Informacioni i upravljaki sistemi

V. INFORMACIONI I UPRAVLJAKI SISTEMI

1. UVOD
Ne postoji nita to bi bilo tee za planiranje, neizvjesnije u pogledu rezultata, niti opasnije za
uvoenje, nego to je stvaranje novog sistema; inicijator ima neprijatelje u onima koji imaju
koristi od zadravanja starog sistema, a samo mlake branioce u onima koji bi imali koristi od
novog sistema ...
N. Machiavelli, 1513. g.

ivimo i djelujemo u vremenu stalnih, brzih i znaajnih promjena. Nove tehnologije donijele su i
najavljuju jo vee i znaajnije promjene u ivotu i djelovanju pojedinca, drutva i drave. Svijet
se nalazi na pragu revolucionarnog prelaska iz informacionog drutva u drutvo i privredu
znanja. Znanje postaje osnovna konkurentska prednost drave, proizvoda i pojedinca. U
privredama znanja, temeljna pokretaka snaga postaje inovacija (nove ideje, proizvodi, naini
rada, nove strategije menadmenta).
Prema World Investment Reportu postoji osam kategorija po kojima se odreuje konkurentnost:
otvorenost, vlada, finansije, tehnologija, infrastruktura, menadment, ljudski resursi i institucije.
Prirodno je da svaki ovjek, svaka tvrtka i drava promiljaju o svojoj poziciji u novonastalim
uvjetima. Prilagoavanje ovim uvjetima i hvatanje prikljuka za liderima razvoja postaje
imperativ za sve. Zadatak osiguranja opstanka konkurentnim prisustvom na svjetskom tritu
namee snanu izvoznu orijentaciju i ukljuivanje u integracijeske i globalizacijske procese.
Izgradnja kvalitetnih informacionih sistema u preduzeima jedan je od
znaajnih preduvjeta ukljuivanja u meunarodno trite i
globalizacijske procese.

2. TA JE TO INFORMACIONI SISTEM?
Informacioni sistem je skup razliitih elemenata, iji zadatak je
prikupljanje, obrada, pohranivanje i selektivno prezentiranje informacija
kao podrke upravljanju i odluivanju u preduzeima.
Prema Organizaciji International Federation for Information Processing
IFIP, imamo slijedeu definiciju informacionog sistema:
"Informacioni sistem prikuplja, pohranjuje, uva, obrauje i isporuuje
informacije vane za organizaciju i drutvo, tako da budu dostupne i
upotrebljive za svakog ko ih eli koristiti, ukljuujui poslovodstvo,
klijente i osoblje; informacioni sistem aktivni je drutveni sistem koji
moe, ali ne mora koristiti raunarsku podrku."
Informacione sisteme (IS) moemo odrediti kao skup elemenata (podaci, kadrovi, oprema,
metode, informacije) i djelatnosti koje osiguravaju transformaciju podataka u informacije i
prezentaciju informacija korisnicima.
Informacioni i upravljaki sistemi

Zadatak informacionog sistema nije samo da pomae menadmentu kod

donoenja upravljakih odluka. On treba da zadovolji potrebe za
informacijama ne samo upravljakog tima, odnosno menadmenta
preduzea, ili institucije, nego i potrebe svakog ovjeka, te svakog
zaposlenika na njegovom radnom mjestu. To znai da informacioni
sistem treba osigurati i omoguiti dobivanje informacija, potrebnih za
obavljanje svakodnevnih poslova.
Pod pojmom "Integrirani informacioni sistem" podrazumijeva se visoko
organiziranu povezanost svih funkcija preduzea, u smislu efikasne i
efektivne povezanosti osoblja, opreme i sredstava, kojima je cilj
prikupljanje, kreiranje, obrada, memorisanje, koritenje, izdavanje i
prenos podataka, a sve kao odgovor na potrebe donositelja odluka na
svim razinama preduzea/institucije, kao i potrebe svakodnevnog rada
svih zaposlenih. Kod toga se ima interaktivan rad svakog korisnika s
bazom podataka.
Integrirani informacioni sistem (IIS) predstavlja sreen i organiziran
sistem koji upravi preduzea osigurava pravovremene i tane
informacije, kao podloge za donoenje upravljakih odluka.
Projektovanje integriranog informacionog sistema (IIS) ima za cilj osiguranje potrebne baze
podataka informacionog sistema, obuhvatanje cjelokupnog poslovno-proizvodnog sistema i
stvaranje integralne funkcionalnosti svih dijelova sistema (odnosno podsistema), s krajnjim
ciljem optimalnog upravljanja privrednim subjektom. To je kompleksan zadatak koji obuhvata i
utie na sve aktivnosti privrednog subjekta, a naroito na razvoj sistema za upravljanje
proizvodnjom i resursima.

Nasuprot primjeni u bankama i javnim upravama, u kojima su se jedino primjenom raunara

mogli razviti uinkoviti informacioni sistemi, u proizvodnim preduzeima je primjena
organizacijskih sredstava predstavljala znaajan korak u izgradnji klasinih informacionih
sistema preduzea (u domenu upravljanja proizvodnjom i resursima, te praenju proizvodnje),
bez podrke inforrmacionih tehnologija. Razvoj ovih metoda posebno je bio izraen u
Njemakoj.
Informacioni i upravljaki sistemi

3. VRSTE INFORMACIONIH SISTEMA

Postoji vei broj definicija i podjela informacionih sistema.
Prema djelatnosti za koju je informacioni sistem predvien, isti se dijele
na informacione sisteme:
proizvodnih preduzea,
organa uprave,
banaka,
osiguravajuih drutava,
aerodroma
Informacioni sistemi proizvodnih preduzea mogu se podijeliti na dva
sistema, koji meusobno komuniciraju i razmjenjuju podatke. To su:
poslovni informacioni sistem i
tehniki informacioni sistem

3.1 Informacioni sistemi proizvodnih preduzea

Pored podizanja organizacijske razine pripremnih, te proizvodnih i uslunih poslova,
omoguavanja mendmentu kvalitenijeg upravljanja i kontrole procesa pripreme i proizvodnje,
informacioni sistemi trebaju omoguiti i komuniciranje s kupcima i dobavljaima na potrebnom
nivou.
Ne radi se samo o nunosti praenja nivoa i kvaliteta logistike podrke pripremi proizvodnje i
samoj proizvodnji, koja je viestruko poveala proizvodnost (CAD sistemi u konstruiranju,
CAPP sistemi u izradi tehnologije, NC, CNC maine i fleksibilni sistemi u proizvodnji), ve i o
potrebi razmjene crtea i tehnolokih postupaka, naruivanju materijala, otpremi proizvoda
oznaenih EAN kodom, te naplati i plaanju prema aktuelnim standardima i postupcima
poslovanja u industrijama razvijenih zemalja.

3.2 Struktura integriranog informacionog sistema, zasnovana na

organizacionim funkcijama preduzea
Struktura integralnog informacionog sistema proizvodnih preduzea,
koji se dijeli na podsisteme, moe biti utvrena prema osnovnim
organizacionim funkcijama preduzea, koje treba povezati, odnosno
integrirati.
Informacioni i upravljaki sistemi

Ne postoji neka univerzalna i stroga struktura funkcija, ali se moe

konstatovati da su tipine funkcije, odnosno podsistemi informacionog
sistema u proizvodnom preduzeu:
menadment i kontroling,
razvoj i konstruiranje proizvoda,
ugovaranje, komercijala i kalkulacija,
marketing i prodaja,
izrada tehnolokih postipaka, CNC programa i alata,
nabava, skladitenje materijala i praenje zaliha, te skladitenje
gotovih proizvoda,
planiranje i praenje proizvodnje,
proizvodnja i obavljanje usluga,
raunovodstveno praenja,
finansijsko praenje,
odravanje kapaciteta i infrastrukture,
kadrovski poslovi,
osiguranje kvaliteta i i praenje laboratorija,
Glavno rukovodstvo moe se takoe smatrati posebnom funkcijom. Pri
tome ne mora svako preduzee biti organizovano sa svim navedenim
funkcijama, kao to je na primjer sluaj kod malih preduzea. Isto tako,
znaaj pojedinih podsistema je razliit za razliita preduzea, s obzirom
na vrstu i tip proizvodnje, odnosno vrstu usluga.
U procesnoj industriji (cementare, rafinerije, eerane), te uslunim
djelatnostima (cestovni, eljezniki i ostali transporti), odravanje
predstavlja jedan od najvanijih podsistema. Dobro odravanje opreme i
postrojenja je preduvjet i osnova uspjene proizvodnje i obavljanja
usluga.
Kod pojedinane i maloserijske proizvodnje komadne robe, osnovu
proizvodnje predstavlja osiguranje razliitih resursa, kao to su
proizvodni kapaciteti, alati, materijali, tako da je za ovakva preduzea
najznaajniji podsistem upravljanja proizvodnjom.
Kod preduzea uslunih djelatnosti nema podsistema za razvoj i
konstruiranje proizvoda.
Informacioni i upravljaki sistemi

Svaka od navedenih funkcija ima svoje informacione potrebe. Generalno

se moe kazati da logini informacioni podsistemi treba da prate
funkcionalne linije preduzea.

Niu formu podsistema predstavlja modul. Modul je dio podsistema koji

predstavlja informatiku podrku dijelu funkcije, koji je relativno
samostalan u svom radu. Kao primjer moe se navesti podsistem
nabava, skladitenje materijala ... koji ima module nabava, skladite
(zalihe) i skladite gotovih proizvoda.

Svaki funkcionalni podsistem informacionog sistema ima svoje

jedinstvene datoteke podataka, koje se koriste samo od strane tog
podsistema. Postoje i datoteke kojima je pristup mogu od strane vie
funkcionalnih podsistema, odnosno od strane vie razliitih aplikacija.
Pri tome aplikacije predstavljaju dijelove jednog cjelovitog programskog
rjeenja, namijenjenog za poslovne informacioni sisteme.
Ove datoteke se zbog toga organizuju u zajedniku (generalnu) bazu
podataka, kojom se upravlja putem sistema za upravljanje bazom
podataka (data base management system DBMS).

Pored aplikativnih programa, koji se piu specijalno za svaki podsistem,

postoje i aplikacije koje "pokrivaju" vie podsistema.

Povezivanje svih podsistema preko odgovarajuih tokova podataka,

preko zajednike baze podataka i jedinstvenih programskih aplikativnih
rjeenja, daje i formira integralni informacioni sistem preduzea,
odnosno organizacije.
Informacioni i upravljaki sistemi

Tabela Spisak podsistema, modula i podmodula ERP programskog paketa

ORACLE E-BUSINESS SUITE

Intelligence Marceting and Sales Order Management

E-Business Intelligence Marketing Order management

Balanced Scorecard Trade Management Sales Contracts
Financials & Sales TeleSales Configurator
Analyzers FieldSales iStore
Enterprice Planning and Quoting
Budgeting Partner Management
Proposals
Incentive Compensation

Logistics Supply Chain Planning Human Resources

Inventory Management Advanced Supplay Chain Planning Human Resources

Transportation Execution Inventory Optimisation Self-Service Human
Transportation Planning Global Order Promising Resources
Demand Planning Advanced Benefits
Collaborative Planning iRecruitment
Payroll
Time and Labor
HR Intelligence

Maufacturing Procurement Service

Discrete Manufacturing Purchasing TeleService

Process Manufacturing iProcurement Service Contract
Field Service
Depot Repair iSupport

Projects Product Lifecycle Mangement Financial

Project Costing Advanced Product Financials

Project Resources Catalog Advanced Collections
Management CADView-3D Internet Expenses
Project Collaboration iReceivables
Project Management Tresaury
Project Contracts Internal Controls Manager

Svaki modul i podmodul sadre niz funkcionalnosti. Na primjer, modul Financials (unutar
podsistema Financials) sadri slijedee funkcionalnosti:
General Ledger Glavna knjiga,
Payables Obaveze prema dobavljaima,
Receivables Potraivanja,
Cash Management Upravljanje gotovinom i bankovnim izvodima,
Assets Stalna sredstva,
Ipayment Internet plaanja
Informacioni i upravljaki sistemi

4. OPREMA I RESURSI POTREBNI ZA

INTEGRIRANI INFORMACIONI SISTEM
Integrirani informacioni sistemi pretpostavljaju koritenje raunarske
opreme i mree za njeno povezivanje. Samo primjenom mree raunara
moe se uspostaviti dobro organiziran informacioni sistem koji e
omoguiti svakom korisniku da moe dobiti traenu informaciju na
vrijeme i na bilo kojem mjestu.

5. EFEKTI UVOENJA INTEGRIRANOG

INFORMACIONOG SISTEMA
Primjena IISa treba da:
doprinese ukupnoj uinkovitosti preduzea,
ubrza protok informacija i vrijeme obrade podataka,
povea tanost obrade podataka,
omogui preuzimanje rutinskih poslova,
povea mogunost za donoenje sigurnijih i uinkovitijih odluka,
povea finansijske efekte,
omogui primjenu savremenih raunarom podranih tehnologija
obrade u proizvodnji,
omogui bru komunikaciju meu strojevima, kao i bru
komunikaciju izmeu ljudi i strojeva,
omogui bre komuniciranje s okolinom (kupcima, dobavljaima,
bankama itd.).

Vano je naglasiti da cilj uvoenja IISa nije samo informatizacija

preduzea, nego i omoguavanje racionalizacije ukupnog poslovanja
preduzea i njegove organizacije.
NM str. 319.
Informacioni i upravljaki sistemi

4. TRENDOVI U RAZVOJU TEHNOLOGIJA

I NOVE EKONOMIJE
Viegodinja odvojenost Bosne i Hercegovine od svjetskih razvojnih
trendova, zahtijeva njihovo prouavanje i traenje svog mjesta u
slijedeim trendovima:
globalizacija,
nova ekonomija,
CAX (Computer Aided X) tehnologije i raunarstvo,
brzi razvoj proizvoda,
novi materijali,
nove proizvodne tehnologije,
logistika proizvodnje,
nove informacione tehnologije,
novi pristup menadmentu,
visoko automatizirani obradni sistemi,
novi pristup obrazovanju.
Novu ekeonomiju karakteriziraju dva trenda:
intenzivna globalizacija poslovanja i
informacione tehnologije.
Nove tehnologije nude vrhunske mogunosti tvrtkama da izgrade kooperacijske odnose s
kupcima i dobavljaima, te poboljaju svoju uinkovitost i proire poslovne vidike i
organizacijske oblike (virtualne organizacije).

Razvoj novih CAX (CAD, CAM, CAP, CAPP, CAQ, CAPC) softverskih alata za podrku radu
kod tehnikih, odnosno inenjerskih poslova u razvoju proizvoda, znaajno je poveao
efikasnost i efektivnost rada kod ovih poslova.

Hardver i softver nastavljaju svoj razvoj dramatino velikim koracima. O osnovnim trendovima
u ovom podruju bilo je ranije govora.

Zahtjevi savremenog svjetskog trita (irok asortiman proizvoda, visok kvalitet, konkurentna
cijena) uvjetuju brzi razvoj proizvoda i njegovu proizvodnju. Nasuprot tradicionalnom pristupu
faznog razvoja proizvoda i njegove tehnologije izrade, pristupa se istovremenom radu na procesu
konstruiranja i izrade proizvoda (Concurrent Engineering, odnosno simultani inenjering).

Primjenom CAD programskih paketa za inenjerski dizajn, te integriranih CAD/CAM sistema za

spregnuti inenjerski dizajn i proizvodnju, omoguava se bra izrada proizvoda, te bra izrada
varijanti prototipa.

U 90tim godinama javila se nova etapa, s bitnom promjenom koncepcije proizvodnje, s grupom
proizvodnih postupaka RP&M (Rapid Prototyping and Manufacturing), tj. brza izrada prototipa i
Informacioni i upravljaki sistemi

dijelova. Kod ovih postupaka, izrada se obavlja sukscesivnim dodavanjem materijala do

konanog oblika.

Dio posebno vaan za maince:

Cilj moderne proizvodnje je je smanjiti trokove materijala, iji je udio u trokovima proizvodnje
30-80 %.
Nove proizvodne tehnologije razvijaju se s ciljem smanjenja vremena izrade, poveanja tanosti
i kvaliteta, te smanjenja gubitka materijala pri obradi.
U logistici proizvodnje uinjeni su veliki koraci ka stvaranju fleksibilne, potrebama kupaca
orijentirane, protone proizvodnje. Pored glavnih predstavnika japanske proizvodne filozofije
(proizvodnja bez zaliha, proizvodnja bez greaka, JIT, Kanban) i zapadne proizvodne filozofije
(MRP, MRP II, MRP III), novih strategija i metoda u odravanju (CBM, TPM), savremenih
organizacijskih koncepcija (simultani inenjering, vitka tvornica, fraktalna proizvodnja, virtualne
tvornice), razvijeni su i pristupi kontinuiranog poboljanja procesa i organizacije (Kaizen,
TQM), odnosno radikalnih promjena i redizajna poslovnih procesa BPR.

Dio i za maince i za ekonomiste:

Integrirani informacioni sistemi predstavljaju radni i upravljaki alat za potrebe funkcioniranja
poslovnog sistema i pretpostavku za uspjean rad menadmenta. Od transakcijskih obrada koje
su rjeavale pojedinane zahtjeve odjela, razvili su se integrirani sistemi koji se temelje na
relacijskim bazama podataka, sadre sve relevantene podatke za rad preduzea, te njegovo
komuniciranje s okruenjem. U njima se za potrebe menadmenta ugrauju modeli optimizacije
ili izbora povoljnih varijanti za donoenje upravljakih odluka.
Novije rjeenje upravljakih informacionih sistema prestavljaju ERP (Enterprise Resource
Planning) sistemi, proireni novim mogunostima IT, te potrebama povezivanja preduzea u
virtualne oblike organizacije.
Za rad integriranih informacionih sistema potrebni su: raunarska mrea s mrenom opremom,
server, te radne stanice.
Cilj je da se ostvari informatizacija i integracija podataka i poslovnih funkcija. Time se
menadmentu stvara osnova za optimizacijom i racionalizacijom poslovanja.
Na bazi primjene novih informacionih tehnologija, omogueno je proirenje mogunosti
integriranih informacionih sistema kroz:
primjenu bar-koda i RF terminala za rad visokoregalnih skladita, te praenje proizvodnje,
telebanking za neposredno plaanje,
e-trgovinu i
elektronsko poslovanje koje podrazumijeva totalnu digitalizaciju poslovnog vrijednosnog
procesa.

Dio i za maince
Modernizacija upravljanja alatnim strojevima poinje 1947. godine, razvojem programskog
upravljanja putanjom alata. Nakon toga se javljaju: CNC, DNC stojevi i obradni sistemi, te
fleksibilni proizvodni sistemi (povezuju automatski transport, obradu, izmjenu alata i
automatizirano skladitenje).