T.C.

MARMARA NVERSTES

BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS

BANKACILIK ANABLM DALI

KATILIM BANKALARINDA RSK ODAKLI DENETM VE BR

MODEL NERS

Doktora Tezi

FAHRETTN YAH

STANBUL, 2014
 T.C.

MARMARA NVERSTES

BANKACILIK VE SGORTACILIK ENSTTS

BANKACILIK ANABLM DALI

KATILIM BANKALARINDA RSK ODAKLI DENETM VE BR

MODEL NERS

Doktora Tezi

DANIMAN: PROF.DR.TNE OKTAR

HAZIRLAYAN: FAHRETTN YAH

STANBUL, 2014
 NDEKLER

Sayfa No

NDEKLER... i

ZET xi

ABSTRACT..... xii

KISALTMALAR xiii

GRAFK VE EKLLER ..... xiv

TABLOLAR .. xv

EKLER ....... xvi

GR.. 1

I. BLM
KATILIM BANKACILII
1.1. Katlm Bankaclna Genel Bir Bak ..................................................................................... 7

1.1.1. Katlm Bankacl/Faizsiz Bankaclk Fikrinin Douu ............................................... 7

1.1.2. Dnyada Faizsiz Bankaclk ............................................................................................ 9

1.1.3. Trkiyede Katlm Bankacl .................................................................................... 12

1.2. Katlm Bankalarnca Gerekletirilen Faaliyetler .................................................................. 15

1.2.1. Fon Toplama Faaliyetleri .............................................................................................. 16

1.2.1.1. Katlm Fonlar Yoluyla Fon Toplama ............................................................... 16

1.2.1.1.1. Katlm Hesaplarna Datlacak Olan Kar/Zararn Belirlenmesi ............. 22
1.2.1.1.2. Farkl Paylam Oranlarnn Belirlenebilmesi........................................... 24
 1.2.1.2. Sendikasyon Yoluyla Fon Salama .................................................................... 26
1.2.1.3. Sukuk/Kira Sertifikas Yoluyla Fon Salama .................................................... 28
1.2.1.4. Vekalet Yntemiyle Fon Toplama ..................................................................... 32
1.2.2. Finansman/Kredi Kullandrma Faaliyetleri ................................................................... 33

1.2.2.1. Nakdi Fon/Kredi Kullandrma Faaliyetleri......................................................... 33

1.2.2.1.1. Kurumsal Finansman Destei Yntemi .................................................... 35
1.2.2.1.2. Bireysel Finansman Destei Yntemi....................................................... 37
1.2.2.1.3. Kar-Zarar Ortakl Yatrm Yntemi ...................................................... 38
1.2.2.1.4. Finansal Kiralama/Leasing Yntemi ........................................................ 41
1.2.2.1.5. Mal Karl Vesaikin Finansman Yntemi ........................................... 43
1.2.2.1.6. Selem Yntemi ile Fon Kullandrma ........................................................ 44
1.2.2.1.7. stisna Yntemi ile Fon Kullandrma ........................................................ 46
1.2.2.1.8. Muareke Yntemi ile Fon Kullandrma .................................................. 47
1.2.2.1.9. Teverruk Yntemi ile Fon Kullandrma.................................................... 49
1.2.2.2. Gayrinakdi Kredi Kullandrma Faaliyetleri ........................................................ 51
1.2.2.2.1. Teminat Mektubu ...................................................................................... 52
1.2.2.2.2. Akreditif .................................................................................................... 53
1.2.2.2.3. Aval/Kabul Kredileri................................................................................. 53
1.2.3. Dier Bankaclk Faaliyetleri ........................................................................................ 54

II. BLM
KATILIM BANKACILIINDA RSKLER VE YNETM

2.1. Kavramsal ereve ................................................................................................................. 56

2.1.1. Riskin Tanm ................................................................................................................ 56

2.1.2. Risk Ynetim Sreci ..................................................................................................... 57

2.2. Katlm Bankaclnda Riskler ............................................................................................... 60

2.2.1. Kredi Riski ve Ynetimi ............................................................................................... 61

2.2.1.1. Tanm ve Unsurlar ............................................................................................ 61

2.2.1.2. Kredi Riski ile likili Dier Riskler................................................................... 65
2.2.1.3. Kredi Riskini Etkileyen Faktrler....................................................................... 73
2.2.1.3.1. Kredi Kltr ve Risk Profili .................................................................... 73
2.2.1.3.2. Kredi Portfynn Oluturulmas ve Ynetimi ........................................ 76
2.2.1.3.2.1. Kredi Portfy Hedeflerinin Belirlenmesi ........................................ 76
2.2.1.3.2.2. Kredi Portfy in Stratejik Planlama ............................................. 77
2.2.1.3.2.3. Kredi Portfy iin Finansal Hedefler .............................................. 77
2.2.1.3.2.4. Risk Tolerans Seviyelerinin Belirlenmesi ......................................... 78
2.2.1.3.2.5. Portfy Risk ve Getirisi ..................................................................... 78
2.2.1.3.2.6. Kredi Portfy Ynetimi ..................................................................... 79
2.2.1.3.3. Kredi Politikas ......................................................................................... 82
2.2.1.3.4. Kontrol Fonksiyonlar ............................................................................... 85
2.2.1.3.5. Sorunlu Kredilerin Ynetimi .................................................................... 87
2.2.2. Operasyonel Risk ve Ynetimi ..................................................................................... 89

2.2.2.1. Tanm ve Unsurlar ............................................................................................ 89

2.2.2.1.1. Yapsal Faktrlerden/Srelerden Kaynaklanan Riskler .......................... 91
2.2.2.1.2. nsanlardan Kaynaklanan Riskler ............................................................. 91
2.2.2.1.3. Sistemlerden Kaynaklanan Riskler ........................................................... 92
2.2.2.1.4. Dsal Olaylardan Kaynaklanan Riskler ................................................... 92
2.2.2.2. Operasyonel Risk Ynetimi................................................................................ 93
2.2.2.2.1. Risk Ynetimi Balamnda Grev ve Sorumluluklar ............................... 94
2.2.2.2.2. Operasyonel Risk Ynetiminde Uygulanabilecek Stratejiler ................... 96
 2.2.2.2.3. Operasyonel Risk Ynetim Teknikleri ..................................................... 97
2.2.2.2.4. Operasyonel Risk Ynetim Sreci ............................................................ 98
2.2.2.2.5. Sreklilii ve Acil Eylem Planlar ...................................................... 105
2.2.3. Piyasa Riski ve Ynetimi ............................................................................................ 106

2.2.3.1. Tanm ve Unsurlar .......................................................................................... 106

2.2.3.2. Piyasa Riskinin lm ................................................................................... 107
2.2.3.3. Piyasa Riskini Oluturan Alt Riskler ................................................................ 111
2.2.3.3.1. Kar/Getiri Oran Riski ve Ynetimi ........................................................ 111
2.2.3.3.1.1. Tanm ve Unsurlar......................................................................... 111
2.2.3.3.1.2. Kar/Getiri Oran Riskinin Kaynaklar ............................................. 115
2.2.3.3.1.3. Kar/Getiri Oran Riski Ynetim Sreci ........................................... 118
2.2.3.3.2. Kur Riski ve Ynetimi ............................................................................ 122
2.2.3.3.2.1. Tanm ve Unsurlar......................................................................... 122
2.2.3.3.2.2. Kur Riskinin llmesi ................................................................... 124
2.2.3.3.3. Hisse Senedi Pozisyon Riski ................................................................... 125
2.2.3.3.3.1. Tanm ve Unsurlar......................................................................... 125
2.2.3.3.3.2. Hisse Senedi Pozisyon Riskinin llmesi .................................... 125

III. BLM
RSK ODAKLI DENETM

3.1. Denetim Kavram .............................................................................................................. 128

3.1.1. Denetimin Tanm ................................................................................................... 128

3.1.2. Denetim Trleri ....................................................................................................... 130

3.1.3. Denetim Yaklamlar ......................................................................................... 135

3.1.3.1. Klasik/Geleneksel Denetim Yaklam......................................................... 135

 3.1.3.2. Modern/Risk Odakl Denetim Yaklam ..................................................... 136
3.1.4. Risk Odakl Denetim Felsefesi .............................................................................. 140

3.1.5. Risk Odakl Denetimin Unsurlar .......................................................................... 142

3.1.5.1. Denetimde Risk Odakllk ............................................................................... 143

3.1.5.2. Denetimde Proaktiflik...................................................................................... 146
3.1.5.3. Denetimde Esneklik ......................................................................................... 147
3.1.5.4. Denetimde Etkinlik .......................................................................................... 148
3.1.5.5. Kurumsal Geliime Katk ................................................................................ 152
3.1.5.6. Kurumsal Sorumluluk...................................................................................... 152
3.1.6. Denetim Yaklamlar Arasndaki Temel Farkllklar ........................................... 153

3.1.7. Risk Odakl Denetim Sreci ....................................................................................... 155

3.1.7.1. Risk Deerlendirmesi Yoluyla Kurum Risk Olgunluunun Tespiti ................ 157
3.1.7.1.1. Risk Deerlendirmesi .............................................................................. 157
3.1.7.1.2. Kurum Risk Olgunluunun Belirlenmesi ............................................... 161
3.1.7.2. Risk Odakl Denetimde Planlama ............................................................... 163
3.1.7.2.1. Risk Ynetimi Srecinden Veri Aktarm .............................................. 168
3.1.7.2.1.1. Risklerin Kaydedilmesi .................................................................. 169
3.1.7.2.1.2. Denetim Evreninin Belirlenmesi .................................................... 170
3.1.7.2.1.3. Denetim Planna Risk Transferi ..................................................... 175
3.1.7.2.1.4. Beklenen Gvence Seviyesi ........................................................... 176
3.1.7.2.2. Denetim Plannn Tasarlanmas .............................................................. 176
3.1.7.2.2.1. Denetim Kapsamnn Belirlenmesi ................................................. 177
3.1.7.2.2.2. Denetim Plannn Hazrlanmas ...................................................... 178
3.1.7.3. Risk Odakl Denetimin Yrtlmesi ........................................................... 180
3.1.7.3.1. Denetim Ekiplerinin Grevlendirilmesi ................................................. 181
 3.1.7.3.2. Grev Plannn Hazrlanmas ................................................................. 182
3.1.7.3.2.1. Denetim Konusunun Aratrlmas .................................................. 183
3.1.7.3.2.2. alma Katlarnn Tasarlanmas ................................................. 183
3.1.7.3.2.3. Kapsam ve Hedeflerin Belirlenmesi................................................ 185
3.1.7.3.3. Denetimin Gerekletirilmesi ................................................................ 185
3.1.7.3.3.1. Testlerin Belirlenmesi ve Uygulanmas ......................................... 186
3.1.7.3.3.1.2. Denetim Aralar ..................................................................... 188
3.1.7.3.3.2. Denetim Bulgularnn Deerlendirilmesi ....................................... 189
3.1.7.3.4. Denetimde Raporlama ........................................................................ 190
3.1.7.3.4.1. Raporlamann Hedefleri ve Raporun zellikleri ........................... 192
3.1.7.3.4.2. Taslak Raporun Hazrlanmas ........................................................ 193
3.1.7.3.4.3. Nihai Raporun Hazrlanmas .......................................................... 194
3.1.7.3.4.4. Raporlamann Kalitesi .................................................................... 194
3.1.7.3.5. Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi............................................... 195

IV. BLM
KATILIM BANKALARI N RSK ODAKLI
DENETM MODEL NERS

4.1. Risk Olgunluk Seviyesinin Belirlenmesi .............................................................................. 199

4.1.1. Risk Deerlendirme Sistemi ve Risk Matrisinin Hazrlanmas .................................. 199

4.1.1.1. Faaliyet Alanlarnn Deerlendirilmesi ............................................................ 200

4.1.1.2. Risk Trlerinin Deerlendirilmesi .................................................................... 204
4.1.1.3. Banka Risk Profilinin Analiz Edilmesi ............................................................ 206
4.1.1.3.1. Kredi Riski .............................................................................................. 206
4.1.1.3.1.1. Kredi Riskinin Bykl .............................................................. 206
4.1.1.3.1.2. Kredi Riski Ynetim Kalitesi .......................................................... 209
 4.1.1.3.1.3. Toplam Kredi Riski ......................................................................... 212
4.1.1.3.1.4. Kredi Riskinin Yn ....................................................................... 213
4.1.1.3.2. Kar/Getiri Oran Riski ............................................................................. 213
4.1.1.3.2.1. Kar/Getiri Oran Riskinin Bykl ............................................. 213
4.1.1.3.2.2. Kar/Getiri Oran Riski Ynetim Kalitesi ........................................ 216
4.1.1.3.2.3. Toplam Kar/Getiri Oran Riski ....................................................... 219
4.1.1.3.2.4. Kar/Getiri Oran Riskinin Yn ...................................................... 219
4.1.1.3.3. Likidite Riski........................................................................................... 219
4.1.1.3.3.1. Likidite Riskinin Bykl ........................................................... 219
4.1.1.3.3.2. Likidite Riski Ynetim Kalitesi ...................................................... 222
4.1.1.3.3.3. Toplam Likidite Riski ..................................................................... 224
4.1.1.3.3.4. Likidite Riskinin Yn .................................................................... 224
4.1.1.3.4. Piyasa Riski ............................................................................................. 225
4.1.1.3.4.1. Piyasa Riskinin Bykl ............................................................. 225
4.1.1.3.4.2. Piyasa Riski Ynetim Kalitesi......................................................... 226
4.1.1.3.4.3. Toplam Piyasa Riski........................................................................ 229
4.1.1.3.4.4. Piyasa Riskinin Yn ...................................................................... 229
4.1.1.3.5. Kur Riski ................................................................................................. 229
4.1.1.3.5.1. Kur Riskinin Bykl ................................................................. 229
4.1.1.3.5.2. Kur Riski Ynetim Kalitesi ............................................................. 231
4.1.1.3.5.3. Toplam Kur Riski ............................................................................ 233
4.1.1.3.5.4. Kur Riskinin Yn .......................................................................... 233
4.1.1.3.6. Operasyonel Risk .................................................................................... 234
4.1.1.3.6.1. Operasyonel Riskin Bykl ...................................................... 234
4.1.1.3.6.2. Operasyonel Risk Ynetim Kalitesi ................................................ 236
4.1.1.3.6.3. Toplam Operasyonel Risk ............................................................... 239
 4.1.1.3.6.4. Operasyonel Riskin Yn ............................................................... 239
4.1.1.3.7. Uyum Riski ............................................................................................. 239
4.1.1.3.7.1. Uyum Riskinin Bykl.............................................................. 239
4.1.1.3.7.2. Uyum Riski Ynetim Kalitesi ......................................................... 241
4.1.1.3.7.3. Toplam Uyum Riski ........................................................................ 243
4.1.1.3.7.4. Uyum Riskinin Yn ...................................................................... 244
4.1.1.3.8. Stratejik Risk ........................................................................................... 244
4.1.1.3.8.1. Stratejik Riskin Bykl ............................................................. 244
4.1.1.3.8.2. Toplam Stratejik Risk...................................................................... 246
4.1.1.3.8.3. Stratejik Riskin Yn ...................................................................... 246
4.1.1.3.9. tibar Riski............................................................................................... 247
4.1.1.3.9.1. tibar Riskinin Bykl ............................................................... 247
4.1.1.3.9.2. Toplam tibar Riski ......................................................................... 249
4.1.1.3.9.3. tibar Riskinin Yn ........................................................................ 249
4.1.2. Risk Olgunluk Seviyesinin Belirlenmesi .................................................................... 249

4.2. Denetim Plannn Hazrlanmas ve Onaylanmas.............................................................. 253

4.2.1. Denetim Faaliyetlerinin Planlanmas ...................................................................... 254

4.2.1.1. Riskli Alanlarn Tespiti ve Analizi ................................................................... 254

4.2.1.1.1. Denetim Evreninin Tanmlanmas .......................................................... 254
4.2.1.1.2. Denetim Alanlarnn Belirlenmesi ve nceliklendirilmesi ..................... 255
4.2.1.1.3. Risk Kriterlerinin Tanmlanmas ve Risklerin Derecelendirilmesi......... 255
4.2.1.1.4. Denetim Kapsamnn Belirlenmesi ......................................................... 255
4.2.1.2. Denetim Kaynaklarnn Tahsis Edilmesi .......................................................... 256
4.2.3. Denetim Programnn Hazrlanmas........................................................................ 257

4.3. Denetimin Yrtlmesi ......................................................................................................... 257

 4.3.1. Denetim Ekiplerinin Grevlendirilmesi ...................................................................... 257

4.3.2. n alma ve Grev Plannn Hazrlanmas ............................................................. 258

4.3.2.1. alma Katlarnn Kullanm ........................................................................ 258

4.3.2.2. Denetim Hedeflerinin Belirlenmesi .................................................................. 258
4.3.2.3. n Aratrma ve Bilgi Toplama ....................................................................... 259
4.3.2.4. Potansiyel Sorunlu Alanlarn Belirlenmesi ...................................................... 259
4.3.2.5. Al Toplants ............................................................................................... 260
4.3.2.6. Bireysel alma Plannn Hazrlanmas .......................................................... 260
4.3.3. Denetimlerin Gerekletirilmesi ................................................................................ 260

4.3.3.1. Denetim Testlerinin Belirlenmesi ve Uygulanmas .......................................... 261

4.3.3.2. Denetim Bulgularn Deerlendirilmesi ............................................................ 261
4.3.3.2.1. Bulgularn Oluturulmas ve nerilerin Gelitirilmesi ........................... 261
4.3.3.2.2. Bulgularn Denetlenen Birimle Paylalmas .......................................... 262
4.3.3.3. Kapan Toplants ............................................................................................ 262
4.4. Denetimin Raporlanmas ....................................................................................................... 262

4.4.1. Taslak Raporun Hazrlanmas ..................................................................................... 262

4.4.2. Nihai Raporun Hazrlanmas ....................................................................................... 263

4.5. Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi .............................................................................. 264

4.5.1. Denetim Sonularnn zlenmesi ................................................................................. 264

4.5.2. Denetimin Deerlendirilmesi ...................................................................................... 264

4.5.3. Denetinin Deerlendirilmesi ................................................................................. 265

SONU .............................................................................................................. 266

 ZET

Bu almada katlm bankaclnn dnyada ve Trkiyedeki geliimi, bu bankalarn

faaliyetlerine btnleik olarak ortaya kan riskler ve bu risklerin ynetilmesi, denetimin modern
yzne k tutan risk odakl denetim anlay incelenmi ve katlm bankalarnn faaliyetlerinin
risk odakl denetim anlay yaklamyla denetlenebilmesine yol gsterecek bir model nerisinde
bulunulmutur. Bu alma ile hedeflenen ama, katlm bankalarnn farkllklarn dikkate alan
ve denetimi klasik yaklamdan farkllatran temel konulara vurgu yapmak suretiyle modern/risk
bazl bir denetime yardmc olacak bir model nermektir. Kurum tecrbelerinin klasik yaklama
daha fazla aina olmas, denetim kadrolarnn yetitirilmesine katk salayan kdemli denetilerin
klasik denetim anlay ile yetimi olmas gibi nedenlerle risk odakl i denetimin gerektirdii
tecrbe birikiminin salanmas zaman alabilmektedir. Bu balamda katlm bankalarnn alma
prensiplerinden kaynaklanan farkllklarn dikkate almak suretiyle i denetime klavuzluk edecek
bir modele ihtiya bulunmaktadr. Bu alma bu ihtiyac karlamaya ynelik olarak hazrlanm
ve drdnc blmnde katlm bankas denetilerinin yararlanabilecei bir model nerisinde
bulunmutur.

nerilen model zellikle Trkiyede faaliyet gsteren katlm bankalarn

hedeflemektedir. Katlm bankalarnn faaliyetlerini etkileyen dokuz risk tr zerinde durulmu
ve bu risklerin zellikle risk deerlendirmelerinin nasl yaplaca hususu tartlmtr. Katlm
bankasnn riskleri analiz edilirken ayn zamanda risk ynetim kalitesi de dikkate alnmak
suretiyle risk deerlendirmesi ilemi gerekletirilmitir. Risk odakl denetim anlayna sahip
olmann ve bu yaklam denetim faaliyetlerinin oda haline getirmenin fayda ve yararlarna da
bu almada deinilmitir.

Anahtar Kelimeler: Risk Odakl Denetim, Katlm Bankacl, Katlm Bankaclnda

Riskler, Denetim, Denetim Yaklamlar
 ABSTRACT

This thesis analyses the development of participation banking in the world and in Turkey,
focusing on risks inherent in the activities of these banks and the management of such risks,
within a risk focused audit framework, which is seen to be more modern approach to audit. It also
provides a suggestion for a model through which participation banks could be audited through a
risk focused audit approach. The goal of this study is to provide a framework that would be
helpful to a risk focused audit of participation banks by noting the particularities of these banks
and highlighting the differences between risk focused audit approaches and more traditional ones.
It is seen that the development of experience required for risk focused audits could be slow, given
that the body of knowledge accumulated in supervisory agencies are based on more traditional
frameworks and that the more experienced auditors, who are important in the training of younger
ones, have a more traditional approach. In this context, there is a need for a model that would
guide internal audit that takes into account the differences rising from the principles of
participation banking. This study has been done to provide such a model and the fourth section of
the thesis suggests a model usable by the auditors of participation banking.

The suggested model will especially be useful for the participation banks operating in
Turkey. The nine risk factors affecting the operations of participation banks have been analyzed
and the ways for the evaluation of these risks have been discussed in this study. The evaluation of
the risks of participation banks has been done to also incorporate the quality of risk management.
The study also includes the advantages and the benefits of having a risk focused approach to
audit and making this approach to be the focus of the audit function

Key Words: Risk-Focused Auditing, Participation Banking, Auditing, Risk-Focused

Auditing in Participation Banks, Auditing Approachs
 KISALTMALAR

a.g.e. : Ad Geen Eser

a.g.m. : Ad Geen Makale

a.g.t. : Ad Geen Tez

AB : Avrupa Birlii

AOOFI : slami Finansal Kurulular Muhasebe ve Denetim Organizasyonu (Accounting

and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions)

BDDK : Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu

BIS : Uluslararas Takas Bankas (Bank for International Settlements)

BK : Bankaclk Kanunu

IFSB : slami Finansal Hizmetler Kurulu (Islamic Financial Services Board)

IIA : Uluslararas Denetiler Enstits (Instutute of Internal Auditors)

Md. : Madde

RG : Resmi Gazete

RMD : Riske Maruz Deer

SPK : Sermaye Piyasas Kurulu

TBB : Trkiye Bankalar Birlii

TCMB : Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

TDE : Trkiye Denetim Enstits

TKBB : Trkiye Katlm Bankalar Birlii

TL : Trk Liras

TMSF : Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu

 GRAFK VE EKLLER

Sayfa No

Grafik- 1.1. Dnya Faizsiz Bankaclk Sistemi Aktif Bykl (Milyar USD) .......................... 11

ekil- 1.1. Katlm Bankalar Kar Datm Mekanizmas .............................................................. 26

ekil- 1.2. ki Varlkl Bir Sukuk leminin leyi Mekanizmas ................................................. 30

ekil- 1.3. Kurumsal Finasman Destei/Murabaha leyi Mekanizmas ..................................... 36

ekil- 1.4. Kar Zarar Ortakl/ Mudaraba Yntemi leyi Mekanizmas .................................... 40

ekil- 1.5. Finansal Kiralama Yntemi leyi Mekanizmas ........................................................ 42

ekil- 1.6. Selem Ynteminin leyi Mekanizmas ...................................................................... 45

ekil- 1.7. Kar Zarar Ortakl/Muareke rnnn leyi Mekanizmas ................................... 48

ekil- 1.8. Teverruk Ynteminin leyi Mekanizmas .................................................................. 49

ekil- 2.1. Risk Ynetim Srecinin Drt Temel Safhas ............................................................... 59

ekil- 2.2. Katlm Bankaclnda Riskler .................................................................................... 60

ekil- 3.1. Denetim Trleri........................................................................................................... 131

ekil- 3.2. Risk Odakl Denetim Srecinin Aamalar............................................................. 156

ekil- 3.3. Risk Odakl Denetimde Planlama........................................................................... 167

ekil- 3.4. Denetimin Yrtlmesi Safhas .................................................................................. 181

 TABLOLAR

Sayfa No

Tablo- 1.1. Katlm Bankalarnn Mevduattan Ald Pay ............................................................. 22

Tablo- 1.2. Katlm Bankalarnn Sektr Kredilerinden Ald Pay .............................................. 51

Tablo- 1.3. Katlm Bankalarnn Sektrn Gayri Nakdi Kredilerinden Ald Pay .................... 54

Tablo- 2.1. Kar/Getiri Oran Riski Tablosu ................................................................................. 112

Tablo- 2.2. Kur Riski Deiim Tablosu ....................................................................................... 123

Tablo- 3.1. Riskin Etki ve Sonularnn lmlenmesi ............................................................... 160

Tablo- 3.2. Kurumlarn Risk Olgunluu Seviyesi ........................................................................ 162

Tablo- 3.3. Risk Kayt Tablosu .................................................................................................... 169

Tablo- 3.4. Denetim Evren Modeli (Birinci Aama) ................................................................... 172

Tablo- 3.5. Denetim Evren Modeli (kinci Aama) ..................................................................... 173

Tablo- 3.6. Yllk Denetim Plan .................................................................................................. 179

Tablo- 3.7. Denetim Test Plan .................................................................................................... 187

Tablo- 4.1. Faaliyetler Baznda Toplam Risk Matrisi .................................................................. 204

Tablo- 4.2. Risk Trleri Baznda Toplam Risk Matrisi ............................................................... 205

Tablo- 4.3. Risk Olgunluk Tablosu .............................................................................................. 250

Tablo- 4.4. Denetim Skl Tablosu ............................................................................................ 256

xv
 EKLER

Sayfa No

EK: 1 Katlm Bankas Bilano ve Gelir-Gider Tablosu .. 271

EK: 2 Risk Matrisi 274

EK: 3 Denetim Plan 275

EK: 4 Denetim Program . 277

EK: 5 Risk Deerlendirme Tablosu 279

EK : 6 Grevlendirme Yazs . 282

EK : 7 Denetim Bildirim Yazs . 283

EK: 8 Bireysel alma Plan . 284

EK: 9 Denetim Sre Plan Formu ... 285

EK: 10 Denetim Kontrol Listesi ..... 286

EK: 11 alma Kad rnei 288

EK: 12 Risk Kontrol Matrisi 289

EK: 13 Al Toplants Tutana 290

EK: 14 Bulgu Formu . 291

EK: 15 Kapan Toplants Tutana . 292

EK: 16 Denetim Raporu 293

EK: 17 Bulgu Takip Formu .. 295

EK: 18 Denetim Deerlendirme Formu ... 296

EK: 19 Deneti Deerlendirme Formu .... 298

KAYNAKA . 301

xvi
 GR

Bankaclk sektr ok hzl geliim gsteren bir yap arz etmektedir. Yeni rnlerin ve
hizmetlerin gelitirilmesi bir anlamda zorunluluk halini almtr. Bankalar tarafndan salanan
rn ve hizmetlerin zaman iinde hem vasf deimekte hem de ciddi bir derinliine
ulamaktadr. rnlerin eitlendirilmesi rekabette avantaj beraberinde getirirken derinleme
zellikle karlla ve salamla vurgu yapmaktadr. Btn bu geliimin arkasnda ise bireylerin
ve kurum/kurulularn bir anlamda sektr zorlayc gereksinimleri yatmaktadr. Gerek
ihtiyalarn nevi deitirmesi gerekse getiri dzeyleri noktasndaki farkl beklentiler yeni rn ve
hizmetlerin daha hzl ve kaliteli formlarda sunulmasn gerektirmektedir.

Trk Bankaclk sektr 1980'li yllarn ortalarnda, o dnem Trkiye'nin ekonomik

olarak iinde bulunduu durumun da etkisiyle yeni bir bankaclk yaklam ile tanmtr.
Bilindii gibi Katlm Bankacl'nn temelleri 1983 yl sonlarnda Bakanlar Kurulu'nun
83/8506 sayl karar ile atlm ve zaman iinde gerekletirilen yeni dzenlemelerle bugnk
halini almtr. zellikle 1983-1999 yllar hukuki altyap olarak bu tarz bankacln en zayf
yasal ereveye sahip olduu yllardr. 1999 ylnda hukuki altyaplarnn glendirilmesi
amacyla Bankalar Kanunu'nda yaplan deiiklikle bu tarz bankalar daha gl bir yasal
ereveye kavumulardr. Ancak sektrn sahip olmas gereken baz kurumlara sahip olmay
bu bankalar 2001 ylnda ciddi bir krizle kar karya brakmtr. zellikle 'Mevduat Gvence
Sistemi' tarznda bir gvence mekanizmasnn bulunmay bu dnemde lkede yaanan
bankaclk krizinin daha iddetli bir ekilde bu bankalar tarafndan hissedilmesine ve bir katlm
bankasnn tasfiyesi ile sonulanmasna yol amtr.

2001 Bankaclk Krizi ak bir ekilde katlm bankacl iin de bir gvence
mekanizmasnn gerekliliini ortaya koymutur. Sz konusu yllarda bu bankalar 'zel Finans
Kurumu' ad altnda faaliyetlerini srdrmekte idi. Bu durum hem ulusal dzeyde hem de
uluslararas finans evrelerinde problemlere yol amaktadr. Ulusal dzeydeki problemlerin ana
kaynan arlkl olarak 'yasal dzenlemeler' ve 'nyargl yaklamlar' olutururken,
uluslararas finans evrelerinde ortaya kan problemlerin kaynan ise daha ok
'isimlendirmeden kaynaklanan alg farkllklar' oluturmutur. Bu tarz bankalar, 'isimlendirme'
kaynakl sorunlar aabilmek iin byk aba sarf etmiler ve 2005 ylnda Bankaclk Yasas'nda
1
yaplan deiiklikle hem 'mevduat gvencesi' hem de 'isimlendirme' sorununu Bankaclk
Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)'nun da yardmyla amlardr. 2005 yl, zellikle bu
iki temel sorunu zmesi nedeniyle bu tarz bankalar asndan ikinci milad temsil etmektedir.
Birinci milat doal olarak bu kurumlarn kurulularn ve dolaysyla faaliyetlerini olanakl klan
1983 tarihli dzenlemedir. kinci milat ile birlikte bu bankalarn nnde bymelerini olumsuz
olarak etkileyen iki byk sorun zlm ve 2001-2012 dneminde gerekletirilen bymeler
srekli olarak sektrn zerinde olmutur.

Katlm bankalar alma mekanizmalar itibariyle klasik bankalardan farkllklar

gstermektedir. zellikle bu bankalar tarafndan toplanan fonlarn maliyetinin yine bu bankalar
tarafndan kullandrlan fonlarn/kredilerin bir fonksiyonu olarak teekkl etmesi en temel fark
oluturmaktadr. Klasik bankalarda gerek karlln gerekse kredi fiyatlamasnn temel bileeni
mevduat maliyeti olmasna ramen katlm bankalarnda fiyatlamann temel bileeni daha ok
sektrde yaanan rekabet ve karllk beklentisi olmaktadr. Bu temel farkllk katlm ve
konvansiyonel bankaclk sistemleri arasnda risklerin mevcudiyeti ve ynetimi asndan da
farkllklar meydana getirmektedir.

Birinci blmde katlm bankaclnn dnyada ve Trkiyede ortaya kn etkileyen

faktrlere ve bu tarz bankalar tarafndan gerekletirilen faaliyetlere yer verilmitir. Klasik
bankalarda olduu gibi katlm bankalarnda da temel bankaclk faaliyetlerinin temelini fon
toplama ve kullandrma faaliyetleri oluturmaktadr. Fon toplama faaliyetlerinin temel
karakteristii, bu fonlarn maliyetinin yine bu fonlarn kullandrlmasndan elde edilen getirinin
paylam easasna dayanmas yani sabit bir maliyet iermemesidir. Katlm bankalar tarafndan
toplanan fonlar mevzuat tarafndan katlm fonu olarak isimlendirilmek suretiyle klasik
bankaclktaki mevduat tanmlamasnn dna karlmtr. Katlm bankalar tarafndan deiik
yntemlerle kullandrlan fonlar yine mevzuat tarafndan kredi olarak tavsif edilmektedir.
Dolaysyla, katlm bankalarnn kurumsal ve bireysel finansman destei, finansal kiralama, kar
ve zarara katlma yntemiyle kullandrlan fonlarn tamam kredi tanm erevesinde
deerlendirilmi ve tezin btnnde kullanlan kredi tabiri bu yntemlerin tamamn ierecek
ekilde kullanlmtr.

2
 Bankaclk faaliyetleri ok sayda riski bnyesinde barndran bir yap gstermektedir.
Bankaclk faaliyetleri ile btnleik bir pozisyon arz eden bu risklerin doru ve etkili
ynetilmesi gerek banka baznda karllk ve salkl bymenin, gerekse sistem baznda sistemik
bir riskle karlalmamasnn gvencesini oluturmaktadr. Risk ynetimi de zaman ierisinde
byk gelime gstermi ve klasik lm metotlarndan isel derecelendirme tarzndaki modern
yaklamlara doru evrilmitir. Bu evrilmede zellikle bankaclk sektrnde kullanlan
teknolojinin byk bir hzla gelimesinin byk etkisi olmutur. Son dnemlerde teknolojide
yaanan ciddi gelimeler ncelikle bankaclkta uygulama alan bulmu, sunulan rn ve
hizmetlerin eitlendirilmesine, karmaklamasna ve derinlemesine yol amtr. Teknolojik
ilerleme bir taraftan bankaclkta sunulan rn ve hizmetleri artrmak suretiyle risklerin artmasna
yol aarken dier taraftan kullanlacak ileri lm modellerine imkan salamak suretiyle salkl
bir risk ynetimine kap aralamtr.

Bankaclk faaliyetlerini gerekletirirken karlalan riskleri; kredi riski, piyasa riski ve

operasyonel risk olmak zere, ana kategoride deerlendirmek mmkndr. Bunun dnda
gerek bu risklerle btnleik gerekse tek bana risk oluturabilecek mahiyette olmak zere;
likidite riski, itibar riski, uyum riski, stratejik risk, fiyat riski ve faaliyet riski gibi riskler
bulunmaktadr. Bu tr riskler katlm, konvansiyonel ayrm olmakszn tm banka gruplar iin
farkl iddette olmak zere geerlidir. Likidite riskinin ortaya k ve bankay olumsuz
etkilemesi, bunun yannda farkl aralarla ynetilmek suretiyle etkisinin giderilmesi ya da
azaltlmas durumu konvansiyonel bankalara nazaran katlm bankalarnda daha zordur. alma
prensipleri gerei faizli fonlara ulam sz konusu olmayan katlm bankalar iin Merkez
Bankasnn son kredi mercii fonksiyonunun da iletilememesi likidite ynetimini gletiren
unsurlar arasndadr. Son dnemde bu tr skntlarn almas iin gerek ulusal gerekse
uluslararas dzeyde almalar srmektedir. Bununla birlikte ileyi mekanizmalarnn bir
sonucu olarak, kar pay oranndan kaynaklanan genel piyasa riski katlm bankalarnda daha
snrl ve ynetimi daha kolaydr. Bu iki risk tr dnda kalan risklerin bykl ve bankay
etkileme dzeyi bireysel olarak bankalarn uygulamalar ile doru orantldr. Risk ynetimine
verilen nem derecesi ve riskin ynetilmesinde kullanlan aralar risk ynetim kalitesini yakndan
ilgilendirmektedir.

3
 Katlm bankaclnda kredi riski en nemli risk grubunu oluturmaktadr. zellikle
lkemizde faizsizlik prensibi nedeniyle katlm bankalar tarafndan sunulan rn ve hizmetlerin
azl banka aktiflerinin ok byk bir blmnn kredilerden olumasna yol amaktadr.
Menkul kymet yatrmlarnn Hazine tarafndan ihra edilen Gelire Endeksli Senetler ve daha
sonrasnda Kira Sertifikalar/Sukuk ihracna kadar olmay toplanan fonlarn likidite ve ankes
ynetimi iin ayrlan ksm hari kredilere plase edilmesi sonucunu dourmutur. Dolaysyla
kredi riskinin ynetilmesi katlm bankalar asndan ok daha nemli hale gelmitir.

kinci blmde katlm bankaclnda karlalan risklere ve bu risklerin ynetimi

konusuna yer verilmitir. Bu blmde bankalar etkileyen ana risk grubu daha ayrntl olarak
aklanm, dier riskler ise dar kapsamda deerlendirilmitir. Yukarda bahsedildii gibi iki tarz
bankaclk arasndaki en byk fark bankalarda faiz oran riski olarak ortaya kan riskin katlm
bankalarnda snrl da olsa kar pay oran riski olarak ortaya kmasdr. Bilindii gibi faiz oran
riski esas itibariyle faiz oranlarndaki bir deimenin bankann karllnda ortaya karabilecei
olumsuzluktur. Bu tanmdan hareketle bakldnda katlm bankalarnn bu tarz bir riskle ilgili
olmad dncesine kaplmak mmkndr. Ancak katlm bankalarnn son dnemlerde
zellikle murabaha sendikasyonu yoluyla salam olduu fonlarn maliyetinin sabit olmas bu
bankalar bu tarz fonlardan kaynaklanan kar pay oran riski ile kar karya brakmaktadr.
Katlm bankalarnda aktif pasif vade uyumsuzluuna bal olarak iki durumda kar pay oran
riski banka karlln olumsuz etkileyebilecektir. Sabit maliyetle salanan kaynaklarn vadesinin
uzun plasmanlarn vadesinin ksa olduu durumlarda kredi kar pay oranlarnda meydana gelen
azal banka bilanosuna olumsuz olarak yansyacaktr. kinci durumda ise salanan fonlarn
vadesinin ksa plasmanlarn vadesinin uzun olmas durumunda salanan fonlarn maliyetinde
ortaya kacak bir art da banka karll zerinde olumsuz etki yapacaktr.

nc blmde denetim anlaynda zaman iinde meydana gelen deiimler analiz

edilmeye allmtr. Bu balamda klasik ve modern/risk odakl denetim yaklamlar
irdelenmi, risk odakl denetim sreci ayrntl olarak aklanmtr. Denetimin 'sorunun tespiti ve
yapann cezalandrlmas'na matuf karakterinde zaman ierisinde dsal faktrlerin de etkisiyle
ciddi bir krlma yaanm ve denetimin amac 'organizasyona deer katma' misyonuna
brnmtr. Bankacla ilikin gerek uluslararas gerekse yerel dzenlemeler bankalar

4
tarafndan gerekletirilecek i denetimin risk odakl bazda yaplmasn zorunlu tutmaktadr.
Banks for International Settlements ( BIS ) bnyesinde oluturulmu ve grevi bankacla
ynelik temel dzenlemeler yapmak olan Basel Bankaclk Komisyonunun almalar ve
BDDK'nn karm olduu risk ynetimine ve i kontrole ynelik dzenlemeler denetimin
modern yzne yani risk odakl i denetime gl bir vurgu yapmaktadr. Klasik denetim
yaklam denetim faaliyetlerinin planlanmas aamasndan denetimin sonlandrlmas aamasna
kadar kendisine tahsis edilen kaynan kullanlmas asndan bir farkndalk oluturamaz iken,
risk odakl denetim yaklamnda denetimin 'risk deerlendirmesi' faaliyetinden sonra riskli
alanlara daha fazla odaklanmas, denetime ayrlan kaynaklarn daha etkin ve verimli kullanlmas
sonucunu dourmaktadr.

Risk odakl denetim anlay, snrl denetim kaynan daha riskli alanlara tahsis etmek
suretiyle ayn zamanda bankann karlaabilecei risklerin tespitine ve akabinde ynetilmesine
odaklanaca iin de bankalar tarafndan tercih edilmesi gereken bir yaklamdr. Modern
denetim anlay olarak da ifade edebileceimiz bu yaklam, risklerin ortaya kmasndan nce
harekete gemesi nedeniyle 'proaktif', daha riskli alanlara ncelik vermeyi salayan ynyle
'esnek', mevzuata uygunluun yannda srelerin verimlilik ve yeterliliini de lmesi nedeniyle
'etkin' bir denetim modelidir. Risk odakl denetim ayrca st ynetime sorumluluk yklemesi ve
bankann salkl bir ekilde geliip bymesine katk salamas alarndan da klasik
yaklamdan ayrlmaktadr.

Drdnc blm katlm bankacl iin risk odakl i denetim modeli nermektedir.
Katlm bankacl faaliyetlerinin yaps ve risk karakteristii dikkate alnarak bu bankalar iin
risk odakl i denetim modeli tasarlanmtr. Bu model kapsaml bir risk deerlendirmesi faaliyeti
ile balamakta olup, tez almasnda vurgu yaplan dokuz adet risk iin derece ve deerlendirme
konularn iermektedir. Risk deerlendirmesi sonucunda birim/ube faaliyetlerinin risklilik
dzeyleri belirlenmekte ve ortaya kan sonulara bal olarak denetim planlanmaktadr. Denetim
kaynann mevcut yaps da dikkate alnarak gerekli tahsisler yaplmakta ve denetim faaliyeti
balatlmaktadr.

Katlm bankacl dayanm olduu temel felsefe asndan klasik bankaclktan

ayrlmaktadr. Ayrc vasf oluturan bu temel felsefenin vcut bulduu prensip ise faizsizliktir.
5
Faizsiz esasta almak bankaclk asndan klasik alma biiminin istisnasn oluturmaktadr.
Bu istisnai durumlar da dier alanlarda olduu gibi denetim alannda da farkl bir yaklam
gerektirmektedir. Bu tez bu konuda bir model, yntem gelitirmek amacnda olup katlm
bankalarnn daha standardize ve kapsaml bir denetim manueline kavumalarna katk
salayacaktr.

6
 BRNC BLM

KATILIM BANKACILII

Bu blmde faizsiz bankaclk fikrinin nasl doduuna, dnyada faizsiz bankaclk

sisteminin nasl gelitiine, Trkiyede zel finans kurumu ad altnda 1985 ylnda bankaclk
sistemine dahil olan faizsiz finans kurulularnn kurulmasna, bu kurumlarn katlm bankasna
dnmesine ve katlm bankalarnda gerekletirilen bankaclk faaliyetlerine yer verilmitir.

1.1. Katlm Bankaclna Genel Bir Bak

1.1.1. Katlm Bankacl/Faizsiz Bankaclk Fikrinin Douu

Son yzyl iinde klasik bankalar slam dnyasna girip faaliyetlerini yaygnlatrnca,
balangta slam dnyasndaki bilginler, halkn ihtiyalarna cevap verebilecek bir alternatif
kurulu teklif etmek yerine mevcut bankalarla muamele yapmann caiz olup olmad konusunu
tartma yoluna gittiler. Bazlar, bu bankalarn faizli olduundan ve faizin de slam tarafndan
yasaklanm olduu gereinden hareketle bu bankalarla kesinlikle herhangi bir muamele
yaplamaz derken, bazlar da slam'n zaruret prensibinden1 hareket ederek; snrl olarak bu tarz
bankalarla ilem yapmann caiz olduunu ileri srdler. Bu tartma esas olarak Kuran
Kerimde riba olarak tanmn bulan faiz yasandan kaynaklanyordu2. nk slam esaslarnn
dayanan oluturan temel kaynak olan Kuran, faizi bir zulm olarak grd iin
yasaklamtr3. Kuran Kerimde faizi yasaklayan ve haram klan ak ve kesin hkmler
bulunmaktadr4. Bunlara rnek olarak; Allah alverii helal, faizi haram klmtr ( el-Bakara:
2/275), nsanlarn mallar iinde artsn diye verdiiniz faiz Allah nezdinde artmaz. (er-Rum:
30/39) ayetlerini vermek mmkndr. Ayrca Hadis'lerde de faizin yasaklanm olduuna dair
1
Dinde zarret: Dinin yasak ettii bir eyi yapmaya veya yemeye mecbur eden, iten durumdur. Baz fkhlar
da yle tarif etmilerdir. nsann, yasak olan bir eyi yapmad takdirde lecei veya lme yaklaaca bir
snra gelmi bulunmasdr. Birinci tarif ikincisinden daha iyidir ve biz de onu tercih ediyoruz; nk dince
yasaklanm bir eyi zarret halinde yaparken insann maksad sadece cann kurtarmak deil, ayn zamanda ve
gerektiinde maln veya namusunu kurtarmaktr. eklinde tanmlanmtr,www.hayrettinkaraman.net/
kitap/meseleler/, 15.07.2012.
2
M. A. Zerka, A. M. Neccar, ev. Hayrettin Karaman, slam Dncesinde Ekonomi, Banka ve Sigorta,
stanbul: z Yaynclk,2009, s.26.
3
M. A. Mannan, slam Ekonomisi Teori ve Pratik, ev. Bahri Zengin, Tevfik merolu, stanbul: Fikir
Yaynlar, 4. Bask, 1980, s.309.
4
Maha-Hanaan Balala, slamic Finance and Law, London: I.B.Tauris,2011, s.62.
7
ok sayda kaynak bulmak mmkndr5. Bu yasaklamalarn nemi urada ortaya kmaktadr.
Belirtilen hkmler Mslmanlar asndan slam dnyasna giren yeni iktisadi/finansal
kurumlardan gerektii gibi faydalanmay nlemi, bu da sermaye birikimini engellemek suretiyle
ekonomik geri kalmla ciddi dzeyde tesir etmitir6.

slam dininde faizin yasaklanm olmas nedeniyle halkn bir kesimi klasik bankaclk
sistemine ynelmekten ekinmi ve ounlukla tasarruflarn l yatrm olarak deerlendirmi,
bir baka deyile ekonomik faaliyetlerin dnda tutmutur. Bu atl durumdaki tasarruflarn
deerlendirilmesi ve ekonomik kalknmann ihtiya duyduu yatrmlarn gerekletirilebilmesi
iin faizsiz bankaclk slam dnyasnda bir gereklilik olarak ortaya kmtr7.

slam toplumunun deer yarglarn kavrayacak, slam dininin faiz yasa prensibi ile
uyumlu ayn zamanda sermaye birikimine katk salamak suretiyle geri kalmlk probleminin
ortadan kaldrlmasna katk salayacak bir bankaclk yapsnn ortaya konmas toplumsal bir
zaruret olarak ortaya kmtr.

Faizin her trl ticaretten kaldrlmak istenmesi, kazan elde etmek iin emein tevik
edilmesi, toplumsal adaletin salanp smrnn yok edilmek istenmesi, yeni i sahalar amak
suretiyle istihdamn gelitirilmesi ve zekat messesesinin kurumsallatrlmas yoluyla
yoksulluun ortadan kaldrlmak istenmesi gibi hedeflerin faizsiz bankaclk fikrinin ortaya
kmasnda etken olduunu sylemek mmkndr8.

Bu erevede teebbsler balatlm olup, Prof. Dr. A.N.Neccarn 1963-1966 yllar

arasnda Msrn Mit Gamr blgesinde kurup denedii faizsiz banka modeli ilk alternatif deneme
olarak faizsiz bankaclk tarihindeki yerini almtr9. Bu tarihten sonra deiik lkelerde faizsiz
bankaclk zerine almalar devam etmitir.

5
shak Emin Aktepe, Hadis Kaynaklarnda Faiz ve Finansman, Hayat Yaynlar, stanbul, 2011, s.31.
6
M. A. Zerka, A. M. Neccar, ev. Hayrettin Karaman, a.g.e., s.115.
7
Kamil Gngr, Bir Finansal Ara Olarak Katlm Bankacl Tespitler-Teklifler, Finansal Yenilik ve
Almlar ile Katlm Bankacl, TKBB Yayn, stanbul: Erkam Matbaas, 2009, s.226.
8
Cihangir Akn, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986, s.115-116.
9
M. A. Zerka, A. M. Neccar, ev. Hayrettin Karaman, a.g.e., s.26.
8
 Faizsiz bankaclk tarihinde ikinci nemli olay ise 1974 ylnda Ciddede slam Kalknma
Bankas kurulup 1975 ylnda faaliyete gemesidir. slam Kalknma Bankas, aralarnda Trkiye
Cumhuriyeti hazinesinin de yer ald ok sayda slam lkesi tarafndan, ye lkeler ile dier
mslman toplumlarnn ekonomik ve sosyal kalknmasna katkda bulunma amacn gden ok
tarafl szlemelere dayal olarak kurulan ve faaliyetlerini faizsiz bankaclk ilkeleri erevesinde
gerekletiren bir bankadr10.

slam Kalknma Bankasnn da tevikleri ve yol gstericilii sayesinde birok slam

lkesinde faizsiz bankaclk almalar balam, Msrdan Endonezyaya, Sudandan
Malezyaya, Bahreynden ngiltereye, Gney Afrikadan Trkiyeye ve daha birok slam
corafyasnda ve bat lkelerinde faizsiz bankacla kap aralanm ve bugn faizsiz bankaclk
dnyada nemli bir bykle ulamtr.

1.1.2. Dnyada Faizsiz Bankaclk

Faizsiz bankacln tarihi, Hammurabi Kanunlar arasnda zellikle borlanma ilemlerini

dzenleyen blmde faizsiz yatrma ilikin olarak yer alan hkmler nedeniyle, M. 2123-2081
tarihleri arasnda Babilde hkm sren Hammurabi dnemine kadar gitmektedir. Zaman
ierisinde faizsiz bankacln temel kavramlar gelimi ve slamiyetin yaylmas ile birlikte
geni bir corafi alanda uygulama alan bulmutur11.

Faizsiz bankaclk modeli dnyann deiik lkelerinde kendisine yer bulmutur.

Ortakla dayal ilk faizsiz banka 1963 ylnda Msrn Myt-Gamr kasabasnda tekstil sektrn
finanse etmek iin kurulan slami Tasarruf Bankas olmutur12. Bu uygulama ancak 4 yl hayatta
kalabilmi ve banka dnemin siyasi basklarnn bir sonucu olarak 1967 ylnda faaliyetlerine son
vermek zorunda kalmtr13. Halihazrda yaayan faizsiz bankalarn ilki ise 1975 ylnda Ciddede
faaliyete balayan slam Kalknma Bankasdr14.

10
slamic Finance Qualificaton (IFQ), The Official Workbook, Edition 3, London, United Kingdom, 2009, s.15.
11
Cihangir Akn, a.g.e., s.110.
12
Mehmet Faysal Gkalp, Gngr Turhan, slam Toplumlarnn Ekonomik Yaps, stanbul: Fey Vakf, 1993,
s.64.
13
Servet Bayndr, slam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk, stanbul: Rabet Yaynlar, 2005, s.41.
14
Ali Polat, Katlm Bankacl Dnya Uygulamasna likin Sorunlar-Frsatlar; Trkiye in Projeksiyonlar,
Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl, stanbul: TKBB Yaynlar, 2009, s.83.
9
 Ortaya knn arkasndaki itici motif, arlkl olarak slam lkelerinde yaayan ve
slam'n faiz yasa nedeniyle klasik bankaclk faaliyetlerine ilgi duymayan bir kesimin
tasarruflarnn, tasarruf oran ok dk olan bu blgelerde, ekonominin emrine sunulmas,
ekonomik kalknmann finansmannda kullanlmasnn salanmasdr. Bu gereke zellikle
ounluu mslman olan toplumlar/devletler iin geerlidir. ou slam lkesi, vatandalarna
her iki bankaclk modelini de ayn anda sunmak suretiyle lkedeki tm tasarruf sahiplerine
ulaabilmeyi amalamaktadr. Bunun yannda, zellikle ngiltere, Almanya, rlanda gibi batl
lkelerde faizsiz bankaclk modelinin uygulanmas, lkelerinde yaayan mslman nfusun
ihtiya duyduu finansal enstrmanlar onlara sunmaktan ziyade, slam lkelerinde zellikle
petrol ihrac kaynakl olarak ortaya kan byk fonlar lkelerine ekebilmek amacna
yneliktir.

Faizsiz finansal kurulularn kresel geliimi, her lkenin kltrel, siyasi ve finansal
ihtiyalarna bal olarak deiik organizasyonel tr ve tipleri ortaya karmtr. Dnyada faizsiz
bankaclk uygulamalarna yakndan baktmzda iki modelin uygulandn grmekteyiz.15 Baz
lkeler iki farkl bankaclk tarznn ayn bnyede gerekletirilmesine izin verirken baz lkeler
ise her bir bankaclk tr iin ayr bir tzel kiiliin kurulmasn art komaktadr. Birinci
modelde bir banka faizli/faizsiz her trl hizmeti ayn at altnda verebilirken, ikinci modelde ise
iki ayr atnn oluturulmas ve hizmetlerin de bu ayr at bankalar tarafndan verilmesi
gerekmektedir. Batl lkelerde birinci model daha baskn bir uygulama olarak ortaya karken,
islam lkelerinde ise ayr tzel kiiliklerin kurulmasn gerektiren ikinci model daha fazla rabet
grmektedir16.

Ayrca, Trkiyenin de iinde bulunduu baz lkelerde her iki sistem uygulama alan
bulmuken, bankaclk sisteminde dual/ikili yap szkonusu iken, baz lkelerde ya tamamen
faizli sistem ya da ran ve Suudi Arabistan gibi lkelerde tamamen faizsiz sistem

15
Zamir Iqbal&Abbas Mirakhor, An Introduction to Islamic Finance Theory and Practice, Singapore, :
Wiley, 2011, s.16.
16
zellikle Citibank, Dresdner Bank, BNP Paribas ve HSBC Bank gibi batl bankalar kendi bnyelerinde am
olduklar slami rnler penceresi araclyla (Islamic Window olarak isimlendirilmektedir) bu tarz hizmetleri
gerekletirirlerken, Trkiyenin de dahil olduu dier islam lkelerinin ounda ayr tzel kiilik zorunlu
tutulmutur
10
uygulanabilmektedir17. Dnya zerinde faaliyet gsteren 700n zerindeki faizsiz finansman
kuruluunun yannda 350 civarnda konvansiyonel bankann faizsiz bankaclk penceresi
bulunmaktadr. Faizsiz bankaclk penceresi yoluyla oluturulan aktiflerin bykl 2010 yl
itibaryla 890 milyar dolara ulamtr.18

Dnyada faizsiz bankaclk sisteminin ulat seviyeyi gsteren grafik aada

verilmitir. Faizsiz bankaclk sisteminin ksa srede ok hzl bir gelime gsterdii ve 2010 yl
sonu itibariyle 1,2 Trilyon USD gibi azmsanamayacak bir bykle ulat grlmektedir. Bu
geliim trendi faizsiz bankaclk sisteminin dnya tarafndan kabullenildiini ve genel bankaclk
sisteminin ok temel bir tamamlaycs olduunu gstermektedir.

Grafik- 1.1. Dnya Faizsiz Bankaclk Sistemi Aktif Bykl (Milyar USD)

Kaynak: The Banker, IIFM ve Ernst&Young verileri esas alnarak tarafmzdan

hazrlanmtr.

17
slamic Finance Qualificaton (IFQ), The Official Workbook, Edition 3, London, United Kingdom, 2009, s.15.
18
Dr. Sofia Azmi, Islamic Finance Windows: Global Developments and Trends, Sabahattin Zaim slam ve
Ekonomi Sempozyumu, Faizsiz Bankaclk ve Gnmz Uygulamalar, Tebliler Kitab, kder Yayn No:5,
stanbul, 2010, s.113.
11
 Dnya apnda faizsiz bankaclk varlk ve alacaklarnn, bir baka deyile bilano
aktiflerinin 1,2 Trilyon USD tutarna ulam bulunmas faizsiz bankacla olan ilginin artan bir
ivme ile devam ettiini ak bir biimde gstermektedir.

1.1.3. Trkiyede Katlm Bankacl

Katlm Bankacl, klasik/konvansiyonel bankaclk olarak da ifade edebileceimiz genel

bankaclk sisteminin bir tamamlayan olarak 1983 ylnda yaymlanan Bakanlar Kurulu Karar19
ile finans sektrmze girmi olan bir bankaclk trdr. Trkiyede faizsiz bankacln temeli
bu kararname ile atlmtr20. Klasik/konvansiyonel bankaclk trnden kolaylkla ayrt
edilebilmesi asndan faizli bankaclk olarak isimlendirebileceimiz bankaclk tarzna bir
alternatif retmekten ziyade, eitli gerekelerle sistem iine ekilememi ve dolaysyla atl bir
vaziyette bulunan tasarruflarn lke ekonomisinin kullanmna sunulmas amacyla finansal/mali
sistemin bir paras olarak finans dnyamza dahil edilmilerdir. 1980li yllar Trk mali
sistemine derinlik kazandrma amacyla finansal sistemin ara ve kurumlar bakmndan
zenginletirilip eitlendirmenin salanmaya alld dnemler olup, katlm bankacl da
1985 ylnda mali sisteme katlmak suretiyle bu mali derinlemeye katkda bulunulmutur21.

Ayrca Trkiye ekonomisinin 1970li yllarn sonunda iine dt ekonomik bunalm

srecinde, ekonominin ihtiyac olan dviz girdisi ve yabanc kaynak an gidermek maksadyla
alnan ve 24 Ocak Kararlar olarak adlandrlan bir dizi ekonomik istikrar tedbirleri erevesinde,
yabanc banka, kurum ve kiilerin Trkiyede faizsiz temelde alan katlm bankas kurmak
suretiyle faaliyette bulunmalarna imkan salamak ve bu yolla dviz ihtiyacna ynelik soruna
zm bulma aray bu kurumlarn Trkiyede kurulmalarnn arkasndaki temel sebeplerden bir
dierini oluturmaktadr22.

Katlm bankacl mali sisteme 1985 ylnn balarnda zel Finans Kurumu adyla
giri yapmtr. Balangta 3182 sayl Bankalar Kanununun 96. maddesine ve 1567 sayl Trk

19
BDDK, 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1983, Say:
18256 Mkerrer.
20
Servet Eypgiller, Banka ve Mali Kurulular, Ankara: Yarg ve Yaynevi, 1988, s.52.
21
Adnan Bykdeniz, Ekonomik Bir Gereklik Olarak zel Finans Kurumlar, zel Finans Kurumlar
Birlii Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Dergisi, 2003, s.3.
22
Vural Gnal, zel Finans Kurumlar, stanbul : TBB Yaynlar, 1985, s.5.
12
Parasnn Kymetini Koruma Kanununa istinaden, 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar
Kurulu Karar23 ile Trk mali sistemine dahil olan zel finans kurumlar, hukuki altyaplarnn
glendirilmesi amacyla, 4389 sayl Bankalar Kanununda 4491 sayl Kanun ile yaplan
deiiklikle24, Bankalar Kanunu kapsamna alnmlardr. Yaplan bu deiiklikle, bankaclk
sisteminin temel dzenleyicisi ve denetleyicisi konumunda olan Bankaclk Dzenleme ve
Denetleme Kurumuna (BDDK), bu kurumlara ilikin olarak, kar ve zarara katlma hakk veren
hesaplarn zelliklerini dikkate almak suretiyle her trl dzenleme yapma yetkisi tannmtr25.
Buradaki dzenlemede dikkat eken nemli bir husus; Kanunun BDDKya, bu kurumlarla ilgili
dzenleme yapma yetkisini zel bir koula bal olarak devretmi olmasdr. Bu zel koul;
katlm bankaclnn temelini oluturan ve sonraki srete yrtlen bankacla ismini veren
kar ve zarara katlm hesabnn kendine zg zelliinin bu kurumlara ilikin dzenlemelerde gz
nnde bulundurulmasdr. BDDK yapm olduu yasal dzenlemelerde bu ayrt edici zellii
hep dikkate alm ve katlm bankacl sektrnn zaman ierisinde ok ciddi bir gelime
ivmesi yakalamasnda bu faktr temel belirleyicilerden biri olmutur26.

zel finans kurumu tabiri yerel bir tanm olmann tesine geememi, bu tarz bir
isimlendirme bu kurumlarn faaliyetlerinin anlalmasn engellemi ve bu da faizsiz bankaclk
sektrnn gelimesinin nnde ciddi bir sorun tekil etmitir. Gerek dnyann dier lkelerinde
bu tarz bankaclk faaliyeti gerekletiren kurumlar gerekse lkemizdeki mevcut kurumlar ifade
etmekte kullanlan isimler sistemin temel zelliklerini ve farkllklarn tam ve doru biimde
yanstamamtr. Kar ve zarara katlma esasna gre alan bankaclk, dnyada daha ok faizsiz
bankaclk ya da islam bankacl olarak bilinmesine ramen, lkemizde mevzuata zel finans
kurumu olarak girmitir. Bu kavram, kastettii bankacl ifade etmekten ok uzak olduu gibi,
bandaki zel kelimesi nedeniyle, dier mali kurumlardan farkl olarak ayrcalkl muamele
gren ve bu yzden haksz rekabet yapt dnlen kurumlar olduu eklinde, farkl

23
BDDK, 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1983, Say:
18256 Mkerrer.
24
BDDK, 17.12.1999 tarih ve 4491 sayl Kanun, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1999, Say: 23911.
25
Mustafa Tosun,Trk Mali sisteminde zel Finans Kurumlar Deneyimi ve FKlarn Trk Banka Sistemi
indeki Yerleri zerine , Trkiyede zel Finans kurumlar Teori ve Pratik, Albarakatrk Yaynlar,
stanbul, 2000, s.177.
26
BDDK tarafndan yaymlanan Sermaye Yeterliliinin llmesine likin Ynetmeliin 5. maddesinde,
kayna katlm hesaplar olan fon kullandrmlar asndan risk tutarnn hesaplanmasnda bilanoda mevcut
kredi tutarlarnn %70inin dikkate alnaca hususu dzenlenmitir.
13
armlara ak yaps ile, yanl anlalmalara da yol amtr. Ayrca bu tabirin bankaclk
literatrnde yer almamas, uluslararas piyasalarda zel finans kurumlarnn kendilerini ifade
etmelerinde ciddi zorluklar yaamalarna neden olmu, yurtiinde de mevzuatta geen banka
ifadesinin bu kurumlar kapsamad gerekesiyle faaliyetlerini gerekletirirken byk
skntlarla karlamlardr27.

simlendirme sorununun gerek yurtiinde gerekletirilen bankaclk faaliyetlerinde

kstlamalara yol amas gerekse uluslararas finansal piyasalarda, finans literatrnde
karlnn bulunmamas nedenleriyle reel duruma izdm salayacak bir armdan uzak
olmas, bu kurumlarn kurumsal yaplarnn glendirilmesinin, kavramsal erevenin salkl bir
zemine oturtulmasndan getiini ortaya koymutur. Doru adlandrmann ne olaca hususunda
farkl grler ileri srlm, ancak en doru nerinin katlm kelimesinden tretilecek bir isim
olaca hususunda mutabk kalnmtr. En doru tanmlamann yaplan faaliyeti en basit, sade ve
anlalabilir klan olmas gerektii gereinden hareketle, bu kurumlarn faaliyetlerinin temel
zeminini oluturan kara ve zarara katlma, yani katlmclk realitesi, bu tarz bankacln ismi
olarak en n sray almtr28. Katlm kelimesi yaplan ii en ksa yoldan ve en anlalr tarzda
ifade eden bir kavram olarak ortaya km ve BDDKnn da bu kavrama olumlu yaklamas
zerine 2005 ylnda Bankaclk Kanununda yaplan deiiklikle bu kurumlarn ad Katlm
Bankas olarak deitirilmitir29. Yaplan yasal deiiklikle birlikte Trk bankaclk sektr;
mevduat bankalar ( konvansiyonel bankalar ), kalknma ve yatrm bankalar ve katlm
bankalarndan oluan l bir yap arzeder hale gelmitir30.

Arlkl olarak katlm bankalar; tasarruflarn faizsiz esasta deerlendirmek isteyen kii
ve kurululara bankaclk hizmeti verirken dier iki banka trnde bu tarz bir yaklam
bulunmamaktadr. Katlm bankalarnn mali sektre dahil edilmesinin temelindeki ana motif,
faizli bir sistemle almak istemeyen ve bu gereke ile ekonomik faaliyetlerin desteklenmesinde

27
Mehmet Emin zcan, Temel Hazrolu, Trk Mali sisteminde zel Finans Kurumlar Deneyimi ve FKlarn
Trk Banka Sistemi indeki Yerleri zerine, Trkiyede zel Finans kurumlar Teori ve Pratik, stanbul :
Albaraka Trk Yaynlar, 2000, s.192,193,194.
28
Mehmet Emin zcan, Temel Hazrolu, a.g.m., s.192-194.
29
BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Resmi Gazete, Tarih: 01.11.2005, Say: 25983
Mkerrer.
30
Ali Polat, a.g.m., s.87.
14
kullanlamayan hatr saylr byklkteki fonlarn ekonomik sistemin iine ekilmek
istenmesidir. Buna ilaveten belki de dolayl bir neden, tasarruf ettii fonlara kendi hayat gr
dorultusunda finansal bir koruma ve/veya getiri salama imkanndan yoksun bulunan bir kesime
yeni bir alm salamak olarak dnlebilinir. Finansn demokratiklemesi adna bu gelime,
hem kt ekonomik kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmasn salamak asndan hem de
finansal sistemden yararlanabilme adna eit koullara sahip bulunmayan bir kesime imkan
salamas asndan umut verici olmutur. Katlm bankalarnn ulam olduu hacimler dikkate
alndnda 1983 ylnda atlan admn ne kadar doru bir yaklamn eseri olduu daha iyi
anlalmaktadr.

Trkiyede katlm bankacl 1985 ylnda faaliyetine balayan Albaraka Trk Katlm
Bankas A.. ile balam ve bu bankay srasyla, 1985 ylnda Faisal Finans Kurumu A.nin
(daha sonra ismi Family Finans Kurumu A.. olarak deitirilmi olup 2005 ylnda Anadolu
Finans Kurumu A.. ile birleip Trkiye Finans Kurumu A.. adn almtr), 1989 ylnda
Kuveyt Trk Katlm Bankas A..nin, 1991 ylnda Anadolu Finans Kurumu A..nin ( 2005
ylnda Family Finans Kurumu A.. ile birleerek Trkiye Finas Kurumu A.. adn almtr),
1995 ylnda hlas Finans Kurumu A..nin (faaliyetleri 2001 ylnda BDDK tarafndan
durdurulmutur), 1995 ylnda da Asya Katlm Bankas A..nin kurulmas izlemitir31.

1.2. Katlm Bankalarnca Gerekletirilen Faaliyetler

Katlm bankalar mali piyasalarda faaliyet gsteren finansal arac kurululardr. Finansal
arac kurulular, ekonominin fon gereksinmesini gerekletirmede araclk grevini stlenen
kurululardr32. Esas itibariyle fon fazlasna sahip olup tatmin edici bir getiri aray iinde
bulunan tasarruf sahipleri ile yatrm yapmak amacyla fon/kredi ihtiyac iinde bulunan bireysel
ve kurumsal yatrmclar bir araya getiren mali kurululardr. Dolaysyla katlm bankalarnn
ana fonksiyonu kendi alma prensiplerine zg yntemlerle, kendileri iin belirlenen yasal
ereve ierisinde, bankaclk faaliyetlerini gerekletirmektir. Temel bankaclk fonksiyonu
dendiinde esas itibariyle mevduat toplama ve kredi kullandrma faaliyetleri anlalmaktadr.

31
Mehmet Yeilyaprak, Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesi ve Etkin Subjektif Kriterlerin Anket
Yntemi le zm, stanbul: Beta Basm, 2012, s.13-14.
32
Aktel Ekonomi Ansiklopedisi, Finansal Araclar, stanbul: Payma Yaynlar, Birinci Cilt, 1997, s.438.
15
Katlm bankalarnn faaliyetlerini, Fon Toplama, Fon Kullandrma ve Dier Bankaclk
Faaliyetleri olarak balk altnda deerlendirmek mmkndr.

1.2.1. Fon Toplama Faaliyetleri

Katlm bankalar fon/kredi kullandrma faaliyetlerinin gerektirdii kaynaklar deiik metodlarla
piyasalardan tedarik etmektedir. Ana hatlaryla bakldnda yurtiinden daha ok katlm fonlar
yoluyla fon toplanrken zellikle yurtd finansal kurululardan daha farkl yntemlerle fon
toplanmaktadr. Katlm bankalar tarafndan gerek yurtiinden gerekse yurtd finansal kurum
ve kurululardan kaynak salama yntemlerine aada yer verilmitir.

1.2.1.1. Katlm Fonlar Yoluyla Fon Toplama

Konvansiyonel bankalarda olduu gibi katlm bankalarnn da en nemli kaynan, yerli

ve yabanc bireysel ve kurumsal tasarruf sahiplerinden toplam olduklar fonlar oluturmaktadr.
Bankalar asndan en salam ve istikrarl kayna oluturan mevduat, katlm bankalar iin de
hayati neme sahiptir. Katlm bankalarnn kurulu felsefesini analiz ettiimizde karmza kan
en arpc sonu, bu kurumlarn faiz hassasiyeti nedeniyle finansal sistemin korumaclndan ve
getirisinden yararlanamayan bir kesimin de finansal gereksinimlerini karlama ihtiyac nedeniyle
finansal ortama km/karlm olmalardr. Dolaysyla katlm bankalar, kurulu felsefelerine
uygun olarak, tasarruf sahibinin elinde atl vaziyette bulunan bu fonlara talip olacaklardr.

Katlm bankalar zel Cari Hesaplar ve Kar ve Zarara Katlma Hesaplar olmak zere iki
yntemle piyasadan fon toplamaktadrlar33. 5411 sayl Bankaclk Kanunu, katlm bankalar
nezdinde atrlan gerek ve tzel kiilere ait zel cari hesap ve katlma hesaplarnda yer alan
paray Katlm Fonu olarak isimlendirmitir34.

33
Mehmet Takan, Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn Datm, 2001, s.18.
34
5411 sayl Bankaclk Kanununun 3. maddesinde katlm fonu; katlm bankalar nezdinde atrlan gerek
ve tzel kiilere ait zel cari hesap ve katlma hesaplarnda yer alan paray ifade eder biiminde
tanmlanmtr.
16
 zel Cari Hesaplar: zel Cari Hesaplar; Katlm bankalarnda alabilen ve
istenildiinde ksmen veya tamamen her an geri ekilebilme zellii tayan ve karlnda hesap
sahibine herhangi bir getiri denmeyen fonlarn oluturduu hesaplardr35.

Yukarda verilen tanmda en dikkat ekici husus, katlm bankalar tarafndan zel cari
hesap ad altnda alan vadesiz hesaplara herhangi bir nema/getiri tahakkuk ettirilememesidir.
Bu husus bu bankalarn alma prensiplerinin bir sonucu olduu gibi ayn zamanda bu tarz
bankalar klasik bankalardan ayran nemli farklardan da bir tanesidir. Bilindii gibi klasik
bankalar vadeli mevduata olduu kadar vadesiz mevduata da faiz verebilmektedirler36. Katlm
bankalarnda bu hesaplara getiri denmemesinin en nemli sebeplerinden bir tanesi, tasarruf
sahibi tarafndan yatrlan tutarn aynen geri alnma isteidir. Halbuki katlm bankaclnn
temel felsefesini oluturan paylama motifi bu hesaplar iin geerli deildir. Dolaysyla bu
hesaplarn iletilmesinden doan kar ya da zarar tamamyla katlm bankasn ilgilendirmektedir.
Katlm bankalar, zel cari hesaplar yoluyla toplanan bu fonlarn kullanmndan elde edilen
karlarn tamamn kendi gelirlerine ald gibi ortaya kan zararlar da tek bana karlamak
zorundadr.

Kar ve Zarara Katlma Hesab: Katlm bankalarna yatrlan fonlarn bu kurumlarca

kullandrlmasndan doacak kr veya zarara katlma sonucunu veren, karlnda hesap sahibine
nceden belirlenmi herhangi bir getiri denmeyen ve anaparann aynen geri denmesi garanti
edilmeyen fonlarn oluturduu hesaplardr37.

Tanmdan da anlalaca zere, katlma hesaplarnn klasik bankaclk sisteminin

toplam olduu mevduata gre ayrc vasf ortaya kmaktadr. Bunlar;

Mevduatta anaparann geri denmesi yasal dzenleme ile garanti altna alnm iken
katlm hesaplarnda anaparann geri denmesi kesinlikle garanti edilememektedir.

35
BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Mad.3.
36
Katlm bankalarnda zel cari hesaplara nema verilemeyecei hususu bu bankalara ilikin mevzuatta aka yer
alrken, klasik bankalar zel cari hesaplara paralel hesaplar olan vadesiz mevduat hesaplarnda toplanan fonlara
faiz verilip verilemeyecei dzenlenmediinden, bu bankalar tarafndan vadesiz hesaplara faiz verilmesi
mmkndr.
37
BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Mad. 3.
17
 Mevduat hesaplarnda, tasarruf sahibinin banka ile anlam olduu vade ve faiz oran
sakl kalmak kouluyla, yatrlan tutarn vade sonunda ulaaca miktar batan belli
iken, katlm hesaplar asndan byle bir belirlilik szkonusu deildir. Hesabn
vadesinin sonunda hesap sahibine nceden belirlenmi olan bir getirinin denmesi
hem bu kurumlarn temel kurulu felsefelerine hem de bu kurumlara ilikin yasal
dzenlemelere aykrlk oluturacaktr.

Kar ve zarara katlma hesaplarnn getirisi, bu fonlarn katlm bankalar tarafndan

iletilmesi sonucunda ortaya kan kar ve zararn katlm bankas ile tasarruf sahibi
arasnda nceden belirlenmi bir paylam oran zerinden datlmas sonucu
ortaya kmaktadr. Toplanan fonlarn kredi olarak kullandrlmas neticesinde ortaya
kan sonucun pozitif olmas halinde katlm fonu sahiplerine kar, negatif olmas
durumunda ise zarar datlmas szkonusudur. Ortaya kan negatif tutarn, katlm
fonu sahiplerinin katlm bankasna yatrm olduu anaparaya sirayet edebilecek bir
bykle ulamas halinde, hesap sahiplerine bankaya yatrdklarndan daha az bir
tutarn geri denmesi dahi mmkndr. Bu husus iki farkl bankaclk tarz arasndaki
en temel farkll vurgulamaktadr38. Konvansiyonel bir bankaya yatrlan bir tasarruf
balangta belirlenen vade sonunda mutlaka yine hemen ilemin balangcnda
belirlenen faiz oran kadar bir art beraberinde getirirken, katlm bankasna yatrlan
tasarruf miktar, katlm bankasnn kredilendirme faaliyetlerindeki performansna
bal olarak, vadesi dolduunda ya daha fazla, ya ayn ya da daha az bir miktara
tekabl edebilmektedir.

Katlm Fonunun ileyiine ilikin esas ve usullere ilikin ayrntl dzenlemeler, BDDK
tarafndan yaymlanan ynetmelik ile yaplmtr39. Sz konusu Ynetmelie gre;

- Katlm bankalarnca, katlma hesaplarna ilikin kr ve zarara katlma oranlar ubelerde

ilan edilmek suretiyle uygulanr. Fonunu bir katlm bankasnda deerlendirmek isteyen tasarruf

38
Iraj Toutounchian, slamic Money&Banking, Singapore,:Wiley, 2009, s.276.
39
BDDK, Mevduat ve Katlm Fonunun Kabulne, ekilmesine ve Zamanamna Urayan Mevduat, Katlm
Fonu, Emanet ve Alacaklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Resmi Gazete, Tarih: 1 Kasm
2006, Say: 26333.
18
sahibi, bankas ile hesap ilikisini oluturmadan nce, tasarruf sahibinin tavr ve davrann ciddi
biimde etkileyebilecek olan hususlar bilme hakkna sahip olabilmelidir. Mevzuat bu hususu
salayabilmek iin bu tr bilgilerin ubelerde herkesin grebilecei alanlarda ilan edilmesini art
komutur.

- Katlm bankalarnn, mterilerini tanmak amacyla mterilerin kimliklerini, T.C.

kimlik ve vergi numaralarn belgelemesi ve Maliye Bakanlnca yaplan dzenlemelerde yer
alan ykmllkleri yerine getirmesi zorunludur. Mali sularla mcadele edebilmek ve zellikle
terrn finansmannn nlenmesine ynelik olarak yaplan dzenlemeler erevesinde katlm
bankalar ile birlikte tm bankalar bu trden bilgileri salamakla sorumlu tutulmulardr.

- Katlm bankalar mterileri ile kabul ettikleri katlm fonunun Tasarruf Mevduat
Sigorta Fonu (TMSF) tarafndan sigortalanan tutarn, zamanamna uramas halinde yaplacak
uygulamalar, katlm fonu sahibi tarafndan dorudan veya verecei talimat ile bir bakas
tarafndan ekilmesi veya kendilerinin ya da bir bakasnn Trkiyede veya yurtdnda kurulu
bir baka banka nezdindeki hesabna aktarlmasna ve bu kapsamdaki elektronik bankaclk
uygulamalarna ilikin usul ve esaslar ierecek ereve bir szleme dzenlemekle
ykmldrler.

- Dzenlenecek szlemelerin bir nshas ile hesap sahipleri adna katlm bankalarnn
dzenleyecekleri hesap czdanlarnn mterilere verilmesi zorunludur. Katlma hesab
czdanlarnda hesabn trne gre belirlenecek azami miktar ve oranlar dahilinde uygulanacak
kar ve zarara katlma oran ile vade ve ihbar sresinin yer almas zorunludur.

- zel cari hesaplar ve katlma hesaplar karlnda, hesap sahibine herhangi bir nam
altnda nceden belirlenmi bir getiri garantisi verilemeyecei gibi, katlma hesaplarnda,
yatrlan anaparann hesap sahibine aynen geri denmesi de garanti edilemez.

- Katlm fonu hesaplar zerinde hesap sahibinin talep hakk ve katlm bankasnn deme
ykmll; zel cari hesaplarda yatrlan tutar, katlma hesaplarnda ise vade sonunda geerli
birim hesap deeri kadardr.

19
 - Katlma hesaplarnn iletilmesinden doan kr veya zarar, para cinsi baznda her vade
grubunun toplam katlma hesaplar iindeki arl orannda, Gnlk Birim Deeri Hesaplama
Tablosuna (EK:1) uygun olarak bu hesaplara datlr.

- Katlm bankalar, katlma hesaplarnn iletilmesinden doacak kar ve zarara katlma

oranlarn, zarara katlma oran kara katlma orannn yzde 50sinden az olmamak kaydyla, para
cinsi, tutar ve vade gruplar itibariyle ayr ayr belirleyebilir.

- Katlma hesabnn ald anda geerli olan kar ve zarara katlma oran hesap czdanna
kaydedilir ve bu kayt, hesap aldktan sonra vade bitimine kadar deitirilemez. Vadesinde
kapatlmayan hesap ayn vade ve yenileme tarihinde geerli olan kar ve zarara katlma oran
zerinden yenilenmi saylr.

- Katlm bankalarnda bulunan, hak sahibinin en son talebi, ilemi, herhangi bir yazl
talimat tarihinden balayarak on yl iinde aranmayan katlm fonlar, kar paylar da dahil olmak
zere, zamanamna urar. Zaman amna urayan mevduat Ynetmelikte belirtilen sreler
iinde sahibi tarafndan aranmaz ise TMSFye devredilir ve Fon tarafndan irat kaydedilir.

zel Fon Havuzlar : Kar ve Zarara Katlma Hesaplar'nn bir alt bileeni olan "zel Fon
Havuzlar" uygulamasnn usul ve esaslar ilgili Ynetmelikte belirlenmitir. Buna gre;

"Katlm bankalar, Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankasnca tespit edilen vade ve

trlerine bal kalmakszn, nceden belirlenmi projelerin veya dier yatrmlarn
finansmannda kullanlmak zere, mstakil hesaplarda fon toplamak suretiyle vadesi
aydan daha az olmayan zel fon havuzlar oluturabilirler. Bu ekilde toplanan fonlara ait
katlma hesaplar, vadeleri itibariyle dier hesaplardan bamsz olarak ayr hesaplarda
iletilir ve toplanan fonlardan dier vade gruplarna aktarma yaplamaz. zel fon
havuzlar ile ilgili olarak, oluturulmasn ve tasfiyesini izleyen on be gn iinde

20
 Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumuna bilgi verilir. Finansman sresinin
sonunda zel fon havuzlar tasfiye edilir40.

zel fon havuzlarn klasik katlma hesaplarndan ayran zellikler aadaki gibi
sralanabilir.

- zel fon havuzlarnn vadesi, 3 aydan aa olmamak zere, TCMB tarafndan

belirlenen vade ve trlere bal kalnmakszn serbeste belirlenebilecek,

- Bu havuzlarda toplanan fonlar ancak nceden belirlenmi projelerin ve dier yatrmlarn

finansmannda kullanlacak,

- zel fon havuzunda/hesabnda toplanan fonlar hangi projenin finansman iin

toplanmsa, mnhasran ilgili projenin finansmannda kullanlacak ve bu hesaplardan dier vade
gruplarna kesinlikle aktarm yaplmayacak,

- Dier katlm hesaplarnn dnda takip edilebilmesi iin bu hesaplarn izlendii

mstakil hesaplar oluturulacak,

- zel fon havuzu oluturulmalar ve tasfiyelerini izleyen on be gn iinde BDDK'ya

bilgi verilecek, finansman sresinin sonunda ise zel fon havuzlar tasfiye edilmek suretiyle
ortaya kan kar/zarar taraflar arasnda paylatrlacak.

zel fon havuzlar yntemiyle fon toplanmas; tasarruflarn faizsiz modelde

deerlendirmek istemekle birlikte yksek getiri beklentisi ierisinde olan ve nispeten risk itah
yksek tasarruf sahiplerinin tasarruflarnn deerlendirilmesi iin nemli bir imkan sunmaktadr.
Nispeten uzun vadeli ve balangta belirlenen sabit bir getirinin olmamas nedeniyle dsal
faktrlere ve ekonomik konjonktre bal bir getiri imkan sunmas nedeniyle bu ynteme

40
BDDK, Mevduat ve Katlm Fonunun Kabulne, ekilmesine ve Zamanamna Urayan Mevduat, Katlm
Fonu, Emanet ve Alacaklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Resmi Gazete, Tarih: 1 Kasm
2006, Say: 26333. Mad.7.

21
beklenen ilgi dk dzeyde kalmtr41. Ancak katlm bankalarnn sektrel olarak etkinliklerini
artrmalar asndan bu modelin ileyiine ilevsellik kazandrmalar byk nem arzetmektedir.

Toplam olduklar fonlar itibariyle katlm bankalarnn bankaclk sisteminden alm

olduu pay gsteren tablo aada verilmitir.

Tablo- 1.1. Katlm Bankalarnn Mevduattan Ald Pay

Sektr Toplam Katlm Bankalar Katlm Bankalar

(Milyon TL) (Milyon TL) Pay (%)
31.12.2001 116.647 2.095 1,80
31.12.2002 137.973 3.208 2,32
31.12.2003 155.312 4.056 2,61
31.12.2004 191.065 5.992 3,14
31.12.2005 251.490 8.369 3,33
31.12.2006 307.647 11.152 3,62
31.12.2007 356.865 14.834 4,16
31.12.2008 454.599 19.045 4,19
31.12.2009 514.620 26.711 5,19
31.12.2010 617.037 33.089 5,36
31.12.2011 695.496 39.220 5,64
Kaynak: BDDK, TBB ve TKBB verilerinden yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

Yukarda verilen tablo incelendiinde katlm bankalarnn yllar itibariyle paylarn

srekli olarak artrdklar ve 2011 sonu itibariyle %5,64 gibi bir seviyeye ykselttikleri
grlmektedir.

1.2.1.1.1. Katlm Hesaplarna Datlacak Olan Kar/Zararn Belirlenmesi

Kar ve zarara katlma hesaplarn klasik bankalarn mevduatndan ayran en temel zellik,
klasik bankalarda mevduatn getirisinin/faizinin nceden belli olmasna ramen bu hesaplarn
getirisinin ilgili hesabn vadesinin sonunda yaplan hesaplamayla ortaya kmasdr. Katlma
hesaplarna datlacak olan getirinin hesaplanmasnda temel kavram bize yardmc

41
Katlm bankalarnn kredileri arasnda czi bir yer tutan bu yntem, kar marjlarndaki daralmann da etkisiyle
yakn zamanda nemini artracak gibi grnmektedir. Halihazrda bir katlm bankasnn ok sayda inaat
projesinde bu yntemi uygulad bilgileri medyada yer almtr.
22
olmaktadr42. Szkonusu Ynetmelikin Tanmlar balkl 3nc maddesinde bu kavramlar
aklanmtr. Buna gre;

Birim Deer: Katlm bankasnn katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn iin 100
olarak kabul edilen ancak kr veya zarar edildiinde deien, kr veya zarar kaytlarnn
yapld gnlerde, vadelerine gre ayrlm her bir fonun toplam deerinin fonun bir
nceki gnk toplam hesap deerine blnmesi suretiyle hesaplanan, kr veya zarar kayd
yaplmayan gnlerde ise bir nceki gnn birim deerine eit olan katsayy,

Hesap Deeri: Katlm bankasnn katlma hesaplarna fon kabul ettii ilk gn, hesap
sahibince yatrlan tutarn 100 olarak kabul edilen birim deere blnmesi suretiyle,
mteakip gnlerde ise, para yatran veya eken kiiye ait hesap deerine, hesap sahibince
yatrlan veya ekilen miktarn birim deere blnmesi ile bulunacak tutarn, para
yatrlmsa eklenmesi, para ekilmise karlmas suretiyle hesaplanan ve katlma hesab
sahiplerinin fon mevcuduna katlma orann gsteren katsayy,

Birim Hesap Deeri: Katlma hesabnn cari deerini belirleyen ve birim deeri ile hesap
deerinin arplmas suretiyle hesaplanan, katlma hesab sahibinin, zerinde hak iddia
edebilecei tutar,

ifade etmektedir43.

zel cari hesaplar ve katlma hesaplar karlnda, hesap sahibine herhangi bir isim
altnda nceden belirlenmi bir getiri garantisi verilemeyecei gibi, katlma hesaplarnda,
yatrlan anaparann aynen geri denmesi de garanti edilemez44. Katlm fonu hesaplar zerinde
hesap sahibinin talep hakk ve katlm bankasnn deme ykmll; zel cari hesaplarda
yatrlan tutar, katlma hesaplarnda ise vade sonunda geerli birim hesap deeri kadardr. Birim
hesap deeri hesap sahibinin katlm bankas tarafndan verilen katlma hesap czdannda yer

42
smail zsoy, zel Finans Kurumlar, Asya Finans Kltr Yaynlar, stanbul, 1997, s.160.
43
BDDK, Mevduat ve Katlm Fonunun Kabulne, ekilmesine ve Zamanamna Urayan Mevduat,
Katlm Fonu, Emanet ve Alacaklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Mad. 3.
44
smail zsoy, a.g.e., s.160.
23
alan hesap deeri stunundaki en son deerin katlm bankasnca aklanan birim deer ile
arplmas suretiyle bulunur45.

Katlma hesab sahiplerine vadeleri sonunda alacaklar tutar gsteren temel l olan
Birim Hesap Deerinin hesaplanmas katlm bankalar asndan byk nem arzetmektedir.
Birim hesap deeri, yani katlma hesaplarnn iletilmesinden doan kr veya zarar, para cinsi
baznda her vade grubunun toplam katlma hesaplar iindeki arl orannda, Gnlk Birim
Deeri Hesaplama Tablosuna uygun olarak hesaplanr ve katlm hesaplarna datlr.

1.2.1.1.2. Farkl Paylam Oranlarnn Belirlenebilmesi

Katlm bankalar, katlma hesaplarnn iletilmesinden doacak kar ve zarara katlma

oranlarn, zarara katlma oran kara katlma orannn yzde 50sinden az olmamak kaydyla, para
cinsi, tutar ve vade gruplar itibariyle ayr ayr belirleyebilir46.

Katlm bankalarna katlm hesaplarnn iletilmesi sonucunda ortaya kan kar ve zarara
farkl paylam oranlar zerinden katlabilme yetkisi tannmtr. Ancak burada dikkat edilmesi
gereken husus zarara katlma orannn kara katlma orannn %50sinden az olmamasdr. Eer
paylam oran olarak hesap sahipleri ile %80,%20 oran belirlenmi ise, ilemlerin kar
gstermesi durumunda, katlm bankas kardan %20 pay alacak, zarar gstermesi durumunda ise
zarardan alaca pay %10 ila %20 arasnda katlm bankasnn uygun grecei bir oran
olabilecektir.

Ayrca katlm bankalar;

Para cinsi baznda, yani Trk paras katlma hesaplar iin ayr, yabanc para
zerinden alm katlma hesaplar iin ayr,

Tutara bal olarak, yani byk tutarl katlma hesaplar iin daha yksek/dk,
kk tutarl katlma hesaplar iin daha yksek/dk,

45
Mehmet Takan, a.g.e., s.18.
46
BDDK, Mevduat ve Katlm Fonunun Kabulne, ekilmesine ve Zamanamna Urayan Mevduat,
Katlm Fonu, Emanet ve Alacaklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Mad. 6.

24
 Vadeye bal olarak, yani daha ksa vadeli katlma hesaplar iin daha yksek/dk,
uzun vadeli katlma hesaplar iin daha yksek/dk,

paylam oran belirleyebilirler.

Katlm bankalar asndan paylam oran belirleme fonksiyonu en temel stratejik

alanlardan birisini oluturmaktadr. Hem katlm hesab sahiplerine istikrarl ve piyasa koullarna
paralel bir getirinin salanmas, hem de katlm bankasnn byme trendinin srdrlebilirlii
alarndan paylam oran/oranlarnn belirlenmesinde azami isabetin tutturulmasnn byk
nemi vardr. Dolaysyla katlm bankalarnda Aktif/Pasif Komitesinin temel ilevlerinden bir
tanesini de bu husus oluturmaktadr. Katlm bankalar hem kendi aralarnda bir rekabeti
yaamakta hem de klasik bankalardan gelen rekabet tehdidi ile kar karya bulunmaktadrlar.
Her ne kadar daha nceki dnemde gereklemi gsterge fiyatlar zerinden fon toplama
faaliyetlerini srdryor grnseler de klasik bankalara nazaran gzle grlr dk bir kar
datm mteri memnuniyetini ve dolaysyla mteri sadakatini olumsuz etkileyecek, sonuta
da mterinin alternatif arama abas ierisine girmesine yol aacaktr.

Katlm bankalarnn reel sektrle kurmu olduu kredi ilikisi neticesinde elde etmi
olduklar kar pay gelirlerinin, katlm bankas ile katlm hesab sahipleri arasnda nasl
datldn gsteren mekanizma aada ekil yardmyla aklanmtr. zel cari hesaplar
yoluyla toplanan fonlarn kullandrmndan salanan gelirlerin tamam katlm bankasnn
gelirlerine aktarlrken, katlma hesaplar yoluyla toplanan fonlarn kredi olarak kullandrlmas
neticesinde elde edilen gelirler ise paylam oranlar zerinden ayrtrlmak suretiyle katlm
bankas ile katlma hesab sahipleri arasnda pay edilmektedir.

zel cari hesaplarn kredi olarak kullandrlmasndan kaynaklanan gelirlerin tamamnn

katlm bankasnn gelirlerine aktarlmasnn nedeni bu fonlarn sahipleri tarafndan katlm
bankasna getiri salamak amal yatrlmamasndan kaynaklanmaktadr. Bu durumun doal bir
sonucu olarak da bu fonlarn geri talep edildiinde tamamnn geri denmesinin katlm
bankasnn garantisinde olmasdr.

25
 Cari Hesap Fonlarndan Getirisiz hesap, anapara
Reel Sektre Kaynak garantili
zel Cari
Hesaplar
Kar/Zarar Bankaya aktarlr Masrafsz
fon girii

Reel Kar/zarara katlma fonlar ile reel Katlm Katlmc kar veya zarara
Sektr sektre kaynak Bankas ortak olmay kabul eder Kar ve Zarara
Katlma
Hesaplar
Kar/zarar, havuza paylam
oranlar erevesinde katlm
pay olarak aktarlr
Vade sonunda kar/zarar
hesaba ilave edilir
Kar/zarar havuzlara aktarlr

TL kar/zarar
ortaklk havuzu

ABD$ kar/zarar
ortaklk havuzu

EURO kar/zarar
ortaklk havuzu

Katlm Fonu = Cari Hesap + Kar /Zarar Katlm Hesaplar

ekil- 1.1. Katlm Bankalar Kar Datm Mekanizmas

Kaynak: Albaraka Trk halka arz sunumundan yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

1.2.1.2. Sendikasyon Yoluyla Fon Salama

Katlm bankalar kaynak salama konusunda klasik bankalara gre daha kstl
rnlere/enstrmanlara sahiptir. alma prensipleri gerei faiz ieren rnlere yatrm
yapmamalar, katlm bankalarnn fon toplama faaliyetlerinde de klasik bankalara benzer bir
ekilde faiz karl fon toplayamamalar sonucunu dourmaktadr. Katlm bankalarnn tm
faaliyetleri iin geerli olan faizsizlik ilkesi, kaynak salama noktasnda alma prensiplerine
uygun yeni fonlama eitleri zerinde allmas sonucunu dourmutur. nk kaynak
eitliliinin bulunmamas ya da kaynaklarn kstl olmas bu tarz bankalarn bymelerinin
nndeki en byk engellerden bir tanesidir. Katlm bankalar bu kst aabilmek ve
bymelerini destekleyecek kaynak eitliliine ulamak iin zaman ierisinde yeni enstrmanlar
26
gelitirme yoluna gitmilerdir. Bu balamda sendikasyon yntemiyle zellikle uluslararas
mali/finansal piyasalardan faizsizlik prensiplerine uygun fon salama yntemini gelitirmilerdir.

Sendikasyon yntemi ile fon salama, katlm bankasnn fon kullandrma metotlarndan
birisi olan kurumsal finansman destei ynteminin, katlm bankas mterisinin yerine bizatihi
katlm bankasnn getii bir modeldir. Bir baka deyile " sendikasyon ilemi katlm
bankalarnn fon kullandrrken bavurduklar murabaha ynteminin bu sefer kendileri iin bir fon
kullanma ilemine dnmesinden ibarettir"47 Bu yntemde fonu salayan katlm bankas,
uluslararas finansal piyasalardan murabaha/kurumsal finansman destei48 metoduyla fon
kullanmaktadr.

Klasik bankalar tarafndan da zellikle yurtd mali piyasalardan fon salama metodu
olarak sklkla bavurulan bu yntem, katlm bankalar asndan farkl bir operasyonel sre
olarak ilemektedir. ncelikle sendikasyon yoluyla fon tesarik etmek isteyen katlm bankasnca
cinsi ve fiyat belirlenen bir emtiann sendikasyona katlan banka/finansal kurulular tarafndan
uluslararas mal piyasalarndan pein satn alnp szkonusu katlm bankasna vadeli olarak
satlmas bunun hemen akabinde ise ilgili katlm bankasnn vadeli olarak finanse etmek
suretiyle alm olduu bu emtiay yine ayn mal piyasasnda pein bedelle satmak suretiyle
hedefledii likiditeye kavumasdr. Klasik bankalarda ise bu sre, sendikasyona katlan finansal
kurum ve kurulularn ilgili tutar sendikasyonu talep eden bankann hesabna yatrmalar ile
gereklemektedir.

Katlm bankalar tarafndan gerekletirilen sendikasyon yntemini reverse/ters

murabaha olarak da adlandrmak mmkndr. Normal bir murabaha ileminde fonu/krediyi
kullanan kredi mterisi iken reverse/ters murabahada fonu/krediyi kullanmakta olan katlm
bankasnn bizatihi kendisidir. Bu yntemle salanan kaynaklar katlm bankalarnn
bilanosunun pasifinde kaynak eitliliini salarken ayn zamanda en temel bankaclk faaliyeti
olan kredi verme fonksiyonuna da destek salamaktadr. Baka bir ifadeyle katlm bankas

47
Hseyin Tun, Katlm Bankacl Felsefesi, Teorisi ve Trkiye Uygulamas, stanbul: Nesil Yaynclk
2010, s.166.
48
Trkiye uygulamasnda KFD olarak isimlendirilen bir maln pein satn alnp kar marjnn ilavesiyle vadeli
olarak satlmas ilemi faizsiz bankaclk literatrnde murabaha olarak adlandrlmaktadr.
27
tarafndan ters murabaha yntemiyle uluslararas mali piyasalardan salanan bu fonlar bu defa
murabaha yntemiyle kredi mterilerine kullandrlmaktadr49.

1.2.1.3. Sukuk/Kira Sertifikas Yoluyla Fon Salama

Sukuk kelimesi Arapa sak kknden gelmekte olup, sertifika ve vesika anlamlarn
iinde barndrr. Arap sermaye piyasalarnda bono ve tahviller iin senet kelimesi kullanlrken,
faizsiz sertifikalar iin sukuk kelimesi kullanlmaktadr50.

Sukuk varla dayal olarak ihra edilebilen bir menkul kymet olmas nedeniyle dier
senetlerden farkllk gstermektedir. Sukuk sertifikalarnn temelinde gerek bir ticari iliki ve
gzle grlebilir maddi bir gereklik bulunmak zorundadr51. Sukuk kiralanan varlklar veya
ngrlebilir bir gelir ak zerindeki mlkiyeti temsil etmesi nedeniyle yatrmclara zgn bir
menkul kymete yatrm imkan sunmaktadr. Sukuk yatrmndan elde edilen kar zerine ina
edildii varlk veya projelerin performansna baldr 52.

Sukuk, katlm bankalar asndan aktif varlklarn menkul kymetletirilmesi suretiyle

(securitization), yapacaklar yeni finansman faaliyetleri iin fon salama yntemi olmas
asndan nemlidir. Katlm bankalar tarafndan daha nceki dnemlerde gerekletirilen sabit
kymet yatrmlar ya da finansman faaliyetlerinden oluan kredi portfy sukuk ihrac yoluyla
yeniden likide edilmektedir. Bu yolla salanan fonlar ise katlm bankas tarafndan yeni sabit
kymet ve/veya kredi portfylerinin oluturulmasnda kullanlmaktadr. Bu faaliyet neticesinde
sukuk yatrmclar tatmin edici dzeyde bir menkul kymet kazancna ularken, katlm
bankalar da aktiflerini bytmek ve faaliyetlerini geniletmek suretiyle karllklarn
artrmaktadrlar.

Accounting and Auditing Organization for slamic Financial Institutions (AAOIFI)

tarafndan 14 farkl sukuk eidi belirlenmitir53. Ancak uygulamada sklkla bavurulan sukuk

49
Hseyin Tun, a.g.e., s.167.
50
Muhammad Ayub, Understandig Islamic Finance, Wiley Finance&Sons, England, 2010, s.392.
51
Hseyin Tun, a.g.e., s.152.
52
Clifford Chance, Dubai nternational Financial Centre Sukuk Guidebook, Dubai, 2012, s.5.
53
IFSB, The Changing Landscape of Islamic Finance, Kuala Lumpur/Malaysia, 2010, s.151.
28
yntemleri54; Sukuk el care, Sukuk el Muareke, Sukuk el Mudarebe, Sukuk el Selem, Sukuk el
stisna, Sukuk el Murabaha, Sukuk el stismar ve Sukuk el Vekaledir.

Yukarda verilen sukuk trlerine baktmzda varlk ya da alacan dayand havuzun

mahiyetine bal olarak sukuk trlerinin ihdas edildiini grmekteyiz. Sukuk ilemine esas varlk
ya da alacak, leasing alacaklarndan oluuyor ise sukuk el icare, kar zarar ortakl olarak ifade
edilen mudarebe alacaklarndan oluuyor ise sukuk el mudarebe, murabaha alacaklar zerine bir
yaplandrma szkonusu ise sukuk el murabaha szkonusu olmaktadr55.

Sukuk ihrac suretiyle oluturulan menkul kymet tek bir kaynaa dayanabilecei gibi
yukarda verilen kaynaklarn iki ya da daha fazlas da bir arada bulunmak suretiyle ihralar
szkonusu olabilmektedir. Sukuk mekanizmas; dayand varlk ya da alacan mahiyetine bal
olarak, o varlk ya da alacan oluum srecindeki temel farkllklar nedeniyle szkonusu olan
detaylar dnda, tm varlk ya da alacak havuzlarnn menkulletirmeye konu edilmesi asndan
benzer bir yap gstermektedir. Sukuk mekanizmasnn daha net anlalabilmesi iin iki farkl
rnden (murabaha alacaklarnn ve gayrimenkul varlklarnn sat) oluturulan bir sukuk
ilemine aadaki ekilde yer verilmitir56. Bu sukuk ileminde yatrmclar asndan getirinin
kaynan, murabaha alacaklarnda kar pay gelirleri, gayrimenkul varl asndan ise szkonusu
gayrimenkullerin ilgili banka/kurulu tarafndan kiralanmas suretiyle elde edilen kira gelirleri
oluturmaktadr.

54
Dubai nternational Financial Centre Sukuk Guidebook, Clifford Chance, Dubai, 2012, s.5.
55
TKBB, Faizsiz Bankaclk Standartlar, ev. Mehmet Odaba, shak Emin Aktepe, Trkiye Katlm
Bankalar Birlii Yayn No:2, stanbul, 2012, s.369.
56
Albaraka Trk Sukuk hra zahnamesi, Banka ii kullanm.
29
 YATIRIMCI

2.a Varlk Sat

2.b hra Gelirleri 5.a Dnemsel Vekillik lan
(Sukuk Kymeti) 6 .d Anapara adesi
Datmlar

1.b Gayrimenkul 1.a Murabaha

Varlklarnn Sat Varlklarnn Sat
Sat ve Alm Murabaha
Anlamas SATICI BANKA ZEL AMALI RKET (SPV) SATICI BANKA Sat ve Alm
Anlamas
3.a %51'den az 3b. %49'dan fazla
olmayan ihra olmayan ihra
Gelirleri Gelirleri
6.b Murabaha
Varlklarnn ve 5.b. Gelirler* Varlk Hareketi
5.a Kira Gayrimenkullerinin
demeleri Satn Alnmas Nakit Hareketi
4. Gayrimenkul 6.c Murabaha Anapara
6.a Opsiyon
Varlklarnn Gelirleri ve Yatrmlarn * Gelirlere
Kullanma fiyat
Kiralanmas Tasfiye Meblalar Murabaha Kr
Gelirleri ve
Yatrm Gelirleri
Dahildir
KRACI OLARAK BORLU OLARAK TEMSLC
BANKA BANKA OLARAK BANKA

Kiralama Anlamas Alm/Satm Taahhd Vekillik Anlamas

ekil- 1.2. ki Varlkl Bir Sukuk leminin leyi Mekanizmas

Kaynak: Albaraka Trk Sukuk hra zahnamesinden Alnmtr.

30
 Sukuk ileminin gerekletirilmesi iin, ncelikle sukuk menkul kymetini ihra
edecek bir zel amal irketin (Special Purposes Vehicle-SPV) kurulmas gerekmektedir.
Varlk ve alacaklarn menkul kymetletirmek (sukuk) suretiyle yatrmclarna sunmak
isteyen banka ile SPV arasnda varlk ve alacaklarn SPVye devri ve geri kiralanmas,
ilemin sonunda ise geri satn alnmasna ynelik olarak Kiralama Anlamas ve Alm-
Satm Szlemesi imzalanr. Ayrca SPV adna ilemleri gerekletirmek iin SPV ile banka
arasnda Vekillik Anlamas imzalanr. Bu anlama ile birlikte ihra dahil tm ilemler SPV
adna banka tarafndan gerekletirilir.
Hem varlk hem de murabaha bazl alacak satnn szkonusu olduu bir rnekte
sre aadaki ekilde ilemektedir.
1- Varlk ve murabaha bazl alacaklarn SPVye devretmek isteyen Banka ile SPV
arasnda imzalanan Murabaha Satm ve Alm Szlemesi kapsamnda murabaha
alacaklar SPVye devredilir. Murabaha alacaklarnn sukuk portfyne dahil
edilii ilemlerde, faizsiz bankaclk ilkelerine uygunluk asndan, murabaha bazl
alacaklarn toplamnn varlk prtfynn %50sinden az olmas gerekmektedir.
E zamanl olarak sukuk ihra prtfynn ounluunu oluturacak olan
gayrimenkuller de Satm ve Geri Alm Anlamas kapsamnda SPVye devredilir.
2- SPV iki varlktan oluan prtfye dayal olarak kard menkul kymeti
yatrmclara pein bedelle satar.
3- SPV salam olduu bu bedellerle kendisine devrolunan murabaha alacaklarnn
ve gayrimenkullerin bedellerini bankaya der.
4- Katlm bankas satt gayrimenkulleri kullanmak zere SPVden kiralar.
5- Katlm bankas Vekillik Anlamas uyarnca, SPVye devretmi olduu
murabaha prtfynden kaynaklanan alacaklar ile birlikte kullanmak zere
kiralam olduu gayrimenkullerin kira bedellerini tahsil eder ve SPV adna
alm olan hesaba alacak kaydeder. Bankaca dnemsel olarak bu hesaptan
yatrmclara dzenli demeler gerekletirilir.
6- Sukuk vadesi sonunda, opsiyon kullanma fiyat zerinden, henz tahsil edilmemi
murabaha varlklar ve gayrimenkuller pein bedelle bankaca SPVden geri satn
alnr ve bedeller SPVnin bankadaki hesabna aktarlr. SPVnin talimatna
istinaden hesapta biriken bu bedeller anapara kaynakl borlarn tasfiyesi amacyla
yatrmclara denir.

31
 Dnyada ilk sukuk ihrac 1995 ylnda Malezyada gerekletirilmitir. Henz 15
yllk bir gemii olmasna ramen, sukuk piyasas bata Asya ve Ortadou olmak zere,
dnya piyasalarnda nemli bir finansman kayna haline gelmitir. Sukuk piyasasnn bu
denli hzl geliiminde, zel sektrn sukuk ihrac yoluyla borlanma yolunu tercih etmesinin
yannda kamu hazinelerinin de kamunun finansman ihtiyacnn karlanmasnda bu modeli
yksek hacimlerde kullanmalar etkili olmutur57.

Trkiyede durum dier lkelere paralel bir geliim gsterememitir. Bunun temel
sebebi, zellikle sukuk enstrmannn zerinde yaplandrlaca hukuki altyapya ilikin
dzenlemelerin ancak 2011 ylnda tamamlanabilmi olmasdr. zel sektrn sukuk ihrac
yoluyla sermaye piyasas araclyla borlanabilmesine olanak salayan Sermaye Piyasas
Kurulu (SPK) dzenlemesi58 ve akabinde bu tr rnlerin vergi mevzuat karsndaki
durumunu gsteren Vergi dzenlemeleri59 2011 ylnda tamamlanabilmitir. Bu
dzenlemelerin ardndan Trkiyede ilk ihralar gereklemi ve Kuveyt Trk Katlm
Bankas A.. 2011 ve 2012 yllarnda toplamda 500 Milyon USD tutarnda iki ihra
gerekletirmitir60.

1.2.1.4. Vekalet Yntemiyle Fon Toplama

Daha yksek getiri elde etmek ve/veya katlma hesabnn genel ileyiinden
kaynaklanabilecek riskleri minimize etmek isteyen tasarruf sahiplerinin fonlarn bankaya
ekmek amacyla gelitirilen bir yntemdir. Vekalet sisteminde; tasarruf sahibi/yatrmc
katlm bankas ile yapm olduu Vekalet Szlemesi erevesinde, balangta taraflarca
anlalan tahmini kar beklentisi erevesinde, fonunu bankaya teslim eder, katlm
bankasnn buradaki sorumluluu ise alm olduu bu fonu balangta belirlemi olduklar
kar hedefine ulaabilmek iin en iyi gayret aracl gstermek suretiyle, kredilendirme
ilkeleri erevesinde deerlendirmekten ibarettir. Toplanan fonun katlm bankasnca
deerlendirilmesi neticesinde ortaya kan sonuca, Vekalet Szlemesi gereince, her iki taraf
da rza gstermektedir. Sistemin devamn salamak iin katlm bankasnn projekte etmi
olduu kar hedefini yakalamas ve dolaysyla yatrmcsn memnun etmesi gerekmektedir.

57
Sohail Jaffer, Editor, Islamic Investment Banking Emerging Trendsi Developments and Oppurtinities,
London,:Euromoney Books, 2010, s.30.
58
SPK, Kira Sertifikalarna ve Varlk Kiralama irketlerine likin Esaslar Hakknda Tebli (Seri III, No:
43), Resmi Gazete, Tarih: 01.04.2010, Say: 27539.
59
2011/1854 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 29.06.2011, Say: 27979.
60
www.kuveytturk.com.tr/bizden haberler, 15.07.2012.
32
Byle bir sorumluluk bilinci de doal olarak katlm bankasnn bu tarz fonlarn
deerlendirilmesinde daha hassas davranmas sonucunu dourmaktadr.

Bu yntem zellikle fonlarn faizsiz enstrmanlarda deerlendirmek isteyen kurumsal

yatrmclarn fonlarnn katlm bankasna ekilmesinde etkin olarak kullanlmaktadr.

1.2.2. Finansman/Kredi Kullandrma Faaliyetleri

Katlm bankalar nceki blmlerde ayrntl olarak aklanan yntemlerle salam
olduklar fonlar deiik yntemlerle kredilendirme faaliyetlerinde kullanmaktadrlar. Katlm
bankalar tarafndan sklkla kullanlan fon kullandrma yntemlerine aada yer verilmitir.

1.2.2.1. Nakdi Fon/Kredi Kullandrma Faaliyetleri

Katlm bankalarnn temel bankaclk fonksiyonlarndan bir dieri de kredi/finansman

faaliyetlerinde bulunmasdr. Tarih boyunca bankalarn klasik ilevleri mevduat toplamak ve
kredi vermek olmutur. Hem konvansiyonel bankalar, hem kalknma ve yatrm bankalar hem
de katlm bankalar farkl yntemlerle fon toplamakta ve bu fonlar yine kendi alma
prensipleri dorultusunda reel ve/veya finansal sektre plase etmektedirler. Tm bankaclk
tarzlarnn plasman kapasitesi, zkaynak tutarlar ve saladklar yabanc kaynaklar tarafndan
belirlenir. Esas itibariyle bankalarn kar noktalarn mevduat/yabanc kaynak maliyeti ile
kredi/finansman getirisi arasndaki pozitif marjlar oluturmaktadr. Bankalarn sadece kendi
kaynaklaryla kredilendirme faaliyetlerini gerekletirmelerine ve dolaysyla karllklarn
srdrlebilir klabilmeleri olduka zordur.

Katlm bankalarnn fon kullandrma tarz ve usulleri klasik bankalara kyasla ciddi
farkllklar gstermektedir. Katlm bankalarnn fon/kredi kullandrma metodu esas itibariyle
tacirlerin kendi aralarndaki mal alm satm mantna dayandrlmtr. Baka bir ifade ile
faizin islam dininde yasaklanm buna mukabil ticaretin helal klnm olmas nedeniyle,
katlm bankalarnn kredi/fonu kullandrma mekanizmas, ihtiya duyulan maln katlm
bankas tarafndan satcsndan pein alnmak suretiyle tedarik edilip alcya yani katlm
bankasnn kredili mterisine vadeli satlmas eklinde gereklemektedir.61

61
Sudin Haron&Wan Nursofiza Wan Azmi, slamic Finance and Banking System, Perpustakaan Negara
Malaysia:McGraw-Hills, 2009, s.134.
33
 Katlm bankalarnn fon/kredi kullandrma metotlar yasal dzenlemelerle
belirlenmitir. Bu husustaki ilk dzenleme 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Kararna istinaden
Hazine Mstearl tarafndan yaymlanan Tebli ile yaplmtr. Szkonusu Tebliin
Katlma Hesaplarnda Toplanan Fonlarn Kullanm balkl 20. maddesinde aadaki
ekilde tanmlanmtr.

retim Destei Salanmas : letmeleri iin gayrimenkul, ham ve yar mamul

maddeler ile tehizat ve makine temini amacyla bavuranlara gerekli madde, tehizat
ve gayrimenkulleri nc ahslardan pein satn alp, vadeli satmas eklinde olur62.

retim Destei Salanmas ynteminin tanmndan da anlalaca gibi fon

kullandrma ilemi, mali mevzuatn ilemin tam da merkezinde bulunduu bir mekanizmaya
dayanmaktadr. Kredi mterisi tarafndan talep edilen kredi tutar klasik bankalarda olduu
gibi mterinin hesabna nakit olarak aktarlamamakta, talep edilen kredi ile gerekletirilmesi
dnlen satn alma eylemi bizzat katlm bankas tarafndan yerine getirilmektedir. Katlm
bankas tarafndan mterisinin talebi ve seimi dorultusunda pein olarak satn alnan
makine tehizat, mamul, yar mamul ya da ham madde vadeye bal olarak belirlenen kar
marjnn ilave edilmesi suretiyle vadeli olarak mteriye satlmakta ve bylece kredilendirme
sreci tamamlanmaktadr. Kredi mekanizmas bir btn olarak deerlendirildiinde, aslnda
katlm bankalarnn nakdi kredi yerine ayni kredi kullandrd, dolaysyla kredilendirme
ilevlerinin reel sektrn merkezinde cereyan ettiini grmekteyiz. Bu ynyle katlm
bankalar kayt d ekonominin kayt altna alnmas asndan nemli bir fonksiyon da icra
etmektedir.

Katlm bankalarnn fon kullandrma yntemlerinden en nemlisi ya da en yaygn

kullanlan olan retim destei yntemi, zaman iinde uygulamada, katlm bankalar
asndan ok ciddi skntlar ortaya karmtr. Mterinin talep ve seimi zerine bizzat
krediye konu maln katlm bankas tarafndan yerinde grlp satn alnmamas, satn alm
ileminin de kredi mterisince gerekletirilmesi, alm satma ilikin olarak dzenlenen baz
belgelerin/faturalarn mahiyetlerinin geree uygun olmayan hususlar iermesine yol amtr.
Az sayda da olsa bu tarz gelimeler katlm bankalarn mali mevzuat asndan ciddi
problemlerle kar karya brakm, kasten olmasa dahi sahte fatura dzenleme/kullanma
62
19.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1983, Say: 18256
Mkerrer.

34
durumlar ile kar karya kalmlardr. Birer gven messesesi olan bankalarn belge
sahtecilii ile sulanmalar/yarglanmalar, bu kurumlar mevzuatta radikal bir deiiklie
gitme noktasnda motive edici olmutur.

Dzenleyici otorite olan BDDK katlm bankalarnn bu talebini olumlu karlam ve

20.09.2001 tarih ve 24529 sayl Resmi Gazetede zel Finans Kurumlarnn Kurulu ve
Faaliyetleri Hakknda Ynetmelik63 yaymlanmtr. Szkonusu Ynetmeliin Fon
Kullandrma Yntemleri balkl 21inci maddesi, katlm bankalarnn kendilerine zg
koullar erevesinde, klasik bankalardan farkl ynlerini de ortaya koymak asndan, fon
kullandrma yntemleri belirlenmitir. Buna gre katlm bankalar aada verilen
yntemlerle nakdi fon kullandrabilmektedirler.

1.2.2.1.1. Kurumsal Finansman Destei Yntemi

Uluslararas faizsiz bankaclk literatrnde murabaha olarak bilinen bu yntem dahili

mevzuatmzda kurumsal finansman destei olarak tanmlanmtr. Faizsiz bankaclk
sistemine sahip tm lkelerde ksa vadeli ticari finansman metodu murabaha olarak
tanmland iin almamzda zaman zaman murabaha kavramna da yer verilecektir. Aksi
takdirde uluslararas literatr ile olan ban kopmas ile kar karya kalma riski ortaya
kabilecektir. Kurumsal finansman destei yntemi ilgili ynetmelikte aadaki ekilde
tanmlanmtr64.

Kurumsal Finansman Destei: Katlm bankas ile fonu kullanacak iletme

arasnda akdedilecek szleme dahilinde, iletmenin ihtiya duyduu her trl emtia,
menkul kymet, gayrimenkul, hak ve hizmet bedelinin satcya denmesi kouluyla
iletmenin borlandrlmas ilemidir. Bu yntemle kullandrlacak fonlarla ilgili alm
satma ilikin belgenin bir suretinin katlm bankasnca muhafazas zorunludur.

Kurumsal Finansman Destei yntemini aklayan mevzuat hkmnden

karlabilecek en ciddi sonu, Ynetmeliin yrrlk tarihinden itibaren katlm bankalarnn
alm satma vergisel anlamda taraf olmaktan km/karlm olmalardr. Katlm bankalar
asndan radikal bir deiiklie tekabl eden bu dzenlemenin gerekletirilmesindeki itici

63
BDDK, "zel Finans Kurumlarnn Kurulu ve Faaliyetleri Hakknda Ynetmelik", Resmi Gazete, Tarih:
20.09.2001, Say: 24529, Madde: 21.
64
BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Resmi Gazete, Tarih: 01.11.2006, Say: 26333,
Madde: 19.
35
g, her trl nlemi almalarna ramen yine de sahte belge kullanlmasnn nne
geilememi/geilemeyecek olmasdr. Gven messeseleri olarak toplumda saygn bir yeri
bulunan katlm bankalarnn istemeyerek de olsa belge sahteciliine karmas, hem kendileri
asndan bireysel bir risk hem de sistemin btn asndan sistemik bir risk unsurunu ortaya
karabilir. Bu tarz risk unsurlarn bertaraf etmek iin en uygun yol alm satma taraf
olmaktan ziyade alm satmn satc ile katlm bankasnn kredi mterisi arasnda
gerekletirilmesi, mal ya da hizmet bedelinin ise katlm bankas tarafndan, mterisinin
talebi zerine satcya denmesi, bunun karlnda da, anlalan vadeye bal olarak
belirlenen kar marjnn ilavesi ile birlikte mterinin borlandrlmasdr. Ayrca alm satma
ilikin belgenin saklanmas ve denetimlerde denetilere ibraz edilmesi zorunlu tutulmutur.
Belgenin muhafaza edilmesi zorunluluu, fatura/belge dzenleme zorunluluunun
kaldrlmasndan doabilecek yanl tutum ve davranlar engelleyebilecek bir uygulamadr.
Yaplan kredilendirme ileminin dayand reel olay bu belgeler sayesinde kantlanabilecektir.

Katlm bankalar tarafndan gerekletirilen kurumsal finansman destei/murabaha

ilemlerinin ileyi mekanizmas aadaki verilen ekil 1.3. yardmyla daha kolaylkla
irdelenebilir65.

ekil- 1.3. Kurumsal Finasman Destei/Murabaha leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e., s.70.

65
Islamic Finance Qualifications (IFQ), The Official Workbook, Edition 3, 2009, s.70.
36
 Katlm bankas, murabaha/kurumsal finansman destei ilemlerinde alc veya satc gibi
bir arac zerinden ilemi gerekletirir. Klasik bir murabaha ileminde aadaki admlar
izlenir:

1. Alc (katlm bankas asndan kresi mterisi) ihtiyalarn belirler ve ihtiya

duyduu mallarn nitelikleri konusunda satc ile nceden mutabakata varr.
2. Alc mallar katlm bankasndan almay taahht eder. Alcnn alm garantisinin
balayc olup olmad taraflar arasnda yaplan szleme ile belirlenir.
3. Banka, alc ile satc arasnda dzenlenen szleme artlarna uygun olarak, mallar
satn alr. Genelde katlm bankas mallarn satn alnmasnda alcy/kredi mterisini
temsilci olarak atamaktadr.
4. Satc mallar katlm bankasna veya aracya/temsilciye teslim eder.
5. Banka alc/mteri ile yapm olduu Murabaha Szlemesi erevesinde, zerine
sat fark (mark-up) koymak suretiyle mallar alcya vadeli olarak satar.

Mevzuatmzda kurumsal finansman destei olarak ifadelendirilen ancak uluslararas

literatrde murabaha olarak bilinen bu fon kullandrma yntemi daha ok mal ve hizmet
ihtiyac ierisinde olan kii ve kurumlarn katlm bankas araclyla bu ihtiyalarn
karlamalarna imkan salamaktadr. Bu modelde satc kredisinin yerini katlm bankas
finansman almakta, alc/mteri pein satn alma iskontosundan yararlanrken ayn zamanda
bankas ile kurmu olduu uzun soluklu bir ilikinin pozitif doal bir kts olarak
fiyatlamada ve vadelendirmede bir takm avantajlara sahip olabilmektedir.

1.2.2.1.2. Bireysel Finansman Destei Yntemi

Bireysel finansman destei yntemi, iletmelerin ticari ihtiyalarnn karlanmas iin

tasarlanm olan kurumsal finansman destei ynteminin bireysel ihtiyalarn karlanmas
iin kullanlmasdr. Bireysel finansman destei yntemi ilgili ynetmelikte aadaki ekilde
tanmlanmtr.

Bireysel Finansman Destei: Bireysel ihtiyalar iin, gerek kii alclarn dorudan
satclardan aldklar mal veya hizmet bedelinin, katlm bankas tarafndan satcya
denmesi kouluyla alcnn borlandrlmas ilemidir66.

66
BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Madde: 19.
37
 Kurumsal Finansman Destei yntemi ile fon/kredi kullandrma mekanizmasnn bir
67
benzeri Bireysel Finansman Destei yntemi iin de szkonusudur. Burada, bireysel
ihtiyalar iin gerek kiilere fon/kredi kullandrm szkonusu olup, satcdan kredi mterisi
tarafndan alnan mal ve hizmetin bedelinin katlm bankas tarafndan satcya denmesi ve
bunun karlnda, vadeye bal kar marj ilavesiyle, mterinin borlandrlmas
szkonusudur. Katlm bankalarnn kredi kullandrm mekanizmalarnda nakit kullandrm
szkonusu deildir. Kurumsal finansman destei ynteminde olduu gibi, bu yntemde de
satcdan salanan mal/hizmet bedelinin, klasik/konvansiyonel bankalarda olduu gibi, kredi
mterisinin hesabna bor kaydedilmesi szkonusu olmayp, bedelin bizzat maln satcsna
denmesi szkonusudur. Dolaysyla nakdi kredilendirmeden ziyade bir anlamda ayni
kredilendirmeden sz etmek mmkndr. Bu tarz kredilendirmeler, kredi kaynann nerede
kullanldn izlemek ve dolaysyla kredi geri dnnn mmkn olup olmad
hususlarnda bir ngrde bulunabilmek asndan bankaya salam veriler salamaktadr.

Katlm bankalar, bu metotla gerek kiilere konut, tat ve ihtiya/tketici kredileri

kullandrmaktadr.

1.2.2.1.3. Kar-Zarar Ortakl Yatrm Yntemi

Katlm bankalarnn kurulu felsefelerinin arkasndaki en temel motif, bu bankalar

araclyla, finasman ihtiyac ierisinde bulunan kii ve kurulularn ticari/yatrm
faaliyetlerinin karna ve zararna ortak olmak suretiyle desteklenmesidir. Uygulamada ortaya
kan sorunlar, ekonomik konjonktrn elvermemesi ve katlm bankalarnn bu tarz bir
rgtlenmeye gitmemi olmalar bu modelin toplam hacim ierisinde ok cz'i bir miktarda
yer almas sonucunu dourmutur. Kar-Zarar Ortakl Yatrm ilgili Ynetmelik'te aadaki
ekilde dzenlenmitir68.

Kr-Zarar Ortakl Yatrm: Katlm bankalarnca gerek ve tzel kiilerin tm

faaliyetlerinden veya belirli bir faaliyetinden veya belirli bir parti maln alm
satmndan doacak kr ve zarara katlmak zere bu kiilere fon kullandrlmas
ilemidir. Bu yntem ile fon kullandrmak iin, fonu kullanacak olan gerek ve tzel
kiilerle "Kar-Zarar Ortakl Yatrm Szlemesi" dzenlenir. Bankalar, fon

67
Brian Kettell, ntroduction to Isamic Banking and Finance, United Kingdom, Wiley, 2011, s.52.
68
BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Madde: 19.
38
 kullandrd gerek ve tzel kiilerin kr ve zararna, szlemede belirlenen oranlarda
katlr."Kar-Zarar Ortakl Yatrm Szlemesi"nde, bankalarn kar ve zarardan
alaca pay ve varsa alaca teminatlar aka gsterilir. Bu szlemede, projenin
krllndan bamsz olarak nceden belirlenmi tutarda kr garanti edilmesine dair
hkmler yer alamaz.

Katlm bankalar asndan yeterli dzeyde kullanlmamakla birlikte ok nemli bir

fon/kredi kullandrma kanal olan bu yntemde, gerekletirilecek kar zarar ortakl, kredi
mterisinin tm faaliyetlerini kapsayabilecei gibi belirli bir faaliyetine de zglenebilir. Bu
metot; zellikle kar marjlarnn daralp, dier bankaclk operasyonlarnn banka karlln
srdrlebilir dzeyde tutmay destekleyemedii dnemlerde, daha fazla risk oluturmakla
birlikte, yatrmn getirisinin dier kredi trlerine gre fark edilir dzeyde yksek olan
yatrmlarn sonucuna ortak olmak iin kullanlmaktadr.

Geleneksel olarak katlm bankalarnda oka bavurulmayan bir yntem olan kar
zarar ortakl yatrmlarnn toplam kredi kullandrmlar iindeki pay %5lerin altnda
bulunmaktadr. Katlm bankalarnn kurulu felsefe ve gayeleri dikkate alndnda bu tarz
fon kullandrmlarnn paynn artrlmas bir gereklilik olarak ortaya kmaktadr. Bunu
salamak iin de, zellikle Trkiyede faaliyet gsteren katlm bankalarnn, geleneksel fon
kullandrm trlerinin yanna bu tarz bir yntemi ekleyebilmeleri asndan, kredi
mekanizmasna geleneksel yaklamn dnda bir bak asyla yaklamalar gerekmektedir.
Geleneksel bak as ya da kredi yaklam fonlarn kahir ekseriyetinin kar zarar ortakl
yatrm dndaki yntemlerle kullandrlmas, yeni ve farkl ama ayn zamanda nispeten
riskli olmasna ramen daha karl alanlara ilgi duyulmamas sonucunu dourmaktadr.

Yasa koyucu yapm olduu bu dzenleme ile, katlm bankalarna dier

klasik/konvansiyonel bankalarda olmayan bir imkan tanm, ancak katlm bankalar bu
alanda etkin bir yaklam sergileyememilerdir. Ancak ekonomide yaanan gelimeler
nmzdeki dnemlerde bu ynteme daha fazla itibar edileceini gstermektedir. Kar
marjlarnn daralmas katlm bankalarnn karllklarn desteklemek iin bu ynteme daha
fazla itibar etmesine yol aacaktr.

39
 Kar zarar ortakl/mudaraba yntemiyle fon kullandrma sreci aadaki ekil
yardmyla aklanmtr69:

ekil- 1.4. Kar Zarar Ortakl/ Mudaraba Yntemi leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e, s.66.

Klasik bir kar zarar ortakl/mudaraba ileminde aadaki admlar izlenir70.

1. Kar zarar ortakl yntemiyle bir proje gerekletirmek isteyen bir mteri, katlm
bankas ile bir akdeder. Katlm bankas sermayeyi temin eden yatrmc, mteri ise
"Mudarb" yani projeye uzmanlyla katkda bulunan taraf olarak hareket eder.

2. Kar ve zararn datlma esaslar Kar-Zarar Ortakl/Mudaraba Szlemesi nde

belirlenir.

3. Projeden elde edilen kar veya ortaya kan zarar, Kar-Zarar Ortakl/Mudaraba
Szlemesi erevesinde taraflar arasnda paylalr.

Kar zarar ortakl modeli katlm bankalarnn ortaya k gerekelerine en uygun

finansman yntemi olarak ortaya kmaktadr. Bu yntemde fikrini ve emeini ortaya koyan
ancak finansman olanaklarna sahip olmayan kii ve kurumlarn talepleri katlm bankas
tarafndan ciddi bir risk altna girilmek suretiyle karlanmaktadr. stlenilen riskin
bykl ayn zamanda beklenen getirinin de dier fonlama yntemlerine gre yksek
69
lkemiz uygulamasnda Kar Zarar Ortakl Yatrm olarak tanmlanm olan fon kullandrma modeli
uluslararas finans litaratrnde Mudaraba olarak isimlendirilmitir. Bu yntemi Emek-Sermaye ortakl
olarak da tanmlamak mmkndr.
70
Islamic Finance Qualifications (IFQ), The Official Workbook, Edition 3, 2009, s.66.
40
olmas sonucunu dourmaktadr. Bununla birlikte katlm bankas tarafndan tanan riskin
yksek olmas bu alana olan ilgiyi snrl tutmaktadr.

1.2.2.1.4. Finansal Kiralama/Leasing Yntemi

Katlm bankalar asndan nemli bir fon kullandrma yntemi olan finansal kiralama
metodu uluslararas faizsiz bankaclk literatrnde icare el-mntehiye bi't-temlik (mlkiyetin
devriyle sona eren kira akdi) olarak bilinmektedir71. Finansal kiralama yntemine ilikin
olarak ilgili ynetmelikte yer alan dzenlemeye aada yer verilmitir72.

Finansal Kiralama/Leasing: Tanr ve tanmaz mallarn 10/6/1985 tarihli ve 3226

sayl Finansal Kiralama Kanununun ilgili hkmleri erevesinde, katlm bankas ile
kalknma ve yatrm bankas tarafndan temin edilerek kiraya verilmesidir.

3226 sayl Finansal Kiralama Kanununa73 gre, finansal kiralama ilemlerinde

bulunabilmek iin ilgili Kanun kapsamnda izin ve faaliyete geme aamalarn tamamlam
ayr bir tzel kiilik oluturma zorunluluu szkonusu iken, yalnzca kalknma ve yatrm
bankalar ile katlm bankalarna bu faaliyetleri kendi bnyelerinde yapabilme imkan/yetkisi
tannmtr. Konvansiyonel bankalar ise finansal kiralama hizmetlerini kendi bnyelerinde
gerekletirememekte bunun iin ayr bir tzel kiilik oluturmak zorunda kalmaktadrlar.
Dolaysyla katlm bankalar bu tarz kredilendirme faaliyetleri iin klasik bankalara kar
mukayeseli bir stnlk oluturmaktadr.

Finansal kiralama ilemleri; kirac ile finansal kiralama irketi arasnda dzenlenen
finansal kiralama szlemesi kapsamnda, finansal kiralama irketinin, kiracnn talebi ve
seimi zerine nc kiilerden satn ald veya herhangi bir suretle temin ettii bir maln
zilyetliinin, her trl fayday salamak ve belli sre feshedilmemek art ile taraflar arasnda
belirlenmi belli bir kira bedeli karlnda, kiracya braklmas eklinde
gereklemektedir74. Bu tanmlamaya gre bir finansal kiralama ileminde taraf szkonusu
olmaktadr. Bunlar; finansal kiralama ilemini gerekletiren finansal kiralama irketi yani

71
shak Emin Aktepe, slam Hukuku erevesinde Finansman ve Bankaclk, s.100.
72
BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Madde: 19.
73
10.06.1985 tarih ve 3226 sayl Finansal Kiralama Kanunu, Resmi Gazete, Tarih: 28.06.1985, Say: 18795,
Mad.10.
74
Mehmet Ko, Finansal Kiralama, stanbul: Beta Basm, 2004, s.7.
41
Kiralayan, finansal kiralamaya konu mal kiralamak isteyen Kirac/Yatrmc ve finansal
kiralama konusu maln satcsdr.

Finansal kiralama mekanizmas, yatrmcnn ihtiya duyduu yatrm maln

satcsndan semesi ile balar, finansal kiralama irketinin/kiralayann szkonusu mal satn
almas ile devam eder ve satn alnan maln yatrmcya kiralanmas ile tamamlanr.
Yatrmcnn szlemede belirtilen vadelerde demesini yapmas suretiyle borcunu bitirdikten
sonra mal sembolik bir fiyat zerinden yatrmcya devredilir. Finansal kiralama; vergi
avantajna sahip olmas, deme plannn esneklii, kendisinin teminat olmas nedeniyle ilave
teminat ihtiyacn ortadan kaldrmas, teknolojiyi takip etme imkan tanmas, faiz oranlar ve
enflasyona kar koruma iermesi, uzun vadeli yatrm kredisi ihtiyacn gidermesi gibi
avantajlar bnyesinde barndrmaktadr75.

Finansal kiralama ynteminin ileyi sreci aadaki ekilde gsterilmektedir.

ekil- 1.5. Finansal Kiralama Yntemi leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e., s.78.

75
shak Emin Altepe, a.g.e., s.101.
42
 Bir finansal kiralama ileminde aadaki admlar izlenir76.

1. Alcnn ihtiyacna uygun olarak belirlemi olduu mal katlm bankas tarafndan
satcdan satn alnr.

2. Katlm bankas ile kredi mterisi/alc arasnda szkonusu mallarn kiralanmasna

dair bir Finansal Kiralama Szlemesi dzenlenir.

3. Satcdan pein bedelle satn alnmak suretiyle katlm bankasnn mkiyetine

geen mal, kiralayan sfatyla belli bir sre iin alcya/kredi mterisine kiralanr.
Kredi mterisi yani kirac bu maln kiralanmas karlnda katlm bankasna
kira bedeli der.

4. Bedellerin denmi olmas artna bal olarak kira sresinin sonunda Finansal
Kiralama Szlemesi erevesinde maln mlkiyeti kiracya devredilir.

Katlm bankalar finansal kiralama faaliyetleri ile daha uzun vadeli iletme ve yatrm
kredileri kullandrabilme olanana kavumakta ve bylece hem ksa vadeli finansman
ihtiyac iinde olan hem de uzun vadeli yatrm kredisi talep eden mterilerinin ihtiyalarn
karlamak suretiyle iki farkl mteri kitlesine de ulaabilme imkanna sahip olmaktadrlar.
Katlm bankalarnn kredileri iinde nceki dnemlerde ciddi bir yer tutan finansal kiralama
alacaklar, 2007 ylnda vergi mevzuatnda yaplan deiiklik sonucu77 bu enstrmana tannan
vergisel teviklerin geri alnmas nedeniyle, toplam krediler iindeki nispi nemini kaybetmi
bulunmaktadr. Ancak katlm bankalar asndan, trev rn, zellikle kira sertifikas,
ihracna temel tekil eden bir finansal enstrman/rn zellii tamas nedeniyle, finansal
kiralama kullandrmlarnn artrlmas byk nem tamaktadr.

1.2.2.1.5. Mal Karl Vesaikin Finansman Yntemi

Mal karl vesaik retimi daha ok d ticaret ilemlerinde ortaya kmaktadr. Her
ne kadar yurt ii satlar karlnda, sat ncesi/sonras ek ve/veya senet alnmas da bir tr
mal karl vesaik retimi anlamna geliyor ise de katlm bankacl uygulamasnda ancak
bu vesaikler teminat olarak kabul edilebilirler, kendileri bizzat krediye konu edilemezler. Aksi

76
Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e., s.78.
77
2007/13033 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 30.12.2007, Say: 26742.
43
takdirde bu vesaiklerin krdrlmas hususu devreye girer ki o da faizli ileme karlk gelir. Bu
tarz bir finansal davran katlm bankaclnda uygun grlmemitir. Bu kredilendirme tr
mevzuatta da sadece d ticaret ilemlerine mnhasr klnmtr. Mal karl vesaikin
finansman yntemine ilikin olarak ilgili ynetmelikte yer alan dzenlemeye aada yer
verilmitir78.

Mal Karl Vesaikin Finansman: Katlm bankas ile fon kullanan arasnda
dzenlenecek yazl bir szleme dahilinde, mal karl vesaik mukabilinde fon
kullandrlmas ilemidir.

zellikle katlm bankalarnn zerinde faaliyet gstermekte olduu meruiyet

zeminine uygun bir rn yaplandrmas baarlamadndan bu ynteme pek
bavurulmamtr. Katlm bankaclnn bir maln pein satn alnp vadeli satlmas
mantna dayal kredilendirme yaklam, maln henz satn alma aamasnda katlm
bankasnn devrede olmasn gerektirmektedir. Dolaysyla ihra/ithal edildikten sonraki
aamada, o maln finansmanna ynelik olarak oluan talepler bu kredilendirme yaklamna
aykrlk oluturmaktadr. Bu metodun katlm bankalarnn alma prensiplerine uygun bir
tarza dntrlmesinden sonra ancak etkin kullanm szkonusu olabilecektir.

Yukarda belirtilen fon kullandrm yntemlerinin dnda, katlm bankalar kurulu

felsefelerine ve faizsizlik prensiplerine aykr olmamak kaydyla, klasik bankalar tarafndan
gerekletirilebilecek her trl fon kullandrma faaliyetlerini gerekletirebilirler79.

1.2.2.1.6. Selem Yntemi ile Fon Kullandrma

Bu yntemde ileriki bir vadede teslim edilecek taraflarca nitelikleri belirlenmi bir
maln pein olarak satlmas szkonusudur80. Bylece satcya o mal temin edebilmesi veya
retebilmesi iin nceden finansman salanm olur. Satc, szleme tarihinde kendisine
tamamen ve pein olarak denmi bir bedel karlnda ileriki bir tarihte szlemeye konu
edilen mal teslim edeceini taahht eder. lemin balangcnda alc ile satc arasnda

78
BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Madde: 19.
79
BDDK, 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Madde: 48.
80
Abdullah Durmu, " slam Hukuku Asndan Gnmz Kredi ve Finansman Yntemleri", slam Hukuku
Asndan Tarihten Gmnze Kredi ve Finans Yntemleri, Ensar Neriyat, stanbul, 2011, s.72.
44
dzenlenen szlemede maln zellikleri ve kalitesi ileride herhangi bir ihtilafa neden
olmayacak ekilde ak ve net olarak tarif edilir81.

Bu yntem ile fon kullandrlmas ileminde sre, fonu kullanacak olan mterinin
katlm bankasna satn almay dnd maln artlarn havi sipari formunu gemesi ve
ilgili maln tedarik edilmesini talep etmesiyle balar, bankann bedelini pein demek
suretiyle satcya maln tedarik edilmesi talimatn vermesiyle devam eder ve satcnn
belirlenen sre iinde siparie konu mal, bankaya veya bankann gsterecei kiiye, zellikle
fonu kullanacak olan giriimciye, teslim etmesi mukabilinde giriimcinin maln bedelini
katlm bankasna demesiyle sonulanr82.

Selem ileminin faizsiz bankaclk prensiplerine uygun olabilmesi iin; seleme konu
olan maln cinsi, nitelik ve miktarnn, selemin gerekletirildii parann tr, cinsi ve
miktarnn, maln teslim edilecei yerin ve srenin belli olmas, bedelin pein olarak
denmesi, selem szlemesinin yazl olmas, szleme hkmlerine uyulmamas halinde
ortaya kabilecek zararlar karlamak iin teminat gsterilmesi ve seleme konu olan maln
kontroln yapacak tekilatn bulunmas gerekmektedir83.

Selem ynteminin ileyi mekanizmas aadaki ekilde gsterilmektedir:

ekil- 1.6. Selem Ynteminin leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications(IFQ), a.g.e., s.82

81
Hseyin Tun, a.g.e., s.148.
82
Hseyin Tun, a.g.e., s.149.
83
Arif Ersoy ve Dierleri, Faizsiz Yeni Bir Banka Modeli ( Faizsiz Kredileme Sistemi), stanbul: SAV
slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1987, s.31.
45
 Klasik bir selem ileminde aadaki admlar izlenir84. lemin daha iyi anlalmas
iin konu rakamsal bir rnek zerinden anlatlmtr.

1. Satn alc sfatyla katlm bankas satc ile bir selem szlemesi akdeder ve US$
100.000 tutarndaki nakit bedeli maln bir ay sonra teslimi kouluyla satcya der.

Katlm bankasnn, bir vekil tayin etmek suretiyle selem satcs ile szleme
dzenlemesi de mmkndr. Kural olarak banka aracy sat ve satn almlar
gerekletirmek iin vekil tayin edebilir. Vekil rnlerin selem satcs tarafndan
katlm bankasna teslimi annda US$ 120.000 bir bedelle geri satlmas iin vekalet
eder. Buna paralel selem szlemesi denir.

Selem ynteminde katlm bankas rnlerin satn alcs olurken, paralel selem
szlemesinde katlm bankas rnlerin satcs konumundadr.

2. Selem szlemesi erevesinde rnler katlm bankasna teslim edilir. Katlm

bankas ise rnleri paralel selem szlemesi kapsamnda selem satn alcsna US$
120,000 bedel karlnda teslim eder.

Henz retilmemi olup finansmann salanmas ile birlikte retime balanp ileriki
vadede teslim edilecek olan bir maln veya hizmetin varl halinde selem yntemine
bavurmaktan sz edebiliriz. Selem yntemi, Trkiyede kullanmna pek rastlanmamakla
birlikte faizsiz bankaclk literatrnde yer alan ve dier lkelerde sklkla kullanlan bir
yntemdir. Eer selem benzeri finansman teknikleri olmasayd faizsiz bankaclk modeli
sadece retilmi rn ve hizmetlerin finansman ile snrl kalm olurdu. Ortaya kan
sorunlara, katlm bankacl prensipleri dorultusunda, makul finansal zmler
bulunabiliyor olmas uygulanmakta olan finansal sistemin hayatiyetini devam ettirebilmesi
iin temel kouldur.

1.2.2.1.7. stisna Yntemi ile Fon Kullandrma

Arapada istisna kelimesi, sanat ve maharet gerektiren bir ey yapmak, retimde

bulunmak anlamlarna gelir. Sanatkarla smarlayan arasnda yaplan ve belli bir cret
karlnda zellikleri belirlenmi eyin imal edilmesini konu alan bir szleme olup ksaca

84
Islamic Finance Qualifications (IFQ), s.82.
46
sipari szlemesi olarak bilinir85. Bir fon kullandrma metodu olarak istisna, alc ile satc
arasnda dzenlenen, bir eyi imal ettirme konulu bir sat szlemesidir. Szlemeye gre
satc, alcnn talep ettii bir mal, yapp veya yaptrp mterisine teslim etmeyi taahht eder.
Bu yntem genellikle yapm veya temini uzun sre alan mallarn alm satmnda kullanlr.
Szlemede belirlenen duruma gre maln bedeli pein veya ileriki tarihte denebilir86.

Bu modelde fon kullandrma mekanizmas yle almaktadr. Mteri katlm

bankasna bavurur ve temin edilecek maln artlarn, temin sresini ve maliyetleri bildirir.
Banka mterisinin talimatna uygun bir ekilde reticiye sipari verir. Mterinin talimatna
gre maln bedeli pein veya vadeli olarak banka tarafndan reticiye denir. retici mal
bankaya veya gsterecei kiiye/mteriye teslim eder. Yatrmc/kredi mterisi mal bedelini
katlm bankas ile kararlatrm olduu tarihte bankasna der87.

Bu model genellikle yapm uzun srmesi nedeniyle inaat yapm ii ile uraan kii
ve kurumlarn fon taleplerinin karlanmasnda kullanlr. Bu modelde imalat retecei mal
iin ihtiya duyduu paray elde ettii gibi satmak iin mteriyi de garantilemi olur88.
retilecek olan rnn siparite mutlaka belirtilmesi gerekmektedir89.

1.2.2.1.8. Muareke Yntemi ile Fon Kullandrma

Kelime anlam itibariyle Arapada ortaklk anlamna gelen muareke, islam

toplumlarnda kullanlan bir i ortakl modelidir. Bu modelde ortaklardan her birine eit
veya farkl tutarlarda sermaye koyma imkan verilebilmektedir. Ortaklar ayn tutarda sermaye
koysa bile kar paylam oranlarnn farkllatrlmas mmkndr. Zarar sorumluluunun
belirlenmesinde ise taraflarn koyduklar sermaye miktar rol oynamaktadr. Ortaya kan
zarar taraflar arasnda koymu olduklar sermayeleri ile orantl olarak paylatrlmaktadr90.

Muarekede, elindeki fonlar karl ve gvenli bir ekilde iletmek isteyen katlm
bankas ile gerekletirecei proje iin ilave kaynak ihtiyacnda olan mteebbis olmak zere
iki taraf szkonusudur. Daha ok giriimcinin tek bana kendi sermayesi ile
gerekletiremedii yatrmlarn finansmannda karmza kan bir fonlama trdr.

85
Abdullah Durmu, a.g.m., s.74.
86
Hseyin Tun, a.g.e., s.150,151.
87
Hseyin Tun, a.g.e., s.151.
88
Abdulaziz Bayndr, Ticaret ve Faiz, stanbul: Sleymaniye Vakf Yaynlar, 2007, s.265.
89
Ahmet Tabakolu, slam ktisadna Giri, stanbul: Dergah Yaynlar, 2008, s.306.
90
Hseyin Tun, a.g.e., s.143.
47
 Giriimci/mteri tarafndan gelitirilen projenin ihtiya duyduu finansman taraflar
tarafndan karlanmakta, projenin karl bir ekilde bitirilmesi durumunda, taraflar,
balangta aralarnda akdetmi olduklar muareke szlemesinde belirlemi olduklar
oranlarda kar paylamakta, zarar ortaya kmas durumunda ise kural olarak sermayeleri
orannda zarara itirak etmektedirler91. Ayrca projenin karl bir ekilde sonulandrlmas
durumunda i gelitirme faaliyetinde bulunmas nedeniyle de giriimciye kar paylam
ncesinde belli bir yzde olarak emeinin karl denmektedir92.

Kar zarar ortakl/Muareke sreci aada ekil yardmyla aklanmaktadr:

ekil- 1.7. Kar Zarar Ortakl/Muareke rnnn leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e., s.66.

Klasik bir kar zarar ortakl/muareke ileminde aadaki admlar izlenir93.

1. Katlm bankas ve mterisi kar zarar ortakl esasnda bir proje gerekletirmek
iin bir Muareke Szlemesi akdeder. Proje iin her iki taraf sermaye koyar ve
her iki tarafn da proje ynetimi ve faaliyetlerde yer alma hakk vardr.

91
Yavuz Akbulak, Erkan zg, Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami Finansal Aralar ve
Trkiyede Uygulanabilirlii zerine Dnceler, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Say 39, Kasm-
Aralk 2004, s.3.
92
smail zsoy, Trkiyede zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, stanbul: Tima Yaynlar,
1987, s.126.
93
Islamic Finance Qualifications (IFQ), s.66.
48
 2. Projeden elde edilen karlar iki taraf arasnda Muareke Szlemesinde belirlenen
bir oran zerinden datlrken, bir zararn ortaya kmas halinde taraflarn zarara
katlmlar sermayeye katlmlar orannda olacaktr.

Emek-sermaye ortakl eklinde cereyan eden Kar Zarar Ortakl/Mudaraba

ynteminin yannda katlm bankalar tarafndan fon salama yntemlerinden bir dieri de
yine bir kar zarar ortakl mahiyeti sergileyen Muareke yntemidir. Bu modelde
Mudarabadan farkl olarak katlm bankas ile birlikte ileme taraf olanlar emeklerinin
yannda ihtiya duyulabilecek sermayeye de ortak olmaktadrlar. Baka bir deyile Mudaraba
ynteminde i gelitirmesinde bulunanlar sadece oluturulan ortakla emeklerini yani i
bilgilerini koyarlarken, Muareke bazl kar zarar modelinde i bilgisi ve emek yannda
sermaye de koymaktadrlar.

1.2.2.1.9. Teverruk Yntemi ile Fon Kullandrma

Teverruk, gncel ticari ihtiyalarn ortaya kard bir finansman yntemi olup
mterilerin ksa vadeli likidite ihtiyalarnn karlanmasnda youn olarak kullanlr.

Modelin ileyii aadaki gibidir94.

ekil- 1.8. Teverruk Ynteminin leyi Mekanizmas

Kaynak: Islamic Finance Qualifications (IFQ), a.g.e., s.76.

94
Murat Trker, MENA Blgesi Faizsiz Bankaclk Fonlarnn lkemiz Ekonomisine Kazandrlmas :
Tavarruk ya da Uluslararas Murabaha, Active Bankaclk ve Finans Dergisi, Yl 6, Say 35, Mart-
Nisan 2004, s.9.
49
 Likidite ihtiyac ierisinde olan mteri katlm bankasna mracaat eder ve kendisine
mal piyasasndan emtia satn alnmas talimat verir. Katlm bankas zellikle metal
borsalarndan pein bedelle temin ettii bu emtiay kar pay ilave edilmi bir fiyattan vadeli
olarak mterisine satar. Mteri bu yolla edinmi olduu bu emtiay yine ayn yntemle
metal borsasnda satar ve ihtiyacn duyduu likiditeye kavuur. Bu ilemden kaynaklanan
anapara ve kar pay borcunu ise anlam olduu tarihte katlm bankasna der95.

Teverruk/emtia murabahas yntemiyle bir yatrm yaplmas iin takip edilecek prosedr
aada tanmlanmaktadr96:

1. Katlm bankas bir metal aracsndan mal temsil eden bir emtia senedi satn alr.
2. Banka emtia senedi karlnda metal aracsna pein demede bulunur.
3. Katlm bankas emtia senedini kredi mterisine vadeli olarak satar.
4. Mteri, vadeli olarak satn alm olduu emtia senetlerini katlm bankasndan
kendi namna satmasn ister. Katlm bankas mterinin vekili olarak emtia
senedinin metal aracsna pein olarak satn gerekletirir.
5. Metal aracs (nihai satn alc) banka araclyla emtia senedi karlnda
mteriye pein deme yapar.
6. deme vadesi geldiinde kar payl tutar mteri tarafndan bankaya denir.

Bu admlarn her birinin doru sra ile atlmas gerekmekte ve ayrca bir sonraki adma
geilmeden nce nceki admn gerekletirilmesi ve emtia senedinin de devredilmi olmas
arttr.

Aadaki tabloda katlm bankalarnn kredilerinde son on yllk dnemde yaanan

gelimeler ve bankaclk sektrnden yllar itibariyle ald pay verilmitir. Tablodan da
grlecei gibi, katlm bankalarnn krediler ynyle bankaclk sisteminden ald pay son
10 yllk srete hzl bir ivme yakalam, 2001 ylnda %2,5 dzeyinde olan sektr pay 2011
sonu itibariyle %5,6ya ykselmitir.

95
Hseyin Tun, a.g.e., s.159.
96
Islamic Finance Qualifications (IFQ), s.78.
50
Tablo- 1.2. Katlm Bankalarnn Sektr Kredilerinden Ald Pay
Sektr Toplam Katlm Bankalar Katlm Bankalar
(Milyon TL) (Milyon TL) Pay (%)
31.12.2001 38.037 952 2,5
31.12.2002 50.835 1.853 3,7
31.12.2003 68.879 2.657 3,9
31.12.2004 103.591 4.249 4.1
31.12.2005 156.410 6.474 4.1
31.12.2006 218.987 9.323 4.3
31.12.2007 285.616 14.072 4,9
31.12.2008 367.445 17.641 4.8
31.12.2009 392.621 23.641 6.0
31.12.2010 525.851 30.823 5.9
31.12.2011 682.893 38.538 5.6
Kaynak: BDDK, TBB ve TKBB verilerinden yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

1.2.2.2. Gayrinakdi Kredi Kullandrma Faaliyetleri

Katlm bankalar tarafndan salanan kredi faaliyetleri yalnzca nakdi kredilerden

ibaret olmayp mterilerinin ihtiyalarnn karlanmasnda gayrinakdi/nakdi olmayan
kredileri de iermektedir. Katlm bankalarnn nakdi kredi kullandrma yntemleri klasik
bankalardan ciddi dzeyde farkllklar ierirken gayrinakdi kredi kulllandrmlar asndan
farkllklardan ziyade paralellikler ve hatta benzemeler szkonusudur.

Gayrinakdi krediler, "bankann nakit olarak bir demede bulunmadan nc kiiler

arasnda yaplan kontrat, taahht, antlama vb. yazl metinlerin geerli olabilmesi iin
taraflardan biri lehine taahhtlerde bulunmas, kredi mterisinin neden olabilecei zarar
karlama garantisi vermesi veya mterilerin demelerine garantr olmas ileminden doan
risk" olarak tanmlanabilir97.

Gayrinakdi kredilerde kredi kullanan taraf adna nc kii ya da kiilere sadece bir
garanti ya da kefalet verilmekte veya bunlarn edimlerini yerine getirecekleri taahht
edilmekte, herhangi bir nakit ak gereklememektedir98.

Katlm bankalar klasik bankalar tarafndan salanmakta olan tm gayrinakdi

finansman ilemlerini hi bir kstlama olmakszn yapabilmektedirler. Katlm bankalar

97
Hakan akar, Bankalarda Kredilendirme Teknikleri, stanbul: Akdeniz Yaynclk, 2002, s.85.
98
hsan Uur Delikanl, Bankaclkta Kredi Trevlerinin Hissedar Deerine Katks, Etkin Bir ekilde
Kullanmna mkan Salayacak Risk Ynetimi Yaplanmas ve Finansal Raporlamas, TBB Yayn
no: 271, stanbul, 2010, s.11.
51
tarafndan mterilerine; Teminat Mektubu, Akreditif ve Aval/Kabul Kredisi eklinde
gayrinakdi kredi salamaktadr.

Yukarda verilen gayrinakdi kredi kullandrmlarnn ksa aklamalarna srasyla

aada deinilmitir.

1.2.2.2.1. Teminat Mektubu

Katlm bankalar tarafndan youn olarak kullandrlan teminat mektuplar;

"borlunun muhataba kar yklendii bir edimin yerine getirilmesini garanti etmek zere,
banka tarafndan lehtara verilen taahhdn yerine getirilememesi durumunda kaytsz artsz
deme yaplacan gsteren mektup"99olarak tanmlanabilir.

Teminat mektubu ilemlerinde ncelikle tarafn varl esastr. Teminat mektubunu

dzenleyen banka, kendisi lehine teminat mektubu dzenlenen lehtar ve mektuba konu i
ve/veya hizmetin kendisine kar teminat mektubu verilmek suretiyle taahht edildii
muhatap, bir teminat mektubu ilikisindeki taraflar oluturmaktadr100.

Teminat mektubu mutlaka gerekleme potansiyeli olan belirli bir riski garanti
etmelidir101. Her trl bor veya fiil, garanti edilen riskin konusu olabilir. Banka, teminat
mektubu ile muhatabn zararn tazmin etmeyi taahht eder. Bu ekilde kredili mteri,
bankann isim ve prestijinden faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulur. Banka da
vermi olduu teminat mektubu karlnda mterisinden mektup tutar zerinden komisyon
almaya hak kazanr.

Katlm bankalar asndan bankaclk hizmet geliri olarak komisyon geliri yaratmak
asndan mterileri lehine teminat mektubu vermek nemli olduu kadar mterilerinin
teminat mektubu ihtiyacn karlamak suretiyle mteri memnuniyeti ve sadakati oluturmak
da ok nemlidir. zellikle kamuya i yapan mterilerin olmazsa olmaz taleplerinden bir
tanesi teminat mektubudur. Kamu idaresi i yaptrma ya da mal ve hizmet tedarikine ilikin
olarak gerekletirmekte olduu ihalelerde mutlak surette geici ve kesin teminat mektubu
talep etmektedir. Kamu idaresinin talep ettii teminat mektubu ihtiyacn karlamayan kii ve

99
Mehmet Takan, a.g.e., s.272.
100
Seza Reisolu, Banka Teminat Mektuplar ve Kontgarantiler, 4. Bask, Ankara: Cem Web Ofset, s.25.
101
Vahit Doan, Banka Teminat Mektuplar, Ankara: Sekin Yaynlar, 2005, s.37.
52
kuruluun ihaleye katlm imkan bulunmamaktadr. Dolaysyla katlm bankalar teminat
mektubu vermek suretiyle ekonomik hayatn ileyiine ok ciddi katk salamaktadr.

Katlm bankalarnn yllar itibariyle vermi olduklar teminat mektubu tutarlarna

ilikin bilgiler aadaki tabloda verilmitir.

Katlm bankalarnn teminat mektubu hacmi yllar itibariyle artan bir seyir izlemi,
bankaclk sektr tarafndan verilen teminat mektuplarna olan oran ise 2008 ylna kadar
artan bir seyir izlerken, bu tarihten itibaren azalan bir trend ierisine girmitir.

1.2.2.2.2. Akreditif

Katlm bankalar, zellikle d ticaret ilemleri ile uraan mterilerinin

gerekletirmi olduu uluslararas dzeydeki mal hareketlerine ynelik demelerin
gerekletirilmesi iin mterileri lehine gayrinakdi kredi mahiyetinde akreditif
kullandrmnda bulunurlar.

Uluslararas ticarette bir deme ekli olan akreditif; alcnn talebine dayal olarak
bankann verdii ve alc tarafndan ayrntlar belirtilmi mala veya hizmete ilikin bir takm
belgelerin ibraz karlnda satcya deme yaplmas yolundaki artl bir taahhttr102.

Uluslararas ticarette yaygn olarak kullanlan bir deme arac olan akredifli deme
sistemi, ithalat ve ihracat ile birlikte onlarn kredibilitesine ilave olarak bankalarn
garantrln de devreye sokarak alc veya satcnn akreditif artlarna uygun
davranmamas halinde dier tarafn zarara uramamasn salamaktadr103.

Katlm bankalarnn gayrinakdi kredi kullandrmlar arasnda nemli bir yer tutan
akreditif ilemlerinde yllar itibariyle ciddi bir gelime salam ve toplam sektrden ald
pay da zaman iinde artrmtr.

1.2.2.2.3. Aval/Kabul Kredileri

Katlm bankalar tarafndan uluslararas ticaretin finansmannda kullandrlan

gayrinakdi kredilerden bir dieri ise aval/kabul kredileridir. Kabul, ilgili banka zerine keide

102
Haluk Erdemol, Bankalarda D Ticaret lemleri ve Uygulama, Akbank Ekonomi Yaynlar, 3. Bask,
stanbul, 1993, s.65.
103
Nihat Turhan, D Ticaret ve Akreditifli lemlerin Uluslararas Uygulama Klavuzu, stanbul: Adalet
Yaynevi, ubat 2010, s.100-101.
53
edilmi bir polienin bankaca kabul edilmesi ve bylece polie bedelinin vadesinde lehdara
deneceinin ilgili banka tarafndan garanti edilmesidir104.

Aval, polie veya bononun n yzne yazlan, artsz ve gayrikabili rcu bir kefalet
olup, muhatap ve keidecinin dnda polieye imza koyan kimse aval vermi olur. Aval veren
kii ve/veya kurum ve kurulua avalist denmektedir. Banka avali ise, deme taahhdnde
bulunan ithalatnn yansra, bankann da lehtar tarafndan alc adna keide edilen polienin
nyznn alc ile birlikte imzalanmas suretiyle deme taahhdnde bulunulmasn ifade
eder105.

Tablo- 1.3. Katlm Bankalarnn Sektrn Gayri Nakdi Kredilerinden Ald Pay

Sektr Toplam Katlm Bankalar Katlm Bankalar

(Milyon TL) (Milyon TL) Pay (%)
31.12.2001 35.185 616 1,8
31.12.2002 43.196 826 1,9
31.12.2003 44.780 1.456 3,3
31.12.2004 56.003 3.088 5,5
31.12.2005 67.579 5.675 8,4
31.12.2006 82.045 9.607 11,7
31.12.2007 92.080 12.656 13,7
31.12.2008 120.703 19.606 16,2
31.12.2009 124.371 19.432 15,6
31.12.2010 154.605 21.287 13,8
31.12.2011 204.678 25.874 12,6
Kaynak: BDDK, TBB ve TKBB verilerinden yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

Katlm bankalarn d ticaretin finansmannda her geen gn daha fazla rol

stlendiini ve sektrn %10a yakn ksmnn bu bankalar tarafndan gerekletirildii
tabloda verilmitir.

1.2.3. Dier Bankaclk Faaliyetleri

Katlm bankalar, temel bankaclk faaliyetleri olarak bilinen fon toplama ve
kullandrma faaliyetleri dnda kalan ve klasik bankalar tarafndan mterilerine sunulan tm
rn ve hizmetleri de katlm bankacl prensipleri erevesinde sunmaktadrlar. Bu finansal
rn ve hizmetler ok geni bir yelpazede sunulmaktadr. Burada katlm bankasnn herhangi
bir finansal rn ve hizmeti talep eden mterilerine sunarken dikkat etmesi gereken en

104
Haluk Erdemol, a.g.e., s.85.
105
Nihat Turhan, a.g.e., s.96.
54
nemli husus sunumu istenen rn ve hizmetin faiz iermiyor olmasdr. Faizsizlik prensibi
katlm bankalarnn varlklarnn temel gerekesidir. Bu gerekeye aykr davranmak hem bu
kurumlarn kurulu gayeleri ile eliecek hem de bu kurumlar dzenleyen hukuki ereveye
aykrlk oluturacaktr.

Katlm bankalar tarafndan sunulan dier finansal rn ve hizmetler;

- ek karnesi verilmesi,

- Fatura tahsilatna araclk,

- Kamu vergi ve maa demelerine araclk,

- Kredi kart hizmetleri,

- POS hizmetleri,

- Havale-EFT ve yurtd para transferlerine araclk ilemleri,

- Sigorta ilemlerine araclk,

- ek senet tahsilatna araclk,

- Dviz alm-satm,

- Altn alm-satm ve altn hesab almas,

- Kiralk kasa hizmetleri,

- ADK kanallar ile ATM,

- nternet, mobil ve telefon bankacldr.

55
 KNC BLM

KATILIM BANKACILIINDA RSKLER VE YNETM

Bu blmde bankaclk faaliyetleri gerekletirilirken ska karlalan risklere ve bu

risklerin ynetimine ilikin yntemlere yer verilecektir. Bu ereveden olmak zere,
bankaclk faaliyetinin bir paras haline gelmi olan kredi riski, operasyonel risk ve piyasa
riskinin analizi ve ynetimine ilikin hususlar bu blmn konusunu oluturmaktadr.

2.1. Kavramsal ereve

Fonlarn fazlas olandan a olana doru ak finansal araclk yoluyla olmaktadr.

Fon fazlas olan kii ve kurumlarn mali ve kurumsal yaplarnn yetersizlii, dn verilen
fonun geri alnabilmesi konusundaki bilgi ve deneyimlerinin yeterli olmamas gibi hususlar,
bu tarz finansal konularda yeterli uzmanla sahip ve ayn zamanda kurumsal dzeyde gven
verecek bir finansal aracnn ortaya kmas ihtiyacn ortaya koymutur106. Bankalarn en
temel ilevi fon fazlas olanlar ile fon ihtiyac olanlar arasnda araclk fonksiyonunu yerine
getirmesidir107.

Kar amac gden firmalar, faaliyetlerini srdrrken enflasyon, byme, cari ilemler
a gibi makroekonomik ve rakip firmalarn piyasaya girmesi, kt ynetim gibi mikro
ekonomik risklerle kar karya kalmaktadrlar. Faaliyet alanlarnn geni ve karmak
yapsna bal olarak bankalarn kar karya kaldklar risklerin atipik yani kendine zg
olduunu sylememiz mmkndr 108.

2.1.1. Riskin Tanm

Kavram olarak risk; beklenen veya umulan bir sonutan sapma ihtimalinin mevcut
olduu bir durumu ifade etmektedir. Bankalar asndan bakldnda ise risk, en yaln
haliyle bankann zarara urama olasln ifade eder109. Bankaclkta risk, tanan
pozisyonlarn standart sapmas olarak da tanmlanabilir110. Belirsizliin bir ls olan risk,
trne bal olarak deiik tekniklerle hesaplanabilen bir byklktr. Finansal adan riski,

106
hsan Uur Delikanl, a.g.e., s.7.
107
Marcia L. Stigum, Rene O. Branch, Jr., Managing Bank Assets and Liabilities, USA: DowJones-Irwn,
1983, s.17-18.
108
Gkhan Karabulut, Gelimekte Olan lkelerde Finansal Krizlerin Nedenleri, DER Yaynlar, stanbul,
2002, s.41-42.
109
M. Ayhan Altnta, Bankaclkta Risk Ynetimi ve Sermaye Yeterlilii, Turhan Kitabevi, Ankara, Mart
2006, s.2.
110
Evren Bolgn, M. Bar Akay, Risk Ynetimi, 3.Bask, stanbul: Scala Yaynclk, 2009, s.193.
56
bir bankann nakit aknda, piyasa deerinde ve miktarn bir ya da birden fazla finansal
varlk fiyatnda ortaya kan deiimin belirledii kazanlarnda beklenmedik kayplara yol
aan bir finansal olay olarak da tanmlamak mmkndr111. Sitemler Ynetmelii ise riski,
bir ileme ya da faaliyete ilikin bir parasal kaybn ortaya kmas veya bir giderin ya da
zararn olumas halinde ekonomik faydann azalmas ihtimali olarak tanmlamtr112.

Finansal piyasalarda gerekleen getirinin beklenen getiriden sapma olasl olarak

ifade edilen finansal riskin113 varl finansal araclk ilevini mmkn klmtr. Riskin
olduu yerde kar olmakla birlikte yanl ynetilen riskler ya da risklerin ynetiminde
sergilenen baarszlk ok byk ekonomik kayplara yol aabilir. Fazla fona sahip olan kii
ve kurumlarn bu fonlar gvenli bir ekilde iletebilecek yeterli uzmanla sahip araclara
ihtiyac bulunmaktadr. Aksi takdirde yeterli uzmanla sahip olmayan kii veya kurululara
iletilmek zere braklan veya yetersiz bilgi ve deneyime ramen bizatihi fon sahibi
tarafndan iletilen fonlarn gelecei tehlikede olacaktr. Dolaysyla bu finansal araclk
fonksiyonunu yerine getirecek olan kurulular ise bankalardr.

2.1.2. Risk Ynetim Sreci

Son yllarda yaanan kreselleme olgusu finansal ilem hacimlerini artrmakla
birlikte buna bal olarak finansal risklerin eitlendii bir ortamn olumasna da katkda
bulunmutur. Ekonomik erevede yaanan bu gelimelere paralel olarak gerek tek tek banka
baznda gerekse sistemin tmn etkiler ekilde sistemik olarak sorunlar yaanm ve bu
sorunlar dnem dnem kriz eklini alm ve uluslararas lekte ciddi ekonomik ve sosyal
maliyetlere yol amtr. Son otuz yl iinde lkemizde ve uluslararas alanda yaanan
ekonomik ve mali krizlerde temel tetikleyicinin bankaclk sektr olmas bankaclkta risk
ynetiminin nemini artran hususlardan birisi olmutur114. Gittike karmaklaan bir
zeminde faaliyet gsteren ve olduka dinamik bir yapya sahip olan bankalar asndan son
derece nemli olan gven ve salamln temini iin Bank for International Settlements (BIS)
bata olmak zere uluslararas kurulular tarafndan, risk ynetiimi, kurumsal ynetiim,
denetimin etkinliini artrma, effaflk ve doru bilgi akn salamak suretiyle piyasa
disiplinini gerekletirme noktasnda ok youn abalar sarfedilmektedir.
111
Christopher L. Culp, The Art of Risk Management, USA: John Wiley &Sons, 2002, s.185.
112
BDDK, "Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik", Madde 3, Resmi Gazete, Tarih: 28.06.2012,
Say: 28337.
113
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, Finansal Ynetim, Ankara: Detay Yaynclk, 2010, s.310.
114
Ebubekir Ayan, Bankaclk Risklerinin Ynetilmesinde Basel II Uzlas, stanbul: Beta Basm, 2007,
s.12.
57
 Kurumsal risk ynetimini; organizasyonu etkileyebilecek potansiyel olaylar
tanmlamak, riskleri organizasyonun risk alma itah ve profiline uygun olarak ynetmek ve
organizasyonun hedeflerine ulamas ile ilgili olarak makul bir derecede gvence salamak
amac ile oluturulmu; ynetim kurulu, st dzey ynetim ve tm dier alanlar tarafndan
etkilenen ve stratejilerin belirlenmesinde kullanlan, kurumun tmnde uygulanan sistematik
bir sre olarak tanmlayabiliriz115. Bankalarda risk ynetiminin; finansal performans
iyiletirmek ve kabul mmkn olmayan lde byk zararlarla karlalmasn nlemek
gibi iki temel hedefi bulunmaktadr116. Risk ynetimi yoluyla ortaya kabilecek ve mali
bnye zerinde tahrip edici sonular yaratabilecek olumsuz gelimeleri nlemenin yannda
karll artrmak suretiyle bir btn olarak bankann finansal performansn ykseltmek de
mmkndr.

Gerek ulusal gerekse uluslararas finansal piyasalarda srdrlebilir mali istikrarn

salanmas iin bankaclk sisteminde etkin bir risk ynetiminin varl byk nem
tamaktadr. Bankalarda entegre risk ynetim sistemlerinin kurulmas ve bu sistemlerin
stratejik karar alma mekanizmalarnda kullanlmaya balanmas risk ynetiminde yeni bir
merhaleyi oluturmutur. Uluslararas finansal sistemde son dnemlerde yaanan krizler, risk
ynetimi kavramnn nemini daha da artrm, dolaysyla finansal piyasalarn riskini
lmeye ynelik olarak gelitirilen teknikler ile birlikte risk ynetim felsefesi de nem
kazanmaya balamtr117.

Risk ynetiminin birincil amac, tanmlamak, izlemek ve kontrol etmek amacyla

risklerin llmesidir. Banka bnyesinde gelitirilen risk ynetimi becerisi sayesinde,
stratejilerin uygulanmas, rekabet avantajlarnn gelitirilmesi, fiyatlama kararlarna yardm
etmesi, risklerin kontrol ve raporlanmas, ilem portfylerinin ynetilmesi gibi ok nemli
fonksiyonlar baarl bir ekilde gerekletirilir118.

Risk ynetiminde etkinlii salamak iin, risklerin risk ynetim sreci olarak da
adlandrlan drt temel fazn takip edilmesi suretiyle ynetilmesi gerekmektedir119.

115
Ali Kamil Uzun, Kurumsal Risk Ynetimi ve Denetim, www.denetimnet.net/.../ Kurumsal_Risk
_Ynetimi_ve__Denetim.pdf., s.1., 15.07.2012.
116
M. Ayhan Altnta, a.g.e, s.2.
117
Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.44-46.
118
Joel Bessis, Risk Management in Banking, John Wiley&Sons, West Sussex, England, 1998, s.23.
119
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Md.35 ve Devam.
58
ekil- 2.1. Risk Ynetim Srecinin Drt Temel Safhas

Kaynak: Basel dzenlemelerinden yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

Risklerin Tanmlanmas: Bankaclk faaliyeti mahiyeti gerei ok deiik riskleri
bnyesinde barndrmaktadr. Risk ynetim srecinde ncelikle yaplmas gereken bankann
kar karya bulunduu risklerin tanmlanmas ve her bir risk trnn zelliklerinin
belirlenmesidir. Farkna varlamayan ve ayrca zellikleri bilinmeyen risklerin ynetilebilmesi
ok zor hatta mmkn deildir.

Risklerin llmesi: Tanmlanan risklerin saysallatrlmalar suretiyle llebilir

hale getirilmesi ve ardndan deiik metotlarla llmesi aamasdr. Farkl risklerin
saysallatrlmasn ieren bu sre bir bankann risk ynetim programnn en kritik
btnleyenidir. Etkin bir risk lmnn yaplamamas durumunda bankann yklenmi
olduu risklerin hangilerinde daha fazla, hangilerinde ise makul ya da dk risk tadnn
belirlenebilmesi mmkn deildir120.

Risklerin zlenmesi: Bu aamada llen ve saysallatrmak suretiyle somut hale

getirilen risklere kar, riskten kanma, risk azaltm veya risk transferi gibi risk ynetim
aralarnn devreye sokulmas suretiyle bir kararn verilmesi gerekmektedir. Dolaysyla ya
koruyucu tedbirlerin uygulanmas yoluyla risk stlenilecek ya da riske girmekten kanmak
suretiyle risk stlenilmekten vazgeilecektir121.

Risklerin Kontrol/Azaltlmas: Hem risklerin iyi ynetilip ynetilmediini hem de

risklerin belirlenen snrlar dahilinde tutulup tutulmadn tespit ve deerlendirme amac
gden srecin bu aamas, risk ynetiminde uygulanan risk ynetim srecinin etkinliinin ve
verimliliinin deerlendirilmesine de olanak tanmaktadr. Risklerin takip edilmesi
neticesinde, ya bilanonun aktif ve pasifinde bir deiiklik yapma ya da risk lm aralarn
deitirme seeneklerinden birini tercih etme imkanna kavuulmaktadr122. Riskin azaltlmas

120
Christopher L. Culp, a.g.e., s.203.
121
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.4.
122
Cristopher L. Culp, a.g.e., s.203.
59
fonksiyonu, tm risklerden ziyade daha ok operasyonel srelerden kaynaklanan risklerin
etkisinin azaltlmasna ynelik olarak kullanlmaktadr123.

2.2. Katlm Bankaclnda Riskler

Katlm bankalar, klasik bankalarda olduu gibi, finansal araclk fonksiyonlarn

gerekletirirken, temel bankaclk faaliyetlerinin yannda mterilerine ok sayda dier
bankaclk faaliyeti de sunmaktadr. Dolaysyla her ticari/ekonomik faaliyet dalnda olduu
gibi bankaclk sistemi de, sunduu bu kompleks finansal rn ve hizmetler nedeniyle, ok
eitli riskleri bnyesinde barndrmaktadr. Bankaclk faaliyetlerinin gerekletirilmesinde
ortaya kan temel risklere ekil-2.2de yer verilmitir124.

Kredi Riski
KATILIM BANKACILIINDA RSKLER

Piyasa Riski

Likidite Riski

Kar /Getiri Oran Riski

Kur Riski

Operasyonel Risk

Solvency Risk

Dier Riskler: lke Riski, Transfer Riski,

Younlama Riski, Yasal Risk, tibar Riski,
Baz Riski, Kar Taraf Riski, Sistemik Risk

ekil- 2.2. Katlm Bankaclnda Riskler

Kaynak: Kaynaklardan yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.
Katlm bankacl faaliyetlerinin tam olduklar risklere bakldnda bunlarn
konvansiyel bankalarn maruz kaldklar risklere paralel olduu grlmektedir. Ancak ikisi

123
Basel Committee on Banking Supervision, Sound Practices for the Management and Supervision of
Operational Risk , February, 2003, s.4-5.
124
Fahrettin Yahi, Uygulanmakta Olan Makroekonomik Politikalarn Bankaclk Krizleri zerindeki
Etkileri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Enstits,
stanbul, Haziran 2006, s.20.
60
arasnda ortaya kma ekli ve olasl baznda temel farkllklar bulunmaktadr. zellikle
kredi riski baznda konuyu irdelediimizde, katlm bankalarnn kredi/fon kullandrma
yntemlerinin konvansiyel bankalara gre daha fazla koruma ierdii bir gerekliktir.
Kredi/fon kullandrmnn gerek bir mal ve hizmet tedarikine dayanmas ve demelerin belli
periyotlarda ve dzenli olmas greceli olarak katlm bankasnca salanan kredilere risk
boyutu itibariyle bir avantaj salamaktadr.

Sistemin maruz kald riskler baznda en temel farkllk ayn zamanda piyasa riskinin
bir alt bileeni olan faiz oran riskinde ortaya kmaktadr. Banka bilanosunun tamakta
olduu sabit maliyetli aktif ve pasif pozisyonlarn varl konvansiyonel bankalar asndan
faiz oran riskini, katlm bankalar asndan ise kar/getiri oran riskini dourmaktadr.
Buradaki kavramsal farkllatrmann temelinde her iki banka modelinin farkl kurgulnm
olmas bulunmaktadr. Konvansiyonel bankalar mevduat ve kredi ilemlerini faiz oran
zerinde ekillendirirken katlm bankalar meruiyetlerini genel olarak reel bir mal ve
hizmetin finansmanna ve dolaysyla alm-satm fonksiyonunun bir kts olan kar pay/getiri
oran zerine oturtmulardr.

Konvansiyonel bankalar iin mudilerine salam olduklar getiriler ile kredi

kullandrm yoluyla lehlerine alm olduklar getiriler faiz olarak ifadelendirilirken, katlm
bankalar asndan fon kullandrm yntemlerinin farkll nedeniyle bu getiriler kar pay
olarak isimlendirilmektedir. Dolaysyla literatrde faiz oran riski olarak bilinen bu tr riskin
katlm bankalarndaki karlnn kar/getiri oran riski olmas en doru tanmlama olacaktr.
Riskin trn belirleyen etmen, salanan ve kullandrlan fonlarn karlnda banka
hesaplarna aktarlan getirinin ne olarak isimlendirildiidir.

Katlm bankalarnn faaliyetlerini gerekletirirken karlatklar risklere takip eden

blmlerde ayrntl olarak yer verilmitir.

2.2.1. Kredi Riski ve Ynetimi

2.2.1.1. Tanm ve Unsurlar

Katlm bankalar tarafndan gerekletirilen fon/kredi kullandrm yntemlerine

birinci blmde yer verilmitir. Buna gre katlm bankalar, faizsizlik prensiplerinin bir
gerei olarak, klasik bankalarn kredilendirme metotlarnn dnda daha farkl yntemlerle
fon/kredi kullandrmaktadrlar. Katlm bankalarnn; kurumsal finansman destei/murabaha,

61
bireysel finansman destei/murabaha, finansal kiralama, kar ve zarar ortakl/mudaraba, kar
ve zarar ortakl/muareke, selem, istisna, teverruk, mal karl vesaikin finansman gibi
nakdi, teminat mektubu, akreditif ve aval-kabul gibi gayrinakdi fon/kredi kullandrma
yntemleri bulunmaktadr. Bankaclk mevzuat hangi yntemle olursa olsun katlm bankalar
tarafndan gerekletirilen fon kullandrma faaliyetleri sonucu ortaya kan bakiyeleri kredi
alaca olarak belirlemi ve klasik bankalarn kredi uygulamalar ile paralel bir dzenlemeye
gitmitir. Bu balamda kredi kavram almann btnnde katlm bankalarnn fon
kullandrmlarn kapsayacak tarzda kullanlacaktr.

Kredi piyasalarnda bankann kredi mterisini yeterince analiz edememesine yol aan
reverse selection/ters seim ve kredi borlusunun bankadan salad krediyi szleme
hkmlerine uygun kullanmamas sonucunu douran moral hazard/ahlaki tehlike olmak
zere iki eit asimetrik bilgi sorunu bulunmaktadr125. Kredi piyasalarndaki bu asimetrik
bilgi sorunu ile kredi riski arasnda dorudal bir iliki bulunmaktadr. Bir anlamda asimetrik
bilgi sorunun varl kredi riskinin kaynan oluturmaktadr. Bankadan salanan kredinin
szleme koullarna uygun kullanlmamas sonucu ortaya kan ahlaki riziko sorunu katlm
bankalarnn fon kullandrm yntemleri sayesinde byk lde ortadan kalkmaktadr.

Kredi riski, borlunun banka ile yapt szleme hkmlerine uymamas veya
szleme hkmlerini gerei gibi yerine getirmemesi durumunda bankann gelirlerinde veya
sermayesinde kayp ortaya kma olasln ifade etmektedir126. Kredinin tahsil kabiliyetinin
bor alan kar tarafn, menkul kymet yatrmlar asndan ise ihracnn geri deme
performansna bal olduu tm faaliyetlerde kredi riski bulunmaktadr. Ksaca kredi riskini
kredinin geri denmeme riski olarak tanmlamak mmkndr.

Kredi riskini, finansal bir szlemenin kar tarafnn ykmlln yerine

getirebilme gcnde isel ve dsal faktrler kaynakl ortaya kabilecek olumsuz gelimelere
bal olarak szlemenin banka iin temsil ettii deerde beklenmeyen deiikliklerden dolay
bankann sermayesinde ve/veya gelirlerinde azalma olmas olasl olarak tanmlamak daha
doru olacaktr127. Bu tanmdan, herhangi bir ilemde kredi riskinin ortaya kmas iin
katlm bankas ile kredi teminine ynelik olarak dzenlenmi bir finansal szlemenin,

125
Serpil Canba, Hatice Doukanl, Finansal Pazarlar, stanbul: Karahan Kitabevi, 4.Bask, 2007, s.170.
126
enol Babuu, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, Ankara: Akademi
Consulting&Training, Ekim 2005, s.24.
127
. Uur Delikanl, a.g.e, s.15.
62
finansal szlemeye taraf olan kredi mterisinin isel ve/veya dsal faktrler nedeniyle mali
ykmlln yerine getirme gcnde bir zayflamann ortaya kmas, bu zayflamann
kredi geri demelerini aksatmas suretiyle katlm bankasnn gelirlerinde bir azalmann
meydana gelmesi hususlar anlalmaktadr.

Bankalar iin kredi riskinin temel kaynan bankaca kullandrlan ticari ve bireysel
nitelikli nakdi krediler oluturmakla birlikte, sz konusu risk bankann yatrm portfy, trev
ilemler, dviz ilemleri, vadeli ilemler ve d ticaretin finansmanna ynelik rnler gibi
bilano ii ve bilano d pek ok ilemi sonucunda da ortaya kmaktadr128. Katlm
bankas tarafndan bilano iinde ve/veya dnda tannan ve bankaclk yasas kapsamnda
kredi olarak saylan tm kalemler kredi riskini dourabilmektedir.

Uygulanan kredi riski ynetim politikalarndan doal olarak beklenen bankann kredi
riskini azaltc ynde etkide bulunmasdr. Bununla birlikte zaman zaman uygulanan yanl
kredi ynetim politikalar beklenenin tam tersine etkiler ortaya karabilmektedir. Kredi
riskinin azaltlmas konusunda bankann elindeki en nemli ara kredi tahsis ve kullandrm
srelerinin salkl bir ekilde iletilmesidir. htiyatl kullandrm prensipleri, kredi onay
mekanizmalar, kredilendirme srecinde grevlendirilecek personelin kalitesi ve kullandrlan
kredilerin geri dnne katk salayacak teminatlandrma prensipleri gibi hususlarn banka
tarafndan ak bir ekilde belirlenmi olmas etkin bir kredilendirme srecinin tasarm iin
vazgeilmez temel unsurlardr. Seyyaliyet, emniyet ve verimlilik gibi temel kredilendirme
ilkelerinin belirlenmi olmas kredi riskinin ynetimindeki etkinlii artran en nemli
husustur. Kredilerin ksa vadeli ve taksitli olarak kullandrlmas seyyaliyet, geri dnlerin
teminat altna alnmas emniyet, yksek getirili olarak kullandrlmas ise verimlilik ilkesinin
bir sonucudur.

Kredi riskinin ynetimi konusunda geleneksel yntem, her bir gerek ve tzel kiiye
salanan kredilerin kullandrmlarnn ve geri demelerinin bireysel olarak yani kredi
mterisi baznda izlenmesidir. Kullandrlan kredilerin bireysel bazda izlenmesi, kredi riski
ynetimi asndan nemli olmakla birlikte, bankalarn kredilerini portfyler baznda
izlemeleri risk ynetiminde etkinlik salama asndan gereklidir. Kredi riskinin
llmesindeki ama, kredilerin portfy yaklam ile ynetilmesi, fiyatlamasnn riskleri

128
Hasan Candan, Alper zn, Bankalarda Risk Ynetimi ve Basel II, stanbul: Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, 2. Bask, 2006, s.133.
63
ierecek ekilde yaplmas ve beklenmedik zararlara kar gvence salamasdr129. Kredi
riski portfy modelleri, ok sayda krediden oluan bir portfyde optimal bileimi salamak
zere risk ve getiri dengesinin ve ayrca portfye yeni ilave edilecek veya portfyden
karlacak varlklarn portfy risk-getiri dengesi zerinde yarataca olas etkilerin, belli bir
metodoloji dahilinde ve grece ok hzl bir ekilde analizine yardmc olmaktadr130.

Kredi portfyndeki risklerin etkin bir ekilde ynetilmesi, bankann risk profilinin ve
risk kltrnn, kredi portfyne ve portfyden kaynaklanan risklere ilikin detayl bilgilerin
temin edilmesi yolu ile ynetim kurulu ve st ynetim131tarafndan kavranmasn ve kontrol
edilmesini gerektirmektedir. Ynetim kurulu ve st ynetim, kredi portfyndeki rnler,
sektr ve blge bazndaki younlamalar, ortalama kredi dereceleri/ratingleri gibi konularda
yeterli bilgiye sahip olmal; ayrca kredi riskinin kontrol edilmesi amacyla ihtiyatl politika,
prosedr ve uygulama usullerinin oluturulmasn ve tm personel tarafndan bu kurallara
uyulmasn salamaldr132.

Faaliyette bulunduu lkenin snrlar dnda kredilendirme faaliyetlerinde bulunan

bankalar, lke riski ve transfer riskine de maruz kalabilmektedir. lke riski, krediyi alan kii
ya da kuruluun faaliyette bulunduu lkede yaanan ekonomik, sosyal ve politik gelimeler
nedeniyle, krediye ilikin ykmlln ksmen veya tamamen zamannda yerine
getirilememesi ihtimalini ifade etmektedir. Bir baka ifadeyle lke riski, bir lkenin belirli
lde kendi insiyatifindeki olaylar neticesinde d bor ykmllklerini yerine getirememe
olasldr133.

lke riski bir lkedeki ekonomik risk, politik risk ve dzenleme riskinin bileiminden
olumaktadr. cret dzeyi, enflasyon, ekonomik byme ve resesyon gibi ekonomik
deikenler ekonomik riske neden olmaktadr. Savalar, politik krizler, moratoryum,
kamulatrma, seimler, gmrk kstlar gibi etkenler de politik riske etki etmektedir.

129
Dilek Leblebici Teker, Bankalarda Operasyonel Risk Ynetimi rnek Banka Uygulamal, stanbul:
Literatr Yaynclk, 2006, s.4.
130
M. Ayhan Altnta, Kredi Kayplarnn Makroekonomik Deikenlere Dayal Olarak Tahmini ve
Stres Testleri- Trk Bankaclk Sektr in Ekonometrik Bir Yaklam, stanbul: TBB Yayn No.
281, 2012, s.56.
131
Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmeliin 3. maddesine gre; st Ynetim, banka ynetim kurulu
ile st dzey ynetimi, st Dzey Ynetim ise, Banka genel mdr ve genel mdr yardmclar, i
sistemler kapsamndaki birimlerin yneticileri ile baka unvanlarla istihdam edilseler dahi, danmanlk
birimleri dndaki birimlerin, yetki ve grevleri itibaryla genel mdr yardmcsna denk veya daha st
konumlarda grev yapan yneticileri, ifade eder.
132
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Madde: 5.
133
hsan Ersan, lke Riski, Finans Dergisi, 1985, s.24.
64
Bunlarn yan sra para ve sermaye piyasalarndaki dzenlemeler sonucu oluabilecek
dzenleme riski ile lke riski olumaktadr134.

Transfer riski, temel olarak kredi alan kii veya kurumun kendi iradesinin dnda,
bulunduu lkedeki hkmet politikalarnn sonucu olarak ortaya kmaktadr135.Transfer
riski, krediyi alan kii ya da kuruluun faaliyette bulunduu lkenin ekonomik durumu veya
i dzenlemeleri nedeniyle, dviz borcunun ayn trde veya konvertibl dier bir dviz ile geri
denmeme ihtimalidir. Bankalar asndan transfer riski ise, borlunun yabanc para birimine
ulaamamas nedeniyle yurtd ykmlln yerine getirmede karlat sorunlardan
kaynakl olarak bankann zarar etme olasln136 ifade etmektedir.

2.2.1.2. Kredi Riski ile likili Dier Riskler

1. Kar/Getiri Oran Riski

Katlm bankalar faizsizlik prensipleri erevesinde faaliyetlerini srdrdklerinden,

bu bankalar tarafndan kullandrlan fonlarn getirisi kar pay olarak isimlendirilmektedir.
leyi mekanizmalarndan kaynaklanan bu farkl getiri tanmlamalar nedeniyle, katlm
bankalar sz konusu olduunda, klasik bankalar iin geerli olan faiz oran riskinden ziyade
kar/getiri oran riskinden bahsetmemiz gerekecektir.

Klasik bankalar asndan toplanan fonlarn arlkl olarak sabit bir maliyet iermesi,
bu bankalar tarafndan sabit maliyetle toplanan bu fonlarn yine sabit bir maliyetle kredi
olarak kullandrlmalar faiz oran riskinin temel nedenini oluturmaktadr. Toplanan
kaynaklarn vadesi ile kullandrlan kredilerin vadesi arasnda ortaya kabilecek bir
uyumsuzluk piyasa koullarna bal olarak bankann gelirlerinde ve dolaysyla sermayesinde
bir kayp olasl douracaktr. Katlm bankas szkonusu olduunda fon toplama ve
kullandrma mekanizmasnn bir gerei olarak faizin yerini kar ya da getiri oran almaktadr.
z itibariyle bir katlm bankas fon kullandrma faaliyeti gerekletiriken mterisinin
ihtiya duyduu bir mal satn alr ve vadeye bal olarak belirlemi olduu kar/getiri orann

134
Osman zelik, Bankaclkta Risk Analizi, Ynetimi ve Riskten Korunma, Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Edirne, Ocak 2006, s.17.
93.255.140.18/Tez/044484/ METIN.pdf, 15.07.2012.
135
Trkiye Bankalar Birlii, Kredi Riskinin Ynetimine likin lkeler, 1999. s.7. www.tbb.org.tr/Dosyalar/
Arastirma_ve_Raporlar/risk_yonetim.doc., 15.07.2012.
136
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Madde: 3.
65
maliyete eklemek suretiyle mterisine satar. Dolaysyla katlm bankalarnn fon toplama ve
kullandrma aamalarnda ortaya kan marj faiz deil kar pay ya da getiri orandr.

Katlm bankaclna ilikin lkemiz uygulamasnda bu olumlu farka kar pay

denilmesi nedeniyle klasik bankalar iin geerli olan faiz oran riskini kar pay oran riski
olarak tanmlamamz da mmkndr. Ancak zellikle faizsiz bankacln yaygn olduu
lkelerde gerekletirilen almalarda bu risk tr rate of return/getiri oran riski olarak
adlandrlmaktadr.137 Her iki tanmlama da ayn sonucu vermekte ise de biz bu almamzda
kar/getiri oran riski tanmlamasnn konuyu daha anlalr klacan dnyoruz.

Birinci blmde katlm bankaclnn faaliyetlerinden bahsedilirken, kaynak tedariki

tarafnda katlm bankalarnn arlkl olarak kar ve zarara katlma hesaplar araclyla fon
topladklarndan bahsedilmiti. Katlm fonlar araclyla toplanan fonlarn balangta sabit
bir maliyeti bulunmamakta, toplanan bu fonlarn kullandrlmasndan elde edilen karlarn
banka ile katlm fonu sahipleri arasnda yine balangta belirlenmi olan paylam oran
dorultusunda datlmas ile birlikte kaynak maliyeti ortaya kmaktadr. Bu durumda vade
uyumsuzluunun bir sonucu olarak ortaya kan kar/getiri oran riskinden bahsedilmesi
mmkn deildir. Dolaysyla klasik bankalar asndan ok nemli bir finansal risk tr olan
faiz/kar/getiri oran riski, kaynak yapsnn sabit bir maliyet iermemesi, ayrca kaynak
maliyetinin elde edilen karn bir fonksiyonu niteliinde olmas nedeniyle katlm bankalar
asndan ayn younlukta szkonusu deildir.

Katlm bankalarn kar/getiri oran riski ile kar karya brakan kaynaklar daha ok
murabaha sendikasyonu yoluyla salanan ve bir anlamda katlm bankalarnn mterileri iin
gerekletirmi olduklar murabaha ileminin bizatihi katlm bankas iin sendikasyona dahil
olan finansal kurulular tarafndan gerekletirilmesidir. Bu yntemle salanan fonlar katlm
bankalarnn bilanolarnn pasifinde byk bir yer tutmamakla birlikte sabit bir maliyet
iermesi asndan kar/getiri oran riski tamaktadr. Vade uyumsuzluu ile birlikte ortaya
ktnda katlm bankasnn gelirlerini etkileme olaslna sahip olmas nedeniyle kar/getiri
oran risk srecinin etkin ynetimi nem arzetmektedir.

Katlm bankalar asndan, kredi riski ile kar/getiri oran riski arasndaki iliki, kredi
portfynn kompozisyonuna ve kredilerin vade yaps, kar pay/getiri oranlar gibi

137
Hennie Van Greuning, Zamir Labal, Risk Analysis For Islamic Banks, The World Bank, Washington,
2008, s.159.
66
zelliklerine bal olarak ortaya kan nakit akmlarnn kar pay/getiri oranlarndaki
deiikliklere olan duyarllna baldr. Kar/getiri oran riskinin banka bilanolar zerindeki
etkisi vade pozisyonlarna gre farkllk gstermektedir. Pasiflerin ortalama vadesi aktiflerin
ortalama vadesinden fazla olan bankalarda, den kar pay/getiri oranlar risk yaratrken,
aktiflerinin ortalama vadesi pasiflerinin ortalama vadesinden uzun bankalar iin ise kar
pay/getiri oranlarnn ykselmesi kar/getiri oran riskini dourmaktadr138. Kar/getiri oran
riski, bankann finansal durumuna bal olarak, kredi kullandrm sresi iinde kar pay/getiri
oranlarnda yaanan deiimlerden dolay, maruz kalnan bir risk olup, alnan pozisyonun
durumuna bal olarak bankann gelirlerinde veya sermayesinde kayp yaanma ihtimalini
ifade etmektedir139.

Bankada kredilendirme faaliyetlerinden kaynaklanan risklerin minimize edilmesi ya da

kontrol altnda tutulabilmesini salamak iin fiyatlama ve vadeye ilikin kararlarn, salanan
fonlarn maliyet ve vade yaps dikkate alnarak verilmelidir. Kar pay/getiri oranlarndaki
deiimlere kar duyarllk gsteren krediler, bireysel bazda ve portfy baznda dnemsel
olarak stres testine tabi tutulmaldr. Banka iinde kredilerin salkl bir ekilde izlenebilmesi
iin, kredilerin trleri, kar pay/getiri oranlar, geri dnleri, teminatlar, kullandrldklar
gerek ve tzel kiiler ile gruplar baznda dnemsel raporlarn hazrlanmas ve bu raporlarn
sorumlu personel ve st ynetim tarafndan iyi analiz edilmesi gerekmektedir.

2. Likidite Riski

Likidite, bankann belirli bir anda varlklarn ciddi bir kayba uramadan nakde
dntrebilme yeteneini gsteren bir lttr. Likidite ksaca, ihtiyacnz olduunda sahip
olunan para demektir. Likiditeyi taahhtleri makul bir fiyatla karlamak iin fon
salayabilme yetenei olarak da tanmlamak mmkndr140. Likidite riski, bankann vadeleri
gelen ykmllklerini zamannda ve makul bir maliyetle karlayamamas tehlikesini, buna
bal olarak gelirlerinde veya sermayesinde kayp yaama ihtimalini ifade etmektedir141.

Bankalarn faaliyetlerini istikrarl bir ekilde srdrebilmeleri asndan, likidite

ihtiyalarn ok iyi planlamalar ve likidite a olumas halinde bunu hangi kaynaklarla

138
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e, s.323.
139
K. Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.205.
140
Marcia L. Stigum, Rene O. Branch, Jr., Managing Bank Assets and Liabilities, USA: DowJones-Irwn,
1983, s.201.
141
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.111.
67
karlayabileceklerinin planlamasn yapmalar gerekmektedir142. Likidite ynetimi
planlamasnn bir paras olarak, bankalar kolaylkla nakde evrilebilecek kredilerini
belirlemelidirler. Bir kredinin likiditesi, kredinin trne, kullandrlan kiinin/firmann
kredibilitesine, vade yapsna ve kullandrm koullarnn piyasa koullarna uygunluuna sk
skya baldr.

Likidite skklnn ortaya kmas durumunda, ihtiya duyulan likiditeye

ulaabilmek iin, bankalarn kredilendirme faaliyetlerini azaltmalar ya da durdurmalar sz
konusu olabilmektedir. Bu durumda kredi tahsis etmek suretiyle bir taahht altna girilen
mterilere kredi kullandrmlarnda azala gidilmesi ya da kredi kullandrm taahhtlerinin
geri ekilmesi banka asndan nemli boyutta itibar riski dourabilir. Byle bir durum, hem
bankann itibarnda genel bir erozyona yol aacak hem de kredi azaltm ya da kredi kullanm
talebinin karlanmamas durumu ile kar karya kalan mterinin bankay terk etmesi
sonucunu dourabilecektir.

Katlm bankacl sisteminin ykmllklerini yerine getirebilme kapasitesi,

likiditesi ve istikrarnn kamuoyu tarafndan tartma konusu yaplmasna yol aacak
eylemlerden kanlmal ve katlm fonu sahiplerinin sisteme gveninin tam ve srekli olmas
salanmaldr143. Bu balamda, ortaya kan likidite ihtiyacnn karlanmas iin kredi
kullandrmlarnda azaltma gidilmesi kararnn alnmasndan nce, sz konusu olabilecek
risklerin de banka ynetimi tarafndan salkl bir ekilde deerlendirilmesi gerekir. Likidite
ihtiyacnn karlanmas iin baka kaynaklarn salanmasna aba gsterilmesi ve bankann
itibar zerinde negatif etki ortaya karabilme olasl bulunan bu yntemin en son tercih
edilmesi en doru politika olacaktr.

3. Fiyat Riski

Katlm bankalarnn faaliyetlerini srdrmekte kullandklar rnler, fiyat, vade, kar

pay oran veya dier faktrlerin bir fonksiyonu olabilmektedir. Bu rnlerin fiyat volatilitesi
iki tr riske neden olmaktadr. Bunlardan ilki sistematik risk olup, piyasadaki fiyatlarn genel

142
Fahrettin Yahi, a.g.t., s.23.
143
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e, s.327.
68
olarak oynaklndan meydana gelmekte iken, ikinci tr olan sistematik olmayan risk ise,
genel fiyat dzeyi yerine bir enstrmann fiyatnn oynakl ile meydana gelmektedir144.

Kredi portfynn likiditesini olumlu ynde etkileyen faktrlerin byk ounluu,

fiyat riskini de etkileyebilmektedir. Genel olarak kredilerin vadeye kadar elde tutuluyor
olmas sebebiyle, fiyat riski krediye ilikin bir risk olarak saylmasa da, bankalarn kredi
portfy ynetimi uygulamalarndaki gelimeler ve kredi piyasalarndaki genileme ve
derinlemenin de etkisi ile kredi portfynn fiyat riskine olan duyarll artmaktadr.

4. Kur Riski

Dviz iktisadi bir mal niteliinde olup, arz ve talebi bulunmakta ve fiyat da arz ve
talebe gre olumaktadr145. Kur riski, lke parasnn dier yabanc paralar karsnda deer
yitirmesi veya dviz pozisyonunda mevcut yabanc paralarn birbirleri arasndaki deerlerinde
(parite) meydana gelen deiimler sonucunda maruz kalnacak zarar olarak tanmlanabilir146.

Ekonomilerde yaanan nemli dalgalanmalar, dviz kurlarnn arz talep dengesi dna
karak gerek ihtiyatan ziyade speklatif amal taleplerle belirlenmesine yol amaktadr.
Dalgal kur politikasnn uyguland dnemlerde, ak/fazla pozisyon bankann kur riski ile
kar karya kalmasna neden olabilir. Kur riski dviz kurlarndaki olaand hareketler
sonucu, bankalar tarafndan tanan ksa ve/veya uzun pozisyonlar nedeniyle oluabilecek
risklerdir147. Kur riskine maruz kalnmasnn temel nedeni, bankalarn bilano ii veya d
hesaplarnda herhangi bir dviz cinsinden ksa veya uzun pozisyona148 girmi
olmalardr149.

Kur riski, kurlarda meydana gelen deiimler sonucunda bankann kazanlarnda veya
sermayesinde kayp meydana gelme olasln ifade etmektedir. Bu risk, ulusal parann
deerinin yabanc paralar karsnda sergiledii dalgalanma sonucunda ortaya kmaktadr.
Ayrca, bir yabanc parann dier bir yabanc para karsndaki deerini ifade eden paritedeki

144
Osman zelik, a.g.t., s.18.
145
Muharrem zdemir, Finansal Ynetim, Ankara: Trkmen Kitabevi, 2. Bask, 1999, s.396.
146
Hasan Kaval, Bankalarda Risk Ynetimi, Ankara: Yaklam Yaynlar, 2000, s.28.
147
Osman zelik, a.g.t., s.19.
148
Ksa pozisyon, dvizli varlk ve ykmllklerin dvizli varlk ve alacaklardan fazla olmasn ifade
ederken, uzun pozisyon bunun tam tersi durumu yani dvizli varlk ve alacaklarn dvizli
ykmllklerden fazla olmasn ifade etmektedir. Ayrca bankaclk literatrnde, ksa pozisyon ak
pozisyon olarak, uzun pozisyon ise pozisyon fazlas olarak da isimlendirilmektedir.
149
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.197.
69
(apraz kurdaki)150 dalgalanmalar da kur riskine yol amaktadr. Anlan risk, bilanonun aktif
ve pasifinde farkl yabanc paralarn bulunmasnn yannda, gelecekte baka bir para cinsinden
yerine getirilecek olan taahhtlerden de kaynaklanabilmektedir.

Dviz kuru riskine ak olunmas, bankalarn dviz kurlarnda ortaya kabilecek

ngrlemeyen dalgalanmalar nedeniyle nakit akmlarnda ve gelir ve giderlerinde
deiikliklerin ortaya kmas ihtimali yaratmakta, bu durum da bankalarn gelecekteki
karllklar ve dolaysyla rekabet gleri zerinde belirleyici olabilmektedir151. Bankann mali
bnyesi zerinde yarataca olumsuz etkileri de dikkate alarak, banka st ynetiminin salkl
bir pozisyon politikas belirlemesi, gerek karllklarn srdrlebilirlii gerekse finansal
faaliyetlerin devamllnn salanmas asndan nem arzetmektedir.

Yabanc para/dviz zerinden kullandrlan krediler bankann maruz kald kur riskini
artrc veya azaltc ynde etkide bulunmaktadr. Bankann kur riski pozisyonunun en nemli
kalemini dviz zerinden kullandrlan krediler ile yabanc para zerinden girilen ykmllk
ve taahhtler oluturmaktadr. Kredilere ve bilano d risklere balanan pozisyonlarn,
vadelerin uzunluu nedeniyle, dvizli pasife oranla daha yava hareket etmesi dviz
fiyatlarnn yukar doru gittii bir ortamda katlm bankasnn tam olduu kur riskini
artracaktr. Tersi durumda stlenilen kur riski banka sonu hesaplar asndan pozitif bir etki
douracaktr.

5. Faaliyet Riski

Kredilerde faaliyet riski, kredi sreci iinde yer alan yneticilerin hatalar ve
yetersizlikleri sonucunda kredi faaliyetlerinin etkin bir ekilde yerine getirilememesi sonucu
kredi ynetim srelerinde ortaya kmaktadr152. Faaliyet riskinin bykl, bilgi
sistemlerinin ve oluturulan kontrol mekanizmalarnn yeterliliine, kredi ilemlerine ilikin
srelerin ihtiyatl ve salkl ekilde tanmlanmasna ve personelin yeterliliine ve
yetkinliine baldr. Kredilerden kaynaklanabilecek zararlarn en aza indirilmesini temin
iin, personelin yetkinliine ilave olarak, bankann bilgi ilem sistemlerinin, kredi
younlamalar, kredilerin vade durumu, kredi kullandrlan kiilerin/kurumlarn mali

150
Ulusal parann yabanc paralar karsndaki deiim deerine kur, yabanc paralarn birbirleriyle deiim
oranlarna parite denilmektedir.
151
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.207.
152
Ziya Tun Alolu, Bankaclk Sektrnn Karlat Riskler ve Bankaclk Krizleri zerindeki Etkileri,
Yaymlanmam Uzmanlk Yeterlik Tezi, TCMB Bankaclk ve Finansal Kurulular Genel Mdrl,
Ankara, Mart 2005, s.31.
70
yaplarndaki olumsuz gelimeler, geri deme performans gibi konularda yeterli bilgiyi
zamannda ve doru olarak retebilmesi gerekmektedir. Faaliyet riskini minimize etmek iin
ynetim bilgi sistemleri araclyla retilen bu raporlar st ynetim tarafndan
deerlendirilmeli ve alnmas gereken aksiyonlar vakit geirilmeksizin alnmaldr.

6. Uyum Riski

Uyum riski, dzenlemelere, belirlenmi olan politika ve srelere ya da etik

standartlara uyulmamas veya bunlarn ihlal edilmesi nedenleriyle bankann kazanlarnda
veya sermayesinde kayp ortaya kma ihtimalini ifade etmektedir153.

Uyum riski yrrlkteki tm yasalar ile birlikte etik standartlar ve szleme

ykmllklerini de kapsamaktadr. Bankann faaliyetleri ile personelinin tutum ve
davranlarnn devaml surette dzenleme ve standartlara uygun ve uyumlu, bankann
itibarna yakr ekilde doruluk ve drstlk deerlerine dayal olmas, banka bnyesinde
gerekli politika, prosedr, dzenleme, kural ve talimatlarla salanmaldr.

Kredilere ilikin uyum riski, bankaclk kanunu ve ilgili alt dzenlemelerde kredilere
ilikin olarak yer alan hkmler ile birlikte etik kurallara, mteri ile banka arasnda
akdedilen szleme hkmlerine ve bankann kendi i dzenlemelerine uyum gibi
faktrlerden kaynaklanmaktadr.

7. Stratejik Risk

Strateji, rakiplerin faaliyetlerini de inceleyerek, amalara varmak iin belirlenmi,

nihai sonuca odakl, uzun dnemli, dinamik kararlar topluluu olarak tanmlanabilir154.
Stratejik risk, bankann yetersiz i stratejilerinden, yanl ticari seimler yaplmasndan veya
sektrel deiikliklere uygun karln verilememesinden dolay bankann kazanlarnda
veya sermayesinde kayp ortaya kma ihtimalini ifade etmektedir155.

Strateji riski, banka ynetiminin, bankann misyonu, hedef kitlesi ve ynetim ile ilgili
konularda yapaca hatalarn ortaya karaca riskleri iermektedir156. Bu risk, bankann
stratejik amalarna uygunluun, bu amalara ulamak iin gelitirilen i stratejilerinin, bu

153
A. Karim Adiwarman, Islamic Banking Fiqh and Financial Analysis, Jakarta, 2005, s.271.
154
Hayri lgen, S.Kadri Mirze, letmelerde Strateji Ynetim, stanbul : Literatr Yaynlar, 3. Bask, Ocak
2004, s.33.
155
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.465.
156
Alptekin Gney, Banka lemleri, stanbul: Beta Basm, 2011, s.183.
71
amalara tahsis edilen kaynaklarn ve uygulamann kalitesinin bir fonksiyonudur.
stratejilerini gerekletirmek iin ihtiya duyulan kaynaklar hem maddi hem de gayri maddi
olup, iletiim kanallarn, operasyon sistemlerini, datm kanallarn ve ynetime ilikin
kapasite ve becerileri iermektedir.

Stratejik risk, planlarn, sistemlerin ve uygulamalarn bankann deerini nasl

etkilediine odaklanmaktadr. Kredilerin kullandrm, kredi portfynn bykl, yeni
kredi rnlerinin sunulmas, mteri portfynn oluturulmas gibi konularda verilecek
yanl kararlar banka asndan stratejik risk yaratan faktrlerdir. Bu erevede risklerin tam
olarak tanmlanmasnn ve ynetilmesinin temini iin salkl bir planlama ve izleme sreci
oluturulmaldr. Bankann yeni mteri portfyleri oluturmas ve/veya yeni kredi rnleri
sunmasndan salayaca faydalar, bunlarn oluturaca stratejik risklerin zerinde olmaldr.
Aksi takdirde bankann zarara urama olasl beklentisi ierisinde olduu karllk
ihtimalinden daha fazla olacaktr.

8. tibar Riski

tibar riski, bankaya zg negatif sebeplerle veya bankann kastl propagandaya

maruz kalmas sonucunda toplum nezdinde bankann gven kaybna uramas suretiyle pazar
payn kaybetmesi ve bunun sonucunda bankann kazanlarnda veya sermayesinde kayp
ortaya kma ihtimalini ifade etmektedir157. tibar riski, bir bankann faaliyetlerindeki
baarszlklar nedeniyle ya da mevcut yasal dzenlemelere uygun davranlmamas
sonucunda da ortaya kmaktadr158.

tibar riski, mevcut veya potansiyel mteriler, ortaklar, rakipler ve denetim

otoriteleri gibi taraflarn banka hakkndaki olumsuz dncelerinden ya da mevcut yasal
dzenlemelere uygun davranlmamas neticesinde, bankaya duyulan gvenin azalmas veya
banka itibarnn zedelenmesi nedeniyle, bankann zarar etme olasln ifade etmektedir159.
tibar riski bankann yeni ilikiler veya hizmetler gelitirme ya da mevcut ilikileri devam
ettirme yeteneini de dorudan etkilemektedir. tibar riski, bankay bir takm hukuki davalar,
ciddi finansal kayplar veya itibarnn zedelenmesi ile kar karya brakabilmektedir.
Bankann likidite ynetiminde yaayaca en kk bir olumsuzluk, ekili taleplerinden bir

157
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.465.
158
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.210.
159
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Madde: 3.
72
ksmn zamannda ve tam olarak karlayamamas bankann itibarna negatif etki
yapacaktr160.

Bankann kredi portfy ile ilgili skntlar yaamas, genelde toplumun ve zelde
yatrmclar ile kredi kullanclarnn banka hakknda olumsuz dncelere sahip olmas
sonucunu douracak ve bu durum banka asndan itibar riski yaratacaktr. Geri dnmeyen
kredi tutarlarndaki artlar, yeni kredi taleplerinin karlanamamas, kredi kullanclar ile
banka arasnda devam eden davalarn saysndaki artlar gibi durumlarn banka asndan
itibar riski yaratma potansiyeli yksektir. Kredilerden kaynaklanan itibar riskini nlemenin ya
da minimize etmenin yolu etkin bir kredi risk ynetiminin varlndan gemektedir.

2.2.1.3. Kredi Riskini Etkileyen Faktrler

Kredi riskini etkileyen ok sayda faktr bulunmaktadr. Bankann sahip olduu kredi
kltr ve oluturmu olduu kredi portfynn risk profili ve ynetimi, st ynetim
tarafndan belirlenen ve bankann tm kredi ile ilgili birimleri tarafndan uygulanan kredi
politikas, kredilerin shhatini artracak ya da ortaya kma olasl olan riskleri minimize
etmeye ynelik olarak banka tarafndan uygulanan kontrol fonksiyonlar ile sorunlu kredilerin
etkin ynetimini kredi riskini etkileyen faktrler arasnda sayabiliriz.

2.2.1.3.1. Kredi Kltr ve Risk Profili

Kltr, ilerin nasl yapld ile ilgili olarak aklanan ve aklanmayan varsaymlar,
inanlar, deer ve kurallardan oluur161. Kurum kltr, mesleki ltle bir araya gelmi
insanlarn grup olmann tabii sonucu olarak dier gruplardan farkl bir ekilde benimsedikleri
genel kltr temelli inan ve deerlerden oluan bir alt kltrdr162. Kredi kltr ise, kredi
srecinde yer alanlarn dnce yaplarn, analiz yntemlerini, kredi mterileri ile olan
ilikilerini ve kurum iinde kendi aralarndaki etkileimlerini ieren btnletirilmi davran
biimidir163.

160
Yahya Abdul-Rahman, The Art of Islamic Banking and Finance, Wiley, USA, 2010, s.95.
161
Laura j. Mullins, Management and Organizational Behavior, Fourth Ed., Pitmon Publishing, London,
1996, s.715.
162
Stephan P. Robbins, Organizational Behavior, Seventh Ed., Prentice Hall, International Edition, 1996,
s.681.
163
Sadk Alpay, Kredi Tahsis, Kredi Kontrol, Risk zleme ve nleme Yntemleri, TBB Eitim ve Tantm
Grubu Seminer Notlar, stanbul, s.6.
73
 Baarl bir kredi portfy ynetimi, bankann kredi kltrnn ve kredi risk profilinin
personel tarafndan tam olarak anlalmasna baldr. Kredi kltr kredi kullandrm ve
kredi riskinin ynetimi konusunda izlenecek politikalar zerinde nemli bir etkiye sahiptir.
Kredi kltrnn etkin uygulanabilmesi iin, uygulamann en st kademeden balamas ve
kurumsal yapnn btn tarafndan benimsenmesi gerekir164. Bankann kredi kltrnn
temelini oluturan kredi standartlar st ynetim tarafndan ak ve anlalr bir ekilde
belirlenmeli ve belirlenen bu standartlarn stratejik planlarn oluturulmas ve kredi
portfynn ynetimi konularna tam olarak dahil edilmesi de salanmaldr.

Kredi kltr bir davran biimidir165. Bu davran biimini ekillendiren unsurlar ise;
bata kredi komitelerini tekil eden yeler olmak zere, srete yer alan btn banka
alanlarnn riski alglama biimleridir. Kredi kltr, mterinin kredibilitesinin tespitine
ynelik mali analiz tekniklerinden kullandrlan bu kredinin bilanonun btnne yapaca
etkinin tespitine kadar uzanan bir sreci kapsamaktadr166.

Kredi kltrnn, stratejik planlarn ve kredi kullandrm ve tahsilat ilemlerinin ortak

bileeni olarak ortaya kan kredi risk profili, kredi portfynde mevcut risklerin trlerini ve
byklklerini tanmlar. Bankann risk profili, portfy kompozisyonu ile i ve d
faktrlerdeki gelimelere paralel olarak deiebilmektedir.

Bankann kredi kltrnn temelini oluturan deerler, her kredi kararnda bulunmas
gereken normlardr. Kredi kltrn oluturan deerler aadaki gibi sralanabilir167.

- Getiri riskle orantl olmaldr.

- Kredi ilikisinde kredi veren taraf olarak banka stn konumda olmaldr.

- Kredi verme almalar ekip almasna dayanmaldr.

- Kredinin kalitesini ve karlln belirleyen temel unsurlar; dokmantasyon,

kredinin kontrol ve ynetimidir.

- Kredi tahsis karar, risklerin tam olarak deerlendirilip anlalmasna dayanmaldr.

164
Birgl akar, Banka Kredileri ve Ynetimi, stanbul: Beta Basm, 2009, s.16.
165
Birgl akar, a.g.e., s.15.
166
Sadk Alpay, Kredi Tahsis, Kredi Kontrol, Risk zleme ve nleme Yntemleri, TBB Eitim ve
Tantm Grubu Seminer Notlar, stanbul, 2001, s.6.
167
John B. Caouette, Edward L. Altman, Paul Narayanan, Managing Credit Risk- The Next Great
Financial Challenge, John WileySons Inc., USA, 1996, s.29.
74
 - Kredi tahsis karar tm yneticilerin sorumluluu altndadr.

- Krediler yetkili birimlerce, yasalar, kredi politikas ve stratejileri dorultusunda

analizden geirilmeli, onaylanmal/reddedilmeli ve takip edilmelidir.

- lm teknikleri uygulanarak riskler doru deerlendirilmeli ve riskteki

deiimler iin gerekli nlemler alnmaldr.

Kredi kltrn belirleyen unsurlarn arasna son yllarda etik bankaclk kavram
da girmitir. Etik, insanlarn kurduu bireysel ve toplumsal ilikilerin temelini oluturan
deerleri, normlar, kurallar, doru-yanl ya da iyi-kt gibi ahlaki adan belirleyen ller
btn olarak tanmlanabilmektedir168. Bu kapsamda genellikle bankalar da kredi
ilemlerinde ve risk profili hedeflerinde gzetecekleri etik prensipleri yazl hale
getirmektedirler. Etik deerlere uyum abalar mterilerin deerlendirilme kriterlerini
deitirmi, krllk yannda toplumsal fayda unsurunu da dikkate alan bir yaklam
uygulama alanna koymutur. Etik deerlere uygun davranlmas faizsiz bankaclk prensipleri
erevesinde faaliyetlerini srdren katlm bankalar iin daha byk nem tamaktadr.
Temelini slam dininin toplumun smrlmesinin nlenmesi balamnda belirlemi olduu
faiz yasa oluturan katlm bankacl modeli etik deerlere uygun faaliyet gsterilmesi
noktasnda daha fazla sorumluluk tamaldr.

Kredi kltr bankalar arasnda farllklar gsterebilmektedir. Baz bankalar sadece

finansal adan gl, piyasada iyi tannan mterilere kredi kullandrarak
korumac/muhafazakar bir kredi politikas izlerken, byme politikas izleyen baz bankalar
ise nispeten daha riskli mterilere de kredi kullandrabilmektedir. Kredi kltrndeki bu
farkl yaklamlar, bankann aktif kalitesi, byme ve gelir hedefleri zerinde ciddi etkilere
sahiptir. Hangi hedefe ncelik verilecei hususu uygulanacak kredi politikalarn ve risk
kontrol sistemlerini byk lde etkileyecektir. Aktif kalitesini nceleyen bankalar
muhafazakar/korumac kredi politikas uygularken, bymeyi nceleyen bankalar ise
agresif/saldrgan bir kredi politikas takip etmektedirler. Yine yalnzca gelire odaklanan
bankalar da salgrgan/agresif bir kredi politikas takip edebilirler.

Kredi kltr, risk profili ve kredi ilemleri birbirleri ile yakndan ilikilidir. Kredi
ilemleri ve katlm bankas asndan risk douran faaliyetlerin hedeflenen kltr ve

168
Mustafa Ltfi en, Kamu Grevlileri Etik Rehberi, Kamu Grevlileri Etik Kurulu, Ankara, 2012, s.11.
75
politikalardan farkllk arz etmesi durumunda st ynetimin bu farkllklarn nedenlerini
sorgulamas ve kltr ve politikalara uyumun salanmas iin gerekli aksiyonlar almas
gerekmektedir. Risk profilinin bankaca belirlenen snrlarn dna kmas durumunda st
ynetim limit, politika ve prosedrleri yeniden gzden geirmelidir.

Kredi kltr ile kredi politikalar arasndaki uyum ile kredi kltr ve politikalarnn
personel tarafndan benimsenip benimsenmediinin st ynetim tarafndan dzenli olarak
deerlendirilmesi gerekmektedir. Pazarlama plan ve finansal btenin hedeflenen kredi riski
ile uyumlu olmas, pazarlama ve sat personelinin risk kltrne uygun hareket etmesi
salkl bir kredi portfynn oluumu ve dengeli bir risk profilinin ortaya karlmas iin
gereklidir.

2.2.1.3.2. Kredi Portfynn Oluturulmas ve Ynetimi

2.2.1.3.2.1. Kredi Portfy Hedeflerinin Belirlenmesi

En iyi yatrm portfyne sahip olmak iin, portfyde yer alabilecek yatrm
aralarnn getiri ve risklerine baklarak portfy seimi yapma almalar 1950li yllarda
balam, gnmzde de artan ivmeyle devam etmektedir169. Kredi portfy hedefleri,
bankann kredi kltr ve risk profiline uygun olarak ortaya koyduu llebilir hedeflerdir.
Kredi portfynn temel hedefi, kaliteli bir aktif yapsnn tesis edilmesi ve oluturulan bu
portfyn salkl yapsnn muhafaza edilmesi olmaldr. Bu hedefin gerekletirilebilmesi
iin genel ve spesifik kredi politikalar yoluyla bankann sahip olmas arzulanan portfyn
nitelikleri tespit edilmelidir.

Kredi portfy hedefi; kredi verilecek sektrler ve corafi blgeler, kredi trleri,
mteri profili, teminat unsurlar, vade ve fiyat politikalar, azami limit snrlar, kredilerin
tahsil ve tasfiye yollar, apraz verim elde edilme yntemleri, kredi tahsis yetkisinin dalm
ve tolerans yetkilerine dair konular iermektedir170. Bu hedeflerin belirlenmesinde banka st
ynetimi kredilerin ihtiyatl ve geri dn olacak ekilde, banka krllnn ve katlm fonu
sahiplerinin haklarnn dikkate alnmas suretiyle kullandrlmasn gz nnde
bulundurmaldr.

169
Aydn Ulucan, Portfy Optimizasyonu, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2004, s.1.
170
ztin Akg, Ticaret Bankalarnn Ynetimi, stanbul: Aray Basm, 2011, s.349.
76
 2.2.1.3.2.2. Kredi Portfy in Stratejik Planlama

Bankalarn portfy hedeflemesi erevesindeki amalarn gerekletirmeleri iin st

ynetim ve ynetim kurulunun kredi portfy iin bankann stratejik yn ve risk tolerans ile
uyumlu orta ve uzun vadeli stratejik plan ve hedefleri belirlemesi, bu plan ve hedeflerin
dnemsel olarak gzden geirilmesi ve gerektike yenilenmesi gerekmektedir. Stratejik plan
ve hedeflerin, risk-dl mekanizmalarn ak olarak ortaya koyacak ekilde belirlenmesi
nem tamaktadr. Kredi portfy iin stratejik planlama yaplrken, Bankaclk Kanununun
getirdii yasal kredi snrlamalarnn171 tesinde, banka ynetimi, bankann leini ve
yapsn da dikkate alarak uyulmas zorunlu ve / veya tavsiye niteliinde snrlamalar
getirebilir.

Stratejik hedeflerin belirlenmesinde, kredi portfynn aktif ierisindeki paynn ne

olaca, kredi portfynn kompozisyonu ve kalitesine ilikin hedefler, kredi portfynn
bankann finansal hedeflerine katks, hangi kredi rnlerinin sunulaca ve hangilerinde
uzmanlalaca, rn, piyasa ve portfy dalm balamnda kredi byme hedefleri,
kredilerin corafi dalmlar, hangi sektrlere kredi kullandrlaca, hedeflenen piyasa pay,
kredilere ilikin genel finansal hedefler de dikkate alnmaldr.

2.2.1.3.2.3. Kredi Portfy iin Finansal Hedefler

Stratejik planlarn yaplmas ve hedeflerin belirlenmesi srecindeki ikinci adm, kredi

portfyne ilikin finansal hedefleri detayl ekilde tanmlayan i planlar ve btelerinin
hazrlanmasdr. Katlm bankas tarafndan hazrlanan i planlar, stratejik hedefler ve risk
toleranslar ile uyumlu gereki finansal hedefler ortaya koymaldr.

Finansal performans lmleri risk ve getiri arasndaki ilikiyi dikkate almaldr. Risk
ve getiri arasndaki iliki hem her bir kredi mterisi hem de kredi portfyleri baznda dikkate
alnmal; kredi portfylerinin finansal performanslar riskle karlatrmal getirileri de dikkate
alnarak llmelidir.

Bankaclk sektr iinde bankann ald pay kadar, aktif bykl ve aktif/pasif
yapsn oluturan kalemlerin mahiyeti ve eitlilii de finansal hedefler arasnda olmaldr.
En nemli finansal hedefin bankann piyasa deerini maksimize etmek olmaldr. letmenin

171
Kredi snrlamalarna ilikin dzenlemeler 5411 sayl Bankaclk Kanunu'nun 54 ve 55. maddelerinde yer
almaktadr. Bankalar bu snrlamalar dahilinde kredilendirme faaliyetlerini gerekletirmek zorundadrlar.
77
cari piyasa deerini ya da hissedarlarn varlklarn maksimize etme amac, gelecekte
beklenen gelirlerin imdiki deerinin maksimize edilmesi eklinde ifade edilebilir172. Bu
hedef kredi kararlarnda zaman ve risk faktrnn dikkate alnmasn gerektirir.

2.2.1.3.2.4. Risk Tolerans Seviyelerinin Belirlenmesi

Kurumlarn risk stratejileri sahip olduklar risk kltrleri ile yakndan ilikili olup,
banka yneticileri ve alanlarnn risk alma konusundaki toleranslar risk stratejilerinin
belirlenmesinde etkindir. Risk tolerans yaygn olarak, riskten kanmak, risk almaktan
holanmak ve risk almakta ekimser davranmak olmak zere snfa ayrlr173.

Kredi portfy iin stratejik hedeflerin belirlenmesine ilave olarak, bankann

kredilendirme faaliyetleri iin risk limitleri de belirlenmelidir. Risk limitleri belirlenirken,
bankann gemi dnemlerde kredilerden kaynaklanan zararlar, gelecek dnemlerde
zkaynaklarna ve dier gelirlerine oranla ne seviyede bir zarar kaldrabilecei ve bankann
hedefledii getiri oranlar dikkate alnmaldr. Kredi limitleri her bir mteri, sektr, lke ve
portfy baznda belirlenebilir.

Limitlere yaklaan riskler konusunda st ynetimin gecikme yaanmakszn

bilgilendirilmesini salayacak sistemlerin oluturulmas, bankann riskleri bir btn olarak
grebilmesi ve gerekli aksiyonlar alabilmesi iin gerekmektedir. Kredi kullandrm
srelerindeki deiikliklerin ve st ynetimin risk toleransnn, bankann toplam kredi riskini
ne ynde etkileyeceinin de deerlendirilmesi nem arzetmektedir.

2.2.1.3.2.5. Portfy Risk ve Getirisi

Bankalar kr etmek amacyla risk alan kurulular olduklarndan, kredi portfylerinin,

tadklar risklerle uyumlu getiriler salamalar nemlidir. Banka tarafndan risk ve getiri ile
ilgili hedefler net olarak belirlenmedike o bankada risk ynetimi ile ilgili yaplanlarn eksik
kalaca muhakkaktr174. Bankalarn gelirleri zerinde kredilerden kaynaklanan zararlarn
sahip olduu etkinin bykl, piyasa koullarndaki deiiklikler, yetersiz risk ynetim
sistemleri, gelir hedeflerinin ncelii gibi pek ok faktrden kaynaklanyor olmakla birlikte,

172
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, Finansal Ynetim, Trkiye Bilimler Akademisi, Detay
Yaynclk, Ankara 2010, s.15.
173
Meryem Fkrkoca, Btnsel Risk Ynetimi, Ankara: Pozitif Matbaaclk, Mart 2003, s.35.
174
Ali Polat, Uluslaras Ticarette Risk Ynetimi, TO Kresel Ekonomik Yaynlar, Yayn No: 53, 2008,
s.78.
78
aslnda temel unsur, bankalarn kredi riskini gerekte olduundan daha dk bir seviyede
lmeleri veya kredi riskine gereken nemi vermemeleridir. Bankalarn kredilendirme
fiyatn, getiri oranlarn, sermaye yeterliliklerini ve maliyetlerini, ayrmalar gerekecek
karlklar dikkate alarak belirlemeleri gerekmektedir.

Kredi ve portfy risk ynetimi tekniklerinde meydana gelen gelimeler, bankalarn

kredilere ilikin riskleri daha doru bir ekilde lmelerini ve fiyatlamaya dahil etmelerini
salamakla birlikte, bu yntemlerin gl bilgi ynetimi sistemleri ile desteklenmesi gerekir.
Kredi portfynn risk zelliklerine gre snflandrlmas nemlidir. Portfyn risklilik
dzeyi hem bankann krlln hem de sermaye ihtiyacn tayin edecektir175. Risklilik dzeyi
yksek bir portfy genel kabul edilen yaklamn tersine her zaman yksek getiri anlamna
gelmeyebilecei gibi ilave sermaye ykmll getirebilir. Bu durumda bankann ayn
sermaye yaps ile faaliyet hacmini geniletebilme imkn ortadan kalkar. Bu yzden
portfyn risk bileimi ile getiri arasndaki dengenin ynetilebilmesi nemlidir.

2.2.1.3.2.6. Kredi Portfy Ynetimi

Portfy ynetimi demek bir anlamda kredi riskini ynetmek dier bir deyile risk
azaltma nlem ve yntemlerine sahip olmak demektir. Riskin gerekleme ihtimalini
belirleyen kritik unsurlar faaliyet gsterilen sektre baldr. Btn reyting irketlerinin kabul
ettikleri hususlardan birisi, kredi riskini lmenin ve ynetmenin temel artnn irketlerin
faaliyet gsterdii sektrlere zg hususlarn dikkate alnmasn gerektirdiidir.

Katlm bankalarnn kaynaklarnn ok byk bir blm katlm fonu sahibi

mterilerine olan borlardr. Kaynak yapsnn fazla esnek olmamas, bankann aktif
deerlerini dikkatli birekilde ynetmesini zorunlu klmaktadr176. Kredi portfynn salkl
bir ekilde ynetilebilmesi iin oluturulacak yap, bankalarn kendi zelliklerine gre
farkllklar gsterebilecektir.

Kredi portfy ynetiminin etkin bir ekilde ynetilebilmesi iin aadaki hususlara
dikkat edilmelidir.

1. Riskin Tanmlanmas: Bankann risk itahn belirleyen unsurlardan birisi riskin

tanmlanm olmasdr. Kredi ilemlerinin tek tek ve portfy baznda dnemsel olarak gzden

175
ztin Akg, a.g.e., s.362.
176
ztin Akg, a.g.e., s.373.
79
geirilmesi, risklerin snflandrlmas, gerekleme olasl yksek risklerin tek tek veya
birlikte genel kredi portfyne yapabilecei etkilerin saysal olarak tahmin edilmesi gerekir.

Etkin bir risk tanmlanmasnda temel unsur, tek tek kredilerin deerlendirilebilmesi
iin kredilerin risklerinin derecelendirilmesidir. Maliyet ve fiyat odakl stratejilerin
belirlenebilmesi iin de daha kredi tahsis aamasnda risk derecesinin tespit edilebiliyor
olmas zorunludur177.Her bir firma ve grup baznda kredi derecelendirmelerinin yaplmas
gerekmektedir. Kredi derecelendirmesi, portfy kalitesinde meydana gelen deiikliklerin
ortaya konulmasn ve ynetim kurulu ile st ynetimin kredi sre ve politikalarndaki
eksiklikleri ve hatalar fark etmelerini salayacaktr.

2. Portfy Dalm ve Risk Younlamas : Kredi portfynn optimum verimi ve

risk emniyetini salayacak ekilde eitlendirilmesi gerekmektedir. Her bir bankann kendi
leine, risk itahna ve ekonomik konjonktr alglamasna gre risk konsantrasyonu
yaklam farkl olabilir. Banka, kaynaklarn daha az getiri ile ama daha emniyetli bir ekilde
plase etme imkanna sahip olduu gibi, daha krl fakat nispeten risklilii yksek alanlar da
tercih edilebilir. Banka salkl bir kredi portfyne sahip olabilmek iin kredilendirmede
doal olarak lkenin gelimi blgelerini tercih edecek, zayf blgelere daha az kaynak
ayracaktr178. Bu tercihte optimum noktay ynetim kurulu ve banka st ynetiminin
tercihleri, tecrbeleri ve imknlar belirleyecektir.

a. Risk Younlamalarnn Tanmlanmas : Kredi portfynn salkl bir ekilde

ynetilmesinin en nemli koullarndan birisi, risk younlamalarnn yakndan izlenmesidir.
Kredi portfynn benzer zellikler arz eden alt portfylere ayrlmas suretiyle, st ynetim,
portfy bankann hedefleri ve risk toleranslar balamnda izleyebilecek, gerektiinde
risklerin azaltlmas ve/veya datlmas ynnde stratejiler gelitirebilecektir. Kredi portfy
bankaca belirlenen farkl risk zelliklerine gre alt kredi gruplarna ayrlabilecei gibi,
kredilerin, firmann faaliyet gsterdii sektre, corafi alana, kredilerin teminatlarna,
vadelerine, dier kullandrm koullarna ve derecelerine gre alt gruplara ayrlmas da
mmkndr. Ayrca kredilerin kredi kullandrlan risk gruplar asndan gruplandrlmas son

177
Banking & Finance Terminology, American Bankers Association, Forth Edition, s.335.
178
Volker Ninhaus, Economic Cooperation and Integration Among slamic Countries- International
Framework and Economic Problems, IDB Islamic Research And Training Institute, Cidde, 1986, s.25.
80
derece byk nem arz etmektedir. Aksi takdirde bir younlama/konsantrasyon riski ile kar
karya kalnmas mmkndr179.

Risk younlamalarnn ortaya konulmasndan sonra farkl ekonomik senaryolarda risk

younlamalarnn bankaya etkilerinin neler olaca da deerlendirilmelidir. Kredi
portfynn alt gruplara ayrlmas ve riskin datlmas kapsaml ynetim bilgi sistemlerinin
(MIS) varln gerektirmektedir. Bankaclk kanunu kredi tahsisinde muhtelif st snrlar
getirmitir180. Bu snrlamalara paralel ve/veya bu snrlamalara ilave olarak banka ynetimi
firma ve grup baznda, sektrel bazda, corafi alan olarak, ilk yz firma baznda, nakdi ve
gayrinakdi riskler baznda younlama noktalar tespit etmelidir.

b. Risk Younlamalarnn Ynetilmesi : Ama, portfyn tamam iin hedeflenen

risk-getiri dengesine ulalmasdr. Risk younlamalarnn deerlendirilmesi sayesinde tespit
edilen stratejik hedeflere gre fiili durumun izlenmesi ve farkllk olmas halinde bunun
nedenlerinin analiz edilerek hedeflere ulalabilmesi iin yeni yntemlerin belirlenmesine
imkan salanmaktadr. Younlamann ynetilmesinde en nemli ara ynetim raporlama
sistemidir. Banka st ynetimi performans standartlarn, risk tolerans seviyelerini ve
kredilere ilikin hedeflerini belirlemeli ve bunlarla toplam kredi portfy ynetim stratejisi
arasnda iliki kurabilmelidir.

Kredi portfynn ynetimi ve younlama riskinin kontrol iin kullanlan en temel

ara, younlama limitlerinin belirlenmesidir. Banka, kredilerinin dalmn, kredi
kullanclarnn corafi alanlarn eitlendirerek, farkl trlerde kredi rnleri sunarak veya
bankann hedef piyasasnn risk profilini deitirerek farkllatrabilir. Ortak finansal
gstergeler kullanlmak suretiyle yaplacak stres testleri, risk younlamas yaratan
firma/grup/sektrlerden hangilerinin kredi riskine kar krlganlnn yksek olduunu ve
daha sk bir kontrol gerektirdiini ortaya koyacaktr.

Stres testi, bir portfyn maruz kalabilecei beklenmeyen risklere kar potansiyel
dayanklln lmeye ynelik muhtelif tekniklerin tmn ifade etmektedir. Stres testi,

179
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.6.
180
Bankaclk Kanununun 54. Maddesinde bir risk grubuna kullandrlacak krediler bankann zkaynaklarnn
%25i ile snrlandrlmtr. Bankann dahil olduu risk grubu iin bu oran %20 olarak uygulanmaktadr.
81
gerekleme ihtimali olan durumlar karsnda bankann etkilenme dzeyini ve derecesini
lmek amacyla kullanlan teknikler ve analizler btndr.181

Bankalar, finansal, yapsal ve/veya ekonomik deikenlerde meydana gelebilecek

deimelere ilikin varsaymlardan hareketle, uyguladklar stres testleri ile, bu deikenlerin
kredi performans, risk yaps, risk younlamas ve toplam portfy zerindeki etkilerini
ortaya koymaktadrlar. Kredi portfynden asgari risk seviyesinde azami verimi elde
edebilmek iin stres testi sonularnn mmkn olduu lde risk snrlarnn ve limitlerin
tespitinde bir ynetim arac olarak kullanlmas gerekir182.

2.2.1.3.3. Kredi Politikas

Kredilere ilikin standartlar belirleyen kredi politikas ayn zamanda bankann kredi
felsefesini de ortaya koymaktadr. Bir bankann felsefesi ve amalar tepe ynetimi ve
ynetim kurulu tarafndan saptanr. Ynetim felsefesi bankann kredilere yaklamn,
personel uygulamalarn, ynetsel ve finansal yapsn, pazarlamasn ve bankann toplum
iindeki grnmn ynlendirir183. Bu btnsel politika yaklam iinde ekillendirilmesi
belki de en ok nem arz eden konu kredi politikasdr. Kredi politikasn, bankann temel
ynetim felsefesi ile kredilere ilikin uygulamalarn uyumlulatrlmas olarak tanmlamak
mmkndr184. Kredi faaliyetlerinin emniyetli, verimli ve seyyal bir ekilde srdrlebilmesi
iin banka ynetim kurulunun kredi politikasnn esaslarn belirlemesi gerekir185. Bankann
yazl hale getirilmi detayl bir kredi politikasnn bulunmas ve bu politikann banka
bnyesinde zmsenmi olmas bankann kredi ynetim felsefesi asndan stratejik neme
sahiptir. Banka alanlar tarafndan bilinen ve kabullenilen bir kredi politikas,
kredilendirme faaliyetlerinde etkinliin ve kredi portfy asndan emniyet unsurunun da n
artdr.

Kredi politikas oluturulmasnn, kredi kararlarnn verilmesinde belirli standart ve

referans noktalarnn belirlenmesi, kredi deerlendirme srecinde kararlarn st ynetime

181
ztin Akg, a.g.e., s.39.
182
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.347.
183
Belks Seval, Kredilendirme Sreci ve Kredi Ynetimi, stanbul: Muhasebe Enstits Yayn No. 59,
1990, s.47.
184
Belks Seval, a.g.e., s.251.
185
ztin Akg, a.g.e., s.348.
82
braklmamas, kredilendirmede hz ve dzeni salamas ve bankann kredi risk ve geri dn
iin hedefleri belirlemesi alarndan avantajlar bulunmaktadr186.

Kredi portfynn kompozisyonu, kredi tahsisi, kredi kullandrm ve yasal

dzenlemelere uygunluk gibi konularda standartlar ortaya koyan kredi politikas, aktif
kalitesinin ykseltilmesi, gelir hedeflerine ulalmas, bankann alabilecei risklerin
seviyelerinin belirlenmesi ve bankann stratejik hedeflerine uygun ekilde kredilerin
kullandrlmas iin gerekli altyapy da oluturacaktr.

Bankalarn yazl kredi politikalar ve prosedrleri bulunmaldr. Bankann bilinli ve

sabit bir kredi politikasnn bulunmamas ya da temel kredilendirme ilkelerinin yazl olarak
dzenlenmemesi, bankalar asndan kredi yapsndan kaynaklanan bir tehlike kaynadr187.
Kredi politikalarnn yazl olmas krediyi tahsis edecek ve kredi portfyn ynetecek
yetkililere objektif standartlar salar. Bankann kredi felsefesini ortaya koyan kredi
politikalar karar birimlerine yol gstermek zere oluturulmu genel kurallardr188.

Kredi politikalarnn kredi riskinin kontrol ile birlikte bankaya yeterli derecede
esneklii de salayacak ekilde oluturulmas gerekir. Normal koullarda banka limit amlar
olmakszn portfy hedeflerini gerekletirebilmeli ve deien piyasa koullarna uyum
salayabilmelidir. Bu balamda bankann mteri/portfy/grup/sektr baznda belirledii
limitler ne ok fazla korumac, ne de pratik bir faydas olmayacak kadar geni ekilde
tanmlanm olmaldr.

Kredi politikasnn etkin bir risk ynetim arac olabilmesi iin, ncelikle kredilendirme
srecinde yer alan personelin grev ve sorumluluklarn ak bir ekilde tanmlamas gerekir.
Kredi politikas net ve ak bir ekilde oluturulmal, kredi standartlar herhangi bir pheye
imkan vermeyecek aklkta tanmlanmaldr. Dier yandan politikalarn ar kuralc ve
detayl olarak belirlenmesi de kredi ynetimindeki etkinlii ve verimlilii azaltabilecektir.

Kredi politikalar, yazl politika ve prosedrlere istisna tekil eden kredi

kullandrmlarnn hangi durumlarda kabul edilebileceini, istisnai durumlarn ne ekilde

186
Wilbert D. Boscom, Bank Management and Supervision in Developing Financial Markets, Mac-millan
Pres Ltd. UK, 1997, s.101-102.
187
Niyazi Berk, Bankalarda Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, Esbank Eskiehir Bankas A.. Yaynlar,
stanbul, 1999, s.6.
188
George H. Hempel, Alan B. Coleman, Donald G. Simenson, Bank Management, Text and Cases, Second
Edition, John Wiley&Sons, USA, s.342.
83
tanmlanacan ve belgelendirileceini belirlemelidir. Kredi sre ve politikalarnda
belirlenen standartlara aykrlk tekil eden kredi kullandrmlar st ynetime raporlanmaldr.

Kredi sre ve politikalar dzenli olarak incelenmeli ve bankann stratejik

kararlarnda, risk toleransnda veya piyasa koullarnda meydana gelen deiikliklere
uyumunun salanmas iin gzden geirilmelidir. Politika ve sreler, bankann organizasyon
yaps, kredi kullandrm faaliyetlerinin karmakl, krediye ilikin birimlerde alan
personelin yeterlilii, yasal dzenlemelerde ve faaliyet koullarnda meydana gelen
deiiklikler ile portfy kalitesine ve gelirlere ilikin hedefler dikkate alnarak gzden
geirilmelidir. Yeni dzenleme ve gelimelere uyum salamasnn yan sra, sre ve
politikalarn gzden geirilmesi, personelin uyumunun da deerlendirilmesini salayacaktr.

Kredi politika ve sreleri bankadan bankaya deiiklik gstermekle birlikte, her

bankann kredi sre ve politikalarnda bulunmas gereken unsurlar aadaki gibi
sralanabilir189:

Kredi kullandrm konusunda yetkili personelin tanm,

Mteri/grup baznda ve/veya kredi tr, sektr, blge, lke vb. baznda kredi
limitleri,

Kredi tr baznda portfy dalm,

Kredi kullandrm kriterleri,

Kredi kullandrlacak kii/firma/gruba ait finansal bilgi gereksinimleri

Teminat ve marj koullar,

Fiyatlama standartlar,

Raporlama gereksinimleri,

Bilano d kredi kullandrmlar,

Takipteki kredilere ilikin ilemler.

189
Belks Seval, a.g.e., s.252-253.
84
 Kredi kullandrm koullarnn ve standartlarnn belirlenmesi sonrasnda kredi onay
sreleri de ilave kontrollerin yaplmasn salamaldr. Kredi onay sreleri bankann kredi
kltr ve risk profili ile uyumlu olmaldr. Onay sreleri grev ve sorumluluklar
tanmlamal, apraz kontrollere imkan salamaldr. Kredilerin onay, kullandrm ve geri
deme aamalarnda i kontrol sistemi tarafndan da salkl kontrollerin yaplmas gerekir.

2.2.1.3.4. Kontrol Fonksiyonlar

Kontrol eylemi, ynetimin emir ve talimatlarnn yerine getirilip getirilmediinin takip

edilmesini salayan politika ve prosedrlerdir190. Dnya ekonomilerindeki entegrasyon ve
iletiim teknolojilerindeki gelimeler nedeniyle fon arz ve talebi evrensel bir nitelik
kazanmtr191. Yeni koullara yant verebilecek finansal tekniklere paralel olarak kontrol
konusu da gittike karmaklamaktadr.

Bankalarn i denetim tekniklerinin yannda kamu adna yaplan denetimler, bamsz

denetim irketleri tarafndan yaplan denetimler, derecelendirme kurulularnn analizleri,
effaf ynetim prensibi gereince kamuoyu ile paylalan bilgiler, bankalarda i srelerinin
hemen hemen birebir kontrol neticesini getirmitir. Kontrolde genellikle aamal bir sre
ortaya kmaktadr. nemli noktalarda denetim standartlarnn saptanmas, uygulamann
izlenerek rapor edilmesi ve gerekli dzeltme nlemlerinin alnmasdr192.

Bankann risk ynetimi srelerinin, ynetim bilgi sistemlerinin ve i kontrol

sisteminin gvenilir ve etkin bir ekilde ilerliinin salanmas iin kredi ynetimi, kredi
izleme ve denetim fonksiyonlarnn bamsz bir yapda oluturulmas gerekmektedir. Kredi
kontrol fonksiyonlar, ynetim kurulu ve st ynetime personelin bankann kredi kltrn ne
kadar kavrayabildiklerini ve bankann standartlarna ve deerlerine ne kadar uygun
davrandklarn dnemsel olarak deerlendirme frsat verecektir.

Bankann faaliyetlerini baar ile yrtmesi, alanlarnn yasal dzenlemelere ve st

ynetim tarafndan alnan kararlara uyumuyla mmkndr. Kontrol, bankann nereye
ulatn, nerede bulunduunu belirlemeye yarayan bir fonksiyondur.193 Bu nedenle, kontrol
sistemlerinin ada ve dinamik olmas kadar kontrol grevlilerinin de yetkin, bamsz ve

190
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, a.g.e., s.32.
191
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, a.g.e., s.549.
192
Grdoan Yurtsever, Bankaclmzda Kontrol, stanbul: Beta, 2.Bask, s.10.
193
Alptekin Gney, Banka lemleri, Beta, 5.Basm, s.171.
85
objektif olmas gereklidir. Denetim elemannn ilemi yapmak suretiyle riski stlenenden idari
ve zlk haklar itibariyle bamsz olmas, hata ve zararlarn gizlenmesi, performansn
gerei yanstmamas, potansiyel risklerin gz ard edilmesi gibi hususlarn nlenmesi
alarndan nemlidir194.

Bamszlk, ilgili personel tarafndan tarafsz raporlar retilebilmesini ve grler

oluturulabilmesini de ierir. Bamszln olmamas durumunda kontrol birimlerinin
etkinlii zarar grebilmektedir. Bamszlk temel olarak grev ve sorumluluklar ile
raporlama snrlarnn ayrtrlmasn gerektirir. Kontrol birimlerinin bamszl, bankann
ynetim kurulu, st ynetimi, kredi kltr ve organizasyon yaps tarafndan da
desteklenmelidir.

Bankann kredi faaliyetleri zerindeki temel kontrollerini; kredi politikasnn ynetimi,

kredi izleme ve i kontrol fonksiyonlar oluturmaktadr.

1. Kredi Politikasnn Ynetimi: Kredi politikasnn ynetimi; bankann zkaynak

yaps, gelirlerin kompozisyonu, katlm fonu taban ve temerkz, iktisadi artlar, kredi
personelinin uzmanlk seviyesi, banka sahiplerinin vizyon ve beklentileri, st ynetimin
tercihleri, piyasada var olan rekabet gibi baz temel faktrlere gre ekillendirilir195.

Bankada kredi politikalarnn ynetiminden sorumlu bir birim oluturulmal ve bu

birim, st ynetim tarafndan belirlenmi kredi politikalarnn uygulamaya yansma dzeyinin
gnlk olarak izlenmesinden ve denetiminden sorumlu tutulmaldr196. Sz konusu birim, ayn
zamanda kredi politikalarnn kredi kullandrm faaliyetlerine ilikin standartlar yeterince
tanmlayp tanmlamadn, personelin kredi politikasn yeterince takip edip etmediini,
politikalara aykr faaliyetlerin gerekletirilip gerekletirilmediini izlemeli ve
deerlendirmelidir. Sz konusu birim ayn zamanda kredi politikas ve sreleri ile bunlara
ilikin genelge, prosedr, direktif ve benzeri dokmanlarn oluturulmasndan sorumlu
olmaldr.

2. Kredi zleme: Bankalar, verdikleri kredilerin fiilen geri tahsil edilmesinden ziyade,
tahsis aamasnda tahsil edilme imknnn olup olmadn iyi deerlendirmelidir. Kredi

194
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.17.
195
Belks Seval, a.g.e., s.47.
196
Birgl akar, a.g.e., s.11.
86
izleme fonksiyonu en az tahsis aamasndaki sreler kadar nemli olduundan genellikle
kredi izleme fonksiyonu ayr bir departman olarak ihdas edilmektedir.

Kredi izleme biriminin amac, tahsis aamasndan tahsil edilmek suretiyle tasfiye
edilene kadar tm nakdi ve gayrinakdi kredilerin izlenmesi, raporlanmas, teminat-risk
dengesi konusunun tetkik edilmesi, kredi politikalarnn oluturulmasnda gr bildirilmesi,
kredi riskine ilikin analiz ve raporlama fonksiyonlarnn yerine getirilmesidir197.

Kredi riskinin dnemsel olarak gzden geirilmesi etkin bir portfy ynetiminin
temelini oluturmaktadr. Bu fonksiyonun bamszlnn salanabilmesi iin ilgili birim
raporlamalarn dorudan ynetim kuruluna veya denetim komitesine yapmaldr.

3. Kontrol : kontroln ana fonksiyonu bankann faaliyetleri esnasnda ortaya

kabilecek riskleri kontrol altnda tutmaktr. kontrol, faaliyetlerin etkililii ve verimlilii,
finansal raporlamann gvenilirlii ve ilgili dzenlemelere uygunluk hususlarnda gvence
salamaya matuf bir mekanizma olup devamllk ve e zamanllk gerektiren bir sretir198.

Kredi kararlar ve bu kararlarn olumasnda etkili olan kredilendirme ve

derecelendirme sreci risk odakl olarak denetlenmelidir. Denetleme fonksiyonunun
denetlenen srelerden bamsz olmas salanmal ve kredi riski limitlerine uygunluk
denetimin ana konularndan biri olmaldr.

Bankann i kontrol birimi de kredilere ilikin birimlerde dnemsel kontrolleri

gerekletirmelidir. kontroln kredilere ilikin kontrolleri zellikle kredi fiyatlama,
belirlenen limitlere uyum ve derecelendirme modellerinin doruluu zerinde
younlamaldr199.

2.2.1.3.5. Sorunlu Kredilerin Ynetimi

Sorunlu kredilerin ynetimi konusunda banka baznda farkl yntemler ve

organizasyon yaplar belirlenebilir. Ancak organizasyon yapsnn, bankann ihtiyalar, risk
profili ve hedefleri dorultusunda oluturulmas gerekmektedir. Sorunlu kredilerin ynetimi
konusunda yazl sre ve manuellerin hazrlanmas bu kredilerin etkin ynetimini
kolaylatracaktr.

197
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.137-140.
198
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, a.g.e., s.31.
199
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.138-139.
87
 Kredilerin tahsilinde problemlerin ortaya kmas, kredi zayflklarnn belirgin
duruma gelmesi ve kredi derecelerinin ktlemesi durumunda genel olarak bu kredilerin ayr
bir birime devredilmesi gerekmektedir. Problemli kredilerin bamsz bir birime devredilmesi
hem kredi alacann tahsilinde uzmanlamay hem de objektif hareket tarzn
salayacandan tr ok nemlidir.

Sorunlu kredilerin izlenmesine ilikin ayr bir birimin oluturulmas ve bu birimlerce

gerekli nlemlerin zamannda alnmas, bankalarn zellikle genel ekonomik koullarn
ktlemesi durumunda urayabilecekleri zararn azaltlmasna yardmc olabilmektedir.
Baarl bir kredi izleme birimi, erken uyar grevini yerine getirebilmeli, dier deyile
mterilerin geri deme glklerini ve olumsuz kredi gelimelerini tespit edebilmelidir.

Bankann kredi kltr ve risk derecelendirme sistemi problemli kredilerin zamannda

tespitini salamaya uygun olmaldr. Problemli krediler konusunda erken uyar sisteminin
oluturulmas iin bankann kredi derecelendirme sistemi, artan ynde risk yaratan kredi
trlerini, alt portfyleri, mterileri ve gruplar tanmlar nitelikte oluturulmaldr.

Kredi izleme srecinin nemli bir ksm, sorunlu kredilerin ve bunun akabinde
zararlarn ne ekilde ortaya ktnn tanmlanmasdr. Sorunlu hale gelmi kredilerin onay
koullar ile kullandrm koullar arasndaki farkllklar, kullandrm sonrasnda mterinin
finansal durumunda, faaliyette bulunduu sektrde meydana gelen deimeler, teminatlarn
kredinin tahsil edilebilirliine etkileri ilgili birim tarafndan deerlendirilmelidir.

Bir kredinin sorunlu hale dnmesinde bankadan kaynaklanan nedenler olabilecei

gibi, piyasa koullarndaki deimeler de etkili olabilir. Sorunlu olmaya aday kredilerin erken
tespiti halinde bu kredilerin ynetimi daha kolay olacak, dolaysyla tahsil imkn artacaktr.
Bu nedenle firmalar zora sokabilecek durumlarn; finansal planlamaya ynelik analizlerin,
iletmenin byme seyrinin ve artlarnn, stok ve alacak ynetiminin, borlanma
imknlarnn, bilano vade uyumunun vb. durumlarn izlenmesi ve anlalmas gerekir200.

Sorunlu hale gelmi bir kredinin etkin bir ekilde ynetilmesini gletiren en nemli
husus iletmenin borlu olduu dier banka veya dier finansal kurulularla ortak bir karara
varabilme noktasndaki glklerdir201. ok tarafl alclarn olduu bir yapda, sorunlu

200
Nurhan Aydn, Mehmet Baar, Metin Cokun, a.g.e., s.493.
201
Muharrem zdemir, a.g.e., s.185.
88
kredilerin ynetiminde, lke ekonomisinin gerekleri dorultusunda dzenleyici otoritelerin de
grev almas kanlmaz olmaktadr202.

Bankalar kullandrm olduklar nakdi ve gayrinakdi krediler iin zel ve genel kredi
karlklar ayrmaktadrlar. Bankalarca ayrlan karlklarn dayanan Bankaclk
Kanununun 53. maddesi oluturmaktadr203. BDDK, Bankaclk Kanununun kendisine
vermi olduu yetkiye istinaden bankalarn kredileri iin ayrmak zorunda olduklar
karlklara ilikin olarak usul ve esaslar belirleyen Ynetmelii 1 Kasm 2006 tarihinde
yaymlamtr204.

Bankalar karlk ynetmeliine uygun ekilde karlk ayrldn dzenli olarak

kontrol edecek sistemleri oluturmaldr. Oluturulan sistem, kredi portfyndeki risk
seviyesinin dnemsel olarak deerlendirilmesini ve ayrlan karlklarn riskler ve muhtemel
zararlar gz nne alndnda yeterli olup olmadn ortaya koyabilmelidir.

2.2.2. Operasyonel Risk ve Ynetimi

2.2.2.1. Tanm ve Unsurlar

Finans alannda kullanlan teknolojilerin hzl gelimesi ile birlikte finansal

hizmetlerin kresellemesi, bankalarn faaliyetlerini ve bunun sonucu olarak da risk
profillerini daha karmak hale getirmitir. Gelien bankaclk uygulamalar ve bankaclk
sektrnn kar karya kald byk zararlar douran olaylar, kredi, faiz oran, likidite ve
piyasa riskleri gibi risk kategorilerinin dnda kalan risklerin de ok nemli olabileceini
gstermitir205.

Basel Bankaclk Komitesi operasyonel riski, yetersiz veya baarsz isel srelerden,
insanlardan, sistemlerden veya dsal olaylardan kaynaklanan zarara urama ihtimali olarak
tanmlamaktadr206. Operasyonel risk, sistem hatalar, prosedr ve kontrol sistemlerinin eksik
olmas, bilgi andaki hata ve noksanlar, kullanc hatalar, hile, dolandrclk, afetler, yasal

202
Bilindii gibi 2001 ylnda lkemizin yaam olduu finansal krizin reel sektr zerindeki etkisini
hafifletmek iin stanbul Yaklam, son kresel krizin etkilerini hafifletmek iin ise Anadolu Yaklam
olarak isimlendirilen bor ynetimi dzenlemeleri gerekletirilmitir.
203
5411 sayl Bankaclk Kanunu, Madde: 53.
204
BDDK, "Bankalarca Kredilerin ve Dier Alacaklarn Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar in Ayrlacak
Karlklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik", Resmi Gazete, Tarih: 1 Kasm 2006, ve Say:
26333.
205
K. Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.647.
206
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.27.
89
dzenlemelere uyum salayamama sonucu ortaya kmaktadr. Bankalarn Sermaye
Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirilmesine likin Ynetmelikte ise operasyonel risk,
yetersiz veya baarsz i sreler, insanlar ve sistemlerden ya da harici olaylardan
kaynaklanan ve yasal riski de kapsayan zarar etme olasl olarak tanmlanmaktadr207.

Operasyonel riskin iinde teknoloji riski, suistimal riski, yasal risk, ahlaki risk ve itibar
riski de yer almaktadr208.Operasyonel risk ierisinde deerlendirilen yasal risk, yasal evrede
meydana gelen deiiklikler dolaysyla bankann zarara uramas ihtimalini ifade etmektedir.
Banka tarafndan yetersiz ya da yanl yasal bilgi ve belgeye dayanarak yaplabilecek ilemler
neticesinde elde edilecek avantajlarn beklenenden dk, ykmllklerin ise beklenenin
zerinde gerekleme ihtimali, mevzuata ilikin yetersiz bilgi riskini yani yasal riski ortaya
karmaktadr209. Bu kapsamda yasal evrede meydana gelen deiiklikler, operasyonel riskin
kaynaklarndan biri olan dsal olay niteliinde mtalaa edilmektedir.

Bankaclk uygulamasnda her bankann kendi amalarna uygun olarak operasyonel

risk deerlendirmesi ve tanmlamas yapmas doal karlanmaldr. Operasyonel risk,
kredilendirme ya da piyasada pozisyon alma srelerinde ortaya kan bir risk olduundan,
bankalarn kar karya olduklar ilk risk tr olarak kabul edilmektedir210. Bununla birlikte
operasyonel riskin etkin bir ekilde ynetilmesi ve kontrol edilmesi, bu riskin bankalar
tarafndan ak bir ekilde anlalmasn gerekli klmaktadr.

Operasyonel risk, bankann stlendii finansal pozisyonlar nedeniyle kar karya

kald bir risk tr olmayp nitelii gerei, dier finansal ve finansal olmayan risklerden
belirgin farkllklar tamaktadr. Dolaysyla bu risk trnn kapsam, bankalarn
faaliyetlerini gerekletirmesini salayan sistem, sre, insan unsuru ve ynetimin kontrol
altnda bulunmayan dsal etkenler nedeniyle ortaya kmasndan dolay olduka genitir.
Bankalarn daha ok faaliyetlerini srdrme ekliyle ilikili olarak kar karya bulunduu
operasyonel riskin temel unsurlar, operasyonel riske neden olan faktrler aada
aklanmtr211.

207
BDDK, "Bankalarn Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirilmesine likin Ynetmelik,
Resmi Gazete, Tarih: 28.06.2012, Say: 28337, Madde: 3.
208
Ziya Tun Alolu, a.g.t., s.32.
209
enol Babucu, a.g.e., s.183.
210
Hans Gieger, Regulating And Supervising Operational Risk For Banks, Working Paper, University Of
Zurich, 2000, s.1.
211
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.29.
90
 2.2.2.1.1. Yapsal Faktrlerden/Srelerden Kaynaklanan Riskler

Risklerden korunmak amacyla oluturulan i kontrol sistemlerinin yanl

gelitirilmesi ya da doru gelitirilmi olsa bile yanl uygulanmas kar karya kalnabilecek
riskleri artrr212. Bankann faaliyetlerinin her birini gerekletirebilmek amacyla oluturduu
i srelerinden ya da organizasyon yapsndan kaynaklanan riskler sre bazl operasyonel
riski oluturmaktadr213.

Bu tr riskler; katlm bankalar tarafndan sunulan finansal rn ve hizmetlerin hacmi

ile eitlilii ve karmaklndan, yeni rn ve hizmetlerin uygulamaya konulmasndan, i ve
d dzenlemelere uyum salanmasna ilikin olarak gsterilen zen dzeyinden, muhasebe
kaytlar ile raporlamalardaki tutarszlk, eksiklik ve hatal bilgilerden, deme ve takas
ilemlerinden, belgeleme ve szleme faaliyetlerinden, kural ve prosedrlere uyum
dzeyinden ve organizasyon yapsndaki deiikliklerden kaynaklanmaktadr214.

2.2.2.1.2. nsanlardan Kaynaklanan Riskler

Her geen gn ok sayda rn ve hizmetin ortaya kmasyla birlikte finansal

piyasalarda yaanan hzl deiimler, banka alanlarnn bilgi dzeyinin kompleks finansal
rnler karsnda yetersiz kalmasna neden olmakta ve bu durum alanlarn hata yapma
riskini artrmaktadr. Banka alanlarnn eitim yetersizliinden, ihmalinden, grevlerini
ktye kullanmalarndan kaynaklanan zarara urama riski, insan kaynakl operasyonel risk
olarak tanmlanr215.

Ayrca d ticaret ilemlerinde kullanlan mali enstrmanlarn ok sk olarak sahtecilik

olaylarna alet edildii grlmektedir. Tacirler arasndaki gven ilikisi zerine
yaplandrlm olan uluslararas ticarette kullanlan belgelerin sahteciliklere konu edilmesi,
alan bilgisizlii ve basiretsizlii ile birleince banka iin ciddi zararlar kanlmaz
olmaktadr216. Ayrca bankada oluturulmu gl bir i kontrol sisteminin bulunmamas
alanlarn hileli davranlarna ok msait bir ortam yaratmaktadr. Bankada hile yapmaya

212
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.652.
213
enol Babuu, a.g.e., s.157.
214
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.32,33.
215
Mehmet Takan, Melek Acar Boyacolu, a.g.e., s.582.
216
Ali Polat, Uluslararas Ticaret, Yatrm ve Mali Enstrman Sahtekarlklar, stanbul: Beta Basm, 1.
Bask, ubat 2012, s.3-5.
91
frsat salayan ortamn ortadan kaldrlmasnn en etkili yolu gl bir i kontrol
mekanizmasnn kurulmasdr217.

alan kaynakl riskler; alanlarn, ihmal, sahtekarlk, dolandrclk ve kt niyetli

davranlarndan, ynetici ve alanlarn nicel ve nitel olarak yetersizliinden, yetkisiz ilem,
hileli alm satm ve kastl yanl fiyatlandrma eylemlerinden, alanlarn i ve d mevzuata
aykr davranlarndan ve kilit personel eksikliinden ortaya kmaktadr218.

2.2.2.1.3. Sistemlerden Kaynaklanan Riskler

zellikle gnmzde piyasalara sunulan yeni finansal rn ve hizmetlerin

karmakl ve teknolojide yaanan gelimeler, bankalarn mevcut sistemlerinin kapasitesinin
yetersiz kalmasna yol amtr. Bu nedenle bankalar hem gelien hem de ayn zamanda
karmaklaan rn ve hizmetlerin salkl bir ekilde mterilerine sunulabilmesi iin
sistemlerini gelitirme ya da deitirme yoluna gitmilerdir.

Biliim teknolojilerindeki deiim hznn ykseklii ve karmakl, finansal rn ve

hizmetlerin gelitirme, iletme ve idame ettirme aamalarndaki teknoloji kaynakl riskleri
daha da artrmaktadr219. Bu durum sistem kaynakl operasyonel risk olarak tanmlanr.

Bankalar tarafndan kullanlan sistemlerden kaynaklanan risk trleri; bilgi ilem ve

iletiim altyapsndan, sistem gelitirme ve uygulamalarndan, kullanlan sistemlerin
kapasitesinden, politikalardan, sistem hatalarndan ve teknik aksaklklardan, kullanlan
sistemlerin gvenliinden kaynaklanan risklerdir220.

2.2.2.1.4. Dsal Olaylardan Kaynaklanan Riskler

Bankayla herhangi bir ilikisi olmayan tamamen d etkenler nedeniyle ortaya kan
risklerdir221. D kaynakl riskler, faaliyet ortamna bal olarak ortaya kan ve bankann
dnda gelien olaylarn bir sonucudur222.

Dsal olaylardan kaynaklanan operasyonel riskler; rekabeti piyasa koullarndan ve

teknolojik gelimelerden, mevzuat deiikliklerinden, siyasi istikrarszlktan, tabi olunan

217
Nejat Bozkurt, letmelerin Kara Delii Hile- alan Hileleri, stanbul: Alfa Basm, 2009, s.147.
218
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.32-33.
219
Meryem Fkrkoca, a.g.e., s.121.
220
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.31.
221
enol Babuu, a.g.e., s.156.
222
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.272.
92
yasalarn yanl yorumlanmasndan, emanet ilemlerinden ve banka mterisinin gvenine
aykr hareket edilmesinden, mteriler veya nc kiiler tarafndan dolandrclk amacyla
veya kt niyetli olarak yaplan ilemlerden, su faaliyetlerinden, tedarikilerden,
felaketlerden ve altyap hizmetlerinde yaanan sorunlardan kaynaklanabilmektedir223.

2.2.2.2. Operasyonel Risk Ynetimi

Operasyonel risk ynetimi, bankaclk sektr iin yeni bir konu deildir. ve d
dolandrcln/sahtekarln nlenmesi, i kontrollerin btnlnn salanmas ve
srdrlmesi, i yapma srelerindeki hatalarn azaltlmas ve benzeri konular bankalar iin
nemli konular olmutur. Sre iyiletirme faaliyetleri gerekletirmek suretiyle, gven esas
erevesinde faaliyetlerini yrten bankalarn finansal rn ve hizmetlerini salam ve gvenli
bir zeminde srdrmeleri bu bankalarca hep ncelenen konular arasnda yer almtr. Bununla
birlikte, operasyonel risk konusunda yeni olan husus, operasyonel risk ynetiminin kapsaml
ve geni bir perspektiften ele alnmasdr. Yksek miktarlarda operasyonel zarara yol aan
olaylarn saysnda meydana gelen art, bankalarn ve denetim otoritelerinin operasyonel risk
ynetimine kapsaml bir disiplin olarak bakmalarna neden olmutur224.

Operasyonel riskin lmne ynelik olarak benimsenecek en doru yaklam,

bankann bykl, rnlerinin ve faaliyetlerinin doas ve karmaklk dzeyi gibi bir dizi
faktre bal bulunmaktadr225. Etkin bir operasyonel risk ynetimi, ak/iyi tanmlanm
stratejileri, etkin ynetim kurulu ve st dzey gzetimini, sorumluluk alanlarnn ak bir
ekilde belirlenmi olmasn ve grev ayrmlarn da ierecek ekilde gl bir operasyonel
risk ve i kontrol kltrn, etkin i raporlama ve acil durum planlamasn gerekli
klmaktadr.

Teknolojik gelimelerin, sunulan hizmet ve rnler ile piyasa koullarnda yaanan

deiimlerin bir sonucu olarak ortaya kan operasyonel riskin etkin bir ekilde
ynetilebilmesi iin, operasyonel riske sebep olan faktrlerin belirlenmesi, kayplarn
tanmlanmas ve llmesi srelerinin uygulanmas gerekmektedir226.

223
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.33-34.
224
Ebubekir Ayan, a.g.e., s.119.
225
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.272.
226
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.27.
93
 Arlkl olarak finansal risk kategorileri zerine younlaan risk ynetimi teorisi ve
pratii, finansal olmayan risklerin artan tahribat karsnda, dikkatini operasyonel risklerin
lm ve etkin ynetimi konularna evirmitir. Operasyonel risk ynetimi; maruz kalnan
riskler karsnda kontrol mekanizmalarnn gelitirilmesi yoluyla muhtemel kayplar
engellemesi, alanlarn risk ve risk ynetimi konularnda bilincini artrmas, banka
ynetimine stratejik kararlarnda k tutmas alarndan da nemlidir227.

2.2.2.2.1. Risk Ynetimi Balamnda Grev ve Sorumluluklar

Operasyonel riskin ynetiminin etkinliine nem veren bir kurum kltr yerletirmek
ynetim kurulu ve st ynetimin sorumluluundadr. Operasyonel riskin kontrolnde i
kontrol ve i denetim ilevlerinin tad nem erevesinde, banka ynetim kurulunun ve st
dzey ynetimin sorumluluklar aada yer almaktadr:

1. Ynetim Kurulunun Sorumluluklar

Banka Ynetim Kurulu ncelikle operasyonel riskin ynetilmesine ynelik olarak

bankann kontrol faaliyetlerine ilikin operasyonel risk ynetimi yapsn oluturmal ve
uygulanmasn dnemsel olarak takip etmelidir. Banka apnda operasyonel riskin
tanmlanmas, tespit edilmesi, deerlendirilmesi, izlenmesi ve kontrolne ilikin prensiplerin
belirlenmesi de bu kapsamda ele alnmaldr.

Bu erevede228,

Ynetim kurulu operasyonel riske ilikin olarak st ynetime rehberlik etmeli,

ynlendirmeli ve belirlenen prensipler erevesinde st ynetim tarafndan gelitirilen
politikalar onaylamaldr.
Ynetim kurulu tarafndan bankann risk profiliyle uyumlu olacak ekilde onaylanan
operasyonel risk ynetimi yaps kapsamnda, operasyonel riskin tanmlanmas,
bankann operasyonel risk ynetimine ilikin uygulamalarndaki ncelikleri, bankann
operasyonel riskin etkin bir biimde ynetilmesine ynelik politikalar yer almaldr.
Ynetim kurulu, bankann operasyonel risk ynetimi uygulamalarn yerine
getirebilme kapasitesine sahip bir ynetim yapsn oluturmal, gerekli yetki ve
sorumluluk ayrmlarn ak bir biimde yapmaldr.

227
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.272.
228
BDDK, "Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik", Madde: 5.
94
 Bankann operasyonel risk ynetimine ilikin politika ve stratejilerini, alabilecei risk
seviyesini ve bunlara ilikin uygulama usullerini yazl olarak belirlemesi, birimler ve
yneticileri ya da bu birimlerde alan personel baznda azami risk limitleri tahsis
etmesi gerekmektedir.
Ynetim kurulu, banka ii ve d piyasa koullarndan veya yeni rn ve
faaliyetlerden, sistemlerden kaynaklanabilecek operasyonel risklerin etkin bir biimde
ynetilip ynetilmediini dzenli olarak izlemeli, operasyonel risk ynetimi yapsnda
gerekli grd deiiklikleri yapmal, bankann faaliyetleri, sistem ve sreleri
asndan en gelimi operasyonel risk uygulamalarn da gzden geirme srecinde
deerlendirmelidir.
Ynetim kurulu, bankann politikalarnn ve prosedrlerinin gereinin yerine
getirilmesini deerlendirmek, bankann operasyonel risk ynetiminin ilevlerini etkin
bir biimde yerine getirip getirmediini takip etmek zere, operasyonel olarak
bamsz, etkin bir i denetim sistemi oluturmaldr. Bankann riskleri asndan
denetimin kapsam ve sklnn yeterlilii deerlendirilmelidir.

2. st Dzey Ynetimin Sorumluluklar

Risk odakl denetim yaklamnda, etkin, katma deer salayan bir denetim
mekanizmasnn oluturulmasndan ve iletilmesinden birinci derece sorumluluu bulunan
organ st Ynetimdir229. st ynetim, ynetim kurulu tarafndan onaylanm bulunan
operasyonel risk ynetimi yapsnn uygulanmasndan sorumludur. Sz konusu risk ynetimi
uygulamalar, tm banka organizasyonu dahilinde tutarl bir ekilde uygulanmal ve her
seviyedeki personel operasyonel risk balamndaki sorumluluklarn tam olarak bilmelidir.
st ynetimin ayrca, bankann tm nemli rnlerinden, faaliyetlerinden, srelerinden ve
sistemlerinden kaynaklanan operasyonel risklerin ynetilmesi iin gerekli olan politikalarn,
srelerin ve prosedrlerin gelitirilmesi konusunda sorumluluu bulunmaktadr.

Bu erevede st Ynetim230;

Ynetim Kurulunca belirlenen risk ynetimi yaps erevesinde operasyonel risklerin

ynetilmesine ynelik politikalar, sreleri ve prosedrleri gelitirmelidir.

229
Liam Mc Caul, " Enhancing The Value Of Internal Audit: Ten Key Questions", Accountancy Ireland,
Volume: 38, June 2006, s.34.
230
BDDK, "Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik", Madde: 8.
95
 Operasyonel risk ynetiminin etkinliini salamal, gerekli yetki, sorumluluk ve
raporlama dalmn ak bir ekilde belirlemeli ve etkin operasyonel risk ynetiminin
tesis edilmesini salayacak yeterli kaynaklarn olutuundan emin olmaldr.
Bankann faaliyetlerinin gerekli yetkinlie ve tecrbeye sahip alanlar tarafndan
yerine getirilmesini ve operasyonel risk ynetimi politikasnn her seviyedeki alan
tarafndan anlalmasn salamaldr.
Bankann kar karya olduu nemli riskler konusunda ynetim kuruluna zamannda
ve gvenilir raporlama yapmaldr.
Beklenmedik durumlarn ortaya kmas halinde kendilerine tannan yetki
erevesinde inisiyatif kullanmaldr.
Sorumlu olduklar birimlerde ortaya kan eksiklik veya hatalar zmlemek ve
bunlar ve alnmas gerekli grlen tedbirleri i sistemler sorumlusuna raporlamaldr.
Operasyonel riskin ynetiminden sorumlu alanlarn dier risklerin ynetiminden ve
d hizmet almndan sorumlu alanlarla iletiim halinde olmalarn salamaldr.
Gerekli dokmantasyon ve ilem kontrollerinin yerine getirilmesini salamaldr.

2.2.2.2.2. Operasyonel Risk Ynetiminde Uygulanabilecek Stratejiler

Operasyonel riskin lm ve ynetilmesinde dier risk trlerine gre bir zgnlk

szkonusudur. Operasyonel risk ynetiminde uygulanacak stratejinin seiminde bankann risk
itah temel belirleyici olmakla birlikte risk ieren faaliyetin nitelii, ileyii ve uygulanacak
stratejinin maliyeti de strateji seiminde dikkate alnmaldr231.

Operasyonel risk ynetiminde, riskli faaliyetten ve/veya piyasadan kanmak, riski

transfer etmek ve riskin etkisini ve/veya meydana gelme olasln azaltmaya ynelik
mekanizmalar gelitirmek eklinde farkl stratejinin uygulanmas mmkndr. Birinci
stratejide banka, yksek riskli olarak alglanan piyasa veya faaliyetlerden kanmak suretiyle
maruz kalabilecei riskleri bertaraf etmeyi tercih edebilir. Genel olarak meydana gelme
olasl dk ancak etkisi byk olan olaylar iin tercih edilen riski transfer etme dncesi
zerine oturtulmu ikinci stratejide risk tayan faaliyetler sigortalanmaktadr. nc

231
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.273.
96
stratejide ise banka riski kabullenmekte ve kontrol mekanizmalar kurmak suretiyle riski
ynetmeye ynelik nlemler almaktadr232.

2.2.2.2.3. Operasyonel Risk Ynetim Teknikleri

Operasyonel risk ynetimi konusunda temel olarak, yukardan aaya ve aadan

yukarya olmak zere iki yaklamdan bahsetmek mmkndr233. Ancak uygulamada daha
ok bu iki tekniin bir arada kullanld karma yaklamlar grlmektedir234.

Yukardan aaya yaklamnda banka, faaliyetleri nedeniyle maruz kald

operasyonel risk dzeyini llebilir bir gsterge zerinden deerlendirmekte ve operasyonel
risklerden kaynaklanan olas kayplar iin belirli oranda sermaye hesaplamaktadr235. Bu
yntem, gereinden fazla ya da az sermaye ayrlmas sonucunu vermesi, risk ynetim
srecinde proaktif olmak yerine reaktif olunmas, alanlar arasnda kontrol kltr bilincinin
olumasna imkan salamamas, bankann gerek risk profilini ve dzeyini tam olarak
yanstmamas gibi nedenlerden tr bankalar tarafndan fazla tercih edilmemektedir236.

Potansiyel nitelikli risklerin gereklemeden nce ynetilmesini ngren aadan

yukarya yaklamnda ise risk ve kontroller i sreleri baznda ele alnmaktadr. Bu teknik,
riskin ortaya kmadan nce belirlenmesi, ynetilmesi ya da riskin ortaya kmas durumunda
zamannda zmlenmesini salamay hedeflemektedir237. Sermaye ykmll asndan
avantajl olmas, alanlarn bilin dzeyini artrmas ve yrtlen faaliyetler konusunda risk
odakl bak asn kazanmalar, proaktif bir risk ve kontrol yaklamn iermesi, alanlarn
katlmn ve iin sahiplenilmesini salamas alarndan bankalarca daha fazla tercih
edilmektedir238.

Bankalarn pozisyonlarn dikkate almak suretiyle bu iki yntemden birisini tercih

etmeleri mmkndr, ancak baz bankalar bu iki yaklam birletiren karma yaklam tercih
etmektedirler. Karma yaklamda, kendi kendini deerlendirme metodu faaliyetler ve
sreler bazndaki potansiyel riskler ile mevcut kontrollerin etkinliinin deerlendirilmesinde
kullanlrken, bankann operasyonel risk profilini global bazda belirlemeye ynelik tekniklerin

232
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.273-275.
233
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.214.
234
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.277.
235
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.214.
236
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.277.
237
K.Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.214.
238
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.278.
97
dahil edilmesiyle belirlenen risk gstergeleri araclyla mevcut kontrollerin yetersiz kald
potansiyel riskler iin gelitirilen eylem planlar devreye sokulmakta ve izlenmektedir239.

2.2.2.2.4. Operasyonel Risk Ynetim Sreci

Karlnda direkt olarak beklenen bir getiri bulunmamas dolaysyla dier risk
trlerinden ayrlmakta olan operasyonel risk, iletme faaliyetlerinin doal aknda yer
almakta ve bu da risk ynetim srecini etkilemektedir. Operasyonel riskin farkl yapsn
yanstmak zere, Basel Bankaclk Komitesi tarafndan, dier risklerin ynetilmesi riskin
tanmlanmas, riskin llmesi, riskin izlenmesi ve riskin kontrol eklinde tanmlanrken,
operasyonel riskin ynetilmesi ise riskin tanmlanmas, riskin deerlendirilmesi, riskin
izlenmesi ve riskin kontrol edilmesi/azaltlmas olarak tanmlanmtr240.

Operasyonel riskin etkin olarak ynetilebilmesi iin, operasyonel riske neden olan
faktrlerin belirlenmesi, kayplarn tanmlanmas, llmesi ve llen ve somut hale getirilen
operasyonel risklerin olas zararlarna kar gerekli sermaye miktarnn hesaplanmas suretiyle
maruz kalnan bu riskler makul maliyetlere dntrlmelidir241.

1. Riskin Belirlenmesi

Riskin belirlenmesi, etkin bir risk izleme ve kontrol sisteminin gelitirilmesi asndan
birincil derecede nemlidir. Etkin bir risk belirleme, bankann amalarna ulamasn olumsuz
ynde etkileyebilecek hem bankann yaps, faaliyetlerin doas, insan kaynaklarnn kalitesi,
organizasyonel deiimler ve personel devir hz gibi isel faktrleri hem de sektrel
deiimler ve teknolojik gelimeler gibi dsal faktrleri dikkate almaldr.

Bankalar tarafndan riskin belirlenmesinde kullanlan ok sayda yntemden bazlarna

aada yer verilmitir.

a. Kendi Riskini Deerlendirme: Bu yntemde banka, operasyonlarn ve

faaliyetlerini belirlenmi olan potansiyel operasyonel risk duyarll kriterleri erevesinde
deerlendirir. Bu sre isel olarak iletilir ve genellikle kontrol listeleri, operasyonel risk
ortamnn zayf ve gl yanlarnn belirlendii alma gruplar veya anlat yntemleri

239
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.278,279.
240
Basel Committee on Banking Supervision, Sound Practices for the Management and Supervision of
Operational Risk , February, 2003, s.4-5.
241
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.27.
98
kullanlr242. Sonular skorkartlar araclyla analiz edilebilmektedir. Skorkartlar, nitel
deerlendirmelerin nicel deerlendirmelere dntrlmesini salar ve bylece maruz kalnan
deiik trdeki operasyonel risklerin greli bir sralamas elde edilir.

b. Risk Haritalama: Bu srete, deiik i birimleri, rgtsel fonksiyonlar veya i

aklar risk trleri baznda tablo haline getirilir. Bu uygulama zayf alanlarn belirlenmesini
salayabilir ve bir sonraki aamada alnacak ynetsel eylemin belirlenmesine yardmc
olabilir.

c. Risk Gstergeleri: Risk gstergeleri, operasyonel riskin dzeyi konusunda bilgi

veren ve olas kayplarn gereklemesinden nce erken uyarda bulunan sinyallerdir. Risk
gstergeleri, bankann risk pozisyonunun anlalmasn salayan genellikle finansal
istatistikler veya llerdir. Bu gstergeler, olas risklerin gstergesi olabilecek deiimlere
kar bankann alarm halinde olmasn salamak amacyla periyodik olarak gzden
geirilmelidir. Risk gstergelerini izleyen bir bankann bu uygulamadan fayda salamasnn
en nemli koulu doru gstergeleri belirlemi olmasdr.

Risk gstergelerini nc ve art olmak zere ikiye ayrmak mmkndr. Riskin

gereklemesinden nce uyarda bulunan ve nlem alnmasn salayan gstergeler nc,
riskin zarara dnmesinden sonra bu zararn belli bir seviyede kalmasnn izlenmesine
yardmc olan gstergeler de art nitelikli gstergelerdir243.

2. Riskin llmesi

Risk lmnden nce faaliyetlerin banka iin nem dereceleri belirlenmeli ve

risklerin etkili olduu alanlar itibariyle deerlendirilmesi yaplmaldr. Bankalar ayrca bu
risklere kar bankaca gerekletirilen faaliyetlerin duyarllklarn/krlganlklarn da
deerlendirmelidir. Etkin risk deerleme, bankalarn risk profillerini daha iyi anlamalarna ve
risk ynetim kaynaklarn daha etkin ynlendirmelerine ve bu sayede daha iyi bir ynetim
sergilemelerine olanak tanr.

Risklerin llmesinde en nemli koul, risklerin saysallatrlabilir olmasdr.

Risklerin saysallatrlabilmesi zarar potansiyelinin tahminine ve zarar olaynn gerekleme
olaslnn belirlenmesine baldr. Bankann gemi kayp deneyimlerine ilikin datalar,

242
enol Babuu, a.g.e., s.185,186.
243
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.202.
99
operasyonel riskin deerlendirilmesini ve riskin kontrol edilmesi/azaltlmas iin politika
gelitirilmesini salayabilir. Bu bilgilerin etkin kullanmn salayabilmek iin, her bir kayp
olaynn skl ve iddeti ile dier ilgili bilgilerin sistematik olarak takip edilmesini ve
kaydedilmesini salayacak bir yap oluturulmas gerekmektedir. Ancak operasyonel riskin
tm unsurlarnn saysallatrlabilmesi de mmkn olamamaktadr.

Operasyonel risk lm yntemlerini balk altnda incelemek mmkndr244.

a. Temel Gsterge Yaklam

Temel Gsterge Yaklamnda bankalarn son yla ait ortalama brt gelir tutar risk
gstergesi olarak kabul edilmekte ve bu tutar Basel II Uzlasnda %15 olarak belirlenen alfa
katsays ile arplmaktadr. Bu yaklamn ardndaki temel felsefe, gelir elde etmek iin
faaliyette bulunmak gerektii, gelir ile operasyonel riskler ieren faaliyetler arasnda pozitif
bir iliki olaca dncesine dayanmaktadr245. Basit olmakla birlikte esneklikten uzak olan
bu yntem daha ok kk lekli ve risk kltrne sahip olmayan bankalar tarafndan tercih
edilmekte, uluslararas faaliyet gsteren byk bankalar tarafndan tercih edilmemektedir246.

b. Standart/Alternatif Standart Yaklam

Bu yntemde banka faaliyetleri; Kurumsal Finansman, Alm Satm Faaliyetleri,

Bireysel Bankaclk, Ticari Bankaclk, deme ve Netletirmeler, Araclk Hizmetleri, Varlk
Ynetimi ve Bireysel Araclk olmak zere sekiz farkl ikoluna ayrlmaktadr247. Her i
kolundaki faaliyet byklnn bir gstergesi olarak, ikoluna ait brt gelirlerin, her i kolu
iin belirlenmi beta katsays248 ile arplmas suretiyle sermaye gereksinimi
hesaplanmaktadr. Toplam operasyonel risk sermaye ykmll her bir faaliyet kolu iin
ayr ayr hesaplanan ykmllklerin toplamndan olumaktadr249. Her bir i kolu iin farkl
beta katsaysnn kullanlmas temel gsterge yaklamna gre bu yaklam daha kullanl
hale getirmekle birlikte, yine de operasyonel risk sistemleri olmayan bankalar iin gelimi
ynteme gemeden nce kullanabilecekleri gei modeli olarak grlmektedir.

244
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.297.
245
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.299.
246
K.Evren Bolgn, M.Bar Akay, a.g.e., s.667.
247
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.44.
248
Beta katsays, Basel tarafndan, kurumsal finansman, alm satm faaliyetleri ve deme ve takas ilemleri
iin %18, ticari bankaclk ve araclk hizmetleri iin %15, bireysel bankaclk, varlk ynetimi ve bireysel
araclk iin %12 olarak belirlenmitir.
249
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.470.
100
 Bir bankann standart yaklam uygulayabilmesi iin, aada belirtilen hususlarda
minimum artlar saladna faaliyette bulunduu lkenin bankaclk otoritesini ikna etmesi
gerekmektedir250.

- Banka Ynetim Kurulu ve st Ynetimin operasyonel risk kltrn tamalar ve

aktif olarak operasyonel risk yapsnda grev almaya hazr olmalar,

- Bankann salam ve gvenilir bir operasyonel risk ynetim sisteminin bulunmas,

- Standart yaklamn ngrd faaliyet kollarnda bilgi akn salayacak yeterli

kaynan bulunmas ve banka ii kontrol ve denetim mekanizmasnn gvenilir bir
biimde almas.

Basel komitesi standart yaklama birka kk deiiklik getirmek suretiyle alternatif

standart yaklam ortaya koymutur. Bu yaklamda, bireysel ve ticari bankaclk dier
faaliyet kollarndan ayrlmakta ve her iki faaliyet kolu iin gsterge, toplam kredilerin %3,5i
olarak kabul edilmektedir. Faaliyet kolu iin sermaye gereksinimi hesaplamasnda iki seenek
nerilmi olup, birinci seenekte standart yaklamda nerilen beta katsaylar kullanlarak
hesaplama yaplrken, ikinci seenekte ise bireysel ve ticari bankaclk iin %15, dier faaliyet
kollar iin %18 oranlar kabul edilmitir251.

c. leri lm Yaklamlar

Riske en duyarl yntem olan ileri lm yaklamnn uygulanabilirlii banka i

verilerinin mevcut olmas ile mmkn olup bu yaklam bankann maruz kald operasyonel
riskin niteliini ve snflandrlm miktarn ortaya koymaktadr. Bu yaklam kullanan
bankalar operasyonel riske neden olan tm faaliyetlerini belirleyebilmekte ve bu alanlara
gerekli yatrmlar yapabilmektedirler.

Bankalarn ileri lm yaklamlarn kullanabilmeleri iin uymalar gereken nitel ve

nicel standartlar Basel Komitesi tarafndan belirlenmi olup bu standartlar, genel, nitel ve
nicel olmak zere balk altnda toplamamz mmkndr252. leri lm yaklam
uygulamasna gemek isteyen bir banka, standart yaklam iin belirlenmi olan asgari

250
Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and
Capital Standarts: A revised Framework ( Basel II), Temmuz 2004.
251
Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.46,47.
252
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.307.
101
standartlar saladn, genel standart kapsamnda, bal olduu denetim otoritesine
kantlamaldr. Bu yaklam kullanmaya balamadan nce bankalarn salamalar gereken
nitel standartlar aada verilmitir253.

- Bankann, operasyonel risk ynetimi ve kontroller hakknda politika ve

prosedrlerin hazrlanmasndan, risk ynetimi erevesinin, metodolojisinin ve
raporlama sisteminin tasarm ve uygulamasndan ve risklerin lm, izlenmesi,
kontrol edilmesi ve azaltlmasndan sorumlu bamsz bir operasyonel risk
fonksiyonu olmaldr.

- Bankann operasyonel risk ynetim sistemi, gnlk risk ynetimi faaliyetleri ile
btnlemi olmaldr. Sistemin ktlar, operasyonel risk profilinin izlenmesi ve
kontrol edilmesinde kullanlan vazgeilmez bir unsur olmaldr. Ayrca, banka,
ekonomik sermayenin faaliyet kollarna tahsisi konusunda ve risk ynetiminin
banka apnda gelitirilmesini tevik etmek iin eitli teknikler gelitirmelidir.

- Maruz kalnan operasyonel riskler ve gerekleen zararlar, birim yneticileri, st

dzey ynetim ve Ynetim Kuruluna dzenli olarak raporlanmaldr.

- Bankann operasyonel risk ynetim sistemi ayrntsyla belgelenmelidir.

- Bankann operasyonel risk ynetim sreleri ve lm yntemleri dzenli olarak

i ve d denetim tarafndan incelenmelidir.

- Bu yaklam uygulayan bir bankann risk lm sistemlerinin d denetiler

ve/veya denetim otoritesi tarafndan onaylanmas gerekir. Bu onayn alnabilmesi
iin risk lm sistemine ilikin veri aklar ve sreleri effaf olmaldr.

Nicel standartlar kapsamnda bankalarn, drt temel unsur itibariyle, uymas gereken
standartlar Basel tarafndan belirlenmitir. Bu drt temel unsur, isel veri, d veri, senaryo
analizleri ve i ortam ile i kontrol sistemlerine ilikin faktrlerdir. sel kayp olaylarnn be
yllk sre zarfnda izlenmesi, gvenilir bir operasyonel risk lm sisteminin gelitirilmesi ve
bu sistemin ileyii iin vazgeilmez bir nkouldur. Etkisi yksek olasl dk olaylarla
ilgili yeterli miktarda isel veri olumad durumlarda risk lm sistemi d kayp verisi ile

253
Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and
Capital Standarts: A revised Framework ( Basel II), Temmuz 2004.

102
desteklenmelidir. Olasl dk ancak etkisi yksek olaylar gz nnde bulundurulurken d
veri kullanlmal, ancak bu veri senaryo analizleri ile desteklenmelidir. ve d veri ile
senaryo analizlerine ek olarak, bankann operasyonel risk profilini deitirecek olan i ortam
ve i kontrollere ilikin etkenler de risk deerlendirme ynteminde dikkate alnmaldr254.

3. Riskin zlenmesi

Operasyonel riskin yeterli ve efektif bir ekilde ynetilebilmesi iin etkin bir izleme
sreci arttr. Dzenli izleme faaliyetleri, operasyonel riskin ynetilmesine ilikin politika,
sre ve prosedrlerde yer alan hata ve eksikliklerin hzl bir ekilde tehisine ve
dzeltilmesine yardmc olabilir. Bu hata ve eksikliklerin erken tehisi ve belirlenmesi bir
kayp olaynn sklnn ve iddetinin azaltlmasn nemli lde salayabilir.

Operasyonel kayp olaylarnn izlenmesine ilave olarak, gelecek kayp olaylarnn

art hakknda erken uyar salayacak uygun gstergeler tanmlanmaldr. Temel Risk
Gstergeleri veya Erken Uyar Gstergeleri olarak ifade edilen bu tr gstergeler gelecee
dnk olmal ve hzl byme, yeni bir rnn uygulamaya konulmas, personel devir hz,
ilem hatalar, sistem kmeleri vb. gibi potansiyel operasyonel risk kaynaklarn
yanstabilmelidir. Risk eiklerinin dorudan bu gstergeler ile ilikilendirilmesi halinde, etkin
bir izleme sreci, nemli risklerin effaf bir ekilde belirlenmesine ve bankann bu risklere
kar uygun bir eylem almasna yardmc olabilecektir.

zlemenin skl, maruz kalnan riskleri ve faaliyet gsterilen evredeki deiimin

doasn yanstmaldr. zleme banka faaliyetlerinin entegre bir paras olmal ve sonular
Ynetim Kuruluna ve st Ynetime yaplan dzenli raporlamalara dahil edilmelidir.
Raporlar, mevcut risk ynetiminin performansnn iyiletirilmesinin yan sra yeni risk
ynetimi politikalarnn, srelerinin ve uygulamalarnn gelitirilmesi bak as ile analiz
edilmelidir.

4. Riskin Kontrol Edilmesi/Azaltlmas

Kontrol faaliyetleri, banka tarafndan belirlenmi/tanmlanm olan operasyonel

risklerin tespit edilmesi amacna ynelik olarak tasarlanr. Belirlenen tm operasyonel riskler
iin banka riski kontrol edecek/azaltacak uygun sreleri kullanma veya riski kabul etme

254
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.307-314.
103
seeneklerinden birine karar vermelidir. Kontrollerde, riski nleyici ve riskin etkisini azaltc
kontroller olmak zere ikili bir yaklam szkonusudur. Kontrol edilemeyen riskler iin banka
bu riskleri kabul etme, riskin kaynakland faaliyeti azaltma veya bu faaliyetten tmyle
ekilme seeneklerinden birini tercih edebilir255.

Kontrol sreleri ve prosedrleri belirlenmeli ve bankalar risk ynetim ilkeleri ile ilgili
olarak dokmante edilmi, isel politikalara uyumu salayacak bir sisteme sahip olmaldr.
Resmi ve yazl politika, sre ve prosedrlerden oluan risk ynetimi erevesi ok nemli
olmakla birlikte; bunlar, salkl risk ynetimi uygulamalarnn gelimesine yardmc olacak
gl bir kontrol kltr ile desteklenmelidir. Hem ynetim kurulu hem de st ynetim,
bankann dzenli faaliyetlerinin entegre bir paras olan gl bir i kontrol kltrnn
oluturulmas konusunda sorumludur256. Dzenli faaliyetlerin entegre bir paras olan
kontroller, deien koullara hzl cevap verilebilmesine ve gereksiz maliyetlerden
kanlmasna olanak tanmaktadr.

Etkin bir i kontrol sistemi, uygun grev ayrmlarn ve personele kar atmas
yaratacak ekilde sorumluluklar verilmemesini gerektirmektedir. alanlara veya ekiplere
kar atmas yaratacak ekilde grevlendirme yaplmas, bu kiilerin veya ekiplerin
kayplarn, hatalarn veya uygun olmayan eylemlerini gizlemelerine yol aabilir. Bu nedenle
potansiyel kar atmas alanlarnn belirlenmesi/tanmlanmas, minimize edilmesi, bamsz
ve dikkatli bir ekilde izlenmesi ve gzden geirilmesi gereklidir.

Operasyonel risk, bankalarn yeni faaliyetlere girimeleri veya trev rnler bata
olmak zere yeni rn ve i gelitirmeleri, hukuki dzenlemeler, teknolojik gelimeler ve
bilmedikleri piyasalara girmeleri gibi hallerde daha ok nem kazanmaktadr257. Baz nemli
operasyonel riskler dk olasla fakat ok yksek zarar potansiyeline sahiptir. Bu trden
olaylarn verebilecei zararn, sklnn ve/veya iddetinin risk azaltm aralar kullanlarak
azaltlmas mmkndr. nc kiilere talep hakk douran hata ve iptallerden, kymetlerin
fiziki kayplarndan, personelin veya nc kiilerin sahtekarlklarndan veya doal
afetlerden kaynaklanan dk skla yksek iddete sahip olaylardan kaynaklanan

255
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.272.
256
BDDK, "Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik", Madde: 5 ve 8.
257
Ahmet Yarz, Bankaclkta Risk Ynetimi Risk Matrisi Uygulamas, Nobel Akademik Yaynclk, 2.
Basm, stanbul, 2012, s.103-104.
104
kayplarn dsallatrlmas amacyla sigorta polieleri yaptrlmas ortaya kabilecek zararn
boyutunu azaltacaktr.

Bankalar risk azaltm aralarn etkin operasyonel risk kontrolnn ikamesi olarak
deil, etkin bir operasyonel risk kontrolne ilave olarak grmelidirler. Operasyonel risklerin
hzl bir ekilde fark edilmesi ve dzeltilmesi amacna ynelik mekanizmalarn bulunmas,
maruz kalnan zararlar nemli lde azaltabilmektedir. Bankann srelerinde kulland
teknoloji ile biliim teknolojisine ilikin uygun gvenlik yatrmlar da risk azaltm iin
nemlidir.

2.2.2.2.5. Sreklilii ve Acil Eylem Planlar

Bir bankann kontrol dndaki sebeplerden dolay, zellikle bankann iletiim ve

biliim teknolojisi altyapsnn hasar grmesi durumlarnda, banka ykmllklerini yerine
getirme yeteneini kaybedebilir. Bu durum, bankada ciddi finansal kayplarn yan sra
demeler sistemi araclyla tm finansal sistemde problemler yaanmasna neden olabilir.
Bu durum, bankalarn, byklkleri ve faaliyetlerinin karmakl ile orantl acil eylem ve i
sreklilii planlar yapmalarn zorunlu klmaktadr.

sreklilii, i operasyonlarnn nceden tanmlanm, kabul edilebilir bir dzeyde

devamn salamak amacyla, kurumun olaylara ve i kesintilerine kar planlama ve
mdahale etme konusundaki stratejik ve taktik kapasitesini, i sreklilii stratejisi, bir felaket
veya baka byk bir olay ve i kesintisi durumunda, toparlanmay ve sreklilii salayacak
kurumsal yaklam ifade etmektedir258.

sreklilii ynetiminin etkinliini salayabilmek iin bankada i etki analizlerinin

shhatli bir ekilde yaplmas nemlidir. Etkin bir i etki analizi, stratejilerin belirlenmesi ile
balamal, ardndan belirlenen stratejilere paralel planlarn oluturulmas, planlarn test
edilmesi ve personele ilikin eitim aktivitelerinin salanmas ile tamamlanmaldr. Ayrca i
etki analizi kapsamnda, i srelerinin etki seviyelerini tespit etmek amacyla gerekli sayda
etki kriteri belirlenmeli ve her bir etki kriteri iin nemine paralel etki arlklar
tanmlanmaldr. Etki arl yksek alanlara daha fazla odaklanlmas kurum faaliyetlerinin
devamll asndan nemlidir.

258
zgven Saymaz, Sreklilii Ynetim Sistemi, stanbul: Cinius Yaynlar, 2012, s.43-44.
105
 Bankalar, tedarikilere veya nc taraflara baml olunanlar da dhil olmak zere,
kritik i srelerini tanmlamaldr. Bankalar bu sreleri iin, bir kesinti durumunda hizmet
vermeye tekrar hzla dnebilmek amacyla alternatif mekanizmalar oluturmaldr. lemlere
dnebilmeyi salamaya ynelik olarak, bankann fiziki veya elektronik kaytlarnn hzla geri
yklenebilmesi yeteneine zel dikkat gsterilmesi gerekmektedir. Bu kaytlarn off-site bir
ortamda yedeklenmesi halinde, sz konusu yedeklerin etkilenen faaliyetlerden/bankadan
yeterli bir uzaklkta olup olmadna dikkat edilmelidir. Aksi halde hem ana kaytlarn hem de
yedek kaytlarn ayn anda zarar grme ihtimali bulunmaktadr.

Bankalar acil durum ve i sreklilii planlarn, bankann mevcut faaliyetleri ve i

stratejileri ile tutarllnn salanmas amacyla, periyodik olarak gzden geirmelidir.
Ayrca, bu planlarn, istenmeyen durumlardaki uygulanabilirliinin salanmas amacyla
periyodik olarak test edilmeleri de gereklidir.

2.2.3. Piyasa Riski ve Ynetimi

2.2.3.1. Tanm ve Unsurlar

Piyasa riski, bilano ii ve d hesaplarda takip edilen varlk ve pozisyonlarn cari

piyasa deerlerinde bir dme meydana gelmesi nedeniyle bankann zarara uramas ihtimali
olarak tanmlanmaktadr259. Piyasa riski, finansal kuruluun bilano ii ve d hesaplarnda
tutmu olduu pozisyonlarnda, piyasalardaki dalgalanmalardan kaynaklanan faiz, kur ve
hisse senedi fiyat deimelerine bal olarak ortaya kan faiz oran riski, hisse senedi
pozisyon riski ve kur riski nedeniyle zarar etme ihtimalini ifade etmektedir260. Bir baka
tanmlamayla piyasa riski, piyasa koullarnn neden olduu risk faktrlerindeki
deiimlerden kaynaklanan olas kayplar ifade etmektedir261.

Sermaye yeterliliine ilikin dzenlemeler piyasa riskini alm satm hesaplar262 ile
snrlam olduklarndan, bu dar kapsaml piyasa riskini, bankalarn alm satm hesaplarnda

259
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.241.
260
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.57.
261
Don M. Chance, An Introduction To Derivatives And Risk Managemet, Harcourt College Publishers,
Texas, 2001, s.690.
262
Bankalarn Sermaye Yeterliliinin lmlenmesine ve Deerlendirilmesine likin Ynetmelikin 3.
Maddesinde tanmlanan Alm satm hesaplar; bankalarn para ve sermaye piyasalarnda alm ve satm
ilemlerinde bulunmak amacyla ksa vadeli olarak, alm ve satm fiyatlar arasndaki beklenen ya da
gerekleen fiyat farkllklarndan ya da dier fiyat ve faiz oran deiikliklerinden faydalanmak amacyla
veya alm satma araclk ya da piyasa yapcl nedeniyle elinde bulundurduu finansal aralardan veya
szkonusu finansal aralarla ilgili pozisyonlardan kaynaklanan risklerden korunma ya da bu riskleri
106
takip ettikleri varlk ve pozisyonlarn cari piyasa deerinin dmesi nedeniyle zarara uramas
ihtimali olarak tanmlamak mmkndr. Bankalarca tutulan varlk ve pozisyonlarn cari
piyasa deerini etkileyecek drt temel fiyat deikeni bulunmaktasr. Bunlar; piyasa faiz/kar
pay oranlar, hisse fiyatlar, dviz kurlar ile altn, kymetli dier madenler ve emtia
fiyatlardr.

Finansal varlk ve pozisyonlarla ilgili fiyat hareketlerinden kaynaklanan toplam zarar

riski genel piyasa riski, hisse senedi, tahvil veya bono gibi menkul kymetlerin fiyatnda
genel fiyat hareketlerinden bamsz olarak bu menkul kymetleri ihra edenler veya
demesini garanti edenlerin ynetim veya mali durumlarndaki gelimeler nedeniyle
karlalabilecek zarar ihtimali spesifik risk olarak tanmlanmaktadr263.

Basel Komitesi toplam piyasa riskini drt ana unsurun bir fonksiyonu olarak
belirlemiken, BDDK Bankaclk Kanununun bankalar iin getirmi olduu emtia ticareti
yasann bir sonucu olarak bankalarn emtia riskine maruz kalmayacaklarn dikkate alarak,
emtia riskini dzenlemeye dahil etmemitir. Dolaysyla Katlm Bankalar asndan piyasa
riskini, kar/getiri oran riski, kur riski ve hisse senedi fiyat riskinden mteekkil bir risk olarak
ifade etmek yanl olmayacaktr.

2.2.3.2. Piyasa Riskinin lm

Piyasa riskine esas tutarn hesaplanmas ve buna bal olarak sermaye

ykmllnn belirlenmesi Ocak 2002 tarihinden itibaren bankalar asndan zorunlu hale
getirilmitir. Piyasa riskine esas tutarn belirlenmesi iin lkemiz uygulamasnda, Basel II
ilkeleri dorultusunda, birisi Standart Metot dieri ise sel lm Modeli/Riske Maruz
Deer olmak zere iki yaklam benimsenmitir. Bankalar piyasa riskine esas tutarlar,
kullanacaklar yntemi otoriteye bildirmek suretiyle, bu iki yntemden birisini kullanarak
hesaplama imkanna sahiptirler.

1. Standart Metot

Standart yntemde sermaye ykmll piyasa riskine konu pozisyonlar belirli risk
arlklarna tabi tutulmak suretiyle hesaplanmaktadr. Standart ynteme gre yaplan

azaltma amacyla yaplan trev aralara ilikin szlemelerden oluan portfyn izlendii bilano ii ve d
hesaplar ve pozisyonlar ifade etmektedir.
263
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.243.
107
hesaplamalar srasnda, isel modelin aksine, sabit risk arlklarnn kullanlmas nedeniyle
piyasalardaki oynaklk istatistiksel verilere deil varsaymlara dayal olarak dikkate alnm
olmaktadr264.

Banks for International Settlements (BIS) tarafndan 1996 ylnda yaplan

dzenlemeden sonra, bankalar piyasa risklerini standart metot ile lmeye balamlar, ancak
bu lm ynteminin statik bir yapsnn olmas ve her banka iin ayn standartlar
uygulamas nedeniyle isel lm modellerinin de belirlenen artlara uymas halinde
kullanlabilecei belirtilmitir. Trkiyede bankalar piyasa riskinin lmnde isel model
kullanmalar konusunda yetkili otoriteler tarafndan tevik edilseler de, halihazrda resmi
olarak standart metod kullanlmaktadr. Bankalarn standart modeli tercih etmelerinin en
nemli sebebi, dalgalanmaya bal olarak, kullanlan isel modele gre daha az sermaye
ykmll hesaplamasdr. Risk lmnde statik volatilite varsaym altndaki bir modelin
finansal hareketleri hesaplamadaki zaafiyeti bilindiinden bankalarn sermaye ykmll
hesaplamalarnda isel piyasa riski lm modelleri de yaygnlamaktadr265.

2. sel lm Yntemleri

Bankalarn denetim otoritesinden izin almak ve belirli nitel ve nicel kriterlere uymak
artyla kendi gelitirdikleri piyasa risk lm modellerini kullanmalar mmkndr. eitli
istatistiksel yntemler kullanlarak yaplan bu hesaplamalar, belirli varsaymlar altnda
bankann piyasa riskinden kaynaklanabilecek ve Riske Maruz Deer (RMD) olarak
isimlendirilen azami kayp tutarn belirlemeye hizmet etmektedir. Riske Maruz Deer, belirli
bir zaman aralnda ve olaslkta, piyasa koullarnn olumsuz deiiminin bir sonucu olarak
portfy deerinde meydana gelebilecek kayplarn belirlenebilmesine dnk bir risk lm
modelidir266. RMDyi belirli bir zaman aralnda ve gven dzeyinde oluabilecek en yksek
kayp olarak ta tanmlayabiliriz267. RMD, belirli bir zaman periyodunda ve verili bir olaslk

264
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.61-62.
265
Evren Bolgn, M. Bar Akay, a.g.e., s.209.
266
Patrick Gugi, Gunter A. Hobein, Martin Schlatter, Value At Risk In Portfolio Management, Credit
Suisse Basic Report, April 1999, s.3.
267
Philip Jorion, Value At Risk: The New Benchmark For Managing Financial Risk, Mcgraw-Hill, New
York, 2001, s.53.
108
dzeyinde bankann elinde bulundurdupu zel asetler nedeniyle kaybn tahmin eden ve ayn
zamanda bankann toplam piyasa riskini len bir modelleme tekniidir.268

RMD hesaplamasna ilikin olarak kabul grm farkl yntem bulunmaktadr.

Bunlar; Parametrik Yntem, Monte Carlo Simlasyonu ve Tarihsel Simlasyondur269.

RMD hesaplamalarnda yntem seiminden bamsz olarak ncelikle; gven seviyesi,

elde tutma sresi, veri seti ve risk faktrlerinin belirlenmi olmas gerekmektedir. Genel
olarak bir hipotezin kesinliine ilikin bir gsterge niteliinde olan ve mevzuatmzda
kullanlmas ngrlen gven seviyesi %99dur. Portfydeki kymetlerin hangi sreyle
portfyde yer alacan ortaya koymaya ynelik bir parametre olan elde tutma sresi
mevzuatmzda asgari on ign olarak ngrlmektedir. Veri seimi yaplrken eski
tarihlerden balamak daha salkl getiri dalmlarnn elde edilmesine olanak vermektedir.
Portfy deerinin belirlenmesinde kullanlan faiz/getiri oranlar, dviz kurlar ve hisse senedi
gibi unsurlar da risk faktrleri olarak adlandrlmaktadr.

Parametrik Yntemde, portfy oluturan kymetlere ilikin getirilerin normal dalm

sergiledii varsaymndan hareketle, portfy oluturan kymetlere ait getirilerin normal
dalm sergilemesinin toplam portfy getirilerine ait dalmn da normal olarak
nitelendirilebilecei kabul edilmekte olup, portfyn getiri dalmnn belirlenmesinde
ortalama ve varyans deerlerinin belirlenmesi yeterli olmaktadr. Ortalama ve varyans
deerleri, portfy oluturan deerlere ait tarihsel ortalama, varyans ve kovaryans
deerlerinden standart istatistik formlleri kullanlarak belirlenebilmektedir. Bu sre,
portfyn beklenen oynaklnn belirlenmesini mteakip, szkonusu oynakln/volatilitenin
seilen gven seviyesinden hareketle belirlenen bir arpm faktr ile arlklandrlmasn
iermektedir270.

Tarihsel Simlasyon Yntemi, portfy oluturan kymetlerin fiyatlamasnda

kullanlan risk faktrlerinin tarihsel deiimlerinden hareketle portfyn gelecekteki kazan
ve kayp dalmnn belirlenmesi srecini iermektedir. Bu dalmn belirlenen gven

268
Hennie Van Greuning, Zamir Labal, Risk Analysis For Islamic Banks, The World Bank, Washington,
2008, s.164.
269
Ebubekir Ayan, a.g.e., s.102.
270
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.82-83.
109
seviyesine isabet eden deeri RMD olarak tanmlanmaktadr. Bu yntemde yedi aamal bir
srecin sonunda RMDye ulalmaktadr271.

Birinci aama, portfyn mevcut/cari deerinin belirlenmesidir.

kinci aama, gemi bir yllk zaman aral iin portfye ait kymetlerin deerinin
belirlenmesine ynelik olarak kar pay/getiri oran, dviz kuru, hisse senedi fiyat gibi
verilerin gemi tarihli gnlk deerlerinin temin edilmesidir.

nc aama, tm risk faktrlerine ilikin gemi zaman serileri elde edildikten

sonra gemite gzlemlenen deerler erevesinde her bir risk faktr iin yzdesel veya
logaritmik deiimler kullanlarak gnlk bazda getirilerin hesaplanmasdr.

Drdnc aama, elde edilen logaritmik getirilerden hareketle, GARCH ve EWMA

teknikleri kullanlmak suretiyle, gnlk oynaklk deerlerinin hesaplanmasdr.

Beinci aama, gnn piyasa koullar ile tutarl olmas iin piyasa verisine ilikin
simlasyonlarn gemie dnk olarak belirlenen logaritmik getirilerin oynaklk deiimi ile
ilikilendirilmesidir.

Altnc aama, gemite gzlemlenen fiyat deiimlerinin gelecekte de gerekleecei

varsaymndan hareketle gelecee ilikin simlasyonlarn oluturulmasdr.

Yedinci aama, bir nceki aamada simle edilmi risk faktrleri kullanlarak portfy
deerinin standart fiyatlama fonksiyonlarnn kullanlmas suretiyle hesaplanmas ve ortaya
kan deerlerin cari portfy deerleri ile karlatrlmas ve bunun akabinde portfy
deerinde ortaya kabilecek deiimlerin elde edilmesidir

Cari portfy deeri ile her bir simlasyon sonucunda elde edilen portfy deeri
arasndaki farklar en iyiden en ktye doru sralanr. RMD hesaplamasnda kullanlacak
gven seviyesine karar verildikten sonra bu gven seviyesine karlk gelen fark miktar
bulunur. Seilen bu fark Riske Maruz Deeri gstermektedir.

Tarihsel Simlasyon ynteminde, portfy deerindeki olas deiimleri belirlemek

amacyla piyasa risk faktrlerinde gemite meydana gelen deiimler esas alnrken, Monte
Carlo Simlasyonu ynteminde, portfy deerinde meydana gelmesi muhtemel deiimler,

271
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.85-94.
110
rastgele oluturulan ok sayda deiimden hareketle belirlenmeye allmakta ve portfyn
kar/zarar dalm elde edilmektedir. Bu sonular en ktden en iyiye doru sralanmakta ve
portfy RMDsi arzu edilen gven seviyesine tekabl eden deer olarak tespit edilmektedir272.

2.2.3.3. Piyasa Riskini Oluturan Alt Riskler

Piyasa riski; katlm bankalar asndan kar/getiri oran riski, kur riski ve hisse senedi
fiyat riskinden olumakta olup, bu risklere ilikin deerlendirmelere aada yer verilmitir.

2.2.3.3.1. Kar/Getiri Oran Riski ve Ynetimi

2.2.3.3.1.1. Tanm ve Unsurlar

Katlm bankalar asndan kar/getiri oran riski konvansiyonel bankalarn faiz oran
riskine karlk gelmektedir. ki banka grubu iin farkl isimlendirmenin ortaya kmasnn
nedeni risk ynetim konusunun maliyet ve getirileri belirleyen kavram dikkate alnarak
ifadelendirilmesidir. Konvansiyonel bankalar iin bu kavram faiz iken katlm bankalar
asndan ise kar paydr. Katlm bankalar fon tedarik ve kullandrm srecinde kar payn
kullanrken, konvansiyonel bankalar ise mevduat toplama ve kredi kullandrma faaliyetlerinde
faizi kullanmaktadr. Bu durum her iki banka grubunun alma mekanizmasndan
kaynaklanmaktadr. Dolaysyla konvansiyonel bankalar iin piyasa riski balamnda faiz
oran riski szkonusu iken katlm bankalarnda bu kar pay oran riskine dnmektedir.
Ancak faizsiz bankaclkla ilgili uluslar aras literatr incelendiinde faiz oran riski
karlnda getiri oran riski kavramnn kullanldn grmekteyiz. Bu almada gerek
lkemizde katlm bankalarnn fon tedarik ve kullandrm srecinde kullanm olduklar kar
pay kavramn artrmak gerekse uluslararas literatre sadk kalmak amacyla getiri
oran riski ile kar pay birletirilmi ve kar/getiri oran riski olarak biimlendirilmitir.

Katlm bankalarnn sabit maliyetli kaynaklarnn toplam yabanc kaynaklar

ierisindeki greli arlnn konvansiyonel bankalara kyasla ok daha az olmas bu banka
grubu asndan kar/getiri oran riskini snrlamaktadr. Esas itibariyle sabit maliyetli
kaynaklarn vade yaps ile yine sabit getirili aktiflerin vade yaps arasndaki uyumsuzluk
kar/getiri oran riskini ortaya karmaktadr. Sabit getirili kaynaklarn vade yapsnn sabit
getirili aktiflerin ortalama vadesinden ksa olmas halinde;

272
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.95.
111
 - Piyasa faiz/kar pay oranlarnn artmas durumunda pasifte yer alan kaynaklar yksek
maliyet zerinden yeniden fiyatlanrken banka karllnn ana gvdesini oluturan
sabit getirili aktifler mevcut getirisini salamaya devam edecek ve bu durum katlm
bankasnn gelirlerinde bir azalma olarak kendisini hissettirecektir. Katlm bankalar
asndan kar karya kalnan bu durum kar/getiri oran riskini oluturmaktadr.

- Piyasa faiz/kar pay oranlarnn dmesi durumunda ise tam tersi bir durum
yaanacak ve bu durum banka karll asndan nemli bir avantaj oluturacaktr.
Pasif, ksa vadeli yapsna bal olarak den faiz/kar pay oranlar nedeniyle daha
dk maliyetler zerinden fiyatlanrken, aktif daha uzun vade pozisyonu nedeniyle
mevcut yksek getiri durumunu korumaya devam edecektir ve bu durum karll
artrc bir sonu douracaktr. Doal olarak bu durumda bir faiz/kar pay kaynakl
bir riskten bahsetmek mmkn olmayacaktr.

Sabit getirili aktiflerin vade yapsnn kaynaklara nazaran daha ksa olmas halinde
ise;

- Piyasa faiz/kar pay oranlarnn artmas halinde aktif artan oranlara daha ksa srede
uyum salayacandan banka karll artacak,

- Piyasa faiz/kar pay oranlarnn dmesi halinde ise tam tersi bir durum ortaya
kacak ve aktif yeni oranlar zerinden yeniden fiyatlanrken kaynak taraf yksek
maliyetli yapsn srdrecektir. Bu durum banka gelirlerinde ciddi bir azalmay
beraberinde getirecektir. Katlm bankalar asndan kar/getiri oran riski de bu
durumda ortaya kacaktr.

Katlm bankalar asndan kar/getiri oran riski aada verilen tabloda gsterilmitir.

Tablo- 2.1. Kar/Getiri Oran Riski Tablosu

Sabit Getirili Aktif / Sabit
Piyasa Kar/Getiri Oranlar Gelir
Maliyetli Pasiflerin Vade Yaps
Artyor Aktif Vade > Pasif Vade Azalr
Artyor Aktif Vade < Pasif Vade Artar
Azalyor Aktif Vade > Pasif Vade Artar
Azalyor Aktif Vade < Pasif Vade Azalr
Kaynak: Kaynaklardan yararlanlarak tarafmzdan oluturulmutur.
112
 Yukarda verilen tablodan da grlecei zere iki durumda kar/getiri oran riski ortaya
karken dier iki durum banka karll asndan avantaj oluturmaktadr.

Katlm bankalarnn kaynak salama metodlar arasnda sabit maliyetli yntemlerin

arlnn fazla olmamas kar/getiri oran riskinin ynetilmesini kolaylatrmaktadr. Kar ve
zarara katlma hesaplar yoluyla toplanan fonlarn kaynak kompozisyonundaki arlnn ok
fazla olmas katlm bankalarn bu tr riske kar korumaktadr. Ancak bu hesaplarn maliyet
mekanizmasnn ortaya karabilecei baka risklerin varl da gz ard edilmemelidir.

Katlm bankalar asndan katlm fonlarnn maliyetini ortaya koyan mekanizma

paylam oran zerinden ilemektedir. Paylam oran katlm bankasnn toplam olduu
fonlar deerlendirmesi sonucu ortaya kan gelirin banka ile tasarruf sahibi arasndaki
paylamn belirleyen bir mekanizmadr. Piyasa faiz/kar pay oranlarnn ykseldii
durumlarda datma konu edilecek gelirin olutuu portfylerin getirisinin belli bir sre sabit
kalmas nedeniyle katlm bankas iki opsiyonla kar karya kalacaktr.

- Ya belli bir sre paylam orann deitirmeksizin klasik bankalara kyasla daha
dk kar pay datmaya devam edecek,

- Ya da paylam orann hesap sahibi lehine deitirmek suretiyle paylamdan daha

az pay almay kabullenerek tasarruf sahiplerinin bankay terk etmemesini
salayacaktr.

Birinci opsiyonun tercih edilmesi halinde yeni fon girilerinin n kesilebilecei gibi
mevcut hesap sahiplerinin de bankadan kopmasna yol alabilecektir. kinci opsiyon ise
banka karllnda ciddi bir azalmaya sebep olacaktr. Bu durum katlm bankas asndan
likidite riskine yol aabilecektir. Burada banka davrann dorudan etkileyecek olan mevcut
likidite pozisyonu olacaktr.

Piyasa faiz/kar pay oranlarnn yatay seyir izledii dnemlerde klasik bankalar
paralelinde maliyet/getiri seviyelerine sahip olan katlm bankalar zellikle faiz/kar pay
oranlarnn hzl bir ykselie getii dnemlerde temelde iki risk ile kar karya
kalmaktadrlar. Bunlardan birisi likidite riski dieri ise stratejik hedefleri ile uyumlu
byyememe riskidir. Mevcut portfyn getirisinin bir fonksiyonu olarak ortaya kan kaynak
maliyeti, klasik bankalarn mevduat faizleri ile kyaslandnda daha dk oranlarda kalacak
ve bu durum da doal olarak yeni fonlarn bankaya kazandrlmas srecini olumsuz
113
etkileyecek hatta mevcut katlm hesab sahipleri iin de bir memnuniyetsizlik kayna
olabilecektir.

zellikle piyasa faiz/kar pay oranlarnn hzl art gsterdii dnemlerin katlm
bankacl sektrn risklere ak hale getirmesi bu sektr iin bu tarz risklerin etkisini
azaltc mekanizmalarn varln gerekli klmaktadr. Bu tr risklerin stesinden gelebilmek
iin, katlm bankalarnn elindeki tek imkan paylam oran mekanizmasnn kullanmdr.
Katlm bankas mterileri lehine daha yksek paylam oran belirlemek suretiyle tatmin
edici bir kar pay datma yolunu seebilir. Ancak baz durumlarda bu seenek de yetersiz
kalabilir. Bu durumda datlacak kar pay oranlarn olaanst dnemlerde desteklemek iin
bir fonun varlna ihtiya duyulabilir. Baz lkelerde bu tarz sorunlar amak iin baz
mekanizmalar tasarlanmtr. Bunlardan en ok bavurulan kar dengeleme rezervi
mekanizmasdr.

Kar Dengeleme Rezervi mekanizmas, katlm bankas tarafndan kullandrlan

fonlardan elde edilen gelirlerin olaanst dnemlerde datlan kar pay oranlarnn
desteklenmesi amacyla belli bir ksmnn datma konu edilmeksizin rezerv hesabnda
biriktirilmesidir. Rezerv hesabnda biriken bu fonlar olaanst dnemlerde datlan kar pay
oranlarnn desteklenmesinde kullanlmak suretiyle katlm bankasnn kar datm
fonksiyonunun dengeli bir ekilde srdrlebilmesine katk salayacaktr. Katlm bankas
kar dengeleme rezervi mekanizmas yoluyla istikrarl kar datmn srdrmek suretiyle
hem likidite riskinin olumasnn nne geebilecek hem de istikrarl bymesini
srdrebilecektir. Halihazrda lkemiz dzenlemelerinde yer almayan bu tarz bir kar
dengeleme rezervi mekanizmasnn oluturulmas katlm bankacl sektrnn istikrarl ve
ayn zamanda karl bir ekilde bymesini uzun vadeli olarak ve salkl bir ekilde
srdrebilmesi iin elzemdir.

Kar/getiri oran riski, katlm bankalarnn kar pay/getiri oranlarndaki deiiklikler

nedeniyle zarara urama tehlikesini ifade etmektedir273. Kar pay/getiri oranlarndaki
deiiklikler bir taraftan bankann kar pay gelir ve giderlerinde dolaysyla net kar pay
marjnda dalgalanmaya sebep olurken dier taraftan aktif ve pasiflerin piyasa deerlerinde
dolaysyla net zvarlk miktarnda deiiklie sebep olur. Basel Komitesi tarafndan 2004
ylnda yaymlanan Faiz Oran Riski Ynetim ve Denetim lkeleri balkl metinde, faiz

273
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.133.
114
oran riski, bankann finansal durumunun faiz oran deiimleri karsnda maruz
kalabilecei deer deiimi olarak tanmlanmaktadr274.

Kar/getiri oran riski, faizsiz bankaclk faaliyetlerinin bir paras olup, ayn zamanda
katlm bankalar asndan krllk kayna olarak da deerlendirilebilinir. Kar pay/getiri
oranlar deitike gelecekteki nakit akmlarnn bugnk deeri de deieceinden, kar
pay/getiri oranlarndaki deiimler bankann aktif, pasif ve bilano d kalemlerinin deerini
de etkileyecektir. te yandan, gereinden fazla kar/getiri riski alnmas bankann gelirleri ve
sermaye tabanna kar nemli bir tehdit oluturabilir. Buna paralel olarak, kar/getiri oran
riskinin ihtiyatl bir dzeyde gereklemesini salayan etkin bir risk ynetim sreci bankann
salaml ve gvenilirlilii iin temel bir gereklilik olarak ortaya kmaktadr.

Bankann kar/getiri oran riskini deerlendirmek iin kullanlan Gelirler

Yaklamnda bankann yakn gelecekteki gelirlerindeki deiimlere, Ekonomik Deer
Yaklamnda ise bankann net nakit akmlarnn deerindeki deiimlere odaklanlmaktadr.
Kar/getiri oran riskinin deerlendirilmesi hem gelirler hem de ekonomik deer bak asn
dikkate almaldr.

2.2.3.3.1.2. Kar/Getiri Oran Riskinin Kaynaklar

Kar/getiri oran riski275,

- Kar pay/getiri oranlarndaki deiimlere paralel olarak, sabit kar payl/getirili varlk
ve ykmllkler iin aktif-pasif vade uyumsuzluklar sonucunda bankann net kar
pay gelirleri ve ekonomik deerinin olumsuz etkilenmesinden,

- Getiri erisinin eiminde ve/veya eklinde meydana gelecek deiimlerin bankann net
kar pay gelirleri veya ekonomik deerini olumsuz etkilemesinden,

- Bankann ikili anlamalarda temel ald farkl kar pay/getiri oranlarndan birinde
dierine gre art veya azal gereklemesinin bankann net kar pay gelirleri veya
ekonomik deerini olumsuz etkilemesinden,

274
Basel Committee On Banking Supervision, "Principles for the Management and Supervision of Interest
Rate Risk, 2004, s.5.
275
Basel Committee On Banking Supervision,Principles for the Management and Supervision of Interest
Rate Risk, 2004, s.5-6.
115
 - Opsiyon ieren banka varlk ve ykmllklerinin bankann net kar pay gelirleri veya
ekonomik deerini olumsuz etkilemesinden,

kaynaklanmaktadr276.

Kar/getiri oran riskinin kaynaklar aada ksaca aklanmtr.

1. Yeniden Fiyatlama Riski

Yeniden fiyatlama riski, kar pay/getiri oranlarndaki deiimlere paralel olarak, sabit
getirili varlk ve ykmllkler iin aktif-pasif vade uyumsuzluklar sonucunda bankann
kazanlarnda veya sermayesinde kayp yaanma ihtimalini ifade etmektedir277.

Uzun vadeli kredilerini ksa vadeli kaynaklarla fonlayan bir banka, kar pay/getiri
oranlarnn ykselmesi durumunda hem gelirlerinde hem de pozisyon deerinde bir dle
karlaacaktr. Kredinin vadesine kadar sabit bir nakit ak ve geliri varken, sabit maliyetli
yabanc kaynan vadesi dolduunda yenilenmesi durumunda denecek giderin artmas bu
deer kaybna yol amaktadr. Bu durumun tersi durumunda, yani ksa vadeli kredilerini uzun
vadeli kaynaklarla finanse eden bir banka, getirilerin dmesi durumunda vadesi dolan
kredilerinden daha dk gelir elde etmek durumu ile kar karya kalrken uzun vadeli
kaynaklarna daha yksek bir maliyet demesi sonucunda gelirlerinde ve pozisyon deerinde
bir dle karlaacaktr.

Bankalar kr elde etmek amacyla bilano vade yapsnda deiiklik yapmak suretiyle
yeniden fiyatlama riskini stlenmektedirler. Bu erevede uzun vadeye uygulanan kar
pay/getiri oranlar ile ksa vadeye uygulanan kar pay/getiri oranlar arasndaki pozitif
marjdan faydalanmak amacyla uzun vadeli aktifler ksa vadeli pasiflerle fonlanmakta ve
buradan pozitif bir spread kazanlmaktadr. Dier taraftan, uzun vadeli aktiflerin
fonlanmasnda kullanlan ksa vadeli pasiflerin yeniden fiyatlama dnemlerinde kar pay
oranlarnda art riski de sz konusu olmaktadr.

Yeniden fiyatlama tarihlerine gre aktiflerin vadesinin pasiflerin vadesinden uzun

olmas durumunda pasif duyarl, pasiflerin vadesinin aktiflerin vadesinden uzun olmas
durumunda ise, aktif duyarl bir bilano yapsndan sz edilmektedir. Pasif duyarl bir

276
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
277
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.133.
116
bilano yapsnn sz konusu olmas durumunda kar pay/getiri oranlarndaki ykseliler
bankann kaynak maliyetini artracak, bankann net gelirleri ile kar pay/getiri oranlar
arasnda ters ynl bir iliki ortaya kacaktr. Aktif duyarl bir bilano yapsnda ise aktiflerin
yeniden fiyatlama dnemleri daha ksa olacandan, kar pay/getiri oranlarnn artmas
durumunda aktif getirileri daha abuk artacak, ancak kar pay/getiri oranlarnn dme
eilimine girmesi halinde ise gelirler kar paylarnn/getirilerin dnden olumsuz ynde
etkilenecektir278.

2. Getiri Erisi Riski

Fiyatlandrmalardaki uyumsuzluklar, bankann getiri erisinin eiminin ve/veya

eklinin deimesine yol aar279. Getiri erisinin eiminde ve/veya eklinde oluacak
beklenmeyen deiimlerin bankann net kar pay gelirinde ve/veya bankann ekonomik
deerinde ters ynde etkiler oluturmasn getiri erisi riskini ortaya karmaktadr.

3. Temel Risk

Farkl finansal piyasalardaki veya rnlerdeki kar paylarnn/getirilerin birbirinden

farkl hareket etmesinden kaynaklanan bir risktir. Bu risk, benzer yeniden fiyatlandrma
zelliklerine sahip farkl enstrmanlara uygulanan oranlar zerinden alnan ya da verilen kar
paylar/getiriler arasndaki negatif ilikiden kaynaklanmaktadr280. Kar pay/getiri
oranlarndaki deiiklikler, benzer vadeleri ve yeniden fiyatlama dnemleri olan varlklar,
ykmllkler ve bilano d pozisyonlardaki nakit aklarnda ve kazanlarda beklenmedik
deimelere hz kazandrabilmektedir.

4. Opsiyon Riski

Bir opsiyon, alcsna belirli bir zaman zarfnda bir finansal varl alma veya satma
hakkn vermekte, satcsna ise, alc alm gerekletirmek istediinde satm ilemini
gerekletirmekle ykml klmaktadr281. Bankann veya banka mterisinin aktif, pasif veya
bilano d kalemlere ait nakit aklarnn zamanlamasn deitirebilme hakkna sahip olmas
halinde opsiyon riskinden bahsedilmektedir. Bir opsiyon ileminde alc tarafn snrl bir
zarar riski varken, snrsz bir kr imkan, satc tarafn ise snrsz zarar olaslna karlk

278
Evren Bolgn, M.Bar Akay, a.g.e., s.205.
279
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
280
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.34.
281
enol Babuu, a.g.e., s.94.
117
snrl bir kr imkan bulunmaktadr. Opsiyonlarn asimetrik kazan zellikleri, riskin iyi
ynetilemedii durumlarda opsiyon satcsn nemli risklere maruz brakabilmektedir.

2.2.3.3.1.3. Kar/Getiri Oran Riski Ynetim Sreci

Bankann kar/getiri oran riski ynetiminde hangi esaslar uygulayaca, kar/getiri

oran riskinin byklnn yan sra, bankann elinde bulundurduu pozisyonlarn ve
faaliyetlerinin karmaklna ve yapsna bal olacak, kar/getiri oran risk ynetiminin
yeterlilii bu unsurlara gre farkllk gsterecektir. Karmak bir faaliyet yapsna sahip
olmayan, st dzey yneticileri gnlk operasyonlarn detaylarna vakf olabilen bankalar iin
greceli olarak daha temel kar/getiri oran risk ynetimi sreleri yeterli olabilirken, daha
karmak, geni apl faaliyetleri olan bankalarn bu faaliyetlerinin kapsamna uygun detayl
kar/getiri oran riski sreleri bulunmal ve ayrca gnlk faaliyetleri takip edebilmeleri
asndan st ynetim yeterli bilgiyle donatlmaldr.

Risk politika ve prosedrlerinin aka tanmlanm olmas, uygulamalarn bunlarla

uyumlu olmas, kar/getiri oran riski snrlamalar ve maruz kalnan kar/getiri oran riskinin
etkileri konusunda ynetim kurulunun dzenli bilgilendirilmesi kar/getiri oran riskinin
etkinliini artran unsurlardr282.

Ayrca, bankalarda uygulanan kar/getiri oran risk ynetimi srelerinde, yneticiler

tarafndan kullanlan bilgilerin politika ve limitlerle tutarlln salamak asndan uygun
gzetim mekanizmalarna ve yeterli i kontrollere ihtiya duyulmaktadr. Risk lm, takip ve
kontrol ilevlerini gerekletiren kiilerin grev tanmlar, yetki karmaasn nlemek
asndan i ve ilemlere ilikin kararlar veren ve uygulayan kiilerden bamsz olmaldr.

Piyasa koullarnn ve faaliyet alanlarnn eitlilii nedeniyle, tm bankalarda

uygulanabilecek tek bir kar/getiri oran riski ynetim sreci bulunmamaktadr. Her bir banka
kar/getiri oran riski ynetim srecini, kendi ihtiyalar ve evresel koullarna gre
biimlendirmelidir. Risk ynetim srecinin ayrntlar her bir katlm bankas iin farkl
olmakla birlikte risk ynetim sreci asgari olarak Bankalarn Sistemleri Hakknda
Ynetmeliin faiz oran riskinin ynetimine ilikin hkmleri kapsamnda kar/getiri oran
riskini tanmlamal, lmeli, izlemeli, kontrol etmeli ve raporlamaldr.

282
Ahmet Yarz, a.g.e., s.99.
118
 Kar/getiri oran riski ynetimi; riskin tanmlanmas, tanmlanm olan risklerin deiik
metodlar kullanlmak suretiyle llmesi, llen bu risklerin izlenmesi ve e zamanl olarak
raporlanmas ile kontrol edilmesi srelerinden olumaktadr.

1. Riskin Tanmlanmas

Risklerin esasl bir ekilde tanmlanabilmesi iin, bankann mevcut risklerin veya yeni
faaliyet alanlarnn ortaya karabilecei risklerin farknda olmas ve bunlar alglayabilmesi
gerekmektedir283. Banka, kar/getiri oran riski ynetiminde baarl olabilmek iin, kendi
kar/getiri oran risk profilini etkileyecek faaliyetlerinin ve dsal faktrlerin farknda olmal,
yalnzca imdiki kar/getiri oran riskini deil, ayn zamanda imdiki faaliyetlerinin gelecekteki
kar/getiri oran riski profilini nasl etkileyeceini de ngrmelidir. Ayrca, yeni rn ve
ikollarnn geliiminin etkisi de dikkate alnmaldr. Ynetimin temel riskleri tanmlamadan
nce, bankann faaliyetlerini ve bu faaliyetlere ait risk zelliklerini yeterince iyi tanmas
gerekmektedir.

2. Riskin llmesi

Bir katlm bankasnda kar/getiri oran riskinin zamannda ve doru bir ekilde
llmesini salayacak bir kar/getiri oran risk lmleme sistemi bulunmaldr. Kar/getiri
oran riskinin lm ve deerlendirilmesi iin kullanlacak yntem ve modellerin seiminde
temel olarak bankann faaliyetlerinin yaps, hacmi ve karmakl etkili olmaktadr. Bununla
birlikte, kullanlacak yntemlerin asgari olarak kar/getiri profilinin dinamik yapsn dikkate
almas, bilano ii ve bilano d kalemlerin davran zelliklerini deerlendirmesi, maruz
kalnan tm para birimleri baznda kar/getiri oran riskini analiz edebilmesi beklenmektedir.
Kar/getiri oran riski lmnde; vade ve yeniden fiyatlama tarihine dayal olarak yaplan
Gap Analizleri, Net Gelir Simlasyon Modelleri, kar/getiri oranlarndaki deiimlerin
bankann ekonomik deeri zerindeki etkilerini ortaya koymay amalayan Durasyon
Yntemi ve Aktif Pasif Ynetimi modelleri kullanlabilir284.

Kar/getiri oranlarndaki deiimlerin bankann gelirlerine ve ekonomik deerine ciddi

etkileri olabilmektedir. Bankann kar/getiri oran riskine ilikin kararlar, kar/getiri oran
riskine maruz pozisyonlardaki risk/getiri dengesi gzetilerek alnmaldr. Kar/getiri oran

283
Ahmet Yarz, a.g.e., s.19.
284
Ahmet Yarz, a.g.e., s.99-100.
119
riski, birbirini tamamlayan iki yaklam olarak kabul edilen Gelirler Yaklam ve Ekonomik
Deer Yaklam kullanlmak suretiyle deerlendirilebilir285.

a. Gelirler Yaklam

Muhasebe yaklam olarak da bilinen bu yaklamda, kar pay/getiri oranlarndaki

deiikliklerin gereklemi gelirler zerindeki etkisi analiz edilmektedir. Gelirler yaklam
bir veya iki yllk yakn dnemdeki gelirlere odakland iin orta ve uzun vadede tanmakta
olan uzun pozisyonlar iin kar/getiri oran riskini tespit etmek iin yeterli deildir. Dier
deyile, bu yaklam kullanlarak uzun vadeli pozisyonlarn kar/getiri oran riski tam olarak
llememektedir286.

Gelirler yaklamnda katlm bankalar asndan temel olarak net kar pay geliri ele
alnmakla birlikte, cret tabanl ve dier kar pay d gelir salayan bankaclk faaliyetlerinin
son zamanlarda byk gelime gstermesi kar pay ve kar pay d tm gelir kalemlerine
topluca bakmay da gerektirmektedir.

b. Ekonomik Deer Yaklam

Piyasa kar pay/getiri oranlarndaki deiimler bankann aktif, pasif ve bilano d

kalemlerinin ekonomik deerini etkilemektedir. Ekonomik deer yaklam, bankann net
deerinin, kar pay/getiri oranlarndaki oynamalara olan duyarlln yanstmaktadr287. Bir
finansal rnn ekonomik deeri, beklenen nakit akmlarnn net bugnk deeri ile ifade
edilmektedir. Bu kapsamda bankann ekonomik deeri, aktiflerin beklenen nakit aklarnn
bugnk deerinden pasiflerin beklenen nakit aklarnn bugnk deerinin kartlmas ve
bilano d kalemlerin net nakit akmlarnn ilave edilmesi suretiyle elde edilmektedir.

Bu yaklam bankann aktif, pasif ve bilano d pozisyonlarnn ekonomik

deerlerinde kar pay/getiri oranlarndaki deiimlere paralel olarak meydana gelecek
deiimi lmeyi amalamaktadr. Ekonomik deer yaklamnda gelecekteki nakit
akmlarnn bugnk deerine odaklanldndan, kar pay/getiri oranlarnn uzun vadeli
deiimlerinin potansiyel etkileri gelirler yaklamndan daha kapsaml bir ekilde ele
alnmaktadr. Ksa vadeli gelirlerdeki deiimi dikkate alan gelirler perspektifi ne kyasla

285
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
286
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
287
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
120
tm pozisyonlardaki kar pay/getiri oran etkilerini daha kapsaml ekilde ele almak nem
tamaktadr. Ekonomik deer yaklamnda uzun vadeli pozisyonlarn maruz kald
kar/getiri oran riski ile birlikte vade uyumsuzluundan kaynaklanan riskler de tespit
edilebilmektedir.

Ekonomik deer yaklamnda mevcut pozisyonlar dikkate alnarak yaplan ileriye

dnk nakit akm projeksiyonlar bankann gelecekteki gelirlerinin de tahmin edilmesine
imkn vermektedir. Bu erevede ekonomik deer yaklam bankann gelecekteki gelirleri
ve sermayesi hakknda iyi bir gsterge nitelii tamaktadr. Ekonomik deerde meydana
gelecek kayplar, bankay deer kaybeden aktiflerin sat maliyetine katlanmak zorunda
brakabileceinden, aktiflerinin likiditesini de etkileyebilmektedir. Kar/getiri oran riski
dzeyi deerlendirilirken, gemiteki kar pay/getiri oranlarnn bankann gelecekteki
performansn nasl etkileyecei de dikkate alnmaldr.

3. Riskin zlenmesi ve Raporlanmas

Katlm bankalarnn, kar/getiri oran riski pozisyonlarnn ve toleranslarnn

zamannda gzden geirilmesini salamak iin risk seviyelerini izlemeleri gerekmektedir.
Kar/getiri oran riskinin izlenmesi ve bunun sonucunda raporlanmas, yeterli sklkta, tam ve
bilgilendirici olmal ve zamannda harekete geilmesini salamak amacyla sorumlu personele
iletilmelidir. Bu erevede bankann risklerini tanmlayacak ve lecek veya risk profilindeki
nemli deiimleri takip edecek MIS sistemlerinin kurulmas ve srdrlmesi gerekmektedir.

Kar/getiri oran risklerinin Ynetim Kurulu ve st Ynetim ile birlikte ilgili personel
tarafndan da dzenli olarak takip edilmesi ve ynetim kurulu ile st ynetime risklerin yeterli
dzeyde incelenebilmesini salayacak dzeyde raporlama yapmaya imkan veren ynetim
raporlama sistemlerinin oluturulmas gerekmektedir288. retilecek raporlarn nceden
tanmlanm limitlerin almas halinde st ynetimi uyarmas ve bankann farkl birimlerinde
ortaya kabilecek kar/getiri oran risklerinin etkisini de deerlendirebilmesi gerekmektedir.
Daha dinamik bir yap arzetmesi bakmndan yalnzca var olan pozisyonlarn takibi yeterli
grlmemeli, yeni faaliyet alanlarnn etkisi de tahmin edilmelidir.

288
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
121
 4. Riskin Kontrol Edilmesi

Katlm bankalar asndan kar/getiri oran riski ynetimi fonksiyonu i kontrollerin

yapsnn bir uzants olmaldr. kontroller, uygun bir ekilde yaplandrlm bir sistemi,
etkili ve yeterli operasyonlar, gvenilir mali raporlar, ilgili dzenlemeler ve kurumsal
politikalara uyumu desteklemelidir.

Katlm bankalarnn, tanmlayp ltkleri riskleri kar/getiri oran riski politikasna

uygun olarak kontrol edebilmek iin uygun sistemler kurmalar gerekmektedir. Byle bir
sistem, verilen limitlere ve uygulanan prosedrlere uyumun gzden geirilmesini salayacak
durumda olmaldr.

Kontrol srecinin temel bileenleri i kontrol, i denetim ve risk limit yaps olmaldr.
Kar/getiri oran risk ynetimi srelerine uyulmasn salamak iin st ynetim tarafndan
srelerin onaylanmas, limit tesis edilmesi ve dier mekanizmalarn oluturulmas
gerekmektedir. Maruz kalnan risklerin izlenmesi ve kontrolnn salanmas amacyla katlm
bankalarnn faaliyetlerinin kapsam ve yapsyla uyumlu ve deien koullara uyum
salayacak i sistemlerin bir paras olarak kar/getiri oran riskinin izlenmesine ve kontrolne
ilikin sistem ve sreleri de Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelie uygun ekilde
oluturmal ve srdrmelidir289.

Kar/getiri oran riski ynetim sisteminin/srecinin etkinlii dzenli olarak gzden

geirilmeli, personelin politika ve prosedrleri takip edip etmedii ve prosedrlerin hedeflere
ynelik olup olmad kontrol edilmelidir.

2.2.3.3.2. Kur Riski ve Ynetimi

2.2.3.3.2.1. Tanm ve Unsurlar

Bankalar, sahip olduklar ksa veya uzun dviz veya altn pozisyonlarnn piyasa
fiyat ve kurlar ile deerlemesi sonucunda ortaya kabilecek zararlar karlamak zere, tm
bilano ii ve bilano d hesaplarn dikkate alarak bulacaklar dviz ve dvize endeksli
pozisyonlar ile altn pozisyonlar zerinden sermaye ykmll hesaplamak
zorundadrlar290. Kur riski bankann tm dviz varlklar ve ykmllkleri, dviz cinsinden
caylamaz nitelikli gayrinakdi ykmllkleri, gayrinakdi kredilere ilikin alacaklar, vadeli
289
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.
290
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.258.
122
dviz ilemleri, takas ilemleri gibi kur riski ieren trev szlemeleri zerinden
hesaplanmakta olup altn pozisyonu da kur riski kapsamnda deerlendirilir291. Sermaye
taban hesaplamasnda sermayeden indirilen yabanc para varlklar, mkerrer sermaye ihtiyac
dourmamas iin, kur riskine esas sermaye ykmll hesaplamasnda dikkate
alnmazlar292.

Kur riskindeki temel varsaym ayn dviz cinsinden varlk ve ykmllklerin eitlii
durumunda kur riskinin olmayaca, varlk ve ykmllklerin birinin dierine gre fazla
olmasnn kur riskine yol aaca ynndedir. Dolaysyla dviz cinsinden bor ve alacaklarn
birbirini tutmamas sonucu kur riski olumaktadr. Dvizli alacaklar dvizli borlara eit
deilse dviz kuru riski vardr293.

Bankalar tutmu olduklar dviz pozisyonu sebebiyle kur riski ile kar karyadrlar.
Dviz pozisyonu, dvizli aktiflere vadeli dviz alm ilemlerinin eklenmesiyle bulunan
tutardan, dvizli pasiflere vadeli dviz satm ilemlerinin eklenmesi suretiyle bulunan tutarn
indirilmesi suretiyle hesaplanr. Banka bilanosunda dvizli aktifler, bankann dviz
cinsinden olan varlk ve alacaklarn ifade ederken, dvizli pasifler ise bankann dviz
cinsinden borlarn gstermektedir. Bankalarn tam olduklar dviz pozisyonlar ve kur
riski ilikisini gsteren tablo aada verilmitir.

Tablo- 2.2. Kur Riski Deiim Tablosu

Kur Riski
Dviz
Aklama Dviz Pozisyonu Kar
Kuru
Dvizli Varlk ve Alacaklar > Dvizli Borlar Fazla (Long) (+) Artar
Dvizli Varlk ve Alacaklar < Dvizli Borlar Ak (Short) (+) Azalr
Dvizli Varlk ve Alacaklar = Dvizli Borlar Denk (Square) (+) Deimez
Dvizli Varlk ve Alacaklar = Dvizli Borlar Denk (Square) () Deimez
Dvizli Varlk ve Alacaklar > Dvizli Borlar Fazla (Long) () Azalr
Dvizli Varlk ve Alacaklar < Dvizli Borlar Ak (Short) () Artar
Kaynak: K.Evren Bolgn, M.Bar Akay, a.g.e., s.292.

Bankalarn zaman zaman yksek miktarl pozisyon tamalarnn nedeni karllkla

ilgili beklentileridir. Kurlarn eiliminin yukarya doru olaca ynndeki bir beklenti
291
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.67.
292
enol Babuu, a.g.e., s.80.
293
K.Evren Bolgn, M.Bar Akay, a.g.e., s.292.
123
bankann fazla pozisyon tutmas, aaya doru olaca ynndeki bir beklenti de bankann
ak pozisyon tutmas sonucunu douracaktr.

2.2.3.3.2.2. Kur Riskinin llmesi

Sermaye yeterliliinin hesaplanmasnda piyasa riskinin alt bileeni olarak kur riskinin
llmesi/hesaplanmas gerekmektedir. Bankalar tarafndan tutulan dviz pozisyonlarnn bir
sonucu olarak ortaya kan kur riski deiik metotlarla llebilmektedir. Bu metotlara ilikin
bilgiler aada srasyla verilecektir.

1. Standart Yntem

Standart yntemle kur riski iin sermaye ykmll hesaplanmas basit olup,
hesaplamalar her bir dviz cinsi iin ayr ayr yaplmakta ve dvizler birbirleri ile
netletirilmektedir. Kur riskinin hesaplanmasnda her dviz cinsi itibariyle, bilano ii aktif ve
pasif hesaplar arasndaki farktan oluan ksa veya uzun net spot pozisyon, bilano d
vadeli dviz alm satm hesaplar arasndaki farktan oluan ksa veya uzun net vadeli
pozisyon ile dviz cinsinden caylamaz nitelikli gayrinakdi kredilere ilikin net pozisyon
toplanmak suretiyle her bir dviz cinsinin spot TL zerinden toplam net uzun veya ksa
pozisyon miktar bulunup, daha sonra muhtelif dviz cinslerine ait ksa ve uzun pozisyonlarn
toplanmas yeterli olacaktr294.

Kur riski hesaplamas, dviz cinsleri itibariyle belirlenen ksa ve uzun pozisyonlarn
netletirilmesi, net uzun ve ksa pozisyon toplamlarndan mutlak deerce byk olanna altn
pozisyonunun eklenmesi ve mevzuatta ngrlen oranla arlklandrlmas yoluyla
yaplmaktadr295.

2. sel lm Modeli/Riske Maruz Deer Yaklam

Bankalar kur riskinden kaynaklanan sermaye ykmlln denetim otoritesince

kullanmna izin verilen bir isel model erevesinde hesaplayabilirler. sel lm modeli
olarak riske maruz deer yaklamnn bankalar tarafndan kullanm yaygndr296. Bu
yaklamda tm yabanc para bilano kalemlerini kapsayan kur riski sermaye ykmll

294
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.258.
295
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.67.
296
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.80.
124
hesaplamas parametrik/varyans-kovaryans yntemi, tarihi simlasyon ve monte carlo
simlasyonu tekniklerinden uygun bulunan herhangi birisi ile gerekletirilmektedir.

2.2.3.3.3. Hisse Senedi Pozisyon Riski

2.2.3.3.3.1. Tanm ve Unsurlar

Piyasa riskinin unsurlarndan birini oluturan hisse senedi pozisyon riski hisse senedi
portfy bulunduran katlm bankalar iin geerli olan bir risk trdr. Hisse senedi pozisyon
riski, katlm bankasnn alm satm hesaplar iinde yer alan hisse senedi pozisyon durumuna
bal olarak hisse senedi fiyatlarnda meydana gelen hareketler nedeniyle maruz kalabilecei
zarar olasln ifade etmektedir297. Hisse senedi piyasa riskini, menkul kymet portfynn
deerinde olumsuz isel ve/veya dsal gelimeler nedeniyle yaanan bir deer kaybnn banka
karllnda ve sermayesinde ortaya karaca azalma ihtimali olarak da tanmlamak
mmkndr.

Bankalarn bilanolarnn aktifinde menkul kymetler czdannda yer alan hisse senedi
ve yatrm fonu katlma belgelerinin piyasa fiyatlarnda, gerek genel olarak portfy baznda
gerekse hisse bazl fiyat dalgalanmalarndan kaynaklanan nemli deiimler
yaanabilmektedir. Genel ekonomide ortaya kan olumsuz gelimeler tm menkul
kymetlerden mteekkil portfyn deerini olumsuz etkilerken portfy oluturan her bir
hisse senedinde yaanan olumsuz gelimeler ise ilgili hisse senedinin fiyatnda bir dmeye
yol amaktadr.

2.2.3.3.3.2. Hisse Senedi Pozisyon Riskinin llmesi

Hisse senedi pozisyon riski iki metotla hesaplanabilmektedir. Bunlardan biri standart
yntem dieri ise riske maruz deer yaklamdr. ki ynteme ilikin ksa aklamalara
aada yer verilmitir.

1. Standart Yntem

Hisse senedi risklerinin spesifik risk ve genel piyasa riski olmak zere iki bileeni, iki
unsuru bulunmaktadr298. Hisse senedi portfy iin genel piyasa riski ve spesifik risk

297
BDDK, "Bankalarn Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirilmesine likin Ynetmelik",
Madde: 3.
298
M. Ayhan Altnta, a.g.e., s.243.
125
tutarlarnn hesaplanmas ile szkonusu pozisyonlarn hem maruz kaldklar risk
faktrlerinden hem de ilgili kymetleri ihra eden kurumlardan kaynaklanabilecek risklerin
belirlenmesi amalanmaktadr299.

Hisse senedi pozisyon riskinin hesaplanmas, ilgili kymetlerin mevzuatta belirtilen

oranlarla arlklandrlmas esasna dayanmaktadr. Spesifik risk karlnda sermaye
ykmll konulmasnn amac, bankalar esas itibaryla genel piyasa hareketlerinden
ziyade, herhangi bir menkul kymetin o menkul kymeti karann niteliine ilikin olarak
ortaya kabilecek risklere kar korumaktr. Menkul kymet portfyndeki hisse senetleri
iin, ihra edenden kaynaklanabilecek riskleri karlamak zere hesaplanacak spesifik riske
ynelik sermaye ykmll, hisse senetlerine ilikin ksa ve uzun pozisyonlarn mutlak
deerleri toplamnn %8i olarak belirlenmi, ancak denetim otoritelerinin likiditesi yksek ve
ayn zamanda iyi eitlendirilmi portfyler iin bu oran %4 olarak uygulayabilme durumlar
szkonusudur300.

Bankalar esas itibariyle genel piyasa hareketlerinden kaynaklanabilecek risklere kar

korumak amacn gden genel piyasa riski sermaye ykmll, hisse senetlerine ilikin
toplam uzun pozisyonlar ile toplam ksa pozisyonlarn arasndaki farkn yani net pozisyonun
%8i olarak belirlenmitir301.

2. sel lm Modeli/Riske Maruz Deer Yaklam

Riske maruz deer yaklam/isel model kullanm denetim otoriteleri tarafndan

aranan nitel ve nicel koullar salayan bankalarn bal bulunduklar denetim otoritesinden
model kullanmna ynelik olarak aldklar izin erevesinde mmkn olabilmektedir. Hisse
senedi pozisyon riskinden kaynaklanan piyasa riskine ilikin riske maruz deer,
parametrik/varyans-kovaryans, tarihi simlasyon ve monte carlo simlasyonu yntemlerinden
birisi kullanlarak hesaplanabilir.

Seilen modelin, potansiyel riskleri tam olarak izah edememesinden kaynaklanan

model riskinin minimize edilebilmesi iin, bankalarn kendi yaplarna en uygun modeli
semeleri gerekmektedir. Model seiminde her banka kendi zel durumunu, faaliyet

299
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.66.
300
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.257.
301
M.Ayhan Altnta, a.g.e., s.258.
126
gstermi olduu piyasalar ve portfyn eitlilii gibi bankaya zg koullar ve modelin
piyasa koullarna uygunluunu dikkate almaldr302.

302
Hasan Candan, Alper zn, a.g.e., s.82-87.
127
 NC BLM

RSK ODAKLI DENETM

Bu blmde bir kavram olarak denetim konusuna deinilmi zellikle son yllarda
bankaclk sektrnde uygulama imkan bulan ve denetime modern bir bak ifade eden risk
odakl i denetim yaklam detayl bir ekilde analize tabi tutulmutur.

3.1. Denetim Kavram

Denetim kavram, Latincede iitme, dinleme ve sorgulama anlamlarna gelen

303
audire kelimesine dayanan audit kelimesinden tretilmitir . Bu aklamadan, eski
dnemlerde denetim grevini ifa edenlerin, denetim konusu olan ii gereletiren kiileri
dinlemek suretiyle dorulara ulamaya altklar anlalmaktadr. Baz kaynaklarda
gemiinin milattan nce 3.500 ylna kadar uzand belirtilen denetim faaliyeti, uzunca bir
sre muhasebe hesaplarnn doruluunun ortaya konmas iin gerekletirilmi bir
fonksiyonu ifade etmitir304.

3.1.1. Denetimin Tanm

Denetim faaliyetleri, i birimleri tarafndan gerekletirilen ilemlerin belirlenmi
kural ve standartlar erevesinde yaplp yaplmadnn deiik yntemler kullanlmas
suretiyle ortaya konmasna ynelik olarak ok eski dnemlerden itibaren
gerekletirilmektedir.

Trk Dil Kurumu denetimi denetleme kelimesi ile karlam, denetleme

szcn ise bir grevin yolunda yrtlp yrtlmediini anlamak iin yaplan
aratrma, denetim, bak, tefti, murakabe ve kontrol olarak tanmlamtr. Denetim yapmak
anlamndaki denetlemek szc ise ad geen szlkte, Bir iin doru ve usulne uygun
olarak yaplp yaplmadn incelemek, murakabe etmek, tefti etmek, kontrol etmek eklinde
belirtilmitir305.

Denetimi, iktisadi faaliyet ve/veya olaylarla ilgili iddialarn nceden belirlenmi

standartlara uygunluk derecesini aratrmak ve ortaya kan sonular ilgili taraflara bildirmek

303
Nejat Bozkurt, Muhasebe Denetimi, stanbul: Alfa Yaynevi, 2. Bask, 1999, s.17.
304
Lawrence B. Sawyer ve Mortimer A. Dittenhofer, Sawyers Internal Auditing, 5th Edition, Florida: IIA
Publications, 2002, s.6.
305
Trk Dil Kurumu, www.tdk.org.tr, (Eriim Tarihi: Austos 2012).
128
amacyla tarafszca delil toplayan ve bu delillerin deerlendiriilmesini gerekletiren
sistematik bir sre306 veya belirli bir kii, organizasyon, sistem, sre, proje, rn ya da
herhangi bir eyin nceden belirlenmi bir standart ile karlatrlmas ya da bunlarn
standartlara uygunluunun kontrol edilmesi307 olarak tanmlamak da mmkndr.

Denetimi, bir iletmenin mali raporlarnn doruluunun grevlendirilen denetiler

tarafndan bamsz olarak incelenmesi ve denetim grnn bildirilmesi olarak tanmlayan
308
yaklam sahipleri denetime muhasebe fonksiyonu yklemektedirler. Denetimi mantn
bir uzants olarak kabul edenlerin grlerine gre ise denetim fonksiyonunu yerine getiren
denetiler, bir eyin gerek olup olmadn ya da standartlara uygunluunu ortaya koymak
iin nceden belirlenmi bir takm ilke ve ltlere gre mantkl sonulara ulamaya
almaktadrlar309.

Yukarda verilen deiik tanmlardan da anlalaca zere; denetim,

organizasyonlarn gemite yaptklar ilemlere ilikin kaytlarn doruluunun ya da
ilemlerin nceden belirlenmi dzenleme ya da ltlere uygun olarak gerekletirilip
gerekletirilmediinin belirlenmesi ve st ynetime raporlanmasdr.

Ekonomik faaliyetlerin yapsnn karmaklamas ve buna ilaveten son yllarda

yaanan finansal/ekonomik krizler doal olarak denetim fonksiyonunun nemini ve
organizasyonlar asndan roln kkl bir biimde deiime uratmtr. Bu deiim
srecinde kurumlarn denetim fonksiyonuna yaklam ve denetimden beklentileri olumlu
ynde ciddi bir krlmaya uramtr.

Denetim yaklamnda son dnemde meydana gelen deiimleri aadaki gibi

zetlemek mmkndr310:

- Kar karya olunan risklere odaklanan risk odakl denetim anlayna geilmesi.

306
Ersin Gredin, Denetim, stanbul: Beta Yaynlar, No: 64, Eyll 1999, s.5.
307
Richard L. Ratliff ve Kurt F. Reding; Introduction to Auditing: Logic, Principles and Techniques,
Florida: IIA Publications, 2002, s.xvi.
308
Kenneth Glaser, Auditing, 2nd Edition, Oxford: Made Simple Books, 1993, s.1.
309
Richard L. Ratliff ve Kurt F. Reding, a.g.e., s.xv.
310
Eren Gegin, Merkez Bankalarnda Denetim Uygulamalar: rnek Bir Denetim Modeli nerisi,
T.C. Marmara niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul,
2007, http://www.erengegin.net/index.php/interest/icdenetim-denetim/91-icdenetimegdoktoratezi, (Eriim
Tarihi: 28.07.2012).
129
 - Kurumun stratejik plan ve hedefleri zerine odaklanmas suretiyle ortaya kan
sapmalarn tespiti ve gerekli nlemlerin alnmas iin ynetime raporlanmas.
- Kurumun stratejiden sorumlu ynetim kademesi ile sk bir ibirlii ve iletiim
ierisinde allmaya balanmas.
- st ynetimin risk ve kontrol kavramlar konusundaki farkndalnn artrlmaya
allmas.
- Faaliyette bulunulan sektre ilikin olarak mukayese yapmaya olanak salayan
verileri ve en iyi uygulama rneklerini salamak suretiyle kuruma deer katmaya
balanmas.
- Denetime tabi tutulan birim ya da kiilerin bir 'i mteri' gzyle grlmeye
baland 'mteri odakl yaklam'n benimsenmesi.
- Teknolojik bir takm kontrol aralarnn kullanlmas suretiyle ilemlerin srekli
bir biimde denetiminin/gzetiminin salanmas.

Denetim fonksiyonunun hatalarn tespitine odaklanm olan klasik yaps, zaman

ierisinde kurumlarn kar karya olduu risklerin tespit edilmesi ve bu risklere bal olarak
bir takm zararlarn gereklemeden nce engellenmeye allmas eklindeki bir yapya, bir
baka deyile 'risk odakl' bir yapya evrilmitir.

3.1.2. Denetim Trleri

Denetim trlerine ynelik olarak deiik snflandrmalara rastlamak mmkndr.
Denetimi ama, yapl nedeni ve denetinin stats ynnden snflandrmaya tabi tutmak
mmkndr. Mali tablolarn denetimi, uygunluk denetimi, i denetim gibi ama bakmndan,
kamusal/zorunlu denetimler, istee bal bamsz denetimler gibi kapsam bakmndan, i
denetim, bamsz ya da d denetim, kamu denetimi gibi bizzat denetimi gerekletiren
denetinin stats bakmndan bir snflandrmaya tabi tutulabilir.

Denetim ama, yapl nedeni ve denetimi icra eden denetinin stats asndan
snflandrlm ve aada ekil-3.1de gsterilmitir:

130
 Denetim Trleri

Denetinin Stats
Ama Bakmndan Yapl Nedeni Bakmndan
Bakmndan

Bilgi Sistemleri ve Yasal / Zorunlu

Bankaclk Sreleri Denetim Denetim
Denetimi

Kontrol Sistemi stee Bal

Bamsz /
Denetimi Denetim D Denetim

Mali Tablolarn
(Finansal) Denetimi Kamusal
Denetim

Operasyonel Denetim

Risk Ynetim Sistemi

Denetimi

Uygunluk (Uyum)
Denetimi

Ynetim Denetimi

ekil- 3.1. Denetim Trleri

Kaynak: Kaynaklardan yararlanlarak tarafmzdan hazrlanmtr.

Ama Bakmndan: Ama bakmndan denetim trlerini, bilgi sistemleri ve

bankaclk sreleri denetimi, i kontrol sisteminin denetimi, finansal denetim, operasyonel
denetim, risk ynetim sistemi denetimi, uygunluk denetimi ve ynetim denetimi olmak zere
yedi snfta ele almak mmkndr311.

Bilgi Sistemleri ve Bankaclk Sreleri Denetimi, kurumun bilgi sistemleri ynetimi

kapsamnda yer alan sre, faaliyet, yazlm ve donanm gibi bilgi sistemi unsurlar ve
bankaclk faaliyetlerine ilikin sreler ile bu sistem ve sreler dhilinde tesis edilen i
kontrollerin deerlendirilmesi sonucunda gr oluturulmas ve rapora balanmas
aamalarndan oluan sretir. Bilgi Sistemleri ve Bankaclk Sreleri Denetiminin temel

311
Eren Gegin, a.g.t., s.17.
131
amac denetlenenin bilgi sistemleri ve bankaclk srelerinin ve bu sistem ve srelere ilikin
i kontrollerinin uyumluluk, etkinlik ve yeterlilii hakknda gr oluturulmasdr312.

Kontrol Sisteminin Denetimi, finansal ve operasyonel bilgilerin doruluu, taml

ve gvenilirlii, operasyonlarn etkinlii ve verimlilii, aktiflerin korunmas, kurallara,
anlamalara, talimat ve mevzuata uygunluu salamak zere oluturulan i kontrol sisteminin
etkinlik ve yeterliliinin uygun kriterler erevesinde denetlenmesidir313.

Finansal Denetim, kurumda retilen finansal bilgi ve raporlamalarn doruluu,

taml ve gvenilirlii ile bu veri ve raporlar reten sistem ve srelerin yeterlilik ve
etkinliinin deerlendirilerek ynetime gvence verilmesidir314.

Faaliyet/Performans Denetimi, kurum ynetimine doru karar almasnda yardmc

olmak amacyla oluturulan sistem ve srelerin, kurumun amalarna en etkili ve verimli bir
ekilde ulalmasn salayp salamadnn denetlenmesidir315.

Risk Ynetim Sistemlerinin Denetimi, kar karya olunan risklerin saptanmas,

analizi, izlenmesi ve raporlanmas amacyla oluturulmu olan risk ynetim sistemlerinin
uygun risk metodolojileri erevesinde etkinlik ve yeterliliinin deerlendirilmesi ve
dolaysyla st ynetime gvence salanmasdr316.

Uygunluk Denetimi, oluturulan sistem ya da sreler ile yaplan i ve ilemlerin

kurumun stratejilerine, politikalarna, prosedrlere ve ilgili mevzuata uygun bir ekilde
gerekletirilmesini salayp salamadnn denetlenmesidir317.

Ynetim Denetimi ise ynetimin, ama ve hedeflere ulalmas iin oluturulan risk ve
i kontrol sistemlerine kar yaklamnn kalitesinin, yani sistemlerin oluturulmas ve
gelitirilmesindeki etkinliinin, dzenli aralklarla sistemi gzden geirme sorumluluunu

312
BDDK, Bamsz Denetim Kurulularnca Gerekletirilecek Banka Bilgi Sistemleri ve Bankaclk
Srelerinin Denetimi Hakknda Ynetmelik, Madde 21. Resmi Gazete, Tarih: 13.01.2010, Say: 27461.
(Eriim Tarihi: 03.08.2012).
313
TCMB, Denetim Ynetmelii, Resmi Gazate, Tarih: 26 Eyll 2006, Say:26295, m.21. (Eriim Tarihi:
03.08.2012).
314
Ahmet Toka, letmelerde Muhasebe Organizasyonu ve Denetimi, stanbul, Ocak 2006, s.220-221.
315
Tamer Aksoy, Tm Ynleriyle Denetim AB ile Uyum Srecinde Denetimde Yeni Bir Paradigma,
Yetkin Yaynlar, Ankara, 2002, s.58.
316
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Madde 21, Resmi Gazete, Tarih: 28.06.2012,
Say: 28337, (Eriim Tarihi: 03.08.2012).
317
Richard L. Ratliff ve Kurt F. Reding, a.g.e., s.xx.
132
yerine getirip getirmediinin, sisteme ilikin hata ve eksiklikler karssndaki tavrnn
deerlendirilmesidir318.

Yapl Nedeni Bakmndan: Yapl nedeni bakmndan denetimi yasal/zorunlu ve

istee bal olarak iki blme ayrabiliriz319.

Yasal/Zorunlu Denetim: Kurumlarn insiyatifine bal olmakszn ou zaman kamu

otoritesinin zorunlu olarak gerekletirdii denetimler de mevcuttur. Snrlar yasalarla
belirlenmi kamusal denetimler zorunlu denetim trn oluturmaktadr. Bankalar sz konusu
olduunda kamusal denetimler, bankalar asndan dzenleme ve denetleme otoritesi olan
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu denetim elemanlar tarafndan
gerekletirilmektedir320.

stee Bal Denetim: Yasal bir zorunluluk olmakszn kurumlarn farkl amalara
ynelik olarak ortaya kan denetim ihtiyacn karlamak iin kendi istekleriyle denetim
yaptrtmas durumudur. Bu denetim trnde denetimin snr denetim ihtiyac ierisinde
olanlarn talepleriyle belirlenmektedir.

Denetinin Stats Bakmndan: Denetimi gerekletiren denetinin stats esas

alndnda; i denetim, bamsz denetim ve kamusal denetim szkonusu olabilmektedir.
Denetimler kurumlarn isteine bal olarak bnyede istihdam edilen i denetiler ya da
dardan szleme ile salanan d denetiler tarafndan salanabilmektedir. Denetimin i ya
da d kaynaklardan m salanaca hususunu yasal dzenlemeler veya lek durumuna bal
olarak ortaya kan ihtiya ve maliyetler belirlemektedir. Belirli bir lein zerinde olan
kurum ya da iletmeler kendi i denetim tekilatn kurarken bu lein altndaki kurum ya da
iletmeler ise maliyet hesaplamalar neticesinde i deneti istihdam etmek yerine denetim
hizmetlerini dardan salama yoluna gitmektedir321. Yeterlilik ve yetkinlik alarndan
kaynaklarn snrl, yeni bir uygulama gelitirme veya yenileme iin zamann yetersiz/kstl

318
Flesher Dale L. ve Marilyn Taylor Zarzeski, "The Roots of Operational ( Value-For-Money) Auditing in
English-Speaking Nations", Accounting and Business Research, Vol:32, No:2, 2002, s.98.
319
Tamer Aksoy, a.g.e., s.60.
320
BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Mad.65, Resmi Gazete, Tarih: 01.11.2005,
Say: 25983 Mk., ( Eriim Tarihi: 03.08.2012).
321
William G. Bishop, Outsourcing Of Internal Audit Functions By External Auditors, The IIA
Outsourcing Internal Auditing Discussion Paper, Florida, September 1995, s.1-2.
133
ve kurum ii uygulamaya nispetle maliyetin uygun olmas durumunda denetim hizmetinin
dardan alnmas kurum asndan daha uygundur322.

Bamsz/D Denetim: Bankalarn hesap ve kayt dzeni ile finansal tablolarnn

doruluunun, gvenilirliinin, bankaclk dzenlemelerine uygunluk derecesinin
aratrlmas ve sonularnn ilgili taraflara bildirilmesi amacyla kant toplanmas ve bu
kantlarn deerlendirilmesi sonucunda gr oluturulmas ve rapora balanmas
aamalarndan oluan sretir323.

Denetim: Kurumun kendi bnyesinde istihdam etmi olduu denetim elemanlar

tarafndan gerekletirilen bir denetim trdr. denetime, iletme tarafndan gerekletirilen
faaliyetlerin belirlenmi standart ve dzenlemelere uygunluunun ve etkinliinin, retilmi
her trl bilginin gvenilirliinin, muhasebe, finans ve dier alanlardaki kontrollerin
shhatinin rapor edilmesi eklinde daha ok finansal denetim fonksiyonu yklenirken324,
zaman ierisinde i denetim kavramnn sadece denetim ve st ynetime gvence vermek
deil ayn zamanda kuruma deer katmak adna st ynetime danmanlk yapan bir
fonksiyon haline dnt grlmektedir325.

Kamusal Denetim: Kamusal denetimde denetinin bal olduu organ devletin deiik
brokratik kurumlardr. Bu denetim trnde kamu denetisi tarafndan kamu kurumlarnda ya
da yasal snrlar erevesinde zel sektr kurum ve kurulularnda gerekletirilen bir denetim
szkosudur. Bankalarn mali bnye ve bankaclk mevzuatna uygunluk denetimleri asndan
kamusal denetim, BDDK bnyesinde faaliyet gsteren bankalar yeminli murakplar
tarafndan gerekletirilmektedir326.

Mali kaytlarn doruluunun incelenmesi, kontrol edilmesi ve raporlanmas

eklindeki mali kaytlara odaklanan klasik fonksiyonu sebebiyle uzun bir sre i denetim,
muhasebe denetiminin bir alt dal olarak deerlendirilmitir. denetimin bamsz bir meslek

322
Ali Rza Ekazan, "Farkl Seviyelerde D Kaynak Kullanm - E Kaynak Kullanm", Denetim
Merkezi, Ocak 2006, http://www.icdenetimmerkezi.com/bilgibankasi_det.php?p=1031, (Eriim Tarihi:
18.01.2013).
323
BDDK, Bankalarda Bamsz Denetim Gerekletirecek Kurulularn Yetkilendirilmesi ve
Faaliyetleri Hakknda Ynetmelik, Mad. 5, Resmi Gazete, Tarih: 01.11.2006, Tarih: 26333.
324
Hesap Uzmanlar Dernei, Denetim lke ve Esaslar, 3. Basm, stanbul, 2004, s.12.
325
Eren Gegin, a.g.t., s.21.
326
BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Mad.95, Resmi Gazete, Tarih: 01.11.2005,
Say: 25983 Mk.
134
olarak alglanmas asndan, 1941 ylnda, New Yorkta, Uluslararas Denetiler
Enstitsnn kurulmas nemli bir balang noktasn oluturmutur327.

3.1.3. Denetim Yaklamlar

denetim kavramnn geirmi olduu evrimin daha iyi anlalabilmesi iin bugnk
modern/risk bazl i denetim yaklam ile klasik i denetim yaklamnn mukayeseli bir
ekilde deerlendirilmesi gerekmektedir.

3.1.3.1. Klasik/Geleneksel Denetim Yaklam

1994 ncesi i denetim anlamnda klasik yaklamn n plana kt dnem olmutur.

denetimin kurum iin tamas gereken sorumlulua ilikin olarak 1994 ylnda temel bir
deiiklik yaplmtr. Yaplan bu deiiklik, gerekletirilen denetimlerin sonunda i denetim
tarafndan herhangi bir kontrol nerilmeden nce bu kontrollerin getirecei maliyetlerin de
dikkate alnmas gerekliliidir328. nerilen kontrole ynelik tedbirlerin maliyeti ile bununla
koruma altna alnan riskin oluturaca zarar mukayese edilmeli ve kurum lehine pozitif bir
durumun varl halinde nerilen kontrol nlemlerinin alnmas yoluna gidilmelidir.

Klasik yaklamda fayda/maliyet analizinin dikkate alnmad, denetimin odak

noktasnn hata ve eksikliin nce tespit daha sonra bertaraf edilmesi olduu bir denetim
anlaynn varlndan bahsetmek mmkndr. Geleneksel i denetim fonksiyonu, i
kontroln bir unsuru olarak konumlandrlmtr. Tarihsel geliimi iinde i denetim, ilk
olarak gzlem ve sayma odaklanm, iletmelerin bymesi sonucu incelenecek belge, kayt
ve ilem saysnn artmas, tm belge ve kaytlarn incelenmesi yerine rnekleme ynteminin
kullanlmasna yol amtr329.

Klasik yaklamn temel nitelikleri yle sralanabilir330:

- Denetimin konusu gemite gerekletirilmi ilemlerdir.

- Denetimler periyodik olarak gerekletirilmektedir.

327
Eren Gegin, a.g.t., s.20.
328
Institute Of Internal Auditors (IIA), Internal Auditing Handbook, Florida: IIA Publications, 2002, s.14.
329
A. Engin Ergden, "Risk Odakl Denetim Modellemesi", http://tokkder.org/index.php/risk-odakli-ic-
denetim-modellemesi/, ( Eriim Tarihi: 12.10.2013).
330
Eren Gegin, a.g.t., s.24.
135
 - Denetimin amac, ilemlerin dzenlemelere olan aykrlklarnn tespitidir.

- Denetimin sonucunda dzenlemelere aykr ilemlere zm nermekten ziyade,

sebepler ve sorumlular belirlendikten sonra uygulanacak cezalar konusunda nerilerde
bulunulmaktadr.

- Denetimler srasnda i mevzuat esas olmakla birlikte ulusal mevzuat da dikkate

alnmaktadr.

- Denetimlerde denetinin kiisel inisiyatifi ne kmaktadr.

- Denetimler nitelii itibariyle reaktif/tepkiseldir.

denetim fonksiyonunun, klasik yaklamn geerli olduu 1994 ncesi dnemde,

uygunluk denetimi ve mali tablolarn denetimine daha yakn olduu grlmektedir.
Kreselleme olgusu ile birlikte mali piyasalarda meydana gelen etkileimler, denetimde
klasik yaklamn yeterli olmadn dolaysyla i denetimden beklenen riskleri tam olarak
kavrayamadn ortaya koymutur. Ayn zamanda bu durum, kresel boyuttaki gelimelerin
de etkisiyle, risk odakl denetim yaklamn uygulamayan lkelerde gerekli yasal
dzenlemelerin gerekletirilmesi suretiyle moderne denetim yaklamna geilmesi iin ciddi
bir bask oluturmaktadr.

3.1.3.2. Modern/Risk Odakl Denetim Yaklam

Klasik yaklamn zaman ierisinde ortaya kan yetersizlii ve bu alana ayrlan

kaynaklardan kuruma daha fazla pozitif katk salamasnn beklenmesi, ilerleyen zaman
ierisinde klasik bak asnn terk edilip denetimin risk odakl bir yapya brnmesine yol
amtr. Bu deiim srecinde i denetimin odak noktas deimi ve denetimde sistem
odakl yaklamdan risk odakl denetim yaklamna gei yaplmtr.

denetim ilemleri gelitirmek suretiyle kuruma deer katmak iin tasarlanan

bamsz, gvenilir bir danmanlk faaliyetidir. ada denetim yaklam olarak ifade edilen
risk odakl denetim anlay, risk ynetimi, denetimi ve idari srecin etkinliini ve

136
verimliliini deerlendirmek ve akabinde gelitirmek iin sistemli ve disipline edilmi bir
yaklam getirerek bir kurumun hedeflerine ulamasna yardmc olmaktadr331.

Risk odakl denetim yaklam ile i denetimin kar karya olunan risklere ve
kontrollere bak as deimi ve i denetilere kuruma daha fazla deer yaratmak iin bir
imkan sunulmutur. Denetiler bu yaklamn uygulanmaya balamas ile birlikte
ynetimlerin riskle nasl baa ktklarn incelemeye balam ve organizasyonun dnda ve
iinde meydana gelen her trl deiime kar daha duyarl hale gelmilerdir.

Modern denetim yaklamn, faaliyetlerin, i ve d mevzuat, kurum politikas ve

genel mdrlk makam emirlerine uygunluunu bamsz bir ekilde aratran, i ve ilem
aklar ile i kontrol sistemleri dahil birbiriyle karlkl etkileim iinde interaktif alan ok
ynl sistem ve sreleri inceleyen, ayrca potansiyel risklere proaktif olarak dikkat ekici,
mkerrerlii nleyici, eitici, yol gsterici, ynlendirici, giderleri azaltc, zaman ve emekten
tasarruf salayc, performans, etkinlik, verimlilik ve karllk ve mteri/personel/hissedar
memnuniyetini artrc, hizmet kalitesini ykseltici ve deer yaratc yntem ve nlemlerin
belirlenmesine ynelik olarak yaplan, gelecee dnk, sistematik, dinamik ve proaktif bir
danmalk hizmeti olarak tanmlayabiliriz332.

denetim fonksiyonunun gemite benimsenmi ve uygulanm denetim anlayna

gre nemli lde deiim gsterdii grlmektedir. Sz konusu deiimin temel noktalar
aada belirtilmitir333:

- denetimin temel amac kurum faaliyetlerini gelitirmek ve onlara deer katmak

ve bylece kurumun ama ve hedeflerine ulamasn salamaktr.
- denetim bir yandan st Ynetime gvence verirken dier yandan da talep
edilmesi halinde Ynetimin danmanln yapabilmektedir.
- denetim, faaliyetlerini risk odakl bir anlay ierisinde gerekletirmektedir.
- Denetilerin kiisel inisiyatiflerden mmkn olduu kadar arndrlm olan i
denetim, sistemli ve standart bir hale getirilmi olan prensip ve yaklamlara gre
srdrlmektedir.

331
A. Engin Ergden, "Risk Odakl Denetim Modellemesi", http://tokkder.org/index.php/risk-odakli-ic-
denetim-modellemesi/, (Eriim Tarihi: 12.10.2013).
332
Tamer Aksoy, a.g.e., s.40.
333
Eren Gegin, a.g.t., s.27-28.
137
 Risk odakl i denetim, denetim faaliyetinin odak noktasnn gemi faaliyetlerden
ziyade kurumun geleceinin ynetilmesine evrilmesinin bir ifadesidir. Risk odakl i
denetim, iletmelerin risk profillerinin belirlenmesi, denetim srecinin iletmenin risk
profiline gre ekillendirilmesi ve denetim kaynaklarnn bu dorultuda tahsis edilmesi
suretiyle denetimin etkililiini ve verimliliini artrmay amalamaktadr334.

Zaman ierisinde denetim kavramnn iine kurumlarn kar karya olduu riskler ve
bu risklerin uygun bir ekilde ynetilmesi fonksiyonlar da girmitir. Denetim faaliyetleri ile
hedeflenen hususlardan bir dieri de kurum tarafndan yrtlen faaliyetlerin, etkinlik ve
verimlilik ilkeleri dorultusunda gerekletirilmesini salamaktr335.

1990l yllardan itibaren i denetim; risk odakllk, proaktiflik, etkinlik ve verimlilik

zerine younlaarak kuruma deer katma amac tayan bir forma dnmtr336.
Uluslararas Denetiler Enstits i denetimin, bir kurumun faaliyetlerini gelitirmek ve
onlara deer katmak amacn gden, bamsz ve tarafsz bir gvence ve danmanlk faaliyeti
olduunu, kurumun risk ynetimi, kontrol ve ynetim srelerinin etkinliini deerlendirmek
ve gelitirmek amacna ynelik sistemli ve disiplinli bir yaklam getirerek kurumun
amalarna ulamasna yardmc olabileceini belirtmek suretiyle i denetimin ama ve
sorumluluunu ak bir ekilde belirleme yoluna gitmitir337.

Uluslararas Denetiler Enstits i denetimi, kurumun risk ynetimi ile kontrol ve

ynetiim srelerinin etkinliini deerlendirmek ve gelitirmek amacna ynelik olarak
sistemli ve disiplinli bir yaklam getirmek suretiyle, kurumun amalarna ulamasna
yardmc olan bir faaliyet olarak tanmlamtr338.

Bir baka tanma gre ise i denetim, kurum ynetimine riskin kabul edilebilir bir
seviyede ynetilip ynetilmediine ilikin bamsz ve tarafsz gr salayan bir

334
Mehmet Tahir zsoy, "Risk Odakl Denetim, ABD Uygulamas ve Trkiye Asndan
Deerlendirilmesi, Active Dergisi, Mart-Nisan 2004, s.1.
335
M.Ali Haspolat, Halka Ak irketlerin Denetimi ve Vergi Kanunlar Karsndaki Durumu, Hesap
Uzmanlar Konferanslar 2, Maliye ve Gmrk Bakanl Yayn No: 1991/318, Ankara, 1991, s.307.
336
Eric Hespenheide, Sandy Pundmann ve Micheal Corcoran, Risk Intelligence: Internal Auditing in a
World of Risk, Internal Auditing, July-August 2007, s.4.
337
Irvin N. Gleim, CIA Review, Part I, Internal Audit Role in Governance, Risk and Control, 11th
Edition, Florida: Gleim Publications, 2004, s.23.
338
Trkiye Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
Trkiye Denetim Enstits Yaynlar No:3, stanbul: Lebib Yalkn Yaynlar, s.25.
138
fonksiyondur339. Risk odakl denetim ise, risk ynetim erevesinin etkin ileyip ilemediine
ilikin st ynetime gvence salayan bir metodoloji olarak tanmlanmaktadr340.

Risk odakl denetim, i denetimin tanmnda yer alan gereklilikleri yerine getirmek
iin kuruma yardmc olan bir yaklam olarak deerlendirilmelidir. Bu sistematik ve disipline
yaklam kurumlarn risk profillerinin belirlenerek, i denetim srelerinin belirlenen risk
profillerine gre ekillendirilmesini ve denetime ayrlan kaynaklarn etkin ve verimli bir
ekilde kullanlmasn ve bu ekilde denetimin etkinliinin arttrlmasn amalamaktadr341.

Kurum ierisinde bamsz bir fonksiyon olan i denetimin grevi, kar karya
bulunulan riskleri incelemek, bu risklerden korunmak amacyla gelitirilen kontrollerin
yeterliliini deerlendirmek ve kontrollerin amaland ekilde alp almad
konusunda st ynetime gvence vermektir342. st ynetim kendisine verilen gvencenin
dzeyine bal olarak gerekli tedbirleri alma imkanna kavumaktadr.

denetimin amac, mevcut uygulamalar deerlendirmek ve akabinde en iyi

uygulamalar tavsiye etmek suretiyle bankann faaliyet ve operasyonlarnn en yksek
standartlarda gerekletirilmesini salamaktr. denetim, sistematik ve disiplinli bir yaklam
erevesinde bankann risk ynetimi, i kontrol ve ynetim srelerinin etkinliini
deerlendirmek suretiyle bankann amalarna ulamasna katk salamak suretiyle yardmc
olmaldr343. Etkinlik deerlendirmesinin i denetim fonksiyonunun bir paras haline
getirilmi olmas i denetime klasik fonksiyonuna ilave olarak kurumun amalarna ulamas
iin katk salama ilevini de yklemitir.

denetimle ilgili ulusal ve uluslararas deerlendirmeler dikkate alndnda

ynetimlerin i denetimden gemiteki ve gnmzdeki beklentileri arasnda ciddi farkllklar
bulunduu grlmektedir. Klasik/geleneksel yaklamn geerli olduu dnemde denetimden
daha ok hata ve noksanlar ortaya karmas beklenirken, modern/risk odakl yaklamn

339
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, 15 March 2006,
http://www.internalaudit. biz/files/introduction/Internalauditv2_0_3.pdf , (Eriim Tarihi: 12.01.2013), s.19.
340
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing Three Vews On Implemantation, 15 March 2006,
http://www.internalaudit.biz/files/implementation/Implementing%20RBIA%20v1.1.pdf, (Eriim Tarihi:
12.01.2013), s.1.
341
Mehmet Tahir zsoy, "Risk Odakl Denetim, ABD Uygulamas ve Trkiye Asndan
Deerlendirilmesi, Active Dergisi, Mart-Nisan 2004, s.1.
342
Christopher Scott, Internal Audit in a Central Bank, Centre For Central Banking Studies Bank Of
England, London: May 1996, s.5.
343
BIS, Denetim Tz, Versiyon 1.0., Basel, 20 March 2003, s.1.
139
geerli olduu gnmzde hata ve noksanlarn tespitine ek olarak deer katma fonksiyonunun
bir yansmas eklinde kurumun gelecek vizyonuna katk yapmas da beklenmektedir.

3.1.4. Risk Odakl Denetim Felsefesi

Bankaclk faaliyetleri ok sayda ve birbirinden farkl riskleri bnyesinde barndrr.
Ana hatlaryla bankaclk risklerine baktmzda, karmza kredi riskinden itibar riskine,
piyasa riskinden yasal riske, operasyonel riskten takas riskine kadar ok geni bir risk
yelpazesi kmaktadr. Dolaysyla bankacl riskleri ynetme sanat olarak tanmlamak
mmkndr.

Mali baarszla urayan kurumlarn byk bir ksmnda baarszlk sebebi tahlil
edildiinde, kurum ynetimlerinin devam eden ya da deimekte olan srelerle ilgili maruz
kalnan riskleri ngrememesi, ngrd riskleri azaltc nlemleri almakta yetersiz ya da
ge kalmas ya da eksik/hatal nlemler almasnn temel faktrleri oluturduu grlmektedir.
Bu erevede modern yaklamda kurum yneticileri, i denetilerden uygun risk yntemleri
kullanarak kurumun mevcut risk ynetim srelerinin etkin ve verimli olarak ileyip
ilemedii ynnde kendilerine gr vermesini istemekte, i denetiler de risk deerlemesi
sonucunda elde ettikleri bulgular erevesinde, proaktif bir yaklamla risklerin
nlenebilmesi amacyla ynetime nerilerde bulunmaktadrlar344.

Mali baarszla maruz kalmamak iin bankalarca stlenilen riskler mahiyetlerine

uygun bir ekilde ynetilmeli ve kontrol edilmelidir. Bu riskler ayn zamanda nemlilik
derecelerine gre sreklilik arz edecek ekilde deerlendirilmelidir. Her banka faaliyetlerinin
yaps, kapsam, hacmi ve risk profilleri ile orantl etkin i denetim ve risk ynetim sistemleri
tesis etmeli ve stlendikleri risklerle orantl bir sermaye yapsna sahip olmaldr.

Literatrde risk, bir kurum ya da irketin, amalarna ulamasn engelleyecek

herhangi bir olayn meydana gelme ihtimali olarak tanmlanmtr345. Ekonomik hayatn
teknolojik gelimenin de etkisiyle karmak hale gelmesine paralel olarak kurumlarn
lekleri ve dolaysyla kontrol ettikleri mali byklkleri artm ve bu da doal olarak risk

344
Hugh D. Pforsich, Bonita K. Peterson Kramer ve G. Rendolf Just, Establishing An Effective Internal
Audit Department, Strategic Finance, April 2006, s.29.
345
The Committee Of Sponsoring Organizations of The Treadway Commission (COSO), Enterprise Risk
Management Framework, 2004, www.erm.coso.org (Eriim Tarihi: Aralk 2012), s.10.
140
kavramnn nemini artrmtr346. Bata finansal piyasalar olmak zere, kurumlarn
bnyesindeki faaliyetler ile ilgili risklerin lm, izlenmesi, kontrol ve raporlanmasndan
sorumlu ayr bir Risk Ynetimi Birimi kurulmaya balanmtr. Bankaclk Dzenleme ve
Denetleme Kurumu 2006 ylnda kard Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik ile
bankalarn kendi bnyelerinde bamsz bir risk birimi kurulmasn zorunlu hale getirmitir347.

Finansal piyasalarda yaanan deiim ile birlikte finansal rn ve hizmetlerin giderek

karmaklamas bankalarn faaliyet yaplarnn ve risk profillerinin ok ksa sreler ierisinde
deimesine yol amaktadr. Bu erevede, denetim faaliyetlerinin planlanmas ve
uygulanmasnda finansal piyasalarn ve bu piyasalarda faaliyette bulunan bankalarn risk
profillerinde gerekleen deiimlerin de dikkate alnmas gerekli bulunmaktadr.

Risk odakl denetim yaklamnda denetimin odak noktasn, bankalarn faaliyetleri

dolays ile maruz kaldklar riskleri tanmlama, lme, kontrol etme ve izleme yetenekleri ve
bu amala kurduklar i denetim ve risk ynetim sistemlerinin yeterliliklerinin
deerlendirilmesi oluturmaktadr. Denetimin amac ise, bankalarn risk almalarn nlemek
deil, kar karya kaldklar risklerin seviyelerini ve trlerini anlamalarn ve kontrol
etmelerini salamak olarak belirlenmektedir. Bununla birlikte risk odakl denetim yaklam,
denetim faaliyetlerinde ihtiya duyulan her trl denetim tekniinin uygulanmasn ve analiz
ve deerlendirmeler yaplmasn snrlandrmamaktadr. Ayrca risk odakl denetim yaklam
erevesinde bankalarn zkaynak tutarlar ile uyumlu bir dzeyde ve ynetebilecekleri kadar
risk stlenmeleri gerekmektedir.

Risk odakl denetim yaklam gereince denetim elemanlar, bankalarn ncelikle

stlendikleri risklerin trlerini ve seviyelerini anlamalarn ve kontrol edebilmelerini
salamaya almaldr. Risklerin doru ve etkili bir ekilde ynetilemedii durumlarda,
banka ynetimi nleyici veya dzeltici eylem almak suretiyle bankann bir btn olarak
salkl ve gvenilir bir ekilde ynetilmesini ve dolaysyla faaliyetlerini srdrmesini
salamaldr.

Risk odakl denetim yaklamna gei bir zorunluluktan domutur. Gemi faaliyet
dnemlerinde gereklemi olan hata ve noksanlara ve sz konusu bu eylemlerin

346
Paul L. Walker, William G. Shenkir ve Thomas L. Barton, Enterprise Risk Management, Pulling It All
Together, Florida: IIA Publications, 2002, s.1-3.
347
BDDK, Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik, Madde 39.
141
sorumlularnn cezalandrlmasna ynelik klasik denetim tarz, zamann gelien koullar
ierisinde organizasyonun kendisinden beklenen sonular retmek noktasnda yetersiz
kalmtr. Hata ve noksanlarn gereklemesini beklemek, denetime ayrlan kaynaklarn
verimsiz kullanm ve denetim sonularnn organizasyonun kurmay faaliyetlerinin
gerekletirilmesinde kullanlamay sonucunu dourmu, bu durum da bu denetim tarznn
terk edilip yerine organizasyonun faaliyetleri ile btnleik risklere odaklanm denetim
yaklamnn benimsenmesi sonucunu dourmutur.

Buraya kadar yaplan aklamalar paralelinde risk odakl i denetim yaklamndan

beklenen faydalar;

Denetim fonksiyonunun verimliliinin ve etkinliinin artrlmas,

Denetimin dinamik ve kesintisiz bir sre ierisinde gerekletirilmesi,
BASEL ve AB Direktifleri gibi uluslararas standartlara uyumun salanmas,
Kaynaklarn doru ve etkin kullanlmasna imkan vermesi,
Standartlamaya izin verme zellii sebebiyle sorunlu alanlara mdahalede
dardan uzman kullanmna imkan vermesi,
Faaliyetlerin ve rnlerin gelimesi ve karmaklamas nedeniyle risk profilindeki
nemli deimelerin tespit edilebilmesi ve yaanan hzl deiime ayak
uydurulmas,
Deien risk profillerinin etkin bir ekilde denetimini salayacak yeni denetim
tekniklerinin kullanlmas,
Tanan risklerin etkin bir ekilde ynetilebilmesine ve zarara dnme olaslnn
azaltlmasna ynelik tedbirlerin alnabilmesi,
Kurumlarda ortaya kan sorunlarn sonularndan ziyade nedenlerine
odaklanlmas suretiyle sz konusu sorunlarn tekrar ortaya kmasnn nlenmesi,
Bankalarn, etkin i denetim ve risk ynetim sistemlerine sahip olmalarnn
salanmas ile tekil bazda bankalarn krizlere kar dayankllnn artrlmas,
sistemsel olarak da tm sistemi etkileyecek tarzda sistemik risklerin azaltlmas,
olarak sralamak mmkndr.

3.1.5. Risk Odakl Denetimin Unsurlar

Risk odakl i denetim, denetimin kapsamnn, younluunun, sklnn, denetim
kaynaklarnn tahsisinin ve denetim faaliyetlerinin kurumun risk olgunluk seviyesi ile i
142
kontrol ve risk ynetim sisteminin varl ve yeterlilii esas alnmak suretiyle
ekillendirilmesini hedefleyen bir denetim yaklamdr348.

Risk odakl denetim, temel olarak denetime ayrlan kaynaklarn snrl, denetim
srecinin ise bir kaynak harcama sreci olduu, denetlenen birimlerin farkl risklere maruz
kald ve bu birim ve srelerin farkl nem derecelerine sahip olduu varsaymna
dayanmaktadr. Modern anlamda i denetim, ilemlerin mevcut i ve d dzenlemelere
uygunluu yannda kurumun geleceinin dizaynna da odaklanan, kii ve birimler yerine
srelerle ilgilenen, kurumun kar karya olduu riskleri tanmlayan ve analiz eden, kurum
hedeflerine ulalabilmesine ynelik olarak gerekletirilen faaliyetlerde etkinliin
salanmasna ve verimliliinin artmasna katk salayan bir ilev haline gelmitir349.

Yaplan aklamalar paralelinde bankaclkta risk odakl i denetim yaklamnn

unsurlarn; denetimde risk odakllk, proaktiflik, esneklik, etkinlik, kurumsal geliime katk
ve kurumsal sorumluluk olarak belirleyebiliriz.

3.1.5.1. Denetimde Risk Odakllk

Kurumlarn temel amac kendi evresi ile etkileimde bulunmak suretiyle topluma
katma deer yaratmaktr. Mteriler, tedarikiler, devlet, rekabet, teknoloji ve pazar gibi ok
sayda unsurun oluturmu olduu evre, organizasyon ile dier unsurlar arasndaki ilikiler
btnn ifade etmektedir350. Kurumlar, evrelerindeki deiiklikleri btnyle kontrol etme
yeteneine sahip olmadklar iin ok farkl trde risklerle kar karyadrlar. Dolaysyla
riskin en nemli kaynaklarndan birisini bizzat ilgili kurumun kendi evresi oluturmaktadr.

Riskler, kurumun amalarna ulama ve stratejilerini baarl bir ekilde srdrme

yeteneini olumsuz ynde etkileyen bir tehdittir. Bu erevede riskin deiken bir tehdit
olduunu, tehdidin ise bir olayla ilgili bulunduunu, tehdidi oluturan sz konusu olayn

348
Fulya Kak, Risk Odakl Denetim ve Bir Uygulama, T.C. Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits letme Anabilim Dal Muhasebe Denetimi Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006,
http://www.belgeler.com/blg/146s/risk-odakli-denetim-ve-bir-uygulama-risk-based-auditing-and-an-
application ( Eriim Tarihi: 12.01.2013).
349
etin zbek, Denetim Kurumsal Ynetim Risk Ynetimi Kontrol, Trkiye Denetim Enstits
Yaynlar No:3, Cilt 1, stanbul, Ekim 2012, s.20.
350
David McNamee, Risk Based Auditing, CA, USA : Management Control Concepts Alamo, 1997, s.7.
143
ortaya kmas halinde kurumun hedeflerine ulama noktasnda sorun yaayabileceini ifade
etmek mmkndr351.

Kurumlar riskler karsnda sahip olduklar risk kltrnn bir yansmas olarak farkl
reaksiyon gsterebilmektedir. Kurumlarn bir ksm risklerin varln kabul eden ve riski
benimseyen bir kltre sahipken; dier bir ksm ise riskin farknda olmayan, riski yok sayan
bir kltre sahip olabilmektedir. Riski benimseyen kurumlar yenilie ve geliime daha fazla
ak olup stratejilerini de deien koullara gre belirleyebilmektedir352. Risk ynetiminin ana
amac riskin sonularna kar farkndal arttrarak zarar verici olaylarn oluma sklklarn
ve ortaya kmalar halinde sonularnn iddetini azaltmaktr.

Kurumlarn riski ynetmekte kullanaca yntemleri belirleyebilmesi iin kurumun

sahip olduu risk kltrn iyi alglamas gerekmektedir. Risk ynetimi, kurum kltrnn
bir paras haline getirildiinde kuruma ciddi faydalar salamaktadr. Ynetimin, hedeflere
ulaabilmek iin, kurum iinde salam risk ynetimi srelerinin bulunmasn ve
kullanlmasn salamas gerekmektedir. Denetim komitesi ve ynetim kurulu ise uygun risk
ynetim srelerinin bulunup bulunmadn ve bu srelerin yeterli ve etkin olup
olmadklarn tespit etmek konusunda denetleyici bir rol oynamaktadr353.

denetimin risk ynetiminde stlenecei roln iki boyutu bulunmaktadr. Bunlardan

ilki i denetimin riskin tanmlanmas, deerlendirilmesi, risk ynetimi yntemlerinin
uygulanmas konusunda danmanlk yapmak suretiyle kuruma yardmc olmas, dieri ise
risk ynetimi erevesinin bir btn olarak iyi ve etkin altna, belirli risklerin istenen
dzeyde ynetildiine ilikin ynetim kuruluna ve st ynetime objektif bir gvence
salamasdr354. denetiler kurumun risk ynetim srelerinin yeterlilii hakknda bir gr
belirtebilmek iin risk ynetimi srelerinin be temel hedefe uygun olduundan emin
olmaldr. Risk ynetimi srecinin be temel hedefi aada verilmitir355:

- stratejileri ve faaliyetlerden kaynaklanan risklerin belirlenmesi, tanmlanmas ve

ncelik srasnn tespit edilmesi,

351
Phil Griffiths, Risk-Based Auditing, England: Gover Publishing Limited, 2005, s.17.
352
Phil Griffiths, a.g.e., s.20-21.
353
Tamer Aksoy, a.g.e., s.660-661.
354
Avrupa Denetim Enstitleri Konfederasyonu, Avrupa'da Denetim Durum Raporu, ubat 2005,
http://icden.kocaeli.edu.tr/mevzuat/%C4%B0%C3%87%20DENET%C4%B0M%20DURUM%20RAPOR
U%20(AVRUPA).pdf, (Eriim Tarihi: 12.01.2013), s.21-22.
355
Trkiye Denetim Enstits, s.310.
144
 - Ynetimin, kurumun stratejik planlarnn gerekletirilmesi amacna ynelik
olarak kabul edilebilecek risklerin dzeyini tespit etmesi,
- Riskleri ynetim kurulunun kabul edilebilir bulduu seviyelere drmek veya
ynetmek amacna ynelik risk azaltm faaliyetlerinin dzenlenmesi ve
uygulanmas,
- Riskleri ve kontrollerin etkinliini dnemsel olarak yeniden deerlendirmek iin
izleme faaliyetlerinin kesintisiz yrtlmesi,
- Risk ynetimi srelerinin sonular hakknda, ynetime ve ynetim kuruluna
dnemsel rapor verilmesi, kurumsal ynetim sreleri kapsamnda; riskler, risk
stratejileri ve kontroller hakknda hissedarlara ve dier hak sahiplerine dnemsel
bilgi verilmesi.

Risk bankalarn birlikte yaamalar gereken bir gereklik olup, tamamyla ortadan
kaldrlmas mmkn olmayp; ancak risk ynetimi teknikleri araclyla ynetilebilir.
Aratrmalar kurumlarn kar karya kaldklar risklere farkl tarzlarda tepki verdiklerini
gstermektedir. Bu yaklam tarzlar aadaki gibi belirtilebilir356:

- Makul dzeyde olmas halinde risk kabul edilebilir.

- Uygun teknikler vastasyla risk bertaraf edilebilir.
- Kontrol noktalar oluturmak suretiyle risk kontrol altnda tutulabilir.
- Risk paylalabilir veya bir sigorta irketine transfer edilebilir.
- Riskli ilemleri terk etmek suretiyle riskten kanlabilinir.

Yukarda belirtilen her bir risk stratejisinin kullanlmasnn en uygun olduu alanlar
vardr. Etkileri ve meydana kma olaslklarnn dk olmas sebebiyle baz riskler,
faaliyette bulunmann doal bir maliyeti olarak grlp kabul edilmesi ve etkisini dk
seviyede tutabilmek iin de dzenli bir ekilde izlenmesi uygun bir yntem olarak kabul
edilebilir.

Baz durumlarda ise riskleri ilemin taraflar ile paylamak veya riskin maliyetini bir
sigortacya devretmek anlaml olmaktadr. Riskin gereklemesini nlemek veya etkilerini
asgari seviyede tutabilmek amacyla uygun kontroller oluturmak ve uygulamak da baka bir
tedbirdir. En basit ekliyle i kontrol, faaliyetlerin belirlenen amalara ulaabilmesi iin

356
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.3.
145
ynetim tarafndan oluturulmu her trl nleyici faaliyet veya prosedr olarak ifade
edilebilir357.

3.1.5.2. Denetimde Proaktiflik

Proaktif kelimesi ngilizcede bir eyin olmasn beklemeden nce o durumu kontrol
altna almak anlamna gelmektedir358. Proaktif yaklam, frsat ve tehditleri domadan nce
grmek, bir durumu ya da olasl nceden tahmin edip ona gre belirli karmlar ve
yaklamlar hazrlamaktr. Proaktif davranmak suretiyle odaklanlan risklerin ortaya knn
nlenmesi ya da etkisinin azaltlmas mmkndr.

Klasik denetim anlaynn terk edilmesinin en nemli gerekelerinden biri, denetim

alannn risk doduktan sonraki sreci kapsamasdr. Klasik denetim anlaynda, ortaya
kmas arzu edilmeyen sonularn nlenmesinden ziyade mevcut durumun analizine
odaklanlmas sz konusudur. Modern/risk odakl denetim, birey ve hata odakl klasik
yaklamn terk edildii, sre odakl yeni yaklam ile proaktif bir fonksiyon haline
gelmitir. Bu yeni fonksiyonun anahtar ifadesi ise deer yaratmaktr359.

nceleri sadece gemi uygulamalarn kontrolnden ibaret olmas ynyle reaktif bir
sre olan i denetim, danmanlk ve deer katma gibi ilevler ile birlikte ayn zamanda
proaktif bir sre haline gelmitir. Buna gre i denetim, deiime ve yeniliklere ak ve
dinamik, iletmenin i ve ilem aklarna, i kontrol mekanizmalarnn ve risk ynetim
sistemlerinin almalarna bal olarak doabilecek riskleri proaktif biimde nceden
ngrebilecek yapda olmaldr360.

Proaktif denetim, olaylarn gereklemesinin ardndan tespitte bulunarak zararn

karlanmasna ynelik tedbirler alnmas anlayna dayanan reaktif/klasik denetimden farkl
olarak; riskler gereklemeden nce risk unsurlarnn izlemeye alnmasna ve herhangi bir
kayba neden olmadan nce bu risk unsurlarnn ortadan kaldrlmasna veya azaltlmasna
ynelik tedbirlerin alnmas anlamna gelmektedir.

357
Tamer Aksoy, a.g.e., s.265.
358
Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford University Press, Sixth Edition, s.927.
359
Ali Kamil Uzun, Deer Yaratan Denetim, Denetim Dergisi, stanbul: 14. say, 2006, s.55.
360
Ali Alagz, letmelerde Kontrol Sisteminin nemi ve Denetim Komiteleri ile Denetim Birimi
likisinin Hata ve Hilelerin nlenmesindeki Rol, http://www.alialagoz.com.tr/doc-dr-alialagoz-
makaleleri/isletmelerde_ic_kontrol.pdf, s.13. (Eriim Tarihi: 14.01.2013).
146
 denetim sistemi gemi olgular ortaya karmaktan ziyade muhtemel kayplarn
nne gemeyi amalamaktadr. Proaktif denetim olarak da adlandrlan bu mekanizma
kapsamnda i denetim sistemi bnyesindeki risk ynetim merkezi araclyla bankann
maruz kalabilecei riskleri srekli olarak izlemekte, yorumlamakta ve bunu dzenli bir
ekilde raporlamak suretiyle st ynetimi bilgilendirmektedir361.

Yaanan gelimeler iletme ynetiminde baarnn yakalanabilmesi iin i denetimin

proaktif bir rol stlenmesini zorunlu hale getirmitir. Bu nedenle i denetilerin daha proaktif
bir yaklam sergileyerek vizyonlarn, perspektiflerini geniletmeleri gerekmektedir. Bu
balamda i denetiler bnyesinde yer aldklar organizasyonun i srelerinin kalitesine,
gvenilirliine, duyarllna ve maliyet etkinliine daha fazla katkda bulunmaldr.

denetilerin, kontrolleri sonucunda elde ettikleri bilgileri yneticilerle paylamas,

risk ynetimi kurallar erevesinde st ynetime birimlerin performans konusunda
raporlama yapmas, risklerle ilgili kontrollerin yeterli dzeyde yaplmasnn gvence altna
alnmas, tasarm aamasndaki sistemlerin incelenmesi, denetledikleri alanlarda ortaya kan
olumsuz eilimleri ve riskleri belirlemek amacyla veri tabanlar oluturulmas ve srekli
olarak izlenmesi iin ileri teknolojik aralar gelitirmesi proaktif anlayn bir sonucudur.362

3.1.5.3. Denetimde Esneklik

Klasik denetim yaklamnda tm birim ve ubeler birbirinin ayn denetim teknik ve

sreleri ile denetlenirken, modern/risk odakl denetim metodunda denetimin esasn her bir
denetlenenin kendi zel koullar oluturmaktadr. Dolaysyla esneklik, denetim ilevinin
denetlemeye konu edilen her bir banka, birim ve ube iin ayn yaklamla belirlenmesi
uygulamasnn istisnasn oluturan bir kavramdr.

Risk odakl denetim; daha nce de ifade ettiimiz gibi, faaliyet alanlarna ilikin risk
faktrlerinin tanmlanmasn, risk seviyelerinin llmesini, bu riskler iin uygulanan

361
Beste Akyrek, Bankaclk Sektrnde Risk Odakl Denetim Sistemi, Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s.107. http://www.belgeler.
com/blg/t5k/bankacilik-sektrnde-risk-odakli-i-denetim-sistemi-risk-based-internal-auditing-system-in-
banking-sector. (Eriim Tarihi: 14.01.2013).
362
aban Uzay, letmelerde Denetim Etkinliini Salamada Denetim Komitesinin (Audit Comittee)
Rol ve Trkiyede Uygulanabilirlii, Muhasebe ve Denetime Bak Dergisi, Yl:3, Say:8, Trmob
Yayn, Ziraat Matbaas, Ankara, Ocak2003, s.7182.
147
kontrollerin etkinlik ve yeterliliinin deerlendirilmesini ve denetim nceliinin yksek risk
ieren alanlara verilmesini ngren bir denetim perspektifidir363.

Denetim faaliyetleri, bankann risk ynetimi ve i denetim sistemlerinin gvenilirlik

derecesine ve bankann risk profiline gre, her birim/ube iin farkl bir ekilde belirlenebilir.
Yaplan deerlendirmeler sonucunda banka/birim/ube baznda belirlenen risk profilleri,
yneticilerin risk alma eilimleri ve riskleri ynetme kabiliyetleri farkl/esnek tedbirlerin
uygulanmasnn temelini oluturmaktadr.

Olaya d denetim veya kamu denetimi asndan bakldnda esneklik yaklamnn

temelini ilgili bankann kurmu olduu i denetim ve risk ynetim sisteminin yeterlilii
olutururken, banka baznda bakldnda ise ilgili birim ve ubenin risk profili ile
yneticisinin risk alma ve ynetme kapasitesi esneklik unsurunun esasn oluturmaktadr.
Dengeli bir portfy oluturmak suretiyle risk profilini salkl bir temele oturtmu olan bir
bankaya ynelik denetim yaklam ile risk profili itibariyle yksek risk tayan bir bankaya
uygulanacak olan denetim yaklamnn ayn olmas, farkllatrlmamas denetimde
etkinsizliin ve kaynak israfnn bir gstergesi olacaktr. Ayn ekilde risk itah dengeli ve
risk ynetme becerisi de yksek bir yneticinin ynetimindeki bir birime ynelik denetim
yaklam ile risk alma itah yksek ve ayn zamanda risk ynetme kapasitesi/becerisi de
zayf olan bir yneticinin ynetimindeki birime ynelik yaklamn ayn olmas yine
etkinsizlik ve kaynak israf sonucunu douracaktr.

3.1.5.4. Denetimde Etkinlik

Etkinlik, bir amacn gerekletirilmesinde kullanlan girdilerin dorudan o amala

ilgili/uyumlu olmas ya da ulalan hedef ile kullanlan girdiler arasndaki iliki eklinde
ifade edilebilir. denetim anlamnda ise etkinlik, kurum bnyesindeki bir srete o srele
amalanan hususa ulalmasn salayacak girdilerin kullanlp kullanlmad, amaca ulama
dndaki girdilere srete yer verilip verilmedii eklinde ifade edilebilir364.

Klasik denetilerden gemiteki ilemlerin mevzuata uygunluunu deerlendirmeleri

beklenirken, risk temelli yaklam nedeniyle klasik beklentiler ciddi bir krlmaya uram

363
Kamu Denetiminde Risk Deerlendirme Rehberi, http://www.icdenetim.adalet.gov.tr/mevzuat/ucuncu/
kamu_ic_denetiminde_risk_degerlendirme_rehberi.pdf, s.1. (Eriim Tarihi: 18.01.2013).
364
Eren Gegin, a.g.t., s.42-43.
148
olup, gnmzde denetilerden mevzuata uygunluk yannda srelerin etkinlii hatta
etkinlikle beraber verimlilii ve yeterliliini deerlendirmeleri de istenmektedir.

Bankann hedefleri ve kaynak kapasitesi esas alnmak suretiyle denetim faaliyetlerinin

etkinliinin optimum seviyeye tanabilmesi iin, denetim faaliyetlerinin nispeten yksek
riskli alanlara odaklanmas, en uygun denetim aralarnn gereken kapsam ve younlukta
kullanlmas, denetim faaliyetlerinin srekliliinin salanmas, teknolojinin tm
imknlarndan azami lde faydalanlmas ve denetime tahsis olunan kaynaklarn etkin
kullanm iin gerekli tedbirlerin alnmas gerekmektedir.

1. Odaklanmada Yksek Risk Olgusu

Denetimin odaklanaca alanlarn tespiti asndan riskin varlndan ziyade mevcut

risklere kar korunma nlemi alnp alnmam olmas hususu byk nem tamaktadr.
Denetim srecinde odaklanlmas gereken alanlar, risklerin azaltlmas ve kontrol edilmesi
yntemlerinin etkin kullanm yoluyla korunma salanm olan risklerin bulunduu alanlardan
ziyade, herhangi bir korunma nlemi alnmam, nitelii, boyutu ve geliimi asndan
bankann faaliyetleri zerinde olumsuz etkide bulunma potansiyeli tayan faaliyetler
olmaldr.

Risklilik seviyesi ve kurum tarafndan oluturulmu kontrol sistemlerinin etkinlii

dikkate alnmakszn gerekletirilen tm faaliyetlere odaklanlmasndan ziyade sz konusu
kurum asndan yksek risk tayan alanlara odaklanlmas, denetime tahsis edilen
kaynaklarn etkin kullanlmasn ve proaktif denetim tedbirlerinin zamannda alnabilmesine
imkan salamaktadr.

Risk odakl i denetim, risk ynetimi srelerinin ktlarn kullanmak suretiyle

denetimde odak noktas olarak yksek riskli alanlar semektedir. Bylelikle i denetimde
etkinliin arttrlmas, maliyet ve zaman tasarrufu salanmaktadr365. Kurumlarda yksek risk
oluturan faaliyetler, corafi blgeler, zel projeler, i sreleri ve itirakler; dk riskli
alanlara gre i denetimin dikkatinin daha ok olduu alanlardr. denetimde etkinlii

365
Yunus Kishal, Davut Pehlivanl, Risk Odakl Denetim ve MKB Uygulamas, MUFAD Dergisi,
Nisan 2006, s.7.
149
salamak denetime ayrlan kaynaklarn optimizasyonu iin yksek riskli alanlar dk riskli
alanlara gre daha sk i denetime tabi tutulmaldr366.

2. Denetim Aralarnn Seiminde Optimizasyon

Risk odakl denetim yaklam kurulularn risk profillerini ve risk ynetme

kabiliyetlerini dikkate alan bir denetim yaklam olduu iin zellikle risklilik seviyesi ve
risk ynetme kapasitesi cihetinde ortaya kan farkllklar, denetim aralarnn da birim/ube
baznda benzer olmamas sonucunu dourmaktadr. Kurumlarn risk profili, riskleri ynetme
kapasitesi ve risklerin gereklemesi halinde ortaya kacak olas kayplarn boyutu en uygun
denetim aracnn belirlenmesinde temel unsurlar olarak ne kmaktadr.

Risk bazl yaklam yerine klasik denetim anlaynn geerli olduu kurum ve
kurulularda her birim/ube denetimine tahsis edilen denetim aracnn ayn olmas kaynak
israfna yol amasnn yannda denetimin etkinliini de olumsuz etkilemektedir. Denetime
ayrlan kaynaklarn bir snrnn olduu gerei gz ard edilmemelidir. En uygun aracn
seimi ise hem sorunlara daha hzl zm bulunmas hem de kaynaklarn verimli
kullanlmas sonucunu dourmaktadr.

3. Denetimin Kapsaycl ve Sreklilii

Denetim faaliyeti, banka/birim/ubenin risk profilinin ve riskleri ynetme

kapasitesinin deerlendirilmesiyle balamaktadr. Risk deerlendirmesi erevesinde
uygulanmas dnlen denetim faaliyetleri planlanmakta ve bu kapsamda gerekletirilecek
denetimlerin kapsam ve younluu da belirlenmektedir. Birimlerde gerekletirilen denetim
faaliyetleri ile gncelletirilen risk profili ve risk ynetme kapasitesi yeniden
deerlendirilmeye tabi tutularak denetime tabi birim/ubeden tespit edilen eksiklik ve
aksaklklarn dzeltilmesi iin gerekli tedbirleri almas talep edilmelidir. Birim/ubenin risk
profili ve alnmas istenen tedbirlere uyum seviyesi, yakn izleme ve erken uyar sistemleri ile
srekli olarak takip edilmelidir.

Denetim sreci hi bir kesintiye uramakszn srekli ve katlm bankasnca

gerekletirilen tm faaliyetleri kapsayacak ekilde iletilmelidir. Srekli denetim, denetim

366
Ali Alagz, a.g.m., s.15.
150
srecini daha hzl, etkin ve daha az maliyetli hale getirmekte, gerek zamanl risk ve kontrol
deerlendirmeleri yaplmak suretiyle denetimin kalitesi srekli bir ekilde artmaktadr367.

Tm faaliyetleri kapsamayan veya tm faaliyetleri kapsamakla birlikte sreklilik

arzetmeyen denetim faaliyetleri beklenen olumlu sonular dourmayabilir. Denetimde
etkinliin yakalanabilmesi iin denetimin kapsamnn tm faaliyetleri kavrayacak ekilde
belirlenmesi ve ayrca denetim faaliyetlerinde srekliliin salanmas gerekmektedir.

4. Teknolojiden Yararlanmada Maksimizasyon

Denetim fonksiyonunun etkinliinin artrlmas iin, denetim srelerinin etkinliinin

artrlmas, denetime tahsis edilen kaynaklarn etkin kullanmnn salanmas, emek youn
ilem ve uygulamalarn mmkn olduunca teknoloji youn hale getirilmesi, denetim
srelerinde ortaya kabilecek hata ve ihmallerin en aza indirilmesi, yaplan analizlerin ve
tespitlerin isabet kabiliyetlerinin artrlmas gibi amalarla tm denetim srelerinde
teknolojinin tm imknlarndan azami lde yararlanlmas kanlmazdr368.

Bankalarn teknoloji kullanmnda ulat seviye dikkate alndnda teknolojik

rnlerle desteklenmemi bir i denetim yaklamnn bankalarca tanan risklerin tespiti
noktasnda baarszla urama ihtimali yksektir. Gerek denetim elemanlarnn
gerekletirecekleri denetim faaliyetlerinde teknolojiyi kullanabilme becerisinin gelitirilmesi
gerekse denetim aralarnn teknolojinin en son rnleri ile donatlmas denetimde etkinlik
seviyesini en st noktaya karacaktr. Bu balamda bilgi teknolojilerine dayal srekli
denetim yaklamnn kurum faaliyetleri zerinde nemli katklar yapmas beklenmektedir369.

5. Kaynaklarn Kullanmnda Etkinlik

Risk odakl i denetim, daha nceki blmlerde de belirtildii gibi kurumlarn risk
profillerinin belirlenmesi, denetim srecinin kurumun risk profiline gre kurgulanmas ve
denetime ayrlm olan kaynaklarn bu esaslar erevesinde tahsis edilmesi esasna dayanan
ve denetimin etkililiini ve verimliliini artrmay hedefleyen bir denetim yaklamdr370.Risk
esasl denetimde ama; riskli alanlara younlamak suretiyle denetime tahsis olunan

367
Mehmet nsal Memi, Kayahan Tm, Srekli Denetim Sreci ve Denetim ile likisi, Erciyes
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 162 Say: 37, Ocak-Haziran 2011, s.153.
368
Mehmet nsal Memi, Kayahan Tm, a.g.m., s.146-148.
369
Mehmet nsal Memi, Kayahan Tm, a.g.m., s.146.
370
Mehmet Tahir zsoy, Risk Odakl Denetim, ABD Uygulamas ve Trkiye Asndan
Deerlendirilmesi, Activeline Dergisi, Mart-Nisan 2004, s.1.
151
kaynaklarn etkin kullanmnn salanmas ve ynetim, kontrol ve risk ynetimi srelerinin
etkinlik dzeylerinin arttrlmas konusunda ynetime verilen katknn en st seviyeye
kartlmasdr371.

Klasik denetim yaklamnn aksine organizasyonun tmnn ayn dzeyde

denetlenmesi yerine, risk deerlendirmesi sonucu ortaya kan tablo erevesinde, baz
birim/ubelerin daha sk ve youn denetlenmesi suretiyle birim/ubeler arasnda risk
seviyesine bal olarak selektif bir denetim yaklam uygulamak mmkn olmaktadr.
Bylece kaynaklarn daha doru alanlara teksif edilmesi, bir baka deyile kaynak israfnn
nne geilmesi salanmaktadr.

Tm denetim faaliyetlerinin, birim/ubenin risk profiline gre denetim ihtiyalarn

tam olarak karlamas salanmaldr. Bu suretle denetimin etkinlii, sz konusu denetim iin
gerekli kaynan denetimin hedefledii alanlara ve fonksiyonlara tahsisi yoluyla
salanacaktr.

3.1.5.5. Kurumsal Geliime Katk

Bankalarn organizasyonel olarak bymeleri tadklar riskleri nasl ynettikleri ile

yakndan ilgilidir. Dzenleyici otoriteler yeterli bir i denetim sistemi oluturamam olan
bankalara faaliyet genilemesi izni vermemektedir. Bankalarn organizasyonlarn
bytebilmeleri iin yasal dzenlemelerin ngrd etkinlik ve yeterlilikte i denetim
sistemlerini kurmalar gerekmektedir372. Dolaysyla risk bazl denetim yaklam proaktiflik
zellii sayesinde tanan risklerin zarara dnmeden nce tespit edilmesini ve bu risklerin
uygun tekniklerle ynetilmesini salamas nedeniyle, bankann bymesi ve genilemesi iin
ciddi katklar sunmaktadr.

3.1.5.6. Kurumsal Sorumluluk

Ynetim kurulu, bankann st dzey ynetimi ve i denetim ve risk ynetim

fonksiyonlar ile dier kontrol sistemlerinin yneticilerinin sorumluluklarn yerine
getirmelerini, bu suretle sz konusu risklerini kendi risk ynetimi ve i denetim sistemleri ile
ynetmelerini ve kontrol etmelerini salamak zorundadr.

371
Kamu Denetiminde Risk Deerlendirme Rehberi, http://www.icdenetim.adalet.gov.tr/mevzuat/ucuncu/
kamu_ic_denetiminde_risk_degerlendirme_rehberi.pdf, s.1. ( Eriim Tarihi: 18.01.2013).
372
BDDK, 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Madde: 23, 24, 29, 30, 31, 32.
152
 Ynetimlerin; banka faaliyetlerinin etkin ve verimli bir ekilde gerekletirilmesi,
retilen veri ve raporlarn gvenilir olmas, banka varlklarnn korunmas ya da faaliyetler
srasnda i ve d dzenlemelere uyumun salanmas amacyla aldklar her trl karar,
nlem ya da gerekletirdikleri faaliyetlerin toplam i kontrol sistemi olarak adlandrlr373.

kontrol sisteminin kurulmas ve iletilmesi her eyden nce banka ynetimlerinin

bir sorumluluudur374. st ynetim, kurum bnyesinde oluturulmu olan i kontrol
sisteminin ve srelerinin genel kabul grm deerlendirme kriterleri kullanlarak ya da
organizasyonun niteliine uygun bir takm kriterler gelitirilerek etkinlik ve verimliliini
deerlendirmelerini ve kendilerine bu konuda makul bir gvence verilmesini denetilerden
istemelidir.

3.1.6. Denetim Yaklamlar Arasndaki Temel Farkllklar

Klasik/geleneksel ve modern/risk odakl i denetim yaklamlar arasndaki temel
farkllklar deerlendirdiimizde u hususlarn zellikle dikkat ektii grlmektedir:

- Denetimin nitelii asndan: Klasik/gelenksel denetim yaklamnda gemite

gerekletirilen ilemler denetlenirken, modern/risk odakl denetim anlaynda denetim
faaliyetler/sreler zerinden yaplmaktadr.

- Denetimin etkinlii asndan : Klasik yaklamda istisnasz tm birimler periyodik

aralklarla denetimden geirilmekte, modern yaklamda ise bir risk deerlendirmesi
yapldktan sonra elde edilen sonulara gre karar verilmektedir. Modern yaklamda, yksek
risk ieren sreler ile dk risk ieren srelerin denetim sklnn belirlenmesinde
farkllklar bulunmaktadr375. Modern yaklam ifade eden risk odakl denetim perspektifinde
yksek riskli alanlara fokuslanmak suretiyle denetimde etkinlik gereklemektedir.

- Yntem asndan: Klasik yaklamda yntem asndan denetimler ou zaman

denetinin kendi inisiyatifi erevesinde ekillenirken modern yaklamda ise tm denetilerin
ayn denetimden benzer sonular elde etmesini salayacak sistematik ve standart denetim
yntemleri uygulanmaktadr.

373
COSO, Internal Control Integrated Framework, New Jersey, 1994, s.13.
374
Erroll J. Yates, Internal Audit: A Managerial Control, Internal Audit Magazine, December 2001,
s.38-43.
375
BIS, Basel Committee on Banking Supervision, Internal Audit In Banks And The Supervisor's
Relationship With Auditors, s.15.
153
 - Denetilerin sorumluluu asndan: Klasik yaklamda i denetiler sadece
denetim grevini yerine getirmekte iken, modern yaklamda ihtiya duyulmas halinde, i
denetiler kuruma deer katmak amacyla denetim hizmetlerine ilave olarak danmanlk
hizmeti de verebilmektedirler376.

- Denetilerin st Ynetimle ilikisi asndan: Klasik yaklamda i denetilerin st

ynetim ile ilikisi kendilerine verilen denetim grevini en iyi ekilde yerine getirmek
suretiyle elde ettikleri bulgular st ynetime raporlamalarndan ibarettir. Risk odakl denetim
yaklamnda ise denetilerin st Ynetim ile daha dinamik bir iliki kurmalar
beklenmektedir377. Yeni yaklamda i denetilerden beklenen nemli noktalardan birisi de
kurumsal ynetim378 srecinin etkinliini deerlendirmektir. Bu yaklamla, kurum
faaliyetlerinde dzenlemelere uygunluk, etkinlik ve verimliliin ve ayrca retilen bilgi ve
raporlarn gvenilir olmasnn salanmas amalanmaktadr 379.

- Ynetime rehberlik etmesi asndan: Modern yaklamda i denetilerden

beklenen bir dier husus da, bankann faaliyetleri ile ilgili en iyi uygulamalar konusunda
kendisini gncel tutmas ve bu konuda st ynetimi dzenli olarak bilgilendirmesidir380.
denetilerin modern denetim perspektifini kazanmas ile birlikte st ynetimler iin stratejik
akl orta haline geldikleri grlmektedir381. Gemiten ok gelecee odaklanan modern
denetim anlaynda i denetiler erken uyar mekanizmalarnn kurulmas ve ynetimin
zamannda bilgilendirilmesi konusunda kurum bnyesinde etkin bir role sahiptirler382.

- Denetime tahsis edilen kaynaklarn kullanm asndan: Klasik anlayta maliyet

alglamasnn olmay nedeniyle denetim giderleri ou zaman gz ard edilirken, modern
anlayta denetime ayrlan kaynaklarn maliyeti ile denetimden elde edilecek fayda
karlatrlmakta, fayda/maliyet analizi dorultusunda denetlenecek i ve ilemlerin hangileri

376
Bayram Aslan, "Bir Ynetim Fonksiyonu Olarak Denetim", Saytay Dergisi, Say:77, s.72.
377
Mark Watson, Internal Audit: Five Best Practices For Oversight, Accountancy Ireland, Vol: 39,
Dublin, April 2007, s.28-31.
378
Kurumsal Ynetim; kurumlarn st yneticiler tarafndan, kiisel menfaatler yannda kurumla ilgili dier
tm menfaat sahiplerinin (hisse sahipleri, i ve d denetiler, alanlar, devlet, dier dzenleyici otoriteler
gibi) menfaatlerini de gzetecek ekilde effaf, hesap verebilir, sorumlu ve eitlii dikkate alan bir
yaklamla ynetilmesidir.
379
Adrian Cadbury (Cadbury Report), The Financial Aspects Of Corporate Governance, London,
December 1992, s.14.
380
Mark L. DeFond, Jere R. Francis, Audit Research After Sarbanes-Oxley, Auditing: A Journal Of
Practice & Theory, Vol. 24, 2005, s.25.
381
Ali Kamil Uzun, a.g.e., s.55-56.
382
Robert R. Moeller, Brinks Modern Internal Auditing, 6th Edition, Canada: John Wiley & Sons
Publications, 2004, s.191-238.
154
olmas gerektiine ve kapsamna karar verilmektedir. Uluslararas i denetim standartlarna
gre i denetim yneticisi, yllk denetim plann hazrlarken kendisine verilen kaynaklar ve
kullanm yerlerini en uygun ekilde belirleyerek st Ynetime sunmak durumundadr383.

- Denetimde etkinlik ve verimlilik asndan: Modern denetim yaklamn klasik

yaklamdan ayran nemli bir nokta da modern yaklamda operasyonel etkinlik ve
verimlilie gemie kyasla ok daha fazla nem verilmeye balanmasdr384.

- Denetimde stratejilerin dikkate alnmas asndan: Modern yaklamda grev

kapsamna, klasik anlaytan farkl olarak, ilemlerin st ynetim tarafndan belirlenmi
kurum stratejilerine uygunluunun deerlendirilmesi hususu eklenmitir. Modern denetiler
faaliyetlerden ziyade sreleri dikkate almakta, ilemlerden ziyade sistemi
sorgulamaktadrlar.

- Denetilerin sorumluluunun kapsam asndan: Klasik yaklamda denetilerin

grevi gemite gerekletirilen ilemlerin mevzuata uygunluunu tespit etmektir. Modern
yaklamda ise denetilerden, ilemlerin mevzuata uygunluunun tespitine ilave olarak
kurum kaynaklarnn ilemlerin gerekletirilmesinde etkin ve verimli bir ekilde kullanlp
kullanlmad ynnde bir deerlendirme yapmas istenmektedir.

- Denetimin odak noktasnn belirlenmesi asndan: Risk odakl denetim

yaklam, kaynaklar nemli faaliyetlerin almasn anlamak iin kullanmas, yksek riske
maruz kalan alanlar zerinde younlamas, denetinin bilgi, tecrbe ve yaratclndan daha
ok faydalanmas, ynetime salad katma deerin daha fazla olmas gibi zellikleri ile
klasik i denetim yaklamndan ayrlmaktadr.

3.1.7. Risk Odakl Denetim Sreci

Risk odakl denetim yaklam daha nceki blmlerde ayrntl olarak anlatld gibi
bir sre denetimidir. Bankaclk faaliyetlerine btnleik durum arzeden risklerin tespitini ve
bu risklerin uygun tekniklerle ynetilmesini ifade eder. Risk odakl denetim sreci, aadaki

383
Lawrence B. Sawyer ve Mortimer A. Dittenhofer, a.g.e., s.968-969.
384
Ali Kamil Uzun, "irketlerde Kontroln Ye4terliliinde Denetimin Rol", Deloitte
Denetimnet.net, s.1, http://www.denetimnet.net/Pages/ic_kontrol_ic_denetim.aspx, s.1, (Eriim Tarihi:
18.01.2013).
155
faaliyetlerden olumaktadr385:

- Risk Deerlendirmesi Yoluyla Kurum Risk Olgunluunun Tespiti

- Denetim Plannn Hazrlanmas ve Onaylanmas

- Denetimin Yrtlmesi

- Denetimin Raporlanmas/Sonulandrlmas

- Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi

Risk odakl denetimin yrtlmesine ilikin sre ekil 3.2de gsterilmitir.

ekil- 3.2. Risk Odakl Denetim Srecinin Aamalar

Kaynak: Davut Pehlivanl, a.g.t., s.91.

Risk deerlendirmesinin yaplmas ve risk profillerinin karlmas ile balayan sre,

i denetiler tarafndan hazrlanan raporun st ynetim tarafndan deerlendirilmesi ile son
bulmaktadr386.

385
The Institute of Internal Auditors-UK&Ireland, Position Statement-Risk Based Internal Auditing, UK,
August 2003, s.1.
386
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.91.
156
 3.1.7.1. Risk Deerlendirmesi Yoluyla Kurum Risk Olgunluunun Tespiti

3.1.7.1.1. Risk Deerlendirmesi

Risk deerlendirmesinin amac, denetim planlamasnn ve akabinde i denetim

faaliyetlerinin kurumun yksek riskli faaliyet alanlarna odaklanmasn salamaktr387. Bu
aamann amac, denetlenecek birim/ubenin risk profilini belirlemek, yksek riskli faaliyet
alanlarn tespit etmek ve denetim plannn hazrlanmasna baz tekil eden dokmantasyonu
oluturmaktr. Bu dokmantasyon banka st ynetiminin uygulama faaliyetlerinin temel
girdilerinden birisi durumundadr.

denetim birimi yneticisi kurumun amalarna uygun olan ve kurumu etkileyen

ve/veya etkileme olasl olan riskler hakknda yaplan bir analiz ve deerlendirmeye
dayanan i denetim faaliyetlerinin nceliklerini belirleyen risk odakl planlar yapmaldr388.
Bu aamada i denetiler risk deerlemesi yapmak suretiyle kurumun ve/veya denetlenecek
birimin maruz kald riskleri belirlemeli, bu risklerin nemini ve oluma sklklarn lmeli
ve ortaya kan sonulara gre ncelik vermesi gereken alanlar tespit etmelidir. deneti
tarafndan risk deerlemesi yaplrken ynetim yaps, i hedefleri, organizasyonel
deiiklikler, denetim komitesinin yksek riskli olarak belirledii alanlar ve ynetimin
risklerle ilgili kayglar dikkate alnmal ve i denetimin odaklanaca alanlarn tespitinde
azami isabetin salanmasna aba gsterilmelidir389.

Risk odakl denetimin ana noktasn tekil eden riskin belirlendii dzey olmas
nedeniyle risk deerleme aamasnn baarl olabilmesi iin aada belirtilen hususlara
dikkat edilmesi gerekmektedir390:

- st ynetim ve bamsz denetilerin de srece katlm salanmaldr.

- Sre her iki taraf iin de yararl sonular retmelidir.

- Deerleme srecinin sonularnn alnmasnda acele edilmemelidir.

- Elde edilen sonucun asgari elde etme maliyeti kadar olmasna dikkat edilmelidir.

387
etin zbek, a.g.e., s.346.
388
Trkiye Denetim Enstits, s.131.
389
E. Michael Thomas, The Seven-Step Process to Risk-based Auditing, FSA Times, Fourth Quarter
2003 Vol 2, No. 4, http://www.theiia.org/fsa/index.cfm?iid=223, (19.01.2013).
390
Ali Rza Ekazan, Risk Odakl Denetim Planlamas, Trkiye Denetim Enstits Denetim
Dergisi, Bahar 2005, s.33.
157
 - Ortaya kan sonular deneti ve ynetime anlam ifade etmelidir.

- Risk deerleme modeli kurumun ihtiyalar gz nne alnmak suretiyle mmkn

olduunca basit hazrlanmaldr.

- Srete modellerin kullanlmas zorunlu olmamakla birlikte, kullanlmas halinde

sistemin anlalabilirlii ve devamll salanmaldr.

Risk deerleme sreci; riskin belirlenmesi, riskin llmesi ve nceliklerin

belirlenmesi olmak zere aamadan olumaktadr391.

1.Riskin Belirlenmesi

Risk deerleme srecinin en nemli fazn tekil eden risklerin belirlenmesi

aamasnda kurumun ve denetlenebilir birimlerin kar karya olduu tehlikeler ve olas
frsatlar belirlenmektedir. deneti kurumun ve denetlenebilir birimlerin maruz kald
riskleri belirlemede pek ok yntem uygulayabilir. denetinin deneyimi, bilgi birikimi,
zaman, mali imkan ve i gc gibi kt kaynaklar en etkin ekilde nasl kullanaca, yntemin
salad faydann uygulama maliyetinden daha fazla olmamas gibi hususlar risklerin
belirlenmesinde kullanlacak olan yntemin seilmesinde belirleyici olacaktr.

deneti, riski belirleme aamasnda denetlenecek birimlerin yneticileri ile birlikte

hareket etmek suretiyle onlarn gemite yaadklar olaylar renmesi denetimin etkin bir
ekilde yerine getirilmesinde yardmc bir faktrdr. Bu srete benzer almalardan, nceki
denetimde yaplan tespitlerden, sektrel aratrmalardan ve rakip firma verilerinden de
faydalanlabilir.

Performans incelemeleri, kurumsal baarszlklarn, kayplarn, zellikle mteri ve

alanlardan alnan geribildirimlerin irdelenmesi risklerin belirlenmesi aamasnda
kullanlabilecek yntemler arasnda bulunmaktadr392. Riski belirlemede st ynetimle ve
birim yneticileri ile yaplacak olan grmelerin, gerekletirilecek kapsaml risk
altaylarnn ve kurum hesaplarnn incelenmesinin de nemi byktr393. Risklerin doru
olarak belirlenmesi snrl denetim kaynaklarnn optimizasyonunu salayacaktr. Bu sayede
kurum stratejik hedeflerine ulama noktasnda kendisini daha fazla gvende hissedecektir.

391
Phil Griffiths, a.g.e., s.22.
392
Phil Griffiths, a.g.e., s.21.
393
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing Three Views On Implemantation, s.21.
158
 Riski belirlemede kullanlacak dier baz yntemler ise 'Riske Maruz Kalma
Yaklam', 'evresel Yaklam' ve 'Tehdit Senaryolar' eklinde sralanabilmektedir:

Riske Maruz Kalma Yaklam'nda, i deneti tesis, makine, ekipman gibi fiziksel;
nakit, yatrmlar gibi finansal deerleri; personel bilgi ve deneyimini ieren insan
kaynaklarn; marka, isim hakk gibi maddi olmayan varlklar etkileyebilecek tehdit ve
frsatlar zerine younlamaktadr394. Yaklamn amac, kurum amalarnn yerine
getirilmesinde nemli katks olan varlklar boyut, eit, tanabilirlik, bulunduu yer gibi
zelliklere bakarak tanmlamak ve bu varlklarda oluabilecek deer kayplarn ortaya
karabilmektir.

evresel Yaklam'da, kurumlar bir ok bileenden oluan bir d evrede kurulmakta

ve kurumun btn ve denetlenebilir her birim bu evresel risklerden etkilenmektedir. Bu
yaklam mevcut evre ile gelecekteki evreyi frsatlar ve tehditler asndan
deerlendirmektedir395. Denetim evresi analizi, denetime ilikin amalarn gereklemesine
etki eden evre faktrlerinin analiz edilmesini ve bu faktrlerin tad denetim amalarna
etki eden risklerin tahlilini ifade eder.

Tehdit Senaryolar Yaklam, yolsuzluk ve gvenlikle ilgili durumlar sz konusu

olduunda kullanlacak yntemlerden biridir. Tehdit senaryolarnda ncelikle riske ve tehdide
maruz kalacak deerler belirlenmektedir. Daha sonra bu deerler ile ilgili risk ve tehditler
sralanp, bu tehditlerin nasl gerekleecei listelenmektedir396. Bu yaklamda i deneti
tehdit senaryosu ile riskleri belirledikten sonra eksik kontrolleri tespit etmekte ve varolan
kontrollerin istenildii gibi alp almadndan emin olmak iin testler tasarlamaktadr.

2. Riskin llmesi

Riskler ve sonular belirlendikten sonra risk deerleme ynteminin ikinci aamas

olan riskin llmesi aamasna gelinmektedir. Riski lmedeki ama potansiyel frsat ve
tehditleri belirlemektir397. Fiziki bir varlk olmamas nedeniyle riskin llmesi zor olup bu
zorluun almasnda i denetinin kiisel becerisi n plana kmaktadr.

394
David McNamee, a.g.e., s.25.
395
David McNamee, a.g.e., s.28.
396
David McNamee, a.g.e., s.32.
397
David McNamee, a.g.e., s.48.
159
 Riskin 'Oluma Olasl' ve 'Sonular' olmak zere iki boyutu bulunmaktadr398: Risk
lm yaparken i deneti riskin bu iki boyutunu da dikkate almak durumundadr. Riskin
oluma olaslklar ve sonularnn nemi Tablo 3.1 deki gibi ok dk, dk, orta, yksek
ve ok yksek olarak ifade edilebilir.

Tablo- 3.1. Riskin Etki ve Sonularnn lmlenmesi

Risk Olutuunda Ortaya kan Sonu Riskin Oluma Riskin Etkisi
Olasl
Snrl Saknca Oluturmakla Birlikte Hedeflere Seyrek / Nadir ok Dk
Ulamaya Engel Oluturmamak (1)
Saknca Oluturmakla Birlikte Ana Hedeflere Dk Olaslk Dk
Ulamaya Engel Oluturmamak (2)
Hedeflerin bir Ksmnn Gereklemesini Ksa Mmkn Orta
Bir Sre Engellemek (3)
Hedeflerin Byk Bir Ksmnn Gereklemesini Muhtemel Yksek
Uzun Bir Sre Engellemek (4)
Organizasyonun Tamamnn veya nemli Bir Hemen Hemen ok Yksek
Blmnn Uzun Bir Sre in Kapatlmas Kesin (5)

Kaynak: David Griffiths, Risk Based Internal Auditing-An Introduction, s.18.

Riskin ortaya kma olasl hemen hemen kesin ve ortaya ktnda kurumun
tamamen veya nemli bir blmnn uzun bir sre iin kapatlmas sonucunu douruyor ise o
riskin etkisi ok yksek, ortaya kma olasl ihtimal dahilinde ve olutuunda kurumun
hedeflerinin byk bir ksmnn gereklemesini uzun bir sreliine etkiliyorsa o riskin etkisi
yksek, ortaya kmas mmkn ve hedeflerin bir ksmnn gereklemesini ksa bir sreliine
etkileyecek ise o riskin etkisi orta, ortaya kma olasl dk ve saknca oluturmakla
birlikte kurumun ana hedeflerine ulamasna engel oluturmuyorsa o riskin etkisi dk,
ortaya kma olasl seyrek ve kstl saknca oluturmakla birlikte belirgin hedeflere
ulamada engel oluturmuyorsa o riskin etkisi ise ok dk dzeydedir.

3. nceliklerin Belirlenmesi

Risk deerleme aamasnn nc ve son basama, belirleme aamasnda tanmlanan

ve lm aamasnda byklkleri ve etkileri saptanan risklerin nceliklerinin veya
sralamasnn belirlenmesidir. nceliklerin belirlenmesinde riskler 'mutlak' ya da 'nisbi'

398
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.18.
160
sralama yntemleri ile sralanabilmektedir. Mutlak sralama ynteminde risk lm sonular
byklklerine gre aadaki gibi sralanmaktadr399:

- Toplam puanlar byklklerine gre sralanabilir.

- Puanlar toplamdaki oranlarna gre sralanabilir.
- Bileenlerin toplam puanlar byklklerine gre sralanmadan nce faktr
saysna blnerek ortalama risk puan elde edilebilir ve bu risk puanlarna gre
sralama yaplabilir.

Nisbi sralamada ise denetlenen birimin bileenleri dk, orta ve yksek riskli olarak
geni bir ekilde snflandrlmaktadr.

3.1.7.1.2. Kurum Risk Olgunluunun Belirlenmesi

Organizasyonlarn risk ynetimi konusunda farkl anlaylara sahip olmalar riskler

karsnda farkl tutumlar sergilemelerine yol amaktadr. Organizasyonun risk olgunluu en
basit ifade ile organizasyonlarn riski anlama ve risk ynetim srecini uygulama derecesidir.

Risk olgunluunu; "organizasyonun ama ve hedeflerine etki eden frsat ve tehditlere

ynelik kar tutumlar tanmlamak, deerlendirmek, kararlatrmak ve raporlamak zere
kurumun her kademesinde ve noktasnda salkl ve salam bir risk ynetimi yaklamnn
ynetim tarafndan benimsenme ve planland gibi uygulanma kabiliyeti ve derecesi" olarak
tanmlamamz mmkndr400.

Risk olgunluklar asndan kurumlar;

- Riskten habersiz,
- Riskin farknda olan,
- Riski yneten,
- Riski tanmlam olan,
- Riski kontrol altnda bulunduran,

399
David McNamee, a.g.e., s.107.
400
M.Ali Madendere, Kurumsal Risk Ynetiminde Denetimin Rol. eviri/Derleme. http://tide.org.tr/
tideweb/resimler/upload/Documents/Kurumsal%20Risk%20Y%C3%B6netiminde%20%C4%B0%C3%A7
%20 Denetimin%20Rol%C3%BC-%C3%87eviri-M.Ali%20Madendere.doc. Ekim 2005. s.10. (Eriim
Tarihi: 18.01.2013).
161
 kurumlar olmak zere be dzeyde deerlendirmek mmkndr401

Tablo 3.2de risk olgunluklar asndan kurumlarn zellikleri ve bu kurumlarda

uygulanacak i denetim yaklamlar belirlenmitir402. Tabloda belirtildii zere kurumlar
belirtilen be seviyede incelendiinde en utaki iki kurum tipinin riskten habersiz olan ve riski
kontrol altnda bulunduran kurumlar olduu grlmektedir. Riskten habersiz olanlarn risk
ynetimi iin gelitirilmi bir yaklamlar bulunmamaktadr. Bu tr kurumlarda i
denetilerin risk ynetimini tevik etmeleri, bununla birlikte kendi risk deerlemelerini
kullanmalar gerekmektedir. Riskin farknda olanlar da ise dank bir risk ynetimi yaklam
bulunmaktadr. deneti bu durumda da yine kurumsal risk ynetimini tevik etmelidir. Risk
ynetimini ve i kontrol srecini tamamen operasyonlarnn ierisine yerletirmi olanlar ise
riski kontrol altnda tutan kurumlardr. denetiler bu tip kurumlarda risk ynetimi sistemini
denetlemekte ve gerektiinde ynetimin risk deerlemesini kullanabilmektedirler.

Tablo- 3.2. Kurumlarn Risk Olgunluu Seviyesi

Risk Olgunluk Mevcut Risk Ynetim Uygulanmas Gereken Denetim
Seviyesi Pozisyonu Yaklam
Riskten Habersiz Risk ynetimi iin Risk ynetimini tevik etmeli ve
gelitirilmi formel bir kendi risk deerlendirmesine
yaklam yoktur. dayanmal
Riskin Farknda Risk ynetimi yaklam Kurumsal risk ynetimini tevik
Olan danktr. etmeli ve i deneti kendi risk
deerlendirmesini kullanmaldr.
Riski Tanmlam Strateji ve politikalar Risk ynetimini kolaylatrmal ve
oluturulmu, risk itah uygun yerlerde ynetimin risk
tanmlanmtr. deerlendirmesi kullanlmaldr.
Riski Yneten Kurumsal risk ynetimi Risk ynetimi sreleri denetlenmeli
yaklam gelitirilmitir. ve uygun olduu takdirde ynetimin
risk deerlendirmesi kullanlmaldr.
Riski Kontrol Risk ynetimi ve i kontrol Risk ynetimi sreleri denetlenmeli
Altnda tamamen operasyonun ierisine ve uygun olduunda ynetimin risk
Bulunduran yerletirilmitir. deerlendirmesi kullanlmaldr.
Kaynak: Sam Samaratuna, Cosoyu Pratie Geirmek,Trkiye Denetim Enstits
Denetim Dergisi, Yaz 2003-2004,s.27.
Kurumun risk olgunluunun belirlenmesi aamasnda i denetinin;

- Denetim plann oluturabilmek amacyla kurumun risk olgunluu seviyesini,

401
Institute of Internal Auditors-UK and Ireland, s.3.
402
Sam Samaratuna, Cosoyu Pratie Geirmek, Trkiye Denetim Enstits Denetim Dergisi, Yaz
2003-2004, s.27.

162
 - Oluturulan risk kaytlarnn risk odakl denetim planlamas iin kullanlabilir
nitelikte olup olmadn,
belirlemesi gereklidir.

denetinin kurumun risk olgunluu hakknda bir karara varabilmesi iin; kurumun
amalarn, risk deerleme srelerinin sonularn, risk itah seviyesini, risk kaytlarnn
bulunduu veri tabanlarn, nemli riskleri belirlemekte kullanlan prosedrleri ve risk
ynetimi ile ilgili bilgi verebilecek her trl belgeyi incelemesi gerekmektedir403. Denetim
yaklamlarnn her seviyedeki iletme tipi iin farkllamas sebebiyle, i denetinin bu
aamada verecei karar, doal olarak risk odakl denetimin bundan sonraki aamalarn
etkileyecektir.

3.1.7.2. Risk Odakl Denetimde Planlama

denetim faaliyetleri yllk olarak hazrlanan i denetim faaliyet planlar araclyla

gerekletirilir. Denetim plan, denetlenecek birimlerin risklilik dzeyini, uygulanan tedbirleri
ve denetlenecek birim/ubelerin bu tedbirlere verdikleri karlklar, ekonomik, finansal ve
dier beklentileri ve denetim kaynaklarnn snrll dikkate alnarak, her bir birim/ube iin
denetim dngs ile denetim faaliyetlerinin belirlendii dokman ifade etmektedir404.
Denetim planlamas denetim grne ulamada denetilerin faaliyetlerini ne ekilde ve hangi
srada yrteceklerini belirlemek amac ile yaplmaktadr. Plann hazrlanmas ile denetim
konular denetim alanlarna blnerek, i denetiler bu denetim alanlar ierisinde
datlmakta, her bir alanda uygulanmas gereken yntem ve ilemler belirlenerek denetimin
zamanlamas oluturulmaktadr.

Denetimin anahtar unsurlarndan birincisi olan planlama aamasnn tasarmnda i

denetim fonksiyonunun baars iin azami zen ve titizlik gsterilmelidir. Denetim plan;
yllk i plan, denetim stratejisi ve i denetim ynetmelii esas alnarak hazrlanmal ve
kaynaklarn dalmn ve denetimin amalarn belirtmeli ayrca risk odakl denetimin temel
unsurlarndan olan gvence ve danmanlk faaliyetlerini de iermelidir. Risk odakl denetim
yaklam i denetiye st ynetime danmanlk yapma fonksiyonunu da yklemitir. Bu
erevede hazrlanacak denetim planlarnda danmanlk hizmetlerine yer verilmesi

403
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing Three Views On Implemantation, s.15.
404
etin zbek, a.g.e., s.807-808.
163
gerekmektedir405. Planlama faaliyeti, i denetim yneticisi tarafndan kurumun nceliklerine
uygun olarak kurumun kar karya olduu riskleri dikkate alarak yaplmaldr406. Bankann
maruz kald risklere ilikin olarak risk ynetim biriminden gelecek veriler denetim plannn
risk bazl hazrlanmasna katk salamaktadr407. Risk odakl denetim planlamasndaki ama,
denetime tahsis edilen kaynaklarn riskin oluma olaslnn ve etkisinin yksek olduu
alanlara ynlendirerek kaynaklarn etkin ve verimli kullanmn salamaktr408. Denetim
planlar i denetim biriminin kendisine tahsis edilen kaynaklar ne derece etkin ve verimli
kullandnn bir gstergesi olmaktadr.

st ynetim tarafndan belirlenmi denetim stratejisi denetim plannn

hazrlanmasnda yol gsterici bir fonksiyon ifa etmektedir. deneti, kurum risk olgunluu
erevesinde, kurumun hedefleri ve stratejileri dorultusunda deerlendirmelerini yapmal ve
denetim plann kurumun stratejik amalarn ve denetim stratejisini dikkate almak suretiyle
hazrlamaldr409. Risk odakl denetim plannn hazrlanmas vastasyla denetimin konusu,
zaman ve sresi, incelenecek riskler ve sreler ile denetimi gerekletirecek i denetiler
belirlenmektedir410.

yi bir denetim plan; ortaklarn gvenini, i denetinin motivasyonunu ve kurumsal

saygnl arttrmal, denetime tahsis edilen btenin efektif bir ekilde kullanldn
gstermeli, kurumun deerlerini ve hedeflerini yanstmal, kurum zerinde nemli etkisi olan
denetim hizmetlerinin verilmesini salamal, i ve d dzenlemeleri dikkate almal ve
bamsz denetilerin ilerini kolaylatrmaldr411.

Denetim plannda birim/ube baznda; nceki denetim sonular, mevcut risk

deerlendirmesi bulgular ve dier hususlar dahilinde gzetim ve/veya yerinde denetimin
kapsam ve dzeyi belirlenecek; i denetim elemanlarnn uzmanlna bal olarak ifa
edecei grevler ile birim/ubelerde yrtecekleri denetim grevleri ve planlanan grev
sreleri ngrlebildii lde belirtilmelidir.

405
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning: A Risk Based Approach, John Wiley&Sons, USA, 2006, s.140.
406
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2010-2.
407
Sobel Paul J., Auditors Risk Management Guide Integrating Auditing and ERM, CCH Incorporated,
USA, 2005, s.304.
408
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning- Risk Based Approach, England: John Wiley &Sons Inc, 2006,
s.38.
409
Abala-Reid Carmen, Risk Based Audit Planning, The Institute of Internal Auditors- Ottawa Chapter, 6
January 2005, s.15.
410
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.34.
411
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning- Risk Based Approach, s.28.
164
 Denetim plannda, denetim evresi analizi, denetim amac, denetim dngs, denetim
younluu, denetim kaynaklar ve zamanlamas, denetim aralar, denetim rnleri, denetim
trleri, denetim teknikleri gibi konular ile denetim srecini ilgilendiren dier hususlar aka
ifade edilmelidir. Denetim sreci ile uygulama sreci arasnda sk bir iliki bulunduu hususu
da gz ard edilmemekle birlikte uygulama srecinin denetim plannn kapsam dnda
tutulmasna zen gsterilmelidir.

denetimde etkinlii salamak iin denetim plan, denetim faaliyetlerinin kurumun

risk profiline gre biimlendirildii bir perspektifi yanstmaldr. Bylece nemli risk
alanlarna ve yksek toplam/bileik riske sahip faaliyet kollarna younlalmas ile denetim
kaynaklarnn daha verimli kullanlmas ve kurum/birim/ubenin durumu hakknda daha
yararl ve kesin bir kanaate ulalabilmesi salanr.

Denetim plannn denetim dngs boyunca deiiklie tabi tutulmadan uygulanmas

esas olmakla birlikte gerek grlmesi ve/veya ihtiya hasl olmas halinde planda revizyona
gidilmelidir. Denetim plan ihtiya duyulmas halinde veya belli periyodik aralklarla deien
ihtiyalara, risklerde meydana gelen deiikliklere, denetim faaliyeti sonularna ve alnan
nlemlerin etkinliine bal olarak gncelletirilmek suretiyle dinamik bir grnm arz
etmektedir.

Risk odakl denetim plann ekillendiren dier nemli bir husus ise i denetimin
verecei hizmetler ve ortaya konulacak rnlerdir. denetim faaliyetleri sonucunda ortaya
kacak olan rnler; gelimi bir risk ynetim sistemi, daha gvenli bir bilgi teknolojisi
sistemi, sosyal sorumluluun baarlmas ve bamsz d denetiye yardm olarak
sralanabilmektedir412. denetimin risk odakl olarak gerekletirilmesi gerek risk ynetim
sistemindeki aksaklklarn giderilmesine gerekse kurumda kullanlan bilgi teknolojisi
sisteminin etkinliinin artrlmasna katkda bulunmaktadr.

Risk odakl denetimin planlama aamasnda i deneti; denetim evrenini oluturmal,

ynetimin kendisinden bekledii gvencenin seviyesini ve denetim skln belirlemeli,
ynetimin nemli olarak grd konularda bilgi toplamal, elde ettii bilgileri denetimin
nceliklerini belirleyebilmek iin bir araya getirmelidir413. Kurumun hedeflerine uygun olarak
i denetimin nceliklerini belirleyen risk esasl plan yapmakla sorumlu olan i denetim

412
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning- Risk Based Approach, s.38.
413
Phil Griffiths, a.g.e., s.73.
165
yneticisi, plan kurgularken kurumun farkl faaliyetler ve blmler iin ynetim tarafndan
belirlenen risk itah seviyelerinin kullanlmas da dahil kurumun risk ynetim erevesini
dikkate almaldr414.

Risk odakl i denetim faaliyetlerinin planlanmas uygulamada genel olarak aadaki

faaliyetleri iermektedir415.

Risk ynetim srecinden veri aktarm,

o Risklerin kaydedilmesi,
o Denetim evreninin hazrlanmas,
o Denetim planna risk transferi,
o Beklenen gvence seviyesi,
Denetim plannn tasarlanmas,
o Denetim kapsamnn belirlenmesi,
o Denetim plannn hazrlanmas,
denetimin planlanmas aamalarnda gerekletirilen faaliyetlere ilikin ema ekil-
3.3te verilmitir.

414
etin zbek, a.g.e., s.807.
415
Davut Pehlivanl, Kurumsal Risk Ynetimi Temelli Denetim ve Trkiye Uygulamalar,
Yaymlanmam Doktora Tezi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kocaeli, 2008, s.97.
166
 ekil- 3.3. Risk Odakl Denetimde Planlama
Kaynak: Davut Pehlivanl, a.g.t., s.98.

Risklerin kayt altna alnmas, denetim evreninin oluturulmasndaki etkinlik dzeyi

ve denetim evrenine aktarlmas ile denetim plannn baars arasnda ok yakn bir iliki
bulunmaktadr416. Ayrca yllk denetim plannn risk odakl yaplmas uluslararas denetim

416
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.98.
167
standartlarndan birisi olup buradaki ama, i denetim birimine Ynetim tarafndan tahsis
olunan snrl denetim kaynaklarnn en riskli alanlarda kullanlmas suretiyle kurumun en
nemli risklerinin ynetilmesine katk salamaktr417.

Risk odakl denetimde planlama faaliyetlerine st ynetim tarafndan belirlenen kurum

denetim stratejisi yn vermektedir. Denetim faaliyetlerinin kimler tarafndan ve nasl
yaplacan ve denetim srecinde izlenecek yntemi belirleyen temel kaynak olan denetim
stratejisi denetim faaliyetlerinin gerekletirilmesinde ereve grevi grmektedir.418. Risk
odakl denetim plan hazrlanrken, kurumun genel stratejisinin yannda i denetim biriminin
kendine zg hedef ve stratejileri de dikkate alnmaldr.

Denetim stratejisinin oluturulmasnda, risk deerlendirmeleri, i kontrole ve

denetimde iyiletirmeye ynelik olarak st ynetimin beklentileri ile risk, kontroller ve
kurumsal ynetim alannda i denetiden beklenen destek ve danmanlk hizmetleri nemli
rol oynamaktadr. denetim tarafndan sunulan hizmetler ve bu hizmetler karlnda
kuruma salanan katknn miktar, etkinlik ve verimlilik asndan i denetim biriminin
alma biimi i denetim stratejisinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulmaldr419.

denetim birimi tarafndan hazrlanan her denetim plan mutlaka kurumun amalar
ile uyumlu bir misyon ve vizyona sahip olmaldr. denetimin amac kurumun genel stratejik
hedeflerine ulaabilmesi iin anlaml bir katk sunmaktr. Salanacak gvence ve danmanlk
hizmetleri yoluyla, kurumun amalarnn gereklemesine yardmc olmak, sre denetimleri
yoluyla faaliyetleri gelitirme imkanlarn belirleyerek ve/veya kurumunun riske maruz
kalmasn engellemek veya asgariye indirmek suretiyle deer katmak i denetinin misyonu
arasnda yer almaldr420.

3.1.7.2.1. Risk Ynetimi Srecinden Veri Aktarm

Kurum risk ynetim sisteminin olgunluk deerlendirmesi sonucunda i deneti, risk

odakl denetimin uygulanma biimine ynelik olarak bir fikre ulaacaktr. Bir denetim
faaliyetinin risk odakl olarak deerlendirilebilmesi iin, i denetim faaliyetlerinin
planlanmasnda, kurumu etkileyen ve etkileyebilecek olan riskler ve kurumun bu risklere

417
etin zbek, a.g.e., s.808.
418
K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditing Handbook, s.523.
419
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning- Risk Based Approach, s.25.
420
Trkiye Denetiler Enstits, s.25.
168
maruz kalma durumunun dikkate alnp alnmadnn deerlendirilmesi gerekmektedir421. Bir
denetim faaliyetinin risk odakl olduunun iddia edilebilmesi iin i denetim faaliyet
planlamasnn asgari ylda bir kez yaplan bir risk deerlendirmesine dayanmas
gerekmektedir.

Denetim planlamasnn ilk aamasn oluturan risk ynetimi srecinden veri aktarm
fonksiyonu; risk kaytlamas ve denetim evreninin hazrlanmas, risk srelerinden denetim
programna risk transferi ve gerekli gvence seviyesinin tanmlanmas faaliyetlerinden
olumaktadr.

3.1.7.2.1.1. Risklerin Kaydedilmesi

Risk deerlendirme srecinin bir kts olarak belirlenmi olan ve kurumun

hedeflerine ulamasn tehdit eden, engelleme ihtimali bulunan tm risklerin bir listesinin
oluturulmas, risklerin kaydedilmesi olarak ifade edilebilir422. denetimin planlanmas
aamasndaki risk kayd, kurumun kar karya kald risklerin denetim planna
aktarlmasnda kullanlan ve btn riskleri topluca gsteren bir ara olup risklerin
tanmlanmas, deerlendirilmesi ve kurumun risk tutumunun belirlenmesi aamalarndan
olumaktadr423. deneti tarafndan gerekletirilen risk deerleme faaliyetinin ardndan
kurumun amalarna ulamasn etkileyebilecek olan nemli riskler risk kayt tablosuna
aktarlr.

Tablo- 3.3. Risk Kayt Tablosu

Yapsal Risk Yattrm Kalnt Risk Tavsiye Kim
Etki Olaslk Kontrol Etki Olaslk Risk
Risk a ve Edilen Ne
Etkinlii Sahibi
Kontroller Faaliyetler Zaman

Kaynak : Davut Pehlivanl, a.g.t., s.100.

421
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2010-2.
422
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.58.
423
K.H. Spencer Pickett, Auditing The Risk Management Process, s.85.
169
 Tablo- 3.3ten de grld gibi risklerin kaydedilmesi faaliyeti, etki ve olaslk
asndan yapsal riskler ve bu risklere ilikin yattrma ve kontrollerden, kontrollere dair
etkinlik deerlemesinden, etki ve olaslk asndan kalnt risklerden, tavsiye edilen
faaliyetler ve bu faaliyetlerin ne zaman ve kim tarafndan gerekletirileceinden ve ayrca
risk sorumlusuna ilikin bilgilerden olumaktadr.

Risklerin kaydedilmesi faaliyeti, risklerin ortaya kma olaslklarnn ve ortaya

karaca etkilerin srekli bir biimde deitii ve kurumun mtemadiyen yeni risklerle kar
karya kald bir ortamn kts durumunda olup dinamik yapsn srdrebilmesi iin
ihtiya duyulmas halinde risk sorumlusu tarafndan gncellenmesi gerekmektedir424.
Gncelleme ilevi denetimden beklenen katknn artrlmasna dorudan etkide
bulunmaktadr.

Kurumlarn hedefe ulamalarn tehdit eden riskleri ok iyi tanmalar ve dolaysyla

bu risklerin kurum iin oluturacaklar negatif etkileri ortadan kaldracak veya etkisini
azaltacak iyi bir risk ynetim sreci oluturabilmeleri iin maruz kalnan risklerin tam ve
doru olarak kaydedilmeleri ok nemlidir. Tespit edilen yeni risklerin kaydedilmesi, ortadan
kalkan bir riskin kayttan karlmas, gerekli olduu durumlarda risklerin yeniden
puanlanmas gibi srelerde yneticilerin yer almas etkinliin salanmas asndan
gereklidir425.

3.1.7.2.1.2. Denetim Evreninin Belirlenmesi

Denetim plannn hazrlanmasnn temel amac i denetim srecinde hangi konularn

denetleneceine karar verilmesidir. Denetim konularnn birleimi ise denetim evrenini
meydana getirmektedir. Denetim konular, i sreleri, birim, blm, blgesel veya yerel
organizasyonlardaki ana veya alt fonksiyonlar ile dardan temin edilen destek hizmetleri gibi
unsurlar da ierecek ekilde her biri kurumun ilevsel paralarn oluturan konularn
birleiminden olumaktadr426. Denetim planlamasnn ilk aamasnda i deneti tarafndan
denetlenebilir btn birimlerden oluan denetim evreninin tanmlanmas gerekmektedir427.
Denetim evrenini, denetlenebilir alanlarn toplu bir listesi ya da denetlenebilir elerin
tamam olarak da tanmlamak mmkndr.

424
Phil Griffiths, a.g.e., s.68.
425
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.23.
426
etin zbek, a.g.e., s.814.
427
David Mc Namee, a.g.e., s.83.
170
 Kurum tarafndan hedeflerin gerekletirilmesine ynelik olarak gerekletirilen
herhangi bir faaliyetin denetlenebilir bir faaliyet saylabilmesi iin sz konusu faaliyetin
kurumun amalarna ulamasna katkda bulunmas ve kurum faaliyetleri zerinde ciddi bir
etkisinin olmasnn yansra nlem alnmamas halinde ortaya kacak kaybn denetime tahsis
edilecek kaynaklardan daha fazlasn gerektirmesi gibi artlarn varlnn deerlendirilmesi
gereklidir428. Bu dorultuda denetim evrenini kurumun stratejik planyla ilgili olan ve
szkonusu plann gereklerinin yerine getirilmesinde nem tayan btn sre, proje,
fonksiyon ve faaliyetlerin bir toplam ve kurum bnyesinde gerekletirilebilecek denetim
konularnn bir listesi olarak tanmlamak uygun olacaktr.

Denetim evreninin belirlenmesi risk odakl denetim yaklam asndan byk nem
tamaktadr. Denetim evreninin oluturulmas i denetim sorumlusunun insiyatifinde yerine
getirilmesi gereken bir faaliyet olmakla birlikte ayn zamanda etkinlik ve verimliliin
salanmas asndan kurum bnyesinde farkl birim ve srelerde grev ifa eden personelin
katklar da nem arz etmektedir. Maruz kalnan ve faaliyetleri nemli lde etkileme
kabiliyetine sahip btn risklerin yer ald risk kayt tablosuna dayanlarak hazrlanan ve
ayn zamanda kurumun kendine zg karakteristiklerinden nemli lde etkilenen denetim
evreni, kurumun stratejik plan bileenlerini de kavrayacak ekilde kurum amalarn
yanstmaldr429. Aksi takdirde denetim evreninin kurumun amalarnn gerekletirilmesine
olan katks snrl ya da gerektii dzeyde olmayacaktr.

Denetim evreninin ierdii konular arasnda; ynetim tarafndan belirlenen riskler ve

risk puanlamalar, risk tehdidi altnda bulunan sre ve hedefler, risk sahibi, gemi ve
gelecek denetimlerin detaylar, kontrollere ilikin detaylar ve riskin ynetimi ile ilgili
denetimler saylabilmektedir430. Denetlenecek birim ve konularn belirlendii denetim
evreninin oluturulmas sreci farkl deerlendirmelerin yer ald iki aamal bir almadan
meydana gelmektedir.

428
David Mc Namee, a.g.e., s.83.
429
K.H. Spencer Pickett, The Internal Auditor at Work: A Practical Gude to Everyday Challenges,
s.153.
430
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing An Introduction, s.28.
171
 Tablo- 3.4. Denetim Evren Modeli (Birinci Aama)
Uyarlanm Yapsal Sre Denetim
Yapsal Risk Son Denetim Risk
Sre Risk Sahibi Grubu
Risk
Tanm Sonucu Toplam Fark Faktr Top.
Etki Olaslk Gr Tarih
Skor Skor

Rakamsal lek 1-5

Kaynak: David Griffiths, Risk Based Internal Auditing-An Introduction, s.72.

Birinci aamada kurumun kar karya bulunduu btn risklerin denetim evreninde
yer almas salanmaldr. lk aama denetim evren modeli, kaynak yetersizlii gibi sebeplere
bal olarak cari yl iinde denetim imkan olmasa bile muhtemel denetim alanlarnn
tamamn iermelidir431. Bu risklere ilikin etki, olaslk ve toplam skorlar, son denetim
gr ve tarihi, fark, faktr ve toplam skordan oluan uyarlanm isel/doal risk ile sreten
sorumlu personelin ismi ve denetim grubuna denetim evreninin birinci aamasnda yer
verilmelidir.

Tablo 3.4de birinci aama denetim evren modelinde sre tanm stununda yer alan
riskler beli bir snflandrmaya dayal olarak denetim evreninin ikinci aamasna
aktarlmaldr432. Bu erevede gerekletirilen risk deerlemesi neticesinde;

Yksek skora sahip olan riskler doal olarak ikinci aama denetim evrenine
alnmaldr.
Risk alma itah snrlar ierisinde kalan riskler ikinci aama denetim evrenine
dahil edilmelidir.
Risk alma itah snrlar dnda kalmakla birlikte tolere edilebilecek risklerin
ikinci aama risk denetim evrenine dahil edilip edilmeyeceine kaynak kst
erevesinde karar verilmelidir.
Bakiye risklerden nc taraflardan gvence salanabilecek olanlar da ikinci
aama denetim evreninde yer almaldr.
431
Phil Griffiths, a.g.e., s.73.
432
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing- Three Views On Implemantation, s.20.
172
 Tablo- 3.5. Denetim Evren Modeli (kinci Aama)
Hedeflenen Gerekleen
Denetim Risk
Sre Denetim Denetim Deneti Denetim Denetim
Risk Btesi Durum Hakkndaki
Sahibi Numaras smi smi Rapor Rapor
(Gn) Gr
Tarihi Tarihi

Kaynak: David Griffiths, Risk Based Internal Auditing-An Introduction, s.73.

Denetim evrenine dahil edilecek risklerin belirlenmesi ve bu risklerin nem

derecelerinin saptanmas denetim evreni srecinin en problemli aamasn oluturmaktadr.
Denetim evreninde yer alacak faaliyet says hakknda belirli bir snrlama olmamakla birlikte
denetim evreninin kapsayaca faaliyetin saysn mevcut i denetim kadrosunun say ve
nitelii belirleyecektir433.

Denetim evreninin doru oluturulmas ve ayn zamanda denetim evrenine dahil edilen
risklerin sralamasnn da doru yaplmas kaynak kullanmnda etkinliin salanmas
asndan ok nemlidir. Risk ynetimi olgunluk seviyesinin yksek olduu kurumlarda, risk
odakl i denetim yaklam nedeniyle bu tarz sakncalar ortadan kalkmaktadr. Denetim
evrenine son eklinin verilmesi aamasnda st ynetimin onaynn alnmas denetim
felsefesine daha uygun olacaktr434.

Denetim evreninin ylda en az bir kez gncellenmesi denetim faaliyetinin

yrtlmesinde etkinlik salamak asndan nemlidir. Gncelleme sayesinde kurum
faaliyetleri zerindeki etkisi ortadan kalkan bir risk denetim evreninden kartlrken yeni
ortaya kan ve kurum faaliyetlerini nemli lde olumsuz etkileme gcne sahip risklerin
denetim evrenine dahil edilmesi imkan dahiline girmektedir. Stratejik plan ve kaynak
tahsisini etkileyebilecek her trl gelime ve kullanlan programlarn yenilenmesi gibi

433
etin zbek, a.g.e., s.824.
434
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.105.
173
ayrntlarn denetim evrenine yanstlmas kurumun denetim fonksiyonundan bekledii katma
deeri artracaktr435.

Denetime ayrlan kaynaklarn nasl tahsis edileceine karar verebilmek iin denetim
konularnn belirlenmesinin akabinde bankann riske maruz kalma durumuna bal olarak
nceliklerin belirlenmesi gerekmektedir. Denetim evreninin oluturulmas ile hedeflenen de
kaynak kst erevesinde ilgili yl iinde denetlenecek alanlarn nceliklendirilmesidir.
denetim sorumlusu denetim nceliklerini belirlerken eitli risk faktrlerinden
436
faydalanmaktadr .

Bu risk faktrleri aadaki ekilde sralanabilir437.

Maddi tutar,
Varlklarn likidite durumu,
Byme hz,
alan says ve memnuniyeti,
alan devir oran ve kalitesi,
Anahtar personelde yaplan son deiiklikler,
Belirlenmi plan/bteden sapmalar,
Gerekletirilen ilem says,
Muhasebe sistemindeki son deiiklikler,
rn gelitirme ve son operasyonlar,
Bilgi sistemlerinin yeterlilii,
Gvenlik nlemlerinin yeterlilii,
D faktrlere ballk derecesi,
Kurum yapsnn karmakl,
Son denetimin ne zaman yapld,
Hrszlk ve usulszlk olasl,
Denetim grevlendirmesinin sresi,
kontrollerin kalitesinin deerlendirilmesi,

435
K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditor at Work: Apractical Guide to Everyday Challenges,
s.154.
436
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2010-2.
437
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.106.
174
 tibar kayb olasl.

Yukarda saylan risk faktrleri denetlenecek alanlarn nceliklendirilmesinde ayn

arla sahip olmamakla birlikte i denetimin bu husustaki kararn etkileyen nemli
gstergelerdendir.

3.1.7.2.1.3. Denetim Planna Risk Transferi

denetiler tarafndan gerekletirilecek olan denetim kapsamnn oluturulmas iin

belirlenen risklerin denetim planna aktarlmas byk nem tamaktadr. Denetim srecinin
bu aamasnda, risk ynetim srecinin ktlarndan olan risklerin kaydedilmesi, risk matrisi
ve risk haritas kullanlmak suretiyle, denetim fonksiyonunun gerekletirilmesinde dikkate
alnacak ncelikli alanlarn belirlenmesi nemlidir. Risklerin denetim programna
aktarlmasndan beklenen katknn ortaya kabilmesi iin risklerin kaydedilmesi ve risk
haritas ya da risk matrisi yntemleriyle bankann kurmu olduu risk ynetim srecinden
salanacak bilgilerin veri kalitesinin yksek olmasna dikkat edilmelidir438.

Risk odakl denetimde esas olan denetimin etkinlik ve verimliliidir. Dolaysyla

denetim planlamasnn snrl denetim kaynaklarnn efektif ve verimli kullanlmas sonucunu
dourabilmesi iin, st ynetim ve i deneti tarafndan belirlenecek risklerin kurum
faaliyetleri zerinde nemli etkiye sahip olmas gerekmektedir. Kurum faaliyetleri zerinde
nemli etkisi bulunmayan ve ayn zamanda ortaya kma olasl ok dk olan faaliyet ve
birimlerin denetimine kaynak tahsis edilmesi verimlilik ve etkinlik kriterlerini
karlamayacaktr.

Etkili bir denetim plannn hazrlanmasnda risklerin kaydedilmesi, risk haritas veya
risk matrisinin kullanm yoluyla risk ynetim srecinden denetim planna aktarlacak
risklerin yannda ayn zamanda st ynetim tarafndan bu risklere ilikin nceliklerin
belirlenmi olmasnn da kritik nemi bulunmaktadr439. Denetim evreninden elde edilen ve
nemlilikleri dikkate alnmak suretiyle sralanm riskler, denetimin zamanlamas,
kaynaklarn tahsisi, denetlenecek birimin/faaliyetin belirlenmesi iin denetim programnn
hazrlanmas ve planlama aamalarnda etkin olarak kullanlmaldr440.

438
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.107.
439
Phil Griffiths, a.g.e., s.75.
440
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing: An Introduction, s.32.
175
 3.1.7.2.1.4. Beklenen Gvence Seviyesi

Denetimin derinliinin ve yaplacak olan testlerin kapsamnn belirlenebilmesi

ncelikle ynetimin i denetimden bekledii gvence seviyesinin belirlenmesini gerekli
klmaktadr. Kurumun risk alma itah st ynetim tarafndan talep edilecek gvence
seviyesini etkileyen unsurlarn banda gelmektedir. Kurum risk olgunluu da gvence
seviyesini etkileyen nemli faktrlerden bir dieridir.

Kurum iin en yksek riski oluturan faaliyetler ve sreler i denetimin dikkatinin

daha ok younlat alanlar olmaldr441. Bu sebeple ynetimin bu alanlara ilikin isteyecei
gvence seviyesi doal olarak dk riskli alanlar iin isteyecei gvence seviyesine gre
daha fazla olacaktr. Ynetimin ok yksek seviyede gvence istedii alanlarda daha detayl
testlerin yaplmas ve dolaysyla denetime tahsis edilmi olan kaynaklarn nemli bir
ksmnn bu alanlara ynlendirilmesi kanlmazdr442.

Ynetim i denetimden faaliyet alanlar baznda ya da birim/ubeler iin farkl

dzeyde gvence isteyebilir. Esasnda risk odakl bir denetimde ynetim tarafndan talep
edilecek gvence seviyelerinin farkl olmas risk odakl denetim yaklamnn temelini
oluturmaktadr. Riskin ortaya kma olasl ve kmas halinde kurum faaliyetleri zerinde
oluturaca etki talep edilecek gvence seviyelerinin tespitinde anahtar rolndedir.

Beklenen gvence seviyesi denetimin kapsamn ve gerekli test miktarn doal olarak
etkilemektedir. deneti st ynetim tarafndan kendisinden beklenen gvence seviyesini
belirledikten sonra riskleri snflamak suretiyle denetim almalarnda denetlenecek risklere
ve srelere karar vermelidir. denetinin riskleri snflamasndaki ama, ok sayda riskle
kar karya bulunan kurumlarda planlamann yaplmasn kolaylatrmaktr443. Aksi takdirde
denetim planlamas sreci daha karmak bir hal alacak ve dolaysyla denetimden beklenen
gvence seviyesi de zaafa urayacaktr.

3.1.7.2.2. Denetim Plannn Tasarlanmas

Denetim plannn tasarlanmas sreci; bankann denetim komitesi ve st ynetimin

talepleri erevesinde asgari denetim kapsamnn ve nceliklerinin belirlenmesi ve denetim

441
Avrupa Denetim Enstitleri Konfederasyonu, s.34.
442
Phil Griffiths, a.g.e., s.76.
443
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing- Three Views On Implemantation, s.21.
176
plannn hazrlanmas aamalarndan meydana gelmektedir444.

Denetim srecinin tasarlanmas srecinde i deneti445,

Denetim hedefi ile kurumun vizyonu ve hedefleri arasnda pozitif ynde bir iliki
olduundan,
Denetim programnn denetim hedeflerine ulalabilmesi iin gerekli kantlar
reteceinden,
Uygulanacak testlerin denetim program erevesinde istenen kantlara
ulatracandan,
emin olmaldr.

yi bir denetim plan, ortaklarn gvenini ve kurumun itibarn artrmal, denetime

ayrlan kaynaklarn etkin ve verimli kullanldn gstermeli, kurum deerlerini ve
hedeflerini yanstmal, dzenleyici ve denetleyici otoritenin faaliyetlerini kolaylatrmal,
bamsz denetinin i denetim faaliyetinin sonularna olan gvenini artrmak suretiyle i
ykn azaltmaldr446.

3.1.7.2.2.1. Denetim Kapsamnn Belirlenmesi

Denetim kapsamnn belirlenmesi fonksiyonu, genel olarak denetim faaliyetleri arasna

dahil edilecek ve/veya edilmeyecek faaliyetlerin erevesini oluturmaktadr. Denetim
kapsam ile denetim amalar ve ncelikleri arasnda yksek dzeyde iliki bulunmaktadr.
Denetimin kapsam belirlenirken, risk deerlemesi sonucu ortaya kan ve risklilii nispeten
yksek alanlarn kapsama dahil edilmesi, risklilik dzeyi dk alanlarn ve/veya faaliyetlerin
kaynak kst da dikkate alnarak kapsam d tutulmas doru bir yaklam olacaktr.

Kurum hedefleri, denetlenecek faaliyetlere ilikin riskler, denetim iin tahsis edilen
kaynaklar ve kurumda uygulanmakta olan risk ynetimi faaliyetlerinin etkinlii denetim
kapsamnn erevesini dorudan etkiler. Gemi yllarda yaplan denetimin sonular ve st
ynetimin istekleri de denetim kapsamnn belirlenmesinde nemli bir etkiye sahiptir.

444
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.108.
445
David McNamee, Risk Based Auditing, s.26.
446
K.H. Spencer Pickett, Audit Planning: A Risk Based Approach, s.28.
177
denetiler denetlenen faaliyetle ilgili risklerin n deerlendirmesini yapmak ve bu risk
deerlendirmesinin sonularn grevin amalarna yanstmaldr447.

Risk odakl denetim erevesinde belirlenecek olan denetimin kapsam; alma

program, denetimin nedeni, hedefler, riskler ve anahtar kontroller, denetim srelerinin
snrlar, zel durumlar, denetim faaliyetini gerekletirecek personel ve zel sorumluluk
alanlar, denetim zamanlamas ve risk ynetimi olgunluu gibi unsurlar dikkate alnarak
belirlenir448. Denetim kapsamnn belirlenmesinde ortaya konacak olan isabet dzeyi ayn
zamanda kurumun hedeflerine ulamasna da katk salayacaktr.

Denetim kapsamnn objektif kriterler erevesinde ve doru bir ekilde belirlenmesi,

hem snrl denetim kaynaklarnn efektif ve etkin kullanm hem de denetimden beklenen
sonularn verimlilii asndan nemlidir. Kapsama risklilik seviyesi dk faaliyetlerin
dahil edilmesi hem kaynaklarn israf hem de kurumun hedeflerinde bir gecikme ya da
baarszlk sonucunu douracaktr. Bu nedenle denetim kapsamnn salkl bir ekilde tespit
edilmesi denetim planlamasnn nemli bir parasn oluturmaktadr.

3.1.7.2.2.2. Denetim Plannn Hazrlanmas

Yllk denetim plan denetim evreninin bir alt bileeni olup i denetim faaliyetlerinin
amalarn ve denetim kaynaklarnn dalmn gstermektedir449. Yllk denetim plannn
risk bazl dzenlenmesi ulusal ve uluslararas denetim standartlarnn nemli
dzenlemelerinden birisini oluturmaktadr450. Ayrca denetim komitesine raporlanmak
suretiyle st ynetimin ve ynetim kurulunun nceliklerinin dikkate alndn teyit etme
imkan vermekte ve i denetim performansnn lmlenmesine ynelik bir yntem
salamaktadr.

Yneticilerin gr alnmak suretiyle hazrlanan yllk denetim plan, yllk rapor ile
uyumlu olmal, denetlenecek nemli alanlar kapsamal ve bu alanlarn seilme nedenini
belirtmelidir451. Yllk denetim plannda risk deerlemesi sonucunda belirlenen alanlardan
risklilik dzeyleri yksek olanlarn kapsama dahil edilmesi denetimde etkinliin salanmasna

447
etin zbek, a.g.e., s.864.
448
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing: An Introduction, s.41.
449
David McNamee, a.g.e., s.82.
450
etin zbek, a.g.e., s.808.
451
K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditing Handbook, s.606.
178
katk salayacaktr. Yllk plann yannda konjonktrel gelimelerin daha yakndan izlenecei
nispeten daha ksa vadeli planlara da ihtiya duyulmaktadr.

er aylk planlar Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eyll ve Ekim- Aralk

dnemlerini kapsayacak ekilde hazrlanmaldr452. aylk planlar her ne kadar ksa vadeli
planlar gibi grlse de bir baka adan hzla deien i dnyasnda ve ekonomik evrede
kurumu etkileyen faktrlerin ngrlebilmesi iin olduka uzun bir sre de saylabilmektedir.
er aylk planlarn ortaya kabilecek ve kurum faaliyetlerini olumsuz etkileyebilecek
riskleri saptama olasl nispeten daha fazla olduundan yllk denetim planlarna gre daha
detayl bilgiler iermektedir.

Tablo- 3.6. Yllk Denetim Plan

Denetim Risk Denetim zel Dnem Dnem Dnem Dnem
Referans Kaynak
Alan Skoru Tipi Faktrler 1 2 3 4

Kaynak: K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditor at Work: A Practical Guide to

Everyday Challanges, s.160.

Yllk denetim plan genelde; Tablo-3.6dan da grlecei zere denetlenecek alana ait
referans numaras, denetlenecek alan, risk skoru, denetime ayrlan kaynak, denetim tipi, zel
faktrler ve denetimin hangi zaman diliminde gerekletirilecei bilgilerinden olumaktadr.
Ynetim kurulu tarafndan onaylanan denetim plan genel olarak denetlenecek birim/ube ve
faaliyet konularn, denetimin gerekletirilecei zaman ve sresini, denetimin ierdii
riskleri ve denetimi gerekletirecek olan personeli gstermelidir453.

Denetim plan, i denetim sorumlusunun gzetiminde hazrlanmal ve st ynetime,

denetim komitesine ve ynetim kuruluna onaylanmas iin sunulmal ve akabinde de
uygulamaya konulmaldr. Deiiklik ihtiyacnn ortaya kmas halinde i denetim sorumlusu
tarafndan gerekli dzeltmeler yapldktan sonra plan tekrar taraflarn onayna sunulmaldr454.
Planda zorunlu bir deiiklik yaplmasnn gerekmesi halinde i denetim sorumlusu ayn yolu
izlemek suretiyle bu deiiklii gerekletirmelidir.

452
K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditor at Work: Apractical Guide to Everyday Challenges,
s.160.
453
David Griffiths, Risk Based Internal Auditing: An Introduction, s.34.
454
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.109.
179
 Risklilik temeline dayanan bir denetim plannn temel amac kstl denetim
kaynaklarnn datmnda riskli denetim konularna ncelik verilmesidir. Denetime ayrlan
kaynaklarn yksek riskli alanlara kaydrlmas suretiyle kullanm ancak etkin bir
planlamayla mmkndr. Planlamann en nemli yarar, planda yer alan alanlarn nem
seviyesi yksek faaliyetler olduuna ve dolaysyla denetimde odak noktasnn yakalandna
dair st ynetime gvence salamasdr455. Risk odakl denetim felsefesinin odak noktasn
kurumun kar karya kald risklerin oluturmas ve bu risklerin denetim planna tanmas
st ynetime gvence salamas asndan nemli noktalar oluturmaktadr.

3.1.7.3. Risk Odakl Denetimin Yrtlmesi

Denetimin yrtlmesi sreci, i denetim faaliyetlerinin kurum tarafndan hazrlanan

denetim plan dorultusunda gerekletirilmesidir. Risk deerlendirmesi faaliyeti sonucunda
denetimin odak noktasnn tespit edilmesi suretiyle yksek riskli alanlar, snrl kaynaklarn
tahsis edilecei ncelikli alanlar olarak belirlenmeli ve bu kapsamda ierii planlanan
denetimler uygulanmaldr. Hazrlanan plan erevesinde, belirlenen alanlara denetim teknik
ve aralarnn uygulanmas sonucunda denetimin younluu belirlenir. Denetimin etkinlii
asndan planlanan faaliyetlerin belirlenmi olan sralama erevesinde gerekletirilmesi
nemlidir.

Denetim faaliyeti genel olarak aadaki sralama erevesinde gerekletirilmelidir456.

Denetim ekiplerinin grevlendirilmesi,

Grev plannn hazrlanmas,
o Denetim konusunun aratrlmas
o alma katlarnn tasarlanmas,
o Kapsam ve hedeflerin belirlenmesi,
Denetimlerin gerekletirilmesi,
o Denetim tekniklerinin belirlenmesi ve uygulanmas,
Denetim programlar ve teknikleri,
Denetim aralar,
o Denetim bulgularnn deerlendirilmesi,

455
K. H. Spencer Pickett, The Internal Auditing Handbook, s.599.
456
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.111.
180
 Yukarda verilen sralama erevesinde denetim faaliyetinin yrtlmesi safhas temel
admlar itibariyle ekil-3.4de gsterilmektedir.

ekil- 3.4. Denetimin Yrtlmesi Safhas

Kaynak: Davut Pehlivanl, a.g.t., s.112.

3.1.7.3.1. Denetim Ekiplerinin Grevlendirilmesi

Denetim faaliyetleri i denetiler vastasyla gerekletirilmektedir. Belirlenen denetim

faaliyetlerinin yerine getirilmesi iin kaynak kst erevesinde i denetiler grevlendirilir.
Denetim personelinin tahsisi, grevin nitelii, karmakl, zaman kstlamalar ve mevcut
kaynaklar dikkate alnarak belirlenir457. Denetim amalarnn, kapsamnn ve ynteminin
oluturulmas srecinde mevcut i denetim elemanlarnn nitelik ve nicelik olarak durumunun
yannda denetime tahsis olunan dier kaynaklarn byklnn de nemli bir rol vardr.

Denetim, yerinde denetim ve uzaktan gzetim/kontrol olmak zere iki yntemle

yrtlr. Yerinde denetim, denetim plannda ngrlmesi ya da denetim dngsnn

457
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2230-1.
181
herhangi bir aamasnda ihtiya duyulmas halinde birim/ubeler nezdinde yrtlecek
yerinde denetim faaliyetlerini ierir. Yerinde denetim, denetim ekiplerince planlanm
inceleme faaliyetlerini yerine getirmek suretiyle gerekletirilir.

Denetim dngsnde gzetim fonksiyonu denetim ekiplerinde grevlendirilen i

denetiler tarafndan icra edilir. Gzetim faaliyetleri birim/ube baznda denetim dngsnn
her bir srecinde srekli olarak yrtlmelidir. Gzetim, birim/ube faaliyetlerinin Genel
Mdrlk tarafndan izlenmesi amacyla, yerinde denetim sonularn da dikkate alarak
gerekletirilen inceleme ve deerlendirme srecini ifade etmektedir.

3.1.7.3.2. Grev Plannn Hazrlanmas

Her bir denetim faaliyeti iin, kapsam, hedef, sre ve denetime tahsis olunan
kaynaklar dikkate alan ve ayn zamanda yllk denetim plan ile de uyumlu bir ekilde dizayn
edilmi, denetimin balama ve biti tarihlerini kapsayan bir grev plan hazrlanmaldr458.
Grev plannn hazrlanmas sreci, denetim konularnn aratrlmas, alma katlarnn
tasarlanmas ve kapsam ve hedefin belirlenmesi aamalarndan olumaktadr.

Denetimin efektif olmas ve etkinliin salanmas i denetinin denetlenen konulara

ilikin bilgi birikiminin dzeyi ile yakndan ilgilidir. Bilgi dzeyi ne kadar yksek ise
salayaca katk o kadar yksek olacaktr. Denetim almalarna balamadan nce i
denetiler denetlenen faaliyetle ilgili risk deerlemesini gz nne almak suretiyle ncelik
verilecek faaliyetlere ilikin ihtiya duyulacak temel bilgileri edinmeli ve bunlarn kendilerine
verilen grev zerindeki etkilerini tespit etmek amacyla deerlendirmelidir.

deneti risklerle ilgili yapt n deerlendirmeden, anket bulgularndan ve toplad

temel bilgilerden elde ettii sonular bir araya getirerek grev plann oluturmaya
balanmaldr. Grev plannda sonularn ne zaman, nasl ve kime raporlanaca, grevin ne
kadar srecei, tahmini tamamlanma tarihi gibi hususlar aka belirlenmeli; ayrca nihai
rapor biiminin nasl olacana da karar verilmelidir459.

458
Vallabhaneni Rao S., CIA Exam Review Volume 1: Internal Audit Activitys Role in Governance,
Risk and Control, John Wiley&Sons, USA, 2005, s.4.
459
Trkiye Denetim Enstits, s.256.
182
 3.1.7.3.2.1. Denetim Konusunun Aratrlmas

Grev plannn hazrlanabilmesi iin denetlenecek alan hakknda kapsaml bir

aratrmaya dayanan yeterli bilgiye sahip olunmas gerekmektedir. Bu aratrmann
sorumluluu i denetim yneticisinde ya da faaliyet alannn denetiminde grevlendirilen i
denetidedir. Denetlenecek olan faaliyet alan hakknda bilgi, zellikle gemi dnem alma
katlar ve denetim raporlar incelenerek ve dier ilgili denetim materyalleri
deerlendirilerek elde edilebilir460. Denetlenecek alann belirlenmesinden sonra o alan ile
ilgili olarak salanacak bilgilerin derinlii ve shhati gerekletirilecek denetimin etkinliini
artracaktr.

lgili faaliyet alan hakkndaki verilere, istatistiklerin ve trendlerin gzden geirilmesi,

analitik inceleme prosedrleri ve dier veri salayclarn hazrladklar raporlar araclyla
da ulalabilir461. Risk odakl denetim yaklamnda denetim konusunun aratrlmas srecine
szkonusu alan hakknda yaplm risk altaylar ve risk ynetim srecinin bir kts olan
risk haritalarnn da dahil edilmesi srecin salkl iletilmesi asndan nemlidir. Risk
altaylar ve risk haritalarnn kullanlmas suretiyle denetim konusunun aratrlmas gerek
kaynak kullanm etkinliinin artrlmas gerekse denetim fonksiyonunun icrasnda yksek
riskli alanlara odaklanlmas sonucunu dourmas nedeniyle kurumun amalarna ulamasn
engelleyen risklerden kurtulmas ya da riskleri kontrol altna alabilmesi sonucunu
dourmaktadr.

3.1.7.3.2.2. alma Katlarnn Tasarlanmas

Denetim almasnn her aamasnda i denetiler vardklar kanaatlere ve ulatklar

sonularna dayanak tekil eden tm bilgileri kaytl hale getirmek suretiyle dokmante
etmelidirler462. Denetimin planlanmas ve yrtlmesi safhalarnda ortaya kan verilerin
kayt altna alnmas, saklanmas ve denetim sonularnn desteklenebilmesi asndan
denetim srecinde kullanlan alma katlar ok nemlidir. Denetim srecinin her
safhasnda kullanlan alma katlarnn denetim faaliyeti ncesinde tasarlanmas
gerekmektedir.

460
Robert R. Moeller, Brinks Modern Internal Auditing, s.303.
461
Phil Griffiths, a.g.e., s.99.
462
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2330 Nolu Standart.
183
 alma katlarnn kullanlmas sayesinde463;

- Denetim almalarnn planlanmas ve gerekletirilmesi kolaylar,

- denetim faaliyetlerinin daha iyi izlenmesi salanr,
- denetim birimi ynetimi ile i deneti arasnda deerlendirme farkllklarnn
zm iin temel oluturur,
- denetim faaliyetinin kalitesinin deerlendirilmesi iin temel oluturur,
- Bir sonraki denetim iin rehber tekil eder,
- Yaplan denetim almasnn uluslararas i denetim standartlarna uygunluunun
izlenmesi salanr.

alma katlarnn baz standartlara sahip olmas sonraki herhangi bir aamada bu
katlarn efektif olarak kullanlabilmesi iin gerekmektedir. alma katlarnn sarih bir
dille hazrlanmas ve i denetinin denetim grn de destekleyecek ekilde standart
zellikler tamas kendisinden beklenen ihtiyac karlayabilmesi iin nemlidir. Ayrca her
alma kadnn, i denetinin ve denetim alannn ismi ve tarih gibi detaylara sahip olmas
ve hazrlayan i deneti tarafndan imzalanmas daha sonraki bir srete bu alma
katlarna bavurulmay daha olanakl klmas asndan gereklidir464.

alma katlarnda i denetim srecinde elde edilen bilgilerin kayna ak ve net

olarak ifade edilmeli, cevab olmayan sorulara yer verilmemeli veya cevaplanamama nedeni
belirtilmelidir. Kurum risk ynetim olgunluuna bal olarak risk tanmlamalar, risk kayd,
risk haritas veya risk matrisi ve oluturulan denetim evreni de alma katlar arasnda yer
almaldr465. Ayrca, alma program, soru listeleri, anketler, risk kontrol matrisleri, denetim
test plan, denetim bulgu formlar, tutanaklar, al ve kapan toplants tutanaklar, taslak ve
final denetim raporlar da alma katlar arasnda bulunmaldr.

alma katlarnn kaybedilmesi ya da bu katlara ilgisiz kiilerin ulamnn imkan

dahilinde olmas ciddi skntlar beraberinde getirecektir. Dolaysyla alma katlarnn
saklanmas ve bu katlara eriimin sk kurallara tabi tutulmas i denetim yneticisinin
sorumluluunda olup, bu hususlara i denetime ilikin dzenlemelerde ak bir ekilde yer

463
etin zbek, a.g.e., s.969.
464
K.H. Spencer Pickett, The Internal Auditing Handbook, s.682.
465
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.115.
184
verilmesi salanmaldr466. alma katlarnn kullanlmas, dzenlenmesi, gzden
geirilmesi, muhafaza edilmesi ve eriim yetkileri konusunda i denetim yneticisi gerekli
politikalar gelitirmek ve bu konuda aklayc ve yeterli rehberler gelitirmekle sorumludur.

3.1.7.3.2.3. Kapsam ve Hedeflerin Belirlenmesi

Gerekletirilecek her denetim grevi iin kapsam ve hedefler belirlenmelidir. Grev

alanna ilikin erevenin detayl bir ekilde gsterildii kapsamn oluturulmas aamasnda,
denetlenecek ve denetlenmeyecek alanlar, denetim esnasnda iletiim kurulacak personel,
denetim sresi, denetime balama zaman ve denetimi gerekletirecek i deneti
belirlenmektedir467. Denetimin kapsamna risklilik dzeyi yksek alanlarn dahil edilmesi
denetime tahsis olunan kaynaklarn snrl olduu dikkate alndnda denetimde etkinlik
asndan nem arz etmektedir. Denetim kapsamnn belirlenmesi faaliyeti, ilemlerin
yrtlecei kronolojik sralamaya gre hazrlanan ve denetimin etkili bir ekilde
yrtlmesini salayan kontrol listelerinin hazrlanmasyla son bulmaktadr.

Kapsamn belirlenmesi ile birlikte greve ilikin denetim hedeflerinin de saptanmas

gerekmektedir. Kurumun temel hedeflerini destekleyecek mahiyette ve st ynetimin talepleri
dorultusunda ekillenecek olan denetim hedefleri, i denetim elemanlarnn mesleki
yeterliliklerinden, grev konusunun zelliklerinden ve greve ayrlan kaynaklardan
etkilenmektedir468. Denetim hedeflerinin belirlenmesi ilerleyen aamalardaki almalarn
planlanmas asndan byk neme sahiptir. Btn denetim almas bu hedeflere
ulalmasn salayacak ekilde planlanacaktr. Denetim hedefleri kurumda oluturulan i
kontrol uygulamalarnn yeterliliinin deerlendirilmesi kurumsal ynetim ve risk ynetim
srelerinin etkinliinin deerlendirilmesi olarak belirlenebilir469.

3.1.7.3.3. Denetimin Gerekletirilmesi

Saha almas olarak da belirtebileceimiz fiziki olarak denetimin gerekletirildii

aama olup, testlerin belirlenmesi ve uygulanmas ve denetim bulgularnn deerlendirilmesi
aamalarndan olumaktadr.

466
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2330.A1-1.
467
Phil Griffiths, a.g.e., s.102.
468
Robert R. Moeller, a.g.e., s.301.
469
etin zbek, a.g.e., s.865.
185
 3.1.7.3.3.1. Testlerin Belirlenmesi ve Uygulanmas

denetinin denetim almalarnda en nemli aralarndan birisi test plandr.

Denetim testlerinin uygulanmasnn amac, alt srelerde mevcut olduu varsaylan
kontrollerin gerekten var olduklarna ve etkin bir ekilde alp almadklarna dair uygun
delillerin elde edilmesidir. Test plan, test kapsamndaki her bir kontrol faaliyetinin
planland gibi ilediine dair yeterli delil elde edilmesini salayacak ekilde
hazrlanmaldr470. Denetim testi, denetim kapsamna alnan hususlarla ilgili kontrollerin
gerektii gibi alp almadnn sreler, kayt ve belgeler zerinden incelenmesidir.

Denetimin planlamas aamasnda oluturulan denetim evreni sonularna uygun

olacak ekilde test seviyelerinin belirlenmesinin ardndan, her grev alan iin kullanlacak
testler ve yntemler belirlenmelidir. denetiler test ve rnekleme teknikleri de dahil
denetim grevinin amacna uygun olarak grev programlar oluturmal ve bu programlar
gelien koullara gre gncellemelidir471.

Denetim konusunun risklilik ve nemlilik seviyesine bal olarak test seviyeleri

belirlenir. Testler kapsaml bir denetim ilevi eklinde olabilecei gibi gzden geirme, anket,
karlatrma, rasyo ve trend analizlerini kapsayan analitik inceleme, ibirlii, gzlem, uzman
gr, mlakat, aratrma ve raporlarn gzden geirilmesi, mutabakat, matematiksel
modeller, kyas, kullanc memnuniyet aratrmalar, mteri gibi davranma eklinde de
olabilir472.

Denetim alanlarna uygulanacak test seviyelerinin belirlenmesi srecini sz konusu bu

denetim alanlarna uygulanacak olan testlerin seimi takip etmelidir. deneti tarafndan
uygulanan testlerin denetim grn destekler delillere ulaabilmesi, baka bir deyile
uygulanan testlerden beklenen pozitif etkinin ortaya karlabilmesi, test hedeflerinin doru
belirlenebilmesine, testlerin zamannda ve tam olarak gerekletirilmesine, varlan sonularn
doru yorumlanmasna ve ulalan bu sonularn denetim amalarna etkisinin doru
belirlenmesine bal bulunmaktadr473.

470
etin zbek, a.g.e., s.914.
471
Trkiye Denetim Enstits, s.267.
472
K.H. Spencer Pickett, The International Auditing-Handbook, Third Edition, UK: John Wiley & Sons
Inc., 2010, s.883-886.
473
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.117.
186
 Denetim alanlar iin uygulanacak testler grev alanndan sorumlu i deneti ve i
denetim sorumlusu tarafndan belirlenir. Uygulamada sklkla kullanlan denetim testlerini
yeniden hesaplama/uygulama, analitik inceleme, grme, gzlem, yaymlanm almalarn
deerlendirilmesi, izleme testi, dorulama, ilem testi ve uygunluk testi olarak sralamak
mmkndr474. Saylan bu test trlerinden bir veya bir ka denetlenecek alana uygulanmak
suretiyle denetim hedefine ulalmaldr.

deneti ve i denetim sorumlusu tarafndan belirlenen testlerin denetim evreninde

yer alan riskli alanlara uygulanmasndan sonra test sonularna ulalr. Ulalan sonular
denetim test planna kaydedilmeli ve bu denetim test plan i deneti tarafndan muhafaza
edilen alma katlar arasna dahil edilmelidir475. Denetim testlerinin denetlenecek alanlarn
risklilik durumlar dikkate alnarak denetim evreninde yaplan sralamaya uygun olarak
yaplmas i denetim faaliyetleri zerinde etkinlii artrc etkide bulunacaktr.

Tablo- 3.7. Denetim Test Plan

Riskli Alan Kontrol nlemi Test Yntemi Test Sonucu Fark Analizi

Kaynak: etin zbek, a.g.e., s.946.

Plandaki riskli alan denetlenen alan, test yntemi szkonusu alana uygulanan denetim
testini gsterir. Test sonucu blmnde denetim alanlarna uygulanan testin sonular
zetlenirken, fark analizi blmnde ise uygulanan kontrollerin riskleri kabul edilebilir
seviyeye indirip indiremediine dayanan tahliller bulunmaktadr. Fark analizleri banka
tarafndan kullanlan sistemdeki eksikliklerin ve eksikliklere sebep olan faktrlerin
belirlenmesine ve bu eksiklikleri gidermeye ynelik alnacak nlemlerin tespitine ynelik
olarak gerekletirilmektedir476.

Denetim program, denetim hedeflerine ulamak iin yaplacak tm almalar, bu

almalarn nedenlerini, uygulanacak denetim prosedrlerini, bu prosedrlerin uygulanma
nedenlerini, uygulama alann, szkonusu denetim prosedrlerini kimin uygulayacan, tm

474
Phil Griffits, a.g.e., s.106.
475
Davut Pehlivanl, a.g.t., s.117.
476
Sobel Paul J., a.g.e., s.906.
187
denetim almasnn sresini ve almann ne zaman tamamlanmasnn beklendiini
gsteren bir program belgesidir477.

Denetim programlar, benzer denetim trleri iin denetim srelerinin tutarl ve etkili
bir ekilde yrtlmesinde kullanlr. Bunlar denetim srelerinin ierdii aamalar
tanmlayan ve i deneti tarafndan gerekletirilecek testleri ieren belgelerdir478.
denetiler tarafndan hazrlanacak olan denetim programlar kayt altna alnmal ve ayn
zamanda alma katlar arasnda muhafaza edilmesine zen gsterilmelidir.

denetim birimleri tekrarlanan denetim faaliyetleri iin genellikle kullandklar

standardize edilmi i denetim programlarna sahiptirler. Fakat zel durumlarn varl halinde
standart programlar bir anlam ifade etmemekte olup bu tr zel durumlar iin ya programlarn
gncellenmesi ya da yenilenmesi gerekmektedir. Gemite denetim programlar uzun yllar
boyunca hibir deiiklie uramadan kullanlmaya devam ederken gnmzde teknolojik
gelimeler benzeri dsal faktrlerin de etkisiyle bu tarz denetim programlar daha fazla
esneklik kazanmaya balam ve ortaya kan yeni durumlar kavrayacak bir biime
brnmtr479.

Denetim teknikleri, her bir denetim trnn icra edilmesi srasnda, delil toplama ve
toplanan bu delilleri deerlendirmeye ynelik olarak kullanlan teknikleri ifade etmektedir.
Denetim tekniklerine rnek olarak; dokman, ilem ve dosya taramas, rneklem seilmesi,
fiziki inceleme, gzlem, gzden geirme, iz srme, yeniden hesaplama, analitik inceleme,
modelleme, mlakat, soru sorma, teyit ettirme gibi teknikleri vermek mmkndr.

3.1.7.3.3.1.2. Denetim Aralar

Teknolojideki gelimeler, her alanda olduu gibi, denetim alann da etkilemi ve

bilgisayar destekli denetim aralarnn kullanlmas, i denetilerin almalarn daha seri ve
etkin bir ekilde yerine getirmelerini imkan dahiline sokmutur. Bilgisayar destekli denetim
teknikleri alannda yaanan gelimeler, doal olarak bu alanda kullanlabilecek yazlmlarn
da artmasna sebep olmutur.

477
etin zbek, a.g.e., s.920.
478
Robert R. Moeller, Brinks Modern Internal Auditing, s.318.
479
Phil Griffits, a.g.e., s.108.
188
 Denetimde etkinlii artrmak iin tasarlanm eitli denetim yazlmlar
bulunmaktadr. denetiler bilgisayar destekli denetim aralarn her alanda kullanabilme
imkanna sahiptirler. Gnmzde en ok kabul grm yazlmlarn banda ACL ve IDEA ve
Exel gelmektedir480. ACL ve IDEA data analiz programlar olup, risk ve denetim evreninin
denetlenmesi ve denetim testlerinin yerine getirilmesinde yardmc aralar olarak
kullanlabilmektedirler481.

3.1.7.3.3.2. Denetim Bulgularnn Deerlendirilmesi

Denetim bulgularna ulalmas ile birlikte denetimin yrtlmesi aamas sonulanr.

Banka tarafndan gerekletirilen uygulama olmas gereken durumla karlatrlarak etkinlik
deerlendirilecek ve olmas gereken ile mevcut durum arasndaki fark ou zaman denetim
bulgularn oluturacaktr482. Bulgu, testler sonucunda bir sorunun, boluun veya frsatn i
deneti tarafndan tanmlanmasdr. Bu aamada elde edilen bulgular denetlenen birimin
yneticileri ile karlkl olarak gzden geirilmelidir. Bulgularn denetlenen birim
yneticileriyle gzden geirilmesi muhtemel yanl yorumlamalar nlemekle birlikte esas
itibariyle sonulara nihai eklinin verilmesine yardmc olacaktr.

denetiler tarafndan denetim faaliyetleri sonucunda tespit edilen bulgular Denetim

Bulgu Formuna kaydedilmelidir. Denetim Bulgu Formu i denetilerin denetim
sonularnda ulat sonular neye dayandrarak gelitirdiini ispatlardklar temel denetim
dokmann ifade etmekte olup en nemli alma katlar arasnda yer almaktadr. Bir
Denetim Bulgu Formunda; olmas gereken durumu ifade eden kriter, mevcut durumu ifade
eden bulgu, neden, etki, bulgunun nem derecesi ve iyiletirme nerisi, ynetimin cevab ve
deneti gr yer almaldr.

Denetim bulgularnn zetlenmesinden ve raporlama aamasndan nce i deneti

incelenen alana ilikin risk ynetimi yapsn strateji, sre, insan, teknoloji ve bilgi olmak
zere be farkl adan deerlendirmelidir. Bu yaklam denetim bulgularnn kurumun risk
ynetimi yeterlilikleri, tespit edilen problemler iin muhtemel zmler ve denetimin ortaya
karaca frsatlardan yararlanma erevesinde deerlendirilmesine imkan salar483.

480
Phil Griffiths, a.g.e., s.108.
481
Fulya Kak, a.g.t., s.76.
482
etin zbek, a.g.e., s.964.
483
Paul J. Sobel, a.g.e., s.1102.
189
 Denetim rnleri, denetim fonksiyonunun icra edilmesi sonrasnda tespit edilen
bulgularn ve bunlara ilikin analiz ve deerlendirmelerin dokmante edilmesidir. Balca
denetim rn trleri; rapor, mtalaa, yaz, bilgi notu, deerlendirme notu, zet ve tablo
olarak belirtilebilir. st ynetimin talep ve beklentileri hangi trde denetim rnnn ortaya
konulacan belirlemektedir.

3.1.7.3.4. Denetimde Raporlama

Denetim fonksiyonunun en nemli rn denetim faaliyetleri sonucunda i denetinin

grn ifade ettii denetim raporlardr. denetiler grev sonularn raporlamak zorunda
olup bu sre i denetinin taslak bir rapor hazrlamas ile balamaktadr. Taslak rapor ile
nihai rapor arasndaki tek fark, taslak raporun hazrlanarak tespit edilen bulgulara ilikin
grlerinin alnmas amacyla denetlenen birim yneticisine gnderilmesidir. Ayrca
hazrlanan bu taslak rapor i denetim birim yneticisi tarafndan incelendikten sonra raporda
nem arz eden hususlar st ynetimle grlmelidir. Ynetimle grmelerin ardndan nihai
rapor hazrlanmal, i denetim birim yneticisinin tayin ettii yetkili bir i deneti tarafndan
rapor imzalanmal ve nemli konularn ynetim kuruluna ve/veya denetim komitesine
zetlenmesi ile raporlama sreci sona ermelidir.

Risk odakl i denetim yaklamnda raporun amac484;

Denetim almalar srasnda yaplan gzlemleri profesyonel olarak yanstmak,

Risk ynetimi ve kontrol sistemleri ile ilgili tavsiyelerde bulunmak

Gereksiz kontrolleri belirlemek,

Risk ve kontroller arasnda denge kurulabilmesine ilikin tavsiyede bulunmak,

. Yeterli seviyede gvence verebilmek, eklinde zetlenebilir,

Denetim raporunun ierii, yasal dzenlemelerden, ilgili taraflarn beklentilerinden,

raporla ilgilenenlerin gereksinimlerinden ve kurum kltrnden etkilenecektir485. Raporlar
nemli riskleri, kontrol ve kurumsal ynetim sorunlarna ilave olarak denetim komitesi,

484
Phil Griffiths, a.g.e., s.117.
485
Paul J. Sobel, a.g.e., s.1102.
190
ynetim kurulu ve st ynetimin talep edebilecei baka konular da ierebilir486. Rapor
ieriini ana hatlaryla denetim evreni ekillendirmekle birlikte, i deneti tarafndan denetim
evrenine dahil edilen sre ve faaliyetler doal olarak rapor ieriine de yansyacaktr.

Denetim raporu, gerekletirilen denetim faaliyetinin amacn, kapsamn ve

sonularn zetler. Raporda risk, kontrol ve kurumsal ynetim sorunlarna ilikin uyarlar yer
almal ve ayn zamanda rapor, i denetim elemanlarnn performans deerlendirmelerine
imkan vermelidir. Performans deerlendirmeleri yoluyla i denetim elemanlarnn
eitimlerine ve kendilerini gelitirmelerine olanak salanmaktadr. Risk odakl denetimle
birlikte denetim sonularnn riskler n planda tutularak zetlenmesi ve ilgili taraflara
sunulmas raporlama kalitesini artrmtr.

denetim faaliyetleri sonucunda;

- Her trl uygunluk, performans, bilgi teknolojisi ve sistem denetimi faaliyetleri

sonucunda Denetim Raporu,

- Danmanlk faaliyetleri kapsamnda yaplan inceleme ve aratrmalar ile usulszlk

ve yolsuzluk tespitine ynelik almalar sonucunda nceleme Raporu,

- denetim biriminin yllk faaliyet sonularn ieren Denetim Faaliyet Raporu,

dzenlenmelidir.

Denetim Raporu; Ynetici zeti, Detayl Rapor, Tablolar / Grafikler, Rapor

Eklerini ieren drt blmden olumaldr.

Ynetici zetinde, denetimin kapsam ve amac, uygulanacak denetim yaklam ile

bulgularn ve denetlenen birimin grleri ve eylem plannn yer ald zet bir genel
deerlendirme blm, Detayl Rapor blmnde ise; denetimin kapsam, denetim yaklam
ve uygulanacak metodoloji, sre ak, denetim esnasnda tespit edilen bulgular, tespit edilen
bulgular iin zm nerileri, hedeflenen faaliyetler ve aksiyon tarihleri ile nceki denetimde
tespit edilen bulgularn deerlendirildii blmler yer almaldr.

486
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2060-1.
191
 3.1.7.3.4.1. Raporlamann Hedefleri ve Raporun zellikleri

Denetim raporunun temel hedeflerini bulgularn tespiti, i denetim fonksiyonlarnn

aksayan ve zayf ynlerinin tanmlanmas, tavsiyeler ve i deneti grnn belgelenmesi
olarak sralamak mmkndr487. Raporda ayrca risk ynetimi ve kontrollerin
gelitirilmelerine ve risk-kontrol dengesine ilikin tavsiyeler de yer almaldr488. Denetim
raporu i denetim faaliyetlerinin bir kts olduundan risk odakl denetim yaklamnn
amalarn gerekletirme noktasnda nemli bir grev ifa etmektedir. Kurumun belirlenmi
amalarna ulamasn engelleyen risklerin tespiti ve ortadan kaldrlmas iin alnacak
nlemler raporun ana gayesini oluturmaldr.

Denetim ilevinin istenen hedeflere ulaabilmesi ve ilgili mercilerin raporu gerektii

ekilde kullanabilmesi iin ncelikle raporun iyi hazrlanm olmas gerekmektedir. nemli
alanlara odaklanma, doru, ksa ve z, akc olma, sonucu net olarak ifade etme ve pratik
tavsiyeleri ieren bir tarz ve slup ile zamannda hazrlanm olma durumu iyi hazrlanm bir
raporun temel zelliklerini oluturmaktadr489.

denetiler tarafndan hazrlanan rapor, yneticilerin zaman kst nedeniyle ynetici

zeti de iermelidir. Denetim bulgularndan nemli olanlarnn ele alnd genellikle bir sayfa
olarak hazrlanan ynetici zetinde sorunlardan ziyade zm yollar zerinde durulmal ve
alnan nlemler zetlenmelidir490. Risk odakl denetim yaklam ile birlikte ynetici
zetlerinin daha ok kurumun risk ynetimi faaliyetlerinin etkinliine odaklanmas
beklenmektedir. Risk ynetimi asndan etkinlik, gl, orta ve zayf olarak ifade edilebilir.
Ayrca zet metinde i deneti tarafndan tespit edilen risklerin kabul edilebilir seviyeye hangi
yntemlerle indirilecei konusunda ynetime tavsiyede bulunulur.

denetim raporunun esasn oluturan detayl raporda tm riskler ayrntl bir ekilde
ele alnmak suretiyle mevcut risk ynetim uygulamalarna ve tavsiyelere yer verilmelidir491.
Detayl rapor, ama, kapsam, tespitler ve deerlendirme ksmlarndan olumaldr. Grevin
hedefleri ve denetim raporunun baard hususlar amalar blmnde, denetlenen faaliyetler

487
Robert R. Moeller, Brinks Modern Internal Auditing, s.404.
488
Phil Griffiths, a.g.e., s.117.
489
K. H. Spencer Picket, The Internal Auditor at Work: A Practical Guide to Everyday Challenges,
s.2207.
490
Phil Griffiths, a.g.e., s.137.
491
Paul J. Sobel, a.g.e., s.1109.
192
ve zaman dilimine ilikin bilgiler kapsam ksmnda, i denetinin denetleme konusu
faaliyetlere ilikin tespit ve tavsiyeleri ise deerlendirme ksmnda yer alr492.

Kapsam ksmnda denetim evreni ve denetlenen faaliyetler arasndaki iliki

aklanmal, kullanlan tekniklerden ve gvenilirliklerinden bahsedilmeli, sonu blmnde
ise denetim bulgularndan hareketle denetlenen alanlara ilikin tavsiyelerde bulunulmaldr.
Tavsiyeler yanl anlalmalara frsat vermeyecek bir biimde ak ve net olarak ifade edilmeli
ve i deneti tarafndan nerilen eylemlerin ise maliyet ve dier alardan uygulanabilir ve
ayrca llebilir olmasna dikkat edilmelidir493. Fayda maliyet analizi risk odakl denetim
yaklamnn en nemli yn olup nerilen eylemlerden elde edilecek fayda ile yaplacak
harcama mukayese edilmeli ve kuruma deer katabilecek bir hususun varl halinde nerilen
eylem gerekletirilmelidir.

3.1.7.3.4.2. Taslak Raporun Hazrlanmas

Taslak rapor, i denetinin denetim hedeflerine ulamak amacyla, denetledii sre ve

birimdeki i kontrol sisteminin etkinlii konusunda, denetim sresince gerekletirdii
almalar, uygulam olduu denetim testleri sonucunda elde edilen bulgu ve delillere
dayanarak oluturduu genel deerlendirmesine ilave olarak denetim bulgularn da ieren bir
rapordur494. Denetim raporlamasnn ilk aamas, i deneti tarafndan taslak raporun
hazrlanarak denetlenen birim ynetimiyle tartmaya almasdr.

Taslak rapor hazrlanmasnn ncesinde i denetim yneticisi i deneti tarafndan

dzenlenen alma katlarn inceleyip, denetim almalar srasnda ortaya kan ve
raporda belirtilmesi gereken hususlar ve rapora konu edilen hususlarn ortaya konan delillerle
yeterli bir ekilde desteklenip desteklenmediini gzden geirmelidir. Saha almas
tamamlandktan sonra i denetim yneticisi 7-10 gn gibi ksa bir zaman dilimi ierisinde
tespit etmi olduu denetim bulgularn bir araya getirmeli ve taslak raporu hazrlamaya
balamaldr495.

Taslak rapor hazrlandktan sonra incelemesi iin denetlenen birim yneticisine

verilmelidir. Denetlenen birimin yneticisinin taslak raporu incelemesinin amac; zel

492
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2410-1.
493
Paul J. Sobel, a.g.e., s.1105.
494
etin zbek, a.g.e., s.999.
495
Phil Griffiths, a.g.e., s.122.
193
durumlarn aa kavuturulmas, tespit, sonu ve tavsiyeler hakknda grlerini ifade etmek
suretiyle i deneti tarafndan tespit edilen bulgularn yanl anlalmasn veya yanl
yorumlanmasn nlemektir496. Aksi takdirde denetlenen birim yneticisinin raporda belirtilen
bulgulardan haberi olmayacak ve i deneti tarafndan rapor eksik olarak sonulandrlacaktr.
Gerek i denetimin yanl tespitinin nne geilmesi gerekse denetlenen birim ynetiminin
kendisini savunmasna frsat salamas asndan bu yerinde bir uygulamadr.

3.1.7.3.4.3. Nihai Raporun Hazrlanmas

Denetlenen birim yneticilerinin nihai grlerinin ilave edilmesinden sonra

szkonusu taslak rapor i deneti tarafndan nihai rapor haline getirilecektir. denetim
yneticisi veya onun tayin ettii bir deneti, nihai denetim raporu hazrlanmadan nce, raporu
gzden geirmeli, onaylamal ve raporun kimlere datlacana karar vermelidir. Raporun
elektronik ortamda gnderilmesi halinde ise mutlaka imzal bir versiyonunun arivde
saklanmas salanmaldr497.

Rapor dzenlenmesinin amac tespit edilen aykrlk ya da farkllklar konusunda st

ynetimin bilgilendirilmesidir. Dolaysyla raporun bir nshas gerekli tedbirleri alabilecek
veya alnmasn salayabilecek kiilere ve denetlenen birimin ynetimine gerei yaplmak
zere verilmelidir. deneti tarafndan hazrlanan raporlar i denetim birim yneticisi
tarafndan bankaclk mevzuatnn bir gerei olarak denetim komitesi ve st ynetime dzenli
olarak sunulmaldr498.

3.1.7.3.4.4. Raporlamann Kalitesi

Kalite, istenen zelliklere uygunluk anlamnda olup, istenen zellikler ve bu

zelliklere uygunluk olmak zere iki eden olumaktadr499. Denetim fonksiyonun en nemli
rn olmas sebebiyle denetim raporlarnn sahip olmas gereken bir takm zellikler

496
Trkiye Denetim Enstits, s.308.
497
Trkiye Denetim Enstits, s.308.
498
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2060-1.
499
brahim Kavrakolu, Kalite Gvencesi ISO 9000 ve Toplam Kalite, Rekabeti Ynetim Dizisi, 1993,
stanbul, s.12-13.
194
bulunmaktadr. Bunlarn banda ise doruluk, aklk, yapclk, objektiflik, ksalk ve zlk,
tamlk ve zamanndalk ve aksiyon plan gelmektedir500.

Doruluk, denetim raporunun, hatasz ve gereklere uygun olmasn,

Objektiflik, denetim raporunun, adil, tarafsz; belge ve bulgularn dengeli ve drst

olmasn,

Aklk, denetim raporunun, kolay anlalabilmesi iin ak ve mantkl olmas,

Yapclk, denetim raporunun iyiletirme yapmaya yardmc olacak nitelikte

olmasn,

Tamlk, hedef okuyucular iin raporlarn, gerekli olan hi bir bilgiyi atlamamasn,
tavsiye ve sonular desteklemek iin gereken btn bilgi ve tespitleri iermesini,

Zamanndalk, tavsiyelere dayanarak tasarrufta bulunacak kiilerin dikkatle

deerlendirebilmesi iin tam zamannda sunulmasn,

Ksalk ve zlk, denetim raporlarnn sadece iermesi gereken temel bilgileri

iermesi, gereksiz detaylara yer vermemesini,

Aksiyon plan, denetim bulgularna ynelik zerinde mutabk kalnan nerilerin

kim tarafndan ne zaman ve ne ekilde yerine getirileceini, ifade etmelidir.

Nihai raporlamnn nemli bir hata veya noksanlk iermesi durumunda i denetim
birim yneticisi, hatal ve eksik raporu alan btn taraflara dzeltilmi bilgileri iletmelidir.

3.1.7.3.5. Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi

denetim yneticisi, ynetime rapor edilen sonularn akbetinin gzlenmesi iin bir
sistem kurmak ve uygulamak zorundadr. Ayrca ynetimin ald tedbirlerin etkili bir ekilde
uygulanmasn veya st ynetimin gerekli tedbiri almamasnn riskini stlenmeyi kabul
etmesini salamak ve gelimeleri gzlemek amacna ynelik bir takip sreci kurulmaldr501.

500
etin zbek, a.g.e., s.1005-1007.
501
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama erevesi,
2500.A1-1.
195
 Denetim sonularnn deerlendirilmesi aamas, i deneti tarafndan rapora balanan
ve i denetim birim yneticisi tarafndan uygun bulunarak onaylanan sonularn etkin bir
ekilde izlenmesi, i deneti tarafndan gerekletirilen denetimin ve son olarak denetimi
gerekletiren i denetinin deerlendirilmesi srelerini kapsamaktadr.

1. Denetim Sonularnn zlenmesi

denetim faaliyeti sonucunda i deneti tarafndan nerilen dzeltici ilem ve

tavsiyeler raporda belirtilen sre ierisinde denetlenen birim tarafndan yerine getirilir.
Dzeltici ilemin gerekletirilmesinin belli bir sre gerektirmesi durumunda, bu husus
denetim raporuna verilen cevapta belirtilir ve periyodik gelimeler denetlenen birim ynetimi
tarafndan i denetim birimine bildirilir. Raporda belirtilen nlemlerin alnp alnmad st
ynetim tarafndan da izlenir.

Denetim raporlarnn takibi i denetim birimi ynetiminin sorumluluunda olup bu

fonksiyonu gerekletirebilmesi iin etkin bir takip sistemi kurmaldr. Doal olarak takip
ilemi i deneti tarafndan oluturulan denetim bulgular zerinden yaplacaktr. Denetlenen
birimlerce, rapor zerine yaplan ilemler veya ilem yaplmama gerekeleri i denetiye
bildirilmek zere i denetim birimine gnderilir502. Burada ama bankann hedeflerine
ulamasn geciktirecek ya da bir sre iin veya devaml olarak engelleyecek mahiyette olan
bulgularn uygun bir zaman dilimi ierisinde ortadan kaldrlmasn salamaktr.

2. Denetimin Deerlendirilmesi

Denetim tamamlandktan sonra, i denetim birimince gerekletirilen denetimin

deerlendirilmesine ynelik olarak denetlenen birimler nezdinde anket almas yaplabilir.
Bu amala hazrlanan anket formu denetlenen birim tarafndan doldurulduktan sonra kapal
bir zarfla i denetim birimine gnderilir. Denetim faaliyetinin etkinliinin ve kalitesinin
artrlmas ile denetilerin mesleki yetkinliklerinin gelitirilmesi bakmndan anket formlar i
denetim birim ynetimi tarafndan titizlikle incelenir, deerlendirilir ve elde edilen sonular
erevesinde gerekli tedbirler alnr. Deerlendirme anketinde llmesi hedeflenen hususlar;
zayf, orta, iyi ve ok iyi notlaryla deerlendirilir.

denetim deerlendirme anketinde, deerlendirme kriterleri olarak;

502
etin zbek, a.g.e., s.1011-1015.
196
 - Profesyonel yeterlilik,

- in kapsam,

- Denetim almasnn performans,

- denetimin ynetimi,

konular yer almaldr.

Profesyonel yeterlilik kriterinin llmesinde; i denetinin profesyonellik kalitesi,

teknik yeterlilii, bilgi dzeyi, denetlenen birim ile olan iliki dzeyi ve uyumu dikkate alnr.

in kapsamna ynelik olarak; seilen denetim alanlarnn nem seviyesi, denetimin

amacnn ve kapsamnn denetim ncesinde denetlenecek birime bildirilmesi ve denetlenen
birim alanlarnn nerilerinin dikkate alnp alnmad hususlar deerlendirilir.

Denetim almasnn performansnn llmesinde; denetimin sresi, raporlarn

zamanll, bulgularn doruluu, tavsiyelerin deeri, denetim raporlarnn akl,
faaliyetlerin ve kontrollerin geliiminde denetimin katks ve i denetim sonularnn
izlenmesi hususlar deerlendirilir.

denetimin ynetiminde ise, i denetim ynetiminin etkinlii ve denetlenen birimin

i denetim faaliyetinin amacn anlama dzeyi llr.

3. Denetinin Deerlendirilmesi

Denetimin sonunda i denetinin performans i denetim birim yneticisi tarafndan i

deneti deerlendirme formuyla deerlendirilir ve bu form i denetinin kiisel dosyasnda
saklanr. Deerlendirme, yetersiz, orta, iyi ve ok iyi olmak zere drtl notlama zerinden
yaplabilir.

denetim birimi tarafndan i denetinin deerlendirilmesinde;

- Kiisel zellikler,

- Teknik bilgi ve donanm,

197
 - Denetim uygulama becerileri,

- Denetim ynetimi becerileri,

- letiim becerileri,

- Liderlik ve yneticilik becerileri,

- Bireysel deerlendirme konular,

gibi kriterler dikkate alnmaldr503.

Yukarda verilen kriterler erevesinde i deneti deerlendirmeye tabi tutulur ve notu

belirlendikten sonra deerlendirme formu daha sonraki dnemlerde kullanlmak zere
dosyasna konulur. denetiye ynelik gerekletirilen bu deerlendirme ilemi i denetinin
kurum ihtiyalar dorultusunda yetitirilmesinde de nemli bir rol oynamaktadr.

503
etin zbek, a.g.e., s.799.
198
 DRDNC BLM

KATILIM BANKALARI N RSK ODAKLI

DENETM MODEL NERS

Bu blmde Katlm Bankalar'nn ileyi mekanizmalar dikkate alnmak suretiyle

tasarlanan risk odakl i denetim nerisine yer verilmitir. Konvansiyonel bankalara gre
farkllk gsteren alma modeli nedeniyle zellikle denetimler esnasnda dikkat edilmesi
gereken hususlar da risk odakl i denetim yaklam erevesinde bu blmde
deerlendirilmitir.

Risk odakl i denetim yaklamnda i denetiler tarafndan gerekletirilmesi

gereken faaliyetler aada srasyla verilmitir.

- Risk Deerlendirmesi Yoluyla Kurum Risk Olgunluk Seviyesinin Belirlenmesi

- Denetim Plannn Hazrlanmas ve Onaylanmas

o Denetim Faaliyetlerinin Planlanmas

o Denetim Kaynaklarnn Tahsis Edilmesi
- Denetimin Yrtlmesi

- Denetimin Raporlanmas/Sonulandrlmas

- Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi

4.1. Risk Olgunluk Seviyesinin Belirlenmesi

Denetim srecinin bu ilk aamasnda nemlilik prensibinin bir gerei olarak

belirlenecek bankaclk faaliyetleri baznda risk deerlendirmesi yaplmak suretiyle denetime
konu edilecek birim/ubelerin risk olgunluk seviyeleri belirlenmelidir.

4.1.1. Risk Deerlendirme Sistemi ve Risk Matrisinin Hazrlanmas

Risk deerlendirme sistemi, Katlm Bankalarndaki temel faaliyet alanlarn, bu
faaliyet alanlarna ilikin risklerin trlerini ve seviyesini, bu faaliyet alanlar esas alnarak risk
ynetiminin kalitesini, toplam riskin bykln ve riskin ynn analiz etmeye ve
deerlendirmeye imkn tanyan sre ve aralarn yer ald metodolojiyi ifade etmektedir.
Risk deerlendirme sisteminin temel amac katlm bankasnn nemli faaliyetleri nedeniyle
ortaya kan riskleri ihtiva eden Risk Matrisinin oluturulmasdr.
199
 Risk matrisinin oluturulmasnda aadaki aamalar takip edilmelidir.

4.1.1.1. Faaliyet Alanlarnn Deerlendirilmesi

1. nemli Faaliyet Alanlarnn Tespiti

nemli faaliyet alanlarnn tespitinde, standartlamay salamak asndan, aadaki

kriterler dikkate alnabilir.

Faaliyetlerin toplam bilno bykl ile ilikisi,

Belirli bir faaliyetten kaynaklanan risk arlkl aktiflerin toplam risk arlkl aktiflere
oran,

lgili faaliyetten elde edilen karn toplam kara oran,

lgili faaliyet iin ayrlan ekonomik sermayenin toplam ekonomik sermaye ile ilikisi,

Bankann faaliyette bulunduu rekabet ortam, faaliyet gsterilen piyasalardaki

durumu ve etkinlii ile stratejik plan bilgileri, yeni rnler ve muhtemel ynetim
deiiklikleri.

Yukarda verilen kriterler erevesinde katlm bankasnn nemli faaliyet alanlar

belirlenir. Bir katlm bankasnn nemli faaliyet alanlar belirlenirken en nemli belge olarak
mali tablolardan yararlanlmaldr. Ek:1de katlm bankasnn bilano ve gelir tablosundan
oluan mali tablolarna yer verilmitir.

Mali tablolar esas alnarak yaplacak bir deerlendirmede bir katlm bankasnn
nemli faaliyet alanlarn; Kredi lemleri, Hazine lemleri ve Bankaclk lemleri olmak
zere gruba ayrmak mmkndr.

Kredi ilemleri; birinci blmde ayrntlar ile aklanan (zellikle Kurumsal ve

Bireysel Finansman Destei, Finansal Kiralama, Kar-Zarar Yatrm Ortakl gibi) metotlarla
gerekletirilen kurumsal, bireysel ve kobi kredileri ile dier gayrinakdi krediler ve itirak
yatrmlarndan,

Hazine ilemleri, ticari ve yatrm amal menkul kymet ynetimi, fon ynetimi,
banka plasmanlar ile trev ilemlerden,

200
 Bankaclk ilemleri ise, katlm fonu ilemleri, zel bankaclk, nakit ynetimi, d
ticaret ilemleri, saklama ve emanet ilemleri, danmanlk ve araclk ilemleri, deme/takas
ve havale ilemleri, elektronik bankaclk hizmetleri ve dier bankaclk hizmetlerinden
olumaktadr.

Katlm bankalar asndan, hazine ilemleri arasnda yer alan ticari ve yatrm amal
menkul kymet ynetimi, zellikle gerek kamu hazinesinin gerekse zel banka ve kurum ve
kurulularn sukuk ihralarndan sonra daha nemli hale gelmitir. Portfye dahil edilen
sukuk menkul kymetinin hem bilano ierisinde nemli bir yer tutar hale gelmesi hem de
ikincil piyasalarna ilikin altyap eksikliklerinin giderilmesi bu menkul kymeti zellikle
likidite ynetimine salad pozitif katksndan tr katlm bankalar asndan ok stratejik
hale getirmitir.

2. Faaliyetlerin nem Seviyelerinin Tespiti

nem arz eden faaliyetler belirlendikten sonra, ayrca her bir faaliyete Dk, Orta
ve Yksek eklinde nem derecesi atfedilmelidir. Yukarda ana balk altnda belirlenen
faaliyet alanlarna ilikin olarak nem seviyesi deerlendirmesi yaplmaldr. nem
seviyesinin belirlenmesinde, yukardaki kriterler yannda aadaki hususlar da dikkate
alnmaldr.

- Dk nem derecesi, o faaliyet alannn bankann toplam faaliyetleri iindeki

paynn (sermaye ve krlla etkisi) % 10u gemedii,
- Orta nem derecesi, o faaliyet alannn bankann toplam faaliyetleri iindeki
paynn % 10-25 arasnda seyrettii,
- Yksek nem derecesi ise, o faaliyet alannn bankann toplam faaliyetleri
iindeki paynn %25i at durumlarda verilebilir.
Yukarda belirtilen faaliyetlerin akabinde nemli olarak belirlenen faaliyet alanlar ve
nem dereceleri risk matrisine yerletirilir. Bundan sonraki adm her bir faaliyetin maruz
kald risk trlerinin belirlenmesi ve her biri iin risk analizinin yaplmasdr.

3. Risk Trleri ve Dzeylerinin Tanmlanmas

Bu aamada ilk olarak nemli faaliyet alanlarnn maruz kaldklar risk trleri
belirlenir. Bu almada katlm bankalarnn maruz kaldklar riskler; kredi riski, likidite riski,
kar/getiri oran riski, kur riski, piyasa riski, operasyonel risk, uyum riski, strateji riski ve
201
itibar riski olmak zere dokuz grupta analize tabi tutulacaktr. Ardndan Deerlendirme
Kriterleri erevesinde nemli faaliyet alanlarnn risk dzeyleri Yksek, Orta ve Dk
olarak belirlenmelidir.

4. Riskin Boyutunun Belirlenmesi

Faaliyetler baznda risk dzeyinin tespit edilmesi sonrasnda genel olarak toplam risk
dzeyi deerlendirmesi yaplmaldr. Sz konusu deerlendirme, her bir faaliyet alan
zelinde risklerin byklne, katlm bankas asndan tad neme ve denetimler
srasnda oluturulan genel kanaate dayanmaldr.

Bu kapsamdaki genel deerlendirmeler dk, orta ve yksek olmak zere

aadaki esaslara gre yaplmaldr:

- Faaliyetler baznda yaplacak deerlendirme eitli risk trlerinin ortak etkileimine

gre yaplmaldr.
- Riskin toplam bykl, belirli bir faaliyet alanndaki tm risk trlerinin genel
dzeyiyle tutarl olmaldr.
- Belirli bir faaliyet baznda, nem derecesi yksek bir risk trnn dzeyi yksek ise,
o faaliyet bazndaki riskin byklnn deerlendirmesi dk olamaz.
- Faaliyet baznda her hangi bir ya da birden ok risk trnn dzeyinin dk
olmas, faaliyet baznda riskin toplam byklnn orta veya yksek tespit
edilmesine engel deildir.

5. Risk Ynetimi Kalitesinin Deerlendirilmesi

Faaliyet alanlarna ilikin risk ynetiminin yeterlilii deerlendirilirken, salkl bir

risk ynetim sisteminin kilit unsurlar olan, personel, politikalar, sreler ve kontrol
sistemleri hakknda gr belirlenmelidir.
Personel, sreleri ifa etmek veya denetlemek ile grevli yneticiler ile dier
alanlar ifade etmektedir.

Politikalar, ilgili faaliyet dallarnda ulalmas amalanan sonulara ilikin karar

metinleridir.

202
 Sreler; ilgili faaliyet birimlerinin genel strateji dorultusunda amalarna ulamada
izledikleri yola ilikin yntem ve usulleri belirleyen prosedrler, programlar ve
uygulamalardr.

Kontrol sistemleri, performans lmnde, risk ile ilgili kararlarn alnmasnda ve

srelerin etkililiinin deerlendirilmesinde ve izlenmesinde kullanlan aralar ve ynetim
biliim sistemleridir.

Bu kilit unsurlar gz nne alndnda, her bir belirlenmi faaliyet iin risk ynetimi
srecinin Gl, Yeterli ve Zayf olmak zere seviyeleri deerlendirilmelidir.

Gl risk ynetimi; ilgili faaliyet ya da ilev zerindeki tm ana risk trlerinin etkin
olarak tanmlandn ve ayn zamanda denetlendiini, yeterli risk ynetimi; risk ynetim
sistemleri etkin olmakla birlikte, baz faaliyet alanlarnda yetersiz kalabileceini, zayf risk
ynetimi ise; risk ynetim sistemlerinin nemli hususlar kavramakta yetersiz kalabileceini
ve bu nedenle normal denetimden daha fazlasna ihtiya duyulacan ifade etmektedir.

6. Toplam Riskin Belirlenmesi

Bankann nemli faaliyetlerine ilikin risklerinin byklnn ve bu risklerin

ynetim kalitelerinin belirlenmesinden sonra, bu iki deerlendirmeden hareketle, toplam
riskin belirlenmesi ve riskin beklenen ynnn tahmin edilmesi gerekmektedir. Toplam riskin
belirlenmesinde Toplam Risk Matrisi yol gsterici nitelikte olup, toplam riskin belirlenmesine
ilikin aklamalar aada yer almaktadr.

a- Riskin bykl; Riskin dzeyi ve bykl Yksek, Orta ve Dk

kategorilerinden biri ile derecelendirilmelidir.
b- Risk ynetiminin kalitesi; Bankaclk risklerinin tanmlanma, llme, kontrol
edilme ve izlenme baars Gl, Yeterli ve Zayf derecelendirmelerinden biri
ile deerlendirilmelidir.
c- Toplam risk; Toplam Risk Matrisi, her bir faaliyet alan baznda toplam risk
deerlendirmesinin riskin bykl ve risk ynetiminin kalitesi balamnda nasl
yapldn gstermektedir. Toplam Risk Matrisi Yksek, Orta ve Dk
kategorileri kullanlarak oluturulmaldr. Sz konusu Matris ile risk
deerlendirmesinde kullanlan l snflandrma sistemi, aadaki tabloda
verilmektedir.
203
 Tablo- 4.1. Faaliyetler Baznda Toplam Risk Matrisi
Riskin Bykl
Dk Normal Yksek
Risk Ynetiminin Kalitesi

Zayf
Dk veya Orta veya
Yksek
Orta Yksek

Yeterli
Orta veya
Dk Orta
Yksek
Gl

Dk veya
Dk Orta
Orta

Toplam Risk Matrisine gre, risk ynetimi kalitesinin arl riskin

dzeyinden yksektir. rnein; deerlendirmeler sonucunda faaliyetler baznda
kredi riski byklnn yksek, ancak risk ynetimi kalitesinin yeterli
olduunun belirlenmesi halinde, yukarda verilen matris erevesinde, toplam
kredi riski orta veya yksek olarak ifade edilecektir. Orta veya yksek
ayrmn, faaliyetlerdeki bankaclk risklilik dzeyi, inceleme kanaati, risk
ynetim kalitesi vb. deerlendirmeler belirleyecektir.

7. Risklerin Ynnn Deerlendirilmesi

Yukardaki esaslar kapsamnda faaliyetler baznda risk dzeyinin ve risk ynetim

kalitesinin belirlenmesi sonrasnda, her ikisinin ortak etkileimi ile Riskin Yn
derecelendirme kriteri erevesinde Artan, Sabit ve Azalan olarak tespit edilmelidir.
Risklerin ynnn belirlenmesi denetim stratejisinin oluturulmas asndan hayati
nemdedir.

4.1.1.2. Risk Trlerinin Deerlendirilmesi

Bankaclk ilemlerinin tamakta olduu risklerin ok saydave ok farkl mahiyette

olduu gereinden hareketle bu almamzda katlm bankalarnn sklkla maruz
kalabilecei dokuz adet risk tr deerlendirmeye konu edilmitir. Bu risk trleri; kredi riski,
kar/getiri oran riski, kur riski, operasyonel risk, piyasa riski, likidite riski, stratejik risk, uyum
riski ve itibar riskidir.

204
 1. Riskin Byklnn Deerlendirilmesi

Risk matrisinin faaliyetler baznda riskin bykl, ynetim kalitesi, toplam risk
dzeyi ve ynnn tespit edilmesi sonrasnda banka genelinde, dokuz risk tr baznda,
konsolide risk dzeyi belirlenir. Bu amala her bir faaliyet alannn tespit edilmesi sonrasnda
nemlilii de dikkate alnarak arlkl olarak ilgili risk trnn banka bazndaki bykl
ve ynetim kalitesi birlikte analiz edilerek tek bir deerlendirme yaplr.

Bu kapsamda banka genelindeki Toplam Risk deerlendirmesinde, Yksek, Orta

ve Dk kategorileri esas alnr.

2. Risk Ynetimi Kalitesinin Deerlendirilmesi

Risk trleri iin bankann risk ynetiminin yeterlilii deerlendirilirken, faaliyet

baznda yaplan deerlendirmeye benzer ekilde personel, politika, sre ve i kontrol
hakknda gr belirlenir. Riskin ynetimi asndan grece gllk Gl, Yeterli ya da
Zayf olarak nitelendirilecektir.

3. Toplam Riskin Belirlenmesi

Yksek, Orta ve Dk kategorileri kullanlmak suretiyle toplam risk

belirlenmelidir. Toplam Risk Matrisi, her bir risk baznda toplam risk deerlendirmesinin
riskin bykl ve risk ynetiminin kalitesi balamnda nasl yapldn gstermektedir.
Sz konusu matris ile risk deerlendirmesinde kullanlan l snflandrma sistemi aadaki
tabloda verilmektedir.
Tablo- 4.2. Risk Trleri Baznda Toplam Risk Matrisi
Riskin Bykl
Dk Normal Yksek
Risk Ynetiminin Kalitesi

Zayf

Dk veya Orta veya

Yksek
Orta Yksek
Yeterli

Orta veya
Dk Orta
Yksek
Gl

Dk veya
Dk Orta
Orta

205
 Toplam Risk Matrisine gre, risk ynetimi kalitesinin arl riskin dzeyinden
yksektir. rnein; deerlendirmeler sonucunda kredi riski byklnn yksek, ancak
risk ynetimi kalitesinin yeterli olduunun belirlenmesi halinde, yukarda verilen matris
erevesinde, toplam kredi riski orta veya yksek olarak ifade edilecektir. Orta veya
yksek ayrmn, risklilik dzeyi, inceleme kanaati, risk ynetim kalitesi vb.
deerlendirmeler belirleyecektir.

4. Riskin Ynnn Deerlendirilmesi

Risk bykl, risk ynetim kalitesi ve toplam riskin belirlenmesinden sonra her
nn de ortak etkileimi ile Riskin Yn tespit edilmelidir.

Riskin yn; risk profilindeki olas deiimi gsterir ve azalan, sabit ve artan
olarak nitelendirilir. Riskin yn ayrca katlm bankasnn denetim stratejisini de yakndan
etkilemektedir.

4.1.1.3. Banka Risk Profilinin Analiz Edilmesi

Bu ksmda yer alan aklamalar katlm bankacl risklerinin ve risk ynetim

kalitelerinin analiz edilmesine yardmc olmay hedeflemektedir. Sz konusu analiz katlm
bankasnn faaliyet alanlar baznda risklerin bykl ve ynetim kalitesi esas alnmak
suretiyle toplam riske ulalmasn, riskin ynnn belirlenmesini ve risk trleri baznda
katlm bankas genelindeki toplam riskin deerlendirilmesini hedeflemektedir.

4.1.1.3.1. Kredi Riski

ki ana balk altnda analiz edilebilecek kredi riski bykl, orta ve uzun vadeli en
nemli risktir. Kredi riski bykl; ilk blmde stratejik adan ele alnmal, ikinci
blmde ise, temerrt olaslndan kaynaklanan risk, portfy eitlilii ve
temerkz/konsantrasyon, teminatlandrma dzeyi eklinde alt balk altnda
deerlendirilerek, kredi kalitesi ve portfy eitlilii balamnda tahlil edilmelidir.

4.1.1.3.1.1. Kredi Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Deerlendirme faktrleri erevesinde Dk, Orta ve

Yksek olarak derecelendirilir.

206
 2. Deerlendirme Faktrleri: ki ana de alt faktr baznda deerlendirme yaplr. Ana
faktrler; Kredi Stratejisi ve Bte Hedefleri ve Kredi Kalitesinin Deerlendirilmesidir.
Alt faktrler ise; Temerrt Olaslndan Kaynaklanan Risk, Portfy eitlilii ve
Temerkz ve Teminatlandrma Dzeyidir. Her bir deerlendirme faktrnn,
Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln belirlemeye ynelik Deerlendirme
Kriterleri aada verilmitir.
Dk Dzeyde Risk in Kriterler
Kredi portfy kaynakl risk ve getiri arasnda srdrlebilir bir denge vardr.
Kredi kullandrm politikas seici nitelikte, riske duyarl ve belirli standartlara
gre oluturulmakta olup bu standartlar dnda kullandrlan kredilerin hacmi
nemsiz seviyededir.
Kredi karlklar makul seviyede olup ayn zamanda temerrt riski bulunan
kredilerden kaynaklanan riskleri karlamaya yeterlidir.
Standardizasyonu tamamlanm bir kredi derecelendirme sistemi mevcuttur. sel
kredi ve portfy derecelendirme/rating sistemi ile kredi borlularnn finansal
grnmleri uyumludur.
Riski azaltmak ve kontrol etmek amacyla risk bazl sektrel ve lke limitleri
belirlenmi olup kredi kullandrmlarnda bu limitlere kesinlikle uyulmaktadr.
Kredi portfylerinin rn eitlilii salanm olup ayn zamanda portfylerdeki
temerkz de dk seviyededir.
Kredi portfylerinde temerrt ihtimali kaynakl risklilik dzeyi dktr.
Kredi kullandrmlarnda sk teminatlandrma/emniyet prensibi uygulanmakta,
genellikle nakde dnm kolay teminat alnmasna dikkat edilmektedir.
Takipteki kredilerden salanan tahsilat performans yksek ve ortalama tahsilat
sresi dktr.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Kredi portfy kaynakl risk ve getiri arasnda yeterli bir denge kurulamamtr.
Kredi kullandrm politikas seici nitelikte, riske duyarl ve belirli standartlara gre
oluturulmakta olup, bu standartlar haricinde kullandrlan kredilerin hacmi ortalama
dzeydedir.

207
 Kredi karlklar makul bir seviyede olmakla birlikte temerrt riski bulunan
kredilerden kaynakl riski karlamaktan uzaktr.
Standart kurallar olan isel bir kredi derecelendirme/rating sistemine sahip
olunmakla birlikte baz kredi borlular asndan uyumsuzlk szkonusudur.
Riski azaltmak amacyla oluturulan sektrel, lkesel ve risk bazl limitlere
genellikle uyulmaktadr.
Kredi portfyleri eitlendirilmi olmakla birlikte portfylerdeki younlama baz
sektr, grup, kredi tr ve vade baznda yksektir.
Kredi portfylerinde temerrt ihtimalinden kaynaklanan risklilik kabul edilebilir
dzeydedir.
Kredilerde makul dzeyde teminatlandrma yaklam uygulanmaktadr.
Genel olarak takipteki kredilerden salanan tahsilat performans ve ortalama tahsilat
sresi makul bir dzeydedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Kredi portfy kaynakl risk ve getiri arasnda dengesizlik bulunmakta olup risk
genellikle yksek bir dzeyde seyretmektedir.
Kredi kullandrm politikas seici nitelikte, tutarl, riske duyarl bir yap
arzetmemekte ve ayrca banka kii ya da gruplarn niteliine bal farkll dikkate
alan standart kurallara sahip bulunmamaktadr.
Ayrlan karlklar yasal karlk gereksinimini karlamamaktadr.
Kredi derecelendirme rating sisteminde ortaya kan ciddi dzeydeki sapmalar
sistemin gvenilir bir ekilde almadn gstermektedir.
Risk bazl sektrel ve lke bazl limitler, riski azaltmak amacyla oluturulmasna
ramen kredi kullandrmlarnda baz limitlere uyulmamaktadr.
Kredi portfynde sektr, grup, kredi tr ve vade baznda younlama yksek olup
ayn zamanda kredi portfynn rn eitlilii de salanamamtr.
Kredi portfylerinde temerrt ihtimalinden kaynaklanan risklilik yksek dzeydedir.
Kullandrmlarda dier bankalarca riskli bulunan proje ve firmalarn tercihinin
yannda teminatlandrma asndan da ciddi bir zaafiyet bulunmaktadr.
Takipteki kredilerden salanan tahsilat performans ok zayftr.

208
 Yaplan bu deerlendirmelerden sonra Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak
riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Kredi Stratejisi ve Bte Hedefleri
Kredi Kalitesinin Deerlendirilmesi
Portfy eitlilii ve Temerkz
Temerrt Olaslndan Kaynaklanan Risk
Teminatlandrma Dzeyi

4.1.1.3.1.2. Kredi Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Gl, Yeterli, Zayf olarak aadaki deerlendirme

kriterleri esas alnarak belirlenmelidir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken, politikalar,

sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda kanaat
oluturulmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Katlm bankasnn kredi riski ynetim kalitesi

aadaki deerlendirme usulne gre belirlenmelidir. Deerlendirme sistemi kredi riski
ynetim kalitesi faktrlerinin bir bileimidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

stlenilen riskler kredi politikas hedefleri ile uyumlu olup, ayn zamanda kredi
politikalar da etkin bir ekilde uygulanmaktadr.
Ak ve gvenilir nitelikte yerleik bir kredi risk kltr bulunmaktadr.
Risk tolerans ve sorumluluklarn aka tanmlayan kredi politikalar tm personele
etkili bir ekilde duyurulmutur.
Kredi riski ile, byme ve getiri arasnda olumlu bir denge kurulmu olup, ayn
zamanda stratejik i planlar muhafazakar/geleneksel bir risk seviyesi ile uyumludur.
Gelitirilen yeni rnler uygulamaya konmadan nce mutlaka test edilmektedir.
Kredi kullandrm aamalarnda sistematik ve etkin risk analizleri yaplmaktadr.

209
 st ynetim tarafndan belirlenen risk seviyesi personelce tam ve doru bir biimde
zmsenmitir.
sel derecelendirme rating sistemi etkin bir ekilde almakta ve kredi portfyleri
zamannda, doru ve dzenli bir ekilde derecelendirilmekte ve gerekli kontroller
periyodik olarak yaplmaktadr.
Kredi borlularnn kredibilitesinin analizine ynelik olarak geri deme kapasitesi ve
teminat yeterlilii yeterli dzeydeki yntemlerle salkl bir ekilde
llebilmektedir.
Kredibilite analizine ynelik yntemler riske dayal fiyatlamaya olanak vermekte ve
ayn zamanda erken uyar amal olarak da kullanlabilmektedir.
Pazarlama, mali analiz, tahsis, izleme ve operasyonel kredi birimleri, kredi
portfylerinin zelliklerine gre farkllamakla birlikte, birbirlerinden bamsz
karar alabilmekte ve etkin bir ekilde alabilmektedir.
Kredilendirme ve takip srelerinde, mali analiz ve izleme birimlerinin
deerlendirmeleri etkin bir rol oynamaktadr.
lgili birimlerin sorunlu kredilere ynelik uyarlar erevesinde bu kredilerin
varlna ilikin tespitler doru ve zamannda gerekletirilmektedir.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Kredi politikalar genel olarak yeterli seviyededir.

Kredi riski kltrnn oluumu genel olarak salanm olmakla birlikte, uygulamada
ak olmayan baz hususlarn varl da szkonusudur.
Risk tolerans ve sorumluluklarn yeterli seviyede tanmlayan kredi politikalar her
zaman olmamakla birlikte ou zaman personele duyurulmutur.
Hedeflenen politikalarla uyumlu bir risk seviyesi iin kredi risk politikalar
gelitirilmeli ve desteklenmelidir.
Kredi riski ile, byme ve getiri arasnda denge genel olarak tesis edilmi olup,
stratejik i planlar ortalama risk seviyesi ile uyumludur.
Katlm bankas tarafndan gelitirilen yeni rnlerin uygulamaya konmadan nce
tatmin edici dzeyde fizibilitesi yaplmamaktadr.
Kredi kullandrm aamasnda risk analizleri yaplmakla birlikte, bu analizler
sonraki dnemlerde gncellenmemektedir.
210
 Rating notlar dzenli olarak verilen kredi portfyleri ve kurulu bir isel
derecelendirme sisteminin varlna ramen, rating notlarnda ksmi hatalar
gzlenmekte ve/veya henz gncellenmemi notlar bulunmaktadr.
Kredi borlularnn, geri deme kapasitesi, teminat yeterlilii ve bu teminatlarn
deerinin belirlenmesi amacna ynelik olarak, kredibilite analizi yntemlerinin
gelitirilmesine ihtiya duyulmaktadr.
Kredibilite analizine ynelik yntemler ksmen riske dayal fiyatlamaya imkan
vermekte, kstl olarak erken uyar amal olarak da kullanlabilmektedir.
Pazarlama, mali analiz, tahsis, izleme ve operasyonel kredi birimleri, kredi
portfylerinin zelliklerine gre farkllamakla birlikte, idari olarak birbirlerinden
bamszl bir lde salanmtr.
Kredilendirme ve kredi takip srelerinde mali analiz ve izleme birimlerinin
deerlendirmelerine yer verilmektedir.
lgili birimlerin sorunlu kredilere ynelik uyarlar dikkate alnmasna ramen, baz
firmalarda gecikmelere ve ilave kredilendirmeye rastlanmaktadr.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

stlenilen riskler kredi politikas ile uyum ierisinde olmayp ayn zamanda kredi
politikalar ile nceden belirlenmi kredi standartlar arasnda da uyumsuzluk
bulunmaktadr.
Ak ve gvenilir bir kredi risk kltr yerletirilememitir.
Risk tolerans ve sorumluluklarn gsteren kredi politikalar yetersiz dzeyde olup
ayn zamanda personele etkili bir biimde aktarlmad sylenebilir.
Kredi riski ile, byme ve getiri arasnda srdrlebilir bir denge kurulamam olup,
ayn zamanda stratejik i planlar yksek bir seviyede risk almay
cesaretlendirmektedir.
Uygulama aamas ncesinde yeni rnlerin fizibilitesi yaplmamaktadr.
Kredi kullandrmna ynelik risk analizleri kullandrm ve sonras aamalarnda
dzenli ve etkin bir ekilde yaplmamaktadr.
sel rating/derecelendirme sistemi dzenli ve etkin bir ekilde almamakta, kredi
portfylerinin rating notlarnda gerek durumdan nemli sapmalar grlmekte,
ayrca rating/derecelendirme sistemi kontrolleri de yaplmamaktadr.
211
 Kredi borlularnn geri deme kapasitesi, teminat yeterlilii ve teminatlarn
deerlemesi amacna ynelik kredibilite analiz yntemleri yetersizdir.
Kredibilite analizine ynelik yntemler riske dayal fiyatlamaya imkan vermemekte
ve ayrca erken uyar amal olarak da kullanlamamaktadr.
Kredi fonksiyonuna ilikin pazarlama, mali analiz, tahsis, izleme ve operasyon
birimleri kredi portfylerinin zelliklerine gre farkllamakla birlikte birbirlerinden
bamsz olmad gibi ayn zamanda etki altnda bulunmaktadr.
Mali analiz ve izleme birimlerinin deerlendirmelerinin kredilendirme ve takip
srelerindeki rol dikkate alnmamaktadr.
Mali analiz ve izleme birimlerinin sorunlu kredilere ilikin tespitleri gecikmeli ve
yetersiz olup bununla birlikte zamannda gerekletirilmemektedir.

Yaplan deerlendirmeler sonucunda Deerlendirme Faktrlerine ilikin riskin

boyutu/bykl belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

Deerlendirme kriterleri katlm bankasnn kredi riski ynetim kalitesini ortaya

karabilmek asndan belirlenmi kstaslar iermektedir. denetim eleman drt kategori
balamnda hazrlanm bu sorular erevesinde bankann kredi riskini nasl ynettiine dair
sonulara ulaacaktr.

4.1.1.3.1.3. Toplam Kredi Riski

Toplam Risk Derecesine, kredi riskinin byklnn ve ynetim kalitesinin

belirlenmesinden sonra, Toplam Risk Matrisi yardmyla ulalr.

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; kredi riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam kredi riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam kredi riskinin derecesi Orta,

212
 - nemli seviyede grlyorsa toplam kredi riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.1.4. Kredi Riskinin Yn

Toplam kredi riskinin beklenen ynne ilikin tahminler, riskin byklne, risk
ynetim kalitesine ve toplam riske ilikin deerlendirmelerden sonra yaplr. Yn tahminleri
azalan, sabit veya artan eklinde yaplr. Faaliyetler baznda riskin byklne veya
riskin ynetim kalitesine veya her ikisine ilikin olarak oluturulan beklentiler, riskin ynnn
tahmin edilmesinde etkili olmaktadr.

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda; riskin seviyesi ve dolaysyla katlm

bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise kredi riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise kredi riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise kredi riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.2. Kar/Getiri Oran Riski

Kar/getiri oran riski, bankann finansal durumuna bal olarak, kredi kullandrm
sresi iinde kar pay/getiri oranlarnda yaanan deiimlerden dolay, maruz kalnan bir risk
olup, alnan pozisyonun durumuna bal olarak bankann gelirlerinde kayp yaanma
ihtimalini ifade etmektedir.

4.1.1.3.2.1. Kar/Getiri Oran Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Kar/getiri oran riskinin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Kar/getiri oran riski, Yeniden Fiyatlandrma Riski,
Temel Risk, Getiri Erisi Riski ve Opsiyon Riski erevesinde deerlendirilebilir. Her bir
deerlendirme faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi
salanmaldr.

213
 3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin byklne bal olarak Deerlendirme
Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Kar/getiri oran riskine ilikin olarak maruz kalnan yeniden fiyatlama riski, temel
risk, getiri erisi riski ile opsiyon riski dk dzeydedir.
Kar/getiri oran riski analiz sonularna gre her bir dilimde varlk ve
ykmllklerin kar payna/getiriye duyarll genellikle dktr.
Uzun vadeli pozisyonlarda kayda deer bir vade uyumsuzluu bulunmamakta, ksa
vadedeki risk ise kolaylkla kontrol altnda tutulabilmektedir.
Ekonomik beklentilere uygun aktif ve pasife duyarl bilano yaps mevcuttur.
Aktif ve pasif kalemlerin kar pay/getiri oran deiikliklerine farkl zamanlarda
tepki vermesi olumlu bir ekilde deerlendirilmektedir.
Farkl senaryolar dikkate alnarak hazrlanan gelir simlasyonlar analizinde, net kar
pay geliri, dnem geliri ve kar pay/getiri marjnda gereklemesi ngrlen
deiimler ciddi bir dzeyde uzun vadeli bir zarar olasl ortaya karmamaktadr.
Trev rnler ve dier nemli kar/getiri oran riskleri bilano ii kalemler ya da
trev rnlerle hedge edilmitir.
Stratejik rnler ile yeni finansal enstrmanlarn kar pay/getiri oran riskine
duyarll dktr.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Kar/getiri oran riskine ilikin olarak maruz kalnan yeniden fiyatlama riski, temel
risk, getiri erisi riski ile opsiyon riski makul dzeydedir.
Kar/getiri oran riski analiz sonularna gre baz vade dilimlerinde varlk ve
ykmllklerin kar payna/getiriye duyarll art kaydetmektedir.
Uzun vadeli pozisyonlarda vade uyumsuzluklar bulunmakla birlikte bunlar
ynetilebilir dzeydedir. Mevcut vade uyumsuzluunun azaltlmasna ynelik uzun
vadeli kaynak temin etme politikalar gelitirilmektedir.
Bilanonun aktife ve pasife duyarl yaps ekonomik beklentiler karsnda baz
risklere iaret etmektedir.

214
 Aktif ve pasif kalemlerin kar pay/getiri oran deiikliklerine farkl zamanlarda
tepki vermesi olumsuz sonular dourabilmektedir.
Farkl senaryolar altnda hazrlanan gelir simlasyonlar analizinde, net kar pay
geliri, net dnem geliri ve net kar pay/getiri marjnda gereklemesi ngrlen
deiimler ksa vadede dk, uzun vadede yksek saylabilecek bir zarar olasl
dourmaktadr.
Trev rnler ve dier nemli kar/getiri oran riskleri ksmen hedge edilmitir.
Stratejik rnler ile yeni finansal enstrmanlarn kar/getiri oran riskine duyarll
kabul edilebilir bir dzeydedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Kar/getiri oran riskine ilikin olarak maruz kalnan yeniden fiyatlama riski, temel
risk, getiri erisi riski ile opsiyon riskleri nemli lde yksek dzeydedir.
Kar/getiri oran riski analiz sonularna gre her bir dilimde varlk ve
ykmllklerin kar payna/getiriye duyarll yksektir.
Uzun vadeli olarak alnan pozisyonlarda nemli bir vade uyumsuzluu bulunmakta,
ayrca ksa vadedeki risk ise art kaydetmektedir.
Bilanonun aktife ve pasife duyarl yaps ekonomik beklentiler ile zttr.
Aktif ve pasif kalemlerin kar pay/getiri oran deiikliklerine farkl zamanlarda
tepki vermesi riski artrmaktadr.
Farkl senaryolar altnda hazrlanan gelir simlasyonlar analizinde, net kar pay
geliri, net dnem geliri ve net kar pay/getiri marjnda gereklemesi ngrlen
deiimler ciddi bir dzeyde bir zarar olasl ortaya kmaktadr.
Trev rnler ve dier nemli kar/getiri oran riskleri bilano ii kalemler ya da
trev rnlerle hedge edilmemitir.
Stratejik planlar dahilinde belirlenen yeni i alanlarnn kar/getiri oran riskine
duyarll yksektir.

Yukarda yaplan deerlendirmeler nda Deerleme Faktrlerine ilikin riskin

boyutu Dk, Orta ve Yksek olarak belirlenmelidir.

215
 Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl
Dk Orta Yksek
Yeniden Fiyatlandrma Riski
Getiri Erisi Riski
Temel Risk
Opsiyon Riski

4.1.1.3.2.2. Kar/Getiri Oran Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Gl, Yeterli ve Zayf olarak aadaki

Deerlendirme Kriterleri esas alnarak belirlenmelidir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken, politikalar,

sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda kanaat
oluturulmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Bankann kar/getiri oran riskinin ynetim kalitesi

aadaki deerlendirme usulne gre belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim tm boyutlaryla stlenilen kar/getiri oran riskini kavramakta, piyasa

koullarndaki deiimleri tam olarak tahmin edebilmekte ve buna uygun kararlar
zamannda uygulayabilmektedir.
Etkin ve proaktif bir kar/getiri oran riski ynetim srecine sahip bulunulmaktadr.
Kar/getiri oran riski analizleri zamannda, etkin ve dzenli olarak gerekletirilmekte
ve ynetim kurulu ile st ynetim bilgilendirilmektedir.
Kar/getiri oran riskinin llmesi asndan tam analiz yapabilme yetenei mevcuttur.
Ynetim kurulu tarafndan riski tam olarak kapsayacak ekilde belirlenen risk limitleri
sk bir ekilde uygulanmaktadr.
Kar/getiri riski douran faaliyetlerde bulunan birimlerde yetkilerin ve sorumluluklarn
tanmlanmasnda, ilem limitlerinin tesis edilmesinde ve karar alma srelerinde
etkinliin salanmas iin grev dalm yaplmtr.
Beklenmeyen kar pay/getiri oran deiiklikleri karsnda kar pay/getiri oran
deiimlerine duyarl (short-long) pozisyonlar ksa srede likide edilebilmekte ya da
deitirilebilmektedir.
216
 Kar/getiri oran riski ilgili tm birimlere etkin bir ekilde iletilmi, ayrca riskleri len
ve risk limitlerini izleyen personelin icrai personelden bamszl salanmtr.
Ortaya kabilecek acil fon ihtiyac farkl senaryolar altnda belirlenmi ve gerekli
planlar yaplmtr.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim stlenilen kar/getiri oran riskini kavrayabilme, piyasa koullarndaki

deiiklikleri tahmin edebilme ve kararlarn zamannda uygulayabilme bakmndan
makul yaklamlar ierisindedir.
Ynetim, piyasa koullarndaki deiikliklere yeterli dzeyde tepki vermektedir.
Belirli sorunlar tamakla birlikte kar/getiri oran riski analizleri zamannda
gerekletirilmekte ve ynetim kurulu ile st ynetim bilgilendirilmektedir.
Kar/getiri oran riskinin llmesi asndan yeterli dzeyde analiz yapabilme yetenei
bulunmaktadr.
Ynetim kurulu tarafndan belirlenen ve byk bir ksm riski kapsayacak dzeyde
tesis edilmi olan risk limitleri zaman zaman almakla ya da deiiklie uramakla
birlikte uygulanmaktadr.
Kar/getiri oran riski douran faaliyetlerde bulunan birimlerde grev dalm yaplm
olmasna karn baz srelerde ve kontrol noktalarnda eksiklikler bulunmaktadr.
Beklenmeyen kar pay/getiri oran deiiklikleri karsnda kar pay/getiri oran
deiimlerine duyarl (short-long) pozisyonlar belirli bir sre gecikmeyle nakde
dntrlebilmekte ya da deitirilebilmektedir.
Kar/getiri oran riski ilgili birimlere iletilmi ve buna ilave olarak riskleri len ve risk
limitlerini izleyen personelin icrai personelden bamszl da salanmtr.
Ortaya kabilecek acil fon ihtiyac farkl senaryolar altnda belirlenmi olmasna
karn bu konudaki planlamann gelitirilmesi gerekmektedir.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim stlenilen kar/getiri oran riskini kavramaktan uzak, piyasa koullarndaki

deiiklikleri genel olarak tahmin edebilme ve kararlarn zamannda uygulayabilme
hususlarnda ise baarszdr.

217
 Ynetim, piyasa koullarndaki deiikliklere zamannda ve uygun karlk
verememektedir.
Kar/getiri oran riski analizleri zamannda, etkin ve dzenli olarak
gerekletirilememekte ve ynetim kurulu yeleri ile st ynetimin bir ksm ya da
tamam riskin dzeyi konusunda gecikmeli olarak bilgilendirilmektedir.
Kar/getiri oran riskinin llmesi sreleri, analiz yapabilme kapasitesi asndan,
yetersizdir.
Ynetim kurulu tarafndan belirlenen ve byk ksm riski kapsayacak dzeyde tesis
edilmemi olan risk limitleri zellikle piyasa dalgalanmalar srasnda
uygulanmayabilmektedir.
Kar/getiri oran riski douran faaliyetlerde bulunan birimlerde grev dalm
yaplmam ve ayrca baz sre ve kontrol noktalarnda ciddi dzeyde eksiklikler
bulunmaktadr.
Beklenmeyen kar pay/getiri oran deiiklikleri karsnda kar pay/getiri oran
deiimlerine duyarl (short-long) pozisyonlar ksa srede deitirilememektedir.
Kar/getiri oran riski ilgili tm birimlere etkin bir ekilde iletilmemi olup riskleri
len ve risk limitlerini izleyen personelin icrai personelden bamszl da
salanamamtr.
Farkl senaryolar altnda belirlenmi bir acil fon ihtiya analizi bulunmamaktadr.

Yukarda yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin

olarak riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

218
 4.1.1.3.2.3. Toplam Kar/Getiri Oran Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; kar/getiri oran riskinin mevcut ve gelecek

dzeyinin katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa, toplam kar/getiri oran riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa, toplam kar/getiri oran riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa, toplam kar/getiri oran riskinin derecesi Yksek

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.2.4. Kar/Getiri Oran Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda kar/getiri oran riskinin seviyesi ve

dolaysyla katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise kar/getiri oran riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise kar/getiri oran riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise kar/getiri oran riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.3. Likidite Riski

Likidite riski; piyasaya ve fonlamaya ilikin likidite riski olmak zere iki ekilde
ortaya kmaktadr. Piyasaya ilikin likidite riski, deiik nedenlerle pozisyonlarn uygun bir
fiyatla, yeterli tutarlarda ve hzl bir ekilde kapatlamamas veya ihtiya halinde tutulmakta
olan pozisyonlardan klamamas durumunda ortaya kan zarar ihtimalini, fonlamaya
ilikin likidite riski ise, nakit giri ve klarndaki dzensizlikler ve vadeye bal nakit
akm uyumsuzluklar nedeniyle fonlama ykmllnn makul bir maliyet ile yerine
getirilememesi ihtimalini belirtmektedir.

4.1.1.3.3.1. Likidite Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Likidite riskinin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.

219
 2. Deerlendirme Faktrleri: Likidite riski, Piyasaya likin Likidite, ve
Fonlamaya likin Likidite erevesinde deerlendirilip, her bir deerlendirme faktrnn,
Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln belirlemeye ynelik
Deerlendirme Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Riske duyarl, az sayda ve byk lekli kaynaa sahip mterilere baml
olunmayp, fonlama kaynaklar eitlendirilmi ve ayrca acil durumlarda yeni fon
kayna retebilme yetenei de mevcuttur.
Maliyet avantaj ieren kaynak salama noktasnda, istikrarl bir katlm fonu taban
ve bankann unvanna ilikin gl bir piyasa itibar bulunmaktadr.
Bilanoda, ilave kaynak ihtiyac douracak ekilde, krediler, sukuk/kira sertifikas
ve dier ilemlerden kaynaklanan likidite ihtiyac bulunmamaktadr.
Gemite yaanm olaanst dnemlerde, bata zel cari hesaplar olmak zere,
ksa vadeli fonlardan kaynaklanan kn toplam katlm fonuna oran dk
seyretmitir.
Acil durumlarda nitelikli aktifleri deer kaybna sebebiyet vermeden nakde tahvil
ederek kaynak salama kabiliyeti yksektir.
Gl bir sermayedar destei szkonusudur.
Varlklardan, muhtelif piyasalara rehnedilmek suretiyle, serbest kullanmda
olmayanlarn hacmi dk olup, bu durum optimum likidite dzeyi asndan bir risk
tekil etmemektedir.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Fonlama kaynaklarnn eitlilii yeterli olup bu kaynaklar ayn zamanda iinde
bulunulan piyasa koullarna gre uygun maliyete sahiptir. Acil durumlarda ilgili
piyasalardan makul koullarda fon temin edebilme yetenei mevcuttur.
Mevcut likidite yaps ve sahip olunan fonlama kaynaklar uzun dnem likidite
ihtiyacnn dk maliyetle srdrlebilmesi hususunda glklerin ortaya kmas
olaslna iaret etmektedir.

220
 Bilanodaki krediler, sukuk/kira sertifikas ile dier yatrm kalemlerinden
kaynaklanan likidite ihtiyac zaman zaman belirli hacimde ilave kaynak gereksinimi
dourmaktadr.
Gemite yaanlan olaanst dnemlerde, bata zel cari hesaplar olmak zere,
ksa vadeli fonlardan kaynaklanan ekiliin toplam katlm fonuna oran sistemin
geneliyle paralellik arzetmektedir.
Nitelikli aktiflerin yapsn deitirerek likidite salama imkan yeterli, acil
durumlarda likit varlklarn nakde evrilmek durumunda kalnmas halinde
uranlacak deer kayb ise kabul edilebilir bir seviyededir.
Sermayedar destei yeterli dzeydedir.
Varlklardan, muhtelif piyasalara rehnedilmek suretiyle, serbest kullanmda
olmayanlarn hacmi banka likiditesi iin baz riskler iermekle birlikte ortaya kma
ihtimali olan risk kabul edilebilir dzeydedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Katlm fonlarnda younlama szkonusu olup fonlar az sayda mteri zerinde
temerkz etmi ve bu durum pasifin byk montanl fonlara bal bir yap arz etmesi
sonucunu dourmutur.
Fonlama kaynaklarnn ve toplam piyasa ykmllklerinin yaps uzun dnemde
sorun yaratabilecek bir mahiyet arzetmekte olup, bu durum ayn zamanda fonlama
maliyetlerini arttrc etkide bulunmaktadr.
Likidite ihtiyacnn giderilmesine ynelik kaynak tedarikinde yurtii ve yurtd
muhtelif piyasalara eriim imkanlar ok kstldr. Deiken bir katlm fonu taban,
kredi notunda d, piyasa sylentileri veya kamuoyundaki imaj nedeniyle
fonlama yeteneinde bir azalma szkonusudur.
Bilanodaki krediler, sukuk/kira sertifikas ile dier ilemlerden kaynaklanan likidite
ihtiyac nemli dzeyde ilave kaynak gereksinimi dourmaktadr.
Gemite yaanan olaanst dnemlerde, bata zel cari hesaplar olmak zere, ksa
vadeli fonlardan kaynaklanan ekiliin toplam katlm fonuna oran yksek dzeyde
seyretmitir.

221
 Nitelikli aktiflerin yapsn deitirerek likidite salama imkan zayf, acil
durumlarda likit varlklarn nakde evrilmesi durumunda uranlacak deer kayb ise
yksektir.
Sermayedar destei zayf ya da yetersizdir.
Varlklardan, teminat olarak muhtelif piyasalara rehnedilmek suretiyle, serbest
kullanmda olmayanlarn hacmi yksek bir dzeydedir.

Yaplan deerlendirmeler sonucunda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak

riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Likidite Dzeyi / Piyasaya likin
Likidite Dzeyi / Fonlamaya likin

4.1.1.3.3.2. Likidite Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Aadaki deerlendirme kriterleri esas alnarak likidite

riski ynetim kalitesi, Gl, Yeterli ve Zayf olarak belirlenecektir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken i deneti kanaatini,

politikalar, sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda
oluturmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Likidite riskinin ynetim kalitesi aadaki

deerlendirme kriterleri erevesinde belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Likidite riski ynetim sreci, risklerin tanmlanmas, llmesi, izlenmesi ve

kontrol aamalarnda etkin bir biimde tanmlanmtr.
st ynetim likidite riskini deien piyasa koullarna uyumu etkin bir ekilde
salayacak ekilde tm alardan dikkate almaktadr.
Likidite riskinin ynetimi konusunda belirlenen limitlere tam olarak uyulmaktadr.
Acil eylem plan, bankann yapsna uygun bir ekilde, uygulamada etkinlik
salayacak nitelikte ve deiik kriz senaryolar ve ynetimlerini kapsar mahiyette
tasarlanmtr.
222
 Hazine birimi ile ubeler arasnda nakit giri-klarn doru ve hzl bir ekilde
tahmin edebilmeye ynelik etkin bir veri aktarm sistemi kurulmutur.
Likidite planlamas srecinin, stratejik planlama, bteleme ve finansal ynetim
srelerine entegrasyonu tam olup likidite riskinin analizine ynelik almalar
dzenli olarak gerekletirilmektedir.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Likidite riskinin ynetimi iin grev ve sorumluluk alanlarn etkin bir ekilde
belirleyen gerekli dzenlemeler yaplm olmakla birlikte risklerin tanmlanmas,
llmesi, izlenmesi ve kontrol edilmesi aamalarnda baz yetersizlikler
bulunmaktadr.
st ynetim likidite riskini deien piyasa koullarna uyumu yeterli bir ekilde
salayacak ekilde dikkate almaktadr.
Likidite riskinin ynetimi konusunda belirlenen limitlere genel olarak uyum
salanmaktadr.
Acil eylem plan bankann yapsna uygun ve makul bir biimde tasarlanm olmakla
birlikte deiik kriz senaryolarn ve ynetimlerini ancak belirli dzeyde
iermektedir.
Hazine birimi ile ubeler arasnda kurulan veri aktarm sistemi nakit giri-
klarnn ancak belirli gecikmelerle tahmin edilebilmesine olanak tanmaktadr.
Likidite riskinin analizine ynelik almalar genelde dzenli olarak
gerekletirilmektedir.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Likidite riskinin ynetimi iin grev ve sorumluluk alanlar yeterli bir ekilde
belirlenememi olup, risklerin tanmlanmas, llmesi, izlenmesi ve kontrol
edilmesi srelerinde eitli sorunlar gzlenmektedir.
st ynetim likidite riskinin ynetiminde deien piyasa koullarna uyumu yeterli
bir ekilde salayamamaktadr.
Likidite riskinin ynetimi konusunda belirlenen limitlere uyulmamakta ya da limitler
almaktadr.
Acil eylem plan bankann yapsna uygun bir ekilde tasarlanmamtr.
223
 Hazine birimi ile ubeler arasnda kurulan veri aktarm sistemi yoluyla nakit giri-
klar ancak ciddi sapmalarla tahmin edilebilmektedir.
Likidite riskinin analizine ynelik dzenli almalar gerekletirilmemektedir.

Yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

4.1.1.3.3.3. Toplam Likidite Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; likidite riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam likidite riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam likidite riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam likidite riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.3.4. Likidite Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda likidite riskinin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise likidite riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise likidite riskinin yn, Sabit,
- Azalyor ise likidite riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

224
 4.1.1.3.4. Piyasa Riski

Piyasa riski; alm-satm amal ve satlmaya hazr portfyde bulunan menkul

kymetler, hisse senetleri ve dier enstrmanlar ile bunlara dayal trev szlemelere ve farkl
dviz cinslerine ilikin pozisyon deerinde kar pay oranlar, hisse senedi fiyatlar ve dviz
kurlarndaki dalgalanmalar sonucu ortaya kan olumsuz gelimeler nedeniyle katlm
bankasnn gelirlerinde kayp yaanma ihtimalini ifade etmektedir.

4.1.1.3.4.1. Piyasa Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Piyasa riskinin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Piyasa riski, Piyasa Risk Faktrleri, Portfy
eitlilii, rn Likiditesi ve Opsiyon Riski erevesinde deerlendirilip, her bir
deerlendirme faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi
salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln tespite ynelik Deerlendirme
Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Piyasa riskine tabi portfyden kaynaklanan risk dk olup, bu kalemlerin gelirler
zerindeki etkisi snrldr.
Opsiyonlar dahil trev rnlerden doabilecek muhtemel zararlarn hacmi dk bir
riske iaret etmektedir.
Piyasa riskine maruz portfy; varlklarn tr, ihrac taraf, dviz cinsi, vade gibi
kriterler ynnden yeterince eitlendirilmitir.
Makul bir sre iinde piyasada nakde dntrlebilir ya da hedge edilebilir
rnlerin hacmi bu nitelikleri tamayan rnlere gre yksek dzeydedir.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Piyasa riskine tabi portfyden kaynaklanan risk ile bu kalemlerin gelirler zerindeki
etkisi makul dzeydedir.
Opsiyonlar dahil trev rnler makul dzeyde bir risk iermektedir.

225
 Piyasa riskine maruz portfyde farkl enstrmanlara yer verilmekle birlikte
varlklarn tr, ihra taraf, dviz cinsi ve vade gibi kriterler ynnden henz tam
olarak portfy eitlendirmesi salanamamtr.
Makul bir sre iinde piyasada nakde dntrlebilir ya da hedge edilebilir
rnlerin hacmi bu nitelikte olmayan rnlerle karlatrldnda belirli dzeyde bir
riske iaret etmektedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Piyasa riskine tabi portfyden kaynaklanan risk yksek, ayrca bu kalemlerin gelirler
zerindeki etkisi ise nemlidir.
Opsiyonlar dahil trev rnlerinden kaynaklanabilecek muhtemel zarar tutar yksek
bir risk dzeyine iaret etmektedir.
Piyasa riskine maruz portfy; varlklarn tr, ihrac taraf, dviz cinsi, vade gibi
kriterler ynnden yeterince eitlendirilmemitir.
Makul bir sre iinde piyasada nakde dntrlebilir ya da hedge edilebilir
rnlerin hacmi bu nitelikte olmayan rnlerle karlatrldnda yksek dzeyde
bir riske iaret etmektedir.

Yukarda yaplan deerlendirmeler paralelinde Deerlendirme Faktrlerine ilikin

olarak riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Piyasa Risk Faktrleri
Portfy eitlilii
rn Likiditesi
Opsiyon Riski

4.1.1.3.4.2. Piyasa Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Gl, Yeterli ve Zayf olarak aadaki

deerlendirme tanmlar esas alnarak belirlenmelidir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi, politikalar, sreler,

personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda kanaat oluturulmak
suretiyle belirlenmelidir.
226
 3. Deerlendirme Kriterleri: Bankann piyasa riskinin ynetim kalitesi aadaki
deerlendirme kriterlerine gre belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, piyasa riskinin neminin farknda olup, piyasa eilimlerini ve piyasa

koullarndaki deiiklikleri aktif bir ekilde izlemekte, anlk karar alabilmekte ve
piyasa riskine ilikin olarak dengeli bir politika yrtmektedir.
Piyasa riski analizleri, ilgili birimlerden gvenilir ve zamanl bir ekilde temin edilen
veriler sayesinde zamannda, etkin ve dzenli olarak gerekletirilmektedir. Piyasa
riski analizleri, ayrca yeterli bir kadro tarafndan simlasyon analizleriyle
desteklenmektedir.
stlenilen piyasa riskinin dzeyi konusunda Ynetim Kurulu ile st Ynetim
dzenli olarak bilgilendirilmektedir.
Piyasa riskinin etkin ynetilmesi iin gerekli komiteler ve sreler oluturulmu olup
bu komitelerin grleri st ynetim tarafndan alnan kararlar etkilemektedir.
Risk ynetim biriminin tavsiyeleri dorultusunda Ynetim Kurulu tarafndan
uygulanabilir ve riski kapsayc nitelikte risk limitleri belirlenmitir.
Ynetim belirli riskleri gizlemek amacyla muvazaal enstrmanlara
bavurmamakta, ayrca karmak nitelikli hibrit rnlerden kaynaklanabilecek piyasa
riskinin farknda olup ayn zamanda piyasa risklerine kar gerekli nlemleri de
almaktadr.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, piyasa eilimlerini ve piyasa koullarndaki deiimleri izlemekte,

genellikle gerekli kararlar ksa bir sre zarfnda alabilmekte ve ayrca stratejik
planda yer vermek suretiyle piyasa riskine gerekli nemi vermektedir.
Yeterli bir kadro tarafndan simlasyon analizleri ile desteklenmekle birlikte piyasa
riskine ynelik analizlerin gerekletirilmesinde belirli gecikmeler szkonusudur.
st ynetim stlenilen riskin dzeyi konusunda zamannda bilgilendirilirken,
Ynetim Kurulu ise belirli bir sre gecikmeyle bilgilendirilmektedir.
Piyasa riskinin ynetilmesi iin gerekli komiteler ve sreler oluturulmu, ancak bu
birimlerin ynetim kararlarndaki etkinlii tam olarak salanamamtr.
227
 Risk ynetim biriminin tavsiyeleri zerine Ynetim Kurulu tarafndan belirlenen
risk limitleri genellikle riski kapsayc ve uygulanabilir niteliktedir.
Ynetim gemite belirli riskleri gizlemek amacyla muvazaal enstrmanlara
bavurmu olup, bugn itibariyle bu ilemlerin gelirlere olas etkileri nemli bir
tutara ulam, ayrca piyasa dalgalanmalarnda karmak nitelikli hibrit rnlerden
kaynaklanabilecek piyasa riskinin zarar dourucu nitelii de artmtr.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, piyasa riskinin nemini kavramam, ayrca piyasa eilimlerini ve piyasa

koullarndaki deiiklikleri gecikmeli olarak izlemekte ve anlk karar
alamamaktadr.
Piyasa riski analizleri ksmen gerekletirilmekte, ancak risk analizlerine ilikin
verilerin ilgili birimlerden temin edilmesinde baz sorunlar yaanmaktadr. Ayrca bu
analizler yeterli bir kadro tarafndan simlasyon analizleriyle desteklenmemektedir.
Ynetim Kurulu ve st dzey ynetim bankaca stlenilen piyasa riskinin seviyesi
konusunda zamannda bilgilendirilmemektedir.
Piyasa riskinin ynetilmesi iin komiteler oluturulmu, ancak bu birimlerin
deerlendirmelerinin ynetim kararlarn etkilemesi szkonusu deildir.
Ynetim kurulu tarafndan belirlenen risk limitleri riski kapsamaktan uzak ve
uygulanamaz niteliktedir.
Ynetim belirli risklerin gizlenmesi amacyla muvazaal enstrmanlara bavurmakta,
karmak nitelikli hibrit rnlerden kaynaklanabilecek piyasa riskini ise
nemsememektedir.

Yaplan deerlendirmeler paralelinde Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak

riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri
228
 4.1.1.3.4.3. Toplam Piyasa Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; piyasa riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa, toplam piyasa riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa, toplam piyasa riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa, toplam piyasa riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.4.4. Piyasa Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda piyasa riskinin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise piyasa riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise piyasa riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise piyasa riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.5. Kur Riski

Ulusal parann deerinin yabanc paralar karsnda sergiledii dalgalanma sonucunda

ortaya kan kur riski ak veya fazla pozisyon riskinden kaynaklanabilecei gibi apraz
kurlardaki deiimlerden de etkilenebilmektedir.

4.1.1.3.5.1. Kur Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Riskin bykl Deerlendirme Faktrleri erevesinde

Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Kur riski, Yapsal Adan Risklilik, D Faktrler
Kaynakl Risklilik ve Stratejik Faktrler Kaynakl Risklilik erevesinde deerlendirilip,
her bir deerlendirme faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi
salanmaldr.

229
 3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln belirlemeye ynelik
Deerlendirme Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Dviz kurlarnda meydana gelebilecek deiimler katlm bankasnn gelirleri
zerinde nemsiz bir etkiye sahiptir.
Pozisyon gizlenmesine ynelik ilemler bulunmamakta olup ayn zamanda tanan
ak/fazla pozisyon yasal limitler dahilindedir.
apraz kur riski bulunmamaktadr.
Dviz kurlarnda yaanan muhtemel dalgalanmalar, ekonomik koullar ve dviz
kuru rejimi deiiklii gibi d faktrlerden kaynaklanan kayp riski dk
dzeydedir.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Dviz kurlarnda meydana gelebilecek deiimlerin katlm bankasnn gelirleri
zerinde olumsuz etkiler meydana getirmesi olasl zayftr.
Pozisyon gizlenmesine ynelik ilemler nemli dzeyde olmayp, ak/fazla
pozisyon yasal limitlerin zaman zaman almas sonucunu verebilecek grnm
sergilemektedir.
apraz kur riski bulunmakla birlikte bu risk dk bir maliyetle giderilebilecek
dzeydedir.
Dviz kurlarnda yaanan muhtemel dalgalanmalar, ekonomik koullar ve dviz
kuru rejimi deiiklii gibi d faktrlerden kaynaklanan kayp riski belirli
dnemlerde nem arz etmektedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Dviz kurlarnda meydana gelebilecek deiimlerin katlm bankasnn gelirleri
zerinde nemli dzeyde olumsuz etkilere yol amas beklenmektedir.
Pozisyon gizlenmesine ynelik ilemler bulunmakta olup ayrca ak/fazla pozisyon
yasal limitleri ciddi oranlarda amaktadr.
Mali bnye zerinde ciddi olumsuz etkiler meydana getirebilecek mahiyette apraz
kur riski bulunmaktadr

230
 Piyasada dviz kurlarnda yaanan muhtemel dalgalanmalar, ekonomik koullar ve
dviz kuru rejimi deiiklii gibi d faktrlerden kaynaklanan kayp riski yksektir.

Yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.

Riskin Bykl
Deerlendirme Faktrleri
Dk Orta Yksek

Yapsal Adan Risklilik

Dsal Faktrler Kaynakl Risklilik

Stratejik Faktrler Kaynakl Risklilik

4.1.1.3.5.2. Kur Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Gl, Yeterli, Zayf olmak zere derecede;

aadaki Deerlendirme Kriterleri esas alnarak belirlenecektir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken, politikalar,

sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda i deneti kanaati
oluturulmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Bankann kur riski ynetim kalitesi aadaki

deerlendirme usulne gre belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim stlenilen riskin dzeyinin farknda olarak ve kontroll bir ekilde kur riski
almakta, bununla bereber piyasa artlarndaki deiiklikleri doru tahmin
edebilmekte ve bu deiikliklere zamannda reaksiyon vermektedir.
Kur riski, etkili bir ekilde llmekte, aktif bir biimde ynetilmekte ve bamsz
bir ekilde izlenmektedir.
Pozisyon takibini etkin ve gerek zamanl olarak gerekletirmek iin elverili bir
dviz pozisyonu veritaban sz konusudur.

231
 Kapsaml ve etkin bir ekilde ynetilen riskten korunma (hedging) aralar
bulunmaktadr.
Kur riskini ak ve makul bir ekilde snrlandrm ve sorumluluklar belirlemi bir
kur riski pozisyon politikas bulunmaktadr.
Kur riskinin artmas ya da yasal snrlarn almas ve/veya snrlara yaklalmas
uyarlar etkin bir ekilde takip edilerek st ynetime ve ynetim kuruluna
raporlanmakta, ynetim tarafndan kur deiimlerinden dolay maruz kalnan riskler
dzenli olarak gzden geirilmekte ve piyasa koullarndaki deiimler dzenli bir
ekilde izlenmektedir.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, kur riskinin temel ynlerini kavramak ve alnan riskin dzeyinin farknda
olmak suretiyle kur riski almaktadr.
Kur riski, yeterli dzeyde llmekte, kontrol edilmekte ve izlenmektedir.
Dviz pozisyonuna ilikin olarak kullanlan veritaban pozisyon takibine ksmen
gecikmeli de olsa elverilidir.
Makul bir ekilde belirlenmi ve personele duyurulmu riskten korunma (hedging)
amal planlar sz konusudur.
Kur riski politikalar, kur riskini tanmlam olmakla birlikte riskin ynetimi
konusunda spesifik ilkeler getirmemitir.
Kur riskinin artmas ya da yasal snrlarn almas ve/veya snrlara yaklalmas
uyarlar st ynetime ve ynetim kuruluna raporlanmakta, ynetim tarafndan
bankann kur deiimlerinden dolay maruz kald riskler dzenli bir ekilde gzden
geirilmekte, ancak piyasalarda grlen deiiklikler tam olarak izlenmemektedir.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, stlenilen riskin dzeyinin farknda olmakszn kontrolsz bir ekilde kur
riski almakta, piyasa koullarndaki deiimleri tahmin edememekte ve bu
deiimlere kar zamannda ve uygun aksiyonlar uygulamaya koyamamaktadr.
Dviz pozisyonuna ilikin olarak kullanlan veritaban yetersiz ve olduka gecikmeli
olarak pozisyon takibine imkan vermektedir.

232
 Riskten korunma (hedging) amal planlar makul olmad gibi personele de tam
olarak duyurulmamtr.
Kur riski politikalar tanmlanmamtr veya politika limitleri ynetimin uzmanlk
dzeyine, sermaye pozisyonuna ve/veya yabanc para cinsinden aktif ve pasiflerin
hacmine gre makul deildir.
Kur riskinin artmas ya da yasal snrlarn almas/snrlara yaklalmas uyarlar
ou zaman st ynetime ve ynetim kuruluna gecikmeli olarak raporlanmakla
birlikte ynetim kur deiimlerinden dolay maruz kalnan risklerin farknda
deildir.

Yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

4.1.1.3.5.3. Toplam Kur Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; kur riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam kur riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam kur riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam kur riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.5.4. Kur Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda kur riskinin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise kur riskinin yn, Artan,

233
 - Deimiyor ise kur riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise kur riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.6. Operasyonel Risk

Operasyonel risk, i kontrollerdeki aksamalar sonucunda, hata ve usulszlklerin

gzden kamasndan, banka ynetimi ve personeli tarafndan zaman ve koullara uygun
hareket edilememesinden, banka ynetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi sistemlerindeki
hata ve aksamalar ile deprem, yangn, sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayplar ya da
zarara urama ihtimalini ifade etmektedir. Bu risk, i kontrollerin, bilgi sistemlerinin, insan
unsurunun, operasyonel srelerin ve d faktrlerin bir fonksiyonudur.

4.1.1.3.6.1. Operasyonel Riskin Bykl

1. Riskin Bykl: Operasyonel riskin bykl, Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Operasyonel risk, Yapsal Faktrler Kaynakl, nsan
Kaynakl, Sistem Kaynakl ve Dsal Olaylar Kaynakl operasyonel riskler erevesinde
deerlendirilip, her bir deerlendirme faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde
derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln tespite ynelik olarak tasarlanan
Deerlendirme Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Bankaclk ilemlerinin hacmi ile sunulan rn ve hizmetlerin karmakl dikkate
alndnda suistimaller, hatalar, eksiklikler, yetkisiz ve hileli olarak gerekletirilen
ilemler ve i ak srelerinde yaanan kesintiler dk dzeydedir.
Tanan faaliyet risklerinin, krllk ve sermaye zerinde oluabilecek kayplara olas
etkisi ihmal edilebilir dzeydedir.
Muhasebe kaytlarnda tutarsz, eksik ve hatal bilgilere rastlanlmamaktadr.
D faktrler ile yeni rn ve hizmetlerin uygulamaya konmasndan kaynaklanan
faaliyet riski dk dzeydedir.

234
 Faaliyetler iin yeterli seviyede bilgi ilem donanm ve yazlm altyapsna, faaliyet
ve ihtiyalara uygun teknolojiye, gerekli sistem gelitirme almalarna, sistem
gvenlii ve kapasitesine sahip bulunulmaktadr.
kontrol ve risk ynetimi raporlamalar ile insan kaynaklar uygulamalar
baarldr.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Bankaclk ilemlerinin hacmi ile rn ve hizmetlerin karmakl dikkate
alndnda suistimaller, hatalar, eksiklikler, yetkisiz ve hileli olarak gerekletirilen
ilemler ve i ak srelerinde yaanan kesintiler makul seviyededir.
Faaliyet risklerinin krllk ve sermaye zerinde oluabilecek kayplara olas etkisi
makul dzeydedir.
Muhasebe kaytlarnda tutarsz, eksik ve hatal bilgilere rastlanlmakla birlikte
bunlarn says nemli dzeyde deildir.
D faktrlerden ve yeni rn ve hizmetlerin uygulamaya konmasndan kaynaklanan
faaliyet riski kabul edilebilir seviyededir.
Faaliyetler iin yeterli bilgi ilem donanm ve yazlm altyapsna sahip, faaliyet ve
ihtiyalara byk oranda uygun gerekli teknolojiye, sistem gelitirme almalar ile
sistem gvenlii ve kapasitesine sahip bulunulmaktadr.
kontrol ve risk ynetimi raporlamalar ile insan kaynaklar uygulamalar
olumludur.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Bankaclk ilemlerinin hacmi ile rn ve hizmetlerin karmakl dikkate
alndnda suistimaller, hatalar, eksiklikler ve yetkisiz ve hileli olarak
gerekletirilen ilemler ve i ak srelerinde yaanan kesintiler yksek
dzeydedir.
Faaliyet risklerinin krllk ve sermaye zerinde oluabilecek kayplara olas etkisi
nemli dzeydedir.
Muhasebe kaytlarnda tutarsz, eksik ve hatal bilgilere rastlanlmaktadr.
D faktrlerden ve yeni rn ve hizmetlerin uygulamaya konmasndan kaynaklanan
faaliyet riski yksektir.

235
 Faaliyetler iin yeterli bilgi ilem donanm ve yazlm altyapsna sahip olunmakla
birlikte mevcut teknoloji, sistem gelitirme almalar, sistem gvenlii ve
kapasitesi faaliyet ve ihtiyalara cevap vermekten uzaktr.
kontrol ve risk ynetimi raporlamalar ile insan kaynaklar uygulamalarnda
nemli sorunlar yaanmaktadr.

Yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Yapsal Faktrler Kaynakl
nsan Kaynakl
Sistemler Kaynakl
Dsal Olaylar Kaynakl

4.1.1.3.6.2. Operasyonel Risk Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: derecede; Gl, Yeterli, Zayf olarak aadaki

deerlendirme kriterleri esas alnarak belirlenmelidir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken, politikalar,

sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda kanaat
oluturulmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Bankann operasyonel risk ynetim kalitesi aadaki

deerlendirme usulne gre belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterleri

Ynetim, operasyonel deiimleri, sistem gelitirme ve yeni teknolojilerden

kaynaklanan riskleri btn ynleriyle ve etkin bir ekilde anlamaktadr.
Ynetim doru ve gvenilir operasyonel srelerin, bilgi sistemlerinin, i kontrol ve
denetim faaliyetlerinin yrtlmesini etkin bir ekilde salamaktadr.
Bilgi ilem sistemleri suistimal, pheli ilemler, gvenlik ihlalleri gibi
olumsuzluklar izleme ve raporlama kapasitesine sahiptir.

236
 Ynetim bilgi sistemleri (MIS) zamannda, doru, tam ve gvenilir bilgi
salamaktadr.
Muhasebe uygulamalar ve mali kontrol faaliyetleri; yetki ve sorumluluklarn
tanmlanmas, karar alma srecinde etkinliin salanmas gibi srelere ynelik
yaplanmas ile baarl bir ekilde yrtlmektedir.
Ynetim d hizmet salayclardan kaynaklananlar da dahil olmak zere,
hizmetlerdeki devamll ve gvenilirlii salayabilmektedir.
Bankann bilgi-ilem altyaps modern, sistem gelitirme faaliyetleri yerinde ve
baarldr.
Bilgi ilem sisteminin periyodik olarak gvenlik testleri yaplmaktadr.
Projeler, yeni rnler, teknoloji transferi veya yeni pazarlara giri nedeniyle ortaya
kabilecek riskler iyi anlalm ve bunlar iin kontrol sreleri tesis edilmitir.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, operasyonel deiimlerden, sistem gelitirme ve yeni teknolojilerden

kaynaklanan risklere dair yeterli bilince sahiptir.
Ynetim, operasyonel sreleri, bilgi sistemlerini, i kontrol ve denetim
faaliyetlerini makul bir ekilde yrtmektedir.
Bilgi ilem sistemleri, normal ilemlerin ve hatalarn raporlanmas konusunda iyi
ilemekte; ancak suistimal, pheli ilemler, gvenlik ihlalleri gibi olumsuzluklar
ancak ihtiya duyulduunda raporlamaktadr.
Ynetim bilgi sistemleri banka ihtiyalarna genel olarak cevap verebilmektedir.
Muhasebe uygulamalar ve mali kontrol faaliyetlerinin baars, yetki ve
sorumluluklarn tanmlanmas, karar alma srecinde etkinliin salanmas gibi
srelere ynelik yaplanmas ile makul bir dzeydedir.
Ynetim bankaclk hizmetlerindeki devamll ve gvenilirlii genel olarak
salayabilmektedir.
Bankann bilgi-ilem alt yaps bankann ihtiyacna cevap verebilmekte, ancak
sistem gelitirme faaliyetleri ksmen gerekletirilmektedir.
Bilgi ilem sistemlerinin gvenliine ilikin yazl kurallar mevcuttur.

237
 Projeler, yeni rnler, teknoloji transferi veya yeni pazarlara giri gereklemeden
nce sz konusu rn ve hizmetlerden kaynaklanabilecek olas riskler
hesaplanmaktadr.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, operasyonel deiimler, sistem gelitirme ve yeni teknolojilerden

kaynaklanan riskleri kontrol altnda tutamamaktadr.
Ynetim, bankada operasyonel sreleri, bilgi sistemlerini, i kontrol ve denetim
faaliyetlerini kontrol edememektedir.
Bilgi ilem sistemleri, hatalar, suistimal, pheli ilemler ve gvenlik ihlalleri gibi
konular izleyememektedir.
Ynetim bilgi sistemlerinin gelitirilmesine ihtiya duyulmaktadr.
Muhasebe uygulamalar ve mali kontrol faaliyetleri, yetki ve sorumluluklarn
tanmlanmas, karar alma srecinde etkinliin salanmas gibi srelere ynelik
yaplanmas ile yeterli bir ekilde yrtlememektedir.
Hizmetlerde devamll ve gvenilirlii salamakta sorunlarla karlalmaktadr.
Bankann bilgi-ilem altyaps demode olup, gvenlik ile ilgili ciddi skntlar
bulunmakta olup, ayrca sistem gelitirme faaliyetleri yetersiz ve ayn zamanda
gelimelere adaptasyonu baarszdr.
Bilgi ilem sistemlerinin gvenliine ilikin yazl kurallar bulunmamaktadr.
Projeler, yeni rnler, teknoloji transferi veya yeni pazarlara giri muhtemel riskler
dikkate alnmakszn ve gerekli planlama yaplmakszn hayata geirilmektedir.

Yaplan deerlendirmler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.
Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl
Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

238
 4.1.1.3.6.3. Toplam Operasyonel Risk

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; operasyonel riskin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam operasyonel riskin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam operasyonel riskin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam operasyonel riskin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.6.4. Operasyonel Riskin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda operasyonel riskin seviyesi ve

dolaysyla katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise operasyonel riskin yn, Artan,

- Deimiyor ise operasyonel riskin yn, Sabit,

- Azalyor ise operasyonel riskin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.7. Uyum Riski

Uyum riski, yasalara, kurallara, dzenlemelere, emredici uygulamalara, isel politika

ve srelere ya da etik standartlara uyulmamas veya bunlarn ihlal edilmesi nedenleriyle
bankann gelirlerinde kayp ortaya kma ihtimalini ifade etmektedir.

4.1.1.3.7.1. Uyum Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: Uyum riskin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilmelidir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Uyum riski, Uyumsuzlk ve Hukuki htilaflar
erevesinde deerlendirilip, her bir deerlendirme faktrnn, Deerlendirme Kriterleri
erevesinde derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln belirlemeye ynelik
Deerlendirme Kriterleri aada verilmitir.

239
DkDzeyde Risk in Kriterler
Faaliyetlerinin yaps ve kapsam, bankann yasalara ve dier dzenlemelere uymama
veya bunlar ihlal etme riskini snrlandrmaktadr.
Mevzuat ihlalleri, itibar, sermaye, kazan ve i frsatlarn etkilememektedir. Alan
davalarn, denen tazminatlarn, hukuki ihtilaflarn ve mteri ikayetlerinin dzeyi
dktr.
Dzenlemelere uygun hareket edilmektedir.
Ynetimin faaliyet alanlar baznda d ve i denetilerin olumsuz tespitleri ile
nerilerini yerine getirme hususundaki hassasiyeti olumludur.
Mteri adna yaplan ilemlerde mevzuata uygunluun ve gizliliin salanmasna,
mteri istekleri ile ihtiyalarnn karlanmasna ynelik almalar etkindir.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Faaliyetlerinin yaps ve kapsam dolaysyla bankann yasalara ve dier
dzenlemelere uymama veya bunlar ihlal etme riski mevcuttur.
Gze arpan mevzuat ihlalleri, bankann itibarn, deerini, kazancn veya i
frsatlarn zedelemeksizin, ticari hayatn normal ak iinde dzeltilebilir
mahiyettedir. Alan davalar, denen tazminatlar, hukuki ihtilaflar ve mteri
ikayetleri makul bir dzeydedir.
Genel olarak dzenlemelere uygun hareket edilmektedir.
Faaliyet alanlar baznda ynetimin d ve i denetilerin olumsuz tespitleri ile
nerilerini yerine getirme hususundaki hassasiyeti olumlu kabul edilebilir.
Mteri adna yaplan ilemlerde mevzuata uygunluun ve gizliliin salanmasyla,
mteri istekleri ile gereksinimlerinin karlanmasna ynelik olarak baz almalarda
bulunulmaktadr.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Faaliyetlerinin yaps ve kapsam, bankann yasalara ve dier dzenlemelere
uymama veya bunlar ihlal etme riskini nemli lde artrmaktadr.
Bankann itibarn, deerini, kazancn veya i frsatlarn zedeleyebilecek boyutta
gze arpan mevzuat ihlalleri bulunmaktadr. Alan davalarn, denen
tazminatlarn, hukuki ihtilaflarn ve mteri ikayetlerinin dzeyi yksektir.
Dzenlemelere aykr davranlar ierisinde bulunulmaktadr.
240
 Faaliyet alanlar baznda ynetimin d ve i denetilerin olumsuz tespitleri ile
nerilerini yerine getirme hususunda gerekli hassasiyeti gstermekten uzaktr.
Mteri adna yaplan ilemlerde mevzuata uygunluun ve gizliliin salanmasna
ve mteri istekleri ile gereksinimlerinin karlanmasna ynelik almalar
yetersizdir.

Yaplan deerlendirmeler sonucunda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak

riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Uyumsuzluk
Hukuki htilaflar

4.1.1.3.7.2. Uyum Riski Ynetim Kalitesi

1. Risk Ynetim Kalitesi: Gl, Yeterli, Zayf olarak aadaki Deerlendirme

Kriterleri esas alnarak belirlenecektir.

2. Deerlendirme Faktrleri: Risk ynetim kalitesi belirlenirken, politikalar,

sreler, personel ve kontrol sistemlerinden oluan drt faktr nda kanaat
oluturulmaldr.

3. Deerlendirme Kriterleri: Bankann uyum riskinin ynetim kalitesi aadaki

deerlendirme usulne gre belirlenmelidir.

Gl Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, uyum riskinin temel unsurlarn tm ynleriyle tanmlamakta ve mevzuat

deiikliklerine hzl bir ekilde adapte olmaktadr.
Uyum riski ynetim sistemi, aykrlklar ve uyumsuzluklar nlemede yeterlidir.
dzenlemeler ile nceden yazl olarak belirlenmi bankaclk srelerine, risk
limitlerine ve politikalarna uyumlu hareket edilmektedir.
Faaliyet birimlerince gerekletirilen uygulamalar, yasal dzenlemeler, tebliler,
bankaclk teamlleri ve etik deerlerle uyumludur.

241
 Ynetimin bata bilgi ilem sistemi olmak zere, MIS raporlamalar, i mevzuat,
bankaclk sreleri konularnda srekli iyiletirme ve gerekli adaptasyonu
salayabilme kapasitesi baarldr.
Yeni rn ve sistem gelitirmelerinde uyum riskinin zerinde hassasiyetle
durulmaktadr.
kontrol sisteminin srelere ynelik deerlendirmeleri ile gerekli dzeltmelerin
yaplmasna ynelik tavsiyeleri zamannda ve yerinde olup, bu tavsiyeler seri bir
ekilde uygulamaya konulmaktadr.
Teknolojik altyap, ilem esnasnda ve sonraki srelerde uyumsuzluklar ortaya
karmakta etkindir.

Yeterli Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim, uyum riskinin temel unsurlarn tatmin edici dzeyde tanmlamakta ve

mevzuat deiikliklerine ksmen gecikmeli olarak adapte olabilmektedir.
Uyum riski ynetim sistemi, aykrlklar ve uyumsuzluklar ortadan kaldramamtr.
dzenlemeler ile nceden yazl olarak belirlenmi bankaclk srelerine, risk
limitlerine ve politikalarna genel olarak uyumlu hareket edilmektedir.
Faaliyet birimlerince gerekletirilen uygulamalar ounlukla, yasal dzenlemeler,
tebliler, bankaclk teamlleri ve etik deerlerle uyumludur.
Ynetimin bilgi ilem sistemi, MIS raporlamalar, i mevzuat, bankaclk sreleri
vb. konularda adaptasyonu salayabilme kapasitesi ortalama bir dzeydedir.
Yeni rn ve sistem gelitirmelerinde uyum riskinin zerinde genel olarak
durulmaktadr.
kontrol sisteminin srelere ynelik deerlendirmeleri ile tavsiyeleri belirli
gecikmelerle uygulamaya alnabilmektedir.
Teknolojik altyap, genel olarak ilem esnasnda ve sonraki srelerde
uyumsuzluklar tespit edebilecek sistemleri kurmutur.

Zayf Risk Ynetim Kalitesi in Kriterler

Ynetim uyum riskinin temel unsurlarn alglayamamakta ve ortaya kan mevzuat

deiikliklerine adapte olmakta zorlanmaktadr.

242
 Uyum riski ynetim sistemi, aykrlklar ve uyumsuzluklar nlemede yetersiz
kalmaktadr.
dzenlemeler ile uyum politikalarna uygun davranlmamaktadr.
Faaliyet birimlerince gerekletirilen baz uygulamalar yasal dzenlemeler, tebliler,
bankaclk teamlleri ve etik deerlerle uyumsuzdur.
Ynetimin, bata bilgi ilem sistemi olmak zere, MIS raporlamalar, i mevzuat ve
bankaclk sreleri konularnda sorunlar tespit edebilme ve gerekli adaptasyonu
salayabilme kapasitesinde nemli yetersizlikler bulunmaktadr.
Yeni rn ve sistem gelitirmelerinde uyum riski dikkate alnmamaktadr.
kontrol sisteminin srelere ynelik deerlendirmeleri ile gerekli dzeltmelerin
yaplmasna ynelik tavsiyelerinin uygulamaya konulmasnda sorunlarla
karlalmaktadr.
Teknolojik altyap, ilem esnasnda ve sonraki srelerde uyumsuzluklar ortaya
karmakta etkin deildir.

Yaplan deerlendirmeler nda Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin

boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Zayf Yeterli Gl
Politikalar
Sreler
Personel
Kontrol Sistemleri

4.1.1.3.7.3. Toplam Uyum Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; uyum riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam uyum riskin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam uyum riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam uyum riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.
243
 4.1.1.3.7.4. Uyum Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda uyum riskinin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise uyum riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise uyum riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise uyum riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.8. Stratejik Risk

Stratejik risk, yanl ticari seimlerden, bu seimlerin yanl ekilde uygulanmasndan

veya sektrel deiikliklere uygun karln verilememesinden dolay bankann
kazanlarnda kayp ortaya kma ihtimalini ifade etmektedir.

4.1.1.3.8.1. Stratejik Riskin Bykl

1. Riskin Bykl: Stratejik riskin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: Stratejik risk, Stratejik Faktrler, Dsal Faktrler
ve Ynetim, Sreler, Sistemler erevesinde deerlendirilip, her bir deerlendirme
faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln tespite ynelik Deerlendirme
Kriterleri aada verilmitir.

DkDzeyde Risk in Kriterler

Kurumsal kltr ve etik deerler kurum genelinde yaygnlatrlmtr.
Kredi ve personel politikalar, teknolojik altyap, sermaye yeterlilii gibi hususlar
stratejik hedeflerle uyumludur.
rn eitlilii konusundaki deiikliklere adaptasyon derecesi yksek, yeni rn ve
hizmet salama yetenei ise baarldr.
Ynetim kurulu stratejilerin belirlenmesinde ve alnan kararlarda etkindir.
Stratejik ynelimler ve organizasyonel etkinlik ynetimin deneyimi ve birikimi ile
glendirilmitir.
244
 Gemiteki hedeflere tam olarak ulalmtr.
Ynetim yanl kararlardan hzl ve dk maliyetle dnebilmekte, hedeflerini tm
organizasyona etkin bir ekilde iletebilmektedir.
Bankada bamsz, yeterli ve kendini yenileyebilen bir i kontrol sistemi mevcut
olup alnan kararlarn ve stratejilerin risklilii ile baarsnn srekli olarak
llebilme imkan bulunmaktadr.

Orta Dzeyde Risk in Kriterler

Bankann oturmu kurumsal kltr ve etik deerleri bulunmakla birlikte kurum
geneline yaygnlatrlmasnda baz eksiklikler bulunmaktadr.
Stratejik hedefler, kredi politikalar, personel politikalar, teknolojik altyap, sermaye
yeterlilii, kurumsal iletiim gibi hususlarn bazlarnda yetersiz kalmaktadr.
rn eitlilii, demografik yap vb. deiikliklere adaptasyon derecesi makul, yeni
rn ve hizmet salamada ise baarl saylabilir.
Ynetim kurulu stratejiler ile alnan kararlarda genel olarak etkindir.
Ynetimin deneyimi ve birikimi, stratejik ynelimler ve organizasyonel etkinliin
glendirilmesinde yetersiz kalmaktadr.
Gemiteki hedeflere genel olarak ulalmtr.
Ynetim ald kararlarn sonularn deerlendirmekte, ancak bu kararlardan
dnebilmesi iin belirli bir maliyete katlanlmas gerekmektedir.
kontrol sisteminin, alnan kararlar ile stratejilerin risklilii ve baarsnn
llebilmesine ynelik analizleri, ynetim kuruluna yaplan raporlamalar kabul
edilebilir bir dzeydedir.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Bankann kurumsal kltr ve etik deerleri kurum genelinde uygulanamamaktadr.
Stratejik hedefler ya hi bulunmamakta ya da kredi ve personel politikalar,
teknolojik altyap, sermaye yeterlilii ve kurumsal iletiim konularnda yetersiz
kalmaktadr.
rn eitlilii, demografik yap vb. deiikliklere adaptasyon derecesi dk, yeni
rn ve hizmet salamada ise baarszlk sz konusudur.
Ynetim kurulu banka stratejileri ile alnan kararlarda etkin deildir.

245
 Stratejik ynetimler ve organizasyonel etkinliin glendirilmesinde ynetimin
deneyim ve birikimi yetersizdir.
Ynetimin gemiteki hedeflere ulamada olumlu bir sicili bulunmamaktadr.
Ynetim ald kararlarn sonularna ilikin deerlendirmeyi nadiren yapmakta ve
alnan kararlardan dnlebilmesi iin yksek maliyetlere katlanmak gerekmektedir.
kontrol sisteminin alnan kararlar ile stratejilerin risklilii ve baarsnn
llebilmesine ynelik analizleri yetersiz, i kontrole ynelik sreler eksik,
ynetim kurulu raporlamalar ise gecikmeli ve yanl deerlendirmeler iermektedir.

Yaplan deerlendirmeler paralelinde Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak

riskin boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Stratejik Faktrler
Dsal Faktrler
Ynetim, Sreler ve Sistemler

4.1.1.3.8.2. Toplam Stratejik Risk

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; stratejik riskin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam stratejik riskin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam stratejik riskin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam stratejik riskin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.8.3. Stratejik Riskin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda stratejik riskin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise stratejik riskin yn, Artan,

- Deimiyor ise stratejik riskin yn, Sabit,

246
 - Azalyor ise stratejik riskin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.9. tibar Riski

tibar riskinin deerlendirilmesi, toplumun banka hakkndaki dncelerinin bankann

deeri zerindeki potansiyel etkilerini aa karmaktadr. Bu risk tm banka faaliyetlerinin
znde bulunmaktadr.

4.1.1.3.9.1. tibar Riskinin Bykl

1. Riskin Bykl: tibar riskinin bykl Deerlendirme Faktrleri

erevesinde Dk, Orta veya Yksek olarak derecelendirilir.
2. Deerlendirme Faktrleri: tibar riski, Stratejik Faktrler, Dsal Faktrler ve
Ynetim, Sreler, Sistemler erevesinde deerlendirilip, her bir deerlendirme
faktrnn, Deerlendirme Kriterleri erevesinde derecelendirilmesi salanmaldr.
3. Deerlendirme Kriterleri: Riskin bykln belirlemeye ynelik
Deerlendirme Kriterleri aada verilmitir.

Dk Dzeyde Risk in Kriterler

Piyasann ve toplumun finansal sisteme ilikin algsndaki deime bankay olumsuz
olarak etkilememektedir.
Alan davalarn, denen tazminatlarn ve mteri ikayetlerinin dzeyi dktr.
Bankaclk hizmetlerinde yaanan aksamalar, medyadaki imaj, menfi haber ve
sylentiler ile suistimal olaylar gibi genel olarak bankaya kar olumsuz bir kanaat
olumasna yol aabilecek olaylar itibar riskini artrc nitelikte deildir.
Ynetim, bankann piyasadaki itibarn etkileyebilecek piyasa, teknoloji veya
dzenleme deiimlerini tahmin edebilmekte ve buna doru tepkiyi vermektedir.
Ynetimin ekonomik krizleri ynetebilme becerisi baarldr.
Banka ile birlikte hakim orta, itirakleri ve personeli hakknda kamuoyu
nezdindeki kanaatler son derece olumludur.
Bankann gelimi bir kurumsal kltrne ilave olarak ynetim sreleri de etkin bir
ekilde almaktadr.

247
Orta Dzeyde Risk in Kriterler
Piyasann ve toplumun finansal sisteme ilikin algsnda oluacak deiiklikler
bankann snrl dzeyde etkilenmesine neden olmaktadr.
Alan davalarn, denen tazminatlarn ve mteri ikayetlerinin seviyesi ortalama
dzeydedir.
Hizmetlerde yaanan aksamalar, medyadaki imaj, menfi haber ve sylentiler ile
suistimal olaylar gibi genel olarak banka hakknda olumsuz bir kanaat olumasna
yol aabilecek, ayn zamanda itibar riskini artrc ciddi durumlara
rastlanmamaktadr.
Ynetim, bankann piyasadaki itibarn etkileyebilecek piyasa, teknoloji veya
dzenlemelerdeki deiimlere makul bir dzeyde karlk vermektedir.
Ynetimin ekonomik krizleri ynetebilme becerisi yeterli kabul edilebilir.
Banka ile birlikte hakim orta, itirakleri ve personeli hakknda kamuoyu nezdinde
genel olarak iyi bir kanaat olumutur.
Bankann mevcut kurumsal kltr ile ynetim sreleri uzla ierisinde
almaktadr.

Yksek Dzeyde Risk in Kriterler

Finansal sisteme ilikin olarak kamuoyunda meydana gelebilecek alg
deiikliklerine bankann duyarll yksek orandadr.
Alan davalarn, denen tazminatlarn ve mteri ikayetlerinin dzeyi yksektir.
Banka hakknda, hizmetlerde yaanan aksamalar, medyadaki imaj, menfi haber ve
sylentiler ile suistimal gibi olaylar nedeniyle genel olarak olumsuz bir kanaat
bulunmakta ve/veya son dnemde itibar riskini artrc baz gelimeler ortaya
kmaktadr.
Ynetim, bankann piyasadaki itibarn etkileyebilecek piyasa, teknoloji veya
dzenlemelerdeki deiimlere yeterli dzeyde karlk verememektedir.
Ynetimin ekonomik krizleri ynetebilme becerisi yetersizdir.
Banka ile birlikte hakim orta, itirakleri ve personeli hakknda kamuoyu nezdinde
olumsuz bir grnt ortaya kmtr.
Bankann kurumsal kltr ile i kontrol sistemi itibar riskini drebilecek
etkinlikte deildir.

248
 Yaplan deerlendirmler paralelinde Deerlendirme Faktrlerine ilikin olarak riskin
boyutu belirlenmelidir.

Deerlendirme Faktrleri Riskin Bykl

Dk Orta Yksek
Stratejik Faktrler
Dsal Faktrler
Ynetim, Sreler ve Sistemler

4.1.1.3.9.2. Toplam tibar Riski

Yaplan deerlendirmeler neticesinde; itibar riskinin mevcut ve gelecek dzeyinin

katlm bankasnn gelirlerini olumsuz ynde etkileme ihtimali;

- Zayf olarak grlyorsa toplam itibar riskinin derecesi Dk,

- Kabul edilebilir seviyede grlyorsa toplam itibar riskinin derecesi Orta,

- nemli seviyede grlyorsa toplam itibar riskinin derecesi Yksek,

olarak belirlenmelidir.

4.1.1.3.9.3. tibar Riskinin Yn

Yaplan analiz ve deerlendirmeler sonucunda itibar riskinin seviyesi ve dolaysyla

katlm bankasnn gelirlerinde kayp oluturma potansiyeli;

- Artyor ise itibar riskinin yn, Artan,

- Deimiyor ise itibar riskinin yn, Sabit,

- Azalyor ise itibar riskinin yn, Azalan,

olarak belirlenmelidir.

Dokuz risk tr baznda yaplan deerlendirmeler sonucunda hazrlanmas gereken

rnek bir Risk Matrisi Tablosuna Ek:2de yer verilmitir.

4.1.2. Risk Olgunluk Seviyesinin Belirlenmesi

Risk deerlendirme faaliyetlerinin akabinde bankann bir btn olarak faaliyetlerinin
risklilik durumu ortaya karken ihtiyaca bal olarak birim ve ubelerin kendi dzeyleri

249
itibaryla tam olduklar risklilik seviyeleri de analiz edilebilir. Bankalarda faaliyetler bir
btn olarak i denetime konu edilebilirken ounlukla i denetimin kapsam birim ve ubeler
olmaktadr. Dolaysyla dokuz adet risk tr baznda bankann grnm ortaya konulurken
dier birim ve ubelerin ise belli baz riskler karsndaki durumu analize ve dolaysyla
denetime konu edilebilir. Bu balamda yapld birim ve ube ile ilgili olmak kouluyla risk
deerlendirme faaliyeti bir btn olarak bankann ve birim/ubelerinin risk olgunluk
seviyelerini ortaya karmak asndan byk nem tamaktadr. Risk olgunluk seviyeleri,
gerek denetimin planlanmasnda gerekse bankann olgunluk seviyesi dk birim ve ubeler
ile ilgili alaca aksiyonlarda temel tekil etmektedir. Risk olgunluk seviyesi dk birim ve
ubeler denetimden daha fazla pay alrken, olgunluk seviyesi yksek olan birim ve ubeler ise
nispeten daha az pay alacaklardr.

Denetim planlamasnda denetime tabi birim/ubelerin ayn yaklama tabi tutulmas

kaynak israfna ve denetimde etkinsizlie yol aaca gereinden hareketle, i denetim
biriminin deerlendirmeleri sonucunda belirlenen farkl risk dzeylerine sahip birim/ubeler
iin farkl denetim yaklamnda bulunulmaldr. Birim/ubelerin risk dzeylerinin
belirlenmesinde kullanlabilecek deerleme kriterlerine rnek olarak aada yer verilmitir.
rnek mahiyetinde verilen bu kriterlerin her bir katlm bankasnn denetim yaklamna gre
farkllk gsterebilecei unutulmamaldr.

Tablo- 4.3. Risk Olgunluk Tablosu

RSK OLGUNLUK TABLOSU

Risk Olgunluk
Deerlendirme Kriterleri
Seviyesi
Denetlenecek birim/ube risk ynetimi ve personel kalitesi
asndan olduka salam bir yapya sahiptir.
Riski Kontrol Karlalalabilecek nemsiz boyuttaki sorunlar birim/ube
Altnda ynetimi tarafndan kolayca stesinden gelinebilecek bir mahiyet
Bulunduran
tamaktadr.
(Kuvvetli)
Birim/ubenin zellikle kredi portfy ekonomide ya da sektrde
yaanabilecek olumsuz deiimlere kar direnlidir.
Birim/ube, yasalara ve i ve d dzenlemelere tam olarak
uymaktadr.
Birim/ube operasyonel risklere kar tm nlemleri almtr.

250
 RSK OLGUNLUK TABLOSU

Risk Olgunluk
Deerlendirme Kriterleri
Seviyesi
Denetlenecek birim/ube risk ynetimi ve personel kalitesi
asndan temelde salamdr.
Riski Birim/ubenin yalnzca orta derecede sorunlar mevcuttur ve
Yneten birim/ube ynetimi karlalan bu boyuttaki sorunlar zecek
beceriye sahiptir.
(Yeterli)
Birim/ubenin zellikle kredi portfy ekonomide ya da sektrde
yaanabilecek olumsuz deiimlere dayanabilecek bir mahiyet arz
etmektedir.
Birim/ube yasalara ve i ve d dzenlemelere genel olarak
uymaktadr.
Birim/ube operasyonel risklere kar gerekli nlemleri almtr.
Denetlenecek birim/ube risk ynetimi ve personel kalitesi
asndan vasat bir yap sergilemektedir.
Birim/ubenin ciddi derecede sorunlar mevcut olup temel
Riski Tanmlam gstergeler aranan kriterleri zorlukla karlamaktadr. Karlalan
bu sorunlarn birim/ube ynetimi tarafndan uygun zamanda
(Vasat)
zm mmkn olamayabilir. Temel sorunlar giderilmedikleri
takdirde bir btn olarak bankann saln etkileyebilecek nemi
haizdir.
Birim/ubenin zellikle kredi portfynn ekonomide ya da
sektrde yaanabilecek olumsuz deiimlere kar direnci vasattr.
Birim/ubenin yasalara ve i ve d dzenlemelere uyumunda baz
sorunlar bulunmaktadr.
Birim/ubenin operasyonel risklere kar alm olduu nlemler
tatmin edici deildir.
Denetlenecek birim/ube risk ynetimi ve personel kalitesi
asndan vasatn altnda bir grnm sergilemektedir.
Birim/ubenin ciddi derecede sorunlar mevcut olup, tespit edilen
Riskin Farknda temel sorunlar zmede kaynaklar snrl ve/veya birim/ube
Olan ynetimin istek ve kabiliyeti yetersizdir. Sorunlar uygun bir
zaman diliminde giderilmedii takdirde bir btn olarak
(Yetersiz)
bankann saln etkileyebilecek nemi haizdir.
Birim/ubenin zellikle kredi portfynn ekonomide ya da

251
 RSK OLGUNLUK TABLOSU

Risk Olgunluk
Deerlendirme Kriterleri
Seviyesi
sektrde yaanabilecek olumsuz deiimlere kar direnci
dktr.
Birim/ube yasalar ve i ve d dzenlemeleri ya gz ard
etmekte ya da bu dzenlemelere uyum konusunda gerekli
koullar salayamamaktadr.
Birim/ubenin operasyonel risklere kar alm olduu nlemler
kabul edilemez dzeydedir.
Denetlenecek birim/ubenin risk ynetimi ve personel kalitesi
olduka bozuk olup bu olumsuz durumun artarak devam etmesi
beklenmektedir.
Riskten Habersiz Birim/ubenin kritik dzeyde sorunlar mevcut olup, sorunlar
zmek iin kullanlabilecek kaynaklar ile birim/ube ynetimin
(Kritik)
istek ve kabiliyeti bulunmamaktadr. Mevcut sorunlarn zm
birim/ube ynetimini amaktadr. Sorunlarn giderilememesi
durumunda bir btn olarak bankann sal nemli derecede
olumsuz olarak etkileneektir.
Birim/ube yasalara ve i ve d dzenlemelere riayet
etmemektedir.
Birim/ubenin zellikle kredi portfynn ekonomide ya da
sektrde yaanabilecek olumsuz deiimlere kar direnci yoktur.
Birim/ubenin operasyonel risklere kar alm olduu nlemler
olduka yetersizdir.

Yukarda verilen derece tanmlar erevesinde birim/ubelerin risk olgunluk

seviyeleri belirlenir ve banka tarafndan denetime ayrlan kaynaklar birim/ubeye atfedilen
derecelendirme notlar zerinden paylatrlr. Yerinde denetimin yannda uzaktan
gzetim/izleme de verilen notlar erevesinde denetim mekanizmasna dahil edilebilir. Her
katlm bankas denetime ayrm olduu kaynaklar erevesinde yukardaki tabloda yer alan
kriterler erevesinde belirlenmi risk dzeyleri dikkate alnarak birim/ubelerin denetim
skln belirlemelidir.

Birim/ubeler nihai derecelerine gre be blgeye ayrlarak tasnif edilebilir. Risk

olgunluk seviyesi yksek blge birinci, yeterli olan blge ikinci, vasat olan blge nc,
252
yetersiz olan blge drdnc ve kritik dzeyde olan blge ise beinci blge olarak
isimlendirilebilir. Her bir blge, ilgili birim/ubenin denetim dngsnn, denetim
younluunun ve uygulama yntemlerinin belirlenmesine yardmc olmaktadr.

Birinci Blge: Bu blgede yer alan birim ve ubelerin risk olgunluk seviyesi en st seviyede
olup bu birim/ubeler daha seyrek denetim faaliyeti gerektirmektedir. Kuvvetli bir risk
olgunluk seviyesine sahip bu birim/ubeler iin dk dzeyde denetim faaliyeti yeterli
grldnden denetim dngs denetime ayrlan kaynaklara bal olarak azami 24 ay olarak
belirlenebilir.

kinci Blge: Bu blgede yer alan birim/ubelerin risk olgunluk seviyeleri yeterli
grldnden bu birim/ubelere yine denetime tahsis edilen kaynaklara paralel olarak azami
18 ayda bir denetim faaliyetinin uygulanmas yerinde olabilir.

nc Blge: Bu bgelerde yer alan birim/ubeler orta/vasat dzeyde risk olgunluk

seviyesine sahip bulunduundan bu birim/ubelere orta dzeyde, dngs 12 ay olan denetim
uygulanabilir. Risklerin boyutu yksek olmad srece, dk dzeyde dzeltici eylem
uygulanr.

Drdnc Blge: Bu blgede snflandrlan birim/ubelerin risk olgunluk seviyesi yetersiz

seviyede bulunduundan bu birim/ubelere youn dzeyde denetim uygulanmaldr. Denetim
dngs azami 6 ay olarak belirlenmeli ve ayrca birim/ubeye kontrollerin iyiletirilmesine
ynelik dzeltici bir program uygulanmaldr.

Beinci Blge: Bu blgede yer alan birim/ubelerin risk olgunluk seviyeleri kritik seviyede
bulunduundan bu birim/ubelere youn dzeyde denetim uygulanmaldr. Denetim dngs
0-6 ay olarak belirlenmesi yerinde olacaktr. Bu birim/ubelerin risk profilinin iyiletirilmesi
iin acil dzeltici eylem ihtiyac bulunmaktadr.

4.2. Denetim Plannn Hazrlanmas ve Onaylanmas

denetim plan risk deerlendirme faaliyeti sonucu ortaya kan risk olgunluk
seviyeleri esas alnmak suretiyle Denetim Birimi tarafndan hazrlanmaldr. Denetim
plannn hazrlanmasnda Risk Ynetimi Biriminin tavsiyelerinden de yararlanlmaldr. Risk
ynetim birimleri bankann faaliyetleri nedeniyle kar karya kaldklar riskleri ve bunlarn
banka faaliyetleri zerindeki etkilerini yakndan takip etmekle sorumludur. Bu nedenle

253
denetim evreninin oluturulmasnda risk ynetim srecinden yararlanlmas ve denetim
plannn bu erevede oluturulmas nemlidir.

denetim birimi tarafndan hazrlanan i denetim plan Denetim Komitesi tarafndan

onaylanmak suretiyle uygulamaya konmaldr. Denetim plannn temel amac kstl denetim
kaynaklarnn optimizasyonudur. Denetim kaynaklarnn daha riskli birim, ube veya alanlara
kaydrlmas denetimin etkinlii ve bankann amalarna ulaabilmesi asndan hayati
nemdedir. denetim yneticisi elinde bulunan kaynaklar en uygun ekilde tahsis etmek
suretiyle kendisine verilen denetim sorumluluunu yerine getirmelidir.

Denetim Plannn Hazrlanmas aadaki sreleri kapsamaldr. rnek bir

Denetim Planna Ek: 3de yer verilmitir.

4.2.1. Denetim Faaliyetlerinin Planlanmas

Denetim faaliyetlerine ilikin planlama, riskli alanlarn tespit ve analizi ile denetim
kaynaklarnn tahsisi olmak zere iki aamada gerekletirilir.

4.2.1.1. Riskli Alanlarn Tespiti ve Analizi

Bu aama katlm bankasnn ama ve hedeflerinin gerekletirilmesini engelleyen

veya engelleme potansiyeli tayan durumlarn tespit edilmesidir. Risk Deerlendirmesi
Yoluyla Kurum Risk Olgunluunun Tespiti blmnde bahsedilen yntemlerle katlm
bankasnn tm nemli faaliyetleri i denetim birimince kapsaml bir risk analizine tabi
tutulmal ve katlm bankasnn faaliyetlerini etkileyebilecek riskler nemine gre
sralanmaldr. Riskli alanlarn tespit ve analizi srecinde aada verilen almalar
gerekletirilir.

4.2.1.1.1. Denetim Evreninin Tanmlanmas

Risk deerleme srecinin ilk adm denetim evreninin tanmlanmasdr.

Denetlenebilecek alanlarn tamam denetim evrenini oluturur. Denetim evreni kapsamna
katlm bankasnn btn faaliyetlerinin dahil edilmesi genel ilke olmasna ramen baz
hususlarn varl halinde denetim evreni snrlandrlabilir. Bunlar; faaliyet alannn, katlm
bankasnn hedeflerinin gerekletirilmesine nemli derecede katkda bulunup bulunmad,
katlm bankasnn faaliyetleri zerinde dikkate deer etkisi olacak byklkte olup olmad,

254
tesis edilecek kontrollerin ve gerekletirilecek denetimin maliyetini hakl klacak nemde
olup olmad hususlardr.

4.2.1.1.2. Denetim Alanlarnn Belirlenmesi ve nceliklendirilmesi

Denetimde esneklii salamak ve denetim grevini ynetilebilir bir alanla snrlamak

iin denetim evreni alanlara blnebilir. Bilindii zere denetim evreni baz istisnalar dnda
denetlenebilecek tm alanlar kapsamaktadr. Denetim evreninin, birim, ube, faaliyet, sre,
proje gibi blmlere ayrlmasyla denetim alanlar belirlenebilir. Blmlere ayrlan denetim
evreninin denetlenmesinde her bir blm/alan ayr bir denetimin konusu olabilecei gibi
birka blm/alan birlikte denetimin konusunu oluturabilir.

Denetim alanlar, risk deerlendirme almas sonular dikkate alnarak en riskli

alandan balamak suretiyle sralamaya tabi tutulmaldr. ncelik sralamasnn
belirlenmesinde yalnzca saysal analizlerden elde edilen sonularla yetinilmemeli, ayn
zamanda mesleki deneyimler ve st ynetimin gr de dikkate alnmaldr.

4.2.1.1.3. Risk Kriterlerinin Tanmlanmas ve Risklerin Derecelendirilmesi

Mevcut kontroller ve tedbirler darda tutulduunda faaliyetin doal yapsndan

kaynaklanan risklere yapsal risk denmektedir. Katlm bankalarnn yapsal risk dzeylerinin
belirlenmesi almalar, yapsal risk unsurlarnn belirlenmesi ve llmesi aamalarndan
olumaktadr. Denetim alanlar belli risk kriterleri erevesinde deerlendirilir. Riskli
alanlarn belirlenmesinde kullanlan kriterleri tanmlarken kullanlacak model olabildiince
basit olmal ve bu kriterlerin belirlenmesinde st ynetim ile i denetim birimi gr birlii
iinde olmaldr.

Denetim alanlarna ilikin yapsal risk dzeyleri tanmlandktan sonra, denetim

alanlarnn bu risk kriterleri karsndaki durumu deerlendirilmek suretiyle yapsal risk
dzeyleri belirlenir. Deerlendirmede Kmlatif Yntem ve Greceli Yntem olmak zere
iki yntem uygulanr.

rnek bir Risk Deerlendirme Tablosuna Ek: 5de yer verilmitir.

4.2.1.1.4. Denetim Kapsamnn Belirlenmesi

Denetim kapsamna dahil edilecek ve edilmeyecek faaliyetlerin erevesinin izildii

bu aama denetime tahsis edilmi kaynaklarn etkin kullanm asndan nemlidir. Denetim
255
kapsamnn belirlenmesinde; denetlenecek faaliyetlere ilikin riskler, denetime ayrlan
kaynaklar, risk ynetimi faaliyetlerinin etkinlii, gemi denetimin sonular ve st ynetimin
talepleri etkili olmaktadr.

Kapsama risklilik dzeyi yksek faaliyetlerin dahil edilmesi, risklilik seviyesi dk

faaliyetlerin denetim dnda tutulmas ya da denetimin daha geni aralklarla
gerekletirilmesi hem kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmas hem de bankann hedeflerine
ulamasnda bir baarszln ortaya kmasn nleyecektir.

4.2.1.2. Denetim Kaynaklarnn Tahsis Edilmesi

Risk odakl denetimin temel felsefesi kaynaklarn en etkili ekilde kullanlmasdr. Bu

amaca ulaabilmek iin denetlenecek alanlarn risklilik dzeyleri temel lt
oluturmaktadr. Risk odakl denetimde, denetime ayrlan kaynaklarn ncelikle yksek risk
ieren alanlardan balamak suretiyle tahsis edilmesi bir gerekliliktir. Denetim sklnn
belirlenmesinde de risklilik dzeyleri belirleyici rol oynamaldr. Denetlenecek
birim/ubelerin ayn sklkta denetlenmesi yerine risklilik durumlar dikkate alnarak
farkllatrma yaplmas, denetim kaynann etkin kullanmna ve risk bazl denetimin ruhuna
daha uygun olacaktr. Denetime ayrlan kaynaklarn etkin ve verimli kullanmna ynelik
olarak risk olgunluk seviyesi ve risklilik ncelii erevesinde belirlenmi denetim sklnn
farkllatrlmas rneine Tablo 4.4te yer verilmitir. Ayrca denetim kaynann bir
ksmnn ortaya kabilecek olaanst durumlar iin ihtiyat olarak tahsis edilmesi faydal
olacaktr.

Tablo- 4.4. Denetim Skl Tablosu

Risk Olgunluk Risklilik Denetim Skl
Seviyesi ncelii (Ay)
Kuvvetli 1 24
Yeterli 2 18
Vasat 3 12
Yetersiz 4 6
Kritik 5 6 aydan az

256
 4.2.3. Denetim Programnn Hazrlanmas

denetim birimince hazrlanan denetim plan, denetim dnemi balamadan nce

Denetim Komitesi tarafndan deerlendirilmeli ve onaylanmaldr. Katlm bankalarnda
Bankaclk Kanunu gerei banka ynetim kurulu yelerinden asgari iki yesi ile oluturulmu
bulunan Denetim Komitesi bu grevi yerine getirmelidir.

denetim plannn Denetim Komitesi tarafndan onaylanmasndan sonra Denetim

Birimi tarafndan bu plann icrasna ilikin olarak i denetim program hazrlanmaldr.
Programn hazrlanmasnda; i denetim plan, st ynetici ve birim yneticilerinin grleri
ile nceki dnem denetim sonular dikkate alnmaldr. Denetim program en fazla bir yllk
sreyi kapsamal ve denetim ynetimi faaliyetleri, denetim faaliyetleri, danmanlk
faaliyetleri, eitim faaliyetleri ve ihtiyat iin ayrlan denetim kayna gz nnde
bulundurularak kaynak tahsisinde bulunulmaldr. rnek bir Denetim Programna
Ek: 4de yer verilmitir.

4.3. Denetimin Yrtlmesi

Denetim planna uygun olarak denetim ekiplerinin grevlendirilmesiyle birlikte i

denetim ekibi fiilen denetimlere balamaktadr. Denetim ekibi denetim sreci erevesinde
gerekletirilen risk deerlendirme faaliyetlerinin bir sonucu olarak ortaya kan denetim
plan dorultusunda denetimlerini srdrmelidir.

4.3.1. Denetim Ekiplerinin Grevlendirilmesi

Ekiplerin oluturulmasnda esas rol denetim ihtiyac oynamaktadr. Denetim
ihtiyacn ortaya karan unsur ise risk olgunluk seviyeleridir. Olgunluk seviyesi yeterli olan
birim ve ubeler denetimden daha az pay alrken dier birim ve ubeler denetim imkanlarnn
nispeten daha byk ksmn almaktadrlar. Denetim faaliyetlerini yrtecek olan ekip i
denetim yneticisinin teklifi ve Denetim Komitesi'nin onayyla grevlendirilmelidir. Hangi
birim ve ubelerin kimler tarafndan denetlenecei Denetim Komitesi tarafndan
belirlendikten sonra durum Kontrol Birimi Bakannn Ek: 6da yer alan rnee uygun bir
grevlendirme yazsyla i denetiye/denetilere bildirilmelidir. Ayrca Denetim Birimi
Bakanl tarafndan denetlenecek birim/ube Ek: 7de yer alan rnee uygun bir Denetim
Bildirimi yazsyla nezdlerinde yaplacak denetim hakknda bilgilendirilmelidir.

257
 4.3.2. n alma ve Grev Plannn Hazrlanmas

Denetim faaliyeti n alma ile balar. Bu almann temel amac denetim faaliyeti
iin gerekli olan bilginin i deneti tarafndan elde edilmesine yardmc olmaktr. n alma;
alma katlarnn tasarlanmas, denetim kapsam ve hedeflerinin belirlenmesi, n aratrma
ve bilgi toplama sreleri ile denetlenen birim yneticileri ile yaplacak olan al
toplantsndan olumaktadr. Elde edilen bilgiler dorultusunda denetim amalar
kesinletirilir, akabinde potansiyel sorunlu alanlar ile denetim kapsam belirlenerek Bireysel
alma Plan ve Denetim Sre Plan hazrlanr. rnek bir Bireysel alma Plan ve
Denetim Sre Planna Ek: 8 ve Ek: 9da yer verilmitir.

Hem i denetiye denetim srasnda izlemesi gereken yolu gstermesi hem de i

denetinin almalarn izlemekle grevli gzetim sorumlusuna denetimin aamas ile ilgili
bilgi vermesi asndan Denetim Kontrol Listesinin oluturulmas nemlidir. rnek bir
Denetim Kontrol Listesine Ek: 10da yer verilmitir.

4.3.2.1. alma Katlarnn Kullanm

Denetimin hazrlk aamasnda ncelikle kullanlacak alma katlarnn ekil ve

ierii belirlenmelidir. denetim almasnn her aamasnda denetimde grev alan i
denetiler tarafndan varlan kanaatlere ve ulalan tespitlere dayanak tekil eden tm bilgiler
yazl hale getirilmek suretiyle dokmante edilmelidir. Denetimin deiik safhalarnda ortaya
kan verilerin kaydedilmesi, saklanmas ve ulalan sonularn desteklenebilmesi asndan
alma Katlarnn kullanlmas gerekmektedir.

denetimde kullanlabilecek alma Kd Formunun bir rneine Ek: 11de

yer verilmitir.

4.3.2.2. Denetim Hedeflerinin Belirlenmesi

deneti n alma kapsamnda, denetim programnda ngrlen hedefler

paralelinde gerekletirecei denetim faaliyetleri neticesinde varmak istedii hedefleri net
olarak ortaya koymal ve ayrca bu hedefleri alma katlar ile kayt altna almaldr.

258
 4.3.2.3. n Aratrma ve Bilgi Toplama

Denetim faaliyetinin hedefi belirlendikten sonra gerekletirilecek denetim ncesinde

i deneti tarafndan ihtiya duyulabilecek bilgilerin tedariki iin, gerek grlmesi halinde
denetlenecek birimin ilgilileri ile grmek de dahil olmak zere, bir n aratrma yaplr.

nceki denetime ilikin rapor ve alma katlar, d denetim ve dier denetim

birimleri tarafndan dzenlenmi raporlar, i/sre ak ve organizasyon emalar, i/grev
tanmlar ve faaliyet raporlarndan yararlanmak suretiyle;

- Denetlenecek alann bykl, kapsam, ama ve hedefleri,

- Denetlenecek birime ilikin dzenlemeler, politika ve prosedrler,

- Mevcut kontroller,

- ak sreleri,

- Organizasyon ve ynetim yaps,

hakknda nemli bilgilere ve uygulamaya ynelik tecrbelerin elde edilmesine allmaldr.

4.3.2.4. Potansiyel Sorunlu Alanlarn Belirlenmesi

deneti bilgi toplama ve n aratrma aamasn tamamladktan sonra elde ettii

veriler yardmyla yapaca risk deerlendirmesi sonucunda denetlenecek birim ve srelere
ilikin potansiyel sorunlu alanlar belirlemelidir.

ak emalar da kullanlmak suretiyle denetlenecek birimin temel srelerinin

ortaya konulmas ve bu temel srelerdeki risklerin varlnn aratrlmas gereklidir.
Risklerin varlna ilikin olarak daha nceden belirlenmi gstergelerden de
yararlanlabilinir. Ayrca denetlenecek birim personeli ile yaplacak grmeler de risklerin
tespiti asndan ciddi bir bilgi kayna oluturur.

Potansiyel riskli alanlarn tespitinden sonra bu alanlara ilikin mevcut kontrollerin

deerlendirilmesi gereklidir. denetiler bu aamada denetim grevi asndan ok nemli ve
kritik kontrolleri belirlemeli ve bunlar zerine odaklanmaldr.

259
 Potansiyel sorunlu alanlarn belirlenmesinden sonra, bunlarn risk dzeylerine gre
derecelendirilmesi amacyla, potansiyel sorunlu sreler, bu srelere ilikin yapsal riskler,
bu risklere ynelik mevcut kontroller ve her bir riske ilikin nihai deerlendirmenin yapld
kontrol eksiklii aklamalar ile riski aza indirecek ya da ortadan kaldracak iyiletirme
nerilerinin yazld kontrol nerileri blm ile uygulanacak testlerin zetlendii denetim
testi blmlerinin yer ald Risk Kontrol Matrisi (Ek:12) hazrlanmaldr.

4.3.2.5. Al Toplants

deneti denetim faaliyetinin balangsnda, denetlenecek birimin yekilileri ile bir

toplant yapmaldr. Bu toplantda, denetimin amalar, hedefleri, kapsam, tahmini sresi,
denetim esnasnda personelden beklentiler, denetime yardmc olacak personel, denetim
bulgularnn deerlendirilmesi, sonularn raporlanmas, i deneti ve denetlenecek birim
arasndaki iletiimin nasl gerekletirilecei gibi hususlar grlr ve toplant sonrasnda bir
tutanak dzenlenir.

Al toplantsna ilikin rnek bir Al Toplants Tutanana Ek: 13de yer

verilmitir.

4.3.2.6. Bireysel alma Plannn Hazrlanmas

deneti, denetim gzetim sorumlusunun uygun gryle Denetim Birimi

Bakannn onayna sunmak zere, denetimin ana aamalarna gore tahmini denetim sre
planlamasn, denetlenecek/test yaplacak yerleri gsteren bir alma plan oluturmaldr.
Plann zellikle risk kontrol matrisi ve denetim testleri blmnn denetim amalarna
ulalmas asndan yeterliliinin denetim gzetim sorumlusu ve Denetim Birimi Bakan
tarafndan deerlendirilmesi ve plana son eklinin verilmesi nemlidir.

rnek bir Bireysel alma Planna Ek: 8de yer verilmitir.

4.3.3. Denetimlerin Gerekletirilmesi

Saha almas olarak da belirtebileceimiz fiili olarak denetimlerin gerekletirilmesi

aamas, rneklemin seilerek denetim testlerinin uygulanmas, bulgularn oluturulmas,
nerilerin gelitirilmesi, bulgularn denetlenen birimle paylalmas ve kapan toplantsnn
yaplmasndan olumaktadr.

260
 4.3.3.1. Denetim Testlerinin Belirlenmesi ve Uygulanmas

Bu aamada i deneti tarafndan rneklemin seilerek belirlenen denetim testlerinin

bu rnekleme uygulanmas szkonusudur. Denetim testi, denetim kapsamna alnan hususlarla
ilgili kontrollerin gerektii gibi alp almadnn sreler, kayt ve belgeler zerinden
incelenmesidir. Denetim testlerinin uygulanmasnda, yeniden hesaplama/uygulama, gzlem,
dorulama, grme, yaymlanm rapor veya almalarn deerlendirilmesi, anket ve
analitik inceleme gibi aratrma teknikleri kullanlabilir. Uygulanan test, aratrma ve
gzlemler ile elde edilen bulgular alma katlarna geirilir. deneti, maliyetleri de gz
nnde bulundurarak denetim almasnn niteliine en uygun yntemi semelidir.

rneklem almas, denetlenecek tm i ve ilemleri ifade eden ana ktle hakknda

bir sonuca varmak amacyla seilen unsurlarn belirli zellikleri hakknda denetim bulgular
ve delillerini denetinin deerlendirebilmesi iin, denetim prosedrlerinin o ana ktlenin daha
az bir ksmna uygulanmasdr.

rneklemde, rastgele ve sistematik rneklem olmak zere istatiksel olduu kadar

geliigzel ve yargsal rneklem olmak zere istatiksel olmayan yntemler de kullanlabilir.
Bir denetim rnekleminin bykl ve yapsn tasarlarken, i deneti, denetim hedeflerini,
ana ktlenin niteliini, rneklem ve seim yntemlerini dikkate almaldr.

4.3.3.2. Denetim Bulgularn Deerlendirilmesi

Bulgularn deerlendirilmesi faaliyeti; gerekletirilen i denetim faaliyetleri

sonucunda, i deneti tarafndan bulgularn oluturulmas, bu bulgulara ilikin nerilerin
gelitirilmesi ve szkonusu bulgularn kapan toplantsnda deerlendirilmek zere
denetlenen birim yetkilileri ile paylalmas aamalarndan olumaktadr.

4.3.3.2.1. Bulgularn Oluturulmas ve nerilerin Gelitirilmesi

Denetim asnasnda elde edilen bulgularn yeterli kantlarla desteklenmesi ve i deneti

tarafndan kuruma katk salayacak nerilerin gelitirilmesinde kullanlmaldr. Tespit edilen
hususlar nem derecesine gre, tespit, neden, riskler ve etkileri, kriterler ve neriler
blmlerinden oluan rnek bir Bulgu Formuna (Ek: 14) ilenmelidir.

Denetim kant; denetim bulgularn desteklemek veya ispat etmek iin toplanan ve
kullanlan bilgi ve belgelerdir. Trlerine gre; fiziki kantlar, szl kantlar, belgeye dayal
261
kantlar ve analitik kantlar olmak zere gruplandrlabilirler. Denetim amacna ulalabilmesi
iin kantlar uygunluk, gvenirlik ve yeterlilik alarndan deerlendirilmelidir.

4.3.3.2.2. Bulgularn Denetlenen Birimle Paylalmas

deneti oluturmu olduu bulgular kapan toplantsnda denetlenen birimin

yetkilileri ile karlkl olarak deerlendirmek zere denetlenen birime gndermelidir.

4.3.3.3. Kapan Toplants

deneti ile denetlenen birimin yetkilileri denetim bulgular ve bu bulgular zerinden

gelitirilen nerileri bir kapan toplantsnda birlikte deerlendirirler ve vardklar sonular
bir tutanakla kayt altna alrlar.

rnek bir Kapan Toplant Tutanana Ek: 15de yer verilmitir.

4.4. Denetimin Raporlanmas

Denetim faaliyeti i deneti tarafndan ortaya konan bir raporla tamamlanr. Sre, i
deneti tarafndan denetleme srecinde tespit edilen bulgularn cevaplandrlmak zere
denetlenen birim grevlilerine gnderilmesi ve cevaplarn alnmas aamalarndan oluan
taslak raporun hazrlanmas ile balar ve nihai raporun hazrlanmas ve Denetim Birim
Bakanlna sunulmas ile sona erer.

denetim faaliyetleri sonucunda;

- Her trl uygunluk, performans, bilgi teknolojisi ve sistem denetimi faaliyetleri

sonucunda Denetim Raporu,

- Danmanlk faaliyetleri kapsamnda yaplan inceleme ve arastrmalar ile usulszlk

ve yolsuzluk tespitine ynelik almalar sonucunda nceleme Raporu,

- denetim biriminin yllk faaliyet sonularn ieren Denetim Faaliyet Raporu,

dzenlenir.

4.4.1. Taslak Raporun Hazrlanmas

deneti denetim almalarndan elde ettii bulgular belirli bir srede
cevaplandrlmak zere denetlenen birimin yneticisine bir yaz ile gnderir. Denetlenen

262
birim yneticisi de belirlenen srede cevaplarn hazrlayarak bir yaz ekinde i denetiye
gnderir.

deneti tarafndan cevaplanmak zere denetlenen birim yneticisine gnderilen

bulgulara ilikin risklerin nem ve dzeyi konusunda i deneti ile denetlenen birim
yneticileri arasnda bir anlamazlk yoksa, makul bir srede nlem alnmas konusunda
anlalr ve alnacak nlemler denetlenen birim tarafndan bir eylem planna balanarak i
denetiye gnderilir, eer anlamazlk szkonusu ise i deneti bu duruma ilikin
deerlendirmesini bulgu formuna ilemelidir.

4.4.2. Nihai Raporun Hazrlanmas

deneti, tespit etmi olduu bulgulara ilikin olarak denetlenen birimden alnan
cevaplar ile bunlara ilikin kendi deerlendirmelerini de ieren nihai raporunu Denetim
Birimi Bakanlna iletir. Denetim Birimi Bakanl nihai raporun ilgililere
iletilmesinden sorumludur. Nihai rapor st ynetim tarafndan onaylandktan sonra gerei iin
ilgili sre sahibi birimlere gnderilir.

Risk odakl i denetim yaklamnn uygulanmas suretiyle gerekletirilen bir denetim

faaliyeti sonucunda dzenlenecek olan Denetim Raporunun bir rneine Ek:16da yer
verilmitir.

Ek:16da yer alan rnek rapordan da grlecei zere Denetim Raporu;

- Ynetici zeti,

- Detayl Rapor,

- Tablolar / Grafikler,

- Rapor Eklerinden oluan drt blmden olumaldr.

Ynetici zetinde, denetimin kapsam ve amac, nemli bulgularn ve denetlenen

birimin grleri ve eylem plannn yer ald genel deerlendirme blm ile denetlenen
birimin genel durumuna ilikin bilgiler, Detayl Rapor blmnde ise; denetimin kapsam,
denetim yaklam ve uygulanacak metodoloji, sre ak, denetim esnasnda tespit edilen
bulgular ile nceki denetimde tespit edilen bulgularn deerlendirildii blmler yer almaldr.

263
 4.5. Denetim Sonularnn Deerlendirilmesi

Rapora balanan denetim sonular Denetim Komitesinin deerlendirmesinin

ardndan ileme konulur. Banka st ynetimi denetim sonularnn ve denetlenen birimlerin
denetim sonularna ilikin olarak belirledikleri aksiyon planlarnn uygulamasn takip
etmekle sorumludur.

4.5.1. Denetim Sonularnn zlenmesi

denetim faaliyeti sonucu deneti tarafndan nerilen dzeltici ilem ve tavsiyeler

raporda belirtilen sre ierisinde denetlenen birim tarafndan yerine getirilir. Raporda
belirtilen nlemlerin alnp alnmad st ynetim tarafndan izlenir. st ynetim bu grevini
i denetim birimi araclyla da yerine getirebilir.

Denetim raporlarnn takibi i denetim biriminin sorumluluunda olup bu fonksiyonu

gerekletirebilmesi iin denetim bulgular zerinden bir takip sistemi kurmaldr. rnek bir
Bulgu Takip Formuna Ek: 17de yer verilmitir.

4.5.2. Denetimin Deerlendirilmesi

Denetim tamamlandktan sonra, i denetim birimince gerekletirilen denetim

faaliyetlerinin deerlendirilmesine ynelik olarak denetlenen birimler nezdinde bir anket
almas yaplmaldr. llmesi hedeflenen hususlar anket formunda; zayf, orta, iyi ve ok
iyi notlaryla deerlendirilir.

denetim anket formunda, deerlendirme kriterleri olarak;

- Profesyonel yeterlilik,

- in kapsam,

- Denetim almasnn performans,

- denetimin ynetimi,

gibi konular yer almaldr.

Denetim faaliyetlerinin etkinliinin ve kalitesinin artrlmas ve bunun yannda i

denetilerin mesleki yetkinliklerinin gelitirilmesi bakmndan anket formlar Denetim
264
Birimi Bakanl tarafndan hassasiyetle incelenip deerlendirilmeli ve elde edilen sonular
muvacehesinde gerekli tedbirler alnmaldr.

rnek bir Denetim Deerlendirme Formuna Ek: 18de yer verilmitir.

4.5.3. Denetinin Deerlendirilmesi

Denetimin sonunda denetinin performans i denetim birim ynetimi tarafndan Ek:

19da rnek olarak verilen Deneti Deerlendirme Formu araclyla deerlendirilir ve
bu form denetinin kiisel dosyasnda saklanr. Deerlendirme, yetersiz, orta, iyi ve ok iyi
olmak zere drtl notlama zerinden gerekletirilir.

denetim birimi tarafndan i denetinin deerlendirilmesinde;

- alma plann ve denetim kapsamn belirlenen srede hazrlamas,

- alma plannn karlalan durumlara uygun olarak revize edilmesi,

- alma plannn riskli alanlar kapsamas,

- alma plannn i kontrol sisteminin etkinliini lmek iin yeterli olmas,

- alma katlarnn gerektii gibi tutulmas ve zamannda tamamlanmas,

- Denetim bulgularnn alma katlar ile desteklenmesi,

- Bulgularn eksiksiz olarak doldurulmas, dorulanmas ve yneticilerle

paylalmas,

- Denetimin zamannda tamamlanmas,

kriterleri kullanlr.

265
 SONU

Son dnemlerde gerek lkemizde gerekse dnyada finansal sektr kaynakl krizlerin
says artm ve bu krizler lkeler baznda ciddi zararlara yol amtr. lkemizde 1990l
yllarn sonu ile 2000li yllarn balarnda yaanan ve Trk Bankaclk tarihi asndan en
ciddisini oluturan finansal kriz, sektrn yeniden yaplandrlmas ile sonlanmtr. Yeniden
yaplandrma faaliyetleri neticesinde bankaclk sektr salam ve gl pozisyonuna ulam
ve gnmzde tm dnya ekonomik evrelerinin dikkatini eker konuma gelmitir.

Krizler zellikle finansal sektr zerinde kalc izler brakabilmektedir. Mnferit bir
hadise olarak ortaya kan krizler yalnzca ilgili bankalar etkilerken, baz krizler yaylma
zellii nedeniyle tm sistemi etkisini altna almak suretiyle sistemik bir riski tetiklemektedir.
Otoritelerin en fazla ekindikleri konu krizin sistemik bir hal almasdr. Sistemik krizlerin
lke ekonomileri ve vergi mkellefleri zerindeki olumsuz etkisi, byk sosyal problemlere
de yol amaktadr. Dolaysyla otoritelerin tm amac gzetim ve denetimini yaptklar bir
sistemin salam zeminde byyp gelimesini salamaktr. Yasal dzenlemeler de bu amaca
ynelik olarak gerekletirilmektedir.

Bankaclk sektrn olas bir krize kar korumann en nemli yolu dzenleme ve
denetleme erevesinin salkl bir ekilde oluturulmasdr. Sektrn denetimi BDDK
denetim elemanlar tarafndan yaplrken her bir banka da ayrca i denetileri araclyla
kendi faaliyetlerini denetlemektedir. Yaplan aratrmalar gstermektedir ki, finansal krizlere
yol aan hususlardan birisinin de bankalarn nemli bir ksmnda etkin bir i denetim
sisteminin bulunmamas ya da denetim sisteminin etkin bir ekilde iletilememesidir.

Klasik anlamyla denetim; organizasyonlarn gemite gerekletirmi olduu i ve

ilemlere ilikin kaytlarn doruluunun ya da i ve ilemlerin i ve d dzenlemelere ve
kurallara uygun olarak gerekletirilip gerekletirilmediinin belirlenmesi ve ynetime
raporlanmasdr. Klasik denetim, sorunlarn tespit edilip sorumlularn cezalandrlmasn
amalayan bir yaklam olarak kendini gstermektedir. Bir anlamda organizasyonun ileyii
ve geliimi ile ilgilenmemektedir.

Denetim anlay zaman ierisinde kkl bir deiiklie uramtr.Deiimin temel

noktalarn, i denetimin amacnn kurum faaliyetlerini gelitirmek ve kuruma deer katmak
olduu, i denetimin yapm olduu denetimlerle st Ynetime gvence verirken ayn

266
zamanda st Ynetime danmanlk yapabildii, kurumun hedeflerine ulamasn salamak
iin oluturulan i yaplarn etkinlik ve verimliliini deerlendirmek ve gelitirilmesi iin
nerilerde bulunmak olduu, denetim faaliyetlerinin odak noktasnn risk olduu ve kiisel
insiyatiflerden arnm denetiler vastasyla denetim faaliyetlerinin yrtld bir yap
olarak tekil etmektedir.

Klasik denetim yaklamnn terk edilip risk odakl denetim yaklamnn

benimsenmesi kurum faaliyetleri zerinde ok olumlu bir etki oluturmutur. Bu sayede
denetime ayrlan kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmas gerekletirildii gibi ayn
zamanda riskli noktalara younlatrlan denetim faaliyetleri yoluyla bankann karlama
ihtimali olan riskler ya minimize edilmi ya da deiik yntemlerle ortadan kaldrlmtr.
Bankaclkta yaanan krizlerin temelinde bir ya da birka bankada ortaya kan ve zamannda
nlem alnamad iin sistemik krize dnen mali baarszlklar yatmaktadr. Risk odakl
denetim bankann risk deerlendirmesi erevesinde riskli alanlara younlamak suretiyle
risklere kar proaktif bir eylem iinde olmay olanakl hale getirmektedir. Risk odakl i
denetimin temel unsurlarn deerlendirdiimizde, proaktif, esnek, etkin ve verimli, st
ynetimin sorumluluklarnn belirlenmi olduu bir yaklamn benimsendii ve bu unsurlarn
bankann geliimine olumlu olarak yansd, bir anlamda bankaya deer katt bir i denetim
yaplanmas ile karlalmaktadr.

Denetimin risk odakl yapya evrilmesi beraberinde bankalarn faaliyetleri ile

btnleik risklerinin neler olduu ve bu risklerin nasl ynetildii hususlarn getirmektedir.
Risklere genel olarak bakldnda klasik bankalar ile katlm bankalarnn benzer riskleri
tadklar, ancak baz risk alanlarnda alma prensiplerinin bir sonucu olarak ayrmalarn
ortaya kt grlmektedir. zellikle piyasa riskinin bir alt bileeni olan faiz oran riski
katlm bankaclnda bulunmamaktadr. Ancak bu riskle temelde paralellik arzeden ve bizim
kar pay oran riski olarak tanmladmz bir riskten bahsetmemiz mmkndr. Ayrca
likidite riskinin kaynaklar asndan herhangi bir farkllk olmamakla birlikte riskin
ynetilmesi ve ortaya kabilecek bir likidite riskinin ortadan kaldrlmasna ynelik
alnabilecek tedbirler noktasnda farkllklar szkonusudur.

Bankaclk sektrnde en sk rastlanan riskler kredi riski, piyasa riski ve operasyonel

risktir. Bunun dnda ancak bu risklerle ilintili ok sayda riske de rastlamak mmkndr.
Bunlar, uyum riski, itibar riski, stratejik risk, faaliyet riski ve fiyat riski gibi risklerdir. Kredi

267
riskinin kaynan oluturan kredi faaliyetleri bankacln en temel faaliyet alann
oluturmaktadr. Banka aktiflerinin nemli bir ksmn oluturan kredi alacaklarnn kalitesi
kredi riskinin bykln belirleyen nemli faktrlerden birisidir. Kredi riski bu nedenle
almamzda ayrntl olarak irdelenmitir. Kredi riskini etkileyen faktrler irdelenirken
zellikle kredi portfy kalitesi zerinde dorudan etkiye sahip kredi strateji ve politikalar ile
kredi kltrne vurgu yaplmtr.

Ynetim kurulu tarafndan belirlenen kredi politika ve stratejileri, bankann zaman

iinde kazand kredi kltr ile harmanlanmakta ve ortaya riskin boyutunu belirleyen kredi
portfy kmaktadr. Deneti kredi riskini bykln, ynn ve risk ynetim kalitesini
deerlendirirken bu hususlar da irdelemesi gerekmektedir. nk banka tarafndan
oluturulan kredi portfy bu faktrlerin bir kts olmaktadr. Banka ynetim kurulu
tarafndan kararlatrlan kredi politikalar lke ve banka gereklerine uygun ve ilgili personel
tarafndan iselletirilmi, ekonomik konjonktre uygun kredi pazarlama, tahsis ve izleme
stratejileri belirlenmi, kredi faaliyetlerinin gerekletirilmesinde grevli personelin
davranlarn etkileyen kredi kltrnn salkl bir ekilde kredilendirme faaliyetleri ile
btnletirilmi bir yapnn ortaya karm olduu kredi riski ile bu hususiyetlere sahip
olmayan bir bankann kredi riskinin ayn dzeyde olmas beklenemez. Bu nedenle kredi
riskini belirleyen faktrlere i denetinin denetim faaliyetleri esnasnda eilmesi nem
kazanmtr.

Katlm bankas faaliyetlerini etkileyen risklerden ikincisi olan piyasa riski, bu

bankalarn tam olduklar yabanc para ve hisse senedi fiyatlarnda, vade uyumsuzluunun
bir sonucu olarak kaynak maliyeti ve kullandrm getirilerinde ekonomik konjonktre bal
olarak ortaya kan bir deimenin, banka karllnda oluturaca olumsuz etkiyi ifade
etmektedir. Klasik bankalarn aktif ve pasif yaplarn dikkate aldmzda piyasa riskinin alt
bileeni olan faiz oran riski byk nem ifade etmektedir. Ancak katlm bankalarnda bu
riskin karl olan kar pay oran riski, bu bankalarn alma prensipleri gerei salam
olduklar sabit maliyetli kaynaklarn azl nedeniyle ihmal edilebilir bir seviyede
bulunmaktadr. Ancak her bir katlm bankasnn kendi stratejileri erevesinde
bulundurduklar yabanc para fazla/ak pozisyon ve hisse senedi bykl piyasa riskini
dorudan etkileyecektir. Kur riski olarak ifade edebileceimiz yabanc para pozisyonu
kaynakl risk, ak veya fazla pozisyon bulundurmak suretiyle ortaya kabilmekte, fazla
pozisyon durumunda kurlarda yaanan bir d, ak pozisyon durumunda ise kurlardaki bir
268
art banka karlln olumsuz etkileyebilecektir. Yine hisse senedi pozisyonlar iin de ayn
durum geerli olup, ekonomik konjonktre bal olarak hisse senedi fiyatlarnda yaanan
artlar karll olumlu etkilerken, dler karllk zerinde olumsuz etki yaratacaktr.
Denetinin piyasa riskine kaynaklk eden bu tr riskleri nasl denetlemesi gerektiine dair
almamzn drdnc blmnde ipular bulunmaktadr.

Katlm bankalarn byk lde etkileyen risklerden bir dieri de operasyonel

risklerdir. Bankann istihdam ettii personelden, kullanm olduu teknolojiden, bankann
eksik ya da yanl organizasyonundan ve banka d faktrlerden kaynaklanabilecek ve
bankay telafisi imkansz risklerle kar karya brakabilecek bu riskin iyi ynetilmesi
gerekmektedir. Risk ynetim srecinin birinci ayan oluturan riskin tanmlanmas
aamasnda denetim elemanna byk grev dmektedir. Drdnc blmde operasyonel
riskin nasl deerlendirilecei ve denetimde nelere dikkat edilecei hususlarna yer verilmitir.
Operasyonel riske kar bankann direncini artrmak iin risk kaynaklarnn doru tespit
edilmesi, riski ortadan kaldrmak iin gerekli nlemlerin alnmas, btnyle ortadan
kaldrlamyor ise deiik telafi mekanizmalar ile etkisinin azaltlmas gerekmektedir.

Yukarda saylan risklerin dnda, katlm bankasnn faaliyetlerini etkileyen ve

zamannda nleyici tedbirlerin alnmamas durumunda bankann tasfiyesine kadar gidebilecek
sreci ateleyebilecek riskler de szkonusudur. Bunlardan ilki olan strateji riski bankann
yanl stratejik kararlar sonucu banka karllnda bir azalmann olumas durumudur. Bir
dieri zellikle katlm bankalar asndan alma prensiplerine uygun davranlmamas
durumunda ortaya kabilecek itibar riskidir. Katlm bankalarnn altn prensibi faizsizlik
ilkesidir. Mterilerinin nemli bir ksm bu ilkeye uygunluk nedeniyle katlm bankalarn
tercih etmektedirler. Dolaysyla bu prensibe aykr olacak bir davran sergileyen bir katlm
bankasnn byk bir itibar riski ile kar karya kalaca kanlmazdr.

Risk odakl denetimi klasik denetim anlayndan ayran en temel faktr, yukarda
aklam olduumuz risk kalemleri zerinden bir deerlendirmenin akabinde denetim
plannn ve stratejisinin oluturulmasdr. Risk odakl denetim; proaktiflik zellii nedeniyle
riskler ortaya kmadan nce olaya mdahale imkan salayan, esneklik zellii nedeniyle
riskli alanlara daha fazla kaynak ayran, etkinlik zellii nedeniyle de dzenlemelere uyumun
yannda faaliyetlerin gerekletirildii srelere odaklanan bir denetim eklidir. Bu zellikleri
nedeniyle bankaya deer salayan bir mahiyete brnmtr. Ayn zamanda ynetim kurulu

269
ve st ynetime sorumluluklar ykleyen, bankann salkl bir ekilde geliip bymesine
katk yapan, denetim fonksiyonunun yannda st ynetime danmanlk yapan bir anlaya
sahiptir. Denetim yaklamnda ortaya kan bu gelime, eski denetim anlaynn tamamen
terk edilmesi anlamna gelmemektedir. Yeni anlay eski denetim anlayn ve tekniklerini
gelitiren, kavrayan ve kapsayan bir mahiyete ulamtr. Bir anlamda eskiyi reddetmeyen
ama gelitiren bir yaklamdan bahsetmek mmkndr.

Katlm bankaclnn kendine zg yapsn dikkate alan ve denetimi bankaclk

faaliyetlerine yapk olan riskleri deerlendirmek suretiyle denetim stratejisini ortaya karan
risk odakl i denetimin katlm bankaclnda gerekletirilmesi durumunda hangi hususlara
riayet edilecei ve deerlendirme ve derecelendirme kriterlerinin neler olaca drdnc
blmn konusunu oluturmutur. Bu blmde bu kurumlar tarafndan gerekletirilen
faaliyetlerin risk boyutu deerlendirilirken dokuz risk tr baznda ve banka genelinde riskin
bykl, yn ve ynetim kalitesi analize ve deerlendirmeye tabi tutulmutur. Katlm
bankas i denetileri iin bir klavuz nitelii tamas muhtemel bu almann katlm
bankalarna katk salayaca kanaatindeyim.

270
EKLER
EK: 1 Katlm Bankas Bilano ve Gelir Tablosu

. KATILIM BANKASI A.. BLANOSU (AKTF KALEMLER )

CAR DNEM
./../
AKTF KALEMLER
TP YP Toplam

I. NAKT DEERLER VE MERKEZ BANKASI

II. GEREE UYGUN DEER FARKI K/ZA YANSITILAN FV (Net)
2.1 Alm Satm Amal Finansal Varlklar
2.1.1 Devlet Borlanma Senetleri
2.1.2 Sermayede Pay Temsil Eden Menkul Deerler
2.1.3 Alm Satm Amal Trev Finansal Varlklar
2.1.4 Dier Menkul Deerler
2.2 Geree Uygun Deer Fark Kar/Zarara Yanstlan Olarak
Snflandrlan Fv
2.2.1 Devlet Borlanma Senetleri
2.2.2 Sermayede Pay Temsil Eden Menkul Deerler
2.2.3 Krediler
2.2.4 Dier Menkul Deerler
III. BANKALAR
IV. PARA PYASALARINDAN ALACAKLAR
V. SATILMAYA HAZIR FNANSAL VARLIKLAR (Net)
5.1 Sermayede Pay Temsil Eden Menkul Deerler
5.2 Devlet Borlanma Senetleri
5.3 Dier Menkul Deerler
VI. KREDLER VE ALACAKLAR
6.1 Krediler ve Alacaklar
6.1.1 Bankann Dahil Olduu Risk Grubuna Kullandrlan Krediler
6.1.2 Devlet Borlanma Senetleri
6.1.3 Dier
6.2 Takipteki Krediler
6.3 zel Karlklar (-)
VII. VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK YATIRIMLAR (Net)
VIII. TRAKLER (Net)
8.1 zkaynak Yntemine Gre Muhasebeletirilenler
8.2 Konsolide Edilmeyenler
8.2.1 Mali tirakler
8.2.2 Mali Olmayan tirakler
IX. BALI ORTAKLIKLAR (Net)
9.1 Konsolide Edilmeyen Mali Ortaklklar
9.2 Konsolide Edilmeyen Mali Olmayan Ortaklklar
X. BRLKTE KONTROL EDLEN ORTAKLIKLAR (
ORTAKLIKLARI) (Net)
10.1 zkaynak Yntemine Gre Muhasebeletirilenler
10.2 Konsolide Edilmeyenler
10.2.1 Mali Ortaklklar
10.2.2 Mali Olmayan Ortaklklar
XI. KRALAMA LEMLERNDEN ALACAKLAR
11.1 Finansal Kiralama Alacaklar
11.2 Faaliyet Kiralamas Alacaklar
11.3 Dier
11.4 Kazanlmam Gelirler ( - )
XII. RSKTEN KORUNMA AMALI TREV FNANSAL VARLIKLAR
12.1 Geree Uygun Deer Riskinden Korunma Amallar
12.2 Nakit Ak Riskinden Korunma Amallar
12.3 Yurtdndaki Net Yatrm Riskinden Korunma Amallar
XIII. MADD DURAN VARLIKLAR (Net)
XIV. MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR (Net)
14.1 erefiye
14.2 Dier
XV. YATIRIM AMALI GAYRMENKULLER (Net)
XVI. VERG VARLII
16.1 Cari vergi varl
16.2 Ertelenmi vergi varl
XVII. SATI AMALI ELDE TUTULAN VE DURDURULAN
FAALYETLERE LKN DURAN VARLIKLAR (Net)
17.1 Sat Amal
17.2 Durdurulan Faaliyetlere likin
XVIII. DER AKTFLER

AKTF TOPLAMI

271
. KATILIM BANKASI A.. BLANOSU (PASF KALEMLER)

CAR DNEM
PASF KALEMLER //
TP YP Toplam

I. TOPLANAN FONLAR
1.1 Bankann Dahil Olduu Risk Grubunun Fonu
1.2 Dier
II. ALIM SATIM AMALI TREV FNANSAL BORLAR
III. ALINAN KREDLER
IV. PARA PYASALARINA BORLAR
V. HRA EDLEN MENKUL KIYMETLER (Net)
VI. MUHTELF BORLAR
VII. DER YABANCI KAYNAKLAR
VIII. KRALAMA LEMLERNDEN BORLAR
8.1 Finansal Kiralama Borlar
8.2 Faaliyet Kiralamas Borlar
8.3 Dier
8.4 Ertelenmi Finansal Kiralama Giderleri ( - )
IX. RSKTEN KORUNMA AMALI TREV FNANSAL BORLAR
9.1 Geree Uygun Deer Riskinden Korunma Amallar
9.2 Nakit Ak Riskinden Korunma Amallar
9.3 Yurtdndaki Net Yatrm Riskinden Korunma Amallar
X. KARILIKLAR
10.1 Genel Karlklar
10.2 Yeniden Yaplanma Karl
10.3 alan Haklar Karl
10.4 Sigorta Teknik Karlklar (Net)
10.5 Dier Karlklar
XI. VERG BORCU
11.1 Cari Vergi Borcu
11.2 Ertelenmi Vergi Borcu
XII. SATI AMALI ELDE TUTULAN VE DURDURULAN
FAALYETLERE LKN DURAN VARLIK BORLARI (Net)
12.1 Sat Amal
12.2 Durdurulan Faaliyetlere likin
XIII. SERMAYE BENZER KREDLER
XIV. ZKAYNAKLAR
14.1 denmi Sermaye
14.2 Sermaye Yedekleri
14.2.1 Hisse Senedi hra Primleri
14.2.2 Hisse Senedi ptal Krlar
14.2.3 Menkul Deerler Deerleme Farklar
14.2.4 Maddi Duran Varlklar Yeniden Deerleme Farklar
14.2.5 Maddi Olmayan Duran Varlklar Yeniden Deerleme Farklar
14.2.6 Yatrm Amal Gayrimenkuller Yeniden Deerleme Farklar
14.2.7 tirakler, Bal Ort. ve Birlikte Kontrol Edilen Ort. Ort) Bedelsiz
Hisse Senetleri
14.2.8 Riskten Korunma Fonlar (Etkin Ksm)
14.2.9 Sat Amal Elde Tutulan Ve Durdurulan Faaliyetlere likin
Duran Varlklarn Birikmi Deerleme Farklar
14.2.10 Dier Sermaye Yedekleri
14.3 Kr Yedekleri
14.3.1 Yasal Yedekler
14.3.2 Stat Yedekleri
14.3.3 Olaanst Yedekler
14.3.4 Dier Kr Yedekleri
14.4 Kr Veya Zarar
14.4.1 Gemi Yllar Kr/Zarar
14.4.2 Dnem Net Kr/Zarar
14.5 Aznlk Paylar

PASF TOPLAMI

272
 KATILIM BANKASI A.. GELR GDER TABLOSU

CAR DNEM
GELR VE GDER KALEMLER /./

I. KAR PAYI GELRLER

1.1 Kredilerden Alnan Kar Paylar
1.2 Zorunlu Karlklardan Alnan Gelirler
1.3 Bankalardan Alnan Gelirler
1.4 Para Piyasas lemlerinden Alnan Gelirler
1.5 Menkul Deerlerden Alnan Gelirler
1.5.1 Alm Satm Amal Finansal Varlklardan
1.5.2 Geree Uygun Deer Fark Kar/Zarara Yanstlan Olarak Snflandrlan FV
1.5.3 Satlmaya Hazr Finansal Varlklardan
1.5.4 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Yatrmlardan
1.6 Finansal Kiralama Gelirleri
1.7 Dier Kar Pay Gelirleri
II. KAR PAYI GDERLER
2.1 Katlma Hesaplarna Verilen Kar Paylar
2.2 Kullanlan Kredilere Verilen Kar Paylar
2.3 Para Piyasas lemlerine Verilen Kar Paylar
2.4 hra Edilen Menkul Kymetlere Verilen Kar Paylar
2.5 Dier Kar Pay Giderleri
III. NET KAR PAYI GELR/GDER [ I - II ]
IV. NET CRET VE KOMSYON GELRLER/GDERLER
4.1 Alnan cret ve Komisyonlar
4.1.1 Gayri Nakdi Kredilerden
4.1.2 Dier
4.2 Verilen cret Ve Komisyonlar
4.2.1 Gayri Nakdi Kredilere
4.2.2 Dier
V. TEMETT GELRLER
VI. TCAR KAR/ZARAR (Net)
6.1 Sermaye Piyasas lemleri Kar/Zarar
6.2. Trev Finansal lemlerden Kar/Zarar
6.3 Kambiyo lemleri Kar/Zarar
VII. DER FAALYET GELRLER
VIII. FAALYET GELRLER/GDERLER TOPLAMI (III+IV+V+VI+VII)
IX. KRED VE DER ALACAKLAR DEER D KARILII (-)
X. DER FAALYET GDERLER (-)
XI. NET FAALYET KRI/ZARARI (VIII-IX-X)
XII. BRLEME LEM SONRASINDA GELR OLARAK KAYDEDLEN
FAZLALIK TUTARI
XIII. ZKAYNAK YNTEM UYGULANAN ORTAKLIKLARDAN KR/ZARAR
XIV. NET PARASAL POZSYON KARI / ZARARI
XV. SRDRLEN FAALYETLER VERG NCES K/Z (XI++XIV)
XVI. SRDRLEN FAALYETLER VERG KARILII (-+)
16.1 Cari Vergi Karl
16.2 Ertelenmi Vergi Karl
XVII. SRDRLEN FAALYETLER DNEM NET K/Z (XV+-XVI)
XVIII. DURDURULAN FAALYETLERDEN GELRLER
18.1 Sat Amal Elde Tutulan Duran Varlk Gelirleri
18.2 tirak, Bal Ortaklk ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklklar ( Ort.) Sat Karlar
18.3 Dier durdurulan faaliyet gelirleri
XIX. DURDURULAN FAALYETLERDEN GDERLER (-)
19.1 Sat Amal Elde Tutulan Duran Varlk Giderleri
19.2 tirak, Bal Ortaklk ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklklar ( Ort.) Sat Zararlar
19.3 Dier Durdurulan Faaliyet Giderleri
XX. DURDURULAN FAALYETLER VERG NCES K/Z (XVIII++XIX)
XXI. DURDURULAN FAALYETLER VERG KARILII (-+)
21.1 Cari Vergi Karl
21.2 Ertelenmi Vergi Karl
XXII. DURDURULAN FAALYETLER DNEM NET K/Z (XX+-XXI)
XXIII. NET DNEM KRI/ZARARI (XVII+XXII)
23.1 Grubun Kr / Zarar
23.2 Aznlk Paylar Kr / Zarar (-)

Hisse Bana Kr / Zarar (Tam TL)

273
 EK:2 Risk Matrisi
Faaliyet Baz. Risk
FAALYET ALANLARI RSKN BYKL Yn. Kalitesi RSKN
TOPLAM

kontrol
Prosedr

Personel
BEKL.

Politika
Kar/Getiri Faal. Baz.
RSK
nem Kredi Likidite Oran Kur Piyasa Oper. Uyum Strtj. tibar Topl. Risk. YN
Faaliyetin Tr Derecesi Riski Riski Riski Riski Riski Riski Riski Risk Riski Byk.
Kurumsal Bankaclk
LEMLER

Bireysel Bankaclk
KRED

KOB Bankacl
tirak Yatrmlar
Kredi Kartlar Hizmetleri
M.Kymet Ynetimi/ Ticari Portfy
LEMLER

M.K. Ynetimi/ Yatrm Porty

HAZNE

Fon Ynetimi
Banka Plasmanlar
Katlm Fonu D Finansman
Trev lemler
Katlm Fonu lemleri
zel Bankaclk
BANKACILIK

Nakit Ynetimi
LEMLER

Araclk Hizmetleri
Elektronik Bankaclk Hizmetleri
D Ticaret lemleri
Saklama ve Emanet Hizmetleri
deme/Takas ve Havale lemleri
Dier Bankaclk Hizmetleri
Risk Trleri Baznda Risk Bykl
Risk Trleri Baznda Riskin Ynetimi
Toplam Risk

274
EK: 3 Denetim Plan

.. KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

DNEM DENETM PLANI

I. GR
Plann kapsad dnem, hazrlanmasna dayanak tekil eden dzenleme ve dier
hususlar ksaca belirtilir.

II. DENETLENECEK BRMN TANITIMI

Denetlenecek birim hakknda genel bilgiler verilir, ayrca denetlenebilir alanlar ksaca
aklanr.

III. STRATEJK AMALAR

Denetim stratejisi balamnda ilgili plan dneminde izlenecek strateji ve buna ilikin
amalar belirtilir.

IV. UYULACAK LKELER

Plann uygulanmas srasnda uyulmas gereken genel ilkeler belirtilir.

V. RSK DEERLENDRME ALIMALARI

Katlm Bankasnn stratejik hedefleri erevesinde yaplan risk analizleri ve varlan
sonulara yer verilir.

VI. DENETM N AYRILAN KAYNAKLAR

Sahip olunmas beklenen i deneti, bte gibi denetim kaynaklar da planda belirtilir.

VII. PLANLANAN DENETM FAALYETLER

rnek izelge esas alnarak yllar itibariyle yrtlmesi planlanan i denetim
faaliyetlerinde gerekletirilecek ilemlere ve adam/gn balamnda ihtiya duyulacak olan
denetim kaynaklarna yer verilir.

275
 . YILLARINA LKN DENETM PLANI ZELGES

Risk Yllar
DENETM FAALYETLER
ncelii
Yl Yl Yl
1 2 3
Denetim Ynetimi Faaliyetleri 200 200 200
Denetim Faaliyetleri
Krediler Operasyon Mdrl
Teminat Alm-k lemleri 1 100 120 130
Gayrimenkul Deerleme ve potek Tesis lemleri 1 20 25 30
Nakdi Kredi lemleri 1 75 80 90
Gayri Nakdi Kredi lemleri 1 50 60 70
Bankaclk Hizmetleri Operasyon Mdrl
ek-Senet Giri lemleri 1 30 30 30
EFT-Havale lemleri 1 20 20 20
D Yazmalarn Cevaplandrlmas 2 35 40 45
Mteri Bilgi Gvenlii 1 25 30 35
D ler Operasyon Mdrl
thalat lemleri 1 40 55 70
hracat lemleri 1 60 70 80
Kambiyo lemleri 1 35 45 55
deme Sistemleri Operasyon Mdrl
Kartl deme Sistemleri 1 25 25 25
ye yeri lemleri 1 30 35 40
Alternatif Datm Kanallar 1 30 35 45
Mteri ikayetleri Ynetimi 2 25 25 30
Raporlama 3 20 20 20
Ariv 2 20 20 25
640 735 840
Danmanlk Faaliyetleri 50 50 50
Eitim Faaliyetleri 100 100 100
htiyat in Ayrlan Denetim Kayna 150 175 200
Program D Denetim Faaliyetleri
Program D Danmanlk Faaliyetleri
300 325 350
Toplam Denetim Kayna (adam/gn) 940 1060 1190

276
EK: 4 Denetim Program

.. KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

DNEM DENETM PROGRAMI

I. GR
Programn ilgili olduu i denetim plan, dayanak tekil eden dzenleme ve dier
hususlar ksaca belirtilir.

II. HEDEF
Yrtlecek i denetim faaliyetleri balamnda program amalar ve hedefler
aklanr.

III. UYULACAK LKELER

Programn uygulanmas srasnda uyulmas gereken genel ilkeler belirtilir.

IV. RSK DEERLENDRME ALIMALARI

denetim plannda yer alan risk deerlendirme almalar erevesinde ilgili
yla ilikin risk analizleri ve varlan sonulara yer verilir.

V. DENETM N AYRILAN KAYNAKLAR

Program dneminde sahip olunmas beklenen i deneti says, bte gibi denetim
kaynaklar belirtilir.

VI. PROGRAMLANAN DENETM FAALYETLER

rnek izelge esas alnarak yrtlecek i denetim faaliyetlerine yer verilir.

VII. GREV SONULARI VE RAPORLAMA

Program kapsamnda yrtlecek almalar neticesinde grev sonularnn denetim
birimine ve ilgili yerlere raporlanmasnda uyulacak usuller belirtilir.

277
 .. YILI DENETM PROGRAMI EK ZELGE

DENETM FAALYETLER SRE

DENET TARH (Adam/Gn)
Denetim Ynetimi Faaliyetleri 200
Denetim Faaliyetleri
Alt Denetim Risk
Denetim Alanlar Denetlenen Birim Denetim Tr
Alanlar ncelii
Nakdi Krediler Krediler Op. Md. Uygunluk 1 75
Krediler Operasyon 1
Gayrinakdi Krediler Krediler Op. Md. Uygunluk 50
Bankaclk Hizmetleri ek/Senet Girii Bankaclk Hiz. Op. Md. Uygunluk 1 30
Operasyon Mteri Bilgi Gvenlii Bankaclk Hiz. Op. Md. Bilgi Teknolojileri 1 25
thalat lemleri D ler Operasyon Md. Uygunluk 2 40
D ler Operasyon
Kambiyo lemleri D ler Operasyon Md. Bilgi Teknolojileri 1 35
deme Sistemleri ye Yeri lemleri deme Sis. Op. Md. Mali 2 30
Operasyon Kartl deme Sistemleri deme Sis. Op. Md. Bilgi Teknolojileri 1 25
310
Danmanlk Faaliyetleri lgili Birim 50
Bilgi Teknolojileri Denetimi Bilgi lem Md. 25
mza Sahtecilii Krediler Operasyon Md. 25
Eitim Faaliyetleri 100
htiyat in Ayrlan Denetim Kayna
Program D Denetim Faaliyetleri 100
Program D Danmanlk Faaliyetleri 50
300
Toplam Denetim Kayna (adam/gn) 610

278
EK: 5 Risk Deerlendirme Tablosu

.. KATILIM BANKASI A..

(X) BRM/UBES RSK DEERLENDRMES

1. Denetim Evreninin Tanmlanmas ve Denetim Alanlarnn Belirlenmesi

(X) Birimi/ubesiyle ilgili olarak; denetim evreni birimin tm faaliyetleri olarak

tanmlanm, denetim alanlar olarak da A-H alanlar belirlenmitir.

2. Yapsal risk dzeylerinin belirlenmesi

2.1 Yapsal risk kriterlerinin tanmlanmas

Birimin faaliyetlerine etki eden drt risk kriteri tanmlanmtr. Bunlar; bte
hedefleri, i yk ve personel says, faaliyetlerin otomasyon dzeyi ile mevzuat
deiikliklerine uyum kabiliyetidir.

2.2 Yapsal risk dzeyinin llmesi

8 adet olarak belirlenen denetim alanlarnn risk kriterleri karsndaki durumu

deerlendirilmek suretiyle yapsal risk dzeyleri aadaki ekilde belirlenmitir.

Risk Kriterlerinin Ve Deerlendirme leinin Belirlenmesi

Arlk
Risk Kriterleri Deerlendirme lleri
(%)
50den fazla 5
Bte Hedefleri 40-50 4
(Milyon TL) 20-40 3 40
5-20 2
5den az 1
Yk Fazla-Personel Says ok Yetersiz 5
4
Yk / Personel 3
Says 25
2
Yk ve Personel Says Dengeli 1
Faaliyetler otomatize edilmemitir 5
Faaliyetlerin 4
Otomasyon Dzeyi 3
20
2
Faaliyetler tamamen otomatize edilmitir 1
Mevzuat deiikliine uyum salayamyor 5
Mevzuat
4
Deiikliklerine
3 15
Uyum Kabiliyeti
2
Mevzuat deiikliine tam olarak uyum salyor 1
279
 (X) Birimi/ubesi Denetim Alanlarnn Yapsal Risk Dzeylerinin llmesi

Bte Hedefleri Yk ve Faaliyetlerin Mevzuat Deiikliklerine Denetim

Denetim (1) Personel Says Otomasyon Dzeyi Uyum Kabiliyeti ncelii
Alanlar (2) (3) (4) Risk
Kriter Arlk Risk Kriter Arlk Risk Kriter Arlk Risk Kriter Arlk Risk Puan
Puan Puan Puan Puan Puan Puan Puan Puan
A 5 0.40 2.00 4 0.25 1.00 5 0.20 1.00 2 0.15 0.30 4.30
B 4 0.40 1.60 5 0.25 1.25 4 0.20 0.80 3 0.15 0.45 4.10
C 4 0.40 1.60 3 0.25 0.75 3 0.20 0.60 2 0.15 0.30 3.25
D 3 0.40 1.20 4 0.25 1.00 4 0.20 0.80 1 0.15 0.15 3.15
E 2 0.40 0.80 1 0.25 0.25 2 0.20 0.40 5 0.15 0.75 1.80
F 2 0.40 0.80 2 0.25 0.50 3 0.20 0.60 1 0.15 0.15 2.05
G 3 0.40 1.20 2 0.25 0.50 2 0.20 0.40 4 0.15 0.60 2.70
H 1 0.40 0.40 3 0.25 0.75 1 0.20 0.20 2 0.15 0.30 1.65

280
3) Denetim alanlarnn nceliklendirilmesi

Denetim alanlar, risk dzeylerine gre aada sralanmtr. rneimizde 3.20 zeri
puan alan faaliyetler yksek riskli, 2.50 ile 3.20 (3.20 dahil) aras puan alan faaliyetler orta
riskli, 2.50 ile 2.0 (2.0 dahil) aras puan alanlar ise dk riskli, 2.0nin altnda puan alan
faaliyetler ise risksiz olarak kabul edilmitir.

Doal olarak yksek riskli alanlarn risk ncelii 1, orta riskli alanlarn risk ncelii 2
ve dk riskli alanlarn risk ncelii ise 3 olarak belirlenmitir. Denetim kaynaklarnn
tahsisi ve denetim skl risk ncelii dikkate alnarak yaplacaktr.

Katlm Bankas denetim iin ayrm olduu kaynaklarn kullanmnda ncelii risk
dzeyinin yksek olmas nedeniyle risk ncelii 1 olarak belirlenen alanlara verecek,
kaynaklarn elverdii lde orta ve dk riskli alanlara da kaynak tahsis edecektir.

(X) Birimi/ubesi Denetim Alanlarnn ncelik Sralamas

Risk
Denetim Risk Kriteri
Risk Dzeyi ncelii
Alanlar Puanlar
A 4.30
B 4.10 Yksek 1
C 3.25
D 3.15
Orta 2
G 2.70
F 2.05 Dk 3

281
EK : 6 Grevlendirme Yazs

.. KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

stanbul , / /

Say:

Konu: Grevlendirme

Sayn .. .

Deneti

Yllk program kapsamnda, Denetim Komitesinin .// 2013 tarih ve .... sayl
kararlar ile ...................................biriminin / ubesinin denetimiyle grevlendirilmi
bulunmaktasnz. Denetiminizin Denetim Ynetmeliinde yer alan prensipler erevesinde
gerekletirilmesini ve dzenlenecek raporun Denetim Birim Bakanlna iletilmesini rica
ederim.

Denetim Birimi Bakan

Denetimin Konusu :

Denetimin Kapsam :

Denetimin Hedefleri :

Planlanan Denetimin Sresi :

Grevlendirilen Dier Denetiler :

Denetim Gzetim Sorumlusu :

282
EK: 7 Denetim Bildirim Yazs

..KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

stanbul , / /

Say :

Konu: Denetim Bildirimi

. BRM/UBES MDRLNE

Biriminiz/ubeniz faaliyetlerinin denetimi .../.../...... tarihinde balayacaktr. Denetimin

kapsam temel olarak; ........................................................ faaliyetleri olup, kesin kapsam
Denetilerimiz tarafndan biriminizle yaplacak grmeler sonucunda belirlenecektir.

Denetim, Deneti/ Denetiler ................................... tarafndan gerekletirilecek

olup, denetim sonucu hazrlanacak raporun bir nshas tarafnza verilecektir. Denetimin
baaryla sonulanmas iin i birliiniz ve bilgi paylamnz byk nem arz etmektedir.

Bilgilerinizi rica ederim.

Denetim Birimi Bakan

Bilgi in:

Denetim Komitesi Bakan

Denetim Sorumlusu
Genel Mdr

283
EK: 8 Bireysel alma Plan

..KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

BREYSEL ALIMA PLANI

1. GENEL BLGLER
Denetimin Konusu :
Denetim Numaras :
Denetimin Balama Tarihi :
Denetimin Biti Tarihi :
Denetim Tr :
Denetlenen Birim :

2. DENETMN AMA VE HEDEFLER

3. DENETMN KAPSAMI

4. DENETMN YNTEM

5. NCEK DENETME LKN BLGLER

Denetim Numaras :
Rapor Says :
nemli Bulgular :

6. HAZIRLIK ALIMALARI
Yaplan Saha Aratrmas Toplanan Bilgi :
Al Toplants zeti :

Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / mza Tarih / mza

284
EK: 9 Denetim Sre Plan Formu

..KATILIM BANKASI A.. Referans

DENETM BRM BAKANLII

DENETM SRE PLANI

Denetim Numaras
Denetim Konusu

Denetimin Balama Tarihi

Denetimin Biti Tarihi

Planlanan Revize Gerekleen Planlanann
Tarih ve Edilen Tarih ve Sre zerinde/Altnda
Sre Tarih ve Gerekleen Sre
Sre
n alma

Al Toplants

Bireysel Denetim Sre

Plannn Hazrlanmas
Risk Kontrol Matrisinin
Hazrlanmas / Potansiyel Sorunlu
Alanlarn Belirlenmesi

Denetim Test Formlarnn

Hazrlanmas
Bireysel alma Programnn
Hazrlanmas

Denetim Testlerinin Uygulanmas

Bulgularn Oluturulmas ve
nerilerin Gelitirilmesi
Bulgularn Denetlenen Birim le
Paylalmas

Kapan Toplants

Denetlenen Birimden Bulgulara likin

Alnan Cevaplarn, Aksiyonun
Deerlendirilmesi ve Nihai Gr
Oluturulmas
Nihai Denetim Raporunun
Hazrlanmas ve Sunumu
TOPLAM SRE

285
EK: 10 Denetim Kontrol Listesi

..KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

DENETM KONTROL LSTES

Denetim Konusu :
Denetim Numaras :
Denetlenen Birim :
Hazrlayan Deneti :

.Kad
YAPILACAKLAR LSTES Durum Tarih Paraf
Refr. No

1 Denetim Grevlendirme Yazs incelenerek alma

dosyasna konuldu

2 Denetim Bildirim Yazs denetlenecek birime

gnderildi
3 Denetim Sre Plan Formu dolduruldu
4 Denetimin amalar belirlendi

5 Denetlenen birim hakknda genel bilgiler elde edildi

Denetlenen birimin hedefleri, bu hedeflere nasl
6 ulald ve yrtlen faaliyetlerin sonucu hakknda
bilgi edinildi.

7 nceki denetim raporu, denetlenen birimin cevaplar ve

alma katlar gzden geirildi.
nceki denetim bulgular incelenerek denetlenen
8 birimin cevaplarnda belirttii dzeltici faaliyetler
gzden geirildi.

9 Bir nceki denetime ait Denetim Deerlendirme

Formu incelendi.
Denetlenecek Srele ilgili Sre sahibi birim ile al
10
toplants yapld.
Denetlenen birimle ilgili mevzuat/prosedrler
11 renildi, yazl prosedr yoksa uygulamalar alma
katlarnda belgelendirildi.

12 Faaliyetler gzlemlendi ve belgelendirildi.

13 Denetlenen birimde denetlenecek Srele ilgili

faaliyetler zerindeki kontrol sistemi gzden geirildi.
14 Srele ilgili Riskli alanlar belirlendi.

286
 .Kad
YAPILACAKLAR LSTES Durum Tarih Paraf
Refr. No
Denetimin amalar gzden geirildi ve Denetimin
15
Kapsam belirlendi.
Bireysel alma Plan hazrland.
16

Bireysel alma Plan onay Denetim Birim

17
Bakanndan alnd.
Denetim Sresi Revizyon Formu dolduruldu. (Gerekli
18
olmas halinde doldurulacak)
Grev i plannda belirlenmi aratrmalar ve testler
19
yapld, belgelendirildi ve sonular analiz edildi.
Denetim bulgular belgelendirildi, gzden geirildi ve
20
denetlenen birime gnderildi.
Kapan toplants yapld ve bulgular denetlenen birim
21 ile grld, deerlendirme ve planlanan dzeltici
faaliyetler kaydedildi.
Denetlenen Birimin bulgulara verdii cevaplar ve
22 aksiyon planlar alnd, deerlendirildi ve nihai gr
oluturuldu.
Nihai Rapor hazrland ve Denetim Birim
23
Bakanlna gnderildi.

Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / mza Tarih / mza

287
 EK: 11 alma Kad rnei

..KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

ALIMA KIDI

Denetim Finansal kiralama ilemlerinde kullanlan Katma Deer Vergisi (KDV) orannn
Konusu mevzuata uygunluunun denetimi
Denetim 2013 / 990 / 0105
Numaras
Test Finansal kiralama ilemlerinde kullanlan kdv oran testi

Ama Finansal kiralama szlemelerine konu tanr ve tanmazlarn Kiralayan /Katlm

Bankas tarafndan satn alnmas ve Kirac firmaya belli bir sre boyunca
kiralanmas ilemlerinde maln alnd Satc firmalar ile Kiralayan /Katlm
Bankasnca Kiracya dzenlenen Fatura/Dekontlar zerindeki mal al veya kira
kdvsi orannn mevzuattaki dzenlemeler erevesinde uygulanmasnn kontrol

Yntem rnekleme yntemi ile denetim gerekletirilmitir.

lgili dnem ierisinde ilem gren 350 adet finansal kiralama uygulama dosyas
rnekleme yntemiyle incelenmitir.
rnekleme ynteminde ilk olarak Satc firmalarca dzenlenen szlemeye konu
edilen mala ilikin proforma fatura ve kati faturalarda kullanlan kdv orannn
Edinilen Bilgi / mevzuata uygun olarak dzenlenip dzenlenmedii kontrol edilmitir.zellikle
Uygulama Kdv istisnas uygulamas bulunan mallarn satn alnmas ve kiralanmas
ilemlerinde uygulanan kdv oranlarnn mteselsil sorumluluk dikkate alnmak
suretiyle kontrol yaplmtr.
kinci olarak inceleme kapsamnda szlemeye konu mala ait satc firmalarca
dzenlenen ve szlemenin eki mahiyetindeki proforma faturalar ve bu faturalara
istinaden dzenlenmi kati sat faturalar zerindeki kdv oran bilgilerinin
Katlm Bankasnn kaytlar ile uyumlu olup olmad kontrol edilmitir.
Yaplan denetlemeler sonucunda 1 adet ilemde hata tespit edilmitir.
Mteri:XYZ TEKSTL TCARET SAN.A. Proje No:89
Maln Cinsi:Dokuma Makinesi
Sonu
Uygulanan Kdv Oran:%1 Uygulanmas Gerekli Kdv Oran:%18

Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / mza Tarih / mza

288
EK: 12 Risk Kontrol Matrisi

RSK KONTROL MATRS

..
KATILIM DENETM BRM BAKANLII REFERANS
BANKASI A..

Kontrol
Mevcut Durum ve Kontrol Eksikliinin Kontrol nerileri /
Sre Risk Tanm Kontrol Amac Faaliyeti Kontrol Faaliyeti
leyiin aklanmas Aklanmas yiletirme nerisi
No

Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / mza Tarih / mza

289
EK: 13 Al Toplants Tutana

REFERANS
.. NUMARASI
KATILIM DENETM BRM BAKANLII
BANKASI A..

AILI TOPLANTISI TUTANAI

Denetim Konusu
Denetimin Numaras
Toplant Tarihi
Toplantya Katlan Denetiler
Denetlenen Birim Yneticisi
(Ad Soyad ve Unvan)
Toplantya Katlan Denetlenen Birim
Personeli (Ad Soyad ve Unvan)

Gndeme Getirilen Konular

Toplantya Katlan Denetlenen Birim alanlar Denetiler

Ad Soyad Ad Soyad Ad Soyad Ad Soyad Ad Soyad Ad Soyad

mza mza mza mza mza mza

290
EK: 14 Bulgu Formu

REFERANS
.. NUMARASI
KATILIM DENETM BRM BAKANLII
BANKASI A..

BULGU FORMU

Denetim Konusu

Denetim Numaras

Konu

Bulgu No

Bulgunun nem Dzeyi Yksek- Orta - Dk

lgili alma Kad Referans

(Denetim Kant zeti)

Tespit
Neden

Riskler ve Etkileri

Kriterler
neri

Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / mza Tarih / mza

291
EK: 15 Kapan Toplants Tutana
REFERANS
.. NUMARASI
KATILIM DENETM BRM BAKANLII
BANKASI A..

KAPANI TOPLANTISI TUTANAI

Denetim Konusu
Denetim Numaras
Toplant Tarihi
Toplantya Katlan Denetiler
Denetlenen Birim Yneticisi

Toplantya Katlan Denetlenen Birim

Personeli

BULGU 1

Denetlenen Birim Ynetimi Bulgu 1 Deerlendirmesi

-

BULGU 2

Denetlenen Birim Ynetimi Bulgu 2 Deerlendirmesi

BULGU 3

Denetlenen Birim Ynetimi Bulgu 3 Deerlendirmesi

Denetlenen Birim Yneticisi ve Personeli Hazrlayan Gzden Geiren

Tarih / Tarih / Tarih / Tarih / Tarih / Tarih /

mza mza mza mza mza mza

292
EK: 16 Denetim Raporu

KATILIM BANKASI A..

DENETM BRM BAKANLII

DENETM RAPORU

DENETM KONUSU

DENETLER

...
...
...

DENETM GZETM SORUMLUSU

RAPOR NO

RAPOR TARH

293
NDEKLER

1. YNETC ZET
1.1. Giri
1.2. Ama ve Kapsam
1.3. Yntem / Denetim Yaklam
1.4. Genel Deerlendirme zeti
1.4.1. Denetim Bulgular
1.4.2. Denetlenen Birim Grleri ve Aksiyon Plan

2. DETAYLI RAPOR
2.1. Giri
2.2. Ama ve Kapsam
2.3. Denetim Yaklam ve Metodolojisi
2.4. Sre Ak
2.5. ncelikli Riskler
2.6. Bulgularn Deerlendirilmesi
2.7. Kontroller/ nlemler/zm nerileri
2.8. Hedeflenen Faaliyetler ve Aksiyon Tarihleri
2.9. Genel Deerlendirme

3. TABLOLAR/GRAFKLER
3.1. Risk Kontrol Matrisi

4. RAPOR EKLER
4.1. Al Toplants Tutana
4.2. Kapan Toplants Tutana
4.3. Test Matrisleri
4.4. Test Dokmanlar

294
EK: 17 Bulgu Takip Formu

BULGU TAKP FORMU

Denetim Konusu :
Grevli Deneti :
Alt Srecin Ad :
Formu Dzenleyen :
Formu Kontrol Eden :
Bulgu Tarihi :
alma Kad Ref No :

Balk Aklama

Kriter

Bulgu

Neden

Etki

nem Derecesi

yiletirme nerisi

Ynetimin Cevab

Denetinin Gr

Eylem Plan

Takip lemleri

Formu Dzenleyenin mzas :

zleme Sorumlusunun Onay :

Takip lemlerini Gerekletirenler :

295
EK: 18 Denetim Deerlendirme Formu

.. REFERANS
DENETM BRM BAKANLII
KATILIM
BANKASI A..
DENETM DEERLENDRME FORMU
Denetim Numaras Deneti

Denetim Grevinin Ad Deerlendirmeci

DEERLENDRME KRTERLER DEERLENDRME Zayf Orta yi ok yi

1. Denetim n inceleme hazrlklarnn

yeterlilii

2. Denetim hedeflerinin yllk denetim

plannn ve kurumun genel hedefleriyle
uyumu
3. Denetim admlarnn uygun bir ekilde
planlanmas ve her bir admn gereklerinin
yerine getirilmesi
4. Denetim dokmantasyonunun
yeterlilii

5. Planlanan denetim srelerine uyum

6. Denetim admlarnn her biri iin

belirlenen srelere uyum

7. Denetim admlarnn birbiriyle uyumlu

bir ekilde gerekletirilmesi
8. Risk-kontrol matrisleri, denetim
bulgular ve raporu dahil olmak zere tm
denetim dokmantasyonunun birbiri ile
uyumu
9. Denetim sonucunda bir btn olarak
denetim hedeflerine ulalmas

10. Denetim sresinde baarl olunan

alanlar

11. Denetim sresinde baarsz olunan

alanlar

12. Denetimde daha iyi yaplabilecek

alanlar

296
13. Denetim sresinde denetim ekibinin
(veya denetinin) kendi ierisindeki
iletiiminin yeterlilii
14. Denetim sresince denetim ekibinin
(veya denetinin) izleme sorumlusu ve i
denetim birimi ile iletiiminin yeterlilii
15. Denetim sresince denetim ekibinin
(veya denetinin) denetlenen birim ynetici
ve alanlar ile iletiiminin yeterlililii
16. Denetim srasnda karlalan
sorunlarla baedebilme yeterlilii

17. Denetinin denetim grevine ynelik

tutumu

DENETM BRM BAKANLII

297
EK: 19 Deneti Deerlendirme Formu

.. REFERANS
KATILIM DENETM BRM BAKANLII
BANKASI A..

DENET DEERLENDRME FORMU

Denetlenen Birim Deneti

Denetim Konusu Deerlendirmeci
Deerlendirme
Kriterler
Yetersiz Orta yi ok yi
A. KSEL ZELLKLER
1 Gvenilirlik, kararllk ve tutarllk
2 Gizlilik gerektiren konulara zen gsterme durumu
3 Titizlik, alkanlk ve yaratclk zellii
4 Soukkanl ve sakin davranabilme
5 Nazik, dengeli ve uyumlu olma
6 Olgun davran sergileyebilme
7 Zaman ynetimi
8 birliine ve grup almasna yatknlk
9 Talimatlara ve kurallara uyum dzeyi
B. TEKNK BLG VE DONANIM
10 denetim standartlarn bilme ve uygulama becerisi
Kurumsal ynetim, risk ynetimi ve i kontrol prensip ve
11 standartlar konularnda yeterli bilgi sahibi olma ve
uygulayabilme becerisi
denetim birimini ilgilendiren dzenlemeleri bilme ve
12
uygulayabilme becerisi
Bankann ana politikalarn, prosedrleri, uygulama
13 rehberlerini ve dier kurum ii dzenlemeleri bilme ve
uygulayabilme becerisi
Kurum faaliyetlerini ilgilendiren yasal dzenlemeleri ve ilgili
14
mevzuat bilme ve kullanabilme becerisi
tanmnn gerektirdii erevede muhasebe, finansman,
operasyonlar, ynetim prensipleri, insan kaynaklar
15
ynetimi, temel hukuk, biliim teknolojileri ve ofis yazlmlar
konularnda bilgi sahibi olma ve uygulayabilme becerisi,

298
C. DENETM UYGULAMA BECERLER
16 Denetim hedeflerini gerekletirebilmesi
Denetim iin gerekli n incelemeleri istenilen kalitede
17
yapabilmesi
18 Risk ve kontrol deerlendirmesini gerektii gibi yapabilme
19 Denetim plann hazrlayabilme ve gerekletirebilme
20 Analitik inceleme yapabilme
Denetim sonularn yeterli denetim bulgular ile
21
destekleyebilme
22 Denetim bulgularna ynelik neri gelitirebilme
Denetim srecini yeterli bir ekilde dokmante edebilme ve
23
alma katlarn eksiksiz ve yeterli hazrlayabilme
24 Denetim sonularn raporlayabilme
D. DENETM YNETM BECERLER
25 Organize olabilme ve disiplinli alabilme
26 Belirlenen srede denetimi tamamlayabilme
27 Denetim iin tahsis edilen kaynaklar etkin kullanabilme
Denetim ekibinin grevlendirilmesini ve gerekletirilen
28
ilerin takibini etkin bir ekilde izleyebilme
Denetim bulgularn zamannda ilgili yneticilerle
29
tartabilme ve cevaplarn zamannda alabilme
30 Al ve kapan toplantlarn etkin bir ekilde yapabilme
Denetim bulgularna ynelik gelitirilen nerileri ilgili
31
yneticilerle tartabilme
Denetim srecinin ileyii hakknda izleme sorumlusunu
32
doru ve tam bilgilendirme
E. LETM BECERLER
Denetlenen birim alanlar ile etkili bir iletiim
33
oluturabilme
34 Denetim ekibi ile etkili bir iletiim oluturabilme
zleme sorumlusu dahil olmak zere, i denetim birimi
35
yneticileri ile etkili bir iletiim kurabilme
Etkili sunum hazrlayabilme ve bunu ak, z ve anlalr bir
36
ekilde sunabilme
alma katlar, denetim dokmantasyonu ve raporlama
37 dahil tm yazl iletiimde z, ksa, tam, doru, ak ve
anlalabilir raporlama yapabilme

299
 kili iletiimde saygl, etkili dinleyebilme ve pozitif bir tutum
38
izleyebilme
F. LDERLK VE YNETCLK BECERLER
39 Stres altnda performansn koruyabilme
40 Kendi kendini ve ekibini motive edebilme
41 Sorumluluk alma veya bir ii kendi inisiyatifiyle balatabilme
Sorumlu olduu ileri mmkn olan en az ynlendirmeyle
42
gerekletirebilme
43 Ksa zamanda doru karar alabilme ve uygulayabilme
Sorunlara doru tehis koyabilme ve etkin bir ekilde
44
zebilme
45 Ast ve stlerin beeni ve takdirini kazanabilme
BREYSEL DEERLENDRME KONULARI AIKLAMA
46 En kuvvetli yanlar
47 Kendisini gelitirmesi gereken alanlar
Mesleki geliimini srdrmesi ve performansn artrmas iin
48
ilave deneyim ve eitim ihtiyalar
Kendisine verilen grevler dnda performansn
49
gsterebildii baka alanlar
50 st unvana terfi ettirilmeye hazr olup olmad
51 Kariyer geliimi konusundaki beklentileri

300
KAYNAKA
KTAPLAR

Abdul-Rahman, Yahya, The Art of Islamic Banking and Finance, Wiley, USA, 2010.

Adiwarman, A. Karim, Islamic Banking Fiqh and Financial Analysis, Jakarta, 2005.

Akg, ztin, Ticaret Bankalarnn Ynetimi, stanbul: Aray Basm, 2011.

Akn, Cihangir, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: Kayhan Yaynlar, 1986.

Aksoy, Tamer, Tm Ynleriyle Denetim AB ile Uyum Srecinde Denetimde Yeni Bir
Paradigma, Yetkin Yaynlar, Ankara, 2002.

Aktel Ekonomi Ansiklopedisi, Finansal Araclar, stanbul: Payma Yaynlar, Birinci

Cilt, 1997.

Akyrek, Beste, Bankaclk Sektrnde Risk Odakl Denetim Sistemi, Ankara

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.

Albaraka Trk Sukuk hra zahnamesi, Banka ii kullanm.

Alolu, Ziya Tun, Bankaclk Sektrnn Karlat Riskler ve Bankaclk Krizleri

zerindeki Etkileri, Yaymlanmam Uzmanlk Yeterlik Tezi, TCMB Bankaclk ve Finansal
Kurulular Genel Mdrl, Ankara, Mart 2005.

Alpay, Sadk, Kredi Tahsis, Kredi Kontrol, Risk zleme ve nleme Yntemleri, TBB
Eitim ve Tantm Grubu Seminer Notlar, stanbul, 2001.

Altnta, M. Ayhan, Kredi Kayplarnn Makroekonomik Deikenlere Dayal Olarak

Tahmini ve Stres Testleri- Trk Bankaclk Sektr in Ekonometrik Bir Yaklam,
stanbul: TBB Yayn No. 281, 2012.

Altnta, M. Ayhan, Bankaclkta Risk Ynetimi ve Sermaye Yeterlilii, Turhan Kitabevi,

Ankara, Mart 2006.

Ayan, Ebubekir, Bankaclk Risklerinin Ynetilmesinde Basel II Uzlas, stanbul: Beta

Basm, 2007.

Aydn, Nurhan, Mehmet Baar, Metin Cokun, Finansal Ynetim, Trkiye Bilimler
Akademisi, Detay Yaynclk, Ankara 2010.

Ayub, Muhammad, Understandig Islamic Finance, Wiley Finance&Sons, England, 2010.

Babuu, enol, Basel II Dzenlemeleri erevesinde Bankalarda Risk Ynetimi, Ankara:

Akademi Consulting&Training, Ekim 2005.

Balala, Maha-Hanaan, slamic Finance and Law, London:I.B.Tauris, 2011.

301
Banking & Finance Terminology, American Bankers Association, Forth Edition.

Barth, James R., Gerard Caprio, Jr., Ross Levine, Rethinking Bank Reglation, Cambiridge
University Press, USA, 2006.

Basel II Dzenlemeleri, TBB Yayn No: 291, stanbul, 2012.

Basel Committee on Banking Supervision, Sound Practices for the Management and
Supervision of Operational Risk, February, 2003.

Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital

Measurement and Capital Standarts: A revised Framework ( Basel II), Temmuz 2004.

Basel Committee On Banking Supervision, "Principles for the Management and

Supervision of Interest Rate Risk, 2004.

Bayndr, Abdulaziz, Ticaret ve Faiz, stanbul: Sleymaniye Vakf Yaynlar, 2007.

Bayndr, Servet, slam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankaclk, stanbul: Rabet

Yaynlar, 2005.

Berk, Niyazi, Bankalarda Pazara Ynelik Kredi Ynetimi, Esbank Eskiehir Bankas A..
Yaynlar, stanbul, 1999.

BIS, Denetim Tz, Versiyon 1.0., Basel, 20 March 2003.

BIS, Basel Committee on Banking Supervision, Internal Audit In Banks And The
Supervisor's Relationship With Auditors.

Bolgn, Evren, M. Bar Akay, Risk Ynetimi, 3.Bask, stanbul: Scala Yaynclk, 2009.

Boscom, Wilbert D., Bank Management and Supervision in Developing Financial

Markets, Mac-millan Pres Ltd. UK, 1997.

Bozkurt, Nejat, Muhasebe Denetimi, stanbul: Alfa Yaynevi, 2. Bask, 1999.

Bozkurt, Nejat, letmelerin Kara Delii Hile- alan Hileleri, stanbul: Alfa Basm, 2009.

Bulut, Halil brahim, Bnyamin Er, Katlm Finansman Katlm Bankacl ve

Cadbury, Adrian (Cadbury Report), The Financial Aspects Of Corporate Governance,

London, December 1992Ahmet Tabakolu, slam ktisadna Giri, stanbul: Dergah
Yaynlar, 2008

Canba, Serpil, Hatice Doukanl, Finansal Pazarlar, stanbul: Karahan Kitabevi, 4.Bask,
2007.

302
Candan, Hasan, Alper zn, Bankalarda Risk Ynetimi ve Basel II, stanbul: Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar, 2. Bask, 2006.

Caouette, John B., Edward L. Altman, Paul Narayanan, Managing Credit Risk- The Next
Great Financial Challenge, John WileySons Inc., USA, 1996.

Chance, Don M., An Introduction To Derivatives And Risk Managemet, Harcourt College
Publishers, Texxas, 2001.

Clifford Chance, Dubai nternational Financial Centre Sukuk Guidebook, Dubai, 2012.

Culp, Christopher L., The Art of Risk Management, USA: John Wiley &Sons, 2002.

COSO, Internal Control Integrated Framework, New Jersey, 1994.

DeFond, Mark L. ve Jere R. Francis, Audit Research After Sarbanes-Oxley, Auditing: A

Journal Of Practice & Theory, Vol. 24, 2005.

Delikanl, hsan Uur Bankaclkta Kredi Trevlerinin Hissedar Deerine Katks, Etkin
Bir ekilde Kullanmna mkan Salayacak Risk Ynetimi Yaplanmas ve Finansal
Raporlamas, TBB Yayn no: 271, stanbul, 2010.

Doan, Vahit, Banka Teminat Mektuplar, Ankara: Sekin Yaynlar, 2005.

Dubai nternational Financial Centre Sukuk Guidebook, Clifford Chance, Dubai, 2012.

Erdemol, Haluk, Bankalarda D Ticaret lemleri ve Uygulama, Akbank Ekonomi

Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1993.

Ersan, hsan, lke Riski, Finans Dergisi, 1985.

Ersoy, Arif ve Dierleri, Faizsiz Yeni Bir Banka Modeli ( Faizsiz Kredileme Sistemi),
stanbul: SAV slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1987.

Eypgiller, Servet, Banka ve Mali Kurulular, Ankara: Yarg ve Yaynevi, 1988.

Fkrkoca, Meryem, Btnsel Risk Ynetimi, Ankara: Pozitif Matbaaclk, Mart 2003.

Gegin, Eren, Merkez Bankalarnda Denetim Uygulamalar: rnek Bir Denetim

Modeli nerisi, T.C. Marmara niversitesi Bankaclk ve Sigortaclk Enstits,
Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul, 2007.

Giriim Sermayesi, TKBB Yayn No: 3, stanbul, 2012.

Glaser, Kenneth, Auditing, 2nd Edition, Oxford: Made Simple Books, 1993.

Gleim, Irvin N., CIA Review, Part I, Internal Audit Role in Governance, Risk and
Control, 11th Edition, Florida: Gleim Publications, 2004.
303
Griffiths, Phil, Risk-Based Auditing, England: Gover Publishing Limited, 2005.

Gkalp, Mehmet Faysal, Gngr Turhan, slam Toplumlarnn Ekonomik Yaps, stanbul:
Fey Vakf, 1993.

Gugi, Patrick, Gunter A. Hobein, Martin Schlatter, Value At Risk In Portfolio Management,
Dredit Suisse Basic Report, April 1999.

Gnal, Vural, zel Finans Kurumlar, stanbul: TBB Yaynlar, 1985.

Gney, Alptekin, Banka lemleri, stanbul: Beta Basm, 2011.

Gngr, Kamil, Bir Finansal Ara Olarak Katlm Bankacl Tespitler-Teklifler, Finansal
Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl, TKBB Yayn, stanbul: Erkam Matbaas,
2009.

Gredin, Ersin, Denetim, stanbul: Beta Yaynlar, No: 64, Eyll 1999.

Haron, Sudin &Wan Nursofiza Wan Azmi, slamic Finance and Banking System,
Perpustakaan Negara Malaysia: McGraw-Hills, 2009.

Hempel, George H., Alan B. Coleman, Donald G. Simenson, Bank Management, Text and
Cases, Second Egition, John Wiley&Sons, USA.

Hesap Uzmanlar Dernei, Denetim lke ve Esaslar, 3. Basm, stanbul, 2004.

IFSB, The Changing Landscape of Islamic Finance, Kuala Lumpur/Malaysia, 2010.

Institute Of Internal Auditors (IIA), Internal Auditing Handbook, Florida: IIA Publications,
2002.

Iqbal, Zamir &Abbas Mirakhor, An Introduction to Islamic Finance Theory and Practice,
Singapore, : Wiley, 2011.

Islamic Investment Banking, Edited by Sohail Jaffer, Emerging Trends Developments and
Oppurtinities, London, : Euromoney Books, 2010.

Joel, Bessis, Risk Management in Banking, John Wiley&Sons, West Sussex, England,
1998.

Jorion, Philip, Value At Risk: The New Benchmark For Managing Financial Risk,
Mcgraw-Hill, New York, 2001.

Karabulut, Gkhan, Gelimekte Olan lkelerde Finansal Krizlerin Nedenleri, DER

Yaynlar, stanbul, 2002.

304
Kak, Fulya, Risk Odakl Denetim ve Bir Uygulama, T.C. Marmara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Muhasebe Denetimi Bilim Dal, Yksek Lisans
Tezi, stanbul, 2006.

Kaval, Hasan, Bankalarda Risk Ynetimi, Ankara: Yaklam Yaynlar, 2000.

Kavrakolu, brahim Kalite Gvencesi ISO 9000 ve Toplam Kalite, Rekabeti Ynetim
Dizisi, stanbul, 1993.

Kettell, Brian, ntroduction to Isamic Banking and Finance, United Kingdom, Wiley,2011.

Ko, Mehmet, Finansal Kiralama, stanbul: Beta Basm, 2004.

Moeller, Robert R., Brinks Modern Internal Auditing, 6th Edition, Canada: John Wiley &
Sons Publications, 2004.

Mannan, M. A., slam Ekonomisi Teori ve Pratik, ev. Bahri Zengin, Tevfik merolu,
stanbul : Fikir Yaynlar, 4. Bask, 1980.

Marcia L. Stigum, Rene O. Branch, Jr., Managing Bank Assets and Liabilities, USA:
DowJones-Irwn, 1983.

Marcia L. Stigum, Rene O. Branch, Jr., Managing Bank Assets and Liabilities, USA:
DowJones-Irwn, 1983.

McNamee, David, Risk Based Auditing, CA, USA : Management Control Concepts Alamo,
1997.

Mullins, Laura J., Management and Organizational Behavior, Fourth Ed., Pitmon
Publishing, London, 1996.

Ninhaus, Volker, Economic Cooperation and Integration Among slamic Countries-

International Framework and Economic Problems, IDB Islamic Research And Training
Institute, Cidde, 1986.

Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford University Press, Sixth Edition.

zbek, etin, Denetim Kurumsal Ynetim Risk Ynetimi Kontrol, Trkiye

Denetim Enstits Yaynlar No:3, Cilt 1, stanbul, Ekim 2012.

zelik, Osman, Bankaclkta Risk Analizi, Ynetimi ve Riskten Korunma,

Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Edirne,
Ocak 2006, 93.255.140.18/Tez/044484/ METIN.pdf, 15.07.2012.

zdemir, Muharrem, Finansal Ynetim, Ankara: Trkmen Kitabevi, 2. Bask, 1999.

zsoy, smail, Trkiyede zel Finans Kurumlar ve slam Bankacl, stanbul: Tima
Yaynlar, 1987.
305
zsoy, smail, zel Finans Kurumlar, Asya Finans Kltr Yaynlar, stanbul, 1997.

Pehlivanl, Davut, Kurumsal Risk Ynetimi Temelli Denetim ve Trkiye

Uygulamalar, Yaymlanmam Doktora Tezi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Kocaeli, 2008.

Pickett, K.H. Spencer, Audit Planning: A Risk Based Approach, John Wiley&Sons, USA,
2006.

Pickett, K.H. Spencer, Audit Planning- Risk Based Approach, England: John Wiley &Sons
Inc, 2006.

Pickett, K.H. Spencer, The International Auditing-Handbook, Third Edition, England:

John Wiley & Sons Inc, 2010.

Polat, Ali, Uluslaras Ticarette Risk Ynetimi, TO Kresel Ekonomik Yaynlar, Yayn No:
53, 2008.

Polat, Ali, Uluslararas Ticaret, Yatrm ve Mali Enstrman Sahtekarlklar, stanbul:

Beta Basm, 1. Bask, ubat 2012.

Ratliff, Richard L. ve Kurt F. Reding; Introduction to Auditing: Logic, Principles and

Techniques, Florida: IIA Publications, 2002.

Ratliff, Richard L., Wallace Wanda A., Summers Glenn E., McFarland William G. And
Loebbecke James K., Internal Auditing Principles and Tecniques, The Instuitue of Internal
Auditors, USA, 2006.

Reisolu, Seza, Banka Teminat Mektuplar ve Kontgarantiler, 4. Bask, Ankara: Cem

Web Ofset, 2003.

Robbins, Stephan P., Organizational Behavior, Seventh Ed., Prentice Hall, International
Edition, 1996.

Saunders, Anthony, Marcia Millon Cornet, Financial Institutions Management, New York:
McGraw-Hill Irwin, Fifth Edition, 2006.

Sawyer, Lawrence B. ve Mortimer A. Dittenhofer, Sawyers Internal Auditing, 5th Edition,

Florida: IIA Publications, 2002.

Saymaz, zgven, Sreklilii Ynetim Sistemi, stanbul: Cinius Yaynlar, 2012.

Scott, Christopher, Internal Audit in a Central Bank, Centre For Central Banking Studies
Bank Of England, London: May 1996.

Seval, Belks, Kredilendirme Sreci ve Kredi Ynetimi, stanbul: Muhasebe Enstits

Yayn No. 59, 1990.
306
Sobel Paul J., Auditors Risk Management Guide Integrating Auditing and ERM, CCH
Incorporated, USA, 2005.

akar, Birgl, Banka Kredileri ve Ynetimi, stanbul: Beta Basm, 2009.

akar, Hakan, Bankalarda Kredilendirme Teknikleri, stanbul: Akdeniz Yaynclk, 2002.

en, Mustafa Ltfi, Kamu Grevlileri Etik Rehberi, Kamu Grevlileri Etik Kurulu, Ankara,
2012.

Tiryaki, Gksel, Finansal stikrar ve Bankaclk Dzenlemeleri, TBB Yayn No: 289,
stanbul, 2012.

Takan, Mehmet, Melek Acar Boyacolu, Bankaclk, Teori, Uygulama ve Yntem, Nobel,
3. Basm, stanbul, 2002.

Takan, Mehmet, Bankaclk Teori, Uygulama ve Ynetim, Ankara: Nobel Yayn Datm,
2001.

Teker, Dilek Leblebici, Bankalarda Operasyonel Risk Ynetimi rnek Banka

Uygulamal, stanbul: Literatr Yaynclk, 2006.

The Institute of Internal Auditors-UK&Ireland, Position Statement-Risk Based Internal

Auditing, UK, August 2003.

TKBB, Faizsiz Bankaclk Standartlar, ev. Mehmet Odaba, shak Emin Aktepe,
Trkiye Katlm Bankalar Birlii Yayn No:2, stanbul, 2012.

Toka, Ahmet, letmelerde Muhasebe Organizasyonu ve Denetimi, stanbul, Ocak 2006.

Toutounchian, Iraj, slamic Money&Banking, Singapore, : Wiley, 2009.

Tun, Hseyin, Katlm Bankacl Felsefesi, Teorisi ve Trkiye Uygulamas, stanbul:

Nesil Yaynclk 2010.

Turhan, Nihat, D Ticaret ve Akreditifli lemlerin Uluslararas Uygulama Klavuzu,

stanbul: Adalet Yaynevi, ubat 2010.

Trkiye Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama

erevesi, Trkiye Denetim Enstits Yaynlar No:3, stanbul: Lebib Yalkn Yaynlar,
2004.

Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama

erevesi, 2010-2.

Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama

erevesi, 2230-1.

307
Uluslararas Denetim Enstits, Uluslararas Denetim Standartlar Mesleki Uygulama
erevesi, 2010-2.

Ulucan, Aydn, Portfy Optimizasyonu, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2004.

lgen, Hayri, S.Kadri Mirze, letmelerde Strateji Ynetim, stanbul : Literatr Yaynlar,
3. Bask, Ocak 2004.

Venardos, Angelo M., Editor, Current Issues in Islamic Banking and Finance, World
Scientific, Singapore, 2010.

Vallabhaneni Rao S., CIA Exam Review Volume 1: Internal Audit Activitys Role in
Governance, Risk and Control, John Wiley&Sons, USA, 2005.

Walker, Paul L., William G. Shenkir ve Thomas L. Barton, Enterprise Risk Management,
Pulling It All Together, Florida: IIA Publications, 2002.

YAH, Fahrettin, Uygulanmakta Olan Makroekonomik Politikalarn Bankaclk

Krizleri zerindeki Etkileri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi
Bankaclk ve Sigortaclk Enstits, stanbul, Haziran 2006.

Yarz, Ahmet, Bankaclkta Risk Ynetimi Risk Matrisi Uygulamas, Nobel Kitap, 2.
Basm, atanbul, 2012.

Yeilyaprak, Mehmet, Katlm Bankalarnda Kredi Derecelendirmesi ve Etkin Subjektif

Kriterlerin Anket Yntemi le zm, stanbul: Beta Basm, 2012.

Yurtsever, Grdoan, Bankaclmzda Kontrol, stanbul: Beta, 2.Bask, 2010.

Zerka, Prof. M. A. Prof. A. M. Neccar, ev. Hayrettin Karaman, slam Dncesinde

Ekonomi, Banka ve Sigorta, stanbul: z Yaynclk, 2009.

MAKALELER

Akbulak, Yavuz, Erkan zg, Alternatif Finansman Yntemi Olarak slami Finansal
Aralar ve Trkiyede Uygulanabilirlii zerine Dnceler, Active Bankaclk ve Finans
Dergisi, Say 39, Kasm-Aralk 2004.

Aslan, Bayram, "Bir Ynetim Fonksiyonu Olarak Denetim", Saytay Dergisi, Say: 77,
2010.

Bishop, William G., Outsourcing Of Internal Audit Functions By External Auditors, The
IIA Outsourcing Internal Auditing Discussion Paper, Florida, September 1995.

Bykdeniz, Adnan, Ekonomik Bir Gereklik Olarak zel Finans Kurumlar, zel Finans
Kurumlar Birlii Dnyada ve Trkiyede Faizsiz Bankaclk Dergisi, 2003.

308
Carmen, Abala-Reid, Risk Based Audit Planning, The Institute of Internal Auditors-
Ottawa Chapter, 6 January 2005.

Durmu, Abdullah, " slam Hukuku Asndan Gnmz Kredi ve Finansman Yntemleri",
slam Hukuku Asndan Tarihten Gmnze Kredi ve Finans Yntemleri, Ensar
Neriyat, stanbul, 2011.

Ekazan, Ali Rza, Risk Odakl Denetim Planlamas, Trkiye Denetim Enstits
Denetim Dergisi, Bahar 2005.

Flesher Dale L. ve Marilyn Taylor Zarzeski, "The Roots of Operational (Value-For-Money)

Auditing in English-Speaking Nations", Accounting and Business Research, Vol:32, No:2,
2002.

Gieger, Hans, Regulating And Supervising Operational Risk For Banks, Working Paper,
University Of Zurich, 2000.

Haspolat, M.Ali, Halka Ak irketlerin Denetimi ve Vergi Kanunlar Karsndaki

Durumu, Hesap Uzmanlar Konferanslar 2, Maliye ve Gmrk Bakanl Yayn No:
1991/318, Ankara, 1991.

Hespenheide, Eric, Sandy Pundmann ve Micheal Corcoran, Risk Intelligence: Internal

Auditing in a World of Risk, Internal Auditing, July-August 2007.

Kishal, Yunus, Davut Pehlivanl, Risk Odakl Denetim ve MKB Uygulamas, MUFAD
Dergisi, Nisan 2006.

Memi, Mehmet nsal, Kayahan Tm, Srekli Denetim Sreci ve Denetim ile likisi,
Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 162 Say: 37, Ocak-
Haziran 2011.

McCaul, Liam, " Enhancing The Value Of Internal Audit: Ten Key Questions", Accountancy
Ireland, Volume: 38, June 2006.

McCuaig Bruce, Considering Risk in Audit Planning, Internal Auditing, July-August

2006.

zcan, Mehmet Emin, Temel Hazrolu, Trk Mali sisteminde zel Finans Kurumlar
Deneyimi ve FKlarn Trk Banka Sistemi indeki Yerleri zerine, Trkiyede zel
Finans kurumlar Teori ve Pratik, stanbul : Albaraka Trk Yaynlar, 2000.

zsoy, Mehmet Tahir, "Risk Odakl Denetim, ABD Uygulamas ve Trkiye Asndan
Deerlendirilmesi, Active Dergisi, Mart-Nisan 2004.

Pforsich, Hugh D., Bonita K. Peterson Kramer ve G. Rendolf Just, Establishing An Effective
Internal Audit Department, Strategic Finance, April 2006.

309
Polat, Ali, Katlm Bankacl Dnya Uygulamasna likin Sorunlar-Frsatlar; Trkiye in
Projeksiyonlar, Finansal Yenilik ve Almlar ile Katlm Bankacl, stanbul: TKBB
Yaynlar, 2009.

Roth, James, Donald Espersen, " Riskin Snflandrlmas", Trkiye Denetim Enstits
Denetim Dergisi, Yaz 2002.

Samaratuna, Sam, Cosoyu Pratie Geirmek, Trkiye Denetim Enstits Denetim

Dergisi, Yaz 2003-2004.

Tosun, Mustafa, Trk Mali sisteminde zel Finans Kurumlar Deneyimi ve FKlarn Trk
Banka Sistemi indeki Yerleri zerine, Trkiyede zel Finans kurumlar Teori ve
Pratik, Albarakatrk Yaynlar, stanbul, 2000.

Trker, Murat, MENA Blgesi Faizsiz Bankaclk Fonlarnn lkemiz Ekonomisine

Kazandrlmas : Tavarruk ya da Uluslararas Murabaha, Active Bankaclk ve Finans
Dergisi, Yl 6, Say 35, Mart-Nisan 2004.

Uzun, Ali Kamil, Deer Yaratan Denetim, Denetim Dergisi, stanbul: 14. Say, 2006.

Uzay, aban, letmelerde Denetim Etkinliini Salamada Denetim Komitesinin (Audit

Comittee) Rol ve Trkiyede Uygulanabilirlii, Muhasebe ve Denetime BAKI Dergisi,
Yl:3, Say:8, Trmob Yayn, Ziraat Matbaas, Ankara, Ocak-2003.

Watson, Mark, Internal Audit: Five Best Practices For Oversight, Accountancy Ireland,
Vol: 39, Dublin, April 2007.

Yates, Erroll J., Internal Audit: A Managerial Control, Internal Audit Magazine,
December 2001.

Azmi, Sofia, Islamic Finance Windows: Global Developments and Trends, Sabahattin
Zaim slam ve Ekonomi Sempozyumu, Faizsiz Bankaclk ve Gnmz Uygulamalar,
Tebliler Kitab, kder Yayn No:5, stanbul, 2010.

Van Greuning, Hennie, Labal, Zamir, Risk Analysis For Islamic Banks, The World Bank,
Washington, 2008.

NTERNET ERM

Avrupa Denetim Enstitleri Konfederasyonu, Avrupa'da Denetim Durum Raporu, ubat

2005, http://icden.kocaeli.edu.tr/mevzuat/%C4%B0%C3%87%20DENET%C4%B0M%20
DURUM%20RAPORU%20(AVRUPA).pdf, (Eriim Tarihi: 12.01.2013).

Alagz, Ali letmelerde Kontrol Sisteminin nemi ve Denetim Komiteleri ile Denetim
Birimi likisinin Hata ve Hilelerin nlenmesindeki Rol, http://www.alialagoz.com.tr/doc-
dr-alialagoz-makaleleri/isletmelerde_ic_kontrol.pdf, ( Eriim Tarihi: 14.01.2013).
310
Ergden, A. Engin, "Risk Odakl Denetim Modellemesi", http://
tokkder.org/index.php/risk-odakli-ic-denetim-modellemesi/, (Eriim Tarihi: 12.10.2013).

Ekazan, Ali Rza, "Farkl Seviyelerde D Kaynak Kullanm - E Kaynak Kullanm",

Denetim Merkezi, Ocak 2006, http://www.icdenetimmerkezi.com/bilgibankasi
_det.php?p=1031, (Eriim Tarihi: 18.01.2013).

Griffiths, David, Risk Based Internal Auditing An Introduction, 15 March 2006,

http://www.internalaudit. biz/files/introduction/Internalauditv2_0_3.pdf, (Eriim Tarihi:
12.01.2013).

Griffiths, David, Risk Based Internal Auditing Three Vews On Implemantation, 15

March 2006, http://www.internalaudit.biz/files/implementation/Implementing %20RBIA %20
v1.1.pdf, (Eriim Tarihi: 12.01.2013).

Kamu Denetiminde Risk Deerlendirme Rehberi, http://www.icdenetim.

adalet.gov.tr/mevzuat/ucuncu/kamu_ic_denetiminde_risk_degerlendirme_rehberi.pdf, (Eriim
Tarihi: 18.01.2013).

Kamu Denetiminde Risk Deerlendirme Rehberi, http://www.icdenetim.

adalet.gov.tr/mevzuat/ucuncu/kamu_ic_denetiminde_risk_degerlendirme_rehberi.pdf, (Eriim
Tarihi: 18.01.2013).

Kredi Riskinin Ynetimine likin lkeler, Trkiye Bankalar Birlii, 1999.

www.tbb.org.tr/Dosyalar/ Arastirma_ve_Raporlar/risk_yonetim.doc., 15.07.2012.

Madendere, M.Ali, Kurumsal Risk Ynetiminde Denetimin Rol. eviri/Derleme.

http://tide.org.tr/ tideweb/resimler/upload/Documents/Kurumsal%20Risk%20Y%C3%B 6
netiminde%20%C4%B0%C3%A7%20Denetimin%20Rol%C3%BC-%C3%87eviri-M.Ali
%20Madendere.doc. Ekim 2005. (Eriim Tarihi: 18.01.2013).

The Committee Of Sponsoring Organizations of The Treadway Commission (COSO),

Enterprise Risk Management Framework, 2004, www.erm.coso.org (Eriim Tarihi: Aralk
2006).

Thomas, E. Michael, The Seven-Step Process to Risk-based Auditing, FSA Times, Fourth
Quarter 2003 Vol 2, No. 4, http://www.theiia.org/fsa/index.cfm?iid=223, (19.01.2013).
Trkiye Bankalar Birlii, Faiz Riski Ynetim Prensipleri, www.tbb.org.tr, 15.07.2012.

Uzun, Ali Kamil "irketlerde Kontroln Ye4terliliinde Denetimin Rol", Deloitte

Denetimnet.net, s.1, http://www.denetimnet.net/Pages/ic_kontrol_ic_denetim.aspx, (Eriim
Tarihi: 18.01.2013).

Uzun, Ali Kamil, Kurumsal Risk Ynetimi ve Denetim, www.denetimnet.net/.../

Kurumsal_Risk _Ynetimi_ve__Denetim.pdf., 15.07.2012.
311
www.kuveytturk.com.tr/bizden haberler, 15.07.2012.

YASAL DZENLEMELER

16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1983,
Say: 18256 Mkerrer.

10.06.1985 tarih ve 3226 sayl Finansal Kiralama Kanunu, Resmi Gazete, Tarih: 28.06.1985,
Say: 18795.

2007/13033 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 30.12.2007, Say: 26742.

2011/1854 sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, Tarih: 29.06.2011, Say: 27979.

BDDK, 19.10.2005 tarih ve 5411 sayl Bankaclk Kanunu, Resmi Gazete, Tarih:
01.11.2005, Say: 25983 Mkerrer.

BDDK, Mevduat ve Katlm Fonunun Kabulne, ekilmesine ve Zamanamna Urayan

Mevduat, Katlm Fonu, Emanet ve Alacaklara likin Usul ve Esaslar Hakknda
Ynetmelik, Resmi Gazete, Tarih: 1 Kasm 2006, Say: 26333.

BDDK, "Bankalarn Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirilmesine likin

Ynetmelik, Resmi Gazete, Tarih: 28.06.2012, Say: 28337.

BDDK, 17.12.1999 tarih ve 4491 sayl Kanun, Resmi Gazete, Tarih: 19.12.1999, Say:
23911.

BDDK, "Bankalarn Kredi lemlerine likin Ynetmelik", Resmi Gazete, Tarih:

01.11.2006, Say: 26333.

BDDK, "Bankalarca Kredilerin ve Dier Alacaklarn Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar

in Ayrlacak Karlklara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik", Resmi Gazete,
Tarih: 1 Kasm 2006, Say: 26333.

BDDK, "Bankalarn Sistemleri Hakknda Ynetmelik", Madde 3, Resmi Gazete, Tarih:

28.06.2012, Say: 28337.

BDDK, Bankalarda Bamsz Denetim Gerekletirecek Kurulularn Yetkilendirilmesi ve

Faaliyetleri Hakknda Ynetmelik.

BDDK, Bamsz Denetim Kurulularnca Gerekletirilecek Banka Bilgi Sistemleri ve

Bankaclk Srelerinin Denetimi Hakknda Ynetmelik.

SPK, Kira Sertifikalarna ve Varlk Kiralama irketlerine likin Esaslar Hakknda Tebli
(Seri III, No: 43), Resmi Gazete, Tarih: 01.04.2010, Say: 27539.

312