gibi belirlenmitir.
Ana Hipotez 8. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik

dzeyine gre oluan faktrler iin farkllk vardr.
H8.a. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlie gre
birinci faktr oluturan Moraliter deerlendirme iin farkllk vardr.
H8.b. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlie gre
ikinci faktr oluturan Firma ve faaliyet deerlendirmesi iin farkllk vardr.
H8.c. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlie gre
nc faktr oluturan Ortaklarn mali durumu ve mali tablo analizi farkllk
vardr.
H8.d. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik
dzeyine gre drdnc faktr oluturan Finansal risk analizi analizi iin farkllk
vardr.
H8.e. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik
dzeyine gre beinci faktr oluturan Faaliyet deerlendirmesi iin farkllk vardr.
H8.f. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik dzeyine
gre altnc faktr oluturan Sektrel deerlendirme iin farkllk vardr.
H8.g. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik
dzeyine gre yedinci faktr oluturan Ortaklarla ilgili deerlendirme iin farkllk
vardr.
179
H8.h. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik
dzeyine gre altnc faktr oluturan Banka ve finans kurulular ile iliki iin
farkllk vardr.
H8.i. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik dzeyine
gre yedinci faktr oluturan Ortaklarn kefaleti iin farkllk vardr.
H8.j. Analistlerin Bulunduu Pozisyonlar arasnda kullanlabilirlik dzeyine
gre yedinci faktr oluturan Ortaklarn yaam tarz iin farkllk vardr.

Pozisyona Gre Farklla likin Varyans Analizi
ANOVA-ALITII POZSYONA GRE

Ortalamann
Gruplar iinde 510,152 509 1,002
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 501,150 509 0,985
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 495,782 509 0,974
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 509,341 509 1,001
Toplam 512,000 512
Faaliyet deerlendirmesi Gruplar Arasnda 11,532 3 3,844 3,909 0,009 99,000
Gruplar iinde 500,468 509 0,983
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 507,628 509 0,997
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 505,344 509 0,993
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile iliki Gruplar Arasnda 7,315 3 2,438 2,459 0,062 90,000
Gruplar iinde 504,685 509 0,992
Toplam 512,000 512
Ortaklarn kefaleti Gruplar Arasnda 1,536 3 0,512 0,510 0,675
Gruplar iinde 510,464 509 1,003
Toplam 512,000 512
Ortaklarn yaam tarz Gruplar Arasnda 7,360 3 2,453 2,474 0,061 90,000
Gruplar iinde 504,640 509 0,991
Toplam 512,000 512
180
Varyans analizi sonularna gre %99 gven dzeyinde Ortaklarn mali
durumu ve mali tablo faktr (F: 5.550 p: 0,001), faaliyet deerlendirmesi faktr
(F:3.909 p: 0,009), %95 gven dzeyinde Firma ve faaliyet deerlendirmesi (F:
3.673 p: 0,012), %90 gven dzeyinde Ortaklarla ilgili deerlendirme faktr (F:
2.235 p: 0,083), Banka ve finans kurulular ile iliki faktr (F: 2.459 p: 0,062),
Ortaklarn yaam tarz iin kurulan faktr (F: 2.474 p:0,061) alt hipotezler ana
hipotez sekize desteklemektedir.
5.5.3.3.Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyinin allan Blme

Gre Faklln Tespiti
Subjektif kriterlerin kullanlabilirlik dzeyinin allan blm farkllna

Ana Hipotez 9. Analistlerin alt Birime Gre kullanlabilirlik dzeyine
gre oluan faktrler iin farkllk vardr.
H9.a. Analistlerin alt Birimler arasnda birinci faktr oluturan

Moraliter deerlendirme iin farkllk vardr
H9.b. Analistlerin alt Birimler arasnda ikinci faktr oluturan Firma
ve faaliyet deerlendirmesi iin farkllk vardr.
H9.c. Analistlerin alt Birimler arasnda nc faktr oluturan
Ortaklarn mali durumu ve mali tablo iin farkllk vardr.
H9.d. Analistlerin alt Birimler arasnda drdnc faktr oluturan
Finansal risk analizi iin farkllk vardr.
H9.e. Analistlerin alt Birimler arasnda beinci faktr oluturan
Faaliyet deerlendirmesi iin farkllk vardr.
H9.f. Analistlerin alt Birimler arasnda altnc faktr oluturan
Sektrel deerlendirme iin farkllk vardr.
H9.g. Analistlerin alt Birimler arasnda yedinci faktr oluturan
Ortaklarla ilgili deerlendirme iin farkllk vardr.
H9.h. Analistlerin alt Birimler arasnda gre sekizinci faktr
oluturan Banka ve finans kurulular ile iliki iin farkllk vardr.
181
H9.i. Analistlerin alt Birimler arasnda dokuzuncu faktr oluturan
Ortaklarn kefaleti iin farkllk vardr.
H9.j. Analistlerin alt Birime arasnda onuncu faktr oluturan
Ortaklarn yaam tarz iin farkllk vardr.
Tablo 5.18. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le allan Blm

ANOVA-ALITII BRME GRE

Ortalamann
Moraliter deerlendirme Gruplar Arasnda 14,002 5 2,800 2,851 0,015 95,000
Gruplar iinde 497,998 507 0,982
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 489,697 507 0,966
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 486,767 507 0,960
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 509,151 507 1,004
Toplam 512,000 512
Faaliyet deerlendirmesi Gruplar Arasnda 3,778 5 0,756 0,754 0,583
Gruplar iinde 508,222 507 1,002
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 506,047 507 0,998
Toplam 512,000 512
Gruplar iinde 492,887 507 0,972
Toplam 512,000 512
Banka ve finans kurulular ile iliki Gruplar Arasnda 11,834 5 2,367 2,399 0,036 95,000
Gruplar iinde 500,166 507 0,987
Toplam 512,000 512
Ortaklarn kefaleti Gruplar Arasnda 10,150 5 2,030 2,051 0,070 90,000
Gruplar iinde 501,850 507 0,990
Toplam 512,000 512
Ortaklarn yaam tarz Gruplar Arasnda 5,131 5 1,026 1,026 0,401
Gruplar iinde 506,869 507 1,000
Toplam 512,000 512
Varyans analizi sonularna gre %99 gven dzeyinde Firma ve faaliyet

deerlendirmesi faktr (F: 4,618 p: 0,000), Ortaklarn mali durumu ve mali tablo
faktr (F:5,256 p: 0,000), Ortaklarla ilgili deerlendirme faktr (F:3,932 p: 0,002),
%95 gven dzeyinde Moraliter deerlendirme faktr (F:2,851 p:0,015), Banka ve
182
finans kurulular ile iliki faktr (F: 2,399 p: 0,036) %90 gven dzeyinde
Ortaklarn kefaleti faktr (F:2,051 p:0,070) iin kurulan alt hipotezler ana hipotez
9u desteklemektedir.
183
5.6. Derecelendirme Kriterlerinin Olumasna likin Frekans Tablolar
Bu blmde derecelendirme kriterlerinin oluumuna ilikin frekans tablolar

incelenmitir.
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre Rating raporunu

hazrlayan birim farkl olmal m sorusuna verilen cevaplarn % 85.8 i evet iken %14.2
si hayrdr. Rating raporu tek bir blm veya bamsz derecelendirme firmas deil
farkl blm veya analistler hazrlamaldr cevab olumutur.
Tablo 5.19. Firmann Ciro, Sektr Veya Kurumsallama Derecesine Gre

Rating Raporunu Hazrlayan Birim Farkl Olmal m?
Sklk Yzde
Evet 440 85.8
73 14.2
Hayr
513 100
Toplam
Tablo-5.19da firmada rating raporunu hazrlayan birimin farkl olmas

gerektiini dnen katlmclarn sklk ve oran verilmitir. Dolaysyla bir nceki
soruya evet cevab veren katlmclarn says (n=440) Tablo-5.19daki katlmclarn
toplamn vermektedir.
Tablo 5.20. Firma Rating Raporunu Hangi Birim / Kim Hazrlamal?

Sklk Yzde
ube pazarlamacs kesinlikle rapor hazrlamamal 38 8.6
Tm firma raporlarn ube pazarlamacs hazrlamal 7 1.6
ubelerde pazarlamac haricinde ubeye tahsis edilen mali tahlil
63 14.3
uzman hazrlamal
Firma byklne gre ube pazarlamacs/ genel mdrlk/
296 67.3
blge mali tahlil uzman hazrlamal
Tm firma raporlarn bamsz derecelendirme firmas
36 8.2
hazrlamal
Toplam 440 100
Firma Rating raporunu hangi birim / kim hazrlamal sorusuna verilen cevaplar
incelendiinde cevap verelerin % 67.3nn Firma byklne gre ube
pazarlamacs/ genel mdrlk/ blge mali tahlil uzman hazrlamal fikrini paylat
grlmektedir. Bizde bu gr desteklemekteyiz.
Tablo 5.21. Rating Raporu Hazrlayan Uzman; Sre Sona Ermeden Rating
Notunu Grebilmeli mi?
Sklk Yzde
Evet 183 35.7
Hayr 330 64.3
Toplam 513 100.0
Rating raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunu grebilmeli
mi sorusuna verilen cevaplarn % 35.7 si evet iken % 64.3 hayrdr. Buradan Rating
Raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunu grlmesinin doru
olmad dnlmektedir.
Tablo 5.22. Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor Sonucuna Kontroln

Mdahale Yetkisi % Ka Olmal?
Sklk Yzde
0 30 5.8
3 72 14.0
5 199 38.8
10 176 34.3
15 36 7.0
Toplam 513 100.0
Uzman tarafndan hazrlanan rapor sonucuna kontroln mdahale yetkisi %

ka olmal sorusuna verilen cevaplarn % 5.8i % 0 (sfr) olmal, % 14 %3 olmal,
38.8i % 5 olmal, 34.3 %10 olmal, %7si %15 olmal eklinde dald
grlmektedir. Deneklerin 73.1i Rating notuna uzmann mdahale yetkisi % 5 ila %10
arasnda mdahale etmesi gerektiini savunmaktadr.
Tablo 5.23. Sektre Gre Subjektif Kriterlerin Arl Farkl Olmal m?
Sklk Yzde
Evet 393 76.6
Hayr 120 23.4
Toplam 513 100.0
Sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal sorusuna verilen
cevaplarn % 76.6s evet iken % 23.4 hayrdr.
185
Tablo-5.23de firmada subjektif kriterlerin arlnn farkl olmas gerektiini
dnen katlmclarn verilmitir. Dolaysyla bir nceki soruya evet cevab veren
katlmclarn says (n=393) Tablo-5.23deki katlmclarn toplamn vermektedir.
Tablo 5.24. naat Sektr in Arlk Oran Ne Olmaldr?
Sklk Yzde
70 66 16.8
112 28.5
60
83 21.1
50
76 19.3
40
56 14.2
0-39
393 100.0
Toplam
naat Sektr iin arlk oran ne olmaldr sorusuna verilen cevaplarda %70
olmaldr seenei % 16.8, % 60 olmaldr seenei %28.5, %50 olmaldr seenei %
21.1, % 40 olmaldr seenei % 19.3, % 0-39 olmaldr seenei %14.2 orann da tercih
edilmitir.
Tablo 5.25. malat Sektr in Arlk Oran Ne Olmaldr?
Sklk Yzde
70 15 3.8
60 83 21.1
50 123 31.3
40 98 24.9
0-39 74 18.8
Toplam 393 100.0
malat Sektr iin arlk oran ne olmaldr sorusuna verilen cevaplarda %70
olmaldr seenei % 3.8, % 60 olmaldr seenei % 21.1, % 50 olmaldr seenei %
31.3, % 40 olmaldr seenei % 24.9, % 0-39 olmaldr seenei % 18.8 orann da
tercih edilmitir.
186
Tablo 5.26. Ticaret Sektr in Arlk Oran Ne Olmaldr?
Sklk Yzde
70 14 3.6
60 58 14.8
50 151 38.4
40 107 27.2
0-39 63 16.0
Toplam 393 100.0
Ticaret sektr iin arlk oran ne olmaldr sorusuna verilen cevaplarda %70
olmaldr seenei % 3.6, %60 olmaldr seenei %14.8, %50 olmaldr seenei
%38.4, %40 olmaldr seenei % 27.2, %0-39 olmaldr seenei %16 orann da tercih
edilmitir. Bizim hipotezde savunduumuz gre gre ticaret sektrnde subjektif
kriterlerin arl %50 olmal nk orta lekli ticaret firmalarnn da objektif ve
subjektif kriterler eit bir ekilde dalmaldr.
Tablo 5.27. Hizmet Sektr in Arlk Oran Ne Olmaldr?

Sklk Yzde
70 29 7.4
60 79 20.1
50 135 34.4
40 76 19.3
0-39 74 18.8
Toplam 393 100.0
Hizmet sektr iin arlk oran ne olmaldr sorusuna verilen cevapda %70
olmaldr seenei %7.4, %60 olmaldr seenei %20.1, %50 olmaldr seenei
%34.4, %40 olmaldr seenei %19.3, %0-39 olmaldr seenei %18.8 orann da
tercih edilmitir. Hizmet sektrnde subjektif kriterlerin arl %50 olmal nk orta
lekli hizmet firmalarnn da objektif ve subjektif kriterler eit bir ekilde dalmaldr.
Ancak firma byklklklerine gre bu oranlar deiebilir nk firmalar kldke
ve blgelere gre kaytdlkda sz konusu olabilir.
187
5.7. Banka, allan Blm ve Pozisyon Deikenlerine likin Hipotez
Testleri
Bu blmde banka, alan ve pozisyon deikenleri ile baz deikenler

arasndaki iliki incelenecektir. Sz konusu bu iliki iin ki-kare analiz yntemi
kullanlacaktr.
Kurulan hipotezlerde belirtilen iliki, Ki-Kare analizi ile test edilmi ve

ilikilerin istatistiksel adan anlaml olup olmad ortaya konulmaya allmtr. Ki-
kare testi biri nominal dieri ordinal veya interval iki deiken arasnda anlaml bir
iliki olup olmadn test etmek iin kullanlabilir364. Dolaysyla modelde elde edilen
verilerin analizi iin uygundur. Eer analiz edilecek verilerden biri nominal ve dieri
aralkl seviyesinde ise Ki-kare testlerinden biri olan Eta testi uygun olmaktadr.
Yaplan ki-kare testi sonucunda deikenler arasnda istatistiksel adan anlaml

bir ilikinin ya da farkn olduundan bahsedebilmek iin elde edilen deerin 0,05den
kk olmas gerekmektedir365.
"Ki-kare" analiz yntemi sadece ilikilerin saptanmasnda deil, ayn zamanda

deikenler arasndaki farkllklarn belirlenmesinde de kullanlmaktadr. "Ki-kare"
analiz yntemi frekans dalmlar zerinden ilem yapan bir analiz yntemidir. ki
deikenin birbirlerinden bamsz olmas aralarnda bir ilikinin bulunmad anlamna
gelir366.
Ki-kare bamszlk testi, genellikle bir faktrn dier bir faktre bal olarak
deiip deimediini veya etkisi olup olmadnn belirlenmesi amacyla kullanlr367.
364
eref, Bykztrk, 2004, Veri Analizi El Kitab, 4. Bask, Pegema Yaynclk, Ankara: s. 142.
365
Remzi Altunk, , Recai Cokun, , Serkan Bayraktarolu, ve Engin Yldrm, , 2004, Sosyal Bilimlerde
Aratrma Yntemleri SPSS Uygulamal, Sakarya Kitabevi, Gelitirilmi 3. Bask, Sakarya: s.292-3.
366
statistik analiz, ki-kare testi, http://www.istatistikanaliz.com/ki-kare_analiz_testi.asp, (15 Mart 2011).
367
Ki-kare bamszlk testi, www.enf.mu.edu.tr/ders_notlari/enf140/6-Ders5.doc, (15 Mart 2011).
188
5.7.1. Bankaya Gre liki Analizi
Her bir banka ile firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre
rating raporunu hazrlayan birimin farkl olmasna ilikin grler arasndaki farklln
istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare yntemiyle llmtr.
Tablo 5.28. Firmann Ciro, Sektr Veya Kurumsallama Derecesine Gre Rating
Raporunu Hazrlayan Birim Farkl Olmal m?
apraz Tablo
1 Evet 2 Hayr 1 Evet

Banka X Katlm bankas Adet
310 34 344
Ad
Banka Adna Gre Yzdesi 90.1% 9.9% 100.0%
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama
derecesine gre rating raporunu hazrlayan
birim farkl olmal m? 70.5% 46.6% 67.1%
Toplamn Yzdesi 60.4% 6.6% 67.1%

Y Katlm bankas Adet 57 15 72
derecesine gre rating raporunu hazrlayan 13.0% 20.5% 14.0%
birim farkl olmal m?
Z Katlm bankas Adet 47 21 68
T Katlm bankas Adet 26 3 29
Toplamn Yzdesi 5.1% .6% 5.7%
Toplam Adet 440 73 513
% within banka Banka Ad 85.8% 14.2% 100.0%
Toplamn Yzdesi 85.8% 14.2% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer Df sided)
Pearson Chi-Square 23.705(a) 3 .000
Olabilirlik Oran 20.810 3 .000
Linear-by-Linear Association 10.838 1 .001
N of Geerli Durum 513
189
Hipotez 10: Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre rating
raporunu hazrlayan birim farkl olmal dncesi bankaya gre farkllk
gstermektedir.
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre rating raporunu

hazrlayan birim farkl olmasna ilikin bankalarn yaklamlar %99 gven dzeyinde
farkllamaktadr (Kikare=23.705, p=0.000).
X katlm bankasnda evet diyenlerin oran % 90.1 ken Z katlm bankasnda
bu oran %69.1 e dmektedir.
B4 katlm bankas dier bankalardan farkllam. 2 numaral cevab bankalar
benimsememi. B2 katlm bankas da 3 ve 5 yakn cevaplar vermilerdir. B1 katlm
bankasnn eilimi 3 ve 4 ynnde eilim gstermi. B3 katlm bankasnn ise 1 nolu
cevaba yakndr.
zetle, Tablo-5.28de grld gibi bankalarn, firmann ciro, sektr veya

kurumsallama derecesine gre rating raporunu hazrlayan birimin farkl olmasna
ilikin grleri arasnda anlaml farkllk vardr (p<0,01). Dolaysyla 10 numaral
hipotez kabul edilmitir.
Her bir banka ile raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunu
grebilmeli gr arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare
yntemiyle llmtr.
Hipotez 11: Raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunu
grebilmeli gr bankaya gre farkllk gstermektedir.
190
apraz Tablo

127 217 344
Ad
Rating Raporu hazrlayan uzman; sre sona
ermeden rating notunu grebilmeli mi? 69.4% 65.8% 67.1%




ermeden rating notunu grebilmeli mi?
100.0% 100.0% 100.0%
Toplamn Yzdesi 35.7% 64.3% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer Df sided)
Linear-by-Linear Association .031 1 .860
Rating Raporu hazrlayan uzmann; sre sona ermeden rating notunu

grebilmesine ilikin dnce bankalar arasnda %95 gven dzeyinde
farkllamaktadr (Kikare=10.073, p=0.018). Hayr diyenlerin oran Y katlm
191
bankasnda 79.2 iken Z katlm bankasnda %54.4e dmektedir. Bu sonu bize
gstermektedir ki Y katlm bankasnda rating rotunun hesaplamasnda notun gidiatna
mdahale ok olmamaktadr.
zetle, Tablo-5.29da grld gibi bankalarn, Raporu hazrlayan uzman;

sre sona ermeden rating notunu grebilmeli grleri arasnda anlaml farkllk vardr
(p<0,05). Dolaysyla 11 numaral hipotez kabul edilmitir.
B2 Banka Ad
0,6 Uzman tarafndan
hazrlanan rapor
sonucuna kontroln
3 mdahale yetkisi % ka
olmal?
0,3 10
B3
Boyut 2
15
0,0 B1
5
-0,3
-0,6 0
B4
-1,5 -1,0 -0,5 0,0 0,5
Boyut 1
ekil 5.1. Bankaya Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor Sonucuna Kontroln
Mdahale Yetkisi Durumu.
Uzman tarafndan hazrlanan rapor sonucuna kontroln mdahale yetkisine

ilikin B4 katlm bankasnn eilimi %0 ynnde, B3 nolu Katlm bankasnn %15
ile 10 arasnda B1 katlm bankasnn %5 B2 katlm bankasnn 3, 10, 15 e yakn
grnse de herhangi bir cevaba yakn deildir.
192
Her bir banka ile sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal gr
arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare yntemiyle
llmtr.
Hipotez 12: sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal gr

bankaya gre farkllk gstermektedir.

apraz Tablo

267 75 342
Ad
Sektre gre subjektif kriterlerin arl
farkl olmal m? 68.5% 62.5% 67.1%

farkl olmal m? 14.4% 13.3% 14.1%

farkl olmal m? 11.5% 18.3% 13.1%
farkl olmal m? 5.6% 5.8% 5.7%

farkl olmal m?
100.0% 100.0% 100.0%
Toplamn Yzdesi 76.5% 23.5% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer Df sided)
Likelihood Ratio 3.554 3 .314
N of Valid Cases 510
a 0 cells (.0%) have expected Adet less than 5. The minimum expected Adet is 6.82.
193
B2
Banka Ad
0,50 70 naat Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
50
0,25
B1
Boyut 2
0,00 60
B4 40
-0,25
0-39
-0,50
B3
-0,75
-1,0 -0,5 0,0 0,5
Boyut 1
ekil 5.2.Bankaya Gre naat Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran Durumu
naat Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile B4 katlm bankas dier
bankalardan farkllamtr. B3 katlm bankas %0-39 ve %40 araln savunurken B1
katlm bankas eilimi %50 ve %60a yaklamakta, B2 katlm bankas ise %70 e
yaklamtr.
194
1,5
B4
70
1,0 Banka Ad
malat Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
Boyut 2
0,5
50
0-39
40
0,0 B1
B2
B3
60
-0,5
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
Boyut 1
ekil 5.3.Bankaya Gre malat Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran Durumu
malat Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile B4 katlm bankas dier
bankalardan farkllam. B3 katlm bankas %0-39 araln savunurken B1 katlm
bankas eilimi %40 ve %50a yaklamakta, B2 katlm bankas ise %40 ve 60 a
yaklamtr.% 70 cevabna hibir katlm bankas yaklamamtr.
195
Banka Ad
Ticaret Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
B2
0,50
0-39
0,25 60 B4
50 B1
Boyut 2
0,00
-0,25 40
-0,50
B3
-0,75 70
-2,0 -1,5 -1,0 -0,5 0,0 0,5
Boyut 1
ekil 5.4.Bankaya Gre Ticaret Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran Durumu
Ticaret Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile B3 katlm bankas dier
bankalardan farkllam. B2 katlm bankas %0-39 araln savunurken B1 katlm
bankas eilimi %50 ve %60a yaklamakta, B4 katlm bankas ise % 60a yaklamakla
birlikte hibir orana yakn deildir. % 40 cevabna hibir katlm bankas
yaklamamtr.
zetle, Tablo-5.30da grld gibi bankalarn, sektre gre subjektif

kriterlerin arl farkl olmal grleri arasnda anlaml farkllk yoktur (p>0,05).
Dolaysyla 12 numaral hipotez RED edilmitir.
196
5.7.2. allan Blme Gre liki Analizi
allan blm ile firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre
raporunu hazrlayan birim farkl olmal dncesi allan blme gre farkllk
gstermektedir.
Tablo 5.31. Firmann Ciro, Sektr Veya Kurumsallama Derecesine Gre Rating
Raporunu Hazrlayan Birim Farkl Olmal m?
apraz Tablo
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre rating raporunu hazrlayan birim farkl olmal m?
Toplam
alt
Blm 1 Evet 2 Hayr 1 Evet
Mali tahlil Adet
103 31 134
ve istihbarat
altnz Blm inde Yzdesi 76.9% 23.1% 100.0%
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre
rating raporunu hazrlayan birim farkl olmal m? 23.4% 42.5% 26.1%

Pazarlama Adet 166 13 179

Kredi Adet
44 5 49
tahsis

Risk Adet
5 2 7
ynetimi

Kredi Adet
27 5 32
izleme

Dier Adet 95 17 112
197
altnz Blm inde Yzdesi
84.8% 15.2% 100.0%

rating raporunu hazrlayan birim farkl olmal m?
21.6% 23.3% 21.8%

altnz Blm inde Yzdesi
85.8% 14.2% 100.0%

rating raporunu hazrlayan birim farkl olmal m?
100.0% 100.0% 100.0%
Toplamn Yzdesi 85.8% 14.2% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer df sided)
a 2 cells (16.7%) have expected Adet less than 5. The minimum expected Adet is 1.00.
198
1,0
1 altnz Blm
Firma Rating raporunu
hangi birim / kim
MT hazrlamal ?
0,5
Boyut 2
DG
4 RY
0,0
PZ
5
KT
KI
-0,5 3
2
-1,0
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0 1,5
Boyut 1
ekil 5.5.alt Blme Gre Firma Rating Raporunu Hangi Birim/ Kim Hazrlamal
Durumu
Risk Ynetim, Kredi zlemle ve dier analistlerin cevaplar farkllam. 1 ve 5
numaral cevab blmler benimsememi. Mali Tahlil ve stihbaratlar ve Kredi
Pazarlamaclar 4e yakn cevaplar vermilerdir. Kredi Tahsisilernin eilimi 2 ve 3
ynnde eilim gstermi. B3 katlm bankasnn ise 1 nolu cevaba yakndr.
zetle, Tablo-5.31de grld gibi allan blm ile firmann ciro, sektr
veya kurumsallama derecesine gre rating raporunu hazrlayan birimin farkl olmasna
ilikin grler arasnda anlaml farkllk vardr (p<0,01). Dolaysyla 13 numaral
199
allan blm ile raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunu
grebilmeli gr arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare
yntemiyle llmtr.
grebilmeli gr allan blme gre farkllk gstermektedir.
apraz Tablo
alt Blm 1 Evet 2 Hayr 1 Evet

Mali tahlil ve Adet
49 85 134
istihbarat

Kredi tahsis Adet 15 34 49
8.2% 10.3% 9.6%
Risk ynetimi Adet 0 7 7
altnz Blm inde Yzdesi .0% 100.0% 100.0%
.0% 2.1% 1.4%
Toplamn Yzdesi .0% 1.4% 1.4%
Kredi izleme Adet 13 19 32
7.1% 5.8% 6.2%
Dier Adet 38 74 112
20.8% 22.4% 21.8%
Toplamn Yzdesi 35.7% 64.3% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Deer df Asymp. Sig. (2-sided)

200
15
1
KT
MT 5
3 PZ
0 DG
10 KI altnz Blm
Uzman tarafndan
0 hazrlanan rapor
sonucuna kontroln
mdahale yetkisi % ka
Boyut 2
olmal?
-1
-2
RY
-3
-2,0 -1,5 -1,0 -0,5 0,0 0,5
Boyut 1
ekil 5.6. alt Blme Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor Sonucuna Kontroln
Mdahale Yetkisi Durumu

ilikin Risk Ynetim, dier analistlerin cevaplar farkllam ve hibir cevaba
yaklamamtr. 0 numaral cevab blmler benimsememi. Mali Tahlil ve
stihbaratlar ve Kredi Pazarlamaclar, Kredi Tahsisiler, Kredi zlemeciler 3, 5 ve 10
ynnde eilim gstermi.
zetle, Tablo-4.32de grld gibi allan blm ile raporu hazrlayan

uzman; sre sona ermeden rating notunu grebilmeli grleri arasnda anlaml
farkllk yoktur (p<0,05). Dolaysyla 14 numaral hipotez RED edilmitir.
201
allan blm ile sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal gr
arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare yntemiyle
llmtr.

allan blme gre farkllk gstermektedir.

apraz Tablo
alt
Blm 1 Evet 2 Hayr 1 Evet
Mali tahlil Adet
94 38 132
ve istihbarat
Sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal m? 24.1% 31.7% 25.9%
Kredi tahsis Adet 33 16 49
Risk Adet
5 2 7
ynetimi
Kredi Adet
25 7 32
izleme
Dier Adet 92 20 112
% within Sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl
100.0% 100.0% 100.0%
olmal m?
Toplamn Yzdesi 76.5% 23.5% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer df sided)
202
1,0
KI
0,5
60
altnz Blm
DG 50
naat Sektr iin arlk
MT oran ne olmaldr?
PZ
0,0
Boyut 2
70
40
0-39
-0,5
KT
-1,0
RY
-1,5
-0,6 -0,3 0,0 0,3 0,6
Boyut 1
ekil 5.7. allan Blme Gre naat Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran
Durumu
naat Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile Risk Ynetim cevaplar
farkllam ve hibir cevaba yaklamamtr. Kredi zlemeciler % 60 numaral oran
benimsememi. Mali Tahlil ve stihbaratlar % 40 orann benimsemi. Kredi
Tahsisiler 0-39 orann benimsemi Kredi Pazarlamaclar %50, Dier Analistler 70
oran ynnde eilim gstermi.
203
KI
60
0,5
PZ
RY altnz Blm
50 malat Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
0,0 DG MT
Boyut 2
40
0-39
-0,5 70
-1,0 KT
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
Boyut 1
ekil 5.8. allan Blme Gre malat Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran
Durumu
malat Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile Kredi Pazarlamaclar, Kredi
Tahsisiler, Kredi zlemeciler cevaplar farkllam ve hibir cevaba yaklamamtr.
Mali Tahlil ve stihbaratlar ve Risk Ynetim % 40 orann benimsemi. Dier
Analistler 0-39 ve %40, oran ynnde eilim gstermi.
204
1,5 altnz Blm
70 Ticaret Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
1,0
MT
0,5 50
Boyut 2
0-39
0,0 KT DG
60 PZ
40
-0,5
KI
-1,0
RY
-1,5
-3 -2 -1 0 1
Boyut 1
ekil 5.9. allan Blme Gre Ticaret Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran
Durumu
Ticaret Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile Risk Ynetim cevaplar
farkllam ve hibir cevaba yaklamamtr. Mali Tahlil ve stihbaratlar ve % 50 ve
% 70 orann benimsemi. Dier Analistler 0-39 oran ynnde eilim gstermi. Kredi
Pazarlamaclar %40 orann benimsemi, Kredi Tahsisiler % 50 orann benimsemi,
Kredi zlemeciler %60 orann benimsemitir.
205
altnz Blm
Hizmet Sektr iin arlk
oran ne olmaldr?
1
KI
MT
40 60
50
DG
0
Boyut 2
70 PZ KT
0-39
-1
RY
-2
-4 -3 -2 -1 0 1
Boyut 1
ekil 5.10. allan Blme Gre Hizmet Sektr in Subjektif Kriterler Arlk Oran
Durumu
Hizmet Sektr iin arlk oran ne olmaldr ile Risk Ynetim cevaplar
farkllam ve hibir cevaba yaklamamtr. Mali Tahlil ve stihbaratlar % 40 ve %
50 orann benimsemi. Dier Analistler 50 oran ynnde eilim gstermi. Kredi
zlemeciler %40 ve %60 orann benimsemitir Kredi Pazarlamaclar ve Kredi
Tahsisiler % 0-39 orann benimsemi.
zetle, Tablo-5.33de grld gibi allan blme gre sektre gre

subjektif kriterlerin arl farkl olmal grleri arasnda anlaml farkllk yoktur
(p>0,05). Dolaysyla 15 numaral hipotez RED edilmitir.
206
5.7.3. allan Pozisyona Gre liki Analizi
allan poziyon ile firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre
raporunu hazrlayan birim farkl olmal dncesi allan pozisyona gre farkllk
gstermektedir.
Tablo 5.34. allan Pozisyona Gre Firmann Ciro, Sektr Veya

Kurumsallama Derecesine Gre Rating Raporunu Hazrlayan Birim Farkl
Olmal m?
apraz Tablo
Grevi 1 Evet 2 Hayr 1 Evet

st dzey Adet
35 1 36
ynetici
Bulunduu Pozisyon ierisinde Yzdesi 97.2% 2.8% 100.0%
derecesine gre rating raporunu hazrlayan birim 8.0% 1.4% 7.0%
farkl olmal m?
Orta dzey Adet
164 21 185
ynetici
farkl olmal m?
Alt dzey Adet
83 11 94
ynetici
farkl olmal m?
alan Adet 158 40 198
farkl olmal m?
farkl olmal m?
Toplamn Yzdesi 85.8% 14.2% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Deer df Asymp. Sig. (2-sided)

207
Firmann ciro, sektr veya kurumsallama derecesine gre rating raporunu
hazrlayan birimin farkl olmasna Riskin bankalar arasnda % 95 Gven dzeyinde
farkllk vardr (kikare= 11.403 p=0.010) Evet diyenlerin oran st dzey yneticiler
iin%97.2 iken, orta dzey yneticiler %88.6, alt dzey yneticiler %88.3 alan
acsndan 79.8 dir. Hayr diyenlerin oran st dzey yneticiler iin %2.8 iken, orta
dzey yneticiler %11.4, alt dzey yneticiler %11.7 alan acsndan 20.2 dir. Bu da
gsteriyor ki evet diyenler yneticilik dzeyi ykseldike ykseliyor, hayr diyenler ise
yneticilik dzeyi aaya doru indike azalyor ve tecrbe asndan ters bir orant
grlmektedir.
ekil 5.11. allan Pozisyona Gre Firmann Rating Raporunu Kim Hazrlamal
Durumu
Firmann rating raporunu kim hazrlamal sorusuna grev ayrmlar dikkate

alnarak incelendiinde; st dzey yneticiler cevab farkllam hi bir cevaba
yaklamam, orta dzey yneticiler 5 numaral cevab benimsemi, alt dzey
yneticiler 4 ynnde eilim gstermi. 2 ve 3 numaral cevaba hi bir denek
yaklamam.
208
zetle, Tablo-5.34de grld gibi allan pozisyon ile firmann ciro, sektr
veya kurumsallama derecesine gre rating raporunu hazrlayan birimin farkl olmasna
ilikin grler arasnda anlaml farkllk vardr (p<0,05). Dolaysyla 16 numaral
allan poziyon ile raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating
notunu grebilmeli gr arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad
ki-kare yntemiyle llmtr.
grebilmeli gr allan pozisyona gre farkllk gstermektedir.
Grevi apraz Tablo 1 Evet 2 Hayr 1 Evet

st dzey Adet
10 26 36
ynetici
5.5% 7.9% 7.0%
Orta dzey Adet
67 118 185
ynetici
36.6% 35.8% 36.1%
Alt dzey Adet
36 58 94
ynetici
19.7% 17.6% 18.3%
38.3% 38.8% 38.6%
100.0% 100.0% 100.0%
Toplamn Yzdesi 35.7% 64.3% 100.0%
209
Rating Raporu hazrlayan uzman; sre sona ermeden rating notunun
grlebilmesine ilikin bankalar arasnda %95 gven dzeyinde fark yoktur. ( Kikare =
1.293 p=0.731) Hayr diyenlerin oran st dzey yneticiler iin %72.2 iken, orta dzey
yneticiler %63.8, alt dzey yneticiler %61.7 alan acsndan 64.6 dir. Evet
diyenlerin oran st dzey yneticiler iin % 27.8 iken, orta dzey yneticiler %36.2, alt
dzey yneticiler %38.3 alan acsndan 35.4 dir. Bu da gsteriyor ki hayr diyenler
yneticilik dzeyi ykseldike ykseliyor, alt dzey yneticiler ile alanlar
birbirlerine yaknlar. Evet diyenler ise yneticilik dzeyi yukar doru ykseldike
azalyor ve daha ok tecrbe sahip yneticiler analistin rapor sona ermeden notu
grmesi taraftar deiller.
ekil 5.12. allan Pozisyona Gre Uzman Tarafndan Hazrlanan Rapor Sonucuna
Kontroln Mdahale Durumu.
ilikin st dzey yneticiler hi bir cevaba yaklamam, Risk Ynetim, dier
analistlerin cevaplar farkllam ve hibir cevaba yaklamamtr. Orta dzey
yneticiler %5i benimsememi. alt dzey yneticiler %3i benimsemi alan
210
dzeyindeki katlmclar da %10 ynnde eilim gstermi. 0 ve 15 oranna hi bir
katlmc yanamam.
zetle, Tablo-5.35da grld gibi allan pozisyon ile raporu hazrlayan

uzman; sre sona ermeden rating notunu grebilmeli grleri arasnda anlaml
farkllk yoktur (p>0,05). Dolaysyla 17 numaral hipotez RED edilmitir.

apraz Tablo
Sektre gre subjektif

kriterlerin arl farkl olmal
m? Toplam
Grevi 1 Evet 2 Hayr 1 Evet

st dzey Adet
30 6 36
ynetici
% within Grevi 83.3% 16.7% 100.0%
Sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl
7.7% 5.0% 7.1%
olmal m?
Orta dzey Adet
145 40 185
ynetici
37.2% 33.3% 36.3%
olmal m?
Alt dzey Adet
68 26 94
ynetici
17.4% 21.7% 18.4%
olmal m?
37.7% 40.0% 38.2%
olmal m?
olmal m?
100.0% 100.0% 100.0%
Toplamn Yzdesi 76.5% 23.5% 100.0%
Ki-Kare Testleri
Asymp. Sig. (2-

Deer df sided)
211
allan poziyon ile sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmal
gr arasndaki farklln istatistiki olarak anlaml olup olmad ki-kare yntemiyle
llmtr.

allan pozisyona gre farkllk gstermektedir.
Sektre gre subjektif kriterlerin arl farkl olmas ile grev arasnda %95
gven dzeyinde fark yoktur. (kikare =2,336;p=0,506) Evet diyenlerin oran st dzey
yneticiler iin % 83.3 iken, orta dzey yneticiler %78.4, alt dzey yneticiler %72.3
alan acsndan 75.4 dir. Hayr diyenlerin oran st dzey yneticiler iin % 16.7 iken,
orta dzey yneticiler %21.6, alt dzey yneticiler %27.7 alan acsndan 24.6 dir. Bu
da gsteriyor ki evet diyenler yneticilik dzeyi ykseldike ykseliyor. Hayr diyenler
ise yneticilik dzeyi yukar doru ykseldike azalyor. Alt dzey yneticiler ve
alanlarn cevaplar birbirine yaklayor.
ekil 5.13. allan Pozisyona Gre naat Sektr in Subjektif Kriterlerin Arlk Durumu
212
naat Sektr iin subjektif kriterlerin arlk oran ne olmaldr sorusuna
grev ayrmlar dikkate alnarak incelendiinde; st dzey yneticiler %70 derken orta
dzey yneticiler %60, alt dzey yneticiler %0-39, alan dzeyindeki katlmclar da
%40 ile cevabn vermilerdir. %50 cevabna hibir ynetici dzeyi yanamamtr.
ekil 5.14. allan Pozisyona Gre malat Sektr in Subjektif Kriterlerin

Arlk Oran Durumu
malat sektr iin subjektif kriterlerin arlk oran ne olmaldr sorusuna

grev ayrmlar dikkate alnarak incelendiinde; st dzey yneticiler %60 derken orta
dzey yneticiler %0-39, alt dzey yneticiler %40, alan dzeyindeki katlmclar da
%50 ile cevabn vermilerdir. %70 cevabna hibir ynetici dzeyi yanamamtr.
213
ekil 5.15. allan Pozisyona Gre Ticaret Sektr in Subjektif Kriterlerin
Arlk Oran Durumu.
Ticaret sektr iin subjektif kriterlerin arlk oran ne olmaldr sorusuna
grev ayrmlar dikkate alnarak incelendiinde; st dzey yneticiler hi bir seenee
yaklamazken, orta dzey yneticiler %40, alt dzey yneticiler %0-39, alan
dzeyindeki katlmclar da %60 ile cevabn vermilerdir. %50 ve 70 cevabna hibir
ynetici dzeyi yanamamtr.
214
ekil 5.16. allan Pozisyona Gre Hizmet Sektr in Subjektif Kriterlerin
Arlk Oran Durumu.
Hizmet sektr iin subjektif kriterlerin arlk oran ne olmaldr sorusuna
grev ayrmlar dikkate alnarak incelendiinde; st dzey yneticiler hi bir seenee
yaklamazken, orta dzey yneticiler %0-39, alt dzey yneticiler %60, alan
dzeyindeki katlmclar da %40 ile cevabn vermilerdir. %50 ve 70 cevabna hibir
ynetici dzeyi yanamamtr.
zetle, Tablo-5.36da grld gibi allan pozisyona gre sektre gre

subjektif kriterlerin arl farkl olmal grleri arasnda anlaml farkllk yoktur
(p>0,05). Dolaysyla 18 numaral hipotez RED edilmitir.
215
SONU
2001 ylnda lkemizde yaanan bankaclk krizi sonucunda sektrde olan

birok banka ve bir adet de katlm bankas tasfiye srecine girmitir. Meydana gelen
kriz sonras lkemizde finansal sektr zellikle de bankaclk sektr krizlerle ilgili
ciddi tedbirler alma yoluna gitmilerdir. Bu sebeple 2009 dnya krizinde Trk
bankaclk sistemi alt yaps gl olmasndan dolay byk hasarlar almamtr.
Dnyada birok banka ayaklar zerinde duramayp fona devredilirken Trk bankaclk
sistemi yoluna devam etmitir. 2009 dnya krizi 1929 dnya ekonomik krizinden sonra
yaanan en byk kriz olarak adlandrlmtr. Dnyada en son yaanan 2009 krizi
derecelendirmenin ne kadar nemli olduunu ve derecelendirme firmalarnn eksik
ynlerini su yzne karmtr.
Bu almada, katlm bankacl, katlm bankaclnn dnyada ve

Trkiyede tarihsel geliimi, lkemizde tabi olduu yasal mevzuatlar incelenmitir.
Katlm bankalarnn topladklar fonlar, kullandrdklar fonlar ve dier enstrmanlar
ayrntl bir ekilde ele alnmtr.
Katlm bankalarnda kredi, kredinin unsurlar, eitleri, kredi tahsis ve

kullandrm prensipleri incelenmitir. Ekonomik krizlerde de rol oynayan kredi riski,
piyasa riski operasyonel risk ve dier risk trleri incelenmitir.
Katlm bankalarnda kredi derecelendirmesi, derecelendirmenin dnyada ve

Trkiyede geliimi, derecelendirme konusunda Trkiyedeki yasal mevzuatlar
incelenmitir. Ayrca derecelendirme srecinin aamalar, derecelendirme kurulular,
irket derecelendirme yaklamlar ve derecelendirme de kullandklar notlar
aklanmtr.
Trkiye de faaliyet gsteren katlm bankalarnn kredi tahsis aamasndan

nce yaplan derecelendirme (rating) zerine bir inceleme yaplmtr. Katlm
bankalarnn irket derecelendirmesi tm ynleri ile (teori ve uygulama asndan) delfi
215
yntemi, derinlemesine yaplandrlm mlakat ve anket almasn ieren bir
uygulama ile ele alnmtr.
Uygulama blmnde, kredi derecelendirilmesi lkemizdeki katlm
bankalarnda isel derecelendirme yntemine gre mi yoksa dsal ynteme gre mi
yaplmaktadr? sorusunun cevab aklanmaya allmtr.
ncelikle katlm bankalarnn derecelendirmedeki i ak aamalar

incelenmi, karlatrmalar yaplarak benzer ve farkl ynleri ortaya konulmutur.
- Rating raporu katlm banlarnda kimler tarafndan hazrlanmaktadr?

- Raporu hazrlayan segmentler arasnda bir ayrma gidilmi midir?
gibi farkllklar ayrntl bir ekilde incelenerek karlatrlmtr.
Katlm bankalar kredi derecelendirme faaliyetlerinde sektr ayrmlarn farkl
kriterlere gre belirlemektedir. Buna gre, X katlm bankas 8, Y katlm bankas 4, Z
katlm bankas 9, T katlm bankas ise 10 ayr ana sektrlerde firmalar grupladklar
gzlenmitir (Bkz. Tablo-4.28).
Katlm bankalar kredileri 100 puan zerinden bir derecelendirmektedir.

Notun oluumunda objektif ve subjektif olarak isimlendirilen iki ayr ana faktr vardr.
Firmann mali verileri objektif faktrleri olutururken, rakamlarla ifade edilemeyen
firma ile ilgili bata lke, sektr ve iletme analizi olmak zere pek ok kritere ise
subjektif faktrler denilmektedir.
Trkiyede faaliyet gsteren drt katlm bankasnda kredi analisti olarak grev
yapan toplam 2.256 adet uzman bulunmaktadr. Dolaysyla aratrmann ana ktlesini
sz konusu bu uzmanlar oluturmaktadr. Ana ktleye ilikin rneklem ierisinde yer
alan 513 analist, kredi derecelendirmesinde, kredi tahsisinde, risk izleme ve risk
ynetim departmanlarnda grev yapmaktadr.
Aratrma sonucunda, katlm bankalarnda kredi derecelendirmesini firma

byklne gre ube pazarlamacs, genel mdrlk ve blge mali tahlil uzman
hazrlamal grnn hakim olduu ortaya kmtr.
216
Rating raporu hazrlayan uzmanlarn, sre sona ermeden rating notunu
grmemesi gerektii gr hakimdir. Bir baka ifadeyle rating raporu hazrlayan
uzmann, deerlendirme sreci sona ermeden rating notunun grlmesinin doru
olmad dnlmektedir. Dolaysyla bu sonu, aratrmada bu konuya ilikin ortaya
konulan hipotezi desteklemektedir (Hipotezler 11, 14, 17).
Y katlm bankas ile T katlm bankas objektif ve subjektif kriterler dikkate

alnarak hesaplanan rating notuna bir st amirin mdahalesi olmamal, sonu aynen
kabul edilmelidir grne sahipken; X katlm bankas ve Z katlm bankas mdahale
yaplmaldr ve orann da oluan notun % 5i olmaldr grne sahiptirler.
Katlmclarn ou (%76.5), sektre gre subjektif kriterlerin arlnn farkl

olmas gerektiini dnmektedir. Baz zellikli sektrlere ve/veya firma byklne
gre subjektif kriterlerin arl farkl olmaldr. rnein inaat sektrnde hak ediler
bilanoya tam olarak yansmadklar iin bilano kalemleri yani kanditatif kriterler
firmay ok net bir ekilde yanstmayabilir. Ayrca firma byklklerinde de durum
buna benzerdir, profesyonel firma ortaklar ve yneticileri kaytdl uygun
grmemesine ramen baz profesyonel olmayan firmalar blgelere gre farkllk
gstererek kayt dl n plana karabilirler. Bunun da Basel kriterlerinin
uygulanmas halinde aza indirgenecei dnlmektedir.
Aratrmann temelini oluturan, katlm bankalarnda kredi derecelendirme

subjektif kriterleri lei u ekilde oluturulmutur; ncelikle Trkiyede faaliyet
gsteren drt katlm bankalasnn kredi derecelendirmeleri incelenmitir. Bu bankalarn
kredi derecelendirmesi yaparken nelere dikkat ettikleri, puan hesaplamalarn nasl
yaptklar, objektif ve subjektif kriterlerin nelerden olutuu, arlklarnn ne olduu ve
subjektif kriterler hesaplanrken hangi sorular sorduklar tespit edilmitir (Bkz. Ek-1,
Ek-2, Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6, Ek-7, Ek-8). Toplam drt katlm bankasnn subjektif
kriterleri olutururken sorduklar tm sorular karlatrlm, ortak olan sorular bir
araya getirirmi sonuta 77 sorudan oluan bir anket hazrlanmtr (Ek-2). Delphi
yntemi kullanarak hazrlanan lek, katlm bankalarnda derecelendirmeden sorumlu
mali tahlil ve istihbarat mdrleri olmak zere konunun uzman olan 10 analist ile
217
yaplan mlakatlar sonucunda 40 sorudan olumutur (Bkz. Ek-3).
40 sorulu katlm bankalarnda kredi derecelendirme subjektif kriterleri

leinin geerlilik analizi iin yaplan faktr analizi sonucunda nem derecesine gre
7 faktr, zorluk derecesine gre 9 faktr, nem ve zorluk derecelerinin birlikte
arpmyla oluturulan kullanlabilirlik derecesine gre ise 10 faktr olumutur.
Subjektif kriterler, kullanlabilirlik dzeyleri dikkate alnarak nemli faktrler

sralandnda birinci faktr moraliter deerlendirmeler olmutur. Moraliter
deerlendirmeler analizi en nemli faktr olarak hesaplanmtr. En son TCMB memzu
listesinde temerrt kayd bulunup bulunmamas ile ilgili deiken kullanlabilirlikleri en
yksek olan seenei oluturmaktadr. Kesinlikle hesaplamalarda dikkate alnmal ve
hesaplama katsays yksek olmaldr.
En nemli faktr moraliter deerlenirme analizi faktrdr. Bu faktr toplam 6

deikenden olumaktadr. Bu deikenlerden kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en
yksek olan deiken en son TCMB Memzu listesinde temerrt kayd bulunup
bulunmamas iken faktrdeki nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken
Firma/Ortaklar/Grup Firmalar hakknda banka istihbarat /piyasa istihbaratdr.
kinci derecede nemli faktr firma ve faaliyet deerlendirme analizi

faktrdr. Bu faktr toplam 6 deikenden olumaktadr. 6 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken irketin organizasyon ve
kurumsallama dzeyi iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan
deiken Firmann faaliyet konusunun, teknolojiye hassasiyeti ve teknik personele
bamllk durumudur.
nc derecede nemli faktr ortaklarn mali durumu ve mali tablo analizi

faktrdr. Bu faktr toplam 5 deikenden olumaktadr. Sz konusu bu 5 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken mali tablolarn uyum
durumu ve muhasebe sisteminin kalite yeterlilii (kaytdlk durumu) iken faktrdeki
218
zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken ortaklarn mal varlklarnda
veya irketin kulland ekipman ve tesislerde rehin haciz durumudur.
Drdnc derecede nemli faktr finansal risk analizi faktrdr. Bu faktr

toplam 3 deikenden olumaktadr. 3 deikenden kullanlabilirlik dzeyi ortalamas
en yksek olan deiken yurt ii/yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti iken
faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken uzun sreli kaynak
temin gcdur. Yurt ii /yurt d alacaklarnn tahsil kabiliyeti, tahsili pheli
alacaklarnn irketi etkileme durumu, uzun sreli kaynak temin gc bu faktr
grubunda yer almaktadr. Bir iletmenin alacaklarn tahsil edememesi veya ge tahsil
edilmesi o firmann likidite problemi yaamasn salayacaktr. Bu sebeple alacaklarn
tahsil kabiliyeti ok nemli bir etkendir. Uzun sreli kaynak temin gc olmayan veya
dk olan firmalarda gelecek dnemlerde skntlar yaayabilirler.
Beinci derecede nemli faktr faaliyetlerle ilgili deerlendirme analizi

kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken irketin ve rnlerinin
blgesel veya yerel dzeyde tannmlk durumu (marka olmas) iken faktrdeki zorluk
nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken satlmakta olan rnn veya hizmetin
ikame edilmesi kolayldr. Bu seenek de ok nemli bir madde olup, bunun
rnekleri ok net bir ekilde grlmektedir. rnein kahvede nescafe markas, aygaz
tp, sana ya ... gibi tketiciler markay rn haline getirmiler ve bu rn talep
ederken o rnn ismini deil belli markalarla istemektedirler.
Altnc derecede nemli faktr sektrel deerlendirme analizi faktrdr. bu

faktr toplam 3 deikenden olumaktadr. 4 deikenden kullanlabilirlik dzeyi
ortalamas en yksek olan deiken firmann ithalat-ihracat yapt lkenin risk
tamas iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken
sektrdeki kayt dlk dzeyidir. Sektrel riskin ne kadar nemli olduunu
bugnlerde Kuzey Afrika lkelerinde yaanan karklklarda daha iyi anlayabiliyoruz.
Sz konusu lkelerde riski bulunan bankalar brakn riskini tahsil etmeyi kredi tahsis
yaptklar firmalarn alan personellerini dahi lkeleri ne kadar zor artlarda
getirebildiklerine ahit oluyoruz.
219
Yedinci derecede nemli faktr ortaklarla ilgili deerlendirme analizi
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken ortaklarn ve yneticilerin
sektrdeki deneyim dzeyi iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk
olan deiken 3 hakim ortan ve yneticinin yadr.
Sekizinci derecede nemli faktr orta banka ve finans kurumlaryla iliki

analizi faktrdr. Bu faktr toplam 4 deikenden olumaktadr. 2 deikenden
kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken irketin bankamzdaki
verimlilii iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken
bankamzla kredili olarak alma sresidir.
Dokuzuncu derecede nemli faktr ortaklarn kefalet durumu analizi

kullanlabilirlik dzeyi ortalamas en yksek olan deiken firma ve ortaklarnn
kefalet durumu iken faktrdeki zorluk nem dzeyi ortalamas en dk olan deiken
ortaklarn ve yneticilerin baka firmalarda ve sektrlerde risk oluturabilecek ortaklk
veya faaliyet ierisinde olmasdr. Bir firma iin her ey yolunda giderken hesapta
olmayan ve yllar nce verilen bir kefalet kefil olunan firmann skntya dmesi ile sz
konusu firmay zor duruma drebilir.
Aratrmann ncesinde, ortaklarn firma dndaki bulunduu ortamlarda tm

varlklar ksa srede sfra indirebilme ve kumar uyuturucu gibi alkanlklar olan
firma ortaklarnn ve yneticilerinin dardaki olumsuz davranlar zaman ierisinde
firmasna olumsuz ynde etkileyecei gibi sebeplerden dolay nemli olduu dnlen
ortaklarn yaam tarznda irketi negatif etkileyebilecek hususlarn varl deikeni
aratrma sonularna gre hibir faktr altnda yer almamtr.
2010 yl sonu itibariyle Trkiye de faaliyet gsteren drt katlm bankasnn

bireysel ve kurumsal kredileri toplam 32.096.000.000 TL olup, % 3.4 (1.100.000.000
TL) kanuni takibe dmtr.
220
Bu noktada almann uygulayclara katk salayaca dnlmektedir. Bir
baka ifadeyle, sz konusu katlm bankalar subjektif derecelendirme kriterlerini bu
almada ortaya konan nem derecesine gre sralam olmalar durumunda takibe
decek kredi orannn daha dk olaca tahmin edilmektedir.
alma bundan sonra benzer konularda yaplacak aratrmalara k tutacak

niteliktedir. Sonraki dnemlerde yaplacak aratrmalarda ve almalarda, tarafmzca
oluturulmu kredi derecelendirmedeki faktrler ve en nemli subjektif kriterler dikkate
alnabilir.
alma i dnyasna, derecelendirme kurulularna ve bankalarn

derecelendirme departmanlarna katk salayacan ortaya koymaktadr.
221
KAYNAKA
KTAP
AKDOAN, Nalan ve Nejat, TENKER. Finansal Tablolar ve Mali Analiz
Teknikleri, stanbul: Gazi Kitapevi, 2003.
AKG, ztin. Kredi Taleplerin Deerlendirilmesi, stanbul: Aray Basm

Yaynclk, 2010.
AKG, ztin. Mali Tablolar Analizi, stanbul: Aray Basm Yaynclk, 2011.
AKIN, Cihangir. Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986.
ALTINTA, Ayhan,. Bankaclkta Risk Ynetimi ve Sermaye Yeterlilii, Ankara:

Turhan Kitabevi, 2006.
ALTUNIIK, Remzi ve Recai, COKUN ve Serkan, BAYRAKTAROLU ve Engin

YILDIRIM, Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemleri SPSS Uygulamal,
Gelitirilmi 3. Bask, Sakarya: Sakarya Kitabevi, 2004.
BABUCU, enol ve Adelet, HAZAR. SPK Kredi Derecelendirme Uzmanl

Snavlarna Hazrlk Kredi Derecelendirme (Rating) ve Finans, Ankara: Akademi
Yaynclk, Mays 2007.
BABUU, enol. Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk

Ynetimi, Akademi Aratrma Planlama Danmanlk Eitim Yaynclk Limited
irketi, 2005.
BAYINDIR, Abdulaziz. Ticaret ve Faiz, stanbul: Sleymaniye Vakf Yaynlar, 2007.
222
BAYINDIR, Servet. slam Hukuku Penceresinden Katlm Bankacl, stanbul:
Rabet Yaynlar, 2005.
BERK, Niyazi. Bankaclkta Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, 3. Basm, stanbul:

Beta Basm Yayn Datm, Mart 2001.
BYKDENZ, Adnan. Ekonomik Bir Geerlilik Olarak zel Finans Kurumlar,

zel Finans Kurumlar Birlii Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk, 2003.
BYKZTRK, eref. Veri Analizi El Kitab, 4. Bask, Ankara: Pegema

Yaynclk, 2004.
CANDAN, Hasan ve Alper ZN, Bankalarda Risk Ynetimi ve Basel II, stanbul:
Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2006.
CANTOR, Richard ve Frank, PACKER, The Credit Rating Industry, Quarterly

Review (Federal Reserve Bank of New York),Summer / Fall 94, Vol. 19.
CROUHY, Michel ve Robert MARK, Dan GALAI. The Essentials Of Risk

Management, USA: McGraw-Hill Companies, 2005.
ABUK, Adem ve brahim, LAZOL. Mali Tablolar Analizi, Ankara: Nobel Yayn
Datm, 2005.
ERSOY, Arif ve Dierleri. Faizsiz Yeni Bir Banka Modeli, (Faizsiz Kredileme
Sistemi), stanbul: SAV (slami limler Aratrma Vakf), 1987.
EYPGLLER, Servet. Banka ve Mali Kurulular, Ankara, 1988. Financial Markets,

Second Edition, Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc., 2008.
GABLE, R.K. Instrument development in the affective domain, Boston: Kluwer-

Nijhoff Publishing, 1986.
223
GANGUIN, Blaise ve Jhon BILARDELLO. Fundamentals Of Corporate Credit
Analysis,The McGraw-Hill Companies, Inc. 2005.
GKALP, Mehmet Faisal ve Gngr, TURHAN. slam Toplumlarnn Ekonomik

Yaps, Fey Vakf,1993.
HOT, Suhejla ve Michael, MCALEER. Modelling The Riskiness In Country Risk

Ratings, Netherlands: Elsevier B.V., First edition, 2005.
LKN, Akn. Ekonomi Ansiklopedisi, stanbul: Payma, 1984, C.1. stanbul: Trkmen
Kitapevi, 2003.
KALAYCI, eref. SPSS Uygulamal ok Deikenli statistik Teknikleri, Ankara:

Asil Yayn Datm Ltd. ti, 2006.
KORKMAZ, Turhan ve Ali CEYLAN. Sermaye Piyasas ve Menkul Deer Analizi,

Bursa: Ekin Kitabevi, 2000.
KURTULMU, Kemal. Pazarlama Aratrmalar, Geniletilmi ve Gzden

Geirilmi 8. Basm, stanbul: Literatr Yaynclk, 2006.
ZDAMAR, Kazm. Paket Programlar le statistiksel Veri Analizi (ok Deikenli

Analizler), Eskiehir: Kaan Kitabevi, 2004.
ZSOY, smail. zel Finans Kurumlar, stanbul: Asya Finasan Kltr Yaynlar,
1997.
Palmateer, Reid Dorsey Sovereign Credit Ratings and the Effect of Disaggregated
Aid on Borrowing, Journal Of Fixed Income, 1998.
PARASIZ, lker. Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitapevi Yaynlar, 2009.
224
Scott, Hol S., Capital Adequacy Beyond Basel, Banking Securities an Insurance,
Oxford University Press U.S.A., 2005.
STEERS, Richard M. ve Luciara, NARDON. Managing In the Global Economy, .

New- York: M.E.Sharpe Inc., 2006.
AKAR, Hakan, Bankalarda Kredilendirme Teknikleri, stanbul: Akdeniz

Yaynclk, 2002.
ENCAN, Hner. Sosyal ve Davransal lmlerde Gvenilirlik ve Geerlilik,

Ankara: Sekin Yaynclk, 2005.
TABAKOLU, Ahmet. slam ktisadna Giri, stanbul: Dergah Yaynlar, 2008.
TAKAN, Mehmet. Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn

Datm, 2001.
TUN, Hseyin. Katlm Bankacl Felsefesi, Teorisi ve Trkiye Uygulamas,

stanbul: Nesil Yaynclk, 2010.
UAR, Mustafa. Trkiyede-Dnyada Faizsiz Bankaclk ve Hesap Sistemleri,

stanbul: Fey Vakf Yay., stanbul.
USTA, Mahmut. Temel Kredi Bilgileri, stanbul: Pamukbank Eitim Yaynlar,

stanbul, 1992.
UYAR, Seil. Bankaclk Krizleri, Ankara: Ziraat Matbaaclk A.., 2003.
UZUNOLU, Sadi. Yeni Finansman Teknikleri, stanbul, Strata Yaynclk, 1998.
NGEN, Hayri ve S.Kadri MRZE. letmelerde Stratejik Ynetim, stanbul: Arkan

Basm Yaym Datm Ldt.ti., 2007.
225
Wanless, Derek. The Dominant Role of Ratings in the Contemporaray Banking
Industry, 1995.
YASLIDA, Beyhan. Kredi Derecelendirme Sistemi-SPK Lisanslama Snavna

Hazrlk Sorular, stanbul: Literatr Yaynclk, 2002.
YAZICI, Mehmet. Bankalarda Kredi Tahsisi, Ankara: Sekin Yaynclk, 2010.
226
MAKALE
ACAR BOYACIOLU, Melek. Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk

Bankaclk Sektr zerine Ampirik Bir alma, Yaynlanmam Doktora Tezi,
Seluk niversitesi, Konya, 2003.
ACAR, BOYACIOLU, Melek. Bankalarda Derecelendirme (Rating) ve Trk

Bankaclk Sektr zerine Ampirik Bir alsma, Yaynlanm Doktora Tezi,
ktisadi Arastrmalar Vakf, stanbul: Aralk 2005.
ACAR BOYACIOLU, Melek. Basel II erevesinde sel Derecelendirme Srecine

Giri, Bankaclar Dergisi, Say 46., 2003.
AKAN, N.Burak. Piyasaya Risk lm, Bankaclar Dergisi, Say: 67, 2007.
AKBULUT, Yavuz ve Erkan ZG. Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami

Finansal Aralar ve Trkiyede Uygulanabilirlii zerine Dnceler, Aktif Finans
Dergisi, Kasm Aralk 2004.
AKSEL, Kaan H. Basel Komitesi Kararlar ve Yeni Basel Anlamasnda Beklenen

Gelimeler, Aktive Bankaclk ve Finans Dergisi, Kasm- Aralk, 2002.
AKSEL, Kaan H. Kredi Risk Ynetimi, Active Bankaclk ve Finans Dergisi,

Mays-Haziran, 2001.
ALP, Ali ve Serdar STNDA. Bankalarn Derecelendirilmesi, Active Bankaclk

ve Finans Dergisi, Temmuz-Austos-Eyll, 2007.
ARAS, Gler. Ticari Bankalarda Kredi Portfynn Ynetimi, Sermaye Piyasas

Kurulu, Yayn No:30, Ankara, 1996.
227
BABUCU, enol. Bankaclkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Trk Bankaclk
Sektrne Uygulanmas, Sermaye Piyasas Kurulu, Yayn No:94, Ankara, 1997.
Bankalar Kanunu, 4491 sayl kanun ile eklenen m.20/6
Bankalar Kanunu, 5411 sayl, Mad. 3, Resmi Gazete, 1.11.2005 Kabul Tarihi
19.10.2005
BATTAL, Ahmet. Bankalarla Karlatrmal Olarak Hukuki Ynden zel Finans

Kurumlar, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara, 1999.
BERK, Niyazi. Sigortaclkta Risk Ynetimi, Emek Sigorta Risk Ynetimi, stanbul,
1992.
BOTAN BERKER, Aye, Finans Sisteminde Tahvil Getirilerinin Kredi Dereceleri ile
likisi: Gelimekte olan lkeler Asndan Bir Uyglama, Yaynlanmam
DoktoraTezi, Marmara niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Enstits, stanbul,
2008.
BRUNNER, Antje ve J.Pieter, KRAHNEN ve WEBER, M. Information Production in

Credit Relationships: On the Role of Internal Ratings in Commercial Banking, Center
for Financial Studies, Frankfurt, 2000.
CORNEE, Simon. On The Role Of Subjective And Experiential Factors In Internal

Credit Rating: The Case of Social Banking. CREM-IGR (University of Rennes 1).
cermat. iae. univ-tours.fr/IMG/pdf/CORNEE.pdf, 2 Kasm 2010.
CORTNA, J. M. What i coefficient alpha? An examination of theory and

application, Journal of Applied Psychology, 1993.
ELK, Pelin. Bankalarn Risk Derecelendirmesi, TCMB Uzmanlk Yeterlilik Tezi,

2004.
228
ELK, Faik ve Mehmet Behzat EKNC, Trkiyede Bankaclk Krizlerinin
nlenmesinde Risk Ynetiminin Yetersizlii, Stratejik Bir Yaklam, Active
Bankaclk ve Finans Dergisi, Mart-Nisan, 2002.
ERATAY, Sertan." Kredi Riskinin Tanm, lmleme Yntemleri ve Modelleri",

Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Temmuz - Austos, 2003.
GRGN, Erol." Kredi taleplerin deerlendirilmesinde rasyo ynteminin kullanlmas

ve Trkiyede sektrler itibariyle standart rasyolar",Yksek Lisans Tezi, stanbul
niversitesi 1997.
GRMAN, Tevfik. Bankalarn Derecelendirilmesi, Uzman Gzyle, Bankaclk

Dergisi, Eyll 1994.
MKLER, S., , Basel II ve Piyasalarmza Olas Etkileri,Sermaye Piyasas Kurulu

Aratrma Dairesi Yeterlilik Etd, Kasm, 2005.
KHAN, M. Mansoor ve M. Ishaq, BHATTI. Development in Islamic Banking: A

Financial Risk-Allocation Approach, The Journal of Risk Finance, Vol.9 No:1, 2008.
KORKMAZ, Tuba Kale." Bankalarda Kredi lmnde Alternatif Yntemler ,Active

Bankaclk ve Finans Dergisi, Temmuz-Austos 2004.
MATAR, Sreyya ve BAKTIR mer M. Firmalarn Kaytd Faaliyetleri

erevesinde Kredi Taleplerinin Deerlendirilmesi ve Kredi Tahsis Esaslar, Active
Bankaclk ve Finans Makaleleri, Say-I, 2000.
MEYDAN, Cebrail. irket Derecelendirmesi ve Bir Endstri letmesinde Uygulama

rnei Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, stanbul 2009.
229
MEYDAN, Cebrail. "Bamsz Derecelendirme irketlerinin Kurumsal (irket)
Derecelendirme Yaklamlar erevesinde Bir Derecelendirme Uygulamas", Maliye
Finans Yazlar, Say. 86, Ocak 2010.
MOODYS INVESTORS SERVICE; Rating Methodology: Global Packaged Goods

Industry, Global Credit Research, Haziran 2005.
MOODYS INVESTORS SERVICE; Trkiyede Kurumsal Derecelendirme ve Temel

Analitik Etkenler - Kredi Derecelendirmeleri ile Piyasa Seffaflnn Gelistirilmesi.
NYE, Roger P. ve Selda EKE. Trkiyede Kredi Derecelendirmesi, Active Bankaclk
ve Finans Dergisi, stanbul, Mays 2004.
OGAN ERDOAN, Ebru ve Burak Dolgun. Dnyada ve Trkiyede Kredi Riski

Uygulamalar, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Mays /Haziran, 2001.
NC, Mert. Bankalarda Kredi Portfyleri ve Kredi Risk Ynetimi, Marmara

niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Estits, stanbul, 2001.
ZAM, Mustafa. Basel II Uzlas", Sermaye Piyasas Kurulu Aratrma Raporu,

2004.
POLAT, Ali. Dnya Bankacl; Dnya uygulamasna ilikin sorunlar, frsatlar,

Trkiye iin projeksiyonlar, Finansal yenilik ve almlar ile katlm bankacl,
TKBB, 2009.
Resmi Gazete, "Bankalarda Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirmesine

likin Ynetmelik", 1.Kasm, 2006 tarih ve 26333 sayl.
Resmi Gazete, 1.11.2006 tarihli ve 26333 sayl BDDK, Derecelendirme Kurulularnn

Yetkilendirilmesine ve Faaliyetlerine likin Esaslar Hakknda Ynetmeliin
yaynland.
230
Resmi Gazete, 30.12.2007 tarih ve 26742 sayl Resmi Gazete.
Resmi Gazete, SPK tebli seri VIII, NO: 51 12.7.2007 tarihli ve 26580 sayl.
SUNALI, Halil ve Ediz, USMAN. Rating; Trkiyedeki Yasal Dzenleme. Active

Bankaclk ve Finans Dergisi, Aralk 98-Ocak 99.
EN, Grcan. Bankalarda Kredi Deerlendirmede Gelecek Projeksiyonlarn Kullanm,

Activeline, Austos, 2004.
TATLIDL, Hseyin ve Murat ZEL. Firma Derecelendirme almalar Konusunda

ok Deikenli statistiksel Analize Dayal Karar Destek Sistemlerinin Kullanm,
Bankaclar Dergisi, Say 54, 2005.
William F. Treacy, Mark Carey, Credit risk rating systems at large US banks, Journal of
Banking & Finance, Federal Reserve Board, Washington, DC 20551, USA, 2000.
YALKIN, Mehmet Burak, Basel II Kapsamnda irket Derecelendirme ve Bankalarn

Mali Tahlil Birimleri Asndan Deerlendirilmesi Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits letme Egitimi Ana Bilim Dal
Bankaclk Egitimi Bilim Dal, Ankara, 2007.
231
NTERNET
4491 sayl Bankalar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, m.11.,

http://www.belgenet.com/eko/k4491.html (15.8.2009).
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Madde 3.

http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu (15.8.2009).
Albaraka Trk, Albarakay Tanyn, http://www.albarakaturk.com.tr., 30.06.2010

Tarihli Bamsz Denetim Raporu (20.10.2010).
Asya Finans, tarihe, http://www.bankasya.com.tr/hakkimizda/index.jsp

(20.11.2010).
FITCH RATINGS; Corporate Rating Methodology, Criteria Report,13 Haziran 2006,

www.fitchratings.com (21.01.2011).
gizlikapi.org/ekonomi-ticaret/36281-faizsiz-menkul-kiymet-kullanimi-sukuk.html
(29.01.2011).
http://muhasebeturk.org/ecopedia/411-y/3756, (01.01.2011).
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:oq3dJc6e7rYJ:www.standarda
ndpoors.com/ratings/en/us+STANDARD+AND+POOR+CRITERIA+OF+RAT%C4%
B0NG&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/Default.aspx (15.05.2009).
http://www.cinaroglu.com.tr/sirkuler/2007-ve-oncesi/93-30122007-tarih-26742-sayl-
resmi-gazetede-yaymlanan-mal ve-hizmetlere-uygulanacak-kdv-oranlarna-ilikin-
karar.html (30.10.2009).
232
http://www.fitchratings.com.tr/derecelendirme.asp?id=28 ayse botan berker
(25.10.2009).
http://www.fitchratings.com.tr/ftp/derecelendirme/drc_23.pdf (26.10.2009).
http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/Akrdtf.pdf (10.09.2010).
http://www.jcravrasyarating.com/index.html (22.01.2011).
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/ (30.08.2010).
http://www.macorr.com/ss_caculator.htm ( 23.04.2011).
http:www.moodys.com/researchdocumentcontentpage. S,.8-9, (23.01.2011).
http://www.okanacar.com/FAZSZ%20BANKACLIK .doc 30 Ekim 2009
hracat Gelitirme Ett Merkezi,

Akreditif,http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/Akrdtf.pdf (10.09.2010).
statistik analiz, ki-kare testi, http://www.istatistikanaliz.com/ki-kare_analiz_testi.asp,

(15.03.2011).

http://www.jcravrasyarating.com/index.html, s.1, (22.01.2011).
Ki-kare bamszlk testi, www.enf.mu.edu.tr/ders_notlari/enf140/6-Ders5.doc,

(15.03.2011).
Kuveyt Turk Katlm Bankas web sayfas

http://www.kuveytturk.com.tr/tr/Hakkimizda_Tarihce.aspx (17.03.2009).
233
Kuveyt Trk A.., Tketici Finansman",
http://www.kuveytturk.com.tr/tr/BireyselBankacilik_TuketiciKredisi_Anasayfa.aspx
Kuveyt Trk, retim Destei, < http://www.kuveytturk.com.tr/tr/> (30.08.2010).
Mazba, Murat., Operasyonel Riske Basel Yaklam: Yapsal Blok erevesinde

Bir Deerlendirme, BDDK Aratrma Raporlar, 2005/1.
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Basel-II/1279MM_ThreePillar_of_oprisk.pdf
(29.10.2009).
Moodys Special Comment, Global Credit Research, Temmuz 2007,

http://www.moodys.com.br/brasil/pdf/alcoholic%20beverage.pdf
Sezai Reisolu, Teminat Mektuplar,

http://www.hukuk.gen.tr/konular/konular.asp?konugrp=2&konuid=3> (12.09.2010).
Standard & Poors, Company History, http://www.standardandpoors.com.,

(15.05.2010).
Standard & Poors, Corporate Ratings Criteria 2008, s. 11.

http://www2.standardandpoors.com/spf/pdf/fixedincome/corprate_criteria_2008.pdf
(23.01.2011).
Standard & Poors, Corporate Ratings Criteria 2008, s. 11.

http://www2.standardandpoors.com/spf/pdf/fixedincome/corprate_criteria_2008.pdf
(23.01.2011).
Standard & Poors, Corporate Ratings Criteria, 2008,

www.corporatecriteria.standardandpoors.com, (21.01.2010).
T.C. Bakent niversitesi, < http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi17.doc

(06.09.2010).
234
TKBB, Bireysel Finansman Destei,
http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_glossary&func=view&Itemid=409&cati
d=53&term=B%C4%B0REYSEL+F%C4%B0NANSMAN+DESTE%C4%9E%C4%B
0 (20.08.2010).
Trkiye Finans A.., Kar Datm Mekanizmas Nasl alyor?,

http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/hakkimizda/faizsiz_sistem_hakkinda.asp x
(05.09.2010).
Trkiye Finans, Tarihe, http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/tarihce.as

(20.11.2010).
Katlm bankalar insan kaynaklar yneticileri ile yaplan mlakatlar. ( 28 Aralk 2010).
T katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat (10 Ocak 2011).
T katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat (11 ubat 2011).
X katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat (20 Ocak 2011).
X katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat (21 Ocak 2011).
Y katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat (27 Ocak 2011).
Y katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat (28 Ocak 2011).
Z katlm bankas mali tahlil yneticisi ile yaplan mlakat (03 ubat 2011).
Z katlm bankas ticari pazarlama yneticisi ile yaplan mlakat (04 ubat 2011).
235
EKLER
EK-1 irket Derecelendirme Yntemi ve Yaklam
Objektif Kriterleri Hangi Yntemle lyoruz (Bilano / Kar-Zarar)

Trend analizi
Karlatrmal Tablolar Analizi
Yzde Yntemiyle Analiz (Dikey Analiz)
Oran (Rasyo) Analizi
Bankanzn ratingini hangi irket derecelendirme yaklam ile yapyorsunuz?

Moodys Investors Servicein
Standart & Poors
JCR Avrasya Derecelendirme
Fitch Ratings
236
EK-2 Delphi Ynetminde Kullanlan Anket
237
238
239
EK-3 Anketin Son Hali
240
241
242
243
244
EK- 4 Katlm Bankalar Raiting Derecelendirme Aklar
NOT: Bankanza ait; Sektr Ayrmlarn, Ciro Byklk Ayrmlarn, Subjektif

Kriterlerin Arlklarn, Uzman Mdahale Yetki Durumlarn, Raporu Hazrlayan
Birim Veya Departmanlar aadaki ilgili alanlara yaznz.

Blge Mdrl
Genel Mdrlk
Kurum D
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi raiting raporlarn hangi birim/depertman

hazrlamaktadr?
Segmantasyon Ayrm
Kurumsal
Ticari
Giriim
Mikro Kitle
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi mterilerinizi ka segmente ayrmaktadr?
Ciro Byklk Ayrm

Birim Kriter Ciro Aral
Genel Mdrlk Byk
Orta
Kk
ube Byk
Orta
Kk
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi mterilerinizi Genel Mdrlk ve ube olarak hangi
ayrm kriterine tabi tutulmaktadr?
Sektr Ayrm
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi mterilerini ka sektrde incelemektedir?
Subjektif Kriterlerin Arlklar

Birim
Genel Mdrlk Byk
Orta
Kk
ube Byk
Orta
Kk
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi raiting raporlarnda subjektif kriterlerin arlk

oranlar % katr?
Uzman Mdahale Yetki Durumlar

ube Yetkisi
Blge Yetkisi
Genel Mdrlk
Not: Bankanzda Kurumsal Kredi raiting raporlarnda uzman mdahale yetkisi %

katr?
246
EK-5. X Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde Sormu Olduu Sorular
X katlm bankas Faaliyetlerle lgili Deerlendirmeler hari tm sektrlerde ayn

sorularu sordyu iin sadece Turizim sektrnde tm sorular yazlm, Ayn olan
aada balklar kaytl sektrlerin sorular tekrar edilmemitir.
Ortaklar ve Yneticilere likin Deerlendirmeler,

Moraliter Deerlendirmeler,
Sektrel Deerlendirme,
Bankamz ve Dier Finans Kurulularyla likiler,
Banka - Piyasa stihbarat,
TURZM
Ortaklar ve Yneticilere likin Deerlendirmeler
1. Ortaklarn/Yneticilerin sektrdeki deneyim dzeyi nedir?
2. Ortaklar firmaya gerektiinde yeterli ilave sermaye koyabilecek dzeyde mal
varlna sahip midir?
3. Firma ve/veya ortaklarn baka firmalarda ve sektrlerde risk oluturabilecek
ortakl veya faaliyetleri var mdr?
4. Firmada / Grupta tek adam riski var mdr?
5. Firma yetkilileri bilgi verme konusunda yeterli istek ve gayrete sahip midir?
6. Firmann hakim ortaklar ve ynetim kadrosu istikrarl mdr?
7. irket halka ak mdr?
Moraliter Deerlendirmeler
1. Gemi dnemlerde piyasa borlarn dememe veya uzun sre geciktirme
durumu olmu mudur?
2. Gemi dnemlerde banka borlarn dememe veya uzun sre geciktirme
durumu olmu mudur?
3. Basna Yansyan Yasa D ler, Hileli flas, Konkordato veya hale Yasa var
mdr?
4. Ortak / ynetici veya ilikili ahslarn negatif Kredi Kayt Brosu (KKB) kayd
var mdr?
5. Protestolu Senedi var mdr?
6. Karlksz eki var mdr?
7. Vergi - SSK Borcu var mdr?
8. cra - Haciz Kayd var mdr?
Faaliyetlerle lgili Deerlendirmeler
1. Firmann sektrdeki faaliyet sresi ne kadardr?
2. irketin kendi segmentindeki firmalarla rekabet etme gc var mdr?
3. Firma rnlerinin kalite dzeyi nedir?
4. Firmann pazarlama ve datm a yeterli midir?
247
5. Yurtii ve/veya yurtd ticari alacaklarn tahsil kabiliyeti ne dzeydedir?
6. Firmann kur riski var mdr?
7. Faaliyet gsterilen tesislerde firma veya ortaklarn mlkiyet dzeyi nedir?
8. veya retim tesis ve binalarnn genel durumu ve teknolojik dzeyi nasldr?
9. Faaliyet gsterilen makine-tehizat, bina ve nakliye aralarnn sigortas var
mdr?
10. Firma teknik personele baml mdr?
11. Muhasebe ve kayt sisteminin kalitesi yeterli midir?
12. Ynetimin ve ortaklarn gelecek dneme ilikin yatrm ve finansal planlarnn
risk derecesi nedir?
13. Uzun vadeli kaynak temin gc nasldr?
14. Yurtii ve/veya yurtd girdilerin temininde riskler ne dzeydedir?
15. Firmann faydaland sektrel veya blgesel tevikler var mdr?
16. Tesislerin doluluk oran nasldr?
Sektrel Deerlendirme
1. Faaliyet gsterilen sektrde dnemsellik var mdr?
2. Piyasa ve Sektrde firma faaliyetlerinin istikrarn etkileyecek genel ve
konjonktrel riskler ne dzeydedir?
3. Sektrde yakn gemite veya gelecekteki yasal deiiklik ve yaptrmlar
faaliyetleri olumsuz etkilemekte midir?
4. Sektrde kaytdlk dzeyi nedir?
Bankamz ve Dier Finans Kurulularyla likiler
1. Finansal kurululardan edinilen kredilerde genel olarak verilen en ar teminat
nedir?
2. Fon salama amacyla factoringlerle allyor mu?
3. Firmann Bankamzla olan ilikilerinde problem var mdr?
4. Firmann Bankamzla kredili olarak alma sresi nedir?
5. Firmann Bankamza olan talebi nasl olmutur?
6. Firmann kredili alt bankalar arasnda yurtd yerleik yabanc banka var
mdr?
Banka - Piyasa stihbarat
1. Firma, ortaklar ve grup firmalar hakknda banka istihbarat nasldr?
2. Firma, ortaklar ve grup firmalar hakknda piyasa istihbarat nasldr?
TEKSTL SUBJEKTF

248
mdr?
16. Ana ve ara mamul girdilerin ne kadar yurtdndan salanyor?
17. Firmann rnlerinin kamusal ve bireysel salkla, salgn hastalklarla ilgili
midir?
GEM NAA
mdr?
16. Faaliyetlerde kullanlan vastalarnn ortalama ya dzey nedir?
17. Nakliye hizmetlerinin verildii mteri says nedir?
18. Nakliye aralarnn %50'den fazlas kiralk mdr?
19. Nakliye aralarnn %50'den fazlas zerinde rehin/ipotek var mdr?
249
NAAT
mdr?
16. naat-taahht faaliyetlerinin kamu kurum ve kurulularna bamllk dzeyi
nedir?
17. Firmann ald ihalelerin/projelerin uygulama sresinde gecikme var mdr?
18. Projelerin srekliliini etkileyecek risklerin dzeyi nedir?
19. Devam eden veya bitmi ilerinden sorunlu hale gelmi yksek tutarl hakedi
alaca veya ticari alaca var mdr?
20. Firmann yeterli makine ve tehizat var mdr?
21. Firmadan kaynaklanan sre uzatm ve tahakkuk etmi cezas var mdr?
22. Devam eden iler yksek itibarl, istihbarat iyi olan farkl ihale
makamlarndan/iverenlerden mi alnmtr?
23. Firmann devam eden projeleri arlkla ihtisas konusuna giren iler midir?
OTOMOTVE
250
mdr?
16. Firma sektrn bilinirlii yksek irketlerine bayilik / distrbtrlk yapmakta
mdr?
BASIN YAYIN

mdr?
midir?
DER
251
mdr?
midir?
DEMR ELK
mdr?
midir?
252
ENERJ
mdr?
midir?
253
EK-6. Y Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde Sormu Olduu Sorular
1. FNANSAL OLMAYAN MODL

I. FRMA HAKKINDAK GENEL BLGLER
1. Firmann faaliyet sresi? (yl)
2. Kurulutan bu yana firmann ana faaliyet konusu ve/veya unvan deiiklii var m?
3. Mevcut adreste faaliyete sresi (yl)
Firmann bir nceki adresindeki faaliyet sresi (yl)
4. Firmann sahiplik durumu (% 51 kime ait)
5. Firma Faaliyet yerinin mlkiyet durumu
II. ORTAKLARA YNELK BLGLER
1. Hkim Ortan Ya
2. Hkim Ortan renim Durumu
3. Hkim Ortan Medeni Durumu
4. Hkim Ortan kamet Ettii Evin Mlkiyeti Kime Ait
5. leri Yrtmeden Sorumlu Ortan kredi talep eden firmann iinde bulunduu
sektrdeki deneyimi ka yldr?
6. Hkim Ortan siyasi partilerde aktif grevi / herhangi bir spor klznde bakanlk-
ynetim kuruluu yelii var m?
7. Hkim Ortaktan sonra firmann devamlln salayabilecek bir kii var m?
(Firmann devamll salanabilecek mi)?
III. FRMANIN YNETM VE FAALYETLERNE AT BLGLER
1. lk 3 () mterinin toplam ciro iindeki paylar nedir ?
2. Firmann kulland en arlkl i piyasa sat koulu
3. Firmann kulland en arlkl i piyasa al koulu
4. Firmann kulland en arlkl d piyasa sat koulu
5. Firmann kulland en arlkl d piyasa al koulu
6. Firmann maruz olduu parite riski var mdr?
7. Firmann maruz olduu kur riski var mdr?
8. Firmann devam eden yatrm
Yatrmn Cinsi
Yatrmn finansman kaynaklar
9. Devam eden projelerin tamamlanmam ksmnn iverene gre arlkl dalm
(naat taahht)
10. Firmann en arlkl faaliyet tr (naat taahht)
11. Firmann kapasitesinin zerinde i alma durumu? (naat taahht)
12. Firmann devam eden ilerinin iveren says (naat taahht)
2. FNANSAL MODL
3. DAVRANI MODL
EK-7. Z Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde Sormu Olduu Sorular
A- RETM YAPAN KURULULAR

ORTAKLIK VE YNETM YAPISI
1. Firma ka yanda?
2. Ortaklk sektrndeki deneyimi nedir?
3. Ortaklk yaps nedir?
4. Ortaklarn deme sorunu olan baka irketi var m?
5. ounluk ortaklar kefil oluyor ve gayrimenkullerini ipotek veriyor mu?
6. Ortaklarn en az biri fiilen i banda m?
7. Ortaklarn mal varl bakmndan zengin mi?
8. Son iki ylda denmi sermayesi artrm var m?
9. Son yl bilanosunda ortaklardan alacak var m?
10. Firma sahibi ve/veya ortaklarlarn Moralitesi nedir?
11. Finansman mdrnn imza yetkilisi var m?
12. Ortaklar iyi anlayor mu, dier bir deyile firma ii iletiim ve koordinasyon iyi
mi?
13. Firmada kuruluundan bu yana ortak deiimi var m?
14. Firmada gizli ortak var m?
15. irketi devralp yrtebilecek ana ortak var m?
KURUM VE DER BANKALARLA LKLER

1. Firma kurum ile ka yldr kredili alyor?
2. Firmann kurumumuz ile olan ilikisinde problem var m?
3. allan banka says katr?
4. Kredili alan bankalar arasnda yabanc banka says ka adettir?
5. Kurumumuz a talebin oluum ekli nasl olmutur?
6. Kredi talebinin devamll nedir?
7. Firma dier bankalardan kulland krediler iin ne tr teminat veriyor?
8. irketin T.C.M Bankas Memzu ve Risk bildiri fy var m?
9. Firmann bilgi aktarma eilimi nedir?
10. Karlksz ekleri ve protestolar var m?
TESS, RETM, YATIRIM

1. Firmann bina ve tesisleri kendi mal m?
2. Firmann fabrika binas, makine ve tesisleri sigortal m?
3. Ka vardiya halinde alyor?
4. iler sendikal m?
5. Makine ve tesislerin ya nedir?
6. irketin devam eden tevsi ve modernizasyon yatrm var m?
7. Makine ve tesisler %75 zerinde bir kapasite ile alyor mu?
8. retip piyasaya srd ka eit rn var?
9. Son iki yl iinde imal edip piyasaya srd yeni rn var m?
SEKTRN DURUMU VE FRMANIN FAALYETLER

1. Hammadde ald firma / firmalarn konumu nedir?
2. Mal alm ekli nasldr?
255
3. alt sektrn zellikleri?
4. rettii rn / rnlerin zellikleri nedir?
5. Firmann stoklamada bilgisayar sistemi var m?
6. Firmann satlarnn yarsndan fazlas 2 mteriye mi yaplyor?
7. hracatn toplam satlara oran
8. Ka lkeye hracat yapt
FNANSAL PERFORMANS
1. Firmann bilano ve gelir tablosundaki kaytlar nereden alnmtr?
2. Firma ve mali tablolar, bir bamsz denetim irketince denetleniyor mu?
3. Duran deerlerin finansmannda ksa vadeli bor kullanyor mu?
4. Firmada yeniden deerleme yaplyor mu?
5. Net iletme sermayesindeki art eilimi nedir?
6. Cari oran katr?
7. Cari orandaki eilim geen seneye gre ykseliyor mu?
8. Likitide oran nedir?
9. Satlar geen seneye gre reel olarak artm m?
10. Alacak tahsil sresi ka gndr?
11. Bor deme sresi?
12. Alacak tahsil sresi, bor deme sresinden daha m kk ( Alacaklar, bor
deme sresinden nce tahsil edilebiliyor mu? )
13. zsermaye kaynaklar nelerdir?
14. Borlarn genel olarak vadesi nedir?
15. Borlar / zsermaye oran nedir?
16. Vergi ncesi karn net satlara oran nedir?
17. Firma, vergiler dendikten sonra kalan karn %502 sinden fazlasn datyor
mu?
18. Firmann gayriresmi satlar var m?
B- TCARET YAPAN KURULULAR
1. Firma ka yanda?
mi?
13. Firmada kuruluundan bu yana ortak deiimi var m?
15. Firmay devralp yrtebilecek ana ortak var m?
256
16. Ynetim kadrosunda son bir ylda istifa eden ortak var m?
17. Firmann ana faaliyet konusunda deiiklik var m?
18. Firmada nvan deiiklii var m?
19. Firmada nevi deiiklii var m?

2. Firmann pazarlama a ve marka imaj nedir?
3. Mteri riski nedir?
5. Satt rn / rnlerin zellikleri nedir?
6. Firmann stoklamada bilgisayar sistemi var m?
7. Firmann satlarnn yarsndan fazlas 2 mteriye mi yaplyor?
8. hracatn toplam satlara oran
9. Ka lkeye hracat yapt
10. Dviz girdisi nedir?
FNANSAL PERFORMANS
3. Geen yla gre faaliyet karnda reel bir art var m?
5. Cari oran katr?
10. Bor deme sresi?
16. Firma, vergiler dendikten sonra kalan karn %50 sinden fazlasn datyor mu?
C- MTEAHHTLK FRMALARI
1. Firma ka yanda?
257
11. Finansman mdrnn imza yetilisi var m?
mi?
14. Kuruluundan bu yana ortak deiimi var m?
MAKNE PARKI TAAHHT VE YATIRIMLAR

1. Bitirdii ve devam ilerle ilgili bilgi ve belge var m?
2. Firmann ald taahhtlerle ilgili makine park yeterli mi?
3. Makine parkna son iki yldr yatrm yapm m?
4. Firmann makinelerinin ou kendi mal m?
5. Firma ne tr mteahhitlik karnesi sahiptir?
6. Firmann biten ve devam eden ileri cezaya girmi midir?
7. Firmann ihale makamyla ilikilerinde sorun var mdr?
8. Firmann net hakedi garllarnda yllar itibariyle reel art var mdr?
9. Firmann makine park sigortal m?

1. Hammadde ald firma / firmalarn konumu nedir?
4. Firma ihale yasa kapsamnda mdr?
5. Firmann devam eden ilerdeki tenzilat oranlar altyapda %40, styapda %25 i
gemekte midir?
6. Taeron olarak yaplan i oran % de katr?
7. Ka yabanc lkede proje gerekletiriyor?
8. Yksek riskli lkerlerde inaatlar var m?
9. lkemize salad dviz girdisi nedir?
10. Ald ihalelerin %50 sinde proje uygulama sresine gecikme var m?
FNANSAL PERFORMANS
D- TAIMA FRMALAR
1. Firma ka yanda?
258
8. Son iki ylda denmi sermayem artrm var m?
mi?

NAKLYE ARALARI, TESSLER VE YATIRIM
1. Firmann nakil vastalar kendi mal m?
2. Nakil vastalarnn ortalama ya ka?
3. Firmann nakil vastalar sigortal m?
4. Nakil vastalar zerinde rehin, haciz ve satlamaz kayd var m?
5. Nakil vastalarnda frigorifik sistem var m?
6. Firmann park ve depolama tesisleri var m?
7. Aralarn bakm, tamir vs seresi ilemleri kendi bnyesinde yaplabiliyor mu?
8. Son iki yl iinde tat parkn geniletmek maksadyla yapt yeni yatrm var
m?

1. Byk kurulularn nakliyesini yapmak iin en az bir yl sreli yapt
anlamalar, toplam cironun % de kana tekabl ediyor?
2. Firmann ald tevik belgesine istinaden yurda getirmek zorunda olduu dviz
taahhd var m?
3. Firmann, lkemize kazandrd dviz bazndaki navlun girdisi nedir?
4. Kamu kurulularndan salana navlun cretlerinin, toplam navlun cretlerine
oran nedir?
5. Firma; toplam cirosunun %50 den fazlasn, iki mteriden mi salyor?
6. Yurtd seferlerinden salanan cironun toplam ciroya oran nedir?
7. Firmann sektr iinde ne lde yer ald?
8. alt sektrn zellii nedir?
FNANSAL PERFORMANS
6. Cari oran katr?
11. Bor deme sresi?
259
E- TURZM LETMECL YAPAN FRMALAR

1. Firma ka yanda?
mi?
TESS YATIRIMLAR
1. Firmann tesislerinin mahiyeti nedir?
2. Firmann bina ve tesisleri kendi mal m?
3. Tesislerin arsas kendi mal m?
4. Firmann, tatil ky / otel ve dier tesisleri sigortal m?
5. iler sendikal m?
6. Tesislerin doluluk oran sektr ortalamalarnn stnde mi?
7. irketin devam eden ek ve modernizasyon yatrm var m?

2. Mterilerden %50 den fazlas turla gelen yabanc uyruklu turistler midir?
3. Yurt iinde yerli turist iin anlamal olduu byk acenteler var m?
4. Firmann tesisleri, uluslararas oteller zinciri adn tayor mu?
5. Sektrde kapasite fazlal var m?
260
6. Tesislere ka lkeden turist girii var?
7. lkemize kazandrd dviz girdisi nedir?
8. Firma, tesislerine ylda ka ay mteri kabul ediyor?
FNANSAL PERFORMANS
F- HZMET SEKTRNDE ALIAN FRMALAR
1. Firma ka yanda?
mi?
16. Ynetim kadrosunda son bir ylda istifa eden ortak var m?
17. Firmann ana faaliyet konusunda deiiklik var m?
18. Firmada nvan deiiklii var m?
19. Kuruluundan bu gne ortak deiimi var m?
20. irket ortaklarn ana gelir kayna m?


2. Firmann sektrde ne lde yer ald?
3. Byk kurulularn hizmetlerinin yerine getirmek ( temizlik, yemek, gvenlik
firmalar ) iin en az bir yl sreli yapt anlamalar, toplam cironun % de
kana tekabl ediyor?
4. Mteri riski nedir?
5. Verildii hizmet / hizmetin zellikleri nedir?
6. Firma, yapt hizmetlerin karln nasl tahsil ediyor?
7. lkemize kazand dviz girdisi nedir?
8. Sektrde devlet sbvansiyonlar var m?
9. Firma uluslararas bir irketler zincirinin adn tayor mu?
10. Sektrde kapasite fazlal var m?
261
FNANSAL PERFORMANS
6. Cari oran katr?
10. Bor deme sresi?
262
EK-8. T Katlm bankasnn Subjektif Kriterlerde Sormu Olduu Sorular
HZMET
Niteliksel Faktrler Raporu
FAALYET RSK ANALZ

FARA-05 - irket halka ak m?
FARA-08 - Belirli bir lisans / ruhsat erevesinde faaliyet gsteriliyorsa, sz konusu
ruhsatn kalan geerlilik sresi 3 yl ve zeri mi?
FARA-09 - Faaliyet konusunun teknolojiye hassasiyeti / bamll var mdr?
FARA-10 - Hammadde / mal temininde thalata bamllk var mdr?
FARA-13 - thalat yaplan lkeler risk tamakta mdr? (thalat tek lkeden yaplyorsa
yine bu kapsamda deerlendirilecektir)
FARA-16 - Datm kanallar / pazarlama faaliyetleri yeterli midir?
FARA-40 - Satlan markann rn segmentinde eitlendirmeye gidilmi mi?
FNANSAL RSK ANALZ

FIRA-03 - Bor ve alacaklar arasnda kur/parite riski tamakta mdr?
FIRA-04 - Alacaklarnda belli bir firma/kii/kurumda younlama var mdr?
FIRA-05 - Bor temininde riskli kaynaklara bavurulmakta mdr?
FIRA-06 - Faaliyetler dnemsellik arz ediyor mu?
FIRA-07 - Tahsili pheli konuma dsen byk miktarda alaca bulunmakta mdr?
FIRA-08 - Faaliyetlerin finansmannda uzun vadeli kaynak temin gc var m?
FIRA-10 - Balanacak veya devam etmekte olan yatrm/yatrmlar/itirakler irketin
ana faaliyet konusu ile mi ilgilidir?
FIRA-11 - Balanacak veya devam etmekte olan yatrm/yatrmlar faaliyetler zerinde
etkinlii nedir?
FIRA-12 - Yatrmlarn finansmannda zkaynak kullanm oran nedir?
FIRA-13 - TCMB toplam memzu limitinde ve allan banka saysnda art var m?
FIRA-14 - allan bankalara verilen teminatlarn genel dzeyi?
FIRA-15 - irketin TCMB nakit limitlerinin kullanm oran %50nin zerinde midir?
YNETM BECERLER ANALZ

YBA-01 - Firma, ortaklar ve grup firmalarnn karlksz eki var m?
YBA-02 - Firma, ortaklar ve grup firmalarnn protestolu senedi var m?
YBA-03 - Son 3 yl iinde firma, ortaklar ve grup firmalarnn dier sorunlu kayd var
m?
YBA-04 - En son dnem TCMB memzu kaytlarnda temerrt kayd bulunmakta
mdr?
YBA-05 - irket faaliyet gsterilen pazarda yeterli gemie sahip midir?
YBA-06 - irketin kurumsallama dzeyi?
YBA-07 - irket ortaklarnn ve grup irketlerinin firmaya finansal destek salama
eilimi var mdr?
YBA-08 - irket ynetiminde tek adam riski bulunmakta mdr?
YBA-09 - yeri, bina, tesis, ekipman mlkiyeti firma ve ortaklarna ait midir?
YBA-10 - yeri, bina, tesis, ekipman zerinde rehin/ipotek var mdr?
YBA-11 - Kamu ykmllklerinde aksama var mdr?
YBA-12 - irket ortaklar ynetimde etkin midir?
YBA-13 - Ynetici ve ortaklarn bilgi ve deneyim dzeyleri ile ahsi mal varlklar
yeterli midir?
YBA-14 - Ynetici ve ortaklarn speklatif faaliyetleri bulunmakta mdr?
YBA-15 - Muhasebe ve kayt sistemi temel muhasebe prensiplerine uygun olarak
dzenlenmekte midir?
YBA-16 - irketin ortaklk yapsnda istikrar salanm mdr?
YBA-17 - %10 ve fazla hissesi olan ortaklar spor klipleri ve/veya siyasi parti
ynetiminde grevli mi?
YBA-19 - irket/grup irketlerin Bankamzdaki verimlilii yeterli midir?
YBA-20 - Mali tablolarn onay durumu
YBA-21 - irket ortaklarndan/yneticilerinden belge/bilgi temin etmede zorluk
yaanmakta mdr?
YBA-22 - Demirbalar ve aktif deerler zerinde sigorta var m?
YAPISAL RSK ANALZ

YRA-01 - irketin faaliyet gsterdii sektrn genel durumu nasldr?
YRA-02 - irketin ekonomik, yasal ve politik gelimelere hassasiyeti var mdr?
YRA-04 - irketin faaliyet gsterdii blge / evrenin fiziksel riski var mdr? (doal
afet, terr vb.)
YRA-05 - Faaliyet gsterilen sektrn TCMB batik kredi oran nedir?
YRA-07 - Satlmakta olan rn ve/veya hizmette tasma riski var mdr?
YRA-09 - Satlmakta olan rn ve/veya hizmetin ikame edilmesi kolay mdr?
YRA-10 - irketin ticaretini yapmakta olduu rne kamu otoriteleri tarafndan
dorudan veya dolayl olarak tannan/salanan avantaj/imtiyaz var mdr?
YRA-11 - irketin satsn yapt Marka/Markalar blge veya lke genelinde yaygn
mdr?
MALAT
FAALYET RSK ANALZ

FARA-01 - rnlerin / hizmetlerin satlar reklama bamldr?
FARA-02 - Hammadde / hizmet temininde tek veya az sayda satcya bamllk var
mdr?
FARA-03 - Hammadde / hizmet temininde sreklilik ve temin kabiliyeti var mdr?
FARA-04 - irketin tescilli markas var m?
FARA-06 - Enerji temininde zorluk yaanyor mu?
FARA-11 - alanlarn tamam sigortal mdr?
FARA-12 - alanlar sendikal mdr?
264
FARA-14 - hracat yaplan lkeler risk tamakta mdr? (hracat tek lkeye yaplyorsa
FARA-15 - irketin rn eitlilii / eitlendirme kabiliyeti var mdr?
FARA-17 - retilmekte olan rn ve / veya hizmette tek veya az sayda alcya
bamllk var mdr?
FARA-18 - irketin makine park / bina / tatlar faaliyetlerin srdrlmesi iin yeterli
midir?
FARA-51 - retimi / ticareti yaplan rnn moda ile ilikisi nedir?
FNANSAL RSK ANALZ

FIRA-01 - Kapasite kullanm oran yeterli midir?
FIRA-02 - irketin faaliyet konusu veya retilen rnler risk iermekte midir?
FIRA-09 - Borlarnda belli bir firma/kii/kurumda younlama var mdr?
etkinlii nedir

m?
mdr?
eilimi var mdr?
265
yeterli midir?
dzenlenmekte midir?
YBA-18 - Kalite belgesi bulunmakta mdr?
yaanmakta mdr?
YAPISAL RSK ANALZ

YRA-03 - irket tevsik ve devlet yardmlarndan faydalanabiliyor mu?
afet, terr vb.)
YRA-06 - Faaliyet gsterilen sektre yeni giriler iin piyasa kaynakl / doal vb
engeller var mdr?
NAAT
FAALYET RSK ANALZ

FARA-02 - Hammadde / hizmet temininde tek veya az sayda satcya bamllk var
mdr?
FARA-03 - Hammadde / hizmet temininde sreklilik ve temin kabiliyeti var mdr?
FARA-11 - alanlarn tamam sigortal mdr?
midir?
FARA-28 - Demirbalar ve aktif deerler zerinde sigorta var m?
FARA-29 - Devam eden islerinde ihale makam eitlilii salanm m?
FARA-30 - Devam eden isleri arasnda szleme sresi iinde bitmeyen (sresi
uzatlan) (kamu hari) isi var m?
FARA-38 - Proje Finansman iin Hazine Garantisi mevcut mu?
FARA-39 - Proje yksek itibarl ve istihbaratnda problem olmayan bir iverene mi ait?
(Kamu ihaleleri dhil)
FARA-44 - irketin yeni is alma potansiyeli iyi dzeyde mi?
FARA-56 - Yurtd mteahitlik hizmeti yaplan lkeler risk tamakta mdr? (sler tek
lkede younlamsa yine bu kapsamda deerlendirilecektir)
266
Yurtd mteahitlik hizmeti bulunmamakta
FNANSAL RSK ANALZ

FIRA-16 - Devam eden veya bitmi islerinden sorunlu hale gelmi yksek tutarl
hakedi alaca var m?
FIRA-17 - irketin hakedi tahsiltlar dzenli olarak yaplabiliyor mu?
FIRA-18 - Yrtlen is ile ilgili olarak avansl alma imkn bulunuyor mu?
FIRA-19 - irketin inaat faaliyetleri dnda finansman yaratabilme kabiliyeti mevcut
mu?
FIRA-20 - hale Yasa Durumu

m?
mdr?
eilimi var mdr?
yeterli midir?
dzenlenmekte midir?
yaanmakta mdr?
YBA-23 - irketin faaliyet gsterilen konuda tecrbesi yeterli midir?
267
YAPISAL RSK ANALZ
YRA-03 - irket tevik ve devlet yardmlarndan faydalanabiliyor mu?
afet, terr vb.)
TCARET
FAALYET RSK ANALZ

FARA-07 - retimi / ticareti yaplan rnn abuk bozulma zellii var mdr?
FARA-14 - hracat yaplan lkeler risk tamakta mdr? (hracat tek lkeye yaplyorsa
FARA-15 - irketin rn eitlilii / eitlendirme kabiliyeti var mdr?
midir?
FNANSAL RSK ANALZ

FIRA-02 - irketin faaliyet konusu veya retilen rnler risk iermekte midir?
etkinlii nedir
FIRA-15 - irketin TCMB nakit limitlerinin kullanm oran %50 nin zerinde midir?
FIRA-22 - Borlarnda belli bir firma/kii/kurumda younlama var mdr?
268
m?
mdr?
eilimi var mdr?
yeterli midir?
dzenlenmekte midir?
yaanmakta mdr?
YAPISAL RSK ANALZ

afet, terr vb.)
YRA-06 - Faaliyet gsterilen sektre yeni giriler iin piyasa kaynakl / doal vb
engeller var mdr?
YRA-08 - retilmekte olan rn ve/veya hizmette tasma riski var mdr?
YRA-10 - irketin ticaretini yapmakta olduu rne kamu otoriteleri tarafndan
dorudan veya dolayl olarak tannan/salanan avantaj/imtiyaz var mdr?
269

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Islamic Banking and Finance

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES VE

KATILIM BANKALARINDA KRED DERECELENDRMES VE

Danman: PROF. DR. TNE OKTAR

BENC BLM .................................................................................. 144

lkemizde bankaclk sektr dolaysyla da katlm bankacl sektr lke

Bu alma toplam be blmde tamamlanm olup, balangtan bugne

Bu almann Trkiyede hatta dnyada ki katlm bankalarna kredi

stanbul, 2011 Mehmet YELYAPRAK

Tablo 3.1. JCR Eurasia Ratingin irket Derecelendirme Metodolojisi 93

Tablo 3.2. Derecelendirme Notlarnn Karlatrlmas 104

Tablo 4.1. Trkiye Katlm Bankalarnn Kulland Firma

Tablo 4.2. Trkiye Katlm Bankalarnn Kulland Firma

Tablo 4.3. Oran Yntemi le Analizin Formlleri 114

Tablo 4.4. X Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.5. X Katlm bankas Segment Ayrm 127

Tablo 4.6. X Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 127

Tablo 4.7. X Katlm bankas Sektr Ayrm 128

Tablo 4.8. X Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 129

Tablo 4.9. X Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 129

Tablo 4.10. Y Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.11. Y Katlm bankas Segment Ayrm 131

Tablo 4.12. Y Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 131

Tablo 4.13. Y Katlm bankas Sektr Ayrm 132

Tablo 4.14. Y Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 132

Tablo 4.15. Y Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 133

Tablo 4.16. Z Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.17. Z Katlm bankas Segmentasyon 134

Tablo 4.19. Z Katlm bankas Sektr Ayrm 135

Tablo 4.20. Z Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 136

Tablo 4.21. Z Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 137

Tablo 4.22. T Katlm bankas Raporu Hazrlayan Birim

Tablo 4.23. T Katlm bankas Segmentasyon 138

Tablo 4.24. T Katlm bankas Ciro Byklk Ayrm 139

Tablo 4.25. T Katlm bankas Sektr Ayrm 139

Tablo 4.26. T Katlm bankas Subjektif Kriterlerin Arlklar 140

Tablo 4.27. T Katlm bankas Uzman Mdahale Yetki Durumlar 140

Tablo 4.28. Katlm Bankalar Sektrel Karlatrmalar 141

Tablo 4.29. Katlm Bankalar Subjektif Kriterlerin Arlklar

Tablo 4.30. Katlm Bankalar Uzman Mdahale Yetki Durumlar

Tablo 4.31. Raporu Hazrlayan Birim Veya Departmanlarn

Tablo 5.1 Aratrma Evreni ve rnekleme likin Katlmc Says 145

Tablo 5.2. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm 147

Tablo 5.3. Bankalara Gre rneklem Karakteristiklerinin Dalm 149

Tablo 5.4. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin

Tablo 5.5. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi lei Faktr Ykleri

Tablo 5.6. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin

Tablo 5.8. Faktr Analizi Sonu Matrisinde Subjektif Kriterlerin

Tablo 5.9. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi lei

Tablo 5.11. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le Pozisyona Gre

Tablo 5.12. Subjektif Kriterlerin nem Derecesi le allan Blme

Tablo 5.13. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Bankalararas

Tablo 5.14. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le Pozisyona Gre

Tablo 5.15. Subjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi le allan Blme

Tablo 5.16. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le

Tablo 5.17. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le allan

Tablo 5.18. Subjektif Kriterlerin Kullanlabilirlik Dzeyi le allan

Tablo 5.19. Firmann Ciro, Sektr Veya Kurumsallama Derecesine